Colección de lousas
Himno gallego
Banda Municipal de Barcelona. 1919Alborada gallega ; Las Hijas del Zebedeo
Banda Municipal de Madrid . 1928Himno a Galicia
Canto da arada na sementeira / Coro Cántigas da terra . 1928Maruxa. Baile y coro ; Maruxa. Preludio acto II
Coro - Orquesta Sinfónica del Gramófono . 1930La Navarrica ; Ei Marela
Rondalla Cauvilla Prim . 1941Muiñeira de Pro Bandera. Aire regional español ; Peteneras
Manuel Dopazo . 1912La Cantábrica ; La Pamplonesa
Los Lucenses . 1954Las Leandras
Mary Isaura . 1931Antigua alborada popular gallega ; Marcha procesional. S XVI. Santa Lucía
Faustino Santalices . 1949La Reina ha relliscat
Mary Isaura . 1932La Meiga. Romanza ; La Meiga. Canto a Galicia
Juan García y coro . 1929La Leyenda del beso. Intermedio ; Bajo el cielo de España. Canción Fox
Los Churumbeles de España . 1954De Lugo a Pontevedra. Muñeira ; La Tudelana. Jota
Los Lucenses . 1954Dos canciones gallegas ; Dos canciones vascas
Orfeón Donostiarra . 1929La Meiga. Romanza de Ramón ; La Meiga. Adiós a Galicia
Francisco Aparicio . 1930El Que paga descansa. Gallagada y machicha
Quijano y Gonzalito . 1910Marcha de mi pueblo. Marcha ; Marcha real española. Marcha
Manuel Dopazo . 1912Alborada gallega ; Saint Georges. Pasodoble
Banda Municipal de Barcelona . 1909Alborada gallega
Crespo . 1911Yo no se que me han hecho tus ojos
Orquesta Típica F. Canaro . 1930El Huésped del sevillano. Mujer de los ojos negros ; La del Soto del Parral. Romanza
Emilio Sagi Vela con la Orquesta de Alejandro Gutiérrez del Barrio . 1952Hopa, hopa, hopa
Carlos Gardel . 1927Foliada de romeros ; Canto de Fiada
Coro Aires da Terra de Pontevedra . 1904El Gitano señorón ; Mambo gallego. Mambo
Orquesta Varela . 1955La del Soto del Parral. Romanza ; La del Soto del Parral. Los enamorados
Emilio Sagi-Barba ; Orquesta . 1927Granada. Canción española ; Alborada. Canción española
Sagi-Barba . 1914Joy-Joy. Charleston ; Joy-Joy. Ave de paso
Salud Rodríguez, Mary Isaura . 1926Zamba de Anta. Zamba ; La Alborada. Preludio
Eduardo Falú . 1955Enguedellos do amor ; Foliada da cantiga mareira
Coro Cantigas da Terra . 1956Maruxa - Romanza de Rufo. Golondrón
Inocencio Navarro . 1915Los Pastores ; Canto de mariñeiros. Muñeira
Coro alumnas Instituto de Madrid . 1932Chateau - Margaux. Couplets del Gallego
El Señor Gorfillo . 1902La Leyenda del beso. Fox - garrotín ; La Leyenda del beso. Duetto cómico
Díaz y coro - Saus y Díaz . 1924Alalá de Noya ; Pandeirada de Trives
Coral de Ruada . 1944Maruxa. Romanza de Rufo. Acto 2 ; Maruxa. Final del acto 1
Inocencio Navarro - Navarro y Miracle . 1915Ei carballeira. Muñeira ; La Pilara. Jota
Rondalla Cauvilla Prim . 1944Miña xoiña. Muñeira ; Rosalía. Jota
Queixumes dos Pinos . 1955Santiago. Vals con castañuelas ; Max Linder. Polca marcha
Guardia Republicana - Orquesta Odeón . 1906Unha noite na eira do trigo. Canción gallega ; Miña rula. Melodía gallega
Juan Pulido . 1927La del Soto del Parral. Duetto cómico ; La del Soto del Parral. La Consulta
Gómez Bur y Carmen Maiquez - Casals y Coro . 1927Canta d’arrieiro ; Foliada Da Cruña
Coro Cántigas da Terra . 1919La del Soto del Parral. Intermedio ; La del Soto del Parral. Ronda de enamorados
Orquesta Regal . 1928Miña muñeira. Muñeira ; Mi zagala. Fado
Orquesta Victor Popular . 1930La del Soto del Parral; La del Soto del Parral
Pérez Carpio; Sagi-Barba . 1928De Ruada. Muñeira ; Os Teus ollos. Balada gallega
Coral de Ruada . 1929Alalá d’as Curuxeiras (Lugo). Canto gallego ; Foliada de Avión. Canto gallego
Coro de Ruada . 1929Foliada de Mugía ; Cantan os galos. A - la - la de Pontevedra
Coro Cantigas da Terra . 1928Foliada de montaña ; Foliada de las Rías Bajas
Coro Aires da Terra, de Pontevedra . 1904A - La - La Chantada ; Cuadrilla segadora
Coro Cantigas e Aturuxos . 1929Maruxa. Dúo de Rosa y Pablo (I parte), I acto ; Maruxa. Dúo de Rosa y Pablo (II parte), I acto
Iglesias, Navarro . 1914El Carro del sol. Veneciana ; Molinos de viento
Ofelia Nieto . 1929Los Gavilanes. Milonga ; Los Gavilanes. Marcha Amistad...amistad
Eduardo Brito y coro - Mary Isaura y coro . 1932Galleguita. Tango ; Organito de la tarde. Tango
Orquesta Criolla . 1927Danza del molinero. Farruca ; Noches de Santa Cruz. Serenata
Luis Maravilla . 1951La Maruxiña ; Carita guapa
Mercedes Serós . 1927La Chula de Pontevedra. Schotis y gallegada ; La Chula de Pontevedra. Pasacalle
Blanquita Suárez . 1928Un adiós a Mariquiña ; Cantiga gallega
Ofelia Nieto . 1926Nos caneiros ; Alalá de Orense
Coral de Ruada de Orense . 1945Da volta da festa ; Muñeira
Trío Toxos e Froles de El Ferrol . 1922Os Noitébregos ; Angelines
Banda Batallón Mérida de Orense . 1929Meus amores ; Como foy?
Montes Conde, Jaime . 1956Maruxa. Canción de Rufo. Golondrón ; Maruxa. Canción de Maruxa (I acto)
Beut - Nieto . 1914Contrapunto napolitano, gallego y francés ; La Rabalera. Jota
Alfredo Gobbi y Francisco Romeral - Juanito Pardo . 1912Foliada de Tenorio ; Alborada Rosalía de Castro
Gaiteros de Soutelo de Montes - Avelino y Bautista Cachafeiro . 1929Manueliña. Jota gallega ; ¡Ay Maruxa! Muiñeira
Los Gaiteros de Compostela . 1940De Ribadavia a Pontevedra. Pasodoble ; Carmela. Muiñeira
Banda Hispánica . 1933Maruxiña. Muiñeira ; Lonxe d’a terriña. Balada gallega
Marcos Redondo . 1928Albeiros. Alalá ; Cásate nena. Alalá de montaña
Coros Rosalía de Castro de Madrid . 1930Foliada de Avión. Canto gallego ; Alalá d’as Curuxeiras. Canto gallego
Coro de Ruada . 1929N’a seitura. Escena coral gallega ; Ay, la le lo. Escena coral gallega
Coro de Ruada . 1929Quer que lle quer ; Canto de pandeiro de Mahía
Coro Cantigas da Terra . 1928Canto de seitura (siglo XV) ; Pandeirada de Nebra
Coro Cantigas da Terra . 1928Alalá de Mahía ; Alborada
Trio Toxos e Froles de El Ferrol . 1922Alalá de Santiago ; Foliada de Mourente
Coro Toxos e Froles de El Ferrol . 1922En pie. Himno de la Feria Internacional del Campo ; En pie. Himno de la Feria Internacional del Campo
Coral Anaquiños d,a Terra . 1949A’Raxada
Rondalla Cauvilla Prim . 1941Alaláa del Cebreiro ; ¡Boga! ¡Boga!. Zortzico
Coro Cántigas da Terra - José Luis de la Rica . 1921La Leyenda del beso. Intermedio ; La Boda de Luis Alonso. Intermedio
Los Churumbeles de España . 1954Airiños aires. Rapsodia gallega 1ª parte ; Airiños aires. Rapsodia gallega 2ª parte
Banda del Hotel Nacional de Madrid . 1931Negra sombra. Balada gallega ; Muñeira
Orquesta Ibérica de Madrid . 1930Suspiriños ; Canto do canciño
Coros Rosalía de Castro, de Madrid . 1930La Murriña. Canción gallega ; Firulí firulá
La Goya . 1913La Riojana de Galicia ; Marcha real española
Los Farrucos . 1913Adiós, mi lindo oficial ; Termino la canción
Vicente Simón y Orquesta Blue Stars Jazz - Mary Isaura y Orquesta Blue Stars Jazz . 1932As Noces. Cuento gallego ; O Teléfono. Cuento gallego
Joselín . 1932Galleguita. Tango chanté ; La Mascotita. Tango
Orchestre Argentin Manuel Pizarro . 1925As Mozas de Vilanova. Canción gallega ; Rapazas e rapaces. Canción gallega
Coro de la Agrupación Artística de la Habana . 1928A orillas del Miño. Pasodoble ; El Principado. Pasodoble
Banda 1ª Legión Tropas Aviación . 1949Guitarras y bandurrias. Schotis ; El Gaitero. Marcha
Orquesta Ibérica de Madrid . 1932Amor gallego. Dúo dialogado ; A solas. Canción
Regino López y Adolfo Colombo - Novoa, Consuelo y Colombo, Adolfo . 1915¡Polizón a bordo! Negra sombra ; Foliada de Orense
Coro de Ruada . 1929Las Leandras. Pasodoble ; Las Leandras. Canción canaria
Mary Isaura y coro . 1935La Leyenda del beso ; Los Claveles
Rondalla Cauvilla Prim . 1941Alaláa de Betanzos ; Guernikako arbola
Toxos e flores de Ferrol . 1919Alborada de Veiga ; Subida alo cielo
Los Farrucos . 1913Foliada de Entrimo. Canto gallego ; pandeirada de Trasalva. Canto gallego
Coro de Ruada . 1929El Señor Joaquín. Alborada
Carmen Domingo . 1909La Caramba. Ya te pesará algún día ; La Caramba. Madrigal
Matilde Vázquez - Luis Sagi-Vela . 1942La Meiga ; La Parranda
Saus, Ruiz París y otros . 1929Alaláa de Bergantiños ; Foliada de Sta. Cristina do Barro
Coro Cántigas da Terra . 1919Maruxa. Golondrón ; Maruxa. Romanza de Rufo (II acto)
Inocencio Navarro . 1915Aromas ; Galleguita
Carlos Gardel . 1925A Las tres de la mañana. Vals ; La Leyenda del beso. Intermezzo
Orquesta Columbia . 1928Molinos de viento . Dúo de Margarita y Romo. I parte ; Molinos de viento . Dúo de Margarita y Romo. I parte
Mary Isaura y Tino Folgar ; Orquesta del Teatro del Liceo . 1930A-la-la nº 4 ; Cantar de Pandeiro
Coro Aires d’a Terra de Pontevedra . 1911Los Claveles. Romanza ; Los Claveles. Dúo
Matilde Vázquez . 1928Los Claveles
Matilde Vázquez, M. Guitart - Dorini di Disso . 1929Maruxa. Dúo de Rosa y Pablo. 1ª parte. Ah, que en las montañas ; Maruxa. Dúo de Rosa y Pablo. 2ª parte. No, no es eso Pablo amigo
A. Ottein ; C. Galeffi; J. Ferré . 1929Riveirana ; Foliada nº 1
Coro Aires d,a Terra . 1911Maruxa. Dúo de Rosa y Pablo, I parte ; Maruxa. Dúo de Rosa y Pablo, I parte
Vela e Sagi - Barba . 1914Puenteareas. Pasodoble ; Caminito de la feria. Pasodoble
Banda Regimiento Ingenieros de Madrid . 1930Santiago. Valse espagnole ; Sabrette. Scottish
Orquesta Pathé . 1913Alborada gallega ; Albada catalana
Vicente Ballester . 1918Ruada ; Coplas de ciego
Coro Aires d’a Terra de Pontevedra . 1911A - la - la nº 1 ; Muiñeira. Solo de gaita
Coro Aires d’a Terra de Pontevedra . 1911Maruxa. 2º acto. Escena del baile ; Maruxa. Escena de la tormenta
Gran Coro y Orquesta . 1929Muñeira ; El Garrotín. Baile gitano
Banda Española Odeón . 1911Pierrette. Polka ; Santiago. Valse espagnole
Orchestre de la Garde Républicaine . 1912Maruxa. Dúo de Rosa y Rufo, I acto ; Maruxa. Terceto de la carta. II acto
Iglesias, Beut, Nieto . 1914Follas e vento ; Soledad
Vicente Ballester . 1918Galleguita. Tango vocal ; Es un golfo. Tango vocal
Fortunio Bonanova . 1925A-la-la no 1 ; Muiñeira
Coro Aires d´a Terra de Pontevedra . 1911Ala-La de Tenorio. Foliada gallega ; Pase el puerto de Payares. Aire popular asturiano
Conchita Martínez . 1942La Cruz ; Si pasas por Zaragoza
Tuna Estudiantil de Santiago de Compostela . 1930Baldomir. Muñeira ; El Sitio de zaragoza. Jota
Os Farrucos . 1912Muiñeira ; Pacomio
Manuel Dopazo . 1921El Rey que rabió. Coro y cuarteto ; Cuarteto y baile
Mary Isaura, Amparo Albiach, León Parra y coro . 1931Maruxa. Dúo de Rosa y Rufo. I acto ; Terceto de la carta (Maruxa, Rosa y Rufo) II acto
Iglesias y Beut – Nieto, Iglesias y Beut . 1914La Caramba
Matilde Vázquez y Pedro Terol . 1943Molinos de Viento. Concertante II cuadro. I parte ; Molinos de viento. Concertante final primer cuadro
Mary Isaura, Tino Folgar, Parra, Cavaglieri y coro . 1930El Príncipe carnaval
Mary Isaura - Saavedra . 1921El Niño judío
Mary Isaura y A. Corsin . 1930Adiós a Mariquiña ; Meus amores
Conchita Supervía . 1928Maruxa
Ofelia Nieto, Marcos Redondo . 1925Para Vigo me voy ; Ansias de amor
Lorenzo Pego y su Orquesta con M. Escalana . 1936Doña Francisquita
Mary Isaura – Cora Raga ; Antonio Palacios . 1920Foliada de Cerdedo ; Alalá popular. Eu caseime
Coro Gallego Brétemas e Raiolas . 1954Los Flamencos. Dúo. 1ª parte ; 2ª parte
Ofelia Nieto – Pepe Romeu . 1929Margaritiña. Couplets de Nina ; Margaritiña. Fox-trot del cabaret
Mary Isaura – Emilio Sagi Barba ; Mary Isaura . 1924Don Gil de Alcalá
Mary Isaura . 1932La Sonámbula ; Manon Lescaut. La Carcajada
Ángeles Ottein . 1930Presentación dos discos de lousa por X. R. Pousa
Neste texto Xosé Ramón Pousa repasa os fitos da gravación de son desde mediados do século XIX até a época contemporánea, con especial protagonismo na primeira metade do s. XX dos discos feitos de lousa. Gravar o son foi un dos milagres tecnolóxicos do ser humano. En 1877, Thomas Edison creou o fonógrafo, primeiro artefacto capaz de gravar e reproducir o son, e pechou así un ciclo iniciado en 1857 por Leon Scott e no que interviñeron varios pioneiros. Dez anos despois, Emilie Berliner patentou o gramófono, aparato no que o cilindro de Edison é substituído por un disco plano, que pode ser comercializado como soporte musical, o que deu lugar a unha das principais industrias culturais: a discografía.
As gravacións en «discos de pedra» corresponden á etapa final da era acústica ou mecánica da gravación sonora que, asombrosamente, propiciada pola crise económica de 1929 e pola II Guerra Mundial, se prolonga dende 1890 ata os anos 50 do século XX, se ben dende 1925 esta forma de conservación do son é mellorada e logo substituída polos discos de acetato, primeiro impulsados por técnicas eléctricas, entre 1925 e 1945, e posteriormente, por técnicas electromagnéticas, ata os inicios da dixitalización en 1975.
Chamáronse «discos de pedra» ou de «pizarra», polo composto terroso e escuro, que lembraba os encerados de colexio, e que en realidade estaba integrado por goma, resina, celuloide, LOUSA ou capas de papel. Máis adiante os soportes foron mellorando coa introdución da baquelita. Este discos, colocados baixo unha agulla que percorría os sucos, xiraban a unha velocidade de 78 revolucións por minuto, amplificándose o son a través dunha aparatosa bucina. Os primeiros gramófonos eran de corda, polo que a velocidade sufría cambios, coa conseguinte modificación do son, e contiñan unha gravación de apenas 4 minutos de duración por cada cara.
No Estado español as primeiras gravacións en pedra foron realizadas en 1899 e prolongáronse ata fins dos anos 50. Estableceuse unha numerosa serie de pequenas casas de gravación sonora —«laboratorios»—, principalmente situadas en Madrid, Barcelona, Zaragoza, Granada, Salamanca, Valencia..., que permitían o acceso á gravación de grupos e coros autóctonos, principalmente de zarzuela, flamenco e da chamada «música rexional», con tiradas que poucas veces superaban os 200 exemplares. Estas editoras locais, desaparecidas coa chegada do vinilo, competían coas grandes multinacionais discográficas: Edison-Bell, Pathé, Columbia, Lioret, Lambert, Albany...
A evolución das técnicas de gravación sonora electromagnéticas, en vinilo e cinta magnética, e posteriormente o son estereofónico remataron cos gramófonos e retiraron da circulación os discos de pedra, que hoxe son unha rareza, froito do coidado amoroso de quen ve neles un tesouro ou da acción dalgún coleccionista. Os «discos de pedra» representan, pois, os comezos da industria cultural na sociedade de masas, e permitiron a conservación ata os nosos días do son producido por intérpretes de moi diversa índole que, a maioría das veces, contrataban cos «laboratorios» a produción dun disco que, en ocasións, era distribuído comercialmente.
Galicia e a súa música teñen unha dobre presenza nos soportes de «pedra», a través dos discos producidos no territorio español e as producións sonoras impulsadas pola emigración radicada nos países americanos. O Arquivo Sonoro de Galicia ten reunidas ata o momento preto de setecentas gravacións en «pedra» que reflicten este tempo histórico.