Historias de ida e volta | Consello da Cultura Galega

HISTORIAS DE IDA E VOLTA

Ares en Cuba: unha emigración mariñeira

Ares en Cuba: unha emigración mariñeira

Este novo especial vai dedicado a difundir a corrente migración dos pescadores e mariñeiros da ría de Ares asentados na illa de Cuba desde mediados do século XIX. Os veciños de Redes, de Caamouco, da mesma vila de Ares e tamén de Mugardos, Narón, Miño… dominaron neste tempo o sector da pesca na badía da Habana e mesmo no golfo de México, traballando na frota pesqueira e no transporte de mercadorías e pasaxeiros, nos estaleiros ou en empresas subsidiarias do naval. Todos eles viviron e prosperaron co seu duro traballo no mar; os de maior éxito chegaron a ser propietarios de barcos ou a fundar empresas como a Compañía Cubana de Pesca y Navegación, S. A., que chegou a ser unha das máis importantes do sector na primeira metade do século XX.
As cadeas migratorias foron o principal factor que posibilitou a emigración masiva dos naturais da comarca de Ferrol á illa. Funcionaron ademais como un mecanismo de inserción laboral que confluíu na construción de «economías étnicas», caracterizadas pola adscrición maioritaria dos traballadores dunha comarca ou dun concello a uns oficios ou negocios específicos que controlaron na economía cubana ata o triunfo da Revolución. Os emigrantes aresáns, unha vez instalados no país, grazas á chamada e apoio dos seus veciños e familiares, e convertidos xa en propietarios de barcos ou dun pequeno negocio, reclaman pola súa vez outros familiares e coñecidos, aos que axudan a instalarse e conseguir traballo. Así vemos como se repiten os apelidos Casteleiro, Vizoso, Bello, Amado, Cancela, Prego, Ríos, López, Martínez, Blanco, Naveiras, Deus, Veiga…
Estes homes, emigrados moi novos pero coñecedores xa das artes de pesca na súa terra natal, comezan a traballar para os seus paisanos nos viveiros que faenaban na badía habaneira e nas costas de Iucatán, Campeche ou Florida; instálanse no barrio habaneiro de Casa Blanca, no que chegou a existir un enclave de barracas chamado «O Peixiño», cuxo nome evoca a colonia galega que alí vivía. Aínda que a pesca foi o sector maioritario, tamén destacaron no comercio, na hostalería e na explotación do carbón.
Estes emigrantes, con maior ou menor éxito, non esqueceron as necesidades da súa terra. Foron pioneiros na creación de asociacións de ámbito local en Cuba, coa fundación en 1904 da Alianza Aresana de Instrucción, que tiña como obxectivo principal fundar escolas no seu concello de orixe e contribuír ás necesidades dos seus paisanos. Pódense ver algúns dos seus logros na web As Escolas da Emigración do Consello da Cultura Galega.
A súa memoria tamén a percibimos nas rúas das vilas e aldeas da comarca nas casas indianas construídas polos emigrantes retornados, algunhas das cales podemos admirar no especial do CCG Ares Indiano feito en colaboración co Concello de Ares. Con este nome celébrase alí unha festa cultural e lúdica, e xa van cinco edicións, que pretende poñer en valor e gozar do legado histórico dos emigrantes desta vila mariñeira. Non queremos rematar sen recoñecer o meritorio labor cultural e divulgativo da Agrupación Instrutiva de Caamouco e dun dos seus fundadores, Ernesto López Naveiras, alma mater da publicación de A Tenencia, revista de historia local senlleira na cultura galega.

COLABORA CON ESTE PROXECTO

1. O viveiro Josefa do Chao coa súa tripulación na badía da Habana, ca. 1900

Este barco de pesca, máis coñecido como viveiro, era propiedade de Manuel Suárez Casteleiro, nacido en Redes, que emigrou moi novo á illa de Cuba e acabou convertido nun importante empresario da pesca cubana. A maioría da tripulación dos seus barcos estaba formada por emigrantes aresáns. Este barco tivo como patróns a José Prego (veciño seu), que aparece na fotografía coa súa tripulación, e anos máis tarde ao seu paisano Isidoro Ríos.
Os viveiros eran barcos de vela de dous ou tres paus, cunha eslora de vinte a trinta metros, e tiñan a particularidade de albergar nas súas bodegas tanques cheos de auga de mar que se renovaba constantemente por uns furados no costado. Alí conservábase a pesca (pragos, chernas…) ata que chegaban a porto; o peixe pasábase a unhas cachuchas (especie de gaiolas de madeira) que se mergullaban no mar para mantelo vivo ata a súa venda no peirao co fin de alcanzar así mellor prezo.
Ata os anos 40 non se introduciron as técnicas do frío para conservar o peixe; será daquela cando predominen os barcos neveiros que pouco a pouco levará á desaparición destes barcos.

Fondo: Consello da Cultura Galega. Arquivo da Emigración Galega. Col. particular de Ernesto López Naveiras

Ares en Cuba: unha emigración mariñeira

Axúdanos a recuperar o patrimonio documental

Proxecto de recuperación documental e fotográfica da emigración galega Campaña de recollida das coleccións particulares dos nosos emigrantes.

Erro: Comproba os campos!

Arquivo da Emigración Galega

Galegos en Portugal: Xuventude de Galicia - Centro Galego de Lisboa