Historias de ida e volta: As asociacións microterritoriais da emigración galega en Cuba:
Xuntanza de camaradaría das e dos membros da sociedade Monterroso y Antas de Ulla, ca. 1955
Esta asociación foi fundada en 1911 na capital cubana polos naturais dos concellos veciños de Monterroso, Antas de Ulla e Palas de Rei coa finalidade de construír escolas nestes municipios. En 1922, tras numerosos desacordos, os socios orixinarios de Palas de Rei decidiron deixar a entidade e crear unha independente. Isto acontecía en ocasións no seo da colectividade, pois pequenos grupos de asociados considerábanse agraviados na consecución dos seus obxectivos. Estes enfrontamentos e malentendidos levaban á creación de entidades máis pequenas e, polo tanto, con menores posibilidades de actuación.
A asociación primixenia cambia a súa denominación pola actual, pero mantén a finalidade de «propagar y fomentar la enseñanza gratuita contribuyendo a la unión de los socios», tal como aparece no novo regulamento dese ano. Logran financiar a construción de cinco escolas na súa terra natal. Co cambio dos tempos e das necesidades, en 1955 ceden a súa titularidade aos concellos respectivos. Ese ano a directiva social merca un edificio na rúa 10 de Octubre da capital cubana, que pasa a ser a súa sede social, lugar en que hoxe en día continúan a reunirse, con obxectivos culturais e recreativos.
