PROXECTO EPÍSTOLA

----

TEMÁTICA: emigración

Epístolas
454
Data Relación Remitente - Destinatario Orixe Destino [ O. ] [ T. ]
Data Relación Remitente - Destinatario Orixe Destino [ O. ] [ T. ]
Carta de Seoane a Varela. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. Sen data

Querido Varela:

No tenemos de ti más noticias que las alguna vez nos transmite Marika y alguna que otra que le llegó a Cuadrado por los caminos misteriosos que para nosotros apenas lo son. Su fantasía te ha elevado catedrales y has pasado a ser, para los auditores de Cuadrado, entre los que a veces me encuentro desprevenido , un personaje mítico. Un llegada súbita tuya causaría un tremendo daño a esta obra de arte, Cuadrado tendría que conseguir que algún otro amigo se fuera del país para crear un nuevo personaje. Bromas aparte, él y yo y todos los amigos comunes extrañamos tu ausencia y desearíamos por lo menos tener alguna noticia tuya que nos llegase directamente. Nuestra vida transcurre tan monótona como la de los ríos que van a dar a la mar de la copla de Manrique. No ocurre nada aparentemente en ella aunque por dentro para uno mismo tenga nuestro río interior, sus remolinos y a veces adquiriesen estos la turbulencia de salto de agua. Pinto. Siempre pinto sin saber bien para qué, como no sea con la finalidad subconsciente de aturdirme. Tengo algunos óleos nuevos, algunos con motivos de emigrantes, en camarotes, en cubierta, durmiendo, es un tema que pienso continuar desarrollando porque me parece que con él puedo unir las realidades de Galicia y este país. También escribí, sin objeto, unas quince cuartillas de notas sobre arte. Esto es todo. A ésa envié dos cuadros por Bayerthal de Arte Bella destinados a Percivale. Son dos naturalezas muertas. En octubre o noviembre, expondré en ésta y quizás después me dedique a c... seguros o a algún negocio que me dé dinero y prestigio
¿Cuándo nos envías tu obra de teatro? Tengo pensado algunos figurines aprovechando detalles de la ropa campesina gallega que te gustarán cuando los realice. Estos últimos días vi algunos cuadros interesantes, Cossío y otros castellanos y lamenté que los gallegos seamos de la manera que somos. Nuestra pintura de la generación de ellos es superior y más profundamente social, real y preciosa .
Bueno, te ruego que contestes alguna carta. A Marika le di el otro antes de ayer 1.200$ que me pagó Emilio el martes pasado, pues creo que ella piensa viajar a Montevideo la semana que viene o algo así. De los libros, le hice el encargo a Cuadrado, por los descuentos, facilidades de pago que a él le hacían en el Museo y me parece que se ocupó de esto. El lunes, de todos modos, le preguntaré.

Saludos a todos los amigos comunes y tú recibe el saludo de Maruja y el fuerte abrazo de tu amigo.

[Sen firma]

[...]
Lorenzo Varela. Creo que es de los más interesantes, así como uno de los grandes poetas gallegos actuales. Parte de su obra está traducida a varios idiomas europeos y el soneto sobre Roy Xordo o el de María Pita me parecen de lo mejor que se publicó en los últimos años.
Esperamos ansiosos los cuadros de la exposición. Espero que han de tener éxito. Tienes que enviarme al Centro Gallego los datos sobres los artistas y fotos de estos cuadros y las esculturas de Faílde para ir adelantando el catálogo que deseo, espero, sea importante. El 22 de julio han de estrenarse las obras musicales premiadas el año pasado que creemos han de constituir otro éxito y quizá para esa fecha salga el primer número de la nueva revista del Centro Gallego.
Por correo ordinario, te enviaré estos días algunas publicaciones últimas de ésta.

Perdóname esta carta que tenía necesidad de escribir y recibe con el saludo cordial para todos los amigos y con el de Maruja y mío para vosotros dos el gran abrazo de

[Sen firma]

Carta de Cuqui e Alicia Ortiz Alonso a Luís e Maruxa Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuqui e Alicia Ortiz Alonso a Luís e Maruxa Seoane. Sen data


Queridos Luis y Maruja:

Digo lo que Maruja, que ya Ote os cuenta lo más sobresaliente de por aquí. Os recordamos constantemente y no hay cosa agradable que hagamos o que veamos que no digamos “¡cuánto disfrutarían los Seoane aquí!”. Precisamente hoy, al ir con nuestra cestita a recoger las judías verdes de la huerta, pensamos en lo agradable que sería recogerlas en vuestra compañía. El maíz está divino y los tomates no los vamos a dar comidos, así que Maruja no te olvides de mandarme la receta de la mermelada.
Ote enseña en los cursos de verano, además hace armarios para libros que son verdaderas obras de arte, atiende al huerto, escribe para Atlántida, etc., así que siempre se le ve ocupado con una cosa o con otra. Yo tengo bastante que hacer con esta casa tan grande, subiendo y bajando escaleras todo el día, alguna clase particular de español y esta debilidad nerviosa que ya me viene fastidiando desde hace varios años, pero que ahora me fastidia mucho más. La que lo pasa bien es Cuqui, este es el sitio apropiado para criar chicos, ya que casi todo es campo y hay muchas facilidades para hacer deportes. Todos jugamos al tenis en los campos del College; yo, con el deseo de ver si mejoro, Ote con el de disfrutar del deporte y hacer ejercicio y Cuqui, con el de ver si aprende bien y nos gana a los dos, lo cual no tardará mucho en suceder.
Enhorabuena a Luis por el cuadro que debe ser muy hermoso y por la exposición del libro gallego, cosa de mucha importancia. ¡Qué lastima que no podemos ver nada de eso!
¿Cómo van los amigos y que sucede por ahí? Sacando vuestras cartas y las de algunos otros amigos, no tenemos la menor idea de que pasa en Buenos Aires. Yo no leo apenas los periódicos, en general me desaniman mucho y unos días te levantan el ánimo hasta el cielo y otros te hacen caer al abismo precipitadamente, así que he decidido caer sin ayuda de nadie.
Escribid, ya sabéis que somos sentimentales, que os recordamos mucho y que vuestras cartas nos dan una alegría muy grande.

Alicia y Cuqui

Carta de Fernández del Riego a Seoane. Sen data
Vigo
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. Sen data

[s/d]

Mi querido amigo:
Ahí te va una relación de personas a quienes puedes enviar la Revista. A la mayoría de ellos les hablé personalmente, y tienen verdadero interés en que los consideres como suscriptores de la misma.
Conviene que me mandes inmediatamente las reproducciones en colores de tus cuadros. Pero en vez de mandar las planchas, como hiciste con las de Maside, manda las reproducciones ya impresas en color, pues es mucho mejor, ya que aquí tuvimos un verdadero problema con las de Maside. El formato de la monografía será el mismo que la de Colmeiro, que ya conoces, y el número de ejemplares que se hacen es de mil doscientos. De manera que, en dos paquetes puedes enviar todo por mediación de cualquiera que venga. Excuso de decirte que el importe de las planchas y de la impresión corre a cargo de la editorial. De manera que remite la nota de gastos.
Por correo ordinario te envié la Guía de Galicia de Otero. La monografía de Maside saldrá en este mes, y ya te enviaré dos ejemplares. Creo que le gustó muchísimo el libro de Lorenzo, y sobre todo le encantaron tus grabados.
Más adelante te iré escribiendo sobre las otras cuestiones. Saludos muy cariñosos a Maruja, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

Ponme unas líneas diciéndome si recibiste mis dos cartas.
A carta comeza con este listado de enderezos:

D. Ramón Otero Pedrayo. -Hotel España, Rúa Nueva. -Santiago de Compostela.
D. Sebastián Martínez Risco. -Plaza de Galicia, 22. -La Coruña
D. Manuel Gómez Román. -García Barbón, 27, 1º. -Vigo.
D. Domingo García Sabell. -Chalet La Rosaleda. -Santiago de Compostela.
D. Jesús Ferro Couselo. -Archivo Histórico Provincial. -Orense.
D. Ricardo García Suárez. -José Antonio, 28, 2º izq. -Vigo.
D. Ramón Piñeiro López. -Gelmírez, 15. -Santiago de Compostela.
D. Emilio Alvarez Blázquez. -Marqués de Valladares, 15-1º Vigo
D. Antonio Beiras García.-Policarpo Sanz, 22. -Vigo
D. Antonio Fernández López. -Ingeniero -Paso a nivel. -Lugo
D. Alvaro Gil Varela. -Avda. de Felipe iv, 9 Entresuelo dcha. -Madrid
D. Jaime Isla Couto. -Avda. Pizarro, 9. 4º. - Vigo.
D. Valentín Paz Andrade. -Policarpo Sanz, 22-2º Vigo.
D. Darío Alvarez Blázquez. -Marqués de Valladares, 13. -Vigo.
D. Javier Andrade Cimadevida. -Hernán Cortés 3-1º Vigo.
D. Ramón Baltar Domínguez. -Carrera del Conde, 1. -Santiago de Compostela.
D. Emilio Bugallo Orozco. -Montero Ríos, 16. -Vigo.
D. Luis Cabo Fernández. -Queipo de Llano, 20. -Vigo.
D. Jesús Carro García. -Toral, 6. -Santiago de Compostela.
D. Manuel Chamoso Lamas. -Boborás-Moldes-Carballino (Orense).
D. Felipe Cordero Carrete. -Apartado, 26. -Santiago de Compostela.
D. Isaac Díaz Pardo. -El Castro-Osedo (La Coruña).
D. Marino Dónega Rozas. -Plaza de Vigo, 22. -La Coruña.
D. Manuel Fabeiro Gómez. -La Chaínza, Noya (La Coruña).
D. Gerardo Fernández Albor. -Doctor Teijeiro. -Santiago de Compostela.
D. Celso Emilio Ferreiro. -José Antonio, 28-4º. -Vigo.
D. Roberto González Pastoriza. -Velázquez Moreno, 22. -Vigo.
D. Florentino López Cuevillas. -Santo Domingo. -Orense.
D. Carlos Martínez Barbeito. -Mallorca 201-203. -Barcelona.
D. Florentino Morán López. -Hotel España. -Santiago de Compostela.
D. Isidro Parga Pondal. -Lage (La Coruña).
D. Fermín F. Penzol. -Castropol (Asturias).
D. Manuel Peña Rey. -Parque de San Lázaro. -Orense
D. Luis Pimentel. -Plaza de España, 16. -Lugo.
D. José María Alvarez Blázquez. -Gran Vía, 326-5º. -Vigo.
D. Manuel Alvarez González. -Plaza del Toral. -Santiago de Compostela.
D. Juan Rof Carballo. -Avda. Eduardo Dato, 8. -Madrid.
D. Emilio Soneira Maside. -José Antonio, 78-1º Vigo

1906-00-00
Unha carta de José Fontenla Leal a Pascual Veiga
Orixinal
1910-00-00
Unha carta de José Fontenla Leal a Eduardo Pondal
Orixinal
1939-02-11
Carta «Con la tragedia de España sobre el alma»
Orixinal
1945-12-24
Carta de Zum Felde a Seoane. 1945
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zum Felde a Seoane. 1945 en 24/12/1945


Montevideo, Dic. 24 de 1945

Sr. Luis Seoane. Muy estimado amigo:

He cumplido el recado que me dio para Casal. El director de la más antigua y más perdurable revista que se publica en español (Alfar) me dijo que “como no...” que había entregado o iba a entregar a la librería La cruz del Sur de esta ciudad, las fotografías o fotograbados de pintores gallegos, para que las hicieran llegar a poder suyo, de acuerdo con su pedido y con muchísimo gusto. (La susodicha librería está, según él, en correspondencia constante con Vds.).
Hoy recibimos carta de Cuadrado, anunciando que el libro de Clara Silva aparecerá el día 26, o sea, pasado mañana. Agradecemos a Vd. una vez más, toda la amistosa voluntad que ha puesto, de su parte, en la publicación del libro.
Muy cordiales saludos para Cuadrado y Varela. Esperamos que Cuadrado ya se encuentre mejor. El amigo Enrique Dieste les manda un abrazo y un discurso.
Con fervientes votos porque el nuevo año traiga la realización de sus (y nuestras) más caras esperanzas españolas, –y felicidades personales para todos Vds., reciba un apretón de manos y la seguridad de que estamos aquí a sus gratas órdenes.

A. Zum Felde

1946-05-10
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1946
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1946 en 10/05/1946

Vigo, 10-mayo 1946
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires


Mi querido amigo:
Aunque hace tiempo que perdí el contacto personal contigo, no por eso dejé de tener frecuentes noticias tuyas. Ahora te escribo con un objetivo concreto. Se trata de lo siguiente:
Con esta misma fecha envío por correo aéreo, a la Federación de Sociedades Gallegas , un trabajo para el Concurso literario de octubre; según las condiciones que señalaron por medio de la prensa. El trabajo, titulado, Cos ollos do noso esprito , es una colección de breves ensayos literarios. Te agradecería, pues, que si te es factible enterarte de si ha llegado a poder de la entidad que organiza el concurso, me lo comuniques para mi tranquilidad.

Nada más por hoy. Afectuosos saludos a todos esos amigos, y tú recibe el cordial abrazo de siempre de Fernández del Riego


Firma: Francisco Fernández del Riego.


T/C: Progreso 29-5º izda.

1947-01-20
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1947
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1947 en 20/01/1947

Buenos Aires, 20 de enero de 1947
Sr. D. Francisco Fernández del Riego
Vigo

Mi querido amigo:

Hace algún tiempo recibí una carta tuya en la que me pedías te comunicase si había llegado o no un trabajo tuyo para el concurso de la F. de Sociedades Gallegas. Esta carta tardé mucho tiempo en recibirla pues la habías dirigido a una dirección que hacía años que había dejado, de modo que esa carta enviada por tí en el mes de mayo llegó a mis manos aproximadamente en septiembre. Ahora puedo decirte que tu libro de ensayos ha sido premiado, así como la traducción de poetas ingleses enviada por Plácido Castro , de manera que si no pude contestar a tiempo, me adelanto en cambio a darte la enhorabuena, así como a Plácido, y no podéis tener idea de la alegría que eso nos causa a todos los que estamos aquí y os estimamos profundamente. Quisiera que esta correspondencia que comenzaste tu a entablar con esta carta peregrina que yo contesto hoy, se continuase entre nosotros, pues si bien hemos perdido el contacto personal hace muchos más años que los que uno desearía hubiesen pasado, hemos tenido noticias vuestras bastante a menudo a través de cartas escritas a amigos nuestros de aquí o de algún que otro viajero.
De nuestra vida os suponemos enterados por [Rodolfo] Prada . Hemos trabajado mucho, con suerte y sin ella, de cualquier manera, haciendo de todo, pero tratando en todo momento de hacer honor con nuestra conducta y labor a Galicia. [Arturo] Cuadrado y yo hemos fundado dos editoriales dedicadas a publicar en parte libros gallegos, idea que tuvimos que abandonar por falta de eco en la emigración, no sin antes publicar unos cincuenta libros que por lo menos quedarán y darán idea de nuestra permanencia en ésta. Yo publiqué algunos álbums de grabados en madera, litografías y dibujos e hice exposiciones de óleos aquí y en Montevideo con bastante éxito. Además llevo escrito unas cinco o seis monografías sobre dibujantes y grabadores europeos para editoriales de ésta. Todos trabajamos lo que podemos, es el único modo de ir matando la nostalgia que nos corroe y el deseo de regresar. Algún día, ahí en Vigo, o en Santiago como en otros años, hablaremos de todo, cuando todo sea ya recuerdo.

Por aquí pasaron algunos compañeros nuestros de Facultad a quienes no quise ver, por ejemplo, [Francisco] Romero Lema , que estuvo en ésta una temporada de paso para el Perú.

Tu carta constituyó un pequeño acontecimiento cuando la tuve en mis manos y a pesar de que te referías concretamente al envío de una obra tuya, ella fué leída por todos nosotros porque era algo así como la seguridad de vuestra amistad y ello nos causó a todos una gran alegría. Con ella tuvimos la certeza de que a pesar del tiempo nuestros amigos, que recordamos constantemente, no nos habían olvidado.
¿Cómo te va en la profesión? Yo siento enorme nostalgia de ella, pues había comenzado a trabajarla con relativa suerte y facilidad y creo que nunca más volveré a ejercerla.

¿Qué hacen todos los amigos comunes? Sé que Maside ha hecho una gran exposición en ésa y que Plácido está ahí. Cuéntame de todos ellos, yo no voy a escribirle a Plácido y a Maside hoy mismo, deseo mantener correspondencia con vosotros, saber de todos. Un libro de dibujos mío, Homenaje a la Torre de Hércules , que lleva un precioso prólogo de Dieste y que está dedicado a algunos amigos de ahí, acaba de ser seleccionado por el Instituto de Artes Gráficas de Nueva York de acuerdo con la Biblioteca Pierpont Morgan de la misma ciudad, como uno de los trescientos mejores libros publicados en el mundo entre los años 1935 a 1945. Creo que es el único libro escogido de España y América Latina. Me produjo esta noticia una gran alegría por tratarse de unos dibujos que yo hice como homenaje lejano a Galicia.
Esperando noticias tuyas y rogándote transmitas saludos mios a todos los amigos de ahí, tú recibe el fuerte abrazo de tu amigo:


Luis Seoane

M/dirección:
L. Seoane
Bartolomé Mitre 3793-Dto. F
Buenos Aires

1947-01-30
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1947
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1947 en 30/01/1947

Vigo 30-ene. 1947
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Ahora mismo acabo de recibir tu carta y no demoro ni un solo instante el contestarla. Puedes creer que me ha producido sincera emoción la lectura de tus afectuosas palabras. También nosotros somos fieles a una amistad que, a pesar de la distancia y el tiempo, no ha podido entibiarse.

Hice entrega de tu carta a Plácido, que quedó en responderte directamente. Ambos te agradecemos la felicitación por el premio que nos fué discernido en el concurso literario. Y a propósito, ¿no podrías enviarnos algún recorte de prensa con el fallo del Jurado?
También recibí una extensa y cariñosa carta de Prada, al que le escribiré dentro de unos días, adjuntándole, además, una Historia de la Literatura Gallega , a la que estoy dando remate. Dile que le agradezco muy de veras sus delicadezas, y que le hablaré con el mayor detalle posible sobre las cuestiones a que se refiere.

Sabía ya de tus trabajos intelectuales y artísticos por esas tierras, pero me ha sorprendido, con enorme alegría, la nueva que nos comunicas acerca de la selección hecha de tu libro de dibujos, Homenaje a la Torre de Hércules. De corazón te envío mi enhorabuena.
Por aquí nada de particular hay que advertirte. Todo sigue igual, monótonamente. Aquí estamos reunidos algunos de los viejos amigos, sincronizados con la marcha dinámica de Vigo. El estatismo de Santiago lo hemos casi olvidado. Allí voy, sin embargo, de vez en cuando. Pero pocos quedan de los antiguos tiempos universitarios. [Luís] Manteiga , en completo aislamiento, más introvertido que nunca. [Manuel] Alvarez González y [Domingo] García Sabell, consagrados de lleno a la profesión, y nada más. Maside reparte el año en temporadas, entre Santiago y Vigo. Trabaja mucho, en sus cuadros, pinta continuamente, y nada más. Plácido, padre por tercera vez, vive una vida de hogar, con especiales dedicaciones a la poesía, por la que se le despertó una profunda afición. Y yo, trabajando muchas horas al día, con escasos descansos que consagro a leer y escribir cuanto me es posible.

Hace unos días recibí una carta de 15 de noviembre, de José Núñez [Búa] . El retraso en la llegada fué largo, como observarás. Sin embargo, yo la contesté inmediatamente, accediendo gustosísimo a lo que me pedía. Caso de que aún no se halle en su poder la contestación, comunícaselo así.

A ver cuando te decides a venir por estas tierras. Te advierto que lo estamos deseando vivamente. Siempre es grato volver a encontrarse con los viejos amigos, y en esta ocasión con mayor motivo aún.

Bueno, y nada más. Cordiales abrazos para todos, y tú recibe el fuerte abrazo de siempre de

Del Riego

1947-05-26
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1947
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1947 en 26/05/1947

Buenos Aires, 26 de Mayo de 1947
Sr. D. Francisco Fernández del Riego
VIGO


Mi querido amigo:

Recibí tu carta, que tardé en contestarla pensando, sobre todo, en darte alguna noticia concreta de tu libro. [Rodolfo] Prada me encomendó un presupuesto de su costo y de la gestión acerca de [Rafael] Dieste para el prólogo. Hice ambas cosas. Dieste no tiene inconveniente alguno para hacerlo y lo hará cuando se necesite, encantado. El costo en ésta ha subido muchísimo, hoy que se hacen en el país. Hasta hace poco tiempo, unos meses nada más el libro argentino costaba mucho menos. Pero este asunto he de hablarlo con Prada, cuando él regrese de el Perú adonde él marchó y por cuyo motivo retrasé esta carta. Por mi parte, en todo cuanto se refiere a su presentación, dibujos, etc…, lo haré con tanto gusto como puedes imaginarte. Tu libro me pareció estupendo y de gran utilidad, quizá te faltan algunos datos del exterior de Galicia, algunos de ellos, los que pueda, te enviaré yo las fichas. Para el concurso del Centro Gallego han llegado las copias que enviaste. También llegaron copias de trabajos de Martínez Barbeiro , Aquilino , Bouza Brey , y anuncia otro envío [Luis] Manteiga.

El Centro Gallego va a pedirte una colaboración para su revista Galicia . Desearía que la aceptases y que tratases, si fuese posible, sobre los pintores gallegos que residen ahí, [Carlos] Maside, [José Otero Abeledo] Laxeiro , Torres , Virgilio Blanco , [Urbano] Lugrís y algún otro nuevo que no conozcamos y que mantenga dignidad artística. A los otros, los que están fuera, puedes referirte de paso si quieres. Interesa desde luego, que con el artículo envíes fotografías en abundancia de la obra de ellos, cuatro o cinco, si es posible de cada uno.

Aquí toda la gente trabaja como puede, con gran nostalgia del regreso. Ah! te enviaré por correo aparte copia de los poemas en gallego de Dieste y Lorenzo Varela , hechos a manera de prólogo de dos álbumes míos, hace ya cierto tiempo, y que a mi juicio es de lo mejor que se escrito en gallego, en poesía, en estos últimos años. Ellos pueden servirte para tu fichero. Los álbumes titulados Muiñeira , litografías; y María Pita e tres retratos medievales de grabados en madera no puedo enviártelos porque no tengo ejemplares, se hicieron en ediciones reducidas de cuarenta y ochenta ejemplares respectivamente, que se vendieron entre gentes ajenas a nuestra colectividad. Lorenzo Varela, antes usaba otro nombre suyo, Jesús, es muy amigo de Fole , (¿qué es de Fole?) es de Monterroso, en Lugo y debe tener en la actualidad unos treinta años. Sus poemas en castellano están traducidos a diversos idiomas. Aquí publicó Torres de Amor y monografías sobre temas de arte. Ahora marcha a Estados Unidos. También marcha a ese país Otero Espasandín de jefe de la Sección de Lengua y Literatura castellana de una Universidad. Por mi parte estoy esperando poder hacer ese mismo viaje.

En cuanto a la constitución de la sociedad comercial con Núñez de que te hablé en otra carta, yo renuncio a toda participación, luego de pensarlo suficientemente. Desde luego estoy de acuerdo con Núñez y con la nueva empresa que creo necesaria. Pero algunos consideran a esta nueva empresa algo así como una deslealtad hacia Alfonso y aunque yo no estoy obligado a éste ni a nadie personalmente en ese terreno, como ocurre aquí, sino a la empresa como creo debe ser, no quiero aparecer en ese turbio juego comercial “perfectamente americano” que plantean éstos. Continuaré como siempre, sin retirarme, ¿entiendes? pero viendo como todas las oportunidades comerciales se pierden por discusiones infantiles y por falta de intensidad en el trabajo. Ya que tu eres abogado dime tu opinión. Te envié hace aproximadamente dos meses Homenaje a la Torre de Hércules, me gustaría conocer vuestra opinión. A Maside le he escrito una carta que no me contestó, también le envié algunos libros que no sé si le han llegado.

Tengo muchas ganas de regresar a esa, para estar con todos vosotros, para pintar, para poder volver a ver todo aquello que no nos importaba porque lo teníamos demasiado cerca de nuestra visita y de nuestras manos y que adquirió con el tiempo y la distancia todo su valor. Cuando regrese espero que será para no salir nunca más de ahí. Este año haré una nueva exposición en Buenos Aires y estoy bastante contento de mis últimas cosas, te enviaré algunas fotografías.
Contéstame pronto y con apretados abrazos para todos, tu recibe el fuerte abrazo de tu amigo de siempre:

Luis Seoane

1947-06-05
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1947
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1947 en 05/06/1947

Vigo 5-jun. 1947


Mi querido amigo:

Ayer recibí tu agradable carta, cuyo contenido me llenó de la satisfacción que tus noticias me causan siempre. Estoy satisfecho de los informes sobre la publicación de la Literatura. Espero que haciendo uso de tu bien probada diligencia, actives su impresión, cuanto te sea posible. Por lo demás, os agradezco vivísimamente, lo mismo a tí que a Rafael, la colaboración que vais a prestarle. Sé, por anticipado, que lo mismo el prólogo que las ilustraciones, estarán a mucha mayor altura que la calidad literaria del libro. Estoy impaciente por saber si ya está acordado el presupuesto, y si comenzó a imprimirse. Desde luego, sobradamente sé que habrá en el algunas omisiones como las que indicas. Pero ello es explicable, ya que no conozco ni los libros, ni los poemas a que te refieres. Te agradecería, pues, que vosotros mismos os encarguéis, no solamente de dirigir la impresión y de corregir las pruebas, sino también de cubrir las omisiones que haya, con una somera referencia en los oportunos capítulos, a las obras y a sus autores, ya que enviándome a mí las fichas, se perdería demasiado tiempo. Tengo absoluta confianza en vosotros, y por eso os encomiendo la labor, sin la menor reserva.

Ya sabía que mis copias habían llegado a tiempo para el Concurso literario del Centro Gallego. Sin embargo, no tenía la más ligera noticia de que presentasen trabajos los amigos de que me hablas. Ahora, al saberlo, tengo un fundado temor de que mi libro quede relegado a un lugar secundario, puesto que es probable no pueda competir en méritos con algunos de los otros. Por lo que respecta a la colaboración en la Revista de que me hablas, la prestaré con el máximo entusiasmo cuando me la soliciten, y en el sentido que me indicas. Y los trabajos, han de ser sólo artísticos, o también literarios? Además de los pintores de que me hablas, hay algunos jóvenes que comienzan a ofrecer interés. Entre ellos parece ser una promesa, en cierto sentido, Isaac Díaz Pardo –el hijo de Camilo– que hace poco expuso su obra en Vigo, y en octubre celebrará una exposición en Londres.

Aún no recibí la copia de los poemas que me anuncias, y que espero con gran interés. En cambio, hace unos días que llegó a mi poder el álbum de dibujos tuyo. Se lo enseñé a Maside, que esperaba encontrarse con el que le enviaste, en Santiago. A ambos, y a cuantos amigos se lo mostré, nos produjo una gratísima impresión. Hay cosas verdaderamente logradas, magníficas, y no sabes cuanto agradezco haberlas conocido. Muchas gracias, y desde luego, mi felicitación más sincera y admirada, por lo que entiendo un verdadero éxito artístico en tu prometedora carrera.

¿No podrías hacerme [un envío] con algunos de los libros que sobre Literatura Gallega se hayan publicado en Buenos Aires? Me interesaría mucho conocer lo que hubiese aparecido sobre el particular, pues ya sabes que me gusta estar al día en esas cuestiones.

Por aquí nada nuevo tengo que noticiarte. Maside se marchó hace unas fechas para Santiago, en donde acostumbra a pasar algunas temporadas durante el año. Fole que habitualmente vive en Lugo, hace ya bastante tiempo que está en Quiroga dedicado, al parecer, a cuestiones agrícolas con un amigo que tiene en ese pueblo una gran finca. Yo mantengo con él una relación relativamente frecuente por las afinidades literarias que nos unen. Aquilino Iglesia Alvariño sigue en Vilagarcía al frente de un Colegio, y muy metido en sí. Manteiga en Santiago haciendo una vida de completo aislamiento.

Quedo enterado de tu justificada actitud con respecto a la propuesta de Núñez [Búa]. Te advierto que yo me siento muchas veces descorazonado, ya que es mucho el trabajo que pesa sobre mí y las compensaciones no son como debieran.

Por carta que recibí de Prada, sé que vendrá a pasar una temporada con su familia. Lo deseo, por el gusto de saludarlo, y por hablar de muchas cosas que a los dos nos interesan.
Bueno, nada más por hoy. Confío en que te preocuparás del libro activando su publicación. Yo lo dejo todo a tu buena iniciativa.

Con afectuosos saludos a los amigos, recibe el cordial abrazo de siempre, de

F. del Riego

1947-12-29
Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1947
Campamento San Eduardo
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1947 en 29/12/1947


Campamento San Eduardo, 29. Diciembre de 1947

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te escribo las primeras líneas de nuestro campamento para enviarte la convenida autorización de cobro en el C. G.
Hemos hecho un buen viaje de tren hasta Zapala. Las camas era cómodas y dormimos abundantemente. El paisaje no “pintoresco” en general, aunque sí con interés en algunos momentos por los tonos ocres que abundan tanto cuanto escasea la vegetación, o por las masas de montaña. Zapala es un poblacho deshecho, donde termina la línea de ferrocarril. Cuarteles importantes, municipalidad minúscula, Iglesia católica de sólida y amplia edificación, pequeña capilla evangélica, Sinagoga, gran edificio de la colectividad sirio-libanesa. Frente a la Municipalidad, carteles homenaje al país de los lafuentes y a su conductor. Por lo demás, un sano ambiente peronista que afortunadamente es también el que predomina entre los dirigentes de la mina.
Desde Zapala, continuamos en camioneta el viaje para completar los 180 kms hasta el campamento. Salimos a las 10 de la noche del martes y llegamos a las 3 de la mañana, pues el camino es accidentado, entre sierras, y con no buen pavimento. Ahora estamos ya instalados en nuestra pequeña casa, que tiene las comodidades indispensables para nosotros. Es del estilo de las prefabricadas que hemos visto en Puerto Nuevo, con dos habitaciones amplias, cuarto de baño y cocina.
Tengo bastante trabajo por ahora. 10 o 12 enfermos en el consultorio cada día; un parto; una operación de apendicitis de urgencia que realizamos trasladándonos médico, paciente y familia, en camioneta también, a Chos-Malal (80 km de camino serrano) donde hay un pequeño hospitalito con bastantes elementos curativos. La enferma, bien.
Hago por ahora, como ves, solamente la crónica objetiva de los acontecimientos. Las impresiones subjetivas irán más adelante, cuando se hayan ordenado un poco y cuando se haya disipado el asombro que es lo que en este momento nos tiene bajo sus efectos.
Escribimos a Varela desde el tren y echamos la carta al llegar a Zapala, en relación con pequeños problemas domésticos. Desde Zapala también telegrafiamos a Rafael anunciando la feliz llegada. Recibimos un telegrama de Navidad de Rafael y Carmen y dos lotes de correspondencia remitidos, supongo, por Varela. Te ruego decirle a éste que la correspondencia abierta, en general folletos de propaganda, no es indispensable que la envíe, y mucho menos diariamente y con estampilla de 5 céntimos. En todo caso, que haga un lote de vez en cuando si tiene gana y lo remita como impresos. Para los periódicos, conviene tener en cuenta que algunos prefiero que no los envíen por ahora, pues más bien deseo dedicar el tiempo a las lecturas médicas. Rige esto para el dirigido por Varela, del cual ya me llegó hoy un ejemplar reexpedido.
Pasamos la noche de Navidad invitados en la casa del Jefe de Personal, Sr. López, en compañía de este, esposa, madre y dos niños, personas todas francamente simpáticas y acogedoras. Al día siguiente, asado popular con los mineros.
Os recordamos a todos y deseamos que hayáis estado contentos en estos días.
Escribiremos a Rafael y Carmen.
Saludos a Maruja.

Abrazos a todos los amigos y a ti de

Antonio

1948-01-31
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1948
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1948 en 31/01/1948


[Manuscrito:] Waynesburg, 31 de enero de 1948

Querido Luis:

Hace unas horas puse fin a mis calificaciones del primer semestre, tarea delicada por mi sensibilidad y además muy laboriosa. Esta fue la causa de que no haya contestado inmediatamente tu última carta de 17 de enero. Esto te habrá sorprendido por cuanto dirigí hace unos días a tus señas una carta para Dieste. La explicación es esta: Recibí una suya explicándome ciertos pormenores de la actitud de Vercelli para con ellos; en la misma me decía que salían pronto para una playa del Uruguay (no especificada) a descansar. Pensé entonces que mi carta podría ir a parar a manos indiscretas o perderse por no hallar a su destinatario y, en consecuencia, decidí dirigirla a tus señas para que se la entregues cuando y donde convenga. Pero dejemos ahora de lado lo de Dieste, pues nada nuevo supone para ti y vengamos a lo nuestro. Cuando llegó tu carta contándonos vuestras agonías con las altas temperaturas y la humedad, empezaba Waynesburg y puntos vecinos a sufrir una ola de frío sonada. Tuvimos temperaturas de treinta grados centígrados bajo cero y todavía a estas alturas el termómetro situado del lado de afuera de la ventana debe marcar sus quince grados, o cerca, bajo cero. Todo el campo está cuajado de nieve, y el tráfico carretero encuentra con dificultades debidas al hielo. Para colmo en casa estuvimos con la calefacción estropeada y pasamos unos días duros. Hoy nos instalaron dos estufas de gas de camisa mientras llega la hora de la cena. Por cierto, acabamos de echarnos al coleto sendos helados, cada uno a su gusto, como si nada pasara. Aquí es corriente ver a los chicos comiendo un helado por la calle, mientras necesitan fundas especiales para evitar que las orejas se les congelen. Como ves, este es tu país, no sólo por este detalle, sino por muchos otros, innumerables. Yo acabo de completar mi experiencia en el colegio. He pasado prácticamente por todas las fases; he superado dificultades de cierta importancia, como es la de verme, de buenas a primeras, metido en una clase de alrededor de sesenta veteranos de guerra para explicar con mi mal inglés los rudimentos de la fonética y la ortografía españolas, pero a estas alturas, sin que ello se vea como un alarde, creo haber hecho mi aprendizaje, al menos el de bulto. Ahora sólo resta algún trabajo de lima.
Alicia no se ha sentido muy bien en estos últimos meses; el médico le recomendó descanso y aire fresco, y con ello nos venimos dando los grandes paseos, haya nieve o no la haya, por los alrededores. En estas caminatas nos recordamos de vosotros y tratamos de ver de que manera arrancaros a esa prisión; no dudamos de que lo lograremos de una manera o de otra, y de que nos daremos las grandes panzadas de caminatas a campo a través. Pensad que nosotros estamos tanteando el terreno constantemente, que no se nos escapa un solo momento lo que estáis sufriendo ahí; pero no os impacientéis porque en ciertos casos el forzar la marcha puede ser contraproducente. Aquí se habla de organizar una sección de arte en el colegio, y ello pudiera ser una buena ocasión para traeros. Por aquí hay sus aficionadillos, acaso con sus ambicioncillas más o menos ocultas y sobre todo en el secreto de lo que por aquí puede interesar. Estas teclas hay que saber tocarlas a su tiempo. Yo confío, llegado el momento, un golpe de efecto con el presidente y su señora, personas estupendas por todos conceptos. Por otro lado, teniendo nosotros casa aquí donde acomodaros provisionalmente, lo de la sección de arte basta que sirva de pretexto para las autoridades. Lo demás vendrá poco a poco. El día que os veáis aquí, os creeréis resucitados, como nos pasó a nosotros. No seréis de momento o talvez nunca personajes de cuello duro, pero os sentiréis personas de arriba abajo. Supongo que Dieste tendrá ocasión de mostraros unas fotografías de aquí hechas en la nieve. Hay árboles, colinas a montones, ríos helados durante el invierno y reducidos a la nada por el estiaje; pájaros, tipos humanos de un interés pictórico grande y mil cosas más donde podrás saciar tu apetito exasperado de pintor y olvidarte de que en el mundo existen cosas como los directivos del Centro Gallego, los personajes de las editoriales, los intelectuales borrachines y vanidosos, las estrellas y estrellitas de cine, los dirigentes políticos, etc. Me hubiera gustado mucho ver tus cosas últimas; tal como me las describes, me está gustando ya. El estudio del paisaje a secas, sin figuras humanas como hasta aquí, puede servirte para considerar ciertos valores estrictamente paisajísticos con mayor libertad y hondura si cabe. Al contrario, también las figuras se pueden aislar, como hiciste con ciertos retratos, entre ellos el de Maruja. El artista no debe limitar jamás sus puntos de vista ni sentirse comprometido con supuestos aciertos a hallazgos. Nada de apegos supersticiosos, de concesiones al público o a la crítica; nada de reglas de oro, de cánones establecidos o sancionados. Este ha sido el gran heroísmo de Picasso, que no ha sucumbido a nada, ni menos al picassismo. Ensaya, estudia, aférrate a una cosa mientras se te resista y olvídala cuando hayas dominado sus secretos. No te enamores de ellas, por tentadoras que sean, en cuanto artista, pues por muy hermosas que sean no son las únicas merecedoras de tal honor. Por mí he de decirte que acabo de encontrarme con un paisaje nuevo, totalmente nuevo, y tan merecedor de mi admiración, como cualquier otro de los que he conocido en otras partes. Ante el sería necio cerrar los ojos para volver al recuerdo de Galicia, de Castilla, de Cataluña, Francia, Inglaterra. Pero todo esto es archisabido y no merece más comentarios. Sobre mis proyectos poco te diré por el momento; he estado muy atareado, y todavía lo estoy bastante, para lanzarme al agua; antes tengo que liquidar ciertos compromisos con Atlántida, aquietar la conciencia un poco en el orden económico; ordenar mis rutinas; pensar y repensar un poco, y luego acaso me lance a un libro de recuerdos de infancia, dentro del cual quepan muchas cosas sobre la vida de mi aldea que tú ansías ver escritas. Sí, es cierto; creo que estas cosas sólo puedo decirlas yo, mejor o peor, de vuelta de mis muchas lecturas, estudios y exploraciones. Lo malo es que no sé por donde empezar y sobre todo como justificarme ante mí mismo. Pero a lo mejor todo es cosa de empezar como sin querer y dejar volar el alma a pleno recuerdo. Si para entonces estás aquí, podemos ser colaboradores, como me has prometido. Acaso también Alicia haga alguna cosa sobre la línea de la conferencia del Centro Gallego, para lo cual sería conveniente que la salves del eterno olvido y se la mandes sin publicar, dado que la publicada temo que no salga nunca. Lamento la situación de Varela y de otros amigos, pero si las dificultades a que tienen que hacer frente les pueden servir para aligerar las alforjas y echarse a campo a través, casi me alegro. Yo me creí que, después de la penitencia en la Peña Pobre, a lo Amadís, no volvería a la Argentina. Acaso esté arrepentido del prosaico término de su aislamiento y repita la hazaña el día menos pensado. Ojalá. En cuanto a Plaja también lo siento, aunque menos, claro está, pues no le movió la penitencia caballeresca en sus andanzas a buen seguro, sino el afán de conquistar con sus pasados laureles un reino demasiado grande para su talla... Pero esto para solo nosotros. ¿Qué hace Cuadrado? ¿Salió su libro? Dile que me mande un ejemplar. Aquí se siente sed de libros, sobre todo españoles... ¿Quieres saber que aún no llegó la Historia de la Literatura que me anuncias? Bueno, Luis, no te quejarás de esta sentada. Alicia y Cuqui me esperan para cenar, y también recaban un rinconcito del papel para sí, cosa que me parece muy legítima. Escríbeme pronto para que yo haga lo mismo; ten confianza en nuestra amistad y estudia inglés y pinta mientras tanto. ¿No hay manera de encontrar por ahí una copia, aunque sea vieja, del diccionario aquel que me prestó Roel? El libro de Aquilino Iglesias Alvariño me encandiló el apetito de escribir poemas y para ello me gustaría la compañía de un diccionario así. No tomes la cosa a pecho; pero si ves la coyuntura me avisas. Mándame la revista del Centro, y, si puedes, algunos números viejos con colaboraciones mías y de los amigos. Un gran abrazo para los dos juntos de

Espasandín

[Manuscrito por Alicia:] Queridos Luis y Maruja: Después de esta carta kilométrica de Ote poco me queda qué deciros. Que un día estuvimos a 32º bajo cero, que tenemos nieve a todo trapo y lo peor es que se hiela y das cada patinazo y aun cada culada que no os quiero decir, pero eso le pasa a todo el mundo, así que nadie te mira. Varios días hemos tenido que limpiar la acera y el jardín con palas, pero todo está precioso, especialmente los árboles y las montañitas que se ven desde las ventanas del comedor de la cocina. Os recordamos constantemente. Están aquí (en Estados Unidos) unos amigos españoles; la hija de Dña. Luisa Viqueira, casada con Rubén Landa; viven en Méjico, pero han venido a enseñar con un contrato de un año. Tenemos mucho interés en verlos y recordar con ellos tiempos pasados. Escribid mucho, [escrito na marxe dereita:] vuestras cartas nos encantan. ¿Qué hace la gente en Buenos Aires? Cuqui está bien; tiene un trineo muy salado. Abrazos de

Alicia

[Manuscrito na marxe esquerda por Alicia:] ¿Qué les pasa a los Salgués? Les hemos escrito varias veces, pero nunca hemos tenido contestación. ¿Por qué no los llamáis y preguntáis por ellos y les dais recuerdos? Gracias.

[Manuscrito na marxe esquerda da primeira folla:] Nuestras señas particulares por ahora son: 220 South Washington Street, Waynesburg. USA

1948-02-05
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1948
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1948 en 05/02/1948

Buenos Aires, 5 de febrero de 1948
Sr. Francisco F. del Riego
Vigo


Querido amigo:

Hace mucho tiempo que te debo respuesta a tu última carta, con fecha de hace ya bastantes meses. Fuí dejando la contestación por motivos distintos pensando hacerlo a cada instante y no lo hice, más por falta de ánimos, por depresión, que por cualquier otra razón justificable. Pero todo esto nada tiene que ver contigo, ni con todos los demás amigos de ahí, sino conmigo mismo y es por tanto inútil escribir de ello. Tambien le debo una carta a Maside, a quien escribiré uno de estos días.

Leí tu artículo sobre pintura gallega, que aún está por publicar esperando que la revista tenga espacio libre de cuestiones internas del Centro Gallego, de modo que pueda dedicársele casi por entero el número. Las copias fotográficas son en general muy malas y algunas no pueden reproducirse porque sería inútil, las mejores son las de Maside y Laxeiro y las peores las de Pesqueira y Torres que no dan la menor idea de las obras. También recibí por Prada las de Prego. Tu artículo lo encontré justo y acertado, pareciéndome bien enfocado el problema de la pintura gallega actual de Galicia. Los cuadros de Maside deben de ser expléndidos (sic) por lo que se puede deducir de las fotografías y tambien deben de ser muy buenos los de Laxeiro. Pero, ¿qué ocurre con la pintura de Díaz Pardo y de Prego? Desde aquí es muy dificil comprender los elogios que algunos les tributan. A mi me parece un tremendo salto atrás en la pintura gallega actual. Todo el esfuerzo de la generación anterior a ellos para marcar unas características propias, el esfuerzo de Maside, Colmeiro, Souto , Francisco Miguel , etc., buscando nuevas formas, entroncándolas con el paisaje y el arte tradicional nuestro que floreció en el medioevo, las conquistas de la pintura de nuestros días en el resto del mundo, parece ser olvidado por esos dos pintores. Quizá cambien. A mi personalmente me interesa la juventud de ellos y la inquietud que puedan tener.

En la exposición de Arte Español de Buenos Aires , donde lo único que se destacaba con gran ventaja sobre todos era Solana , ví los cuadros de Sotomayor , Julia Minguillón , de Mosquera , de Juan Luis , que me parecieron falsos y malos. Todo esto no tiene nada que ver con la pintura ni con Galicia o el espíritu gallego, es pura cháchara pictórica, mala retórica, aquella de que estábamos tan hartos. Parece que vuelve a campear la pintura de las exposiciones regionales de Bellas Artes , o de la Sociedad Económica de Santiago de Compostela y va a terminar por resultar gran maestro aquel González Blanco , el hermano de “Mandingas”, santo auxiliar de Derecho Canónico. ¡Qué gran exposición se podría hacer con las obras de Colmeiro, Maside, Souto, Laxeiro, Francisco Miguel, Palmeiro (un pintor de Betanzos que hace veinte años reside en París y que expuso este año en Buenos Aires) etc., y las esculturas de Eiroa ! En el arte de todos ellos se destacan características nuestras, profundamente gallegas y se abren nuevos caminos para el futuro. Realizan una pintura abierta y generosa que tiene poco que ver con la pintura aprendida en los museos. Una exposición así, excluyente, llamaría la atención aquí y en cualquier parte donde se realizase. Hay que haber visto la exposición de Arte Español de Buenos Aires para darse cuenta de que Galicia es hoy, con esos nombres que te cito, uno de los centros de la pintura peninsular. Lo único malo para esta generación es que solo unos pocos ven esta pintura, tú entre ellos, los demás, los ya hechos hace años, el grupo de eruditos de Orense y Pontevedra con otros méritos reconocidos por nosotros, se han dejado influenciar por las estupideces sobre arte por ejemplo de Risco , y solo han tenido pasión por la prehistoria, los archivos y los museos. Nunca se detuvieron a ver, al márgen de los datos históricos, la maravilla de nuestras catedrales, de la escultura medieval gallega y del arte popular de nuestra tierra. Para ellos no tuvo sentido aquella frase profunda de Murguía hablando del pintor gallego en general: “Hay un elemento de originalidad poderosísimo, que le obliga a buscar por sí solo lo que desea y a realizar por los propios medios aquello con que sueña.” Tienen todo esto tan olvidado como tuvieron, hasta hace poco tiempo, la literatura de los cancioneros. Hizo falta para Galicia que se originasen cambios profundos en la pintura del mundo para que apareciesen los pintores gallegos, lo mismo que ocurrió con la literatura del siglo xix. Y lo que pasó con Galicia ocurrió, por ejemplo, con Bretaña. Los países célticos estuvieron mudos y encerrados en sí mismos desde la Edad Media hasta el siglo xix, precisamente en los siglos de las reglas soberanas, de las academias y de las escuelas. No existe en Galicia ni un solo escritor académico, ni tampoco un pintor de valor académico propiamente dicho. Los primeros grandes nombres del siglo xviii son el Padre Feijóo y el Padre Sarmiento , y el último gran nombre del siglo xx es Valle Inclán . ¿Qué tienen de académicos ellos y las grandes figuras del siglo XIX, Rosalía y Pondal por ejemplo? Los dos nombres más prestigiosos de la pintura del siglo XIX fueron Villaamil y Ovidio Murguía . ¿Qué tienen de académicos? Esto a mi juicio es lo que parecen no conocer los pintores más nuevos de que tu escribes. Existe una pintura actual que se puede asegurar que pertenece al Atlántico europeo, con diferencia de países tiene mucha relación entre sí, su fuerza la adquirió en el expresionismo y sus grandes nombres son el belga Ensor , Rouault , de origen bretón, algunos franceses más como Gromaire de la zona francesa del Atlántico, el acuarelista y escultor inglés Moore , el galés Shuterland , el irlandés americano Flanagan y al lado de ellos están en algunos casos con ventaja, los nombres de Maside, Colmeiro y Souto.
Perdóname toda esta divagación, pero quería darte mi opinión aunque fuese ligeramente sobre el problema de nuestra pintura. Creo que ella no tiene aún, ni ahí, no hablemos de aquí donde existe una colectividad tan numerosa pero desde el punto de vista de la cultura tan inútil para Galicia, el suficiente prestigio ni se escribe lo suficiente sobre estos pintores; que no se reproducen suficientemente sus obras, que no se les estudia como debiera, que les falta, en fin, todo aquel elemento de propaganda que otros países utilizan en beneficio de su arte. Casi todos los eruditos de nuestra tierra suponen aún más importante el ensayo sobre la rueda de carro, o sobre una mámoa, que sobre el arte viviente, el que se desenvuelve delante de nuestros ojos. Yo no le quito importancia al ensayo sobre la mámoa, o sobre las inscripciones rupestres, pero esto no puede ocupar exclusivamente a toda una generación como vino ocurriendo, ni ser el motivo principal de nuestras publicaciones más importantes, ni de nuestros centros de estudio. Y esto que digo de la pintura vale para toda otra obra de creación, ¿qué ensayos se han publicado ahí sobre la prosa de Dieste o sobre la poesía de Aquilino? ¿Qué trabajos serios existen sobre Valle Inclán o sobre los precursores, aparte, en este caso, de los que hizo Otero? ¿Dónde están las biografías y las monografías que corresponde hacer y que sirven a la divulgación popular? Cuando pasen unos años más, no se conservarán en Galicia recuerdos de la vida de Valle Inclán, de Pondal, de Eiroa, por ejemplo, y tendremos que soportar los estudios torcidos y las biografías desfiguradas, como la que hizo del primero Gómez de la Serna en Buenos Aires, en la que parece que Galicia no hubiese existido para Valle Inclán a pesar de ser el tema fundamental de casi toda su obra, lo cual contenta a los imbéciles que quisieran excluir su galleguidad.

Por todo eso me alegra tu ensayo sobre pintura y tu libro sobre literatura gallega y las notas que haces de divulgación. Sigues en esto la tradición del siglo xix a la que tanto debemos nosotros, mucho más, desde luego, que a la que nos precedió. ¿Cuántas veces no habremos hablado a gentes de aquí, ajenas al arte de nuestro pueblo, de Maside, de Eiroa y de otros, enseñándoles simplemente las pocas fotografías y reproducciones con que contábamos? En ningún caso hemos podido ofrecerles a quienes nos escuchaban una pequeña monografía con reproduciones porque no existe, la breve monografía que puede ofrecer de sus pintores cualquier ecuatoriano, por ejemplo, aún perteneciendo a un país que apenas tiene existencia actual en el mundo de la civilización.

De mi no tengo apenas que decirte. Hice dos exposiciones en esta capital, una de óleos y otra de acuarelas con bastante éxito. Tengo para enviarte en cualquier oportunidad algunas de las fichas sobre los escritores emigrados que hice para tí y aquellos poemas gallegos de que te hablé, de Varela, de Espasandín y de Dieste. De tu libro no hay novedad ninguna hasta ahora, lo tiene el jurado del concurso del Centro Gallego y tengo esperanzas, fundadas en la utilidad de él y en su valor, de que resulte el premiado. Te daré noticias sobre él tan pronto las tenga.

Dime, refiriéndome a otra cosa, ¿te sería fácil conseguir en toda Galicia corresponsales para obtención de documentos y para ventilación de asuntos judiciales, o puedes tú simplemente conseguir atender a esto desde ahí? Porque si esto fuese posible yo me encargaría de crear aquí una especie de oficina destinada a eso, parecida a otras que existen pero con la ventaja de ser atendida por abogados de ahí y por mí mismo. Tu marcarías los honorarios en esa para cada caso, pero tendrías que adelantarme una lista aproximada de ellos. Estudia esta cuestión.

Sin más con saludos para Plácido, para Maside y para todos los amigos, recibe el abrazo fraternal de

Seoane

Nota.- Contéstame pronto, no te vengues de mi mal ejemplo.

1948-02-29
Carta de Otero Espasandín e Ortiz Alonso a Seoane. 1948
Nova York
Waynesburg
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín e Ortiz Alonso a Seoane. 1948 en 29/02/1948

Nuevas señas: 44, East Wayne Street
Waynesburg, Pa. USA
29 de febrero de 1948

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Ayer, mientras nos hallábamos con las manos hasta el codo en la tercera mudanza –que no lleva trazas de ser la última– nos llegó tu carta fecha 23 del corriente. Con los riñones medio averiados de cargar libros y todo lo cargable ayudado por dos alumnos y por Alicia y Cuqui, me pongo a escribirte la respuesta en el nuevo mechinal; para colmo me encuentro un tanto resfriado y con la cabeza un tanto hueca, así que no te extrañes si el nivel de la correspondencia se interrumpe con un bache o precipicio mayor de la cuenta. En primer término, debo decirte que llegó el mamotreto de Hurtado y Palencia con todos los atributos de la sacrosanta cochambre nacional. Me va a prestar muy buenos servicios, pese a todos los pesares, y te agradezco como se merece un obsequio de esta monta económica. Estoy leyendo ahora un libro sobre Cervantes publicado por la Universidade de Oklahoma con ocasión del centenario; su autor es un inglés que ha residido muchos años en Portugal y España, donde fue corresponsal de un importante diario londinense; ha escrito muchos libros sobre autores ibéricos, entre ellos uno sobre Gil Vicente, otro sobre Fray Luis, otro sobre Arias Montano; es autor del libro o antología portuguesa publicada por la Universidad de Oxford y similar al de poesía española editado por Fritz–Maurice Kelly y ahora corregido por Trend. Sospecho que el autor es católico, aunque no estoy seguro, pero aun así, ¡qué amplitud de ideas y qué generosidad y documentación ante el autor del Quijote! Nuestros profesores de literatura, aun los de la talla de Hurtado y Palencia, producen una impresión lamentable por comparación con este hombre de letras, ahora residente en la Columbia Británica. Todo cuanto afirma sobre Cervantes va respaldado con multitud de citas al pie de la página tomada a veces de las obras menos leídas de nuestro Manco: el Persiles, los Entremeses, comedias apenas editada, etc. Hay alguna coladura en pequeños detalles, no tanto relativos a Cervantes como a otros aspectos de nuestra literatura, pero se los perdonas con gusto por el horizonte de conjunto y las vías de interpretación cervantina y literaria en general que despliega. Pero no pude terminarlo por culpa de la dichosa mudanza, así que si algo nuevo se me ocurre, te lo diré en la carta siguiente. Aquí, seguimos haciendo nuevas exploraciones. El pasado domingo un señor nos llevó hacia el suroeste, hacia el estado de Virginia del Oeste, a unos cincuenta kilómetros de ésta. Había una luz excelente y tuvimos ocasión de explayar la vista sobre un círculo de colinas dilatado, de espléndidos contrastes y armonías. A veces te encontrabas frente a frente de una cañada de robles y sicómoros, éstos de blanco a la manera de los bidoeiros o de los álamos blancos de Galicia. Otro curioso aspecto del paisaje por esta parte son los derricks del petróleo o del producto afín al petróleo, el gas natural. A esta circunstancia débese que el gas de cocinar sea aquí baratísimo, pues no necesitan extraerlo del carbón, sino del suelo directamente. El dueño de la casa donde ahora vivimos es un técnico de una campaña petrolera y me prometió llevarme consigo cuando vayan a perforar la corteza terrestre en busca de un depósito de este producto. –Hace cosa de una semana Alicia y yo fuimos a dar uno de nuestros frecuentes paseos; por la noche había caído una respetable nevada, pero los días precedentes a la nevada habían sido realmente primaverales. Como consecuencia, habían llegado del sur grandes bandadas de una especie de pájaro de la familia del tordo que aquí llaman robin por tener el pecho colorado como el robin europeo. Los pobres estaban chasqueados, pues el tiempo les había jugado una mala pasada, y se refugiaban a la orilla de los regatos, único sitio donde podían encontrar algo de comer. Ayer una gran bandada se posó delante de nuestra casa; Cuqui fue la primera en advertirlos y dio la voz de alarma, así que inmediatamente salimos a la ventana a verlos. Es un pájaro realmente hermoso con su pecho anaranjado, su cola larga y con una mancha blanca en el arranque de la cola. Esto quiere decir que la primavera está cerca, si bien hoy han caído copos de nieve durante todo el día. Ayer por la noche hizo bastante viento, y como estamos mismo al lado del parque del colegio, durante toda la noche, al despertarme, sentía el zumbar del viento en los árboles, que a Alicia le causaba miedo y a mí una dicha extraordinaria, pues me traía a la memoria el viento otoñal de Galicia. Hace cosa de quince días, dimos otro paseo Alicia y yo hasta un bosque cercano a la ciudad. El suelo estaba seco y por ello pudimos sentarnos a nuestras anchas debajo de los árboles; sin darnos cuenta, rompimos a cantar, mientras el viento balanceaba las copas desnudas de los robles, y de pronto nos acordamos de Maruja. “Si estuviera aquí Maruja –nos dijimos– con qué gusto hubiera cantado canciones gallegas entre estos robles casi gallegos”. Naturalmente, nos dio la rabia de siempre saberos ahí entre esa podredumbre sin el consuelo de un bosque solitario donde recordar, donde soñar, donde cantar, donde pintar, dormir, escuchar el rumor del agua, el cantar de los pájaros, el ruido de una furtiva alimaña... Pero un día será, un día estaréis con nosotros, Maruja podrá cantar a sus anchas y tú pintar, correr, fantasear y maravillarte de que el mundo exista todavía tal como lo hayas podido vivir en la Arzúa o en el Ulla. Es el caso que nosotros casi os necesitamos tanto a vosotros aquí, como vosotros nos necesitáis, de momento al menos, a nosotros, y por eso no cejaremos en nuestro empeño de traeros. Estad seguros. Esos retratos que estás haciendo pueden ser la clave de la venida; acaso se te pueda traer con el pretexto de hacer determinados retratos, y una vez aquí, hacerlos de veras; dinero hay bastante por aquí: todo es que podamos convencerlos de que los retratos bien valen unos centenares o millares de dólares. Esto no es fácil simplemente porque en las pequeñas ciudades no se entiende más de pintura que en la presidencia del Centro Gallego; pero todo es cuestión de empezar: en cuanto una señora encopetada se haga un retrato, se lo hace hasta el moro Muza. Mándame, pues, algunas de esas fotografías cuanto antes, aunque tengas que hacerlas a toda prisa. Poco a poco Alicia y yo nos vamos familiarizando con esto y vamos teniendo mayor autoridad moral y hasta intelectual, lo cual puede el día menos pensado resultar en una solución como la de la sección de arte, la decoración de una sala del colegio o del gimnasio. Éste es el edificio del colegio de grandísimas proporciones con piscina, comedores, pista de basketball y muchas cosas más. ¿Quieres saber que aún no tuve ocasión de ir a Pittsburgh? La cosa parece fácil y lo es, pues muchos de mis alumnos vienen y van todas las semanas en su coche particular, y además hay servicio continuo de ómnibus. Pero hay una cantidad de zarandajas por el medio que mete miedo. Mañana pienso ir, pero saldremos de aquí tarde, y estaremos sólo unas horas: nos lleva un matrimonio en su coche. He recibido hoy unos impresos de Galicia (Santiago) para adquirir acciones de una empresa editorial entre cuyos fundadores está Pedrayo,Varela Radio y otras personas, algunas que yo no conozco. Supongo (que) estarás al tanto de lo que se trata; la idea me parece excelente, y la ocasión casi también. Claro está, no puedo adquirir acciones, pero si pudiera, la cosa no me disgusta, pues es un aspecto de muchos de nuestros proyectos tantas veces discutidos. Bien aconsejada esta editorial puede hacer mucho, sobre todo si las cosas pasan adelante. Espero que me digas por tu parte algo de lo que sepas; ¡quién sabe si Pedrayo no llevó tus proyectos a Galicia! Voy a contestarles de todos modos y darles ánimos. Los poemas de Alvariño me parecen muy buenos, como a ti; tienen hondura y sinceridad lírica, riqueza de lenguaje, todo, en fin, cuanto se pueda exigir de un poeta moderno. Pero creo que Valle Inclán le haría el reproche de eludir los ritmos gallegos, los ritmos de danza, de faena y de molino. Pero el mismo defecto tenía Manuel Antonio y otros escritores jóvenes y hasta viejos, en parte debido a que, con la excepción de Valle Inclán, nuestros ritmos ancestrales pasaron desapercibidos. Es necesario llevar a cabo una investigación a fondo en ferias, romerías, espadelas, mallas, sachas, recuestas, foliadas, etc. y llegar a los elementos puros de nuestros ritmos. Los libros de Valle pueden servir de punto de partida, ¿no crees? Rosalía tenía un oído maravilloso y lo utilizó para enriquecer la versificación castellana; pero a mi modo de ver, en gallego quedó a mil leguas de D. Ramón, como se comprueba en Voces de gesta, por ejemplo. “Un fato de nenas novas –todas elas sin camisa– Eu no medio sin cirolas” ¿Hay algo más netamente gallego que el ritmo de estos versos populares tomados por Valle Inclán con su fino sentido rítmico? Algo de esto echo de menos en Alvariño y en todos los poemas gallegos de última hora. Bueno, Luis, estoy resfriado; tengo la cabeza hueca y estoy cansado de la mudanza. Me alegro de que Nova edite tu libro; es lo menos que Cuadrado y ellos pueden hacer por una persona a la que tanto deben. Me alegro que Colmeiro esté de buen humor y sobre todo de que pinte. ¡Cómo envidio esa visita tuya al estudio y esa revisión de sus lienzos de antaño y de hogaño! Hará bien si sale de ahí y si expone. El exponer es siempre bueno a la larga como tú estarás convencido. Lo malo es que a veces exige sacrificios y dispendios dolorosísimos. ¿Qué hacen Castañino y señora, Torrallardona y demás pintores de por ahí? Bueno, escribe pronto y te contestaré en el acto. Tus cartas son leídas y releídas por los tres –mejor dicho, vuestras cartas–. Saludos míos a los amigos: Dieste, Mariano, Farias, Cuadrado, Antonisen y Nogués, Torrallardona, Merli, Frontini, Sirio y Mallea, Varela, Losada –le voy a escribir para aclarar un asunto relativo a mis libros–, Colmeiro, Viau el joven, etcétera, etc. –Para vosotros dos un abrazo colectivo y un aturuxo

Otero

Queridos Luis y Maruja:

Los maridos se ve que no nos dejan ya nada que decir, lo agotan todo de ganas que tienen de comunicarse. Siempre pensamos en vosotros y casi compramos una casa con la idea de traeros, pero las condiciones resultaron demasiado difíciles y por ahora hemos desistido, pero ya aparecerá alguna para alquilar cuando menos lo pensemos en que quepamos todos. ¿Llamasteis a los Salgués de mi parte? No dejéis de hacerlo y decirles que no tenemos noticias suyas desde hace siglos. ¿Cómo están? Saludos a [manuscrito na marxe dereita por Alicia:] todos los amigos y escribid pronto, no seáis perezosos.

Alicia

[Manuscrito na marxe esquerda por Alicia:] Dile a Ascensión que le mandé 27 dólares a Maruca por el poncho que es lo que ella me dijo que valía. Gracias.

1948-03-04
Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1948
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1948 en 04/03/1948


[Manuscrito:] Cato de Tunfar ¿?, 4-III-48

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

A su tiempo, nos llegó tu carta de 11-febrero, contestando a mi pregunta respecto a la licencia en el C. G. Hoy te adjunto, de acuerdo a ella, el nuevo pedido por dos meses. Mireya recibió también la carta de Maruja.
En la tuya, se nota el aburrimiento del verano porteño, sin noticias y con pocos amigos. Hemos notado en todas las cartas que recibimos de ahí una gran preocupación por el tiempo atmosférico. Te informaré hoy sobre ese aspecto aquí porque veo vuestra preocupación, aunque expontáneamente no lo hubiese hecho, a causa sin duda de que como el clima hasta ahora nos ha resultado perfectamente tolerable, no se nos ocurriría comentarlo. Así tampoco habla de su estómago quien no sufre de él. Pero bien. La virtud principal del clima en que vivimos es su sequedad. Cuando mucho la humedad alcanza el 20-25%. En general, no pasa del 10%. Por eso aunque hasta ahora en las primeras horas de la tarde (de 2 a 5), si se sale al sol, éste quema, es con una sensación normal de verano y sin que produzca aplastamiento ni haga sudar con esos inagotables manantiales de Buenos Aires. Luego, las noches son frescas cuando el día fue caluroso y hasta casi frías en días normales. Los primeros tiempos sentimos una cierta desazón en forma de fatiga o desgano para movernos, debida a la diferencia de altura, pero pronto desapareció y actualmente nos sentimos ligeros y deshinchados. Yo dejé de fumar. Tal vez sustituya ese vicio con el de la bebida, que parece ser predominante en la región (es frecuente que los enfermos respondan a las preguntas en ese sentido, “sí: bebo dos litros con cada comida y, cuando se puede, otros dos o tres además”. Lo del cambio de vicio es todavía un proyecto, de modo que no debes interpretar mal el que me haya salido del tema climático ni que esta carta está resultando un tanto desordenada (la verdad es que entre unos y otros de los párrafos anteriores he salido a dar la bienvenida a un pequeño minero que llegaba en ese momento al mundo con el minúsculo peso de 1.600 gramos, poco más que una carta amorosa de algún antiguo amante). Y quede con esto terminado el tema meteorológico.
Recibimos carta de Rafael desde La Pedrera, ya próximos al regreso. Nosotros le habíamos escrito a Montevideo, pero ahora dudamos de si la carta habrá llegado después de su paso a la vuelta.
Noticia para Castelao. Uno de los antiguos empleados de la mina es Mariano Dios, primo del padre de aquel (que se llamaba Mariano Rodríguez Dios). Hace años que está aquí y es muy estimado. En tiempos normales, es un hombre callado y circunspecto. Pero en los días de Carnaval se le ha ido un poco la mano en la medida de los líquidos alcohólicos y entonces le afloró el rianxeiro que hablaba gallego y se emocionaba con los recuerdos de Arosa, mezclados al orgullo de y por Daniel y a unas repentinas exhibiciones de cueca y tango que salía a realizar al medio de la pista de baile. Luego supe que es uno de los buenos bailarines de cueca que hay en el campamento y que suele ser designado jurado en los concursos de ese baile.
En mi carta anterior, adjuntaba una nota comentando las noticias sobre el Almanaque y diciéndote que me alegraría recibir un ejemplar. Me gustaría también conocer la opinión de Aznar. Hago intención de poner unas líneas a Salgués en mi calidad de Secretario para que las trasmita oficialmente a todos, pero en todo caso si tú lo ves, adelántale un triple saludo colectivo.
Por otra parte, yo creo que iré a Buenos Aires en este mes o en el que viene. Ya entonces hablaremos. Entretanto darnos siempre alguno las noticias de pequeño o gran volumen, pero que os parezcan de interés. De la enfermedad del Presidente ya nos enteramos por radio cuando estábamos esperando la trasmisión del acto de la toma de posesión de los ferrocarriles. Seguimos con el interés que os podéis imaginar el proceso de la convalecencia.
Escribí a Náñez en relación con asuntos del Centro. Tuve la impresión, a través de una carta que había recibido previamente de él, de que al Dr. Prado no le enviaban sino las biopsias urgentes y dejaban la mayoría irse acumulando por mi regreso. El motivo, supongo, hacer la pequeña economía del importe de mi sueldo, que sólo en mínima parte se emplearía en abonar los casos aislados que hubiesen enviado a resolver. El procedimiento sería imperfecto en cualquier caso: Si yo vuelvo porque me encontraré, acumulado, con un trabajo que no me fue ni me será pagado. Si fuese otro el que se encargase definitivamente, además de encontrarse él en una situación similar, de tener que hacer frente a una tarea extemporánea, se produciría seguramente un cierto desorden en la entrega de informes y archivo de materiales, que iría en perjuicio del servicio. Sugerí a Náñez comentar el asunto con Silva y darle este punto de vista para que lo tuviesen en cuenta. Por otra parte, Náñez se marchaba ahora en estos días a Bolivia. ( A propósito: ¿Decidió Anthonisen algo sobre su reválida?)
Saludos para todos. Mención especial de Torrallardona con quien hemos quedado, lamentándolo, en deuda de una visita.
Mireya –y yo– enviamos nuestros recuerdos a Maruja.

Tú recibe un abrazo de

Antonio

1948-04-03
Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1948
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1948 en 03/04/1948

3-IV-48

Querido Seoane:

Recibí ayer tu carta. Te pongo hoy rápidamente estas líneas para cubrir ese déficit que, por lo visto, se produjo a tu favor en nuestras relaciones administrativas. Es una nueva demostración de lo efímero, de los bienes humanos. Va el saldo en forma de cheque a tu nombre que tiene la amabilidad de llevar la enfermera de la mina, Sra. de Orellana, en viaje de vacaciones a Buenos Aires. Yo pienso salir de aquí el próximo sábado día 10, pero me detendré en Neuquén, de modo que no sé exactamente si llegaré a Buenos Aires el domingo de noche o el martes a mediodía. Ya hablaremos.
Te felicito por el cuadro de Melella.
Ese “abandono del Servicio” a que se refieren en el C. G. se debe exclusivamente a su particular modo de resolver (de no resolver) los problemas. Tú sabes mi preocupación por dejarles un sustituto antes de salir. Lo demás ya ha sido cuestión de ellos. De todos modos, iré y trataré de que todo se arregle lo mejor posible, aunque lo cierto es que me esperaba bien poco tener que forcejear con esos luchadores de peso pesado.
Escribí estos días (fecha, 27-III, igual que tu carta) a Rafael, Ramón Rey y Sánchez Guisande.

Bien. Hasta pronto. Saludos de Mireya y míos para ambos y un abrazo de

Antonio

[Escrito na cabeceira:] Querido Rafael: Supongo recibidas mis cartas de hace pocos días. Ésta, dirigida a Seoane, podéis verla también confirmando la vuestra.

Hasta pronto

Antonio

1948-08-07
Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1948
Nova York
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1948 en 07/08/1948


Agosto 7, de 1948
45 E. Franklin St.
Waynesburg, Pa. USA

Queridos Maruja y Luis:

Acaba de llegar vuestra estupenda carta, que contesto en el acto, aunque sin el menor asomo de hacer alardes de puntualidad; os contesto simplemente porque la reacción afectiva de vuestras noticias me predispone a la respuesta. En primer lugar, te damos Alicia y yo las gracias por la molestia de la consulta, y esperamos saber cuanto antes su importe material, como habíamos convenido. En segundo lugar, te felicito por la labor realizada en el Centro Gallego. Uno de los muchos remordimientos que traje es el de no haber llegado a organizar un homenaje proporcionado a tu tesón y a tu patriotismo entre la colonia gallega. Puede decirse que nadie en Buenos Aires ha hecho más que tú para presentar Galicia a los gallegos emigrados con toda su proceridad, con su rango auténtico. Y así como fue necesario que vinieran los refugiados a sacarles la vergüenza injustificada que llevaban, y aún llevan algunos, en el alma, hubiera sido necesario hacerles ver la deuda que contido tiene toda la colonia y hasta Galicia. En tercer lugar, celebro la terminación de ese cuadro, que debe de ser algo serio en todos los sentidos. ¿No habréis hecho aún fotografías de él? Que la haga Melella, que tiene buena cámara, y si no que llame a uno de estos especialistas y me mande una copia. Ocho figuras en tamaño natural y diecisiete en segundo término, debe ser algo sorprendente. En una carta de Dieste recibida hace tiempo, me hablaba de tu ascenso en espiral como pintor, cosa de la cual ya estaba yo archiconvencido. ¿Cómo va tu monografía? Es asunto que me interesa, pues son muchas las personas esparcidas por el mundo que nada creen hasta verlo escrito en letras de molde, y muchas de estas personas ocupan puestos decisivos. ¿Quieres saber una noticia realmente curiosa? Pues prepárate. Hace cosa de un mes compré para Cuqui una enciclopedia con que sacármela de encima. “¿Cuánto hay de la Tierra a la Luna? ¿Cuántos centímetros tiene un pie? ¿Dónde está Cochinchina? Ahí tienes la enciclopedia”, le contesto ahora. Pero es el caso que entre las personas que figuran en ella como famosas está... Souto. Naturalmente me dio un salto de alegría el corazón, tanto más porque no se trata sino de un libro de unas ochocientas o novecientas páginas. Dónde y cuándo nació, dónde estudió, donde expuso, etc. está consignado allí. Después, al pasar por aquí Rubén Landa camino de Nueva York a donde fue desde Oklahoma para enseñar un curso de verano y preguntarle yo qué se le ocurría a él para traerte aquí sin peligro de que te expulsen luego (como acaba de sucederle a un héroe filipino condecorado por el ejército norteamericano por sus servicios durante la guerra), su mujer, la hermana de Viqueira, intervino para aconsejarme que consulte a Souto, pues tiene aquí muchos amigos y admiradores. Claro está, escribí a Méjico pidiendo las señas del célebre Souto, casi nacido al lado de mi casa, como Colmeiro. Aún no las recibí, pues parece que el recibir cartas de Méjico cuesta un triunfo, pero no creo que tarden. Yo no dejo de preguntarme que razón sacó a Souto de aquí, teniendo su fama, y un porvenir de pintor asegurado. Aquí está todo el mundo de vacaciones, desde el presidente del colegio para abajo. Este desapareció poco menos que raptado y cuando tuvimos noticias de él, se hallaba en Oregón, en la costa del Pacífico. Este año se celebra el centenario del Colegio; va a haber con tal ocasión grandes fiestas en la próxima primavera; por eso no bien llegue, descansado y sano, le voy a abordar en firme sobre la manera de que te ofrezca, sino trabajo, un buen pretexto para entrar aquí en buenas condiciones. Podría ser el de pintar uno o más retratos, el de enseñar grabado, dibujo, pintura o la Biblia; podría ser el decorar un salón, o hacer un libro conmemorativo del centenario...; podría ser incluso enseñar español, que es sin duda la mejor manera de entrar sin plazo alguno y estar tranquilo. Veremos. No hago más que cavilar. Como sé lo que es eso, estoy en ascuas pensando en vosotros, y sin exagerar un ápice, pues no hay para qué, os diré que mi felicidad aquí sólo está disminuida por la salud de Alicia, que no es tan buena como yo deseara, y por vuestro encierro en Buenos Aires.
Recibí el catálogo de Colmeiro, y me alegró la noticia de su exposición, confirmada por tu carta. Si además ha vendido, como dices, la noticia es doblemente satisfactoria. Aunque a Colmeiro hay que rescatarlo también una vez que vosotros estéis fuera de ahí. Pienso escribirle uno de estos días, pero “uno de estos días” puede significar semanas o meses, tanto más cuanto que estoy lleno de zarandajas. Con el tiempo, hemos tenido mucha suerte, pues cuando esperábamos asarnos, resulta que casi hace frío. Ayer dormimos con manta ¡en agosto! Aquí es frecuente la llegada de lo que se llama un frente frío del Canadá, y en menos que canta un gallo te hielas. También ha llovido horrores, tanto que unos pobres garbanzos que sembramos en la huerta para poner al presidente en un apuro –él es profesor de botánica y los garbanzos aquí son desconocidos– no acaban de levantar cabeza. El otro día fui a Morgantown, ciudad de West Virginia cercana, donde hay una universidad. Fuimos en especial para ver algunos libros, pues aquí no hay librerías. Salimos impensadamente y con poco dinero, y cuando Alicia y yo estábamos revolviendo mamotretos, nos encontramos con el libro de Pascin publicado en Inglaterra, de segunda mano. No está nuevo, pero si en buen estado. Dime, pues, si lo conseguiste ya. ¿Recuerdas que lo encargamos en Mitchell´s? y en caso contrario te lo envío, pues aunque no lo traje, estoy seguro de que lo van a tener por una temporada al menos, pues aquí sus desnudos más alarman que otra cosa.
Cuqui sale mañana para un campamento de girls scouts como invitada. Tiene una suerte bárbara esta pinta. Todo lo bueno va a parar a ella. La huerta va bien; estamos comiendo ya judías verdes a todo trapo, pero las lechugas nos las comieron los conejos o un bicho parecido al tejón llamado aquí ground hog. Creo que los tomates no vamos a poder comerlos todos, y no estaría de más que Maruja mandase la receta de hacer mermelada con ellos. ¿Qué es de Mariano Gómez? Dadle muchos recuerdos. Pregunta a Ayala si recibió el artículo sobre Eliot, y dile que me escriba cuanto antes pueda o te diga a ti como va ese asunto del ensayo. Recuerdo a tus padres y a Rafael, y además a medio mundo: Varela, Dieste, Melella, Frontini, Colmeiro, Antonisen, Llardona, Farias, Alberti, los pintores... Y para vosotros dos, un abrazo de toda la familia y las seguridades de que no dejamos de pensar en arrancaros de ahí, sea como sea.

Otero

1948-09-06
Carta de Seoane a Estévez e Fernández del Riego. 1948
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Estévez e Fernández del Riego. 1948 en 06/09/1948

Buenos Aires, 6 de septiembre de 1948
Sr. D. Francisco F. del Riego.
Vigo


Querido Del Riego:

Antes de nada te felicito por la parte del primer premio que te correspondió en el concurso del Centro Gallego, en cuyo concurso los únicos premios justos fueron el tuyo y el de Martínez Barbeito en cuanto al primer premio, y en el 2º el trabajo sobre la saudade de Iglesia Alvariño. Del concurso siguiente, creo que ese es el de 1947, debió haber llevado el primer premio o el libro de poemas de Aquilino o el libro sobre el paisaje gallego de Manteiga, libro que no llevó premio alguno y que lo merecía por justicia. La novela de Blanco Amor es, a mi juicio, inferior a cualquiera de los trabajos y solo pudo hacer posible ese premio el parentesco y compadrazgo con uno de los jurados, Bóveda , y la parcialidad o negligencia del jurado argentino que por otra parte es un buen poeta de aquí. Creo que este año modificarán las bases de los concursos, de modo que no pueda influir en el ánimo de un jurado el nombre del concursante. En el juicio este mío no interviene para nada la amistad o afecto por Aquilino, Manteiga, Barbeito o por ti, sinó porque creo sinceramente que esos cuatro trabajos debieron haber sido premiados en primer término en los dos concursos. Prada y yo hicimos lo posible para que se modifique el sistema de este concurso y Prada interviene ahora en una comisión de reforma de las bases.

Por Prada debes de conocer cual fué el éxito de la Exposición de Autores y Libros Gallegos en éste. Ningún acto de esta colonia de emigrantes fué, en lo que va de siglo, más importante que este ni alcanzó resonancia. La exposición con todos los perjuicios naturales por ser hecha fuera de Galicia, por no tener apoyo de ningún género, y por no poder contar con muchos libros de los siglos XVII y XVIII imposibles de encontrar aquí, fué de todas maneras una gran muestra que llamó la atención. Este fué un esfuerzo que se nos debe integramente a Prada y a mí. Trabajé en ella con el mismo entusiasmo que pude haber puesto hace ya ¡ay! 18 años en cualquier empresa estudiantil de Compostela.

Por aquí estuvo hace unos meses Ventura Castro Rial , a quien no quise ver, a pesar de que me envió algunos recados e invitaciones, para evitar cualquier escena desagradable. Venía a estudiar o tratar algo relativo a la emigración gallega a la Argentina, lo que me llenó de estupor. De primer secretario de la Embajada está aquí Poch Gutiérrez de Caviedes , contemporáneo nuestro en la Facultad de Derecho. También por estos días anda por aquí y expuso en un salón un escultor de Lugo, Somoza , que ganó un concurso hispanoamericano para un monumento; escultor muy flojo, de quien no sé que noticias hay por ahí. La exposición de Colmeiro, patrocinada por el Centro Gallego, constituyó uno de los éxitos artísticos más importantes de este año. Por mi parte, el 15 de este mes, inauguro una exposición de óleos en una sala de esta capital y el 15 de octubre se inaugurará en Bruselas una exposición de dibujos míos. Acaba de salir aquí una pequeña monografía sobre mi pintura hecha por Lorenzo Varela que te envío por correo aparte. De mi supongo que debes de haber recibido un libro de narraciones Tres hojas de ruda y un ajo verde , con temas medioevales y cuyos originales tenía desde comienzos del año pasado para editar este año. Me gustaría conocer tu opinión sincera. En esta fué bastante bien acogido por la crítica. Creo que no tengo otras noticias que darte y algunas deben de ser conocidas de ti. ¿Qué haces ahora? ¿Qué es de Plácido, Maside y todos los otros amigos?

Bueno Del Riego, contéstame, dame noticias de esa, aquí estamos al márgen del mundo, en un afortunado campo de concentración para comerciantes del que Dieste, Colmeiro y yo queremos huir sin encontrar el modo. Por mi parte, no pierdo las esperanzas.


Recibe el abrazo cordial de tu amigo de siempre:



Seoane

1948-10-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1948
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1948 en 06/10/1948

Vigo 6-oct. 1948
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu afectuosa carta y el libro Tres hojas de ruda y un ajo verde, que tuviste la gentileza de dedicarme. Sinceramente, tu entrada en el campo de la literatura me produjo una gratísima sorpresa. Las narraciones están escritas con una gran dignidad literaria y tienen un original y atractivo encanto. En La Noche publiqué un comentario sobre el libro, cuyo recorte te acompaño con la presente. No tiene, desde luego, otro mérito que el de haber sido dictado por el afecto y la honradez.

Recibiste otros recortes de artículos míos, que te mandé en cartas anteriores? Lamento que los premios del Concurso del Centro Gallego, no fueran discernidos de otro modo. No por mí, ciertamente, pues me considero excesivamente pagado con la distinción de que me hicieron objeto. Pero sí por haberle atribuido una categoría que no tiene al libro Caminando al sol de Galicia , por ejemplo. Yo aún no contesté a la comunicación que me dirigieron notificándome el otorgamiento del premio. Qué hicieron con el sobrepremio que dedicaban a las obras escritas en gallego? Yo creí que me concederían, por lo menos, la parte proporcional, pero nada me han dicho. Y la medalla de oro quedó sin adjudicar? Te agradecería que cuando se modifique el sistema del concurso, me lo comuniques, ya que muchos amigos se interesan por ello, y desearían presentar trabajos. No habría medio de que me enviáseis la Revista del Centro Gallego, periódicamente?

Hace tiempo me dirigí, por medio de Prada, a Pita , Blanco Amor, [Delgado] Gurriarán y Espasandín, solicitándoles colaboración poética para una Antología que estoy preparando con gran calma y cariño. Hasta ahora sólo me contestó el primero, y no sé a que atribuir el silencio de los demás.
Os felicito, efusivamente, por el éxito de esa Exposición de Autores y Libros Gallegos. Me imagino la significación que habrá tenido en el orden cultural, pues bien sé la solvencia y seriedad con que la habréis preparado.

Lo que me cuentas de Ventura, no me extraña nada. Fué siempre un desaprensivo y continúa siéndolo. A Poch lo recuerdo perfectamente, pero no sabía que estaba en Buenos Aires de primer Secretario de Embajada. Desde luego, tiene ante sí una magnífica carrera, ya que es todavía muy joven.
Dale a Colmeiro mi enhorabuena por el triunfo obtenido en su Exposición. Desde luego, no me extraña nada, teniendo en cuenta el vigor y la categoría de su pintura. De la Exposición de tus dibujos, espero que obtenga el éxito que merece. Lo que no recibí aún fué la monografía de que me hablas. Convenía que me enviaseis las novedades editoriales de cultura gallega, que aparezcan por ahí. Es conveniente que se tenga noticia de ellas por aquí, y yo me encargaría con mucho gusto de airearlas en los reportajes que hago semanalmente en La Noche.

Yo sigo trabajando con exceso. De bien buena gana consagraría más tiempo para atender a mis aficiones literarias, pero la labor diaria me absorbe demasiado tiempo. Plácido se marchó para Londres el mes pasado. Se fué a vivir allí con su familia, pues en aquellas tierras tiene sus intereses. Ya supondrás cuanto sentimos su marcha, tratándose como se trataba, de un excelente amigo. Maside acaba de atravesar por el doloroso trance de la muerte de su madre a la que, como sabes, quería muchísimo. Sigue trabajando y haciendo labor cada día más mejorada. Hace poco murió Virgilio Blanco, en su aldea; yo le había comprado unos días antes, su último cuadro. Creo que era un pintor interesante y con personalidad. Si os interesase para la Revista del Centro Gallego, podría enviaros un artículo acerca de su arte.
¿No habrá posibilidad de publicar mi Literatura Gallega? Si la hubiese, quisiera corregirla en algunos aspectos. De no haberla, te agradecería que me enviases unos dibujos tuyos, y el prólogo de Dieste, para ver la manera de editarla aquí.

¿Qué es de Prada? Hace mucho tiempo que no tengo noticias suyas. Y los demás amigos? Aquilino, Manteiga y Fole siguen como siempre. Al primero lo veo con frecuencia, y con el último me carteo de vez en cuando.

Bueno, nada más. Repito mis felicitaciones por tus merecidos triunfos artísticos y literarios. Te envía el cordial abrazo de siempre.


Paco

1948-12-02
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1948
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1948 en 02/12/1948

Buenos Aires, 2 de diciembre de 1948


Querido amigo:

Recibí tu carta y el recorte de tu artículo sobre mi libro que te agradezco de todo corazón. No sabes cuanta alegría nos produce a todos los que estamos aquí el saber que alguien ahí puede recordarnos y que toda nuestra obra, hecha y pensada en Galicia, tenga en esa su pequeña y generosa publicidad. El temor nuestro, de los que trabajamos en medio de la indiferencia terrible de esta colectividad, es de que nuestras obras no tengan siquiera el acogimiento debido, que tendría de ser hecha en Galicia, por las gentes de ahí. Hemos conquistado el público argentino y a todos nosotros nos estiman en los medios intelectuales de estos países, pero tenemos la desdicha de que esta obra no llega a esa y de que solo interesa a diez o doce o algunos pocos más de los gallegos que aquí residen. Tres hojas de ruda tuvo aquí un importante éxito de crítica y por mi parte estoy bastante contento de ese éxito, como de los otros éxitos de los que aquí trabajan, porque ellos están ofrendados, como el mio, aunque no conste en las primeras páginas de cada libro o en los catálogos de las exposiciones, a Galicia y a los amigos que estáis ahí. Repito, te agradezco mucho tu nota, aunque los términos elogiosos de ella estén exagerados por nuestra amistad.

Sospecho que Prada, a quien hace dias que no veo, pero a quien veré seguramente mañana, te habrá dado noticia de que el premio tuyo del Centro Gallego va acompañado del tanto por ciento destinado a las obras escritas en gallego. La medalla de oro dejó de adjuntarse a partir del primer concurso. Por mi parte hice en septiembre una exposición de pintura con mucho éxito y de cuyos beneficios que no son muchos, algo más que los viajes, es probable que marche a pasar unos meses, o unos años, según como pueda arreglármelas, a Francia o a Bélgica. Quizá lo haga en el mes de febrero si no se me presenta hasta entonces ningún problema familiar referente a la salud de mis padres, que lo impida. Colmeiro sale para París a primeros del año que viene y tambien Dieste se marcha a Italia quizá a fines del mes que corremos. Esto cada día se pone peor para nosotros. Me gustaría ir a Londres, quizá aprovechar la estancia de Plácido Castro en esa ciudad para ir desde París, pues allí no conozco ningún amigo y debe de ser muy dificil defenderse en ella sin el conocimiento del idioma. Me gustaría tener la dirección de Plácido, que tu me la enviases, aunque temo que no me conteste por pereza. Si tú te escribes regularmente con él, escríbele sobre esto. Te lo agradecería mucho, pero de todas maneras envíame la dirección.

Sentí mucho la noticia del fallecimiento de la madre de Maside. Yo no quiero escribirle sobre esto. La recuerdo perfectamente, recuerdo la magnífica señora que era y lo que tenía de común con mi madre. Recuerdo su suavidad y su discreción y el hondo cariño que sentía por ella Maside. Pero no quiero escribirle a Maside a tanta distancia hablando de esto. Si algún dia regresamos y tenemos la fortuna de volvernos a encontrar, no podéis saber como deseamos ese dia, hablaremos del recuerdo que tengo de su madre y de otros muchos recuerdos de los cuales es dificil escribir.

¿Qué hace Fole? ¿Cuál es su dirección? No sabe él cuanto le he buscado por gentes de Lugo y por amigos comunes sin llegar a saber nunca nada de él. ¿Y Constantino Diaz ? ¿José Maria Dominguez ?
Es posible que el Centro Gallego a proposición mía te encargue la corresponsalía en Galicia de su Revista para noticias, sobre todo de orden cultural. No sé cuando, pero en el transcurso de estas primeras semanas que vienen se decidirá el nombramiento si no se tuercen las cosas. Prada va a ayudarnos. Te ruego que aceptes perdonándome por no haberte consultado antes. No hables de esto con nadie aún.

Por correo aparte te envío la monografía de Lorenzo Varela sobre mi pintura y tambien se la envío a Maside.

Escríbeme. Un gran abrazo amigo de

Seoane

1948-12-23
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1948
Vigo
Nova York
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1948 en 23/12/1948

Vigo 23-dic. 1948
Sr. D. Luís Seoane
Bartolomé Mitre 3793. 2º F.
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu cariñosa carta, con la monografía que me acompañas. Las reproducciones de tu pintura han sido para mí una verdadera revelación, pues desconocía por completo la labor que en este orden realizaste. Aún no tuve ocasión de hablar con Maside, pero supongo que su impresión será tan grata como la mía. Observo que estás realizando una obra de gran envergadura y que no has perdido tiempo. Y ya no sólo en el campo del arte, puesto que como anteriormente te dije, las narraciones de Tres hojas de ruda y un ajo verde son francamente interesantes y de un original e indiscutible valor literario.

De Prada no sé nada hace la mar de tiempo, a pesar de que le he escrito tres cartas, a ninguna de las cuales tuve contestación. No me explico a que puede ser debido su silencio, que no es en él norma habitual.

No sé si sabes que estoy dando remate a una Antología de la lírica gallega. Pretendo hacer una cosa nueva y rigurosa. Representaré en ella, ampliamente, a nuestros poetas mayores, mientras que para los poetas menores dejaré poco espacio; fuera dejaré, como es lógico, a todos los poetastros que, por el mero hecho de escribir en gallego, no son acreedores a la selección. Veremos si consigo una cosa que resista la lectura de cuantos se interesen por los verdaderos valores líricos. Por cierto que he solicitado de Blanco Amor y de Otero Espasandín una colaboración que no me prestaron no sé porque causas.

Hace unos días recibí carta de Colmeiro, anunciándome el envío de la monografía de Dieste. Cuando ésta llegue a mi poder, le contestaré.

Próximamente te enviaré el artículo–resumen de la labor cultural realizada en Galicia durante el año que ahora termina. En él recojo, también, la realizada ahí de la que yo tengo noticia.
De Plácido no tengo noticias hace tiempo, de manera que no sé si a estas horas se hallará en Londres. La última carta que me escribió estaba fechada en Portugal; en ella dedicaba un gran espacio a contarme las gracias de su hija, que es ahijada mía. Tiene ya cuatro hijos y son para él una verdadera obsesión, pues siempre está pendiente de ellos. De todos modos, y aún cuando no hubiese llegado a Inglaterra cuando tu vayas, puedo yo dirigirte a personas que te orienten durante tu estancia allí. No tienes más que avisarme y te enviaré dos ó tres cartas de presentación para gentes interesantes en el terreno literario.

Fole sigue viviendo en Lugo. Me escribo con él con bastante regularidad. Su dirección es “Cine España – Lugo”. Constantino Díaz se estableció de abogado en Mondoñedo y creo que trabaja mucho. José María Domínguez está en Inglaterra desde hace varios años, creo que de lector de español o algo así, en una Universidad británica.

Te agradezco tu gestión sobre la corresponsalía de la Revista del Centro Gallego. Varias veces te pedí que me la enviases regularmente. ¿No podrías hacerlo a partir de la llegada de esta carta? Nada más por el momento. En espera de tus noticias, te envía el cordial abrazo de siempre.


Fernández Riego

[Manuscrito]
Varios amigos de aquí me preguntan sobre las bases que rigen actualmente para poder optar al concurso del Centro Gallego. ¿Quieres hacer el favor de indicarme lo que haya acerca del particular?

1949-00-00
Carta de Cuadrado a Seoane. 1949
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Seoane. 1949 en 00/00/1949


[1949]

Hoy, 25 de julio, día de los gallegos, llega tu carta tan esperada. Llega también otra para Lorenzo Varela, que queda sobre la mesa hasta que llegue de un momento a otro, ya que todas las tardes viene por este viejo café de Perú.
La mayor fiesta de este Día de Galicia es tener vuestras noticias, pues la colectividad gallega ya puedes imaginar lo que habrá hecho este año, siempre de ridículo en ridículo. El Centro Gallego representó el Bolero de Ravel en el Teatro Colón.
Tu carta trae tantas noticias y sugerencias que la contestaré en todas sus partes poco a poco, ya que hoy lo que interesa es saber que estás bien, con firmes esperanzas y con proyectos.
Nosotros estamos bien. El invierno no es nada riguroso y ya se perfila la primavera. Lorenzo anduvo bastante fastidiado, enfermo de las manos. Ahora se encuentra sin trabajo, pues se incendió la Algodonera y terminó el Círculo Literario. Pero de ánimo está bien, pensando siempre en que nos traslademos a París. Todos los días quiere comprometerme para que le acompañe a Francia. Yo no me animo mucho. ¿Qué te parece? El cree que es mucho mejor trabajar en París. Y yo pienso que trabajar por trabajar es más tranquilo este país. Tú dirás.
No nos dices nada sobre si pintas. Estamos esperando la explosión de tus últimos cuadros, pues es muy difícil el pasar los días sin ver un nuevo cuadro tuyo.
Por aquí trabajamos muy poco. La crisis editorial sigue su camino. No se edita casi nada. Y la exportación está cerrada.
Botella al mar está como la dejaste. Únicamente apareció Las historias de finados y traidores, de Ghiano. Ya se te mandó un ejemplar, dedicado por el autor. Esta semana aparecerá Áspero intermedio, de W. G. Weyland. Es la segunda edición de la que publicó en Losada con el seudónimo de Silverio Boj. Se imprimió en los Talleres de Macland, que le hizo un precio a la mitad de la Imprenta López.
Estoy intentando rebajar lo más que se pueda la cuenta de López, pues no hay día que Perrota no pida dinero.
Para tenerte al tanto de todo lo que pasa, voy a ver si te escribo dos o tres veces por semana, pues quiero que estés al día de lo que por aquí pasa en todos los órdenes.

Abrazos de María Julia y míos.

Arturo

1949-02-05
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1949
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1949 en 05/02/1949

Vigo 5-feb 1949
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Acabo de recibir tu carta. Ya me he dado cuenta de que las reproducciones de tus cuadros que figuran en la monografía de Lorenzo Varela no pueden dar la impresión del color y de la materia de esos cuadros. Sin embargo, aun sin contar con ese hecho importantísimo, lo cierto es que revelan un verdadero temperamento pictórico. Por eso no me extrañan los éxitos que has logrado, y los que lograrás en el futuro. También yo tengo deseos de ver a Maside para cambiar impresiones con él sobre tu pintura. Hasta ahora no pude hacerlo porque lleva una temporada en Santiago. Sin embargo, no tardará en venir a Vigo. Estoy seguro que su opinión habrá de ser semejante a la mía. Por cierto que tu libro Tres hojas de ruda... le ha gustado mucho. Una tarde hemos hablado de él y me dijo que lo había leído y que lo encontraba interesantísimo y original.
Te agradezco mucho los poemas que me envías para la Antología. El de Dieste, sobre todo, tiene un gran encanto poético. Me interesaría mucho que me enviases alguno de Otero Espasandín para añadir a los que ya tengo, así como algunos datos biográficos suyos. ¿Lo harás? Si en alguno de sus artículos o publicaciones figurase alguna opinión del autor sobre la poesía, también te estimaría que me la mandases. Pienso estructurar la Antología, de un modo parecido al que siguió Gerardo Diego para la suya de líricos castellanos contemporáneos.

Siguiendo tus indicaciones, uno de estos días escribiré a Londres para que me indiquen las posibilidades de una Exposición de tu pintura allí. Cuando obtenga contestación, te escribiré para que tú les remitas los datos necesarios. Si para entonces has salido de viaje, envíame la dirección donde te encuentres.

Supongo que el Centro Gallego habrá recibido una carta mía aceptando la propuesta que me hicieron. En ella les remití la primera colaboración. No sé si responde al propósito que ellos tienen, pues nada me precisaron acerca del particular. Yo les pedía instrucciones concretas para ajustarme a ellas en lo futuro. Hasta ahora no recibí contestación, ni tampoco la carta de que me hablas sobre la compra de fotografías para la portada de la Revista.

Te agradecería que les indicases, en mi nombre, que me hagan efectivo el importe del premio del concurso de 1946, en la forma que tú creas más oportuna. Hace mucho tiempo que me comunicaron que estaba a mi disposición, pero yo lo fuí dejando. Convenía, también, advertirles lo de la parte que me corresponde por ser el trabajo en gallego, ya que nada me decían acerca de tal extremo.

Esta noche vamos a darle una cena–homenaje a Laxeiro, por el éxito alcanzado en su última Exposición. Te advierto que exhibió en ella cuadros recientes, de verdadero interés.
Recibe el fuerte abrazo de siempre, de

F del R.

1949-02-08
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1949
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1949 en 08/02/1949


[Manuscrito:] Febrero 8, 1949
Waynesburg, Pa.

Querido Luis:

Tu carta tan esperada no me ha causado sorpresa, pues su desacostumbrada tardanza fue para mí indicio de que lo dicho en la anterior iba adelante; lo que sí me sorprendió fue lo de Dieste, pues aunque admitía la posibilidad de que se fuese, no pude sospechar lo fulminante de la solución. Sin temor de envenenarme, sospecho que me cabe gran parte en el honor y la responsabilidad, si hay lugar a ella, de haber desbaratado el grupo con mi ejemplo primero y con mis cartas después. Debo reiterar, sin embargo, que nunca me he propuesto otra cosa que ser sincero y dar expresión más o menos apasionada a mis sentimientos. Yo me alegro infinito de vuestra salida a la aventura; os esperan grandes emociones, el redescubrimiento del mundo con sus espacios, sus misterios, sus dramas, sus luces y sus noches. Yo hubiera sido feliz si os pudiera haber traído conmigo; mi impotencia, nuestra impotencia, mejor dicho, pues Alicia siente lo que yo en este caso, ha mermado mi felicidad aquí; y aunque con forzada lentitud, no he dejado de hacer indagaciones. Hoy mismo recibí carta de Barbudo desde Washington en la que me expresa su pesimismo sobre vuestra venida, entre otras razones porque la Argentina es para el común de las gentes de aquí algo entre lo posible y lo imposible, entre la realidad y el sueño. También recibí hace días carta de Souto, a quien pedí consejo sobre tu caso, y espero en estos días su contestación a la segunda carta. Como él estuvo aquí y piensa volver y talvez pronto, le hice varias sugerencias y preguntas. La dificultad es que, con carácter permanente, sólo se puede puede entrar como profesor, y aun así, se necesita haber estado enseñando los dos años inmediatamente precedentes. Como pintor acaso sea posible venir también, pero se necesita la mediación de gentes muy especiales; esta es la razón de mi segunda carta a Souto, quien sólo conoce ilustraciones tuyas y que le parecen tan buenas que, una vez aquí, podrías defenderte con ellas. Aparte de mis gestiones, creo que debes escribirles; de seguro le das una gran alegría. Sus señas son: Paseo de la Reforma, 219. México D. F. México. Aunque tú vayas, no está demás atar cabos, sobre todo en momentos como los presentes. Barbudo está disfrutando una beca de la Gugenheim para hacer un estudio de las ideas religiosas de Unamuno. Parece encantado de la vida, pues tiene un buen sueldo aun sin saber hablar inglés. Se queja de faltas de noticias de Nova y de Varela.
Volviendo a lo vuestro tras este rodeo, no de propio descargo, sino para desahogar la pena que me causa ver que no tomáis el rumbo de Nueva York, creo justificada, muy justificada, vuestra decisión. Y ni que decir tiene cuánta suerte os deseamos todos. Europa es muy varia, hay mil sitios donde luchar y vivir; aun reconociendo que París puede ser el ideal para un pintor, no creo que debáis cegaros con él, y cortaros otras posibilidades. Talvez en el campo –ese maravilloso campo francés– podáis trabajar con más desahogo económico y hasta con más comodidades. Con exhibir en París de vez en cuando puede ser suficiente; el mismo Picasso vive ahora fuera. Tu idea de exponer en Londres me parece muy buena; en París puedes procurarte miles de señas e informes sobre galerías, etc. No olvides que hay ciudades muy importantes en Inglaterra además de Londres: Manchester, Birmingham, Edimburgh, etc. Creo que si puedes entrar en Inglaterra, te espera un gran porvenir, pues tus cosas, en especial las menores, te abrirán muchas puertas con los editores. Tendrás también una riqueza asombrosa de tipos ciudadanos y campesinos que estudiar. Es muy conveniente que lleves contigo una colección o varias de los libros; les pondrán los dientes largos a los editores londinenses. Sacrifica otras cosas si es necesario.
Siento mucho estar con los bolsillos vacíos, como Maruja os habrá dicho, como consecuencia de trabajar uno solo y del tratamiento de Alicia; si no os hubiera enviado unos dólares con una satisfacción inmensa. Como acaso sepáis, estamos todavía endeudados y la familia de España se encuentra en la miseria prácticamente. Pero aun así, si en algún caso nos es posible hacer algo, no lo pensaremos un instante. Te aconsejo que dejes todo en orden: nacionalidad, trámites oficiales, etc. No se sabe lo que puede sobrevenir de un momento a otro; es posible y deseable que nada grave pase, que las nubes que hoy cierran el horizonte pasen sin dejar rastro. Pero la prudencia no está reñida con la audacia ni con el heroísmo; te hablo como hablaría a un hermano, sin pusilanimidad, pero un tanto escarmentado. Por aquí hay cientos de españoles con nacionalidad norteamericana que no tienen porque avergonzarse de haberla adoptado, sino que se consideran afortunados por ello; Dieste encuentra ahora unas facilidades como uruguayo muy valiosas; tú harás muy bien si utilizas cuanto te sea de provecho tu nacionalidad argentina. Procura dejar bien tus cosas con el Centro Gallego también; bien que mal ha sido una ayuda y en la revista has hecho cosas que no se pudieran haber hecho de otra manera. Sin renunciar a nada esencial, sin hacer nada que nos abochorne, hay muchas posibilidades que no hay que desperdiciar; y esto es válido no sólo ahí, sino más aún en Europa. Sé firme, pero no te dejes dominar por fanatismos estériles, sobre todo ahora que hay mucha gente dispuesta a sacar partido de ellos mientras les conviene y a saltárselos a la torera cuando conviene.
Espero que no me olvidéis; que me sintáis tan cerca como yo os sentí y siento a todos vosotros. Cada día estoy más convencido de que lo que vale en la vida es lo que comparte, lo que nos liga a nuestros amigos, a nuestros familiares, a lo que a veces pudiera parecer intrascendente. Por eso considero la pérdida de una amistad como lo más grave que puede ocurrirme. Tú tienes amplio campo por delante; tienes juventud, tienes genio o, si quieres, madera de artista de alta calidad; tienes dotes de trabajador; tienes salud; entusiasmos y muchas cosas más. Yo te deseo la suerte, ese algo del que nadie puede estar seguro y tan necesario como lo demás. Creo que debes tratar de sacar partido siempre de tu optimismo y desterrar para siempre, filosóficamente, el desaliento y el malhumor. Si inspiras optimismo al borde mismo del abismo, no caerás en él; si por el contrario, te obstinas en sentirte perdido en una balsa de aceite, te ahogarás. Busca la alegría recóndita en los demás y esta alegría te reconfortará a ti.
Bueno, perdóname estas tonterías, pero no las olvides, aunque solo sea por la intención que las inspira. En cuanto a tu pintura, simplifica, simplifica, aligera, depura, pule, sé paciente, cauto, frío; piensa que el arte es el genio de domar el genio; la fuerza de someter la fuerza hasta el punto de que la fuerza, sin dejar de existir, no se advierta si no a la larga. Una sonrisa puede tener más fuerza que un torso de coloso. Afortunadamente, estás de vuelta de estas cosas, y Francia es el país de la fuerza sometida a razón. Cada día veo más claro que una mantilla de Goya, o un abanico, son más explosivos a la larga que sus toros o sus caballos os sus demonios. Nuestro paisaje gallego puede decirte muchas cosas a tu manera, como se las ha dicho a Colmeiro y hasta a Souto. En Francia vas a encontrar un paisaje muy parecido. Ojo a él, y lo mismo al mar, a ese mar que te va a salir al paso muy pronto como un milagro. ¡Lástima que no vayas en un barco de carga! Para estudiar es ideal. Otro consejo: ¡Oculta tus entusiasmos a quien no puede entenderlos o, peor aún, entenderlos mal!
Creo que debo acabar esta interminable carta, aunque tengo la sensación de no haberte dicho nada que valga la pena. ¡Tanto hay que se nos escapa sin saber cómo de entre las manos! Sobre todo cuando uno siente la necesidad de revelarse en toda su plenitud, sin reserva alguna. Te imagino frente a las costas de nuestra España, aunque no será tan nuestra como lo ha sido, como cuando estaba limpia o más limpia de curas, de beatas, de filibusteros, de adulones... Esos miserables ni aprenden ni olvidan, pero siempre se las arreglan para vivir al amparo de situaciones de excepción.
Me imagino que estarás negro de trabajo, pero quisiera que no olvidaras mandarnos aquella conferencia de Alicia y los números de la Revista en que aparecieron cosas mías. Cualquier amigo del Centro puede hacerlo por ti si se lo encargas bien. Mientras que seguías allí, no nos urgía mucho recuperar estas cosas, pero ahora prácticamente Buenos Aires se queda vacío para nosotros, pues si bien tenemos aún amigos ahí –y no quiero mermar su categoría– no te puedes fiar de ellos para cosas de éstas. ¿Si ves al profesor Vera, quieres darle mis señas y decirle que Trincado acaba de llegar a Nueva York, supongo que huyendo de la quema venezolana? Me lo ha dicho Barbudo. Dile que le agradecería el envío de los libros publicados por él en Buenos Aires –Nova y Losada–, pues aunque tengo la idea de haberlos traído, no sé que ha sido de ellos, y aquí hay algunos matemáticos que han demostrado curiosidad por ellos y quién sabe si algún día pueden ser traducidos. Y tú no dejes de escribir aunque sólo sean tarjetas desde los puertos de toque. Nosotros procuraremos hacer lo mismo tan pronto como tengamos vuestras señas.
De Ayala no tuve carta; pero no te preocupes. Si no escribe él, le escribiré yo.
Muchos saludos a los amigos del grupo: Farias, Varela, Cuadrado, Torrallardona, Mallea, Sirio, Merli, los de López, Romero, Castañino, Alonso, Anthonisen... y así hasta el infinito. Para vosotros dos un gran ¡Hurrah!... y mucha suerte y un abrazo de vuestor

Espasandín

[Manuscrito na marxe esquerda da primeira folla:] Mucha suerte y prosperidad os desean

Alicia y Cuqui

[Manuscrito na marxe esquerda da última folla:] Mandad las señas cuando las tengáis.

1949-06-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1949
Vigo
París
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1949 en 24/06/1949

Vígo 24-jun 1949
Sr. D. Luís Seoane
París


Mi querido amigo:

Acabo de recibir tu carta, que me ha producido gran alegría. Comprendo que la visita a los Museos y Galerías de Arte haya absorbido por completo tu tiempo. ¿No has pensado en hacer ahí una exposición de tu obra? Días pasados te ví retratado, en compañía de Picasso , en la revista madrileña Semana. Estás gordísimo, pero con la misma expresión de siempre. Con motivo de tu viaje, y el de Colmeiro, a París, y aprovechando el pretexto de las monografías sobre vuestra pintura, publiqué en La Noche un pequeño ensayo. Te hubiera mandado ahora su recorte, pero el único que tenía se lo mandé a Fole, a petición suya. Por cierto que éste me pregunta siempre por tí, y me encarga que te envíe sus recuerdos más afectuosos.

Me doy perfecta cuenta de tu hastío, dentro del ambiente intelectual americano. En fin de cuentas, Europa nunca dejará de ser Europa. Precisamente, un buen amigo mío, Alonso Zamora Vicente , actual director del Instituto de Filología bonaerense , me manifestaba una opinión parecida a la tuya, en una reciente carta.

Ese señor de que me hablas, que quería consultarme sobre una mina de agua en una finca suya, no ha venido a verme, ni tuve de él la menor noticia.

Las Crónicas para la revista del Centro Gallego, sigo enviándolas mensualmente, con toda regularidad. Al parecer, según me dicen, se hallan muy contentos con ellas. ¿Quién te sustituye en la dirección de la revista durante tu ausencia? Mandé, también, las fotografías de paisajes y monumentos de Galicia que me pedían.

A Maside no lo veo hace algún tiempo, pues lleva una temporada bastante larga de permanencia en Santiago. Supongo que ahora, aprovechando el verano, vendrá a Vigo. Tengo en mi poder, para entregarle, un álbum de dibujos de Colmeiro, que éste le remitió; no se lo dí aún, porque tenía proyectado venir pronto a ésta, si bien lo fue demorando.
No sé si sabrás que Aquilino ganó, por oposición, la cátedra de latín del instituto de Lugo. Ahora, mediante concurso, vino trasladado al de Pontevedra.

Hace aproximadamente un mes murió en Santiago Luis Manteiga. Como no desconoces, tenía deshechos los dos pulmones. Pero, de todos modos, su muerte nos ha impresionado mucho. También me han dicho que Daniel [Castelao] se halla gravemente enfermo, a causa de un cáncer o cosa así.

Me parece muy bien el proyecto de tu exposición en Londres. Creo que obtendrías un gran éxito. ¿No recibiste la carta que te escribí a Buenos Aires, antes de tu salida de allí? En ella te decía que había hablado con Plácido sobre el particular, a su paso por aquí, camino de Inglaterra. De manera que escríbele, recordándole mi conversación. Su dirección es: Water Fordd Lodge – 40 Queen´s Road – Richmond (Inglaterra). Él te pondrá en contacto con mis amigos, y con muchos más que él tiene. De esa manera será más fácil que encuentres Galería para exponer, y podrás enviarle direcciones fotos de tus cuadros, informes, etc.

Por aquí, pocas noticias culturales puedo comunicarte. Luís Pimentel va a publicar un libro de versos, con prólogo de Dámaso Alonso , titulado Barco sin luces . En Lugo se edita una hoja de poesía, titulada Xistral , con algún parecido a Resol. También en Vigo aparece, periódicamente, Mensajes de Poesía , donde colaboran Fole, Iglesia Alvariño, Cunqueiro , Carballo Calero , y algunos poetas nuevos. Laxeiro expuso recientemente en Orense. Tiene verdaderos deseos de hacer una Exposición en América. Ahora reside aquí Julia Minguillón, porque a su marido lo nombraron director de Faro de Vigo.

Bueno, y nada más por hoy. Dame noticias de tu vida, y de tus proyectos. ¿Qué es de Colmeiro? Si lo ves, abrázalo de mi parte. Recibe un cordial abrazo de tu viejo amigo.


Fdez del Riego

1949-10-17
Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1949
Chos Malal
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1949 en 17/10/1949


Chos Malal, 17 octubre de 1949

Querido Seoane:

Recibimos oportunamente tu carta desde Londres. Anteriormente, recibiera otra desde París consultándome posibilidades de vida y trabajo de Chos Malal, a la que contestaré inmediatamente animándoos a venir y diciendo que si lo decidíais, nos avisaseis con toda la anticipación posible a fin de prepararos alojamiento cómodo. Como no tuvimos ninguna respuesta a esto ni tampoco en tu última te refieres al asunto, pienso que acaso alguna carta tuya o mía se haya extraviado.
Tuvimos la primera noticia de vuestra ida a Londres por Esther y luego la confirmamos con más detalles por otros conductos. Nos hemos alegrado todo lo que podéis suponer, especialmente al saber que el viaje estaba en relación con una exposición tuya y luego que esta había tenido un éxito evidente.
Yo llegué estos días de un breve viaje a Buenos Aires. Estuve con Anthonisen que acababa de regresar de su visita a Londres y me dio noticias vuestras aunque escasas y ya más bien remotas. Vi también a Cuadrado y Varela y hablé a tu casa, sabiendo por tu madre que estabais pensando ya en el viaje de regreso. Te escribo hoy, por lo tanto, con cierto temor de que esta carta ya no os alcance en Londres.
Por una carta de Esther a Cuadrado, supe la buena y emocionada audición en Rianjo de la charla dada por Rafael en la BBC. No sabemos directamente nada de Rafael y Carmen. Virgilio Trabazo me dio en Buenos Aires que habían oído que Rafael estaba actuando en algo de la UNESCO. Nosotros no les escribimos por no saber adonde hacerlo y te ruego que se lo digas si tienes ocasión o que cuando me escribas, me des noticias de ellos o su dirección actual.
Visité en Buenos Aires a Castelao. Salvo por él, Virginia y las hermanas no es ya un secreto que tiene un tumor de pulmón que no va a dejarlo vivir más que un tiempo que se contará todo lo más por meses. Está físicamente deformado por una hinchazón generalizada dependiente de la enfermedad; y psíquicamente embotado, en parte por la enfermedad también y en parte por los sedantes y otras drogas que necesita para aliviar los intensos dolores. Salí de la entrevista, como puedes suponer, con una tristísima impresión. Me dijo que recibiera carta de Rafael y me pidió que lo disculpase con él por no contestarle, pues se siente –y es cierto– físicamente imposibilitado para hacerlo.
No me atrevo hoy a escribirte apenas sobre Chos Malal. Pienso que a unos grandes viajeros como vosotros ya difícilmente os interesará este lejanísimo y microscópico rincón. En todo caso, puedo decir que con la primavera hay gran lujo de verde en los árboles, finísimos matices de todos los colores en el cielo y un aire ligero y tibio que hace fácil respirar y trabajar. ¡Tenedlo en cuenta!
Esperamos vuestras noticias. Felicitaciones de nuevo por lo de Londres. Abrazos a Rafael y Carmen. Un gran saludo a Maruja (todo ello con la participación de Mireya).
(Supimos el viaje de Colmeiro a sus pagos. Hablé con Alba y me dijo que tuvieran carta diciéndoles que había mucha sequía).
Otra post-data: Presenté mi renuncia en el C. G. y me fue aceptada a través de una carta llena de afectuosa cortesía.

Finalmente, recibe un fuerte abrazo de

Antonio

1950-01-02
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950 en 02/01/1950

Buenos Aires, 2-I-1950.
Sr. D. Francisco Fdez del Riego
Vigo


Querido del Riego:

Debí de haberte escrito antes a ti y a Maside y a Laxeiro y a todos a los pocos días de llegar a esta, pero no pude. No puedo explicaros lo que fueron para mí las dos o tres horas de nuestra estancia en Vigo. Vosotros debeis de comprender. No recuerdo las calles, ni el café, ni el bar donde estuvimos. Solo recuerdo vuestros rostros, vuestros gestos tan familiares míos y que los años no habían borrado de mi memoria y la expléndida (sic) pintura de Maside y de Laxeiro. Quizá no debería escribir sobre esto. La salida de Vigo fué para mi mujer y para mí algo que nunca olvidaremos: aún siento el calor de vuestros abrazos. Perdóname por escribir todo esto. Hace algunos años, bastantes, en la época en que tú y yo eramos estudiantes de Facultad nos hubiesemos reído de una carta comenzada como esta. Nos sentíamos entonces más libres de sentimientos y soberbios y todo, esto, los sentimientos, todo, nos parecía una forma de literatura. ¡Como nos hubiese gustado quedar en Galicia! Por vosotros, por el aire, por el mar por todo cuanto constituye Galicia, pero no puedo: yo vivo a mi manera, como puedo, mi desprecio y mi esperanza. A todos os encontré igual que siempre. A Maside, a quien debo innumerables lecciones que seguramente no sospecha haber dado y a quien admiro profundamente por su pintura, por su virtud. A Laxeiro inquieto y valiente en su pintura, como emocionado por todo lo que le rodea. A Valentín , a ti que no has perdido ninguno de tus fervores y que eres con unos pocos, muy pocos más, una excepción de aquellas generaciones de estudiantes voceadores que solo tenían, se vió después, espíritu de clan. Por otra parte, a la Alvarez y a Collazo me pareció conocerlos de siempre. Estaba preparado para ello, pues fueron temas de muchas conversaciones con Plácido que como a nosotros no los olvida. Perdóname por todo esto que escribo pero quizás quedo más libre del recuerdo de esas horas de Vigo escribiéndolo. Me hizo bien y mucho daño haber pasado por Vigo. Ahora estoy de nuevo en esta soledad tremenda de Buenos Aires. Pintando y soportando una ciática que arrastro desde París y que no me abandona. Conseguí que el Centro Gallego aprobase un pequeño plan de ediciones de libros de divulgación. Aparecerán primero cuatro libros y son encargados ahí. A ti te encargarán uno que debes hacer, aunque no esté su tema entre los que más frecuentas. Las danzas populares gallegas. Tambien le encargan a Otero, a Carro y, a pesar mío, a Filgueira . Se le encarga Las ciudades gallegas , Las catedrales gallegas y La artesanía en Galicia . La colección serán unos treinta volumenes y está destinada al público gallego y ageno (sic) a Galicia. Pagarán 1.500$ por cada tomito. Es necesario que hagas el que te encargan, pues si encuentran dificultades es probable que no hagan nada. Los gallegos de aquí no sienten entusiasmo más que por el comercio. La mayoría desarrolla muy utilmente su entusiasmo. Tambien necesito que me envíes como “Ronsel” de tus noticias para el Centro Gallego dos o tres cuartillas sobre Maside y Laxeiro tratandolos por separado y en castellano. Si tienen alguna nueva foto que te la den. Envía todo al C. Gallego. Estas cuartillas tuyas sobre Maside y Laxeiro hazlas llegar urgentemente, para formar parte de un plan de preparación de una exposición de los dos aquí. Por favor no hables con nadie de esto pues tanto puede tener éxito, como fracasar. Leí tu libro que me pareció expléndido (sic) y en este mes publicaré un comentario sobre él. Ya lo verás y supongo que sabrás perdonarlo. Envíame el comentario que hiciste para La Noche de mi estancia en París. Me gustaría tenerlo.

Escríbeme sobre ti y sobre todos. Te ruego me contestes pronto. La carta del C. Gallego ofreciendote hacer Las danzas populares gallegas debe de salir mañana. Que paseis todos un año feliz. Nosotros no lo tendremos hasta el que sea de nuestro regreso. Saludos de mi mujer y míos para tu mujer y para ti.

Un gran abrazo de
Seoane

1950-01-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 12/01/1950

Vigo 12-ene 1950
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu emotiva y afectuosa carta. Me ha producido gran satisfacción cuanto en ella me dices. También nosotros hemos sentido un íntimo contento al tenerte a nuestro lado durante las pocas horas de tu estancia aquí. Bien sabes que todos te queremos de verdad, y tu presencia en Galicia, aunque fuese fugaz, nos emocionó profundamente. ¿Cuándo será posible tu retorno definitivo? Después de tu marcha hemos hablado largamente de tí, y recordado viejos tiempos. Vimos que seguías siendo el mismo, sin otros cambios que los accidentales provocados por muchos años de separación. También Maside te profesa un gran afecto, y los que no te conocían quedaron gratamente impresionados de ti.

Aún no he recibido la carta del Centro Gallego, de que me hablas. Desde luego, aceptaré con gusto la propuesta de escribir el libro sobre “Danzas populares” , aunque el tema me resulte poco asequible. Todo cuanto contribuya a lograr una labor positiva de exaltación de Galicia, contará siempre con mi esfuerzo.

Me parece muy bien tu idea de preparar esas exposiciones pictóricas. Ten la seguridad de que me mostraré absolutamente reservado hasta que tú me hagas una indicación en contrario. Sobre la marcha he improvisado dos ligeras notas acerca de la pintura de Maside y Laxeiro. Con esta misma fecha las envío por correo aéreo al Presidente del Centro Gallego. Acompaño a las notas dos fotografías de cuadros de Laxeiro y una de Maside. Eran las únicas que tenía en mi poder, y no quise esperar a pedir otras, por el gran retraso que ello implicaría.

Hace mucho tiempo que no recibo la revista Galicia. El último número que llegó a mi poder fue el del mes de septiembre. ¿A qué es debido? Ya escribí dos veces al Centro Gallego, indicando esta anormalidad, pero hasta ahora no fué subsanada.

Supongo que te facilitará Prada el suplemento sabatino de La Noche –pues me parece que está suscrito al periódico–. Lo hago yo, sin dar el nombre, y con las mediatizaciones consiguientes. Pero como creo que es oportuno incluirlo, me impuse ese esfuerzo. En uno de los números, reproduje un artículo tuyo sobre Colmeiro. En otro, una recensión del ensayo de Lorenzo Varela, acerca de tu pintura. Y siempre, todo cuanto puedo colar, a pesar de que ya tuve varios disgustos, alguno de ellos bastante fuerte.

Te agradeceré mucho ese comentario que me prometes sobre mi libro. Si alguna cosa se publica por ahí, no dejes de enviármela. Las traducciones de Plácido, Tobío y Gurriarán, me gustaron mucho. Además, el volumen está muy bien editado.

Dentro de un mes enviaré, para el concurso del Centro Gallego, una obra mía. Creo que tendrá cierto interés. La titularé Precursores e novos , y consistirá en una serie de biografías–estudios de pequeña extensión, de las principales figuras de Galicia, en el orden literario y artístico. Incluirá todas las figuras figuras actuales, desde Otero hasta tí. Quiero cuidar el estilo y dar una impresión lo más completa posible del proceso renacentista de nuestra cultura.

La muerte de Daniel [Castelao] ha producido en toda Galicia una enorme impresión. Le mandé al Centro y a Prada una transcripción de los comentarios de prensa sobre el hecho. Salvo raras excepciones, una pena.

Aunque no conservo ningún recorte del artículo sobre Colmeiro y tú, que me pides, haré todo lo posible para ver si lo consigo.

Estamos trabajando intensamente para organizar la Editorial Galaxia . Por un comentario que mandé a la Revista, ya habrás visto cuales son sus propósitos. Veremos si conseguimos que la empresa vaya adelante.

No tengo ninguna otra novedad que comunicarte. Unicamente que Plácido, según me dice, va a pronunciar una conferencia sobre la Saudade en nuestra poesía. Supongo que habrás recibido una carta de Piñeiro , invitándote a colaborar en la Exposición de pintura gallega que se celebrará en Lugo. Los organizadores están muy bien orientados. Tuve carta de Colmeiro. Expondrá el día 21 en París.

Afectuosos saludos a tu mujer. La mía me los encarga muy expresivos para los dos. Recibe un fuerte abrazo de

F. del R.

1950-02-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950 en 22/02/1950

Bs. As. 22-2-1950
Sr. D. Francisco Fdez del Riego
Vigo


Mi querido amigo:

Esperaba enviarte noticias concretas del proyecto de exposición Maside-Laxeiro en esta, pero aún no las tengo. He visto las notas tuyas sobre ellos y están muy bien y son eficaces pero aún no han sido publicadas. El fallecimiento de Castelao ha trastornado muchas cosas momentaneamente y aunque todo esto del Centro Gallego no tenga nada que ver con sus planes y con los otros del Pat. Gallego, tambien su desaparición causó un momentáneo trastorno. Por mi parte estoy simplemente descorazonado. Castelao representaba mucho para todos. Estos días sale el nº de Galicia dedicado a Castelao. Hice lo que pude pues hay que luchar con una Comisión de revista creada en mi ausencia por inspiración contraria. He visto los suplementos de La Noche y son un extraordinario esfuerzo, al mismo tiempo que nos dan a los que estamos lejos una visión bastante clara de lo que se hace ahí que es mucho a pesar de todo. Quisiera que me enviases las hojas de poesía que se imprimen en Vigo y el tomo de poemas de Pimentel si llegó a salir y el de las traducciones del alemán de poemas célticos. Yo te enviaré a cambio los libros que te interesen que vayan saliendo por esta. Con Prada preparo un nº dedicado a Castelao de la revista que tú conoces. A Piñeiro le voy a contestar uno de estos días. Desde aquí es imposible enviarle nada como no sea por algún conocido que vaya a esa y no tengo noticia de nadie que se vaya ni tampoco mis amigos. Las dificultades que plantea la aduana de este para la salida de cuadros es extraordinaria. Sin embargo aún no desespero de enviarles algo. Con esta te adjunto la nota sobre tu libro, ya me dirás si te parece bien. ¿Como vá la Editorial Galaxia? Aquí pronto saldrá el tomo de Cruces de piedra de Castelao y poco después un tomo de Estampas del mismo que resume todas las de Nos y los otros tres álbumes hechos fuera de Galicia. ¿Enviaste ya tu libro Precursores e novos al Centro Gallego? Te agradezco mucho el recorte de La Noche y tu nota.

Saludos a Maside, Laxeiro, los Alvarez, Valentín, e todos. Afectuosos saludos de mi mujer y míos para la tuya y tú recibe el fuerte abrazo de

Seoane

1950-03-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 12/03/1950

Vigo 12-marzo 1950
Sr. D.
Luís Seoane


Mi querido amigo:

Acabo de recibir tu afectuosa carta. Aprovecho la ida a esa de Andión, un buen amigo, para contestarte a toda prisa. Un millón de gracias por tu estupendo comentario sobre mi libro. Te lo agradezco muchísimo por el emotivo acento de amistad que refleja. Los amigos de aquí también se ocuparon, quizá con exceso, de la obra.

Ni el libro de Pimentel, ni las traducciones de poesía céltica se publicaron aún. Están dispuestos para ser editados, pero las dificultades de impresión son cada día mayores. Nos hallamos pendientes de la puesta en marcha de Galaxia. Hasta ahora no hay suscritas más que doscientas acciones. Pensamos emprender una campaña activa y eficaz para lograr que se inscriban las restantes. También tenemos en proyecto la publicación de una ambiciosa Revista, pues con la muerte del Suplemento, nos hallamos sin medios de expresión. Cuando la Revista sea un hecho, te escribiré, ya que necesitamos vuestra colaboración literaria y artística. Como te digo, aspiramos a conseguir una cosa seria y fundamental en todos los aspectos hasta ahora más que el número que te acompaño. Los demás están agotados. De todos modos, intentaré hacerme con algún otro.

He recibido, por correo aéreo, el número de Galicia dedicado a Daniel. Te ha salido muy bien, y resulta un documento histórico valioso.

Supongo que en el Centro Gallego habrán recibido el trabajo sobre “Danzas populares”. El tema no me va y hube de realizar un esfuerzo grande para vencer las dificultades de mi indocumentación. No sé que les habrá parecido.

Dentro de unos días remitiré, por avión, el libro Precursores e novos para el concurso.
Envíame una nota sobre los libros de aquí que te interesen. Te los mandaré con sumo gusto.
Nada más por hoy. Afectuosos saludos a tu mujer. De la mía para ambos. Y tu recibe el cordial abrazo de siempre de

Fdez del Riego.

Te acompaño las respuestas de Maside a una encuesta sobre pintura, que vine desarrollando en los suplementos de La Noche.

1950-05-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950 en 22/05/1950

Buenos Aires, 22 de mayo de 1950
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo.


Querido Del Riego:

Recibí la visita de Andión Pena en tu nombre, que me pareció una persona muy agradable y fuí teniendo noticias tuyas por terceros. Yo estoy sufriendo aún la ciática que me molestaba cuando pasé por esa, sin que hasta ahora den mucho resultado los distintos métodos de curación usuales y me tiene molesto, sin ganas de hacer nada. A pesar de eso, desde que llegué estoy ocupado en la edición de As cruces de pedra y de las estampas de Daniel [Castelao] y de algunas cosas que pueden llegar a ser realidad del Centro Gallego.
Tu libro sobre danzas y música popular gallega que, como es natural lo leí tan pronto llegó, me pareció muy bien hecho, pensado y útil para la finalidad de divulgación que nos proponíamos. No se entregó aún a la imprenta porque se está esperando que llegue algún otro de los libros encargados, pero estamos seguros de que tendrá éxito. Supe que se había recibido tambien el libro que me anunciaba para el concurso del Centro Gallego.

Estos dias salió para esa el Sr. Abelardo Estévez , vocal de la J. Directiva del Centro Gallego que entre otras misiones que debe tratar ahí, está la de estudiar contigo la posibilidad de una exposición para el año 1951 de Laxeiro, Maside y Julia Minguillón, la presencia de esta última fué acordada por los miembros de la Comisión de Cultura contra mi opinión, pero sin resistirme demasiado a la de ellos para evitar se volviesen atrás en la invitación a Maside y Laxeiro. Ahí debeis de hacer lo posible con este señor Estévez, que es por otra parte un americano típico, quizá –no estoy muy seguro– con conocimientos superiores a la mayoría de sus congéneres, para que la invitación se reduzca, como es natural, a Maside y Laxeiro o se extienda a algún otro de interés de ellos. Mejor sería de momento ellos solos y se prepararía para otro año una exposición más general.

Para todos nosotros sería una gran alegría que se pudiese realizar esta exposición y estamos seguros de su gran éxito en el ambiente intelectual de esta ciudad. Leí la respuesta de Maside sobre pintura a la encuesta de La Noche y coincido con él en todo, y no deja de ser curioso que por otra parte, tratándose de mis propósitos en pintura, si tuviese que expresarlos por escrito, lo haría en parecidos términos a Maside, quizá porque trato de buscar parecidas finalidades de expresión.

Te agradecería me enviases el libro de Cunqueiro y de Pimentel, así como tambien aquellas revistas literarias que vayan saliendo. Puedo a mi vez enviarte algún libro de ésta que pueda interesarte. Tambien me gustaría saber si llegó a salir el de Neira de Mosquera que estaba anunciado. Concretamente en lo que se refiere a revistas literarias me gustaría recibir Mensaje de poesía y Alba . De Mensaje de poesía recibí el ejemplar, que te agradezco, que me enviaste por Andión Pena. Tambien quisiera conseguir un libro de Álvarez Blázquez que creo que se publicó en Barcelona y que no llegó a esta. No olvides que en ciertos aspectos estamos en el fin del mundo, o mejor del otro lado del mundo, lejos de todo.

Por mi parte, continúo trabajando bastante intensamente. Dibujé mucho y pinté bastante desde que llegué. Tan pronto tenga fotografías de mis cuadros te las enviaré. Tu colaboración de la revista del C. Gallego es muy leída y son muy buenas las notas que titulas Ronsel. Es una lástima que por razones internas de la entidad esa revista sea tan desigual y no pueda establecerse ningún plan a seguir. Tiene un gran tiraje, cerca de 50.000 ejemplares y se lee mucho. En el número que corresponde a este mes sale tu colaboración sobre Maside y Laxeiro y la primera de una serie de seis artículos de Otero Pedrayo.

¿Qué impresión sincera sacásteis de Colmeiro y de sus trabajos últimos, de los que pintó en Silleda?

A Dieste le designaron lector de español en Cambridge, de modo que por ahora se queda en Inglaterra. Yo siento mucho esta dispersión que nos hace sentirnos más solos e inútiles. Lejos de Galicia donde nuestra existencia no cuenta y a donde no llega lo que hagamos, bueno o malo, estamos teniendo los que quedamos la sensación de la inutilidad de cualquier esfuerzo en ésta dedicado a Galicia. Actuamos como Robinsones, aislados en islas lejanas.
Pero dejemos este tema para otra oportunidad, ya que es dificil encontrarle un remedio simple.

Saludos de Maruja y mios para tu mujer y para tí y tu recibe con ellos el abrazo cordial de
Seoane

[Manuscrita]
Abrazos para Maside, los Alvarez Blázquez, Paz Andrade que esperamos que venga esta, y a todos los amigos comunes.

1950-06-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 06/06/1950

Vigo 6-junio 1950
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu afectuosa carta, que me apresuro a contestar. Efectivamente, Andión es un excelente muchacho y un gran amigo. Yo siento por el un gran aprecio, y con Plácido llevaba una amistad íntima.

¿Cómo sigues de tu ciática? Comprendo que es una cosa molesta y desagradable, pero, al parecer, es de fácil curación. El día menos pensado te repones sin darte cuenta y vuelves a cobrar el optimismo necesario, que hemos de procurar no perder.

Tengo verdadero interés por conocer esas publicaciones de Daniel que estáis preparando. Como dirigidas por tí, estoy seguro que resultarán de un innegable buen gusto editorial.

Y a propósito, ¿salió el extraordinario de A Nosa Terra ? Estoy deseando verlo. Cuando aparezca, no dejes de enviármelo como impreso certificado, o de la mejor manera que veas. Haced el favor de remitirle, también, un ejemplar al Dr. Rodrigues Lapa –Anadia (entre Aveiro y Coimbra) –Portugal. Se trata de un gran amigo de Galicia, exiliado en su propio país, autor de aquella obra tan interesante sobre los Orígenes de la lírica galaico–portuguesa . Hasta octubre residirá en Anadia; a partir de ese mes, en su domicilio habitual (Rua Newton, 3 Lisboa). Conviene enviarle todo cuanto se publique sobre nuestras cosas, pues no ha dejado nunca de consagrarnos la mayor atención. Ahora mismo va a publicar un número de la revista Seara Nova , dedicada a Daniel [Castelao], que sin duda ha de tener un gran interés.

Te agradezco, sinceramente, lo que me dices sobre el libro de Danzas populares. De todos modos, no resultó de mi gusto, por la falta de familiaridad que tengo con esos temas. Supongo que, a estas horas, habréis recibido, por lo menos, el libro de las Catedrales gallegas que mandó Don Jesús Carro.

Hace una quincena, envié al Presidente del Centro un artículo sobre problemas musicales, de Iglesias Vilarelle , con destino a la Revista. Por cierto que ésta no la recibo. El último número llegado a mi poder es el del mes de febrero. Pedí que me repitiesen el envío de los ejemplares que no recibí, pero hasta ahora no tuve ninguna noticia sobre el particular. Te estimaría mucho que me enviases los de marzo, abril y mayo, por correo certificado, pues deseo coleccionarla, y me dolería la falta de esos números. ¿Llegan a vuestro poder todas las colaboraciones mensuales que remito?

¿Qué es de Prada? Le escribí a Méjico, durante su estancia allí, pero no me ha contestado todavía.

Aún no ha llegado a Vigo don Abelardo Estévez. Cuando venga, tendré gran satisfacción en cambiar impresiones con él sobre la proyectada Exposición de pintura de que me hablas. Laxeiro, sobretodo, se llevará una enorme alegría, pues tiene unos deseos locos de exponer en América. El próximo día 15 celebrará en el Círculo de las Artes de Lugo , una Exposición de sus últimos cuadros. A Maside aún no he tenido ocasión de verlo para hablarle sobre la cuestión. La inclusión de Julia Minguillón, quizá sea oportuna. A pesar de que su pintura nada tiene que ver con la de los otros dos, resultará adecuada como contraste. Yo la conozco desde niña, porque es hija del farmacéutico de mi pueblo. Precisamente, hace unos días me terminó un retrato que se empeñó en hacerme. Estoy de acuerdo contigo en que esta primera exposición sea parcial, y dejar para más adelante la de carácter más amplio. De lo que hable con ese señor, ya te tendré al corriente. Lo que temo es que venga a Vigo cuando yo me encuentre en la playa, y que no podamos vernos. De todos modos, ya veremos de arreglar la cosa.

Por correo aparte te remito el libro de Cunqueiro y el de Alvarez Blázquez, editados por la colección Benito Soto . Dime si la novela de José Mª Alvarez Blázquez a que te refieres, es la titulada En el Pueblo hay caras nuevas . Se trata de una obra de fino humor, y de ambiente semipolicíaco. También [Carlos Martínez] Barbeito acaba de editar otra novela suya, con el título Las pasiones artificiales . La que está obteniendo un gran éxito de crítica es La vocación de Adrián Silva , de Otero Pedrayo. El libro de Pimentel aún no apareció. Cuando se publique, no dejaré de enviártelo. Las revistas Alba y Mensajes de poesía hace tiempo que no se publican. También te las remitiré siempre que vayan apareciendo.

Hace unos días recibí una carta muy cariñosa de Dieste, desde un pueblecito de los Alpes marítimos. Me anuncia que en el mes de octubre tomará posesión de su cargo de Lector de español en Cambridge. De Colmeiro no sé nada desde algunos meses. Me escribía con frecuencia, pero últimamente ha dejado de hacerlo. Según me indicó un amigo común, se queja de que yo no le haya contestado. Desde luego lo hice, pero seguramente no habrá llegado mi carta a su poder. A mí me gustaron las cosas que pintó en Silleda últimamente. La opinión de Maside no puedo dártela porque no me atreví a pedírsela. Noté entre ellos cierta reserva mutua e, incluso, me parece que Carlos está dolido porque no logró sacar de él ninguna opinión sobre su obra. Ahora bien, de todo esto que te digo, no hagas el menor uso.

Supongo que habrás podido hablar en Buenos Aires con el matrimonio Cáceres. Estuvieron aquí hace unos días, pero yo apenas pude cambiar impresiones con ellos porque en la misma fecha de su llegada me vi forzado a hacer un viaje a Orense. Me advirtieron que iban muy contentos porque podrían charlar contigo antes de salir para Montevideo.

Sobre el viaje de Valentín aún no sé nada en concreto, si bien parece que, en principio, está dispuesto a hacerlo. Sus conferencias, desde mi punto de vista personal, serán, sin duda, interesantes.

Nada más por hoy. Afectuosos saludos a tu mujer. De la mía para ambos y tú recibe el cordial abrazo de siempre de

F. del R.


[Manuscrito]
Me interesan los siguientes libros:
Catálogo de la exposición del libro gallego .
El volumen de Américo Castro sobre Historia de España, publicado en la Editorial Losada.
Los poemas de Alberti sobre la pintura de la misma Editorial.
La Antología de León Felipe de la Ed. Pleamar.
El tablero de la política, de Otero Espasandín.
Dime, como contrapartida, los libros que quieres que yo envíe. El de Neira de Mosquera se halla todavía en prensa.

1950-10-12
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950 en 12/10/1950

Buenos Aires, 12 de octubre de 1950
Sr. D. Francisco F. del Riego
Vigo.


Querido del Riego:

Tuve noticias tuyas estos dias por la carta que le has escrito a Prada y un poco antes por las personales que me dió sobre tí el contador del Centro Gallego Abelardo Estévez, que viene, como vienen todos los que te conocen, encantados de tí. Debí de haber contestado tu carta antes de ahora, hace meses, pero, como siempre, fuí dejando de un dia para otro hasta este momento. Desde que llegué no hice nada más que trabajar en cosas distintas y todo mi tiempo lo tuve casi acaparado por los asuntos de difusión cultural de la colectividad. Ya viste el nº de A Nosa Terra y también el libro de As Cruces de pedra, cuya labor gráfica, de imprenta, amén de otras cosas hice. Estos dias salen los tomos de Carro y tuyo de las Ediciones Galicia del Centro Gallego. Creo que quedarán bien y se podrá formar una colección utilísima para los extraños a Galicia y aún para los mismos gallegos. Es una lástima que Otero y Filgueira no nos hubiesen enviado aún sus originales. No sabes el daño que nos hace a los que tenemos interés en esto con este retraso. Luego de estos se encargarán otros cuatro tomitos. Mándame inmediatamente una lista de nombres y direcciones de gentes que puedan comentar estos libros en los diarios y revistas de ahí y de Madrid para enviarles los primeros ejemplares. Es necesario animar a la Comisión de Cultura del Centro Gallego.

Paz Andrade pronunció una serie de conferencias espléndidas y muy útiles a pesar del comentario tendencioso e inexacto de Ignacio Ramos, “Gondomar” en La Noche. Por él te envié el libro de Américo Castro que me pedías, el libro de Alberti A la pintura y un tomo de poemas de Cernuda. Tambien para Maside le envié el tomo de Alberti, que a mí me parece de lo mejor que produjo en estos últimos años. El de León Felipe está totalmente agotado hace ya tiempo. Yo recibí el libro de Cunqueiro y el de los hermanos Blázquez, que me parecen –los dos tomos– muy buenos. Sobre lo que preguntas a Prada referente a las exposiciones de pintura, no se designó a nadie ahí para intervenir y todo está aún como fué propuesto por mí hace meses y el C. Gallego por otra parte, no hará nada en esa sin tí y sin tu opinión. Mucha gente, –la que más importa– está entusiasmada con la posibilidad de la exposición de Maside y Laxeiro.
Moralejo, este tipo resentido y árido, escribió al Centro Gallego una carta canalla contra tí que yo solicité contestar, pero no accedieron los directivos que prefirieron archivarla, despreciándole, sin responder. Lo hizo con motivo del asunto del idioma gallego en la Universidad. Este sujeto desconoce quizá que aquí estamos algunos universitarios gallegos que le conocemos suficientemente y tambien que su cargo de Decano no tiene en ésta el prestigio que llega a tener en el Casino compostelano.

Yo estoy proyectando un plan de enseñanza para que patrocinen todas las entidades gallegas de América, que ha de ser un golpe fuerte para todos ellos. Creo que no solo van a tener el disgusto de que se les desconozca sino tambien el de que se les conozca, que es peor para ellos. De todas maneras no comentes esto ni lo de la carta.

En este número de Galicia sale tu respuesta a F. Cruces. No pudo salir antes porque esta es una publicación muy particular, que depende para la publicación de original de los asuntos internos del Centro Gallego. De todas maneras propuse algunas modificaciones que creo se llevarán a efecto y que harán posible hacer muchas cosas más de las que se hacen actualmente.

Leí tu libro Precursores e novos y me pareció muy interesante y necesario, te agradezco hondamente el haberme incluído y lo que sobre mí dices. A propósito, me gustaría enviar ejemplares a Galicia de mi libro de narraciones y algunos del álbum de dibujos y necesitaría, para esto, que me indicases algunas direcciones y nombres. Desearía tambien que me enviases el libro de Pimentel si ya salió, el de Augusto Casas de Leyendas y el de los poemas celtas. Yo te enviaré otros de aquí que tu desées.

Tus crónicas interesan mucho y ya tienes en ésta un público que sigue tus cosas. Danzas populares gallegas ha de ser un éxito.

Bueno, contéstame, te lo ruego, como tú lo haces con noticias de todos y con las que pido; yo agradezco como no puedes suponer tus cartas, ellas me llevan a Galicia que es lo único que de verdad necesitamos los que estamos aquí. Saludos a Maside, Laxeiro, a Paz Andrade y Sra., a los Blázquez, a todos, y tu y tu mujer, recibid el saludo de Maruja y mio, y tu el abrazo de tu amigo:


Seoane

Recibe mi enhorabuena por el premio del Centro Gallego. Para todos nosotros fué una alegría que te lo llevases tú y deseo volver a repetirla proximamente.

[Manuscrito]
Te enviaré dentro de unos días el primer librito hecho con la máquina que traje de Londres. Son veinte dibujos cualquiera.

1950-10-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 24/10/1950

Vigo 24-octubre 1950
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu afectuosa carta, cuya lectura me ha producido una gran satisfacción. He visto, en efecto, el libro As cruces de pedra, y el extraordinario de A Nosa Terra. Ambas publicaciones constituyen un magnífico alarde editorial. Cuantos las han visto, quedaron profundamente impresionados. Dentro de unos años es cuando se podrá ver, de modo real, la extraordinaria labor que al servicio de nuestra cultura estáis realizando.

Creí que ya Filgueira y Otero habían enviado sus libros. Les escribiré apremiándolos. Aquél estaba entusiasmado con el encargo, y por eso me extraña que no lo terminara aún.

La lista de nombres que me pides para comentar los libros, puede ser la siguiente:

José María Castroviejo, o Ángel Sevillano – El Pueblo Gallego– Vigo.
Francisco Leal Insua, o Julio Sigüenza – Faro de Vigo – Vigo.
José Landeira Irago, La Noche – Santiago.
José Trapero Pardo, El Progreso – Lugo.
Isidoro Guede o Vicente Risco – La Región – Orense.
Augusto Casas – Gobierno Civil – Barcelona.
Carlos Martínez Barbeito – Mallorca 201-203 – Barcelona.
Raimundo García Domínguez (Borobó) – El Correo Gallego – Santiago.
Directores de El Ideal Gallego, La Voz de Galicia y la Hoja de los lunes, de La Coruña.
Melchor Fernández Almagro, crítico literario de ABC – Madrid.
Rafael Vázquez-Zamora – Semanario Destino, Pelayo, 28 principal – Barcelona.
Manuel Rabanal Alvarez – Catedrático de instituto – Santiago.

Me parece ésta la relación más provechosa para fines publicitarios. Puedes añadirle algún diario de Madrid y suprimir los nombres que creas oportuno. Conviene, desde luego, que a los volúmenes los acompañe una nota del Centro, solicitando el comentario.

Del resultado de las conferencias de Valentín, recibí informes encomiásticos por diversos conductos. El comentario de Ignacio Ramos ya me supongo a que responde, y nunca creí que fuese reflejo de la realidad. Por cierto que el 5 del próximo mes le van a dar aquí a Valentín una comida–homenaje. El Centro Gallego de ahí me comisionó para que lo representase en el acto. Yo estoy trabajando en su bufete, en un despacho independiente, desde primeros de mes. Quiero ir centrando mis actividades en la profesión e ir prescindiendo de otros trabajos que me roban mucho tiempo.

Aún no han llegado a mi poder los libros que me remitiste. Estoy deseando leerlos, porque tengo de ellos muy buenos informes. También Maside te agradece mucho el libro de Alberti, que leerá con gran interés.

Ayer te envié, como impreso certificado, La tierra del alma y otros cuentos. Mañana te mandaré por el mismo procedimiento Triscos de Pimentel, un sobre literario de Valentín con un trabajo de Piñeiro sobre este poeta, y dos libros de poemas de Carballo Calero y de Manuel María. A medida que vayan apareciendo cosas que puedan interesarte, te las remitiré. ¿Hay por las librerías de esa, alguna obra de Sartre, en francés o castellano? Tengo gran curiosidad por conocer su producción de un modo directo. Te estimaría que me enviases lo que por ahí se publicase o tradujese y que no hubiera en las librerías de aquí. Yo te lo abonaré en la forma que me indiques.

Con respecto a la exposición de pintura, ya conoces mi opinión, que no creo diferente de la tuya. Maside y Laxeiro la comparten también. Lo digo porque pudiera ocurrir que se tratase de enviar cuadros que, ni desde el punto de vista, ni gallego, tuviesen interés. Pienso que en esto debemos de andar con cierta cautela, prescindiendo incluso de todo vínculo personal. Después del primer certamen, bien concebido en la selección, pudiera prepararse otro más amplio para apreciar las distintas corrientes y manifestaciones de la actual pintura en Galicia.

¿Qué decía Moralejo sobre mí en la carta que dirigió al Centro? Me gustaría conocer su texto, sin hacer el menor uso de ello. Encuentro magnífico ese proyecto de plan de enseñanza, de que me hablas. ¡Ojalá cuaje en fecunda realidad! Y no dudo que siendo iniciativa tuya obtendrá los mejores éxitos.

No puedo mandarte la Antología de poemas célticos de Pokorny porque, a pesar de hallarse ultimada la traducción, no se publicó todavía. Lo imprimiremos en el primer programa de ediciones de Galaxia. Quisiéramos inaugurar éste con Os vellos non deben namorarse, pero estamos pendientes de lo que Prada decida sobre el particular.

He aquí las direcciones a donde –según tus deseos– podrían enviar tu bello libro de narraciones:

José Landeyra Irago – Redacción de La Noche – Santiago; Ángel Fole – Cine España – Lugo; Ramón Piñeiro, San Roque 28, 2º –Lugo; Aquilino Iglesia Alvariño, catedrático del instituto – Pontevedra; Álvaro Cunqueiro Mora, Farmacia – Mondoñedo; Carlos Martínez Barbeito, Mallorca 201-203 – Barcelona; Emilio Alvarez Blázquez – Consulado de Uruguay – Vigo; Sebastián Martínez Risco; abogado – La Coruña; Augusto Casas, Gobierno Civil – Barcelona; Dr. Rodrigues Lapa – Anadia (Portugal); Domingo García Sabell, médico – Santiago; Florentino L. Cuevillas, Plaza de Santo Domingo, Orense. Fermín Fernández Penzol, Registrador de la propiedad – Castropol (Asturias). Juan Luis Ramos Colemán, notario – Ocaña (Toledo), A. Raimúndez – BBC – Londres. Entre todos estos nombres, puedes escoger los que te parezca. He dejado de citar algunos, porque ya conoces tú sus direcciones.
Estoy deseando ver ese librito que me prometes, hecho con la máquina que trajiste de Londres.

Y ahora una cosa, en tono rigurosamente confidencial: Estévez recibió orden del Centro Gallego para que me abonase la colaboración de la Revista. Al marcharse, me dijo que se le había acabado el dinero e, incluso, me encargó de pagar una cuenta de libros, con la promesa de que me la satisfaría. Me indicó que una parienta suya me giraría una pequeña cantidad mensual hasta amortizar el total del débito. Sin embargo, no he vuelto a saber una palabra de él, ni de sus familiares. ¿Qué supones de todo esto? Cualquiera que sea lo que opines, te ruego que no hagas uso de esta confidencia.

Las novedades de por aquí son pocas. De las cosas de tipo general ya estás enterado por las informaciones que mensualmente envío a la Revista. El pasado día 4, con motivo de mi santo, di una pequeña fiesta en mi casa para que los amigos viesen un retrato de grandes dimensiones que me hizo Julia Minguillón. Esta es hija del farmacéutico de mi pueblo, y nos criamos juntos; por tal motivo tengo con ella una vieja relación. El cuadro, dentro de las características de la pintora, es digno. Pasamos, con ese motivo, una tarde agradable, pues eran 36 los asistentes, entre ellos Maside, Laxeiro, Gómez Román, Valentín, Vázquez de Calo, los Alvarez Blázquez, etc.

Pero antes de irse a Inglaterra, recibí carta de Dieste; también me escribieron Otero Espasandín y Colmeiro. Laxeiro ha vendido en estos días un par de cuadros, y piensa ir a Madrid a pasar unos meses del invierno. Está trabajando con gran entusiasmo para la Exposición de Buenos Aires. No dejes de decirme tus impresiones, después de las elecciones del Centro Gallego.

Afectuosos saludos a los amigos. Los de aquí me encomiendan que te los transmita. Uno muy especial de mi mujer para la tuya y para tí. Recibe el cordial abrazo de siempre de tu incondicional amigo.

F. del R.

1950-11-24
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950 en 24/11/1950

Buenos Aires, 24 de noviembre de 1950
Sr. Francisco F. del Riego.
Vigo


Querido Del Riego:

Esperaba para contestarte tener alguna novedad que participarte, pero no se produjo hasta ahora algo que valga la pena. Mañana se reúne la nueva Comisión de Cultura del Centro Gallego en la que va a participar Prada, que será con Montoto y conmigo el único capaz de trabajo de la nueva lista que designan. Observo que la prensa de ahí y en general los amigos suponen un extraordinario movimiento cultural en esta, y la realidad es que de los cuatrocientos mil emigrados que hay aproximadamente apenas trabajamos en esto unos quince, que estamos consiguiendo lo que podemos con toda la habilidad de que somos capaces. Galicia no puede contar con la gente emigrada, sinó en una parte mínima, para nada de lo que se desea realizar en beneficio de ella. Todo cuanto dicen los que hacen declaraciones en Galicia es falso casi en su totalidad y no dejaron de hacernos gracia las declaraciones del personaje, que no sé quien es, a que aludes en tu correspondencia a Galicia cuando se refiere a América. Nosotros luchamos por crear un gran impulso colectivo en beneficio de una mayor intervención del emigrado en la vida cultural de Galicia pero fracasamos, aunque no del todo, por distintos motivos en este esfuerzo. Tropezamos sobre todo con el porcentaje enorme de gente indiferente a Galicia que desarrollan su vida exclusivamente atendiendo a sus intereses personales y tratando de incorporarse a este país, lo cual es natural, y de olvidar el origen, lo que ya no es tan natural, con la falta de una cultura mínima referida a Galicia de casi la totalidad y con la desconfianza y el personalismo característico entre ellos. Hay muchos motivos, de los que algún dia hablaremos y que tu conoces, que hacen que todo esto sea incluso natural, aún siendo la colectividad gallega una de las mejores sinó la mejor entre las que acuden a este pais. Yo estoy orgulloso de sentirme hermano de estos hombres que llegan a esta campesinos casi analfabetos, y logran, por su inteligencia y su esfuerzo ocupar un primer lugar en la industria y el comercio, en lucha permanente con climas y razas distintas e incluso con la dificultad del idioma y de su psicología de hombres que han sido dominados por el desprecio y la indiferencia. Creo en su esfuerzo individual, en su ingenio, en su capacidad de adaptación pero tambien los creo incapaces de un esfuerzo colectivo por Galicia, porque si bien la aman y sienten nostalgia de ella, no creen en ella y desconfían de ella y solo una minoría muy minoría sueña con volver a vivir a Galicia, a los más solo les interesa como lugar de turismo y descanso circunstancial o prefieren la tortura de su recuerdo. Temen al señoritismo, temen al desprecio y temen volver a los propios orígenes. Por esto creo yo que hay que elogiar todo lo que hagan en beneficio de Galicia, pero sin dar en esa la sensación de que puede esperarse de ellos mucho más de lo que se puede hacer ahí mismo. Aquí, hasta ahora, no se hizo nada importante sobre todo si pensamos en la capacidad humana y económica de esta colectividad.

Aún no hay nada sobre la exposición de pintura pero por mi parte trataré de hacer prevalecer el criterio que tú conoces. Mañana es cuando se decide y te lo participaré inmediatamente. Sobretodo, despierta entusiasmo el poder traer las cosas de Maside y Laxeiro.

Hemos visto el número de Mundo Hispánico dedicado a Galicia que está en general muy bien si se excluyen algunas colaboraciones literarias. ¿Quién es Chamorro, el que hace la nota de arte? Es un número importante para la propaganda de Galicia aquí.

Te envío la copia de la carta de Moralejo pero te ruego que no hagas uso de ella, pues el original está archivado en el Centro Gallego. En cuanto al asunto de Abelardo Estévez no sé que decirte. Creo que cumplirá contigo y no comprendo su actitud. Creo además que es un hombre que está en buena posición y considero que si hasta ahora no te liquidó esa deuda fué más que nada por abandono. No recibí aún los libros que me anuncias de Augusto Casas, Pimentel, Manuel María y Carballo Calero, ¿Quién es Manuel María?. Estoy deseando ver libros. No puedes imaginarte como deseo conocer cuanto se hace ahí. Esta labor individual, suelta, que parece que vosotros vais a concretar en las Ediciones Galaxia me parece más importante que la de los Centros oficiales o semi-oficiales caídos en delirios arqueológicos. Por mi parte te envío un libro, el último de un poeta argentino que acaba de fallecer, Alfredo R. Bufano, dedicado a Galicia, Junto a las verdes rias se llama. Estuvo por Galicia solo, creo que no conoció a nadie y vino entusiasmado de esa. Me gustaría que si te gusta, lo comentases. Tambien te envío el Teatro completo de Sartre en una edición de Losada.

Tengo algunos proyectos que creo buenos para la Comisión de Cultura del Centro Gallego y creo que se ha de festejar de manera digna el próximo año el centenario de Curros. Te ruego me mandes a decir urgentemente con que otros escritores de esa, amigos, podemos contar para los libros de la colección de divulgación del Centro Gallego.

El triunfo de “Galicia” en el Centro Gallego no significa nada, esta, como la otra, “Celta”, son agrupaciones que están divididas por cuestiones internas del Centro Gallego y por personalismos. Quizás los otros, los de “Celta” estén más cerca nuestro y hubiesen sido más útiles a pesar de lo que opine Prada que en esto es parcial y por mi parte no estoy de acuerdo con él en lo que se refiere a las agrupaciones del Centro Gallego. Con unos y con otros haríamos las mismas cosas. La de “Celta” es gente más activa y de más lucha, pero en el fondo es casi lo mismo y da lo mismo.

Recibe los saludos de los amigos de ésta y trasmite los nuestros a todos los de ahí. Maruja me da saludos para tu mujer y para tí y tu recibe el abrazo cordial de tu amigo:

Seoane

1950-12-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 06/12/1950

Vigo 6-dic. 1950
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu carta, que se cruzó con otra mía que ya debe hallarse en tu poder. En ella te acompañaba copia de una propuesta que envié al Presidente del Centro Gallego, que espero que te interese. Con la colaboración de este mes para la Revista, envié la foto de un retrato al óleo que me hizo Julia Minguillón, y un comentario sobre la obra de esta artista. Excuso de decirte que quedas autorizado para hacer en él las supresiones que creas conveniente; si lo consideras inoportuno, no lo publiques.

Estoy totalmente identificado con esa opinión tuya sobre la emigración gallega. Me parece una visión muy inteligente y certera, establecida con objetividad. De sobra sabemos aquí como se desarrolla la labor cultural que estáis llevando a cabo. Nadie desconoce, entre nosotros, el maravilloso y bello esfuerzo que realizáis unos pocos. Pero es indudable que nunca se hizo nada semejante en beneficio de la cultura gallega. Quizá ni vosotros mismos valoráis lo que, con tanto entusiasmo y dignidad, estáis logrando. Por eso, la prensa de Galicia alienta y exalta tan interesante labor. Nos parece que con ello se estimula a proseguirla, y vosotros, los verdaderos orientadores y realizadores de tan magnífica empresa, podréis continuarla, si los que la financian se sienten halagados. De todos modos, si crees que las cosas deben de llevarse de otro modo, no tienes más que indicármelo.

Hemos llevado una gran alegría al saber que tú, Rodolfo y Montoto vais a ser los que dirijáis, prácticamente, la Comisión de Cultura. Incluso, aunque suponga mayor trabajo para vosotros, creo que es preferible que los demás miembros resulten inoperantes. Desde luego, no podremos agradeceros nunca la tarea que con tanto denuedo y sentido práctico lleváis a efecto.

Supongo que a estas horas ya se habrá decidido lo referente a la Exposición de pintura. No dejes de comunicarme lo que se haya acordado. Pienso que es interesante mantener los tres pintores a quienes se les habló en principio. Así, la representación de su obra podrá ser más amplia. Incluso, la presencia de Julia Minguillón, como contraste con la obra de Laxeiro y Maside, puede ser un acierto. De tener éxito este primer certamen –creo sinceramente que Maside y Laxeiro son lo mejor con que contamos– cabría entonces organizar una Exposición a base de seis u ocho nombres, que hoy podrían seleccionarse.

El número de Mundo Hispánico, en general, ha resultado bastante bien. Me habían encargado a mí la nota de arte, pero después, por ciertas razones, la hizo Chamoso Lamas. Este es Conservador del Patrimonio Artístico Nacional, muy amigo y protegido de Sánchez Cantón.
He leído la carta de Moralejo. Sigue siendo tan burro y tan tosco como siempre.

De Abelardo Estévez aún no recibí la menor noticia. Me llama la atención porque me pareció buena persona, y seria además. Caso de no poder cumplir conmigo, debiera, por lo menos, de escribirme unas letras justificándose. En fin, no entiendo esta cosa rara. De todos modos, tú no digas nada, a ver en que queda la cuestión.

Supongo que a estas horas habrás recibido ya los libritos que te envié. Indícame cuantos te interesen para mandártelos. ¿Quieres que te remita Las Pasiones Artificiales de Barbeito? A mí me parece que es una novela bastante buena.

Cuando me lleguen las obras que me anuncias, haré con mucho gusto un comentario en la prensa sobre la de Buffano. Manuel María es un poeta lucense de 19 años. Acaba de terminar el bachillerato. Creo que, a pesar de su juventud, lleva dentro de sí un interesante mensaje poético. Desde luego, tiene algún libro inédito, bastante superior a Muiñeiro de brétemas, que es algo indeciso y revuelto.

Efectivamente, la mayor parte de la labor cultural que aquí se realiza cae, como es ya tradicional, en el delirio arqueológico. Hace falta obra de creación, obra universal y de nuestro tiempo. Por eso estamos tan ilusionados con Galaxia. Si no surgen obstáculos, tengo la seguridad de que se hará una labor literaria interesante.

¿No habrá manera de poner a la venta aquí los volúmenes de la colección Galicia? Todos cuantos vieron los dos primeros se sintieron entusiasmados. Como mucha gente leyó los comentarios que hizo La Noche, los piden continuamente en las librerías. Hoy existe un ansia de libros gallegos, como jamás existió.

En relación a la lista de posibles autores que me pides, se me ocurre lo siguiente: Cunqueiro podría hacer un libro muy bonito sobre la Cocina Gallega. Carballo sobre nuestra poesía moderna y contemporánea. Collazo tiene empezado uno sobre los vinos gallegos. Aquilino podría hacer uno sobre los monasterios gallegos. Valentín otro sobre la industria pesquero–conservera. Bouza–Brey sobre la poesía medieval. José Mª Alvarez Blázquez sobre las romerías y fiestas populares gallegas. También Fole, y Piñeiro, y muchos otros, están capacitados para hacer lo que les encomendéis. Con las ideas que tú tengas acerca del particular, y esta indicaciones, resuelve lo que creas conveniente. Desde luego, la colección, aparte de lo bonita que resulta, y de su sentido práctico, ha de tener un gran éxito.

Lo que me dices en relación con las apariciones del Centro Gallego, “Celta” y “Galicia”, me parece muy atinado. Esa misma impresión me causaron todos los que conocí de ambos grupos, que vinieron por aquí. Sin embargo, lo interesante en definitiva es que vosotros podáis seguir trabajando como hasta ahora.

Bueno, nada más por el momento. Un afectuoso saludo a tu mujer. De la mía para ambos, y para ti el cordial abrazo de siempre, de


F. del R.

1950-12-06
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950 en 06/12/1950

Buenos Aires, 6 de diciembre de 1950
Sr. F. Fernández del Riego
Vigo


Querido del Riego:

Acabo de recibir en este instante tu carta. A la anterior que había recibido tuya le dí respuesta hace aproximadamente una semana. El libro tuyo, como el de Carro, que aún no han sido distribuídos, se comenzará a hacerlo en la semana que viene; aquí han gustado mucho y creo que se venderán bien. No recibí los libros de poemas que me anuncias haber enviado y desearía tener sobre todo el de Pimentel y el de Manuel María del que leí un comentario tuyo en La Noche.

Leí tu propuesta al Centro Gallego. No sé que resolverán, por mi parte hablaré de ello, pero siempre se han enemigos a tener representante en esa para asuntos jurídicos y a montar una oficina en el mismo Centro. A mi la idea me parece buena y a mi mismo se me había ocurrido algo parecido hace tiempo. Para el asunto de la exposición de pintura, hoy, seguramente, se te designará oficialmente, con Paz Andrade para actuar en la selección de los tres pintores más que han de exponer en esta con Maside, Laxeiro y la Minguillón. Nuestro criterio es que deben venir pintores que aporten algo nuevo, como Maside y Laxeiro, a la pintura de Galicia. Caso en el que no están, a mi juicio, por lo que he visto reproducido en fotografía, ni Prego, ni Lejísima, ni algunos de los que habló aquí Paz Andrade. Para invitar a estos o a pintores semejantes se hubiese invitado a otros académicos o “pompiers” más conocidos. Pintores como esos hay en todos los países por docenas y no representan la pintura del país y Buenos Aires tiene un público muy despierto, no por nada se inauguran 40 exposiciones quincenalmente y desfilan por esta ciudad los pintores conocidos de todas partes del mundo. Las últimas exposiciones colectivas fueron en los últimos tres años la belga, la norteamericana, la francesa y la inglesa y cada uno de estos países envió lo que tenía en pintura de más vivo, arriesgado y personal. La española fué un fracaso precisamente por su falta de selección y por traer aquí todos los Chicharros y casi Chicharros que se les ocurrió. Se salvaron Solana, Zavaleta, Ferrant y Palencia y casi nada más. Sobre todo Solana que fué extraordinario su éxito, de lo demás nada. La crítica de arte es exigente y está rigurosamente al día. Aquí, por otra parte, hay un núcleo de buenos pintores quizá los más interesantes de América con los mexicanos y no debemos jugar con eso. Por mi parte sé que Maside y Laxeiro van a tener un gran éxito. Ya no sé Julia Minguillón, de todas maneras ésta que nos envíe cuadros como los paisajes de Lugo y nada como La escuela de Doloriñas o el Autorretrato con familia ingenuos y pícaros a un mismo tiempo y donde se hace uso de todas las recetas pictóricas de sobra conocidas. Perdóname por estos juicios, pero es necesario que te diga mi parecer, como es necesario que seáis exigentes en la selección de los otros tres pintores. No se trata de que seáis ecléticos (sic), sino de que una exposición eclética sería aquí un fracaso y no daría idea del renacimiento artístico de Galicia. Cuando yo propuse solamente a Maside y Laxeiro habían pensado en todo esto que te digo, además de la utilidad económica para ellos y la posibilidad de hacer con ese motivo dos monografías de ellos aquí. Pero una conversación en Vigo de cinco minutos de Estévez con Paz Andrade desbarató un plan que me llevó tiempo conseguir que lo aprobasen. A mi no me importa nada que gusten o no gusten los óleos a la gente de la colectividad, lo que sí creo que interesa a Galicia es que destaque su personalidad en una exposición de pintura en el extranjero. Todos sabemos que Juan Luis o Sotomayor pueden vender aquí a los almaceneros enriquecidos, pero no se trata de eso. Se trata de que en esta quede bien el arte gallego actual. Lo que te digo de Prego y Lejísima lo digo a través de las fotografías que he visto de su obra, puedo estar equivocado y me alegraría.

Esa idea de desconcierto que creo que hay que evitar la produce, precisamente, las páginas de Mundo Hispánico dedicadas a pintura.

Me gustaría que tú me dieses tu opinión sobre todo esto que te escribo.

El rector de la Universidad envió una respuesta a tu nota sobre la Universidad. Es tonta, mal escrita, confirma lo que tu escribiste y no se publica. Guarda reserva sobre esta noticia.

Para vuestro proyecto de cuaderno de “Galaxia” enviaré próximamente una colaboración, te agradezco os hubiéseis acordado de mí y cuenta conmigo para todo lo que deseéis de esta.
Saludos de mi mujer y mios para tu señora, para Maside y todos los amigos y tu recibe el abrazo de tu amigo:

Seoane

1950-12-19
Carta de Laxeiro a Seoane. 1950
Nova York
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Laxeiro a Seoane. 1950 en 19/12/1950

Vigo, 19 de diciembre, 1950

Sr. D. Luis Seoane

Amigo Seoane:

En el mismo día que Del Riego me leyó tu carta en la cual tu le dabas un explicación de la exposición que se va a celebrar en esa Capital, me encontré con dos amigos que marchaban para esa, de los cuales me valgo para hacer llegar a ti de una manera rápida mi deseo. Quiero ir a Buenos Aires con motivo de la exposición, o que sea este el motivo para que el Centro Gallego me invite oficialmente, y sólo deseo la invitación , todo lo demás corre a mi cargo, tal como el importe del pasaje y mi estancia en esa, repito, todo esto lo pago yo, lo que sí esta invitación me da a mí todas las facilidades de salida de España.
Espero me contestes pronto a esto para yo escribirle a mis hermanos que están ahí para que me paguen el pasaje.
Abrazos para todos mis amigos e ti un muy forte do teu bon amigo

Laxeiro

Dirección: García Barbón 7

1950-12-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 24/12/1950

Vigo 24-dic. 1950
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

He recibido tu carta del 6, que debió de cruzarse con otra mía. Supongo que ya habrán llegado a tu poder los libritos de poemas de Pimentel, Carballo y Manuel María. El de este último no es el que comenté yo en La Noche, sino otro suyo, todavía inédito, muy superior y más definido que el editado. Hoy te envío por correo aparte un pequeño volumen de versos, en edición limitada, de José Mª Alvarez Blázquez. Dime que otros libros te interesan de aquí para mandártelos.
Por lo que respecta a la Exposición de pintura, estoy total y absolutamente de acuerdo contigo. Bien sabes que, en principio, habíamos pensado en sólo dos pintores, que son realmente los únicos que hoy por hoy representan aquí algo en nuestro arte. Creo que los demás, poco o nada pueden decir de verdadera inquietud pictórica. La impresión de las reproducciones de cuadros que viste en Mundo Hispánico, responden a la realidad.

Recibimos carta de Montoto sobre lo acordado por el Centro acerca de la Exposición. Hemos cambiado impresiones Laxeiro, Maside, Valentín y yo. Estamos muy dudosos en relación a los nombres de los tres pintores que faltan por designar. Desgraciadamente, tanto Laxeiro como Maside tienen poca obra hecha. En principio –aunque esto se habrá de revisar– hemos hablado de Julia Minguillón, Díaz Pardo y Prego, como representantes de una tendencia; y de Maside, Laxeiro y Pesqueira como elementos significativos de lo que es el arte gallego actual. Bien sé el peligro que implican las pinturas eclécticas, pero tal como se ha planteado el problema, no veo la forma de resolverlo de otro modo. Yo creo que tengo una visión bastante clara de lo que debiera ser un certamen de esta naturaleza y, desde luego, es coincidente con la que tú señalas. De lo que, en definitiva, se acuerde, ya os tendremos al tanto. Con respecto a Pesqueira, debo decirte que Maside lo considera pintor de gran interés, y yo participo de ese criterio.

Supongo que en el Centro habrán recibido la fotografía del óleo que me hizo Julia, y el comentario para la Revista. En mi anterior te decía que concedía todas las atribuciones para hacer con ellos lo que te pareciese. Mi relación con la pintora es de tipo personal, pues convivimos desde niños en el mismo pueblo.

Laxeiro me dice que tiene enorme interés en ir a Buenos Aires a la inauguración de la exposición. Me pide que tú intervengas para que el Centro lo reclame, aún cuando tenga él que pagar el viaje.

Te agradezco mucho tu promesa de colaboración en los Cuadernos de la Editorial. Esta ya ha comenzado a ponerse en marcha. A primeros de febrero se publicará un libro de Cabanillas y, seguidamente, comenzarán a editarse tres series: una de manuales, otras de obras de creación, y otra de reediciones de textos literarios fundamentales. Te adjunto un comentario hecho por Borobó sobre el particular.
¿Qué decía el Rector en esa carta? Te advierto que, frente a una actitud tan justa, ha reaccionado de la manera más estúpida y apasionada, perdiendo incluso los buenos modales.

Aún no recibí el libro de Buffano, ni el de Sartre. Sobre aquél haré con el mayor gusto el comentario periodístico que deseas.

¿Qué es de Rodolfo [Prada]? Pregúntale si recibió mis cartas, pues hace infinidad de tiempo que no sé una palabra de él.

Con el mejor deseo de un año nuevo fecundo, y afectuosos saludos a tu mujer, que la mía hace extensivos a ambos, te envío el cordial abrazo de siempre

F. del R.

1951-01-03
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1951
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1951 en 03/01/1951

Vigo, 3 de enero de 1951

Sr. D. Luis Seoane López
Bartolomé Mitre, 3793, 2ºF
Buenos Aires.-

Muy querido Luis:

Hemos acogido tu carta del 9, con viva satisfacción. No solo mi mujer y yo, sino el círculo de los amigos espiritualmente identificados, seguimos ahora más que en momento alguno, la suerte de los que estáis lejos. Es indudable que esta sensibilidad hacia el ausente, y en especial hacia los emigrados en Buenos Aires, se ha hecho desde hace algún tiempo más amplia y vibrante. Debemos suponer que estaba dormida y que, directa o indirectamente y en más o menos medida, contribuimos a despertarla.
Comprendo y siento en mis propias fibras, la impresión que reflejas en los primeros párrafos de tu carta. Tanto la involuntariedad del desplazamiento, como el anhelo de unir la suerte propia, directamente, a la del País que nos dio y la desesperanza de verlo diferido ilimitadamente, tienen que producir la situación de ánimo que con tanta plasticidad reflejas. Dentro de esta línea, unas situaciones personales más que otras hacen el drama particularmente agudo.
Hemos dado, del Riego y yo, los primeros pasos para organizar el envío de los cuadros que han de nutrir la exposición del Centro Gallego. Después de leer tu carta, uno y otro suscribiríamos los puntos de vista que contiene, sin reserva alguna. Incluso Maside y Laxeiro, que la conocen.
Si se tratara de llevar a la práctica la iniciativa, en su forma primitiva y dual, nos encontraríamos con la imposibilidad práctica de realizarla. Lo mucho que queremos y admiramos a uno y otro, no nos impide reconocer, que no disponen de obra para llenar entre los dos una sala de la capacidad de las más frecuentadas en Buenos Aires. Maside por su déficit de salud y Laxeiro por su indisciplina en orden al trabajo, no podrían ofrecer con solo unos meses por delante, la cantidad de obra que se necesita para una exhibición de esta clase.
Cuando advertí que se agregaba el nombre de la pintora de Lugo, me pareció aconsejable ampliar la base de los expositores. Espero que Díaz Pardo y Prego habrán de presentar una aportación digna, que no desentone dentro de la tónica que indudablemente habrá de acusarse en los cuadros de Laxeiro, Maside y, probablemente, Pesqueira Salgado. A iniciativa de Maside, tenemos en principio este nombre en cartera, a reserva de una visita a su estudio del Lantaño, que pensamos realizar en estos días. Iremos concretando lo que se resuelva, pues de Díaz Pardo no he recibido aún respuesta. Haz el favor de anticipar estas noticias al amigo Montoto, anunciándole que en estos días contestaré a sus últimas cartas.
Haz presente a Maruja la más viva lembranza de Pilar y mía. Os recordamos con mucha frecuencia, lamentando que vuestra ansia de retorno, no pueda cumplirse de un modo inmediato. Ojalá que en el año entrante se realice y por ello hacemos los más fervientes votos. Todos los demás amigos te envían sus mejores recuerdos. Transmítelos también a Frontini y al matrimonio Alberti, cuyos libros esperamos aquí con viva curiosidad. Aún no he recibido los que dejé ahí, pero deben llegar en este mes.

Cordiales abrazos de,

Valentín

1951-01-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 16/01/1951

Vigo 16-enero 1951
Sr. D.
Luís Seoane


Mi querido amigo:

El dador, José Ruibal, va a esas tierras a correr un poco la aventura ultramarina. Se trata de un muchacho inquieto y profundamente preocupado por las cosas del espíritu. Su único defecto es el de ver a Galicia un poco deformadamente a través de un prisma de falsos prejuicios. Pero como es hombre inteligente, creo que a la larga logrará centrarse en una visión de buen equilibrio galleguista.

Lleva, para el Concurso del Centro Gallego, un libro inédito de poemas, de Cuña Novás. Si te tomas la molestia de repasar algunos de esos poemas, observarás que su autor posee un vigoroso nervio lírico, y un auténtico temperamento de buen poeta. Es de lo poco que Galicia ha dado, de verdadero talento, entre las más recientes promociones.

Supongo que habrás recibido mis cartas y espero noticias tuyas.

Un fuerte y cordial abrazo de

F. del R.

1951-02-02
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 02/02/1951

Buenos Aires, 2 de febrero de 1951
Sr. Francisco F. del Riego
Vigo.


Querido del Riego:

Te escribo estas pocas líneas para decirte que conseguí que se aprobasen cuatro libros más para la colección del Centro Gallego. Ahora supongo que te habrá escrito Montoto o Prada y entonces sobran estas líneas, pero es lo mismo. Los libros propuestos y aprobados son los siguientes: Monasterios gallegos por Aquilino; Pazos Gallegos por Del Castillo; La Cocina gallega por Cunqueiro y Romerías y fiestas por José Ma. Alvarez Blazquez, tambien se aprobó un quinto libro Las rias gallegas por el cronista oficial de Muros que no sé como se llama, a proposición de Estévez.

Por correo aéreo certificado te envié hace algún tiempo los tomos de teatro del norteamericano Arthur Miller y el de Alberti, supongo que deben de haberte llegado, así como los envíos anteriores por correo ordinario.

Recibí carta de Moreira enviándome hojas de suscripción para una Antología de poesía. No tengo estos dias tiempo de escribirle, si me haces el favor, dile que me envíe diez ejemplares que yo los colocaré aquí y para marzo me ocuparé de hacerle suscripciones, y que me diga como puede liquidársele.

Hoy salgo para el territorio de Neuquén, en la frontera de Chile, a dos días y pico de viaje de esta, en donde está Antonio Baltar y donde tambien está un primo de Castelao que fué administrador de una mina, es campeón de cueca, una danza de esa zona, y se llama Rodríguez Dios, aunque los indios le dicen Don Dios. Allí estaré hasta fin de mes. Escríbeme. Un abrazo a todos los amigos, saludos para tu mujer de Maruja y tu recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1951-02-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 06/02/1951

Vigo 6-feb 1951
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Hace unos días te puse unas letras apresuradamente, pidiéndote un gran favor. Bien sé el contratiempo que supondría para tí, pero era un deber que tenía que cumplir, y se me ocurrió abusar una vez más de tu amistad.

La retribución del Centro Gallego por la colaboración en la Revista no sé lo que será en pesos. Estévez me había dicho que eran 3.200 pesetas, y supongo que será así, pues sólo en prensa para poder servir la colaboración gasto unas 2.000 pesetas al año, cuando menos.

He recibido los libros de teatro que me enviaste por avión. También me llegó, por fin, el libro de Buffano, aunque no el de Sartre. Espero, con impaciencia, que no tarde Valentín en entregarme los que me mandaste por su mediación, te agradezco enormemente todas tus atenciones, y no sé cómo pagártelas. Si nada me dices en contrario, te iré enviando todo lo que aquí se publique de interés, y desde luego cuantas cosas edite Galaxia, a medida que vayan apareciendo.

Días pasados salió para América José Ruibal, un chico con inquietudes intelectuales, pero antigalleguista. Publicó, incluso, en un diario vigués un artículo vejatorio para nuestro idioma. Sin embargo, en el fondo, no es mal muchacho. Me pidió unas letras de presentación para ti, y se las he dado. Con los antecedentes que te doy, puedes obrar como creas conveniente. Es un producto desbrujulado, de la última generación, con cierto sentido rebelde y disconforme, que entiende el universalismo a su manera.

¿Recibiste los tres libritos de la colección Benito Soto, que te envié, y el de José Mª Álvarez Blázquez, Roseira do teu mencer?

Ya hemos enviado a Madrid, a la censura, los originales del primer Cuaderno de Galaxia. En cuanto los autoricen, los daremos a las prensas. Estamos satisfechísimos de la significación del esfuerzo. Creo que causará verdadera sensación en los medios intelectuales. En Galicia nunca se había hecho una cosa con ese vuelo y esa altura.

El sumario comprende dos ensayos largos de unas treinta páginas cada uno. El primero se titula Siñificado metafísico da saudade. Notas para unha filosofía galaico–portuguesa. Se trata de algo importantísimo, completamente nuevo, que dará mucho que hablar. El segundo se titula Cultura y comunicación y tiene también innegable interés. A continuación, va una selección de poemas de Cuña Novás. Seguidamente, una serie de estudios críticos, que difieren en su clasificación, de las revistas al uso. En vez de dividirlos por materias: artes, letras, música, etc., van clasificados por culturas: Galicia, España, Europa, Celtia. La sección gallega va dedicada a la crítica de la poesía, referida a los últimos libros publicados. La española está consagrada a Unamuno: una poesía de fondo trágico, Unamuno visto por nosotros, Galicia vista por Unamuno, etc. La europea se ocupa de Hölderlin. Y la céltica de diversos problemas interesantes.

Por lo que respecta a las otras series de publicaciones de la Editorial, la de creación se inaugura con una obra de Cabanillas, porque la paga de su bolsillo Álvaro Gil; la de manuales, con mi Historia de la Literatura Gallega, revisada y actualizada; la de reediciones de clásicos con el Onomástico de la Lengua Gallega del P. Sarmiento. Si nos dejan seguir adelante, creo que lograremos realizar algo fundamental para nuestra cultura.

Con relación a la Exposición de Pintura, aún no la hemos concretado de todo. Maside está en Santiago trabajando intensamente. Creo que recibió una carta tuya, cuyos elogios lo abrumaron. Laxeiro también está entusiasmado, y soñando con asistir personalmente al certamen.

Dile a Prada que mi mujer recibió muy bien su carta. Pronto se la contestará.

¿Cuándo me vas a mandar el trabajo prometido para Cuadernos?

Un saludo muy afectuoso a tu mujer, de la mía para ambos, y para tí el fuerte y cordial abrazo de siempre de


Fdez del Riego

1951-03-01
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 01/03/1951

Vigo 1-marzo 1951
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu carta de fecha 2 del pasado febrero, que se cruzó con otras dos mías. Te supongo ya de regreso en Buenos Aires. Como la encomienda que te hice durante tu ausencia la resolvió Prada, te agradecería que le hicieses efectivo el importe de los recibos que te envié. También te estimaría mucho que me indicases lo que le quedo adeudando, pues, sin duda, él no me lo dirá.

En toda la prensa de aquí se publicó una nota que envié yo, sobre los recientes acuerdos del Centro. También comenzaron a aparecer elogiosos comentarios acerca de los libros de la colección Galicia. Los recortes de los mismos, se los remití a Montoto.

Por diversos conductos me han comunicado que la extraordinaria labor que ahí se realiza se debe a tí en gran parte, a tu entusiasmo y a tu capacidad directora. No sabes cuanto me satisface ésto, aunque para mí no es ninguna sorpresa.

Aún no ha llegado a mi poder el volumen de teatro de Sartre, y ya desespero de recibirlo. Aguardo a que me digas que libros te interesan de aquí para remitírtelos inmediatamente.
Le transmití a Moreiras tu encargo y me pidió tu dirección, que le he dado.

¿Qué tal la estancia de descanso en el territorio de Neuquén?

Los originales de las primeras publicaciones de Galaxia se hallan todavía en poder de la censura. Veremos cuando nos autorizan para editarlas.

Julia Minguillón se niega a asistir a la Exposición colectiva, por incompatibilidad con Prego. Creo que piensa escribir al Centro explicando su actitud para que no lo tomen por descortesía. La razón de la incompatibilidad es que, con ocasión de una colectiva que se celebró aquí en la Sala Velázquez, el marido de la pintora hizo una crítica de los cuadros de Prego. Éste reaccionó de una manera brutal, insultando groseramente a los dos, en un artículo publicado en El Pueblo Gallego. No sé lo que ahí decidirán, pero mi impresión personal, y confidencial, es que la Minguillón no irá, pues aún en caso de que resolviesen la incompatibilidad a su favor, temería que el otro hiciese una publicidad de víctima. Como ves, cada vez se confirma más el acierto de tu propuesta primitiva, que no debió de haberse alterado nunca.

Maside ya hizo dos cuadros nuevos, uno de ellos muy interesante. Laxeiro también trabaja, y está muy ilusionado con la idea de ir a Buenos Aires con los cuadros. A Díaz Pardo ya lo comprometió Valentín para intervenir en el Certamen. El próximo domingo iremos a Lantaño a ver la obra de Pesqueira, que Maside admira mucho. Para el probable caso de sustituir a la Minguillón, andamos dándole vueltas a diversos nombres. Carmen R. Legíssima tiene, al parecer, cosas interesantes. Por otra parte, Lago Rivera –del que no conozco más que reproducciones– dicen que es un buen pintor. En fin, ya veremos.

Un fuerte abrazo de

Fdez del Riego

1951-04-11
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 11/04/1951

Buenos Aires, 11 de abril de 1951
Sr. Francisco F. Del Riego
Vigo


Querido Del Riego:

Recibí tus cartas, las que me enviaste estando fuera de ésta y una última hace pocos días. En el Centro Gallego cobré los 800 pesos que corresponden al pago de tu corresponsalía de 1950 y ya le hice entrega de ese dinero a Prada, así como antes le había entregado la orden de cobro por 1.000 pesos correspondiente al premio de la Sociedad Orensana. Creo que el Centro Gallego debe de tener contigo alguna otra deuda y en caso de que así fuese convenía que me enviases una liquidación detallada para que te realicen el correspondiente pago de la manera que tú quieras. De todo lo respectivo al pasaje de vuestro amigo Prada te habrá escrito, creo que quedaba una diferencia a favor de éste.

Recibí los tres libros de la colección Benito Soto y el de José Ma. Alvarez Blázquez, de quien ya conocía los poemas del libro que hizo con su hermano Emilio y alguno que otro más suelto. Me parecieron unos bellos poemas delicados y sencillos, como fueron gran parte de los de Machado, Antonio, y los de Noriega Varela. La edición me pareció muy bien hecha y convendría que la colección prosperase. Dime que libros puedo enviarte de aquí. De esa quisiera que me enviases el libro sobre pintura, o historia de la pintura gallega, creo que de Couselo Bouzas publicado en Santiago por la Editorial Porto.

Estos días presenté en el Centro Gallego, y fué aprobado en principio, el proyecto de una gran revista literaria y de arte, dedicada fundamentalmente a la labor de creación gallega. Puede ser algo interesante si no modifican el proyecto en las numerosas comisiones porque tiene que andar. Te ruego que no hables de esto hasta que esté resuelto y te envíe noticias concretas. Leí de Borobó algún comentario último de La Noche, como el dedicado a Puente que me pareció asombroso. Creo que en una carta mía te escribí, hace tiempo, del daño que pueden causar las interpretaciones y juicios ligeros sobre lo que aquí se hace y sobre las gentes que las realizan. Pero dejemos esto que es un tema desagradable. En cierto modo comprendo que en los juicios sobre los hombres de aquí estáis sujetos a la interpretación personal e ingenua de los viajeros que van a esa cualesquiera que sean estos viajeros. En todo caso, este Sr. no representa para algunos de nosotros la fortuna, sinó el crédito. Es una especie de patrón oro. Si el artículo fue sugerido desde aquí es una estupidez de quienes lo sugirieron, pues para halagar a Puente deben hacer otras cosas y no engañar a Galicia. Todo esto es muy complejo y difícil.

La gente está ansiosa aguardando la exposición de pintura. Tenemos la seguridad que ha de ser un éxito. El Centro Gallego está haciendo los trámites necesarios para Laxeiro. Convenía que me enviases una pequeña biografía sobre cada uno de los pintores que vienen y una brevísima nota sobre las características de su pintura, acompañada esta nota de 5 o 6 fotografías las mejores posibles, de cuadros de ellos. Esto es necesario para el catálogo y la propaganda en ésta que debe comenzar a hacerse a mi juicio, desde fines del mes que viene.

Estuvo conmigo algunas veces este amigo tuyo, Ruibal. Creo que es una persona inteligente y de la que cabe esperar cosas. Tambien creo que puede llegar a modificar su actitud que a mi juicio no es tan grave como la pintaron ahí y aquí. A tí te estima y te salva en su pasión justiciera a su modo. Es un descontento que busca salvarse y salvarnos y esto ya es bueno. Le hace falta ponerse al día y suprimir las anteojeras que le estorban la visión.

Perdóname el retraso en contestarte, debido a que estuve en una maravillosa zona de este país al pie de Los Andes, en un paisaje extraño y lunar, hasta mediados casi del mes pasado, más de lo debido, y luego tuve que ponerme al día en el trabajo obligado y en mis cosas.

Alguien me pidió estos días que te preguntase cuanto podría costar el alquiler de una casa mensual o por año en la costa de esa, cerca de Vigo o de La Coruña, con medios de locomoción fáciles. Te agradecería me informases si te es posible. Es para una persona de aquí que le gustaría pasar un año en esa.

Con saludos de Maruja y míos para vosotros, te abraza tu amigo:



Nota: Quedó ayer definitivamente aprobado el plan de la revista y tambien la modificación de los premios de los concursos. Habra cuatro premios en gallego de 4.000 pesos cada uno y uno en castellano, tambien de 4.000 pesos. Creo que mañana o pasado te escribirán sobre esto

1951-05-30
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 30/05/1951

Vigo 30-mayo 1951
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Por fin, después de mil esfuerzos y reiteraciones, he conseguido reunir las fotografías para el Catálogo de la Exposición que me solicitaste hace tiempo. Con esta misma fecha las envío, por correo aéreo, al Centro Gallego. Van cinco fotos de otros tantos cuadros de cada pintor, y otras tantas del escultor. Van, asimismo, las fotografías personales de los artistas, excepto en los casos de Maside y Laxeiro, en los que se han sustituido por los autorretratos. Se acompañan también una somera nota autobiográfica.

Maside ha hecho últimamente un óleo a base de colores puros, de gran audacia. Creo que lo consiguió y que te gustará. Tanto Maside, como Laxeiro, y aún Pesqueira, representan un acento del mayor interés y originalidad. Faílde tiene también una indudable personalidad, íntimamente vinculada a lo gallego.

Ya tenemos aquí toda la obra, embalada, dispuesta para embarcar. Nos falta sólo el permiso de importación de ahí, y para que lo diligencien rápidamente, se envió un cable al Centro Gallego. Proyectamos que los cuadros salgan de aquí el próximo día cinco, en el “Entre Ríos”.

Supongo que habrás recibido el primer Cuaderno de ensayos de Galaxia, que te he enviado. Dime lo que te pareció. Estamos preparando el segundo, que irá dedicado principalmente a la pintura. Llevará dos trabajos largos, uno de Maside y otro de Angel Johán. Te agradecería que me enviases enseguida tus contestaciones al cuestionario sobre pintura, que te remití. ¿Se lo mandaste a Souto? Colmeiro ya mandó sus respuestas.

Está terminando de imprimirse mi Historia de la Literatura [Gallega]. Te enviaré pronto un ejemplar dedicado.

¿Qué es de tu vida? Por impresiones que recogí, me parece que alguien te está informando tendenciosamente sobre nosotros. Yo invoco mi entrañable amistad de siempre, y el hondo afecto que por tí siento, para que no recojas esos turbios reparos, sin antes asegurarte de sus veracidad.

No desconoces que en todo momento seré un amigo leal tuyo, a quien admiro y quiero sinceramente.

Con afectuosos saludos a tu mujer, recibe un cordial abrazo de

Fdez del Riego

1951-06-13
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 13/06/1951

Buenos Aires, 13 de junio de 1951
Sr. Francisco F. del Riego
Vigo


Querido Del Riego:

Recibí hace tres días tu carta de la que me extrañó su final, pues no solo nadie me informó desfavorablemente de tí sinó que tampoco hubiese yo admitido tal información sin ponerte al tanto de ella. A tí y a mí nos unen muchos años de amistad para que pudiese admitir ninguna sugerencia tendenciosa acerca tuya. Por mi parte te agradezco tu confianza en mí y puedes estar seguro que seré y soy digno de ella.

Recibimos en el Centro Gallego las fotografías de los cuadros para la exposición de pintura y las notas sobre los pintores. Estos días, precisamente, debo escribirle a Maside. A Laxeiro supongo que lo veré por ésta.

Se celebró estos días pasados el banquete a Puente. Núñez Búa, otros amigos y yo no hemos asistido a él y nos sorprendió la noticia de que de ahí algunos amigos habían enviado telegramas de adhesión. Están apoyando de esta manera la ingenuidad y la torpeza de unos pocos. Todo esto es muy complicado. Apoyan también la “viveza” como se dice aquí, de esos pocos.

He recibido con verdadero placer el número 1 de Presencia de Galicia, que me gustó mucho en general y que estoy seguro ha de tener éxito y una larga vida. Para algún número de ella puedo haceros algunas fichas de la labor personal realizada por los intelectuales gallegos emigrados en esta República y cuya obra por muchas circunstancias no ha llegado a esa, y que es además desconocida deliberadamente en parte, no me refiero como es natural a la mía, y de ninguna manera apoyada por las gentes que organizaron la farsa a que antes me refiero, digna de una colonia de gachupines descripta al modo de Valle-Inclán en Tirano Banderas. Quizás –perdóname esta sugerencia–, en la presentación interior de la revista le sobren blancos, de acuerdo con la calidad modesta del papel y la presentación exterior. Estos días llevé a la imprenta el original del libro de Otero Pedrayo Las ciudades gallegas tambien irá inmediatamente a la imprenta, de modo que en el mes de septiembre estarán seguramente los dos listos para correr mundo. En cierto modo, estamos envidiosos de la labor que realizáis ahí con las Ediciones Galaxia, Benito Soto, Bibliófilos Gallegos y las revistas de poesía. Es este un ejemplo que aquí no saben entenderlo y que en el fondo desdeñan. Es la labor que habíamos emprendido Cuadrado y yo hace años con el afán de convertir esta ciudad en un gran centro editorial gallego y en la que fracasamos después de publicar unos 60 libros gallegos por falta del más mínimo apoyo de las gentes que en cambio realizan banquetes culturales. Acabo de leer la nota que sobre Calzado envías para Galicia. Nos asombraron las declaraciones de él pues no lleva otra misión que la de representar con vosotros al Centro Gallego en los actos que se celebren en esa y aunque es una bellísima persona es totalmente inútil. Ya puedes imaginarte de donde salió el proyecto de él de los premios y que él se limitó a firmar. Pero poco a poco irás conociendo a todas estas gentes. Te mandaré después de ésta, las respuestas a la encuesta de “Galaxia” sobre pintura, me salió muy largo, pero si os parece que alguna parte tiene interés la publicais fraccionada o como os dé la gana. Algunas preguntas no las contesto directamente porque no podríais quizás publicar mi respuesta. Leí el artículo de Vidal sobre pintura gallega que me enviaste y para hablar del arte argentino hace referencia a un anuario Plástica de aquí absolutamente inocuo y desacreditado. Parte, pues, de suposiciones gratuitas, para referirse al interés que pueda despertar la exposición de arte gallego en ésta y para “meter miedo”. Perdóname lo deslabazada de esta carta. Tambien te envío por correo aparte algunos libros de escritores jóvenes de aquí que nosotros editamos y de los que me gustaría se hiciese alguna nota en esa para que se establezca una relación entre ellos y vosotros. Pues creo que una comunicación así es útil.

Recibe para tu mujer los saludos de Maruja y míos y tu el más fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1951-06-25
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 25/06/1951

Vigo 25-jun. 1951
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu carta y tu interesante trabajo sobre la pintura, que he leído con verdadera satisfacción. Creo que en él dices cosas muy certeras sobre el arte, y yo suscribo íntegramente la mayoría de tus puntos de vista. Trataremos de buscarle un hueco en el próximo Cuaderno dedicado a la pintura, pues estimo que merece la pena incluirlo, a pesar de su extensión. Creo que el número saldrá bien. Entre otras, nos llegaron contestaciones de Palmeiro y Colmeiro. Maside está haciendo también un ensayo que resultará original.

Ayer, en el “Monte Urquiola”, y a cargo del capitán del buque, salió la última expedición de cuadros para la exposición. La anterior fue embarcada en el “Santa Fé”. Te adjunto la relación completa de las obras que se mandaron en uno y otro barco. Laxeiro saldrá hacia finales de mes, en avión, y llevará con él algunos lienzos suyos. No puedes imaginarte que enorme descanso experimento ahora. He sufrido muchos disgustos y contrariedades. Los obstáculos, por una u otra causa, viniéronse planteando sucesivamente desde el primer minuto. Por la carta que te escribió Maside ya podrías darte cuenta de algo. Pero lo que él te dice no abarca el problema general, y por eso no es fácil que percibas las múltiples dificultades que he tenido que vencer. Sin embargo lo importante es que todo se haya resuelto al fin. Ya me dirás tu impresión cuando veas los cuadros. Pienso que coincidiremos en la misma impresión. Te ruego que cuando estén confeccionados los catálogos, me envíes unos cuantos para repartir entre los artistas. También te agradecería mucho que me fueses enviando las críticas de la obra expuesta que ahí se publiquen.

Ya sabía del banquete a Puente. Lo que me dices sobre el particular me sorprende, porque yo estaba completamente despistado. Tenía la creencia de que era un mecenas de nuestra cultura, y por lo visto no es así. Mis opiniones obedecían a informaciones procedentes de esa; incluso el propio Núñez, al parecer, fué uno de sus principales defensores. Sería interesante que aprovechases una oportunidad para decirme lo que haya. Como comprenderás, nosotros no sabemos más que lo que ahí nos dicen.

Me parece muy bien tu propuesta de envío para los Cuadernos, de fichas de la labor intelectual realizada en esa. Te agradecemos mucho tu colaboración en ese sentido. Con respecto a los blancos excesivos que observaste en la presentación técnica de la revista, estoy de acuerdo. Estos defectos trataremos de ir superándolos en números sucesivos.

Por correo ordinario te envío un ejemplar de Antífona de Cantiga de Cabanillas, y otro, dedicado, de mi Historia de la Literatura Gallega. No dejes de mandarme un ejemplar de Las Ciudades Gallegas y otro de Las rías gallegas cuando se publiquen. Estoy deseando ver esos libros de escritores jóvenes cuya remisión me anuncias. Puedes tener la seguridad de que haremos las notas sobre ellos, que solicitas.

Lo que te indicaba en mi carta anterior, tiene su justificación. Se trata de algún joven recién llegado ahí que, por estupidez o por maldad, invoca tu nombre torpemente para ciertas cosas. Por otra parte, creo que su reacción en contra mía es en absoluto injusta. La cosa no tendría mayor interés, si no fuese que te alude y pone en tu boca frases inoportunas. Hablé de ello con Maside y reaccionó del mismo modo que yo. Es por tal razón, y por la vieja amistad que nos une, por lo que te hice aquellas sugerencias. De todos modos, no hagas mención de ello.


[Manuscrito]
Te adjunto ese artículo publicado en Madrid. Haz el favor de enseñárselo a Rodolfo, una vez que lo leas.

Afectuosos saludos a tu mujer. De la mía para ambos, y tú recibe un cordial abrazo de



Fdez del Riego

1951-07-06
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 06/07/1951

Buenos Aires, 6 de julio de 1951
Sr. Francisco F. del Riego
Vigo


Querido Del Riego:

No sé a que frases inoportunas te refieres dichas, según parece, por mí y transmitidas a ésa por ese joven de que escribes, pero ten la seguridad que si se trata de Ruibal, que es el único joven llegado de ésa que conozco y a quien he recibido por tu presentación, no he tenido con él ninguna clase de conversación que se refiriese para nada a ningún amigo mío de ahí y de ninguna manera que se refiriese a tí o a cualquiera de los más íntimos. Todo esto me causa un gran disgusto y quisiera que se aclarase suficientemente pues no estoy dispuesto a tolerar se me supongan dichos o actitudes que no me corresponden. Con Ruibal, si este es el joven, y no puede ser otro, no he tenido más que conversaciones generales referidas, como se dice a bueyes perdidos y sin referencias personales a pesar de su tendencia a personalizar. Me gustaría, pues, saber de que se trata, rogándote al mismo tiempo que no te hagas eco de nada que pueda poner en duda nuestra amistad o que trate de quebrarla. Existen en Galicia cuatro o cinco personas a quienes estimo profundamente y tú eres una de ellas y excuso decirte que defenderé esta amistad.

Aún no salieron de la Aduana los cuadros enviados de ésa en el Santa Fé. Esperamos vencer todas las dificultades de los trámites que son muchos. Otro inconveniente conocido por la lista de obras que nos enviásteis y que tendremos que resolver luego es la de la medida de muchos de los cuadros. ¿Cómo es posible qué para una exposición de ese tipo se envíen por los pintores cuadros mayores a un metro ó 1’20 lo más, casi de tres metros? A parte de la dificultad que crean estos tamaños para una exposición en una galería corriente como es ésta donde se van a exponer, aquí esos cuadros es probable que no encontrarán compradores, pues casi tienen el tamaño de las paredes normales de las habitaciones de las casas de Buenos Aires. El acento original de nuestra pintura, continúo confirmándome por las fotografías que enviasteis, lo van a ofrecer los cuadros de Maside y de Laxeiro. Alguno de los otros pintores realizan una pintura parecida a la que hacen los “pompiers” de aquí y de todas partes y fuera de nuestra actualidad gallega y universal. Lo siento. No es por ese camino, como ya lo había visto Murguía hace más de 50 años, por donde llegaremos a una pintura nuestra. Desde luego esto no quiere decir que no les haya de gustar mucho a los directivos de las entidades gallegas de Buenos Aires. Pero no se trata de eso, se trata de nuestra pintura y tambien de ella en un país extranjero. Es una lástima la actual dispersión de algunos pintores gallegos que con Maside y Laxeiro hubiesen destacado el valor actual de la pintura gallega. De todas maneras, ya te iré dando mis impresiones a medida que se desarrolla la exposición. Supongo que vosotros habréis quedado aliviados de todo este trabajo al ver los cuadros ya embarcados. En el Centro Gallego están reconocidos por esta gestión de Valentín y tuya y a tí particularmente por otros muchos encargos que te vienen haciendo.

Para ahí salió Moisés da Presa, es una buena persona, como Abraira, pero te ruego no decidáis nada con él sin advertírnoslo a nosotros, a Núñez o a mí. No se puede estar jugando constantemente y sería conveniente que ahí consultasen las decisiones que se refieren a problemas culturales o de otro tipo con los que por algo estamos aquí. En el caso del Sr. Puente no existe hasta la fecha tal mecenazgo, casi todo es puro deseo de que exista. A parte del encargo de la Historia de Galicia para cuyo fin se creó un Patronato donde están Prada y Núñez, lo otro que se hizo fué por suscripción. Es un hombre en el que muchos no confiamos. Yo no puedo establecer desde aquí comparación alguna. Los únicos “mecenas” conocidos por mí en cuanto a problemas culturales gallegos, perdóname, somos Cuadrado y yo, que publicamos como hemos podido más de cincuenta libros gallegos en las colecciones “Hórreo”, “Dorna”, “Camino de Santiago” y “Pomba”, aunque a mí me quede mal el decirlo y perdiendo en esta labor lo mejor de nuestros años, pues lo hicimos no solo sin beneficio alguno, sinó incluso sacando el dinero de otros trabajos para hacerlo. A parte del movimiento cultural del Centro Gallego que bueno o malo todo cuanto se hizo, (te ruego no lo repitas, pues me anularías para continuar haciéndolo), tuvo mi intervención: venida de Otero Pedrayo, libros, dinero para entidades gallegas, concursos, exposición del libro gallego, conferencias de Valentín, etc., y al márgen de esto apenas se hizo más, aunque la Academia realmente míope haga académicos a Estévez y a Montoto para ofrecernos a nosotros y a la colectividad, un motivo de risa. De toda esta labor estuvo al márgen Puente y solo la actitud personalísima de algunos amigos crean confusión al respecto. Aquí estuvo residiendo durante algún tiempo el mejor grupo de intelectuales gallegos que hubo nunca fuera de Galicia, (me refiero a América), ahora diseminados y nunca tuvieron que ver con Puente o con nadie de la colectividad, excluyendo mi caso, siendo más bien despreciados por ella. Fueron incapaces a pesar de mis esfuerzos de aprovecharlos para realizar una labor útil y necesaria. Aquí murieron en la mayor miseria el poeta y músico Prieto Marcos y el escritor Caramiñas sin que nadie se ocupase de ellos y menos que nadie el Sr. Puente o cualquier otro similar. Hace tres o cuatro meses murió Francisco Lanza tambien pobremente y deja inédita una enciclopedia gallega que nadie aquí editará. ¿No deja de parecerte extraño el hecho de que nosotros, amigos y compañeros de muchas labores comunes de los firmantes de la adhesión de ésa, no hubiésemos estado en el banquete mientras vosotros firmábais? Sin embargo pensamos lo mismo con respecto a nuestras cosas en general. En un homenaje distinto hubiésemos quizás estado en él, pero no para proclamarlo mecenas, por lo menos mientras no se efectúe en la práctica el tal mecenazgo. Este Sr. Puente creo que te lo dije en otra carta, hasta ahora actuó únicamente de respaldo económico en cuanto a algunas cosas y esto es lo que debieron haberos informado a vosotros.

Estos días salió Catro poemas galegos, poema de Lorenzo Varela que ya conoces, grabados en madera míos y lo que en este caso es inédito, la música de Julián Bautista para piano, que compuesta para otros instrumentos fué estrenada en Amsterdam en un concurso internacional de música con enorme éxito. Te lo enviaré inmediatamente. Te agradezco asimismo el envío de tu libro de literatura gallega. Estoy impaciente por verlo, aunque ya conozco el original si no lo modificaste. Tus crónicas para la revista tiene gran éxito y existen algunos lectores que las guardan mensualmente para archivar.

Bueno, escríbeme. Saludos a Maside, Valentín y todos los amigos. Para tu mujer y para tí afectuosos saludos de Maruja y míos y tu recibe el abrazo cordial de

Seoane


[Manuscrito]
Sobre el Patronato te escribirá proximamente Nuñez. Dime si en caso de que se inicie una nueva editorial gallega, la cuarta que inicio, puedo publicar tu libro Precursores e novos.

S.

1951-07-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 12/07/1951

Vigo 12-julio 1951


Mi querido amigo:

Supongo en tu poder una carta mía anterior. Ahora solo te escribo dos letras, con el motivo siguiente:
En la última colaboración mensual que envié a primeros del corriente para la Revista del Centro, va una nota sobre la peregrinación a los lugares rosalianos que se celebrará el día 15. Entre los oradores está incluido mi nombre. Determinadas razones me hicieron desistir de aceptar la propuesta. Te ruego, pues, con mucho interés, que sustituyas mi nombre por el de Aquilino Iglesia Alvariño. Gracias.

¿Llegaron los cuadros? ¿Cuándo se inaugura la Exposición? ¿Qué opinión te merece la obra que se va a exponer?

Me imagino que Laxeiro ya entraría en plena actividad.

Un cordial abrazo de


Fdez del Riego

1951-07-27
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 27/07/1951

Buenos Aires, 27 de julio de 1951
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.


Querido Del Riego:

La exposición de pintura está abierta desde el día 23. Fué extraordinaria la concurrencia de gente a la inauguración, como bien siéndolo la del público que concurre estos días. Quedó muy bien presentada en las dos salas con que cuenta la Galería Velázquez a pesar de la dificultad con que tropezamos del tamaño de los cuadros de Díaz Pardo y tambien de Laxeiro. Debimos haber sido rigurosos con el límite del formato del cuadro. De todas maneras han quedado muy bien colocados como antes habían quedado perfectamente enmarcados. Precisamente con respecto a los marcos recibí una carta de Prego de Oliver, que contestaré uno de estos días, en la que me hablaba de los marcos para sus cuadros. Puedes tranquilizarlo en este sentido, pues, aún cuando los marcos hubo que hacerlos antes de la llegada de las obras, son buenos y han quedado perfectamente, habiendo solo que cambiarle el patinado a unos pocos. A Laxeiro le sorprendieron favorablemente cuando los vió. Lo único que anduvo mal con referencia a los marcos fué que las medidas enviadas, precisamente las de Prego de Oliver y las de Laxeiro, eran casi totalmente inexactas y hubo que acondicionarlos a los cuadros, perdiéndose en esto dinero y tiempo. El cuadro que se destaca sobre todos es La siesta de Maside. Continúa siendo el único inquieto entre todos los que vinieron y tambien probablemente el único que se plantea problemas de pintura. Laxeiro y tambien Prego de Oliver gustan en general y el escultor Faílde es indiscutible, aunque para mí creo que no supera a Eiroa que murió siendo aproximadamente de su edad. Pero sobre este tema cambiaremos impresiones más oportunamente. De cualquier manera te ruego no hagas uso de estas opiniones pues no debemos descorazonarles ni descorazonarnos. Ahí están equivocados con respecto a la capacidad artística de este país. Quizás la juzgan a través de su cine o de su prensa, o a través de algunos viajeros más o menos cursis, o de los emigrantes enriquecidos y comenten una injusticia. Aquí se en general buena pintura de todo el mundo, los pintores mejores o peores trabajan dentro de las inquietudes de la época y en esto reside para mí parte de su valor. En este sentido nuestra exposición impresiona excelentemente en dos o tres expositores, lo que no está del todo mal. Conseguimos que el Centro Gallego adquiera una obra de cada artista. Anteayer se pusieron los carteles de “adquirido” a La siesta de Maside, Conto de nenos de Laxeiro, Bodegón con sardinas de Prego, La fuente de Minguillón, Nacimiento de Isaac Díaz Pardo, Fiesta en la aldea de Pesqueira y al Crucero de Faílde Gago. Además Laxeiro vendió La dama del abanico a la sociedad de su ayuntamiento que creo la dona al Museo. A Maside es posible que un coleccionista de ésta le adquiera Dos aldeanas. Ya te iré dando noticias. De crítica hasta ahora no hay, porque de eso sí que anda mal éste país y más ahora que existe gran escasez de papel diario y se dá preferencia a noticias y muchos otros temas ajenos al arte. Ahí van tus recortes de opiniones un tanto disparatadas sobre todo en las comparaciones.
Todavía no recibí los libros de “Galaxia” que estoy impaciente por tener y no puedo pues decirte mi opinión. Espero recibirlos estos días. Si no te causa molestia, me gustaría me enviases Tres monstruos en los mares gallegos de Chao Espina, me interesa mucho el tema.

Bouza Brey hizo días pasados una comunicación para la Sociedad Folklorista Argentina, pronunciará el próximo mes una conferencia para el Centro Gallego y el día 25 habló en un acto de ésta entidad de homenaje a Rosalía.

Estamos deseando recibir el segundo cuaderno de Galaxia y estoy impaciente por conocer el ensayo de Maside, me gustaría saber si os pareció bien mi respuesta a la encuesta a pesar de su extensión y de la rapidez con que fué despachada. ¿Quiénes respondieron? Un pintor argentino que pasó por Madrid me hizo elogios de Lago Rivera, del que había visto cuadros en Madrid, me gustaría saber algo de éste y de su obra. La sensación que tenemos aquí es que la generación que comenzó a manifestarse en literatura y arte por el año 30 aproximadamente no ha sido superada. Que toda inquietud fué detenida. En arte no fueron superados los viejos nombres, Souto, Maside, Colmeiro, Eiroa etc. y en literatura, Otero, Dieste, Aquilino, Cunqueiro, Varela, etc.; Cuña Novás no tiene el interés renovador a mi juicio de éstos últimos y tampoco muchos de los publicados en Benito Soto donde evidentemente algunos como Manuel María y los hermanos Blázquez son buenos poetas. Creo que falta entre los jóvenes una moral y tambien curiosidad, que es lo que poseíamos todos nosotros y tambien amor al riesgo, a la aventura. Sin embargo me doy cuenta de que no puedo hablar de esto pues desconozco mucho de lo que se refiere a literatura.

Basta por hoy. Expresa mis saludos a tu mujer, de Maruja para los dos y tu recibe el gran abrazo de tu amigo:


Seoane

1951-08-07
Carta de Seoane a Dieste. 1951
Bos Aires
Cambridge [nac. Inglaterra]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste. 1951 en 07/08/1951


Buenos Aires, 7 de agosto de 1951

Sr. D. Rafael Dieste
Cambridge

Querido Dieste:

Tienes que perdonarnos por la demora en enviar el paquete de tus notas y trabajos. No tenemos disculpa alguna porque cierto es que desde pocos días después de recibir la carta donde nos encomendábais el encargo, lo retiramos de vuestra casa de la calle Lavalle con la intención de enviarlo inmediatamente. Y es que estos meses han pasado vertiginosamente sin que haciendo un balance de lo hecho en ese tiempo resulte muy favorable. He pintado mucho, todo lo que pude, no sé si con progresos o no, afirmando en cierta manera la dirección de mi pintura última, la de los pocos cuadros hechos en París y en Londres. Creo que he conseguido afianzar lo que puede tener de personal a la par que me planteé, me planteo, problemas más de acuerdo con el arte general de nuestros días, suponiendo que la síntesis y la visualidad sean dos de sus características más importantes y que desde luego vienen personalizando mis obras últimas. El 1º de octubre inauguro una exposición en Viau y aguardo pacientemente a que los pocos de siempre se fijen en ella. Toda la otra parte importante de mi tiempo está destinada a la edición de algún que otro libro que ahora faltamente tiene que pagarse el autor dado los precios inverosímiles que alcanzan las ediciones, y a mi trabajo cada vez mayor del Centro Gallego. Estos días está abierta al público una exposición de obras de siete artistas gallegos, seis pintores y un escultor, organizada por el Centro Gallego de acuerdo con gente de Galicia. De los pintores los más interesantes son Maside, Laxeiro y Prego de Oliver. Maside, aunque no envió obras muy destacadas, es seguramente a mi juicio el más inquieto. Sin embargo la sensación general que produce es de que unos y otros se detuvieron en 1936 y renunciaron a cualquier inquietud, a cualquier deseo de conquista artística. Cuadros de gran formato, aparatosos, excluyendo a Maside, sabidos de dibujo y de color. La mitad de los que trajo Laxeiro son aproximadamente del año 32 y son los mejores de él. Estos días tambien se celebra una exposición de Clavé y dentro de un mes se realiza una general del grupo español de París simultáneamente otra de Palmeiro que llegó nuevamente a Buenos Aires, su Eldorado. Esto es todo o casi todo. Me gustaría encontrarnos de vez en cuando con vosotros, Espasandín y Varela, pero no creo que esto vuelva a ser posible. Varela está en Montevideo, creo que estará todo lo que falta de este año. No sé bien como se defiende, alguien me dijo que dá clases particulares de castellano a algunos extranjeros. No sé si es cierto. De Espasandín no sé nada y vosotros estáis lejos. Buenos Aires que ha crecido, que crece, que se extiende, no es el mismo de cuando todo estábamos juntos, nos reuníamos en el Café Tortoni. Todo está peor que en esos años. Para cuando regreséis si aún tenéis deseos de volver, puede estudiarse la posibilidad de hacer algo con el Centro Gallego, artículos, conferencias o lo que sea si para entonces existe una Junta Directiva con el ánimo dispuesto a ello, pues vosotros sabéis bien que no existe una conducta fija ni una línea que ellos sigan para que pueda conseguirse en cualquier momento alguna de estas cosas. La única conducta permanente de ellos está referida a los banquetes que aunque por el precio actual de todo se organizan menos, no dejan de hacerse con cualquier pretexto. Todo lo demás les importa poco, incluso Galicia que ellos aparentan que les importa mucho.
Las últimas noticias de España son decepcionantes y hoy acabo de leer una procedente de Lisboa referida a una carta de Don Juan en la que parece que éste luego de pedir la implantación de la monarquía se refiere a su adhesión durante la guerra al programa del caudillo.
¿Qué tal el festival de Inglaterra? ¿Vistéis pintura contemporánea inglesa? Me gustaría que me escribiéseis sobre esto. Aquí estamos cada día con menos noticias del mundo. Tambien quisiera saber si has escrito algún nuevo libro, si trabajas mucho, si te deja tiempo libre la labor universitaria. Algunos amigos preguntan permanentemente por vosotros. El otro día encontré a Lisa en una sala de exposiciones y me pidió que, si os escribía os enviase saludos, etc.
Termino aquí. Recibid los dos un gran abrazo de:

[Seoane]

1951-08-20
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 20/08/1951

Vigo 20-agosto 1951
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Hace días que recibí tu carta, la cual debió cruzarse con otra mía. No te contesté antes, en espera de que me llegasen las nuevas noticias sobre la Exposición, que me anunciabas. Sin embargo, como éstas se retrasan, he decidido no aplazar más mi respuesta.

Me satisface que el conjunto del certamen haya resultado bien. Es una pena que las ventas fueran tan limitadas como parece. ¿Cuántos cuadros han sido adquiridos, en definitiva? ¿No hay manera de vender alguna obra, después de cerrada la Exposición? Hemos leído las notas de prensa que me enviaste. Desde luego, revelarán bastante despiste en los críticos. La única que, a mi parecer, tiene algún sentido es la de La Nación. Me agradaría mucho que si se publicase algún comentario serio en una Revista, me lo enviases. Convenía reproducirlo en la prensa de aquí.

Aparte de las noticias que tú me diste, tuve las que me dió Montoto. Por cierto, que éste te dedica en su carta un párrafo elogiosísimo que no hace más que confirmar la impresión general que aquí tenemos de tí y de la admirable labor que realizas.

Estoy de acuerdo en lo que dices de Eiroa. En mi opinión fué el más grande escultor contemporáneo que tuvo Galicia. De todos modos, pienso que Faílde, si no se malogra, llegará a ser una interesante figura de nuestro arte de la piedra.

Supongo que ya habrás recibido el ejemplar dedicado de la Historia de la Literatura, que te remití hace tiempo. Por mi parte, he recibido los tres libritos de poesía, ilustrados por tí, que tuviste la atención de enviarme. Son bellísimos. Es una verdadera pena que no puedas estar aquí para renovar el viejo concepto editorial que aún continúa vigente. No puedo por menos de soñar en que algún día te pongas al frente de una Editoria gallega, en nuestra tierra, capaz de remozarnos por completo.

Uno de estos días te remitiré Tres monstruos en los mares gallegos que, por cierto, no tiene ningún interés, y alguna cosa más.

Ya hemos enviado a Madrid, a la censura, las tres copias exigidas del original del segundo Cuaderno de Galaxia. Inmediatamente que recibamos la autorización, lo imprimiremos. Creo que resultará un número interesante. Tu trabajo, que nos gustó mucho, va como uno de los ensayos fundamentales del Cuaderno. Con la otra cuartilla, que venía por separado, adaptamos tus respuestas al Inquérito.

Lago Rivera es un pintor de interés, aunque nada vinculado a las cosas gallegas. Estuvimos a punto –por parte mía– de incluirlo entre los expositores. Hace algún tiempo que no veo nada de él, pero los informes que tengo de su última obra son muy favorables. Quien te puede hablar de él, es Laxeiro.

Ya sabrás que Colmeiro está en Vigo desde hace más de quince días. Viene todos los días conmigo a la playa donde veraneo y come casi siempre en mi casa. Está encantado aquí, pero tiene que marcharse de nuevo a París, en la segunda quincena de setiembre.

Quiero comunicarte que Castroviejo fue invitado por la universidad de Buenos Aires para dar ahí más conferencias. Le pagan el viaje, pero no la estancia. Se dirigió a Calzado, a Valentín y a mí para que intercediéramos con el Centro, y dar en él unas conferencias sobre temas gallegos, con el propósito de que le resultase la estancia gratis. Yo me limité a enviar al Centro un informe honrado y objetivo sobre el asunto, pues creí que era leal proceder así. Supongo que tendrás ocasión de leerlo.

¿Quiénes forman parte del Jurado en el Concurso Curros Enríquez? ¿Hay alguna impresión sobre las obras presentadas?

¿Viste el estudio que hizo Ruibal sobre Laxeiro? A mí me produjo una impresión penosísima. Es una cosa revuelta, sin sentido, mezcla de pedantería e ignorancia. Es una verdadera lástima, porque la idea de las monografías es muy bonita.

¿Está de regreso Prada en esa? Le escribí proponiéndole una rectificación en las condiciones económicas de mi colaboración en la Revista del Centro, pues por las circunstancias, percibo menos de la mitad de lo que percibía cuando la inicié. No sé si la cosa resultará viable.
Hoy recibí una carta del Centro en la que acompañan copia del Fallo del Concurso Literario. Está fechada el día 30 de julio y a pesar de venir por avión, tardó en llegarme 21 días. Bueno, nada más por el momento. Escríbeme. Cariñosos saludos a tu mujer, de la mía para ambos, y para ti el cordial abrazo de siempre de


Fdez del Riego

1951-08-29
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Nova York
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 29/08/1951

Buenos Aires, 29 de agosto de 1951
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo.


Querido Del Riego:

Recibí tu carta precisamente cuando estaba a punto de escribirte, no sobre la exposición pues creo que existen en ésta una buena cantidad de corresponsales que escriben sobre lo que no saben, sino sobre tu libro que recibí. De la exposición creo que está dicho todo. Interesaron por este orden a las gentes conocedoras de pintura y a los pintores: Maside y Laxeiro por razones distintas, luego Prego, Pesqueira menos y Díaz Pardo. Julia Minguillón absolutamente nada como pudiste darte cuenta por los recortes de los diarios de aquí, que en cuanto al juicio sobre ella representaban el juicio general de las gentes a quienes me he referido antes. Faílde gustó mucho. Sé que tienes amistad con Julia Minguillón y no quiero decirte más, solamente que toda esa pintura que ella hace y que algunas gentes de ahí se sienten por lo visto obligadas a elogiar, contribuye a desorientar al público gallego. Laxeiro pudo percibir bien la opinión del público de ésta y alguna crítica a pesar de la simpatía general por la exposición no dejó de decirlo. La exposición debió de haber sido, de no contar con los pintores que están fuera de Galicia, solamente de dos o tres y el escultor por ejemplo. En cuanto a la poca venta los problemas son otros y te ruego le digas a Paz Andrade, con quien estoy en deuda de carta, que no achaque la falta de venta a los precios, pues muchos cuadros están en su precio y de acuerdo en general con los precios de ésta. No se trata de precios ni deben ahora rebajarse pues puede dar idea de una liquidación que no existe creo en el ánimo de los artistas.

La exposición, precisamente por la desigualdad de las cosas expuestas, por el ecleticismo (sic) con que estaba realizada luchó desde sus comienzos contra su éxito económico, las gentes estuvieron desorientadas. Luego el tamaño de algunos cuadros y sobre todo el fiar la gente de ahí en los mecenas de ésta. Yo estoy por creer que Alvaro Gil (existiendo desde luego entre A. Gil y las gentes de aquí millonarios como él igual distancia que de la tierra a la luna, por cultura, sensibilidad etc.) por ejemplo, lo hace todo en Galicia, edita libros, funda instituciones, fomenta iniciativas, escribe, pinta, etc., y que todos vosotros, los que trabajáis, sois una especie de fantasmas, que tú, Aquilino, Otero, la gente de Galaxia, la de Benito Soto, etc., no existís; que el que todo lo hace es Alvaro Gil por ejemplo y su dinero. Que es el autor del Patronato Rosalía e incluso de la Academia y no faltaría más, para que esta idea fuese popular, que desde ahí nos enviase Alvaro Gil por ejemplo algunas pesetas de vez en cuando, reunidas entre muchos al finalizar algún banquete, para tenerlo como seguro autor de todo y propagarlo. Perdóname, supongo que me entiendes, pero así estáis viendo la colectividad gallega de Buenos Aires desde esa. Estáis seguros de que son Manuel Puente, gran fantasmón de guiñol, y otros que no cito los autores de todo cuanto se hace aquí y estáis cometiendo un error, estáis juzgando mal a esta colectividad. Todo esto te lo digo para asegurarte y para que lo comentes si quieres con Paz Andrade que por lo visto no se enteró de esto y es natural que así fuese cuando estuvo en Buenos Aires, que esta gente no compra cuadros, ni libros y que no se le ocurrió a la Comisión de Cultura del Centro Gallego organiza para ellos la exposición de pintura, ni nada.

Tu Historia de la Literatura Gallega es de una gran utilidad, está hecha con sentido didáctico y su practicidad le ha de hacer indispensable. Me parece por todo concepto un excelente libro, aunque conocía el original creo que lo has cambiado, corregido y ampliado bastante. Te felicito de todo corazón como tambien por su presentación, adecuada y finalmente realizada. Te agradezco la mención de mi libro que a pesar de su buen éxito en esta no volví a ocuparme de él desde que salió, ni siquiera lo envié a las personas cuyas direcciones te solicité. No estoy de acuerdo en cambio como puedes suponerte, con la mención de Puente y Prada, pues de esta manera eres injusto con la gente de aquí que han hecho en esta mucho más por la cultura gallega y tanto por lo menos que ellos. Este es el caso de Cuadrado en primer término, que conmigo intentó pro dos veces la aventura de crear cuatro colecciones de libros gallegos llegando a publicar una cantidad importante de libros, con afiches para las calles, propaganda, viajantes, etc. Es el caso de Núñez Búa, de Pita, etc., y de mucha gente humilde que ha trabajado durante años en la divulgación cultural gallega. Pero esto no es culpa tuya sino de quienes habiendo estado en esta y conociendo a quienes vienen haciendo esta labor no te han informado como debieran y tambien de Otero a quien yo dí una ficha bosquejada del trabajo realizado en ésta en los últimos años. Laxeiro está comprobando, supongo, igual que Bouza, cuando hay de farsa en estos mecenazgos supuestos y divulgados por correspondencia.

Perdóname la acritud que pueda poner en esta carta, pero es que me siento cansado y con ganas de retirarme de todo, tengo como no tuve nunca la sensación de perder el tiempo, de la inutilidad de cualquier esfuerzo relativo a esa y arrepentido de haber sido el primero que trató de iniciar el intercambio cultural que ahora existe entre esta y esa, pues si hubiese pensado por un momento que hubiese servido para acreditar a logreros como mecenas no lo hubiese hecho. Otra noticia: el Patronato Rosalía de Castro le encargó a Laxeiro por ejemplo, los retratos de Villamarín y de Puente. Es como para reirse durante años.

Creo que será a última carta que te escriba sobre estas cosas, pues estoy casi seguro de dejarlo todo por cansancio y asco para dedicarme solo a mis cosas. Me hubiese gustado regresar a Galicia, pero moralmente me siento inhibido de hacerlo y sospecho, tal como se presentan las cosas, que ya nunca más podré, podremos algunos volver.

No leí el estudio de Ruibal pues aquí aún no llegó la monografía. El jurado de Curros aún se designó, supongo que será designado uno de estos días y hasta ahora han llegado pocas obras. El asunto tuyo del pago de la corresponsalía lo planteé, sin conocer tu propósito, hace aproximadamente un mes y quedó suspendido hasta la reunión de la primera comisión tal como quedó constituída nuevamente y que será precisamente esta noche. Estos días te enviaré otros tres libros de poesía de “Botella al mar” alegrándome mucho de que te hubiese gustado su presentación.

Me gustaría que me escribieses largamente pues tus cartas y las de Maside me hacen un bien como no podéis imaginaros. Recibe los saludos de mi mujer y míos para la tuya y para tí el abrazo fuerte de


Seoane


[Manuscrito]
De la exposición se vendió también el cuadro de Maside La Jaula para el Museo, donado por las Sociedades Coruñesas y es probable que el Centro Orensano y el Pontevedrés adquieran alguno. Estamos en eso.

[Carta manuscrita e o membrete:] FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/PROGRESO, 12/TELEFONO 3770/VIGO

1951-09-19
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 19/09/1951

Vigo 19- set.-1951


Mi querido amigo:

He recibido tu carta. No puedo negarte que me impresionó su contenido. Sin embargo, debo advertirte ya de entrada que estás equivocado al creer que aquí no se valora tu meritoria labor cultural. Puede ser que un complejo de circunstancias parezca desvirtuar las cosas. Pero todos y cada uno de nosotros sabemos –si no en detalle, sí en conjunto– cuanto le debe Galicia a tu trabajo y a tu esfuerzo.

Lo que me dices de la Exposición me parece justo. Ya hace tiempo que conoces también mi criterio sobre el particular.

También tienes razón en el fondo, en tus reproches. Pero creo que los desorbitas un poco. Valoras demasiado una simple mención, sin transcendencia, hecha en mi Historia de la Literatura [Gallega]. Es verdad que he pecado de omisiones que no debieran haberse producido nunca. Ten en cuenta, no obstante, que mi información sobre vuestra labor editorial era muy reducida. Cuando empecé a mantener correspondencia contigo, ya habíais dejado de publicar obras gallegas. De éstas sólo conozco algunos volúmenes aislados, y desconocía que tu intervención en su publicación fuese tan directa. Vosotros sois culpables en parte, porque debiérais de haberme informado en detalle de todo ello. Otero nunca me habló de esa ficha bosquejada del trabajo realizado. La cosa no tiene nada de particular, porque pocas veces tengo ocasión de hablar con él, y además es un hombre que vive siempre en las nubes. Era precisamente a mí, a quien debieras enviarme esa ficha, y entonces sucederían las cosas de otra manera.

Con todo, pienso que no hay razón para que cunda en tí el desánimo. Los que realmente vivimos la hora de nuestra cultura, sabemos muy bien lo que tú representas en élla. Y del afecto que por tí sentimos, creo que no puedes dudar. También yo sufro a veces desalientos y, por motivos bastante más hondos. Pero trato de superar las contrariedades nacidas muchas a mi alrededor, y procuro mirar a distancia. El futuro hablará de todo.

¿Crees que merece la pena considerar eso de los retratos encargados a Laxeiro por el Patronato Rosalía? Y como esto, mil cosas más. Las circunstancias pueden aconsejar unas determinadas actitudes, a las que, por otra parte, soy ajeno. Sin embargo, tú eres tú, y yo soy yo. De mí sé decirte que, desde hace años, estoy realizando una labor anónima, agotadora, en perjuicio de mis propios intereses económicos. Las horas dedicadas a ella, pudiera consagrarlas a trabajos retribuidos, que me permitiesen vivir mejor. Mas no creas que tengo compensaciones inmediatas de otro orden. Se me critica, me ponen tachas a lo que hago, y eso que si no lo hago yo, nadie lo hace. En fin, para que hablar más.

Recibí una carta de Dieste, elogiosísima para mi Literatura. En cambio, aquí se ha silenciado totalmente su aparición. Nadie habló de ella y eso que está obteniendo un gran éxito de venta. En fin, que se le va a hacer.

Te agradezco mucho tu gestión sobre el pago de la corresponsalía. ¿En qué quedó lo de la oficina jurídica?
Hoy comenzará a imprimirse el segundo Cuaderno de la colección Grial, dedicado a la pintura.

Dile a Núñez que recibí su carta y que la contestaré en su momento oportuno. Debe de considerar que nosotros tenemos que sentirnos desconcertados con versiones tan contradictorias. Yo creo que ahora tengo una visión aproximada de las cosas, aunque me parece que tampoco se pueden adoptar posturas de las que se deriven perjuicios de orden general. Ya le escribiré con calma, y con la mayor objetividad.
Te adjunto un recorte de un artículo mío que apareció ayer en La Noche. No pretendí, al escribirlo, más que dar a conocer tu labor, como en justicia mereces.

¿Se ha fallado el concurso de Curros?

Recibe el fuerte y cordial abrazo de siempre de


Fdez del Riego

Afectuosos saludos a tu mujer, y de la mía para ambos.

1951-09-26
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Galicia
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 26/09/1951

Galicia 26-setiembre 1951
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Supongo en tu poder dos cartas mías. Ahora aprovecho la oportunidad que se me presenta para hablarle de un caso concreto, que estimo del mayor interés. Trátalo con los demás amigos para resolverlo con la debida eficacia. A Prada ya le escribí unas líneas en el mismo sentido.
Es el siguiente: el Rector de la Universidad ha salido en avión para Buenos Aires. Va a dar unas conferencias en la Universidad platense y en la de Montevideo. Pero su viaje tiene otro alcance. Pretende ponerse al habla con las autoridades del Centro Gallego, con miras muy intencionadas. A la idea no es ajeno Filgueira Valverde, que actuó como asesor.

Este año prepararon un curso para extranjeros durante el verano, casi todo él dedicado a temas gallegos. Ahora va el Rector ahí con las reseñas de todas esas conferencias, dedicadas a la cultura gallega, para tratar de demostrar que nuestra Universidad se preocupa de nuestra cultura, desmintiendo con hechos los informes “tendenciosos” de Salvador Lorenzana; y, principalmente, para justificar la pretensión de que el Centro apoye económicamente a la Universidad. Tienen gran pánico a que la influencia económica del Centro se proyecte sobre la “cultura viva” de Galicia, e intentan canalizar “oficialmente” los esfuerzos que estiman generosos, de la emigración. Inventaron varios planes: primero pensaron en proponerle que creara unas cuantas becas permanentes que la Universidad iría adjudicando a los mejores alumnos de cada Facultad; después concibieron la idea de que financiara en Santiago una Facultad de Historia de América, para que vinieran a estudiar aquí los hijos de los emigrados; finalmente, les pareció más político solicitar ayuda para la Residencia de Estudiantes.

Desde luego, se va a iniciar una campaña sistemática para conseguir el “desvío” de las ayudas económicas del Centro Gallego. Tienen miedo a que éste llegue a subvencionar aquí un movimiento político–cultural de tipo galleguista. Entre el Instituto de Cultura Hispánica, la Universidad, y demás organismos semejantes, tratan de conseguirlo. La Academia Gallega respaldó al Rector. ¡No faltaba más!

Es preciso, pues, que os deis cuenta del alcance que tiene este viaje de que te hablo. La actitud debe de ser de corrección, diplomacia y habilidad, pero sin comprometerse a nada. El viajero tiene que salir de ahí con las manos totalmente vacías. Lo contrario sería realmente catastrófico. Te prevengo con tiempo, porque puede haber gente vanidosa o ingenua que se deje sorprender. Conviene por eso tomar todas las medidas con la debida diligencia. Hay que tener en cuenta la catadura del Rector, que recurrirá a cuanto sea preciso para conseguir su objetivo.
Nada más. Un fuerte abrazo de


Fdez del Riego

1951-11-15
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 15/11/1951

Buenos Aires, 15 de noviembre de 1951
Sr. D. Francisco F. del Riego
Vigo


Querido Del Riego:

Hace unos días te escribí una carta larga que luego he roto. Era una carta agria, referida a las relaciones de algunas personas de la colectividad con esa, que no respondía exactamente a mi temperamento. Quizás lo mejor de mi parte será que continúe balconeando como se dice, esas relaciones, trabajando en mis cosas y sonriéndome lo que pueda. Por mí cuidaré de no dirigirme jamás a Massó pongo por ejemplo, para tratar de resolver problemas intelectuales referidos a Galicia o míos. Continuaré dirigiéndome a tí y a la gente que se dedica a esos problemas y que yo respeto por su conducta y por su obra para tratar de resolverlos. La verdad es que son tantos los hilos tendidos entre ésta y esa que de todos ellos se ha hecho un nudo dificil, a mi juicio, de deshacer.

Te agradezco mucho el artículo que me dedicaste en La Noche. No sé como decirte que te estoy muy agradecido por el apoyo moral que significa para mí tu amistad, así como la de Maside y la de algunos otros amigos de esa. Después de que salieron de Buenos Aires, Dieste, Espasandín, Varela, etc., los pocos que quedamos en ésta preocupados por las cosas de Galicia, estamos a merced de la estupidez de unos pocos que se afirman fuertemente autorizados y apoyados por algunos amigos comunes de esa. Esos pocos son los que tu puedes imaginarte, que fallecido Daniel, se han quedado sin nadie que piense por ellos y se han quedado solo con los tópicos y la cursilería que les es natural. En el Centro Gallego, por razones de orden interno y electorales que han hecho imposible las reuniones de la Comisión de Cultura, no se resolvió aún tu asunto que espero que resuelva antes de fin de año. Te tendré al tanto, porque además tendrán que hacerte nuevos encargos con arreglo a un plan que he de presentar sobre la revista que ha de salir y por cuya calidad tengo que luchar contra todos. A tí se te estima hondamente en ésta por tu trabajo, eres de los pocos intelectuales gallegos bien conocidos por la gente que se ocupa de estas cosas aquí. Conviene que envíes al Centro Gallego ejemplares de tu Literatura. Por mi parte haré una nota en la revista trimestral del Centro Gallego sobre ella, pues a mí creo que te lo dije, me gustó mucho y me parece de una gran utilidad. Yo hice mi exposición, no sé si te hablé de ella en otra carta, con gran éxito en todos sentidos. Te envié el catálogo. ¿Recibiste Cuatro poemas galegos que te envié hace aproximadamente dos meses? Tambien debieron haberte remitido del Centro Gallego los tres tomos que acaban de salir de Alvarez Blázquez, Otero Pedrayo y Malvar-no-sé-cuantos, académico que impuso Estévez y cuyo libro es realmente malo. Los tres tomos creo que quedaron bastante bien. Convendría que Iglesia Alvariño, Cunqueiro y Castillo enviasen los suyos, pues cada vez que cambia la comisión directiva peligran las ediciones de libros, la revista y todos los proyectos culturales en general y por mi parte debo volver a comenzar nuevamente a convencerles de la utilidad de continuar toda esa obra.

Estos días llegó a Buenos Aires Enrique Azcoaga y aún no terminó de contarnos noticias de España, viene muy contento de todos vosotros que le habéis hecho amable la estancia en Vigo.
Bueno del Riego, felicita en mi nombre a Alvarez Blázquez por su libro, que con el tuyo de danzas constituyen los dos mejores hasta ahora de la colección y más acertados con el sentido que se le quiso dar. Te envío aparte unos poemas que no me gustaría enseñases a nadie y que posiblemente forman parte de un álbum con dibujos de emigrantes. Probablemente se llamará Fardel de emigrantes. Dime que te parece. Escríbeme.

Saludos de Maruja para tu mujer y para tí y para ella y para tí recibe tambien el saludo cordial y el abrazo de

Seoane

1951-11-22
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 22/11/1951

Vigo 22–nov. 1951
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Me extraña tu silencio. Supongo en tu poder dos extensas cartas mías. Recibí, en cambio, el magnífico volumen Catro poemas galegos. Nos produjo a todos una tremenda impresión, tanto por el contenido como por la presentación. Los poemas ya los conocía, pero no los grabados. He de decirte con la mayor sinceridad que éstos me han gustado extraordinariamente. El del obispo Adaulfo y María Balteira, sobre todo, creo que son estupendos. Puedes imaginarte ya cuanto te he agradecido ese delicado obsequio, tan cariñosamente dedicado. También me ha llegado el catálogo de tu exposición con el bellísimo poema de Rafael. De ella he dado noticia en La Noche. Asimismo del libro, como podrás ver por el recorte que te adjunto. Haré más adelante un comentario. Sevillano hizo una glosa que ya te envió Maside.

Acabo de recibir carta de Tobío y me dice de tí lo siguiente: “Seoane expone con frecuencia y hace prodigiosos avances con una riqueza grande, con fuerza tremenda, con originalidad e inquietud que hoy no abundan. Y es un pintor nuestro –un pintor, en el fondo, románico– bien gallego, bien fuerte y leve”.

Hace unos días se te enviaron dos ejemplares del segundo Cuaderno de la colección Grial, titulado Presencia de Galicia; uno, en papel corriente y otro, en papel especial. Creo que, tipográficamente, ha mejorado con respecto al número anterior. Ahora hemos encargado a Maside de la dirección artística. Dime lo que te parece. Tu trabajo ha gustado mucho. Sin embargo, hemos tenido últimamente noticias desagradables y tememos por la publicación. Veremos en que queda todo. Como observarás, incorporamos al número además de tu nombre, el de Dieste y el de Guarriarán.

Por aquí está de vuelta Bouza. Por cierto que ha hecho unas declaraciones la mar de curiosas. Yo no lo he visto, ni trató de ponerse en comunicación conmigo al desembarcar. Creo que comentó de una manera poco certera mi trabajo sobre Curros. ¿Quiénes fueron los otros dos miembros del Jurado? Desde luego, he decidido firmemente no intervenir en más concursos. Pienso que es lo mejor.

En una relación que le enviaron a Valentín figuran como importe de mi colaboración en Galicia por el año último, 1.600 pesetas. Los dos primeros años cobraba 3.200, de manera que quedó reducido justamente a la mitad. Para poder atender la colaboración compro diariamente los dos periódicos de Vigo, los dos de Coruña, los dos de Santiago, el de Orense y el de Lugo, además de uno de Madrid. Sólo ésto me supone al año 2.300 pesetas. A ello hay que sumar la adquisición de revistas, y de algunas publicaciones que de otro modo no compraría, envío de fotografías y franqueos de éstas, etc. El caso es que a fin de año, los gastos son tres veces superiores a lo que cobro. Y ello sin contar el trabajo, que lo hago con gusto, sin que me lo retribuyan. Te doy estos detalles por si crees conveniente utilizarlos para efectos del cambio en mi actual retribución.

Tengo verdaderos deseos de ir a dar una vuelta por esas tierras y poder abrazaros. Pienso mucho en la posibilidad de trasladarme a Cuba donde tenemos intereses familiares. Es que me siento cansado y desesperanzado de tanto bracear entre esta espesa bruma que nos envuelve.
Bueno, nada más por hoy. Afectuosos saludos a tu mujer, de la mía para los dos y para tí el cordial abrazo de siempre de


Fdez del Riego

1952-00-00
Carta de Laxeiro a Seoane. 1952
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Laxeiro a Seoane. 1952 en 00/00/1952

Mayo 1952?

D. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Seoane:

Me alegro mucho recibir carta tuya. Yo te estoy muy agradecido, pero como la distancia es tan grande y tú eres el único amigo que tengo ahí, pues tengo que seguir pidiéndole favores. Mima, yo tengo muchas ganas de conocer ese país y creo que si tu no me ayudas lo que puedas, me será difícil. Un hermano mío que es el que me paga el pasaje irá a verte. Éste le entregará el importe del pasaje en la secretaría del Centro Gallego y que éstos digan que son ellos los que me pagan los gastos del pasaje. Bueno, tú ya me entiendes que le den una forma que ellos ya sabrán buscarla para que, siendo yo invitado oficial del Centro, puedan mis familiares pagar ahí mi pasaje. Mi deseo sería, según una carta que le escribo a mi hermano Pascual, (precisamente en la que le digo que se presente a ti) de llevar conmigo a mi hija y mi mujer, pero esto será imposible si fuese posible las llevaría conmigo, pero si tú ves que esto no puede ser, no quisiera interrumpir los trámites que tenga hecho la secretaría del Centro Gallego para mi ida a la inauguración de la exposición. Bueno, tú y mi cuñado trataréis de poneros de acuerdo con la secretaría de dicho Centro y darle forma a todo este lío para, como ya dije, esté yo ahí el día de la inauguración. Le dices a mi cuñado que a lo de mi mujer y mi hija no le dé más importancia que la que se le pueda dar, que por culpa de estas non quiero perder la invitación del Centro y que, en tal caso, pague mi pasaje sólo, después una vez yo ahí ya las reclamaré a ellas. Tú le aconsejas y que te haga caso. Léele esta carta cuando vaya a visitarle. Yo confío en ti que sabrás guiarle y aconsejarle. Sabré agradecerte cuanto hagas para que mi ida a esa sea una realidad. Te agradezco me digas lo más pronto posible como están estos trámites. Creo que pronto nos veremos, un fuerte abrazo de tu buen amigo

Laxeiro

1952-01-18
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 18/01/1952

Vigo 18-enero 1952
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu carta del 22 pasado, que debió cruzarse con otra mía. En ella te comunicaba que había ido a saludar a la hermana de Paco Luís Bernárdez en tu nombre. Espero que no tarde, como prometió, en ponerme unas letras. Si vuelve a Galicia, como proyectaba, la acompañaré en todo momento, la llevaré a Santiago y le presentaré amigos. Basta que tú tengas interés en ello para que yo haga cuanto esté en mis manos para hacerle grata su estancia aquí.

De Fardel de eisilado ya te comuniqué mi opinión. Lo he vuelto a leer, y no lo tomes como lisonja de amigo, si te digo que es un libro de valor singular. Incluso el idioma es impresionante. Lo presté a varios amigos, y todos coinciden, sin excepción, en alabar sus valores poéticos. Las direcciones ya te las he enviado. La de Varela Jácome –ilustre carca– es: Santa Cristina 2, Santiago. Pero lo debe de conocer porque en La Noche de ayer leí una nota sobre el libro, firmada con sus iniciales.

[Maximino] Castiñeiras me acaba de entregar un paquete con algunos ejemplares, que tú le has dado. Como no indicas a quienes se lo he de dar, espero que me lo digas. En caso contrario los repartiré entre lectores que sepan apreciarlos. También me llegó en el mismo paquete el libro de Cuadrado, amablemente dedicado. Su dedicatoria me produjo cierta emoción, y los versos me gustaron. Haz el favor de darle las gracias en mi nombre, y comunícale cuanto estimo su obsequio.
Por cierto que sólo ahora puedo apreciar bien la labor editorial que tú y él llevasteis a cabo. Hace un par de días que recibí el lote de libros remitido por el Centro Gallego. No sabes cuanto lo agradecí, pues la mayoría de las obras la desconocía. Me parecieron de un magnífico gusto editorial, y desde luego muy pocas veces se han impreso libros gallegos con esa limpieza y estilo. ¡Lástima que no hubieran tenido antes aquí la difusión que merecen! Aunque tarde, os felicito de veras por esa gran labor. También me llegó el libro de Bernárdez que te había pedido. Y por el que te doy las más expresivas gracias. Y aún he de agradecerte el envío de ese número extraordinario de Galicia –que atribuyo a tí–, porque es realmente interesante. El grabado en madera tuyo es encantador. Te advierto que me ha impresionado deliciosamente la delicadeza e infinita poesía que encierra. Ya ves como hay muchas cosas tuyas que no conocía aún. La pena es que no pueda escribir en los periódicos de aquí, en la forma que antes lo hacía, sobre estas cosas.

Uno de estos días te remitiré por correo el segundo tomo del Diccionario de Couceiro, que acaba de aparecer.

¿Qué pasa con la Revista del Centro? Hace mucho tiempo que no la recibo. El último número que llegó a mi poder fué el de setiembre.

Maside lleva una temporada en Santiago. Por eso no se le ha hablado acerca del cuaderno sobre su pintura. Veremos como acoge la propuesta. Mi gusto sería que el estudio lo hicieses tú. Aquí no hay persona autorizada par intentarlo con el sentido que hay que darle. A Eiroa claro que no se le ha olvidado. De ningún modo podríamos prescindir de su nombre en cualquier empresa referente al arte gallego actual. Los otros nombres que indicas son dignos, desde luego, de tener en cuenta.

Bueno, nada más por hoy. Afectuosos saludos a Maruja. De mi mujer para ambos, y para tí un fuerte abrazo de


Fdez del Riego

1952-01-19
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 19/01/1952

Buenos Aires, 19 de enero de 1952
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo


Querido Del Riego:

Debí de haberte escrito hace días contestando tu última carta pero preferí esperar la llegada del número dedicado a la pintura de la Colección Grial, que me gustó mucho más en su presentación gráfica que el primero. De su contenido quiero destacar en primer término el ensayo, excelente ensayo de Maside sobre la fotografía popular y sobre el realismo. Francamente revelador y hondo. Lo de Dieste lo conocía pues un trozo de una monografía que sobre Colmeiro publicamos Cuadrado y yo en Emecé. Quizás se nota en general la ausencia de datos sobre los artistas que intervienen en el número y tambien de algunas reproducciones que lo harían más completo. De cualquier manera es un excelente esfuerzo, el primero seriamente hecho por una revista gallega sobre artes plásticas. Seguramente tiene errores pero ellos son de poca importancia y subsanables facilmente. Me gustó tambien tu nota sobre Solana, útil además. Por mi parte te felicito, a tí y a los que te ayudaron a confeccionarla. Quizás el mayor error fué publicar integramente mis notas, pues resulta una colaboración demasiado extensa en el número, tratándose además de mí, un pintor no solo desconocido para las gentes de ahí y cuyo nombre y apellido solo puede tener una resonancia cordial para quienes son mis amigos y compañeros, quizás debí de haber enviado algunas fotografías de cuadros, pero francamente no se me ocurrió hasta ahora que ví el número y me dí cuenta de que alguien pudo suponer en mí una actitud pedante que estoy muy lejos de tener. Me alegro que te hubiesen gustado los poemas que a mi juicio fueron mejorados con nuevas y abundantes correcciones, de modo que alguno de ellos se parece actualmente poco a la copia que tú tienes y continúo trabajando en ellos. Me gustaría que diesen en lo posible el clima de la emigración.

En tu penúltima carta escribías sobre tus deseos de salir de esa, y de venir quizás a ésta o a Cuba. No sé que decirte. Creo que todos o casi todos los que hemos salido de esa en muchos momentos de desfallecimiento hubiésemos deseado habernos quedado ahí, de haber podido. Hemos sufrido mucho, tanto como ahí no podéis suponeros ahora tan lejos en los años de todo. Estamos practicamente solos y nuestra labor y nuestra vida se va quedando al margen de la finalidad que nos propusimos. Yo no quiero aconsejarte en esto ni animarte. No sé nada de Cuba, creo que es un país que está bien, pero si decidieses venirte a ésta cuenta absolutamente conmigo para todo. Aquí no solo me encontrarías a mí sinó a muchos otros que tambien serán tus amigos de verdad aparte de los que ya lo son. Escríbeme aclarando tu pensamiento. Dime si tu deseo sería salir de ahí para quedarte algún tiempo en América.
Deberíais mandar tu libro de literatura al Centro Gallego directamente para la venta, cuarenta o cincuenta ejemplares, y además algún ejemplar destinado y dedicado a la Biblioteca, pues mucha gente pregunta por él y continúa siendo desconocido en ésta. Creo que sin más trámites deberías enviarlos inmediatamente pues es muy útil su divulgación. El otro día me prestaron un ejemplar de la Historia de la Literatura de Varela Jácome, persona que no conozco, y me llamó la atención que destacase la labor editorial de Cuadrado en ésta, olvidándose que esa labor desde sus comienzos hasta ahora es de los dos, de Cuadrado y mía. Me llamó también la atención la ausencia de Lorenzo Varela entre los poetas, pues lo considero (lo consideran Juan Ramón Jiménez, Alberti, Moreno Villa, etc.,) uno de los más importantes de las últimas generaciones. Bouza Brey se entusiasmó con su Torres de Amor. Y así de esta importancia encontré alguna otra omisión o error. Tambien Otero, cuya Guía de Galicia en su edición de hace cuatro o cinco años, leí estos días, omite el nombre de Dieste, que él mismo había destacado en su Ensayo histórico sobre la cultura gallega y el de Manuel Antonio por ejemplo, y en pintura destaca un verdadero galimatías artístico muy de su generación, a Llorens o a Pintos, olvidándose por ejemplo de Arturo Souto, y en escultura a Eiroa. Creo que ahí la gente como tú, curiosa de todo cuanto se hace en el orden de la cultura, debería de llamar la atención sobre este desdén o ligereza por la auténtica clasificación de nuestros valores. Por otra parte es necesario que siendo Galicia un país fundamentalmente de emigrantes se historie al mismo tiempo lo que viene realizándose en la emigración, no haciendo caso a los intereses circunstanciales de grupo, sinó a los generales de Galicia. Cuidando de seleccionar los corresponsales y de no caer en la tontería de El Pueblo Gallego de creer que una persona sin cultura y sin interés alguno como Eliseo Alonso, bueno pero no tanto, puede reflejar de alguna manera la vida compleja de una colectividad como la nuestra y de una ciudad como ésta.

Algo parecido pasa con el ensayo de Anxel Xohan (recuerdo de él algunos dibujos y linóleuns, si es el mismo de Yunque) del que no puedo hablar, pues pueden los demás creer que lo hago con un interés subalterno bien ajeno a mi modo de ser, cuando reseña de manera disparatada a los pintores gallegos actuales, incluye a Palmeiro con características similares a las de Maside como si tuviesen algo que ver. Palmeiro no tiene nada que ver con Galicia como no sea en ciertas cualidades de su pintura que le vienen seguramente de su origen y las preocupaciones estéticas de Maside y la seriedad de su obra está a muchas millas de distancia de la “elegancia” y de la novedad fácil y aparente de Palmeiro. Pero lo que ocurre es que seguramente Anxel Xohan no conoce la obra de Palmeiro. Otro error es considerar que la fantasía y los temas son una condición de la pintura al hablar de otros pintores. Algo parecido le pasa a Risco al querer hacer favor a Prieto por su cuadro (por fotografía detestable y que tiene que ver con el gótico como una manzana con respecto a un besugo) al hablar del Cristo de Nolde, el gran pintor alemán parte de cuya obra espléndida ví en Londres y de ese Cristo precisamente conozco una copia que tiene en Buenos Aires un particular. Debiendo haberse confesado de no haberlo entendido. Pero Nolde debe ser una obsesión de Risco, ya en Mitteleuropa habla mal de él sin entenderlo a mi juicio. Pero a Risco le ocurre lo que a todos los escritores gallegos de su generación con respecto a la pintura y a otras cosas y es que no entendieron nada de lo que pasaba con ella en su época y que continúan sin entender.

A da Presa no lo he visto aún y no sé cuando lo veré, pues no creo que haga nada por tratar de verme. ¿Por qué La Noche concede la paternidad de mi proyecto sobre “la Universidad Popular Gallega” a Prada? No me importa nada personalmente, pero es que conviene que ahí en las cosas del Centro Gallego nunca personalicen, si no quieren hacer infecundas las iniciativas. La labor es de todos, conviene que no hablen más de eso hasta que sea aprobado por la Junta Directiva.

Con saludos para tí y tu mujer de la mía y míos, recibe el gran abrazo de tu amigo:


[Seoane]

Te agradezco hondamente tu artículo de La Noche sobre Catro Poemas Galegos. No sé como compensar tu generosa cordialidad hacia mi obra y hacia mí, de manera digna a tu amistad

1952-03-01
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 01/03/1952

Buenos Aires, 1º de marzo de 1952
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo.


Querido Del Riego:

Debes de tener en tu poder una larga carta mía fechada en ésta a mediados de enero. En ella te agradecía tu artículo de La Noche sobre Catro poemas galegos por el que te estoy muy agradecido, sobre todo porque representa un estímulo para la Editorial Argentina que lo hizo imprimir aún sabiendo que de la venta de ese libro no va a percibir beneficio alguno, así como tampoco lo percibiremos nosotros los autores. Te hablaba del excelente esfuerzo de Pintura actual en Galicia y del que me interesaría conocer la opinión de las gentes de ahí y por el cual te felicitaba. Aclarándote que me arrepentí luego de haberte enviado mis notas, pues resultan demasiado extensas en dicho número tratándose de un pintor como yo desconocido, para mayor sufrimiento mío, por las gentes de ahí. Para Anxel Xohan incluso es más conocido Palmeiro. Te decía también que enviases ejemplares de tu libro de literatura gallega al Centro Gallego directamente para la venta y además un ejemplar dedicado a la Biblioteca de la entidad, pues mucha gente pregunta por él y continúa siendo desconocido en ésta. Te hablaba de algunas otras cosas más que ahora no recuerdo y que se referían seguramente a la publicación de Galaxia sobre pintura refiriéndome a las colaboraciones, quizás sobre la de Risco y alguna otra por algunas afirmaciones que me chocaron y que hubiesen sido excelentes motivos en otro momento por no decir en otros años, quizás en los próximos, de polémica cordial. Pero todo esto puede esperar y aún perdida mi carta, como me lo hace presumir una de Maside que recibí por Valentín y a quien escribí en la misma fecha que a tí. Lo que deseo es conocer detalles sobre tu pensamiento de venirte a ésta o a otra parte de América. Te hablaba tambien de esto y te decía que de Cuba no sé nada, no sé si está bien o mal. Desde el punto de vista intelectual esto es mucho más importante que cualquier otro país de este continente de lengua castellana, aunque hoy ofrezca pocas posibilidades por muchos motivos que no son del caso. Te afirmaba que contases conmigo para todo, de la misma manera con que puedes contar con un hermano y si te decides a venir a ésta todo lo que tengo y pueda serte útil y lo que pueda hacer en cualquier orden está a tu disposición. Tanto Maruja como yo pensamos en cuanto a este ofrecimiento de igual modo. Aquí vas a encontrar a numerosos amigos, aún cuando algunos de los cuales solamente te conozcan por tu labor. Creo que hoy no quiero decirte nada más que esto.

Unicamente que tambien te expresaba mi satisfacción porque te hubiesen gustado mis poemas que creo ahora bastante mejorados por nuevas correcciones y que con otros más y dibujos constituirán un librito Fardel de Emigrantes con lo cual me gustaría dar aproximadamente el clima de la emigración.

Con saludos para tí y tu mujer de la mía y mios, recibe el gran abrazo de tu amigo

Seoane

[Manuscrito]
Hoy recibí el tercer número de Galaxia que visto por encima me gustó quizá mas aun que los otros en cuanto a su unidad.

1952-03-05
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 05/03/1952

Buenos Aires, 5 de marzo de 1952
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo


Querido Del Riego:
Te escribo estas pocas líneas después de mi carta de hace dos días para participarte que la Junta Directiva del Centro Gallego aprobó, en su sesión de ayer, el aumento de tus honorarios de corresponsal en Galicia a 3.600 pesos moneda argentina, a partir del primero de este año de 1952. Es lo que se pudo conseguir.

Valentín [Paz Andrade] parece que volverá de Chile el 16 del corriente. A su ida para ese país no pude hablar con él, mejor, no pudo nadie, pues solo estuvo unas pocas horas en esta capital por el retraso en el horario de llegada del avión.

Terminé estos dias Fardel de Emigrantes, no sé aún si se llamará así el pequeño libro de poemas y dibujos y aún no sé siquiera si lo editaré. Te decía en las otras que había corregido mucho los poemas que tu tienes de manera que alguno se parece a las copias que están ahí e hice unos ocho más, cuatro de los cuales componen una Cantiga aos Emigrantes.

Quisiera que me enviases el primer tomo del Diccionario de Escritores Gallegos de Couceiro Freijomil a cambio de los libros que a tí te interesen en ésta.

Bueno, saludos para tu mujer y para tí de la mía y por hoy nada más, un abrazo de:



Seoane

[Manuscrito]
No te des por enterado del asunto hasta que del C. Gallego te participen la noticia.

1952-03-08
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 08/03/1952

Vigo 8-marzo 1952


Querido Seoane:

Recibo ahora mismo tu carta y me apresuro a contestarla. No me llegó la anterior a la que haces referencia. Me extrañaba que estuvieses tanto tiempo sin dar señales de vida. Es inexplicable lo que pasa a veces con mi correspondencia.

El Cuaderno sobre la pintura suscitó un gran interés y atención por parte de mucha gente. Todos coincidieron en estimar muy valioso el esfuerzo, aunque algunos consideraron la cosa de parcialismo. Tu trabajo gustó mucho, y yo estoy satisfechísimo de haberlo reproducido. Aparte de su valor intrínseco, fue oportuno para que te dieses a conocer aquí. Mi preocupación es que se conozcan entre las nuevas generaciones las personalidades que, debido a la larga ausencia, iban olvidándose.

Hace mucho tiempo que envié, dedicado al Centro Gallego, mi Manual de Literatura. Obra el resguardo en mi poder, pero según me dicen del Centro, no ha llegado a su destino. Ordené a la Editorial que lo remitiesen de nuevo, pero esta vez se me pasó lo de la dedicatoria. Ya diré que envíen ejemplares para la venta ahí.

Con respecto a mi posible viaje a América, es cosa que tengo en estudio. Pensaba en La Habana, porque mi familia tiene intereses allí, y no necesitaba para nada pensar en la cuestión económica. Por otro lado, por razones que no necesito exponerte, me agradaría mucho más Buenos Aires. Sin embargo, aparte de que no resultaría fácil la salida, pienso si no sería un poco de deserción abandonar mis trabajos de aquí. Para el caso de que me decidiese a dar el salto, te lo comunicaría inmediatamente. Te agradezco con toda el alma tus ofrecimientos. Ni por un momento he dudado que contaría siempre con tu generosa amistad, a la que tanto estimo. Hazle patente a Maruja mis gracias más expresivas, pues sé cuanto su gesto representa.

Supongo que se habrán recibido en el Centro varios trabajos para el Concurso, que gestioné directamente. Entre ellos va una bella colección de cuentos de Ángel Fole, titulada Á luz do candil. Llevan varias erratas que no pudieron corregirse por falta de tiempo. Creo, sinceramente, que se trata de unas narraciones interesantes. Tienen el encanto de lo contado y están hechas en un estilo vivaz y grato. Además tienen la particularidad de estar escritas en un gallego magnífico, como pocas veces se ha escrito. Y todo ésto, sin contar con que Fole necesita dinero, que el premio puede proporcionarle. En fín, tu verás.

Recibí los tres últimos libritos de la Colección Galicia que va resultando extraordinariamente simpática. Es una pena que se haya incluido el de Artaza, escrito sin gracia ninguna y con datos de hace la mar de años. ¿Te mandó Cunqueiro su original sobre la Cocina Gallega? Me dijo que sí, pero yo no le creo nada. Aquilino piensa mandar el suyo pronto. No le insistido más porque desde hace una temporada ha adoptado una postura que a mí me parece estúpida y absurda.
Ya sabrás que tuve que abandonar la colaboración de La Noche. De momento la cosa está fea, aunque no sé si a la larga se arreglará.

Me place que te haya agradado el tercer número de Grial. De vez en cuando tenemos que transigir con ciertas colaboraciones. Estamos preparando el cuarto.

Te agradecería mucho que tú y los amigos de ahí nos enviaseis algunas colaboraciones del tipo que estimes oportuno. Creo que sería muy interesante centralizar en las páginas de Grial la labor de todos los intelectuales gallegos.

¿Que hay del proyecto de los Cuadernos de Cultura del Centro? Escríbeme con extensión y cuéntame cosas.

Saludos muy afectuosos a Maruja, de mi mujer para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de


Fdez del Riego


[Carta manuscrita e o membrete:] FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/PROGRESO, 12/TELEFONO 3770/VIGO

1952-05-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 24/05/1952

Vigo 24-mayo 1952

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Hace mucho que no tengo noticias tuyas, por lo menos directamente. Ya sabes cuanto placer me causa saber de vosotros, y me extraña no haber tenido respuesta a dos cartas que te escribí. Por Valentín me enteré algo de vuestra vida actual, pero su laconismo es tan singular que es necesario arrancarle las palabras.
¿Ha salido la nueva Revista del Centro? Supongo que Vázquez de Calo te habrá informado con detalle de todo lo de por aquí. Después de su marcha se ha producido la suspensión de Grial. Tratamos de buscar un sustituto de la publicación, y estamos estudiando la fórmula conveniente. Dentro de unos días te remitiré un ejemplar del cuarto número, cuando termine de imprimirse. Yo he dejado la secretaría de Galaxia, porque era la solución más conveniente. Hago una vida bastante recluída y aislada. He pasado una temporada de casi un mes en Madrid. Precisamente allí vi a Vázquez, con el cual apenas si pude hablar porque andaba atosigado con el arreglo de papeles para el viaje.
Me imagino que en el Centro habrán recibido ya los cinco trabajos que me solicitaron para el número especial de Galicia. Llevo largo tiempo sin tener noticias de ahí, y ni siquiera recibo la revista desde el número de diciembre–enero. ¿Qué ocurre?
Te adjunto la reproducción de un dibujo mío que me hizo Maside días pasados, por sorpresa.
Valentín me entregó un ejemplar de Antología rota que le diste para mí, y que te agradezco muchísimo. Pienso que te habrá llegado el tomo del Diccionario bío–bibliográfico de Couceiro, que me habías solicitado. Se está imprimiendo el segundo, y cuando aparezca, te lo enviaré también. Dime francamente si te interesa alguna obra de aquí, pues bien sabes que te la mandaré con sumo gusto. Te soy deudor de numerosas atenciones y pruebas de amistad a las que no sé como corresponderte.
¿Cómo vas de ánimo? Tengo verdaderos deseos de verte y charlar contigo largamente de muchísimas cosas. Hubo un tiempo en que soñé con ir a dar una vuelta por Buenos Aires, pero ahora tal como se desarrollan las cosas la posibilidad de la idea se hace más remota.
¿Qué te parecieron los cuentos de Fole? A mi modo de ver son francamente interesantes. Dime cual ha sido la actitud de Castroviejo en esa. Aquí se recibieron informes contradictorios. Me temo que haya hecho alguna barrabasada de las que le son tan peculiares. A pesar de que personalmente es un buen muchacho, no puede decirse otro tanto en otros terrenos. En fin, siempre creí que su viaje no sería nada beneficioso.
Yo estoy trabajando hace algún tiempo en un estudio de Pondal. También traigo entre manos otros proyectos literarios. Pero últimamente me falta el ánimo para todo. Recibo con harta frecuencia golpes y disgustos que resulta difícil encajar con serenidad. En fin, es necesario templarse en la lucha y no dejarse vencer por las contrariedades. En último extremo, lo que se salva siempre, son las conductas.
Bueno, nada más por hoy. A ver si rompes un poco ese silencio y me contestas hablándome de muchas cosas.
Saludos afectuosos a Maruja, y para tí el cordial abrazo de siempre de tu viejo amigo

Fdez del Riego

Nesta carta inclúese unha reprodución dun debuxo de Fdez. del Riego, firmado por Maside en 1952.

1952-06-24
Carta de Bernárdez a Seoane. 1952
Jesús María
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Bernárdez a Seoane. 1952 en 24/06/1952

24 junio de 1952

Amigo Seoane:

Ahora que estoy reintegrado a mis papeles, recuerdo los buenos momentos que pasé en su casa, y quiero agradecer a usted y a su señora por la generosa hospitalidad de que me hicieron objeto.
En estos días, haré las cuartillas para el acto del Centro Gallego , así como otras para una conferencia que tal vez daré en la Sociedad Hebraica Argentina , aprovechando mi próximo viaje a Buenos Aires.
Dígale usted al señor Prada que si quiere conservar el original de mi conferencia del 6 del corriente en Kraft, con mucho gusto se lo cedo. Esas páginas quedaron en poder de un Sr. González , que fué quien la retiró de mi hotel para leerlas por Radio Rivadavia , en la audición Hora Gallega . Que él se las pida.
Bueno, amigo Seoane: muchas gracias por su gentileza. Y sinceras felicitaciones por su pintura, tan poética y tan plástica al mismo tiempo... Especiales saludos a su señora, cuyas manos para hacer el pescado a la gallega son sencillamente mágicas. Cordiales recuerdos al Sr. Prada. Y para usted, un sincero abrazo de Paco Luis Bernárdez.

Ya le diré el día fijo de mi llegada a Buenos Aires.

1952-07-17
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 17/07/1952


Buenos Aires, 17 de julio de 1952
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Te debo carta desde no sé cuando. Perdóname. Estuve afuera, en el sur, y estuve enfermo. Además tuve que trabajar intensamente para la próxima exposición que se inaugurará el 1º de agosto y que deseo tenga el éxito del año pasado. Recibí, no sé si te lo dije ya, el libro de Couceiro Freijomil que resulta muy interesante a pesar de algunos errores referidos a gentes gallegas en América sobre todo, y me gustaría que me enviases el segundo tomo, así como el de Poesía Céltica. De nosotros tendrías seguramente noticias por Castroviejo, que creo marchó bastante descontento de su estancia en esta ciudad, que no se puede conocer naturalmente en 30 días, y donde se encontró con una realidad referida a esa, que él no esperaba a pesar de todas las advertencias o de las sospechas que sobre la emigración debía tener. Los artículos para la revista del Centro Gallego gustaron mucho, lástima que no pudo hacerse el número extraordinario proyectado por la restricción de papel y por la superabundancia de notas internas del mismo Centro Gallego. Otra vez será. Tambien llegaron tarde algunas fotografías de colaboradores. Con Núñez Búa y Sánchez Guisande estoy organizando una entidad que ha de llamarse Amigos del Libro Gallego, cuya finalidad principal ha de ser editar algunos libros gallegos al año y distribuir en ésta los que ahí, en Galicia, se editen. Proyectamos comenzar con el libro sobre el paisaje gallego de Manteiga y el tuyo Precursores e novos, continuando con el [de] narraciones de Fole. En “Botella al mar”, saldrá el mío Fardel de emigrantes, con otro de 25 dibujos satíricos que titularé La Torre de marfil, a los que tuve que traducir los piés del gallego al castellano para no tener que quedarme con la edición casi íntegra en casa. Se crea la entidad al márgen de todas las sociedades existentes en ésta y sin algunos amigos nuestros que son aquí totalmente impopulares a pesar de vuestra ayuda y que matan lo que pisan como el caballo de Atila. Recibí de Aquilino su expléndida (sic) traducción de Horacio, con prólogo y notas llenas de interés. En carta aparte recibí tambien un precioso poema de él dedicado a mí que le agradecí con toda el alma, pues significa que él como tú y otros amigos de mejores días no olvidan a aquellos que estamos a nuestro pesar lejos de esa. El libro Cuatro poemas galegos de Bautista, Varela y mío, fué premiado por los críticos musicales como el mejor editado del año 1951.
En esa va a ir a hacerte una consulta un Sr. Vicente Paz, apoderado de Ramón Rebollido Fernández por un pleito en Boiro, fallado en contra en el juzgado de Noya y apelado a la territorial de La Coruña. He leído una carta de un abogado de Boiro, Joaquín Caamaño, que parece haber intervenido por Rebollido, que es realmente un ejemplo de reticencias, de burdas sutilezas y de confusión que dan la sensación de que éste, como los familiares que intervienen en el pleito, quieren aprovecharse de éste emigrado que es un pobre hombre desesperado por este asunto. Estúdiale el pleito y aconséjale sobre lo que debe hacer en La Coruña. Aquí este hombre tiene cartas y documentos que prueban la propiedad de la casa que le discuten y que él crée que no se presentaron a juicio. Todo nace de un documento de simulación de venta hecho por Rebollido hace años al suegro ya fallecido.
Dime que puedo enviarte de aquí a cambio de los libros que tú me envías, si alguno de los que aquí se editan pueden interesarte dímelo, pues no quiero abusar de ninguna manera de tí. Contéstame y dime tambien si alguna persona amiga de esa y con calidad tiene algún libro que le resulte difícil de publicar para incluirlo dentro del plan de ediciones de Amigos del Libro Gallego. Todo esto dentro de la natural reserva, pues no se dió a publicidad aun ninguna de las gestiones que estamos realizando. Con saludos míos y de mi mujer para la tuya y para tí, recibe el abrazo de tu amigo:
Seoane

1952-08-04
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 04/08/1952


Vigo 4-agosto 1952
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Después de un bien largo silencio, recibí tu afectuosa carta. Supongo que a estas horas estarás celebrando tu exposición, con el éxito que mereces. Ya me dirás los resultados.
El segundo tomo del Diccionario bío–bibliográfico de Couceiro Freijomil aún no se publicó. Cuando aparezca, te lo remitiré seguidamente. Hace unos días te envié un ejemplar del Cancionero de Poesía Céltiga que me pedías. También te hemos mandado el último libro de Galaxia titulado 7 ensayos sobre Rosalía. Creo que se trata de una obra de indudable interés, y te agradecería que me dieses tu opinión al respecto. Con anterioridad, te enviamos el cuarto Cuaderno de Grial y el manual de Historia de Risco, que supongo ya en tu poder.
¿Podrías mandarme, con la mayor urgencia, cinco ejemplares del librito de Danzas? Tengo que atender necesariamente a unos compromisos, y por eso te los pido.
Me parece magnífica esa idea de Sociedad de Amigos del Libro Gallego. Creo que puede rendir una misión interesantísima. Desde luego podéis contar con mi colaboración incondicional para cualquier ayuda que pueda prestaros. No dejes de remitirme Fardel de emigrantes y Torre de Marfil, cuando se publiquen. Bien sabes con cuanto interés y cariño sigo tus actividades.
Es lástima que no hayan podido editarse en un sólo número, los trabajos sobre el idioma que he remitido al Centro. ¿Tardarán en publicarse? Por múltiples motivos, interesa su publicación. Aquí se ha prohibido terminantemente utilizar el gallego en la prensa.
Te felicito de corazón por ese premio, bien merecido, a Catro poemas galegos.
Cuando el Sr. Vicente Paz venga a hacerme la consulta jurídica de que me hablas, lo atenderé con el mayor interés.
[José María] Castroviejo vino encantado de las atenciones que tuviste con él, y me habló de tí con gran afecto.
[Manuel] Colmeiro está por aquí. Llegó hace más de un mes. Pasa una temporada conmigo en la playa, y trabaja con bastante intensidad.
También, como sabes, se encuentra entre nosotros [Isidro] Maiztegui. Galicia es para él una profunda revelación, y se siente verdaderamente entusiasmado.
En La Coruña van a iniciarse unos cursos universitarios iberoamericanos. Invitaron a varios de nosotros a participar en ellos. Nos negamos, pero a pesar de todo, incluyeron el nombre de Valentín y el mío en los programas. Te lo advierto para que no os dejéis sorprender por ahí. A mí me habían designado un tema tan expresivo como el de “Problemas que plantea la emigración gallega”.
¿Cuál fue el resultad del concurso literario del Centro? Me extraña mucho no tener aún ninguna noticia sobre el particular, ya que en años anteriores no ocurrió así. Escríbeme y cuéntame cosas de por ahí, pues ahora parece que estamos más desconectados.
No sé si te dije que aquí hablé con Guillermo de Torre. Supongo que te habrá transmitido mis saludos.
Yo vivo bastante apartado de toda actividad literaria. He tenido que dejar de escribir en los periódicos. Estoy preparando un libro sobre Pondal.
Cesáreo González va a hacer una película sobre el “Camino de Santiago”. Le encargó a Otero que escribiera la obra. Gestionamos que le den cabida a Maiztegui para la música. A mi me asusta el peligro de quien pueda ser el guionista y el director. En fín, ya veremos lo que ocurre.
Nada más por el momento. Cariñosos saludos a tu mujer; de la mía para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre, de

Fdez del Riego

1952-08-11
Carta de Bernárdez a Seoane. 1952
Jesús María
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Bernárdez a Seoane. 1952 en 11/08/1952

11 agosto 52.

Amigo Seoane:

Me vine sin decirle a usted que su exposición me pareció espléndida. Ésta fué, por otra parte, la opinión general. Me encantaron las naturalezas muertas. Había una con un azul maravilloso... En fin: lo felicito, Seoane. Pinta Ud. cada vez mejor.
El día de mi regreso apareció la edición común de mi Florilegio . A usted le reservo uno de los ejemplares especiales, encuadernados, que estarán listos a fin de mes, para cuando yo vuelva a Bs. As.
El 4 de septiembre daré mi conferencia en la Hebraica. Desde ese día hasta el de mi regreso, que será el 13, estaré a la disposición del Centro Gallego. Prada me dijo que haremos el acto con González Carbalho el 10 ó el 11.
Eso sería una gran cosa, porque caería en fechas inmejorables para mí. Haga usted fuerza en ese sentido.
Bueno, Seoane: nuevamente lo felicito por su magnífica exposición. Recuerdos muy atentos a su señora. Y a usted un cordial abrazo de su amigo.

Paco Luis Bernárdez

Al Dr. Luis Seoane
Buenos Aires.

1952-08-26
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 26/08/1952

Vigo 26-ag. 1952

Mi querido amigo:

Supongo dos cartas mías en tu poder. En la última te adjuntaba el recorte de un “Anaco” de Borobó sobre Catro poemas galegos. Hoy te acompaño otro recorte de una crónica de Concha Castroviejo en la que habla de tu reciente exposición.
Supe el resultado del último concurso del Centro. El original Paisaxe e Cultura, galardonado con el premio para ensayos, es mío. Figura con el nombre de mi concuñado porque no quise figurar yo. En primer lugar, para evitar el prodigarme tanto en esos concursos y, en segundo término, para que no pesase ninguna influencia en el ánimo del jurado fuera del trabajo en sí. Aquí nadie sabe nada del asunto y ahí no he enterado más que a Prada y a tí. Te ruego, por lo tanto, que guardes reserva.
Aún no recibí el número de Galicia del mes de julio. Antes me la enviaban por avión, pero ahora han dejado de hacerlo no sé por qué.
Supongo en tu poder el 4º número de Grial y la Historia de Risco. Posteriormente te remití el Cancionero de Poesía Céltiga y Siete ensayos sobre Rosalía. Ya me dirás si recibes todo.
Colmeiro aún sigue conmigo en la playa de Coruxo, en donde pinta con intensidad. A primeros de mes piensa irse unos días a Santiago.
Ya sé que has tenido un gran éxito en tu exposición. Estoy deseando ver cosas tuyas, pues me han informado que son de una gran calidad.
¿Qué ocurre con los cuadros de la Exposición de Arte gallego del pasado año? Los pintores están inquietos y no hacen más que solicitarme noticias que no les puedo suministrar.
No te olvides de enviarme los ejemplares de Danzas que te solicité, pues he de atender algunos compromisos. Por cierto que, a pesar de que existe ya el permiso para traer aquí los libros de la colección Galicia, el Centro no contesta a la distribuidora. ¿A qué se debe? Te advierto que los libros se venderían aquí enormemente.
Fole ha recibido una enorme alegría con el premio que le concedieron.
Y nada más por el momento. Espero que me escribas pronto. Un cariñoso saludo a tu mujer, de la mía para los dos, y para tí un fuerte abrazo de siempre de

Fdez del Riego

1952-11-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 22/11/1952


Buenos Aires, 22 de noviembre de 1952

Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:

Sin noticias tuyas desde mi última carta y sin saber bien el motivo de ese prolongado silencio, te escribo nuevamente hoy, hace unos días lo hice a Maside, para agradecerte por si no habías recibido mi última, Cancioeiro da poesía céltiga y 7 ensayos sobre Rosalía, dos libros que te agradezco mucho y del que destacaba en mi anterior el conjunto magnífico de trabajos sobre Rosalía especialmente para mí los de García Sabell y de De la Vega, así como tu recopilación sobre los juicios críticos que se emitieron sobre ella. Tipográficamente está muy bien y resulta un bello esfuerzo editorial, lo mismo que la Historia de Galicia de Risco, obra con la que no estoy tan de acuerdo a pesar del riguroso método y del sentido de utilidad con que está hecha. Te pedía asimismo que agradecieses a Concha Castroviejo la nota de La Noche y me enviases su dirección, así como la de algunos más, Borobó, García Sabell, Fole, Pimentel, Anxel Xohan, Celestino F. de la Vega, Sevillano y algunos otros que tú me indiques para enviarles Paradojas de la Torre de Marfil y Fardel de eisilado que está a punto de salir hoy o mañana y que te enviaré casi con ésta. Del primero te envié un ejemplar por Vázquez, así como tambien a Valentín, a Maside y a Concha Castroviejo y a algunos más, que supongo en tu poder y me gustaría conocer vuestra opinión. Forma parte de una serie más extensa de la que solo publiqué esos dibujos por dificultades difíciles de explicar. Estos días tambien sale un libro de poemas de Cuadrado que te enviará.
Por mi parte estoy pintando bastante. Trabajo todo lo que puedo. Creo que es el único modo de liberarse de la desesperación y de todas las amarguras que produce el estar lejos de todo aquello que uno quiere entrañablemente. Casi no veo a nadie. A Vázquez lo ví dos o tres veces y hablamos de todos vosotros con la nostalgia con que puedes imaginarte de parte mía. A Laxeiro apenas lo veo. Mañana lo espero en casa. Creo que está pintando. En el Centro Gallego está casi todo paralizado, pues acaban de celebrarse elecciones y tienen que ajustarse las nuevas comisiones. Ya ví por una crónica que me enseñaron de Borobó que el presidente, y el secretario de esa institución se atrevieron a opinar sobre pintura, lo que me pareció extraordinario, pues aquí no serían capaces de hacerlo. Creo que os excedeis en vuestra hospitalidad y creo saber quienes tienen la culpa, en parte, de vuestro exceso, en Buenos Aires.
Los libros de “Galaxia” encuadernados para el Centro Gallego quedan espléndidos y quisiera tener el de Otero Pedrayo referido a América. ¿Por qué no envían aquí esos libros para la venta en el Centro Gallego?
Sé que Colmeiro expuso en Vigo con mucho éxito pero no tengo más noticias que las que una tarde me dió la mujer. Me gustaría que me dijeses tu impresión, así como de las conferencias que se celebraron en el transcurso de dicha exposición.
Bueno, espero que me digas que pudo originar tu silencio de este último tiempo por si algo mío te molestó, de cualquier manera espero escribirte más a menudo y mientras tanto con el saludo de mi mujer para la tuya y para ti, y el mío, recibe el abrazo de tu amigo:

Seoane
[Manuscrito]
Con esta sale Fardel de eisilado para ti y algunos amigos. Escríbeme y dime tu opinión.

1952-12-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 22/12/1952


Buenos Aires, 22 de diciembre de 1952

Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:

Hace algunos días te envié una breve carta para que esperases a una amiga mía, la hermana del poeta Francisco Luis Bernárdez, que pasaba por ésa camino a Francia en un barco francés. Bastantes días antes te había enviado una carta más extensa y te remití por correo aéreo Fardel de eisilado, así como también a Valentín y a Maside en Santiago. No tuve noticias de si recibisteis o no dicho libro y me gustaría tenerla, así como saber que os pareció. Por correo ordinario envié varios ejemplares a otros amigos y conocidos pero quisiera que tu me mandases algunas direcciones, entre ellas te pedía la de Concha Castroviejo y ahora añado la de Varela Jácome, así como la de aquellas personas gallegas o no, de ahí o de cualquier otra parte de España que sigan con atención y simpatía las cosas nuestras. Para esos cuadernos de arte que proyectáis, el de Maside, si Maside está de acuerdo, no tendría en principio inconveniente alguno en hacerlo, es más, estaría encantado de hacerlo puesto que creo sinceramente que él es entre los pintores gallegos de su generación casi el único, o uno de los dos o tres, que supo aliar su inquietud gallega con las corrientes actuales del arte, que no participó del falso impresionismo y que en ningún momento cayó en el naturalismo sentimental de otros. Creo que a su prestigio le perjudicó bastante el vivir apartado, su honradez fundamental y su modestia, pero a la larga esto no importa nada, su obra constituye una de las más serias de todas de todas cuantas se hicieron en Galicia en lo que va de siglo y ella ha de perdurar. Sin embargo creo que en Galicia mismo hay quien pueda hacer ese ensayo mejor que yo, de todas maneras pensarlo vosotros de acuerdo con Maside. Os sugiero que no os olvidéis en esos cuadernos de dos figuras gallegas de las que nadie habla ahí y que han contribuído a la renovación del arte gallego, me refiero Fernández Mazas con una obra de dibujante, pintor y crítico estimable y a Francisco Miguel, de La Coruña, cuyo trágico fin parece que hizo que su obra quedase olvidada y que es muy interesante, yo debo tener para quien la hiciese, copia de las críticas de la mejor gente de Méjico y de Cuba, donde vivió algunos años, sobre él. Francisco Miguel tuvo una vida dificil y torturada pero su pintura es limpia, clara, rigurosa y así son tambien sus temas últimos de rocas, caracolas y mar. Y no os digo nada de Eiroa pues supongo está en el ánimo de todos, es lo menos que se le debe a este gran escultor cuya obra se abandonó desde el día siguiente de su muerte. Creo que conviene que en los textos de estos cuadernos se omitan las clasificaciones caprichosas que acostumbran a hacer algunos improvisados críticos de arte, seguramente con la mejor intención, pero que hacen daño a la valoración de nuestros artistas.
Te mandé el libro de Bernárdez que me pedías por correo ordinario y del Centro Gallego te van a enviar el paquete de libros de Emecé y Nova que por una confusión de un empleado no se hizo ni contigo ni con Borobó que encabezáis precisamente la lista. El dinero que te adeuda el Centro puede cobrarlo cualquiera en tu nombre, en el momento que tú indiques, pero no sé como podía hacérsete llegar, únicamente que alguna persona que viniese a ésta te cambiase ahí. A mí me tienes a tu disposición para cualquier gestión que se te ocurra. Me gustaría que hicieses ese viaje de que hablas en tu carta, si lo haces, creo habértelo escrito, cuenta conmigo para todo. Creo que sería para tí una experiencia útil y tomarías contacto con una realidad no conocida en esa, pues casi todos los viajeros gallegos que vinieron hasta la fecha no se enteraron de mucho. Buenos Aires es una ciudad dificil y como en cualquier ciudad, o cualquier aldea, se puede vivir años enteros en ella sin enterarse de nada, pero tiene desde luego gran interés. De cualquier manera un viaje aquí conviene hacerlo coincidiendo con el invierno, julio, agosto y septiembre, por ejemplo.
Bueno Del Riego, pongo punto final a esta esperando tu respuesta. Escríbeme sobre vuestro proyecto y dime que hacen los demás. Por mi parte continúo trabajando.
Estos días te enviará Cuadrado un libro de poemas que acaba de editar. Recibe el saludo de mi mujer y míos para vosotros dos, deseándoos que el año venidero de 1953 os traiga toda clase de alegrías, y tu recibe el gran abrazo de tu amigo:

Seoane

1953-01-20
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 20/01/1953

Buenos Aires, 20 de enero de 1953

Sr. D. Francisco F. Del Riego.
Vigo
Querido Del Riego:

Acabo de recibir el libro de Otero Pedrayo que tú me enviaste y que te agradezco mucho y del que hasta ahora no hice nada más que leer algún que otro párrafo aislado que me parece muy bueno excluyendo esa página generosa en que se refiere a mí. Aguardo el día tranquilo, entre los que vienen, que pueda leerlo con calma. Tambien recibí tu carta y tu primera impresión, que me satisfizo mucho, sobre Fardel de eisilado, de los que envié por correo ordinario algunos ejemplares a gentes de esa y que aún está por repartir en esta, pues lo que más deseo es que se conozco ahí, ya que él no significa otra cosa que el mensaje de un gallego aislado dirigido a los que están en Galicia y principalmente a aquellas personas que estimo y que tengo presentes constantemente en mí. Lo envié por correo ordinario a las direcciones que tú me mandastes y a algunas personas más de Vigo y Santiago. Entre las de Vigo a los hermanos Alvarez Blázquez. Quisiera enviárselo tambien a algunos críticos literarios, gallegos o no, pero que se ocupen de libros en gallego y desearía para esto que tú me enviases los nombres y direcciones, entre estas la de Gamallo Fierros que alguna vez me citó en crónicas suyas entre los que estábamos lejos. Me gustaría conocer además de la tuya la opinión de los amigos, saber que partes y poemas te interesaron más y los defectos que le encuentres. De Aquilino recibí una espléndida carta en la que manifiesta haberle gustado mucho.
De aquí no tengo apenas nada que decirte. Estos días un núcleo de señores que anduvieron por esa ofrecieron un banquete a Cesáreo González, muchos nos negamos a firmar la invitación y a asistir a él. Está llegándose a un grado de confusión que va hacernos mucho daño en el porvenir y que va a producir un retroceso en nuestro trabajo en esta. Vamos a regresar a 1900 y a tener que empezar de nuevo, lo que puede a la larga resultar dañino para Galicia sin beneficio inmediato alguno. Por mi parte estoy preparando para que salgan entre marzo y abril de las ediciones del Centro Gallego: los libros premiados del concurso de Curros, el de Carré y el de Vilanova, uno de Casás y otro de Martínez Salazar (compromisos personales de Estévez que no pueden volver a repetirse); 2.000 nombres gallegos, pequeña enciclopedia muy útil, de Francisco Lanza, uno de Otero Pedrayo, y los discursos sobre el idioma de F. L. Bernárdez y González Carbalho en un tomito. Convenía que de ahí mandasen Aquilino, Cunqueiro y Del Castillo los tomos encargados, si no corremos el riesgo de matar una iniciativa en los comienzos. Quedaron en enviarte desde el Centro Gallego los tomos de tu libro, hoy me enteraré de si lo han hecho aunque supongo que sí. Tambien supongo en tu poder el libro de Bernárdez.
Bueno, esto es todo, continúo pintando. El trabajo es la única satisfacción de los que estamos fuera, aunque el trabajo vaya haciéndose en una soledad tan poblada de silencio como la de los ermitaños. Estoy deseando hacer nuevamente un viaje a Europa. Veremos si puedo en el 54 ir a Francia e Inglaterra nuevamente.
Un saludo afectuoso a Evelina, de Maruja para vosotros dos y tu recibe el abrazo de tu amigo:
Seoane

1953-02-04
Carta de Fole a Seoane. 1953
Nova York
Lugo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1953 en 04/02/1953



4 de febrero 1953

Mi querido amigo:

Con posterioridad a mi envío de una carta por avión, he recibido dos cuadernos tuyos de dibujos y poemas, editados por Ánxel Casal. Al mismo tiempo que las gracias, te envío mi cordialísima felicitación. Dibujos y poemas están muy bien. Los guardo como oro en paño.
En mi carta anterior, entre otras muchas cosas, te decía que me interesaba obtener ahí alguna colaboración pagada. Dadas las lamentables condiciones económicas de mi vida, me veo obligado a hacer esta petición.
¿Anda por ahí el amigo Laxeiro?
Esperando tu contestación, recibe un gran abrazo de tu viejo amigo

Ángel Fole.

Cine España
Lugo

1953-02-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953 en 12/02/1953


Vigo 12-febrero 1953

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Recibí oportunamente tu carta de 20 de enero último. Debo decirte que sigo recogiendo unánimes opiniones elogiosas para tu libro Fardel do (sic) eisilado. Ahora mismo me llega una extensa carta de Rodrigues Lapa y en ella me dice: “Recebi há dias o livro de Luis Seoane, Fardel de eisilado. Os versos longos e estranhos dão-nos uma impressão de épica robustez, um pouco rude. Tem um acento profundamente original que nos prende. Traduz bem a amargura do emigrante, dentro de um critério avançado e generoso. Sabe alguma coisa deste homem, deste inadaptado talentoso?”. Esta opinión tiene innegable validez porque el que la emite es poco dado a los elogios; es un científico puro que tiende siempre a la sobriedad crítica. Además para él, como ves, eres un desconocido. Claro está que yo me encargaré de informarle detalladamente sobre tu personalidad intelectual y sobre tu labor.
Por cierto que en el Centro tiene a su disposición 258 pesos que le restan de su colaboración en el extraordinario de la Revista. Quiere que con ellos se le adquieran varios libros, cuya relación te adjunto y que se la envíen a su dirección en Portugal. Importan en total, 217 pesos. Yo escribiré al Centro en este sentido, pero conviene que tú te ocupes de la cuestión para hacerla eficaz.
La dirección de Dionisio Gamallo Fierros que me pides es Instituto Ramiro de Maeztu, Madrid.
Le he escrito a Cunqueiro, Alvariño y del Castillo reclamándoles los tomos que se les encargaron. Espero que los envíen pronto. Esta labor, con la de la publicación de los textos de Lanza, Bernárdez y Carbalho, creo que es francamente interesante. Ya no me lo parece la de los otros libros que estáis preparando para imprimir.
Lo que me cuentas de ese retroceso que observas en el Centro, no me extraña. Pero creo que no hay que dejarse dominar por las adversidades. Eso precisamente es lo que satisfaría a determinadas gentes. Tú has hecho una enorme labor que nadie desconoce ya, aunque algún tiempo sólo se supiese a medias. Valiéndote del indudable ascendiente que has ganado, debes de perseverar, pues sería una tremenda pena el que se malograse un tremendo esfuerzo. Me consta –y lo pude apreciar a través de todos cuantos vinieron por aquí– que te consideran con un gran respeto en el orden intelectual; la actitud tuya debe ser la de administrar esta posición favorable para seguir ganando objetivos. Si faltases, creo que se daría un gran paso atrás que por ningún motivo es conveniente.
No he recibido aún el número de oct–nov–dic. de la Revista. Antes me la enviaban por correo aéreo y me llegaba con regularidad; en cambio, por vía ordinaria, se demora mucho y a veces no se recibe.
Desde Monterrey me envió unas líneas afectuosas y expresivas, Dieste. Por cierto que hace tiempo que estoy en deuda con Otero Espasandín al que no contesté aún a una larga carta. Pero es que el ritmo de trabajo que llevo no me permite respiro alguno, a pesar de la capacidad que tengo para prescindir del descanso.
Me alegra la noticia de que os decidáis a dar otra vuelta por Europa. Espero veros por Vigo, y que podamos charlar más tiempo de infinidad de cosas.
Uno de estos días te enviaré el libro Escolma de poesía medieval galega, que acaba de editar Galaxia. La obra constará de cuatro tomos, dos dedicados a poesía medieval y popular, seleccionada por José María Álvarez Blázquez, y otros dos a poesía del Renacimiento y contemporánea, seleccionada por mí.
Nada más. Con saludos muy afectuosos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía un fuerte abrazo

Fdez del Riego

1953-02-27
Carta de Seoane a Fole. 1953
Bos Aires
Lugo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fole. 1953 en 27/02/1953


Buenos Aires, 27 de febrero de 1953

Sr. D.
Angel Fole
Lugo

Querido Fole:

Al fin tenemos noticias directas, Cuadrado, Varela y yo de tí. Hasta hace pocos años habíamos supuesto lo peor, pero hace tres o cuatro alguien nos dijo que estabas en una aldea de Lugo sin concretarnos en cual y hace algún tiempo le pedí a Del Riego tu dirección, que me mandó. Un poco antes había leído un artículo tuyo sobre Corredoira en un diario de esa que por casualidad cayó en mis manos. Por casualidad, como vienen de ahí a ésta los diarios, la publicaciones, las noticias, todo. Me alegró que fuese una persona de nuestra generación el que escribiese sobre un pintor de una generación pasada, ya que la del pintor no hablaba de él y lo había abandonado en el olvido, me alegró además que lo hicieses como tu lo hiciste. Luego, el año pasado, leí tu libro de narraciones en el concurso del Centro Gallego, un magnífico libro con un espléndido prólogo, sin arqueología, sin cortesías, sin el LAUS DEO aburrido, sin la estúpida fuga existencialista que está dominando a algunas gentes nuestras de ahí. Con una realidad humana y mítica gallega de siempre, bien campesina. De nosotros no sé que decirte, trabajamos todo lo que podemos. En un momento, algunos años, coincidimos en ésta Dieste, Espasandín, Colmeiro, Cuadrado, Varela y yo. Luego Dieste marchó a Cambridge y ahora está en Monterrey (Méjico). Espasandín está en Pensylvania, Colmeiro en Francia y Cuadrado, Varela y yo continuamos en ésta pero pensando siempre en marchar no sabemos a dónde. Todos, solo estaríamos con gusto ahí. Por mi parte pinté y pinto mucho, dibujo, escribo, sin que nada de cuanto hago, bueno o malo, pueda tener el calor inmediato del pueblo al que destino todo lo que realizo, y Varela y Cuadrado escriben. Esto es todo. Hace años publiqué un libro de dibujos, hace creo diez años, Homenaje a la Torre de Hércules, iba dedicado a unos pocos amigos y tu eras uno de ellos. Otero Pedrayo lo recuerda ahora en Por os vieiros da saudade. Hace once o doce años incluimos una narración tuya Cuadrado y yo en un libro Veinte cuentos gallegos. Todos te recordamos siempre.
De las colaboraciones momentáneamente no hay nada en el Centro Gallego, incluso apenas sale la revista por la escasez de papel y hasta fin de este año no se puede proponer nada nuevo que no esté incluído en el presupuesto actual. Pero Cuadro por medio de un amigo trató de conseguirte unas colaboraciones en La Prensa de aquí pero las prefieren sobre cine español en general. De cualquier manera tendrías que mandar dos o tres artículos rápidamente. Tambien sobre cine podríamos conseguir que te encargasen algunas colaboraciones en una revista Orientación. Para alguna publicación de la colectividad puedes mandar ya, a mi directamente seis artículos en gallego por los que te harán llegar tres mil pesetas aproximadamente, y es probable que más adelante, en junio quizás, se pueda conseguir una corresponsalía para el boletín del Centro Lucense, teniendo tu que mandar como hace Del Riego para la revista del Centro Gallego, una información mensual de las actividades de la provincia de Lugo. Esto es todo. Perdóname si demoré algunos días en contestarte. De todas maneras, quiero que sepas que tus cartas nos produjeron una gran alegría.
Recibe el gran abrazo de tu amigo:

1953-02-27
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 27/02/1953

Buenos Aires, 27 de febrero de 1953

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:

Hace pocos días recibí tu carta y la lista de libros que Rodrigues Lapa desea que le sean enviados. Van a hacerlo tan pronto pasen estos días de semivacaciones en todos los establecimientos comerciales de la ciudad, aunque algunos de ellos creo que están agotados. Me interesa conocer sobre mi libro las opiniones de todos y agradezco hondamente la de Rodrigues Lapa. He mandado a esa los que pude por direcciones existentes en el Centro Gallego y quizás hubiese sido injusto en los envíos pero creo que los que no lo reciban podrán perdonarme. Ahí de Vigo se lo envié a varios, entre ellos a los Alvarez Blázquez cuya obra estimo. De los ejemplares que te envié dáselos a aquellos que tengan noticia de él y no lo hubiesen recibido. Recibí una carta de
[Alberto] Vilanova y otra de [Manuel] Fabeiro que me conmovieron, pues justifica de alguna manera la edición, ya que para ésta un libro en gallego hasta ahora es algo así como un libro en húngaro como no sea para las cincuenta personas que nos rodean. A algunos escritores de aquí entre ellos a Paco Luis Bernárdez les ha gustado bastante y eso es todo.
De lo que dices con respecto al Centro, es verdad que a través de bastantes años he logrado hacer algo, aunque ese algo sea casi nada de lo que pude haber conseguido de tener más apoyo, pero si las cosas se ponen como parece que están poniéndose por incapacidad de nuestros amigos de aquí en general y por las razones que te decía en mi anterior, no me quedará más remedio que por decencia abandonarlo todo. De no ser así no se justificaría siquiera mi estancia en ésta. En el Centro estuvo últimamente el alcalde de La Coruña, [Alfonso] Molina, que a sus autoridades les pareció persona simpática, vino presentado por la Academia y por la corporación municipal de esa ciudad, que piden ayuda para empresas coruñesas. ¿Qué más te voy a decir? Los números de la revista del Centro te los enviaron en dos oportunidades, me enseñaron los recibos de envío y van a mandártelos nuevamente.
De Dieste y Espasandín no tuve noticias últimamente, espero carta de ellos, sospecho que estarán tan hartos de todo como yo, aunque en ambientes distintos. ¿Qué noticias hay de los pintores de esa? Estos días he visto unos cuadros muy interesantes de un chico Novoa, de Villagarcía, hijo de Eduardo Novoa que fué cónsul del Uruguay en aquella ciudad, realmente interesante y lo animé a que exponga este año, si conseguimos sala para él. La hermana de Ruibal tambien está trabajando bajo la dirección de Laxeiro y posée un notable temperamento. Conseguí tambien que el Centro le comprase una hermosa cerámica a Elena Colmeiro, la hija de Colmeiro, que va a ser una gran ceramista y que es la mejor alumna de la Escuela de ésta ciudad. Como puedes ver, alguna gente lucha por expresarse en la soledad y lejos de todo cuanto quiere.
Estoy deseando recibir los libros de Couceiro y de José M. Blázquez que me anuncias. Estamos ávidos de cosas de ahí y vosotros trabajáis con un tesón envidiable y te felicito por la gran parte de tarea e iniciativa que te corresponde. Pocos tienen tu capacidad de trabajo y de entusiasmo.
Saludos afectuosos para Evelina, de Maruja para los dos y tu recibe el fuerte abrazo de:
Seoane

[Manuscrito]
Dime ¿interesó a alguien Paradojas de la Torre de Marfil?

1953-03-12
Carta de Fole a Seoane. 1953
A Veiguiña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1953 en 12/03/1953


La Veiguiña (Quiroga)12 de marzo de 1953


Mi querido amigo:

Fue la tuya la carta que más me ha impresionado de todas las recibidas en estos últimos años. ¡Qué alegría! No sólo los años, sino también la ausencia mejoran la amistad y recuerdo la última vez que te he visto en La Coruña, con Colmeiro. Ni tú ni yo lo imaginábamos. Muchas veces he intentado dar una vuelta por ahí. Aun no renuncie. Quiero decir que aun no me he dado por vencido... Tal [vez] llegaremos a vernos tú, Cuadrado, Lorenzo y yo.
Es curioso. Lo mismo me pasaba a mí. Frecuentemente me acordaba de vosotros en mis artículos. Hace dos años, en Faro, os evocaba todos en Santiago, y a Dieste y a Colmeiro, en un trabajo titulado Despedida a medio siglo, donde rompía una lanza por aquella juventud tan animosa, como comprensiva y noble. Una fuga de sueños... Leí mi cuento, mi mal cuento, editado ahí por vosotros y también leí el recuerdo en el libro de Pedrayo. Ya sé que Farruco te escribía. Por él tenía noticias tuyas. Comprendo perfectamente lo que me dices de tu estado de ánimo. Lo mismo me ocurre a mi, quizás agravado... Desde aquí, yo hacía míos todos vuestros triunfos. Todos vosotros érais frecuente tema de nuestras conversaciones. Una vez, recibi con gran alegría, una carta de Colmeiro, que estaba en París. De quien sigo sin saber nada es de José Mª Domínguez-López.
Durá sé que está en Méjico; de Ramón Martínez, que en Cuba.
Y ahora, hablaré de mi mismo. Después del terremoto, he vivido con altos y bajos, en una pobreza que a veces era una miseria. Hace cinco años vivo en el campo. Pronto me trasladaré definitivamente a Lugo. Primero he vivido en Terra Cha o Llana; después en Incio, ahora en Quiroga. Gran paradoja: aunque tengo poco dinero, vivo bien. Esta casa de campo, “La Veiguiña”, es magnífica, con cuarto de baño, luz eléctrica, radio, etc. El paisaje es muy hermoso. Aquí me dedico a profundizar en el alma gallega: a conocer al campesino. Se trata de un verdadero viaje de estudios. Recojo vocabulario y estudio el idioma vernáculo. A veces, me pongo neurasténico como un personaje de novela rusa. En 16 años, sólo hice un viaje a La Coruña y a Vigo y otro a El Ferrol. No he vuelto a Santiago.
La censura ha aprobado mi libro de cuentos, que pronto editará Galaxia. Agradezco profundamente tus palabras de aliento. Las ocho mil pesetas y pico del premio fueron para mi una tabla de salvación. En cambio, no he tenido suerte con un libro de versos que estaba para editarse en Lugo: fue suprimida la editora, que era Xistral. Galaxia tiene otro libro mío para editar. Se trata de la farsa escénica ¡Pauto do Demo!, que creo que tiene mucha gracia y quizás acusada originalidad. Pensé en tí para ilustrarla. También Colmeiro se ha comprometido a ilustrar mi libro; pero todavía no ha vuelto de París. Ahora trabajo en una novela en gallego, que titularé Govante. Pienso enviarla al concurso del C. G. del 53. Pero en el libro que tengo más esperanzas es en Historia de don Fabulón, que es la novela de un loro. Estoy entusiasmado con el tema. Ya te escribiré sobre esto. Durante estos años, he publicado artículos en La Noche y en Faro y en Grial, donde he leído tu magnífico ensayo sobre pintura que aquí ha sido elogiadísimo.
De los nuevos valores literarios surgidos aquí estos últimos años, los más destacados son Ramón Piñeiro y Celestino F. de la Vega, ambos lucenses y amigos viejos míos, aunque más jóvenes que yo. Espero que evolucione su existencialismo. El primero habló contigo en Santiago en el 39, el 25 de julio. El segundo vivió siendo estudiante de derecho con José Mª Domínguez. Era entonces muy joven. Ambos te aprecian muchísimo.
Agradezco en el alma tus proposiciones, que acepto encantado. Pronto te enviaré ese original, el gallego y el castellano. Mi primer trabajo para la prensa será sobre Antonio Machado. También me agrada mucho llegar a ser corresponsal del Centro Lucense. En junio ya estaré en Lugo definitivamente.
Y quisiera saber noticias más concretas de Cuadrado y Varela y especialmente tuyas, o de los tres igual. A los dos y a tu hermano un gran abrazo y mi más cariñoso saludo a tus familiares. Cunha forte aperta do teu vello amigo.

Anxel

Cine España
Lugo

1953-03-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953 en 16/03/1953


Vigo 16-marzo 1953

Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Recibí oportunamente tu carta de 27 de febrero último. Hablé con varios receptores de tu libro y ya te dije que la opinión de todos es unánimemente laudatoria. Te van a escribir en ese sentido, según me advirtieron, José Mª y Emilio Alvarez Blázquez, Valentín y Ferreiro. También Fole me dice en una carta que le ha gustado mucho el libro y que ya te había escrito manifestándotelo. Yo escribí el pequeño artículo que te adjunto, por si estimas oportuno publicarlo en algún periódico o revista de ahí. Si fuese como antes, lo hubiese dado a cualquier publicación de Galicia para que lo reprodujese.
¿Cómo siguen las cosas del Centro? Lo que me cuentas de Molina1 ya lo suponía, pues la prensa coruñesa anunció que llevaba esas cartas de presentación, y sé muy bien que clase de persona es. Bien comprendo tus puntos de vista, pero pienso también que un abandono total por tu parte implicaría el dejar el campo libre a quienes lo están deseando. Claro que tú, sobre el terreno, puedes apreciar la situación mejor que yo. Sin embargo, aún frente a todas las contrariedades, pienso que, de una u otra forma, es necesario mantener la lucha.
Pintores nuevos por aquí no han aparecido ninguno de interés que yo sepa. Los viejos siguen trabajando. Maside va a exponer, posiblemente, en abril, en Santiago. Y por cierto que los cuadros que se expusieron ahí, siguen en la aduana de Vigo sin entregar a sus autores. Valentín está diligenciando los trámites, pero ya puedes imaginar la impaciencia y el mal humor de los interesados. Como algunos no han cobrado aún el importe de los vendidos, la cosa se complica más. ¿A qué es debido ese síntoma de paralización que se observa en el Centro?
Me alegra que le hayan comprado la cerámica a Elena Colmeiro. Hoy recibí carta de su padre en la que me dice que está deseando volver a Galicia. Días pasados me llegó, por fin, la Revista correspondiente a octubre–noviembre–diciembre. Por cierto que uno de mis articulitos aparece mezclado con los párrafos de otro, debido sin duda a un error de montaje.
Los libros de Couceiro y de Alvarez Blázquez te los remití hace ya algún tiempo. Supongo que no tardarás en recibirlos.
¿Qué pasa con las planchas de Os vellos non deben de namorarse? Estamos impacientes por ellos, ya que la impresión del libro se halla paralizada a causa de ese único motivo.
Si algunos de los libros solicitados por Rodrigues Lapa estuviesen agotados, podríais sustituirlos por los siguientes: Erasmo y España de M. Bataillon. Méjico. Buenos Aires, Fondo de Cultura Económica, 1950, 2 volúmenes; Florilegio del Cancionero Vaticano de F. L. Bernárdez; Mundos de la madrugada, de Molinari.
Al concurso del Centro envió Domingo Quiroga un interesante libro de ensayos para optar al Premio Valle-Inclán. Nosotros lo hemos leído y nos produjo una magnífica impresión. El seudónimo es Juan de Sixto, y el lema De las tinieblas, la luz. Debes de leerlo tú, a ver que te parece.
Bueno, y nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja, de mi mujer para los dos, y para tí mi fuerte abrazo de

Fdez del Riego

1953-03-17
Carta de Piñeiro a Seoane. 1953
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1953 en 17/03/1953

Compostela, 17-3-53

Meu querido Seoane:
Fai xa tempo que recibín o teu fermoso libro Fardel de eisilado. Fun demorando o escribirche porque ista tempada estiven verdadeiramente atafegado co-as cousas que tiña retrasadas. Pirmeiro, por causa do casamento –caseime fai uns meses– e logo, pol-a morte case seguida de dous familiares, tiven que me ausentar bastante tempo d-eiquí e tiña moitas cousas atrasadas. Agora xa estou ó día e xa teño lecer para lles escribir ós amigos.
A mín deixárame o Maside o seu exemprar de Fardel de eisilado. Foi a pirmeira leitura. Dispois, cando recibín o que me mandaches a mín, volvín a lelo varias veces. Tamén llo deixei ler a varios amigos, especialmente ós rapaces novos. Atopo níl unha gran forza emotiva, que sin dúbida é a que lle dá ise alento poético que envolve todo o libro. A imaxe representativa do “povoador galego” que se reflexa no poema do Ramón Cernadas é sinxelamente impresionante. Outros, como Building castles in Spain, unen a forza da fatalidade á sinxeleza elemental da espresión, acadando un acerto poético máisimo. Pódesme crer, querido Seoane, que o teu Fardel de eisilado é un dos libros máis orixinais e sinceros que se escribiron na nosa língoa n-istes derradeiros anos. Dígocho de todo corazón, tal como eu o sinto. Tamén me interesou enormemente o teu esforzo idiomático, que será máis apreciado canto máis tempo pase.
Si non mo tomas a mal, quéroche pedir un favor. Nos lotes de libros que o Centro Gallego enviou a varias persoas de por eiquí viña un exemprar da revista Galicia (número estraordinario non sei si do ano 40 ou do 41) no que hai reproducido un grabado en madeira teu que me gustou estraordinariamente e que me gustaría tel-o sempre á vista ¿Poderíasme tí conquerir un exemprar de Galicia e mandarmo? Eu fixen algún sondeo cos que a recibiron no envío dos libros, mais, como é natural, ningún quer desprenderse d-ela.
Por eiquí loitamos con bastantes dificultás técnicas. Con todo, cada dia hai máis azos na xente. Unha nova promoción de rapaces que agora chega tráenos o alento vivo e quente do seu ledo entusiasmo.
O Maside está preparando unha exposición eiquí en Compostela, que será na segunda quincena de abril.
Tomamos café no Español e lembrámoste a ti moitas veces.
Unha aperta moi forte do teu bó amigo
Ramón Piñeiro

1953-03-19
Carta de Seoane a Bernárdez. 1953
Bos Aires
Jesús María
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Bernárdez. 1953 en 19/03/1953

Buenos Aires, 19 de marzo de 1953

Sr. D.
Francisco Luis Bernárdez
Jesús María

Mi querido amigo:

Recibí su carta y el recorte de El Nacional de Caracas , cuyo envío le agradezco, precisamente cuando iba a escribirle para tambien agradecerle la nota que Ud. hizo sobre mi libro en la sección bibliográfica de La Nación del domingo pasado y que para mí tiene el valor extraordinario de proceder de Ud. a quien tanto admiro y al que me une el mismo sentimiento de amor a Galicia, en nosotros presente y remota y de orgullo a nuestra estirpe. Su generoso juicio, quizá exagerado por la simpatía y la amistad, me hace sentirme con ánimos para trabajar en nuevas obras.
Prada no llegó aún a Buenos Aires, esperan su regreso el sábado según me dijeron en su casa y ya no le veré hasta el regreso de Miramar, a donde iremos a pasar unos días seguramente hasta Semana Santa, saliendo de aquí mañana viernes a la noche. En cuanto me reúna con él prepararemos la campaña para resolver su viaje a Galicia que a mi me parece muy posible, por el agradecimiento y admiración que sienten hacia Ud. las gentes mejores de nuestra colectividad.
Reciba Ud. con el saludo de Maruja y míos para Ud. y los suyos el abrazo de su amigo:

1953-03-19
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 19/03/1953


Buenos Aires, 19 de marzo de 1953
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
No sé si te debo respuesta o eres tu quien me la debes a mí, pues creo que nuestras últimas cartas se han cruzado. El envío de libros a Rodrigues Lapa se efectúa en estos días, y espero que han de conseguirse todos los que él incluye en la lista, pues algunos de ellos creo que están agotados. Agradecí hondamente el juicio que expresa sobre mi libro precisamente por la autoridad indiscutible de quien lo emite y de que tú hablas. Envié todos los que pude, no muchos, a esa, si ben aparte de Maside, Aquilino y Fabeiro, no tengo noticias de que lo hubiesen recibido. De Santiago me extraña el silencio permanente con respecto a mí de casi todos y de Piñeiro concretamente, a quien le he escrito en algunas oportunidades y enviado mis libros de una carta que me remitió por mano, por medio de Perfecto López, hace ya mucho tiempo. Quizás estén con respecto a problemas literarios y artísticos con una actitud puramente formalista, que en mi caso, aún teniendo una parte considerable de mi obra sobre todo de pintor preocupado precisamente de los problemas técnicos más audaces y de nuestro tiempo, no puedo compartir sintiéndola como exclusiva. Me imagino esta razón como la única posible, pues no encuentro otra que pueda justificar el silencio obstinado en que se mantienen con respecto a mí, entablando sin embargo una extensísima correspondencia con unos señores de Buenos Aires, que no existen más que en la fantasía de ellos, o cuyo prestigio está desapareciendo con la misma rapidez con que desaparecen las fallas después del largo esfuerzo que exige su elaboración.
Te agradezco el envío del tomo de poesía medioeval y me gustaría me dijeses que debo enviarte para compensar todas las molestias que te tomas conmigo. Es la tuya una labor excelente y Galicia y todos nosotros te debemos mucho por tu labor intelectual de estos últimos años. Muy poca gente trabaja en esa con igual incansable regularidad y tesón y los pocos intelectuales gallegos que andamos por estas tierras te reconocemos y admiramos en tu trabajo. Me gustaría que me enviases O desengano de Prioiro, libro de Otero Pedrayo que creo salió en ediciones Monterrey de esa.
En el barco Charles Teiller van camino de diversos países europeos dos amigos míos, Isabel Angeles Ortiz, hija de un notable pintor español que reside en París y que estuvo aquí algunos años y su marido D. Davidow, pasarán por esa alrededor del 4 o 5 del mes de abril y llevan una nota para tí de presentación por si paran algunas horas en esa. Son muy buena gente y me gustaría que les atendieses si por mi parte no es demasiado pedirte.
Tan pronto salgan los tomos del Centro Gallego, haré que te los remitan, el más flojo es, a mi juicio, el de Casás, los otros son aquí de cualquier manera muy útiles y el de Vilanova Rodríguez me pareció bastante bueno en general y muy informado.
Tambien te rogaría le acusases recibo del libro a Cuadrado, está muy solo y un poco enfermo y estoy seguro que se llevaría una gran alegría al recibir alguna noticia directa tuya. Su dirección es Perú 613.
Con saludos afectuosos para Evelina y de Maruja para vosotros dos, recibe el fuerte abrazo de:
Seoane

1953-04-01
Carta de Piñeiro a Seoane. 1953
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1953 en 01/04/1953

Compostela, 1º de abril do 1953

Meu querido amigo:
O domingo viñeron o del Riego e máis Evelina a pasar dous dias eiquí en Santiago. O Paco aproveitou a ocasión pra me decir que tiña recibido carta tua e que estabas estranado do meu persistente silenzo. Ó mesmo tempo, o bó do Paco reprochábame isa aititude, sobre todo –alegaba il– porque non se corresponde co-a realidade da miña viva estimanza por todo o que tí fas. Tiven que acrararlle ben as cousas pra que se convencese de que non había o máis lixeiro motivo de reproche. Agora quero tamén acrararchas a tí, pois d-ise xeito quedo eu máis tranquío.
Teño que comezar por che decir que eu escribinche a tí en dúas ocasións distintas –a pirmeira, por Perfecto López, a segunda, o vran pasado por correo aéreo– i-endexamáis tiven resposta. Tamén che mandei unha separata do meu ensaio Siñificado metafísico da saudade adicada e non tiven noticia de que a recibises. Sei que o Abraira traguía unha carta tua pra mín, pro isa carta perdeuse no Atlántico e non chegou ás miñas mans. Con todo, eu escribinche no vran pasado unha carta ben espresiva da que tampouco tiven resposta. Tanto ista carta como anteriormente a separata adicada do meu ensaio, mandeichas ás señas da revista Galicia, pois eu non conocía outras. A pirmeira cousa tua que recibín foi Paradojas de la Torre de Marfil, que ma entregou Vázquez da Xesta no mes de Noviembre, e dispois chegoume por correo Fardel de eisilado. Retraseime algo en escribirche porque cando Vázquez me entregou o pirmeiro libro, eu acababa de me casar e poucos dias despois morreu a nai da miña muller, acontecemento que nos obrigou a ausentarnos novamente de Galicia. Entre ambas ausencias, prodúxose un considerabel trastorno na regularidade da miña correspondenza. Cando restablecín a normalidade nas miñas aitividás epistolares, escribinche decontado, ista vez ás señas que veñen manuscritas en Fardel de eisilado. Teño a espranza de que a recibises.
Douche todos istes detalles pra que vexas que pol-a miña parte non houbo reserva ningunha, nin podía habela, pois o certo é que non hai motivo algún pra ter reserva persoal. O único motivo que eu podía ter era talmente o teu silencio, o non recibir resposta tua nunca. Ten presente que o Vázquez entregoume en Noviembre o pirmeiro libro que recibín teu. Con todo, a través do Paco e máis do Maside sempre fun sabendo de tí, non soio de tí persoalmente, senón da tua obra, porque me prestaban os exemprares que iles teñen. E aínda che podo decir que me teño por un dos máis entusiastas propagadores das tuas cousas entre a xente moza, pois heiche de confesar que, pra a miña maneira de ver, a tua obra é unha das poucas cousas que verdadeiramente merecen estima. N-ila refréxase unha visión apasionada de Galicia, unha visión nobremente apasionada, pois sempre é nobre a pasión que nace da sinceridade; unha visión co-a que se podería ou non coincidir si se tratase de valorar ouxetivamente os feitos, mais co-a que non cabe discrepancia algunha en canto que é unha interpretación artística dictada pol-a sinceridade humanísima de un artista de gran corazón. Así é como eu a vexo. E mesmamente por iso é pol-o que penso que debe de ser conocida i-estimada entre nós.
Moito me alegraría de que ista carta servise pra levar ó teu ánimo o convencemento de que a miña aititude non foi nunca reservada, ou seña, non foi estúpida. Tan incomprensibel como lle resultaba ó Paco isa suposta reserva, resultaríame a mín mesmo se tratase de a imaxinar. Ten presente que eu, cando teño motivos de discrepancia ou de discusión con algún amigo, non reparo pouco nin moito en manifestarllo abertamente. Isto xa che indica que non cultivo a “reserva” como forma normal de relación persoal. Tan soio a utilizo no plano político.
Apresureime a escribirche en canto se marcharon Paco e mais Evelina porque quedo máis satisfeito acrarando canto antes iste asunto. Estou seguro de que, dispois de leres ista carta, trocarás de opinión no tocante ó meu comportamento, pois eu estou certo de que foi sempre plena e sinceramente amistoso.
Unha forte aperta do teu decote amigo
Ramón Piñeiro

1953-04-05
Carta de Vilanova a Seoane. 1953
Ourense
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vilanova a Seoane. 1953 en 05/04/1953



Ourense, 5 de abril de 1953

Sr. D. Lois Seoane
Bos Aires

Moi querido amigo:

Resposto á súa afeituosa carta do día 19 do marzal, da que lle agradezo os termos de louvanza que ten pra a miña obriña sobor de Curros, aledándome que a comienda estea en tan boas mans como as súas. A obra, a pesar de todo, non saíu coma eu quixera, pois foi feita contra relox, e no orden literario aquéixase daquilas fallas naturaes dun traballo feito de présa para chegare denantes de vencer o prazo do certame. Tamén houbera querido que escribise o prólogo don Augusto Barcia Trelles, mais vexo que iso habería de atopar con dificultás debido a ter que contar co refrendo dise Centro Galego. Agradecereille me diga cantos exemprares nos enviarán ós autores, eisí como si temos algunha parte do froito da venda.
Rescibín tamén a proposta da Comisión Intersocietaria das Sociedades Patrióticas Galegas pra escribire un traballo con destino ao libro que se lle vai adicare ao noso Castelao, e que figurará á beira doutros debidos á súa pruma e a de Blanco Amor. Nin que decir ten que moi gustoso o farei.
Aprezo no que siñifican as verbas de agarimo que vosté ten pra min e prá miña obra e aitividade. Eu precuro ser tódolo dino que se pode, niste ambiente podrido e noxento que nos tocou vivire, aos que aínda vexetamos nista nosa terra aferrollada. Moito envexo ao que poden en terras eistraordinarias traballar limpamente polo decoro e rexurdimento da nosa Galiza. ¡Canto me gustaría podere estar antre vostedes nise loita xenerosa que desenrolan co ise decoro i exemprar eisilio!

En espera das súas novas, reciba unha forte aperta de seu leial e sinceiro amigo

A. Vilanova

Alberto Vilanova
Lamas Carvajal 18, 2º
Orense

1953-05-14
Carta de Bernárdez a Seoane. 1953
Jesús María
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Bernárdez a Seoane. 1953 en 14/05/1953

14 mayo 1953

Amigo Seoane:

Mañana saldrá en La Nación mi gacetilla, anónima, sobre Fardel de eisilado . No tiene más importancia que como una simple referencia cordial a su libro que añade una nota muy nueva y muy honda a la poesía gallega de nuestros días.
En El Nacional, de Caracas (diario en el que colaboro), encuentro un poema de Alberti a usted. Como me parece excelente, se lo envío a usted en el adjunto recorte.
Acabo de recibir una invitación oficial (válida para todo este año) para trasladarme a Colombia en plan de conferenciante. Me la formula una institución de Bogotá y viene respaldada por dos ministros. Si el Centro Gallego resolviera enviarme a España (¿será posible?) mi viaje sería dando un rodeo por Colombia, a fin de cumplir con el deseo de aquella gente, y siguiendo por Venezuela, donde también quieren escucharme. Vamos a ver...
Amigo Seoane: gracias por sus atenciones. Recuerdos a Maruja.
Un abrazo de su amigo

Bernárdez
P.S. Recibí una postal limeña de Prada. Si lo ve, dele saludos mios.

1953-06-05
Carta de Bernárdez a Seoane. 1953
Jesús María
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Bernárdez a Seoane. 1953 en 05/06/1953

5 junio 1953

Querido amigo Seoane:

Por Prada sé que entre los actos a realizarse con el patrocinio del Centro Gallego durante la semana en que cae el Día de Galicia figura una conferencia mía acerca del libro gallego. Es una noticia que me ha alegrado de veras. Pero quisiera advertir a los señores organizadores de dichos actos que una conferencia no podré hacer, y menos sobre un tópico acerca del cual carezco de documentación y de medios de procurármela en este desierto. Al efecto, le escribo a usted (pues Prada está en Chile) a fin de que me haga el favor de comunicar a los miembros de la Comisión de Cultura (¿ son ellos quienes organizaron los actos en cuestión?) que lo que yo puedo hacer es lo siguiente: un discurso por el estilo del que pronuncié el año pasado, y de una duración no mayor de 20 minutos sobre mis contactos con el libro gallego, antes de ir a Galicia, en Galicia y después de mi último regreso a Buenos Aires. Algo así. Pero no mayor de 20 minutos. Como ese lapso es breve para un acto, podrían hacer lo que el año pasado: incluir otro número musical, literario o lo que fuere.
Le ruego que me conteste lo antes posible. Dos líneas por carta certificada o un par de palabras telegráficas: sí o no. Desearía tener esa contestación aquí antes del 12 para preparar enseguida el material, si es que el Centro Gallego está de acuerdo. Después del 20, estaré ocupado en despachar cosas para La Nación y Criterio , pues para ir tranquilo a Bs. As. debo adelantar los trabajos a publicarse allí en julio.
Aguardo, pues, amigo Seoane, la contestación.
Saludos muy atentos a su señora y a nuestros comunes amigos.
Muchas gracias por todo.
Un cordial abrazo de su amigo

Paco Luis Bernárdez.
Mi discurso podría ser en gallego

P.S.: Se entiende que la semana de mi acto sería la que va del 19 al 26. Antes o despues no puedo. Adiós Seoane. Felicidad.

1953-06-08
Carta de García Sabell a Seoane. 1953
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1953 en 08/06/1953

8-VI-1953
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Por fin vai chegar o día en que poda darte unha aperta. Xa era tempo. Acetei a xenerosa invitazón do Centro Gallego e alá para o dezanove do mes de Sant-Yago coido estar ahí.

¡Canto temos de falare e cantas cousas fondas, tristes ou ledas, imos revivire!

O teu Fardel é unha pura gota diamantina de arte enteiro. Hai n-ela forza, lirismo i-esperencia humán tremecente.

Deica logo. De todos os meus amigos tiña que sere a ti a quen eu escribira pirmeiro. É o agarimo e a lembranza prodixiosa da mocedá nosa que se quedou po-los recantos das rúas composteláns.

Unha aperta forte de

Domingo

[Escrito a man]
Saúdos a Cuadrado

1953-06-15
Carta de González López a Seoane. 1953
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de González López a Seoane. 1953 en 15/06/1953


Nova York, 15 junio 1953

Sr. D. Luis Seoane

Amigo Seoane:

Facía tempo que sabía de ti polas noticias indireitas de comús amigos i máis agora o teu escelente Fardel de eisilado –que che agradezco– tan cheo de emoción, de arte e de lembranzas, fixo lembrar dos xa vellos tempos en que unha nova mocedade escolar cobijaba unha vida mellor pra Galiza e España.
¿Que fas? ¿En que traballas? Eu son profesor de lingua e literatura española e hispanoamericana en Hunter College en Nueva York no inverno, e en Middlebury College no vrao. Mañán cedo sallo pra Middelbury.
Eu escribín algunhas cousas. Unha obra sobre Galicia na novela de Pardo Bazán. Un estudo sobre a influenza de Curros Enríquez sobre Valle Inclán, a coleición de ensayos que me premiou o Centro Galego de Bos Aires fai dous anos. E teño xa rematado outro sobre as relaciós entre Galiza e Portugal, que coido é un estudo histórico máis completo hastra agora sobre este tema. ¿Coñeces dalgunha editorial que poida ter intrés en publicalo? Non i-o mandei ó concurso literario do Centro Galego porque aínda estou esperando que publiquen o traballo premiado que é, sin dúbida, a exposición máis magnífica do que a Península Ibérica lle debe a Galiza na súa cultura, e que sería de alto intrés pra vós a súa divulgación.
¿Que noticias tes de Galicia? Sigue en Nueva York está de corresponsal da Vanguardia de Barcelona o Fernández Armesto, que se casou cunha sobriña da muller do pobre da Vella.
Si me escribes antes de agosto, a miña direición é:
Profesor Emilio González
The Spanish School
Middlebury College
Middlebury, Vermont.
Dende o doce de agosto, volto a estar en Nova York, onde me tes á túa disposición.

Outra forte aperta

Emilio

1953-06-16
Carta de Bernárdez a Seoane. 1953
Jesús María
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Bernárdez a Seoane. 1953 en 16/06/1953

16 junio 53

Querido amigo Seoane:

Muchas gracias por su telegrama. Haré, pues, la disertación para el 18 de julio. Hoy le contesté al presidente del Centro Gallego comunicándoselo. No lo hice antes a causa de una neuralgia que me tuvo al trote durante una cantidad de días. Felizmente, ya estoy restablecido.
Le agradezco mucho su atención, amigo Seoane, y le ruego salude en mi nombre a su señora. Me alegra la perspectiva de verlos a ustedes muy pronto.
El 16 de julio (dos días antes de mi charla en el Centro Gallego) hablaré en la Sociedad Hebraica Argentina.
Bueno, amigo Seoane: hasta pronto, pues. Recuerdos a Prada. ¿Regresó ya de Chile? Un fuerte abrazo de su amigo de siempre.

Paco Luis Bernárdez

1953-06-19
Carta de Seoane a García Sabell. 1953
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1953 en 19/06/1953

Buenos Aires, 19 de xuño de 1953

Sr. D. Domingo García Sabell
Sant-Iago

Meu querido amigo:

Non te imaxinas con que fonda ledicia tuven coñecemento, tivemos todol-os teus amigos, da aceptación túa á invitazón da Xunta Direitiva do Centro Galego. Deseiosos de falar de todo, dos tempos pasados e deste presente que vivimos. Debullaremos antigos recordos, sonos aínda nidios e non esquecidos.

Agardámoste cos millores agoiros i-escuso decirche que, endemáis, contes comigo pra canto deseies.

Estarei o primeiro de todos no peirao co soio sentimento de que Dieste esté lonxe, xa que con él moi a miúdo falábamos de tí. Buenos Aires ten un intrés sotil, pouco meigoso, que tes de coñecer. Falaremos tamén desto e daquelo que fixemos eiquí, sós, soñando en Galiza. A Cuadrado e a min n-esta povoada soidade enchéronsenos os ollos de bágoas, ¿por qué non o ímos a confesar?, o lér as túas liñas e lembrar desazados a mocedade nosa perdida, lonxe de todo aquelo que máis queremos.

Recibe, deica moi logo a forte aperta de:

Seoane.

1953-08-20
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 20/08/1953

Buenos Aires, 20 de agosto de 1953
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
No sé si tú me debes carta o te la debo yo a tí, probablemente ocurra esto último. Te debo por lo menos mi agradecimiento por los magníficos libros de Galaxia que me enviaste que no creo haberlo expresado hasta ahora. Todo este tiempo fué para mí de trabajo intenso, desordenado y de encierro. Con la venida de García Sabell que encendió aún más mi nostalgia de Galicia y de todos vosotros, hice un paréntesis en mi labor, que duró todo el tiempo que estuvieron aquí él y sus compañeros, Ramón Baltar y Alvarez y Alvarez. Con ellos como puedes suponer recordé muchas cosas de Santiago, esas que están en el fondo del corazón de cada uno de nosotros, que nunca se olvidan. Espero que para el año que viene si todo marcha bien vuelva a recordarlas contigo aquí en Buenos Aires y hagamos el balance sumario de nuestra vida desde hace tanto tiempo. García Sabell ha visto gran parte de cuanto hice pintando y escribiendo y supongo os dirá sus impresiones. El paso de él por aquí fué extraordinario y dejó en la memoria de las gentes un recuerdo de simpatía y respecto intelectual que sospecho no se había logrado nunca de modo tan alto. En sus últimas conferencias había ganado de tal manera el ánimo del público que de haber habido una organización más eficaz le hubiesen escuchado verdaderas multitudes, pues en las últimas ya no cabían las gentes en el recinto del Centro Gallego, con ser éste amplísimo. Todos debemos felicitarnos de este viaje de García Sabell por su inmensa utilidad y por su enseñanza. Por mi parte no puedo describirte lo que significó para mi soledad su presencia. A él, como a tí, como a Maside, como solo a dos o tres más, os debo mucho, vuestra amistad que me une al pasado y crea en mí el estímulo necesario para este presente que me toca vivir. Pero no quiero hablar de esto, no sé si puedo hacerlo comprender escribiendo sobre ello.
Recibí por García Sabell Os vellos non deben de namorarse y los cuentos de Fole, magníficas y cuidadas ediciones con tapas y dibujos muy buenos de Xohan Ledo. Tambien el encargo de hacer una monografía de los dibujos y grabados de Maside que voy a realizar lo más pronto posible con todo empeño, pues tú sabes cuanto le quiero y admiro. A mediados del mes próximo saldrá seguramente otro libro mío de dibujos en colores El libro de tapas que espero resultará curioso y en cuyo prólogo recuerdo a Casal y a Nos. Pienso luego en otro de grabados en madera A gaiteira y en otro de un largo poema en gallego que quizá se llame O bosco sagrado. Por otra parte Varela y yo preparamos otro de grabados y poemas, de él, en gallego, con temas medioevales.
Recibí desde París una tarjeta tuya por la que supe de tu viaje que supongo habrá sido espléndido. Me gustaría que me escribieses tus impresiones y que me contases todo lo que puedas de esa. Te agradecí muchísimo el artículo sobre mi libro que se publicó como habrás visto, estando tú de viaje, creo que en la cada día más lamentable, a mi pesar, revista Galicia del Centro Gallego. Los pocos comentarios que salieron en la prensa de ésta, por el idioma, fueron también buenos y estoy realmente contento de haberlo publicado. Deseo que salga pronto el 2º tomo de poesía gallega. El primero de poesía medioeval es muy bueno y útil. Estáis haciendo una magnífica labor.
Bueno Del Riego, recibe para Evelina y para tí el saludo de Maruja y mío y tú el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane

1953-08-28
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953 en 28/08/1953

Vigo 28-agosto 1953

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Ayer recibí tu carta del día 20. Ya me extrañaba tu prolongado silencio, que no sabía a que atribuir, pues te había escrito dos cartas –aparte de la tarjeta que te envié desde París– que no me contestaste. Veo ahora que debo atribuirlo al trabajo intensivo a que estuviste consagrado. Por García Sabell sé que trabajas mucho y bien, cosa que no desconocía. Este viene encantado e impresionadísimo del ambiente con que lo acogisteis, y de las reiteradas pruebas de amistad que le habéis dado. En la próxima semana pienso hablar largamente con él, pues hasta ahora no tuvimos ocasión más que de tener una breve conversación telefónica.
Nos alegra mucho, por otra parte, que el triunfo de su simpatía y de su condición intelectual hayan sido tan expresivos.
Estoy deseando conocer esos nuevos libros tuyos de que me hablas, y por anticipado sé que tendrán el mismo alto nivel de creación a que nos tienes acostumbrados. En realidad, tu actividad es tan incansable como fecunda.
Evelina y yo hemos hecho un maravilloso viaje por Europa. Fuimos en compañía del Cónsul del Uruguay en Vigo –magnífica persona en todos los aspectos, y excelente amigo– y de su mujer. Nos llevaron en su coche, y por eso el viaje nos ha resultado, por otra parte, de gran comodidad. Permanecimos un mes en París, y luego hicimos un recorrido por Bélgica y Holanda: Bruselas, Brujas, Gante, Amberes, La Haya, Rotterdam y Amsterdam. En este recorrido nos acompañó Colmeiro. Volvimos a Francia realmente impresionados. Visitamos durante un par de días los chateaux de La Loire, y regresamos a Vigo por el norte de España, cosa que aprovechamos para ir a Santillana y a las cuevas de Altamira.
De por aquí poco puedo decirte que no te haya contado con detalle García Sabell. La labor de Galaxia está un poco paralizada a causa del verano. Ahora vamos a preparar una reedición de la Guía de Galicia de Otero, cuya segunda edición se ha agotado totalmente. También tenemos dispuestos otros originales para la imprenta. Me ha satisfecho mucho que hayas aceptado el encargo de escribir la monografía para la edición de los dibujos y grabados de Maside. Este ha prometido hacer la de Eiroa, y así serán tres los primeros cuadernos de arte que publiquemos. Colmeiro, Maside y Eiroa.
Con respecto a la indicación que me haces para proponer la edición de mis dos libros de ensayos premiados por el Centro, en un solo tomo, nada puedo decirte que no sea el agradecerte una vez más tus reiteradas atenciones.
En principio, la reedición podría hacerse sobre la base del sumario que te adjunto en cuartilla aparte. No he tenido ocasión de pensar mucho sobre el título, pero dejo a tu total iniciativa el mantener ese, o sustituirlo por otro que creas más oportuno. Suprimí, como verás, algunos de los ensayos, y seguramente aún habría que prescindir de otros. Quedas tú también autorizado para ello, sobre todo donde veas que hay repetición o reiteración en los temas. Habría que unificar la ortografía, suprimiendo todos los apóstrofos que hay en Precursores e Novos. También sería necesario corregir muchas erratas mecanográficas. En fin, tu harás lo que mejor te parezca.
No sabes cuanto celebraría que pudiésemos vernos, y charlar ampliamente en el próximo año, como me indicas. Veremos si nuestros deseos se cumplen.
¿Y se han dejado de publicar aquellos volúmenes de vulgarización de la colección Galicia, que con tanto acierto habías iniciado? Te advierto que aquí tendrían un mercado excepcional. Muchos libreros de aquí, de Barcelona y de Madrid lo solicitan con gran frecuencia a Galaxia. Se conoce que las gentes, guiadas por los comentarios de prensa, los solicitan en las librerías. Te agradecería que me mandases el de Filgueira, que no conozco, y todos los demás volúmenes que editásteis recientemente, según leo en la Revista.
Bueno, y nada más por hoy. Saludos muy afectuosos a Maruja. De Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de

Fdez del Riego

1953-09-29
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 29/09/1953


Buenos Aires, 29 de setiembre de 1953
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Me alegré mucho de recibir tu carta y de tener el título del libro tuyo que puede unir los dos premiados por el Centro Gallego. Suprimiré los apóstrofes de Precursores e novos como tú deseas y haremos la selección que tu indicas. Me gustaría, si estás de acuerdo, que con arreglo a los nuevos elementos que tienes de mi obra, modificases la estampa que me dedicaste en ese libro, dejándola así si no crees oportuno o conveniente en esa modificación. A mi me parece muy bien de cualquier manera que decidas, pero creo que sería útil actualizar algunas de las semblanzas, incluso por la fecha de salida del libro que nunca sería antes de fines de este año o de los primeros meses del año próximo. El título me parece espléndido y creo que quedará en su nueva estructuración magnífico. Supongo que habrás hablado ya calmosamente con García Sabell y que conocerás todas sus impresiones de su viaje a esta ciudad. A nosotros nos hizo mucho bien, a mi particularmente, y los momentos de emoción que pasamos juntos son indescriptibles, ahora solo deseo que tú puedas hacer el próximo año el mismo viaje, seguro de que obtendrás igual utilidad moral, descontando por mi parte tu éxito. A través de tu obra te conoce mucha gente y te estiman como uno de los primeros entre todos los que se destacan en Galicia. Por García Sabell tuve noticias de todos vosotros, aunque de tí las tenía por nuestra correspondencia, y ahora Núñez Búa me trajo nuevas noticias que prometió ampliarme tan pronto pueda venir a esta ciudad con más calma, pues solo pude estar con él, desde que llegó, unos pocos minutos.
Estos días irán a visitarme dos matrimonios de grandes amigos míos de ésta, un matrimonio el pintor Lipa Burd y ella Esther médica, y otro matrimonio el del Dr. Villar, toda ella gente encantadora a quienes convencimos de que fuesen a Galicia. Me gustaría les presentases los amigos comunes. Por correo aparte, te envío el Libro de tapas que acaba de salir y que creo es original, lleva un magnífico poema de Lorenzo Varela en sus primeras páginas y un prólogo mío. Espero que os guste como edición. El jueves, 1º de octubre, inauguro una exposición de mis últimos óleos y comienzo tambien la semana que viene un mural de 14 x 6 metros en una bóveda de un edificio céntrico de esta ciudad. Tambien dentro de diez o quince días aproximadamente se inaugura una casa particular en la que hice una decoración en una pared, que hace ángulo con la calle, de 8 metros por 2, con un material nuevo, piedra reconstruída, de la que os mandaré fotos. Lo único que siento que todo este trabajo no pueda hacerlo en Galicia en contacto con lo que más estimo, en lugar de hacerlo aquí, aislado.
Me alegro mucho que Maside haga una monografía sobre Eiroa, es uno de los grandes artistas gallegos que merecen, por su obra, que se le recuerde, aunque esa obra no hubiese podido llegar a ser guardada en ningún museo gallego, de esos capaces de reconstruir cámaras que barcos (sic) que nada tienen que ver con nuestra historia. La mía, sobre los dibujos y grabados de Maside, la enviaré aproximadamente para el mes de noviembre. Necesitaría que me dijeses que cantidad de cuartillas debo de escribir y que me enviases, si no te causa demasiada molestia el hacerlo, y no te aburre la cantidad de cosas que siempre te pido, unos artículos que publicó Xohan Ledo con motivo de la exposición que Maside realizó, así como todo aquello interesante que se hubiese publicado alrededor de ella. No sé si habrá publicado la conferencia que dijo Cunqueiro. Creo que una semblanza que falta en tus Precursores e novos es precisamente la de Maside, y creo que ampliaría, si es posible, tu visión de la actualidad gallega.
Los volúmenes de vulgarización de las ediciones del Centro Gallego, quedaron estancados por falta de envío de los originales prometidos de Cunqueiro, Iglesia Alvariño y Del Castillo. Cualquier falla de este tipo hace fracasar nuestro esfuerzo, pues conseguir acuerdos, sobre proposiciones concretas, de la Junta Directiva, es siempre muy dificil y los pocos deseos de hacer obra de este tipo hace que se escuden en los fracasos, por eso te rogaba en una anterior que hicieses lo posible para que enviasen esos originales y poder encargar otros; soy solo en esta labor desde hace años, a pesar de lo que podáis creer, o tienen interés en haceros creer personas bastante inexcrupulosas (sic) en lo que se refiere a atribuirse el trabajo ageno (sic).
Bueno, contéstame con toda la amplitud que puedas. Siempre deseo recibir carta tuya.
Saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos y tu recibe el fuerte abrazo de:

Seoane

1953-10-14
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953 en 14/10/1953

Vigo 14- oct. 1953
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta de fecha 29 del pasado mes. Estoy de acuerdo en la propuesta que me haces de modificar el texto de la estampa sobre tu obra. Ya había pensado en ello y así lo haré. También alteraré algunas otras, pues creo que quedan algo atrasadas. Cuando haya ultimado las correcciones, te las remitiré.
He hablado muy largamente con Domingo. Viene realmente impresionado de tu labor, y no cesa de dedicarle elogios. Le llamó mucho la atención el vigor de tu pintura y el acento entrañablemente gallego que la informa. No concibe como en tanto tiempo de alejamiento de la tierra eres capaz de mantenerte tan fiel a su espíritu y a su verdad. Por otra parte, nos ha informado sobre la gran producción que realizaste en estos años, e incluso de que los numerosos cuadros los tienes perfectamente ordenados como los volúmenes de una biblioteca. Nos contó, también, otras muchas cosas, algunas de las cuales ya conocíamos, entre ellas las de tu tremendo dinamismo.
Me han visitado, en tu nombre, el Dr. Villar y su esposa. Venían acompañados de otro matrimonio. Todos, muy simpáticos y agradables. Fué una pena que llegaran a Vigo en días muy lluviosos, que no les permitieron moverse como fuera de desear. Mi mujer y yo les dimos una comida en el Restaurant Alameda y por la noche nos invitaron ellos a cenar. Les presenté a algunos amigos, y pasamos unos momentos muy gratos. Al día siguiente, salieron para Santiago.
No pude saludar, en cambio, al pintor Lipa Burd y a su esposa. Fueron a mi casa un día que yo estaba de viaje. Estuvieron con Evelina, y ésta quiso acompañarlos al estudio de Maside. Sin embargo, no se animaron porque estaban muy cansados, e incluso algo enfermos. Lamenté muchísimo no verlos, pero cuando yo llegué a Vigo, ellos se habían marchado.
Estoy deseando recibir el Libro de Tapas que me anuncias. ¿Por qué no me mandáis los últimos volúmenes que publicó el Centro?
Supongo que habrás celebrado, con todo el éxito que mereces, la exposición que me anuncias. También celebro mucho que te hayas inaugurado en la pintura mural.
La monografía sobre Eiroa, no la hará Maside, probablemente. Aunque le tienta mucho la idea, cree que no sería capaz de llevarla a cabo porque, a parte de ser muy premioso escribiendo, nunca está satisfecho de lo que hace. ¡Es una pena! De no hacerla él, yo creo que la única persona indicada eres tú. ¿Te animarías a la empresa? Eiroa bien lo merece. En caso afirmativo, pienso que debería publicarse antes de la de dibujos y grabados de Maside, y después de la de pintura de éste que ya está dispuesta para la imprenta. Ya me dirás lo que te parece. La extensión es la corriente en este tipo de cuadernos.
Te adjunto los artículos de Xohán Ledo que me pides. Yo no hice la semblanza de Maside en Precursores e Novos porque ya había publicado una en Cos ollos do noso esprito. De todos modos, quizá la haga.
Es una verdadera lástima que se interrumpieran los volúmenes de vulgarización del Centro. ¿Por qué no les escribes unas letras a Cunqueiro, Aquilino y del Castillo, advirtiéndoles el perjuicio que causan al no cumplir su compromiso? Quizá fuese más eficaz que mi gestión. Te advierto que estos libritos tendrían aquí una enorme venta. Pero, al parecer, no hacen nada para dicho fin.
Sabemos bien lo que a tí se te debe en este orden de cosas. Por eso estás equivocado si crees que nosotros tenemos otra impresión distinta. Y en orden a ello, debo decirte que el propio Otero, que vive siempre fuera de la realidad, me lo advertía días pasados. Es más, me dijo que sólo si dirigías tú la edición de la Historia de Galicia habría garantías de que saldría una cosa de altura editorial. En este sentido escribió a Buenos Aires.
Bueno, nada más por el momento. Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Rodrigues Lapa dará unhas conferencias no Brasil. Unha das suas lecións versará sobre os poetas galegos máis representativos da hora actual: Aquilino, Pimentel, Cunqueiro, Bouza, Seoane e Carballo Calero.

Fernández del Riego

1953-10-19
Carta de Fole a Seoane. 1953
Lugo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1953 en 19/10/1953


Lugo, 19 oct. 53
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Sé que has hablado de mí con García Sabell en ésa. También sé que has recibido mi comedia ¡Pauto do demo!.., que te he enviado en el pasado julio. Hoy te envío para la publicación de la colectividad el primero de esos seis artículos pedidos. Seguirán los otros inmediatamente. Enviaré de todo: literatura, crónicas de viajes, etc. También enviaré alguno de vez en cuando para La Prensa sobre temas literarios. Ya lo pensaré.
Vive aquí, en Lugo, mi querido amigo Angel Johan, a quien tú conoces de sobra por referencias. Creo que le has enviado tus libros. Es un viejo compañero de letras de nuestros viejos tiempos. Su situación es análoga a la mía. Como tú sabes, además de un excelente pintor es un meritísimo escritor. Necesita ayuda. Con el máximo interés, te pido que le proporciones colaboración pagada. Escribe en gallego tan bien como en castellano.
Aquí han estado los del Centro Lucense, Antonio Núñez y Juan Fernández. Hablamos mucho de ti. Me dejaron encargado de la colaboración y corresponsalía de la revista. Angel Johan trabaja conmigo. Me explicaron sus proyectos. Muy bien.
Mi libro A luz do candil ha obtenido un gran éxito de venta y crítica. Parece que se está agotando. Quizás fuese el libro gallego que más se haya vendido, y aun sin quizás. Se han publicado muchos artículos sobre él, casi todos muy laudatorios.
Si has escrito algo sobre él –y otros–, envíamelo. Debes enviarme también Galicia.
Enviaré este año una novela al concurso del Centro. Ya te escribiré sobre esto.
Grandes abrazos a todos, y a ti especialmente.

Angel Fole

Apartado 37

1953-11-04
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 04/11/1953

Buenos Aires, 4 de noviembre de 1953
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Te envío 10 fotografías de cuadros para sustituir a algunas de las que habíais pensado insertar, siempre, naturalmente, que esta sustitución no os incomode demasiado. Creo sinceramente que de esta manera quedaría mejor resumida la parte gráfica de la monografía. Tuve que alterar el orden de las reproducciones para seguir, precisamente, el que habeis proyectado que me parece el mejor, colocándolas con arreglo a la fecha de ejecución de cada obra, pues así se puede ir precisando dentro de lo posible, los cambios que vienen efectuándose en el total de ella. Las reproducciones en color espero que salgan hacia esa la semana que viene. Aquellos gastos que se originen por la sustitución que ahora hago de las fotografías os ruego cargarlos a mi cuenta, siempre que os parezca conveniente esta nueva disposición de las reproducciones.
Estoy deseando leer el texto de García Sabell y ver la monografía en esta, ¿cuándo crees que estará? Tambien deseo que llegue la de Maside. Estoy seguro que ha de ser muy buena, pues el texto de Xohan Ledo si es parecido al publicado en la prensa de esa lo era.
Bueno Del Riego, recuerda a Galicia Emigrante y envíame colaboraciones.
Saludos fraternales de Maruja y míos para Evelina y para tí y tu recibe el gran abrazo de:

Seoane

1953-12-05
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953 en 05/12/1953

Vigo 5-dic. 1953

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Supongo en tu poder dos cartas mías. En una te adjuntaba el recorte del artículo de Xohán Ledo, que me habías pedido. Y en la otra, la estampa ampliada, dedicada a tu obra, para el libro Galicia no espello, además de otras rectificaciones para el mismo libro. Con esta tercera carta te acompaño una breve glosa de la pintura de Maside, para incorporar, según tus deseos, al mencionado volumen.
Hace unos días recibí tu bello Libro de Tapas, cariñosamente dedicado. Debo decirte que me entusiasmó, por su originalidad y su gracia. El prólogo es profundamente emotivo, y el poema de Varela, aunque un poco de pie forzado, también me ha gustado. El conjunto de la obra, y su presentación, son impecables. Sobre la marcha hice un comentario, que se publicó en La Noche de ayer. Ahí te va el recorte para que lo leas. Te mando, asimismo esas notitas aparecidas en el Faro y en El Pueblo que, sin duda, te sorprenderán. ¿De dónde salió la peregrina información del nombramiento de Eliseo Alonso como director de Galicia?
Supongo que te habrá escrito García Sabell, como me prometió. Se le ha encargado que te informe del propósito que tiene Galaxia de publicar un cuaderno de arte tuyo. La propuesta ha sido aprobada en consejo. Muy pronto saldrá el de Colmeiro, con prólogo de Bonet-Correa. Después el de Maside, con prólogo de Xohán Ledo y epílogo de Cunqueiro. Luego un estudio sobre arte nuevo, de García Sabell. Seguidamente uno de Eiroa, con prólogo tuyo. A continuación el tuyo, con prólogo de García Sabell. Después el de dibujos de Maside, también con prólogo tuyo. Creo que fue ésto lo que se acordó, aunque Domingo tomó nota de la cosa, y te lo diría con más exactitud.
Mañana te enviaré, por correo ordinario certificado, un ejemplar de La saudade. Se trata de un tomo de ensayos, por el estilo del que dedicamos a Rosalía, con trabajos de Piñeiro, García-Sabell, Tobío, Rof, Elías de Tejada, Alonso Montero, Vidán y mío. Ya me dirás lo que te parece.
Recibí todos los paquetes que me remitieron con las publicaciones del Centro. Están todas estupendamente editadas. Supongo que serán para enviar a la prensa, y repartir entre amigos de aquí. No recibí ninguna instrucción al respecto. Por cierto que me extraña que no me llegue la menor noticia de ahí, desde hace meses. ¿Qué pasa? ¿A qué es debido tu largo silencio?
Anteayer envié mi colaboración mensual para la Revista, y el recorte de un comentario sobre el libro de Otero.
Por aquí no hay nada nuevo que comunicarte. A ver si me contestas a las tres cartas que te he escrito, y me cuentas algo de vuestra vida.
Nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja, de mi mujer para los dos, y para tí un abrazo muy fuerte de
Fdez del Riego

1954-01-07
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 07/01/1954

Vigo 7-enero 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Creo que es esta la cuarta o quinta carta que te escribo, sin haber recibido ninguna tuya. ¿A qué es debido un silencio tan prolongado? Ya sé que estás trabajando muy intensamente, y que celebraste dos exposiciones con gran éxito. Sin embargo, algunos instantes podrás hurtar a tus preocupaciones para dirigirme unas líneas.
Te pongo estas letras para comunicarte que me visitaron los viajeros a quienes les diste una carta de presentación para mí. Primero al pintor, y su esposa. Los invité a comer, y pasamos un gran rato charlando de muchas cosas. Los atendí y los ilustré en todo lo que me fue posible. Hace un par de días vino el profesor de griego. También lo llevé a comer conmigo a la Taberna del Alameda. Lo llevé después a Galaxia y le regalé una colección de las publicaciones. Luego le presenté a varios amigos. Fuimos a la inauguración de un bar para el que yo había recibido invitación. Seguidamente, nos trasladamos con el Cónsul del Uruguay y Emilio Alvarez Blázquez a otro local a tomar unas sardinas con vino del Ribero. Se marchó a Santiago al día siguiente. Iba muy agradecido y muy satisfecho. Hoy me llegó una tarjeta suya dándome las gracias.
Supongo que habrás visto unos recortes con comentarios de los libros del Centro, que les envié. También les remití un reportaje mío en el que me refería a la importante labor cultural que ahí estáis realizando.
¿Por qué no me mandas algún libro de los últimos publicados en Botella al mar y en las otras editoriales en que colaboras? Ya sabes cuanta curiosidad siento por esas cosas, y lo que me gusta recibirlas. ¿Te ha llegado el tomo de ensayos sobre La saudade que te envié hace algún tiempo?
De aquí nada nuevo tengo que comunicarte. Dentro de muy poco terminará de imprimirse el primer cuaderno de arte, dedicado a Colmeiro. Tan pronto como aparezcan, te mandaré un ejemplar. Ahora estamos preparando la reedición de la Guía de Galicia de Otero Pedrayo y una edición del Onomástico del Padre Sarmiento, con un estudio preliminar del filólogo Joseph M. Piel.
A ver si sacudes un poco la pereza epistolar y me escribes una carta larga, contestando a todas las que yo te envié.
Un cariñoso saludo a Maruja, de Evely para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1954-01-11
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 11/01/1954

Buenos Aires, 11 de enero de 1954

Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Tengo en mi poder tus últimas cartas, que por circunstancias de trabajo, a veces agotador, no pude contestar en el tiempo debido y siento me ocurra contigo cuyas cartas constituyen para mi soledad de ésta una ventana abierta a todo cuanto más quiero. Hace meses que no le escribo a nadie. Terminé dos murales de los que creo haberte escrito en mi última carta y quedé muy contento de ellos. Gustan mucho en general y creo haber conseguido con ellos una renovación técnica de ese antiguo género de la pintura. Son absolutamente “murales” y atienden a la decoración del muro, en uno de los dos casos una bóveda, con parecido sentido expresivo y técnica de los muralistas románicos, grandes planos de color plano dinamizando la pared y un dibujo abierto y concreto donde se atiende a su calidad gráfica. Estoy muy contento de ellos y te enviaré fotos tan pronto consiga algunas que den idea de los trabajos. Los estudié muy seriamente y los ejecuté con una precisión de que dudaba al hacerme cargo de las obras. Todo esto tuve que hacerlo sin descuidar mis otras tareas, haciendo más fecunda cada hora del día.
Ayer se aprobó definitivamente por la Junta Directiva del Centro Gallego la publicación de tu libro Galicia no espello que estará en tus manos antes de mediados de año, esperando que lo recojas personalmente en esta. Tambien se aprobó la edición del libro de poemas de Manuel María que tuvo premio hace dos años. Te enviaré en una carta próxima la lista completa de obras aprobadas, en alguna de las cuales tendrás que intervenir tú o personas designadas por tí con arreglo a mi propuesta. Tambien te enviaré un escrito que tuve que presentar a la Comisión de Cultura para defender alguno de los libros saboteados por algunos de nuestros amigos cuya miopía de todo origen se hace cada vez más evidente y ante quienes, un poco por descuido de amigos de ahí, me siento cada día con menos autoridad, o así me parece al menos. Te ruego que no comentes esto de manera alguna con nadie pues no quiero ser motivo de complicaciones y si los demás de esa olvidan mi breve historia personal e intelectual, los vínculos formales que me unen a ellos, para mí no desaparecidos, no importa. Creo que en tanto tiempo he dado muestras de poder trabajar y de conseguir hacer algo útil en la mayor soledad. Pero quisiera, eso sí, que recordasen cuales son las causas que me trajeron a este país, obrando en consecuencia. De todas maneras, algún día haré quizá una crónica o unos dibujos divertidos de esta situación singular.
García Sabell no me escribió, o si me escribió no recibí su carta, en este sentido pienso escribirle estos días, pues en una breve carta que acabo de recibir de Piñeiro acusándome recibo del Libro de Tapas, se refiere, tambien, a esa carta de Domingo que no he recibido y que es posible se perdiese. De cualquier manera os agradezco a todos el que hubiéseis incluído mi nombre para una monografía de Galaxia, pues toda mi obra, regular o buena, como sea, está hecha pensando en Galicia y mis deseos más fervientes son de que esa obra se conozca en esa. Es probable que a fines de este año, si me decido, vaya a Lima pues tengo una invitación para exponer en una galería de esa ciudad, galería donde hace cuatro años aproximadamente expusieron grabados míos. Digo si me decido pues me asusta viajar por este continente y tengo más bien ganas de volver a Europa, a Italia esta vez en primer término. Acabo tambien de firmar contrato por cuatro años con una galería de esta para que me represente y esto quizá me dé posibilidades para un futuro próximo. Creo que te estoy escribiendo demasiado sobre mí, perdóname, pero antes de dejar de hacerlo quiero darte tambien la noticia de que seguramente para marzo o abril saldrá un libro de extraordinarios poemas en gallego de Lorenzo Varela, que lo ilustraré con grabados en madera.
Te agradezco mucho tu artículo sobre mi libro, gracias a tí, a tu generosa amistad, encuentro eco en esa. El libro constituyó un éxito notable en ésta a pesar de su alto precio. Tambien me parece que se vende bien en otras ciudades americanas. Ahora que quedé más libre de compromisos, enviaré ejemplares a algunos amigos para quienes los tengo reservados y de quienes no me olvido.
El pintor Lipa Burd y su esposa que tú no llegaste a conocer, vienen encantados de Evelina, así como de su viaje por Galicia, aunque lamentaron no llegar a coincidir con los amigos a quienes les presentaba. Igualmente muy contentos de vosotros regresó el matrimonio Villar y tanto Maruja como yo no sabemos como agradeceros estas atenciones como tantas otras que te debo. Quisiera que si de esas conferencias de Rodrigues Lapa sobre poesía gallega se publica algo en Portugal o en esa lo hicieses llegar.
Los grabados para la monografía de Maside conseguí que los pagase el Centro Gallego, de modo que lo mejor es que nos ocupéis más de este asunto y alivieis de esta manera el costo de dicha monografía. Por mi parte espero enviaros, en el transcurso de este mes, mi ensayo sobre Eiroa y a continuación el dedicado a Maside tal como lo habeis programado.
No creo dejar nada por contestarte, unicamente de que me ocuparé de que tu libro lleve las modificaciones que tu me indicas.
Contéstame lo más extensamente posible y háblame de tus proyectos y de lo que ahora haces, así como de lo que hacen los amigos comunes. Tengo verdaderos deseos de noticias vuestras. De Maside recibí una carta bellísima que contestaré estos días, así como tambien a Darío Alvarez a quien debo una bella nota sobre mi libro.
Con saludos para Evelina y para los dos de Maruja, recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1954-01-12
Carta de Seoane a García Sabell. 1954
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1954 en 12/01/1954

Buenos Aires, 12 de xaneiro de 1954

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela.

Meu querido García Sabell:

Recibín fai poucos días unha carta de Piñeiro na que fala dunha carta túa que non recibín, e que seguramente perdeuse. Tamén refírese a ela Del Riego noutra recibida pouco denantes que a de Piñeiro. Nesta derradeira adiántame a noticia que tiñas de confirmarmo, que me encheu de ledicia e agradescimento, de que Galaxia publicaría unha monografía feita por tí sobor da miña pintura. Agradézoche sinceiramente esa nova proba do teu agarimo, sen outro estímulo que a vosa comprensión, isolado, a maior ambición que teño é precisamente que a miña obra sexa conoscida nesa, pois toda ela está feita e pensada pra Galiza dende unha cibdade, onde si ben atopei un crima propicio pra o desenrolo do meu arte e onde cada día acrescéntase o meu prestixio, non eisiste unha realidade cuia simpatía téñame engadado, nin estímulo sensibel algún pra o que eu fago. Toda ela coma tí viches está feita de lembranzas, pensada con paixón na terra, cos desexos afebrados de voltar algún día pra atopar nela a miña xustificación defiñitiva. Rematei de facer en decembro o grande mural de que che falaba nunha carta miña e fiquei ledo dél. Está gostando moito e recibo costantemente gabanzas, pero quixera telo feito nesa. Despois do mural escomecei a facer unhas estampas ao temple por un procedimento vello esquecido, que resulta dunha gran novedade, ao mesmo tempo que pinto. Pra febreiro ou marzal sairá un libro de poemas en galego de Varela con grabados en madeira meus. Traballo moito, arreo, soio. E probábel que en outubro ou novembro viaxe a Lima e expoñer invitado por unha galería de aquela cibdade, logo con seguranza irei a Italia onde quixera quedarme todo o tempo que poida. Meu desexo sería quedarme en Europa deica que poidera voltar a esa. Non sei.
Tamén escribo decote. Algús ensaios sobor temas de arte, sobor de probremas nosos, e teño xa algunhas notas tomadas pra facer este mes os ensaios sobor Eiroa e Maside.
Dixen xa o que sei de mín, fálame de tí do que proieitas, do libro da saudade que me anuncias próisimo a sair, fálame dos amigos comús, escríbeme. Fai falla que nos escribades. Temos intrés en todo o que se faga nesa. Fálame do teu ensaio sobor da creación artística, sobor da biografía de Valle Inclán, tan necesaria, sobor dos ensaios que tes de mandar para pubricar nesta. Fálame de tí. Perfecto López fíxome chegar as fotografías do Pórtico que che agradezo fondamente. Conseguín que se aprobasen no Centro Galego algunhas cousas intresantes pras próisimas pubricaciós, o libro de Manuel María, o tomo de ensaios de Del Riego, as obras completas de Cabanillas, de Castelao e de Noriega Varela. Mais estou canso de todo isto e teño ganas de pecharme no meu traballo persoal. Non vexo a ninguén, ou apenas a ninguén, soio a xente do Centro Galego donde eu podo arranxar algo deica agora persoalmente. Supoño que terás recibido un libro de Alberti adicado a tí e meu libro das Tapas cuio limiar adiquei a Elena e a tí. Atrevinme a facelo sin consultarvos deixándome levar polo meu sentimento. Non sabedes o ben e tamén o desfacemento que fixo a vosa estancia nesta en nós, naqueles que tivemos que sair da Galiza. A surpresa de ter comprobado que en tantos anos aturabamos sendo fideles aos principios fundamentaes que nos serviran de guiamento na mocedade e pensando da mesma maneira en tantos problemas actuaes. Que non tiñamos difrencias que nos arredasen aínda tendo desenrolado a nosa vida inteleitual en medios tan desvariados. Cicáis a nosa soidade é a vosa soidade e a nosa limpeza moral que tiñanos achegado nunha época de nosa mocedade fixo o miragre. Que ledicia pra nós comprobar que a nosa xeneración non se tiña estragado e que mantiña unha continuidade e unha unidade mais outa esprovada na aversidade. Pra nós foi un bezo a vosa visita. A vosa soidade e a nosa tiñase povoado de verdades carnanas en nós e que apenas agoirábamos de mozos. Afondábanse pola vosa presencia todal-as andrómenas que uns poucos cativos tiñan erguido pra nos apartar. Aturábamos sendo os mesmos, e adereito traballamos por iguaes fins espritoales, vos na terra e nós pra ela.

Adiqueivos ese limiar de todo curazón. O desfacemento que nos trouxo a vosa volta a Galiza foi o nos voltar á realidade, á soidade. Con vosco vivemos por uns días, moi poucos, en Galiza. Ficábamos novamente soios enfrontados co mecelado destiño que nos mantén alonxados de todo aquelo que amoramos. ¡Abonda! Escribide sobor de vos, dos vosos proieitos. Temos necesidade das vosas verbas, de ter concencia que eisistimos pra vos. Escribide.
Pra Elena e pra tí recibide os saúdos de Maruxa, e a mesma e grande aperta e o desexo de un ano benfadado de:

Seoane.

1954-01-28
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 28/01/1954


Buenos Aires, 28 de enero de 1954

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Sólo dos palabras y estas para felicitarte, felicitándome con ellas tanta es mi alegría, por el acuerdo tomado por la Junta Directiva del Centro Gallego el martes pasado de invitarte oficialmente, en compañía de Evelina, como huesped de honor para el próximo mes de julio. No dés noticia de ello hasta que recibas la invitación oficial. Hubo que aceptar la propuesta de Cabanillas, a quien temo, que a lo mejor tambien será invitado. (No hables por favor de esto.)
Ya nos escribiremos sobre tu viaje. Hoy solo quiero participarte de nuestra alegría fraternal, la de Maruja y mía, y de nuestra emoción.
Recibí estos días la carta de García Sabell que me conmovió hondamente y por la que sé que no estaré solo, ni mi obra se perderá en el vacío, mientras estéis vosotros ahí. Todo lo malo que ocurrió a nuestra generación estoy seguro que ha de tener, que tiene ya, su compensación.
Perdóname estas líneas escritas de cualquier manera. Felicitaciones y abrazos para Evelina y para tí de Maruja y míos:

Seoane
Acabo de recibir el espléndido tomo de La Saudade sobre el que te escribiré.

1954-02-01
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 01/02/1954

Vigo 9-feb. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Ya supondrás con que enorme emoción recibí tu carta y la alegría que su contenido me produjo. Con mayor motivo, porque a través de tus breves líneas descubro el contento que a tí también la cosa te produjo.
Hoy mismo ha llegado a mi poder la invitación oficial, que me apresuraré a contestar aceptándola.
Muchos motivos me hacen particularmente agradable la idea del viaje. Pero puedes creerme que, entre los más incitantes se cuenta el de poder abrazarte y charlar contigo largamente. Espero que no surja ningún contratiempo que me impida realizar el desplazamiento. En la carta del Centro me hablan de reservar los pasajes en avión. Sin embargo, a mí, para un recorrido tan largo, me placería más hacerlo en barco. Así se lo voy a comunicar a ellos, aunque, desde luego, aceptaría la solución que acordasen.
Lo que me dices sobre Cabanillas, quizá no estuviese mal. Sería peligroso, indudablemente, si fuese solo. Pero de acompañarlo yo, casi podría asegurar que lo controlaría bien.
Con respecto al posible programa de conferencias a desarrollar, se me ocurre que resultaría oportuno referirlo a los siguientes temas: El P. Sarmiento y su labor de filólogo; La personalidad de Murguía y su influencia en los dos más grandes poetas gallegos de su tiempo; Estudio de la poesía pondaliana; La prosa gallega contemporánea; La moderna poesía gallega; El teatro gallego. También un tema sobre Escritores extranjeros en Galicia. En fin, tú me dirás lo que creas más conveniente al respecto.
Me alegro que te haya gustado el tomo de La saudade. Hasta ahora parece ser el libro que obtuvo más éxito de cuantos publicamos. Días pasados te remití también un ejemplar del primer cuaderno de arte, dedicado a Colmeiro.
Supongo que habrás recibido una carta mía, que se cruzó con la tuya. Espero que me escribas largamente y que me hagas cuantas observaciones creas oportunas.
Un millón de gracias por las continuadas pruebas de amistad que me estás dando.
Días pasados recibí una larga carta de Otero Espasandín desde Washington en la que me habla de sus preocupaciones culturales gallegas y de la nostalgia que siente de Galicia.
Hoy me ha escrito un amigo hablándome de tu labor ahí, y entre otras cosas me dice: “Seoane merece nuestra mayor estimación por cien motivos. Su obra es quizá, y sin quizá, la más valiosa de cuantas se han hecho en nuestros medios emigrados”.
Bueno, nada más por hoy. Me siento profundamente ilusionado con la idea de que pronto podremos vernos.
Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un abrazo muy fuerte de
Fdez del Riego

1954-02-23
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 23/02/1954

Vigo 23-febrero 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo en tu poder dos cartas mías, una de ellas contestando a la que tú me escribiste últimamente.
Estas líneas tienen por único objeto solicitarte un favor, que no dudo atenderás con tu amabilidad característica.
Entre los autores premiados en el Concurso literario del pasado año, figura, como tú sabes, Pedro del Río Sánchez. Es un chico que reside en Madrid con mil problemas económicos, y al que le urge muchísimo hacer efectivo el importe del premio. Hace ya tiempo que lo gestiona, y ahora me agobia a mí con la cosa. En vista a ello, te adjunto el recibo correspondiente firmado por él, para que tú cobres en el Centro. Y una vez que tengas la cantidad en tu poder, hagas el favor de entregarla en la dirección siguiente:
“A. M. Delfino y Cía. –Florida, 439”. Bien sé que esto supone para tí una gran molestia, pero, abusando una vez más de tu bondad, espero que atiendas mi petición –que no habrá de repetirse, con la mayor rapidez que te sea posible.
Nada más por el momento. Un millón de gracias anticipadas, y con cariñosos saludos para Maruja, te envía un fuerte abrazo

Fdez del Riego

1954-02-28
Carta de García Sabell a Seoane. 1954
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1954 en 28/02/1954

Santiago de Compostela, 28-II-1954

Sr. D.
Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Recibín a tua carta de data 10 de febreiro, que penso contestar moi en breve e longamente. Agora trátase de un asunto moi importante no que é imprescindíbel a vía confidencial. E por iso aproveito o viaxe da Dona de Bouza-Brey, que leva a carta en man.

Veleiquí o problema. En España, e na barafúnda de publicacións oficiaes ou semioficiaes ó servicio do réxime, hai unha soia totalmente autónoma e de grande honestidade. Chámase ÍNSULA, non séi si ti terás visto algún número d-ela. A trancas e barrancas, loitando con moitas dificultades, vai saindo adiante. Hoxe ten no país un prestixio fantástico e véndese por miles e miles de exemplares. Un dos últimos números estivo adicado íntegro ás letras catalás. Tivo unha resoancia extraordinaria e tal ímpetu que nin as autoridades se atreveron con él. Pois bén, a nós ocurríusenos que se podería elaborar outro número adicado por compreto a Galicia. O Direitor da Revista –Enrique Canito– é amigo méu. Púxenme á fala con él e aceptóu a nosa proposta. Desde logo, fiándose na seriedade inteleitual de Galaxia. Xa temos estudado un anteproieito e coidamos que podemos facer algo extraordinario. Teimamos dar unha visión total e verdadeira da forza, puxanza creadora e auténtica orixinalidade da cultura galega aitual. As xestións levámolas no maior secreto pra que cando a Revista apareza seña como unha verdadeira bomba na estulticia e modorra do país. Agora ben, precísanse anuncios das editoriaes de libros galegos. Eiquí creo que contamos con todas. Mais era moi importante adicar unha plana enteira ás aitividades editoriaes do Centro Gallego e media ou cuarta páxina ás que Cuadrado e ti levades feito. O importe da páxina enteira (tén en conta que a revista tén un tamaño semellante ó de un periódico) custa 2.000 (dúas mil) pesetas; média páxina, 1.300 (mil trescentas), e un cuarto de páxina, 600 (seiscentas). Como vés, son precios moi razoables, dada a enorme difusión da Revista e a dimensión das páxinas.

O que nós pretendemos é que o Centro Gallego se compormeta a abonar o anuncio d-eles e mail-o voso, e que señas tí o encargado de lles facer ver a importancia de todo orde que ísto tén. Ven ser o espaldarazo en toda España do aspeito cultural dos galegos en Bós Aires, ou seña, do Centro Gallego, que en realidade eres tí, e de NOVA, Botella al mar, etc., que felizmente tamén eres tí. Nas tuas máns, pois, deixamos esta misión. Aitua como millor comprendas que debe facerse. Importa a rapidez, pois a cousa urxe. Que teñan en conta que Galaxia, sin un real na caixa, vai pagar un anuncio de páxina enteira. Cando me contestes, por correo aéreo, fálame somentes de unha maneira moi vaga e do xeito que tí vexas máis engañoso pra a Censura, que cada día fáise máis dura e máis estreita.

Si non conseguiras o anuncio voso, non te preocupes demasiado. Vós sairedes na Revista, pase o que pase. É perciso que me envíes unha lista completa de todol-os libros que vós levades publicados, diversas coleicións, etc.
Recibe unha forte aperta de

Domingo

Van co-ista carta dous artigos publicados no número extraordinario de Fín de Ano da Noite, e que tiveron bastante éxito. O da Ciencia tén, como podes ver, unha intención condanada e pasou pol-a censura inexpricabelmente. A xente captóu moi bén o ferrete e fói moi comentado.
Na próxima carta, enviaréiche o artigo pra La Nación.
Saúdos pra Lorenzo e Rafael.

Queremos que a páxina do Centro Gallego veña arranxada e disposta por tí, e pol-o tanto sería moi conveniente pra nós que a enmarcases ou decorases según estimes millor. Todo dibuxo teu caerá ben na Revista. Incluímos un número de ÍNSULA, por si non-a conoces, pra que te fagas unha ideia das dimensións e do tono da mesma.

1954-03-09
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 09/03/1954


Buenos Aires, 9 de marzo de 1954

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Dos líneas nada más para adjuntarte el texto de la monografía de Eiroa. Acabo de llegar de afuera y tengo todo desordenado y uno de estos días te escribiré con calma sobre todas las cosas pendientes.
Recibí una carta tuya referida a un encargo de Del Río, del que tambien me ocuparé estos días y la monografía de Colmeiro, muchas de cuyas reproducciones ya conocía. Sobre tu viaje próximo si puedes no te comprometas firmemente a nada que no tenga que ver con el C. Gallego. Te escribiré con calma. No hagas caso de nadie de aquí sobre tu viaje y prepara un ensayo o dos para una revista de cultura de esta que deben llegar lo más pronto posible.
Dime que te pareció lo que hice sobre Eiroa y cuándo estará impresa.
Un saludo de Maruja y mío para Evelina y para tí y recibe el gran abrazo de tu amigo:

Seoane

1954-03-15
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 15/03/1954

Vigo 15-marzo 1954
Mi querido amigo:
Supongo que habrá llegado a tu poder una carta mía, en la que te rogaba una gestión a favor de Pedro del Río. Ahora me comunican que la persona que iba a realizarla, se niega a ello no sé porqué razones. Ya supondrás la rabieta que esto me produjo, por la informalidad que supone. Y lo peor de todo, es que yo, fiado de las promesas, le había garantizado al muchacho el éxito de la gestión. Ahora no sé como justificarme con él. ¿Podrías tú hacer algo? Háblale a Prada, a ver si él tiene un medio de ayudarlo.
Perdóname tanta molestia, pero es que me comprometí con el interesado, y quisiera que sus pretensiones prosperasen dentro del más breve plazo posible.
Nada más por el momento. Un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

En este mismo instante recibo tus líneas con el trabajo sobre el escultor Eiroa. Dentro de unos días te escribiré acerca del particular.

1954-04-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 22/04/1954


Buenos Aires, 22 de abril de 1954
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Voy a escribirte todo lo exactamente que pueda para referirme sobre todo a ésta. Recibí tus artículos, muy buenos, que utilizaré en una revista próxima a salir. Con “Imago Mundi” aprovecharé tu viaje para ponerte en contacto con su director José Luis Romero, uno de los historiadores americanos de más prestigio en este continente, y con su cuerpo de redactores, todo él compuesto por gente especializada en diversos aspectos de la cultura. La gente amiga te espera con entusiasmo y estoy seguro que vas a tener un franco éxito en ésta, quisiera, sin embargo, hacerte conocer cual es la situación real de la colectividad en la vida cultural argentina, para que reclames, cuando llegue el momento, libertad para utilizar tu tiempo para ponerte en contacto con los elementos intelectuales argentinos que son de extraordinario interés para nosotros. Te escribo sobre esto porque tengo para mí la experiencia de los viajes del año pasado, así como anteriormente el de Otero Pedrayo. Nuestra colectividad vive absolutamente al márgen, como puedes quizá haberlo observado, de la vida intelectual del país y de la cultura en general. La gente mejor, amigos nuestros, es gente modesta que limita su función a realizar una obra de divulgación cultural gallega en muy cortas proporciones. Cualquier colectividad de otro origen, la italiana, la alemana, la francesa, etc., mantienen vínculos muy estrechos con las instituciones culturales del país y han logrado crear un interesante intercambio entre los escritores y artistas de sus países con los de éste, que redunda en beneficio, por muchas razones, del país europeo de que proceden. Aprovechan para ello no solo las organizaciones que crearon sino tambien los lazos sentimentales que pueden unir a los argentinos con esos países. Un porcentaje considerable de hijos de gallegos ocupan aquí puestos destacados en el mundo cultural pero no tienen relación en absoluto con las organizaciones de nuestra colectividad, cerrada a cualquier inquietud y tampoco tienen vinculación con Galicia, porque tampoco los intelectuales gallegos supimos establecer el vínculo necesario con ellos. Si tienen curiosidad por nuestras cosas la satisfacen a través de órganos oficiales y muy rara vez de otra manera. Algunos de los que llevamos años en ésta venimos sustituyendo malamente esta relación y es necesario, a mi juicio, que tu aproveches este viaje en ese sentido. Buenos Aires puede ser un centro muy importante de nuestra inquietud intelectual. Los órganos culturales argentinos, las publicaciones etc., pueden ser un vehículo que aprovechamos y su resonancia es siempre continental, incluyendo al Brasil entre los países que ven con atención lo que aquí se hace. Para esta relación que tu puedes establecer y que los anteriores invitados a pesar de su magnífica labor no pudieron hacer por ser absorvidos (sic) por actos de la colectividad que no les dejaron apenas tiempo para ver la ciudad, es para lo que debes reclamar cierta libertad y poner un límite prudencial a tus intervenciones. Esto tambien puede servir para evitar que puedas ser utilizado en beneficio de intereses subalternos en los que fatalmente tratarán de meterte unos y otros. Por mi parte trataré de conseguir que algunas de tus intervenciones se realicen en centros universitarios argentinos, pues de esta manera tu colaboración puede ser más útil incluso a la colectividad. Creo que el objetivo más importante para Galicia en América es ganarse a los hijos de gallegos que son una cantidad abrumadora y que están situados como es natural en los puestos más destacados en los países donde nuestra emigración fué constante. Ellos pueden ser útiles a Galicia, los padres solamente de manera muy relativa. En todo caso pueden serlo como lo fueron ya para levantar un puente, editar un libro, hacer una escuela y nada más. A la enorme masa de hijos de gallegos hay que tratar de despertarles el orgullo de su origen, como supieron hacerlo otras colectividades y esa es labor vuestra y nuestra y tu viaje puede ser de enorme utilidad en ese sentido.
Siento mucho no poder explicarme mejor, de modo que dejo librada a tu intuición el planteo de este problema. En tu plan de conferencias que en principio se acordó que fuesen solamente cuatro, creo que sería necesario una que tratase el movimiento cultural gallego a través de las últimas generaciones sin excluir naturalmente a los que están fuera. Esto es muy importante, nos hace mucha falta una labor de exaltación de los actuales valores gallegos, pues quizá por el tipo de labor que los escritores y artistas en general vinieron realizando, luego de la generación de “Nos”, de carácter más estrictamente intelectual y minorista, sus nombres no son populares. Te aconsejo además que si no las escribes casi las escribas, de modo que puedas reconstruirlas facilmente a efectos de publicidad, publicaciones, etc. Todo va a ir muy bien. Por mi parte estoy deseando que llegue el día de vuestra venida, quiero charlar contigo todo lo que debimos charlar en todos estos años, hablar de muchos recuerdos comunes, de libros, de proyectos para futuras publicaciones, de todo. Serás tambien tú el que busques tiempo para esto.
Me alegro que te hubiese gustado el trabajo sobre Eiroa, pero no me gustaría que se adelantase su publicación al de Maside, pues considero muy importante la monografía sobre él. Me gustó mucho el artículo de Johan Ledo, preciso y acertado. Yo preparo el de Maside de dibujante y grabador. Si haceis algo sobre Villaamil, sobre su centenario, avisarme, pues sobre él tengo una monografía escrita hace años de la que se publicó una parte en la revista del Centro Gallego, con motivo de los muchos cuadros que hay en el Museo de Bellas Artes de esta ciudad. Tambien trato de terminar un libro de unos doce poemas, As cicatrices se va a llamar probablemente.
Bueno, creo que esta carta supera la ausencia de algunas que debí de haberte escrito ultimamente. Antes una advertencia, cuidado con las conferencias en Montevideo, etc. En Montevideo de haberla, únicamente en una entidad universitaria, nada de ningún otro sitio, así se lo manifesté a Prada, que no sé por qué me comentó sobre esto. A Prada tambien le entregué el importe del premio de Del Río para que se lo haga llegar, pero hace falta que le envíes o me envíes urgentemente la dirección de él, en Madrid.
Quisiera que me enviases, a mi cuenta, que te liquidaría aquí, basta de obsequios te lo ruego, el libro de Cuevillas sobre los celtas, el de González Alegre sobre poesía y esos dos tomitos Las Rias Bajas y Compostela, que acaban de salir en Barcelona. Tambien quiero estudiar contigo la posibilidad de venta en esa de algunos libros nuestros como el de tapas, o el de Varela por ejemplo, que va a salir y si es posible la colocación por algún librero o persona aislada que quiera hacerlo y con el descuento que corresponde de ejemplares numerados de esos libros. No es posible que estemos haciendo nuestro trabajo para gente agena (sic) a nosotros, pues la colectividad no se entera de nada, ni por desgracia lée como te puedes haber dado cuenta.
Bueno, esto es todo. A Domingo le envié el material que solicitaba para Insula y tambien una reseña sobre los autores gallegos publicados por nosotros en todos estos años. Contéstame si hace falta algo más.
Saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos y aparte recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

Contéstame pronto y consúltame cualquier cosa que se te ocurra, pues cualquier pregunta que me hagas estoy dispuesto a responderla aunque sea en pocas líneas a vuelta de correo. IMPORTANTE: Es necesario que escribas una breve carta al Centro Gallego anunciándoles que vas a cambiar el título de tu libro Precursores e Novos por Galicia no espello, aumentándole además algún capítulo que llegará de un momento a otro, si no llegó a Buenos Aires.
El martes pasado la Junta Directiva tomo el acuerdo de invitar a Otero Pedrayo a venir a ésta luego de su viaje a Caracas. Hasta pronto.

1954-04-28
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 28/04/1954

Vigo 28-abril 1954

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Acabo de recibir tu interesante carta en este mismo momento. Me apresuro a contestarla para aclarar algunos puntos con la mayor urgencia.
Considero importantísimas todas tus indicaciones, y procuraré ajustarme a ellas, pues me doy perfecta cuenta de la transcendencia que tienen. En cualquier caso ya me indicarías tú mismo la forma de evitar la total absorción del Centro, puesto que éste me hizo hincapié en su carta que al aceptar la invitación quedaría comprometido con él exclusivamente. Pero, en fin, creo que la cosa se resolvería prolongando algo más la estancia ahí.
Te agradecería que a vuelta de correo me concretases los lugares donde se han de desarrollar las conferencias, y el idioma a emplear. ¿La posible ida de Otero, no alterará el programa? Quería ponerme inmediatamente a prepararlas. Aparte de la relativa al actual momento cultural, cuya sugerencia estimo muy acertada, podría referirse otra a Valle–Inclán, y otra a Lorca poeta gallego. Después podría preparar otras tres, sobre Pondal, el P. Sarmiento filólogo, y Murguía y su influjo en las figuras de su tiempo.
Lo de Montevideo, tal como me indicas, considero que deben de ser en la Universidad. Me une gran amistad con el Decano de la Facultad de Letras, Jiménez de Aréchaga, y la cosa será fácil.
Mañana te enviaré certificados, por correo marítimo, los libros que me pides.
Se recibió todo el material que me enviaste para la revista Ínsula. La aportación es magnífica, y el número cuando se publique causará sensación.
Con esta misma fecha escribo al Centro, solicitando la alteración del título del libro, en la forma que me indicas.
La dirección de Pedro del Río es: Fernán–González, 75-4º derecha-Madrid. Sin embargo, podéis enviarme a mí el encargo, y yo se lo entregaré inmediatamente. Lo que os agradecería es que lo remitieseis con la mayor rapidez posible, porque no deja de apremiarme.
Estoy deseando verte y poder charlar de todas las cosas de que me hablas, y de muchas más.
Afectuosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo, de

Fdez del Riego

P/S: No sé si te dije que Plácido regresará muy pronto a Galicia, con toda su familia.

1954-05-11
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 11/05/1954


Buenos Aires, 11 de mayo de 1954

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Las conferencias van a realizarse en el Círculo de la Prensa, en la Facultad de Filosofía y Letras de ésta, en un teatro y en el local del Centro Gallego, que son las programadas hasta la fecha, aparte del saludo tuyo a la colectividad gallega con motivo del Dia de Galicia en un acto folklórico musical que todos los años se realiza. Creo que con las conferencias que tienes preparadas o por preparar está muy bien y quizá sobren, pues nosotros estamos haciendo hincapié en que se aprovechen las experiencias pasadas y no se agote a los conferenciantes. La forma de evitar la absorción de parte de la gente de Centro Gallego, es indicarles ese deseo tuyo a Vázquez Iglesias, a él personalmente por carta en vísperas de venirte, o el día de tu llegada, que te hagan un plan concreto para tu dependencia de la entidad. Creo que para esto debías hablar con Domingo pues él conoce y experimentó este problema.
Está a punto de salir una revista Galicia emigrante. La dirijo yo y no depende de nadie. Quisiera que me enviases urgentemente colaboraciones, de Piñeiro, Borobó, García Sabell, Álvarez Blázquez, Darío y los hermanos, Paz Andrade, etc. A los que pueda tambien voy a escribir personalmente, pero quisiera que tú fueses el encargado de eso ahí. Se pagará poco de momento, pero se pagarán las colaboraciones, pues ahí deben evitar el colaborador gratis en nada de aquí, ya hablaremos de esto. De Maside quisiera un dibujo con pie mensual, en este sentido pienso escribirle. Con preferencia, ensayos ligeros ilustrados, cuentos, crónicas, en idioma gallego y castellano. Va a ser una revista corriente pero que tienda a galleguizar a los hijos de gallegos e incrustarse en la vida de este país. Tambien harían falta anécdotas, las más posibles y breves notas de humor. Quisiera que tu te encargases de esto y me enviases urgentemente lo que puedas. El primer número sale a fin de este mes. Es una nueva aventura de la que estoy casi seguro de salir bien.
¿Salió el tercer tomo de Couceiro Freijomil? ¿Cómo van vuestras ediciones? Necesito fotos de todos aquellos de quienes me mandes colaboración y que acompañen para la primera una breve nota autobiográfica. Tambien pensaba escribirle a Concha Castroviejo o Pura Vázquez para que se encargase de una selección sobre la mujer gallega. Dime que te parece todo esto y contéstame urgentemente.
Saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos y tu recibe el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane

Nota: Envíame datos para un concurso literario del Ayuntamiento de Vigo, que me los pide un escritor argentino de origen italiano, Victor Luis Molinari.
Tambien desearía que Castro Arines me enviase notas con fotografías de pintores gallegos residentes en Madrid como Lago Rivera, Mampaso, Dans, etc.
[Manuscrito]
S.

1954-06-03
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 03/06/1954

Vigo 3-junio 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta, con las indicaciones que te solicitaba. No te contesté antes, en espera de poder enviarte algún artículo para tu revista. Pero como la gente, aquí, procede con una lentitud crónica, decidí ponerte estas líneas para advertirte de lo que hay sobre tu petición.
Lo mismo Piñeiro, que García Sabell, Valentín, y los Alvarez Blázquez, prometieron entregarme las colaboraciones. Se las reclamé con urgencia, y aseguraron que las harían con gran rapidez. Sin embargo, hasta el momento no conseguí que me las diesen. Este es un viejo achaque al que estoy muy acostumbrado. En todas las cosas pasa lo mismo, y hay que insistir continuamente para sacudir la modorra. De todos modos, calculo que en los primeros días de la próxima semana pueda enviarte la mayoría de los artículos solicitados. Al propio tiempo, pediré a otros que me manden también algo. La idea me parece interesante, y creo como tú que la revista prosperará.
El tercer tomo del Diccionario de escritores de Couceiro Freijomil no salió todavía de las prensas. Parece ser que ya se está imprimiendo, de modo que no tardará mucho en salir.
Nosotros dimos ya a la imprenta la monografía sobre arte de Maside. Creo que saldrá mucho mejor que la de Colmeiro. No sé si podré llevarte ya un ejemplar. Por cierto que Maside está bastante mal de salud, y me temo que la cosa desgraciadamente no tenga remedio. Si le escribes, no hagas la menor alusión a ello, pues ya conoces como es, y la indiscreción me costaría por lo menos su amistad.
Encuentro muy oportuno el proyecto de encargar a Concha Castroviejo –que lo hará mucho mejor que Pura Vázquez– la sección sobre la mujer gallega. Lo mismo el de encomendar a Castro Arines las notas sobre pintores residentes en Madrid. A ambos puedes escribirles al diario de la noche Informaciones –San Roque 7, Madrid–, del que son redactores.
Traté de informarme acerca de las bases del concurso a que te refieres, y que interesan a tu amigo Molinari. Pero resulta que nadie sabe de tal concurso. El Ayuntamiento de Vigo celebró, en efecto, hace unos tres años, un concurso literario, pero desde entonces no volvió a conocer ningún otro. Este año se celebró uno patrocinado por el Centro de Hijos de Vigo, pero no hay nada más.
Bueno, nada más por el momento. Espero volver a escribirte, como te digo, a comienzos de la próxima semana, adjuntándote algunos artículos para la Revista.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de

Fdez del Riego

P/S: El número especial de Ínsula, que promete ser muy interesante, se publicará el día 15 del próximo mes. Haré todo lo posible por llevarte algún ejemplar. Maside hizo para él varias ilustraciones y dibujos.
Supongo que recibirías los tres libros que te envié a su debido tiempo, es decir, cuatro: La Civilización Céltica de Cuevillas, Las Rías Bajas de Castroviejo, Santiago de Compostela de Otero, y Poesía gallega contemporánea de González–Alegre.

[Manuscrito]
Acabo de recibir una carta de Rodrigues Lapa, en la que me confirma que en el mes de agosto explicará conferencias en Río de Janeiro y São Paulo. Dará una sobre líricos y otra sobre cuentistas gallegos. Me dice textualmente: “Queria de si, antes de partir, os contos Tres hojas de ruda y un ajo verde de Seoane. Faço nisso grande empenho. O seu livro Fardel de eisilado, impressionou-me fortemente”. Mañana le enviaré, pues, el ejemplar que me dedicaste, para que una vez utilizado, me lo devuelva.

1954-06-11
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 11/06/1954

Vigo 11-junio 1954
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo en tu poder una carta mía, en la que te informaba sobre los encargos que me hiciste. Con estas líneas te adjunto los primeros trabajos que me entregaron para tu Revista. Son, uno de Piñeiro, otro de García Sabell, y otro de Valentín. Del segundo también te acompaño otro, “Cambio de frente en la ciencia”, ya publicado en La Noche, pero que puede servirte. Cuando tenga más colaboraciones, te las remitiré. No incluyo las notas biográficas y fotos, porque de los tres se han publicado en la Revista del Centro, y puedes utilizarlas.
Estoy deseando recibir el primer número de la publicación, y desde luego puedes contar conmigo para representarla aquí.
Estos días ando loco de trabajo, pues quiero dejar más o menos normalizadas mis cosas profesionales, antes de marcharme.
Escribí al Centro, pidiendo con urgencia un Certificado de Aerolíneas en el que se acredite la reserva de pasajes a nuestro favor, y otro de cualquier compañía marítima o aérea, en el que también se acredite la reserva de pasajes para la salida del país. Te ruego que activen ese envío, pues corre mucha prisa para efectos del visado.
Nada más, de momento. Un abrazo muy fuerte de

Fdez del Riego

1954-08-10
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1954
Nova York
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1954 en 10/08/1954


Vigo, 10 ag. 1954

Moi querido Seoane:

Estou en tanta divida contigo, como con tantos anceios de a cancelar aitivamente. Sempre afogado en afaceres urxentes, un vai deixando, d-unha pra outra hora, o que non quere facer por facer, senon mais por lecer. Pra qué engadir qué por lecer do esprito?
Todos os amigos –eiqui, outro mundo... non presta–, estamos fondamente ademirados da tua laboura, é, mais ainda, do teu tempre e animo; da tua liña íntima revelada en froración continua, sen desfalecimento, nin ensomecimento. Moitas vegadas fixen o proposito de facer gravitar o meu pensamento en torno a tua obra, e a persoalidade que descobre, pruridimensional e vizosa a todos los ventos que enroita. Algún día terá de ser, si ben eiquí o campo xornalístico é un coto, ou vedado ou luxado, onde se crian coellos d-unha caste somentes. Nada che dí de novo todo eso.
Estóu de novo c-o pé no estribo do avión pra América. Supoño que Paco e Pepe te informarian. Debo estar seis semáns en México, a partir do 4 de oct., duas en Veracruz e duas en Mazatlán. O curso da FAO rematará o 10 de decembro. N-esta data ou voltaréi, pol-o Norte, ou baixaréi a Bogotá, onde me oferecen unha misión de asesoramento por un ano, pra ourentar un plan nacional pesqueiro que o Goberno pretende sexa executado baixo a direición da FAO. Non sei ainda se poderei facelo compatibre c-os meus asuntos eiquí, que son absorventes a mais. De todol-os xeitos, terás novas mais a miudo, dende as terras de Cortés.
Agora quero falarche algo do Pranto matricial. Pepe díxome do benevolo xuizo que ti e Azcoaga fixestes d-ese poema d-un extrapoeta. Non tería intrés pubrical-o, se non introduxera no protoplasma un pouco licuoso e alicorado da nosa poesia galega actual, acentos mais direitos e menos deprendidos. E senon representara un contacto vivo c-o as frebas do pobo, ao que é preciso ir ainda que sexa pol-as vias do sentimento e o mito. Algo craro se dibuxa en torno a Daniel; é que coma mito medra dia e noite, alem e aquem do mar. Pois entón estamos diante d-unha fonte viva de creación do esprito nos indeliberados cultores do esprito, manifestado en sentimento, ou xa, en concencia, en pensamento despois.
Si o Centro, como me anuncia Pepe, vai a edital-o, quero persoalmente deixar o choyo nas tuas maos d-artista, de mestre maduro nas artes do mais belo libro galego que se fixo. ¡Pena non ter eiquí quen nos redima das baixas e torpes formas, en que ainda se lanzan os libros das nosas mais conspicuas editoras! Agardo que Maside me entregue algun dibuxo de Alfonso, prometido hai meses. Colmeiro leva ahí algunhas ilustracións, das que poderías aproveitar unha. Laxeiro podería facer outra. Tamen Torres prometeu unha. E ti non deixarás de engadir as que queiras, pois xa que a cousa terá un ar de homaxe compre que os artistas mais achegados, na raiz, a persoalidade lembrada, figuren con algunha colaboración persoal. E remato. Moitas gracias. As mellores lembranzas a Maruxa e pra ti as apertas mais quentes.

Valentín

[Escrito na marxe esquerda:]
Querida Maruja:
Quisiera haberte enviado por Evelina un cariño que te recordara nuestra tierra. No lo hice por ser limitado el peso de equipaje en avión. Otra vez será... ¿Cuándo os decidís a venir? Para vosotros, y para todos esos buenos amigos que ahí dejamos, guardo siempre el mejor recuerdo. Con Luis un abrazo de

Mª Pilar

1954-10-08
Carta de Fole a Seoane. 1954
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1954 en 08/10/1954


Santiago, 8 de octubre de 1954


Mi querido Seoane:


Te escribo desde nuestro inolvidable Santiago. Estoy pasando unos días aquí invitado por los viejos amigos Garcia Sabell y Ramón Piñeiro. Hablé aqui con Paco Del Riego.
Por él te envío un artículo para Galicia Emigrante. Ya vi otro mio publicado en el n. 3. La revista gustó mucho aquí, a mi el primero. Eres hombre que sabes hacer las cosas. Aqui, en casa de Sabell y en lo de Piñeiro he visto hermosos dibujos tuyos.
Te mandaré, por indicación de Del Riego, los otros cuatro artículos. Serán mucho más interesantes.
Puedes contestarme por el amigo Castiñeiras. ¡Que nos pase la foto? ¿Qué te ha parecido esa comedia mía que te envié el año pasado? ¿Es publicable?
Por desgracia, mi situación económica es pésima. Con esto quiero decirte que te recuerdo tu última carta.
Le he escrito aparte a Cuadrado.
Un gran abrazo, con muchos recuerdos a Lorenzo Varela.


Dirección
Cine España
Lugo

1954-10-19
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 19/10/1954

Buenos Aires, 19 de octubre de 1954
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Como siempre, es irremediable, estoy en deuda contigo. Desde vuestro regreso, hace aproximadamente dos meses, nosotros nos sentimos nuevamente lejos, muy lejos de Galicia. Con vosotros, hablando de los amigos, despertando recuerdos comunes, nos sentíamos como si los años no hubiesen pasado, como si todo hubiera sido lo mismo que entonces y al separarnos nos fuésemos cada uno a nuestra casa compostelana para encontrarnos al día siguiente a la puerta de la Universidad, o en el café, o en el paseo de la Rúa del Villar. Con vuestra visita venía para nosotros un poco Galicia y el pasado, ese pasado que es para los emigrados oro brillante que como el avaro acaricia en la soledad; sumando recuerdo a recuerdo y gozando en cada uno aún en el más triste, aquel que hubiésemos querido olvidar y que ahora, capitalizado en nosotros, nos alegramos en su tristeza no haber olvidado. Cuando marchásteis fuimos al barco para daros a Evelina y a tí un abrazo de despedida. Cuando marcharon Elena y García Sabell hicimos lo mismo y pasamos algún tiempo fuera de nosotros, doliéndonos en ese abrazo que parecía separarnos. No queremos desde entonces que ni siquiera un gesto cariñoso nos separe de Galicia y de vosotros, los amigos. No tenemos que despedirnos. Estamos en Galicia, jamás hemos salido de ella, estamos con vosotros, con todos desde donde tenemos que estar, desde nuestras acciones y desde el fondo de nuestro corazón. Si no la vemos con nuestros ojos es por una incapacidad física, si no sentimos vuestra voz, es por lo mismo, Galicia y vosotros estáis en nosotros y ningún abrazo puedo separarnos.
Supongo que desde entonces habrás ido teniendo noticias de los asuntos de la colectividad. Aquí estuvo Rof Carballo; antes conseguí que la Asociación Medica del Centro Gallego le invitase y se adhiriese a esta invitación la Junta Directiva de la entidad. No pudo pronunciar algunas de las conferencias proyectadas para un público extenso y tuvo que limitarse a las médicas. De cualquier manera su estancia constituyó un éxito. Todo lo otro marcha lo mismo. Se van a editar los libros de poemas de Pura Váquez y de Valentín. Por mi parte continúo con la revista que va obteniendo cada día más éxito y más número de lectores y hace dos semanas iniciamos con motivo de su propaganda, con su nombre, una audición radial de media hora que se transmite todos los domingos a las dos de la tarde (Galicia Emigrante). Necesito que me envíes colaboraciones, reportajes, notas gráficas y literarias que sean inéditas. El artículo de Piñeiro que gustó mucho, era conocido de algunas gentes de aquí porque se había publicado –y yo no lo sabía– en una revista de esa y nosotros lo dimos como original. Tu tienes la lista de encargos. Te ruego que le dediques algún tiempo libre, necesitamos retratos y breves autobiografías o biografías. Diles a todos los amigos que colaboran en las condiciones de que te hablé. Todo es muy urgente pues los meses pasan rápidamente y la revista “traga” en cada número su buena cantidad de colaboraciones. Envíame un reportaje sobre “Galaxia” con fotografías.
En cuanto a mi monografía ya encargué las reproducciones en color, espero enviartelas, dentro de un mes aproximadamente que es cuando pueden estar impresas, por algún propio si tengo la suerte de encontrarlo para entonces. Me gustaría que cuando tuviéseis las pruebas de los grabados que van, me las enviáseis para ponerle los nombres de los propietarios de los cuadros y tambien añadir la fotografía de algunos cuadros últimos, así como del mural que tu viste. Dime si estoy a tiempo. Estoy deseando que salga, tengo una gran curiosidad por verla y me parece que ella, gracias a García Sabell y a vosotros, me incorpora nuevamente a Galicia. Agradezco esta reincorporación con toda el alma.
Te ruego que las noticias que me dabas en tu última carta –la tercera que recibí, no la cuarta como tu dices– sobre los libros proyectados por el Centro Gallego, le des cuenta de ellas al Presidente de la Junta Directiva, alegando el encargo que te hizo la sub-comisión de Ediciones y publicaciones de la Comisión de Cultura. Tambien es urgente que lo hagas para oficializar todas esas gestiones emprendidas. A mi me parece muy bien. En cuanto a los dibujos de los diarios, de Daniel, no hacen falta a mi juicio clisés, sino fotografías de ellos con los pies al dorso. Lo otro sería muy lento y su envío tendría más dificultades. De todas maneras pueden dejar esto para decidir por esa subcomisión. Haré que ella te conteste inmediatamente y que trate de habilitar fondos para estos trabajos, debiendo referirte en la carta tambien a esto.
La Guía de Galicia de Otero Pedrayo no la recibí, espero que quizá llegue alguno de estos días. Recibí las direcciones y los poemas de maldizer. Me alegró mucho el saber que había gustado mi carpeta y el libro de Varela, sobre éste me gustaría que enviases los recortes de las notas que se publiquen para entregárselas a él. Todos los amigos os recuerdan con cariño, Lorenzo y Marika, Novoa y Chela, Rotzait y Perla y Lipa y Esther. Todos tienen para vosotros un recuerdo y preguntan noticias vuestras.
Pongo punto final a esta carta para no hacerla interminable. Continúo pintando, estos días intensamente, y tengo algunos proyectos de los que te daré cuenta.
Recibid Evelina y tu de Maruja y mío el fuerte abrazo de vuestro amigo:
Seoane

1954-10-20
Carta de Seoane a García Sabell. 1954
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1954 en 20/10/1954

Buenos Aires, 20 de outubro de 1954

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela.

Querido Domingo:

Recibín a túa carta coa ledicia que podes supor. Facía moito tempo que non tiña noticias direitas tuas e soio por Del Riego soupen de tí, coma de todos, aqueles en quenes penso decote neste esfollar saudades que é a emigración. Paco falounos longamente de amigos, e coma ocurríu no ano pasado contigo, moitas preguntas asoballábanse nos beizos máis todas tiveron a resposta axeitada. Tí sabes coma vivimos laceirados pol-a lonxanía sen máis conforto que o voso recordo. Calquer noticia vosa é pra nós unha volta á terra. Eiquí lembrámonos dos días que estivéchedes nesta, dos teus éisitos, do novo retorno a ela ao sesgo das tuas verbas. Foron días que non esqueceremos endexamais e que aínda pasando o tempo latexan connosco. Conténtame fondamente que vos tivese gostado o meu novo álbum cas estampas en córes, que a Piñeiro e a tí vou a remitirvos na primeira oportunidade que teña por algunha persona que vaia a isa; en canto ao prezo prégovos non faledes. Por correio é dificil de remesar por tratarse de estampas en follas soltas. De calquer maneira farei o posíbel pra que o teñades pra miña ledicia o mais pronto. Tamén estou satisfeito de que vos houbese gostado o libro de Varela. A mín parécenme os seus poemas dos millores que se levan pubricados na nosa língoa nos derradeiros anos. Agardo impaciente as vosas notas sobor deste libro e quixera que vos fixésedes eco díl na prensa de ahí, que non deixásedes sair en silenzo ista obra feita por él cun agarimo alumeado. El estima moito o teu xuicio e o de Piñeiro, cuia amistade de mozo non esquece e do que se lembra a cotío. Prégovos fagades o que poidades por este libro, porque é xusto e porque está feito con namoro e xenreira que é, coma o meu xuicio, se fan as millores obras de arte, pol-o menos as millores obras de arte galego.

Estou desexando ver a monografía que escribiches sobor da miña obra. Xa teño encarregado os grabados i-espero remesar as láminas en cór denantes dun mes. Estou goioso e satisfeito de que salla esa monografía; paréceme un xeito de ficar, aínda que non poida voltar pra sempre, en Galicia, e teño que agradecercho somentes a tí. Sinto que pouco a pouco a miña obra pensada na terra vaia quedando contra a miña vontade, nesta. Salvareina pra Galicia, si ela val, por tí. Estou seguro que o texto ten de ser espléndido i-estou desexando léelo, mandareiche fotos dos novos cadros pra que coa seleición das que tés fagades os grabados. Quixéra si é posíbel poñer ao pé delas, co tídoo, os nomes dos propietarios dos cadros, cicáis poda facelo si me remesades as probas das reproduciós que teñen de ir.

A aituación de Paco foi espléndida, todos quedamos coma no caso teu o ano pasado, satisfeito da sua laboura. Tamén o foi a de Rof Carballo, sobor todo no ambente médico. Con él falei moito, xa, supoño, te falará de todo o que pasou co gallo do seu viaxe. Deixou unha grande impresión.

Mandade colaboraciós pra Galicia Emigrante, percísoas, e ese traballo sobre Lonxe que me anuncias. Sobor todo, escribe, aínda que sexa[n] unha[s] liñas mais a miudo. Recibe de Maruja e meus os nosos agarimos pra Elena e pra tí, e a grande e forte aperta ao sesgo de todal-as distancias de:

Seoane.

1954-10-25
Carta de Fole a Seoane. 1954
O Hospital [conc. O Incio, prov. LU]
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1954 en 25/10/1954



Hospital de Incio, 25 de octubre 1954

Sr. D. Luis Seoane

Mi querido amigo:

Supongo en tu poder mi carta anterior enviada por avión. Mi carta anterior y un trabajo para la publicación del Centro. Te envío el segundo. Aquí, en la aldea, no puedo disponer de máquina. Tendrás que molestarte en mecanografiarlo. Pronto te enviaré el tercero de los seis pedidos.
Me gustaría ver publicadas en ésa la comedia que te he enviado. Creo que ha salido con bastante gracia. Próximamente, se publicará en Lugo un libro de versos mío en castellano. Cancionero del Miño. Ya te lo enviaré.
Te enviaré a ti, directamente o por mediación de Del Riego, una novela para el concurso del Centro (Incius) que quisiera se titulara Govante. Si sale premiada, creo que me será posible ir a esa una temporada.
En cuanto a mi situación, sigue siendo tan dificil como antes. Mucho tendría que hablar de esto. Ojalá lo pueda hacer contigo personalmente.
La novela que he escrito es una novela “nuestra” que transcurre en el campo. Varios personajes muy preocupados, como nosotros, por las cosas de Galicia aportan su visión particular. Se plantean problemas muy nuestros, muy galleguistas.
También tengo proyectado escribir en teatro Sete sombras na solaina y A forza de castrapo.
Estoy muy contento al parecer, la rápida difusión de mi libro ha demostrado que se puede hacer una literatura en gallego para mayorías.
Un fuerte abrazo.


Apartado 37
Lugo

1954-10-30
Carta de Fole a Seoane. 1954
Lugo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1954 en 30/10/1954


Lugo, 30 de outubre 1954

Mi querido amigo:

Tengo un gran interés en que se publique en ésa mi comedia, como te digo en otra carta, ilustrada por ti. Quizás su técnica teatral sea floja: pero, en conjunto, es ruda, realista y graciosa. Significa, como mi libro anterior, una vuelta a la estética popular de la que se había apartado nuestra literatura. En cambio, en la pintura –en la tuya y la de otros– se aprecia esta tendencia. En los poetas de las más nuevas promociones, también. En la prosa, quizás inicie yo el movimiento. Ramón Piñeiro lo ha visto muy claro en el largo artículo que ha dedicado a mi libro en La Noche. Nuestra literatura se había hecho minoritaria y su gallego, trasegado de unos libros a otros, era un gallego que ya no se hablaba, “requintado” y falso. El éxito de mi libro demuestra que se ha iniciado un movimiento renovador de signo contrario. Sé que mi libro lo leen mucho los campesinos y los obreros. El gran interés que tengo en que se publique ahí mi comedia es, pues, transpersonal, “nuestro”.
Tengo un especialísimo interés en ver algún trabajo tuyo sobre mi libro. No sé el eco que haya tenido ahí.
Tú dirás si te debo enviar a ti mi novela para el concurso. Probablemente se titule Govante e o lema Incius. Si por fuerza de las circunstancias llegase con algún retraso, supongo que tú no estarías. Quisiera que la presentases tú y la leyeras antes. Responde a la tendencia indicada.
Te ruego que me envíes las señas de Tobío. Deseaba escribirle a ver si podía colocar en Montevideo algún artículo.
Supongo que habrás recibido dos artículos y dos cartas mías. Deseo que me envíes la revista donde se publiquen. Los del Centro Lucense te han dedicado grandes alabanzas.
Abrazos

Anxel Fole

Apartado 37

1954-10-31
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1954
México, D. F.
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1954 en 31/10/1954


México, D.F. 31 oct. 1954

Sr. don LUIS SEOANE
Pintor
Bartolomé Mitre 3793, 2º, F
Buenos Aires.

Querido Luis:

Por unha postal que escribín dias atrás, ou por algun outro conducto terás notiza de que me atopo n-este estremecido e estrecedor país dende hai catro semáns. Veño encarregado do Curso de Economia Pesqueira n-este Centro de Capacitación, orgaizado pol-a FAO, o mesmo que o de Chile. A miña estadia prolongarase deica-o 8 ou 10 de dec.
Pepe Nuñez, en carta que recibín onte, dime que o Pranto Matricial está na Imprenta Lopez, pra ser editado. Supoño que sobre este asunto recibirias unha carta miña dende Vigo. Tamen supoño que Pepe terá entregado unhas ilustracións de Maside, Colmeiro e Torres, pra nutrir co-as que ti fagas o libro, se teñen cabimento no pran en que a obra se teña concebido. Tamén lle faléi de qué, si preciso fora, conseguiría de Souto, a quen vexo eiquí con frecuencia, algun dibuxo.
A derradeira carta de Pepe deixame en bastantes dubidas. Non quixera agravar as tuas angueiras con unha mais. De todol-os xeitos, xa que estóu por algun tempo mais perto de vos, gustaríame leer as probas, pol-o menos do texto gallego, e saber algo en concreto no tocante as ilustracións.
Non se recibe eiquí Galicia Emigrante. Non conozo sinon o numaro 3º, que inserta un artigo de Maruja Villarino, sobre o “Café Alameda”. A Revista ten calidade e novedade, é compre difundil-a. Non se recibe en Mexico, onde hai un grupo interesante –Bal, Dopico, Souto, Delgado Gurriarán, Rafael Dieste, Rañó... Conviña que antre vos e a nosa mellor xente en Mexico –o mesmo que en New York, Emilio Gonzalez, e en Texas, Ramón Martinez Lopez–, hubera algunhas relacións mais vivas.
O Patronato da Cultura Galega que na capital d-este pais veu até hai pouco dirixindo Jesus Dopico, ten prestixio antre os inteleituaes nativos, e adequiriu popularidade co-a hora radial que a-os domingos celebra.
Podo mandar algun artigo pra Galicia Emigrante, sobre algun tema d-eiquí. Si me escribes, xa dirás algo tamen con referenza a este estremo.
En Mexico, capital, hospedome no Hotel Viajero. Agora que mañán, 1, sahimos tod-os participantes no Curso pra Mazatlán, onde estaréi, Hotel Belmar, ate o 12 ou 13 de nov. Despois voltaremos a México, e a-os dous ou tres dias, saldremos pra Veracrúz, Hotel Ruiz Milan, onde estaremos do 17 ao 26. O resto dos dias do Curso discurriran de novo na capital.
Tales desplazamentos permitiránme conocer algunhas ciudades e lugares moi intresantes. O arte virreinal ten chegado n-esta terra a alardes incalculabres. Hai verdadeiras xoyas do barroco, co-as que sen dubida se quixo asombrar a grandiosidade do arte indixena.
Pilar non veu conmigo, mais encarregame que lle faga presente a Maruxa seu agradecimiento pol-os recordos que levaron Evelina e Paco, sentimento [que] eu estendo a ti, co-a mellor aperta do teu sempre cordial amigo

Valentín

P.D. Di a Frotini que ainda non conseguin ver a Leon Felipe, mais que seguiréi na sua procura

1954-11-08
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 08/11/1954

Vigo 8-nov. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo una carta mía en tu poder. Con estas líneas te adjunto el reportaje sobre Galaxia que me solicitaste, y una fotografía para ilustrarlo. Mañana o pasado te enviaré otras tres más cuando me las entregue el fotógrafo. También irán más trabajos para la Revista. Están encargados el de las máscaras y el de los distintos tipos de traje regional. Procuraré remitirte colaboraciones continuamente. No dejes de enviar la Revista, pues como ya te dije, no ví ningún número después del 3.
Por correo aparte, y también por avión, certificaré hoy cinco dibujos de Maside, es decir, cuatro (los de Ramos Varela, tú, Núñez y Casal), y uno de Torres. Acúsame recibo cuando lleguen a tu poder.
Uno de estos días iré a La Coruña para tratar de seleccionar allí los trabajos de Villar Ponte, y en la Academia revisaré todas las publicaciones para localizar los dibujos de Daniel, y todo lo demás que tenga interés. Pienso que con tres días de permanencia, podré adelantar mucho el trabajo. Cuando tenga el material preparado, escribiré de nuevo al Centro, para que me indique lo que he de hacer.
Nada más. Como ves, voy cumpliendo todos los encargos que me encomendaste.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí, de
Fdez del Riego

1954-11-12
Carta de Piñeiro a Seoane. 1954
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1954 en 12/11/1954

Compostela, 12-XI-54

Meu querido Seoane:
De mans de Paco, recibín o libro Lonxe. Como podes comprender, foi pra mín motivo de fonda e grande emoción. ¡Fermoso libro, tanto pol-o contido como pol-a presentación! Merecedes unánimes parabéns de cantos aman a cultura galega. Ofrézovos os meus de todo corazón. Prégoche que llo fagas presente a Varela e mais a Cuadrado, de quenes non teño as señas. Con obras así, ben podemos acudir con orgulo a calisquera parte do mundo.
Quero tamén felicitarte moi de veras pol-o gran acerto de Galicia Emigrante, sin duda a millor revista galega dise tipo que nunca teña eisistido. Agora comenzará a vos facer competencia unha nova revista galega que acaba de saír en Madrid e que se chama La ilustración gallega. Como dispón de grandes medios, pois trátase de unha publicación subvencionada por Prensa del movimiento, supoño que tratarán de facer dela unha publicación moi difundida. Tamén en Vigo os do Pueblo tratan de resucitar a vella Vida gallega.
O día 4 vivimos uns intres de viva e plena emoción escoitando o discurso de apertura de curso, que iste ano, como sabes, tocoulle lelo a D. Ramón. Adicouno á emigración galega, tema que por primeira vez e con toda dinidade chegou ó Paraninfo da Universidade compostelán. Falou de tí, de Varela e de moitos outros. A tí adicouche párrafos moi espresivos e moi merecidos. Ó cabo, por boca de D. Ramón, na Universidade de Compostela, onde tí fuches alumno, reconoceuse plenamente o grande mérito da tua labor cultural galega en terras lonxanas. Foi un aito de outa xusticia e tamén de gran valor moral por parte de D. Ramón. Ó remate démoslle a íl a forte aperta que boa gana vos houbéramos dado a todos vós. Mándoche copiado o que dixo de tí. Dentro de uns días recibirás o discurso impreso.
Unha aperta moi forte do teu amigo.
R. Piñeiro.

O orixinal inclúe extracto do discurso de apertura do curso universitario 54/55 por Ramón Otero Pedrayo.
(DO DISCURSO DE APERTURA LIDO POR D. RAMÓN)
Profesores, ensayistas, poetas, mantienen muy altas llamas en América con alimento de sus vidas. Preferimos el silencio entre dos ondas de un verso, la hondura de un dibujo... Como artista dueño, en su severidad, en su diáfana expresión, de las claves salvadoras de la emigración pensemos en Luís Seoane. Luís Seoane acostumbra a poblar de símbolos sus paisajes apenas suscitados y fugitivos, en artista de un devenir grave, sin angustia. El hombre y la mujer, el niño y el marinero, con la flor y el fruto, el surco y la playa marchan desglosados de circunstancias en una magnífica soledad en que el hombre se reconoce peregrino. En Tapas decora los libros escritos y los no escritos aún, con el trazo seguro de un rayo de sol de San Juan suscitando la inocencia de una Galicia libertada de huellas de tiempo, leve, sorprendida. Seoane en lo íntimo de la tradición sentida con alma de niño suscita los mitos del mar, del poder de la alquimia, de la condena, en Las narraciones de un vagabundo, libro extraño y fuerte de la Colección Botella al mar, sostenida, como otras, en la Argentina, por escritores y artistas gallegos... Llevan el libro también, en la gran metrópoli de la polémica y contraste de las culturas, a una novedad y belleza artística. Nunca el espíritu gallego se había vestido tipográficamente con semejante dignidad... Seoane trasfunde en lo actual las leyendas con una ingenuidad que supone una aproximación del sentido románico y del moderno, del modernísimo en el arte aún escándalo de los medios académicos. Y en el poeta de Torre de amor Lorenzo Varela la amargura se salva en leve sueño. El más fuerte

1954-11-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 12/11/1954

Vigo 12-nov. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 4, con las fotos adjuntas. Desde luego se incluirán en la monografía, pues pensamos como tú, que es indispensable incorporarlas. Queremos que el librito salga lo más pronto posible, y esperamos que esté en la calle hacia finales de año.
Supongo que habrás recibido el reportaje que te envié días pasados para la Revista, así como los dibujos de Maside que te remití por correo aparte.
Hoy te adjunto tres fotos más para ilustrar mi reportaje; un dibujo inédito de Manuel Antonio hecho por Maside, y una nota para el pie; y otra nota sobre Teixeira de Pascoaes con un dibujo reproducido del Diario de Vigo. En días sucesivos, te iré mandando más cosas que tengo pendientes de entrega. También irán, por correo ordinario, otros dibujos de Maside.
Ayer envié a La Noche un comentario sobre las tres exposiciones de ahí, y que te había prometido hacer. Ya te remitiré el recorte. Luego, escribiré otro sobre el libro de Varela, etc. Supongo que no te quejarás de mí. Lo que sí te agradecería era que no te olvidases de mandar la Revista, a partir del nº 4 inclusive.
El miércoles fui a La Coruña para revisar trabajos de [Antonio] Villar Ponte y Daniel, en la Academia. Me acompañó Piñeiro, para ayudarme. Estuvimos tres días íntegros, trabajando mañana y tarde, en una labor pesadísima. De la obra de V. Ponte hicimos una selección muy interesante, que aún someteremos a nueva revisión. Creo que podréis editar un libro fundamental para dar a conocer la personalidad y la obra del autor, e incluso el valor de una época. Como algunas colecciones de periódicos y revistas no podía traerlas, encargué allí a una persona para que me mecanografiase los trabajos seleccionados. Muchos otros los traje conmigo, para ordenarlos aquí.
Con respecto a Daniel, el número de grabados no publicados en libro es impresionante. Y eso que aún no revisé los del Faro. A mi modo de ver, sería imposible recogerlos todos en las obras completas, y quizá fuese oportuno seleccionarlos. En fin, tú me dirás.
De cualquier modo, voy a escribir al Centro, comunicando la labor hasta ahora realizada.
Contéstame sobre todas estas cosas, con la mayor urgencia posible.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
Cebreiro está muy grave. Tuvo varios vómitos de sangre y se halla en cama sin poder hablar.

1954-11-14
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 14/11/1954


Vigo 14-nov. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Supongo ya en tu poder dos cartas mías. En ellas iban un reportaje sobre Galaxia, varias fotos para ilustrarlo, dos artículos, un dibujo de Manuel Antonio y otro de Teixeira de Pascoaes, y unas notas alusivas a éstos.
Con estas líneas te adjunto un artículo de Emilio Alvarez Blázquez, y un dibujo de Otero Pedrayo para ilustrarlo; un dibujo de Amado Carballo con una nota alusiva; y el recorte de un artículo mío publicado ayer en La Noche sobre las exposiciones de Elena Colmeiro, Novoa y la tuya.
García Sabell recibió una carta de Rof Carballo muy expresiva, hablándole de su viaje. Entre otras cosas, dice que le causaste una gran impresión, y que merecía la pena de hacer el viaje sólo por conocerte.
Hoy embarca en el “Andes” un socio de Perfecto López, apellidado Baña. Le entregamos un paquetito para vosotros, en el que va, con unas cosas que envía Evelina, el discurso de Otero dedicado a ti.
Fole envió para el Concurso literario de este año un bello libro de cuentos. Supongo que no tardará en llegar a esa.
No dejes de ponerme unas líneas, acusándome recibo de todos los envíos que te voy haciendo, para mi tranquilidad. En días sucesivos seguiré mandándote más cosas.
Creo que tu monografía quedará muy bien. El ensayo de Domingo resulta muy interesante; me ha gustado muchísimo la última parte, en la que hace un emotivo canto a tu obra. Maside también está muy contento con su monografía, que aventaja bastante a la de Colmeiro.
Y nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja. De Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
[Manuscrito]
En cuanto dispongas de algunos ejemplares de las láminas en color, convendría que me mandases tres de cada por avión, a fin de presentarlas a la censura. De ese modo ganaríamos tiempo y apresuraríamos la edición de la monografía.

1954-11-21
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 21/11/1954

Vigo 21-nov. 1954

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí la muestra de las dos reproducciones en color que me enviaste, y las líneas adjuntas. Espero que uno de estos días me lleguen todas las que entregaste a Castiñeiras. Haremos todo lo posible porque el libro salga antes de principios de año. Creo que será el mejor de la colección. Y eso que el de Maside resultó bien. Este se siente muy satisfecho y escribió una carta muy expresiva de felicitación. Ya me dirás lo que te parece cuando lo recibas.
No descuido ninguno de tus encargos, y a pesar de que estoy completamente agobiado de trabajo, hago cuanto puedo para ayudarte en la labor de la revista. El 9 de octubre te remití por correo ordinario una serie de programas gallegos de la BBC. También te he ido enviando por la misma vía, recortes de prensa y dibujos por si pudiesen servirte. El día 8 de este mes te mandé el reportaje de Galaxia con ilustraciones, un dibujo de Torres hecho por él mismo, y otros de Casal, Núñez, Ramos y tú, que me entregó Maside. El 13, también por avión, te remití unas notas sobre Manuel Antonio y Teixeira de Pascoaes, con sus correspondientes dibujos para ilustrarlas. El 15 te envié por correo aéreo una nota de Amado Carballo con dibujo, una glosa de Emilio Alvarez Blázquez sobre Otero con dibujo de éste, y un recorte de un artículo mío publicado en La Noche, sobre las exposiciones de Elena Colmeiro, Novoa y tuya. Hoy te adjunto tres artículos: Uno de Artes populares, otro de Valentín y otro de Cuevillas; además, el recorte de un comentario mío sobre el libro de Lorenzo, aparecido en La Noche, y una nota sobre Fole con dibujo de Maside. Como ves, cumplo fielmente tus encomiendas. No dejes de acusarme recibo de todo, para saber a que atenerme.
En una mía anterior te comunicaba que envié por medio de Baña, socio de Perfecto López, el discurso de Otero en la universidad que va dedicado, y unas cosas de Evelina para Maruja. Le dí tu teléfono para que te llamase, pero de todos modos conviene que tú te comuniques con él cuando llegue el Andes a ese puerto.
Creo que los originales para el libro de Cabanillas no tardarán en estar dispuestos. Carballo Calero ya hizo el estudio de la obra; y el poeta va bastante avanzado en las correcciones de los libros. Está recogida casi toda la poesía dispersa por diarios y revistas, y en las vacaciones de Navidad Isidoro Millán se pondrá a trabajar en el ensayo filológico.
Con respecto a la Antología de Villar Ponte (Pensamento e Sementeira), también hemos adelantado mucho. En La Coruña dejé encargados a dos mecanógrafos de que vayan copiando los trabajos que seleccioné, con ayuda de Piñeiro, en las colecciones de revistas y periódicos de la Academia. Por mi parte estoy pasando aquí a máquina los trabajos que voy recogiendo en la colección de El Pueblo Gallego.
A mi modo de ver, ambos volúmenes deberán ser los primeros que imprimáis, pues son los que antes estarán dispuestos. Con respecto al de Daniel, quisiera que me indicases lo que he de hacer, en definitiva, a la vista de tanta obra como hay. Aún no he escrito al Centro, porque me resulta un poco violento hablarle de los gastos que se han producido, y de los muchos que se producirán si se sacan las fotos de todos los dibujos. En fin, yo escribiré sobre el estado de los trabajos, pero la cosa económica la dejo a tu iniciativa.
Y nada más por el momento. Creo que no tendrás queja de mí. En días sucesivos te iré mandando más colaboraciones. Afectuosos saludos a Maruja y a los amigos, de Evelina para todos, y un cordial abrazo para tí de
Fdez del Riego
No te olvides de enviarme la Revista, pues no he vuelto a ver ningún número después del tres. Quizá sea más eficaz encargar a Maruja de esta misión, pues tú con tanto agobio de cosas te olvidas siempre.

1954-11-23
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 23/11/1954

Buenos Aires, 23 de noviembre de 1954
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí tus dos cartas con los dibujos de Maside, las notas tuyas, las fotografías del reportaje sobre “Galaxia” y la crónica sobre Otero Pedrayo de Alvarez Blázquez. Todo él constituye un valioso material de interés para la revista, del que estaba muy necesitado. Te adjunto las tres copias de cada uno de los grabados para la monografía con el objeto de adelantar los trámites necesarios para su publicación.
Convenía que en el tomo de [Antonio] Vilar Ponte incluyéseis el discurso de él a la Academia, que fué, lo recuerdo muy lejanamente, un gran discurso. Estoy seguro de que el tomo de Ponte ha de constituir un libro fundamental de nuestra bibliografía. Fué uno de los hombres a quienes todos, sin darnos cuenta muy bien de la deuda a veces, debemos más. No importa que sea grande la cantidad de dibujos de Daniel, es necesario recoger todos los que se puedan. Se pueden hacer fotografías de varios juntos para enviar a ésta y se pueden tambien incluir en una misma página más de uno en la edición que aquí se haga. Si no los recogemos nosotros, probablemente los que vengan atrás nuestro no lo harán y hay que aprovechar tambien hasta donde sea posible el acuerdo del C. Gallego de editar su obra completa. Comunica al Centro todas tus gestiones. Son importantes las breves prosas de Daniel, algunas “cousas”, entre otras las de los domingos de El Pueblo Gallego y creo que de Galicia, no recogidas en sus tomos. Hay que clasificarlas. Tambien los afiches y fotografías, si se encuentran, de los decorados para Valle Inclán y para la Polifónica. Todo lo que se pueda de él es necesario preservarlo de un posible olvido de su labor más importante, la del dibujante y escritor, y tambien de que esa obra se conserve únicamente en unos archivos cuyo destino es siempre incierto.
Siento profundamente la noticia que me dás de Cebreiro, me pareció siempre un valor nuestro malogrado por la pereza y por el escepticismo. Por mi parte le profesé, desde que le conocí, una honda amistad.
Con saludos cariñosos para Evelina y para tí de Maruja y míos, recibe el gran abrazo de:
Seoane
Saludos para los dos de Perla, Enrique [Rotzait], Esther, Lipa, Marika, Lorenzo, etc., de todos los que son en ésta, desde vuestro viaje, amigos vuestros y nuestros. Te agradezco tambien en nombre de Nóvoa y mío la nota de La Noche; por tus crónicas se pueden ir sabiendo que Galicia existe fuera de Galicia. Elena Colmeiro debe de llegar a esa uno de estos días.
[Manuscrito]

1954-12-02
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 02/12/1954

Vigo 2-dic. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Hace unos días recibí la visita de Castiñeiras. Me entregó dos paquetes de copias de los grabados para la monografía. El tercero quedó en traérmelo dentro de unos días, porque se lo había dado a una compañera de viaje, pues a él no le cabía en la maleta. Ya salieron todos los originales para Madrid, con el objeto de que la censura autorice su impresión. Están tirándonse los grabados en negro, y componiendo el texto del ensayo. De manera que es casi seguro que dentro de este mes, se halle la monografía en la calle.
Ayer me ha llegado tu carta del 23. Me satisface que te resulten útiles los trabajos que te voy mandando. Supongo que ya tendrás en tu poder mi carta del 22 con tres artículos: uno de Cuevillas, otro de Valentín y otro sobre artes populares, además de un dibujo de Fole hecho por Maside, con su nota correspondiente y un recorte de La Noche con un artículo mío sobre el libro de Lorenzo. También habrás recibido la mía del 26, con dos dibujos de V. Ponte y uno de Dieste, y las notas respectivas, un artículo de García Sabell sobre Varela, y una caricatura hecha por Maside. Con ésta, te adjunto un dibujo de Cabanillas, hecho por Maside, así como una nota sobre el poeta, un artículo de Díaz Pardo sobre el monasterio de Monfero con tres fotos, y un dibujo de Xohán Ledo. Dime, en unas líneas, si llega todo a tus manos.
Ya escribí al Centro, comunicando la labor hecha hasta ahora, con respecto a la preparación de las obras a editar. En La Coruña van adelantando bastante la copia mecanografiada de los trabajos de V. Ponte que dejé seleccionados. Por mi parte también yo aquí me dedico a mecanografiar otros por las noches. Cuando todo se halle a punto, trataré de hacer una clasificación por materias, a fin de darle una oportuna sistemática al libro. Aún no decidí quien habrá de ser el prologuista.
También vamos adelantando en la copia de la obra de Cabanillas. Lo peor es que la mayoría de sus libros están agotados. Me valdré de diversos amigos para que me faciliten los libros que ellos posean, y pasaré su texto a máquina. Desde que regresé de ahí, no disfruté de un momento de respiro, ni siquiera para tomar café después de comer.
Con respecto a las fotografías de los grabados de Daniel, encuentro muy oportuna tu idea. Lo que ocurre es que no dispongo de dinero suficiente para mandar a hacerlas, ya que el importe resultará bastante elevado. Además ya hice varios desembolsos, principalmente de viaje y estancia en La Coruña míos y de Piñeiro. Por otra parte, me resulta un poco violento dirigirme al Centro para hablar de esto.
Envié a La Noche un artículo sobre tu Libro de Estampas (sic). Supongo que se publicará mañana. En tal caso no cerraré la carta hasta entonces, para ver si puedo inncluir en ella un recorte del mismo.
El otro día estuvo comiendo con nosotros Elena Colmeiro. Al parecer, piensa irse a la aldea dentro de un par de días.
¿Recibiste la monografía de Maside que te enviamos por avión? ¿Qué te pareció?
Nada más por el momento. Ya ves que no escatimo tiempo –a pesar de que ando muy escaso de él– para prestarte la ayuda que me solicitaste.
A primeros de año pienso dejar el despacho de Valentín y establecerme como abogado con un hermano mío, por nuestra cuenta. Hemos conseguido un piso para este fin, que, aunque caro, está muy céntrico. No divulgué hasta ahora por aquí la noticia porque espero el regreso de Valentín para comunicárselo a él antes.
Transmíteles nuestros afectuosos saludos a todos y cada uno de los amigos comunes, y tú y Maruja recibid de nosotros un fuerte abrazo.
Fdez del Riego

1954-12-21
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 21/12/1954

Buenos Aires, 21 de diciembre de 1954
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Recibí tus cartas y todos los envíos que me citas en la última. Supongo en tu poder el nº 6 de la revista, el 7 sale los primeros días del mes que viene, en él, publicamos el reportaje de Galaxia. A los suscriptores deben llegarles todos los números correspondientes por correo ordinario, en estos días. Luchamos con muchas dificultades pero hasta ahora va saliendo normalmente y contamos, sino con la ayuda de alguna gente que debieran ayudar, con la simpatía de los lectores que en cada nuevo número aumentan. Su vida, de momento, está garantizada, lo mismo que la audición radial que lleva su nombre, proyectada para un período de tres meses. Tiene algunos defectos insalvables mientras tenga que hacerlo solo y no es el menos importante la cantidad de erratas conque sale, esperamos, sin embargo, que irá mejorando en cada nuevo número. De cualquier manera, hasta ahora gusta, sosteniendo, creo, un nivel intelectual mínimo dentro de nuestro afán de hacerla popular y útil. Recibí tambien tu comentario sobre el álbum de estampas planografiadas que te agradezco hondamente, lo mismo que la nota sobre el libro de Varela. A tí te debemos mucho todos y no estoy seguro de que correspondamos contigo en la medida de nuestra deuda, pero no puedes imaginarte, perdóname que insista, el beneficio que significa para nuestro trabajo y para el sostenimiento de nuestra moral esa labor tuya calificada y eficaz que sostienes con motivo de nuestra obra. Si lo que hacemos no se pierde para Galicia y la finalidad de esa obra cobra un sentido para nosotros, a tí te lo debemos. Creo haberte dicho algo parecido alguna otra vez, pero quiero repetírtelo. No sé tampoco si los de ahí se dan cuenta de lo que tu haces por ellos, ese esfuerzo sostenido y solo que trata de poner en valor fuera de Galicia, la labor creadora de los intelectuales y artistas gallegos. Nosotros y todos los emigrados en general, conocemos muchos nombre[s] y los apreciamos a través de ese esfuerzo tuyo. Estos días regresó Dieste. Vuelve contento y con deseos de trabajar y hoy salió Laxeiro para esa. El destino de una parte de nuestra generación es el ir y volver sin encontrar acomodo espiritual en parte alguna. Para mí pienso que el modo de encontrarlo reside en el propio trabajo utilizándolo como un narcótico. Ir y venir dentro de la obra que a uno le toca realizar.
Estoy esperando impaciente la monografía de Galaxia y leer el texto de García Sabell. Estoy seguro de que ha de quedar muy bien.
Para la revista necesitaría que además del trabajo sobre la máscara gallega de Bouza y sobre el traje, me consiguieses alguna crónica sobre el deporte gallego o sobre deportistas, Pasarín, Polo, Otero, por citar los de mi época, que se hubiesen destacado, con fotografías. Crónica que pueda hacer algún cronista de esa especializado. La historia breve de los clubs populares cuidando de no rozar cualquier otro aspecto que no sea estrictamente el deportivo y popular. Necesitamos urgentemente vuestro saludo para la radio.
Bueno, nada más por hoy. Cariños de Maruja y míos para Evelina y para tí y tu recibe el fuerte abrazo de:
Seoane

1954-12-22
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 22/12/1954

Vigo 22-dic. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Por fin te envío el trabajo de Bouza sobre las máscaras. Como verás, se trata de una cosa curiosa e interesante. También te adjunto cuatro fotos para ilustrarlo. Éstas me costó muchísimo sacárselas, porque pertenecen a su archivo particular y tiene miedo a que se extravíen. Le prometí formalmente que me las devolverías tan pronto como hicieses los grabados. De manera que no te olvides de enviármelas. También me pidió con muchísimo interés que le mandaseis la revista, a partir del primer número.
Aquí ya han recibido los cinco números, casi todos los suscritores de la lista que te remití. La impresión unánime es magnífica. Te advierto que ha constituído un éxito, y no hacen más que dedicar elogios a la publicación. Te felicito. Hay más gente que quiere suscribirse, pero como comprendo que tú tienes mil líos encima, voy a escribirle a Fernández o a Andrade dándole las nuevas direcciones.
Supongo que habrás recibido mi carta del 2, con el siguiente contenido:
Un dibujo y nota de Cabanillas, un dibujo de Xohán Ledo, un artículo de Díaz Pardo sobre Monfero y tres fotos. El 10 te envié otra, con un artículo mío sobre el Libro de estampas (sic), un artículo de Fole sobre Lorca con dibujos de éste, Fole y Cunqueiro, y una foto de Sendón con nota necrológica. El 16 te envié un artículo mío sobre el libro de Carbalho, y los saludos de Domingo, Piñeiro y mío que me habías pedido. El 20 te remití los saludos de Otero y Cabanillas, y un artículo de Fole sobre el idioma. Por mano del Sr. Hurtado te envié, además, varios dibujos, tres discursos de Otero en la Universidad, y un poco de turrón que os envía Evelina. No dejes de ponerme unas letras comunicándome si ha llegado todo a tu poder.
Tu monografía está ya terminándose. Antes de terminar el mes estará en la calle. Esperamos que la censura la autorice dentro de breves días. Pensamos hacer un ejemplar en papel especial, encuadernarlo, y dedicártelo los amigos de aquí.
Te adjunto unas líneas de [Rodrígues] Lapa, que considero expresivas. Pronto te enviaré el trabajo sobre los trajes gallegos. Nada supe todavía del Centro, en relación con las gestiones que he realizado sobre el programa de ediciones.
Plácido [Castro] ha llegado ayer a Vigo con toda su familia. Viene en plena decadencia. A ver si podemos hacer algo por él. También llegó hoy Valentín.
Un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
[Manuscrito]
Feliz Año Nuevo!

1955-02-09
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 09/02/1955

Buenos Aires, 9 de febrero de 1955
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí las cartas últimas con las notas y fotografías que me adjuntabas y espero recibir las que me anuncias enviadas por correo ordinario y por Castiñeiras. Tambien recibí ayer la monografía que García Sabell y todos vosotros me habeis dedicado; no sé que decirte, deciros, de ella ni como expresaros mi agradecimiento. El texto de Domingo es magnífico, excluyendo aquellos juicios demasiado favorables que pueden ser producto de su amistad, e igualmente estoy agradecido a Xohan Ledo por la presentación de la monografía, incluso por el acierto de los colores de la tapa que seguramente de habérmelos pedido a mí serían esos mismos: amarillo y verde. Para mí es muy importante esta monografía por lo que ella representa de cariño vuestro, de comprensión de una obra solidaria de la vuestra y porque por ella me siento incorporado del modo mejor a todo cuanto quise y quiero de Galicia. No sé que decirte para expresar mejor mi emoción, unicamente que por este libro tengo la sensación de haber regresado y de estar entre vosotros. Aguardo que me mandes ejemplares y sobre todo espero ese ejemplar firmado que representa para mí, si algo de lo que hice tiene valor, el mejor y más alto estímulo.
Galicia Emigrante continúa saliendo regularmente. La semana que viene sale el número octavo y la audición radial tiene un éxito extraordinario. Vuestros saludos de fin de año hicieron llorar de emoción a muchos y constituyeron una nota sensacional en la colectividad. Las llamadas telefónicas a la emisora para expresar su agradecimiento por los saludos fueron la nota más destacada de la audición radial. En cuanto a los envíos a los suscriptores se hacen regularmente a todos tan pronto sale el número y no me explico como es posible no le hubiesen llegado a García Suárez, sino es porque el envío se perdiese. De todas maneras no importa, porque lo haremos nuevamente. La revista sale lo mejor que puede dentro su modestia, pero como tu sabes, estoy solo para hacerla y no contamos con dinero para mejorarla por ahora. Tiene muchos defectos, que conozco muy bien, pero han de ir corrigiéndose con el tiempo. El dinero de los suscriptores de ahí consérvalo tu, pues queremos no solo retribuirte a tí por tu trabajo, sino tambien a aquellos colaboradores como Fole que más urgentemente lo necesiten. Ahora, desde el número nueve al doce vamos a intensificar la campaña de suscriptores, más bien a organizarla, pues hasta ahora hicimos poco en ese sentido. Recibí por Leopoldo Hurtado los recortes, los dibujos, los discursos de Otero y el paquete de turrón, que os agradecimos mucho a Evelina y a tí Maruja y yo. Teneis demasiadas atenciones con nosotros que no sabemos como retribuir.
Escríbeme, dame noticias de los amigos. Por mi parte voy a hacerlo más a menudo luego de que pasen estos días en los que vivo una fiebre de trabajo como no me ocurrió ningún verano desde que estoy aquí.
Un gran abrazo para los dos, para Evelina y para tí de Maruja y míos y el gran abrazo de siempre de:
Seoane
[Manuscrito]
Los grabados, su importe, le ruego a “Galaxia” que los acepte como obsequio. Lo que sí te agradecería me enviases unos treinta o cuarenta ejemplares del modo que te sea posible.

S.

1955-02-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 16/02/1955

Vigo 16-feb. 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí la tuya del día 9. Nos ha alegrado mucho que te gustara la monografía. Desde luego es la que mejor ha salido de las tres publicadas. A estas horas ya tendrás los cinco ejemplares que te envié por Castiñeiras. Te iré remitiendo los restantes, hasta completar el número que deseas.
La Revista gusta mucho aquí. Varias personas se dirigieron a mí para que los hiciese suscritores, porque la consideran muy interesante. Próximamente, te enviaré una nueva lista de ellos, para que les mandéis todos los números, a partir del 1º. Conviene que repaséis los antecedentes de envíos, porque algunos de los suscritores se me quejaron de que sólo habían recibido el número seis, y que en cambio no les llegaron los cinco primeros. Tendré en cuenta lo que me dices sobre el destino del pago de las suscripciones. Yo recibí el nº 7, y espero que cuando salga el 8, me lo remitas por correo aéreo. Pienso que, aún con los sacrificios personales que ello te cuesta, debes hacer lo imposible por mantener la continuidad de la Revista. Tiene altura, calidad, e impecable orientación. Todos cuantos la conocen se muestran unánimes en apreciarlo así. Te adjunto un bello artículo de Cuevillas, que escribió espontáneamente para que te lo remitiese. También te adjunto el dedicado a los trajes gallegos. El problema de las ilustraciones no pudimos resolverlo por las dificultades que hay para localizarlas. Sin embargo, podéis conseguirlas ahí, tomándolas de la Crónica de la provincia de Orense por Fulgosio; de las reproducciones de cuadros de Fierros que fueron publicadas en Buenos Aires; del tomo general de la Geografía de Galicia de Carreras Candi; e incluso del tomo de Bibliófilos, dedicado a Sotomayor.
No recibí contestación del Centro a una carta que le he escrito hace tiempo sobre la preparación de las ediciones que me encomendaste. ¿A qué es debido? A pesar de ello, yo no he dejado de trabajar en ellas. Pienso que hacia finales de este mes tendré dispuesta para el envío la obra completa de Cabanillas. La tarea fue mucho más laboriosa de lo que imaginaba, y el poeta apenas pudo ayudarme, más que facilitándome algunos poemas sueltos. Aunque resulte inexplicable, no conserva ni uno solo de sus libros. Compré los volúmenes que pude hallar en las librerías. Los otros tuve que copiarlos –por estar agotados– con el auxilio de una mecanógrafa. Pero el trabajo más arduo ha sido el de compulsar las diversas ediciones, ya que las primeras insertan muchos más poemas que los segundos. Por otra parte, varios poemas de algunos libros se incluyen en otros posteriores de distinto título, corregidos o variados. Para ordenar todo esto, tuve que trabajar durante tres meses, quedándome muchas veces hasta la una de la madrugada. El autor me dio carta blanca para que hiciera lo que me pareciese.
Ya tengo en mi poder el estudio biobibliográfico de Carballo Calero. Millán no pudo hacer el estudio filológico, y entonces se lo encargué a Aquilino. Este me lo entregará dentro de unos días. De manera que, como te digo, todo estará dispuesto hacia finales de mes.
Después me meteré con los de V. Ponte. Como te anuncié, la selección de los artículos ya está hecha. Falta sólo mecanografiarlos. Encargué a Piñeiro del estudio preliminar. Por consiguiente, no tardaréis en tener dispuestas para editar la obra del poeta y la del ensayista.
En estos días ha salido el tercer tomo del Diccionario de Couceiro Freijomil. Te lo enviaré por correo ordinario, como los anteriores.
Por aquí no hay nada nuevo que comunicarte. Es casi seguro que muy próximamente se publique el número de Ínsula aplazado. No digas nada de ello por ahora, pues eres la única persona a quien se lo comunico.
En Galaxia te agradecen muchísimo el obsequio de los grabados. El número dedicado, de la monografía se está encuadernando. Lleva una dedicatoria hecha por Otero, que firmaremos todos.
Y nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
No te olvides de devolverme las fotos del artículo de Bouza–Brey, pues es un maníaco en el aspecto de coleccionar cosas. Te mando ese bello dibujo que nos habías hecho, y que conservaba, por si quieres utilizarlo.

1955-03-04
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 04/03/1955

Vigo 4-marzo 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Supongo que obrará en tu poder una carta mía, que te escribí el 16 de febrero último. Te acompañaba con ella un artículo de Cuevillas, y otro sobre las variantes del traje gallego. Por correo ordinario he ido remitiéndote diversas colaboraciones que me imagino irás recibiendo.
Los ejemplares de la monografía también te irán llegando. Aparte de los cinco que te entregaría Castiñeiras, te remitieron hace ya algún tiempo como impresos certificados, otros diez más, y la semana pasada salieron otros cinco en la misma forma. Los restantes, hasta cuarenta, los tengo yo en mi poder. También está dispuesto el ejemplar especial encuadernado, con dedicatoria de Otero y firmado por todos nosotros. De manera que en la primera ocasión que se me presente, te lo haré llegar.
El otro día leí el bello artículo de Raquel Tibol, publicado en El Nacional de Caracas, hablando de tu Torre de Marfil, con el título de Las paradojas de un paradójico. Mi enhorabuena.
Debías de mandarle la Revista a Maside, pues no la recibe y está un poco dolido, porque cree que se trata de un olvido. Solo vió uno o dos números, y le gusta mucho. Cuando le pedí los dibujos de tu parte, enseguida se mostró dispuesto a darlos con el mayor entusiasmo. Ha entregado algunos más, que te remitiré oportunamente. ¿Salió ya el número 8? A todos los que la reciben, sin excepción, les gustó muchísimo la Revista. Cuantos la ven, desean suscribirse a ella. Para aligerarte a tí de ese tipo de preocupaciones, le escribiré a Fernández acompañándole las direcciones. Tan pronto como llegue a los destinatarios el número de diciembre, trataré de cobrarles los siete números del año para hacerle una entrega a Fole, y el resto tenerlo dispuesto aquí para lo que me indiques.
¿En qué ha quedado, por fin, lo de las ediciones de Cabanillas, V. Ponte, etc? Del Centro nada me contestaron al respecto. Yo sigo trabajando en la cosa, ayudado por unos mecanógrafos que contraté en La Coruña, y por otro de Vigo. Ya me dirás lo que haya sobre el asunto. ¿Qué tal seguís por ahí? Me imagino que tú trabajando tan intensamente como siempre. No dejes de escribir unas líneas de vez en cuando.
Un saludo muy afectuoso a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

1955-04-16
Carta de Alvajar a Seoane. 1955
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Seoane. 1955 en 16/04/1955

París, 16 de abril de 1955

Querido Seoane:

Me ha sido imposible escribirte antes, porque nada había podido hacer de lo que me encargaste. Estoy tratando de arreglar la documentación para poder quedarme aquí y de solucionar de manera efectiva el futuro problema económico. Eso y las naturales primeras visitas a la familia me tuvieron ocupada. Resumo las novedades para pasar luego a lo serio. Me encontré a mi padre casado; vive en la misma dirección porque tienen el departamento de al lado del piso en que él vivía. Es buena casa y amplia. Su mujer es secretaria del primer matemático de Francia, y su consuegro es el decano de la Facultad de Ciencias de la Sorbonne. El hijo de esta señora es Jefe de Investigaciones Científicas allí mismo y creo que futuro candidato al Instituto. Lamentablemente es una persona enferma y no sé cómo andarán las cosas, a pesar de que tiene muy buen ánimo y sigue trabajando. Es buena persona y atentísima con nosotros. ¡A tout seigneur, tout honneur!
También mi hermano Javier está aquí. Por fin pudo salir de España y venirse con su mujer. Trabaja y sus cosas van progresando. No se puede pedir más dadas las circunstancias. Tuvieron mucha suerte.
Otra de las cosas que me robó tiempo fue el haber tenido la suerte inmensa de conseguir un departamento. No te cuento la historia porque creerías que es una novela. Aquí estoy, encimita del Sena, dos habitaciones muy grandes, una cocina id. y un váter donde el día de mañana, si me dejan tranquila (porque toda transferencia es ilegal y puede surgir inconvenientes), se puede instalar un bañito. Dirección: 17, Quai aux Fleurs. Paris, IV. ¿Recuerdas dónde es? A un paso de Notre Dame. Alquiler, 8.000 francos. Te lo digo, porque sé que conoces los precios de aquí y verás que tuve que arriesgarme a ocuparlo e a pagar la seña que me pidieron, y que es la quinta parte o menos de lo que vale, e instalarme aquí.
Acabo de recibir una carta de Fernando Birri. (Dirección Piazza di Spagna 9, Scala B, Int. I., Roma). Me manda la carta de Ugo Guanda que te incluyo. Y añade él, en cuanto a este asunto, como aclaración al párrafo segundo de la carta de Guanda: “Es decir, que costará 330.000 liras la edición de cada volumen, de cien páginas cada uno. Guanda da la dirección y traducción a Darío (PUCCINI, de quien te hablé) y a mí, si tu vienes puedes colaborar. Además del interés que representa para Botella al Mar tener al lado como pie de imprenta italiano el de “Guanda”, me parece que la cosa funciona económicamente dentro de cifras aceptables: cada librillo le costaría al Editor aproximadamente unas 600 liras, lo cual permitiría su venta al público a un precio todavía “comprable”. Guanda lo distribuiría en su circuito, y sobre el precio de venta Seoane percibiría el 40% de utilidad por cada libro vendido”. En la carta de Guanda tienes la dirección. En tus manos dejo el asunto Italia, porque yo no sé cuando podré volver allá. Es decir, si te interesa. En cuanto a París, mañana voy a ver una imprenta a la que estoy recomendada, que tiene linotipistas españoles y franceses y puede hacer la cosa, para que me den un presupuesto. En cuanto lo tenga, volveré a escribirte. Es decir, que si tienes dudas con respecto a lo de Guanda, espera a recibir los precios de París. En este caso tendría que hacerlo yo (es decir, organizarlo yo, puesto que no es un editor, sino una imprenta), y ver la cuestión, distribución y todo lo demás.
Dentro de un par de día me voy a Suiza a trabajar durante unos quince. Es una tentativa que si sale bien puede solucionarme las cosas para el futuro. Trabajaría entonces allá un par de meses y pasaría aquí otros dos o tres. Ya veremos qué sale de ahí. Pero puedes escribirme lo mismo dándome indicaciones, o diciéndome qué decides, porque me mandarán las cartas y sólo será un retraso de unas horas. Como te digo, te haré llegar los datos de Francia inmediatamente.
Dile a Arturo que no le he escrito porque no sé de donde saco tiempo ni para dormir, pero que no por eso me olvido de que existe. ¿Qué hay de la editorial? ¿Habéis cambiado de dirección o seguís en Piedras? ¿Quieres decirme si Aznar se llama Luis o Manuel? Un abrazo a Maruja y un apretón de manos para ti.
No tengo ningún número de Galicia Emigrante. ¿Puedes mandarme? Te enviaré las cosas para la Revista tan pronto. Ahora estoy medio organizada y todo marchará.

Amparo

[Manuscrito na marxe esquerda:] Bmé. Mitre, 3793, 2ºF.

1955-05-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 16/05/1955


Vigo 16-mayo 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:


Me extraña mucho tu largo silencio. No sé si recibiste cuatro ó cinco cartas que te he escrito, ni tampoco si llegaron a tu poder la monografías de arte y el ejemplar encuadernado que te dedicamos.
Ayer recibí los ejemplares números 8 y 9 de la Revista, que me mandaste por correo aéreo, y que te agradecí mucho. La revista la leemos siempre con gran interés, porque está hecha con la dignidad y la altura que tú siempre sabes imprimirle a la labor que haces. En este sentido nunca sabremos agradecerte debidamente tu esfuerzo. Sin embargo, de lo que puedes estar seguro es de que la obra literaria y artística que realizas, quedará como ejemplo para cuantos amamos a nuestra cultura y trabajamos desinteresadamente por ella.
Ya verías cuantas botaratadas se escriben ahí y se dicen sobre la labor de Galaxia. Al parecer, lo que desearían es que nos dedicásemos a editar una literatura de trangallada y a satisfacer las pobres vanidades de unos cuantos. Te advierto que a veces me come el desánimo, y pienso si no resultará totalmente inútil el sacrificio de tantos años. Me resultaría mucho más cómodo dedicarme a mis asuntos particulares e inhibirme por completo de toda otra actividad cultural. Llega el momento en que uno se cansa de tanta incomprensión y tanta estulticia.
También estoy enterado, indirectamente, de lo que ha ocurrido con el programa de cultura del Centro Gallego. Yo les escribí dos cartas advirtiéndoles lo que había hecho en orden a la recopilación de las obras de Cabanillas, y a los ensayos de V. Ponte. Ni a una ni a otra me contestaron, a pesar del tiempo transcurrido. Ya no sé que pensar. Lo que me duele es que me hubiesen obligado a realizar un trabajo tan engorroso, y a solicitar de Carballo Calero e Iglesia Alvariño los estudios que ya hicieron para que todo quede en nada. ¿Cómo me voy a justificar ahora con estos hombres, después de haberlos apremiado tanto para que hiciesen los trabajos? En fin, por lo que a mí me pasa, me imagino lo que te ocurrirá a tí
En mi anterior te decía que estaba ultimando una Antología de la Lírica gallega contemporánea. Quisiera terminarla en el presente mes. Te agradecería por ello, que con la mayor urgencia posible, me enviases lo siguiente:
1º Una breve nota autobiográfica con indicación de fecha y lugar de nacimiento, obra, etc.
2º Una opinión sucinta de como consideras la poesía en general y la gallega en particular.
3º Una selección de cinco poemas tuyos, en gallego, ya publicados en libro, y tres inéditos escritos en el mismo idioma.
Te estimaría que solicitases de Lorenzo las mismas cosas. Otero Espasandín ya me envió todo.
Con esta carta te va una nota para la revista sobre un homenaje que se le hizo a [Victorino] Taibo, y un recorte de periódicos con datos biográficos sobre Couceiro Freijomil por si quieres hacer algo con motivo de su muerte.
Hoy escribiré unas líneas al Centro Gallego para acompañar varios recortes de periódico con notas sobre los libros publicados. También adjuntaré un artículo de Piñeiro para publicar en Galicia. Dentro de breves días te remitiré uno semejante de García Sabell para tu revista.
Y nada más por hoy. A ver si te decides a escribirme. Bien sabes cuanto me alegran tus cartas, sobre todo en estos momentos depresivos que estoy atravesando. Dale a Maruja mis saludos más cariñosos, y tú recibe el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1955-05-16
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 16/05/1955

Buenos Aires, 16 de mayo de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Como siempre te debo carta. He recibido los libros que me los dieron hace pocos días, y el que me enviásteis con vuestras firmas me conmovió como no podéis imaginaros. Os estoy hondamente agradecido a todos y a Otero Pedrayo le debo más de una atención que no merezco. No sé como escribirle, no sé como agradecerle su dedicatoria. A todos os debo yo, pienso que os debemos los que estamos aquí, el no haber muerto para Galicia. Es muy duro trabajar fuera del lugar que se quiere, pierde para uno mismo sentido toda cuanta labor se realiza y casi siempre se trabaja para olvidar el sitio, el país donde se vive, para encontrarse, al menos en el trabajo, en la tierra que nunca, nunca, aún en el peor de los casos, debimos haber dejado. No sé que decirte ni que deciros. Os estoy agradecido a todos. Leí vuestra dedicatoria más de una vez y la encuentro inmerecida. Quizá algún día pueda devolveros vuestras atenciones. Anteayer recibí por correo otro paquete de libros. Han llegado todos menos los que trajo Castiñeiras que quizá deban darse por perdidos, según las últimas informaciones que aún pueden variar. Aquí estamos sumidos, en cuanto al Centro Gallego, en un mar de líos producidos en parte por la siembra de viento en el año pasado de nuestros amigos, aunque ahora no tengan culpa de nada. Vilanova comenzó, a lo que parece, a hacer alguna de las suyas, una pequeña escaramuza de francotirador escondiéndose tras otros, Alonso, por otra parte, al que contestó muy bien Borobó, tira piedras que sirven para armar estrépito. Ahora, según me dijeron, piensa publicar una fotocopia de una carta que me envió por mano Cuña Novás y que yo nunca recibí, aunque sí los originales que acompañaba y que en dicha carta me recomendaba. Parece que está destinada al Faro de Vigo. De publicarse estudiaré el modo de querellarme contra él, aunque no creo que esa carta tenga importancia, y si la tiene es para su autor únicamente. Si lo hago es porque creo que hay que contribuir a terminar con los imbéciles, que no sé como pueden algunos diarios de esa seleccionarlos para su colaboración tan certeramente. De todas maneras convenía que la dirección del Faro de Vigo se enterase de que aquí se desacredita con esas actitudes, aunque es probable que no les importe demasiado y prefieran dar oportunidad a resentidos como Alonso, para que tengan su espacio de desahogo. Galicia Emigrante continúa lo mismo, vendiéndose algo más y sosteniendo un gran éxito radial; tu colaboración para ella es espléndida y necesaria. Convenía que me mandases más interviús como la que me enviaste últimamente dedicada a Piñeiro y notas, fotografías y dibujos. Que los amigos de ahí nos ayuden. A Maside se le enviaron dos veces la colección de la revista, dime si tienes noticia de que la recibió. Pienso escribirle uno de estos días extensamente, antes de marcharme a San Juan, donde tengo que hacer un mural en el Banco de esa ciudad. Acabo de terminar uno en mosaico veneciano que me gusta mucho, en el Banco Israelita de aquí, y parece que es posible me encarguen otros dos para edificios tambien de ésta. Como puedes ver trabajo mucho. Tambien tengo casi terminado otro libro de poemas gallegos. Un libro que se dividiría en dos: As cicatrices y Santiago, de los que debo enviarte dos poemas para tu antología, pero quiero seleccionarlos con calma. ¿Qué tal González Carbalho en esa?
El tercer tomo de Couceiro Freijomil contiene bastantes errores, de todas maneras es una obra notable y útil, no sé si piensa salvarlos en los apéndices, pues de ser así te podía enviar por mi parte una lista de ellos a través de los tres tomos, para que les fuesen útiles. También el libro de González Alegre sobre poesía tiene muchos, algunos tan notorios como el de suponer a Dieste autor de los prólogos de las colecciones “Hórreo” y “Dorna” que son de Cuadrado.
Bueno, creo que cumplí en parte mi deuda con esta carta. Dime algo de tus proyectos y de los de la gente amiga. Mientras tanto recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío y el gran abrazo de:
Seoane

1955-05-22
Carta de Maiztegui a Seoane. 1955
Nova York
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1955 en 22/05/1955


Madrid, 22.V.1955

Querido Seoane:

Hace tiempo que debía escribirte. He tenido todo este tiempo mucho trabajo (4 películas en un año...). Acabo de regresar del festival cinematográfico de Cannes donde los críticos de cine premiaron Muerte de un ciclista dirigida por Bardem (valor de más talento de la nueva generación) y que tiene música mía. Por razones “oficiales” sólo pudieron pasarla en privado, fuera de concurso del festival oficial, pero llamó la atención de veras. Ahora se trata de lo siguiente: Sabrás que tengo listo el Macías o namorado para soprano, tenor, coro mixto y orquesta. La obra dura lo menos una hora y la orquesta es de 37 profesores.
Escribí días pasados al Centro Orensano ofreciendo su estreno para el 25 de julio, día de Galicia, con su auspicio en el acto a realizar con tal motivo. Con la mayor cordialidad, me han contestado que el Orensano no puede ni está en condiciones financieras para el desembolso que requiere la ejecución de Macías, pero que había la posibilidad de que fuera estrenada en el festival del Centro Gallego para el día de Galicia que piensan realizar en el teatro Colón. También me sugieren que el estreno sea postergado para el año 1957, que se cumple el 50º aniversario del Centro Gallego, pero yo prefiero, si hay alguna posibilidad, que sea este año. La partitura no ofrece grandes dificultades, ni tampoco los coros. La envié al [Orfeón] Terra Nosa para que comenzaran a estudiarlos. Naturalmente que tendrá que ser reforzado por profesionales de cada cuerda, lo que se puede hacer varios ensayos previos al estreno. Respecto al presupuesto, cifras no podría darte, pero, en cambio, paso al detalle para que te asesores con Maragno, el director del coro Terra Nosa:

1) Soprano
2) Tenor
(Solistas)
3) 4 Sopranos
4) 4 Contraltos
5) 4 Tenores
6) 3 Bajos
(Refuerzo del coro, que lo dejo a criterio de Maragno)

Orquesta:
1 Piccolo.
2 Flautas.
2 Oboes (1 corno inglés)
2 Clavicordios.
2 Fagot
2 Cornos
2 Trompetas
1 Tambor-platillos.
1 Conchas-triángulo.
1 Pandero
1 Celesta Glockenspiel
1 Arpa
12 Viola (dividida en 3 registros: grave, medio, agudo)
4 Cellos (o 3)
2 Bajos
Profesores: 37

-Creo que no me olvido de nada. -El texto está en gallego. -La obra tiene más bien carácter de música de cámara (así he sentido el clima lírico de Macías). -Dificultades por falta de tiempo para ensayos no creo, pues en cuanto me contestaran, enviaría el material. -Te ruego veas al Flaco Zalezzi, a quien escribí sobre este asunto y le daba más detalles respecto a mi viaje para el estreno (Posibilidad de incluir en el presupuesto mi pasaje de ida y vuelta a España).
Sabrás que aquí estoy trabajando mucho. La semana pasada estuve en París y me encontré con Colmeiro. Charlamos de muchas cosas, lástima que no todas sean buenas. Bien, te ruego disimules la molestia que te doy con el Macías y espero ansioso tus noticias.

Con saludos afectuosos para tu mujer y los amigos, te abrazo.

Maíztegui

No tengo tu dirección particular.
Chau
(Direc.: Meléndez Valdés 59. Madrid)

1955-06-02
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 02/06/1955

Vigo 2-junio 1955
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí la tuya del 16 de mayo. Nos satisface que te hubiera gustado el número especial de la monografía, que te dedicamos. ¿Recuperaste, por fin, los libros llevados por Castiñeiras? Es una verdadera pena que se pierdan.
¿Cómo sigue la labor cultural del Centro? A mí no me contestaron a ninguna de las dos cartas que les escribí, hablándoles de las obras completas de Cabanillas y V. Ponte. Ya hemos confirmado las intrigas que está realizando Vilanova. Yo estaba seguro de que terminaría así, pues es su peculiar modo de actuar. Se trata de un resentido, a causa de su incapacidad intelectual, y por eso recurre siempre –como sus congéneres, los Carré– a los métodos turbios e innobles. Pero, en fin, allá ellos. Alonso, por su parte, va a hacer una serie de interviús sobre los premios literarios, y ya empezó con una de José Blanco Amor y otra de José Conde. La carta que amenaza con publicar fué escrita por mí. Me la pidió Ruibal cuando se marchó, para entregártela con el libro de poemas de Cuña Novás. Yo se la dí de buena fé, pero una vez ahí, en vez de entregártela, la mostró a Cándido González y a otros en un café, y sacaron de ella una fotocopia. Sin embargo, no tiene la menor importancia, pues no decía más que que leyeseis el libro con interés. En fin, todo se reduce a un conjunto de majaderías, sin mayor transcendencia que el rebumbio del momento.
Maside recibió la colección de la Revista, y le gustó mucho. Yo recibí los nº 8 y 9. ¿No salió aún ninguno más? Es curioso que un técnico pesquero de ahí escribió a Industrias pesqueras, pidiendo unos datos. Dice que se enteró de la existencia de esta revista, leyendo la que tú haces, a la que, de paso, dedica grandes elogios.
Supongo que te habrán llegado dos cartas mías por correo aéreo. En una te mandaba un breve reportaje sobre los encierros de caballos en el Valle Miñor, acompañado de varias fotos. También te remití por correo marítimo un artículo sobre los Ancares, con 7 fotografías, otro sobre Arosa: la isla del pulpo, y varios artículos y notas acerca de distintos temas. Con esta carta te adjunto un artículo de García Sabell, y una nota sobre Manuel María. Además va una foto de periódico de Couceiro Freijomil, por si llega a tiempo para publicar con la nota necrológica. Próximamente te remitiré una interviu con García Sabell, y otra con Maside.
González Carbalho se fué satisfechísimo y emocionado de Galicia. Nos portamos con él lo mejor que pudimos. Ayer recibí una carta suya de agradecimiento, escrita desde París.
¿Cuándo te vas a San Juan? ¿Vas a permanecer mucho tiempo allí? No sabes cuanto me alegran esos éxitos que estás obteniendo con las pinturas murales.
Puedes mandarme la lista de errores que observaste en el Diccionario de Couceiro. Se la haré llegar a los editores para que los salven en los apéndices. Y nada más por el momento. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1955-07-10
Carta de García Sabell a Seoane. 1955
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1955 en 10/07/1955

10-VII-1955
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Fai moito tempo que che debo carta. Penso, axiña, escribir unha longa e tendida. Hoxe, rápidamente, dúas letras pra remesarche a copia do documento de adhesión que, nista mesma data, enviamos ó Presidente do Centro Gallego, po-la laboura cultural que leva a cabo a nosa pirmeira Coleitividade. Arelamos que se lea no día de Galicia si é que chega a tempo. En xeneral, xa vós veredes o uso que facedes d-ele. Ista tua copia é, endemais de que tí o conozas, por si o orixinal se extraviara.

Eiquí, como sabes, houbo unha tremenda campaña de prensa contra o Centro. Tamén comprendes que nós non contestáramos. Agora, ise mañífico documento, firmado po-lo millor da nosa Terra, coido eu que respaldará moralmente o esforzo que todos vós vindes facendo a pról da nosa cultura.

A túa monografía véndese moito. Xa falaremos d-isto.

Saúdos garimosos de Elena e meus pra Maruxa. Pra tí unha fonda aperta de

Domingo

1955-07-14
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 14/07/1955

Buenos Aires, 14 de Julio de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Comienzo como siempre, hace mucho que te debo carta, perdóname. Estuve en la ciudad de San Juan haciendo dos murales para el Banco de esa provincia, trabajando nueve horas diarias aproximadamente e incluso sábados y domingos, bajo un clima extraordinariamente frío pues está en las cercanías de los Andes. Una ciudad bastante extraña cuyos habitantes son en su mayoría sirio-libaneses y en los alrededores italianos, valencianos y andaluces dedicados a la agricultura, al olivo y a la vid. De regreso me encontré con todo mi trabajo habitual atrasado, debiendo ponerme al día en él con todo el que ya comencé dedicado a las Jornadas Gallegas de este año. Recibí todas tus colaboraciones que me anunciabas en tus cartas y no sé si te lo dije en otra el tomo de Couceiro Freijomil. Recibí tambien el artículo de Iglesia Alvariño sobre los libros de poemas de Varela y mío. Aquí todo anda regular, leyendo las entrevistas de José Blanco Amor y José Conde en las que éstos, como Alonso, muestran su resentimiento personal. El de José Blanco Amor contra mí y los que aquí están en general, pues nunca hemos tolerado su turbiedad de conducta. ¿Pero, qué pasa con el Sr. Leal Insua para que tolere toda esta infamia? ¿Crée acaso que si se malogran estos concursos del C. Gallego y su labor cultural es fácil volver a comenzar nuevamente?, ¿o es qué le concede tan poca importancia para Galicia, o al menos para la emigración gallega, que puede no importarle que toda esa obra se venga abajo? A mí ni a nadie personalmente le importan los concursos ni la obra del C. Gallego más que pueden importarle a Leal Insua o a cualquiera de los que residan ahí, si me importa y le importa a muchos es por los emigrantes gallegos y por Galicia y es estúpido y suicida que esto no lo vean los redactores de El Faro de Vigo. Pero dejemos esto que supongo tambien te habrá producido tus dolores de cabeza. Galicia Emigrante va hasta ahora bastante bien aunque sin poder aumentar páginas como hubiésemos querido ni hacer tampoco números extraordinarios. El setenta por ciento de la publicidad es de agenos (sic) a Galicia y los suscriptores son en gran parte argentinos, pero de cualquier manera va cumpliendo su obra. ¿Quién es Cosme Barreiros?, en una de las colaboraciones últimas voy a poner únicamente sus iniciales, pues voy a reunir dos de ellas en un mismo número ya que me parecen interesantes y aquí gustan en general. Tambien son interesantes los reportajes pues es éste un género que interesa mucho a la gente de ésta y es muy bueno el que hiciste a Piñeiro, aunque personalmente siento no estar de acuerdo con él en la valoración de los autores que cita en el cultivo de la prosa y poesía gallega actuales. No se puede olvidar a Rafael Dieste ni a Varela. En el caso del primero contribuyó entre los de su generación a fijar el idioma literario, aparte de haber renovado géneros como la narración y el teatro. Ahora está dispuesto a escribir nuevamente en gallego y prepararía un tomo de cuentos que propondría a GALAXIA, donde reuniese con bastantes nuevos los editados en Arquivos do trasno y al final de Fiestra Valdeira. Tambien quisiera que se copiasen a máquina las narraciones que publicó, y los artículos, en El Pueblo Gallego hace años con el título Temas galegos, pagando lo que sea a la persona que se encargue de esa labor, pues creo que Dieste lo necesitaría con cierta urgencia. Contéstame sobre esto. A Varela le pedí los poemas y la nota sobre poesía para tu libro que quedó en darme uno de estos días. Por mi parte te envío tres poemas de los más inofensivos de As cicatrices, un libro que preparo, del que una parte creo que titularé Sant-Yago y es a la que pertenecen esos poemas. Mis datos personales los conoces tu. Nací, no importa donde, en una colectividad de emigrados, en 1910. Licenciado en Derecho, y pintor, sobre todo esto último, pues lo primero no me dejaron mucho tiempo para ejercer. Como pintor puedes añadir que últimamente ha adquirido dos obras mías el Museo de Arte Moderno de New York. Periodista, alternando con la pintura desde que llegué a Buenos Aires. Esto es todo.
Estuve con el arquitecto Aslán y su Sra. que vienen encantados con vosotros y nos enseñaron las fotografías en colores que os hicieron y las que hicieron en Galicia, muchas espléndidas. En estos días se cumple el año de vuestra llegada a Buenos Aires, se acordó Maruja que fué el día 9.
Bueno, contéstame sin hacer caso de mis respuestas y recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío, además de otro grande para tí de tu amigo:

Seoane

Dime que te parecen los poemas y si te sirven esas líneas que te envío.
[Manuscrito]Te envío un poema más de los que pides para que tu selecciones los tres que te interesan: Dime si puede pagarsele alguna colaboración a Ben-Cho-Shey, pues creo que no le sobra dinero, según me dicen

1955-07-27
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 27/07/1955

Vigo 27-julio 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí, por fin, una carta tuya, fechada el 14 de los corrientes. Estaba un poco extrañado de tu largo silencio, justificado en parte por tu ausencia de Buenos Aires. Lo de los Concursos literarios me trajo de bastante mal humor, aunque sé encajar con bastante serenidad los contratiempos. Desde luego, tienes toda la razón en cuanto dices. Leal cortó con las interviús de Conde y Blanco Amor, la serie de envíos de Eliseo Alonso. El último venía firmado por Cándido González y lo tengo yo en mi poder. Es el artículo torpe de un resentido, que ya no verá publicado. La contestación del Centro a las insidias estaba muy bien hecha. Supongo que en su redacción habrás intervenido tú. Después de darle muchas vueltas a la cosa para lograr algo eficaz con que respaldar vuestra labor cultural, optamos por el envío del mensaje. Si no hubiese sido tan precipitada la cosa, podríamos haber reunido más de quinientas firmas solventes. No obstante, creo que con las remitidas hubo suficiente para desarticular la maniobra puesta en marcha.
Me ha llegado el número de abril–mayo de la revista. No dejéis de seguir enviándomela por correo aéreo. Vuelvo a insistirte en que aquí gusta mucho. Creo que hay que realizar todos los esfuerzos posibles para mantener su continuidad. Su mima presentación tipográfica es realmente sugestiva. Yo sigo mandándote colaboraciones, que supongo irás recibiendo. A principios de mes te envié una serie de magníficas fotos de Suárez. Para cada una de ellas escribieron pies, Piñeiro, Alvarez Blázquez, García Sabell, estc. Seguiré enviándote más. También te remitiré interviús. Por lo que se refiere a la de Piñeiro, yo tampoco estoy de acuerdo en la valoración de algunos nombres, pero como él tiene debilidad por algunos nombres literarios nuevos, se manifiesta un poco apasionadamente.
La idea de que le editemos a Dieste un libro de cuentos me parece magnífica. Tengo la seguridad de que a los demás les parecerá lo mismo. Podrá publicarse un bello volumen ilustrado por tí. Lo que ha de tener algún inconveniente es lo referente a las copias de los cuentos aparecidos en El Pueblo Gallego. Hace unos meses podría lograrlo con relativa facilidad. Pero ahora sustituyeron a los redactores antiguos, y vino gente nueva de fuera de Galicia. De cualquier modo, intentaré todas las gestiones posibles, aunque indirectas, para satisfacer vuestros deseos. El otro día ví en la Academia Gallega la colección del periódico Galicia, donde se insertaron varios cuentos de Dieste. ¿Te interesaría que mandase copiarlos? No sé si alguno de ellos se habrá publicado en Dos arquivos do trasno. Pregúntale al interesado. También por la BBC se habían leído dos. Si el autor no los tiene, yo podría facilitárselos.
Me han gustado mucho los poemas que me enviaste para la Antología. También me pareció muy interesante la nota poética. Quizá tenga que sacarle a ésta unas líneas, para que no resulte demasiado extensa.
Con los artículos de Cosme Barreiros puedes hacer lo que se te antoje. Creí que te habías dado cuenta que Cosme Barreiros soy yo. Utilizo a veces este seudónimo, para no prodigar tanto el que empleo habitualmente.
Dime lo que quieres que se le pague a Benchosey (sic) por sus colaboraciones para hacérselo efectivo.
Te agradecería que le dijeses a Aslán que hiciese el favor de mandarme alguna de las fotografías que nos sacó, pues nos gustaría mucho tenerlas.
Ya tengo en mi poder doscientas fotografías de los dibujos de Castelao, que hicieron en La Coruña. Cobraron 35 ptas. por cada placa y dos copias, pues el fotógrafo se queda sin aquélla. Como ves, la cifra resulta muy elevada. Ahora empiezan a hacer las del Faro y van a sumar mucho más. Para mí resulta un poco fuerte adelantar esas cantidades. Porque, además, tuve que realizar otros muchos pagos: compra de libros y copias de otros de Cabanillas; copias de trabajos de V. Ponte; viajes y estancias en La Coruña; pago de coronas de flores a Rosalía y Alfredo Brañas, correspondientes a este año y al pasado, etc.
En este mismo momento recibo la versión definitiva del poema O Campaneiro y las líneas adjuntas. Lo de Varela ya lo tenía todo dispuesto, incluso la nota poética, que tomé del prólogo de Dieste a su libro de poemas en castellano. Sin embargo, lo haré de nuevo si no tardas en enviarme lo que me prometes.
Y nada más. Con saludos muy cariñosos a Maruja, y de Evely para los dos, te manda un fuerte abrazo

Fdez del Riego

1955-08-17
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 17/08/1955

Vigo 17-agosto 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo varias cartas mías en tu poder y bastantes colaboraciones literarias, fotografías y dibujos para la revista. Con frecuente periodicidad te remito material por correo ordinario.
Con estas líneas te adjunto una especie de interviú a Azorín, hecha a través de sus libros, y la reproducción del retrato de Zuloaga. También te acompaño una nota sobre [Xohán Vicente] Viqueira, y un dibujo suyo, hecho por Cebreiro. Te agradecería mucho que cuando utilizases el dibujo, me lo devolvieses, pues quisiera conservarlo, ya que es el único que existe del filósofo.
Espero que, ahora que estarás un poco más aliviado de trabajo, me escribas extensamente.
Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evely para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

P/S: Quisiéramos editar cuanto antes la monografía de Eiroa. Disponemos de muy pocas fotos de su obra. ¿Por qué no me mandas la del busto que te hizo a ti? También Cuadrado debe de tener varias fotografías. Si consigues que nos las ceda provisionalmente, yo garantizo su devolución.

1955-09-03
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 03/09/1955

Buenos Aires, 3 de setiembre de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
He recibido tus colaboraciones y recortes de diarios y tus cartas. Esperé, para contestarte, a que Varela me entregase sus poemas y como hasta ahora no lo hizo creo que debes sustituirlos como puedas hacerlo por lo que tuvieses de él, pues igual me lo puede dar mañana que dentro de dos meses pues el tiempo para él no cuenta y es independiente de su voluntad de entregarlos, ya que se alegró mucho de tu pedido. La revista continúa progresando, circulando con éxito, sobre todo entre gente ajena a los círculos conspícuos de la colectividad aunque éstos la estimen cordialmente y la apoyen, y mucho entre argentinos de origen gallego como era nuestro propósito. No sé si está bien o mal, la hacemos en una imprenta más bien mala a pesar de su tamaño por su precio más reducido y estoy demasiado cerca de ella para enjuiciarla. Tengo en proyecto algunas otras pequeñas publicaciones derivadas de ella de las que te informaré en su día. La audición radial es otro éxito, en la actualidad es una de las más escuchadas entre las de cualquier clase en esta ciudad. Por su sección de entrevistas han circulado unas cincuenta personas de las cuales cuarenta aproximadamente son argentinas que van a destacar su elogio a Galicia o de cualquier aspecto de ella. Estaría muy contento de todo esto si no fuese la enorme cantidad de tiempo que me insume. Maruja y yo hemos convertido nuestro departamento en una redacción y no tenemos días ni noches. Solo tenemos tu valiosa ayuda de esa y aquí la de Fernández, Andrade y Molinari, los dos primeros para la publicidad y administración y el último que me ayuda haciendo la sección entrevistas de la audición.
En el Centro todo anda esta temporada bastante bien. Por tu parte supongo habrás recibido una carta de Ferreño, pues acaba de proponer a la Junta Directiva un aumento a tus honorarios de colaborador. Nuestros amigos estuvieron a punto de invalidar el efecto del mensaje publicándolo, antes de que el Centro Gallego lo hiciese, en su semanario imprimiéndole de esta manera carácter partidista. Algunos amigos nuestros son de una inefable inconsciencia. Por mi parte no lo publiqué precisamente para que tuviese exclusivamente el carácter que ahí se le daba, de acuerdo con el mismo Presidente del Centro Gallego, limitándome en un comentario que se publica en el número próximo a salir.
El miércoles que viene, día 7, inauguro una nueva exposición y me pidieron para el mes de mayo obras para una exposición en Nueva York. El Museo de Arte Moderno de esa ciudad me adquirió últimamente dos obras. Trabajo mucho. ¿Qué te parecieron de verdad los poemas que te envié? Tengo el libro terminado, pero quisiera hacer para él algunos grabados en madera o metal. Son todos poemas con temas medievales referidos a calles o sucesos imaginados de un Santiago remoto, con solo dos poemas actuales con que comienza y termina el libro. El primero es un poema largo que se refiere a los que tuvimos que salir de esa y estoy contento de él. Aparte de este libro me quedan para otro futuro los anteriores poemas, algunos de los cuales creo que te leí en ésta y que titularé As cicatrices. El de ahora no sé como titularlo, quizá simplemente Poemas de Sant-Iago.
Mándame las colaboraciones gráficas y literarias que puedas. Notas como las de los caballos salvajes, la de los campesinos del Cebrero, son muy importantes aquí, y reportajes como los que vienes enviando que son muy interesantes. Yo tengo que enviarte lo de Eiroa que lo haré estos días. Tengo que encargar la foto del busto pues perdí la que tenía y no creo que pueda encontrar mucho más, ¿Qué se hicieron de los dibujos de él y de la cantidad de pequeñas esculturas en yeso y piedra que tenía, además de su obra mayor?
Recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y otro más fuerte de tu amigo:
Seoane

Nota: A Ben-Cho-Shey le pasas por su colaboración lo que sea correcto en esa, aquí son cien pesos como promedio a una revista de este carácter.

1955-11-11
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 11/11/1955

Buenos Aires, 11 de noviembre de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Ayer recibí tu carta con la noticia que siento hondamente de Maside, al que voy a escribirle uno de estos días una larga carta, ¡ojalá no pase todo de una falsa alarma o de un error!. Algún día nuestra gente verá todo cuanto se le debe a Maside. El significa para el arte gallego un rigor que éste no conocía o que había perdido hacía siglos. El es, en pintura, lo que fué Casas y Novoa en la arquitectura de Galicia, una conciencia lúcida, una medida, un orden. Puso en la construcción del cuadro una lógica solo igual a la de un Juan Gris aún persiguiendo propósitos distintos. Un dibujo de Maside es un dibujo con comienzo y fin donde ninguna línea ni ninguna expresión se descuida. Un color tiene en sus temples u óleos un sitio exacto y nada más que ese sitio. El vino al arte gallego a hacerlo preciso, lógico, en unos años en que otros artistas desbordaban todas las medidas aún con genialidad. Su lirismo se detiene en el tiempo preciso, en la hora, en el momento justo. El mide su diálogo con las cosas, con los objetos. Se detiene como buen gallego frente a ellas y pregunta, responde preguntando, y cuida de que no le traicione cada línea o cada color como si líneas y colores fuesen palabras, expresivas como son las palabras para el arte del pintor. Dialoga pintando como debe hacer un gallego pintor, para ser fiel a su estirpe y a sí mismo. Se trata de que las cosas tengan su precio justo, su palabra justa, su línea justa. Otros han tenido una vida artística más brillante, no sé si más ambición, porque la de él es de las más altas y nobles, más oportunidades aún con todos los infortunios. Maside se hizo solo, vivió solo e hizo una pintura sola, de una soledad que fecundará, estoy seguro, el arte gallego del futuro y tiene la suerte inmensa de que su obra casi entera queda en Galicia. Por mi parte admiro a Maside como admiro a pocos pintores actuales y lo siento además como una conciencia para todos nosotros. Como a alguien que sin decirnos nada nos revela con su mismo silencio la justicia o la injusticia de nuestros actos. En pintura fué audaz cuando debía de serlo para abrirles los ojos a los babiecas y riguroso realista cuando los babiecas solo exigen audacias. Me alegro de no haber sido de su generación porque así pude aprender de él lo que no hubiese aprendido por ceguera o envidia siendo de sus años. Bueno, excuso decirte cuanto me dolería que le ocurriese algo, no quiero ni siquiera pensarlo.
Recibí todo cuanto me enviaste en tus cartas y te agradezco estos envíos. Eres casi, o sin casi, la única persona que me ayuda en este esfuerzo en el desierto de Buenos Aires. Aquí la revista gusta bastante aunque no dejan de exigirme actitudes más decididas en el orden que te imaginas, que no pienso tomar en cuenta en beneficio precisamente de lo que los exigentes estiman. Después de todo lo que pasó aquí esto está tomando un aire normal. No recibí los 42 dibujos de Maside de que me hablas. ¿Quién los trajo o quien los trae? Me interesa, como puedes suponer, saber de esto, para mí es un material extraordinario que me permitía hacer muchas cosas. Me interesa mucho me respondas concretamente a esto. Por tu carta parece que debiera tenerlos ya en mi poder, y no tengo más noticias de ellos que la que tu me das ahora, en tu carta.
El envío de la revista aquí se hace normalmente aunque pienso que puede producirse alguna pérdida. Me interesa en todo caso me dijeses a quienes debe repetírsele el envío cuando no le llegue. Esperamos impacientes el libro de Cabanillas que se titulará como él quiere. Sería, creo, interesante incluir en el de Villar Ponte el discurso de él en la Academia, que tengo el recuerdo de que era muy bueno y útil. Estos días salen dos tomos de Vesteiro Torres, su Galería de Gallegos Ilustres, con prólogo de Vilanova, y dentro de muy poco uno de poemas de Blanco Amor. El mio está ya en la imprenta. Le hice para ilustrarlo diez grabados en metal.
Bueno, hoy estoy contento porque te he escrito una carta decorosamente larga y contesto inmediatamente a la tuya. Quisiera que cuando esta llegase estuviese Evelina totalmente restablecida. Ella y tu recibid el saludo de Maruja y míos y tu el abrazo fuerte de:

Seoane

1955-12-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 12/12/1955

Vigo 12-dic. 1955

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 30 de noviembre, junto con las tres fotografías de Eiroa. Resulta ciertamente laborioso el empeño de lograr reproducciones de la obra del escultor. Poco a poco vamos reuniendo material, pero no todo el que desearíamos. La familia, desgraciadamente, no conserva nada. Ni siquiera los apuntes a lápiz y bocetos, que suponíamos poder rescatar. Pero, en fin, ya veremos lo que conseguimos hacer.
Me alegra que te hayan gustado los libros de Galaxia. Los dibujos que ilustran el libro de Novoneyra son de Xohán Ledo. Uno de estos días saldrá de la imprenta la Antología de poesía gallega contemporánea. Pensé en poderte enviar hoy un ejemplar por mano, pero no ha sido posible. Lo recibirás, por consiguiente, por correo, ya que te lo remitiré inmediatamente que aparezca.
Aprovecho la oportunidad del viaje de la cuñada de Aslán para mandarte tres dibujos de Maside: el de Manuel Antonio, el de Amado Carballo, y el de Otero Pedrayo. Creo que debes de escribirle a aquél para que te envíe más, pues todavía tiene bastantes en su poder. Si se los pides, te los remitirá, sobre todo si sabe que tú vas a aprovecharlos para algo. Esta temporada se encuentra mejor de salud y más animado.
Te envío, también, por el mismo conducto, un sobre con catorce juegos de reproducciones de caricaturas de personalidades de la época, hechas por Castelao, para que las entregues en el Centro Gallego. Con ellas van las facturas y una carta para el Centro. Supongo que Badía habrá entregado todo lo que mandé por él. Escríbeme diciendo tu opinión, sugerencias, etc.
Mi asunto aún no se halla resuelto definitivamente. Estoy pendiente de que llegue a la Audiencia, y espero que se sobresea.
No recibí el número de la Revista del Centro, correspondiente a julio–agosto. ¿Quieres hacer el favor de decir que me lo remitan?
Galicia Emigrante gusta mucho, sin ninguna excepción. Realmente sería una pena que no pudieses seguirla manteniendo como hasta ahora. Supongo que recibirás todas las colaboraciones que te mando por avión y por correo marítimo. Uno de estos días le escribiré a Fernández para que haga un reajuste de los envíos. Hay varios colaboradores que no reciben la revista, y no hacen más que insistirme para que se les mande.
Bueno, nada más por hoy. No dejes de escribirme sobre todas las cosas pendientes. Y si ves la manera propicia para que el Centro me reponga las cantidades que he adelantado, indícala, pues mis disponibilidades económicas, como sabes, son limitadas.
De ahí no tengo la menor noticia. Suspendí toda relación epistolar con las gentes de esa, y sólo sé lo que tú me cuentas.
Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de

Fdez del Riego

1955-12-12
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 12/12/1955

Buenos Aires, 12 de diciembre de 1955
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Dos letras solamente. Necesitaría, como el año pasado para la audición radial, un saludo de firmas caracterizadas de esa, con toda la urgencia que te imaginas y en gallego.
Uno de estos días te escribiré más extensamente. Tu no dejes de hacerlo. Hablé en el Centro del problema de los fondos, creo que van a resolverlo inmediatamente. Por mi parte es casi seguro que renuncie estos días. Es una lucha demasiado desigual en la que casi siempre me encuentro solo. Te escribiré más extensamente. Te ruego sin embargo que silencies hasta ahora esta noticia.
Un abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí y otro fuerte para tí de:
Seoane

1955-12-22
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 22/12/1955



Vigo 22-dic. 1955

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
El día 19 por la tarde, recibí tus líneas del 12. Inmediatamente, solicité los saludos que me pedías. Hoy te envío cuatro: de Cuevillas, I. Alvariño, don Jesús Carro, y Paz Andrade. Espero que lleguen a tiempo, pues hice tu encargo con toda la rapidez que ha sido posible. Espero que hoy o mañana me llegue el que le pedí a Carballo Calero. Tan pronto como lo tenga en mi poder, te lo remitiré sin demora.
Me has proporcionado un enorme disgusto con la noticia de tu renuncia. Si tú faltas, no habrá nadie con generosidad, sensibilidad e inteligencia, capaz de relevarte. Todo se reducirá entonces a una labor ramplona y estúpida, carente de interés. Los problemas culturales han de enfocarse con altura de miras, y no con criterios pequeños y partidistas, para que den su fruto. Creo que debes de reflexionar sobre ésto. Me doy perfecta cuenta de lo que es luchar en soledad, pero tienes que sacrificarte a las incomprensiones, que todos sufrimos, pensando en el futuro de la cultura nuestra. Tu obra tiene una ejecutoria firme y una validez ejemplar, que no pueden interrumpirse ahora.
Supongo que habrás recibido unos dibujos de Maside y unas fotocopias de caricaturas de personajes de época, por medio de la cuñada de Aslán.
Escríbeme largo, y no dejes de enviarme la Revista por avión. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de

Fdez del Riego

1956-01-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956 en 22/01/1956


Buenos Aires, 22 de enero de 1956

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí tu última carta con la entrevista a Cuevillas y el resúmen editorial del año. Tambien recibí los dibujos de Maside y las reproducciones fotográficas de las caricaturas traídas por la cuñada de Aslán. Recibí tambien tu Antología de la poesía gallega contemporánea que resulta un valioso tomo por la selección de los poemas, por las notas biográficas y por el breve estudio de los poetas. Estoy seguro que ella dará idea de los descreídos de la existencia de una literatura gallega, de su manifiesta originalidad y pujanza. Estais realizando con Galaxia una labor magnífica y estoy seguro que se debe a tí gran parte de ella. ¿Cuándo salen los dos tomos de poesía y quien los hace?
Por mi parte trabajo mucho. No conozco el valor de los días, estos pasan a una velocidad estremecedora. Ahora, que debería haberme tomado unas vacaciones, estoy trabajando, sin desatender otras ocupaciones, en los bocetos de un mural que será el más grande de Sudamérica y que si lo hago me permitirá seguramente ir a Italia el año próximo, o por lo menos quedarnos algún tiempo tranquilos. La semana que viene saldrá algún ejemplar de mi libro Na brétema, Santiago. En el Centro Gallego no aceptaron por unanimidad mi renuncia, ni siquiera quisieron darle entrada en la Junta Directiva. A mi esto me emocionó pero me deja en una situación dificil. Estoy harto hasta no poder más del Centro Gallego, de colectividad y de esos amigos nuestros que no son en el fondo amigos de nadie más que de sus pobres disparates y mezquinos juegos. Vosotros no sabéis bien la capacidad de aguante que hay que tener para discutir con ellos, convencerlos de que hagan algo útil por minúsculo que ello sea y la desesperación que produce la casi total indiferencia general ante lo poco que se hace. La revista va saliendo regularmente y tiene aceptación. Luchamos para imponerla definitivamente y poder consolidar su desarrollo económico. Bueno, ¿para qué escribirte de todo esto?. Me gustaría algún día poder conversarlo con vosotros personalmente. No sé cuando. Díaz Pardo hizo una exposición de su obra en el local del Centro Gallego. Gustaron mucho sus porcelanas y la calidad de ellas y él parece una gran persona. Es probable que consiga hacer en ésta lo que proyecta. Tiene entusiasmo y ganas de hacer cosas.
Los saludos radiales constituyeron un gran éxito. ¿Podrías decirle a Moreiras que me enviase su libro A realidade esencial y a Castroviejo el suyo Apariciones en Galicia? ¿El libro ¡Wolfram, Wolfram! ¿tiene algún valor documental? Tambien quisiera el libro Monumentos en Galicia de Ferreiro Arias. Dime como puedo adquirirlo sin gravar aún más el presupuesto tuyo, o a cambio de que libros podría enviármelo alguna librería de esa. A Maside le he escrito una larga carta que espero tenga recibido. Me gustaría que lo convencierais de que debe continuar con los ensayos sobre arte, comenzados con tanta fortuna por el publicado en Grial. Para la revista me gustaría que Bouza Brey o quien tu creas oportuno, hiciese una crónica sobre las danzas gremiales gallegas y me lo enviases con fotografías o cualquier otra documentación gráfica.
Bueno, pongo punto final a esta carta. Escríbeme largamente. Háblame de la gente de esa y de vuestros proyectos. Lo necesito. Recibid Evelina y tú el abrazo de Maruja y mío, el que os daremos seguramente en Buenos Aires, no puedo deciros más, y tu recibe el grande y fuerte de tu amigo:

Seoane

1956-02-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 16/02/1956


Vigo 16-febrero 1956

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta, junto con la que Maruja le escribió a Evelina. Me alegro que te haya interesado la Antología de nuestra lírica contemporánea. Aquí provocó una larga y enconada polémica de prensa, que se inició porque algunos poetas gallegos en castellano no figuraban en ella. Después la cosa se fue complicando, y se publicaron unos veinte comentarios sobre el tema. Uno de los últimos, insertaba una relación de 53 poetas en gallego, que quedaron ausentes de la colectánea. Es curioso que libros de este tipo sean los que agiten los ánimos y provoquen controversias. Pero la cosa tiene sus ventajas, porque incrementa la venta de la obra.
Ahora estoy preparando el tercer tomo, que estará dedicado a los poetas del pasado siglo, y después José Mª Alvarez Blázquez editará el segundo, consagrado a la poesía de la decadencia y a la popular.
Nos produjo una enorme satisfacción la noticia que me das sobre el encargo que te hicieron de ese nuevo mural. En definitiva, la obra que realizas como artista y como intelectual, está cobrando una dimensión que ni tú mismo aciertas a valorar en su verdadera importancia. ¿Cuándo me enviarás el nuevo libro de poemas que editaste? Estoy deseando leerlo. También me agradaría recibir el volumen de Vesteiro Torres.
De por ahí no recibo noticia alguna desde hace varios meses, si se exceptúan las que tú me das. Del Centro Gallego ni siquiera me comunicaron la llegada de los originales de Cabanillas y del material que les remití. Tampoco, claro está, contestaron a mis cartas, ni me hicieron efectivos los adelantos que realicé. No sé a que atribuir tan prolongado silencio.
La Revista sigue gustando mucho aquí. Constituye, quizá, una de las labores tuyas que conquistaron más eco. Muchas personas se dirigen a mí con el deseo de que las haga suscriptores. Pero como no sé hasta que límite os interesará aumentar el número de éstos en Galicia, nada decido al respecto. Y por cierto, ¿salió ya el número de enero? Si fuese así, mucho te estimaría que me lo enviases. Yo sigo remitiéndote, periódicamente, colaboraciones literarias y gráficas, que supongo llegarán regularmente a tu poder.
Por la prensa de aquí, ya sabía del éxito de Díaz Pardo. Hace varios días que llegó, de regreso, a La Coruña, pero yo aún no tuve ocasión de hablar con él. Desde luego, estoy de acuerdo contigo en que se trata de un buen muchacho.
Hace varios días, te envié por correo ordinario certificado, los libros que me pedías: Apariciones en Galicia, Monumentos en Galicia, y ¡Wolfram, Wolfram! El primero de ellos, opté por adquirirlo porque no fuí capaz de localizar a Castroviejo. Creo que anda por Madrid, y que va a hacer un viaje por el extranjero. A Moreiras le di el encargo de que te mandase su libro de poemas. Cuando los recibas, no te olvides de advertírmelo.
Con Maside hace algún tiempo que no hablo. Sé que esta temporada se encuentra algo mejor de sus achaques. Sin embargo, considero imposible animarlo a que escriba nuevos ensayos, como el que tanto nos agradó a todos. No puedes imaginarte lo laborioso que le resultó el escribirlo. Bien sabes lo autoexigente que es. Después de terminarlo me lo pidió varias veces para nuevas rectificaciones, y gracias a que le dijimos que ya estaba impreso, si no a estas horas seguiría modificándolo. Hace algún tiempo le entregué un cuestionario para una interviú en tu revista. Lo acogió bien, e incluso empezó a contestarlo, pero de ahí no ha pasado. Ahora conseguimos que nos hiciese una portada para el nuevo libro de cuentos de Fole, que tardó mucho en entregarnos. En realidad, la enfermedad le ha restado ánimos para todo, y sólo en algunos momentos propicios que hay que espiarle, se le puede arrancar algo.
Le he pedido a Bouza el artículo sobre las Danzas Gremiales. Quedó en entregármelo para la próxima semana. Cuando lo tenga en mi poder, te lo remitiré. También te enviaré una nota sobre la exposición que clausurará mañana Elena Colmeiro. A mi modo de ver, la obra que exhibió es muy interesante, y supera a la que le ví en Buenos Aires. Por correo marítimo te mandé algunos de los comentarios que le dedicó la prensa. El éxito de público fue insólito en Vigo. Hoy tenía vendidas ya 52 piezas.
Uno de estos días te enviaré un ejemplar de la obra de Heidegger, traducida al gallego, que, por fin, acaba de editarse.
Sé que Paco Luís [Bernárdez] ha llegado a España, aunque no tengo de él más que noticias indirectas.
No te quejarás de la extensión de esta carta. A pesar de que estoy materialmente agobiado de trabajo, siempre busco unos momentos para dedicártelos. Supongo que tú seguirás mi ejemplo, y que me contestarás pronto y ampliamente.
Nada más. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Paco

1956-03-26
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 26/03/1956

Vigo 26-marzo 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo en tu poder dos cartas mías, así como una serie de colaboraciones que he ido enviándote para la Revista. También te remití por correo ordinario el artículo de Bouza sobre las Danzas Gremiales, con varias ilustraciones. Con estas líneas adjunto una interviú con aquél y dos fotos. No te olvides de devolverme éstas, así como las del artículo cuando las utilices, porque el propietario me insistió mucho sobre ello.
Te acompaño, asimismo, un recorte de periódico que habla de la exposición que Mercedes Ruibal celebra en Madrid.
Recibí tu libro de poemas, que he leído con verdadera satisfacción. Me gustó muchísimo, y los grabados son realmente estupendos. Escribiré una nota para La Noche y te enviaré el recorte. Ya le dije a Díaz Pardo que puedes mandar treinta ejemplares, pues los colocaremos inmediatamente.
Me pregunta [Celso Emilio] Ferreiro si te ha llegado el ejemplar de su Sono sulagado, que te envió hace tiempo. Me imagino que también habrás recibido la traducción de Heidegger.
Sé que desembarcó en Vigo Ovidio Fernández, hallándome yo en Santiago. A mi regreso traté de localizarlo, sin haberlo conseguido. No sé si estará todavía aquí, o si se marcharía a Lugo.
El Centro Gallego aún no me ha repuesto lo que le adelanté, y ahora tuve que abonar el importe de la renovación de suscripciones a todos los periódicos y revistas de aquí. ¿No habría medio de que me resolviesen este asunto?
¿Por qué no escribes? Hace mucho tiempo que no tengo noticias tuyas.
Elena Colmeiro se ha ido con su madre a París. Proyectan volver a Galicia para el verano.
Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para lo dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1956-04-06
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956 en 06/04/1956


Buenos Aires, 6 de abril de 1956
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Recibí tu carta y las colaboraciones que me enviaste, así como el interesante artículo de Bouza sobre las danzas gremiales. Las ilustraciones, lo mismo que las fotografías de la entrevista te las enviaré tan pronto como me hagan los clisés. Me alegro que te hubiese gustado mi libro, me interesa tu opinión y la de los amigos de esa. Hasta ahora aquí es prácticamente desconocido en la colectividad, pues aún no fué puesto a la venta. Tampoco lo conocen fuera de ella aparte de algunos amigos. Los ejemplares numerados te los enviaré, sinó treinta todos los más posibles, pues estoy obligado con algunos coleccionistas de esta que siguen las cosas mías, aunque como le expresé a Díaz Pardo mi interés es que vayan a esa, pues para mí de otra manera no se justifica el hacerlos. Estos días comenzaré a mandar ejemplares a todos los amigos de esa, pues hasta ahora solo se los remití a Maside, Domingo, y a tí. Estoy deseando ver tu artículo de La Noche, pues me interesa conocer que poemas te interesaron más y si encontraste en la totalidad del libro un camino distinto al que viene caracterizando la generalidad de la mejor poesía actual de Galicia, pues ese era uno de los propósitos que me guiaron. Quería hacer un homenaje a Santiago que fuese el recuerdo de un mundo perdido en el tiempo y que a la vez fuese todo tiempo. Hice coincidir mi homenaje con el veinticinco aniversario de la terminación de la carrera que se cumplen este año y si no puedo estar presente físicamente en Santiago, como seguramente lo estarán muchos de mis compañeros, lo estaré de esta manera quizá más anónima. El destino, a algunos de aquella promoción de licenciados en Derecho, nos jugó, quizá, una mala pasada. Más no hablemos de esto.
Estuve trabajando mucho. Aparte del libro salió estos días una exposición de 20 óleos para New York que se expondrán a fines de este mes o en el mes de mayo, e hice un nuevo mural en ésta de 9 metros por 3 y tengo que trabajar bastante durante estos meses, pues el Museo de Córdoba (Argentina), me solicita una exposición para el mes de agosto. Por otra parte me invitaron a participar en la próxima Bienal de Venecia con obras que salen estos días. Diciéndote esto trato de justificar de alguna manera mi silencio. Soy deudor de una porción de cartas pero confieso que la conciencia solo me remuerde en el caso tuyo. Hice la gestión del pago de la deuda contigo del Centro Gallego y estos días, al fin, dieron orden de liquidarla. Dile a Ferreiro que recibí su espléndido libro Sono sulagado, que si no le escribí fué simplemente por dejar la respuesta para cuando estuviese con alguna calma, y con la intención de no decirle cumplidos sino de hablarle de verdad del libro, de esa pequeña joya por ejemplo que es “María Soliña” que recuerda a la bruja de Cangas, que pienso que es de aquellos temas del paisaje, de los sentimientos y de la propia intimidad debe convertir el poeta de historia en mito. Su libro está, con formas e idioma de hoy, en la línea mejor que tendieron los precursores.
Supe de la marcha de Ovidio Fernández al día siguiente de haberse ido. Según me dijeron no se despidió de mucha gente por la precipitación del viaje y sentí de verdad no haber sabido de la fecha de embarque. Quizá quiso librarse de compromisos posibles. Recibí los libros que me enviaste. El de Castroviejo me interesó mucho aunque seguramente pudo haber trabajado más el tema; de todas maneras resulta un libro curioso y útil. Ahora me pregunto, ¿quién es Rafael Melero que publica un artículo sobre diez años de pintura gallega en La Noche y no habla de los diez años de pintura gallega, o desconoce lo que se hizo en esos diez años y sí en cambio pedantea con cosas que no conoce bien? Tengo una nota contra ese artículo y no quiero publicarla por si se trata de alguna persona amiga, o no es conveniente hacerlo. Desde luego Melero piensa que los pintores cambian de nacionalidad al abandonar por lo que sea su país, por lo que resultaría que Gauguin no es francés, ni Beckman alemán, ni Modigliani italiano, ni Picasso español, etc., y en este caso está tambien el mismo Goya de los últimos años de su vida.
Bueno, creo que hoy me he extendido bastante, quisiera que tu hicieses lo mismo en la próxima.
Con saludos de Maruja y míos para Evelina y para tí, recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1956-04-09
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 09/04/1956

Vigo 9-abril 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Debes de tener en tu poder tres o cuatro cartas mías, aparte de las colaboraciones literarias y gráficas que te envío con frecuencia. ¿A qué se debe un silencio tan prolongado? Tampoco me mandásteis la Revista de marzo, ni la obra de Vesteiro Torres y la de B. Amor editadas por el Centro Gallego.
¿Recibiste Da esencia da verdade, de Heidegger? Dentro de unos días saldrá de la imprenta Terra brava, nuevo libro de cuentos de Fole. Lleva una bella portada de Maside, grabada en madera, y lo ilustra Xohán Ledo, también con grabados en madera. Creo que es uno de los libros que mejor presentados resultaron. Tan pronto aparezca, te enviaremos, como siempre, un ejemplar.
Con estas líneas te adjunto el recorte de una nota sobre tu libro de poemas, aparecida en La Noche.
Un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1956-05-04
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 04/05/1956

Vigo 4-mayo 1956
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta, que debió cruzarse con otra mía en la que te adjuntaba el recorte de un comentario sobre tu libro. Varios amigos mostraron mucho interés en conocer éste, de manera que cuando me envíes los ejemplares anunciados, se colocarán inmediatamente. Aunque tú creas lo contrario, cuentas aquí con muchos admiradores, y desde luego eres la figura intelectual gallega más conocida y estimada de la emigración.
Me alegra profundamente la actividad artística que estás desplegando. Desde luego, muchas veces pienso de donde sacarás el tiempo para poder realizar una labor tan intensa. Supongo que la exposición de óleos neoyorkina irá acompañada del éxito a que ya estás habituado.
El Centro Gallego, por fin, ha resuelto parte de lo que tenía pendiente conmigo. Días pasados contesté a una carta suya en ese sentido. Por cierto que no me mandaron ningún ejemplar de Galería de Gallegos Ilustres, aunque me anuncian el envío del Cancionero de B. Amor.
Le transmití a Ferreiro tu opinión sobre su libro O sono sulagado, y le satisfizo grandemente.
A Ovidio Fernández no pude localizarlo en Vigo. El día que desembarcó estaba yo en Santiago, y cuando a la mañana siguiente traté de buscarlo en algún hotel, no lo conseguí porque había salido para Lugo. Desde esta ciudad me anuncia que vendrá a visitarme antes de su regreso.
El artículo de Melero sobre diez años de pintura gallega es una solemne estupidez. Pero estimo que no merece la pena ocuparse de él. Su autor es un muchacho joven y despistado, aunque con pretensiones. Estuvo de empleado en la Sucursal del Banco de España de Pontevedra, y ahora se trasladó a la de Madrid. Yo no lo trato personalmente. Intelectualmente apenas tiene relieve alguno, y sus opiniones no pesan en absoluto.
Con esta carta te acompaño un artículo de Barbeito, que escribió expresamente para la revista. Le gusta mucho ésta, y en cuanto García Sabell le pidió el artículo, lo entregó encantado.
Supongo que habrás recibido la traducción gallega de Heidegger, y el libro de cuentos de Fole. De este último, aparte del ejemplar que se te remite habitualmente, te mandó otro García Sabell, dedicado por él y por Fole.
Qué es de la revista? Desde el nº correspondiente a febrero, no me llegó ningún otro. ¿Serías tan amable que me mandases por avión los que se publicaron desde entonces? Te lo agradecería mucho.
De por aquí no hay otra novedad que comunicarte. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1956-05-14
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 14/05/1956

Vigo 14-mayo 1956

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Acabo de recibir tus líneas, que debieron cruzarse con una carta mía. Con ella te mandaba un artículo que escribió Barbeito para la revista, a petición de García Sabell.
Quedo enterado del envío de los ejemplares de tu libro, que colocaré tan pronto como lleguen a mi poder. En lo que no estoy de acuerdo es en la aplicación que pretendes le dé a su importe. Las peticiones de libros que de vez en cuando me haces, son pequeños obsequios con que me complazco en corresponder a tus muchas atenciones. De manera que lo correspondiente a tu obra, lo guardaré para reintegrártelo o para invertirlo en lo que a ti te interese y me indiques.
Hoy te remito certificado por correo ordinario un ejemplar del volumen de Carballo Calero, Aportaciones a la literatura gallega contemporánea, editado por Gredos en Madrid. La poesía gallega del siglo xx a que tú te refieres, es un pequeño folleto en el que se reproduce el texto de una conferencia dicha por el autor en la Facultad de Letras. No tengo más que un solo ejemplar dedicado, y Carballo se quedó sin ninguno. Pero para que tú lo conozcas, he mecanografiado el contenido, y te lo envío con la obra primeramente mencionada.
Maside se encuentra en Vigo desde hace un par de días. Vino aquí para asistir a la boda de Xohán Ledo. Parece que permanecerá una temporada entre nosotros, pues se halla algo recuperado de su dolencia.
La revista sigue gustando mucho. Todos hablan de ella con los mayores elogios. Sin embargo, a mí han dejado de enviármela por avión, y me gustaría recibirla por ese conducto. Aún no he visto el número de marzo ni el de abril. Le escribí a Andrade en tal sentido, pero se conoce que se olvida de remitírmela.
Y ahora otra cosa. Sabemos que en el mes de julio van a organizar ahí un Congreso de la emigración gallega. Los informes que tenemos sobre el particular son bastantes confusos. Querría, por consiguiente, que me dijeses rápida y confidencialmente cuanto sepas sobre el asunto. Claro es que puedes hablarme con entera libertad, porque la cosa quedará entre tú y yo. Necesito tu opinión personal para saber a que atenerme.
Nada más por hoy. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1956-05-21
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956 en 21/05/1956

Buenos Aires, 21 de mayo de 1956

Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Acabo de recibir ahora mismo tu carta y me apresuro a contestar a tu pregunta sobre el congreso. Sobre esto te escribía en mi anterior y luego rompí y rehice la carta porque suponía que no debía escribiros sobre algo en que de alguna manera podríais, los que estáis ahí, haber tenido intervención y aunque dolido, pensaba tomar una actitud personal disidente. Este Congreso tal como se proyecta es un disparate. Un disparate que comienza por ofender a los intelectuales que aquí residen manteniéndolos al márgen de él, de la presentación del temario, de su organización, mientras se invita a algunas personalidades gallegas y a muchos más que no lo son del resto del continente. No hablo por mí que fuí invitado a participar y que no acepté por dos motivos a mi juicio fundamentales. El primero de solidaridad con todos los que aquí llevan hecho algo por Galicia y por su cultura. El segundo porque no puedo participar en un Congreso que se ofrece de trascendencia, referido a temas espirituales, económicos y sociales de la emigración con un temario espléndido hecho por Tobío en Montevideo, a solicitud de unos pocos de Buenos Aires y al que no pueden enviarse ponencias ni clase alguna de trabajos dado el escaso tiempo que media entre la invitación y la celebración de dicho Congreso. Apenas dos meses de tiempo. En su oportunidad, el día 11 de este mes, envié al comité organizador una carta extensa en la que me refería a este segundo aspecto del problema. En Argentina, como en Cuba y otras naciones americanas se puede trabajar mucho más que en la misma Galicia alrededor de algunos aspectos del temario, pero para trabajar sobre esto hace falta tiempo. De todas maneras algunos hubiesen trabajado si los organizadores hubiesen tenido algún conocimiento sobre la tarea que emprendían y no confundiesen un Congreso intelectual alrededor de temas trascendentes y difíciles con una algarada para la que no se necesitan temas. El primer motivo porque me negué a participar, asunto moral, es que esta gente viene aprovechando la falta de contacto directo entre los intelectuales gallegos y su falta de unión para realizar pequeñas estafas éticas comprometiendo la complicidad de nuestro silencio, dejando decir a medias palabras que si tal o cual asunto les viene sugerido de Galicia o de Cuba, o de donde sea. Así nuestro respeto por los amigos lejanos nos obliga a no hablar ni escribir sobre asuntos que a nuestro juicio están mal planteados y a sumirnos en el silencio. Una falta de comunicación y un silencio que pueden resultar graves para nuestros problemas y en este caso es posible que convierta a un Congreso que se va a realizar sobre un motivo muy serio en unas “fallas” cualesquiera. Estamos seguros que Tobío crée en nuestra participación y Emilio González y otros, así como vosotros mismos si tenéis alguna noticia de él. Y de nosotros solo tres fuimos invitados hasta ahora y los tres rechazamos la invitación. Por mi parte en una actitud conciliatoria condicioné el rechazo. Pero mis condiciones fueron tambien silenciadas y veremos que ocurre, precisamente hoy a la tarde, en que vuelve según me anunciaron, a visitarme.
Lo más importante continúa siendo sin embargo el tiempo desde la invitación a la celebración del Congreso y la falta de nombres autorizados que la patrocinen y que sirvan de garantía para que los intelectuales, no solo gallegos sino de estos países y de ahí presenten sus trabajos. Sospecho que Tobío fué sorprendido en su buena fé y su temario de cualquier manera es mucho más importante de lo que se puede realizar aún con tiempo.
No se puede improvisar una historia de la emigración gallega, estudiar sus distintos aspectos sin haber agotado las posibilidades de una historia de Galicia, con la que no contamos, referida sobre todo a los cuatro siglos últimos donde este fenómeno se sucede de modo alarmante. No tenemos estudios fundamentales de economía gallega y de sociología como para detenernos a ahondar suficientemente a un aspecto parcial aunque muy destacado. Es difícil sin tiempo recurrir a los archivos españoles, portugueses y de distintos países de América y aún de Filipinas, estudiar las fuentes para establecer porcentajes de emigrantes, situación económica de ellos, condiciones de trabajo, aporte espiritual, etc.
Juegan aquí con vuestros nombres como es posible ahí jugaron con los nuestros y en otros países con los de todos nosotros y creo que debemos de terminar con esto. Y lo malo es que en un lado y en otro suponen unos y otros que estamos complicados con ellos por intereses bastardos. Por eso hace falta establecer una mayor comunicación entre nosotros todos y unirnos. Aquí creo que después de esto vamos a hacerlo.
Recibí el artículo de Barbeito y las otras notas que me enviaste por correo ordinario y también hoy recibí Terra Brava de Fole. De lo que pude ver desde hace una hora los grabados me parecen espléndidos, los de Maside y los de Xohan Ledo, del último sobre todo el que ilustra A Estadea e o urco que me parece espléndido. Contéstame pronto pues quiero conocer vuestra impresión sobre este asunto.
Recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío y tu el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane

1956-06-07
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 07/06/1956

Vigo 7-junio 1956

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta de 25 de mayo último, cuyo contenido me pareció muy interesante. Nosotros no hemos tenido participación en la organización del Congreso de la emigración y por eso desconocíamos el alcance y significado del mismo. Ahora se nos ha invitado a que presentemos algunas ponencias sobre aspectos culturales. Tienes, desde luego, razón en lo que afirmas sobre la escasez de tiempo para realizar estudios serios sobre los muchos y difíciles problemas relacionados con la cuestión emigratoria. Sin embargo, pienso que no se tratará de realizar estudios agotadores sobre cada uno de los problemas. Por eso mismo, puede aprovecharse la ocasión que se presenta para hacer trabajos en los que, al menos, queden establecidas ideas y puntos de vista sobre las cuestiones importantes. Esta, por sí misma, es cosa que puede tener ya indudable utilidad.
Qué has resuelto tú sobre el particular? Después de leer con detenimiento lo que me cuentas, estimo que sería oportuno que no os inhibieseis, pues vuestra aportación intelectual será siempre del mayor interés.
En una mía anterior te comunicaba que recibí los doce ejemplares de tu libro. Fui al puerto a esperar al Sr. Gayoso. Coincidió el desembarque de dos trasatlánticos al mismo tiempo, y aquello era un verdadero lío. Estuve desde las cinco hasta las siete y media de la tarde, tratando de localizar el viajero en medio de todo aquel rebumbio. Como no lo conocía personalmente, gestioné que lo llamasen por medio de los altavoces de la Aduana. Pero no compareció. Tuve que marcharme sin haberlo visto, y creí que había aplazado el viaje. De todos modos, al día siguiente llamé a varios hoteles por si estaba hospedado en alguno de ellos, pero con resultado negativo. Iba a escribirte comunicándote lo ocurrido, cuando apareció en mi casa. Estuve en el café más tarde, charlando un rato con él. Los libros gustan mucho, pues los poemas son de gran fuerza y los grabados excelentes. Dime en que quieres que invierta su importe.
Días pasados pasé unas horas hablando con Maside. Como comprenderás, una gran parte de la conversación giró sobre tí y sobre la gran labor cultural que vienes realizando. Maside me prometió contestar a una interviú que le haré para la revista.
Yo estoy atravesando una temporada de decaimiento y crisis moral. Me siento muy cansado, y me faltan ánimos para todo. Muchas veces me inclino a reducir esta gran tensión de trabajo a que me hallo sometido, para realizar una vida más contemplativa. Hay muchos momentos en que me molesta hablar con la gente, y desearía no saber nada de nada. Espero que esta neurosis mía no adquiera carácter crónico. Mañana me traslado a la playa para pasar allí el verano. Aunque vendré todos los días a Vigo –no sé si te dije que desde finales del año pasado he abierto despacho independiente con mi hermano en Velázquez Moreno 36, 1º iz., la vida al aire libre y en soledad quizá me venga bien.
Nada más por hoy. Con saludos muy cariñosos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

1956-07-21
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 21/07/1956

Vigo 21-julio 1956

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo varias cartas mías en tu poder, incluso la última con la que te adjuntaba una interviú con Celestino de la Vega para la revista. Hoy te acompaño otra que acabo de hacerle a Maside. Como verás, son de gran interés sus respuestas. A mi modo de ver, las mejores de entre todas las que se han publicado.
Hace unos días llegó de nuevo Colmeiro a Vigo. Un poco antes vino su hija Elena. No sé si te dije que ésta va a casarse en el mes de octubre con un escultor de aquí, de familia muy pudiente. En enero piensa hacer una exposición en Madrid de sus cerámicas, junto con una de esculturas del que para entonces será su marido.
Ayer recibí carta de Maiztegui, en la que me anuncia que vendrá a pasar unos días con nosotros. También se encuentra en Santiago Paco Luis [Bernárdez], disfrutando de un mes de vacaciones que pasará en Galicia. Yo aún no lo he visto.
¿Qué pasó con la Obra completa de Cabanillas? ¿Cuándo se va a editar? Creo que sería oportuno que se editase este año en que el poeta cumplió los ochenta de vida. Además, como no se encuentra bien de salud, cualquier día desaparece, y sería una pena que no viese publicada la obra antes de su muerte. Por cierto que el Centro debió de olvidarse de pagarle a Carballo Calero y a Iglesia Alvariño, el prólogo y el epílogo, porque nada me ha dicho sobre el particular.
De por ahí no sé una sola palabra. ¿Qué ha pasado con el Congreso de Emigración?
Yo estoy pasando una temporada verdaderamente deprimido, desalentado y sin ánimo para nada.
Saludos muy cariñoso a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1956-09-07
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956 en 07/09/1956

Buenos Aires, 7 de setiembre de 1956

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Esta es la tercera vez que te escribo en estos días. Las dos primeras cartas las he roto luego de escritas. Me pareció imprudente enviarlas hablándote de problemas que se refieren a esta colectividad, de los supuestos dirigentes desacreditados que la enturbian, estando tu y todos los amigos tan lejos de ella. Eran cartas largas y amargas, nacidas de una realidad que vosotros conoceis a medias y no podeis, por eso mismo, comprender suficientemente. De la actitud de algunos, realmente estúpida. Al amparo, sin embargo, del Congreso, que terminó con la petición pintoresca de Abraira de declarar traidores a Valle Inclán y la Pardo Bazán, con el consiguiente escándalo y luego del discurso de otro señor donde se hacía responsables a los intelectuales, desde hace cincuenta años, del atraso económico gallego, extendiéndose más tarde esa supuesta responsabilidad, para llegar a la locura, a los poetas de los cancioneros, se realizó con todos los delegados del exterior una especie de Congreso cultural. Tuvimos de nuestro lado la simpatía popular al ser eliminados por los organizadores luego de intentar torpemente dividirnos. Con la entidad “Asociación Gallega de Universitarios, Escritores y Artistas”, (AGUEA), que organizamos, estuvieron las directivas de las grandes sociedades gallegas, entre ellas la del Centro Gallego, de manera bien ostensible. En fin, de todo esto queda una experiencia posiblemente útil para el futuro y la evidencia para todos de la necesidad de revisar actitudes y simpatías. No sabemos hasta ahora cual será el porvenir de las mociones aprobadas, nosotros no conocemos más que el resúmen de las comisiones que estudiaron las ponencias. Por mi parte no tengo noticias de si vino o no alguna de ellas de gente conocida o de entidades de esa. Las nuestras fueron presentadas a través de las delegaciones de Centro América y de Estados Unidos, pues no fuimos invitados. Una de ellas hecha por mí, se refiere a un “Museo circulante de arte gallego” que deberá hacerse ahí, debiendo comprender de modo sistemático desde la prehistoria a nuestros días. Estuvimos presentes a última hora por la presión y amenaza de retirarse todas las delegaciones del exterior y la intervención fundamental de Tobío.
Aparte de todo esto continúo trabajando mucho. Hice con éxito la exposición de E.E.U.U. y expuse el mes pasado en la ciudad de Córdoba, en el Museo Municipal, una serie de óleos que ahora expongo en Buenos Aires. Estos días tambien fuí invitado a participar, por la Academia Nacional de Bellas Artes, en el más alto premio argentino, el “Premio Palanza”, que se distribuye cada dos años y en el que solo participan diez pintores. Aunque no lleve el premio, la sola invitación es, en este ambiente, muy importante. Estoy trabajando además en dos nuevos murales para edificios particulares y tengo aprobados los proyectos para la decoración de un gran Teatro Municipal de esta. Para el Centro Lucense hice unos grandes paneles que están ejecutándose en cerámica con temas populares gallegos, alguno de los cuales gustó tanto a Alvarez Gallego que me encargó uno para La Habana. Me falta uno grande que será un gran cuadro al óleo. Esto es todo. Estoy, como ves, cargado de trabajo y pienso estos meses renunciar al Centro Gallego, sobre todo luego de la actitud de los amigos de ésta, que no sé si tienen o no apoyo de nuestros amigos de ahí. Espero, sin embargo, que antes quede establecida la invitación a que vengáis un grupo de esa a los actos del cincuentenario, pero de esto te ruego no comentes nada por ahora. Para todo esto fué lamentable el fallecimiento de Ferreño, alma de muchas empresas en las que ponía trabajo y entusiasmo y único verdadero colaborador mío en casi todas las culturales.
La revista marcha bien con todas las dificultades de aumento de costo, falta de papel, etc., creciendo en suscriptores. ¿Qué piensan en esa de ella?. Te agradezco enormemente tu colaboración que es importantísima y que los lectores de ésta estiman hondamente. Te ruego solicites de los amigos algunas crónicas del tipo de la de los trajes, de los castillos, de los caballos salvajes, del carnaval, que gustan mucho y son necesarias. No sé los motivos que tienes para sentirte desmoralizado, pero si de algo te sirve lo que por mi parte pueda decirte, pienso que eres el autor, con tus libros, crónicas y noticias, de una de las obras más generosas y útiles que se hayan hecho nunca en Galicia. A tí y a tu ejemplo le debemos todos mucho de lo que hacemos. Creo, sinceramente, que tu caso, en la actualidad, de trabajo noble y desinteresado, es único entre nosotros y pienso que deberías sentirte animado y orgulloso de tu vida y de tu labor.
Al Centro Lucense les aconsejé para que se pusieran en contacto con la Librería Monterrey, para que les organice una biblioteca gallega. Creo que ya lo han hecho. Recibí las notas de mi libro que tu me enviaste y no acabo de saber si el libro interesa o no verdaderamente. Me gustaría, si no te incomoda, me enviases el libro de A. del Castillo sobre el Pórtico de la Gloria, el que hablas en tu crónica del Centro Gallego.
Bueno, dejo esta que al fin te envío, pidiéndote me contestes pronto y recibid Evelina y tú, con el saludo de Maruja y el mío, el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane

1956-09-26
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 26/09/1956

Vigo 26-set. 1956

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
He recibido tu carta del día 7. Ya estaba extrañado de tan largo silencio, y no sabía a que atribuirlo. Sobre el desarrollo y resultados del Congreso de la Emigración, no supe hasta ahora una sola palabra. Las noticias que tú me das son las primeras que recibo. Desde luego las salidas de tono acerca de Valle Inclán y de la Pardo Bazán, de que me hablas, son realmente estúpidas e incalificables. Yo estoy perdiendo cada vez más el interés por muchas cosas. Llevo una larga temporada afectado por una crisis íntima, y siento un enorme cansancio.
Me alegran profundamente los éxitos de tus exposiciones. Para todos nosotros constituye una gran satisfacción el que hayas sido invitado a participar en el Premio Palanza. Sin embargo, nada de lo que me cuentas sobre tu labor artística me ha causado sorpresa. La madurez a que has llegado y la rigurosa autenticidad de tus creaciones son realidades que hoy nadie puede negar. Precisamente, hace unos días que Maside y yo lo reconocíamos así, en una conversación que sostuvimos.
Comprendo la cantidad de trabajo que pesa sobre tí, y que quieras aliviarte de algo. No obstante, creo que deberás meditar en torno a tu decisión de abandonar el Centro Gallego. Desde luego, si optas por alejarte de él, yo tendría que imitar tu ejemplo. La muerte de Ferreño me ha impresionado vivamente, y coincido contigo en que ha sido una gran pérdida para la labor cultural del Centro.
Y, por cierto, ¿en qué ha quedado la edición de la Obra Completa de Cabanillas? Este me interroga continuamente acerca del particular, y yo no sé que contestarle. ¿No habría posibilidad de que se publicase antes de fin de año? Convendría, porque acaba de cumplir sus 80 años, y porque se halla ya muy viejo y achacoso, y sería un homenaje que se le rindiese antes de su muerte.
¿Podrías hacer que el Centro me enviase un ejemplar, al menos, de la Galería de gallegos ilustres? Lo he pedido repetidas veces, pero inútilmente. Casi todas mis cartas caen en el vacío, sólo me escriben para hacerme encomiendas. Me da la impresión de que la secretaría funciona deficientemente.
Hemos recibido el número de julio de la Revista. Nos ha gustado mucho. Los que la leen, y son bastantes y escogidos, la consideran de gran interés. ¿Quieres advertir que le manden a Celestino de la Vega el número donde se publicó su interviú? Supongo que irás recibiendo todas las colaboraciones que te mando periódicamente. Trataré de enviarte crónicas del tipo que te interesa.
Hace días te remití un ejemplar del libro sobre el Pórtico de la Gloria. Como verás, el texto está en inglés, porque no lo había en castellano.
Supongo que hacia finales de año, embarcará para esa Maiztegui. Pasó un mes conmigo en la playa, y fue feliz. ¿En qué quedó el proyecto de editarle a Dieste el libro de cuentos? ¿Por qué no escribe algunos para añadir a Dos arquivos do trasno y publicamos un volumen enseguida? ¿Por qué no intenta de nuevo el teatro, ya que estamos tan faltos de él en nuestro idioma?
¿Salió el número de agosto de la Revista? Antes me la enviaban por correo aéreo. Pero ahora me llega con un retraso de hasta dos meses.
Nada más por hoy. Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1956-10-09
Carta de Maiztegui a Seoane. 1956
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1956 en 09/10/1956


Madrid, 9-X-1956

Querido Seoane:

Por noticias de Frontini y algunos diarios que recibo de ahí, sé algo de ti y de tu actividad. No sé si estarás enterado de mis viajes por estas viejos mundos. Este verano lo pasé en Vigo (playa Corujo) de paisaje inolvidable, y en la cordial compañía de Paco del Riego. También veía a Colmeiro de vez en cuando. ¿Qué decirte de Galicia? Mucho y largo tenemos que hablar. Ahora sólo quiero referirme a las posibilidades de estrenar el año próximo de Macías o namorado con motivo de los festejos del Centro Gallego, y recurro a ti, porque creo eres el más indicado para saber a qué atenerme y que me puedas informar con más exactitud lo que piensan hacer. El Macías está escrito para un tenor (Macías) y soprano (D. Elvira): coro mixto y orquesta. Los elementos coro y orquesta no requieren mucha gente, pues el coro puede ser de unos 40 o poco más y la orquesta alrededor de los 50 profesores. Además tiene un recitante o corifeo y otro recitante niño (elementos clásicos de folklore; el ciego y el rapaz o rapaza). La duración de la obra es de 1 hora 15 a 30 minutos. Ahora bien, ¿qué proyectos tienen y para qué fecha sería el estreno del Macías? Si este asunto se resuelve favorablemente, pudiera hacer todas las cosas a su debido tiempo, pues bien sabes lo que siempre ocurre, de andar a último momento a las corridas…
Sentí mucho el fallecimiento de Ferreño. Algunas noticias hemos tenido (periodísticas...) de ciertos “encontronazos” en la Federación. Bien, ruégote disculparme molestia asunto estreno Macías y te pido encarecidamente me digas algo lo más concreto posible, sobre ello. Saludos a tu mujer y demás amigos. Un abrazo.

Maíztegui

Isidro Maíztegui. t/c Fernández de los Ríos 77, Madrid.
Hace tiempo que estuve aquí con Díaz Pardo. Hablamos de muchos proyectos sobre teatro, ballet, etc., luego no supe más de él. No sé si estará en París o Bs. Aires.
El Macías es en versión de concierto, es decir, música sala. El libro sale editado estos días por Galaxia con los temas musicales principales

1956-10-11
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 11/10/1956

Vigo 11-octubre 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo una carta mía en tu poder. Espero que irás recibiendo, también, las colaboraciones que, con periodicidad frecuente, te envío para la Revista. ¿Salieron los números de agosto y septiembre? ¿Querrías hacerme el favor de enviármelos por correo aéreo? Te lo agradecería mucho.
Con esta carta te adjunto una interviú con Penzol, y dos fotos. En una próxima carta te enviaré una información sobre el acto de entrega de su biblioteca a Galaxia, y un artículo de García Sabell tratando del significado del mismo. Creemos que este acto cultural tiene una gran transcendencia y deseamos darlo a conocer a través de tu revista. Ninguna otra publicación, ni siquiera los diarios de Vigo, dieron la menor noticia, porque consideramos que es a Galicia Emigrante a quien debe corresponder la primacía.
De por ahí sigo sin saber nada. ¿Como va la organización de los actos del Cincuentenario del Centro Gallego? Supongo que, desde la muerte de Ferreño, encontrarás escasa ayuda en tu labor. ¿Sigues con el propósito de abandonar la entidad? Sería un enorme contratiempo para todos y, desde luego, para la cultura gallega. Yo también me siento enormemente cansado y deprimido.
Escríbeme y cuéntame cosas. Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de

Fdez del Riego

1956-10-24
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956 en 24/10/1956

Buenos Aires, 24 de octubre de 1956
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí tu carta que te agradezco mucho y tambien las colaboraciones, entre ellas la de Domingo con una foto, la de Iglesia Alvariño y la de Cuevillas, estoy muy contento con todas ellas y las agradezco. Tus reportajes son muy buenos y gustan a los lectores. ¿No se podría hacer una nota de Don Ramón Aller con alguna fotografía? Sería una nota de éxito en ésta. Tambien recibí el espléndido libro de Cunqueiro.
Preguntas de mí. ¿Qué hago? Ya no lo sé. Trabajo. Pinto. Trabajo. Pinto. Escribo. Y quiero olvidarme de todo. Estoy cansado y decepcionado. Han pasado muchos años y quizá estuve siempre equivocado. No lo sé. Ahora es tarde para rectificar, aparte que en mí estoy, por decirlo así, comprobando que es verdad aquello de “Genio y figura”. No puedo continuar solo y quiero dejar al menos aquello que constituyó hasta hace unos pocos meses una ilusión, costándome sacrificios de los que ahí no podéis tener idea, no la tienen ni siquiera los que están aquí. Espero la oportunidad adecuada para dejar el Centro Gallego que será uno de estos meses. El famoso congreso, todos sus disparates, el rencor mostrado hacia los intelectuales que murieron y hasta con los que aquí residen, luchando casi todos en una soledad espantosa pero dignos, pobres y orgullosos, engrandeciendo a Galicia como pueden en los medios americanos, superó para mí todas las medidas. Quizá existen gentes que estas cosas las justifiquen con un pragmatismo que yo no entiendo. Allá ellos. La verdad es que están hundiéndolo todo. Algún día comprenderán su error pero será tarde. Por lo menos, aunque no importe mucho, nosotros nos habremos marchado. Continuaremos solos como los leprosos y los locos.
Terminé una obra de teatro en galego, A Soldadeira pero la estoy traduciendo al castellano, porque ahí no se podría ahora editar y aquí, ¿para quienes? Tambien tengo otra de nuevos poemas, As cicatrices que tambien tendría que editar y ya no sé si vale la pena, de modo que quedará inédita, creo que te hablé de ésta en alguna carta anterior. A Soldadeira le gustó mucho a Dieste, que es el único que hasta ahora la conoce. Me gustaría saber que pasa con la monografía de Eiroa. ¿Tienes alguna noticia?.
Del Centro Gallego, no te puedo decir nada, apenas voy por allí desde Julio y dejé de asistir a las reuniones de la Comisión de Cultura, por lo menos mientras esté en ella Abraira y algún otro. Abraira supongo que continuará después de esta elecciones pero yo casi seguro que no.
Bueno, esto es todo. Escríbeme. Lo que más necesito es de vosotros. Recibí una carta que agradezco mucho de Ricardo García a la que tengo que contestar. ¿Qué proyectos tienes? ¡Cómo me gustaría estar ahí! No sé que pensar, ni que hacer. Baltar fué a ver a su madre, él os contará. La audición radial cumplió sus cien audiciones con éxito.
Recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y tu uno fuerte de tu amigo:
Seoane

[Manuscrita]
Hoy recibí, con otras colaboraciones, tu reportaje a Fole y el ensayo de Álvarez Blazquez. Gracias.

1956-11-09
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 09/11/1956

Vigo 9-nov. 1956
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 24 de octubre último. Atendiendo a la petición que me haces, te adjunto la nota sobre don Ramón María Aller. También va una interviú en la que expone sus opiniones sobre la astronomía gallega. Las ilustraciones que te adjunto no sé si te servirán muy bien, pero no he podido conseguir otras de momento.
Lo que me dices sobre tu decisión de abandonar el Centro Gallego, me ha disgustado profundamente. Tu falta supondrá la inmediata desvirtuación, o desaparición, de la labor cultural que el Centro viene tan fecundamente realizando. Aunque tú creas lo contrario, nadie desconoce aquí cuanto es lo que debemos a tu actividad en el orden de la cultura, a tus magníficas iniciativas y realizaciones. Yo también tengo un inmenso cansancio, pero considero que no puede abandonarse el esfuerzo, para evitar que vuelva a nuestras letras la chabacanería y la vulgaridad. No dejes de tenerme al corriente sobre lo que decidas, ya que necesito saberlo para obrar en consecuencia. De todos modos, confío en que superarás este bache depresivo en beneficio de todos.
La monografía de Eiroa sigue paralizada, por falta de material fotográfico de sus obras. Hemos conseguido alguno, pero consideramos que no es suficiente, ni mucho menos, para dar una visión real de las creaciones del escultor. Maside habló con la familia, pero persisten en decir que no han conservado nada. Ya no sabemos que hacer. ¿Desde ahí no podríais iniciar alguna gestión? ¿No tendrá Cuadrado alguna fotografía? Tan pronto como las utilizásemos para los grabados, se las devolveríamos.
Dime si sabes algo sobre lo que han decidido acerca de la impresión de la obra de Cabanillas. Este está muy viejo, y tiene una gran ilusión por la cosa. Me pregunta constantemente como marcha la edición, y no sé que contestarle. Indícame cuales son los motivos de que se halle detenida.
Quisiera que solicitases del Centro la devolución del Almanaque de Faro de Vigo, que le envié con los otros textos. Me lo facilitaron a título de préstamo, después de mil esfuerzos, y ahora me lo reclaman con enorme insistencia. No encuentro disculpas para justificarme, y estoy quedando en muy mal lugar. A pesar de que el envío lo hice a título de devolución –cosa que indiqué de modo bien expreso– no consigo que me devuelvan el libro. Tampoco me mandaron el ejemplar de Galería de Gallegos Ilustres, que aún no conozco, y que me han prometido repetidas veces. No te olvides, asimismo, de remitirme en la primera oportunidad las fotos que me dió [Fermín] Bouza para su artículo de las Danzas gremiales, ya que las quiere conservar en su archivo.
He recibido el número de la revista correspondiente a agosto–septiembre. En cambio, no me llegó todavía la de octubre.
Vino a verme A. Baltar y hablamos largamente. Creo que coincidimos en muchas cosas. Quedó en volver otro día con su mujer.
Y nada más por hoy. Escríbeme. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para ti un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1956-12-12
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956 en 12/12/1956

Buenos Aires, 12 de diciembre de 1956

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
VIGO.

Querido Del Riego:
Recibí las colaboraciones y tus cartas que te agradezco mucho. Ahora te escribo rápidamente. Poco cambio de mi situación con respecto a todo esto: emplacé al Presidente del Centro Gallego para hacer una buena revista trimestral bilingüe de carácter monográfico y con absoluta libertad para la dirección. El presidente estuvo conforme y la Junta Directiva aprobó en principio mi propuesta. De esto no hables hasta ahora pues todo podría complicarse.
Galicia Emigrante está sufriendo, como casi todas las revistas y publicaciones del país, una huelga general gráfica que le impide la salida y que ya lleva un mes de duración. Esperamos que se resuelva en estos días. A nosotros nos afectó por la publicidad de fin de año y porque seguramente tendremos que elevar el precio de venta y de suscripción. Por lo demás todo va bien. Ahora necesito urgentemente y abusando de vuestra amistad, que me envíes estos días algunos saludos de personalidades gallegas para la audición radial, con motivo de fin de año. Es muy importante. Trabajo mucho, terminé otra pintura mural estos días y tengo una nueva exposición abierta, esta vez de estampas. Tambien traduje al castellano A Soldadeira, la obra de teatro de que te escribí.
Me alegra mucho de que Antonio esté por ahí y que hubiese estado contigo. A Dieste también se le paralizó la salida de su libro con motivo de la huelga a que me referí. Varela tiene un nuevo libro en proyecto. Todos trabajamos desesperados y hartos de todo, pero trabajamos. Los cursos de A.G.U.E.A. que terminaron en estos días fueron un éxito. Se demostró, una vez más, que no se necesita ninguna clase de patrocinadores para realizar una labor seria y útil y que incluso se puede llevar a cabo contra la voluntad de esos solo patrocinadores permanentes e interesados del trabajo de los demás (sic).
Sentí mucho el fallecimiento de Cebreiro, era un gran amigo y una personalidad que trabajó casi en silencio, bastante aislado y al que nunca se le hizo la justicia debida.
Dejo estas líneas por hoy. Escríbeme. Envíame urgentemente esos saludos que te pido y recibid Evelina y tu el cariñoso saludo de Maruja y mío y tu el gran abrazo de:
Seoane.

1957-01-15
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 15/01/1957

Vigo 15-enero 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Me siento sorprendido y preocupado por tu largo silencio. No sé a que atribuirlo, y eso me inquieta. Te he escrito cuatro cartas por avión, sin haber obtenido respuesta. Te envié también numerosos sobres con trabajos para la Revista, y desconozco si han llegado a tu poder. Tampoco sé si la revista sigue publicándose o no, pues hace infinidad de tiempo que no la recibo. ¿Qué te pasa? ¿Por qué no me escribes? ¿Debo seguir remitiéndote colaboraciones, o suspendo los envíos? Le pregunté a Baltar por tí, pero nada supo decirme.
Del Centro Gallego tampoco contestan a mis cartas, ni me envían la Revista. Estoy completamente desorientado.
Escríbeme unas líneas para mi tranquilidad, y mándame Galicia Emigrante. Espero tus noticias con impaciencia.
Cariñosos saludos a Maruja. De Evely para los dos, y para ti el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1957-02-10
Carta de Gómez Paz a Seoane. 1957
Los Polvorines
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gómez Paz a Seoane. 1957 en 10/02/1957


Los Polvorines, 10 de febrero 1957

Señor Luis Seoane

Estimado Seoane:

Nunca olvidé que tan generosamente me había Vd. ofrecido las páginas de Galicia Emigrante. Pero las tareas de una mujer son tantas que hasta ahora no he podido enviarle nada. Tengo pergeñadas unas impresiones personales de su hermoso libro Na brétema, Sant-Iago, pero no están acabadas a mi gusto. En cambio, esa semblanza de doña Consuelo López de Noallo, a quien Vd. conoce sin duda, me ha nacido a raíz de una conversación, apresuradamente. Vd. me dirá si sirve. Si necesitara alguna fotografía, creo que podría facilitársela.

Reiteradas felicitaciones por la revista y la audición y muy cordiales saludos.

Julieta Gómez

[Escrito na marxe esquerda:] S/C. E. Pacheco de Quesada s/n Chalet 50
Barrio San José
Los Polvorines F.C.G.B

Esta carta conserva sobre que no anverso a dirección:
Señor Luis Seoane
Galicia Emigrante
Oncatiro 1959
Capital.

No reverso remite:
R/ Gómez Paz
Los Polvorines
F.C.G.B.

1957-02-11
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 11/02/1957

Buenos Aires, 11 de febrero de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Recibí tu última carta por la que me entero que no te llegó alguna mía, concretamente una en la que te pedía saludos de fin de año para la audición radial y en la que te felicitaba la entrada del 57. Creo que estaba escrita el 11 o el 12 de diciembre. Me extrañó, desde luego, que no me llegasen los augurios radiales, pero no supuse la pérdida de la carta, sino más bien que te lo había impedido tus ocupaciones. Te daba cuenta del motivo del atraso de la revista, del cual te supongo enterado ahora al recibirla, salió el nº 25, que debiste haber recibido, y está en imprenta el 26.
Estoy trabajando mucho, esta frase la escribo siempre, pero creo que surge del cansancio. Trabajo en el mural del nuevo Teatro Municipal San Martín, que será por sus escenarios, son dos teatros, uno de los más importantes sinó el más importante, de América, y la pared que pinto tiene 363 metros cuadrados. Trabajo con ayudantes y paso la mañana y parte de la tarde subido en el andamio. Acabo tambien de hacer un óleo de 5’50 por 2 metros para el nuevo local del Centro Lucense y los cartones de los cuatros paneles de cerámica para el mismo local. Para Alvarez Gallego hice el cartón de un panel, tambien de cerámica, de 1’95 por 1’50 para su casa de La Habana. Esto aparte de toda la otra labor. Bueno, pero no es de esto lo que quiero escribirte. Recibí tu traducción de Sartre que me pareció muy buena y si tu lo autorizas y se consiguen los derechos de autor, haré lo posible por publicarla aquí, no sé cuando. Tambien me gustaría saber si tenéis ahí algo que no pueda publicar Galaxia y que fuese útil hacerlo en ésta. Me interesa que me contestes a esta pregunta. Se trata de un nuevo proyecto editorial, más organizado que los anteriores que tengo en estudio y del que te daré cuenta más detallada tan pronto esté de alguna manera decidido.
Recibí los últimos libros de Galaxia que estoy seguro que han de tener gran éxito. Me gustó mucho el Cortezón. Quizá algún día me gustaría hablar del prólogo con Piñeiro con alguna de cuyas afirmaciones no estoy tan de acuerdo, pero el cual de cualquier modo me pareció estupendo y necesario. Cuando se habla de prosa gallega, digo prosa y uno prosa a idioma, no se puede dejar de citar a Rafael Dieste, si se conoce la obra de la generación de “Nós” y de la que sigue. En cuanto al mundo de Cortezón, de Cunqueiro y al de La puerta de paja de Risco, me siento contento en mi intimidad por haberlo iniciado, sin saberlo desde luego ellos, con mi libro de narraciones, hace años. Se trataba de una temática abandonada en nuestro país desde algunos autores del siglo xix, Vicetto, López Ferreiro, entre otros, que atendieron más sin embargo al suceso histórico y menos a la invención, el humor y la fantasía aunque esta no faltase, a veces desbordada. Es posible que si no se tratase de algo que tiene que ver de alguna manera con algo que hice, aunque los demás ahí no lo conozcan, escribiese a mi modo sobre esto.
Recibí las colaboraciones para la revista que no sé como agradecerte. Como puedes ver a través de ella, a pesar de su éxito de venta, continúo casi solo luchando con todas las dificultades, entre las cuales una de las más importantes es la económica. Escríbeme alguna carta más larga que tus últimas. Dime de tus proyectos. Tengo traducida al castellano A Soldadeira, si no puedo publicarla te mandaré una copia del original gallego. Hice una lectura con un grupo de amigos entre los que estaban Dieste y Varela y gustó mucho.

[Mecanografado na marxe esquerda]
Y para terminar, recibid Evelina y tú el saludo de Maruja y mío y tu el fuerte abrazo de:

Seoane

1957-03-04
Carta de García Sabell a Seoane. 1957
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1957 en 04/03/1957

DR. DOMINGO GARCÍA-SABELL/GELMÍREZ, 15/TELÉFONO 1330/SANTIAGO


4-III-1957
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Hace mucho tiempo que te debo una carta. Como siempre, tendrás que perdonar mis enormes tardanzas. Estoy abrumado de trabajo y de obligaciones.
Recibí tu carta (tienes gran razón en lo que dices) y la fotocopia del trabajo médico que te pedía. Ya terminé de redactar mi Ponencia Oficial para el Congreso Nacional de Patología Digestiva y ya está imprimiéndose en Granada. Me ha salido un libro extenso y yo creo que científicamente honesto. A Antonio Baltar, al que veo con frecuencia, y que posee un espíritu magnífico, le ha parecido muy bien. Te enviaré un ejemplar, aún cuando a tí no te interesen los problemas médicos. Pero yo no puedo ofrecer como tú, que eres un espléndido creador, obras de arte maravillosas y definitivas. A propósito: actualmente estoy en vías de trasladar mi clínica para un piso amplio, cómodo y moderno. Realmente va a quedar transformada en un auténtico Centro de Medicina Interna y tengo la esperanza y la ilusión de que en él se formen con rigor y otro estilo, algunos futuros médicos gallegos. Pues bien, en la cabecera de mi despacho, presidiéndolo todo, están ya tus extraordinarias, patéticas, risueñas y conmovedoras Diez Estampas Campesinas. Ellas han de ser como un símbolo y como un fecundo acicate para los mozos que conmigo trabajan. Símbolo, por el mundo complejo y dramáticamente mudo que revelan. Fecundo acicate, porque demuestran, y demostrarán en lo venidero, lo que puede el amor, la fé en los destinos del hombre, la fé en la tierra y la dignidad bien sostenida. En suma, lo que puede ése radical artista y ése radical gallego que tú y yo conocemos, que cada cual a su modo llevamos metido en nuestra intimidad, y que se llama Luis Seoane.
Prosigue tu obra, amigo entrañable. Prosigue tu obra, que todo necesitamos.
Es muy posible que dentro de unos días, si los trámites oficiales se resuelven, vaya a Caracas, invitado por la Casa de Galicia, para dar una serie de conferencias. Si el viaje se realiza, te escribiré desde allí.
Un grande abrazo de Elena y mío, con toda el alma, para Maruja y para tí

Domingo

1957-03-06
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1957
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1957 en 06/03/1957

Buenos Aires, 6 de Marzo de 1957

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
O Castro

Querido Díaz Pardo:

Recibín fotografías e cartas, mais aínda non sei ren do que lle deixaches a Valentín Todas isas cousas son para mín muy útiles. Agora escríboche de presa. O Centro Lucense inaugurou un novo local cun pequeño teatro, sala para música, biblioteca, salón de actos, etc., fixo tamén unha pequena sala de eisposiciós que se abriu con unha eisposición de dibuxos espréndidos de Laxeiro. Agora fai falla manter esa sala con novas eisposiciós preferentemente de xente disa. E pensaron que ti e Del Riego poderíadevos encarregar de solicitar ahí os traballos que teñen que sere de momento estampas, dibuxos, grabados, pra non tere complicaciós de caixós e aduanas. Son xente seria con desexos de facer cousas pol-o arte galego. Eu pensei en eisposiciós de grabados en madeira de Maside, dibuxos i estampas de Torres, Prego de Oliver, Xohan Ledo, Lago Rivera, Labra, Villar, Lugrís, e toda a xente moza de A Cruña, Ferrol, Vigo, etc. Fan falla dez eisposiciós pra iste ano. Tamén sería interesante unha de dibuxos do escultor Mallo e de acuarelas, estampas ou o que sexa de Grandío, que está en Madride. En fin, vos veredes. Vanse presentar ben, con catálogos ben feitos e trataráse de darlle a cada unha a resonancia debida e mais de facer o posible por vender. Unha das primeiras ten que ser unha eisposición túa E necesario que as eisposiciós sexan de xente moza, non tanto pol-a edade, senón pol-a inquietude e caben na seleición todos, figurativos e abstractos, sempre que o seu lenguaxe sexa ceibe e sinceiro. Isto pode chegar a sere unha cousa formidábele e imos a competir todos xuntos cos artistas doutras terras e dista. Tamén pódese organizar algunha eisposición de grupo. Creo que eisisten na Cruña e no Ferrol. En fin, vos veredes. Imos poñer en valor o noso, e cando ti veñas xa trataremos de orgaizar unha grande eisposición coleitiva de mais alento. Fai falla que cada artista envíe 15 a 20 obras, millor 20 que 15, e si son de pequeno formato algunhas mais. As primeiras eisposiciós terán de estar eiquí a primeiros de Maio. O Centro Lucense vos escribirá confirmando ista carta.
Cando veñas queremos facer unha túa de cerámica. Bueno, ren máis. Agradézoche todol-os teus traballos, e non deixes de mandarme os que podas. Imos de ver mais adiante de pubricar pequenas monografías sobor dos artistas. Todo isto pode sere moi importante. Saúdos aos amigos, a tua dona, os pequenos, a ti, recibide a aperta de Maruxa e miña, e ti a moi forte de teu amigo:
Seoane

Contesta axiña. Gustaríame que Martínez Risco me enviase algo, e o mesmo Tudela e a xente disa.

1957-03-06
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 06/03/1957

Buenos Aires, 6 de Marzo de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí tu carta en la que me das la buena noticia de que es posible que salga la monografía de Eiroa. Algún día te escribiré una carta larga sobre como pienso, o pensamos aquí, de como debe ser la colaboración entre los intelectuales gallegos que residen en esa y los que están fuera de esa. No es posible que cada grupo viva aislado, mirándose el ombligo y creyéndose un centro fatal de lo que se realiza en el orden cultural gallego. Somos muchos y muy diseminados los que tenemos iguales inquietudes y contribuímos con obra a exaltar esa cultura y es necesario aglutinarse. No es posible que se olvide a hombres como Dieste o como otros porque el destino los trajo a muchas millas de distancia física del país por cuyo recuerdo viven. Y esto no es como se dice, literatura. Si no nos alentase el recuerdo y la esperanza del regreso, el vivir no tendría importancia para todos nosotros. Nuestro fin y lo que hacemos está destinado a esa y no merecemos, aunque no sea más que por esto, el olvido. Si ese medio es árido para el trabajo, este lo es mucho más. Tú y algunos de vosotros pudisteis percibirlo. Pero bueno, esto es un problema que sabemos que tambien a tí y a otros les preocupa y ya hablaremos en cualquier oportunidad de él. Hoy, de acuerdo con las autoridades del Centro Lucense te escribo esta carta de prisa. Acaban de inaugurar un nuevo local social espléndido, con su pequeño teatro, sala de música, gran salón de actos, etc., y con una pequeña galería para hacer exposiciones. Te escribo a tí y a Díaz Pardo, pues quieren que conjuntamente les organicéis diez de ellas, individuales o de grupos y compuesta de 15 a 20 obras cada una. Las obras tienen que ser estampas, dibujos o grabados. Pensamos que sería interesante una de grabados de Maside y estampas y dibujos de Torres, Xohan Ledo, Prego de Oliver, Lago Rivera, Labra, Cristino Mallo, Villar, Lugrís, etc. Todos aquellos que vosotros consideréis más importantes y característicos por sus inquietudes. Pudiendo ser incluso de grupos, creo que existe un grupo abstracto en Ferrol y otro en La Coruña. El pequeño salón está muy bien presentado y lo inauguró, con una magnífica muestra de dibujos, Laxeiro. Todas las exposiciones se presentarán bien, se hará un catálogo adecuado y harán lo posible para que tenga la resonancia debida. Se tratará de crear un mercado permanente para el arte gallego actual, compitiendo con el de otros países y con el de éste. Ponte de acuerdo con Díaz Pardo, es lo que me piden. El Centro Lucense te escribe inmediatamente oficializando este pedido. Las primeras exposiciones deben de estar aquí en los primeros días de Mayo. Los nombres que te pongo son de ejemplo. Yo no conozco la gente más nueva.
Recibí las colaboraciones y fotografías. Todo magnífico. Dedicarle algo de tiempo a esto de las exposiciones es muy importante. Puede ser importantísimo. Contéstame.
Recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y tu el grande y fuerte de:
Seoane

1957-03-21
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1957
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1957 en 21/03/1957

Castro de Samoedo
21 de Marzo de 1957

Sr. Don Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Recibo a tua do 6 cte. Tamén me chegou outra do Inx. Díaz Dorado. Tomo boa nota e cargo do que na tua carta e na d’il encarregádesme. Poreime pirmeiramente a fala con Paco del Riego pra que vaian as cousas de acordo, e xa oxe mesmo escribinlle. Descuida, o recibir a contestación de Paco eu poreime sobor do asunto, e algo xa teño adiantado, con moita da xente que ti citas, xa que ahi habiasme encarregado porparar algo semellante con vistas a facelo no Centro Galego i-eu non me había esquecido da cousa.
Velahí che van 6 fotografías de pezas de porcelán interpretando cousas de artistas galegos que xa che falei noutra carta. Os artistas galegos teredesme de perdoar a miña interpretazón das vosas cousas. Dentro d’unhos dias mandareite un catálogo que se está imprimindo. Son istas pezas vosas de serie numarada e posibelmente o límite será de 1000 por modelo xa que si se fai moi limitada a serie saen moi caras y custa moito vendelas. A frábica entrega con cada peza unha garantia da limitazón da serie. Posibelmente a mitade da serie ista poderiase facer na frábica da Arxentina. Xa veremos. De momento as pezas vomolas a vender nos a 200 pesetas cada unha. Posibelmente a medida que se vai agotando a serie ou si teñen moita demanda poderase subir o precio. Do importe total da venta se vos reserva a cada artista o 10%. E decir que namentras se vendan as pezas a 200, eiquí, nos libros da Empresa, se vos habre unha contiña ó voso nome, e por cada unha se vos abonan 20 pesetas. Hai que contar conque tardarase anos en vender toda a serie, pro inda non están postas a venda e xa temos encarrego de varias coleuciós. Verei de mandarche uns cantos exemprares non ben enceten a outerse mais.
Fago canto podo por outerche cousas que podan intresarche pra a Revista, pro a xente está tan atarefada que non hai maneira de facela traballar en outra cousa que non sexa gañar o pan noso de cada dia. Votándolle isto en cara a un que che ten pormetido un traballo decíame: “o diñeiro agora non val ren pro vóltase un tolo pra gañar ise diñeiro” i-elo é certo e desesperante. As dificultades económicas é sempre o home da rua o que ten que apeitar con elas por iso ten moito de parvo quen se adica a faguer solitarios e non se preocupa mais que do seu solitario porque as demais cousas do mundo non lle intresan. Cando un veciño do rueiro fai festa a pagan tpdol’os veciños queran ou non.
Non te esquezas que teñen pedido que lle enviedes unha coleución da revista a bibrioteca da Academia Galega. Mándalle tamén un númaro os familiares de Cebreiro. As fotografías que lle deixei a Valentin tardaron un pouquiño mais do que eu coidaba en sair de Vigo, agora xa van pol’o mar. ¡I-eu que as deixei en Vigo pensando que te chegarían denantes!

Fondas lembranzas dos meus pra ti e Maruxa. Tensas apertas miñas pra ti e mais pra ela.

Isaac

1957-04-10
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 10/04/1957

Vigo 10-abril 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 6 de marzo, y con posterioridad otra del Centro Lucense. Ya me puse al habla con Díaz Pardo y se están haciendo gestiones con algunos artistas para la celebración de los certámenes que interesáis. Creo que lo mejor será que, aprovechando el próximo viaje de D. Pardo, sea éste el que lleve las muestras, y ya está conforme con ello. El hacerlo de otra manera supone una serie de trámites e inconvenientes que dificultarían mucho el asunto. A mí, personalmente, me agradaría que fuese Maside quien inaugurase el ciclo de exposiciones. Después podrían sucederle varios valores jóvenes e interesantes, que se están revelando. Isaac ya habló con algunos de ellos. Supongo que te escribirá, comunicándote los resultados.
Están hechos veinte grabados para la monografía de Eiroa. Andamos locos para ver si conseguimos, al menos, cinco fotografías más, con objeto de que la obra del escultor tenga una mínima representación. Escribimos a Madrid y a Lugo donde, según nuestras noticias, existen unas piezas suyas. Preferimos que la edición se retrase algo a que salga una cosa demasiado raquítica.
En este momento acabo de dejar a A. Baltar, con el que estuve charlando largo rato. A primeros del próximo mes piensa ir a hacer una jira por Europa.
De por ahí no sé una sola palabra. Nunca estuve tan alejado del ambiente gallego de Buenos Aires. Las únicas cartas que recibo son las que tú me envías. Pero, aparte de hacerlo muy espaciadamente, nada me cuentas. ¿Que hay de la edición de la obra de Cabanillas? ¿Qué programa va a desarrollar el Centro Gallego con motivo de su cincuentenario? ¿Salió el número de marzo de la Revista? ¿Has terminado el mural del Centro Lucense? ¿Cómo va el que estás pintando en el Teatro Municipal?
Por mi parte, poco puedo decirte. La vida de intenso trabajo que llevo, sin compensaciones ni estímulos, me provoca continuos estados depresivos. Me siento muy cansado, y sin ánimos para nada.
Muy cariñosos saludos a Maruja. De Evelina para los dos, y para ti un abrazo muy fuerte de
Fdez del Riego.

1957-04-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 22/04/1957

Buenos Aires, 22 de abril de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:

Recibí tu carta y tus últimos envíos. Te agradezco todo ello. Hace un mes que debía haberte escrito inmediatamente después de mi otra carta, si no lo hice fué debido al [mural del Teatro Municipal San Martín, que aún terminado me lleva tiempo de trámites burocráticos, y a todo el trabajo atrasado con motivo de su ejecución. Gusta mucho y constituye un éxito. Estoy contento, aunque lo estaría mucho más si lo hubiese podido realizar en esa.
Dejé el Centro Gallego, la comisión de cultura y la dirección de la revista. Durante dos meses, o algo más, tuve que rogar que me aceptasen la renuncia. Me era imposible continuar, cada nueva reunión me enfermaba y no podía tolerar la intromisión de los Abraira, por poner un nombre, y otros personajes similares en los problemas culturales de Galicia. Ellos tienen, además, para esgrimirla a su gusto, la confianza de nuestros amigos de ahí. Así ocurrió con el inútil y estúpido Congreso del año pasado. Así ocurre con todo. Siempre hay una carta venida de esa, de la que jamás conocemos más que su particular versión local, que alegan para torcer cualquier intención elevada. Se trata para ellos de cosas menudas de política aldeana, de ganar las elecciones del Centro Gallego, o de cualquiera otra entidad. Yo no quise nunca, no quiero, entrar en ese juego. Tienen la confianza de nuestros amigos de esa y han gastado sus nombres con fines, que de conocer ellos la realidad de Buenos Aires, les hubiesen alarmado. Es como si los utilizasen para jugarlos en el problema electoral de Ordenes o Lalín, en lugar de emplearlos en su gran valor en beneficio de los más altos intereses de Galicia. Me quedo al márgen de todo eso, al igual que los otros intelectuales que aquí residen, aquellos cuya obra no merece aparezca siquiera en la reseña de la actividad anual gallega en los periódicos de Galicia.
Tengo nuevos proyectos, alguno de los cuales pienso que va a cuajar en próximas realidades y para los que me permito contar con vuestra colaboración. Entre ellos esa editorial de que te hablé en mi última carta y de la que te escribiré más extensamente dentro de pocos días. Me quedo a un lado del Centro Gallego pero no de Galicia. El cincuentenario de esta entidad va a constituir un fracaso. De momento no va a salir más libro que el de Cabanillas, no sé cuando, durante el año. He luchado por estos libros como no podéis tener idea en esa y se salvó de momento solo el de Cabanillas. Existía una lista muy completa de intelectuales de Galicia para invitar el presente año, estábais entre ellos tú, García Sabell, Piñeiro, Carballo Calero y Otero Pedrayo. Solo invitan a Rof Carballo y a Paz Andrade, me alegro de esta invitación, pero de todos los nombres solo quedaron dos y el conjunto propuesto, cuya obra iba a ser fundamental para la divulgación de nuestra cultura en ésta, quedó muy reducido, aún contando con el valor intelectual de los aceptados. He preferido marcharme. Esto es todo. Me perjudico económicamente, pero gano en libertad, tranquilidad y tiempo para mi trabajo. Durante dieciocho años, solo, luchando contra Tirios y Troyanos, traté de unir, por encima de cualquier política menuda la Galicia emigrada con esa Galicia. Salgo del Centro Gallego mereciendo el respeto de todos. Comienzo una nueva labor que sospecho será útil. La de templar-gaitas terminó.
Me alegro de que te hubiese gustado el proyecto de exposiciones pero es necesario que la de Maside, o la primera que decidáis, a mi me gustaría que fuese la de Maside, esté aquí en los primeros días de junio. Grabados y dibujos se pueden traer muy bien e incluso enviarlos. Los grabados pueden venir como impresos, pues lo son. No sé cuando viene Díaz Pardo y puede ser tarde su llegada para el trabajo del año. Aquí comienza la temporada en mayo. En este sentido, pienso escribirle también a él. Escribe por favor al Centro Lucense, dirigirse al Ingeniero Diego Díaz Dorado en esa entidad.
Es esta una carta extraña, pero no tacho nada ni la repito, es tal como salió. Pensaba hablarte pronto de todo esto pero ya no creo que pueda ser tan pronto. Te ruego no tomes actitud alguna con el Centro Gallego. Continúa, eres muy útil, se te quiere y admira.
Contéstame. Recibid Evelina y tú un abrazo cariñoso de Maruja y mío y tu el gran abrazo de tu amigo:

Seoane

[Manuscrito]
Confidencial:
Ahora me dicen que piensan invitar a Mosquera, “o vello dos contos”, de Santiago. Juzga.

1957-05-08
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 08/05/1957

Vigo 8-mayo 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 22 de abril. Me alegra el éxito que obtuviste con los murales del Teatro Municipal San Martín. Por anticipado estaba seguro de ese éxito, ya que tengo una gran fé en tu talento artístico. Ví un aspecto parcial de los murales, reproducido en uno de los últimos números de la Estafeta Literaria de Madrid. También me ha gustado muchísimo la decoración que hiciste para el Centro Lucense, que publica, reproducida, Galicia Emigrante. Te felicito por esa labor y por tantas otras labores, que nadie ha igualado hasta ahora.
Tu salida del Centro Gallego, en cambio, me disgustó bastante más de lo que imaginas. No la esperaba, y me ha causado verdadera sorpresa. Siempre creí que, a pesar de las contrariedades y entorpecimientos que tenías que vencer, seguirías trabajando lo mismo, para evitar que se malograse el fecundo esfuerzo de tantos años. Veo que no ha sido así, y ello es bien triste para todos. Mi situación ahora es de lo más desagradable. Yo acepté la corresponsalía de la Revista del Centro porque tú me lo pediste. Durante muchos años hemos actuado en perfecta compenetración y siempre traté de responder de la mejor manera que supe a las iniciativas de tipo cultural para las que me solicitaste colaboración. Ahora todo es distinto. De momento seguiré como si nada hubiese ocurrido, ya que así lo deseas. Pero no puedo responderte a lo que haré en un futuro más o menos próximo. Estoy cansado y decepcionado.
Te escribo esta carta, además, bajo la impresión de una tremenda amargura. Desde hace una larga temporada se están tejiendo en torno a mí una serie de insidias, que recientemente se han recrudecido. Tengo la seguridad de que han llegado hasta tí, aunque desconozco el alcance que les darías. Parece que existe el propósito por parte de alguien de envenenar las cosas y fomentar intrigas. A estas alturas, después de años y años de una total entrega a una labor cultural, llena de sacrificios y desasosiegos, resulta que soy persona a la que hay que poner en cuarentena. Y mientras tanto, otras gentes, de cuya presencia en el campo de nuestra cultura no se supo hasta hace muy poco, ofrecen las mayores garantías e incluso se permiten despreciar, por estéril, la labor realizada. Es realmente triste todo lo que ocurre. Y más aún, que se utilicen armas tendenciosas, no sé con que objetivo. Como conozco bien tus calidades humanas y tu profundo sentido de la amistad, confío en que dudarás, al menos, de ciertas indicaciones que te hacen llegar. De mi lealtad hacia tí, tienes sobradas pruebas; y de que colaboré generosamente contigo, como tú lo hiciste conmigo, no es necesario hablar. Siento un enorme y entrañable afecto por tí, y lo seguiré teniendo, aunque pretendan enturbiarlo.
Isaac te enviará, dentro de este mes, el material para la primera exposición del Centro Lucense. Parece ser que incluirá obras de varios artistas, y así la inauguración de la temporada podrá hacerse con un certamen de tipo colectivo.
Me parece bien que el Centro haya invitado a Valentín y a Rof. Pero lo que ya no me lo parece, es que haya prescindido de Otero Pedrayo. Cuando esto se sepa, va a causar verdadera sorpresa y malestar. El hecho se asemeja mucho a un desaire, de carácter bastante ostensible. El Centro Gallego nada me comunicó sobre el particular, y las únicas informaciones que tuve al respecto fueron las tuyas, y las que me dio el propio Valentín.
La monografía de Eiroa ya no tardará en salir. En cuanto llegue aprobada de la censura, entrará en la imprenta. Los grabados de las esculturas, en número de 25, están hechos.
Yo, a partir de ahora, me refugiaré en mis actividades particulares, que tanto sacrifiqué. Prefiero esto, como la mejor solución.
Y nada más. Saludos muy cariñosos a Maruja. De Evelina para los dos, y para tí un gran abrazo de tu verdadero amigo
Fdez del Riego

1957-06-13
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1957
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1957 en 13/06/1957

Buenos Aires, 13 de xunio de 1957
Sr. Isaac Díaz Pardo
Castro, Sada

Querido Díaz Pardo:

Recibín as túas cartas e mais as fotos e as outras cousas que me anunciabas. Agradézoche todo moito. Aínda non chegaron nin as túas porcelanas nin os dibuxos de Torres. Díste recibín unha carta que aínda non contestei chea de modestia e mañífica. Estou seguro que os dibuxos teñen que ser eispléndidos. Hoxe escribinlle a Paco. Fai falla, dígolle na carta, que os envíos de debuxos, grabados, acuarelas ou o que sexan, veñan o mais seguido que se poida. Cada eisposición inaugúrase ao cabo de quince días e comézase con Torres no mes de Sain-Iago, e teñen de ser iste ano oito eisposiciós. Temos de facer coleicionistas galegos. E preciso, si non é imposibre, que Maside nos envíe unha mostra dos seus grabados. Son eixemplares e terá fraco eisito. Escribide ao Centro Lucense. Non che digo mais ren. Agardamos por ti. Estamos moi esperanzados.
Eu deixei o Centro Gallego porque non podía aturar mais certas cousas. Designaron Direitor da revista a Eduardo. As fotos de Betanzos son magníficas. Coma isas quixera algunhas dos capiteles románicos da Cruña e do relevo da praza das Bárbaras. Tamén, si non se esqueceu Baltar, das gárgolas do Hospital de Sant-Iago e dos capiteles do craustro da Catedral. Perdóame, para istes asuntos fíxome a boca un frade. Saúdos aos amigos. E a tua dona e ti recibide a aperta de Maruxa e miña. E ti outra mais do teu amigo:

Seoane

1957-06-13
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Ranelagh
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 13/06/1957

Ranelagh, 13 de junio de 1957

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí tu carta y un sobre con las colaboraciones todo lo cual te agradezco mucho. No tengo a mano aquella, pues estoy fuera de Buenos Aires, pero recuerdo que escribías sobre si alguien me había hablado mal de tí, o de tí, para crear entre nosotros dificultades y tengo que decirte que no, que nadie me habló de esa manera y que yo además no lo hubiese tolerado. Sé cuanto haces tu por todo cuanto nos es común y estimo profundamente tu valiosa amistad como para tolerarlo. Te ruego, pues, que no pienses en eso. Creo que no solo yo, de los que estamos aquí, piensan lo mismo, sino tambien otros. Trabajaste sólo cuando nadie lo hacía y eso nos basta. Todos los demás, para nosotros, vinieron después y el tiempo dirá cuando pase hasta que punto fué fecunda y útil tu labor. Esto es todo y va unido, en tu caso, a una amistad que nació hace muchos años, un cuarto de siglo, y para mí esto pesa de un modo entrañable. Aparte de esto hoy te escribo por asuntos concretos. El primero se refiere a las exposiciones del Centro Lucense. Tenemos necesidad de que las obras vengan lo más seguidas posible. A partir de la primera exposición, cada quince días debe inaugurarse otra, hasta diciembre, y queremos tener la seguridad de ellas para comenzar. Nos alegró el anuncio de la de Torres, pero después de esta que se inaugurará en Julio –aún no llegaron las obras– debemos abrir otra y aún no tenemos ningún otro nombre concreto. Me gustaría que hablases con Díaz Pardo, hoy tambien le escribo. Otro asunto es el de una gran enciclopedia sobre creación literaria, poesía, novela, narración, que se va a editar en Buenos Aires dirigida por un notable escritor de ésta, Ernesto Sábato. Le hablé que la parte sobre literatura gallega podrías hacerla tú y aceptó. Colaboran grandes firmas de distintos países. Te envío las plantillas e indicaciones. Es urgente. El importe del trabajo te lo puedo hacer llegar de la manera que indiques. Puedes hacerlo rápidamente pues es un tema que tu conoces sobradamente. Puedes ocupar el trabajo hasta seis carillas con cierta prudente elasticidad, ellos mismos indican. Tiene que ser un panorama de la literatura gallega: orígenes populares, gestas, teatro, narradores. La poesía únicamente como referencia, incluyendo, naturalmente, la que se desenvuelva alrededor de algún personaje de ficción o de historia. Esto tambien lo indican ellos.
Te ruego me escribas. Sin otro particular, recibid Evelina y tu un gran abrazo de Maruja y mío y tu otro más fuerte de tu amigo:

Seoane

P/D. Te agradecería me enviases el libro que publicó Risco sobre leyendas gallegas cuyo título ahora no recuerdo. Perdóname.

1957-06-16
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 16/06/1957

Buenos Aires, 16 de Julio de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido amigo:
Recibí el ejemplar que me enviaste de Eiroa que quedó en general muy bien, lamentando como vosotros que la parte gráfica no sea más completa y mejores algunas fotografías. No sé si el texto gustará o no. De cualquier manera es el homenaje mínimo que se le debía a un gran artista cuyo nombre iba sumiéndose, seguramente, para las nuevas generaciones, en el misterio.
Recibimos los dibujos de Torres y creemos que la exposición va a quedar muy bien presentada y va a tener éxito. Se inaugurará el 25 de Julio en el Centro Lucense. Pienso escribirle a Torres participándole todo.
En estos días, tambien salen tres libros de la nueva “Editorial Citania” para la cual necesitamos cooperación de todos y muy especialmente la tuya. Estos tres primeros libros son: Grandeza y decadencia del Reino de Galicia de E. González López, y una novela y dos obras de teatro de Valenzuela y Díaz Pardo respectivamente, estas dos últimas en idioma gallego. Los tres libros son muy interesantes. Te escribiré en estos días precisando la ayuda que necesitamos de tí y de los escritores de esa. Está en formación una sociedad anónima a tal efecto. Su establecimiento costó mucho esfuerzo y nuevos desengaños, pero no importa porque ya está prácticamente en marcha. Te enviaremos los tres primeros ejemplares tan pronto como salgan, que será alrededor del 22. De Eiroa mándame los ejemplares que sea habitual en “Galaxia” dar a los autores. Me gustaría que me mandases tambien Opúsculos gallegos sobre bellas artes de los siglos xvii y xviii que acaba de publicar Sánchez Cantón. Me interesa mucho, quizá me pudiese traer el ejemplar, si esta carta llega a tiempo, Valentín.
En tu artículo para la Enciclopedia prescinde de las obras escritas en castellano aunque puedes citarlas muy de paso, pues éstas son estudiadas en los artículos de literatura española. Puedes dar a todo un poco más de extensión de la que pide la editorial, aunque muy poco más. Yo me arreglé con los directores. Te escribiré nuevamente estos días.
Con saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos, recibe el abrazo de tu amigo:
Seoane

1957-07-15
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 15/07/1957

FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/PROGRESO, 12/TELEFONO 3770/VIGO
15-julio 1957

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
El día 25 del mes pasado te escribí una carta, contestando a la tuya del 13. Te pedía que me contestases a vuelta de correo, sobre ciertas dudas relativas al trabajo destinado a la enciclopedia de creación literaria. También te envié, con la misma fecha, un ejemplar de la monografía de Eiroa, y te preguntaba cuantos querías que te remitiese por correo ordinario. Como a pesar del tiempo transcurrido no he recibido respuesta tuya, me decidí a terminar el trabajo solicitado sobre Literatura gallega de ficción. Te lo adjunto hoy, aunque no tiene carácter definitivo. Una vez que lo leas haz el favor de indicarme los fallos y omisiones que descubras, así como las sugerencias que se te ocurran sobre su enfoque. Como las instrucciones que me mandaste son de carácter muy general, no supe exactamente a que atenerme. Tacha, corrige y suprime lo que estimes conveniente, y señálamelo para hacer la redacción definitiva en las planillas que me enviaste al efecto.
Llevo mucho tiempo, también, sin recibir la revista. El último número que llegó a mi poder es el correspondiente a marzo–abril. Tampoco he visto aún la revista del Centro Gallego, desde que se hizo cargo de ella Blanco Amor. Todavía no acabo de resignarme a que tú la hayas dejado, ni creo que me resignaré. Todo resulta para mí muy distinto desde entonces. Incluso mis relaciones con el Centro tienen gran tirantez. Últimamente, el presidente me escribió para que transmitiese su invitación a Otero Pedrayo, y al propio tiempo, aludía a las quejas “indirectas” que dí porque no habían invitado a éste al cincuentenario. Le contesté en forma muy correcta, pero de contenido un poco fuerte, justificando mi actitud en que aún hoy no me comunicaron oficialmente los nombres de los invitados de la institución. En fin, el hecho es que cada día me siento más incómodo, sobre todo al darme cuenta de que sin tu presencia en la institución las cosas son ahora completamente distintas.
¿Inaugurasteis la temporada de exposiciones de arte en el Centro Lucense? Aparte de las colaboraciones que solicitó Isaac, yo hice otras a diversos pintores. A ver si es posible que vayamos enviando muestras sucesivas para exponer.
Desde hace un mes, Evelina y yo estamos pasando el verano en la playa de siempre. Yo voy por las mañanas al despacho para dar salida al trabajo de mayor urgencia, pero el resto del día estoy alejado de la ciudad. Aquí, al menos, vive uno tranquilo sin saber de nada, ni enterarse de nada.
Espero que me escribas pronto. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para ti el fuerte abrazo de siempre de

Fdez del Riego

1957-07-25
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 25/07/1957

Buenos Aires, 25 de Julio de 1957
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Mañana o pasado te enviaré por correo ordinario los tres primeros libros de Editorial Citania, el de González López, el de Díaz Pardo y el de Valenzuela, pertenecientes a dos colecciones, Colección Idacio y Colección Mestre Mateo. Del primero publicamos Grandeza y decadencia del Reino de Galicia un notable ensayo histórico de más de 300 páginas; de Díaz Pardo, teatro: Midas y O ángulo de pedra; y de Valenzuela, una novela que va a tener éxito, Non agardei por ninguén. Queremos publicar con abundante iconografía tu conferencia La obra literaria de una generación. Si tú nos autorizas luego de revisar el texto, del que supongo guardas copia, aclarándolo y dándole título nuevo. Se publicaría como monografía con cierto cuidado tipográfico. Quizá debieras detenerte algo más, pienso yo y perdóname, en Dieste y Varela, pero esto es cosa tuya. Nos convendría tambien algunas fotografías, concretamente de Iglesia Alvariño y Cunqueiro. Puede ser muy interesante. Te ruego me contestes a vuelta de correo, aparte te escribiré con más calma solicitándole otras colaboraciones. Queremos que esta editorial os sea lo más útil posible a todos.
Ahora algo particular y reservado. No creas en el cuento de que marché del Centro Gallego por mi mucho trabajo. La creación de esta editorial te prueba que no es así. Marché porque estaba molesto por el giro que tomaban los actos del cincuentenario, luego de fallecido Ferreño, e incluso como consecuencia de actos arbitrarios cometidos desde el inoperante C. de la Emigración del año pasado por nuestros amigos. No puedo comentar más, perdóname. Solo quiero decirte que recomiendo cuidado con las cartas, cuidado con opinar desde ahí para servir a agrupaciones insignificantes de carácter electoralista del Centro Gallego. Cuidado, se compromete todo. Algo anda mal. En este momento acabo de recibir tu carta del 15 del pasado. Con referencia a tu corresponsalía del C. Gallego no te preocupes de la situación actual de la entidad. No es tan mala a pesar de que se hayan perdido algunas cosas. A tí te estiman mucho y no debes abandonar tu influencia.
Ayer se inauguró la exposición de Torres, queda muy bien y ya el Centro Gallego reservó una acuarela para su colección. En la revista Blanco Amor publicó, no por culpa de él sino de la imprenta, un reportaje de C. Barreiros que estaba compuesto para Galicia Emigrante. Como consecuencia de mi salida es seguro que se vaya a hacer ahora una revista más importante. Tuve que renunciar para que se acordaran de mi propuesta de hace mucho tiempo.
Por correo aparte y mañana te envío de vuelta la colaboración de la Enciclopedia. En principio y leída muy por encima me parece muy bien. Contéstame y hasta mañana. Un gran abrazo de Maruja y mío para vosotros dos y otro más para tí de:
Seoane

1957-07-29
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1957
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1957 en 29/07/1957

Buenos Aires 29 de xulio de 1957

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Castro de Osedo

Recibín todo o que enviaches. O teu mañífico libro, os dibuxos de Torres que están agora expostos no Centro Lucense e as túas porcelanas. Istas foron difíciles de sacar do barco, tivemos que sacalas en catro viaxes ao porto. Non é un bo procedimiento envialas ao traveso dun axencieiro. Teñen de ser traguidas por alguén que de verdade se encárregue do que lle encomenda. Tamén salíu o teu libro Midas e O ángulo de pedra. Remítocho por correio aparte. Estou a procurar unha sociedade editora. Sacamos tres libros, os outros son de González López e Valenzuela. Agora irá a imprenta un tomiño sobor grabado galego contemporáneo co que se pode facer eiquí.
Son necesarios mais dibuxos ou estampas, ou grabados pra Sala do Centro Lucense, non chegou ren aparte de Torres Valentín anunciome que tragía dibuxos teus que irei a recollelos no hotel mañán. Antonio deume o álbum de dibuxos que me anunciaras.
Escríboche de moita presa pois non quero que pase outro día sin facelo. O teu libro de dibuxos e prosae do millor que se fixo nise xénero. Deume unha grande alegría recibilo. Xa faleremos díl. Penso que o de teatro é tamén un libro notábel. Incorporas un mundo inédito ao teatro galego. Preciso mais cousas de Ollarnovo e as fotografías que me poidan enviar, sobor todo de arte novo, de Lago, Labra, Tenreiro, Dans etc. Tamén quixera algún traballo sobor do arquiteitos novos cruñeses, como Molezún, etc.
Agradézoche moito as porcelanas que fixeches coas figuras miñas, quedaron eispréndidas ista e as dos outros pintores. No número próisimo de G[alicia] E[migrante], saen as fotografías e unha nota.

Deica pronto. Un grande abrazo de Maruja e meu para todos vos, e ti recibe a forte aperta de:

Seoane

1957-08-01
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 01/08/1957

Vigo 1-agosto 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 16, que se cruzó con otra mía, y ahora mismo acaba de llegarme la del 25. Ambas me produjeron una gratísima satisfacción. Me alegro que te haya gustado la presentación de la monografía de Eiroa. Todos lamentamos que la parte gráfica no pudiera resultar más completa. De cualquier modo, teníamos que rendirle este tributo al gran escultor y gran amigo. Para las gentes jóvenes, la obra aparece como una gran sorpresa, pues les era completamente desconocida. Además, el estudio tuyo es francamente interesante y revelador. La familia del artista, a la que entregamos varios ejemplares del librito, está realmente emocionada, en especial la viuda. A ti se te enviaron varios ejemplares por correo maritimo.
Me complace mucho que la exposición de Torres haya tenido éxito. Cuando lo vea, se lo comunicaré.
Estoy deseando conocer los libros de la Editorial Citania, que me anuncias. Ya veo que sigues realizando la misma labor fecunda de siempre, a pesar de la intensidad de tus actividades artísticas.
No pude mandarte por Valentín los Opúsculos gallegos sobre Bellas Artes de los siglos xvii y xviii, porque tu carta llegó con posterioridad a su salida de aquí, y además marchó sin despedirse. Precisamente, Evelina quería mandarle una cosa a Maruja que tiene hace tiempo en su poder. De todos modos, pedí a Santiago un ejemplar de los Opúsculos para remitírtelo por correo. Pero al hacer el pedido, me entero de que G. Sabell se anticipó, y te envió el libro por conducto de Mireya. De todos modos, como yo quiero suplir mi fallo, te estimaría mucho que me dijeses que obra de aquí te interesa para mandártela. Prefiero que me hagas tú la indicación para no exponerme a remitirte un libro que ya conozcas o que no te interese.
Desde luego, quedas autorizado a editar la conferencia sobre La obra literaria de una generación tal como me señalas. Le pediré a [Álvaro] Cunqueiro y a Aquilino Iglesia Alvariño sus fotos. Dime si necesitas alguna más. Uno de estos días me pondré a revisar el texto de la conferencia para ponerla al día. Tendré en cuenta, además, las indicaciones que me haces, y cuando esté todo ultimado te lo enviaré. Lo que me cuentas sobre los motivos de tu marcha del Centro Gallego no me sorprende. Ya suponía que algo así tenía que ocurrir, y por eso he sufrido un gran disgusto cuando me comunicaste tu decisión. Blanco Amor y el propio Centro me comunicaron oficialmente tu cese. Al contestarles les hice expresa manifestación del profundo pesar que me causó tu alejamiento de una labor en la que habías puesto un sello personal y eficacísimo, sin precedentes. No sé el efecto que habrán causado mis palabras, pero quería dejar constancia de mi admiración por tu obra, y de la absoluta identificación que mantuve contigo desde que colaboramos juntos. Lo que no entiendo bien es lo que quieres decirme con respecto a las opiniones “para servir a agrupaciones electoralistas insignificantes del Centro Gallego”. Por más que le di vueltas al asunto, no caigo en lo que pueda ser.
Nada más por hoy. Cuando reciba el trabajo devuelto para la Enciclopedia, te escribiré de nuevo.
Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1957-08-05
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 05/08/1957

Vigo 5-agosto 1957

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 27 de julio último. Unos días antes te había escrito yo otra, contestando a tus anteriores. Supongo que a estas horas ya estará en tu poder.
Te adjunto el trabajo, definitivamente redactado, para la Enciclopedia. Como verás, incluye todos los detalles que indicabas al margen del borrador que me devolviste. Lo terminé con la máxima rapidez para que pueda llegar a tiempo. Sin embargo, debido a las nuevas incorporaciones, resulta demasiado extenso, como observarás. Son cuatro planillas más que las enviadas por la Editorial. Con todo, podéis suprimir lo que os parezca, a fin de [que] no desborde la extensión prevista. Quedas, pues, autorizado para hacer lo que creas más conveniente. Lo que sí te agradecería era que me pusieses unas líneas comunicándome su recepción.
Por carta que recibí de Valentín, ya sé que está obteniendo éxito con sus conferencias. Salúdalo de mi parte, lo mismo que a los amigos.
Mañana te enviaré por correo ordinario el catálogo de la exposición del Instituto P. Sarmiento, dedicada al escultor Ferreiro. El libro sobre trabajos estéticos de arquitectos y escultores, editado por Bibliófilos, ya te dije que lo llevó Mireya, como obsequio de García Sabell para tí. En vista de ello, yo he pedido a Londres un libro de Nina Epton, recientemente publicado, referido a Galicia. Se titula Grapes and Granite, y creo que tiene indudable interés. Encargué que te lo remitiesen directamente desde allí. Quizá resultaría importante que lo tradujéseis, para publicar en la Editorial Citania. Avísame cuando lo recibas, y dime lo que te parece.
El último número que he visto de la revista es el correspondiente a mayo. ¿No salió aún ninguno más? Si se publicó alguno, te estimaría que me lo mandases por correo aéreo.
Nada más. Saludos muy cariñosos a Maruja. De Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1957-09-03
Carta de González López a Núñez Búa. 1957
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de González López a Núñez Búa. 1957 en 03/09/1957


Nova York, 3 setembro 1957

Querido amigo Búa:

Ó chegar eiquí, me atopei co libro que moi ben presentado e editado, somentes ó final hai tres ou catro páxinas en que fallou a letra . Non sei si é no meu exemprar ou en todos, a portada moi boa.
A casa de Galicia de Nova York vai a pedir 50 exemplares polo de agora, como se venderán axiña, pedirán máis. Vou a falar cun libreiro pra que lle mandedes o libro. Il pode vendelo seu eiquí ás bibliotecas. Che agradecería que falaras con Seoane pra que me mande a min os meus exemplares e me fale do libro. É comenente mandalo a présa e tamén a Portugal. Onte saíu pra Portugal o profesor Ernesto Da Cal. El falará da aparición do libro. Temos que mandalo ás revistas por impresas e disto encarrégome eu. ¿Cando volve Valentín a España? Sei que tivo alá algún problema pola súa crítica das cousas de ustedes . Dálle unha forte aperta si aínda anda por ahí.
Da Cal tamén falará en Portugal do esforzo que estades facendo ahí pola Aquea encol da cultura galega. Eu vos felicito.
Che agradecería que me mandaras canta crítica aparezca polo meu libro. Coido que, sobre todo, en Galiza e Portugal. Terá unha gran repercusión. Teño, ou estou traballando na segunda parte del, que son os levantamentos galegos por reconquerir a perdida personalidade.
Falarei aiquí a ver si se pode vender algunha aición da nova editorial, o libro de Del Río donde eu encha de amizades.

Unha forte aperta

Emilio

1957-10-05
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1957
Nova York
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1957 en 05/10/1957


5 oct. 1957

Sr. don LUIS SEOANE LÓPEZ
Pintor
Bartolomé Mitre 3793, 2º, F
Buenos Aires

Querido Luis:

Somentes agora escomenzo a ter un pouco de marxe nas miñas angueiras pra me comunicar con vos. Un chega co-a y-alma poboada de imaxes quentes, que siguen vivindo nun, e que cecais fan menos doada a readaptación ao crima tradicional. Os sentimentos latentes reacendense e un volta co curazón cheo de dividas, que ben quixera pagar e cecais non poida.
Maside foi operado en Santiago. Tiña un bullote calcareo na vexiga, que debia agravar o seu proceso diabético. A intervención foi rápida –4 ou 5 minutos–, e ao seguinte dia, cheo de ledicia, escoitéi a sua voz pol-o telefono. Liberamon-os todos d-unha grave inquedanza. Isaac leva unhos gravados en madeira que Carlos envia pra tí. Isaac sahiu no Alberto Dodero e coido que chegará o 17 ou 18. Estuvemos a bordo pra despedil-o.
Escribín a Barcelona pol-o anuncio de qué falamos. A xestión foi encomendada a Luis Suarez Delgado, Av. Mistral, 22. E dime en carta do 27:

“a pubricidade de Empresa fáise nas representacións, por conta das mesmas, cada localidade, con absoluta autonomia. Eiquí supervisan a propaganda e, en alguns artigos, recomendana, pero non a dirixen nin a pagan, por estar comprendida nas concesións”.

Suarez dime que con moito gusto serviría a Galicia Emigrante, da que xa ten conocimento. En Sao Paulo faléi do asunto con Luis Vidal Reis, Medico, Barao de Itapetininga, 120. É unha gran persoa, con sentimento galego, mais preside a “Casa de Cervantes”, filial do Instituto de C[ultura] H[ispánica]. Alí hai mais xente galega, e unha nacente “Casa de Galicia”, presidida por un elemento estimable, Evaristo Vazquez Juncal, Rua Sao Joaquim, 567. Cecais a persoa mais axeitada para representar a Galicia Emigrante pudera ser Jacobo Caldelas Nuñes, rapaz novo, galego, Direitor de Pubricidade do Programa 7 Días na TV, semanario. Ten un estudo-apartamento en Rua Frederico Steidel, 137, 2º andar.
En Rio estuven con algunha xente intresante tamen, mais coido que a relación debe ser estabelecida con José Landeira Irago. Foi redactor-xefe de La Noche en Santiago. Vive en Miguel Lemos 124, apto. 803, Copacabana, Rio de Janeiro. É un rapaz moi ao dia, de boa pruma e crara mentalidade.
Non esquecin canto falamos de compoñer un comentario pra cada numaro sobre un tema economico galego. Cecais logo poida enviarche o primeiro. Estóu por agora poñendo en punto moitas cousas, pra recomenzar a traballar arréu e a fundo, se podo. Quero despachar o libro das conferenzas, ainda que unha cousa non impedirá outra.
Os libros que me entregache ao sahir –un sobre Braque e outro de reproduccións clásicas–, non viñan adicados nin con destiñatario expreso. Si de palabra me foi dito, esquecín a indicación.
Por Isaac terás información de que os choidos en si mesmos siguen na sua. E até chegando a unha frialdade persoal molesta, como se un tuvera que eisaminar a conciencia. Agora preparan unha edición moi costosa d-un diccionario semi-enciclopedico, con leixico galego e narración castelán, escomenzado hai 50 anos por don Eladio Rodriguez Gonzalez. A obra cecais teña moito de aproveitable, no tocante a aportación directa do autor, mais sospeito que hoxe resultará anacrónica en canto a tecnica e a outros aspectos. Teremos de seguir moito tempo ainda sen dispor d-un verdadeiro instrumento de traballo, moderno, practico e compreto.
Chegóu Vazquez Iglesias, pra reembarcar. Onte a noite foille oferecida unha comida pol-o pequeno clan, gardandose moito de enteirar os demais. Se non fora que Otero canta todo non nos enteirariamos siquera, é o festexado tampouco da motivazon das ausenzas.
Teño a miña xente en Valdeorras. Non voltará até o 13 ou 14, mais tanto Alfonsiño como Pilar, pra Maruxa e prá ti, envian a lembranza mais viva.

Recibidea coa mellor e mais fonda aperta de

Valentín

P.D. Pra facer o reportaxe en Vida Gallega, ademais das fotos que truxen, precisaria un retrato teu, e si pudera ser, unha boa do mural de Centro Lucense.

1957-10-10
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 10/10/1957

Vigo 10-oct.1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Hace muchísimo tiempo que no recibo noticias tuyas. ¿A qué se debe tan prolongado silencio? Tampoco me ha llegado ningún número de la revista, desde el correspondiente a junio–julio. Por todo ello, me siento un poco extrañado.
Te escribí tres o cuatro cartas, a ninguna de las cuales me contestaste. Te envié el original para la Enciclopedia argentina, y el texto reformado de la conferencia sobre la cultura actual, y no sé aún si los recibiste. También te fui remitiendo varias colaboraciones literarias y gráficas para la revista, y de Londres te enviaron, por indicación mía, un ejemplar del libro ya agotado Grapes and Granite. ¿Por qué no escribes? Me tiene bastante intrigado tu silencio epistolar.
Te adjunto tres recortes de otros tantos artículos, de Rabanal, Cunqueiro y Fole, sobre la monografía dedicada a Eiroa. Por correo ordinario, te mandé otros de Fernando Mon y Colmeiro. Éste, animado por Valentín, va a inaugurar mañana en la Sala Velázquez, una exposición de su obra más reciente. Su hija Elena, que por cierto estuvo bastante enferma del pecho, se casó la pasada semana con Valverde, un chico de familia muy pudiente que se dedica a la escultura. Se marcharon a vivir a Madrid, donde fijarán su residencia.
Ayer estuve merendando con Mercedes Ruibal y después me mostró algunas de sus últimas obras. Me sorprendieron muchísimo los paisajes. Tienen enorme fuerza, originalidad y, sobre todo, una extraordinaria gracia de color. Hoy se marchó a Cádiz para hacer los murales de un nuevo hotel, en condiciones muy ventajosas.
Estos días está por aquí Vázquez Iglesias. Comí varias veces con él. Por cierto que me habló de tí, con mucho afecto y admiración. Preguntó a varias personas que impresión les causaba la revista que tú hacías, y todas le contestaron con unánimes elogios. Hoy se embarcó en el “Claude Bernard” y Evelina le entregó un paquetito para Maruja.
El sábado pasado recibí los tres libros de la Editorial Citania, que me enviaste. Como ves, el viaje ha sido larguísimo. De todos modos, te los agradezco mucho. Están magníficamente presentados, como todos los que tú editas. El de González López, por lo que he visto, es un libro serio e interesante.
Supongo que, a pesar de tus ocupaciones, podrás disponer de algún momento libre para los amigos. Espero, pues, que me escribas. Desde que dejaste el Centro Gallego, todo es distinto para mí, y me siento un poco en precario. Me limito a enviar las colaboraciones mensuales, y no sé nada más. Blanco Amor me pidió hace tiempo que le asesorase sobre un programa de reformas que intenta realizar en la revista. Parece ser que se le quejó a Valentín, de mi respuesta nebulosa. En fin, que desde tu ausencia las cosas tienen para mí otro cariz.
Saludos muy cariñosos a Maruja, y para tí el cordial abrazo de siempre, de

Fdez del Riego

1957-11-08
Carta de Seoane a García Sabell. 1957
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1957 en 08/11/1957

Buenos Aires, 8 de novembro de 1957

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela.

Querido Domingo:

Por correio aparte mándoche o novo libro Segundo libro de tapas, que acaba de sair; é, de certo xeito, continuación de outro editado fai tres anos ou algo mais. Despóis diste, sal tamén istes días, penso, unha obra de teatro escrita en galego, A Soldadeira, traducida ao castelán, pubricada por unha editorial de teatro. Teño outra en iguales condiciós que sairá o próisimo ano tamén en castelán. Pinto moito, acabo de facer unha eisposición con moito éisito, e fun invitado por unha de New York, con outros quince pintores do resto do mundo, pra facer un gran cartel pra a Eisposición Internacional de Bruselas, i, en esa mesma cidade ganei estes días un concurso de acuarelas pra ser reproducidas. O númaro 10 de Gebrauchsgraphik diste ano, de Munich, adícame unhas páxinas con reproduciós en coor, é a segunda vez que o fai. Fálote de min. Escríbeme falándome de ti e do que fas.
Recibín a carta da irmán de Carlos Martínez Barbeito, Isabel, con unha nota túa, que teño de contestar. Dende logo enviareille cando poda, porque iso é dificil pol-as aduanas, unha obra miña pro museo. Tamén recibín, e agradézocho fondamente, o mañífico libro Opúsculos gallegos sobre bellas artes que intrésame moito. Eiquí traballamos moito, o que podemos. Pídoche que me enviedes artigos pra Galicia Emigrante coa documentación gráfica que poidades. Gustaríame algo sobor da meiciña aitual en Galicia, sobor dos traballos que se fan nesta cencia feito por tí o (sic) por algunha persona que tí conozas. Quixera tamén algo sobor das gárgolas do hospital, con fotografías. Gostaríame que vises quen pode facer isto.
Escríbeme longo. Recibide Elena e tí unha aperta de Maruxa e miña e tí unha grande do teu amigo:

Seoane

1957-11-08
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 08/11/1957

Buenos Aires, 8 de noviembre de 1957

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Te debo carta, pero es que anduve esta temporada de un trabajo en otro sin tiempo para nada, sin descanso. Acabo de realizar una nueva exposición con mucho éxito y en la revista alemana Gebrauchsgraphik, en el número 10 de este año, me dedican cuatro páginas, por segunda vez, en estos tres últimos años. Trabajo y estoy contento de ello. Tengo dos nuevos murales para hacer; y me seleccionaron en New York, con 15 pintores más del resto del mundo, para hacer uno de los afiches de la Feria Internacional de Bruselas. Igualmente en esa ciudad seleccionaron una acuarela mía para una gran edición de reproducciones. Estoy contento porque esto ocurre sin que hubiese tenido que moverme de Buenos Aires.
Recibí las monografías de Eiroa y las notas que aparecieron sobre ella. Te agradezco todo, así como también las otras notas que me enviaste para G. E. Yo tengo a tu disposición 712’50 pesos que es el importe de tu trabajo para la Enciclopedia, que gustó y les pareció perfectamente adecuado. Tambien recibí el texto sobre la obra de una generación para “Citania”. Es necesario, primero, cambiar el título por el tipo de público a que va dirigido que no es concretamente gallego: Nuestra tierra y nuestro tiempo quizá deberías poner la palabra Galicia. No sé, piensa que se trata de expandirla más entre gentes agenas (sic) a Galicia y a nuestra colectividad y entonces nuestra tierra no tiene el sentido que tiene para nosotros. Te pediría, por creerlo justo, que dedicases algo más a Varela por sus poemas Catro poemas pra catro grabados y Lonxe, que para muchos, entre los que me incluyo, nos parece uno de los más importantes poetas gallegos de los últimos 20 años, con acento bien particular en nuestra lírica. Tú verás. Citania promete ir bien. Nos costó bastante formar la sociedad anónima. Abundan entre los accionistas la gente pobre; por mi parte, además de trabajar gratis, como siempre en toda empresa gallega, invertí en ella parte de mis ahorros. Preside el directorio Perfecto López, y están agenos (sic), naturalmente, aquellos para quienes la acción cultural gallega se convirtió en hábito de discursos y tertulias y nada más.
Creo que habéis hecho mal en no dialogar con Antonio Baltar. Ahí estáis absolutamente confundidos, por lo que notamos, con respecto a todos nosotros. Si no fuese así, no se puede explicar vuestra actitud con respecto al congreso del año pasado, y vuestra actitud actual con Baltar que llevaba la representación nuestra. Casi toda la obra hecha en Buenos Aires fué hecha al márgen de las gentes que aquí aparecen como apoderados vuestros y que cada vez están más solos. Yo no sé como hablar de esto, pero sentí una gran tristeza al pensar que si hubiese sido yo el que fuese a Galicia, podría pasarme algo parecido a lo ocurrido con Antonio. Os estáis dejando guiar por noticias e informes de terceros, inexactos e interesados, y no es propio, creo, de vosotros ni de nosotros, dejarse llevar de terceros para las cuestiones referidas a problemas nuestros. La culpa de lo ocurrido en el Centro Gallego y de que no hubiese venido a ésta el equipo que se proyectaba, la tuvo exclusivamente el grupo informante vuestro al utilizaros como una maniobra en la que vosotros érais bandera, que les salió mal, para cuestiones solamente electorales del C. G. Estáis mal informados con respecto a esto y lo siento. Por esas maniobras salió perdiendo Galicia. Perdóname todo esto, pero creo que entre nosotros debemos decirnos con claridad lo que pensamos.
Continúa mandándome los reportajes y notas para la revista y te rogaría me enviases algunos saludos de fin de año de Otero Pedrayo, Domingo, Piñeiro, tuyos, y de quien creas conveniente para Galicia Emigrante radial. Te lo pido con tiempo. Tambien te ruego (pero por favor, cóbrame) me envíes los libros Homaxe a Florentino Cuevillas, Galicia de Martínez Barbeito, y Heráldica de Galicia, y que veas de que manera puedo recibir las monografías que ahí se publican de arte, como la del escultor Prado de Chamoso Lamas. Perdóname que recurra a tí. Bueno todo esto resulta largo. Te ruego me contestes tambien extensamente. Mientras tanto Evelina y tu recibid el abrazo de Maruja y mío, y tu uno más fuerte y grande de tu amigo:

Seoane
[Manuscrito]
Te agradezco mucho, a ti y a Evelina, el obsequio que nos enviasteis por Vázquez Iglesias. Os debemos demasiado. Un abrazo.

S.
Por correo aparte te envío Segundo Libro de Tapas que acaba de salir.

1957-12-01
Carta de González López a Seoane. 1957
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de González López a Seoane. 1957 en 01/12/1957


Nova Iork, 1 Nadal 1957

Amigo Seoane:

Fai xa non sei canto tempo que che esquirbín pedíndoche uns exemplares do meu libro Grandeza e decadencia do Reino de Galicia e deica agora non tiven resposta. Supoño que estará atafegado, mais pra da-la orde á imprenta de que me envíen os exemplares sempre hai tempo. O libro quédase en nada si non é leído en Portugal e Galicia e si non distribuyo uns exemplares nas revistas máis importantes deiquí e doutros países onde se pode discutir. En Portugal, xa teño preparadas revistas en que se discutirá. É isto de gran e urxente importancia. De Galiza dinme que aínda non chegou. ¿Que pasa con el?
Che agradecería que me enviases os exemplares que me corresponden como autor no prazo mais breve. Teño só o meu exemplar e as xentes que saben que saíu pídenmo e non os podo servir. Da Casa de Galiza esquirbiron pedindo 50 exemplares e tardaron en mandarllos, ou mellor dito, en decir que llos ían a mandar. Che agradecería me dixeras como vai a venda do libro e a receición que tivo. Si tes algunha reseña, mándama, pois quero ve-la reaición que produxo. Só lin unha da revista do Centro Lucense, e coido por ela que o comentarista non o leu, pois viña a decir que coincidía con Américo Castro, cando o meu libro mostra que Castro está trabucado no que di tanto de Galiza como de Portugal.
Non deixes de esquirbirme axiña e de mandarme os exemplares do libro.

Unha forte aperta.

Emilio González

[Manuscrito:] ¿Luis, van as vosas cousas? Dime algo de ti e dos amigos de Bos Aires.

1958-02-12
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958 en 12/02/1958

Buenos Aires, 12 de febrero de 1958

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Acabo de llegar de afuera donde pasé algunas semanas pintando y descansando sin enterarme de nada. Recibí tres cartas tuyas y recibí todos los libros que me anunciabas, todo lo cual te agradezco mucho y me gustaría me indicases cual es mi deuda contigo para poder enviarte su importe conjuntamente con el artículo del Diccionario de Sábato que tú has hecho.
Con la última carta tuya recibí tambien la nota sobre La Soldadera, que supongo inspirada seguramente más por tu generosidad hacia mí que por la pieza misma. Creo que serás el único que hable de ella en Galicia, pues para muchos de los demás el tema, a pesar de ser hondamente gallego en su historia, en su actualidad y en su verdad, es cosa de registrarla en un archivo de curiosidades. Por haber corregido las pruebas de galera con prisa y no haber visto las pruebas de página, salieron en la edición algunas erratas, unas graves y otras menos graves, y algunos errores ortográficos de menor cuantía que puede subsanar el lector con un poco de buena voluntad. Tan pronto llegué de afuera tuve que ocuparme del tomo que se dedica al homenaje a Otero Pedrayo, que lleva tiempo en la imprenta. Creo que va a quedar realmente interesante, fundamentalmente por el aporte vuestro, aunque lleve algunas páginas menos valiosas y exclusivamente sentimentales. En imprenta tambien está tu monografía sobre una generación gallega. Pienso ilustrarla con algunos documentos de época, ilustraciones de libros y grabados, etc. Igualmente, está componiéndose por Citania una pieza teatral de Fole que me envió hace pocos años para su publicación en ésta. Todo se está haciendo y organizando lentamente.
Por mi parte empecé mi período de trabajo, desordenado y con bastantes encargos cuya entrega tengo por cumplir, sin saber por donde comenzar su ejecución. La revista va hasta ahora bien y Fernández me aseguró que te había enviado todos los ejemplares, está saliendo prácticamente cada dos meses. Tu colaboración interesa mucho. Su parte radial continúa obteniendo éxito y es actualmente la audición extranjera de este país más escuchada. Toda vuestra labor se refleja semanalmente en Buenos Aires por ella.
No te escribo más ahora. Te ruego no dejes de hacerlo lo más ampliamente que puedas sin tener en cuenta mi estado de ánimo bastante deprimido actualmente. Tus cartas me hacen bien y esto, con las de otros dos o tres amigos, muy pocos, es lo único que me une al mundo gallego de hoy.
Me pareció muy bien tu respuesta con respecto al libro de Cabanillas en esta. En la Junta Directiva del Centro Gallego han hecho con motivo de ella destacados elogios a tu actuación. Un precio de edición más barato que en Buenos Aires se puede conseguir en una imprenta de cualquier ciudad del norte o del oeste de esta república. El problema reside en el carácter del homenaje y en la calidad de la edición.
Transmítele a Evelina y recibe tu los afectuosos saludos de Maruja y mío y tu recibe un fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane

1958-02-28
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958 en 28/02/1958

[Carta manuscrita]
Vigo 28-feb. 1958
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Por fín recibí una carta tuya, que me produjo gran alegría. Los libros que te envié son un obsequio mío de manera que no tienes porque hablarme de su pago.
Ya sabrás la noticia de la muerte de Pimentel. Murió de un ataque al corazón, y la desgracia nos abrumó a todos. Aprovechando una carta que le escribí a Blanco Amor, contestando a otra suya, le dije que te transmitiese la noticia. Fole me envió el artículo que te adjunto para que te lo hiciese llegar con el ruego de que lo publicases en la revista, ilustrándolo con el dibujo de Souto.
Te acompaño, también, una interviú con Parga Pondal, y cuatro fotos.
Días pasados se casó Mercedes Ruibal con un arquitecto de Vigo, amigo nuestro, y que lo es también de Elena Colmeiro.
Recibí una carta del Centro Gallego, comunicándome la decisión de que se editase aquí la obra completa de Cabanillas. Antes habrá que realizar ciertos trámites para solicitar el correspondiente permiso.
Haz el favor de indicarle a Fernández que considere bajas como receptores de la Revista a Peña Rey y Pimentel por haber fallecido ambos. Fole me dice si le podríais mandar a él la que enviábais a este último, porque tiene mucho interés en coleccionarla. Su dirección es: Ángel Fole –Cine España– Lugo.
El otro día publiqué una nota sobre Grandeza y decadencia del Reino de Galicia, cuyo recorte te remití por correo ordinario. Hoy te mando, también, por el mismo conducto una página de El Progreso dedicada a Pimentel.
La prensa de aquí ha difundido que el primer premio Mourente se le adjudicó a un artículo de Moure Mariño.
Ayer me enseñaron un ejemplar de Carta de Galicia que edita la Casa de América, y ví que en primera plana reproduce un dibujo tuyo.
Me escribió Barbeito dos largas cartas, contestándome a los reproches que le hice por ciertos aspectos de su Guía de Galicia. Dice que en una próxima reedición de la obra, corregirá los motivos que dieron pie a los reproches.
La monografía de tu pintura la solicitan con bastante frecuencia de muy diversos sitios. Observo, además, que varios artistas jóvenes te citan en sus interviús a la prensa, como una figura representativa de la pintura gallega contemporánea.
A García Sabell acaban de elegirlo académico numerario de la Gallega.
Supongo que recibirías el libro de Rof Carballo. Y nada más por el momento.
Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y un cordial abrazo para tí, de

Fdez del Riego

1958-04-22
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1958
Nova York
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1958 en 22/04/1958


Vigo, 22 de ab. 1958

Querido Loís:

Unha carta de Isaac tróuxonos a mala nova da morte de teu pai. Supoño que seria home de edade, mais sempre que se desfái o noso eslabon dianteiro, da cadea que xungue a vida co-a morte, sentímonos moito mais desamparados no mundo. Teño vivido esta esperencia doorosa, por nai e por pai, e sei ben canto nos fire e o rastro moral que deixa. Ben sabes con canta sinceiridade todol-os d-esta casa estamos a veira do teu curazón n-esta hora de desventura.
Estóu dandolle os derradeiros toques ao libro. Dividirase en tres partes, de cinco capidoos cada unha. A primeira adicada a estudar a estructura de Galiza, a segunda ao momento economico e a terceira ao esforzo cultural. Esta derradeira parte foi pouco alterada, con respecto ao texto das conferenzas. As primeiras, bastante. Teño conquerido unha documentación definitiva, pra amostrar ao vivo os resultados da “anarquía” a que aludes no prologo de Fardel. O libro levará como tidoo Galicia en numeros vivos. Penso que pol-o menos, condensará n-este intre unha voz que era preciso alzar. Moito che agradeceréi que coides da edición. Mandaréi por correio aereo dous exemprares do orixinal, ao Centro. Despois mandaréi alguns graficos e a bibliografía, pra non demorar mais o envio do que leva tempo a compoñerse.
O 8 foi en Padrón, pol-a Pascoa, o homenaxe a Cabanillas. O Faro e a Noche adicaronlle unhas paxinas. Non puden conseguir que se pubricara unha pequena cronica en galego. Ahí vai, c-unhas fotos do acto. Podes pubricar estas, se che veñen ben. O outro cecais perdéu encaixe temporal.
Foi unha forte manifestación do sentimento popular. Falaron alí Pedret e Otero. O pubrico respondéu ben cando Otero decia cousas fortes, como falando da profanación do Hospital onde nacera Rosalia pol-o turismo. Tuvo outras parrafadas felices, que a xente celebróu. E alguns aturaron de pouca vountade.

Pilar e Alfonsiño envian, pra Maruxa e pra ti, as mellores lembranzas, co-as miñas pra ela e os amigos [...] , a mais sentida aperta pra ti de

Valentín

[Manuscrito:] Ainda que a festa se fixo pra coroar a Cabanillas, Ramon non se deixóu colocar a coroa de louceiro. Colléuna a tempo e dou meia volta con ela atrás, sin poñela.

1958-05-15
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958 en 15/05/1958

Buenos Aires, 15 de mayo de 1958
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Te debo carta como ocurre casi siempre, pero esta vez estoy pasando por uno de los períodos de trabajo más intenso y desorganizado que tuve desde hace años, mezclados con él una serie de compromisos referidos tambien a mi trabajo que no puedo eludir. Tengo varios murales que estoy ejecutando y tres exposiciones que debo realizar la presente temporada y la participación en varios concursos internacionales, Cincinatti, México, Bruselas por ahora. Te digo todo esto un poco a modo de disculpa por no haberte escrito antes.
Uno de estos días llegará a esa mi amigo el Dr. Simón Scheimberg y su esposa, a quienes conocísteis en ésta. Lleva una carta para Evelina y para tí. Me gustaría que los atendiéseis, pues son muy amigos de todos nosotros. Te adjunto una carta para Maiztegui que quisiera se la entregases a ellos pues a última hora, cuando ellos se iban, no pude llevársela al barco.
Recibí todas tus colaboraciones para la revista que te agradezco mucho y que quisiera continuases mandándome todo lo que puedas en ese sentido. Me hacen falta buenas fotografías. En estos días corrijo tus pruebas de la monografía que va a publicar Citania que irá muy ilustrada. La Revista de economía, de Galaxia, cayó muy bien en general aunque desagradó bastante el que apareciesen en el Consejo de colaboración o de dirección algunos con cargos que no pueden inspirar confianza. Tambien desagradan las designaciones “provincia” y “región”, región cuando se refiere a Galicia, no a región económica de la península o Europa. Te digo esto por si es posible subsanar algo de ello. Confidencialmente te confieso que por mi parte estoy muy desanimado con respecto a todo eso. Todo me está pareciendo inútil. Con Piñeiro acabamos de cruzarnos cartas agrias, –aquí viene lo confidencial que deposito en tu amistad– iniciadas por él con el pretexto de mi pieza de teatro y con motivo de la revista. Hace diagnósticos con una ligereza poco digna de su prestigio de hombre estudioso y reposado, cuando no queda mudo tomando una actitud desdeñosa que no le corresponde. Con referencia a mí confirma mi desconfianza de que no fuese tratado igual que lo fué Baltar si llegase a ir a esa. Piñeiro supone filiaciones que aquí no compartimos y con respecto a mí se olvida de toda una historia de 20 años de servicio a una causa y a la amistad. Olvida además de cuanto hice por él mismo en muchos casos en que fuí consultado o en que tuve que proponer gentes de esa. Lo olvida y me pasa la cuenta de lo que él hizo, según dice, porque conociesen mi obra en Galicia. Es todo muy bajo y repugnante. Desde luego ayuda a sacarme las ganas de pensar siquiera en la posibilidad de regresar nunca, ¿para qué?. Si la gente joven está hecha en cuanto a carácter a su imágen lo lamento hondamente por esa generación gallega y me hace más orgulloso de la nuestra, más inquieta, menos resabia, menos prudente y más fecunda a pesar de todas las dificultades porque pasó. Esas cartas son de su parte un verdadero autorretrato. Siento mucho escribirte esto, pero tengo que decírselo a alguien porque me duele.
Hablemos de otra cosa. Necesitaría que me enviases obras, dibujos y grabados preferentemente, para el Centro Lucense. Estos días se inaugura una exposición conjunta de jóvenes coruñeses: Cremaes, María Antonia Dans, Gloria del Llano y Rey Latorre. Luego vienen tres exposiciones: Maside, Labra y Tenreiro. Quisiéramos otras tres al menos de Johan Ledo, Prego de Oliver y Suárez del Llano, que creemos que tu puedes conseguir. A Suárez del Llano va a escribirle Laxeiro. Todo esto es muy importante. Johan Ledo puede hacer una exposición muy buena con sus grabados y dibujos, por favor anímalo. Hacen falta unas veinte obras. Vamos tambien a escribirle a Maria Antonia Dans para que se encargue en Madrid. A final de año haremos un tomo de las exposiciones hechas.
Escríbeme, te lo ruego, y contéstame. Recibid Evelina y tú el saludo de Maruja y mío y tu el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane

1958-05-28
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958 en 28/05/1958

Vigo 28-mayo 1958

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
No te escribí antes porque llevo unos días bastante mal. Tuve tres cólicos nefríticos que me dejaron hecho polvo. Sólo ahora empiezo a reponerme un poco aunque me encuentro sin ánimos.
Recibí tu carta del día quince, unos momentos antes de que me llamasen por teléfono Aida y su marido. Como es natural, fuí en seguida a visitarlos al hotel. Comimos con ellos los dos días que pasaron aquí. Hablamos mucho de todo y de todos. Son muy simpáticos y excelentes personas. Los llevé a mi casa. También estuvieron en mi despacho, donde experimentaron una gran alegría porque las paredes están cubiertas de “Seoanes”. Mi mujer los llevó al Castro y a Bayona. No quisieron ir a Santa Tecla, por la escasez de tiempo. Deseaban aprovechar el mayor posible para su visita a Santiago. Pretendí darles cartas para amigos de allí, pero me dijeron que ya llevaban varias. De Vigo se fueron muy contentos, y nosotros también lo quedamos de las gratas horas que con ellos pasamos. Les entregué la carta para Maiztegui. De éste acabo de recibir yo una, anunciándome que proyecta embarcarse próximamente para la Argentina. Está trabajando mucho, pero trata de buscar un hueco para hacer un viaje a Buenos Aires.
Dime que colaboraciones deseas para la revista. Ahí debes de tener todavía bastantes, y cuatro interviús al menos. Por eso no me apresuré a mandarte más. ¿Salió el número de abril–mayo? Te agradecería, si no te causa molestia, que me lo enviases por avión.
Con respecto a la Revista de Economía, quizá tengas razón en lo que apuntas. Pero es que hay que contar con muchas cosas, y los buenos propósitos no son fácilmente realizables. Por otra parte, mi intervención en estas cuestiones es cada vez menor. Me estoy apartando bastante de los trabajos “honorarios”, porque necesito ocuparme de los retribuídos para poder defenderme. Además, estoy muy cansado y con gran desgana. Dentro de pocos días saldrá un tomo de homenaje a Otero, y tampoco he colaborado en él.
Nada sabía de tu correspondencia con Piñeiro, a la que aludes, pues él no me dijo una palabra. Tampoco yo pienso hacerle la menor referencia al asunto. De todos modos, pienso que posiblemente no haya habido en sus palabras la intención que tú –emotivo como yo– has visto en ellas. Lo que puedo asegurarte, porque me consta, es que siente por tí una gran admiración e incluso afecto personal. Quiero reiterarte también, una vez más, que de todas cuantas personas vienen trabajando por nuestra cultura en Buenos Aires, eres tú, sin el menor género de dudas, la que suscitas más unánimes simpatías y admiraciones. Hoy nadie desconoce ya aquí la inmensa labor que realizaste. Bástete saber que tu voluntaria separación del Centro Gallego ha causado a todos un tremendo disgusto. Tú constituías una auténtica garantía en orden a la solvencia y eficacia de una tarea cultural, que no podrá sustituirse ya. Y no digamos, en lo que a mi caso particular respecta. Desde que tú te marchaste, sé que me hallo poco menos que en precario. Además me siento tremendamente desilusionado. Lo que ocurrió con la obra de Cabanillas es para decepcionar a cualquiera. Bien sabes con cuanto entusiasmo secundé tu idea de la edición. Hice un trabajo oscuro y pesado, sin pedir la menor retribución. Y cuando pensaba que la obra se estaba imprimiendo, resultó que a espaldas mías se estaba gestionando el disparate de editarla en Burgos, donde las condiciones de edición serían deplorables. Ahora, por fin, hace apenas unos días, me entregó el hijo de Estévez los originales. Encargué que hiciesen dos copias para enviarlas a la censura. Pienso que podré enviarlas a primeros de mes, y habrá que esperar los resultados para darlas a la imprenta. Del dinero para la edición nada sé. Hoy me enteré por unas notas que dio Valentín a la prensa que habían llegado a Madrid Villamarín y Blanco Amor. Supongo que resolverán lo que haya de hacerse sobre el particular. Como vés, mi papel resulta bien poco lucido, a pesar del desinterés y eficacia que he tratado de acusar siempre con respecto a las encomiendas del Centro Gallego. Crees que debo seguir así, o no sería más lógico que abandonase todo? Por algo que vengo observando, parece que ciertas personas –el propio Blanco Amor– verían con buenos ojos que me sustituyese Sigüenza. Me dolería que fuese él quien me relevase porque su conducta en todos los aspectos me parece bien poco loable. Pero en fin...
Le envié una nota a Xohán Ledo hablándole de tus deseos sobre su exposición. Me contestó con esa otra que te adjunto. Suárez Llanos creo que está dispuesto a enviar material para exponer. La carta de Laxeiro lo decidirá definitivamente.
Aida me dijo que había muerto tu padre. La noticia me produjo una dolorosa sorpresa, pues nada sabía. Tanto Evelina como yo sentimos como propia la desgracia, bien lo sabéis.
Ayer me dijeron que Maside se había agravado, cosa que nos tiene muy preocupados. También está muy mal Cuevillas, que sufre reblandecimiento cerebral. Y Cabanillas tiene cáncer en un párpado.
Recibí lo que me mandaste de mi colaboración en Ediciones Imp. López. Mil gracias. Cómo podría hacer para conseguir el libro cuando se publique? Hay alguna posibilidad de que pueda obtener una colaboración literaria en algún diario o revista de ahí?
Bueno, nada más. Ya ves que en mis cartas no soy nada lacónico. Saludos muy cariñosos a Maruja. De Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

Querido Paco:

Dille a Seoane, e tamén copiando ad pedem literae, que non quixera outra cousa que o compracer, en primeiro pola amistade e ademiración que eu lle teño, dispoixa pola miña propia vaidade de mostrar meu arte en Bos Aires; pero a verdade é que eu non teño obra feita nen como grabador, nen como dibuxante; agás o xa coñecido nos libros. Isto non é tan importante nen valioso como pra facer unha mostra, e por se a tolería levárame á megalomanía, o certo vén sendo que nen siquera os grabados feitos prós libros de Galaxia poden ser exhibidos xa que moitos dos tacos fendéronse nas probas ou no curso da impresión. Dos primeiros houbo que facer reproducciós en fotograbado prá impresión en fin ti, Paco, sabes ben todo isto.
Tampouco podo pensar a poñerme en traballar pra iso, pois que todo o que derradeiramente levo feito son óleos, tampouco merecedores dunha eisposición, nen axuntando os gouaches –restos da eisposición feita en Vigo– non coido que a miña obra servira pra valorar o arte galego en Bos Aires; somentes os amigos, levados por unha dilatación xenerosa da amistade, poden darlle algún valor a todo isto. De calquera forma dálle as miñas máis eispresivas e fondas gracias a Seoane, por se lembrar de min, e por caír tamén nisa amistade desmesuradora do valor alleo.

Carta de Xohán Ledo, adxunta á correspondente de Fernández del Riego con data 28 de mayo de 1958.

1958-06-25
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958 en 25/06/1958

Vigo 25-junio 1958
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo que habrán llegado oportunamente a tu poder dos cartas mías. En la última te notificaba, en breves líneas, la muerte de Maside. Fuimos a su entierro todos los amigos. Hubiera ido mucha más gente, si la dolorosa noticia se hubiese conocido a tiempo en toda Galicia. Desde Vigo se desplazaron seis coches. Lo acompañamos hasta Boisaca cuantos lo queríamos y nos honrábamos con su amistad. Recuerdo que la última vez que visité el cementerio donde fue enterrado, lo hice en su compañía en una horrible tarde de lluvia, para sepultar al cadáver de Eiroa. Supongo que Blanco Amor te enviará unas fotos que sacó de todos nosotros, al lado de la tumba del amigo inolvidable.
Pocas veces la muerte de un artista tuvo un eco tan unánime de admiración, sentimiento y amistad en la prensa gallega. No hubo un solo periódico del país que no le consagrara artículos, e incluso páginas enteras. Con estas líneas te acompaño los recortes de los comentarios que le dedicaron Celestino de la Vega, Fole y Cunqueiro. Por correo ordinario te envié varios más de otros escritores, y con esta misma fecha te mando por el mismo conducto los que aparecieron en fechas recientes. Con ello podrás hacerte una idea del enorme eco que había cobrado la figura de Maside en los medios artísticos e intelectuales de Galicia.
Sería bien dedicarle un número monográfico de tu revista, a su personalidad y a su obra. Para ello podrías reproducir algunos de los mejores artículos que aquí se publicaron. Y, desde luego, reproducciones de su obra como dibujante y como pintor.
No te escribí antes dándote estas noticias que ahora te doy, porque pasé una semana en Portugal. Ayer regresé y no quise demorar más el escribirte.
¿Por qué no me envías la revista por correo aéreo? Aún no recibí el número de abril–mayo.
Y nada más por hoy. En espera de tus noticias, y con afectuosos saludos para Maruja de Evely y míos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

1958-08-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958 en 06/08/1958

Vigo 6-agosto 1958
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo en tu poder tres o cuatro cartas mías. Hoy te escribo de nuevo para acompañarte un poema de Bouza, leído en el cementerio de Orense en el momento de dar tierra al cadáver de Cuevillas, por si quieres publicarlo en la revista.
Las obras de Cabanillas no podrán publicarse aquí, como yo presumía, y anuncié oportunamente. Lo peor es que el poeta cualquier día desaparece y no verá su obra impresa, si es que no se apresura ahí la edición. Mañana escribiré al Centro Gallego comunicando esto mismo, de manera que tú no te dés por enterado hasta que yo envíe oficialmente la noticia.
Hoy pronunciará una conferencia en el Círculo Mercantil de Vigo, Blanco Amor, con motivo de un homenaje que aquella sociedad dedicará al emigrante gallego. Lo presentará Valentín, que fue quien propició la organización del homenaje.
¿Salió ya la revista de junio–julio? En caso afirmativo, te agradecería que me la enviases por avión.
Y nada más de momento. En espera de tus noticias, y con cariñosos saludos de Evelina y míos para Maruja, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

FALLECIMIENTO DE CUEVILLAS
El día 30 de julio falleció en Orense el gran prehistoriador gallego Florentino L. Cuevillas. Todo el mundo sabe que Cuevillas fue el sistematizador de la prehistoria en nuestro país, cuyas líneas fundamentales dejó trazadas, sin que hasta ahora hayan sido sujetas a revisión. “Y lo hizo, no sólo manejando una extensa bibliografía que llegaba a lo más reciente, sino trabajando directamente en el campo, emprendiendo y dirigiendo excavaciones, cuyos resultados le permitieron trazar de un modo general la fisonomía de la vida de Galicia en la Edad de Hierro, y esbozar la de tiempos anteriores; iniciando y llevando adelante, con ayuda de equipos escogidos, la catalogación de los Castros; publicando notables monografías sobre las joyas y las armas de aquellas épocas; rastreando en las creencias y costumbres populares las huellas de las religiones y los ritos primitivos; desmenuzando las fuentes griegas y latinas para extraer noticias sobre nuestras antigüedades”. Todo esto le había granjeado un gran prestigio en la península y fuera de la península, y hacía que su colaboración fuese solicitada en las mejores publicaciones de la especialidad.
Cuevillas era también un magnífico escritor, de limpio y sugestivo estilo. Y, sobre todo, era un hombre cuya rectitud de conducta tuvo siempre un valor parenético. Era un hombre sin vacilaciones, de una voluntad tan fuerte como su entendimiento, afirmativo en su doctrina de fidelidad a Galicia y a sus gentes, sólido en sus puntos de vista, tolerante con todos y exigente consigo mismo.
Por eso Galicia entera se ha sentido conmovida por la muerte de Florentino L. Cuevillas. Y todo Orense y la intelectualidad gallega estuvieron genuina y ampliamente representados en las honras fúnebres del insigne hombre de ciencia y gran figura humana.
En el momento de darse sepultura a los restos de Cuevillas, su discípulo en los estudios prehistóricos Fermín Bouza Brey leyó en medio de un profundo silencio el poema que reproducimos. La multitud que asistía al acto, en la mañana soleada del estío orensano, se sintió conmovida por una gran emoción.

1958-10-08
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958 en 08/10/1958

Buenos Aires, 8 de octubre de 1958

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Te debo carta hace meses. Estuve dedicado exclusivamente a pintar, a ejecutar unos murales que tenía comprometidos y a terminar mi exposición que acaba de cerrarse con gran éxito. Es posible que la gente joven de ahí, según Piñeiro, no quiera saber nada de mi obra, sino por la propaganda que él prueba hacer. La de aquí en cambio acude a ella y a mí cada vez con más detención, lo cual si bien me satisface me resta tiempo para el trabajo. Con respecto a Galicia no tengo más noticias que las que tu envías de vez en cuando, dando prueba con ello de ser el único intelectual de esa con sentido de la unidad cultural gallega. El único capaz de encontrar un destino común a la labor que se realiza por los escritores y artistas de Galicia y los que residen fuera de ella. Tu tabla de valores no se limita a un grupo, a una tertulia coincidente en una estética o en una filosofía y eso acrece tu mérito ante los ojos de muchos de los que estamos en América. Es hora de que la gente en Galicia piense que la cultura gallega no se desarrolla únicamente en territorio gallego, sino ahí, en Galicia, y en cualquier lugar donde exista un núcleo de emigrantes cualquiera sea la forma de desarrollo cultural entre éstos. Un ejemplo desdichado de pensamiento contrario es el tomo Homaxe a Otero Pedrayo, sobre el cual escribí un artículo que luego rompí para no contribuir a establecer nuevas diferencias, en el que de ninguna manera aparece el homenaje de los artistas ni tampoco el de los emigrantes, aunque sí aparecen nombres desagradables como el del Dr. Marañón y algún otro, que nada tienen que ver con Galicia, ni con lo que Galicia significa para nosotros, ni con Otero Pedrayo, aunque el Dr. Marañón sea su amigo o su médico, o el amigo o el médico de quien organizó el tomo. Los emigrados tenemos el orgullo de haberle hecho a su tiempo a Otero Pedrayo el mejor homenaje que podía tributársele entonces, invitándolo a Buenos Aires cuando su nombre era silenciado y negado por muchos de los que ahora contribuyen al que publicó Galaxia, y él vivía retirado y olvidado de casi todos, en Trasalba. Te escribo de esto porque eres el único amigo de esa, fallecido Maside, a quien puedo decirle estas cosas sin que interprete de modo torcido mi inquietud. ¿Cómo se puede admitir en silencio que Elías de Tejada nos invente una Tradición y sujete a ella a Otero Pedrayo? Quisiera que me respondieses a estas preguntas mías, pues ellas me andan en la cabeza desde la llegada del tomo a que me refiero. ¿Qué queda de la tradición tan nuestra, de los Constitucionalistas, de los precursores, y de las gentes de comienzos del siglo?. Más dejemos esto y volvamos a nuestras inquietudes.
En estos meses saldrá el tomo tuyo en Citania, que se publicará muy ilustrado y con un breve prólogo mío. Creo que va a quedar muy bien. En enero o febrero sale en una editorial argentina otra obra de teatro mía, El irlandés astrólogo y aproximadamente por esa fecha el librito de poemas As Cicatrices. Ahora acabo de publicar un gran álbum de grabados en madera, Doce cabezas, en Ediciones Bonino, que no sé como podré enviártelo si no es por algún propio. En cortometraje se acaba de filmar un documental sobre pintura mural mía, de la que cuando esté os enviaré una copia. Esto es todo por lo que se refiere a mí.
¿Qué proyectos tienes? Sé que te han premiado una nueva obra sobre Pondal en el Centro Gallego, que alguno del jurado me elogió muchísimo, pero que no pude verla. Para G. E. te ruego me mandes siempre el material que puedas y consideres útil. Tu colaboración es de lo que más se estima en la revista y resulta un notable índice del pensamiento actual gallego. Creo que quedará como un importante documento de la inquietud gallega de nuestros días. Te ruego tambien que para la radio me envíes, con destino al final de año, algunos saludos de quienes tú creas oportuno y tuyos.
Me gustaría que me escribieses con detenimiento, que me hables de tus proyectos, que me escribas sobre los amigos, etc. Desde ahora prometo contestar rápidamente. Recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío, y tu un fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1958-11-04
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958 en 04/11/1958

Vigo 4-nov. 1958

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Por fin, con gran alegría por mi parte, he recibido una carta tuya. Me preocupaba tu largo silencio, que no sabía a que atribuir.
Excuso de decirte cuanto me satisfacen tus triunfos artísticos, que ni para mí ni para ninguno de nosotros constituyen nunca sorpresa. Aunque insistas en creer lo contrario, tu personalidad y tu obra es admirada por todos. No sé, desde luego, cual es el contenido de lo que Piñeiro te dijo sobre los jóvenes con respecto a tu labor. Y jamás quise tratar de este punto con él. Sin embargo, le he oído repetidamente elogios de tí. Supongo que lo que haría con los jóvenes sería mostrarles cosas tuyas, destacándoles la significación de tu arte y de tu labor intelectual. Nada de esto sería necesario si se hubiesen celebrado exposiciones tuyas aquí, pues sería la propia obra la que se impusiese –como ahí sucede– despertando el interés que merece.
Con relación al libro de homenaje a Otero, figuran en él, efectivamente, algunos nombres que a mí no me simpatizan. El tomo lo concibieron, sin embargo, en función del que ibais a editar ahí, y cuyo original solicité yo personalmente en su mayoría. Se proyectaba que ese número fuese distribuido el mismo día de la jubilación de Otero, y que viniese a ser el homenaje de Galicia al escritor. Partiendo de ello, se quiso dar al otro tomo un significado distinto para no repetir el anterior. Las colaboraciones ajenas a Galicia son, así, todas de profesores universitarios, encabezados por Américo Castro, y con una amplia gama de matices. También los emigrados gallegos están representados por Guerra da Cal. Pero, en fin, aparte de todo ello, creo que nunca se intentó demeritar vuestro esfuerzo. Sabes bien que a tí, concretamente, te hemos pedido repetidas veces colaboración para Galaxia, y nos honramos siempre con ella. También te pedimos la de Dieste, y quisimos editar un libro suyo de cuentos en gallego, o de teatro o de lo que fuese.
No puede olvidarse, ni mucho menos desconocerse entre nosotros, el tremendo esfuerzo cultural que ahí se llevó a cabo bajo tu dirección certera y entusiasta impulso. Sería absurdo imaginar lo contrario. Es una realidad que está ahí, bien clara y bien aleccionadora. Yo lo digo en todo momento, y a quien quiera oírme. Y no sólo por el afecto personal que a tí me une, sino porque entiendo que es una obligación de estricta justicia.
Estoy deseando conocer las nuevas obras que me anuncias. Todo lo tuyo me interesa, bien lo sabes; y no por puro convencionalismo amistoso, sino por la validez objetiva que representa. También me gustaría tener las obras de Citania, que no me mandáis. ¿Por qué? Me enseñó Perfecto las monografías económicas y la pieza teatral de Fole. Pero así como otros las recibieron, a mí no me llegaron. ¿Salió el número de agosto–septiembre de la revista? Hace unos días te envié una interviú con Cabanillas, y posteriormente otra con Faílde. Creo que ambas son interesantes. Iré remitiendo otras, porque considero, como tú, que representan un índice bastante completo del pensamiento gallego contemporáneo.
Te adjunto el recorte de un artículo que publiqué a raíz de la muerte de González Carbalho. También acompaño un saludo de Otero y otro mío, para la emisión de fin de año, como me pedías. Próximamente te enviaré varios más.
¿Sabes algo de la suerte ocurrida con la Obra Completa de Cabanillas? Sería un gran acierto que te encargases tú de la edición aunque me doy cuenta del sacrificio que para tí supondría. Cuando hablé con Villamarín sobre el particular, acogió muy bien la idea, pues fue iniciativa tuya la de editar la obra.
B. Amor está en Vigo desde hace diez o quince días. Yo no lo he visto aún. Supongo que hablará conmigo antes de su regreso a Buenos Aires. Parece ser que dijo que estaban descontentos conmigo porque yo no había respondido debidamente al programa que trazó para la gran revista del Centro Gallego. Por su parte, Sigüenza está difundiendo por ahí que me van a sustituir como delegado del Centro y que lo designarán a él para relevarme. No sé a qué obedecen estas cosas, ni que justificación tienen. Sobre todo, si se piensa que yo he trabajado con ahínco, y desinteresadamente, en todo cuanto se me encomendó, desde la misma fecha en que tú propusiste mi nombre para representar al Centro. En fín, qué le voy a hacer...
Per lo demás, apenas trabajo fuera de mis ocupaciones habituales, que cada vez me absorben más tiempo, aunque sin la correspondiente compensación económica. A veces, muchas veces, me siento cansado y deprimido. Pero una excesiva vitalidad, quizá, me ayuda a superar los baches.
El que está trabajando es García Sabell. Pudo conseguir toda la obra inédita de Manuel Antonio, que es mucha, y la está clasificando. Hará un extenso estudio sobre el poeta, y después se publicará todo en dos tomos: uno de verso y otro de prosa. La obra ha de constituir una gran aportación para destacar la figura completa de M. Antonio.
También C. Calero prepara una gran historia crítica de la literatura gallega, a partir del siglo 19.
Próximamente aparecerá una obra teatral de Cunqueiro, bajo el epígrafe Hamlet, príncipe de Dinamarca. A mí me gustó mucho el original.
Y nada más de momento.
Con cariñosos saludos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

1959-02-18
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959 en 18/02/1959

Buenos Aires, 18 de febrero de 1959

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí tu última carta y el recorte de tu artículo de La Noche sobre mi Segundo Libro de Tapas que te agradezco mucho. Este libro, como el anterior, obtuvo éxito, sobre todo, aparte de aquí, en Suiza y Alemania. Os envío otro de grabados en madera, Doce cabezas, que lo lleva Maiztegui que sale hoy en Yapeyú; es de edición numerada y limitada, lleva tres ejemplares, para García Sabell, Piñeiro y para tí. Recibí con motivo del Segundo Libro de Tapas una carta muy expresiva de Don Jesús Carro que me emocionó mucho y mucho más por su juventud. Creo que cuando ahí hablan de los mozos están hablando de unos jóvenes nacidos viejos, muy seriecitos, muy desengañados de todo, que creen que escribiendo unas páginas muy bien redactadas pueden cambiar el mundo que les rodea, suponiendo además que deben olvidarse de los hechos en que no participaron. Así los vemos al menos desde Buenos Aires. A mi me parecen casi todos muy parecidos a mi compañero de curso [Maximino] Romero Lema, que creo que ahora se llama Romero de Lema, y cuyas luces eran muy limitadas pero resultaba un buen estudiante y muy devoto y correcto, es decir, el tipo de hombre que Dios debe apartar de sí pero que Felipe ii tendría a su lado para llevar la contabilidad de los quemados, contabilidad que él llevaría inocentemente y con ideas muy justas sobre los pecados de los demás. No sé que es de él, es posible que sea, como sospecho, un excelente burócrata y lo recuerdo ahora a propósito de esos mozos que ya tienen en la memoria un “index” para todo lo que no deben recordar ni conocer. Es posible que nosotros estemos en el “index” y no formemos parte, como les ocurre permanentemente a los emigrantes, de la historia de Galicia. Solo tu con tu trabajo recuerdas a los que estamos fuera y te estamos agradecidos y por eso tambien nos emocionamos hasta las lágrimas con una carta como la de Don Jesús Carro, joven a pesar de llevar medio siglo a esos mozos de que nos hablan y a veces leemos. Por mi parte trabajo sin importarme demasiado todo eso y pensando estar a la altura de mi generación, una de las más completas y fecundas de cuantas tuvo Galicia y a la que yo no cambiaría por ninguna otra de las pasadas ni desde luego hasta ahora de las últimas, estas que simulan problemas metafísicos y amor a las flores humildes y a las montañas gallegas para no ocuparse del hombre gallego que les resulta una fatalidad para su género de preocupaciones. El ser mozo no es un problema de años sino de actitud ante la vida y nuestra generación es aún la moza en Galicia por lo que sé vé desde afuera. Que sorpresa se van a llevar el día que escuchen por ejemplo a Rafael Dieste, si algún día tienen la suerte de escucharle, al hablar de esos problemas que a ellos solo les sirve para hacer ejercicios escolares y con el que no cuentan para nada, y pongo solo un ejemplo. Más dejemos esto. Trabajo, repito, mucho. En este momento hay catorce murales míos en Buenos Aires aparte de alguno en Mar del Plata y San Juan y es posible que a fin de año exponga obras mías en museos de Basilea y Berna. En Basilea con Tamayo y Wilfredo Lam, y en Berna solo de obras mías. En el Centro Gallego me designaron de su Comisión de Cultura, que acepté por compromiso pero pienso renunciar tan pronto pasen estas vacaciones. La vida económica actual de Buenos Aires, de Argentina, el precio de las imprentas, hace imposible que G. E. salga más como hasta ahora, por lo tanto estoy estudiando una segunda época que la continúe. Aquí se está pasando por un momento de crisis bastante aguda, no se puede hacer de momento demasiado y para estos trabajos siempre me atuve a mis propios recursos sin protección de nadie, como aquí es bien sabido. En cuanto al C. G. de no poder hacer una labor que sea útil a un mismo tiempo a esa y a ésta conjuntamente, y para esto no nos entendemos, prefiero renunciar. Ahí se olvidaron que las relaciones que existen de esa entidad con Galicia las logré yo y no los millonarios de que tanto se ocupan y que son generalmente inútiles. Te digo esto a tí que es al único a quien por amistad puedo decirlo. Me gusta mucho la nueva colección de poesía de Galaxia y el acierto gráfico para su presentación de Xohan Ledo. Estos próximos meses aparecerá tu tomo sobre una generación gallega. Corregí las pruebas y va a ir muy bien ilustrado. Creo que es de mucho interés y si tu me permites voy a acompañarlo con un trabajo mío, breve, sobre la tercera promoción como tu la denominas. El título es lo que continúa preocupándome de modo que pueda ser útil para un público general.
Hemos estado con los Scheimberg a su regreso que vienen encantados de vosotros y de la gente de Santiago. Os recuerdan a Evelina y a tí con mucho cariño, muy agradecidos. Por mi parte tambien os agradezco mucho las atenciones que tuvísteis con ellos.
Bueno, contéstame con una larga carta y hablándome de tus proyectos. Mientras tanto, recibir Evelina y tu el saludo de Maruja y mío y tu el gran abrazo de:

Seoane

1959-03-18
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959 en 18/03/1959

Vigo 18-marzo 1959

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta a su debido tiempo. Me alegró mucho porque llevaba largo tiempo sin saber de tí. Las únicas noticias que tengo de esa son las que tú me das.
Hace una semana fui al puerto a esperar a Maiztegui. El barco en que venía llegó con tres días de retraso porque tuvo que capear un fuerte temporal en las Azores. Maiztegui pasó ocho días en Vigo, completamente feliz. Sintió mucho tener que marchar tan pronto para Madrid. Hablamos mucho de tí y de los amigos. Me entregó los tres libros de grabados en madera. Los de García Sabell y Piñeiro ya están en su poder. Realmente la obra es una verdaderamente maravilla. No sabes cuanto te agradezco la delicadeza de este magnífico obsequio. No son sólo los grabados y la presentación de la obra, que me gustaron extraordinariamente. Es también el prólogo, bellísimo. Creo que es uno de los más felices que has hecho. Con mi más vivo agradecimiento, quiero expresarte la más expresiva felicitación.
El otro día estuve en Santiago con don Jesús Carro y hablamos de tí. Te distingue con especial afecto. Coincido contigo en que, a pesar de la edad, se mantiene permanentemente joven de espíritu. Pero también entre los mozos hay muchos que poseen auténtica juventud. No niego que existen algunos con carga literaria excesiva. Pero otros, los más y cada día en mayor número, tienen preocupaciones vivas, inquietud y ansia de enfrentarse con los problemas del país. Yo hablo con ellos con cierta frecuencia, y me sorprende el espíritu que los anima.
Lo de Romero Lema es un caso que nada tiene que ver, en absoluto, con el de estos mozos. No lo he vuelto a ver desde que terminó la carrera. Sé que en el año treinta y tantos se fue a Bélgica e ingresó en un seminario. Ahora creo que está en Roma y que es prelado doméstico o cosa así.
Es una verdadera pena que renuncies al puesto que ocupas en la Comisión de Cultura del Centro Gallego. Pienso que tu presencia en ella, a pesar de las incomodidades y los disgustos, constituye una garantía para todos. Si mi opinión pudiese servir de algo, te rogaría encarecidamente que no abandonases el puesto.
En varias cartas te pedía que me mandases las publicaciones de Citania. Salvo las tres primeras editadas y A fiestra valdeira, no recibí ninguna más. ¿No podrías hacer que me enviasen los libros? Bastaba con que lo indicases en la administración de la editora. También solicité de Perfecto la misma cosa, pero con el mismo resultado negativo. Si es que hay alguna razón para que no me manden los libros, trataré de adquirirlos aquí, pues quisiera poseer todo el fondo. Tampoco me ha llegado el librito de grabados de Maside, que creo preparaste tú, y que mucha gente de Galicia ha recibido.
He llevado un gran disgusto con la desaparición de Galicia Emigrante. Durante el tiempo de su publicación ha desarrollado una magnífica labor, y al morir deja un tremendo vacío en la vida cultural gallega. Esperamos, sin embargo, que se inicie pronto una segunda etapa. Tu capacidad de entusiasmo y de iniciativa habrá de salvar –lo sé por experiencia– las dificultades.
Hace unas semanas falleció en Madrid Emilio Mosteiro. La noticia me impresionó mucho, pues le tenía gran afecto. Pero el desenlace era fatal porque tenía un cáncer de próstata.
Parece ser que, por fin, Insula va a publicar ahora la edición dedicada a Galicia. Algunos de los originales van a ser renovados y se incorporarán otros de América. Te escribirá García Sabell, si no lo hizo ya, en este sentido. Nos gustaría mucho, por ejemplo, que la firma de Dieste no estuviese ausente del número.
Yo sigo trabajando como siempre, agobiado con mil preocupaciones. Bien quisiera escribir uno o dos libros que tengo en proyecto, pero no dispongo de tiempo alguno. Últimamente amplié notablemente la conferencia que dí ahí sobre Valle Inclán y la envié a Portugal para incluirla en la serie de trabajos de homenaje al pensador Joaquim de Carvalho, que se publicarán en varios tomos.
Y nada más por el momento. Con saludos muy afectuosos a Maruja y de Evelina para los dos, te manda el fuerte abrazo de siempre
Fdez del Riego.

1959-04-01
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959 en 01/04/1959

Buenos Aires, 1 de abril de 1959

Querido Del Riego:
Recibí ayer tu carta y me apresuro a contestarte por dos motivos: el primero se refiere a un problema legal que yo no puedo responder. Un sacerdote español que colgó en Buenos Aires sus hábitos y contrajo matrimonio sin las necesarias dispensas eclesiásticas, quiere saber si existe algún artículo del Código penal, o algo legal, por lo que pueda condenársele en España. Sospecho que no, pero no puedo más que sospechar. Ya no sé siquiera si existe algún código penal en España, tan lejos estoy de su realidad y tan cerca. Te agradecería pues, que me contestases urgentemente a esta pregunta. El segundo motivo es que en mi carta anterior te pedía que me dijeses si me permitías acompañar a tu monografía con una pequeña crónica mía referente a la generación del 30. Esta monografía irá muy bien ilustrada y puede ser muy interesante incluso para la gente ajena a Galicia. Como no me contestaste a esto vuelvo a formularte la pregunta tambien con el carácter de urgente, pues si tu no tienes inconveniente lo haríamos así por razones editoriales, de ilustración, propaganda, etc. y de costo en general.
Las publicaciones de Citania te fueron enviadas por correo ordinario y hay, desde hace tiempo, orden en la administración de que se te remita un ejemplar de cada nuevo libro que salga. En cuanto a la pequeña monografía de Maside no sabía que hubiesen enviado ejemplares a esa, yo por desidia mía no la envié a nadie de lo que tienes que perdonarme. Por correo ordinario te envío, aparte del ejemplar tuyo, algunos más para que los dés a quien tu creas conveniente. Galicia Emigrante saldrá un nuevo número como despedida de una época y quizá más adelante, si se normalizan los costos de imprenta, vuelva a salir aunque quizás con presentación distinta. En ese número próximo se publicarán tus reportajes, pues creo necesario que se publiquen ya que ellos constituyen un testimonio del pensamiento actual de Galicia. Para ese presunto último número haré tambien algo que se refiera a la soledad de los intelectuales emigrados gallegos en lo que se refiere al desarrollo de su labor. Olvidados la mayoría de la gente que trataba en esa, excluyendo tu caso siempre ejemplar, sin ninguna clase de protección de las entidades de aquí y convertidos voluntariamente en una especie de misioneros inverosímiles de la Galicia que todos soñamos. Cualquiera de ellos, y me incluyo entre todos, pudo haber alcanzado situaciones de privilegio en Buenos Aires. Si dejasen de “perder el tiempo” (esto piensan algunos) ocupándose de su país que por lo visto no los necesita y por el que se sacrificaron. Por mi parte no pienso ocuparme más del Centro Gallego al que le dí casi veinte años de vida sin más compensación que la satisfacción que me producía el poder ser útil a esa entidad. Quiero mi tiempo para mi trabajo. De esta manera se gana incluso el respeto de las gentes a quienes se abandona. Sobran ejemplos. En cuanto a Galicia está presente en todo lo que hago.
¿Cuando sale el otro tomo de homenaje a Otero Pedrayo? Yo le pedí a Prada que escribiese que retirasen mi dibujo de la tapa. Supongo que otros habrán pedido lo mismo, no lo sé concretamente. Pero todos aquellos a quienes se les pidió apenas media cuartilla de adhesión supongo que harían lo mismo, sabiendo además que su media cuartilla pedida de compromiso va incluída ahora en una especie de vagón de tercera clase. Pero no quiero transmitirte mi decepción.
Me alegro de la aparición de Ínsula y aguardo la carta de García Sabell, gustándome desde luego que Dieste quiera colaborar. A fin de año es muy posible que vaya a Suiza donde me invitan, no sé si te lo escribí ya, para dos exposiciones, una en Basilea y otra en el Museo de Berna, para entonces quizá como la otra vez pase por Vigo y te vea. Tengo muchas ganas de abrazarte a tí y a los pocos amigos que van quedando en esa.
Haz lo posible por escribir esos libros de que me escribes. Debes sacrificarte todo lo posible en este sentido, pues es necesario más que nunca que todos trabajemos en lo nuestro. Tu tienes una labor espléndida muy diseminada que debes concretar en nuevas obras. Me gustaría recibir tu ensayo sobre Valle Inclán cuando se publique; la conferencia que te sirvió de base de Buenos Aires fué notable y todos conservamos su recuerdo. A Don Jesús le debo carta, pienso escribirle uno de estos días. En cuanto a los jóvenes, que muestren al menos que son, los que están en Santiago, como los de cualquiera otra ciudad universitaria de la península. Nosotros, a nuestra manera, lo mostramos en una época y otros antes y muchos antes que nosotros. Recibí estos días el nuevo libro de Cunqueiro de Galaxia, que supongo tan bueno a simple vista –pues aún no lo leí– como los últimos suyos. Haré como siempre con todo lo que llega de ahí, el comentario radial.
Bueno, por hoy nada más, te ruego la respuesta urgente a las dos preguntas que hago al comienzo de esta y tu y Evelina recibid el cariñoso saludo de Maruja y mío y tu el gran abrazo de
Seoane

1959-04-10
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959 en 10/04/1959

Vigo 10-abril 1959

Mi querido amigo:
Acabo de recibir tu carta del día 1º y me apresuro a contestarla. Respecto a la consulta de carácter legal que me haces, debo decirte que ni en el Código Penal vigente, nin en ningún otro texto de índole semejante, aparece artículo alguno que sancione el caso que me citas. El asunto se halla sólo incurso en el Código Canónico.
Con referencia a la edición de tu crónica, junto con mi monografía, no tengo reparo alguno que oponer. Lo que sí te estimaría es que no juzgues a la generación que vas a estudiar con un criterio que se contradiga con el que yo sostengo. Estoy seguro que ambos coincidimos en casi todo lo sustancial, y estoy más seguro aún que si hablásemos largamente desaparecerían de tu ánimo algunas prevenciones que nacieron de informes que te dieron con carácter poco objetivo. Por estas y por muchas otras cosas me agradaría charlar ampliamente contigo. Si el proyecto del viaje que me anuncias se confirma, sería motivo para mí de gran alegría. Entonces ya verás como en muchos aspectos empleamos un lenguaje muy semejante.
Te agradezco la gestión que hiciste para que me envíen los libros de Citania. Estaba disgustado porque no sabía a que atribuir el que hubiesen dejado de mandármelos.
Lo que es una verdadera pena es lo que me anuncias sobre la suspensión de la Revista. Creo que estaba cumpliendo un magnífico papel al servicio de nuestra cultura, y que había ganado un gran prestigio. Al desaparecer, dejará un vacío muy difícil de cubrir.
El tomo–homenaje a Otero no tardará en salir, pero en condiciones especiales en razón de dificultades sobre el permiso.
Supongo que a estas horas habrás recibido la carta de García Sabell, y que Dieste escribirá el artículo que se le solicita.
De buena gana me pondría a escribir los libros que tengo proyectados. Pero por ahora habré de renunciar a ello. Necesito todas las horas para atender a mis ocupaciones, ya que hoy es necesario trabajar muchísimo sólo para vivir medianamente.
Días pasados estuvo por aquí Paco Comesaña. Vino a visitarme, y hablamos ampliamente.
Muy afectuosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para ti de

Fdez del Riego

1959-05-08
Carta de Vilanova a Seoane. 1959
Resistencia
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vilanova a Seoane. 1959 en 08/05/1959



Resistencia a 8 de maio de 1959

Querido amigo Luis:

Fai unhos días que lle anunciei ao amigo Búa que che escrebería ao igoal que a Baltar, mais a direición diste perdina. Pois ben, eiquí estou cangado de atafegos e dun crima moi parescido ao de Bos Aires, en canto aos troques repentiños e bruscos. Xa levo máis dun mes diutando crase nista nova universidade e agora me encarregaron de orgaizare e dirixire o Instituto de Investigación Históricas, pra o cal estou faguendo os nescesarios preparos.
Supoño que xa haberá saído o derradeiro númaro de Galicia emigrante, que coido que, a pesares das iñormes dificultás que atravesa, poderá seguire pubricándose coma deica agora. Cóntame que hai diso, e mándame o derradeiro númaro si saíu, eisí coma os númaros 5, 10 e 27, que me fallan na coleición. Tamén me dirás como van as cousas e si Aguea retomou a súa xeira de labouras anuaes. Que proieutos tedes e coma anda a nosa enigmática coleitividade. Eiquí está o pintor Moreau, que di ser un bon amigo teu, e que está encarregado dunha cras na Escola de Arte, dependente dista Universidade, quere pórche unhas liñas na miña carta.
Eiquí teño moito traballo, pois ademais da cátedra, eisprico Historia Universal Meia e Moderna, e teño a direición do Instituto, estoulle dando os derradeiros retoques ao libro pra dalo ao prelo moi axiña, pois denantes de virme o amigo Mourente prometeume a súa impresión, pois ademais atopei eiquí algúns fondos documentaes na miña rebusca que poden servir pra obra.
Non che molesto máis, probabelmente a fins de maio vos faga unha visita i entón seguiremos falando das nosas cousas, mentras tanto sabes que me tes á túa disposición, e con saúdos á túa distinta dona e a ises fideles amigos, rescibe unha garimosa aperta de teu sinxelo e leial amigo.

M Vilanova

P.D. Estiven esperando por Moreau a ver se escrebía unhas liñas pra ista carta, máis a súa inquedanza nervosa retrasou que cha mande, mais non espero máis, e así vai. Dille ao amigo Dieste que me mande os libros que me prometeu.
Saúdos e abrazos.

1959-07-18
Carta de Seoane a Piñeiro. 1959
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1959 en 18/07/1959

Buenos Aires, 18 de Xulio de 1959

Sr. D.
Ramón Piñeiro
Santiago de Compostela.

Querido Piñeiro:

Alegreime moito que te tivese gostado o meu álbum de grabados en madeira, Doce Cabezas. Un distes días envíoche outro de dibuxos moitos déles xa tí os coñeces, tidoado Figurando recuerdos que o edita Citania. Xa me dirás a tua opinión. Non recibín a separata de que me falas na tua carta. Tivese querido recibila, mais é seguro que se perdeu no correio, pois a outra xente deiquí fai moito que a recibíu. Tamén gostaríanos editar en Citania algún traballo inédito teu. Dime si é posibre. Eu teño persoal intrés en facer unha edición dunha obra tua e outra de García Sabell. Istes días sal unha monografía de Del Riego, Galicia y nuestro tiempo, e un pequeno libro de poemas de Emilio Pita ademáis do libro meu. A parte entrecomillada da tua carta non quero contestarcha. Simpremente prégoche que non me supoñas filiaciós políticas ás que son alleo. É hora de que vos decatedes de que estades en plena confusión con respecto a nós e que a política cultural que facedes brilantemente e coa nosa ademiración, inicieina eu en Buenos Aires sin mais programa que o da cultura galega arrededor de 1940, coma tí deberías sabere, aínda que non por mín que nunca falei disto. Son boa proba os libros das editoriaes que fundei e a aición cultural do Centro Galego, onde durante moitos anos traballei soio. Si tés amigos progresistas eu tamén os teño. E dos outros, dos contrarios, en tanta cantidade como dos primeiros, e aquí respétanme hoxe tanto uns coma os outros i eu estímoos coma persoas e pol-a sua obra, aínda que non comparta as suas ideias. Penso que ista é a posición humán dun galeguista. Dígoche isto pra que non insistas en trocar a miña posición con supostos e desconfianzas que non veñen ao noso caso. A min non me arredan as posiciós ideolóxicas, o que me arredan son as conductas; dunha persoa, o que máis estimo é a sua conducta humán. Si che parece inxénuo isto, déixao, mais teño que decircho, posto que estimo moito a tua amistade e a tua obra, con ninguén en Galiza me sinto mais vinculado que a tí e aos amigos comús. Fálame de tí e da tua obra que son as cousas que me intresa dun xeito como non sei expresalo. Quixera que non houbese mal entendidos entre nós. Con saúdos a tua dona, recibe unha forte aperta garimosa de:

Seoane.

1959-07-18
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959 en 18/07/1959

Buenos Aires, 18 de julio de 1959
Sr. D.
Francisco Fernández del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Solamente una carta breve para anunciarte que dentro de dos o tres días te enviaré el primer ejemplar de tu monografía publicada por Citania. Va tu texto solo, sin el breve trabajo que en un momento pensaba añadir refiriéndome exclusivamente a nuestra promoción, en la que no solamente no te contradecía, pues estoy en general de acuerdo totalmente contigo, sino que añadía algunos aspectos de ella sin referirme, claro está, tampoco a su posición política general. Nos limitamos a ilustrarla con fotografías de libros y revistas, con leyendas referidas a asuntos tipográficos y de presentación de los libros, algunos dibujos de escritores como Cunqueiro y Dieste, e ilustraciones de pintores desde el punto de vista gráfico que acompaña bien la claridad constructiva de tu trabajo que a nosotros nos parece de gran utilidad. Tambien te mandaré con él un tomito de poemas de Emilio Pita y un libro mío de dibujos que recoge en general los publicados en G. E. Me gustaría que me dijeses que te parecen y que nos ayudases de alguna manera desde ahí. Tu sabes con que sacrificio hacemos esta labor y debes pensar más que en el presente y en los hombres que estamos en esto, en lo que significa para el futuro en la historia general de la emigración. Tu obra misma está unida a ella con singular importancia, como no lo estuvo nunca la de ningún escritor del pasado o del presente de Galicia.
Bueno, quisiera que me contestases rápidamente, tan pronto como recibas tu libro y me digas que te pareció. Te ruego tambien que si no te causa demasiada molestia me enviases los comentarios de los libros de Citania que vayan apareciendo en esa para ir archivándolos. Llegó anteayer Otero Pedrayo entre el entusiasmo de la colectividad. Hasta ahora apenas pude saludarlo. Te escribiré.
Recibid Evelina y tú el saludo de Maruja y mío y tu un abrazo de:
Seoane

1959-08-01
Carta de García Sabell a Seoane. 1959
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1959 en 01/08/1959

1-VIII-1959
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Hoxe, por correo aéreo, envieiche o número de ÍNSULA adicado ás letras galegas. Coido que non saiú mal. Tén, naturalmente, os seus fallos, pro todo o que se podía conseguir está alí. Houbo innúmeras dificultades. Dá ideia delas o feito de que iste número estivo ¡cinco anos! atascado na censura.

Suprimiron unha das tuas ilustraciós, mais esto formou parte da poda xeral que eisixía o axuste dos traballos. Elimináronse moitas fotos e ainda algúns traballos –por exempro o meu– van cercenados.

Teño entre mans moitos proieitos que hei de darte a conocer noutra carta máis longa. O meu discurso de ingreso na Academia Galega causou moita sensación. O aito tivo gran fervenza galega. Paréz que estou denunciado, pro non me importa. Son cousas dos tempos e hai que saber aturalas.

Prohibiuse en toda Galicia a representación do Don Hamlet, por inmoral. Retiraron os exemprares que había nas librerías. E velahí.

Xa me entregaron a película dos teus Murales. Penso proieitala a moita xente e quero facer unha sesión adicada exclusivamente ós rapaces universitarios pra que eisí coñezan máis a fondo a túa espléndida obra.

Moitos cariños de Elena e meus pra Maruxa. Pra tí, unha forte aperta de

Domingo

[Escrito a man]

Moito agradecería, que me enviases as tapas para encoadernar Galicia Emigrante. Quero conservar a coleición.
Faláronme dun derradeiro libro de Alberti. Non teño idea. ¿Podería recibilo adicado?

1959-08-04
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959 en 04/08/1959

Buenos Aires, 4 de agosto de 1959

Sr. D.
Francisco F. Del Riego.
Vigo.

Querido Del Riego:
Por este mismo correo, te envío el ejemplar de tu libro. Está hecho con todo cariño. Te rogaría me escribieses tan pronto como lo recibas. Don Ramón pronunció con toda brillantez las conferencias que estaban anunciadas y algunos discursos notablemente hermosos de banquete en banquete. Por mi parte no pude hablar aún con él. Espero hacerlo antes de que tenga que marcharse. Quisiera me envíes el libro que Galaxia editó de Maside y tambien el de poemas de Pimentel. Ahora parece que no me mandan más libros, no sé por qué, a pesar de que de cada uno de los que recibo hago dos comentarios radiales para las audiciones Galicia Emigrante y de Lugo, contribuyendo como puedo y desde su fundación al prestigio de Galaxia, sintiéndome además, tambien desde su fundación, participante de vuestra labor. Te ruego me envíes el de Maside, pues oí decir que es una edición limitada y no quisiera quedarme sin un ejemplar, que Galaxia me mande su cuenta.
Por correo ordinario te envío mi libro Figurando recuerdos. Escríbeme.
Recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío y tu el gran abrazo de:
Seoane


[Manuscrito]
Nota: Perdoname la protesta de Galaxia. En este mismo momento acabo de recibir el segundo tomo de Escolma. Otro abrazo de
S.

1959-10-18
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1959
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1959 en 18/10/1959


18-X-1959

Querido Seoane:

Te mando un gran abrazo por tu exposición. Estuve tres veces. Has dado un empujón escalofriante. Pienso hacer una nota en la revista. Dile a Maruja que tenga la bondad de copiar algunas frases –las más significativas– en las críticas; que las meta en un sobre y que me las mande a casa o al Centro. Además de lo que pienso decir por mi cuenta, me gustaría incluir lo de los otros.
El próximo número de Galicia está dedicado a La Coruña. ¿Por qué no haces unas líneas? Te lo agradecería mucho, además de pagarte –escuálidamente, claro está– la colaboración. No te olvides. El número sale en noviembre.

Te felicito otra vez de todo corazón.

E. Blanco-Amor

1959-10-21
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959 en 21/10/1959

Vigo 21-oct. 1959

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta y ahora acaba de llegarme el ejemplar del libro de dibujos Figurando recuerdos. Creo que se trata de una edición muy bella y original. Toda esta magnífica labor tuya, al servicio de nuestra cultura, cobrará a medida que transcurran los años una significación ejemplar. Es una obra que está ahí, con un valor positivo, y que quedará. Cuantos intenten en el futuro historiar el movimiento cultural gallego, tendrán que destacar en la medida precisa ese maravilloso esfuerzo artístico, editorial e intelectual, que pusiste generosamente al servicio de Galicia.
El número de Ínsula tuvo una excelente acogida, salvo en determinados y muy limitados medios. Su venta duplicó a la de los números ordinarios.
Otero vino muy satisfecho de todos vosotros. Nos habló entusiásticamente de tí y de los demás. Hace unos días fué a Lugo a hacer entrega de los cuadros donados al Museo por el Centro Lucense. En su discurso se refirió ampliamente a tu personalidad artística y a la tarea cultural que vienes realizando. Te adjunto dos recortes de prensa en los que se hace referencia al acto.
Por correo ordinario te envío el primer tomo de la Miscelánea de Estudos a Joaquim de Carvalho, en el que figura mi ensayo sobre Valle Inclán.
De los libros de Citania no conozco Pauto do demo ni el de Emilio Pita. ¿Quieres hacer el favor de hacer que me los envíen? Te agradecería mucho que me remitiéseis todas las obras que editáis, pues bien conoces mi curiosidad e interés por cuanto se refiere a las publicaciones gallegas.
Te supongo enterado de que, después de vencer muchas dificultades, fue representado en La Coruña y en Lugo el Don Hamlet de Cunqueiro. Tuvo mucho éxito y el público se familiarizó muy pronto con el idioma, a pesar de que hace muchos años el gallego no había subido a los escenarios.
Y nada más por el momento. Con saludos muy afectuosos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego
En estos días está exponiendo Colmeiro en Barcelona, parece que con éxito.

1959-12-05
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1959
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1959 en 05/12/1959


5, dec. 59

Sr. D. LUIS SEOANE
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Aproveito un anaco da miña nova pasaxe pol-o ar do Brasil, pra cancelar unha divida postal que teño contigo. Veño-a sentindo desde que recibín o teu novo libro de dibuxos, Figurando recuerdos, que Pilar i-eu agradecemos cordialmente. Pol-o intrés da obra e pol-a adicatoria, amostras de quente agarimo, as que ven quixeramos corresponder algun dia próusimo, con Maruxa e contigo, na Terra.
Galicia Emigrante deixa un exempro pol-o d-agora unico n-este tempo, dentro das pubricacións galegas. Merecía, pois, que as portadas, elemento fundamental da obra, cobraran a vida autónoma que conquiren no libro. Lin o proemio, craro é, e fun avalado por algunha pinga de acedume que a bela prosa deita. Tes moita razón, e ainda con concencia da adversidade perdurante, coido que o marxe de tolerancia non se esgota. E con marxe ou sin él, séi ben como é de inxusta a Galiza d-arestora, co esforzo e valimento, moral e intelectual, dos seus fillos físicamente arredados.
Teño cavilado moito n-esta magoadora falla. Penso no noso deber xeneracioal, e dóime a pouca quentura que se atopa, en canto a fundar n-unha solidaridade desintresada e operante, un pensamento común axustado ao noso tempo. A intensidade do meu traballo profesioal –que é tamén socialmente necesario erguer ao máximo–, non me ten permitido facer senon unha parte moi pequena do que quixera tentar. Cecais agora, n-este orde, e xa por curtos anos, poida desenrolar unha tarefa mais sostida e profunda. Masi sô pra deixar algo na sementeira, como ti fas con valerosa entrega.
Teño moitos motivos pra confiar na vitalidade do sangue galego, como forza a movilizar a prol de Galiza. Mais e preciso chamal-o con un novo linguaxe d-ideias. A miña penetración nos medios aparentemente alleos ao galeguismo esencial, lévame a descubrir fontes ainda cegas, que puderan manar arréu. Pouco ou nada se fai por poñelas a producir. De todol-os xeitos, temos que seguir facendo o que cada un poida.
Vou a ficar en Sao Paulo e Campo Grande (Mato Grosso), por un asunto profesional 8 ou 10 dias. Xa que Isaac retorna sobre o 20 moito me compracería coincidir. Eu iréi de Lisboa a Vigo, por tren, e non por Madride. Penso falar algo alí co-a Fundación Gulbelkian, pra tentar que axude a cultura galega. Ademais, d-alí parte un asunto de grande intrés pra economia galega, no terreo das realizacións practicas, no que veño traballando dende outubro, e teño fé en que se consiga.
Si en Campo Grande resolvera o asunto en poucos dias, cecais iría algúns a Buenos Aires. Coido pouco probable que poida facel-o.

Cordiaes apertas de

Valentín

Meu enderezo provisional en São Paulo: Dr. Vidal Reis, Barão de Itapetininga, 120.

1960-03-21
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1960
Basilea
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1960 en 21/03/1960

Basilea, 21 de marzo de 1960

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Recibí tu carta que te agradezco mucho y tus noticias. Nosotros saldremos mañana para Berna y Ginebra y luego para Italia. Estamos muy contentos hasta ahora del viaje y mis obras gustan mucho, hasta el punto de que la Kunsthalle de aquí, una de las más importantes instituciones de arte de Europa, proyecta hacer para el año próximo una gran exposición con setenta cuadros míos haciéndome desistir de la que tenía proyectada. Igualmente interesa mucho mi obra gráfica y se sorprenden de la técnica de los últimos grabados. Estuve en Munich la semana pasada, una ciudad que me gustó menos de lo que esperaba, desagradándome sus habitantes y confirmando en mí toda clase de prejuicios. Sin embargo la exposición de la Kunsthalle pasará a esa ciudad y a otras de Alemania, Holanda y Bélgica. Tambien aquí gustaron mucho los grabados y mis libros de dibujos, solicitándomelos para sus publicaciones. Creo, que de desearlo, podría quedarme a vivir en Europa. Pero a todo esto prefiero, de no ser París o España por muchas razones, momentáneamente, la inquietud de Buenos Aires. Allí se trabaja mucho y muy seriamente y en arte en general está, por lo menos en estos últimos años, a gran altura. Lástima que por razones de aislamiento esto no se vea fuera de América del Sur y más lástima aún que no se sepa en España. Leí, poco antes de venirme, tu ensayo sobre Valle Inclán que me gustó mucho. No sé porque me olvidé de decírtelo en mi otra carta. Creo que sería necesario que fueses reuniendo todo lo que has escrito sobre él en un tomo, no importa si en gallego o castellano, pues es necesario ir dando la visión gallega de Don Ramón antes de que lo desfiguren del todo los biógrafos y los familiares. Recuerdo con placer tu conferencia de Buenos Aires sobre él. Por mi parte, a pesar del viaje, vengo trabajando. A Galicia Emigrante, la audición, le envié ya cinco notas sobre Portugal en relación con Galicia a través de diversos asuntos. Algunas me las reservo para redactarlas en Buenos Aires. Tambien hice siete estampas en témpera inspiradas en motivos griegos antiguos y algunas otras más. Si me escribes, que me gustaría mucho, puedes hacerlo al Consulado Argentino de Génova, antes del dia 4 del mes próximo. Dame más noticias tuyas y de los amigos. Hasta entonces recibid Evelina y tu el fuerte abrazo de Maruja y mío, con saludos para los amigos de:
Seoane

1960-03-30
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1960
Vigo
Xénova
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1960 en 30/03/1960

Vigo 30-marzo 1960
Sr. D. Luís Seoane
Génova

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 21. Me alegró enormemente cuanto me cuentas de tus éxitos artísticos en tierras suizas. Para mí, desde luego, no constituyó sorpresa alguna, pues tenía la seguridad anticipada de que sería así. Hace tiempo ya –y más desde que pude admirar de cerca una gran parte de tu obra– que estoy plenamente convencido de la significación profunda que tu labor tiene en el panorama de nuestro arte. Es mucha la gente que aquí te valora, aunque tu obra sea conocida sólo parcialmente y aun cuando tú, no sé porque razones, creas lo contrario. Nunca he leído artículo alguno de solvencia sobre nuestro arte donde no se te mencione como una de las primeras figuras. Incluso los jóvenes. Aún no hace mucho, en unos artículos publicados por Méndez Ferrín sobre el Arte ¿? insistía en que las tres grandes personalidades pictóricas surgidas en Galicia eran Maside, Laxeiro y Seoane.
Bueno, supongo que el viaje por Italia os dejará una grata impresión. Mejor, sin duda, que el realizado por Suiza y Alemania. ¿No pensáis deteneros en Vigo antes de vuestro regreso a la Argentina? Nos produciría una inmensa alegría poder daros un abrazo.
De Buenos Aires sé muy poco. No recibo otras noticias que las contenidas en las cartas oficiales del Centro Gallego. Ayer, sin embargo, me ha llegado una de Blanco Amor, pidiéndome colaboración especial para un número de la revista, dedicado al 150 aniversario de la independencia argentina. Me dice que a finales de año piensa dejar todo, cosa que me extrañó. Y más que me lo dijese a mí, a quien no distingue en su amistad.
Por aquí seguimos como siempre, trabajando lo que se puede. Pronto editaremos un libro de prosas de Cuevillas, y otro de Risco de la primera época.
Y nada más. Repito mis felicitaciones más expresivas por tus éxitos. Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1960-04-14
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1960
Venecia
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1960 en 14/04/1960


Venecia, 14 de abril de 1960

Sr.
Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi estimado amigo:

Su carta, como otra de Neira Vilas, vino persiguiéndome hasta Milán por eso no la contesté antes. Estos días estamos en Venecia y estoy encantado de la ciudad, del Tintoretto, del Ticiano, de los cuatro caballos de la catedral y de los mosaicos. En nuestros días tal ciudad resulta una ciudad perdida de otro tiempo lo que dejó de ser cualquier otra ciudad europea a fuerza de automóviles, de ruído. Me gusta su arquitectura, su luz, su silencio aunque lo rompa con su canto algún albañil italiano como uno que ahora mismo canta y trabaja junto a la ventana del hotel. Estaba decepcionado de la nueva arquitectura europea hasta llegar a Milán. Aquí sí encontré nueva arquitectura. Verdaderamente nueva, armoniosa, bien realizada. Bellos materiales sabiamente ordenados. Espléndidos edificios como el de Pirelli y bloques de ellos que sustituyen los palacios y casas derruídos por los bombardeos sin destruir la vieja urbanización del centro de la ciudad y conjugándose con todo lo era bello y se reconstruyó o con aquellos que se salvaron de las bombas. Encontré de todo lo que se refiere a la construcción menos pintura mural y además, fuera de la arquitectura, notables ejemplos de artes gráficas aunque en algunos aspectos en Buenos Aires fuimos precursores con Botella al Mar por ejemplo. Quieren que envíe buenas fotografías de mis murales para la revista Domus, pues interesaron mucho a quienes vieron las pocas y malas fotos que traje. Ya hablaremos de todo esto. En Ginebra ví una exposición de proyectos de urbanización de las ciudades suizas, hechos por ingenieros que los defendían ante el público. Una exposición notable de la que tambien hablaremos. De Díaz Pardo no sé nada. Esperaba encontrarme con él y no pudo ser. Regresó a Magdalena según nos dice en una carta su mujer. No sé que pudo hacer en Galicia por Citania, supongo que habrá hecho todo lo que pudo y es posible que no haya podido demasiado. Por mi parte pienso ir a España. Me decidieron los pocos españoles con que me fuí encontrando por algunas de las ciudades suizas, Ginebra sobre todo. Me gustaría que ahí no desmayasen con Citania, presiento que es una aventura loca pero debemos seguir adelante, ayuda a salvarnos como gallegos o como descendientes de ellos. Por mi parte haré lo que pueda en Madrid y Galicia y para ello necesitaría saber como quedó la gestión de Díaz Pardo. Los recuerdo a todos y siento nostalgia de las reuniones con usted, Lamela, Baltar, Fernández, Mondelo y Perfecto. Un gran abrazo a todos.

Usted reciba con el saludo de Maruja uno fuerte de:

[Seoane]

Por favor escriba al Consulado de la República de Argentina de Barcelona de modo que la carta llegue antes del 3 de mayo.

1960-04-24
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1960
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1960 en 24/04/1960

Buenos Aires, 24 de avril do 1960

Sr. D.
Luis Seoane
Madrid

Querido amigo:

Recibín antonte a súa moi grata, datada en Venecia. E co-ela o dibuxo prá tapa do meu livro. É magnífico! Axeitadísimo! E nises cores –azul e laranxa– vai quedar precioso. Mañán entrégame a proba o grabador. Francamente, non sei como xuntei audacia para irlle co-ista nova canga... Pero xunteina, e vostede, xeneroso e traballador, atendeu coa habitual xentileza a miña teima. Estoulle outamente agradescido.
Logo da primeira carta, da que vostede mencioa, escribinlle outra (tamén a Basilea, naturalmente), porque aquela, despois de pórlle franqueo de certificada, guindeina distraído no buzón. Si é que lle chega, pois, non faga caso dela. Ten data 13 de avril.
Eiquí lembrámolos arreo. Inda hoxe, Anisia e mais eu, logo de escoitar Galicia emigrante parolamos sobor das utilísimas e inéditas ouservacións súas por Europa en relación con Galicia (o museo de Basilea, o de Lisboa, algunhas fachadas de Suíza, o livro de Tavares Rodrigues –que eu non coñezo–, etc.) Ogallá vostede se decida cando volte a escribir e pubricar un libro que recolla todas isas agudas esperencias.
Chegouse a Peña cultural gallega Rosalía Castro, en Rosario. Asistín á súa fundación e pronunciei unha confrenza sobor A cultura galega na hora aitual. Son cuase todos arxentinos de orixen galego. Están ben ourentados. Teñen un periódico mensual (Aquí Galicia) do que vai saír xa o 2º número.
Onte estivemos Anisia, eu e o e embaixador de Cuba no Teatro del Pueblo. Falando de vostede con Barletta, da súa obra diversa, díxome que non perdía o mentes de poder levar a escea La soldadera. Quedei en levarlle mañán El irlandés...
E por hoxe, non lle dou máis lata.

Nosas garimosas lembranzas prá señora Maruxa e vostede reciba unha forte aperta do seu invariábel amigo:

José Neira Vilas

1960-05-10
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1960
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1960 en 10/05/1960


Buenos Aires, 10 de Mayo de 1960

Sr. Luis Seoane

Estimado amigo:

Creo que es esta la tercera carta que le escribo en quince días, pero aún a riesgo de resultarle cargoso, no me resigno a pasarme sin su consenso y su inapreciable ayuda.
Esta vez, quisiera referirme a Centro Lucense, como Vd. sabe, siguen siendo Presidente y secretario del mismo Martínez Lamela y Julio Fernández, y quisiéramos antes que dejaran sus cargos, es decir, durante este año, si fuera posible, renovar el ciclo de exposiciones que luego del año 1958 fuera suspendido. Sé que no es nada sencillo lo que le pido, pero si fuera posible encontrar material en esa para exponer ya sea su pintura, artesanía o lo que Vd. considere conveniente, acá la disposición es muy buena y estarían desde ya dispuestos, además de asegurarle una presentación adecuada a la exposición, también adquiriría el Centro obras.
Vuelvo a repetirle, Seoane que sé lo difícil del encargo, pero entiendo que su estadía en esa es una circunstancia excepcional, pues nadie mejor que Vd. puede valorar y jugar sobre lo que realmente puede interesar aquí.
Y pasando a otra cosa, le diré que Citania va sobrellevando las circunstancias económicas particularmente malas, que estamos sufriendo todos aquí. Estamos terminando de pagarle a López y los últimos envíos de libros (que mandamos por contrarrembolso) tuvieron muy pocas devoluciones.
También le diré que Perfecto sale el próximo día 13 para Vigo, creo que viaja en un barco francés.

Bueno Seoane, reciba Vd. y la Sra. todo el afecto de mi familia y de sus amigos de Citania y mío lo que guste

Díaz Dorado

1960-05-18
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1960
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1960 en 18/05/1960


Buenos Aires, 18 de Mayo de 1960

Sr. Luis Seoane

Querido amigo:

Me decido a escribirle aunque creo que esta carta no la encontrará en el lugar de destino, pues me decía Vd. en la suya que permanecería en él hasta fines de febrero, he tratado de conseguir su actual dirección, pero al no poder hacerlo no quiero dejar pasar más tiempo sin comunicarme con Vd. y espero que la carta lo siga.
Por aquí, Seoane, las novedades no son muchas; en el orden nacional, terrorismo en gran escala, intervención militar (cuando no), también en no menos gran escala y convulsión preelectoral.
La colectividad se apresta a realizar “grandes actos” en adhesión al sesquicentenario (no saben Vds. bien de lo que se están librando) entre esos actos el más importante una procesión desde el Centro Gallego a Playa Mayo a la que han prometido asistencia hasta el ministro Vitolo y el Presidente. Conflicto doméstico habitual sobre que himnos se tocan en Plaza Mayo.
En cambio, muestra Citania, a quien su ausencia priva de tanto, languidece a pesar de nuestros esfuerzos. No sabe la esperanza que tengo puesta en sus gestiones en Galicia, pues la verdad es que hasta ahora nos recibimos noticias de nadie, ni siquiera de Díaz Pardo. También quería recordarle, por si se le presentara la oportunidad, lo que conversamos acerca de Cela o Madariaga, pues algún libro así podría representar una entrada interesante.
El libro de Otero Pedrayo sigue en la imprenta y nos parece oportuno, si Vd. no opina lo contrario, que lo terminemos cuándo Vd. regrese.
Esta semana me vió Neira Vilas con unos dibujos suyos para el libro de la Señora. Le hice hacer los grabados en Caparrós y creo que piensa entregarlo estos días a la imprenta.
Bueno Seoane, estamos deseosos de saber algo más de Vds. y si sus ocupaciones le dejan algún tiempo, le ruego me escriba dándome alguna noticia de sus actividades. Creo también que estará documentando con fotografías esas observaciones suyas que están llenas de tanto interés. Quiero repetirle también que si puedo serle útil en algo desde aquí disponga de mí con la mayor libertad.

Reciba Vd. y la Sra. el mejor afecto de mi familia y de sus amigos de Citania y mío un fuerte abrazo.

Díaz Dorado

MONTEVIDEO 1276-2º

1960-05-23
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1960
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1960 en 23/05/1960


Gijón, 23 de mayo de 1960

Sr.
Diego Díaz Dorado
Buenos Aires.

Querido amigo:

Es verdad que no contesté sus dos últimas cartas, sólo recibí dos. No pude y pienso que ahora estos días en España puedo menos aún que en Italia. Perdóneme. En una de las dos que recibí, en la que se refería al libro de Ruibal, que éste espere por mí, ya que llegaré a esa el 21 del mes que viene. Después de las conversaciones que tuvo conmigo resulta absurdo lo que propone y no me refiero, como es natural, a la imprenta. El sabe que existe una colección a la que se incorporaría su libro y que una editorial no modifica a capricho de los autores sus colecciones. En cuanto al diagramador que propone igual dá que busque como tal a un diputado cualquiera de la UCRI, pues sabrá lo mismo sobre estas cuestiones. Hablé de las posibles exposiciones del Centro Lucense y en principio conseguí una de grabados de Jesús Núñez de quien se habló en Galicia Emigrante. Tienen ustedes que escribirle. La dirección es: Jesús Núñes. Calle Antonio Leyva 19-7º piso D. Madrid. Para sucesivas exposiciones conviene que ustedes escriban a un joven pintor y grabador de La Coruña, Raimundo Patiño Mancebo, que vive en la Calle Santander 24, 1º, La Coruña, a quien pedí se encargase de organizarlas desde esa ciudad siempre que ustedes estuviesen de acuerdo. En todo caso si Ud. lo cree conveniente se les puede escribir a mi regreso. No quiero darle mis impresiones de ésta ni de Italia. A mi vuelta hablaremos de todo ello. Estamos consagrados a los viejos amigos y familiares. De Citania tambien hablaremos. Hago lo que puedo y no puedo demasiado. Los libros nuestros gustan mucho en Madrid que es donde ahora pude encontrarme con gallegos.

Bueno, saludos para todos los de Citania y los amigos comunes y Ud. reciba el especial de su amigo:

[Seoane]

1960-09-13
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1960
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1960 en 13/09/1960

Buenos Aires, 13 de setiembre de 1960

Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Llevamos casi tres meses desde nuestro regreso a Buenos Aires y esta es la primera carta que escribo a cualquiera. No puedo decirte nada de mi paso por esa, sino que estamos muy agradecidos a Evelina y a tí por todas las atenciones que habéis tenido con nosotros, así como a los amigos comunes. El paso por España en general nos intranquilizó. Quizás no debieramos haber ido. Sirvió para avivar en uno recuerdos ya casi desaparecidos en la memoria, y, aparte vuestra amistad y la cordialidad de amigos y parientes, ninguna compensación que no fuese la puramente visual. Vine sobre todo encantado de Vigo y La Coruña, menos si cabe de ésta ciudad donde los disparates arquitectónicos atenuaron cualquier otro goce, y contento de haber estado con algunos amigos en Lugo y Santiago. Mis mayores emociones las llevé con parientes y viejos amigos. Creo que no puedo decirte nada más que tú no sospeches. El único recuerdo lamentable que me queda es el de una tertulia de “mozos” compostelana, más bien de uno de ellos, un pedante psiquiatra o algo así, donde me sentí como un emigrante que no hubiese hecho otra cosa en Buenos Aires que soñar en regresar rico algún dia a Galicia. Allí ví veinte años de mi vida perdidos, los míos y los de aquellos que corrieron igual aventura que la mía. Me sirvió, creo, de cura. A partir de Santiago me considero apartado de esas filas a las que serví con lealtad y fervor durante bastante más de un cuarto de siglo. Me dí cuenta que otros, que hicieron seguramente menos sacrificios por ellas, me habían apartado hacía ya tiempo, y no entra en mi conducta ni en mi modo de ser regatear sentimientos e ideales. Eres la única persona a quien doy cuenta de esta decisión. Ni siquiera les importará. Ni lo notarán, tan ageno (sic) soy a ellos. Me siento ridículo, con un cuarto de vida inútil, pintando, escribiendo, proyectando iniciativas, sin destino alguno, habiéndolo consagrado a Galicia y a los que quedaban. Solo encontré silencio y la verborrea tonta de ese personaje de Ionesco al que no me une nada, ante la cual no podría, ni sabría, reaccionar. Vosotros, tu, Evelina y los amigos de Vigo, fuísteis un sedante para nosotros con vuestro cariño y amistad. Más dejemos esto. Planteé tu caso en el Centro Gallego a los dos días de mi llegada y, tal como sospechaba, no había en la Junta Directiva ningún ánimo de menoscabo hacia tí, ni habían designado representantes en Galicia para acto alguno donde tu no fueses el único legítimo. Creo que Fernández te escribió oportunamente. En cuanto a mis cosas estoy comenzando a recobrar mi ritmo de trabajo. Recibí una carta de Rodrigues Lapa que le agradezco mucho y que voy a contestar. Vuelvo a pintar después de meses de no hacerlo. Debía ir a Lima en octubre pero renuncié a éste viaje hasta el año que viene que iré a exponer a esa ciudad y a Río de Janeiro. Hoy le escribo tambien a Emilio Alvarez Blázquez. Maruja y yo envidiamos vuestra casa de Coruxo, el mar y la belleza y el silencio de esa costa. Te ruego que me escribas. Queremos vuestra amistad.
Un abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí, y otro más fuerte de:
Seoane

1960-09-30
Carta de Carballo Calero a Seoane (1960)
Lugo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Carballo Calero a Seoane (1960) en 30/09/1960

Lugo, 31 [sic] de setembro de 1960

Sr. D. Lois Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:

Foi pra min unha ledicia recibir a túa carta. As túas verbas cariñosas –sentimental como eu son segredamente– énchenme de emoción. Es demasiado xeneroso ao lembrar con agrado unhas horas pasadas con un home envellecido e malencólico, pantasma de sí mesmo, supervivinte doutros tempos i estrano nístes. Só a resurreición do pasado, na persoa dos vellos amigos apertados dempóis de longa ausencia, torna a infundir algún quentor na miña friaxe. Se non me atopaches enteiramente cadavérico, como xustificadamente podía temer, a iso se debería. Houbera querido ter pra vós o agasallo dun pulso máis rexo, dun trato máis tónico. A miña soedade interior non é pra cultivar en mín unha sociabilidade que nunca poseín en grao sobresaliente. O certo é que a túa muller e ti deixáchedes na miña lembranza o mellor dos recordos; e María comparte enteiramente istes sentimentos. Sempre vos consideraremos dous irmáns, e onde queira que voltemos a nos ver, será pra nós un grande contento vervos.
Tardéi en che contestar mergullado na posta en marcha do Colexio no novo curso, o que sempre crea problemas máis dificis e pertubadores do que pode sospeitar quen non conoza as peculiaridades do caso. O meu traballo é dabondo esmagador, si se ten en conta que non podo escusarme de complicalo coas tarefas literarias que se me encomendan e que é o único que dá unha sombra de xustificación á miña vida. Mentras a Historia da Literatura que ando a facer non esteña rematada, teño hipotecada a miña esistencia. I eso vai pra longo.
Supoño que terás recibido o meu discurso de ingreso na Academia Galega, que trata sobre as fontes de Rosalía. Debíncho mandar, se non lembro mal, estando ti en Europa. Non sei se cho mandei ao Centro Galego. Coido que sí, o mesmo que outro exemprar que adiquéi a Blanco Amor.
Aínda non recibín a Obra Completa de Cabanillas, que ten xa moita xente por eiquí. En vista de elo, escribín ao Presidente do Centro, rogándolle que intervira persoalmente pra que cesara ista anomalía. Ao día seguinte, recibín carta de Emilio Pita, na que iste bo amigo me asegura que non tardaréi en recibir o volume. Polo de agora, non o teño. Logréi ver dous exemplares: o que se lle mandóu a Del Riego e o que se lle mandóu ao Director da revista Vida Gallega. Agardo que de calquer xeito non se demorará moito a chegada do meu exemprar.
Na túa carta, me falas de que por correo aparte me envías as túas obras de teatro. Non me chegóu nada diso; pero dende logo, La Soldadera i El irlandés astrólogo ma adicaches e regalaches en Lugo, xuntamente con As cicatrices. Como teño tamén Na brétema, Santiago e Fardel de emigrante, [sic] a túa bibliografía está bastante completa na miña libraría. Sempre leeréi con pracer o que queras me mandar.
María i eu vos enviamos apertas de todo corazón.

R. Carballo

1961-02-02
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1961
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1961 en 02/02/1961


Buenos Aires, 2-2-1961

Querido Seoane:

Xa vostede sabe que son pouco espresivo, e que persoalmente, talvez, non lle houbese dito nada. Pero teño que manifestarlle, anque sexa probemente, con catro palavras esquirtas a miña fonda gratitude polo traballo que vostede fixo pra audición radial do C. Lucense, a propósito do meu livro. Nel verqueu conceitos que, talvez, me queden grandes. Son verbas de amigo –que moito me honra por selo–, pero ó mesmo tempo, verbas graves, sempre sinceiras, que comprometen o meu futuro e xa inevitábel quefacer literario e cívico. Tratarei de non defraudalo.
Coido terlle dito que desboto os comprimentos de rotineira, con dentes regañados e corazón frío. (E neso creio semellarme a vostede). Por eso, logo de escoitar o seu comentario, i eludindo o anacrónico moitas gracias, quero, si, decirlle que entrou até o cabo dos máis sutiles resortes sicolóxicos nos que percurei asentar ó protagonista, así como na realidade social en que este se desenvolve. Anque debo engadir que non me solprende en demasía esa perceición, pois xa tiña testemuño anterior dela no esceicional dibuxo que sirve de amplo cancelo ás Memorias.
E namais... por hoxe.

Seu devote e leial amigo

Xosé Neira Vilas

1961-03-08
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1961
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1961 en 08/03/1961

Buenos Aires, 8 de marzo de 1961

Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:

Recibí tu carta, la segunda, la primera debió haberse perdido en unas irregularidades que hubo en el correo en esta ciudad por la fecha en que debiste haberme escrito, y lamento no recibir respuesta a lo que manifiesta en la mía. Pero no insisto. Es posible que no interese nada lo que yo pienso sobre esos problemas.
El Centro Lucense de Buenos Aires te envió, según me dijeron, un catálogo de la exposición de obras de artistas argentinos que esta entidad adquirió con destino al Museo de Lugo y con el deseo de continuar adquiriendo mas hasta crear el primer museo hispanoamericano de Europa, tratando de que la iniciativa se extienda a otros países. Creo que es algo muy útil para esa ciudad y para Galicia. Las autoridades argentinas y la prensa de Buenos Aires recibieron con simpatía esa exposición y la idea de la creación de esa sección en un museo gallego. Pensamos que sería importante que la prensa gallega se ocupase de este problema dada su verdadera importancia. Creemos que el único que puede hacer algo en este sentido puede ser, como siempre, perdóname, tu. Te escribo de esto sin que tengan noticia de ello los miembros de la comisión de cultura de dicha sociedad. Los diez cuadros que se envían ahora pertenecen a pintores de generaciones distintas y continuarán los envíos en el porvenir. Háblale tambien a Xohan Ledo, cuya opinión, por mi parte, estimo mucho. Lugo en unos años puede llegar a tener verdadera importancia para el turismo de esta parte de América y tener un museo de este carácter como hasta ahora solo existe uno en E.E.U.U.. He visto el lastimoso número de Vida Gallega dedicado a la pintura. Maruja Mallo, Laxeiro y yo no enviamos, afortunadamente, respuesta a esa encuesta que nos enviaron. Sospechábamos el número dadas las preguntas inconcebibles de la encuesta. Tambien nos hemos venido enterando de lo que ahí se escribió últimamente sobre pintura gallega y los premios de Vigo. Todo es algo que sitúa a Galicia en cuanto al arte fuera del tiempo y de cualquier clase de estimación intelectual. Comenté por radio los últimos libros de Galaxia. El libro de Cunqueiro me pareció el mejor de los publicados últimamente por él y muy bueno el prólogo de Domingo. Varela me habló con verdadero cariño de vosotros. ¿Por qué no me escribes una carta larga y me hablas de tus proyectos literarios?. Maruja y yo os recordamos siempre a Evelina y a tí y esperamos volver pronto, aún no sabemos cuándo. Estoy preparando los originales para las serigrafías que quedé en enviarle a Alvarez Blázquez. Escríbeme.
Un abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí y tu recibe uno fuerte de tu amigo de siempre:
Seoane

1961-03-30
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1961
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1961 en 30/03/1961

Vigo 30-marzo 1961

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Después de tu largo silencio, recibí la carta de contestación a mi última que me escribiste el día 8 de los corrientes. Lamento de verdad el extravío de la primera, cuyo contenido a estas horas sería difícil de recomponer. Pero, en fin, que le vamos a hacer.
La idea de crear una sección de obras de artistas argentinos en el museo de Lugo me parece una idea excelente y ciertamente positiva. Yo no tenía otras noticias sobre ella, que las que leí en la prensa lucense. Las que ahora me das tú me parecen francamente interesantes. Con muchísimo gusto escribiré algún artículo acerca de este hecho tan importante para Galicia, al propio tiempo que envíe notas informativas a los periódicos. Pero ocurre que no dispongo de referencias para poder realizar debidamente esta labor de difusión. Ni siquiera he recibido el Catálogo de la Exposición que, según indicas, me fue enviado por el Centro Lucense. Te agradecería, pues, que gestionases de nuevo con aquella entidad que me lo remitiesen. También convendría que me mandases algunos datos más que me sirviesen de base para el artículo y las notas.
Supongo que a Xohán Ledo le agradará también mucho la idea de que me hablas. No tuve ocasión aún de comunicársela, porque tuvo a su mujer muy grave, a consecuencia del último parto. Sigue todavía en el Sanatorio, aunque fuera de peligro, pero cuando se reintegre a su casa, tendré oportunidad de charlar con Xohán Ledo sobre el asunto.
El número de la revista a que te refieres, dedicado a la pintura, claro que es lamentable. Pero dado quien fué el que lo ideó, no cabía esperar otra cosa. Creo que no merece la pena tomarlo en serio. Tampoco tuvo el menor eco serio la exposición colectiva viguesa, que se ha concebido como una réplica al Certamen lucense. Ni la gente solvente se dió por enterada, ni siquiera el público mostró el menor interés por visitarla. Puedes estar seguro de que, fuera de Sigüenza que ha sido su animador en la prensa, apenas nadie más se preocupó del asunto. Todas estas manifestaciones más o menos artísticas, ni repercuten ni operan en absoluto en la historia del verdadero arte gallego. Por otra parte, el que se produzcan resulta inevitable.
Opino como tú sobre Escola de menciñeiros. Este libro y Merlín e familia, precisamente por apoyarse en una raíz popular, son, indudablemente, los mejores del autor.
Debido a los abundantes ofrecimientos de libros poéticos, y como Galaxia no podía darles cabida en sus programas editoriales, decidimos Ferreiro, Emilio Álvarez Blázquez y yo, crear una nueva Colección. Se llama Salnés, Coleición de Poesía Galega, y la inauguraremos con un volumen de Iglesia Alvariño, titulado Nenias, que saldrá de las prensas dentro de quince días. Ya te enviaré un ejemplar. Seguirán inmediatamente otros volúmenes cuyos originales tenemos en nuestro poder.
En el orden personal no alimento por ahora ningún proyecto literario. El trabajo agobiante, gratuíto en gran parte, me absorbe todas las horas del día, y no me deja tiempo ni tranquilidad para escribir nada serio.
Este año, como ya sabes, irá Sebastián Risco a Buenos Aires para participar en las Jornadas gallegas del mes de julio. Considero que constituye un gran acierto su elección, pues, aparte de su carácter representativo, reúne condiciones personales muy idóneas para desempeñar un gran papel en los medios culturales de ahí, y en la propia colectividad.
Sentí mucho que Varela hubiese permanecido tan poco tiempo entre nosotros. Les resultó extraordinariamente simpático a cuantos lo trataron, y a mí particularmente me hubiera gustado mucho mantener largas conversaciones con él. Pero las cosas se produjeron así, y apenas si tuve ocasión de hablarle breves momentos. Por cierto que no sé si le entregó a Neira Vilas un libro de cuentos que me encomendaron. Y como ahora Neira se marcha, desconozco la suerte que haya corrido el libro, por la que su autor me pregunta con insistencia. ¿Podrías tú aclararme algo al respecto?
Y nada más por hoy. Saludos cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para ti de
Fdez del Riego

1961-08-10
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1961
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1961 en 10/08/1961


Buenos Aires, 10 de agosto de 1961
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Te debo carta desde hace mucho tiempo. Ultimamente no he escrito a nadie y no hago sino trabajar en mis cosas. Pinté nuevos murales y en setiembre hago una exposición de grabados en Nueva York y en Octubre de pintura en Buenos Aires. Por otra parte estoy preparando dos plaquetas de homenaje por los 25 años de sus muertes a García Lorca y Unamuno, para la Editorial Losada, que deben salir en lo que resta de año. Las ilustro con grabados en madera. De proyectos que se refieran a cuestiones gallegas en relación con la colectividad, ninguno. Creo que mejor debe ocuparse de esas cosas Perfecto López por ejemplo y por poner un nombre. Me buscan constantemente pero rehuyo cualquier compromiso. Estoy harto. Sigo con interés todo cuanto ocurre en cuestiones culturales en esa y las comento por radio dos veces a la semana. Mi única labor ahora son los cuatro artículos semanales que hago para Galicia Emigrante y el Centro Lucense. Acabo de leer uno espléndido tuyo que se titula “Una y otra Galicia” que comento para la próxima semana, con cuyo contenido estoy absolutamente de acuerdo y que viene muy bien, si lo léen, lo reproduce “Lugo”, para esta colectividad. Tambien en la próxima semana me meto con el catálogo del libro gallego que acaba de editar el Banco de Galicia en Montevideo, que parece hecho en cualquier imprenta de villa y donde están en su tapa los infaltables y horribles por el dibujo y diagramación, hórreo y cruz de Santiago.
Hoy te escribo de prisa para anunciarte que Dieste y su mujer, Carmen, llegan a Vigo en el “Aragón”, barco de la Mala Real Inglesa, el dia 21 de este mes. Quisiéramos que tu y los amigos de ahí fuéseis a esperarlos. A nosotros, los dos o tres que quedamos aquí, no muchos más, nos deja desolados esta ausencia de Dieste. Creo que piensan irse una temporada a Rianjo y en Galicia orientarán su porvenir. Así es nuestra vida. Dieste lleva originales de varias obras notables en las que trabaja desde hace tiempo y que supongo editará más tarde en Madrid o Barcelona. La noticia de la muerte de Aquilino nos afectó a todos los que lo conocíamos. Yo recibiera hacía poco tiempo, una preciosa carta en la que me hablaba de sus proyectos y soledad y su último libro del que hice un comentario. Hasta ahora los únicos homenajes a su memoria, de Buenos Aires, son los que hice por radio en Galicia Emigrante y la audición del Centro Lucense.
Bueno, recibid Evelina y tu un abrazo de Maruja y mío, y tu en particular otro grande de tu amigo:
Seoane
[Manuscrito]
Escribe.

1961-10-02
Carta de Seoane a Maiztegui. 1961
Nova York
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Maiztegui. 1961 en 02/10/1961


Buenos Aires, 2 de octubre de 1961

Sr. D.
Isidro B. Maiztegui
Madrid

Querido Maiztegui:

Recibí tu carta desde Samil del mes pasado y me alegró, nos alegró a Maruja y a mí, tener noticias directas tuyas. El no tenerlas antes fue quizás culpa de mi pereza para escribir cartas. No sé si alguna vez te dije lo agradecido que te estoy por los días de Madrid y por todos los amigos que me presentaste con los cuales no supe hasta ahora cumplir y, sin embargo, me siento hondamente amigo de ellos como en el caso de Marcial Suárez. De todos ellos, sin embargo, como de tí, hice comentarios para la audición de Galicia emigrante. De Suárez comenté su novela que aquí era desconocida y en la que reencontré una Galicia ruda y dramática sobre la cual ya nadie escribe. Pero la verdad es que desde que llegué no hice nada más que trabajar duramente como creo solo se trabaja en Buenos Aires, donde es también trabajo, como tu sabes muy bien, andar por la calle y acudir a una cita. He hecho algunos nuevos murales y grabé y pinté mucho. Estos días se clausura una exposición de óleos míos en Bonino. Exposición que tiene gran éxito y también en estos días se está celebrando una de grabados en madera en Nueva York. Te mandaré por correo aparte el catálogo de la de Buenos Aires y una pequeña monografía en castellano y en alemán que se hizo últimamente de mis grabados. Nosotros estamos, a pesar de todo, con muchas ganas de irnos a vivir a esa. Me gustaría mucho hacer una exposición de mi obra ahí en Madrid, trabajar en esa ciudad y en Galicia donde está todo lo que puede servirme para trabajar. En noviembre, aproximadamente, salen, como homenaje de la Editorial Losada, a García Lorca y a Unamuno, dos plaquetas con grabados en madera míos. El llanto por Sánchez Mejía de Lorca y poemas religiosos y a Castilla extraídos del Cancionero de Unamuno. Pero mejor quisiera trabajar con los pintores y escritores que conocí ahí, con Marcial, Celaya, Figueras, López Pacheco, etc., y Valdivieso y Zamorano y los del grupo gallego de Brais Pinto. Me gustaría, por lo de pronto, colaborar contigo en Preludios gallegos. Dime cómo crees tú que puede ser la edición, si, como pienso yo, abarcaría tu música, poemas y grabados, o música y grabados unidos. Dime cuál es tu proyecto y cuenta desde luego con mi colaboración. Hasta el año que viene no puedo salir de Buenos Aires, pues tengo que cumplir con algunos encargos, de modo que contéstame para ponernos a trabajar. A finales de octubre o noviembre te visitará ahí un matrimonio joven preocupados por cuestiones de música, cine y literatura, Edgardo Kleinman y Susana Goldstein, a los que les dí una carta para tí. Son gente encantadora y seria y creo que llevan la idea de hacer algún reportaje para una revista de cine de aquí.
Escríbeme. Envíame los datos de Preludios gallegos. Saluda a todos los amigos con quienes estoy en falta. Un abrazo a Marcial Suárez. Mi última visión de Madrid fue López Pacheco con su hijito en la estación del Norte. Nunca le escribí diciéndole cuanto agradecí su gesto, me interesó su novela ni como me conmovieron sus versos. Quizás todos ellos nos hubiesen considerado una especie de turistas más que pasan por Madrid y, sin embargo, por ellos, por estar cerca de todos vosotros, estamos soñando con vivir en Madrid.

Un abrazo de Maruja y mío para ti:

[Seoane]

Tu carta tardó en llegar porque pusiste mal la dirección. El domicilio hasta mediados de enero aproximadamente es: Bartolomé Mitre 3793 2º F. Después pensamos cambiarnos de casa.

1961-12-18
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1961
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1961 en 18/12/1961

Buenos Aires, 18 de Diciembre de 1961
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Pasó mucho tiempo desde tu última carta y en la actualidad no sé noticias de vosotros ni de los amigos comunes. Sé que estuvo Dieste y que habéis estado con él y Carmen y que quedó muy encantado de la amistad que le mostrásteis. De Dieste tuve alguna carta de Rianjo, maravillado y vuelto a encontrar en su naturaleza y su pueblo; otra, después tambien de su visita a Santiago. De mí no tengo apenas noticias que darte. Hice una exposición de óleos en Buenos Aires en octubre y por la misma fecha otra de grabados en madera en Nueva York. Pinté mucho. Hice nuevas pinturas murales y salió una pequeña monografía, que te enviaré, sobre grabados míos, en castellano y alemán. Ahora, precisamente en estos días, acaban de salir en edición limitada y en gran formato de la Editorial Losada, Llanto por la muerte de Sánchez Mejías de Lorca, con grabados en madera míos y una antología del diario poético de Unamuno, tambien con grabados, en homenaje de la editorial al 25 aniversario de la muerte de ambos. Es probable que pronto comience otro de Neruda, el próximo mes seguramente, un poema nuevo, La insepulta de Paita, referido a la amante de Bolívar. Ya ves, pues, que trabajo. Espero volver a Europa sobre mediados del próximo año, o para el otoño de esa, y pasar algún tiempo más en Galicia y en España. En cuanto a la colectividad gallega continúo haciendo las audiciones radiales de Galicia Emigrante y Centro Lucense, cuatro artículos a la semana y ocupándome en general de las noticias culturales de esa, libros, exposiciones, actos, semblanzas, etc. Llevo hechos hasta ahora alrededor de 600 artículos radiales de los que me gustaría hacer algún día una antología. Esta es una labor que me resulta ahora un sacrificio por mis otros trabajos, pero que sin embargo continúo haciendo con gusto. De todo lo otro de la colectividad no sé nada ni me preocupa. Sé que estos días le dan un banquete, no sé por qué, a Bernárdez. Abandoné todo contacto con las entidades y solo veo a muy pocas personas de la colectividad. De ahí no sé nada. De Piñeiro tuve una carta hace pocos días con motivo de que pasaron por Santiago unos amigos míos a quienes les dí una carta para él y que sabemos quedaron muy encantados de su compañía. ¿Cuáles son tus proyectos? Sé que Fole es académico, noticia que realmente me alegró. Escríbeme hablándome de vosotros. La semana que viene te enviaré los libros de Unamuno y de Lorca y la monografía sobre mis grabados. Antes quiero que llegue ésta deseándoos a Evelina y a tí un feliz año nuevo y ojalá que en 1962 pueda volver a esa.
Un abrazo para vosotros dos de Maruja y mío y tu recibe otro fuerte de tu amigo:
Seoane

1962-01-09
Carta de Seoane a Rodríguez de Prada. 1962
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rodríguez de Prada. 1962 en 09/01/1962


Buenos Aires, 9 de enero de 1962

Sra. Dña.
Pilar P. de Paz Andrade
Vigo

Querida amiga:

Nos enteramos estos días por una carta de Ramón Piñeiro y por noticias llegadas a Fuentes Jorge, del grave accidente ocurrido a Valentín. Afortunadamente la carta de Piñeiro también nos decía que las impresiones médicas eran buenas y así también se lo participó al Centro Gallego Paco Del Riego. Todos los amigos de aquí nos sentimos aliviados con la nueva noticia y queremos significar, Maruja y yo, cuanto sentimos lo ocurrido y la preocupación que nos produjeron estas noticias tan poco gratas. Por mi parte hace tiempo que le debo carta a Valentín. Fui dejando de un día para otro el escribir por razones de agobio de trabajo, esperando hacerlo largamente y con calma.
Nosotros proyectamos un nuevo viaje a esa para fin de año, aún sin fecha determinada, pues dependemos de muchas cosas en ésta y no queremos pasar por esa con la prisa de la otra vez sin detenernos algún tiempo en Galicia. En general proyectamos pasar un año al menos, o casi el año en España entre Galicia, Asturias, donde vive mi hermana, y Madrid. Hasta ahora todo esto no pasa de proyecto, pero con muchas posibilidades de que se realice.
Bueno, queremos que saludes en nuestro nombre a Valentín deseándole una rápida mejoría. Es el deseo nuestro y de todos los amigos de Buenos Aires que sienten por él cariño y admiración.

Un fuerte abrazo para Alfonso y tú recibe otro de tus amigos que no te olvidan:

[Seoane]

1962-01-23
Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1962
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1962 en 23/01/1962


Buenos Aires, 23 de enero de 1962

Queridos Rafael y Carmen:

Acabamos de recibir vuestra carta del día 11 del corriente y la tarjeta del 5 y suponemos que vosotros habréis recibido una carta nuestra del mes pasado donde os dábamos sucinta cuenta de lo que ocurría por Buenos Aires, que no era demasiado importante. Pasamos las fiestas despidiendo el año reuniéndonos en nuestra casa y en la de Varela, los seis nostálgicos que aquí quedamos suponiéndole a Marika una especie de nostalgia consorte. Os recordamos a vosotros y a Baltar y Mireya, que nos parecen más lejanos que vosotros ya que viven en una especie de “terra incógnita” para los porteños. Recordamos todos los brindis de los fines de año en vuestra casa, especialmente los del año pasado y brindamos nuevamente por vosotros, porque se cumplan vuestros deseos y los nuestros y por todos los que hemos estado unidos tantos años en Buenos Aires y ahora están lejos. Hubo, como siempre, canciones nostálgicas, incluso los repetidos himnos de Lala que creo que nos gustan por la gracia de ella y por lo que tienen de “Bienvenido Mr. Marshall” y algún rasgo inédito de humor montañés de Laxeiro.
Hemos tenido noticia de los accidentes de Valentín Paz Andrade y Fernández Del Riego y les hemos escrito a los dos, lo mismo que a García Sabell con motivo del fallecimiento de su madre, de lo que nos enteramos al llegar de Ranelagh donde pasamos unos días y donde ahora tenemos, aparte de árboles más crecidos un motor eléctrico que alivia nuestra estancia allí. En cuanto a nuestras preocupaciones más diarias, Varela está trabajando en un posible libro sobre temas de arte y en otro de poemas y Laxeiro está preparando una exposición para enviar a Madrid en el próximo mes de marzo o no sé si en abril; por mi parte estoy pintando y grabando. Tengo el encargo de Losada de ilustrar un libro de Neruda, tambien con grabados en madera como los que hice de Unamuno y Lorca, cuyos ejemplares os van a llegar próximamente. Espero que con el importe de los derechos de los tres tenga para los pasajes del viaje que proyectamos para este fin de año. Sabsay me pidió la dirección vuestra antes de marchar a veranear a Tenerife que prefirió, por este año, a Punta del Este o Mar del Plata. Creo que esto es todo. Vosotros sabéis por propia experiencia que el verano en Buenos Aires es poco pródigo en noticias de cualquier género que no sean policiales y éstas son cada día más alarmantes. Las últimas bandas criminales detenidas están compuestas en su mayoría por chicos de 13 a 15 años que hacen asaltos millonarios y matan. Pero aún no es todo. Estamos pasando un verano de calor insufrible y húmedo. Hoy precisamente es un día de éstos y la misma ciudad y calles y edificios parecen como agobiados por el clima, como si anunciase alguna catástrofe, desapareciese el aire y todo se calcinase.
Esperamos siempre noticias vuestras. Cifras y datos concretos en cuanto a la vida en esa y anuncios de proyectos para el porvenir. Somos seis al menos que esperamos vuestras cartas como haciendo depender de ella nuestros propios planes.

Recibid los dos un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1962-01-23
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1962
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1962 en 23/01/1962

Buenos Aires, 23 de enero de 1962
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido amigo:
Acabamos de tener noticias por el Centro Gallego del accidente sufrido por tí en Santiago y queremos creer que cuando llegue ésta estés restablecido o en vías de franca curación, así al menos lo deseamos nosotros. Tambien le hemos escrito cuando supimos la noticia de Valentín –a mí me la transmitió Piñeiro– a Pilar Paz Andrade, y en estos días alguien nos dijo que por fortuna había superado la gravedad de sus lesiones.
Acabo de recibir un bello libro de narraciones de Méndez Ferrín del que me gusta todo, la prosa del autor, el prólogo de Piñeiro, las ilustraciones de Patiño y la presentación y tapa que supongo serán de Xohan Ledo. Haré, como con todos los libros de esa, una nota para la audición de Galicia Emigrante o para la del Centro Lucense, pues reparto entre las dos este tipo de notas bibliográficas. Me gustaría que estimuláseis para que pintara con más intensidad a Xohan Ledo. Por mi parte lo haría si estuviese ahí y que escribiese más sobre temas de arte gallego. Yo sé que es difícil dedicarle tiempo a estas cosas cuando no constituyen la profesión fundamental de uno y se tiene familia como él tiene, pero tambien sé que no abundan en Galicia inteligencias como la suya, capaces de labor creadora, y más bien faltan. De repente pueden aparecer unos gansos con su carrera o su técnica muy sabida, capaces de deslumbrarnos por unos minutos, pero sin sensibilidad ni talento alguno creador, como algún joven que me encontré en Santiago o La Coruña y de quienes leo algunos artículos y breves ensayos de vez en cuando, en La Noche o en otras publicaciones, que les lleva caminos de ser “sabios en Alemania” e inútiles para Galicia. Recuerdo entonces a la gente con verdadero interés que está en lo mejor de su edad creadora a quienes nadie estimula o solo el núcleo de sus amigos más íntimos, pienso que este es en parte el caso de Xohan Ledo y algunos más del espléndido grupo de Vigo, al que considero contigo y con él, Ferreiro, los Alvarez Blázquez, etc., de lo más importante, a mi juicio, de la Galicia actual. Bueno, no sé porque te escribo todo esto. Quizá porque solo tengo ganas de decirlo y es bastante.
Por mi parte continúo trabajando en mis cosas e interviniendo cada vez más en muestras internacionales de las que estoy sin embargo bastante aburrido pues tardo años en recuperar las obras. El mes que viene me mudo de casa para un piso 13 que dá al río, más amplio que el actual. Te enviaré con tiempo la nueva dirección, pero si puedes contestarme hazlo aún a esta.
El objeto de esta era desearte solo un pronto restablecimiento y me extendí demasiado. Recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y otro para tí de:
Seoane

1962-11-06
Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1962
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1962 en 06/11/1962

Rianjo, 6 de noviembre, 1962

Muy queridos Maruja y Luis:

¿Cuántos meses van ya desde que recibimos vuestra última carta? ¿Cuántos, pues, aguantando las ganas de escribiros? ¿Y por qué, entonces, no lo hemos hecho? (Estoy usando el plural sin consultar con Rafael, pero creo que puedo usarlo). La única explicación verdadera en este caso –cosas accidentales aparte– es que se va aplazando el hacerlo por la esperanza de que habrá un momento propicio, en que se tendrá el humor adecuado y más claro lo que se quisiera decir. Pero resulta que en las actuales circunstancias, personales, nacionales, e internacionales, si se deja transcurrir más tiempo, lo único que se logra es que se acreciente la complejidad de lo que podría ser tema de comunicación o de comentario.
Así pues, hoy, abandonado todo propósito de cargar muchas cosas en el barquito de esta carta, voy a limitarme a que os lleve como carga fundamental la seguridad de nuestro –si es posible– acrecentado afecto, y después, al acaso, las noticias y comentarios que vayan viniendo, en el orden que se presenten...
Recuerdo que dije en Buenos Aires: “Estaremos, por lo menos, un año en España. Las impresiones de la primera temporada seguramente son demasiado optimistas; después debe haber una reacción, quizá demasiado pesimista, y hay que esperar un tiempo más para tener una opinión un poco equilibrada de cómo son ahora las gentes de España y cómo es la vida española”. Acerté aproximadamente en la valoración temporal de las dos primeras fases; pero no en la de la última. Resulta que no basta un año: parece que es necesaria la vida. Un extranjero puede entender las coas más pronto, quizá no en profundidad, pero sí en un esquema útil; pero yo, con mi pequeña cabeza, fracaso irremediablemente, porque el sentir –sobre todo ese sentir colectivo que rodea y envuelve y modifica el sentir personal– el sentir no me deja pensar. Aquí, en España, no puedo pensar sobre España. A veces me rebelo un poco de ser más pueblo de lo que realmente quisiera, por un instinto de regateo, de no hacer total e incondicional entrega de sí. Hemos pasado muchos años fuera; somos –queramos o no– extraños a muchas cosas; sentimos nosotros esa extrañeza y sentimos que, en cierta medida, la sienten los demás. Gustaría entonces –y no creo que por simple egoísmo– disfrutar de las cosas buenas: la maravilla de sentirse en el propio estupendo país, con su naturaleza, con sus gentes, y con las obras de los que nos precedieron; y también sufrir las aciagas: las muertes, naturales o por accidente, las desgracias en que no interviene el hombre como animal político. Pero, se quiera o no, hay que sentir también otras muchas cosas, que pertenecen a un tejido en que tienes que renunciar –para no ser injusto– a mantener tus fronteras entre bien y mal, y encomendarte a tu brújula intuitiva. La mía es muy fina, y así y todo –o quizá por eso– hay veces que oscila, como entre dos Nortes.
Bueno, no divaguemos. En una carta reciente –y después de varios meses de incomunicación desde que estuvieron aquí en febrero– nos pregunta Barbudo: “¿Seguís estando contento de haber vuelto a España? No le hemos contestado todavía, y no hemos hablado del asunto, pero la respuesta es: sí. Es decir, si ahora, después de haber vivido aquí, nos encontrásemos de nuevo en Buenos Aires –y aun descontando lo que haya empeorado la situación argentina desde entonces– volveríamos a hacer nuestros equipajes para venirnos a ser felices o desgraciados, según cuadre. Y conste que echamos mucho de menos Buenos Aires, y que nos encantaría ser ricos para poder ir de visita frecuente.
Desde luego, a los pocos meses de estar aquí (nosotros llegamos a Rianjo coincidiendo con una época de gran prosperidad) vimos claramente que Magdalena tenía, en general, mucha razón. Entre otros males, España, país de buenos artesanos, está decayendo en ese sentido rápidamente. De Rianjo es una sangría continua hacia Holanda, Alemaña, Bilbao. Excelentes artesanos se van de marineros, y cada vez se labran menos tierras y peor. De momento traen dinero, se hace su casita o arreglan la vieja y hay una prosperidad como de lotería; pero las tareas y oficios fundamentales desmejoran en cantidad y calidad de mes en mes. Nosotros, simplemente, no hemos podido conseguir en todo el verano que nos arreglen a fondo el tejado de la casa. Lo que se ve por aquí es una mezcla rarísima de prosperidad y pobreza, de progreso y de rutina, de capacidad personal y escaso rendimiento, de inteligencia y dispersión.
A los pocos meses de haber venido –todavía en luna de miel con el país y con las gentes– un episodio de orden particular y doméstico nos afectó de un modo que podría parecer desproporcionado (prueba de que para nosotros no era sólo particular y doméstico o no lo era superficialmente). Me refiero a la injustificada marcha del matrimonio que había estado al cuidado de Olegarita y de la casa; gentes a las que creíamos fundamentalmente buenas y fieles y a las que considerábamos como de familia. El desconcierto que nos produjo su comportamiento fue muy doloroso, porque venía a ser una especie de demostración de que se nos consideraba como intrusos: por mucho afecto y consideración que mostrásemos veníamos a ocupar un sitio que ya otros consideraban como suyo. Y esto que sucedía en la propia casa, se adivinaba entonces como amenazando en torno.
*
Han pasado unos días y he perdido la pista de lo que quería decir. Me parece que lo último lo había traído especialmente a cuento para explicar nuestra prolongada permanencia en Rianjo. Como tuve que encargarme de la casa y del cuidado de Olegarita, a quien de ninguna manera queríamos dejar en manos extrañas sin tantear primero hasta dar con alguien de plena confianza, tuvimos que quedarnos aquí en Rianjo, sin poner casa en Madrid. (Creo que lo intentaremos en enero, aunque nos intimida un poco la merma de nuestros ingresos por la baja del peso argentino). Esa ha sido también la causa de que no hayamos entrado en relación más frecuente y directa con el ambiente intelectual español. Hemos hecho una vida un poco retirada, que es a lo que tendemos si no hay especiales solicitaciones de fuera. En muchos aspectos, pues, no tenemos experiencia. ¿Es eso beneficioso o perjudicial? No sé. En otros tenemos una experiencia rica y honda, no fácilmente comunicable quizá, pero que no es pesimista.
Bueno, mejor es que salga esta carta tan aplazada otra vez. Ya Rafael os dice cuánto nos gustaron los hermosos libros de Unamuno y Lorca y cómo nos hemos alegrado del premio Palanza para Luis. También nos alegramos mucho –en otro origen de cosas– de las mejoras de Ranelagh. ¿Cómo os va en el nuevo y espacioso departamento?
Escribidnos. No os venguéis.

Saludos a todos los amigos, sin olvidar al ingeniero Díaz, aunque no nos visitó por segunda vez como había prometido. Para vosotros, con muchas felicitaciones, un fuerte abrazo de

Carmen

[Manuscrito:] Que se consideren nombrados todos los buenos amigos, pues a todos los tengo muy en el recuerdo.

1962-11-19
Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1962
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1962 en 19/11/1962


El Castro, 19 noviembre 1962

Queridos Luis y Maruja:

Hemos pasado unos días en el Castro que, a pesar de haber coincidido con mal tiempo, nos parece un paraíso.
Nos vamos forzados por pequeños deberes que exigen fechas; si por gusto fuera, nos tendrían que echar. Aparte de Isaac y Mimina, los chicos son formidables: guapos, simpáticos, inocentes... y la casa y todo lo que compone el ambiente, resulta, como ya sabéis, agradabilísimo.
Y de nuevo, como siempre, tenemos que asombrarnos de que Isaac sigue yendo y viniendo a Magdalena. Eso sólo puede suceder por los extremos: o por avaricia o por generosidad. Siendo imposible en este caso el primero, queda el segundo, del que se beneficiarán muchas cosas, si no exagera hasta el extremo de transplantar a estos tres preciosos arbolillos...
En mi última carta, demasiado respetuosa para vuestras decisiones, no quise apremiaros para que os vinieseis. Pero creo que hice mal. Vuestro sitio está aquí. Alguna vez he oído la frase: “Luis tendría que volver a empezar” (lo cual no es cierto porque, para cualquier país, incluido el suyo, Luis tiene ya mucho camino andado). Pues que vuelva a empezar, si ésa es la condición. Le sobran amor a su tierra y capacidad de trabajo para ello. Esta es mi versión de las conversaciones que hemos tenido con Isaac y Mimina; mejor dicho, de las conclusiones a que he vuelto a llegar; a las mismas que llegó hace mucho tiempo.
Nada más, pues he de poner unas palabras a los demás amigos, si llega el tiempo.

Un gran abrazo

Carmen

1962-12-23
Carta de Seoane a Paz Andrade. 1962
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Paz Andrade. 1962 en 23/12/1962


Buenos Aires, 23 de Diciembre de 1962

Sr. D. Valentín Paz Andrade
Vigo

Mi querido amigo:

Hace meses que debí haberte escrito, pero por muchas razones entre las cuales cuento mi trabajo por un lado y mi pereza por el otro, no lo hice. Perdóname. Escribo ahora brevemente para desearos a Pilar, a Alfonso y a ti unas felices fiestas de fin de año y un próspero 1963. Nosotros, seguramente en marzo, estaremos por Europa, en Suiza nuevamente y luego, no sabemos en qué mes, iremos a Galicia pero esta vez para estar más tiempo y trabajar en algunas cosas que me interesan. Quizás para entonces podamos poner en marcha el plan de que hablamos hace dos años. Tengo además para Galicia algunas iniciativas que pueden ser útiles, aprovechando viejas artesanías descuidadas desde siempre. Pero todo esto es cuestión de hablarlo ahí y de estudiarlo con calma pues mi ambición en estas cuestiones sería la de poder competir con los países del Báltico y estoy seguro, que en cuanto a calidad de trabajo, tradición e ingenio, se puede.
Por mi parte, aquí, trabajé mucho este año. Hice murales con nuevas técnicas, una colección importante de grabados, e ilustré para Losada dos libros de gran formato similares al de Unamuno y Lorca del año pasado, uno de Neruda y otro de Alberti. Además conseguí el más alto premio de pintura argentina, el Premio Palanza, que otorga la Academia Nacional de Bellas Artes. Por otra parte museos norteamericanos y el de Caracas en Venezuela, adquirieron obras mías. En cuanto a Galicia continué durante todo el año con las audiciones radiales semanales de Galicia Emigrante y del Centro Lucense. Tengo reunidos alrededor de 500 artículos radiales de los cuales cien o más son estudiando diversos puntos de vista, pienso que totalmente originales, cuestiones referidas a arte y personajes de Galicia. Todo este trabajo me distrajo, como te digo al comienzo, de mis obligaciones de amigo. Además la pereza para escribir cartas sobre todo viviendo el Buenos Aires convulsionado y en crisis de 1962, sin que se ofrezcan perspectivas de cambio para el año próximo y se tenga fé por parte de nadie en cualquier política que no aplique cambios radicales en las estructuras del país. La inmoralidad reinante es absoluta y el pueblo está a merced de los aventureros como no lo estuvo nunca. Los técnicos argentinos emigran para su trabajo hacia otros países americanos y a Europa. Pero todo esto es para hablarlo también largamente.
A principios de año os enviamos nuestra nueva dirección, Montevideo 1985, piso 13, Dto. 68. Un departamento muy bonito con un gran estudio y una espléndida vista sobre el río. Supongo tendréis noticias por Isaac Díaz Pardo, que al marcharnos ahora dejaremos cerrado. Esto es todo. Te ruego que me escribas, quiero saber algunas noticias de ésa. En estos días recibí una carta de Dieste que se la contestaré dentro de unos días. Él nos trasmite el encanto que le produce su regreso.

Reiterando felicidades un abrazo para los tres de Maruja y mío y tú recibe uno fuerte de tu amigo:

[Seoane]

1962-12-23
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1962
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1962 en 23/12/1962

Buenos Aires, 23 de Diciembre de 1962

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Sin noticias tuyas desde hace mucho tiempo y suponiendo en tu poder un libro que te envié por el ingeniero Díaz Dorado, aproximadamente en Julio, te escribo hoy para felicitaros a Evelina y a tí con motivo de las fiestas de fin de año, deseándoos para el 63 toda clase de venturas. De paso te daré unas pocas noticias mías. En marzo, a mediados seguramente, estaremos en Suíza donde pensamos quedarnos algún tiempo. Luego iremos a esa, quizás por agosto o setiembre, no puedo concretar cuando, dependo de Suíza, pero pienso quedarme en Galicia todo el tiempo que pueda. No tengo ningún plan fijo y sí muchas ganas de realizar algunas iniciativas que desde hace tiempo me vienen preocupando. Durante este año he trabajado mucho. Hice una cantidad importante de grabados, algunos murales con técnicas distintas y me concedieron en octubre pasado el Premio Palanza, el más alto de este país que otorga la Academia Nacional de Bellas Artes. Algunos museos norteamericanos y el cada día más nutrido de Caracas, me compraron obras. En cuanto a Galicia continúo haciendo mis notas para las ediciones radiales de Galicia Emigrante y del Centro Lucense. Tengo reunidos más de quinientos artículos de los cuales unos cien tratan de temas de arte y personajes gallegos desde puntos de vista creo que originales. Quizá algún día pueda hacerse un tomo o dos con la selección. Desde luego he comentado todos los libros de Galaxia que me fueron llegando en estos años. Pienso que he sido el único que los comenta en su casi totalidad. Ahora mismo preparo la nota de Dos arquivos do trasno de Dieste, cuya edición me gustó mucho, mucho las ilustraciones y la tapa de Xohan Ledo y me produjo una gran alegría verlo reeditado. Pienso que mi único vínculo actual con la colectividad son esas audiciones, y, aunque volví a aceptar ser de la Comisión de Cultura del Centro Gallego, no creo que pueda hacer nada, o, si algo, muy poco en estos dos meses que faltan para mi marcha. Quizá pueda trabajar al regreso, pero pienso que sea un regreso por muy poco tiempo.
Tambien acaban de salir publicados por Losada, con grabados en madera míos, otros dos libros de gran formato, como los de Lorca y Unamuno, de Neruda y Alberti, La insepulta de Paita del primero, un poema último y espléndido dedicado a la amante de Bolívar, y Sobre los Angeles de Alberti. Fué, pues, un año de trabajo del que estoy contento y a pesar de la crisis inquietante diaria que vivimos en Buenos Aires. En marzo, como te dije en mi última carta de hace meses, me mudé de casa, vine a un departamento nuevo, hecho según mis necesidades con un buen estudio y con una espléndida vista al rio: Montevideo 1985, piso 13, Dto. 68, para recordarte la dirección. De ahí no tengo más noticias que las que me envió Dieste en una carta reciente y alguna que me transmitió Prada.
Me gustaría que tu me enviases noticias tuyas y de los amigos comunes y de tus proyectos. Sé que estás dedicado a Galaxia y me alegró mucho saberte consagrado a esa obra. Pero ¿por qué no me escribes? Alvarez Blázquez estuvo aquí solo unos días. Apenas pude estar con él. Quedó en regresar desde Montevideo, pero no lo hizo lo cual constituye para mí y para algunos amigos un misterio curioso, supongo que se sintió agobiado por la obsequiosidad de los líderes de la colectividad. No sé. De cualquier manera sentí mucho no haber estado más con él, además yo le estoy agradecido por las molestias que se tomó por nosotros en Vigo y no tuve manera de corresponderle en ésta.
Bueno, recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y tu uno muy fuerte de tu amigo:
Seoane

1963-00-00
Carta de Cuadrado a Seoane. 1963
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Seoane. 1963 en 00/00/1963


1963

Luis Seoane

Querido Luis:

Parece un sueño escribirte a Galicia. Esa tierra tan nuestra.
Tengo siempre tus noticias, vía indirecta, aunque las recibo con la emoción y lealtad de siempre.
Ariel, siempre el mismo gran Ariel, te contará de mis cosas, de mis trabajos.
Pero lo importante hoy es que tenemos a David Álvarez, ¿lo recuerdas? Tenemos a David Álvarez en la cárcel de Vigo. Ocupó puestos de importancia en las Juntas de la Federación y el Lucense, y de otras entidades gallegas.
Hemos hecho muchas gestiones por su libertad. Te informamos de esto para que tú, ahí más cerca, veas la manera de quien puede influir para lograr que David vuelva en libertad a Buenos Aires.

¿Como estáis? Tu y Maruja recibid mis abrazos.

Arturo

1963-01-03
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1963
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1963 en 03/01/1963

Vigo 3-enero 1963
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Acabo de recibir tu afectuosa carta del 23 de diciembre último. Me alegró de verdad, pues hacía mucho tiempo que no me llegaban noticias directas vuestras. Si piensas un poco, debes de recordar que te escribí en dos ocasiones, sin que me hayas contestado en ninguna de ellas. También acusé recibo del libro que me mandaste por Díaz Dorado, indicándote cuanto me había gustado y lo muchísimo que te lo agradecí. ¿Estás seguro de que no te ha llegado esa carta? ¿O quizá se encuentra aún en tu anterior domicilio? Desde luego, aquí no ha llegado devuelta, a pesar de que llevaba remite. Es ya la segunda vez que ocurre una cosa semejante, y no sé a que atribuirla. Tampoco vino a verme de nuevo Díaz Dorado, antes de su regreso, como habíamos quedado.
Muchas de las noticias que me das –y que tanto me satisfacen– ya las conocía por amigos comunes. Aunque tú espacies tanto la correspondencia, no por eso dejo de saber de tí. Siempre pregunto por vosotros, cuando encuentro ocasión propicia, y conozco muy bien –como conocemos todos aquí– el enorme prestigio que has alcanzado en los medios artísticos e intelectuales, por la importancia y seriedad de tu obra.
El libro de Dieste está produciendo una gran sensación en cuantos lo leen. En realidad, se trata de un libro que puede considerarse inédito, pues aparte de haberlo revisado y enriquecido el autor con nuevos materiales, la anterior edición sólo era conocida de una minoría insignificante. Tanto el talento narrativo que los cuentos evidencian, como la bellísima expresión idiomática, sorprenden unánimemente a los lectores.
Emilio vino muy satisfecho del breve contacto que ahí tuvo con vosotros. Al parecer, proyectaba volver a Buenos Aires, como os había prometido, pero se le presentó la oportunidad de ir a Caracas –con gastos pagados– donde tiene un sobrino, y quiso aprovecharla. Fué ese el motivo, y no otro, de que no cumpliese el propósito de volver a esa. Supongo que te lo habrá explicado ya, pues me dijo hace unos días que te había escrito. Por él, y por otros, sé que tenéis un departamento estupendo, con una vista muy bella sobre el río.
Me agrada muchísimo la noticia que me das de tu próximo viaje a Suiza, y más aún la de que vendrás a Galicia a pasar una larga temporada. Tengo verdaderos deseos de verte de nuevo, y de que te asientes aquí, donde, seguramente, tantas cosas podrás hacer.
Yo estoy muy dedicado a la labor editorial. Era necesario, porque si hay muchos que trabajan en el plano puramente intelectual, son pocos los dispuestos para la tarea de organización activa y tenaz. Me corresponde, pues, a mí este esfuerzo ingrato y anónimo. Pero me siento contento porque así puedo hacer algo positivo.
Claro está que, en el orden personal, apenas puedo hacer nada. Aunque acariciaba la idea de ir preparando un libro que tengo proyectado hace tiempo, no cuento con tiempo alguno para ponerme a él.
De por ahí nada sé, fuera de lo que tú me dices, y de lo que me dijo Prada cuando estuvo por estas tierras. Del propio Centro Gallego no tuve más noticias que la de la constitución de la nueva Junta Directiva.
No dejes de comunicarme la fecha de tu venida a Galicia, y de la marcha de todas tus cosas, pues no necesito decirte el interés y el cariño que todo lo tuyo me despierta.
Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1963-01-12
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1963
Nova York
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1963 en 12/01/1963

12
enero
1963

Sr. D. Luis Seoane López
Montevideo, 1985, piso 13, Dtº 61
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Nos ha producido una viva satisfacción tu carta del 23. No necesitas formular excusas, porque todos sabemos el abrumador trabajo que pesa sobre ti, como sobre tantos otros encadenados a la angustia del tiempo que pasa, con una celeridad anuladora.
Sería una gran suerte para Galicia y para nosotros, que se lograra la posibilidad de retenerte definitivamente. El proyecto de fundar una gran editora en Galicia, lo estimo viable. Días pasados, con ocasión de acompañar a Orense, al donador del premio “Galicia”, que se entregó a Vicente Risco, el tema volvió a ser motivo de conversación. Feliciano Barrera, el mecenas a quien me refiero, y Manuel G. Cerezales, el actual Director de Faro de Vigo, casado con Carmen Laforet como sabes, eran los otros interlocutores.
Barrera tiene una posición económica muy fuerte, y se halla implicado en negocios de gran envergadura. Es hombre de extracción humilde, surgido en una aldea de Ponteareas, que siente atracción por la economía y la mejora social de Galicia. Parece dispuesto a apoyar o fundar una empresa cultural, abierta al exterior, propicia a canalizar los valores gallegos.
Procuraré continuar en contacto con estos elementos, especialmente para cercionarme bien de que no les mueve cualquier finalidad política, o cuando menos partidista. De cualquier modo, juzgo viable la posibilidad de llegar a algo. Creo que Álvaro Gil, bien emplazado en el mundo financiero, y con un espíritu sensible y abierto, podría ser un elemento importante en la tarea.
Te felicito cordialmente por el premio “Palanza”, así como tendría que hacerlo por tantos otros motivos. Conozco el libro de Lorca, que recibí oportunamente, y que me produjo una viva satisfacción, no solo por los estupendos grabados que has incorporado a la obra, como también porque el nombre de Federico, el tuyo y el de Gonzalo Losada quedarán en la historia de la cultura ligados en una forma tan gentil y justiciera.
Gonzalo Losada me anunció también el envío del libro de Unamuno, y ahora el de Alberti. No he recibido el de D. Miguel, ni conozco el de Pablo Neruda, que sigue produciendo como un gigante. Del homenaje a Alberti he tenido noticias por Blanco Amor, que dentro de unos días debe llegar a Madrid.
Tocas en tu carta un tema que me interesa vivamente, me refiero a las viejas artesanías descuidadas, que están esperando unas manos nuevas para cobrar vida otra vez. He visto en Atenas y especialmente en Roma, piezas elaboradas en los países del Danubio y más al Norte, verdaderamente extraordinarias.
Una vieja predicación mía, en relación con las fábricas de cerámica de aquí, Pontesa y Álvarez, que pertenecen al mismo dueño, pudieran fructificar en forma interesante. Se trata de fábricas de gran producción, que han expuesto recientemente en Hanover. Se encuentran, como yo le había vaticinado, en la inferioridad de la falta de originalidad en la decoración y modelaje, y comenzaron a preocuparse por adquirir elementos técnicos, a base de artistas gallegos. Sería muy importante que pudiera llegarse a orientar en un sentido de mayor nobleza artística y mayor autenticidad una fabricación en gran escala, como la que aquí se ha emprendido en este ramo.
Isaac con su familia estuvo recientemente almorzando con nosotros. Supongo que ya habrá aterrizado en Magdalenta. De Dieste, pocas noticias. Es una lástima que no colabore asiduamente en los periódicos gallegos, a pesar de que ha sido invitado con insistencia, según me dicen. Supongo que estará preparando en el rincón natal alguna obra importante.
Con motivo del acto a que antes me he referido, estuve un momento con Risco. Le encontré al pie de la camilla, arrebujado en una butaca, mas esquelético que en su anterior apariencia, pero con vivacidad de espíritu. Los médicos están inquietos, porque de vez en cuando el sistema circulatorio hace crisis y es necesario apelar a remedios heroicos para restablecerle. Es posible, aunque muy difícil, que remonte la claudicación actual.
Espero que nos informéis más concretamente sobre vuestro viaje y punto de aterrizaje en Europa.
Pilar, que pasó últimamente una temporada poco satisfactoria, se encuentra ahora bastante mejorada. Os envía, lo mismo que Alfonso, sus más encendidos afectos, que harás presente a Maruja con los míos.

Recibe el más cordial abrazo de tu siempre incondicional amigo,

Valentín

1963-04-04
Carta de Seoane a Núñez Búa. 1963
Xenebra
La Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Núñez Búa. 1963 en 04/04/1963


Ginebra, 4 de abril de 1963

Sr. D. José Núñez Búa
La Plata

Querido amigo:

Te escribo desde Ginebra donde me quedaré dos meses o algo más. Me gusta Suiza y en esta ciudad viven algunos amigos españoles y argentinos a quienes puedo ver cuando siento nostalgia de hablar de Argentina y España, y castellano, pues gallego se siente ahora a menudo por las calles de Ginebra y de las otras ciudades del norte de este país.
A Laxeiro y a Díaz Pardo les escribí sobre esto. En 1960 apenas había emigración española aquí. En menos de tres años se calcula que entraron alrededor de 16.000 inmigrantes, una gran parte gallegos. Suiza progresa notablemente. A Ginebra la consideran por su progreso industrial y por la cantidad de fábricas europeas y norteamericanas que se establecieron aquí en los últimos años, como una especie de Chicago. Pienso que esto no es un honor para la patria de Rousseau y la adoptiva de Voltaire, aunque se une perfectamente con su tradición calvinista ya que, según parece, fueron los consejos de Calvino los que la convirtieron en emporio relojero e industrial. De cualquier modo se nota que las gentes viven cómodamente y necesitan de mano de obra extranjera para poder desenvolver su comercio e industria. Sin embargo los suizos sueñan con América, temen a la posible guerra, a las andanzas de De Gaull[e] y de Adenauer y piensan en el continente americano como un lugar de libertad, con selvas y grandes pampas, remoto para cualquier contienda, naturalmente, que europea. No se imaginan guerras que no sean europeas. En este sentido no han mejorado desde 1960. Los técnicos en general marchan en cantidad a otros países, a África, Norteamérica sobre todo, y las simpatías de los que se dirigen a América del Sur las tiene San Pablo, en Brasil. De una verdad están seguros y la temen y es que, en caso de guerra, Suiza no podría quedar neutral, tiene demasiados compromisos con uno de los dos bandos que hasta ahora aparecen como beligerantes. Claro que puede cambiar, pues la política suele depararnos grandes sorpresas.
Hasta ahora hemos andado por otras ciudades de Suiza: Berna, Zurich, Basilea, Winterthur. Dejamos las más cercanas a Ginebra para más adelante. De momento quiero pintar, trato de preparar alguna exposición que es posible pueda hacer de grabados y pintura. También recoger notas para enviar a El Día y tratar de normalizar mis colaboraciones a Galicia emigrante. Ya envié una referida a los inmigrantes gallegos en Suiza, con algunos datos que logré conseguir hablando con algunos de ellos. Los días aún viendo museos y galerías de arte y momentos, se nos hacen largos y tengo las mañanas dispuestas para el trabajo. Las noches resultan más largas que los días pues Suiza es una inmensa fábrica donde todo el mundo madruga y se acuesta tempranísimo. En esto les queda, como en otras cuestiones, un fuerte resabio de país campesino.

Bueno, nada más por hoy. Saludos de Maruja y míos para Otilia y para ti y tú recibe un fuerte abrazo de:

[Seoane]

1963-04-04
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1963
Xenebra
Magdalena (Arxentina)
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1963 en 04/04/1963

Ginebra, 4 de abril de 1963

Sr. Isaac Díaz Pardo
Magdalena
Pcia. de Buenos Aires

Mí querido amigo:

Aquí estamos instalados en Ginebra hace tres o cuatro días. Hasta ahora no hicimos más que ir de un lado a otro viendo todo lo que hemos podido, museos, exposiciones, en Basilea, Zurich, Winterthur, Berna y aquí, además, naturalmente, de los monumentos y de lo que se ve por la calle que es mucho.
Ahora alquilamos un departamento de una habitación para quedarnos en esta dos o tres meses y trabajar. Ya empecé a pintar. Es posible que exponga en Zurich grabados y en Basilea pintura y grabados, dentro de unos días creo que se concretará algo. Hemos visto muchos juegos de porcelana en vidrieras y grandes almacenes de diversa procedencia, algunos muy buenos y extraordinariamente bellos, pero creemos, Maruja y yo, que no alcanzan en calidad a lo que haces. Uno de estos días, mañana o pasado iremos al Museo Aridna de esta ciudad, exclusivamente consagrado a cerámica y porcelana y que en viaje pasado no nos enteramos de su existencia. Parece que es un museo notable. De antemano tiene el interés de su especialización y de que abarca obras desde la antigüedad hasta nuestros días y de su carácter universal. Es un museo que se mantiene cerrado dos o tres meses del año y se inaugura el 10 de abril. Es posible que nos hubiésemos enterado de su existencia la otra vez por encontrarse cerrado. A Laxeiro le he escrito sobre los emigrantes gallegos en las ciudades suizas y también envié una nota para la audición de Galicia Emigrante. Es impresionante la cantidad de gallegos que vienen y de españoles en general, pero abundan más los procedentes de Galicia. Se siente constantemente hablar gallego por las calles y vienen a trabajar en los oficios más humildes pero son bien retribuidos en sus trabajos. Ganan de 800 a 1200 francos suizos, es decir, alrededor de 30.000 pesos argentinos y la vida en ésta les permite, según nos dijeron algunos, enviar de 2.000 a 3.000 pesetas por mes a sus casas, pero deben trabajar duramente. Es tremendo el caso de España. La gente más útil para el trabajo y la que está en la mejor edad debe salir por Europa para poder vivir, perdiendo el país destinado a criar hombres que solo han de servir a otras naciones. Nosotros nos detenemos cada vez que sentimos unas palabras en gallego. Los conocemos desde lejos por las calles, por el color rosado de los rostros y por la robustez en general. “Cando van, van como rosas...” decía Rosalía de los que iban a Castilla en el siglo pasado. ¿Cómo volverán los que vienen de estos países del centro y del norte de Europa? ¿Y existe alguien ahora, en Galicia, que se conmueva por ellos como Rosalía y Curros en el siglo pasado? Muchos seguramente no volverán como turistas, se desprenderán para siempre de su familia y de su tierra. Aquí los españoles deben adaptar su idioma al italiano para que puedan comprenderlos, y, en general, la población, por lo que nos dijeron, los prefieren a los italianos.
Bueno, me gustaría tener noticias tuyas y de los tuyos y saber que haces nuevo. Por mi parte quisiera que pintases y escribieses además de hacer porcelana. Creo que tienes capacidad de trabajo para hacer las tres cosas sin descuidar ninguna. Escríbenos.

Un abrazo de Maruja y mío. Saludos para todos los amigos. A Mimina le va escribir Maruja a Galicia. Otro trabajo para ti de:

Seoane

1963-05-07
Carta de Seoane a Poggi. 1963
Xenebra
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Poggi. 1963 en 07/05/1963


Ginebra, 7 de Mayo de 1963

Srta. Elena Poggi
Buenos Aires

Estimada amiga:

Recibí su carta en la que me participaba su proyecto de hacer un trabajo sobre dibujantes argentinos, que a mí, personalmente, me parece muy útil e interesante, pues es un aspecto del arte que generalmente no se estudia y que, sin embargo, es fundamental. En mi caso como dibujante y grabador he publicado 14 álbumes en Buenos Aires desde 1937, que comencé con uno de dibujos satíricos contra el franquismo. La bibliografía de ellos está en el último catálogo de Bonino con motivo de la muestra de grabados, de agosto del año último. En Bonino, Billy, puede facilitarle alguno de ellos que tiene prólogo mío como es el caso de Libro de tapas, Segundo libro de tapas, Doce cabezas, etc. En 1946 fué seleccionado Homenaje a la Torre de Hércules editado por Nova, por la Pierpont Morgan Library de New York, como uno de los mejores libros de dibujos publicado entre 1935 a 1945. En la librería del Centro Gallego (Belgrano y Pasco) debe estar otro, Figurando recuerdos hecho en 1959 y en El Ateneo debe aún haber Paradojas de la Torre de Marfil. Alguno de ellos los tiene Varela. En cuanto a ilustraciones hice muchísimas; para Sartre y Huxley, en Losada; Quevedo y Conde de Gobineau, en Poseidón; Varela, en Nova; Alberti en Emecé y Losada, en ésta última Editorial juntamente con Unamuno, Neruda y Lorca (grabados en madera), y para libros de Yeats, Blake, el mismo Alberti en Botella al mar. Para Lorenzo Varela, Girri, Dora Melella. Miguel A. Asturias, Betina Edelberg y otros tambien en Botella al mar, creo que ya todos están agotados. He ilustrado muchos libros y hecho la tapa para centenares de ellos, además en los libros de Botella al mar hice retratos a casi todos los autores argentinos que allí se publicaron, recogidos muchos de ellos en un pequeño librito, que también debe encontrarse en El Ateneo, titulado Testimonio de vista, tambien con prólogo mío. Antes de Buenos Aires, en Galicia, ilustré libros de poetas contemporáneos míos y con la guerra civil se perdió en la imprenta donde debía imprimirse, por asalto de los franquistas, un álbum titulado Síntesis del crimen de tendencia surrealista. He dirigido gráficamente varias editoriales desde 1939 aproximadamente y alterné siempre la pintura con el grabado y la ilustración.
Yo no sé el tiempo que estaré por Europa pero pienso que si puedo me quedaré hasta fin de año. Estos datos que le envío creo que pueden servirle, sino le ruego me vuelva a escribir y yo le participaré aquellos que necesite. Por mi parte siento no tener nada aquí con que poder orientarla y serle más útil. Apenas traje nada conmigo únicamente las últimas ilustraciones para Losada. Pero esos autores que cité todos deben tener los libros que yo les ilustré y pueden seguramente facilitárselos. Si hacen este libro sobre dibujantes, por cuya idea la felicito, no olviden a los extranjeros contemporáneos nuestros que trabajaron ahí: Clement Moreau, Attilio Rossi, Gubellini, Toño Salazar, etc., que han hecho obra satírica o de ilustradores muy interesantes.
Por aquí, como siempre, estoy trabajando. Para tener vacaciones tendría uno que ser militar y ya es tarde para seguir una carrera tan productiva y nunca sujeta a investigaciones de comisiones especiales. Una carrera en la que uno pueda llegar, solo con sueldos, a dueño de estancias. Escríbame por cualquier cosa que necesite. Por mi parte le agradezco mi inclusión en este trabajo suyo.

Reciba usted con el saludo de Maruja el afectuoso mío:

[Seoane]

1963-05-12
Carta de Scheimberg a Seoane. 1963
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1963 en 12/05/1963

Domingo, 12 de mayo 1963

Querido Seoane:

Recibí su carta del 30 de abril –que debe haberse cruzado con una mía del martes 16 de mismo mes–. Allí, en mi carta, después de darle noticias de la iniciación de nuestra temporada artística y de las sombrías perspectivas que nos deparaba nuestra absurda y confusa situación política, le prometía para una próxima carta hablarle de Biografía Precoz1de Evtouchenko –que leí con verdadero interés y deleite. Pero las cosas de aquí están cada vez más enredadas y sería absurdo que pierda y le haga perder tiempo con comentarios que Vd. debe adivinar, pues que en este aspecto (el que sirve de leit motiv a la biografía de Evtouchenko –y que constituyó repetido tema en las Memorias2 de Ehrenburg) siempre hemos coincidido. En la interesante interviú que en Letres francaises precedió a la dicha biografía precoz, dice Evtouchenko que el hombre comunista tiene la obligación de denunciar el error donde lo descubra (y más si se trata de fraude o mala fe) y con más razón –dice– debe hacerlo el poeta–sin preocuparse del uso que de esa denuncia puede hacer el enemigo. Y así es, en efecto. Con el pretexto de cuidarnos de servir al enemigo, se pretende –a menudo con mala fe– de acallar una crítica justa –sin darnos cuenta que con ello hacemos un doble daño: el de ocultar una verdad y el de provocar la sospecha en cuanto decimos después. En este sentido, talvez el aspecto más vulnerable que ofrece la obra de Ehrenburg es el de haber callado cosas que no pudo ignorar y que debió denunciar. Pero dije que no iba a hablarle de esto. Ya tendremos ocasión de hacerlo en otro momento más propicio que éste que estamos viviendo aquí, en nuestro país. Estamos acercándonos a grandes pasos a un gobierno militar y no sería extraño que esto suceda mañana mismo, antes de que tenga tiempo de despacharle esta carta. Y lo peor es que no hay perspectiva de evitarlo, ni posibilidad. Los partidos (y esto es algo más de lo mucho que le debemos a Frondizi) están divididos y desarticulados, sin saber para dónde enderezar; y algo parecido le pasa al movimiento obrero, internamente dividido por intereses de fracción y gobernados por dirigentes venalles –y en el mejor de los casos, cobardes– Todos los días leemos nuevas proclamas y declaraciones –que casi siempre sólo sirven para disimular intenciones. A menos de 2 meses de la fecha señalada para las elecciones, Rauch se descarga con un memorial en el que exige –como condición para posibilitar las mismas– aparte del cambio de todo el equipo civil de Gobierno, la modificación de todos los códigos, y no sé cuántas cosas más. Todo esto sería para reír si no fuera tan trágico. Un ex-diputado radical amigo, el doctor Carlos E. Cisneros, me recordaba hace apenas algunos días, a propósito de lo que nos está pasando, la envidia conque no hace aún más de un par de décadas le hablaban de nuestro país en los demás de latinoamérica... Y pensar que ahora, hasta en el Congo africano le hablaron despectivamente de la Argentina al ingeniero Casella en un viaje que acaba de hacer no hace más que algunos meses. Y a la descomposición de los partidos se una la falta de hombres que puedan significar siquiera una esperanza. La desorientación, el desconcierto, son totales y sólo Dios sabe cuándo saldremos de esto –y cómo!–. Entretanto el pueblo sigue inconmovible, indiferente a todo –como si en este juego nada tuviese que ver: una insensibilidad y una indiferencia que alarman. Creo que somos uno de los pocos países donde el asesinato de Julián Grimau ha pasado casi inadvertido. Solamente una protesta del Centro Gallego y de una agrupación republicana; y nada más. Ni una protesta de nuestra prensa aborregada –que apenas si se hizo eco (y nada más que por un prurito profesional) en la sección de lo telegramas de las muchas protestas habidas en el extranjero –sobre todo, en países de Europa–. Me imagino de la magnitud de éstas, que han obligado a Franco a prometer que en lo sucesivo esos juicios van a ser sometidos a jueces civiles y no militares. Después del asesinato, la burla. Entre las pocas cosas que se han filtrado en nuestros diarios, es interesante la carta que le ha dirigido a Franco el doctor Galarza al día siguiente creo del fusilamiento de Grimau. Ah, si tuviésemos aquí gente de ese coraje!.. Pero para qué derramar inútiles lágrimas cuando lo que se necesita es el valor de arrojar piedras. Que es el que nos falta.
Ya ve Vd., querido Seoane, mientras Vd. y Maruja deambulan por esas calles de Ginebra, la calvinista, a la busca de Dios, nosotros aquí lo andamos buscando para que nos salve: Y como en el caso de Vds., no lo encontramos –o, como en la filosofía kafkiana, se nos cierran los caminos cada vez que más parece que nos aproximamos a Él. Dios te busca!, se titula, según su carta, el folleto que le entregó la salvacionista suiza en el día de Semana Santa que a Vd. y a Maruja se les ocurrió la peregrina idea de buscar a Dios... Y si fuera que no nos busca en realidad, por qué en su estúpida vanidad de Todopoderoso para nada nos necesita? De todos modos, gracias por el paseo a través de calles y vidrieras de Ginebra que con Vds. he hecho. Y si en esto estuviera la razón de ser de Dios? Un pretexto nada más para buscarlo y así buscarnos?
Y aquí voy a terminar. Deseamos saber cómo le va a Vd. en sus cosas y cuáles son sus perspectivas, aunque confiamos en que todo les andará bien –como Vd. y Maruja se lo merecen–.
En lo que a mi se refiere, estoy cada vez más acorralado por preocupaciones de orden profesional –que de nada provechoso me proveen y sí sólo de dolores de cabeza que no me dejan tiempo ni lugar para pensar en cosas mejores. Y lo peor es que creo q’ como las del país, no tienen salida (por lo menos visible).
Aída, que recibió la segunda carta de Maruja, tenía el propósito de escribirle; pero, desgraciadamente, no está ahora en las mejores condiciones de ánimo para hacerlo: van a hacer para dos semanas que se le ha agravado la sordera –y ahora de ambos oídos. Está en tratamiento y esperemos que, en el peor de los supuestos, todo esto no vaya más allá de la necesidad de usar de audífonos. Mientras tanto, casi no salimos. A los amigos tampoco los vemos casi. Esperemos, sin embargo, q’ todo se andará y que nuestros males no duren los cien años del pronóstico popular...
Gracias, Seoane; gracias, Maruja, por vuestras hermosas cartas. Sigan escribiéndonos y téngannos al tanto de cuanto les acontece. Aquí los extrañamos.

Abrazos, etc.

Scheimberg

Ah, espero la tapa para mis Cartas europeas, 1958. –Vale–.

1. O autor refírese á obra Autobiografía precoz de Eugène Evtouchenko
2. Trátase da obra Gentes, años, vida: Memorias, 1921-1941 de Iliá Ehrenburg.

1963-05-13
Carta de Seoane a Burd. 1963
Nova York
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Burd. 1963 en 13/05/1963


Ginebra, 13 de Mayo de 1963

Sr. Lipa Burd
Buenos Aires

Queridos Lipa y Esther:

Estamos inquietos porque no sabemos si habéis recibido o no nuestra carta, enviada hace bastante tiempo, o se perdió vuestra respuesta. En aquella os pedíamos las direcciones, que os rogamos nos enviéis, de Jonquiéres y Cortázar en París, pues las dejamos olvidadas en Buenos Aires con otras y queremos escribirles. Estaremos por esta ciudad seguramente un mes más. He trabajado mucho, pintado nuevos óleos y hecho además acuarelas, procedimiento que tenía casi olvidado. Mis óleos gustan bastante a quienes los ven y estoy muy contento en este sentido. También tengo en marcha alguna exposición de Zurich, en Basilea y posiblemente aquí en Ginebra. Una galería tiene cinco cuadros míos y diez grabados.
Vivimos en un departamento de un ambiente que logramos alquilar y que resulta bastante cómodo a pesar del tamaño y en el que gozo de una luz espléndida. Sin embargo soñamos con España. Estamos deseando ir. Nosotros y seguramente los 16.000 españoles que viven y trabajan en Ginebra. Hemos estado por todas las ciudades importantes suízas a las que hemos ido una y otra vez y hecho bastantes viajes a la Saboya y Alta Saboya, en Francia, paseado por pequeñas ciudades encantadoras, Chamonix, Annecy, o Ivoire, esta es una villa poco más que una aldea medieval, hemos recorrido algunas gargantas alpinas y llegado a laderas montañosas como San Bernardo o Mont Blanc. La naturaleza es extraordinaria en estas alturas por su belleza, y en esta época del año los grises, verdes más variados y amarillos son los colores que más se perciben, aunque siempre estén presentes el ocre de las rocas y el blanco de la nieve, que sirven para entonar el paso del rojo, rojo de flores, al verde, cuya unión no parece tampoco haberla resuelto la misma naturaleza creándose siempre una especie sutil franja gris cuando está situado uno al lado de otro. Observación que ya había hecho en Ranelagh con algunos rojos de las flores de los geranios y el verde de las hojas y los tallos y resultando en alguna especie una planta mal entonada. He visto mucha pintura, la de los museos, la de las grandes exposiciones, como os decía en la primera carta, organizadas por los mismos museos o por instituciones municipales o galerías particulares. Y en Wintenthur, y ahora estos días en Ginebra, los veinticuatro afiches suízos seleccionados con los mejores del año 1962. Todos ellos notables, verdaderas obras de arte de nuestro tiempo, y en los cuales se destaca tanto como la calidad de su concepción y ejecución artística, la calidad de la impresión y del mismo papel en que fueron impresos. Creo que en publicidad los suízos ocupan un puesto importante en esos sectores que se refieren al afiche, composición de avisos para publicaciones, diarios, revistas, etc., y creación de stands, pero sobre todo en el afiche, a mi juicio, es en lo que más se destacan. Son realmente malos o muy mediocres en el aviso cinematográfico. En el afiche, pienso, tienen la ventaja de no dejarse llevar por un aspecto de él, el dibujo, como es corriente en muchos países, sino de entregarse al estudio de su totalidad, conjugando sus distintos aspectos, papel en que se imprime, tintas, impresión y cuidado de la tipografía, además del dibujo, el montaje, o la fotografía.
De esa tenemos muy pocas noticias, las de los diarios franceses, Le Monde, y de aquí que no son nada buenas. Y en cuanto a España toda Europa vibró, como no había ocurrido desde hace diez o más años, por la ejecución de Grimau. Las protestas y manifestaciones fueron de los sectores más distintos, incluyendo la iglesia, muy importante en este caso, porque se manifestaron jerarquías eclesiásticas de Francia, Italia, Suiza, Inglaterra, etc. En Ginebra, solamente, hubo tres manifestaciones y así ocurrió en cada ciudad europea. La protesta fué general.
No os escribo más ahora. Por favor, mandarnos las direcciones que os pido y decirnos si pensáis venir a Europa y cuándo y si habéis terminado con vuestro departamento y si está ya habitado todo el edificio. Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos.

[Seoane]

Saludos a los amigos comunes.

1963-05-22
Carta de Seoane a Scheimberg. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1963 en 22/05/1963


Ginebra, 22 de mayo de 1963

Sr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estábamos verdaderamente alarmados por la falta de noticias directas de ustedes. No sabíamos a qué atribuirlas. Nosotros, es cierto, no escribimos inmediatamente después de nuestra llegada porque no queríamos dejarnos llevar por impresiones rápidas. Su primera carta, la del día 16 de la que usted me escribe, no la hemos recibido. Pero no fue la única perdida. Tampoco recibí una que me envió un amigo mío del Centro Gallego a quien envío semanalmente las colaboraciones de la audición Galicia emigrante. De modo que puede imaginarse la alegría con que Maruja y yo abrimos su segunda carta, la que nos llegó, del 12 de mayo. De mis asuntos, los referidos a la pintura, no puedo decir aún si me va bien o mal. Creo que, en general, me va bien. Es posible que haga algunas exposiciones en Basilea, Zurich y Ginebra, en las tres ciudades o en dos de ellas, aún no lo sé, pues no tengo nada firme concretado, y es también posible que haga un mural de hierro para unas oficinas de Zurich. Gustan mucho mis obras y en este sentido estoy contento, pero la gente es muy lenta para decidir cualquier asunto, y yo, venido de Buenos Aires, soy aquí como un caído de Marte, pues la vara de medir en cuestiones artísticas es París o Nueva York. Para la Suiza alemana, Alemania además de París y Nueva York. Nueva York cada vez menos, pues París recobra en estas cuestiones su influencia. El arte italiano actual no cuenta en Suiza. El caso de Marino Marini, muy comprado aquí, no sirve como ejemplo, pues vivió muchos años en Zurich. Se trata de una influencia económica, de intereses comerciales de galerías en la que nada tiene que ver la calidad de la obra de un artista. En Ginebra, según veo ahora en un diario para transmitírselo a usted, hay 23 galerías de pintura. De ellas dos o tres son directamente sucursales de galerías norteamericanas y llevan el mismo nombre de la casa central, las otras tienen nombres independientes, pero sus dueños son agentes de venta de grandes galerías de París. El marchand, aquí, más que un agente cultural es un agente financiero que depende de otros agentes financieros de tipo distinto. La obra de arte posee un valor económico al que se atiende en primer término y, concretamente, la banca le dedica especial atención. Un marchand de París o de Nueva York invierte sumas muy importantes en la propaganda de un artista contratado por su galería, le hace intervenir en exposiciones internacionales, bienales, concursos, etc., promueve campañas de prensa por medio de ensayos de expertos, reportajes sobre el artista, su vida, sus costumbres, etc. Todo sirve como pretexto de la nota, el castillo que compró Buffet que es un pintor de 32 o 35 años a quien espera un porvenir más glorioso que su pasado; la colección de perros de otro; el amor por los muebles antiguos y las ropas lujosas y extrañas de Mathieu; el catolicismo gaga de Utrillo, cualquier motivo sirve para una nota en París Match o en revistas similares y otras breves notas para agencias periodísticas internacionales, que luego compran y reproducen por precios baratísimos los diarios y revistas de todo el mundo, especialmente las que como en Buenos Aires son exclusivamente comerciales. Luego, también por medio de agentes, los mismo directores, comienza la venta a museos europeos de países ricos, los del Báltico, Suiza, Alemania Occidental, Holanda, Bélgica y es entonces cuando aparece el agente bancario o el experto financiero que invierte grandes cantidades en estos valores. En Suiza, se ve muy bien esto. El experto financiero de cualquiera de esos multimillonarios árabes, por ejemplo, lo que más abundan de países petroleros, o que un día siendo ministros se levantaron con el tesoro de su patria, norteamericanos, o de cualquier parte, compran una cantidad de cuadros del pintor consagrado en París, que tiene ya una cotización alta, y los deposita en un banco suizo sin que el propietario jamás los vea, pues no le interesan como arte, sino como inversión, y sin que esos cuadros vean más la luz en mucho tiempo. Estos cuadros rinden más beneficio al adquiriente que muchas acciones de empresas industriales y comerciales. Calcule usted la suba de valor de una obra de Buffet o cualquiera en su condición, de 1950 a 1960, este cálculo le dará a usted idea del beneficio. De Max Ernst podía adquirirse en París en 1949 un pequeño óleo suyo por unos 15.000 francos de entonces. Ahora, en una galería norteamericana de Ginebra, óleos suyos de tamaño de media tarjeta postal valen 21.000 francos suizos, es decir, alrededor de 650.000 pesos argentinos. Y esto que ocurre en la obra de artistas actuales para con las antigüedades. No hay, creo, pequeña villa suiza, casi aldeas, que no tengan su tienda de antigüedades, objetos extraños que pasan de unas manos a otras creciendo de valor. Creo que me extendí demasiado sobre esta cuestión, pero ello explica muchas cosas. Solana, un gran pintor español, tiene una cotización local en España, pero no la tiene internacionalmente y eso ocurre, por ejemplo, con Carrá en Italia, Figari en la Argentina, etc. Pero todo ello aclara porque lo que se ve en galerías son exposiciones de artistas provenientes de París. Alguien que venga por su cuenta, solo, de Calcuta o Buenos Aires, debe luchar con enormes dificultades y la primera importante es el miedo de las galerías a perder dinero. Sin embargo, por mi parte, no me quejo. Vine, eso sí, en mal mes, debí haber llegado en invierno. Ahora tengo que esperar. Mientras tanto, iremos a España alrededor de mediados del mes que viene luego de pasar unos días en París para ver museos y amigos y volveremos aquí en septiembre. Hemos estado en Grenoble y vimos espléndidos óleos de Matisse, Bonnard, Picasso y los cubistas en general. También notables obras antiguas: Zurbarán, Velázquez, Goya, aparte de los franceses y primitivos. Un notable retrato de Fantin Latour. Grenoble es una ciudad encantadora que como todas las del Delfinado y la Savoya tienen además el atractivo de su soberbio paisaje. Por todas partes, trabajadores españoles en cantidad. Como aquí mismo en Ginebra, castellano, catalán y gallego son idiomas que se escuchan corrientemente por las calles. Anduvimos también por regiones suizas. Hasta estuvimos en Gruyère, el lugar de los famosos quesos que resulta que se hacen sin agujeros, muy compactos y que los agujeros son de Ementhal, un sitio entre Berna y Lucerna. Gruyère tiene un hermoso castillo. He hecho algunas acuarelas de paisajes alpinos. Todo esto me atrae mucho. Pero, en esta época del año, los suizos, por lo menos los que a mí me interesan para mis asuntos, se marchan de vacaciones y nosotros aprovechamos para ir a España.
Tuvimos noticias del tremendo efecto causado por el movimiento europeo de protesta por la ejecución de Grimau, sobre todo de las protestas católicas, de obispos, de congregaciones, etc., que se manifestaron con firmas o en la calle junto a las personalidades de izquierda y los partidos políticos. Los diarios españoles, por vez primera, dieron noticia de algunas de ellas sin alterarlas, aunque luego las comentaran caprichosamente. Pemán arremetió contra Mauriac en el ABC. Es inútil, algo cambia también en España. Pemán usa argumentos que no sirven para un católico francés y que empiezan a no servir tampoco a algunos españoles con miedo al porvenir. Sobre la Argentina, los comentarios son de pesimismo alarmante. Nosotros sentimos no tener más noticias.
Bueno, Scheinberg, nada más por hoy. Lamentamos la enfermedad de Aída. Esperamos que cuando llegue ésta haya mejorado. Nosotros los recordamos siempre y les extrañamos como a todos los amigos de ésa, a los que escribimos y a los que aún no les hemos enviado noticias nuestras. Para todos, todos, un gran abrazo de Maruja y mío y otro especialmente para Aída y usted de Maruja y de:

[Seoane]

1963-06-17
Carta de Núñez Búa a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Núñez Búa a Seoane. 1963 en 17/06/1963

17-6-63

Querido Luis:

Aínda non tiven o vagar suficiente pra facer un pequeño proieito comercial do que podería ser esa empresa na que ti matinas e cuias bases, mellor, fundamentos espós con tanta xusteza, saber e craridade nas túas duas cartas. Fareino. Pol-o pronto, prégoche que copia [sic] das dúas cartas –que supoño terás– llas mostres a Álvaro, primeiro, e dempois a Valentín. Álvaro leeu a primeira e mostrouse disposto a poñer deica 3 millóns de ptas. Se é así, eu trataría, unha vez postos de acordo no básico, de atopar outros cartos. Coido que os atoparei. Álvaro, xa o verías, é home de moita tarefa, pro, pra os amigos, sempre atopa un intre. O único que non fai é escribir. Supoño xa o terás visto.
No Centro conseguín que inviten a González López, pois Martínez López sairá axiña pra Galiza. Eu coido que Emilio tampouco poderá vir, pois ten un curso de vran e non sabe si lle darán 8 días de permiso. O seu libro está no prelo. Coido que atoparemos eiquí tódolos cartos e non precisaremos facer uso do xeneroso ofrescemento de Álvaro. No C[entro] Galego hai ambente –Villamarín– pra contribuir en parte ós gastos do libro de Ben Cho Sey, pero fai falla saber cánto será. Parez que Álvaro ofresceu –díxomo íl– 50 mil ptas. Castro Rial –bó rapaz, paresce– desexa falarche. Ten amigos arquiteitos e ademáis é mandamáis do Faro de Vigo.

Teléfonos:
Ben Cho Sey- 2438932
Castro Rial- 2391392
Álvaro-Oficiña: 318000
Casa: 2612637

Apertas pra ti e Maruxa

Pepe

[Escrito na marxe esquerda:] Cando escribades a Amparo que se lembre do que lle pedín pra o meu afillado carpinteiro, xa estou en relación telefónica ca súa amiga Srta. Laferrere.

1963-07-15
Carta de Núñez Búa a Seoane. 1963
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Núñez Búa a Seoane. 1963 en 15/07/1963


Buenos Aires, 15 de julio de 1963

Sr. Luis Seoane
Cerámicas del Castro
Osedo-La Coruña

Querido Luis:

Me imagino como andarán tus ojos bailando sobre los verdes y tus oídos recibiendo los mil sonidos de la tierra, entre ellos los de la gaita de Rosendo que ya anda en camino de ser un virtuoso. Esos chicos valen más que el padre, ¡que ya es valer!
Con tus cartas como introito daré forma a una fórmula de anteproyecto de sociedad comercial que, luego, tú completarás con nuevas sugerencias, y propondrás las reformas que creas conveniente. Considero oportuno que, con vistas a esa empresa, veas lo que ahí se hace y podrá hacerse: herrería, azabachería, platería, etc. de Santiago; cerámica de Buño; collares de O Grove; telas de lino de Padrón (?). Me gustaría que en Villagarcía vieses a Antonio Ribas Briones, pintor y tallista. Dámaso Carrasco te llevará a él. Dámaso es uno de los pocos que quedan con firmeza, creo. En Cambados había un carpintero que hacía hermosas dornas en miniatura. En Zamora todavía se hacen pañolones de lana bordados. Sería bien, creo, que fueses a Puente del Arzobispo y a Talavera. En la provincia de Toledo todavía se hacen muebles de estilo: bargueños, arcones. En fin, sé que tú sabes buscar e imaginar posibilidades.
Yo no quiero hablar por partes del proyecto con los posibles capitalistas. Creo que hay que darle hecho un proyecto completo. Con la única persona que hablé ahí fue con Álvaro. ¿Lo viste? ¿Hablaste algo del asunto? Creo que tendrás copia de tus cartas, pero, por si no, te envío las copias. Yo aquí sólo hablé con Rey Bringas. Está entusiasmado y quiere ser el representante de la empresa en Norteamérica, y abrir una casa en Los Ángeles. El me dio un Nº de Life (8-3-63) que trae una larga nota sobre el auge del mobiliario español en EE.UU. Le envié un pequeño resumen a Isaac para que te lo entregase. ¡Ah! En Madrid puedes ver las alfombras de cáñamo o esparto que se fabrican en Murcia y en Úbeda (Jaen).
Intenté que el Centro Gallego invitase a González López, pero no puede venir. Creo lo invitarán para el año próximo. El libro del mismo se está imprimiendo. El dinero que falta se reunirá aquí. Hablé ya tres veces a Lamela, pero no acaba de citar a una reunión. Yo me comprometí a hablar a 4 o 5 personas que sé darán dinero.
Escríbeme con lo que se te vaya ocurriendo sobre nuestro proyecto.

Abrazos para todos.

Pepe

1963-08-26
Carta de Seoane a Goldstein. 1963
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1963 en 26/08/1963


El Castro, 26 de Agosto de 1963

Ing. Lázaro Goldstein
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Fui dejando de un día para otro el escribir estas cuatro líneas, pero el género de vida que estoy llevando, de trabajo, de estudio, de ir y venir a sitios distintos, y, en el caso de Galicia, ahora, el de ver parientes y antiguos amigos, me fue impidiendo cumplir con obligaciones tan elementales como ésta de escribir una carta. He trabajado mucho en Suíza y ahora lo hago aquí, en La Coruña, hasta la primera quincena del mes que viene, en un estudio extraordinario, independiente, que me prestó Díaz Pardo, que usted conoce de Magdalena. Hice una buena cantidad de grabados para dos álbumes con temas de Castilla y Galicia que saldrán uno ahora y otro dentro de diez días aproximadamente. Creo que pueden quedar interesantes. He pintado además algunos cuadros para dos exposiciones que realizaré aquí en España y luego de las cuales regresaremos a Buenos Aires. Tanto Maruja como yo estamos contentísimos de volver a estar en los sitios donde transcurrió la mitad de nuestra vida, aún lamentando todo lo que usted se imagina y que nos afirma en nuestra posición. Galicia es un lugar privilegiado de Europa por su paisaje y sus gentes. Por la vieja cultura que se respira en este país y la cortesía de los habitantes. Pero sentimos al mismo tiempo añoranza de los amigos de Buenos Aires. De todos los grandes amigos que ganamos en los veinticinco años de Buenos Aires. De todas las atenciones que les debemos y de todas las discusiones, conversaciones, etc., que hemos venido sosteniendo en ese tiempo. Y sentimos también ganas de descansar en la calle Montevideo. Ahora aprovechamos todo el tiempo que tenemos para ir a ver monasterios, ermitas y castillos medievales situados en las montañas, entre bosques, a pocos kilómetros de la ciudad. Lleno la vista y la memoria todo lo que puedo de visiones de viejas arquitecturas, de ménsulas labradas en granito, de capiteles. Castillos medievales en ruinas junto a castros anteriores a la romanización de Galicia, con más de mil años de distancia de una edificación a otra. Pero de todo esto ya hablaremos con la calma que nos permitan las prisas de Buenos Aires. Ahora sólo queremos Maruja y yo saludarles a Polita y usted, enviarles un gran abrazo y decirles que nuestro silencio último no significa olvido. Hubiésemos querido que ustedes estuviesen con nosotros. Saluden ustedes a todos los amigos comunes y escríbannos algunas letras. Las necesitamos. Otro gran abrazo de Maruja y mío para los dos:

Seoane

1963-11-01
Carta de Seoane a Villamarín Prieto. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Villamarín Prieto. 1963 en 01/11/1963

Madrid, 1 de Noviembre de 1963

Sr. D. José Villamarín
Buenos Aires

Muy estimado amigo:

Ayer envié un cable al Centro Gallego con la tremenda noticia del fallecimiento repentino de Xavier Bóveda. Mañana día 2 se realizará su entierro. Siento tener que escribirle para participar esta triste novedad. Pero quiero que esa Junta Directiva y los miembros de la Comisión de Cultura la sepan por uno de sus colaboradores que, por casualidad, estaba más cerca que nunca de Bóveda. La última conversación que tuve con él fue precisamente acerca del Centro Gallego y de usted particularmente. Unía entidad y personas en su afecto. Recordaba sus cuarenta años de Buenos Aires y la solidaridad permanente de los gallegos hacia su país, Galicia, y entre sí y la labor entregada y honesta de todos ustedes. Lo recordaba con motivo del olvido que se tiene en general en España de todo cuanto hacen sus hijos fuera de ella. Excluíamos de este olvido a Galicia, a donde él aún no había ido pero soñaba ir muy próximamente. Apareció repentinamente muerto sentado en un sillón de su habitación de la pensión que habitaba, con su mismo gesto apacible de siempre.
Yo no sé qué decir. A su lado estaba la pequeña maleta de manuscritos literarios que traía para dar a conocer en Madrid.
Les ruego me perdonen esta carta. Sólo quiero que ustedes conozcan esta noticia primero que nadie en esa. Fue un miembro muy destacado del Centro Gallego y de nuestra colectividad. Fue una honra de ella y de Galicia en Buenos Aires.

Reciba usted y los miembros de la J. Directiva y Comisión de Cultura, el saludo afectuoso de su amigo:

[Seoane]

1963-11-21
Carta de Cabrera a Seoane. 1963
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cabrera a Seoane. 1963 en 21/11/1963


Buenos Aires, noviembre 21 de 1963

Estimado Seoane:

He dejado pasar siglos con la intención de escribirle y como ésta no basta, hoy he resuelto complir. Debo hacer una revisión de todo lo que pensé contarle. Primero, que llegué tarde a Ezeiza y por ello no pude despedirlo, le envío una ilustración gráfica del momento de mi llegada al Aeropuerto.
De la Argentina lo que yo pueda contarle ya estará enterado. Politicamente, hay veintiún millones de habitantes a la expectativa, culturalmente sigue predominando el Twist. Las visitas de María Casares, el Teatro Popular Italiano, el Teatro Alemán, concertistas y directores hicieron que uno pudiera soñar un poco, más los encargados de las boleterías se ocuparon de despertarnos en forma bastante brusca.
De la colectividad, Ud. tiene una imagen tan bien formada que sólo le agregaré los últimos detalles que se adosó. Está de moda ponerse cara a Manuel Puente y genuflexos cantar loas a, como alguien escribió en las páginas de Opinión Gallega, “ó primeiro dos bos e xenerosos” por su “valioso y desinteresado” aporte a la cultura gallega.
El mismo Centro Gallego se encargó de presentar al público en un gran acto la “completa” Historia de Galicia. Surge en estos momentos otro inigualable “patriota”, Valentín Fernández y arrastra a la recua de obsecuentes gracias a su audacia y sus conocidas dotes demagógicas. Pero no todo es malo, en la otra orilla queda constituída la Asociación Uruguaya de Hijos de Gallegos, la componen gente jóven y con deseos de quebrar la barrera interpuesta por la gente vieja que no quiere reconocer que su momento ha pasado. Su primera presentación en público fué un acto poético musical en homenaje a Juana de América.
De mi vida aquí, no puedo contarle nada que sea interesante, a excepción de un hijo que ya tiene siete meses. Esto lo escribo así, en forma simple, porque explicar lo que uno siente me llevaría muchas páginas. Seguimos en la lucha de vender libros gallegos ahora dejando un poco de lado a la colectividad. Exposición en la Librería Verbum, la de Paulino Vázquez, para el aniversario de Cantares Gallegos, exposición en Castellví de Santa Fé, para la semana de Galicia. En la primera, veinte libros vendidos en una semana y en la otra casi setenta títulos en quince días. Según datos obtenidos luego de nuestro balance anual, se vendieron el 52% de libros en idioma gallego, 43% en castellano y el restante 7% bilingües; en cifras no pasaron de setecientos los libros vendidos.
¿Qué es de su vida? Algo sé por Fernández que siempre nos dá sus saludos y por su hermano Rafael que le cuenta a Elsa.
Mis felicitaciones por las audiciones de Galicia Emigrante, por su exposición de La Coruña, por O Meco y El Toro Júbilo y mis sinceros deseos de éxito en Madrid.
Le pido que sepa disculpar lo informal y variado de ésta y reciba Ud. y Maruja mi más sincera muestra de amistad así como la de Elsa.

Alberto Cabrera

[Manuscrito:]
Alberto Cabrera
Pozos 246, 3º 15
Buenos Aires

1964-03-21
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1964
Nova York
A Habana
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1964 en 21/03/1964


A Habana, 21 de marzal de 1964

A Luis Seoane e señora
Madrid

Amigos moi queridos:

Parece que foi onte cando deixamos Bos Aires, e vai pra tres anos. Parece mentira. Sempre tiven unha noción fuxidía do tempo, porque decote me parece escaso, pero nestes trinta meses a cousa resultoume máis veloz ca nunca. Tanto hai que facer e crear aquí e tan a gosto se fai, que non se sinte o paso do tempo. Porque aituar en Cuba, anque se trate do labor máis modesto, é sentirse útil, sentirse protagonista de algo, moi importante no seu conxunto. Este país é un laboratorio en moitos aspectos. E é o centro do mundo nalgúns outros. E o caso é que o povo –antes degradado e corrompido– síntese aitor desto, sinte o seu camiño como seu, como propio. Esto faime lembrar, anque máis por referenza que por esperencia propia, o primeiro quinquenio dos anos trinta, vividos por vostedes. Talvez aquelo fose máis importante, pero é o mesmo entusiasmo creador.
Percurarei sintetizar o noso quefacer aquí. Eu sigo na Empresa Automotriz, do Ministerio de Industrias, agora a cargo do departamento de Intercambio, que comprende as seiciós de Abastecimientos (compras), de Entrega de Productos (vendas) e Xurídica. As Empresas chámanse Consolidadas porque abranguen producciós afís. Hai 52 Empresas industriales, divididas en Básicas e Lixeiras. Esta (Automotriz) ten 23 fábricas de productos diversos e neste ano incorporaranse sete máis, entre elas dúas totalmente novas, con tecnoloxía checa, de buxía de encendido e bicicletas, e outras máis de carrocerías pra ómnibus. Manexo ben este mecanismo, anque ten a súa complexidade, debido ó tempo que levo aquí, e eso permíteme adicar enerxías ás miñas cousas (enerxías e tempo, que no comenzo nin tiña). Escribo unha seición fixa na revista Bohemia (sae cada quince días) chamada Tribuna de Quejas, onde satirizo o burocratismo, os malos métodos de traballo, etc. Son unha especie de precursor nesta maneira de criticar dende dentro. Tamén pubrico cada tanto artigos no diario El Mundo sobre temas literarios, e outros. Dei remate á novela galega Camiño bretemoso (o protagonista é un galego, un emigrante frustrado que chegou á Arxentina alá polo ano 1914 e pasou gran parte da vida na Patagonia). Escomencei este traballo alá (en Bos Aires) e trouxen o resto de material accesorio que me facía falta. Deille remate fai máis dun ano. Tamén terminei un livro de contos (Xente no rodicio), un livro breve, con 16 narraciós. Teño en proieito algúns cadernos de contos pra nenos, en castelán. Concedéronme un premio nun concurso literario de Ministerio de Educación, por un texto de lectura pra 5º grado. E esto, en síntese é todo.
Anisia tamén escribe. Colabora mensualmente na revista Mujeres, con temas latinoamericáns (folklore, tradiciós, historia, etc.) Outuvo un premio de teatro infantil e outro de centos, tamén pra nenos. Traballa na Editora Juvenil, como coordinadora de ediciós, con Herminio Almendros (amigo de Otero Espasandín) e con Carpentier que é o director da Editorial Nacional. Dende fai catro meses por encargo de Carpentier quedouse a cargo da Editorial (de administradora) pra superar certas dificultades, pero xa feita unha reestructura, nova, anque tamén colaborei, volta nestes días ó seu trafego na juvenil, que é o que lle intresa realmente.
Esta é en síntesis á nosa vida, o que pode engadirse aitividade en milicias, círculos de estudos políticos, etc. Como digo no comezo: un vivir intenso e agradable.
Souben do seu premio e felicítoo sinceiramente. Tamén da esposición de grabados de Coruña e da de Madrid. Pero sei que en tres anos –dacordo coa súa capacidade inmensa de traballo– a súa obra vai máis alá destas dúas grandes mostras. Sei que lle non gosta escribir cartas, pero quixera ter unha moi longa, con moitas novas, sobre todos os problemas de cultura galega, obra súa, perspectivas do livro galego en Galiza e Bos Aires, situación aitual da plástica galega, etc., etc. E tamén dos nosos políticos. Todo o que vostede creía interesante.

E por hoxe namais. Cariños de Anisia e pra Maruja. Unha grande aperta de

Xosé Neira

[Manuscrito na marxe esquerda:] Calle 4 nº 19- Apto. 13 Vedado- La Habana- (Cuba).

1964-05-18
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 18/05/1964

Buenos Aires, 18 de mayo de 1964

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido amigo:

Recibí tus dos cartas con los recortes de diarios de ahí. Continuamos pensando lo mismo que cuando llegamos, sin que la creación de Bancos de Galicia, ni la actitud de sus ricos, incluyo entre éstos a los que tú quieras, nos haga modificar de opinión. Cuando podamos, lo más pronto posible, nos vamos a esa. El trabajo en todo caso lo inventamos nosotros e inventaremos también los medios de continuar trabajando. Si ahí no pasa nada aquí tampoco y artículos como ese que envías de ese hereje señor Ribagorza que figuran a Dios como arrojando terremotos en lugar de atómicas y desconociendo geografía – Alaska en los lugares del terremoto está más lejos que Berlín occidental del país maldito y en esta ciudad no hubo terremotos – se publican en todas partes y aquí abundan en la prensa diaria, se escuchan por radio y se convierten en imágenes en los documentales cinematográficos. Con esos artículos contamos y contamos con mucho más, todos los que los imbéciles pueden publicar en el porvenir. Las ventajas son de otro orden. También sabemos que el clima de Galicia es propicio para el reuma y los fuertes catarros, pero el hígado y el corazón resultan aquí más vulnerables. Todo esto es verdad. Como es verdad que la gente ahí emigra como en el siglo XVIII o en XIX, o en 1900. Casi nunca se dejó de emigrar a Galicia. En la Argentina comienzan a emigrar ahora. Cerca de 4000 médicos argentinos trabajan en Estados Unidos, quién puede regresa a Europa, se va a trabajar a Alemania como los gallegos, o más lejos en Asia, a Israel. Si tú vuelves a Magdalena vente dispuesto a robar a los clientes, sin piedad, hasta dejarles sin nada, no pagar a los acreedores, burlar a otros comerciantes e industriales y convertir lo que ganes en dólares para invertirlo en otra parte, que es lo que viene haciéndose aquí desde hace años. El nuevo banco de La Coruña invierte el dinero del pueblo gallego en Zaragoza. Los bancos de Buenos Aires hace mucho que envían dinero al exterior y luego el Estado solicita préstamos al Fondo Monetario o a Estados Unidos. Si no los Bancos los más importantes industriales del país. 600 millones de dólares salieron en 1963 para el exterior sin control de ninguna clase. Querido Isaac, no compares un país a otro. No se trata de comparar. Se trata de darle un sentido a lo que uno hace incorporarlo a un pueblo y a una historia. Ni el artículo del diario, ni los proyectos de Paz Andrade, ni el banco que puedan crear un grupo de coruñeses para beneficiarse ellos, importándoles un rábano Galicia, pueden cambiarnos. Allá ellos. (A Paz Andrade continúo pensando en escribirle). Esta temporada tenemos aquí noticias que por lo visto no te llegan al Castro. Es una lástima porque crecería tu optimismo. En ésta los comerciantes e industriales venden sus productos unos a otros y unos a otros se pagan con pagarés y así llevan años intercambiándose productos y pagarés intentando incluirnos en ese círculo trágico. Un lugar cualquiera de la tierra es lo que uno quiera que sea. No tratamos de alcanzar el paraíso sino de enriquecer nuestra vida viendo de manera nueva el mundo que nos rodea. Uno puede alcanzar aquí, como quizá en otras partes, fortuna personal. Una riqueza que nos permita comprar muebles ricamente labrados, joyas y gobelinos, tener un confort de rey de minerales. Pero no podemos tener un tapiz tan deslumbrante como una niebla caída sobre las montañas de Galicia, alfombra tan lujosa como una ría, muebles que se equiparen a una mesa de pino blanqueada con lejía, ni un montón de joyas que puedan ser iguales en su belleza a una bandada de gaviotas o cuervos marinos. A ese mirlo que escuchaba desde tu estudio. Todo ese es un lujo supremo del que no podemos ahora gozar y es una riqueza que, cuando la siente, cuando la ve, tiene cualquier habitante de ahí. Siento que marche la gente de Galicia. Mis padres fueron también emigrantes en Buenos Aires y yo, a mi manera, también lo soy. Se trata de una enfermedad económica y mental de la que tienen la culpa los afortunados de Galicia. Los mejores están esperando tener Bancos para hacer algo que se pueda hacer sin casi dinero, en parte importante con dinero y con fe. Las mejores gentes se duermen con historia, alcohol y humor y reposan confiadamente en que el Estado les resuelva las industrias o los Bancos quieren tener un Estado al gusto de sus intereses. El Sr. Jesús, pescador de Rianjo, amigo de Dieste, es más importante que Illia. Tiene más talento y fantasía y sabe entenderse mejor que éste con un grupo de diputados o miembros del comité, con un cardumen de peces o con los delfines, lo que resulta más difícil y maravilloso. Yo no sé que voy a hacer regresando, no cuento desde luego con vender mi pintura ahí pues no la hago para satisfacer los ojos de los posibles compradores de esa, ni quiero que me den el dinero como a un mendigo vergonzante. Buscaré algo para vivir, encantaré merluzas en lugar de matarlas y hacerles ataúdes de plástico para conservarlas en frigorífico. Allá Álvaro Gil o los que son peores que él con su paraíso de vacas muertas y peces muertos queriendo unirlos a la memoria de –Alonso de Fonseca o del Mariscal Pardo de Cela. Yo me quedo con el Sr. Jesús o con el capellán radomante que busca agua para los pozos de sus vecinos con una plomada alemana. Todo esto lo escribo para responder a tu pesimismo, el que reflejas en tus cartas. De nuestra vida todo está lo mismo. Tengo que hacer dos murales nuevos y un álbum de grabados que me encargaron y al mismo tiempo continúo pintando. Me ofrecieron un banquete inusitado con discursos y todo. Laxeiro está realizando con éxito una exposición de óleos y hace quince días clausuró una de dibujos. Varela continua trabajando en su audición y Núñez Búa viene de vez en cuando a visitarnos y olvidarse algo, una pluma o los lentes. De vosotros todos y del Castro hablamos siempre. Estamos seguros que a vuestro lado hemos pasado los días más felices de nuestra vida de adultos. Os recordaremos siempre a todos, no olvidamos a nadie ni siquiera al perseguido Edoardo ni a la comadreja Ramoniña. Cuéntanos, no te olvides, si aparece a la venta algún terreno o alguna casa sobre la ría. Un abrazo de Maruja y mío para Mimina, para ti, Camilo, Rosendo y José y otro fuerte para ti de:

Seoane

Saludos a todos.

1964-05-18
Carta de Seoane a Maiztegui. 1964
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Maiztegui. 1964 en 18/05/1964


Buenos Aires, 18 de mayo de 1964

Sr. D. Isidro B. Maiztegui
Madrid

Querido Maiztegui:

Te debemos carta desde nuestra llegada, pero continuamos tratando nuevamente de adaptarnos y olvidar en lo posible todo el goce que nos produjo España entre Junio del 63 y Marzo del 64. Hicimos tus encargos. Entregamos a los Coppola tu obra y a tu madre la carta que le enviaste y casi no podríamos decirte nada más. ¿Te sorprendería que te confesásemos que encontramos esto igual a cuando nos marchamos, pero todo más caro en cuanto a precios y a la gente más indiferente? El Gobierno no hace nada, nadie hace nada. Illia parece una buena persona, pero creo que nada más que eso. Es posible que sepa entenderse con las gentes de los comités, pero nosotros conocimos mejores personas, o tan buenas. Últimamente en España al Sr. Jesús, pescador de Rianjo, amigo de Dieste, que se entiende con los hombres y a la vez con los cardúmenes de peces y con los delfines en su ría de Arosa. Conoce su lenguaje a través de los signos que trazan en el agua o de sus voces. Los delfines acuden divertidos “hablándose” entre ellos a estropearle las redes y él sabe cómo tratarlos sin causarles daño. Son sus vecinos y compañeros de la ría.
A don Jaime, un capellán de cerca de Sada, con los ojos muy azules y el hábito lleno de lamparones, que actúa de radomante y que con una plomada alemana que encierra un metal misterioso encuentra agua para que sus feligreses abran nuevos pozos. Es como un druida y los lamparones de la grasa de las comilonas puedes imaginártelos, si quieres, como líquenes crecidos con el tiempo. He aquí dos personajes buenos que no pueden hacer demasiado mal a una población, pero la bondad de Illia puede llegar a ser trágica. Le llaman “el buenazo”.
No puedo darte noticias de Buenos Aires. Hemos estado con muchos amigos comunes. Todos te recuerdan. Me ofrecieron un banquete extraordinario y trabajo en dos nuevos murales y grabo. A finales de año expondré nuevamente. Esto es todo. A Marcial le agradecí una carta que me envió –y que no hice uso de ella– con motivo de unos ataques solapados de un grupo de la colectividad que se metió conmigo, como preveía, por la exposición en la Dirección General de B. A. La reacción se produjo mostrándome las organizaciones todas en general de la colectividad su adhesión enviándome cartas, comisiones y ofreciéndome comidas que no acepté. De tu Macías, no puedo decirte nada. Averigüé y todo está dormido sin que por ahora esta gente muestren interés en nada útil. Todas las prisas comienzan en Junio, casi en vísperas del día de Galicia. Por mi parte, hablo de tu obra cada vez que puedo. Bueno, esto es todo.
Te ruego me escribas algunas líneas y me cuentes algo de Madrid y de la gente amiga. Nosotros no hemos escrito todavía a casi nadie, estamos perezosos para hacerlo y tratando de readaptarnos a esta ciudad monstruosa, cada vez más monstruosa y con más agujeros en sus calles y atracos de toda índole. Vemos, eso sí, cine en cantidad. Entre muchas, algunas espléndidas películas como La Entrega y Los Compañeros. Escribe. Saludos a los amigos comunes, a Juan Manuel López, a López Pacheco, a Marcial le escribo hoy también. Un abrazo de Maruja y mío para ti:

[Seoane]

1964-06-02
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 02/06/1964

Buenos Aires, 2 de junio de 1964

Sr. D. Isaac Díaz Pardo

Mí querido amigo:

Recibí dos cartas seguidas del Presidente del Círculo de las Artes de Lugo pidiéndome que envíe algunas obras para una exposición de pintura gallega que piensan realizar. Lo mismo que tú me participaste en una tuya. Te ruego, pues, que con tu envío, incluyas tres cuadros míos o los que tú consideres conveniente. Pueden ser dos de los grandes, los mendigos de romería y las tres mujeres sentadas, y otro, quizás, de dos mujeres, así mismo, sentadas. Y también grande aunque menor que los otros, pintando con tierras, éste o el que te parezca mejor. Los envío “fuera de concurso”, pero a la venta, si es que se venden el precio que tú dispongas pero creo debe ser no inferior a 30.000 pesetas. Esto por si a alguien se le ocurre perder dinero en un cuadro. Los gastos del envío según dicen en la carta corren de cuenta de la sociedad. De cualquier manera tú me tienes al corriente de esto. Estoy proyectando para fin de año un número especial de Galicia Emigrante, 160 páginas, formato nuevo y época nueva, semestral o anual. Te tendré al tanto de esto. Buenos Aires está imposible. Se han ocupado por los obreros unas 2000 fábricas en dos semanas, algunos dicen que mejora algo la situación económica, nosotros somos pesimistas, todo lo vemos a través del aumento de precios. A mí me va bien. Tengo dos murales para hacer y continúo pintando. No sé nada de esa. Debo carta a mucha gente, entre todos a Pepe Rey, que no le he escrito aún agradeciendo sus atenciones. Escríbeme sobre tus proyectos. Laxeiro realizó una muy buena exposición de óleos y le fue muy bien. Nosotros continuamos pensando en volver. Os envidiamos la primavera de Galicia y las escapadas a la playa de Fontán. Nosotros miramos de vez en cuando desde la terraza al río, más que por su belleza, por su posibilidad de camino de regreso, sabiendo que después de él está el mar, y, a quince días, Galicia. Escríbeme.
Un abrazo a todos cuantos pregunten por nosotros, a los amigos, al mar de la ría, al huerto de manzanos de frente a tu estudio, a los cuervos marinos, a los cucos, a los mirlos, -solo te ruego no saludes a la refinería de petróleo- y uno muy grande de Maruja y mío para vosotros dos y Camilo, Rosendo y Xosé de:

Seoane

1964-06-02
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964 en 02/06/1964

Buenos Aires, 2 de Junio de 1964
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
No sé nada de todos vosotros, me encuentro nuevamente incorporado a la tremenda vida de Buenos Aires y con nostalgia cada vez más aguda de Galicia, de cualquiera de sus rías. Trabajo, trabajo siempre desde que llegué. Tengo dos nuevos murales que realizar y dos álbumes de grabados aparte de una exposición a finales de año y, independientemente de esto, acabo de escribir para la revista de la Universidad de La Plata un pequeño ensayo: “El Padre Feijóo y las artes visuales”, que te enviaré tan pronto se publique, así como otro: “Acerca de la Integración de las Artes” que se publicó en la Revista de la Universidad de Buenos Aires y del que me anunciaron unas separatas. Este último lo había dejado hecho antes de irme a Suiza y es posible que lo amplíe, pues me interesa el problema tal como se plantea actualmente. Quiero, tambien, hacer la selección de las notas de la audición de Galicia Emigrante que son unas quinientas, este año se cumplen los 10 de su creación, en octubre, y del que creo poder seleccionar cincuenta o sesenta que pueden constituir un volúmen de algún interés por los temas tratados, referidos sobre todo a cuestiones artísticas de Galicia. Sería el tomo que te enviaría para Galaxia, pero no sé aún cual sería su forma. Algunas serían las notas completas y otras párrafos de ellas de interés particular, tal como ahora lo pienso. Quizás me ponga a hacerlo en los próximos meses para enviártelo alrededor de agosto o setiembre. Todo este trabajo alternándolo el mes pasado con banquetes que me ofrecieron escritores, universitarios y artistas argentinos, organizado por éstos últimos. La Junta Directiva y Comisión de Cultura del Centro Gallego, etc., con motivo de unos ataques solapados y canallas que tu conocerás, publicados en Orientación gallega con motivo de mis exposiciones en La Coruña y Madrid, y que tuvieron como reacción movilizar a la colectividad y a los intelectuales argentinos, en unidad sorprendente, para mostrarme su adhesión. Pero todo esto no vale la pena comentarlo. Me negué a que este asunto mío fuese motivo de nuevas divisiones y discordias. Hoy la (sic) escribo tambien a Domingo pidiéndole que redacte la conferencia de La Coruña como me había prometido, para el tomo sobre mis grabados del que me gustaría que os ocupáseis, dejando a Xohan Ledo toda la libertad para su presentación. Yo me haría cargo aquí de unos doscientos ejemplares aparte de los que enviáseis a “Follas Novas”. Si estos se pudiesen hacer con el texto en castellano, por el público distinto a que se destinan, sería mejor. Contéstame sobre ésto. O pudiese ser bilingüe.
Maruja y yo estamos conmovidos de las atenciones de Evelina y tu con nosotros, en general de todos los amigos de esa y no sabemos como retribuirlas. Tenemos el propósito de instalarnos en Galicia por algún tiempo, no sabemos cuando, posiblemente en Sada, y quizás, no sabemos, iremos nuevamente el año que viene. Este año es posible que vuelva a salir Galicia Emigrante, revista, en nuevo formato y nueva época, con carácter semestral. Cada número constituirá un volúmen de unas 160 páginas. Cuando esté decidido, te escribiré para que nos ayudes con colaboraciones de esa. Queremos ofrecer una visión lo más completa posible de Galicia.
Esto es todo hoy. Quisiera que reanudásemos nuestra correspondencia. Escríbeme sobre tus trabajos y contéstame a estas cuestiones de los libros, sobre el de Domingo. Os envidiamos vuestra casa de Vigo, no las escaleras, el mar que os rodea y el trabajo que tu realizas. Envidiamos a todos los que pueden vivir ahí.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí. Contéstame, necesitamos vuestras cartas:
Seoane

1964-06-16
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1964
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1964 en 16/06/1964

16.6.64

Sr. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí la tuya del 2 cte. cruzada con otra mía de parecida data en que te daba cuenta del envío que había hecho de tus cosas, a lo de Lugo. A la vista de tu última carta veo que no acerté en elegir tus cosas más que en Mendigos de Romería. De todos modos quiero decirte que tanto este como Sentados esperando en la ría (se entiende el que tuviste en la exposición en Madrid) están colocados en el sitio de honor en la exposición y se la “tragan” completa.
El domingo, luego de dar una vuelta por Galicia viendo los abusos que está cometiendo en ella Pedro Barrié de la Maza en nombre de sus intereses particulares, recaímos por Lugo y estuvimos unos momentos en la exposición de la que hemos extraído el catálogo adjunto. Salvo esas dos cosas tuyas que las han distinguido francamente bien todo lo demás está torpemente amontonado, y disparatadamente seleccionado. Vi que el cuadro tuyo Homenaje no lo colgaron; tampoco colgaron otro de los que había enviado yo y que tenía un sentido desde luego nada reaccionario (sin duda el mío no lo colgaron por malo) pero no deja de ser significativo que estos dos cuadros dejaran de colgarlos. Tenía mucha prisa para formar un escándalo y no quise ver a nadie. Sin duda las autoridades hicieron la censura correspondiente. Me he de enterar. Es un paisaje estupendo el de esta tierra pero necesita una desinfección a fondo.
Estuve con Valentín en Vigo. Lo del banco está ya solicitado el permiso en Madrid y se incluye el proyecto del Laboratorio de Formas. A Valentín le han prohibido una sección que venía haciendo en el Faro: “Tiempo de crear”, por mi culpa. Escribió una con el título de “Éxodo provocado” (te voy a hacer una copia de él que puede interesarte). Hubo una buena polémica con La Voz. De este asunto de la recluta de emigrantes que te daba cuenta en mi anterior se consiguió paralizar (tal fue el escándalo que formé) y está radicado en el juzgado. Saltó hasta el Director General de Emigración Riaza Ballesteros que era el que protegía la operación del inglés. Intervino personalmente el Ministro Trab[ILEXIBLE] en la investigación del hecho. Era una verdadera porquería. De las muchachas afectadas de la fábrica se están ya incorporando algunas al trabajo. Me hizo sudar esto y nos costó un riñón.
Me parece estupendo eso de la nueva época de Galicia Emigrante; te felicito. Estoy seguro que va a ser sensacional. Dispón de mí como de un paraguas para todo lo que te pueda servir, desde entregarte una parte de mi salario hasta repartirte ejemplares por las casas.
No hay novedades. Estaos tranquilos por ahí donde pronto os estaré haciendo compañía.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja, con un recuerdo desesperado por teneros lejos de todos los de esta casa

[Díaz Pardo]

1964-06-17
Carta de Maiztegui a Seoane. 1964
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1964 en 17/06/1964


Madrid, 17 junio 1964

Querido Seoane:

Ya estamos aquí en pleno verano y en unos calores que se vinieron de un golpe. Marcial muy bien y trabajando en la editorial Codex, contento y con mejor sueldo y condiciones que en la radio. Lástima que la peña de Zahara se terminó, pues ahora Marcial se levanta a las 8 (!) y hace horario de oficina, con la tarde de los sábados libre. Pero está contento. Organizamos otra peña para el mediodía de los sábados y cerca de la editorial.
Ahora “tenemos” petróleo... gran publicidad, artículos y comentarios. Las acciones de Campsa por las nubes... El h. de p. tiene un dios aparte... y siguen los festejos de los XXV años de paz (¡?). Agrega ahora el torrente turístico...
Pero los precios van subiendo poco a poco. Cine se hace poco, con relación a años anteriores. Te voy a pedir un favor y es que en la nueva comisión del T. San Martín esté Rodolfo Arizaga como músico, amigo mío y a quien también escribo para ver que posibilidades habrá de hacer el Macías. Le envío copia del informe que le hice a Grassi [Díaz]. ¿Quién está ahora de Director Gral? Sabes que si se puede hacer la cantata con escenas, mejor, o si no, la música sola como concierto, pero no me interesa que se tenga que estrenar como “obra gallega” y para festejo de la Semana de Galicia. Sé que tú piensas como yo. Creo que con Arizaga sería una posibilidad, pues es el que organiza los conciertos de San Martín.
Ayer llamé a tu pariente pidiéndole yerba mate y te manda saludos. ¿Qué tal Maruja? Me imagino lo mucho que echaría de menos todo esto y Galicia en esta temporada. Los amigos bien y sin mayores novedades. Buenos, pues son las 3 de la tarde y me voy a comer.

Abrazos.

Isidro

-Todavía no sé cuándo ni a donde pasaré unos días de veraneo. Me imagino Galicia…
-Escribo de vez en cuando. A Coppola, que no me han agradecido mi “atención”.

1964-06-18
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1964
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1964 en 18/06/1964

EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 18204/ VIGO
18-junio-1964
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 2 de junio, después de un largo silencio que me extrañaba. Por lo que en ella me dices, veo que sigues entregado a la intensa actividad de siempre. Me agradará mucho recibir esas dos separatas de trabajos tuyos, que me prometes.
Aunque no mantengo ninguna relación epistolar con personas de ahí, ni me llega noticia alguna de lo que ocurre en la colectividad, sí he visto la nota estúpida a que te refieres. Creo que no merece la pena ni de hacerse eco de ella. Sin embargo, creo que estuvo muy bien esa actitud de solidaridad de los escritores y artistas argentinos, y de la Directiva y Comisión de Cultura del Centro Gallego.
Respecto al tomo sobre tus grabados, se hará lo que indicas. A fin de que pueda destinarse a público distinto del de habla gallega, haremos una edición bilingüe. Hablaré con Xohán Ledo sobre el particular, ya que será él quien dirija la edición. Cuando tengamos en nuestro poder el estudio de García Sabell, lo traduciré yo mismo al castellano. Luego habrá que hacer tres copias de cada uno de los textos, y de cada uno de los grabados para enviarlas a Madrid a la censura.
Para el álbum de dibujos de Colmeiro hizo un bello prólogo Rafael Dieste. Ya lo enviamos a Madrid, junto con las copias de los dibujos para obtener el permiso de publicación.
Según mis noticias y lo que leí en la prensa, las obras que presentaste fuera de concurso a la Exposición lucense de pintura gallega, llamaron la atención y gustaron mucho. Ya sabrás que el primer premio se lo dieron a Tino Grandío, y el segundo a Mercedes Ruibal.
Mientras no preparas los trabajos para el volumen sobre cuestiones artísticas de Galicia, podías enviarme uno o dos de ellos para la revista Grial, los que te parezcan más oportunos.
¿Recibes normalmente los libros de Galaxia? Si te interesa algún libro, o todos, de los que dejamos de enviarte cuando hiciste el viaje último a Europa, dímelo para remitírtelos seguidamente.
De por aquí nada hay que contarte que tú no sepas. Hace unos días, y en vista del tiempo veraniego de que disfrutamos, nos hemos trasladado ya a Coruxo.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

1964-07-08
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1964
Nova York
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1964 en 08/07/1964

8 de julio de 1964

Sr. D. Luis Seoane López
Pintor
Montevideo, 1985
BUENOS AIRES

Querido Luis:

He recibido tu segunda carta sobre el asunto de los cuadros. Acabo de regresar de Madrid, donde ayer realicé personalmente una gestión, en la Dirección General de Aduanas, cerca de mi querido amigo Ramiro Casas, jefe de personal de dicha dependencia.
Me manifestó que la introducción de los cuadros está totalmente libre de derechos y que estima viable cualquier solución para restar al asunto su aparente virulencia. Él mismo se brindó a cubrir una instancia solicitando la prórroga. Para ello era necesario disponer del pase B.1 núm. 132/63 y declaración jurada unida al mismo, pero Luciano Vidán se encuentra en Santander. Le he telefoneado al banco, desde el mismo despacho de Casas y me anunciaron que estaría de regreso sobre el 17 del actual. Quedamos conformes en que la prórroga se solicitaría tan pronto Vidán regresase. Hoy le escribo para que se ponga en contacto con Casas y despachen el asunto.
Al mismo tiempo es conveniente solicitar un permiso de importación del Ministerio de Comercio, lo que ya se debió haber hecho antes. Me pondré de acuerdo con Vidán para que él lo solicite o me envíe los datos a fin de que pueda hacerlo yo con el poder que me has remitido.
De todos modos, el amigo Casas escribió ayer mismo al Jefe de Aduanas de Port Bou a fin de que demore toda actuación, en espera de la prórroga que se concederá, y de la ulterior importación.
Parece que en la Dirección General de Aduanas no se había recibido aún cuando yo estuve, comunicación alguna de la Dirección General de Relaciones Culturales. No obstante estimo que todo se arreglará satisfactoriamente. De Isaac no he tenido noticias en estos días.
Supongo que ya conocéis ahí el inopinado fallecimiento de Arturo Souto. Estaba preparando su regreso definitivo a Galicia. Incluso se le había enviado un billete gratuito para él a fin de facilitarle el retorno. Desgraciadamente, no ha resistido la adaptación a la altura, después de haber pasado un par de años en su tierra. Ha sido una pérdida extraordinaria para la cultura gallega, que nos ha dejado impresionadísimos a todos los amigos. Estuve en casa de sus hermanas y sobrinos en Madrid, donde reina un dramático desconsuelo. Me pidieron que haga algo para que los restos de Arturo reciban tierra gallega, como él soñaba. Intentaré algo en tal sentido.
Deja sembrados bastantes cuadros entre España y México. Parece que la obra que pensaba traer de este país es de gran calidad.

Con nuestros mejores abrazos para Maruja y para ti de,

Valentín

P.D. Después de dictada esta carta, me ha llamado Isaac, sorprendido por la muerte de Souto. Le di a conocer cuantos detalles había. Al mismo tiempo le informé sobre el estado del asunto de los cuadros. Tal vez dentro de pocos días pueda verlo en Ferrol, con motivo de las pruebas oficiales del nuevo buque-factoría Galicia.
Te abraza cordialmente,

Valentín

1964-07-15
Carta de Maiztegui a Seoane. 1964
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1964 en 15/07/1964

Madrid, 15-VII-64

Querido Seoane:

Sin noticias vuestras, me imagino que estarán todos bien y sin novedades dignas de mención. Sabrás que Marcial trabaja desde junio en la editorial Codex y que está muy contento. Por esta causa, pues tiene que hacer horario de oficina, nuestra peña del Zahara ya no sigue. Yo voy alguna que otra vez cuando estoy en el centro, pero ya no vamos como antes. Ahora estamos en pleno verano y el desparramo de gente que el veraneo supone. Te pido que me perdones la molestia que te voy a ocasionar, pero para los cursos de Música en Santiago que van desde la 2ª quincena de Agosto hasta la 1ª de Septiembre, en que también se hacen conciertos y acuden varios países, me van a estrenar, si no todo el Macías, por lo menos varios números. Para esto necesito las partes de orquesta, coro y canto, sacando copias de la matriz que está en depósito en la Secretaría o archivo o biblioteca del Centro Gallego. Éstas serían las siguientes:
1) Copiar introducción; 2 copias viola (1 atril –con la letra), 2) Del 1º Tiempo –Cuadro II. O Salvamento, copiar desde Andante (Macías con Doña Elvira) que comienza 2 compases antes del número 48 de ensayo, todo hasta final del 1º Tiempo. Son: 1 clarinete, 2 copias de viola A) 2 de viola, B) 2 de viola C) 2 de violoncellos; 1 de contrabajo; 1 copia de la parte de tenor Macías; 1 de soprano Doña Elvira; 1 de flauta, 1 de flautín, 1 de oboe, 1 de clarinete, 1 de fagot, del coro: 4 copias de la parte de sopranos, 4 de contraltos, 4 de tenor, 4 de Bajo.
3) Copiar de IIº Tiempo Meridia –Cuadro I. Morteiro amor, copiar desde cantiga Provei de bucar mesura, 2 compases antes del número 86 de ensayo, o sea, Andante Moderato, copiar hasta el coro a capella Probe enamorada do ceo caída, Adagio número 109 de ensayo incluido. Son : 1 copia de Tenor (Macías); 1 copia de Soprano (Doña Elvira), 2 copias de viola A) 2 de viola, B) 2 de viola, C) 2 de violoncellos; 1 de contrabajo; 1 de flauta (número 97 –Allegreto, hay 2) 1 de oboe, 1 de celesta y de arpa al número 104, adagio, 4 copias de soprano del coro, 4 de contraltos, 4 de tenor (coro), 4 de bajos (coro). Estos coros son a capella.
4) Copiar del IIIº Tiempo Solpor –Cuadro Iº, A prisón –copiar todo el Adagio con el que comienza el tiempo IIIº: son: 1 copia de flauta, 1 de oboe, 1 de clarinete, 1 de fagot, 4 copias de sopranos (coro), 4 de contraltos, 4 de tenores, 4 de bajos, 2 de violas A) 2 de viola B) 2 violas C) 2 de violoncellos, 1 de contrabajo.
5) Copiar cantiga de Macías Ai, Señora, en quen fiança, número 216 de ensayo. Son: 1 copia de oboe, 2 copias de viola, A) 2 de viola, B) 2 de viola C) de violoncello, 1 de contrabajo. Copia cantiga de Doña Elvira, Prisoeiro n´esa torre. Son 1 copia de soprano ( Doña Elvira), 1 de flauta, 2 copias de viola A) 2 de viola C) (no hay viola B), 2 de violoncello (no hay contrabajo).
6) Copiar Dúo de Doña Elvira y Macías, número 241 de ensayo. Son: 1 copia de tenor (Macías), 1 de Soprano (Doña Elvira); 1 de flauta, 1 de clarinete, 2 de viola A) 2 de viola B) 2 de viola C), 2 de violoncello (no hay contrabajo)
-Como puedes ver, se trata de un abuso de lesa amistad. Te incordio a ti porque tú conoces a la gente del Centro Gallego y el sistema de las copias. Para cualquier duda o control el mecanismo técnico musical (instrumentos, orquesta, etc.) te ruego que llames a José Antonio Gallo, buen amigo mío, músico y director de coros, que lo fue de Terra Nosa del Centro Orensano y cuyo teléfono es 90.7305 y dirección Rosario 441-3ºC (Caballito). No saco copias aquí porque me costaría un dineral. Las copias las traerá otro amigo: Ulises Copello, teléf. 89.6897, que llega a España el 12 de Agosto y viene en barco. No creas que no considero todo esto un abuso de mi parte, pero sabes cómo se hacen todas las cosas de improviso y ahora salió esta oportunidad por Conchita Badía que es una de las organizadoras de Música en Santiago. El gasto que ocasionan estas copias serán por mi cuenta y escribiré a mi hermana Rosita para que hable contigo. Bueno, que ya es poco todo el trabajo que tú tienes, nunca falta un amigo que te recargue de más líos.
Estuve unos días en Cáceres (que no conocía) y es muy interesante toda la parte antigua de la ciudad, lo mismo que Trujillo. Espero, a vuelta de correo, tus noticias y te pido me disculpes, pero no tengo otra solución que incordiarte. Un abrazo para ti y Maruja de vuestros

Isidro

-Si te parece, hablas con Gallo que , como músico, encontrará más fácilmente las copias de los fragmentos que pido.

Saludos.

1964-07-17
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 17/07/1964

Buenos Aires, 17 de julio de 1964

Sr, D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido amigo:

Recibí dos cartas de Paz Andrade referidas al asunto de los cuadros y estoy más tranquilo, parece ser que es posible que todo se arregle. Te agradezco la copia del artículo de La Voz de Galicia de esa señora o señorita Cristina Amenedo, cursi y avergonzada de Galicia sin que pueda publicárselo La Voz, como Bocelo y Pillado lo dejaron pasar. Por mi parte haré una nota en la audición de ese artículo. Es todo lo que aquí se puede hacer y, como ocurre con estas notas, no llegará jamás ni a oídos ni a conocimiento de la autora y ni siquiera del diario. Para ser consecuente con lo que escribe debería traducir su apellido y llamarse Cristina Alisal, despojarse del galleguismo Amenedo.
Continúo sin estar de acuerdo contigo en cuanto Galicia y a España en general, incluso por razones vitales, y, en cuanto a las circunstancias a que te refieres, uno debe de tratar de ser lo suficientemente fuerte- y tú lo eres- para imponerse a ellas o contribuir a cambiarlas y si no queda el recuerdo final de vencido, de disolverse en el paisaje como la inmensa mayoría de las gentes que pertenecen por herencia a un pueblo. Uno no puede pasar la vida viviendo en un sitio al que no pertenece, como me ocurría a mí con Buenos Aires, por mucho que esta ciudad le da a uno, porque no la siento. Y si continúo aún en ella es por miedo, pienso, al futuro y comodidad. Tú tienes tu hogar fundado ahí y diste una dirección a tu vida. Yo no tengo nada más que el deseo enorme de estar en esa y no cuento ni con hogar ni con hospitalidad de trabajo que permitan vivir como quiero. Esto es lo que constituye mi drama, -minúsculo para todos menos para mí- para cuya solución no puedo encontrar ayuda. La noticia del fallecimiento de Souto nos dejó desolados. Estaba entusiasmado con el regreso definitivo y estaba deseoso de pintar Galicia esto nos lo dijo muchas veces en Madrid y estaba seguro de estar renovando su pintura. Ahora, para Galicia, ya no es más que un nombre. Casi toda su obra está fuera de ella y será liquidada, sabe Dios como, por la mujer y los hijos, Galicia perdió una de las más importantes personalidades y Souto, a pesar suyo- Galicia fue su más grande ilusión- queda para siempre alejado de ella. Este puede ser nuestro destino. Es de múltiples gallegos pero hay que rebelarse contra él por nosotros y por los que vendrán. No se puede dejar Galicia por soberbia y en manos de todas las estúpidas Cristinas Amenedo que habitan allí, como en cualquier parte, y, en todas, está la Coca-Cola. en general mucho más que en Galicia, y los rinocerontes de Ionesco se multiplican aún más que en esa. Galicia Emigrante quizás no pase de ser un buen deseo, tal como la concibo cuesta alrededor de 300.000 pesos y no estamos seguros Fernández y yo de conseguir publicidad para esa cantidad. Lo mismo en este sentido, seguramente, que ahí. Hablé con Arranz sobre las fotografías y las envió por un particular, el hermano de Barral, creo que se fue para esa y pensaba verte o hacérteles llegar. Esto es todo, cuéntame de vuestra vida. La tuya supongo se desarrollará en el taller mecánico con alguna nueva máquina. Pinta, pinta y escribe. No sé si valen la pena las máquinas. No sé nada de eso, pero creo que son los verdaderos rinocerontes de nuestra época o por lo menos las que han hecho posible en cuanto a esta época los rinocerontes de Ionesco. La Coca-Cola crece por las máquinas.
Escríbeme. Abrazos a todos los amigos, a Mon envíame su dirección; a Miguez, a Fuentes, a Pepe Rey y familia que los supongo en Galicia, a Pelis, a todos y tú y los tuyos recibid uno fuerte de Maruja y mío:

Seoane

Envío fotografía del cuadro por correo aparte.

1964-07-23
Carta de Seoane a Maiztegui. 1964
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Maiztegui. 1964 en 23/07/1964


Buenos Aires, 23 de Julio de 1964

Sr. D. Isidro B. Maiztegui
Madrid

Mi querido amigo:

Recibí tu carta por expreso el viernes a la noche. Los sábados a la mañana no trabajan en las oficinas del Centro Gallego. El mismo sábado habló Copello. El lunes de mañana comencé a hacer gestiones que no pude concretar hasta el martes porque las autoridades del C. Gallego habían salido para Ezeiza a esperar a un conferenciante que vino de Nueva York y cuyo avión no llegó hasta el anochecer por la espesa niebla de Buenos Aires. A la noche pude hablar con el Presidente y Estévez que prometieron decidir con la Junta Directiva. El mismo lunes me habló Gallo. El martes decidieron enviarte la partitura íntegra con la promesa de su devolución inmediata a través de Fernández del Riego en Vigo. Consultado Gallo por mí, pareció que ésta era una buena solución, pues Copello sale el sábado para Barcelona. El martes habló tu hermana sobre esta cuestión y le informé de lo que había. Ayer, por fin, ayer miércoles, Gallo recogió la partitura para entregársela a Copello. Todo se hizo un poco complicado por la semana de Galicia. Tan pronto como sea posible, entrégale todo el material a Del Riego para que lo envíe al Centro Gallego, pues en esto quedamos con el Presidente y Secretario de la entidad. Esto es todo. Fue una lástima que no tuviésemos más días para cumplir mejor tu encargo. Sin embargo, pensamos que te sería útil tener ahí, aunque fuese por breve tiempo, tu obra completa.
Me alegro de que Marcial esté trabajando en Códex aunque sospecho que habrá perdido libertad con el cambio. Aquí están en Buenos Aires estos días Llovet, Fernández Cid y Chueca, el Director del Museo de Arte Contemporáneo, pronunciando conferencias. No ví ni escuché a ninguno, pues estoy trabajando bastante. Hice un nuevo álbum de grabados en madera, un bestiario, que saldrá a fines de año, publicado por una editorial de Rosario y estoy trabajando en otro más, Homenaje a Venecia, que saldrá en Agosto o Setiembre. Todo esto unido a murales y a la pintura al óleo. Buenos Aires no cambió demasiado en estos meses, sino en el costo de la vida que aumenta sin cesar. La gente que puede se marcha. Hay muchos parados. Raquel y Cóppola prometieron escribirte. Esto es todo por hoy. Escríbeme noticias de esa.

Saludos a Marcial Suárez, Juan Manuel López, etc., y tú recibe el saludo de Maruja y el abrazo de:

[Seoane]

1964-08-01
Carta de Seoane a Paz Andrade. 1964
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Paz Andrade. 1964 en 01/08/1964


Buenos Aires, 1 de Agosto de 1964

Sr. D. Valentín Paz Andrade
VIGO

Mi querido amigo:

He recibido tu carta referida a las gestiones que hiciste en Madrid. Te las agradezco mucho. Seguramente la comunicación de la Dirección General de Relaciones Culturales debió haberse demorado por cuestiones burocráticas, pues aquí consta telegrama del Ministro. De cualquier modo es lo mismo, lo importante es que se queden ahí los cuadros y a mí personalmente no me inicien ninguna clase de procedimientos que produzcan inconvenientes al regresar a España. Seguramente mi error fue no usar la primera tarjeta que tú me diste para Casas, antes de la llegada de los cuadros a Madrid, para que él resolviese el problema de Port Bou, y dejándome guiar por la Agencia que me informó mal. Por esa equivocación y el temor de molestar a tu amigo Casas, tengo ahora que molestarte a ti y a Vidán. Siento todo lo que ocurre con este asunto y que al fin se pueda solucionar.
Tuvimos noticia, por la prensa de Buenos Aires, del fallecimiento de Souto y nos produjo un gran dolor tanto a Laxeiro como a mí que lo estimábamos hondamente. Yo hice una nota sobre él para la audición de Galicia Emigrante y para la revista del Centro Gallego. Fue una gran pérdida para el arte gallego, y, lo que es grave luego de lo irreparable de su fallecimiento, es que su obra queda dispersa en uno y otro país, como quedó la obra de algunos pintores gallegos del pasado sin que en Galicia exista el suficiente amor por estas cuestiones que permita rescatarla. Las diputaciones gallegas debieran tener en sus presupuestos una partida para estos casos, adquiriendo las obras con destino a los museos gallegos, de modo que no se perdieran para Galicia. De Souto además de los óleos primeros del Círculo de la Artes de Lugo y alguno que otro que pueda estar en algún museo y en alguna colección particular, no creo que queden más que unas cuantas estampas. En Madrid es posible que haya más cosas dispersas. Sé que había traído de la Academia de España de Roma los siete u ocho cuadros que allí había, extraordinarios, entre ellos uno magnífico, Ángel caído, pero no sabemos cuál será ahora el destino de estas obras. Sería cosa de realizar unan campaña para conseguir traerlas a Galicia, de México, de Madrid, y ese empeño podríais ponerlo tú, Álvaro Gil y quienes tienen sensibilidad para estas cuestiones que por desdicha no son muchos, o conseguir que el Estado o el diablo lo hiciese. El problema ahora es que se aprovechen para el futuro cultural de Galicia.
Por aquí estuvo Emilio González López pronunciando conferencias con motivo de las Jornadas Gallegas. Por mi trabajo no pude asistir a todas pero alguna que le escuché fue bastante buena.
Escríbeme, te lo ruego, tan pronto tengas noticias de Vidán o de los cuadros. Abrazos para Pilar y Alfonso y para ti de Maruja y míos:

[Seoane]

1964-08-03
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964 en 03/08/1964

Buenos Aires, 3 de Agosto de 1964
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Recibí tu carta y pocos días después del último número de Grial que me pareció muy interesante. Para Grial te envío las notas tomadas por mi en Italia sobre Serafín Avendaño, que forman parte del posible libro que quiero hacer con la selección de artículos radiales hechos por mi en diez años de la audición Galicia Emigrante, y en el que unas veces se reproducirían los artículos completos y otras solo párrafos de ellos con arreglo a su interés particular o a su originalidad. Recibí carta de Domingo en la que promete escribir pronto su conferencia sobre mis grabados de La Coruña. Dime si hacen falta fotografías para poder enviártelas con tiempo y que cantidad aproximadamente. Aquí tengo en prensa un nuevo album de grabados, Homenaje a Venecia, y a fin de año sale otro, un Bestiario, que me encargó una editorial de Rosario. Estoy deseando regresar a Galicia y quedarme en Sada o en cualquiera de las rías coruñesas. Es posible, según afirman los amigos de aquí, que sea una locura desde el punto de vista de abandono del prestigio ganado después de tantos años de trabajo y de las posibilidades de vida para mí en ésa, pero yo no vine-a-hacer-la-América. Trataría de comenzar de nuevo De la exposición de Lugo no sé nada más que unas notas que me envió Piñeiro de La Noche, luego ví otra aquí que me enseñó Laxeiro, de alguien que no conozco y que debe ser de Lugo mismo, por las cuales no podemos tener idea clara de ella, más bien pareciese que fué un fracaso. A nosotros nos llamó la atención la ausencia de algunos pintores que residen en Madrid y de otros de La Coruña. El fallecimiento de Souto fué una gran pérdida para Galicia, se le debe el nacimiento de la nueva pintura gallega aunque por la diseminación de su obra no pueda, seguramente, mostrarse claramente cuanto influyó en algunos pintores contemporáneos suyos en una nueva visión de Galicia. Su estadía en Méjico, el aislamiento en que tuvo que trabajar y la necesidad de vender, le habían perjudicado grandemente, a mi juicio, pero en Galicia volvía a recobrarse, los últimos cuadros suyos daban idea de su renovación. Sería espléndido que los museos, diputaciones y particulares gallegos adquiriesen parte de la obra de Souto. Pero seguramente no lo harán como ocurre con la de Maside. La mayor tragedia de los pintores gallegos, desde el siglo pasado al menos, es que deben trabajar, por cualesquiera razones, fuera de Galicia y la obra de ellos, en general, se pierde o se diluye sin poder ofrecer a los ajenos a Galicia una característica de nuestra diferencia y dando siempre idea al pintor que comienza que atrás de él no hubo nada. Laxeiro hizo dos espléndidas exposiciones aquí esta temporada, una de óleos y otra de dibujos, logró, creo, ampliar su visión y sus grandes recursos con estos años en Buenos Aires, no teniendo, como no tiene aquí, que trabajar al gusto de posibles compradores.
Bueno, esto es todo por hoy. Escríbeme de acuerdo con Xohan Ledo sobre cuantas fotografías os envío de mis grabados. Y escríbeme distrayéndote de las vacaciones una carta larga sobre vuestros trabajos. ¿Cuando salen las Cantigas de Maldecir? Te ruego me envíes un ejemplar tan pronto salgan. Estoy impaciente por ese tomo.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí. Os recordamos siempre:
Seoane

1964-08-11
Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1964
Bos Aires
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1964 en 11/08/1964

Buenos Aires, 11 de agosto de 1964

Sr. D. Rafael Dieste
Rianjo

Queridos Rafael y Carmen:

Llevamos meses en Buenos Aires y pensando escribiros algún día una carta larga fuimos dejándolos pasar. Por otra parte no queríamos deciros nada de cuanto sentimos el regreso. Tardamos casi hasta hoy el acomodarnos nuevamente a Buenos Aires y al género de vida que no es aquí habitual. Seguramente sabéis de nosotros por Díaz Pardo al que vimos a menudo a nuestra vuelta antes del regreso de él a sus trabajosas vacaciones de El Castro. Buenos Aires está lo mismo que en 1962, o más bien un poco peor. Marcha mucha gente a Estados Unidos y a países centroamericanos con contratos para trabajar, más a Estados Unidos, sobre todo médicos, ingenieros y técnicos industriales, tambien a Israel y Alemania. Es el sur que emigra en nuestra época hacia el norte, antes, en general, las emigraciones se hacían hacia el sur y de este a oeste, ahora parece que cambiaron las direcciones migratorias. Ahora tambien hacia el este siguiendo los sueños de Alejandro Magno y de Colón, pero, naturalmente, por razones distintas. Nosotros pensamos regresar el año próximo si logramos aclarar nuestras posibilidades económicas. Imposible de momento pensar en vender el departamento y resolver prácticamente nuestra situación. Creo que igual es para Lala y Laxeiro. De Antonio no tenemos más que noticias confusas, pues hasta hoy no dejaron San Juan. Trabajo mucho. Tengo preparados dos nuevos álbumes de grabados: Homenaje a Venecia y Bestiario. Para el Homenaje a Venecia me valí de algunos apuntes que hice en esa ciudad en 1960. Pinté bastante e inauguro una exposición el 20 de este mes en Bonino y tengo dos murales encargados, pero, estos, los hago sin demasiadas ganas, me hubiese gustado más pintar libremente y grabar sin preocuparme de estas paredes que en algunos casos a uno le dan para evitar un revestimiento más costoso. Hacemos poca vida social. Vamos mucho al cine que continúa siendo por su universalidad y la cantidad de películas que se proyectan una ventaja de Buenos Aires. Laxeiro hizo esta temporada tres exposiciones, una de óleos y dos de dibujos, muy buenas y que por su éxito le animaron mucho a trabajar, urdiendo nuevos proyectos. Varela continúa “saliendo al aire” por su Hora once los domingos de noche, tiene su tiempo muy ocupado por esta audición y lucha con las dificultades de la publicidad para ir sosteniéndola. Nada, que revele, de sus proyectos de libros. Baudizzone y los amigos comunes os recuerdan. Por nuestra parte añoramos los días de El Castro y los que pasamos con vosotros en Rianjo. Recobrábamos una luz perdida y por mi parte sentía que justificaba mi oficio de pintor. Es seguro de que quedándome en Galicia o en España sintiese más agudamente la responsabilidad de ese oficio, en cuanto a éste está unido a un pueblo y a una historia, no exclusivamente a la historia del arte. Es un sentimiento que se agudizó en mí en los meses de España por eso ya no sueño con otros países que no sean Galicia y España, pues el artista tiene que ser, a su modo, un intérprete de su pueblo tratando de impulsarlo hacia un futuro. Perdóname esta ligera y seguramente muy futil digresión. Pero lo que noto en mí es que cuando pinto aquí, estoy muy lejos de esta ciudad y de sus problemas y uno resulta, viviendo en Buenos Aires, como dividido poseyendo una personalidad doble. Rof Carballo diría, jugando, que esto sería resultado de mi signo, de pertenecer astrológicamente a Géminis. Pero no se trata de un corazón o un sentimiento dividido, sino de un corazón entregado. Literatura y arte guiaron siempre, hasta donde han podido, la manera de pensar de sus épocas y esta ambición no la siento aquí. Durante un cuarto de siglo, como todos nosotros, no he hecho nada más que pensar en Galicia para pintar o hacer cualquier otra actividad y estando allí probé que esto, desde tan lejos, es casi inútil o inútil. Hay que vivir ahí y aprovechar lo que le viene a uno por los ojos y no solo del recuerdo; cada detalle y cada suceso, no existe nada insignificante. El señor Jesús, el pescador amigo vuestro, o Don Jaime, un cura conocido por mí, al azar, acompañando a Díaz Pardo, buscador de agua para abrir pozos valiéndose de una plomada, son personalidades que a uno le sirven. Jamás olvidaremos las dos o tres lecciones sobre delfines y peces del viaje que hicimos con vosotros y el Sr. Jesús por la ría. Fué una espléndida lección de ictiología y de humanidad, lástima que fuese tan breve. Ese modo de leer en el mar a través del movimiento del los peces en el agua o del sonido que éstos emiten es una lección que tambien le sirve a un pintor. Pero no continuaré con este tipo de reflexiones que deben pareceros muy simples. Quisiera darte noticias de Buenos Aires pero más bien son desalentadoras y los amigos están ellos mismos desalentados. Todos hacemos una vida muy casera y se limitan mucho las reuniones, cenas, etc., tan pródigas hace muy pocos años.
Escribidnos, por nuestra parte trataremos de que no sea tan largo como esta vez nuestro silencio. Tenéis que perdonarnos, pero solamente podíamos escribir sobre esta vuelta sin remedio a Buenos Aires, que nos duele.

Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío:

[Seoane]

1964-09-03
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 03/09/1964

Buenos Aires, 3 de septiembre de 1964

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tus cartas y las notas de la exposición tuya, bien merecidas y que me alegra por si ellas, junto a la exposición coruñesa, sirven para alentarte a pintar más de lo que vienes haciéndolo en los últimos años. Yo estoy también exponiendo aquí con bastante suerte y por este año me quedaré tranquilo en cuanto a muestras, trabajando más lentamente en grabado y murales. Rematé, creo que te dije en otra carta, dos álbumes nuevos de grabados: Homenaje a Venecia y Bestiario. El primero sale en este mes y el segundo en diciembre. Son distintos a todos los otros, pues el de Venecia son solo paisajes y el segundo son animales inventados y, algunos, alusivos a cuestiones de nuestro tiempo. A Dieste le he escrito hace pocos días, supongo que habrá recibido mi carta y de Valentín no tengo noticias, como tampoco del asunto de los cuadros Supongo que todo irá bien. Por aquí está pronunciando conferencias Laín Entralgo. Hace unos días dijo una espléndida sobre Picasso, con alusiones a la actualidad. El público aplaudió hasta no poder más. También estuvo Chueca Goitía pronunciando otras, un cursillo en Tucumán, en la Facultad de Arquitectura, y estuvo según dicen, muy bien. Nuevamente es España que se levanta en América después de un cuarto de siglo de silencio, y, cuando nosotros, los que tenemos la edad de ellos, me refiero a los de mi edad, estamos gastados y cansados sintiendo la inutilidad de tantos años en América. Todo cuanto hicimos parece haber quedado a los lados de los caminos, sintiendo solo el ladrido de los perros. Sabemos lo de la emigración. Es verdad. Pero también lo es que siempre, ahora y antes, las gentes gallegas pretenden revolver su solución con el Estado en ligar de fomentar nuevas industrias y de ingeniarse recursos para evitarla. ¿Por qué los obreros han de trabajar ahí por un sueldo miserable si pueden vivir mejor en otros países? Las conservas gallegas, por poner un ejemplo, se venden al exterior a los mismos precios que las alemanas, pero a los obreros les pagan más, según parece, los conserveros de Hamburgo. De aquí también se marcha gente en cantidad a Estados Unidos, profesionales, técnicos y obreros cualificados. Se hacen campañas para evitar esta emigración, pero hasta ahora resulta inútil. ¿Qué se hace ahí? El mismo Valentín aprovechó el asunto de los emigrantes para acometer contra la ley de despidos. ¿Quién se molesta en modificar las condiciones de vida de los campesinos? No todo debe hacerlo el Estado. De algo deben servir, Ayuntamientos, Diputaciones, Cámaras de Comercio y de Industria y la iniciativa particular. Tú mismo te quejas de eso y te vienes aquí a perder la vida. Estoy decepcionado. Por mi parte cada año que pasa lo siento como algo precioso que no puedo aprovechar como quisiera. Las gentes se marchan de esa y otros quisiéramos irnos para ahí y no podemos. Es la locura.
Nos acordamos mucho de todos vosotros, de la fiesta de Sada y del globo del Castro. Nos acordamos de todo. Sentimos nostalgia del departamento minúsculo de Madrid y de algunas horas nuestras pasadas en La Coruña paseando a lo largo de Riazor. Cuando uno sueña con todo esto, como nos pasa a todos los que no hemos venido a hacer la América, siente su vida como un enorme fracaso. Somos ajenos a esa tierra no por ella, sino porque sus habitantes no necesitan de nosotros, no les importamos. Vale más una hora de vida en la pequeña playa de Fontán viendo los montes lejanos y el mar, sabiendo que esa tierra es la de la sangre de uno, que un año en Buenos Aires. Ahí le crecen a uno fantasías imposibles en esa otra tierra, seca y sin historia que le interese a uno. Bueno, creo que te di bastante la lata, pero estoy contento de distraerte de la fábrica y de que no estés de acuerdo conmigo y no puedas discutirme.

Un abrazo de Maruja y mío para Mimina, Camilo y José y para ti de:

Seoane

1964-09-11
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 11/09/1964

Buenos Aires, 11 de septiembre de 1964

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Te envío dos notas publicadas en Galicia, una sobre tu exposición de La Coruña, que hizo Mariví con las notas que tú me enviaste y otra contestando a la Srta. Cristina Amenedo sobre el idioma. Acabo de recibir la preciosa monografía sobre Arranz, muy bien presentada y con un estupendo prólogo tuyo. Muestra cuanto se puede hacer en Galicia tan pronto alguien se decidiese a proyectar y a crear. Te ruego le digas a Moret esto mismo. Le hablaré a Arranz por teléfono y está emocionado. Es un espléndido gesto tuyo que hay que agradecerte. Yo estoy haciendo un mural con él para un edificio del barrio Belgrano de unos sesenta metros cuadrados. No recibí la nota de Bozal de que me hablas. Seguramente se te traspapeló. Bueno, esta es una carta rápida con el solo fin de felicitarte por la monografía de Arranz. No quiero recordar en ella los cuervos marinos de la playa de Gandarío, ni los manzanos que se divisan desde tu estudio, ni la niebla que matiza el color del Breamo. Tampoco quiero recordar a todos los amigos comunes que estarás viendo casi a diario. No quiero ponerme nostálgico. Que sería lo natural. Lo antinatural para uno es tener permanentemente los rayos de la verdad en la mano, presumir de una dureza que no poseemos y vivir al margen de la desgracia común, sin tratar de hacer, con poco, lo que uno puede. Veintisiete años, o no sé cuantos, en mi caso, de vida antinatural. De todas maneras en nombre de Maruja y mío recorre un día con la mirada el mar que se divisa desde las murallas de la Torre y luego la ciudad, Galicia, hasta donde puedas. Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina, Camilo, Rosendo, Xosé y para ti:

Seoane

1964-09-26
Carta de Maiztegui a Seoane. 1964
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1964 en 26/09/1964


Madrid, 26-IX-64

Querido Seoane:

Estamos en Madrid. Me apresuro a escribirte para darte detalles de mis días de Santiago y estreno de 7 nos del Macías o namorado. Antes de todo, te agradezco tu gestiones para el envío de la música, pero luego yo te hablaré de esto. Los cursos de Música en Santiago comenzaron el 24 de Agosto y terminaron el 18 de Sept [iembre]. Luego, la plana mayor se trasladó a Orense para dar los premios del concurso de canto que comenzó la eliminatoria en Santiago. Yo fui a Santiago el día 4 de Sept [iembre] para organizar y asegurarme el estreno. Conseguí fijar el día 16, miércoles, para el concierto. Debido a los estudios que hacen cantantes, coros y un pequeño conjunto de orquesta de cámara, hicieron muy pocos ensayos, pero, en cambio, como les gustó la música, trabajaron con mucha cordialidad y buena voluntad.
Elegí los nos más fáciles y de menos orquesta para evitar complicaciones técnicas. El tenor (Macías) era brasilero, la soprano (Doña Elvira) catalana (en un principio era noruega, como dice D. Pardo, pero luego no se animó por los pocos ensayos que disponía), en la pequeña orquesta, había una coreana, inglés, catalán, etc. El maestro Ribó, catalán, que lo tomó con entusiasmo y además de ser buen maestro de coro, dirigió muy bien. El público estuvo muy cordial y fue García Sabell y Sra., Dieste y Carmen, Díaz Pardo y Sra. y Jorge Guillén que pasó una temporada en Santiago. Parece que de verdad a todos les gustó.
Don Ramón Otero Pedrayo estaba en Santander con la señora y le escribí dándole noticias del estreno, pues incluí Introduzón, que es su poema recitado y principio de la obra. Ayer recibí una carta de Dn. Ramón desde Trasalba, muy atento y cordial y haciéndose eco del éxito de Macías. Díaz Pardo hizo crónica muy cordial que salió en La Voz de Galicia, 20-IX-64 y que te adjunto con el ruego que me la devuelvan porque es el único ejemplar que tengo. También estuvo Borobó, que fue muy cordial en publicar en forma destacada todo lo referente a Macías y a mí, y también le gustó Macías. En fin, que no han sido en vano todas las molestias y demás esfuerzos y ahora no quiero dejar enfriar esta oportunidad para gestionar desde ya su estreno completo para el próximo año en La Coruña, Vigo, Bs. As., y luego Madrid. Aproveché mi estadía en Santiago para pasarme dos fines de semana en Rianxo con Rafael y Carmen. Realmente, aquello es algo “sobre natura” y vivir así es un privilegio que envidio. Un domingo estuvieron a comer Luis Villaverde y Sra. y Bouza Brey y Sra., de Villagarcía. Lo pasamos muy bien.
Asunto músicas que me envió C. Gallego por tu gestión y luego por intermedio de José Gallo, espero tus instrucciones para su devolución al Centro Gallego, pues, a pesar de que en tu carta me decías que se encargara Paco del Riego (por indicación de Estévez y Villamarín), no hay para que ocasionarle esta molestia y sería complicar las cosas. Por otra parte, de lo que me mandaron, faltan varios instrumentos, el tenor y la soprano, pero no me complicaron el trabajo por los nos que elegí. Como de todo esto es mejor que me entienda con José Gallo, yo propongo enviarle a él la música que la revise y controle demás detalles técnicos. Creo, es lo mejor, pero de todas formas yo espero tus instrucciones.
Te adjunto esos recortes para que los utilices en la forma que mejor te parezca, pero te ruego luego devuélvemelos, pues a pesar de que reservé varios, no sabes cómo se evaporan y necesito aquí mostrarlos para las gestiones que estoy haciendo. Perdona que te dé esta molestia, pero tú lo comprendes. Bueno, me imagino el trabajo que tendrás que no te dejará mucho tiempo libre. ¿Qué tal Maruja, siempre guapa? Laxeiro y Lala? Ya tengo noticias del “estruendoso” estreno de Rodrigo.
Me parece bien, cada uno se viste con lo que puede... (Bueno, esto no es “alacráneo”, eh?). Espero noticias y recibe con Maruja un afectuoso abrazo de vuestro

Isidro.

-Escribo también a Estévez, agradeciendo el envío de la música y le digo que ya tú serás más explícito con noticias del éxito del Macías.
-Caro Seoane: Recién hoy 1º de octubre despacho ésta, se me había perdido entre unos libros!!!...

Chau

[Escrito na marxe esquerda da última folla:] Te ruego mostrarle los recortes a Núñez Búa, a quien también escribo y que te dé a leer la carta que le escribo, pues ya se lo digo, pero como es tan “despistado” es capaz de olvidarse.
Chau

1964-12-17
Carta de Seoane a Rey Romero. 1964
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rey Romero. 1964 en 17/12/1964


Buenos Aires, 17 de Diciembre de 1964

Sr. D. José Rey Romero
Madrid

Querido amigo:

Hace meses que debíamos haber escrito, Maruja o yo, para agradecer las atenciones que habéis tenido con nosotros en Madrid y La Coruña y saludaros. No lo hicimos. Por nostalgia nos hubiese gustado escribir sobre nuestra alegría de haber estado en Galicia y España, por pereza, porque nos parece que no pasó tiempo desde que llegamos, por españoles, poco amigos de escribir cartas, por cualquier motivo. Ahora, muchos meses después, cuando seguramente nos tenéis olvidados, queremos que recibáis el deseo nuestro de felicidades para todos en las Navidades y Año Nuevo que se avecinan. Nosotros, en la Nochebuena y el 31, cuatro horas después que en Madrid o en La Coruña, o en cualquiera de los sitios que os encontráis, estaremos recordándoos juntamente con los otros amigos de los que nos encontramos muy lejos. Añoramos La Coruña y añoramos Madrid. Recordamos a todos. Esperamos volver el año próximo, posiblemente en septiembre u octubre. Trabajo mucho. Las conversaciones con Isaac avivan nuestra nostalgia. Como es costumbre, discutimos, unas discusiones cordiales que a mí me sirven. Él allí está, en Magdalena, trabajando como siempre y con una gran soledad no confesada, tercamente escondida, tanto como la ternura que siente por los suyos y por los amigos.
Bueno, estas líneas, muy pocas, son solo para que sepáis de nuestro recuerdo y desearos toda clase de felicidades. Un abrazo de Maruja y mío para todos, para vosotros, Isabel, Beatriz, José María:

[Seoane]

1965-03-17
Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1965
Bos Aires
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1965 en 17/03/1965


Buenos Aires, 17 de Marzo de 1965

Sr. D. Rafael Dieste
Rianjo

Queridos Carmen y Rafael:

Recibimos hace pocos días tu carta (la de Rafael) en la que acusa recibo de la carpeta de grabados de Homenaje a Venecia. Un recibo como no se usa, generoso y espléndido, por el cual quien recibe da más que lo recibido. Te agradezco mucho tus juicios sobre los grabados y la nacionalización oriental que me tributas, china, japonesa, lo que sea, pues para mí siento que cuanto más occidental es uno, y los gallegos lo somos en Europa por historia, geografía y costumbres, mucho más que otros pueblos, más cerca, o más curiosos, nos encontramos de ese otro mundo del que se empeñan en separarnos. España, Francia, Inglaterra, Holanda, deben mucho a esos mundos, algunas de las más originales formas de su arte y de su cultura. Las porcelanas de Holanda, el teatro de Yeats, las estampas de algunos admirados pintores franceses fin de siglo, la chinerías de España. Siento, sin embargo, que en los grabados míos falta toda la sabia artesanía de los chinos, su larga paciencia, esa propiedad de definir en muy pocos trazos, los indispensables, aquello que caracteriza a un ser, hombre o animal, o a un objeto. Pienso en Rembrandt preocupado en el encierro de su estudio del gheto de Amsterdam por las estampas persas, al igual que, siglos después, Matisse, tan opuesto, en su soleada casa de Niza. Oriente actúa de levadura para todos esas naciones más nuevas que crecieron en las posibles fronteras de la Atlántida, en la perplejidad que ese misterio, y otros misterios, sumió para siempre a estos pueblos. Pero bien, mis grabados no son nada, sino solo recuerdo tosco de una bella ciudad que se hunde y que merece bastante más. Te digo todo esto porque, efectivamente, admiro cada vez más en pintura esa aparente elementalidad de las aguadas y dibujos chinos, precisamente ahora cuando occidente se complace en la acumulación de objetos y materiales extraños y de uso diario como manera de expresión, y tu acertaste, adivinaste, esta mi preocupación actual.
Nos alegró mucho saber del reingreso de Carmen a la inspección escolar, puede ser, dentro de lo posible, muy útil su experiencia y cultura y puede servirle a los mismos compañeros que los supongo a todos con menos conocimiento y sentido de la realidad, éste último seguramente por haber vivido más sumidos en ella sin la enseñanza que se deduce de tantos años por otros países. Nos alegramos tambien que os establezcáis en La Coruña, entre otras razones, descontadas las patrióticas de Maruja y mías, para estar más cerca vuestro a nuestro regreso. En algunos de estos paseos por las calles de las orillas del Orzán, por la coraza, no dejéis de recordarnos. Por allí paseó su ancianidad Pondal y le contaba a sus parientes jóvenes aventuras vividas solo en su imaginación de las que había sido audaz protagonista en los mares de Oriente. Otra vez Oriente. A Pondal, muy abrigado, las manos en los bolsillos, con una gorra visera que le tapaba la frente y ayudaba a destacar aún más su barba, la visión de ese mar de altas olas le servía para trasladarse desde la prehistoria, con sus hadas, druidas y dólmenes hasta los mares de piratas de Salgari y Conrad. Por mi parte, sueño, para mi porvenir, con invenciones parecidas y viajes imaginarios tan remotos. Todos nos hemos alegrado del reingreso de Carmen: Varela, Laxeiro y Lala, Díaz Pardo, etc. Y ahora ahí van algunas noticias nuestras. Varela acaba de llegar con Marika de Punta Ballenas, donde se ennegreció a conciencia. Continúa dedicando su actividad a Hora once, la sección cultural que dirige de los domingos. Creo que estos días va a contestar tu carta. Laxeiro está pintando mejor que nunca y trabaja mucho. El año pasado hizo cuatro exposiciones y el próximo Mayo vuelve a inaugurar otra muestra. Díaz Pardo está encerrado en Magdalena y solo de vez en cuando se deja ver en Buenos Aires. Está haciendo unos grabados en madera muy buenos. Baltar se mudó estos días a un nuevo departamento de una habitación en algo así como un hotel recién construído en el centro, en la calle Paraguay, creo que Paraguay y San Martín, ya os contará él. Proyecta su viaje. Por mi parte hice tres murales nuevos, ahora estoy en el cuarto y pinto y grabo. Apenas salgo de casa y veo muy poca gente. Volveremos a esa en setiembre. Estos días salimos con un matrimonio amigo a una excursión al norte argentino: Tucumán, Salta, Jujuy. Scheinberg1, Baudizzone, Frontini, Ceire, etc., todos os recuerdan y preguntan por vosotros. Buenos Aires continúa creciendo y haciéndose más incómoda. Esto es todo por hoy. Un gran abrazo para Carmen y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

1. É difícil esclarecer se o apelido é Scheinberg ou Scheimberg, con eme, como aparece escrito noutras cartas, pois existen as dúas formas.

1965-05-18
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965 en 18/05/1965

Buenos Aires, 18 de Mayo de 1965

Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Recibí tu carta fecha 27 del mes pasado. En realidad, estaba alarmado por falta de noticias tuyas desde hacía tanto tiempo. No recibí, efectivamente, esa carta de que ahora me escribes y tampoco sé como pudo ocurrir que devolviesen un libro destinado a esta dirección por “ausencia del destinatario”. Es verdad que siempre se pierde alguna carta y ocurren sucesos como la huelga actual del correo de Buenos Aires, por lo que te envío ésta por intermedio de Díaz Pardo que la echará al correo en Madrid, pero a mí, que sepa, no se me había perdido ninguna. Tampoco recibí el Cancionero, es posible que no tarde en llegar. Ahí te van ahora algunas noticias mías. Desde este mes me hago cargo nuevamente de la dirección de Galicia del Centro Gallego. Acepté por la insistencia del ofrecimiento, pero estoy ya arrepentido pues realmente no tengo ni tiempo de ocuparme de ella ni ganas de ver, con ese motivo, algunas gentes que hace años había perdido de vista para alivio mío. La revista no puede cambiar demasiado pues está siempre sujeta, como es natural, a las necesidades societarias del Centro Gallego, al elevado costo de su edición, por su gran tiraje, y actualmente a la profusión de su publicidad sin que se pueda elevar el número de páginas. Por otra parte pienso salir para Europa en setiembre u octubre y esto es tambien un inconveniente.
Recibí estos días el libro de Neira Vilas que me parece interesante y me alegro que lo hubiéseis editado. Para la monografía de grabados, te acompaño la lista de álbumes y libros míos de grabados y dibujos y la de los museos en donde estoy representado con obras, pues creo esto pueda interesar al comprador de este tipo de libros. Prescindo, en este caso, de las obras literarias. Estoy seguro que el texto de García Sabell es muy bueno y estoy impaciente por conocerlo. Envíame ciento cincuenta ejemplares que se venderán aquí, naturalmente fuera de la colectividad a quien este tipo de cosas no interesa. Yo no recuerdo ahora como es el papel registro de ahí, pero creo que, para los fotograbados, hace falta lo que se llama aquí papel ilustración, cuyo nombre en España tampoco recuerdo en este momento. Xohan Ledo y tu debéis decidir. El papel ilustración es el que utilizasteis para imprimir los clisés de las monografías de Maside y mía.
Laxeiro se haría cargo tambien de unos ciento cincuenta ejemplares para la suya y Varela haría el texto. Hablé con él, le alegró mucho esa posibilidad de la publicación y está disponiéndose a reunir fotografías de su obra. Creo que así mismo puede hacerse cargo de los clisés de color, a enviar de aquí. Para Grial te enviaré un trabajo sobre Asorey, pero un poco más adelante, con motivo de su contrato para el altar del Panteón del Centro Gallego, hace años.
Díaz Pardo te llevará personalmente una nueva carpeta mía, Bestiario, que acaba de salir.
Esto es todo por hoy. Escríbeme. Saludos cariñosos de Maruja y míos para Evelina y para tí y tu recibe el fuerte abrazo de:
Seoane

1965-06-07
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 07/06/1965

Buenos Aires, 7 de junio de 1965

Querido Isaac:

He recibido tus cartas y Maruja y yo nos alegramos muchísimo de que lo hubieseis pasado lo mejor posible en las vacaciones que os tomasteis, y, por mi parte, de tu actividad al margen del descanso, siempre, en cuanto al libro que proyectas. Pero calma. Por mi parte, no tengo nada que decirte en cuanto al proyecto que me enviaste. Los gallegos tenemos la manía de la histeria y ahora de la economía, de agotarlo todo en un tomo que luego no lee casi nadie. Como el título del libro lo indica se trata solo de la actualidad gallega y el pasado debe estar presente únicamente en cuanto la condiciona. Con todo lo que es historia, que no es, de este siglo (1, 2, 3, 4, 5, 6) haría únicamente una síntesis cronológica y una breve bibliografía para los lectores que les interesasen estos problemas más a fondo. El libro tiene que ser lo más ágil posible. Pero tú ya lo tienes hecho por lo que leo en tu última carta y no tengo nada –me parece bueno– que discutir. Yo haré la tapa y los dibujos que me pides pero debes decirme a donde debo enviarlos. Solo te ruego no me incluyas para nada a mí en tus peticiones de colaboración a García Sabell y a Del Riego. Son amigos míos desde hace más de treinta años y yo respeto sus opiniones cualquiera que sean, como deseo que los demás respeten las mías, y, no quiero que entre ellos y yo haya malos entendidos. Han hecho demasiado en veinte años como para pedirles o exigirles nada. Yo nunca les pedí nada de este tipo, ni a ellos ni a nadie, y perdóname que tampoco ahora quiera hacerlo.
Cuida las colaboraciones y repasa con calma los nombres para las antologías, la de poesía sobre todo. Está muy bien Lorenzo Varela y Ferreiro, supongo que también Barros, (se trata de poesía en idioma gallego, se entiende). Pero hay que añadir a otros poetas que no citas Iglesia Alvariño el primero, su poema “Petöfi”, de Cómaros verdes, de 1947. Neira Vilas tiene muy poca importancia, a mi juicio, en este género literario, en cambio sí la tiene para la antología del cuento de que escribes. Dieste, Fole, Méndez Ferrrín, tú mismo, Mourullo, Neira Vilas, serían los que yo seleccionase y por el orden que escribe sus nombres.
Lo del Centro Gallego anda con mucha calma y a mí ya me ocurrieron con ese motivo sucesos desagradables. De Núñez Búa no sé nada. No lo vi desde antes de tu marcharte. No quiero pensar que también esté incomodado conmigo, pues yo lo estimo y no se me ocurre como puedes arreglar tu amistad con él sino escribiéndole. Escríbeme sobre cualquier asunto que se te ocurra. A Laxeiro le hablé ya sobre su colaboración, la va hacer. Estamos deseando ir a España ojalá sea en octubre, esperamos que sí. Esta carta va escrita de prisa, para que notes que, de las que recibo, algunas las contesto con más urgencia. La tuya del 2 la recibí ayer. Correos trabaja a reglamente. Buenos Aires lo mismo, el dólar subió como impulsado por el Géminis IV y nadie puede detenerlo en su viaje a no sabemos qué astro, 270 pesos en el mercado paralelo. Cuando me contestes escríbeme sobre lo que has visto de pintura, exposiciones, etc.

Un abrazo para Mimina, para los pequeños y para ti:

Luís

1965-06-27
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1965
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1965 en 27/06/1965

Castro, 27.6.65

Querido Luis:

Hoy, domingo, recibo la tuya del 21, que merece una contestación inmediata para acudir como un San Jordi a matar ese dragón de tu pesimismo. Yo te confirmo las mías del 12, 15 y 22, además de otras cosas, recortes de prensa etc., que te he enviado y que te seguiré enviando.
¿Cómo podría empezar con eficiencia para acabar con ese dragón? Como ese aparato mitológico está dentro de ti no hay más remedio que atacarte a ti. “Por mi parte siento que he perdido la vida y me siento cada vez más solo”. ¿Se puede decir una equivocación mayor? Tú, una persona con tanto talento está visto que no podría decir semejante cosa. Es un dragón que habla por tu boca o que te has tragado un fantasma y lo tienes metido dentro de una glándula. Contra ese fantasma o ese dragón hay que ir y dejarte a ti libre de él para que quedes como eres tú, como es el Luis Seoane que todos queremos y admiramos como artista y sobre todo como ejemplo de conducta humana fuera de la cual no hay ni hombre ni hay arte. Ya sabemos que no es cómodo vivir sobre esas piedras y sobre estos días, pero porque la suerte nos sea negativa no es posible desentenderse de esa realidad sobre la que estamos viviendo y desertar de luchar contra ella. Aquí queda Galicia, así como es, casi todo analfabeto, incapaz de leer un libro y menos de entender un cuadro, con una burguesía corrupta, con mentalidad de sargento de plaza de soberanía africana, más analfabeta de espíritu que el analfabetismo gramatical de su pueblo; pero queda por algunas partes una minoría pequeñísima, casi sobran dedos de las manos para contarlos, que saben en la hora que viven y sobre las piedras en que se ven obligados a vivir. No está todo perdido. Y aunque estuviera perdido todo en Roma San Juan iría hacia ella, a morir en la ciudad de donde Pedro está de vuelta. Es la contradicción interna, y eterna, a través de la que el hombre viene avanzando. Es incómodo vivir en Roma donde parecería que no hay nada que hacer porque todo es vacío y corrupto pero fuera de ella ni San Juan, ni San Pedro, tendrían tranquilidad, porque estaban fuera de la línea de su destino. Tú tienes que pelearte, defenderte, luchar y soportar incomprensiones y estupideces, estés aquí o estés ahí, pero estés donde estés –porque ahí estás, ahí fuiste, para dejar testimonio de algo, para protestar por algo injusto, para dejar una inconformidad airada con algo que no es ético ni estético– donde estés, a regañadientes, protestando, incómodo, no podrás desentender[te] de tu destino ligado con la suerte, no del paisaje sino de los hombres y de las mujeres de Galicia, porque el día que vieses que tus manos estaban fuera de esa obra –aunque la obra parezca tan poco “exitosa”– ese día es cuando te sentirías morir de pena por equivocación. Hazte esta reflexión para que estés contento aún soportando las inconveniencias, idas y venidas, discrepancias y chabacanerías de las gentes que nos rodean. Imagínate a Luis Seoane, desentendido, incomprometido, haciendo arte abstracto en Suiza, “trabajando únicamente en sus cosas” que adquirirían los potentados internacionales. El espectro de esa imagen bastará para que te encuentres feliz entre las inconveniencias de las gentes de la Galicia metropolitana o de la Galicia emigrante, aún con todas esas “manías” que ves en la economía, en la estadística y en la mecánica –que dices ver pero que en realidad es un simple decir tuyo–. La pintura o la música, la industria o la artesanía son manías del mismo tenor. Los pintores pueden creer que los economistas son unos maníacos y viceversa los economistas pueden pensar lo mismo de los pintores. Hay una cosa que no son manías: el espíritu de solidaridad con nuestros semejantes, sobre todo con nuestros semejantes desvalidos que tenemos cerca, desvalidos de alguna forma. Ello entraña en sí una instancia ética y estética. A ella remito todo y no estaríamos dispuestos a desentendernos de ella cualquiera sea la suerte que tengamos que soportar, aunque impliquen burla y silencio. Lo contrario no nos llevaría más que a un malabarismo, un virtuosismo y una torre de marfil. Tú con tu vida nos has dado un ejemplo de esto y por ello nos hemos acercado a ti. El pesimismo de tu carta vertido en tu propio destino no puede considerarse más que como una segregación equivocada de una glándula que estamos seguros que curará y por lo que hacemos votos. Nadie tiene por qué admirar la tarea que satisface hacer a quien la hace, sino aquella tarea que comprende, que al menos sospecha que la comprende, y con su identificación o su posible identificación goza. Hemos de hacer lo que es posible hacer aunque no sea el cielo que todos deseamos, ni siquiera el purgatorio. Si es imposible lo que queremos hacer, si no hay gentes donde aplicarlo, por muy bueno que sea cae en el campo de la utopía. Y no hay más remedio que aceptar la crítica y todo tipo de inconformidad de nuestros semejantes, y hasta sus inconveniencias. La molestia, el escozor, que causa la crítica a nosotros mismos, individualmente, debemos justificarla como una inadaptación que padecemos nosotros. No me refiero, por supuesto, a la crítica artística en la que no hay otro contenido que el de una diversión intranscendente. Como ves escribo como hablaba Platón subido a un pedestal “profundando”. Perdona mi cátedra y mi parvada, pero ¿cómo he de hacer para matar ese tu dragón interno que te tiene desesperado y aislado? ¿O que te quiere aislar? Va una anécdota para descansar: los alumnos de último año de Medicina de Santiago pidieron obras a los artistas para, rifándolas, engrosar fondos para su viaje de fin de carrera. Otero Besteiro les contestó que le gustaba mucho esa idea de ayudar a los estudiantes, etc., y que de muy buena gana entregaría no una sino media docena de obras para el fin que piden, pero... pensando en que mientras los estudiantes de todas las facultades de España se habían solidarizado con la de Madrid a excepción de la de Santiago váyanse Vdes. a tomar por el culo. Esta misma frase voy a emplearla yo si no me autorizan a publicar unos dibujos que ya están en la Delegación de Turismo a censura y que, finísimo y amicalísimo, Serrano Castilla, giró a Madrid so pretexto de que caían fuera de su atribución. La mitad de la frase ya se la dejé caer por carta. Sin miedo y sin resentimiento para con nadie el camino está abierto para muchas cosas. Por naturaleza por intuición la juventud practica esto dentro de lo que nosotros nos debemos mantener por hipótesis.
A otra cosa. Si esa gente de la Asociación quiere ayudar aunque sea poco o procurar la ayuda de otros, no importa el aspecto cuantitativo, se agradece la intención referida de alguna forma. Lo único que es seguro es que las cosas no han de dejar de hacerse. Esa crítica de la Asociación a los del Centro no puedo tomar alcance de ella por las cuatro palabras con que me la expresas, pero no creo que ello suponga ningún inconveniente sino un acicate para afianzar las mentes indecisas, y para dejar constancia de cualquier incontaminación a ultrance. Todo eso tiene como base la tontería mimeográfica de Silva. Sobre el Galicia está visto, a tenor de lo que dices, que aparecen las mismas contradicciones internas. Su precio de costo puede no tener nada que ver con el de venta que puede ser el que se quiera o interese. Su antecedente se está vendiendo muy bien aquí sin punto de comparación con lo que se vende ahí. Está visto que es de este lado del Atlántico donde interesa hacer esto y como se va a hacer. Cabe la ayuda y la crítica para mejorar su contenido, y se ruega y agradece. En cuanto a su realización no cabe más que ayudar en lo que buenamente se pueda. Estoy preparándole una exposición a Laxeiro. Por la índole de lo que le digo en la carta que te adjunto mucho agradecería se la entregases tú sin que, a lo mejor, se entere Lala. Muchas gracias. Colmeiro también quiere hacer otra exposición en La Coruña. Vamos a ver. Sigo sin poder mirar el paisaje; dicen que está precioso. El mar ¡Ay el Mar! azul, se ve desde tu estudio al pie del Breamo como algo que entró en estos valles y se quedó dormido en una tarde de primavera. Cuando lo miro desde tu ventana se agradece que no se haya ido aún.

[Manuscrito na marxe esquerda da primeira folla:] Apertas a Maruxa e a ti de tódolos desta casa. Voso

Isaac

1965-06-28
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 28/06/1965

Buenos aires, 28 de junio de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido amigo:

Recibí tu última carta con la copia de la tuya a Villamarín. Este debe estar a punto de verte, en España, o de hablarte, salió de aquí con el hermano hace cuatro días. Yo no pude hablar con él y no tengo manera de referirme al asunto a que te refieres sin discutir con alguien de la Junta Directiva. De modo que desistí de hacerlo. La carta que propones se envíe con los ejemplares yo no puedo proponerla, ni nadie que respete los veinticinco años pasados del Centro Gallego. Puede hacerlo un particular, allá él quién lo haga, pero no una institución que mantuvo durante todos estos años una línea de conducta con respectos a estas cuestiones. Habla con Villamarín. Como ves pensamos de modo distinto en estos asuntos. El trabajo sobre arte creo que ya te dije en otra carta, sale incluido en la revista y sólo mil separatas aparte. Esto es todo lo que se consiguió, y, para esta decisión, se prescindió de cualquier opinión mía. Bueno, creo que saldrá en la primera quincena de julio. Y yo no pienso más sobre éste. La Sociedad de Artistas no se adhirió. Todas las otras sí. Me alegro de tus éxitos con Valentín y Celso espero que éste no olvide que los primeros poemas del carácter que buscáis nacieron en América, en gallego, y luego que esos en castellano de Pimentel, y antes que los de él mismo; es posible que no los conozca.
Buenos Aires está insoportable con un clima que resulta una mezcla de los de Londres y Río de Janeiro. Humedad, niebla, calor y es invierno, la gente ya se decidió a vestirse con ropa de verano. La exposición de Henry Moore es una revelación para todos, aún para los que conocíamos la obra suya. Junta es una exposición, con tan gran cantidad de piezas grandes y pequeñas, y dibujos y bocetos, etc., es algo maravilloso y prueba la existencia de un escultor realmente extraordinario. Ojalá pudieran verla algunos escultores gallegos capaces solo de herir el granito dejándolo lastimado por sus cinceles sin conservar su valor de bloques de piedra, convirtiéndolos, a un tiempo, en grandes obras de arte. La máxima libertad unida al más grande rigor. Me hubiese gustado que la pudieses ver. Laxeiro trabaja bastante. Expone a partir de mañana en la Galería Lascaux, creo que va a ser una exposición muy importante.
Bueno, cuéntame algo de por ahí que se refiera a la naturaleza, a las gentes, a algo de lo que pudo impresionarte en París. Un abrazo nuestro para todos vosotros. Escríbeme aunque no estemos de acuerdo en algunas cosas. Otro abrazo de:

Seoane

1965-07-07
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 07/07/1965

Buenos Aires, 7 de julio de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí dos cartas tuyas luego de escrita mi última, no sé qué día, y recibí también los recortes de los diarios que son para mí de gran utilidad. Creo haberte escrito que las tapas para esos dos libros las envío cuando quieras, pero no se adonde, ni formato, ni cantidad de páginas aproximadas de ellos, ni límite de tiempo para el envío. Las tapas y los nuevos dibujos de Laxeiro y los míos. Maruja está buscando los originales de fotografías, tienen que existir muy buenas y en cantidad considerable en los archivos de los diarios, o en los particulares de los fotógrafos de ellos. Bueno, en cuanto a tu otra carta que te agradezco mucho por lo significa de amistad, no la contesto por ahora; no me entendiste, y no creo, por tu respuesta, que valga la pena insistir. Continúo fiel a mis convicciones pero estoy harto de todos los lugares comunes que se usan en nombre de ellos y que terminan sirviendo a los empresarios. No tienes, pues, por qué escribirme sobre una posible afección a no sé qué glándulas –no sé que tienen que ver las glándulas con estas cuestiones– ni sobre la posibilidad de que me “incomprometa”, ni la de que marche a Suiza a hacer arte abstracto para vender a los millonarios suizos, pues no es el mejor país para vender a los millonarios ni es tampoco un centro decisivo del arte abstracto, ni el arte abstracto o lo que así se llama, es tan despreciable como para que uno deje de pensar seriamente en él. Tiene al menos una gran tradición en el arte folklórico de todos los pueblos desde la prehistoria, sin que a los pastores o campesinos que los hicieron les compraron los millonarios suizos, y sin que Picasso y otros grandes pintores que yo admiro cambien en nada porque les compren los marchantes y millonarios de todo el mundo, no únicamente de Suiza, y hagan su Guernica y su Corea cuando llega el momento. Para ellos y no para otros, de hacerlo, aunque el resto de la vida hagan el arte que quieren. Por mi falta de talento y habilidad quizás no pueda llegar nunca a hacer nada de lo que ellos hicieron. En cuanto a lo de “incomprometido” no quiero discutir esta palabra. Creo que la discutimos bastante, la inventaron hace más de treinta años y resulta hoy caída en desuso y es una necedad. El arte está comprometido siempre, aunque a veces resulte difícil de entenderlo a los agitadores del compromiso y a los otros, los que piensan que el artista debe ser ajeno a las cuestiones de los hombres. Por los mismos años en París Eugenio Sue era socialista y Balzac monárquico y nosotros ya nos hemos olvidado de Eugenio Sue. Pero todo esto lo sabes tú de sobra y creo que usas la palabra sólo para irritarme. Como puedes notar estás, y estoy, en cuanto a discusiones, como en 1963 a la hora del desayuno, lo que resulta un buen síntoma. Sobre los economistas, etc., no quiero escribirte hoy, terminan siempre cuando son financieros, además, pidiendo la supresión de las garantías de trabajo de los obreros. Algo que yo jamás hice desde mi supuesta torre de marfil. (Sobre la torre de marfil –generalmente igual o parecido a la torre de marfil de un científico– publiqué hace años unas paradojas en dibujos con un prólogo del que tampoco me desdigo). Pero todas estas son cosas que no les preocupan, en general, a los amigos de esa. Pero ahí van noticias más importantes que las que se refieren a mí. Laxeiro está haciendo una espléndida exposición en la Galería Lascaux con mucho éxito de público y venta. El primer día vendió cinco cuadros, seguramente venderá más en esta semana. En el Centro Gallego se está organizando una exposición de Dionisio Fierros, con cuadros de género y algún paisaje, pertenecientes todos a un coleccionista de Buenos Aires. Son catorce cuadros los reunidos. También se organiza un concierto de canto medieval gallego para final de mes, y, aparte, alguna conferencia de Vilanova y de una doctora argentina, Sra. Pastor, sobre el quinto centenario de los irmandiños y las revoluciones burguesas en Galicia durante la Edad Media. Como puedes notar ya no puedo hacer otra cosa, pues no me queda tiempo, que ocuparme del Centro Gallego. Ahora no sé como zafarme de este compromiso. De pintar, hacer mis trabajos y no puedo. Me alegro mucho de los dibujos que piensas publicar ¿de qué se trata?, ¿un álbum? ¿les acompañan narraciones como el anterior tuyo? A Domínguez lo vi una o dos veces más y no conseguí nada nuevo de él. De Vigo recibí por correo aéreo un ejemplar de mi monografía quedó muy bien. Hoy le acuso recibo. Villamarín supongo que se irá a vez al Castro. Iba a Orense con su hermano para ver a sus padres. Aquí le hicieron una gran cena de despedida. En ella vi a Núñez Búa que luego, días más tarde, estuvo en casa. Ni una palabra acerca de la discusión vuestra, ni sobre ti. José Luis Romero debió haber llegado, al menos lo esperaban días pasados amigos comunes, pero aún no lo vi. Le llamaré uno de estos días para que me cuente sus impresiones. Laxeiro me dice que el problema de Luisa y su hija es cosa de él, que por otra parte nunca fueron a sus exposiciones. De modo que no te ocupes de eso. Te va a escribir.
Bueno, por hoy nada más. Te vuelvo a pedir que me envíes el formato de las publicaciones para las que tengo que hacer las tapas. Ellos tienen varias colecciones y quiero hacerlas lo mejor posible. Maruja y yo pensamos en el mar de Sada. Os rogamos toméis un café, Mimina y tú, en la Terraza en recuerdo nuestro. Un gran abrazo para todos de:

Seoane

1965-07-10
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965 en 10/07/1965

Buenos Aires, 10 de Julio de 1965
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Recibí por correo aéreo el primer ejemplar de la monografía que quedó muy bien y por la cual os quedo muy agradecido a García Sabell, Xohan Ledo y a ti. Me gustó mucho la tapa de Xohan Ledo, la distribución y el color de ella y el texto de García Sabell, algunas de cuyas afirmaciones recordaba de su conferencia de la Asociación de Artistas de La Coruña, que me parecen exactas e increíbles, en cuanto me favorecen, que se refieran a mí. Exacta asimismo su ficha antropológica, en lo que conozco, que, como le pasa a cada persona, no es demasiado y muy acertados sus juicios sobre mi arte. Espero que me envíes los ejemplares convenidos lo más pronto posible, si no los has enviado aún, para poder colocarlos en las librerías de ésta y me digas el precio del ejemplar para, de acuerdo con Cabrera, poner su precio a moneda argentina. Estoy seguro que va a ser muy bien recibido por la minoría que aquí se ocupa de estas cuestiones. Aparte de esto no he recibido carta alguna tuya en respuesta de la última mía de hace algo más de un mes en la que creo te decía, entre otras cosas, que volví a la dirección de la revista del Centro Gallego. Tambien te hablaba de la monografía de Laxeiro que van a preparar Lorenzo Varela y él. Laxeiro inauguró estos días una nueva exposición en ésta con mucho éxito. Se trata de una espléndida muestra para mí la mejor, más unida, de cuanto hizo hasta ahora. A Laxeiro le hizo muy bien su estancia en Buenos Aires, el establecer contacto con otra pintura y otros artistas para situarse de manera más definida en nuestra época, proyectarse en nuevas búsquedas sin que le apremiasen para vivir los posibles clientes que solo gustan del tema pintoresco. Por otra parte Buenos Aires, con sus dos mil exposiciones anuales y sus grandes exposiciones internacionales, se está convirtiendo en una de las tres o cuatro capitales del arte del mundo.
De los amigos de ahí no sé nada. A tí te envié por Díaz Pardo, que supongo te habrá entregado, la última carpeta de grabados mía, un bestiario, que está ya agotada, y, por este año, es posible que no publique nada nuevo, limitándome a pintar y grabar. Esto es todo, escríbeme, envíame alguna noticia. No recibí el cancionero que me enviaste. Se lo compré a Follas Novas. Es espléndido y muy notable la labor de Rodrigues Lapa.
Un abrazo de Maruja y mío para Evelina y para ti;
Seoane

1965-07-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1965
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1965 en 16/07/1965

EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 18204/ VIGO
16-julio-1965
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 18 de mayo. El agobio de trabajo me impidió contestarla antes, aunque tenía el propósito de hacerlo. Coincidió todo con la Junta general de Galaxia, la organización de una caseta de nuestros libros en la Feria del Libro de Madrid, y posteriormente de la que se celebró en Santiago. Todas estas labores pesaron sobre mí, y no dispuse de un momento libre para otras cosas. Sin embargo, te mandé por correo aéreo el primer ejemplar de la edición de tus grabados. Posteriormente se te enviaron por vía marítima, y correo certificado, los 150 ejemplares que pediste para colocar ahí. El precio mínimo a que podemos venderlo es de 75 pesetas. Dime si te gustó como quedó la edición. Como verías, la imprimimos en papel registro, pues tanto Xohán Ledo como yo entendimos que resultaba mejor que lo que vosotros llamáis papel ilustración. En fin, ya me dirás lo que te parece.
Díaz Pardo me entregó tu carpeta, Bestiario, que me gustó muchísimo. Te la agradecí de corazón.
Espero que me envíes el trabajo prometido para Grial sobre Asorey.
Me parece muy buena la idea de hacer un volumen sobre Laxeiro, con prólogo de Lorenzo Varela. Si, por otra parte, se hace cargo de los clisés de color y se compromete a adquirir 150 ejemplares, mejor que mejor. Estoy pendiente, pues, de que me envíes la fotografía y el texto.
Supongo que ya habrá llegado a tus manos el ejemplar de las Cantigas d´escarnho e de mal dizer que, por indicación mía, te enviaron desde Coimbra. Se trata de una obra importantísima, que está causando sensación en los medios romanísticos de todo el mundo.
Recibí una gran alegría cuando supe que te habías hecho cargo de la dirección de la revista del Centro Gallego. Me imagino lo que supondrá para tí de pérdida de tiempo, pero constituye una garantía para todos el que seas tú quien esté al frente de ella.
No sé si te dije que Dieste publicó un libro titulado Diálogo de Manuel y David. Estos días llegó a Galicia Colmeiro. También está aquí Valenzuela.
Y nada más por el momento. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1965-07-23
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 23/07/1965

Buenos Aires, 23 de Julio de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu última carta en la que al fin me envías las medidas del libro y cantidad de páginas de modo que pueda hacer la tapa que me pides y que enviaré la semana que viene a la dirección que me indicas. A Laxeiro le entregué inmediatamente la dirigida a él. En cuanto al otro asunto del Centro Gallego todo eso escapó, de mis manos, pues tengo la impresión de que no quieren hacer más de lo que hicieron. Todos, todos, si hubiesen tenido tiempo de reflexionar, –más que de reflexionar de consultarlo– una o dos semanas, lo hubiesen rechazado. No les importa Galicia más que como turistas. De los mil ejemplares que se hicieron aparte no saben bien qué hacer y yo mismo no cuento en este momento para enviarte, o para mí, con un solo ejemplar. Están excelentemente guardados. Hice una lista de corporaciones y entidades, prensa, etc., sin excluir ninguna a la que debe enviarse˙ Irán por correo ordinario, lo que retrasa un mes más el conocimiento general de este asunto. Refiriéndome a otras cuestiones, Varela pronunció una espléndida conferencia sobre Dionisio Fierros y otra muy buena sobre las rebeliones burguesas en Compostela en el siglo XII la profesora Pastor de Tognesi que ¡al fin! estudió las causas económicas-sociales de las rebeliones, planteando muy claramente los problemas que se originaban en los señoríos. Lástima que estas conferencias no se hubieran pronunciado una y otra en Galicia. El estudio de la profesora Pastor es el resultado de miles de documentos revisados y microfilmados en archivos de Madrid.
A Valentín le escribí cuando me participó haber logrado el permiso de “residencia” de los cuadros en esa agradeciéndole, y le decía que había que reclamar las 10.000 pesetas que el Banco Mercantil de Madrid había depositado, de mi cuenta, como garantía, a la Aduana de Port-Bou, y, para luego de reclamar su devolución, una vez conseguido el permiso, liquidase con ellas los gastos ocasionados con la agencia o con lo que fuese y no tuve más noticias. Conservo copia de la carta y volveré a escribirle estos días. Le escribí cuando en correos no se trabaja a reglamento.
Contestando a tu carta, tu profesión postiza de hacer cacharros sin otro fin que su utilidad, sirve al hombre y es bastante. Cualquier trabajo hecho con amor sirve al hombre y al pueblo donde se realiza. En tu caso, siento lo digo una vez más que todo eso te obligue a abandonar tu primer oficio, el de pintor, con el cual hiciste obras notables y tienes condiciones y fuerza para hacerlas aún más importantes volviéndote a entregar a él. Cualquier cosa que pintes, hecha con seriedad y amor sirve a los hombres y a Galicia hace falta que la sirvan, entre otras maneras, en las artes y los oficios. Yo no endioso, al artista ni al arte. Mi Dios, en todo caso, es la creación humana en general. Unos zuecos bien hechos, una mesa, una silla que sean útiles y tengan la gracia que nace del amor al oficio y del conocimiento, valen como un dibujo, un grabado o un poema y abren caminos para un pueblo, de grandes empresas de otros órdenes, y al progreso. En esto es en lo que creo fundamentalmente y por eso me molestan los exhibicionistas que se auto idealizan porque son hábiles, los que prefieren reproducir su fotografía personal a un cuadro, sobre los que discursean sobre arte y no lo hacen, y los que no entienden o no quieren entender que crear un bello objeto ayuda a mejorar el mundo. La eternidad de Velázquez no reside en sus temas, ni la de Rembrandt, ni la de ninguno de los que reconocemos como grandes artistas, Cuanto no daría yo por pintar alguna naturaleza muerta como Zurbarán o Juan Gris! Representando un cesto con alguna manzana y un mantel, sirvieron al conocimiento y al hombre, o trazando solo un bello arabesco como muchas veces Picasso. Por eso soñé siempre con crear millares y millares de objetos en Galicia, también cacharros, si tú quieres, que sirviesen para imprimirle un nuevo carácter a su pueblo y mejorar su vida. Era el programa del Laboratorio de Formas. Pero esto no lo entienden los que sueñan sólo con sus intereses, o, en el mejor de los casos, no con trabajar con su pueblo, sino con planificarle el trabajo, naturalmente, como siempre, con ellos de directores. Bueno, perdona esta divagación. Quiero decir que pintes, que aproveches el estudio “te lo presto” sólo para eso. Vimos Galicia en un documental que anda por aquí. Estuvimos por todas las rías, en las ciudades y en la montaña. Como envidiamos a los que viven en ella teniendo en conciencia de lo que es realmente y de verdad la viven. Fuera, estamos muertos.

Un gran abrazo para Mimina, para Camilo, Rosendo, Xosé y para tú de Maruja y Mío:

Seoane

Saludos a los Baltar y, naturalmente, a los Dieste. Este último me debe carta.

1965-08-12
Carta de Vilanova a Seoane. 1965
Bahía Blanca
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vilanova a Seoane. 1965 en 12/08/1965

Bahía Branca, 12 de agosto de 1965

Amigo Luis:

Ehí che mando o artigo pra revista. Pensaba faguer outro encol do sesquicenteario da morte de Porlier ou do bicenteario da fundación da Academia de Agricultura de Galiza, mais salíanme moi longos, e tendo en conta que o próximo número terá que estar adicado principalmente ás Xornadas Galegas, preferín faguelo curto.
Ademais estou pouco pra istes mesteres, pois tiven unha brutal contrariedade na Universidá, pois nomeáronme Rector do Colexio adscripto de Río Gallegos e teño que trasladarme alí, onde pasarei probabelmente o que resta de ano, co que o meu desexo de entregar o libro no mes de outubre sofre un golpe cáseque mortal, polo que teño que acabalo prescindindo de novas aportacións que estimaba indispensábeles. Xa te podrás maxinar canto me entristurou e desespera iste novo bodrio que me botaron a costas. En fin, gaxes do oficio.
Xa te tendrei ao tanto diste choio malaventurado.

Unha forte aperta do teu invariábel amigo

A. Vilanova

1965-08-16
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 16/08/1965

Buenos Aires, 16 de Agosto de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Ya envié la tapa del libro de Castelao con arreglo a las medidas que me enviaste y que vi corresponden al formato chico de esa colección. Fue enviada por correo aéreo. También entregué tu nueva carta a Laxeiro. Por aquí todo marcha lo mismo en cuanto a todo, o a casi todo. Únicamente te ruego le devuelvas la conducta a Fernández del Riego. La Junta Directiva del C[entro] G[allego], o su vicepresidente en ejercicio de la presidencia y el secretario, dieron orden estricta de enviar esos ejemplares a Del Riego para que éste se los hiciese llegar exclusivamente a Villamarín para que a su vez dispusiese de ellos en esa. Nada de enviarte a tú, ni a Risco, ni a nadie, ni que dispusiese de ellos Del Riego. Esto puedes comprobarlo aquí a tu vuelta. El Centro Gallego es más complicado de lo que tú te imaginas y abundan en él los caciques de todos los colores. Estos días salió el decreto del poder ejecutivo autorizando la elevación de un monumento a Castelao y designando la comisión correspondiente. Es algo risible: José Blanco Amor, Molinari, Valentín Fernández, Regueira, Prada, Puente, veintitantos, etc., componen la comisión del monumento.
En cuanto a otras cuestiones dos grandes exposiciones, una de arte francés contemporáneo en el Museo Nacional de Bellas Artes, unas 200 obras de pintura; y otra de arte actual polaco en el Instituto Di Tella organizada por el Ministerio de Cultura de Polonia. Me hubiera gustado que hubieses visto esta última. Se compone de óleos, grabados y tapices. Grabados y tapices extraordinarios. Absolutamente todos abstractos e informales. Yo, con mi pintura y mis grabados resulto un académico al lado de ellos. Te envío catálogo por correo aéreo sobre todo para que leas un párrafo de Ryszard Stanislawski, crítico de arte muy conocido que viene con la exposición y con el que yo me solidarizo en cuanto expresa que el arte debe ser “la expresión de convicciones y sentimientos del hombre en su deseo de inmortalidad, de sus inquietudes, de su compromiso y de su comportamiento osado, activo y dinámico hacia toda la verdad”. Corresponde a las cinco, a las mil, a las que sean, flores de que hablaba Mao en una conferencia célebre. Con esto quiero acabar con este asunto del “arte comprometido”. Además de tu carta leí el artículo de La Voz de Galicia. Todo eso es muy viejo, está muy dicho, y no es nada. Lo importante en arte como en cualquier actividad es ser fiel a uno mismo. No mentirse y tratar de servir a la colectividad de la manera en que uno piensa honradamente que puede servirla mejor. Yo continúo siendo el mismo, con todos los defectos con que nací y aspirando a iguales cosas que hace muchos años, pero algo que siempre odié son las definiciones absolutas y las clasificaciones excluyentes. Por el catálogo que te envié te darás cuenta que no tendré más gente con quien pelearme, sino todo lo contrario. Pero es que además no pienso pelearme con nadie, sino que en estas cuestiones creo que uno debe actuar solo, uno y su conciencia. Yo hace años peleaba por muchos escritores y artistas que oficialmente eran agredidos y que ahora, desde hace muy poco, fueron reivindicados y son exaltados. Pero te ruego que no hablemos más de esto. Cuando llegue Villamarín trataré de que envíe la carta a Risco, creo que llega estos días. Antes no puedo hablar con nadie de esto. Para el próximo número de la revista hice un comentario sobre tu artículo alrededor de Centro Gallego. ¿Cuándo sale tu álbum? Me habló muy bien de él José Luis Romero. Estoy deseando verle. Por mi parte tengo que hacer un refranero, es decir 32 refranes grabados en madera para EUDEBA [Editorial Universitaria de Buenos Aires] en una edición de gran tiraje. Tengo que terminarlos antes del 30 de septiembre.

Cuéntame de la gente de ahí. Un gran abrazo a Mimina y a todos de Maruja y mío. Otro abrazo de:

Seoane

1965-09-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 14/09/1965

Buenos Aires, 14 de septiembre de 1965.

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Buenos Aires está como siempre. Dejemos a Stanilawski, el arte, las convicciones y sentimientos con respecto a esto. Todo este asunto es tan viejo como el hombre y ha consumido y consume, al menos desde que existe historia, una cantidad considerable de papel y de ingenio. Cada grupo lo quisiera con arreglo a sus intereses o a sus ideas y el artista por mucho que busque, por muy lúcido que él sea, no sabe bien, no puede saberle, pues busca algo que casi siempre no puede concretar, cuáles son sus verdaderos intereses y cuales sus verdaderas ideas en arte. Alguien puede decirle: “quiere que me haga un Cristo, o una manifestación de protesta”, y él hace el Cristo o a las gentes manifestándose, pero esto no cambia lo que él busca que es otra cosa y que resulta ajeno al encargo del cliente, aunque ahí están el Cristo y los manifestantes para que el cliente y otros abran la boca. Buenos Aires está como siempre. Hoy volvió a subir el dólar, momentáneamente quedó a 178 cambio oficial y se habla de golpes militares, Onganía, Osiris Villegas etc.
Aunque hasta ahora son sólo rumores, tiene, por lo que parece, muchas probabilidades de que cualquier día de estos se produzca alguno. Se ataca, desde muchos puntos, a la Universidad y a las instituciones democráticas. Hay centenares de detenidos. Suponemos que todo esto debes saberlo por algunos viajeros y los diarios. Los de aquí cuando no actúan como los avestruces escondiendo la cabeza para no ver, incitan a la persecución y alarman a las gentes con supuestas agresiones de la izquierda. En estas pocas líneas te ofrezco un panorama que puedes adaptar a tu bucólica imagen de este país ya a los yuyos de Magdalena y a los enormes hormigueros que sustituyen a vialidad. Pero dejemos también esto. Recibí tu libro de dibujos que Maruja y yo te agradecemos mucho, hice una nota para la radio acerca de él. Me pareció muy bueno, dibujo y texto, y muy distinto a los otros dibujos del libro anterior. Creo que es un gran libro y gusta mucho a todos aquellos a quienes se lo enseño. Esto y pintar es lo que continúe pensando que debes hacer, y escribir, que es otra faceta de tu talento que no explotas en beneficio de unas industrialidades que te llevan el tiempo necesario para tu trabajo. Me gusta de tu libro ese deseo de hacer vibrar la línea y concretar la forma que hubiese gustado también mucho a Maside, estoy seguro. Cuando vaya haré, por mi parte, otro álbum para continuar engrosando las Ediciones del Castro. Pero ¿cuándo iré? Ya no en octubre como tenía pensado. Tardaré seguramente unos meses más. Casi con toda seguridad en enero, tengo aquí unos trabajos que no puedo dejar. Estos días se inauguró una muestra mía en Munich, aún no recibí catálogo, y por estos días también expongo catorce óleos en la Plata, y después, a mediados de octubre temples y acuarelas aquí en Buenos Aires. Aparte de este estoy terminando los grabados del refranero criollo 32, de los cuales quince son a dos colores. Se trata de una edición de alrededor de 10.000 ejemplares. Veremos la resistencia de los tacos de madera. Iremos a Europa en barco y directamente a Hamburgo, desde Alemania viajaremos, después de diez o quince días, directamente a España si algo no cambia nuestro itinerario. Te agradezco todo lo que nos ofreces, el estudio, todo. Lo usaré todo lo que pueda, grabaré y pintaré. Sentimos enormemente no poder estar ahí en octubre como eran nuestros planes. Nos hubiese gustado estar ahí como hace dos años, trabajar, estar con vosotros y ver a los amigos, pero me resulta imposible ahora. También me hubiese gustado estar ahí para evitar que Camilo rompa su vida futura con su venida a ésta y venga a tener con los años el drama de los emigrantes en general. Pero esto es cosa vuestra, que tú con tu mentalidad familiar feudal no permitirás que se discuta. De la portada del libro recibí noticias, parece que les gustó. Veremos cómo queda. En cuanto a la otra parte escríbele a Villamarín pues el Centro Gallego no compra libros, sino que, hasta ahora, los recibe en consignación y muy pocos. Si yo pudiese hacer algo no te pediría que le escribieses a Villamarín, pero yo no puedo hacer nada. Me “gasté” en la oposición al congreso de emigración y en la redacción de una moción que suavizaron hasta lo inverosímil gracias a las buenas disposiciones de Estévez. Lo que tengo que hacer en el C.G. es marcharme. La culpa fue mía. Yo sabía todo esto antes de aceptar nuevamente la dirección de la revista, por eso la había dejado antes, tan pronto pude, y no debí haber vuelto.
Bueno, esto es todo por hoy. Escríbeme. Abrazos de Maruja y míos para Mimina, los chicos y para ti:

Seoane

1965-09-20
Carta de Piñeiro a Seoane. 1965
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1965 en 20/09/1965



Compostela, 20-IX-65
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Benquerido Seoane:

Hoxe recibín de Galaxia a monografía dos teus grabados e pasei un par de horas felices ollando as láminas e léndo o espléndido prólogo que lles puxo Domingo. Quedoume o esprito invadido dun estrano e delicioso pracer, talmente como si tivera batido súpetamente con un requintado i escintilante tesouro. Por eso, sinto a íntima tentación de che escribir unhas liñas de cordial felicitación i ó mesmo tempo de sincera gratitude, porque o tesouro, obra do teu traballo creador, é pra todos nós e pra todolos que veñan detrás de nós. O prólogo de Domingo é un breve, agudo e certeiro ensaio que servirá de pauta interpretativa da tua persoalidade e da tua obra, poisque os seus criterios de valoración son atinados e lúcidos.
Xa sei que estás novamente ao fronte da revista do Centro Gallego. Alégrome pola revista e polo prestixio que eso lle dá ao Centro. Figúrome que pra tí, no orde persoal, non deixará de ser unha carga de traballo.
Eiquí en Compostela, tivemos –e aínda temos– un ano de moito rebumbio coas romaxes xacobeas. Confiamos en que tamén vós aparezades calquera dia por estas ruas.
Moitos saúdos a Maruxa e de Isabel pra os dous. Pra tí, unha forte e cordial aperta do teu amigo

Ramón Piñeiro

1965-12-29
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1965
Ourense
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1965 en 29/12/1965


Orense, 29 de diciembre de 1965

Querido Seoane:

Ya sé que tengo que escribirte una larga carta, pero, por lo mismo que tiene que ser larga, la voy demorando. Claro que me gustaría más hablártela. Aquí, cada trimestre, llega un rumor de que “vais a venir el mes que viene”. No sé de donde salen, pero circulan. Yo me he replegado en mi Orense natal, quizá para siempre. Madrid está incómodo, o revuelto, confuso, frívolo, insolidario. En mi oficio nada se puede hacer si[n] toparse con la limitación política. No hay el peligro inmediato de la persecución, pero existe el de la “protección”, que es mucho peor. Por lo menos aquí la vida es limitada, claro está, pero menos tensa, más normal... y algo más barata. Y además tiene esa antigua cordialidad en que uno fue criado; ese aire vecinal que ahí tanto se añora y en el que cada cual siente “su tierra como la tierra firme que se buscó a través de tanta navegación. Por otra parte, Galicia vive una confusión que se parece mucho a una final disolución. Se vive desde cada ciudad o pueblo en forma de un exclusivismo local, en el peor de los sentidos, que en nada recuerda al sentido integral que de ella hemos tenido hace años. Yo no sé qué habrá que hacer para reconstruirlo ni si será posible. Los grupos de Madrid –quizá porque están lejos– la ven en más amplia perspectiva; pero les falta coherencia, fijeza itineraria, claridad de destino y quizá voluntad conjunta para esclarecerlo primero y realizarlo después. Se nota el bache de la continuidad, el hueco de dos generaciones perdidas. En ese sentido, debiéramos estar todos aquí. Yo siento que mi vieja experiencia –y mi mayor densidad mental o moral en presencia directa de este drama sordo, pero tan vivo y lacerante– quizá podría ser útil en aquel medio. Mucha gente joven lo dice, lo quiere; y más aún después de mi actuación en el Congreso de Emigración, tan sobre “el filo de la navaja”, y de unos artículos que ando publicando. Pero con mis medios actuales, no puedo sostenerme en Madrid con cierto decoro. Y los medios claudicantes nunca justificaron los fines; por más nobles que éstos sean, quedan desvirtuados en su propia raíz. Ese es mi actual drama de conciencia, poco fácil de llevar, te lo aseguro.
Te quiero pedir un favor importante. He intentado con diversas cartas enviadas, aún viviendo ahí, a la administración de Citania que me liquidasen mis derechos con ejemplares de A Esmorga. Nunca me han contestado. Yo sé que a vuestro esfuerzo tendría que corresponder con mi desinterés. Pero los ejemplares que alguna vez he recibido han sido para regalar en casi su totalidad; para difundir no solo como cosa de realce personal mi novela, sino para difundir un modo al parecer especial –que vosotros y no yo habéis “descubierto”– de producirse la narrativa gallega de nuestro tiempo. De este modo, me quedé sin un solo ejemplar. Aquí, en Galaxia, tampoco quedan. Ahí sé que están agotados. Sin perjuicio de otra que estoy escribiendo, quiero reeditar aquí A Esmorga. Todo el mundo habla de ella, pero son poquísimos los que la tienen, y muchos los que desearía tenerla. Ahora me hacen falta tres ejemplares para la censura. ¿No los habrá por ahí? Me harías un gran favor. Quizá queden en el stand del Centro Gallego.
También a través de los años, he pedido que me liquiden los derechos de Cancioneiro igualmente con libros. No fue posible. Hay no sé cuantas intervenciones mías y no sé cuantos despachos, en la Comisión de Cultura de tres presidencias para que se les liquiden sus derechos a los respectivos autores, ofreciéndoles la opción de que sea en libros, lo cual resultaría más económico para el Centro. Yo no sé quién detiene las gestiones, pero sé que el fraude –porque es un verdadero fraude– continúa sin que nadie lo remedie. A ver si tú tienes mejor suerte y te hacen más caso. Por lo pronto, te ruego ordenes que manden media docena de ejemplares.
Antes de mi repliegue orensano, he visto algunas veces al gran Dieste en La Coruña. Publicó un bello e intenso libro de diálogos. Somos muchos los que esperamos cosas importantes de esta magnífica madurez de nuestro amigo que tanta falta hacen entre tanta purrela irresponsable –y elogiadísima y premiadísima– con que aquí se nos abruma.

Mis afectos a la excelente Maruja, saludos a los amigos y un abrazo de año nuevo para ti de tu viejo amigo

E. Blanco Amor

Fuente del Monte, 3. Orense
Dime –ya se lo escribí a Silva hace días– si interesan colaboraciones mías en Galicia.

1966-01-31
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1966
Washington, D.C.
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1966 en 31/01/1966


Washington, 31 de enero de 1966

Querido Seonae:

Mientras hacía el equipaje en vísperas de tomar un avión hacia Europa, me reencontré con la dedicatoria a Alicia y a mí de un libro tuyo. Esto me sobresaltó en gran medida, porque mil veces debimos escribirte y pensamos hacerlo y no hicimos por pura estupidez, por excusas externas, por desidia y nunca, gracias al cielo, porque nuestro cariño y admiración por tu persona y por tu obra se hayan entibiado, sino todo lo contrario. En parte, no sabíamos por donde andabas: Suiza, Galicia... lejos de Buenos Aires? Dieste nos dijo que regresabas para siempre a tu Coruña; Ghirrú, que estabas en Buenos Aires muy feliz con tu trabajo y tus proyectos... En fin –no escribimos y me duele muchísimo– el no haberlo hecho. Nosotros pensamos dar uno de estos días próximos el salto a Lisboa. Me he jubilado, tenemos que vivir de una pequeña pensión y hemos decidido ir a ver si nos basta para ir tirando en cualquier rincón del oeste de Europa: donde viven nuestra hija y sus hijos, los hermanos de Alicia, etc. Aquí tendríamos que batallar bastante para defendernos y la batalla no tendría dimensiones espirituales como puede tenerlas en otras partes; dada la economía de este país, al que sin reservas admiramos por muchas razones. En Portugal podemos estudiar muchas cosas que, a mí al menos, me interesaron desde la infancia. En cierto modo, voy allá para ahondar mi vida infantil y juvenil. Como me interesan los hombres, las plantas, las aves, el paisaje, la historia, la leyenda, el mar, allá nos vemos a pesar de gobiernos y sistemas políticos. Qué hagan los portugueses lo que puedan o quieran, no es asunto mío. Sentiré que sufran; me alegraré de sus alegrías como es lógico. Si allí nos quedamos y encontramos una casa espaciosa donde vivir, será nuestra mayor alegría que vengáis a pasar temporadas con nosotros. Estos encuentros nos serán muy valiosos a todos. Tú pintarás tu mar, yo escribiré mis versos contra el fondo del mar, de los ríos, de los bosques. Cuando te sientas nostálgico de tu tierra o tus tierras, vuelves a ellas, y lo mismo haremos nosotros. ¿Qué os parece nuestro plan? Sería hermoso que pasados tantos años de lucha, de esperanzas fallidas o cumplidas, volver a juntarnos, a encontrarnos y recorrer juntos playas, costas, valles, ciudades como Braga, Coimbra, Salamanca, Santiago.... aunque poco, sigo escribiendo versos con la esperanza de cumplir la promesa que te hice hace muchos años: brindarte un libro de versos –un libro bilingüe, pues tanto el español como el gallego me atraen y absorben.
¿Cómo están tus padres, tu hermano, Maruja y los amigos de antaño y de siempre: Varela, Farias, Laxeiro, R. Baltar? A todos recuerdo y acabo de saber por una tarjeta de Año Nuevo que los otros Baltares –Antonio y Mireya– están en Galicia. Espera mi carta desde Portugal, Bruselas, Londres... de donde sea. Perdónanos este horrendo silencio y recibid los dos, Maruja y tú, un abrazo inmenso y jubiloso de

Alicia y Otero

1966-05-04
Carta de Maiztegui a Seoane. 1966
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1966 en 04/05/1966


Madrid, 4 Mayo de 1966

Querido Seoane:

La Sra. Dina Rot me saludó por teléfono en tu nombre, pero no tuve el gusto de conocerla personalmente, pues anduvo muy atareada con sus gestiones en el Instituto de C. Hispánica, pasaron los días y últimamente me llamó para decirme que partía a Israel y que de regreso pasaría por Madrid tratando de verme.
Con la nueva ley de prensa, parece que por ahora hay menos censura y salen algunas noticias de los líos que hay en las Universidades de todo el país. También ya se habla más ampliamente de las posibilidades del advenimiento de la monarquía... En fin, pase lo que pase, el caso es que el “tío” no se muere nunca. Ya está aquí Laxeiro preparando su próxima exposición en la sala Quixote. Ya veo que no paras un momento de trabajar y con las facetas más variadas del mundo plástico y naturalmente superándote en cada obra que realizas.
Me alegra las noticias que me das de los amigos, particularmente de Coppola que nada sé de él. Bien, ahora paso a tratar de lo siguiente: sabrás que en La Nación del 27 de Dic. de 1965 salió anunciado el estreno de Macías o namorado en el T. San Martín para la temporada de Ópera de Cámara que quiere hacer Grassi Díaz. Con tal motivo, escribí al Ministro Juan Emilio Martini, que somos amigos desde los tiempos del conservatorio, quien en carta recibida estos días me dice lo siguiente que te transcribo: “... creo que si era la intención de incluir la Cantata Macías o namorado en el plan de la temporada, las dificultades empezaron cuando toda la temporada musical del San Martín, es hasta hoy, sólo un proyecto muy caro a Grassi Díaz, pero que no está todavía debidamente asegurado en el plan de actividades del Teatro, dedicado de lleno a la actividad de la Comedia, especialmente ahora que el Teatro Cervantes está en refacciones y la Comedia Nacional realiza sus espectáculos en la Sala del San Martín. Además las temporadas de comedia van a sufrir una interrupción grande, por cuanto la OEA ha tomado para el mes de Julio el San Martín para sus reuniones. Todo esto demora la realización del plan integral, que incluía una actividad musical grande. Yo lamento no poder decirte nada más que lo que en realidad es nuestro pobre panorama, pero es mi deber informarte la situación real de las cosas, para que todos, yo en primer lugar, sigamos desde aquí y desde allí bregando para que tu Cantata, estrenada con éxito en España (se refiere a los números que se hicieron el año 64 en Santiago de Compostela) encuentre en tu país el lugar que merece”.
Ahora bien, ante esta situación y habiendo sido recientemente nombrada Secretaria General del Teatro Argentino de La Plata mi parienta Clara Maíztegui, hoy mismo le escribo proponiéndole el estreno completo de Macías para fin de temporada, que sería Setiembre u Octubre, pues para el 25 de Julio, Día de Galicia, ya no hay tiempo, aunque bien sabes y ya lo hemos hablado, que no me interesa este tipo de “galleguismo” de estrenar “patrióticamente”.
También le propuse el 12 de Octubre, día de nuestra Madre Patria...!!
Pero todo esto tiene su intención y es que, en el caso de que el presupuesto del T. Argentino no cubriere del todo el montaje de Macías, solicitar del Centro Gallego de Bs. As. y explotando el “chauvinismo hispánico” de los variados “cráneos” de la C. de Cultura y demás “directivos...” una ayuda financiera para tal fin. Naturalmente, que no me hago ninguna ilusión en este sentido, pero siempre habría alguna posibilidad si las cosas se plantean en una forma “viable”. ¿No te parece? En este sentido, también escribo a mi parienta y a Díaz Pardo. Además, creo que el montaje de Macías puede hacerse con un presupuesto normal de decorados, vestuario, etc. para este tipo de montaje de obra lírica. En este sentido, también me he permitido decirle a la parienta que te consulte para que calcules grosso modo un presupuesto. En caso de que estas gestiones cuajaran (que no soy nada optimista, pero no quiero quedarme con los brazos cruzados) te mandaría los datos que necesitaras para el montaje. Como ves, en forma “imperativa” desde ya cuento con tu colaboración inestimable. Bueno,... “mientras hay vida, hay esperanza...” Sé que tienes una exposición en USA. ¿Qué noticias tienes? ¿Qué “hormiguea el estático” de Isaac? Por lo visto, a Camilo le ha caído bien nuestra pampa... Bien, te ruego que me perdones que te “incordie con mi pseudo-nonato” Macías. El pobre, el día que vea la luz, será a fuerza de unos colosales “fórceps”.

Con afectuosos saludos para los amigos, recibe con Maruja un fuerte abrazo de vuestro

Isidro

Esta noche, en el Teatro Goya, Lauro Olmo estrena El cuerpo… “que quizá sea una tragicomedia en la que se intenta hacer una crítica del “machismo” a escala doméstica” (…) “Existen límites circunstanciales que es peligros rebasar, y la contención que estos imponen no ayudan mucho al logro de lo propuesto. Sin embargo, tengo puesta mi esperanza en una serie de virtudes que creo que mi obra encierra. Podríamos decir que la acción se desarrolla entre un ocaso y un amanecer. Entre la fuerza que, sin proyección hacia el futuro, decae, y un nuevo empuje de juvenil espontaneidad y con fe en el porvenir” (…)
“Lo que sí les ruego es que traten de separar el grano de la paja”, (…) etc (párrafos de Autocrítica)
Veremos qué pasa.
Marcial, bien, lo mismo que su flia. y trabajando mucho. Voy casi todos los Sábados a comer con ellos, pues es la única manera de vernos.
Espero tus noticias.

Isidro

1966-06-05
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1966
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1966 en 05/06/1966

A Habana, 5 de xunio do 1966

A Maruxa e Luis Seoane
Bs. As.

Queridos amigos:

¡Tanto tempo, tantas cousas acontecidas! Vai –parece mentira– pra cinco anos que non nos vemos. Cumpriranse o próisimo día 28 (cea nun restaurante da rúa Sarmiento. Gardamos con agarimo a servilleta con dibuxos de Seoane, Laxeiro, Díaz Pardo, e palavras de Dieste, Varela, Baltar).
Está demais decir que os temos decote presentes. Máis do que poden imaxinar. Sin darnos conta, de pronto a un amigo que chega con inquedanzas plásticas (o escultor Delarra, e outros) comenzamos a ollar tapas de livros, e Libros de tapas, grabados en metal e madeira, o fermoso óleo que penda na parede do noso fogar. E falamos (murales, editoras, xornalismo, Galicia emigrante). Todo. Recentemente deuse aquí por radio a noticia de exposición coleitiva en Bos Aires na que vostede tomou parte. Refírome á de homaxe a Vietnam. Con ese motivo, escribín un sinxelo artículo que se pubricará no diario Juventud rebelde (único diario nacional da tarde), nestes días.
Anque non tiñamos correspondenza direita, sabemos que están vostedes ó tanto do noso quefacer, por Isaac. Isaac é unha das persoas con quen mantemos (de todo o ámbito da nosa limitada correspondenza) un contaito máis seguido. A dinámica de Isaac é asombrosa. Un día escribe dende o Castro; outra vez de Madalena; de pronto dende París, ou Madrid. E logo esa dinámica que trascende das súas cartas, ese andar polos máis diversos vieiros da aición creadora. Na aitualidade, sintetizando, facemos: Anisia: de responsable de redaición dun semanario infantil, e escribindo teatro pra nenos, xénero no cal especializouse certamente. Eu: a cargo dun departamento (denominado de Convenios y Protocolos) na Direición de Colaboración Técnico Científica do Ministerio de Industrias; e fago xornalismo variado (temas literarios, reportaxes no ámbito da industria, e humorismo –neste raro xénero mantiven as seiciós fixas Tribuna de quejas e Variaciones sobre el mismo tipo, e agora pubrico, con frecuencia cuase semanal estas: La voz de las cosas e Buro-crónicas, nos semanarios El sable e Palante, respeitivamente; son con temas de críticca, ridiculizando o burocratismo, etc. Galicia está presente arreo en moitos dos meus traballos (Valle Inclán, poesía galega, humor galego, poemas galegos de Lorca –dos que fixen unha tradución que se pubricou con introito na Revista da Universidade Central–, etc.). E, por suposto, seguir escribindo en galego (estou cunha serie de contos que poderiamos chamar simbolistas. Dei romate a unha noveliña e a un manoxo de poemas. Tamén, un pouco pra competir con Ani, escribo pra nenos. Xuntos (cousa moi pavera por certo) compartimos un premio nacional o ano pasado con cadanseu libriño de contos. Anisia pubricou Becados, uns relatos estudiantiles e eu En el zoológico, un contiño curto e moi ilustrado pra nenos pequerrechiños, do cal fixeron uns corenta mil exemplares. E está é a nosa vida, unida á aitividade social diversa (milicia, etc.). Penso que lles puiden dar unha ideia aproximada do noso andar por estas terras, onde se vive moi intensamente. Seguramente, parecidas a aqueles anos, vividos por vostedes, previos a 1936.
A Habana é unha cidade limpa, fermosa, con xente leda. Aquí hai un dito que todo se tolera menos cair pesado. Vese España nos costumes, moito máis que no conxunto de Bos Aires. Todo o que é español valórase e trascende na xente o orgulo de orixe. Non hai no orde cultural a profundidade que se pode ter (en) Bos Aires, pero a cidade absorbe, atrapa ó que chega, sin que el se decate. A xente é hospitalaria, en todo o país.
No orde galego (pouco podo decir nunha carta), hai oitoxenarios e algúns que teñen algús anos menos, pero dificilmente se atope un que baixe de 60. Us non están dacordo co sistema anque ben mirado non os perxudicou, pero torceulle os seus propósitos. Por exemplo, un antigo propietario de dúas ou tres casiñas pasaba traballos pra cobrar o alquiler, e agora ten asegurada renda vitalicia sin traballo ningún máis que ir a buscala. Pero moitos preferían ter máis incomodidade. Outros, nin arre nin xo, coma se vivisen noutro mundo. E moitos máis están plenamente integrados e síntense realmente crase (teño pensado se tería certo intrés escribir uns reportaxes a galegos que desempeñan postos de responsabilidade neste instante). Ó mellor concreto un livro algún día con ese tema.

E namais. Cariños de Anisia. Saúdos aos amigos comúns. Un abrazo forte de

Neira Vilas

1966-09-26
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1966
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1966 en 26/09/1966

Buenos Aires, 26 de setembro de 1966

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido amigo:

Debí haberte escrito hace quince días, un mes, no sé cuando, contestando a tu carta. Pero toda esta temporada desde que tú te fuiste, aparte de la exposición que hice en Bonino, fue de tanto trabajo que me tuvo como drogado y aislado de todo para poder cumplir con todos los compromisos y marcharnos. Saldremos de Buenos Aires el 10 de octubre próximo. Apenas nos quedan quince días de Buenos Aires y aún tengo que hacer algunos dibujos que me encargaron y un pequeño texto sobre Bonnard para Códex, aparte la otras obligaciones de siempre. Iremos a Méjico primero donde estaremos diez días aproximadamente, luego a Nueva York a ver los tres Museos que me interesa conocer, una semana, y de ahí a Amsterdam y a Alemania. Desde cualquier de estos sitios te escribiré dándote noticias nuestras y tratando de conciliar con Mimina y contigo alguna vuelta por Francia e Italia. A finales de Noviembre se inaugura en París, en el Petit Palais, la gran exposición de Picasso que se organiza en homenaje a sus 85 años y que promete reunir 4.000 obras procedentes de todas partes del mundo. Creo que esta es un oportunidad única para conocer lo más completa posible la obra de Picasso. La exposición estará abierta unos tres meses, por lo menos hasta fines de enero. Podemos quizá coincidir en su transcurso. Recibí las noticias que me enviaste referidas a la fábrica de Sargadelos y a todo. Buenos Aires está lo mismo que cuando te fuiste, bastante peor en algún sentido, supongo que por Camilo debes tener frecuentes. Por aquí estuvo pronunciando conferencias C. José Cela, quedó muy bien en general. Las autoridades del C[entro] Gallego le invitaron a pronunciar una de ellas en su local y luego le ofrecieron un banquete sus autoridades. Por el Correo de Galicia, rodeándole a la hora de comer. Valenzuela se marchó estos días, yo no lo vi y prefirió despedirse de nosotros por teléfono. Él sabrá por qué Baltar está ya en Buenos Aires. Viene muy descontento aunque yo personalmente no creo que haya ganado nada con este cambio de última hora, pues es posible que encuentre aquí recién estrenado lo que pretendió dejar ahí. Todo resulta muy difícil y confuso. Me gustaría mucho recibir carta tuya antes del 10 del mes que viene, si no, ya nos pondremos de acuerdo enviándote alguna dirección a algún sitio a donde vamos para recibir tus cartas. Mientras tanto recibid Mimina y tú el fuerte abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1966-11-09
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1966
Europa
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1966 en 09/11/1966

9.11.66

Sr. Don Luis Seoane
EUROPA

Querido Luis:

Hacia Europa mando esta carta para ver si te encuentra en alguna parte. Yo se la envío a Mimina y si acaso vosotros escribís al Castro ella os la puede enviar. Andamos perdidos desde hace un tiempo. Por mi parte ando más perdido que nunca. Tuve que venirme a la asamblea de Celtia. Villamarín se quedó por Galicia con sus asuntos consecuentes del fallecimiento de los suyos. No le parecía bien que ni él ni yo estuviésemos en esta asamblea en la que por otra parte se renovaba el directorio. Y, obediente, aquí me vine contra todos los proyectos que tenía. Bueno... Nada. No fue nunca mejor mi suerte.
Lo del Centro ya sabes como quedó. Los 144 votos que llevaron al rufián Mourente a la presidencia se los facilitó el traidorzuelo de Estévez falsificando telegramas de Villamarín con órdenes, y otras argucias más nefastas aún como el denunciar de comunistas a sus contrarios, y en estos momentos. El día de la votación Ángel Fdez. me dijo que tenía una carta tuya con la renuncia en la emergencia. Está bien. Eso es digno. Me pregunto si Vilanova en la entrega oficial de su libro sabrá tener la misma dignidad. Los ánimos están alporizados. Tengo la esperanza de que el Mourente no podrá hacer ninguna de sus marranerías. Te informaré.
El 29 la asamblea; el 30 lo del Centro y al 1º estaba en cama con una ensalada de gripe –anginas– todo de la que estoy saliendo. Al país lo encontré muy mal desde el punto de vista del comercio. A los amigos no he podido verlos. Pude “oler” el aroma que quedó de tu exposición. La Argentina sin los Seoane no vale nada. De momento estoy sin proyectos. ¿Volveré en marzo al Castro? ¿Me quedaré hasta más adelante y mandaré venir a Mimina? No sé. Estoy hasta la coronilla de tantos viajes. Tarde o temprano habrá que decidirse por el Castro o por Magdalena. Feliz de ti y de Maruxa que vais a ver tantas cosas buenas por ahí. Entre nuestros proyectos estaba el coincidir con vosotros en París y ver esa exposición de Picasso. Ahora tendré que conformarme con la verde pampa, los mosquitos y los mourentes.
El proyecto de Sargadelos quedó sin terminar. El arquitecto es bueno pero una calamidad. Cuando tú llegues a Galicia llegarás a tiempo de darle tu opinión a Albalat. Más o menos el proyecto está concebido, pero falta su desarrollo y solución técnica.
Al pasar por Madrid para venirme estuve con el agente de patentes y solicité protección para la utilización comercial del nombre “Laboratorio de Formas” y para una marca anexa que te envío aparte. La marca no es definitiva (ya tú harás la que quieras). Se trataba de hacer una para acompañar al nombre, y este no lleva la palabra Galicia para evitar impedimentos por alegación de localizaciones geográficas. Me pareció oportuno hacer esto, pues no vaya a ser que alguien intente pisar la idea. De momento todo fue hecho a mi nombre, pero más adelante habrá que pensar en formar una pequeña Sociedad para evitar que este nombre pueda figurar como el de una sociedad, aún cuando su utilización comercial queda ya protegida.
Estoy deseando saber de vosotros. Figuraos como deseo vuestros éxitos y vuestra felicidad. Conmigo o sin migo sabéis que en el Castro está vuestra casa y sobre todo el hermoso estudio de Luis.

Un abrazo muy fuerte para entreambos con la nostalgia mortal de dos emigrantes

[Díaz Pardo]

1966-12-26
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1966
Roma
Magdalena (Arxentina)
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1966 en 26/12/1966

Roma 26-Xll-66

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Magdalena

Mi querido amigo:

Estoy en Roma desde hace unos días y desde Méjico al menos siempre me propuse escribirte sin en que ningún momento, por una u otra razón, lo hubiese hecho. No sé en donde, en Nueva York o en Alemania, nos enteramos por una carta de Mimina de que estabas en Magdalena y lo sentimos mucho porque este viaje que hicimos Maruja y yo proyectábamos hacerlo con vosotros dos en la parte europea. Ahora mañana o pasado marcho a Madrid. No sé el tiempo que estaremos en España. Estoy muy cansado y sin ti, sin las discusiones diarias a que me sometías, creo que España no es lo mismo. En Méjico estuve con Luis Soto e hice algunos proyectos con él referidos a Galicia. Escríbele. Méjico es un desastre en el terreno político referido a Galicia y todo se le debe a Prada y compañía. En París estuve con Martínez y con Alvajar. El primero parece estar muy contento con el porvenir de Ruedo Ibérico. Estuve alrededor de una hora con él. Te escribiré con más tiempo sobre todas estas cuestiones o hablaré personalmente contigo de ellas si regresas a España en el próximo mes. ¿Para qué quieres que me ocupe de Sargadelos si tú piensas quedarte residiendo en Magdalena? A mí me interesa este asunto en la medida que tú estés comprometido con él, si no.... creo que renuncio a Galicia. He luchado como pude por ella desde estudiante, hace casi cuarenta años y no puedo más. No se puede luchar con molinos de viento. No hay Quijote que resista la realidad. Y la realidad es que un país cuya dirección está en manos de los Barrié de la Maza en el caso peor y de los Fernández o los de “Pescanova” en el mejor, solo noto por la mediocridad con ideas trasnochadas y con un pueblo desgraciado e indiferente incapaz de iniciativas. En este viaje he visto todo lo que pierde de hacer Galicia por la mezquindad de sus hijos afortunados. Por mi parte renuncio a todo. Allí la dirige Barrié de la Maza, un mentecato afortunado de La Coruña y en Buenos Aires capital de la emigración gallega un sujeto como Mourente por la traición, no sólo de Estévez, sino del mismo Villamarín. No sé puede juzgar al margen de unas elecciones del Centro Gallego ponga a candidato una persona que no es......, como quedó. Escríbeme pronto el jueves o viernes a Madrid. Al domicilio de la hermana de Maruja, a mi nombre. Es Avenida Ibáñez de Ibero nº 1-2 –Madrid 3. Escribe con todo cuidado. Más tarde te mandaré la nueva dirección si consigo departamento. Creo que estaré poco tiempo en España. Expongo en Alemania, En Bonn el día 12 de enero.

Un gran abrazo para Camilo y para ti. Saludos a todos los amigos:

Seoane y Maruja

1967-01-06
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967
Magdalena (Arxentina)
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967 en 06/01/1967

Magdalena, 6.1.67

Sr. Don Luis Seoane
Madrid

Querido Luis:

Recibo tu carta de Roma. ¡Quién como vosotros paseándoos por la vieja Europa impunemente! Supe de vuestro paso por París. Martínez me escribió encantado de ti. También de México de donde Soto reclama tu dirección (que no le enviaré –hazlo tú) pues que quedaste de escribirle y...
Esta falta de correspondencia tuya con los amigos de aquí me acosa en cuanto llego a Bs. As. Nadie se explica cómo no escribes, cómo no contestas. Pobrecitos. No saben de tu hermosa mesa de c/ Montevideo (3 metros por 1 y ½) donde vas depositando amorosamente y por completo orden de llegada las cartas de los amigos, las cuales Maruja procura limpiar y cuidar esmeradamente de los ataques de la polilla, cartas que vas contestando por riguroso orden de rebosamiento... Tus amigos no saben el problema que tienes tú en los viajes privado de esa mesa lo que te obliga a enviar las cartas de los amigos al cesto de los papeles.
Entre las cosas que tus amigos se encontraban privados de comunicarte era la noticia de una beca que te concedía el Gobierno de Israel para que lo visitases.
Es una tentación que estés en España privado de las discusiones a que diariamente te someto. Para que no te falte ese entretenimiento voy a hacer todo lo posible por estar, lo más tardar, dentro del mes que viene a vuestro lado. Además yo estoy francamente cansado de esto y de las originalidades de N[úñez] Búa. ¡Ay! Así que de cualquier forma voy a intentar sacudirme o ir sacudiéndome esta responsabilidad. Por cierto Otilia con su hija Tilita, el marido y las dos niñas de esta, viajan a fines de este mes y permanecerán por ahí un mes.
No estoy de acuerdo con tu apreciación sobre el papel de Villamarín en las elecciones del Centro. Llegué a tiempo de intervenir y traía las palabras de Villamarín claras. El grupo Prado que, ya no había pedido apoyo a Villamarín, como era lo lógico que hiciese, titubeó lo suficiente en aceptar la publicación de mi declaración porque “no necesitaban el apoyo de Villamarín para triunfar” (palabras que me transmitió N[úñez] Búa). Al fin pudo publicarse una solicitada en Clarín (Mimina te la enseñará) y simultáneamente se recibió un telegrama de Villamarín apoyando decididamente el triunfo de la agrupación Galicia. Mi opinión es otra: son los personalismos mostrencos de nuestros amigos los que facilitaron e triunfo al Ramou. Cuando la personalidad y el amor propio de los individuos no sirve para construir se convierte entonces en una actitud de lo más vulgar y mostrenca que aburre y cansa, porque ese “porque sí” y “porque yo” lo estamos oyendo continuamente en toda cuanta rana y cuanto sapo pueblan todos los charcos.
El número de junio de la revista catalana de poesía libre La trinchera trae un magnífico trabajo sobre la poesía gallega en América muy positivo a ti (que te lo busque Patiño). Le hice una reseña en Correo Gallego.
El 31 lo pasamos con Lorenzo. Os recordamos, ¿cómo no? Las dificultades en este país aumentan de día en día y no se ve salida alguna. Yo al menos no la veo. Lala salió para Madrid el 27. Baltar está en Montevideo acompañando a Enrique Dieste que está grave. Antonio está espiritualmente vencido. Vilanova entero contra Mourente. No hay más novedades.

[Díaz Pardo]

1967-01-19
Carta de Seoane a Núñez Búa. 1967
Madrid
La Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Núñez Búa. 1967 en 19/01/1967


Madrid, 19 de Enero de 1967

Sr. D. José Núñez Búa
La Plata

Mi querido amigo:

Estamos poniéndonos al día, escribiendo cartas, con todos los amigos que dejamos hace tres meses. Sería muy largo decirte todo cuanto hicimos desde Méjico hasta Madrid. Hemos visto unos veinte museos, naturalmente lo que queríamos ver de ellos, docenas de monumentos de diversa clase y once ciudades si no cuento mal alguna casi de paso y una de ellas, Berlín, en sus dos partes. En Madrid descansamos ahora de tanto viajar y ver, renunciando a la invitación a visitar Israel, que un núcleo de amigos me había conseguido desde Buenos Aires, con la esperanza de poder ir más adelante, menos cansado, en otro año. Estuve y hablé con muchos gallegos a partir de Méjico y tenemos que hablar de todo esto, solo Luis Soto y alguno que otro, muy pocos, tienen conciencia clara de los problemas de Galicia. Casa de Galicia de Nueva York es un disparate muy próximo a Casa de Galicia de Buenos Aires y en cuanto a Europa, a los emigrantes gallegos, los problemas los ven desde el punto de vista más de acuerdo con su situación, como puedes imaginarte y nada ortodoxos ni sujetos a medias tintas para quienes suponen que la política es independiente de la situación social de los hombres y de los pueblos. Pero todo esto es para hablarlo a nuestro regreso. Regresé de Alemania antes de tiempo, pues el día 11 de este mes se inauguró una exposición mía en Bonn, que creo tiene éxito según me informan de esa ciudad y sé por notas de diarios que me enviaron, pero no podía aguantar más de cansancio y de deseos de trabajar. En Madrid estoy pintando. Apenas vi gente. Un día vi a Míguez, dos a Martínez López que está aquí, y hablé por teléfono con Ben-Cho-Shey, a quien veré seguramente la semana próxima. Los tres me preguntaron por ti dándoles las noticias que pude de tus actividades. Con calma iré viéndolos a todos. Tuve noticias de las elecciones del C[entro] Gallego en Nueva York por Molinari a quien me lo encontré en un museo. Yo había dejado mi renuncia a la revista por si triunfaba el dueño del Hotel Horizonte. Creo me sustituyó, según me informaron aquí, el canalla de J[osé] B[lanco] Amor. No lo sé exactamente y no me importa. Es posible que el C. Gallego no pierda mucho con mi renuncia, pero la designación de ese burro arribista es la que merecen nuestros amigos que se enorgullecen de los gallegos redactores o colaboradores de La Nación, como si esto significase en nuestros días prestigio intelectual alguno. Es el tipo de escritor comprensible para la capacidad literaria de los rematadores. No sé si habrá salido ya el número de la revista de la Universidad de La Plata dedicado a Valle Inclán. En caso de que hubiese salido te ruego me envíes un número y me reserves algún otro para mi regreso, siempre que no haya separatas. Tengo nuevos datos políticos sobre Valle Inclán sacados de unas cartas que se publicaron dirigidas a Alfonso Reyes, no divulgadas hasta ahora, que confirman lo que escribí en mi trabajo. Te ruego no te vengues de mi tardanza en escribirte. Escríbeme. Saluda a Castagnino y a los amigos y recibe un abrazo para Otilia, para ti y los tuyos de:

[Seoane]

1967-02-23
Carta de Seoane a Gerstein. 1967
Nova York
Madrid
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Gerstein. 1967 en 23/02/1967


Madrid, 23 de febrero de 1967

Sra. Noemí Gerstein
París

Querida Noemí:

Recibimos hace unos días tu carta de París. Sabíamos que estabas viajando por Enma y Rafael, pero no conocías tu paradero. Nos alegramos de saberlo ahora y de tener noticias tuyas. Nosotros, ya lo sabes, anduvimos por una serie de ciudades, vimos una buena cantidad de museos y galerías y exposiciones, y ahora, cansados de viajar y ver, estamos establecidos por unos meses en Madrid, donde, por mi parte, estoy pintando exactamente igual de ánimo, pero con mucho menos espacio que en la calle Montevideo.
Tengo muchos proyectos, algunos ya realizándose y otros a largo plazo, o que quedarán en proyectos, pero pienso que en general buenos y útiles para mí. El hecho de proyectar ya es bueno. De Buenos Aires apenas sabemos nada. Alguna que otra noticia, no siempre buena, que envía algún amigo que escribe cartas y que leemos en la prensa de aquí. Nos gustaría que vinieses a España donde nosotros estaremos algún tiempo, en Madrid y en Galicia, con viajes breves a otras ciudades. Seguramente, a finales de mayo, estaremos en El Castro, Osedo, a unos kilómetros de La Coruña. Donde tiene la fábrica de porcelana Díaz Pardo, el amigo nuestro que tiene otra en Magdalena, en la Pcia de Buenos Aires y donde yo tengo, en El Castro, un gran estudio que él me cede en medio de un paisaje bellísimo. Si no estuviésemos en Madrid estaremos allí, donde te esperamos y donde podemos garantizarte una habitación y días agradables, aparte de que puedes trabajar y hacer alguna escultura que otra de porcelana. Anímate y ven. Conocerás un país maravilloso, Galicia, que sólo conocemos bien nosotros, algunos gallegos, no todos, naturalmente, y los ingleses.

Un gran abrazo para María y Eduardo, a quienes tenemos que escribir, díselo, y otro para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

N/D en Madrid: Dr. Esquerdo 75, 3º dcha.
En el Castro. El Castro de Osedo. Fábrica de Porcelanas. Sada. La Coruña

1967-02-23
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1967
Nova York
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1967 en 23/02/1967


Madrid, 23 de febrero de 1967

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Llevamos aquí en Madrid unos dos meses. Estamos viviendo en un pequeñísimo departamento en el límite del barrio de Salamanca, camino de Vallecas, y tenemos enfrente y a otros lados de la calle unas obras en construcción del color rosa ladrillo de esta ciudad que nos dejan ver, sin embargo, algo, muy poco, del cielo intensamente azul y limpio de Castilla. Enfrente, los edificios también en obras, en parte, de la “Ciudad Sanitaria Provincial” en el cartel provisional, y a continuación un nombre y apellido que odio. Pero por cualquier barrio que habitásemos estaríamos rodeados de obras. Las mezcladoras de cemento y las grúas parecen ser las máquinas más corrientes de Madrid y andamos sobre polvo y lodo, según haga bueno o mal tiempo, igual que en esta calle. Toda esta fiebre constructiva cuesta a España mucho dinero y está destinada a mantener sin resolver una difícil situación social, puesto que en este momento existen, según las estadísticas, 70.000 departamentos vacíos, en alquiler o venta, mientras por otra parte faltan viviendas para las gentes obreras del interior que se desplazan a la capital. De todo esto hablaremos a nuestro regreso. En el pequeño departamento pasamos grande parte del día y pinto lo mismo que en la calle Montevideo. Tengo ya alrededor de 15 cuadros de regular tamaño destinados a una exposición en Colonia. Otra se clausura estos días, al final de mes, en Bonn y obtuvo bastante éxito de crítica y venta. Estas son, en general, las noticias más importantes sobre nuestra vida. Antes de esta tranquilidad hemos visto ciudades y museos hasta cansarnos y solo ahora, después de algún tiempo, podemos empezar a poner en orden, a digerir, cuanto vimos. Creo que Méjico como país y su arte popular fué lo que más nos conmovió, Nueva York, la ciudad y los museos, y el paisaje del Rhin con las pequeñas ciudades bordeando el río. Luego Picasso. La obra de él, una parte muy importante de ella, desplegada en las tres exposiciones oficiales de París y en salas particulares es una justificación, si no hubiese más, de vuestro viaje. De ahí llegó Díaz Pardo que nos dijo que había hablado con usted por teléfono y que parece que va a quedarse una temporada larga en El Castro. Lo veremos allí, probablemente en abril o mayo. El nos trajo las pocas noticias que tenemos de Buenos Aires. Las del C. Gallego las conocí en Nueva York.
Bueno, esto es todo. Le ruego que me escriba unas líneas, se lo agradeceré. Reciban sus padres, Carmen y usted el abrazo grande Maruja y mío:

[Seoane]

N/D: Dr. Esquerdo 75, 3º, dcha. Madrid.

1967-02-27
Carta de Seoane a Rotemberg. 1967
Nova York
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rotemberg. 1967 en 27/02/1967


Madrid, 27 de febrero de 1967

Sres. Dina y Abrasha Rotenberg
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Recibimos la carta que nos enviásteis ya no sé cuando, sospecho que antes de salir de vacaciones de las que llegaréis de vuelta seguramente estos días, pues, entendemos que pensaban tomárselas en febrero. Nosotros llevamos dos meses en Madrid, trabajando y paseando, más todavía trabajando que paseando, en un espacio cuyas medidas casi exactas se las digo a Julia e Isidoro en la carta que les enviamos, que sale conjuntamente con ésta. Desde que escribí esa carta, hace unas horas, tuve confirmación de la fecha de mi exposición en Colonia, el 4 de Mayo, y durará cinco semanas, como consecuencia del éxito de la alcanzada en Bonn cuya clausura volvió a prorrogarse, lo supe tambien hace unos momentos, parece que aún durará gran parte de marzo. Quizá, desde el punto de vista práctico, debiera estar en Alemania pero de alguna manera debemos poder pagarnos la felicidad de hacer lo que nos dá la gana, este tipo de libertad que no hay quien le quite a los españoles –éstos asi lo créen– o a los de su orígen y que es un modo, como otro cualquiera, de comprarse alguna satisfacción personal. Aquí estamos más a gusto que en Alemania. Estamos entre gentes libres de muchos prejuicios, no de todos, casi libres, aunque sientan su libertad encerrada entre las fronteras, aquí no son paredes, de una gran cárcel. En El Prado hay una aguada de Goya donde un preso arrodillado recibe en su celda un rayo de sol, y sonriente, expresa: “Divina libertad”. Así es, la libertad se lleva con uno y es lo que uno siente aquí de las gentes del pueblo. Goya lo sabía muy bien. Claro que no quiere decir que ellos lo sientan. Libres los siento yo en relación con suízos y alemanes. Cada vez que nos veíamos observados por esos alemanes de ojos de hielo, impersonales y fijos como los de algunas aves de rapiña, cuidando de que cumpliésemos con las reglas, nos sentíamos coartados en nuestra libertad. Otra cosa es que las reglas las formulen y las cuiden los de arriba, no los vecinos y parientes, los funcionarios del Estado y el Estado, que los españoles nunca están dispuestos a obedecer y que si obedecen es por los mismos motivos por los que soportan sin remedio, una tormenta, una catástrofe, una enfermedad, algo que ellos no pueden controlar, que en ningún caso depende de ellos. Es posible que esta libertad individual, esta tolerancia de unos con otros, sea el producto de siglos de desgracias comunes, de mezclas, de guerras perdidas, de su vejez como pueblo, como ocurre con los otros del Mediterráneo, o con esos otros que denominamos primitivos. Por mi parte, comprendo mejor a quien aún crée en un sacerdote tribal al que se le suponen poderes sobrenaturales y misteriosos, capaz de conjurar males con oraciones verbales y recetas vegetales, que a quienes adoran al dios Thyssen, el de los metales, incapaz de consolar con algún simple y extraño conjuro a un semejante. No me refiero, se entiende, en este caso, a la libertad política. No sé por qué les escribo todo esto. Debiera seguramente referirme a otras cuestiones. Al mismo Goya, de quien hoy mismo encontramos en el museo un dibujo a la aguada en el que se valió del “collage” para acentuar sus blancos, encerrando papel recortado en el negro de tinta, el dibujo número 328 de los que allí se exponen. O a Raimón, el valenciano que canta en catalán canciones “comprometidas” y cuyo último disco ya se agotó en unos días entre Barcelona y Madrid, sin que nosotros pudiésemos adquirirlo. España está hambrienta de que alguien se refiera a sus problemas. Yo acabo de pintar un cuadro titulado Emigrante, donde del cuello de una gran figura femenina pende un cartel que dice: “Elle s´apelle Manuela Rodríguez. Elle est analphabéte. Aidez-la. Genève 1963”, que es un tema que Maruja y yo vivimos precisamente en Ginebra y en ese año. Era una trabajadora española que viajaba en tren desde Tessino a España, a la que le colgaron el cartel en el punto de partida y se enloqueció en el tren.
Por hoy nada más. Escríbannos. Me gustaría en una próxima enviarle a Dina noticias que puedan interesarle para su arte. Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío:

[Seoane]

N/D: Dr. Esquerdo 75, 3º, dcha. Madrid.

1967-03-04
Carta de Núñez Búa a Seoane. 1967
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Núñez Búa a Seoane. 1967 en 04/03/1967


4/3/67

Querido Luis:

Con ise articuliño daraste conta da razón pol-a que non contestei axiña á tua carta. Onte regresei de Bs As., do sanatorio Antártida, onde estiven 11 días. Parez que a hernia vai a quedar acochada. Agora, con Laxeiro, Cuadrado, Abraira, etc., etc., vamos a facer a Sociedad de los excollombaos galaicos. Se cadra gañamos os eleiciós do C[entro] G[allego]. Xa sei que víchedes á miña xente. Eu teño mentes de ir a Europa en maio. Veremos como ando de folgos e de cartos. Ises brutotes do derradeiro Correo contra o teu sucesor debe ser cousa de Prada. Voulle a decir que reproduza ise artigo de Guieiros. É o que ti me deras pra El Día e que alí lle paresceu moi político, pol-o visto, según me dixo Canabal. As eleiciós do C. G., ausente e “calado” Villa, gañaronas Andrade e Vidrierita, que visitaron un por un ós amigos e clientes de Pepe cunha carta amañada por iles. O segredo estaba na enemiga de Pepe pra Prado e os Pérez, donos con Reboreda de “Galicia”. A ausenza forzosa e o silencio, supoño que querido, de Pepe, deixoulle o camiño ceibe a Andrade e Vidriera, e Mourente gañou por 130 votos. As maniobras dos mandatarios de Villa deulle uns 2.000. Pepe voltou; dise nemigo de Mourente, eu non dubido; pro está calado, non pode e non quer desautorizar ós seus “mandatarios”. En fin, eu nin falar quero de todas istas porcalladas. Mandeille un artigo pra ti a Míguez. Pra Maruja e pra ti apertas tensas.

Pepe


[Anexo.]

[Artigo de Luis Seoane, “El pensamiento de Castelao”. Guieiro, sección “O pensamento galego”, p. 5. Anotación manuscrita: Nbre 1966]

El pensamiento de Castelao

por Luis Seoane

(Especial para GUIEIROS)

En París acaba de publicarse una antología del pensamiento vivo de Castelao, El pensamiento político de Castelao, realizada por el joven escritor coruñés Alberto Míguez sobre el libro publicado hace años en Buenos Aires, reeditado hace poco, “Sempre en Galiza”. Le precede un acabado estudio sobre la ilustre personalidad del escritor, artista y político gallego, del mismo antologista, en la que destaca el aspecto universal, peninsular, revolucionario, del pensamiento de Castelao generalmente interpretado como simplemente destinado a la consecución de una Galicia modificada administrativamente, autónoma en algunos aspectos de esa posible administración vigilada por un poder central y detenida en el tiempo, en su presente, en cuanto a su economía y vida social. La culpa de esta interpretación del ideario de Castelao la tienen, en general, sus mismos admiradores, más preocupados por reformas formales en cuanto a Galicia, administrativas dijimos, que por una verdadera transformación capaz de hacer olvidar la estructura medieval, anacrónica en bastantes aspectos, que fundamenten su actual realidad. En la emigración sólo parece recordarse de Galicia lo que constituye su aspecto idílico, las suaves montañas, los verdes valles, los alegres bosques y la extensa puntilla que forman la[s] rías en casi toda su costa, dejando que el mar disuelva sus espumas en las playas y entre las rocas. Pero nadie parece recordar el otro paisaje, el de los precipicios montañeses, el del mar de tormentas y naufragios, el de los bosques oscuros que guarecen al jabalí y al lobo, el de las nieves inhóspitas y de las interminables lluvias. Castelao vio también este paisaje y su correspondencia humana. Asistió, en el límite de su juventud, a los levantamientos campesinos que agitaron Galicia hace cincuenta años, con su rosario de muertos en refriegas con la Guardia Civil, en Nebra, en Sofán, en Narón... De aquellos años, (1916, 1917, 1918), son los dibujos que recoge en el álbum “Nós”, con los que incita a la rebelión. Un dibujo que representa a un campesino pensativo, con la cabeza apoyada sobre los brazos cruzados sobre un gran hacha, expresa la siguiente reflexión: “Y que su brazo solamente sirva para abatir árboles...” En una estampa tierna, como muchas de él en las que gustaba dibujar niños, dos huérfanos, o tal nos parecen, en el camino de la iglesia que se anuncia por un alto ciprés, expresan en la leyenda: “¡Un Padrenuestro por los que murieron en Sofán!”. Es este un dibujo anterior, en el orden del álbum, al de una campesina que reza rodeada de sus tres hijos para que Dios los libre de la justicia. Coinciden estos dibujos con los años de las rebeliones campesinas gallegas, surgidas esporádicamente y como reacción a abusos comarcales, independientes unos de otros, no sujetos a una organización que las abarcase a todas, y a la crisis en algunos países americanos donde habitaban numerosos emigrantes gallegos que hace que Castelao reflexione, también en dibujos, sobre el triste destino del emigrante. En el prólogo de su álbum “Nós”, el artista afirma: “Yo no quise cantar la delicia de nuestras fiestas, ni la hartura de los casamientos, sino las tremendas angustias de cada día de los labradores y marineros”, añadiendo: “Algunos espíritus sensibles que lloran por la melancolía de los tangos y de los fados, encontraron desmedido este dolor de mis estampas; otros espíritus inertes vieron poco patriotismo en el afán de ser verdadero”. Pues bien, este Castelao fuertemente emparentado en su intención con los dibujantes franceses de “L’assiette au beurre”, pero en general menos demagógico que éstos y más rebelde en la calidad de su dibujo, familiarizado aquellos años con el modernismo de Munich, va resumiendo su pensamiento con respecto a la renovación política y social de Galicia. De ellos se nutre tanto como “Sempre en Galiza”, la enorme cantidad de leyendas posteriores a sus otros dibujos publicados en la prensa gallega y los casi finales, en su obra de artista gráfico, de los álbumes de la guerra. A ellos hay que atender en primer término cuando se trata de establecer el pensamiento social del artista, tan hondo como su pensamiento político. Su galleguismo no consisitía en dotar a Galicia de un nuevo ornamento administrativo capaz de satisfacer a una minoría que, en sus preocupaciones de todo tipo, no difiere demasiado de las que poseen los que detentan poder en la sociedad gallega actual. Consistía en mucho más, y eso es lo que ven en la actualidad los jóvenes gallegos como Alberto Míguez. Castelao sabía de la existencia de esa Galicia idílica a que antes nos referimos, pero no podía gozarla por la presencia constante de esa otra a que se refiere en el prólogo de “Nós” y que, medio siglo después de publicado este álbum, no se ha modificado demasiado.

1967-03-13
Carta de Seoane a Palazón. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palazón. 1967 en 13/03/1967

Madrid, 13 de marzo de 1967

Sr. D. Francisco J. Palazón
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos en Madrid desde hace casi tres meses, pinto, igual que en la calle Montevideo, en menos espacio, pero con buena luz y contento. Contento de trabajar, no de las cosas que me rodean, unos muebles estúpidos, sillones amarillos y azules y unas paredes verdes y rosas, pintadas así seguramente porque fueron vistas en alguna revista de decoración, y las imitaron, o creyó la propietaria de la casa que satisfacía el promedio de gusto del turista. Por lo demás bien. Trabajo y, con Maruja, salgo por las tardes o por las noches a andar por las calles de la ciudad, o a ver algún espectáculo que pueda interesarnos, teatro de Valle Inclán y Bertold Brecht, espléndidamente puestos en escena y que resulta lo único interesante de esta temporada de Madrid, carente, en general, al menos en estos meses, de teatro, cine o exposiciones de interés. No veo mucha gente importante. No tengo ganas de verla, prefiero hablar con la gente del pueblo. Con un taxista, cualquier obrero, una vendedora de lotería o de cigarrillos, cualquiera que no sea un estúpido señorito de bigotito recortado, como trazado a cordón, con pulsera de oro en la muñeca del brazo derecho, los zapatos bien lustrados que le dice a otro ¡macho! Odio esta palabra de cuarto de banderas, de prostíbulo, tan en boga ahora en Madrid. Un niño de escuela se dirije a otro, a un compañero, y le grita entusiasta, ¡macho! Odio esta palabra que escucho en cualquier parte, como me fastidian los funcionarios de Cultura Hispánica que hablan de América haciendo chistes, sin conocerla y riéndose del acento de los americanos. Un pariente mío, médico y aficionado a los Congresos de emigración, acaba de pronunciar una conferencia en esta ciudad ofreciendo a las naciones americanas capitales y técnicos. El es gallego y podía suponer ironía en el ofrecimiento, pero no, lo decía de verdad, sintiéndolo. Se trata de un hombre que vive fuera de la realidad y que no sabe de donde acude el capital a España, ni que en América existen, en bastantes naciones, iguales técnicos que en España. Ese mismo día había hablado con un obrero que gana 55 pesetas de jornal, menos de lo que estipula la ley. Y el anterior con un ebanista que luego de ocho horas de labor debe trabajar particularmente otras cinco o seis horas de lustrador de muebles para poder vivir él y su familia. No quiero decirte nada ahora de los emigrantes. Hablamos con muchos gallegos en Holanda, en Alemania, en Suíza, ¿para qué hablar de lo que nos dijeron y dejaron entender en sus conversaciones? Acaba de salir un libro del Instituto Español de Antropología Aplicada, se titula Migración y sociedad en la Galicia contemporánea. Parece muy interesante, no hice más que hojearlo y leí un elogio al mensaje del Centro Gallego, aquel de hace aproximadamente dos años. El libro está hecho por un equipo de universitarios. Pero no quiero hablarte de estas cuestiones. Estoy, sin embargo, encantado de estar en España por el pueblo. Por este pueblo que rompe a cantar en cualquier momento –el canto y el alcohol ahogan las penas– que Maruja y yo vamos a escuchar pasmados en la Plaza Mayor o en cualquiera de las calles que surgen de ella o la rodean, en los idiomas y con la fonética de sus países de orígen, o de Madrid. Cantando las viejas canciones de siempre, San Benitiño de Lérez, o un zortzico, una jota, una canción de la Montaña o de cualquier otra parte de España. Escuchándolos, paseando por las calles, viajando a alguna ciudad cercana, o yendo a los museos, vivimos España. Tan pronto termine de preparar la exposición de Colonia que se inaugura el dia 4 de Mayo, iremos a Galicia, el pobre, espléndido y mendigo país, cuyos hijos emigrando en mayor cantidad que los de otras tierras constituyen una de las fuentes de divisas que mi pariente ofrece a América. Para estar tambien con la gente del pueblo. Ya no tengo edad para visitar intelectuales que no me interesan, o solo relativamente, y visitar compañeros de carrera que me hablan durante una hora y media de caza, la del urogallo en el Cebrero o la del faisán en Castilla, o de como sería útil instalar un hotel para atraer turismo en las Islas Cíes. (¡Qué saben en general ellos de las Islas Cíes ni de Galicia!). Estar en sus hogares oyendo hablar de esos mismos temas y del servicio doméstico, –que como todo el mundo sabe aquí son alemanas o suízas, mientras los obreros españoles hacen turismo en los países de ellas– o escuchando charlas sobre los tiempos del bachillerato, o de la Universidad, mientras yo contemplo, aburrido, en las paredes de sus salas unos cuadros horrendos y vitrinas con porcelana alemana del peor gusto comprada, como los cuadros, en el bazar de la esquina, porque ellos, claro, desprecian los barros de Buño o la cerámica de Talavera o de cualquier otro pueblo español donde se hace de padres a hijos desde hace siglos. No hay nada que nos una, están vencidos (me refiero a los de mi edad) o son alféreces provisionales y presumen de esto.
De exposiciones, una muy buena de escultura de Pablo Serrano, con una espléndida cabeza de Antonio Machado en bronce. Una copia la compró el Museo de Arte Moderno de Nueva York, la otra la tiene la policía de Baeza. Otra, no tan buena, de pintura y objetos de Millares, con un poema excelente que le dedicó Alberti y de éste, de Alberti, una exposición de grabados en Fernando Fé. En la inauguración la gente esperaba en la calle para poder entrar y firmar un pliego de adhesión a Alberti. Parecida multitud en el primer día del festival de películas checoeslovacas en El Ateneo. En cuanto a otras cuestiones, huelgas, por ejemplo, hay tantas como en Buenos Aires, tan variadas, unas parecidas y otras menos ostentosas. En Roma hubo una de barrenderos con la diferencia sobre la de Buenos Aires que despiden peor olor, así nos pareció, los cubos de la basura. Posiblemente, no lo sé, las pastas al pudrirse. De teatro Valle Inclán, como ya dije, es la revelación, La cabeza del Bautista, La enamorada del Rey y La rosa de papel, están siendo notablemente representadas. El público aplaude además a circunstancias actuales.
Nada más por hoy. Escribidme. Esta carta sirve tambien para Manzano –me gustaría ver lo que está pintado–, Salvador y Maeso. A Manzano dile que estoy pintando emigrantes con carteles colgados del cuello, como he visto, para enviarlos tambien a Alemania.

Un gran abrazo para Pili, para Carlos, para tí y los pequeños de:

[Seoane]

1967-04-12
Carta de Prada a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Prada a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 12/04/1967


Buenos Aires, 12-4-67

Queridos amigos Maruja y Luis:

Espero que esta carta llegue par la inauguración, queriendo tengas mucha suerte y que os vaya todo muy bien. Ya os contaría Laxeiro mi llegada a esta ciudad, que no fue muy tranquila, pues nos encontramos con una tormenta terrible y tuvimos muchos inconvenientes para aterrizar.
Cumplí con todos vuestros encargos, sólo me falta de encontrar Sofovich y el ingeniero Díaz. Cuando los llamo, no han llegado y cuando insisto, se han ido, pero como no era cosa urgente, los veré en cualquier momento.
He tenido mucho que hacer y constantemente salgo y entro a la casa para hacer gestiones, así que la gente tampoco me encuentra a mí.
Me acuerdo mucho de todo lo de ahí. Te cautiva esta tierra una vez que has vuelto a pesar de que tenga muchos defectos.
Maccio se quería volver tan pronto llegó a Ezeiza porque, la verdad, todo aquello y el camino hasta llegar al Centro es deprimente comparado con lo que acabamos de dejar ahí. Luego lo he encontrado varias veces y me dice que está procurando adaptarse.
Ya empezaron las exposiciones, todas malísimas, pero esto sirve de motivo para encontrarse con los amigos. Mañana hay una exposición en Galatea de obra de la colección Scheimberg y, como es natural, ya tenemos cita para encontrarnos.
Ayer cenamos con los Baltar en casa de los Varela y os recordamos mucho. Lorenzo, siempre con deseos de ir a esa, pero es tan difícil lograr esto, con esta moneda de porquería, como dicen los argentinos, que es casi imposible. Está más gordo y me sorprendí viéndole comer un bife. Los Baltar, con nostalgia de eso, pues esto es muy aburrido si no andas invitado a casa de los amigos. Ésta es la tragedia de nuestros amigos, que me supongo les pasa como a mí.
Yo quiero tanto a la Argentina que pienso que es mi país, esta sensación tuve cuando llegué, pero, al mismo tiempo, quisiera vivir ahí y disfrutar de todo lo que tiene de bello esa tierra. Espero lograr vivir en los dos, que sería una felicidad.
Llegó María Antonia cargada de cartas. Ya sabéis para quien, creo que la irá muy bien si lleva a cabo sus gestiones. Yo le dije que aquí no es como ahí, pero no me he querido meter mucho, cada uno con lo suyo. La vida se fue por las nubes; el pollo aquí es artículo de lujo, un café vale 25$ y los restaurantes están con un 40% más de cuando yo me fui. Ahora hay impuesto a todo y el teléfono lo van a subir el doble, menos mal que todo lo van a arreglar en Punta del Este. Hace unos momentos, estuve oyendo noticias que decían que Arosamena el del Ecuador le dijo a Johnson que mientras ellos estaban defendiendo la democracia, entre comillas, en Vietnam y gastándose allí millones, América Latina la estaban perdiendo y precipitándose acontecimientos que le iban a costar muy caro. En Uruguay hay un lío enorme con huelgas, manifestaciones y atentados contra la conferencia; este continente está muy convulsionado, no sé qué pasará mientras la gente en Buenos Aires, tranquila, pero la encuentro triste. Estoy indignada con Laxeiro, él me recomendó que le escribiera enseguida. Así lo hice, pero él no ha contestado a ninguna de mis cartas.
Está haciendo unos días de calor increíble.
[...]
Todos los amigos y para vosotros un fuerte abrazo de

Lala

1967-06-27
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1967 en 27/06/1967


Buenos Aires, 27 de Junio de 1967

Sr. Luis Seoane y señora

Queridos amigos:

Hace unos días, he recibido noticias de Vds. después de un largo silencio de muchos meses, habrá recibido una anterior desde París.
Me alegra mucho las noticias sobre las experiencias que están viniendo y el éxito de su trabajo, lo que lamento es no tener ninguna referencia sobre vuestro regreso.
Por la calle Montevideo no hay ninguna novedad y el toldo ha resistido todos los vendavales, ya he renovado vuestra caja del Banco de Galicia.
En el país, a pesar de todas las medidas económicas, la inflación continúa y los medios para afrontarla no siguen el mismo ritmo. Políticamente, se vive en una apatía y conformismo total que va desde la universidad hasta los gremios pasando por supuesto por los políticos.
En el Centro Gallego, el Sr. Mourente contando con el apoyo de gran parte de la Junta Ejecutiva y hasta de Villamarín que forma parte de la Junta Consultiva desconoció a la Agrupación Galicia confiriéndole esa representación al grupo de disidentes que apoyaron su candidatura (Alonso Pérez, Arias, Estévez, etc.)
En la obra del Banco Español se están fabricando los moldes de madera para fundir las lajas de hormigón y tengo gran fe de que quedarán muy bien, mi único temor es el color de que las pintaremos.
En estos días, el gobierno acaba de reimplantar la disposición por la cual los viajeros pueden ingresar al país libremente hasta 150 dólares en mercaderías, de manera que ténganlo en cuenta para vuestro regreso.
Quedo a la espera de noticias de Vds. y me reitero como siempre para lo que gusten y necesiten, mi familia así como los Lamela los recuerdan con el afecto de siempre

Un abrazo

Díaz Dorado

1967-07-03
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1967 en 03/07/1967


El Castro, 3 de Julio de 1967

Ing. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos desde hace un mes aproximadamente en El Castro, en el estudio que me presta Díaz Pardo y en el que hasta ahora no pude hacer nada, pues al día siguiente de llegar me caí en La Coruña y me astillé el húmero en el brazo derecho con desgarramiento de tendones, de modo que anduve unos veinte días con el brazo en cabestrillo y ahora trato de recuperar los movimientos. En estos días empiezo a hacer algunos dibujos y a escribir cartas. A pesar de esto hemos estado en algunos lugares de la costa norte de Galicia. Estuvimos en Laxe con Parga Pondal, en su laboratorio de Geología, realmente extraordinario, donde comprobamos lo que puede hacer un hombre solo en beneficio de su país con solo muy pocos recursos; en Buño, viendo como un pueblo de alfareros que resistió dos mil años se hunde en muy pocos. De setenta alfareros que existían sólo quedan siete en condiciones lamentables; y en San Andrés de Teixido, otro lugar milenario, en el que guardan creencias y leyendas similares a algunas de Holanda y Bretaña. Aquí adquirí algunos ejemplos de arte popular, lo poco que allí hay en esta época del año, pues, creo que en setiembre es cuando acuden en mayor cantidad de romeros de Galicia, norte de Portugal y Asturias. Tuvimos que escalar diez kilómetros de montañas entre ida y vuelta por caminos pedregosos donde es imposible, hasta ahora, que se pueda ir en vehículo normal alguno. Se trata de las montañas de la Sierra da Capelada que se asoman al Cantábrico. Pasándolas y en una costa de altos acantilados, está San Andrés de Teixido, una aldea con muy pocos vecinos, creo que unos veinte, y una capilla, ahora en reparación, tiene un altar barroco muy popular e ingénuo del siglo XVII según me dijeron, policromado con colores vivos y oro de acuerdo con las figuras que modelan en miga de pan y que iluminan con anilinas. Aquí, en El Castro, estaremos seguramente hasta setiembre que regresaremos a Buenos Aires. Trabajaré todo lo que pueda, esta vez tratando de estimular, con Díaz Pardo, algunas artesanías, de acuerdo con aquello de que tanto hablamos en esa.
Espero que usted haya recibido las cartas nuestras anteriores, sobre todo la última en la que pedíamos nos renovase en el Banco de Galicia, sucursal Callao, el alquiler de la caja de seguridad que vencía el 30 de Junio. ¿Por qué no nos escribe unas líneas? Nos gustaría saber de todos ustedes y de Lamela. De lo que está haciendo usted. De su versión sobre el Buenos Aires actual que se engrandece para mí con la distancia.
El día 25 de Junio se inauguró una nueva exposición mía en Munster, Alemania, es la cuarta exposición de este año: Bonn, Colonia, Madrid y ésta. A su casa enviamos algunos paquetes de libros, ¿llegaron? Perdóneme estas preguntas y esta insistencia en tener noticias de ustedes, pero tenemos nostalgia de todos los amigos de esa.

Con saludos para sus padres, Carmen y usted de Maruja y míos reciba el abrazo grande de:

[Seoane]

1967-08-26
Carta de Seoane a Núñez Búa. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
La Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Núñez Búa. 1967 en 26/08/1967

El Castro, 26 de agosto de 1967

Sr. D. José Núñez Búa
La Plata

Mi querido amigo:

Te debo carta y noticias nuestras. Hace tiempo que debí haberte escrito y no lo hice dejando de un día para otro el hacerlo por temor de no decirte nada que pudiese interesarte en cuestiones que interesan tanto a ti como a mí referidas a Galicia y a España. Hoy lo hago sin hablarte tampoco de ellas. Lo haremos con calma seguramente a fines del mes que viene, en Buenos Aires. Recibí el número de la revista de la Universidad de La Plata sobre Valle Inclán. Creo que quedó muy bien y digo esto porque apenas tuve tiempo de verlo, pues se lo llevó prestada una amiga mía que terminó quedándose con ella. La nota, pues, que me decías hiciese para la radio la haré a mi regreso, pues aquí, en Galicia, parece no haberla recibido nadie, al menos no la recibieron las gentes que esperaba la tuviesen. No sé en Vigo y Santiago. Desde luego se trata de un nuevo esfuerzo notable de Castagnino, al que hay que agradecérselo, aparte de tu empeño en todo esto. Yo estoy trabajando en El Castro. Hice 18 cabezas de personajes medievales gallegos para jarras de porcelana y una más de María Pita. Los personajes medievales son: Prisciliano, la monja Etheria, San Pedro de Mezonzo, el Obispo Sisnando, San Rosendo, Gelmírez, María Castaña, Martín Códax, el Rey García, Payo Gómez Chariño, María Balteira, Xohan Tuorom, Pedro Madruga, Pardo de Cela, Rui Xordo, Inés de Castro, el Maestro Mateo y Vasco de Aponte. Una especie de cóctel destinado a hacer populares personajes muy diversos, de siglos medievales distintos, y creyendo que aquí la historia gallega, de no enseñarse en las escuelas y centros de enseñanza, habrá que hacerlo a través de las “boutiques” y bazares, haciéndola entrar por los ojos. Con las jarras se editará un folletito diciendo quienes son los personajes. También hice un álbum de grabados con el tema del pulpo, nuestro animal tótem, para una galería alemana de Munster, donde estos días se clausuró una exposición mía de grabados. Con Díaz Pardo hemos hecho algunas otras obras comunes. Ya hablaremos de todo esto. Una última noticia de diario es que empezaron a emigrar jóvenes gallegas para trabajar de criadas en Milán, La Voz de Galicia del 23, creo que esta noticia se comenta sola. Bueno, ya hablaremos de todo. A mucha gente no la vi aún y a alguna pienso que no la veré. Seguramente la semana que viene o los primeros días de la otra iré a Vigo, a donde aún no fui. No tengo más que ganas de trabajar. Recibid Otilia, tú y los tuyos un fuerte abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1967-09-25
Carta de Cherniavsky a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Vicente López
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cherniavsky a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 25/09/1967

CONSUL ARGENTINA / DE AUDITORIA Y MANDATOS

25-9-67

Estimados Luis Y Maruja:

(Debe haber sido el inconsciente que me hizo escribir en mayúscula “Y Maruja”, porqué puede alguien pensar en Luis sin dejar de pensar en Maruja...).
Ya hace demasiado tiempo que no recibimos carta y lo peor es que nadie me habla de haberla recibido de Ustedes, si bien es cierto que por razones de trabajo, voy menos a la Galería y, por lo tanto, me veo menos con amigos comunes, tampoco Julia me ha contado nada, salvo un amago de regreso mencionado por no sé quien hace un mes o más. De alguna manera, por otra parte, el mayor movimiento cultural de Buenos Aires, lógico por la fecha, sin referirme especialmente a las plásticas, hace que los añore más.
Estoy esperando vuestro regreso para hablar un largo tiempo de España y poder prever así cual será la próxima modificación que le espera a las condiciones sociales de nuestro país, a su economía e inclusive cual será y como la reglamentación proyectada para el Código Civil o cualquier otro. Y además –ahí sí lo haremos en común– deducir como una vez modificado el contexto nacional que se encuentra en plena marcha, para desventura nuestra, serán las manifestaciones artísticas y casi seguro, aunque algunos les parezca raro, también las científicas que, en lo que a reacción humana andan más cerca de lo que generalmente se cree, por lo menos en el orden nacional de cualquier país. Aunque haciendo un rápido repaso histórico, hoy no andan tan paralelamente ambas.
El otro día en rueda de pintores, uno de ellos comentaba que parecido le había resultado el mural del restaurante del Centro Lucense de la calle Belgrano y Entre Ríos a la pintura de Seoane. Valga como anécdota de la semana.

Con todo cariño

Isidoro

1967-10-18
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967 en 18/10/1967

Buenos Aires, 18 de octubre de 1967

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Estamos en Buenos Aires desde hace diez días. Llegamos perfectamente y encontramos todo en orden. Buenos Aires está lo mismo desde algunos puntos de vista: exposiciones, teatro, cine, conferencias, etc., con algunas galerías más y la inquietud de siempre. La vida encareció, esto sí, mucho. Todo vale más del doble en algunas cosas. En general los precios son los de España, en relación peseta y peso con el dólar. A Camilo le vimos al día siguiente de llegar. Había venido a Buenos Aires a un gran banquete que se le atribuye a Vilanova con motivo de la publicación de su libro sobre los gallegos en la Argentina y al que no asistieron como resulta natural, las autoridades del C[entro] Gallego. Está muy bien, formal y preocupado por las cuestiones de la fábrica a la que parece comenzó a ir Núñez Búa. Le hablamos de nuestra estancia ahí, de todos vosotros y de los parientes, sus tías y primos. También lo poco que sabemos de la fábrica esa, la del Castro, de los nuevos juegos de café, etc. Asimismo los viajes que hicimos juntos por Galicia.
Por mi parte no comencé aún a trabajar. Esta mañana estuve viendo una pared de 14 por 3 metros que debo decorar y parece que me esperan otros trabajos de este tipo. Por otra parte en el tiempo que estuve fuera se vendieron algunos cuadros míos en la Galería Bonino, lo que significa para nosotros, ahora, una temporada de tranquilidad económica. Desde que llegamos no hace más que llover. La cantidad de lluvia caída inundó toda la parte sur de Buenos Aires casi desde Avellaneda a Florencio Varela. Hubo muchos muertos y desaparecidos y existen unas 200.000 personas evacuadas que perdieron momentáneamente su hogar. Una desgracias que no había ocurrido jamás. Por nuestra parte nunca vimos llover con tal intensidad, con tanto viento y tan violentamente como la semana pasada. Estas son las noticias que puedo darte de estos días. Vimos algunos amigos muchos de los cuales preguntan por ti. A todos les damos noticias que sabemos, esto es, pues, todo por hoy. Excusamos repetirte que los días que pasamos juntos, con vosotros, cuentan entre los más tranquilos y felices de los últimos tiempos. Estamos muy agradecidos a la bondad y generosidad de Mimina y tuya, a toda la delicadeza vuestra y de Mariluz, de tus hijos, así como a las atenciones de José Luis, Ángel, Marentes, Losada, etc., Y no necesito decirte que a los Nogueira a quienes apenas vimos, pero por ti naturalmente, nos testimoniaron simpatía. Recordamos siempre la comida que nos disteis. Tenía necesidad de decirte esto y lo digo así, porque me da la gana, que es un argumento definitivo. Sólo te pediría que no dejes de enviarme las cabezas lo más pronto posible, mientras no haya aquí dificultades de importación. Por mi parte no dejo de pensar en la publicación del Laboratorio de Formas.
Bueno, esto es todo. Solamente queríamos saludaros desde esta gran ciudad, única en algunos sentidos, hasta en sus catástrofes, y de la que sólo sentimos no esté en la vecindad de Galicia, más cerca en general de Europa.
Un gran abrazo para todos, para Mimina, para ti, para todos, de Maruja y Mío:

Seoane

Nota:
¿Llegaron los cuadros de Madrid? Uno de los Macarrón –no sé cuantos hay– me aseguró que iba a despacharlos a la semana siguiente de nuestra estancia en Madrid. Nos lo dijo el día 2.
Otra nota: No traje ninguna copia del grabado que hice de León Felipe ¿podías enviarme cinco ejemplares por Paz Andrade? Están en la carpeta de grabados que quedó ahí. Gracias. Otra nota más: ¿A quién se le habrá ocurrido en España pedir al Banco de Santander informes míos y para qué?

1967-11-17
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967 en 17/11/1967

Castro, 17.11.67

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Al regresar de Barcelona, tenía aquí tus cartas del 3 y 9 cte. Mandé inmediatamente tu artículo a Bocelo y ahí te van dos recortes. Creo que se podría montar una campaña en favor del libro, pero era necesario que se mandasen aquí unos cuantos ejemplares. Con un abrazo dile a Vilanova que se moleste en esto.
El 13 pasé por Madrid y dejé montada en el escaparate de Quixote la exposición de cerámica de que te hablaba. Y ayer inauguraban la exposición de pintura, cuya invitación acompaño. Zarco le encargó el introito del catálogo a Míguez. Te lo enviaré cuando lo manden. Sobre esta muestra, tu carta, naturalmente, me ha sorprendido, al manifestar tu fastidio, ahora, por ella, porque ahora no puedo hacer nada. Creo que no hicimos más que lo que se había acordado en Vigo. Está visto que es muy difícil meterse en “camisas de once varas”. Bueno, ahora ya está. Ni Frau le contestó a Zarco ni Valentín consiguió sacarle nada a Lugrís, quien, al parecer es un caso ya perdido de verdadera pena. Laxeiro consiguió a Maruja Mallo.
Con respecto al mural de Vigo Valentín me dijo la última vez que tú habías pedido 150.000, que él te dijo que pediría 200.000, que luego de acordado por esa Sociedad el hacer ese mural, que tú decías que la ejecución debería ser aparte, que él piensa (ya que no le parece fácil modificar el acuerdo de la empresa) que tú te conformes por el proyecto y dirección con los 150.000 que en un principio pedías, quedando los otros 50.000 para la ejecución, alcancen o no. Esto tenía la idea de transmitírtelo él al ir a Bs. As. Ahora al haber venido N[úñez] Búa no sé si seguirá en la idea de ir ahí (a lo mejor ya está ahí pues hace un mes que no lo veo). Me limito a transmitirte lo que dijo por si te es de interés saberlo.
En Barcelona nos reunimos con los Torrallardona, que embarcan mañana. Ellos os contarán de la buena impresión que les causó la exposición de Hogarotel con nuestro stand. Hay cosas de muy alta calidad: el completísimo pabellón de artesanía de México es una. Las escuelas Masana otra, con una labor importante de tapicería de todo tipo. El grupo catalán, también, que se llama La Cantonada es formidable (un arquitecto, un ceramista, un joyero, un decorador, un pintor) este último Joan Vilá, con un tapiz-colage como el tuyo era lo que se acercaba más a la calidad de tu obra. Bueno, se está vendiendo Sargadelos (Laboratorio 5ª etapa) y de tus jarras ya hay vendidas creo que tres colecciones.
Lo peor es que desde que nos fuimos no paró de llover y no se pudo terminar de explanar Sargadelos.
He visto el número extraordinario julio-agosto de la Galicia del C[entro] Gallego. También he podido comprobar que las colaboraciones todas que figuran en él fueron pedidas por Paco a sus autores alguno de los cuales se indignó cuando supo lo que estaba sirviendo con ella. Yo cada vez entiendo menos las cosas. Luego el ejemplo de Guevara me tiene acorralado e indiferente por todo lo demás. Bueno, ya veremos.
De momento esto es todo. Te informaré de todo lo que pueda haber de interés.
Sabéis como se os recuerda. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

vuestro

[Díaz Pardo]

1967-12-04
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967 en 04/12/1967

Buenos Aires, 4 de decembro de 1967.

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido amigo:

Recibí los catálogos del Castro y de Sargadelos que quedaron en letra inglesa muy bien, sólo lamento la tapa de éste último. De saber que Moret no tenía letra inglesa hubiese hecho otra. También recibí las fotos del stand de la exposición de Barcelona que debió haber quedado muy bien por lo que se ve. Asimismo el recorte de La Voz con mi artículo y otro con el artículo de Garcés, no, en cambio, el del Faro de Vigo que me anuncias. Míguez me remitió un catálogo de la exposición de Madrid. Aquí de nuevo trabajando como si no hubiese salido nunca de Buenos Aires y participando en alguna pequeña aventura como el homenaje a Ch[e] G[uevara] con 31 retratos todos de igual formato, 1 x 1 m. y con una cabeza de tamaño igual, siguiendo una fotografía muy conocida y en cuya exposición, en la Sociedad de Artistas Plásticos, que duró unas cuatro horas –suspendida ya te puedes imaginar por quienes– se volcó una enorme cantidad de público. Fue, de todas maneras un espléndido homenaje. Te enviaré unos siete u ocho grabados nuevos, segunda versión de otros hechos anteriormente. Me gustaron mucho las formas de los botijos que siguen al de Buño. Creo que es un notable aporte a la cerámica gallega. No hay que detenerse y continuar. Este periodo de Sargadelos tiene que ser más importante que los anteriores. Por mi parte lejos de esa no sé qué puedo hacer. Todo lo más proyectar algo para cuando regrese. Buenos Aires le absorbe a uno todo el tiempo. En esta semana pasada estaban abiertas 73 exposiciones de pintura, ¡73!, y el tiempo que estuve fuera se inauguraron ocho o diez galerías nuevas. Mañana creo que llega Paz Andrade y uno de los Fernández, no sé cual. Quizás vaya a esperarlos con Núñez Búa que continúa “rosmón”, igual que siempre. Te estoy escribiendo sin orden alguno. También me enteré que te habían designado correspondiente de la Academia Gallega parece que aún estábamos ahí y no nos dijiste nada, ¿por qué? Enhorabuena. ¿Cuando lee Dieste su discurso de ingreso? En una próxima carta te enviaré la copia de la nota que hice sobre el libro de Neira Vilas para que se la envíes desde ahí. Desde aquí es imposible. En esta semana haré el poder que me pides para Sargadelos con arreglo a tus instrucciones y te lo remitiré por correo aéreo. A Villamarín no lo vi. Ya negué el saludo a unos cuantos del C[entro] G[allego] y continuaré negándoselo a otros. No quiero volver a saber nada más de la colectividad y tampoco, naturalmente, en cuanto a ésta, de Villamarín, culpable como los otros, pero con menos franqueza en la entrega. Estabas absolutamente equivocado. Jugó con todos favoreciendo a Mourente. Con el triunfo de éste se aclaró todo. Bueno esto es todo por hoy. Escríbeme. Envíame los recortes de la exposición de Madrid aunque sean notas desfavorables. Las espero. Y el artículo del Faro de Vigo que anunciabas. Saludos a todos, los Vázquez, la otra gente de la fábrica, a Mariluz y a los amigos que pregunten por nosotros. Continuaremos recordando los meses del Castro como únicos por vuestra hospitalidad. Por mi parte siento no discutir contigo sobre ese tipo de decoración que considero nefasta que se llama bajo cubierta y que a ti, ortodoxo en cerámica, te atrae. Un gran abrazo para Mimina, Xosé, Rosendo y para ti de Maruja y mío:

Seoane

Hace unos días llamamos a Magdalena, a Camilo, para saber cómo estaba. Está bien pero parece que tendrá que operarse de la garganta. Estaba estudiando mucho pues tenía exámenes. No viene nada a Buenos Aires.

1967-12-07
Unha carta de Antonio Couzo García
Orixinal
1968-01-06
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 06/01/1968

Buenos Aires, 6 de enero de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido Isaac:

Recibí tu carta con el conocimiento de embarque de las jarras, que te agradezco. Entregué todo a un despachante de aduanas y espero que al desembarcar no ocurra nada, pues, de acuerdo con los trámites, yo no estaré presente. Buenos Aires está como siempre y recibimos el Año Nuevo con nuevos aumentos de precios, también como siempre. Camilo pasó el fin de año con nosotros y un núcleo de amigos, entre ellos el poeta inglés Shand y Sra., que irán por ahí tratando de conocer Galicia seguramente en Mayo. De la colectividad no sé nada. Estuve con Villamarín en casa la noche que vivieron a cenar Paz Andrade y Fernández, fue invitado por Núñez Búa, no soltó prenda sobre el C[entro] G[allego], yo tampoco hice nada para que la soltase. No era el momento oportuno. Desde luego confirmé mi desconfianza hacia su actitud por lo que dicen unos y otros de los derrotados. Estos días sale para España invitado por Cultura Hispánica José Blanco Amor. Supongo que irá a Galicia donde estoy seguro será bien recibido, al menos por Naya, colaborador de la revista igual, que el hijo de Lugrís. Atento a las declaraciones.
De acuerdo con la venta del cuadro a Beatriz Rey por tratarse de una amiga. En cuanto a las exposiciones de que me hablas haz lo que quieras, siempre que no se expongan más de 25. No me gusta, esto sí, la idea de hacerla en el Ayuntamiento. Ya sabes por qué. Este año tengo una gran exposición retrospectiva en el mes de julio, en Art Gallery International de esta capital, y fui invitado a exponer en la Universidad de Lima. No sé qué hacer. Por otra parte también tengo una exposición de Grabados en el Museo de Bonn después de Mayo y otra posible exposición en Munich. Además envié tres grabados nuevos a la II Bienal de Grabado de Cracovia, en Polonia. Como puedes ver trabajo, aunque no todo lo que quisiera. Te escribo muy rápidamente, sabes que por estas fechas no hay apenas noticias que transmitir en Buenos Aires. Desde el día 1º estamos pasando unos días estupendos en cuanto al clima, pues diciembre fue calurosísimo. Tuvimos noticias de que se creó la cátedra de idioma gallego en la Universidad de Barcelona y que fue encargado de ella Basilio Losada. Siento mucho no haber ido a esa ciudad en este último viaje y conocer personalmente alguna gente de la que allí está. Pero es imposible conocer a toda la gente interesante y estar en todas las ciudades. Volveremos al Castro no sabemos cuándo, pero este año. Quiero ver si podemos hacer algo con las tejedoras aparte de lo que pueda hacer “sobrecubierta”, tratando de arruinar tu ideal de perfección cerámica. Rosenthal de Buenos Aires abrió una sucursal en la calle Talcahuanoi, muy bien puesta, con excelentes piezas europeas de cristalería y cerámica. Aquí se están haciendo excelentes obras de cristal, algunas muy originales. Tove montó su taller propio de cerámica en el barrio de Belgrano y parece irle bien. La exposición de la Escuela de Cerámica de este año fue dedicada a Arranz. Se vendió todo, como siempre. Esta es una carta muy particular que deberás perdonarme.

Un gran abrazo para Mimina, para ti, José, Rosendo y los amigos. Saludos a los Dieste y a Mincho. Un abrazo de Maruja para todos vosotros.

[Seoane]

1968-03-21
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 21/03/1968

Castro, 21.3.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí tu carta de mediados de febrero en su momento. Y de todo cuanto dices tomo buena nota. He estado, y sigo ocupadísimo, acaso como nunca dándole un cambio a una buena parte de las instalaciones del Castro. Preferí instalar aquí previamente y con carácter definitivo el horno que habíamos estudiado para Sargadelos, de esta forma vamos más seguros. Y como va muy bien ya hemos tirado el que teníamos y en base a ello replanteado una serie de cosas en las que estamos.
Va una fotografía de cómo estaba lo de Sargadelos hace una semana y otras del letrero que se puso en la carretera general. La obra lleva traza de cumplirse en el tiempo establecido. Estamos con todas las demás cosas y tenemos ya aquí trabajando (practicando) en la F[ábri]ca la persona que va a ser el encargado en Sargadelos, un muchacho de 25 años, casado con la hija de la que nos vendió los solares y natural de allí mismo de Cervo. El trabajo se amontona por momentos. El Banco de La Coruña nos concedió el crédito de que te hablaba en otra anterior que de momento, y aunque es poco, algo ayudará. Luego, si tengo ánimo, buscaría otras combinaciones de financiación. Ya veremos. Desgraciadamente la noticia que te anticipaba del copamiento del Banco de La Coruña por el Banco de Bilbao está plenamente confirmada. Huelgan comentarios.
Dentro de cinco días salgo para Valencia. Como de esta vez no tengo que recogerte a ti y a Maruja en Madrid como el año pasado, iré en tren o en avión. Voy a lo mismo. Volveré enseguida.
Me hicieron, grabaron, unas entrevistas para la radio nacional de La Coruña una y otra para Madrid que radiaron en cadena por toda España, sobre lo de Sargadelos. Hablé naturalmente de ti. Martínez-Anido me dijo que te había escrito y esperan que le envíes lo que te piden. Creo que debes hacerlo. Ediciones del Castro sigue detenida. El Minist[erio] mandó otro rollo de inquéritos para mejorar su información que cubrí de inmediato y aproveché para forzar el permiso. Un lío. Haré cuanto pueda.
Y todo mi tiempo ocupado con una gran preocupación venida de ahí de la Argentina: Magdalena. Desde que lograron echarme fuera en cinco meses debieron perder 6 millones y suponte: la gente sin cobrar, etc. Camilo puede contarte (por cierto se operó de la garganta y tuvo que hacerlo fuera del Centro Gallego porque no tenía médico de esa especialidad). Suponte la desesperación que me trasmite el equipo de muchachos de allí. Villamarín amenaza con dimitir sí yo no me incorporo a Magdalena. Yo le pido que no dimita y me comprometo a volver siempre, naturalmente, que el Directorio se comprometa a no innovar en mis ausencias y se ve que el resto de los directores o la mayoría no quiere ceder y después de los esfuerzos que han hecho capitaneados por N[úñez] Búa para eliminar primero a Arranz y luego a mí todavía les sería más difícil ceñirse a la realidad. Así que yo me encuentro atado de pies y manos. Creo que he hecho todo lo posible por resolver las cosas sin atacar públicamente a nadie y tratando de entenderme con estos señores. He reiterado repetidas veces que si la empresa la llevan adelante sin mi criterio y aún en contra de él yo estoy conforme, y hasta puedo decirte a ti que ese es mi deseo. Lo que desde luego no puedo acomodarme es a permanecer impasible mientras a la empresa se la lleva a la ruina. Allí están gentes que he llevado yo y que me encuentro en cierto modo responsabilizado de su suerte y que como ahora me están pidiendo poco menos que responsabilidades por haberlos abandonado. Allí están también varios años sacrificados, entre los que cuenta el esfuerzo prestado por el Castro, a cuyos socios no me he atrevido a enterar para evitar que al que era nuestro apoderado se le aplique de inmediato la figura de traición y fraude. Así que estoy viendo que no habrá más remedio que convocar una asamblea extraordinaria y llamarle a cada uno por su nombre y suponiendo que la mayoría esté dispuesta a defender a la empresa pues, con dejarla morir pierde, tratar de barrer a toda esa mierda. Figúrate que todo esto me quita el sueño.
Bueno, esto es lo más desagradable. Hubiese querido darte mejores noticias, entre ellas que el Museo de Castrelos se decide a comprarte una colección cuadros para instalar una sala, para lo cual el Alcalde tiene prometido venir un día con Valentín a conocer tu obra. Pero lo estoy esperando. La situación económica en España se agrava por momentos, no se sabe a dónde se va. Es delicadísima la situación. De arte por aquí poco importante. Estuvo por aquí Esther de Cáceres y viene para aquí Kóppola (Horacio) ¿se escribe así? Los estudiantes de Santiago siguen en huelga. De estas cosas ya te supongo enterado.
Manda noticias de tus exposiciones. Sabes cómo me alegran tus éxitos. El himno que constantemente cantan los estudiantes de Santiago es Venceremos nós. Y nada más por hoy. ¿Cuándo venís? Sabéis como se os recuerda en esta casa. Aún me quedan cosas por decirte, será en otra.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1968-03-25
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 25/03/1968

Buenos Aires, 25 de marzo de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido amigo:

Sospecho que debes haber recibido una carta mía de fines del mes pasado y de la que no obtuve respuesta. Supongo estarás muy ocupado con tu trabajo de siempre y en Sargadelos. Por mi parte preparo la exposición retrospectiva de julio que espero tenga algún interés, sólo espero, y estoy a punto de ilustrar por mi cuenta dos breves cuentos de Kafka con grabados de madera y con destino a presentarlos en la muestra. Laxeiro salió hace dos días para Madrid. Tiene su exposición en abril, en Biosca. Fui a despedirlo a Iberia y sentí un poco de envidia. Me gustaría estar ahí y aquí al mismo tiempo. También ayer recibimos las jarras de los personajes medievales que estuvieron en el puerto cerca de dos meses por las vacaciones de los vistas, la tranquilidad del despachante de aduanas –hace falta un despachante para las gestiones– que me parece muy ducho en estas cuestiones de porcelana, etc., pero al fin han llegado muy bien. El primero, el único que las vio hasta ahora fue Sofovich que le gustaron mucho. Desearía que me mandases lo más pronto posible el precio de ellas, puesto el envío en Buenos Aires, para posibles encargos, pues creo que algún amigo va a querer hacerlo. Te envío un artículo publicado en La Nación sobre Galicia de J[osé] B[lanco] Amor, parece ser el primero de una serie. Te iré mandando los que publique. Prometen ser muy interesantes. Por ello te darás perfecta cuenta del paraíso que habitáis. Resulta tremendo saberse repentinamente ciego, incapaz, de percibir progreso en un país, el no haber notado la abundancia de cuartos de baño, cocinas de gas, autos, etc., de que habla en el artículo. Los gallegos resultan enemigos del progreso, emigran seguramente por no poder soportar tanto confort en la propia tierra y marchando a países más atrasados como los del norte de Europa. En cuanto a la revista del C[entro] G[allego] parece ser que Del Riego renunció a la corresponsalía, no tengo la confirmación de la noticia, y que fue designado, va a ser designado, Naya. Que con éste ya habló J. Blanco Amor. Por mi parte siento la noticia. Del Riego era una garantía para todos nosotros, no así Naya, que cada día resulta más confuso. De Bonn, de la exposición en el Museo, tengo muy buenas noticias. Recibí críticas extremadamente elogiosas, espero que la venta esté de acuerdo con ellas.
Esto es todo. Escribe. Envíame los precios de las jarras, noticias, etc. Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina, Xosé, Rosendo y para ti:

Seoane

1968-03-29
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1968
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1968 en 29/03/1968


Buenos Aires, 29 de marzo de 1968
Sr. D.
Francisco Fernández del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Recibí anteayer los números de Grial y tres libros de Galaxia, pero no recibí carta alguna tuya, ¿a qué se debe este silencio?. Estoy francamente alarmado, pues no creo haber cometido falta alguna que lo merezca. Estoy exponiendo actualmente en el Museo de Bonn con mucho éxito, me han llegado críticas muy buenas, y trabajo, sin saber demasiado lo que ocurre en la colectividad. Todo el tiempo no llega a nada en Buenos Aires donde crece cada vez más el movimiento cultural. En realidad hoy es en occidente una de las primeras ciudades con Nueva York Londres y París, superando a éstas dos últimas en algunos aspectos, el musical, por ejemplo, o el teatral y cinematográfico en cuanto a la cantidad de conciertos o de representaciones y proyecciones. En teatro experimental los dos directores de mayor éxito actualmente en París, Lavelli y García, están formados en Buenos Aires. Por otra parte ya existe aquí mayor número de galerías de arte que en París, según dicen los aficionados a estadísticas. No queda, pues, tiempo para asistir a todo ni para verlo todo, y naturalmente a mí ninguno para ocuparme de anacrónicos Juegos Florales. Te agradezco mucho el envío de la Contribución al diccionario Gallego de Aníbal Otero, muy importante y útil.
Por favor escríbeme. Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí:
Seoane

1968-04-03
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1968
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1968 en 03/04/1968


3 de abril do 1968

A Maruxa e Luis Seoane
Bos Aires

Queridos amigos:

Escribinlles fai tempo, vía O Castro. Anque non souben de vostedes direitamente, teño noticia do seu quefacer. Viaxes, esposiciós (teño diante o catálogo da coleitiva de Quixote, que me mandou Isaac). Vexo cada tanto mostras do seu arte, pequenas mostras que son unha síntesis refrescante dese seu longo e intenso e maduro andar (Galicia Hoy, Viaje a Sargadelos, Antoloxía de Castelao, pra falar soio de tapas; e eses murales de novo estilo como os que aparecen en Galicia Hoy). En veces, revolvendo en librerías de lance daquí, poden verse dibuxos seus, tapas súas, e un alédase, naturalmente, coma se batese co autor na rúa. Vai pra sete anos que non os vemos. Lémbrome daquela noite no restaurante de Cangallo ou Sarmiento, non sei ben, onde nos agasallaron uns cantos amigos de certo. Laxeiro recitou en checo, e Maruxa cantou A miña burriña, etc., que Anisia adeprendeu moi asentada e inda repite cada tanto. Era o 28 de xunio, data galega moi sinalada, e tamén por eso a lembro.
Souben por Isaac desa esposición de homaxe ó Che; da formidábel interpretación de vostede no seu lenzo; dos vinte minutos que durou todo, en fin. Quixera facer algo sobor deso, e quixera, sobor de todo, dar conta á Comisión de outo nivel creada pra perpetuar a memoria deste home eistraordinario (a quen tiven o privilexio de tratar), a que recolle tódolos feitos e homaxes que se lle rinden. Podería mandarme (a través de Isaac) catálogo –de habelo–, e onde non, nomes dos artistas participantes, sala, data en que se celebrou, etc. E se é posíbel, unha fotografía do cadro de vostede.
Dime tamén Isaac que vostede se ocupou da miña noveleta Camiño bretemoso na audición galega que escribe. Sería moito pedir que me mande unha copia do texto? Hei de agradecerllo, pois a súa opinión intrésame particularmente (metinme con Bos Aires, a Patagonia, etc. de anos atrás e non sei que pensará vostede de tal empresa, arriscada, por certo). De camiño (e tamén se non é pedir demais) prégolle que me mande o comento, tamén radial, que –dixéronme– fixo arredor do meu libriño de contos tiduado Xente no rodicio. E disculpen tanto pedir...
De nós tería tanto que decir... Vivimos esta esperencia histórica, día a día, que é unha formidable escola; escola até nos erros, nas cousas que, ás veces, saen tortas. Polo demais, somos milicianos, labregos por tempadas, xornalistas, un pouco de todo según as necesidades e as circunstancias do momento. Como trafego constante, Anisia escribe pra nenos (radio, teatro infantil, algo de biografías e traballos de divulgación –un xeito de monografías breves) no que é cuase unha especialista. Eu, no Ministerio de Industria Básica, na Direición de colaboración técnica (protocolos de colaboración, orgaísmos internacionales, etc.) e parellamente xornalismo en veces, cando teño tempo. Tamén –talvez por contaxio con Anisia– escribo ás veces pra pequechos. Pubricouse meu En el zoológico (libriño pra pequerrechos de 4 anos) e está no prelo Aventuras de juguetes (6 contos pra o mesmo nivel, co que compartimos o segundo premio nun concurso Anisia e eu alá polo ano 65); en fin, algunhas cousas máis, e por suposto sigo a escribir en galego, pois eso é consustancial coa miña vida. Teño feito algo máis e moito proieitado que se irá cristalizando. Eso, en poucas palavras, é o que podo decir como resume da nosa andaina por estas terras (non tan quentes como se di: 12-28 grados).

Agardo, pois, novas de vostedes a través de Isaac. Entramentras, reciban os dous cariños de Anisia e unha aperta de

X. Neira Vilas

1968-04-03
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1968
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1968 en 03/04/1968

Vigo 3-abril 1968
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Acabo de recibir tus líneas del 29 de marzo. Con anterioridad recibí la carta que me escribiste el 20 de febrero. No la contesté antes porque llevo una larga temporada muy cansado y sin ánimos. Estoy sometido a tratamiento médico para reducir la colesterina de la sangre, y he perdido ya algunos kilos. Sin embargo, no acabo de recobrar el espíritu de antes. Confío en que en el verano, aliviado un poco del trabajo y en contacto con el aire libre, pueda ir reintegrándome a mi ser habitual.
Regreso ahora del cementerio de Pereiró, donde dimos tierra a Antón Beiras. Llego profundamente impresionado, y no sé cómo expresarte el doloroso trance que pasamos cuantos fuímos sus amigos.
De esos Juegos Florales de que me hablas, no tuve otra noticia que una circular que supongo recibirías también tú.
No sabes la gran satisfacción que nos producen los éxitos de tus exposiciones. De la de Bonn tuve conocimiento por diversos conductos. Te adjunto el recorte de un comentario aparecido en la última página, en lugar destacado, de Faro de Vigo.
¿Por qué no me envías una nota de tus actividades artísticas más recientes para Grial? ¿Y por qué no me mandas, asimismo, alguna colaboración tuya para esta revista?
Por aquí sigue todo más o menos como siempre.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1968-04-07
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 07/04/1968

7.4.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Tengo la tuya del 25, 3 de la que creo algo te contesté en una nota. Por supuesto ya te puedes suponer cuanto nos alegra tu éxito de Bonn. Pero había que mandar notas aquí para reproducirlas. Debieran de mandar noticias desde el mismo Bonn. ¿Por qué las recibieron en el Faro y no en La Voz? ¿Es que te estás volviendo de Vigo?
Te dije que estuve en Valencia y allí me acordé mucho de vosotros del año pasado. De esta vez fue viaje más rápido a base de avión y tren pero me quedaron unos minutos y pude ver dos museos muy importantes: el de Bellas Artes y el de Cerámica “González Martí”. Había letreros por las calles “parlem valencià”. Me gustó más. De vuelta de Valencia estuve en Sargadelos. Estaban con la última placa de techo. Se cumplen pues los plazos previstos. Lo malo es que la cantidad de cosas que se me echa encima me empieza a poner nervioso y por si fuese poco eso de Magdalena es una plancha que le aplasta a uno sin que uno pueda defenderse. No se concibe que un individuo llegar a una postura tan indigna como N[úñez] Búa. Y lo que más me duele es que no sea de Mourente, pues este Mourente que es accionista de Celtia se va a frotar las manos cuando vea los cargos que se acumulan contra uno de sus detractores. ¿No habría un alma de Dios por ahí que pudiese aconsejar a N[úñez] Búa que se retire para evitar ese espectáculo?
Bueno, ayer vino por la tarde Emilio, el hermano de Maruja, con su mujer, preguntando por vosotros y le hemos informado como pudimos. Estuvieron una hora muy cariñosos. También ayer recibí la inscripción de Ediciones del Castro. Ahora irá inmediatamente tu libro de dibujos.
Lo de Blanco Amor José es una basura. Mejor ni hablar. Y el pobre de Eduardo le han rechazado en La Voz artículos que envió con la intención de no [co]brarlos. Es triste. Creo que lo más sano y estético es irse a Vietman a matar yanquis y aliados de ellos. Hay que atacar los más importante: la cabeza de la basura.
Si voy por Vigo trataré de ver a Paco, enterarme de si dimitió y si así fue felicitarlo por ese gesto de autorreprobación de las tonterías que ha hecho pues si Naya y otros confusos están colaborando en la revista del Centro no hay otro culpable que Paco que fue quien los llevó.
¿Cuando venís?
Te tendré informado de todo.

Abrazos muy fuertes a Maruja y a ti de todos los de esta casa

[Díaz Pardo]

[Manuscrito:]
Lo de Beiras
Copia carta a Villa -7.4

1968-04-18
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 18/04/1968

Buenos Aires, 18 de abril de 1968.

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido amigo:

Acabamos de recibir la tuya, ayer o anteayer, y no me contestas a la pregunta que te hice sobre las jarras, ¿qué precio tienen?, pues algunas personas quieren la colección. Yo no sé qué contestar. No sé por qué recibieron en El Faro la nota de la exposición de Bonn, ni sé quién es el autor, si es seudónimo o verdadero nombre y apellidos alemanes. De cualquier manera me extrañó que se publicase ahí. Uno de estos días te enviaré las dos notas, muy buenas, que me llegaron hasta ahora para que tú dispongas de ellas. Me prometieron el envío de otras que también se publicaron. Lamento todo lo que me cuentas de Magdalena y me gustaría mucho aconsejar a Núñez Búa en cuanto a este asunto pero no me da oportunidad de hacerlo, jamás me habla de Magdalena y últimamente lo veo muy poco. Antes venía a menudo por casa pero desde que se ocupa de los problemas de Pescanova, o creo que se ocupa, viene mucho menos, creo que viaja más a menudo al interior, no sé si por los seguros o por Pescanova. Me llamó por teléfono no hace muchos días diciendo que se iba afuera por Semana Santa. Es todo lo que sé de él. Tu carta a Villamarín me parece bien. Es lo menos que puedes decirle. Sin embargo pienso que en representación del Castro, o simplemente como accionista, deberías venir aquí y plantear el asunto de Magdalena a todos los mondelos que habéis reunido en el directorio de la empresa. Esta gente no tiene evidentemente plan y anda a la deriva, terminarán por hundir o desfigurar a Celtia. No se puede hablar de falta de mercado pues se están abriendo nuevos bazares y algunos como Rosenthal y Churba, el de Belgrano, instalaron sucursales muy ostentosas en el barrio norte. En las vidrieras apenas se ve esta temporada porcelana de Magadalena, así nos parece a Maruja y a mí. No conozco la ofensa a Camilo, hace algunas semanas que no viene a Buenos Aires, Maruja piensa llamarlo uno de estos días. Recibimos siempre de él por correo recortes de los diarios que tú le envías y lo suponemos preocupado por los exámenes y las clases. En cuanto a Paco eres injusto con él. Si renunció no fue por mí ni por los amigos de aquí que deseaban que quedase, como garantía de una colaboración conveniente para la revista y como el único, entre los periodistas conocidos de ahí, capaz de interpretar los deseos nuestros. Naya es otra cosa por lo que sé y leí de él, y no conocemos de Paco tontería alguna que haya hecho para el Centro Gallego de la que él fuese responsable. Conozco muy bien el C. G. y puedo afirmarte esto con la autoridad que me puede haber dado pasar allí 19 años en las dos épocas de mi dirección de la revista y no creo, por mi parte, ser idiota. Nadie estorbaba más a J[osé] B[lanco] A[mor] que Paco, según me consta. Las colaboraciones de la revista fueron solicitadas directamente por J.B.A. Las cartas fueron escritas en la secretaría del C.G.
Para el libro de dibujos míos el título definitivo es Retratos desguello (de reojo), viene de esguello, una palabra que le gustaba mucho a Manteiga y que incluso utilizó para una serie de artículos. Me alegra la noticia del techo de la primera fase de Sargadelos. Tienes que decirme algo de la impresión de las gentes de Sargadelos. Sospecho que les alegrará la construcción de la nueva fábrica. Estos días, mañana, inaugura en Madrid Laxeiro, en Biosca. Está muy contento. Recibí una carta de él. Llevó de aquí algunos cuadros nuevos y el grande de más de dos metros que hizo en 1965 o 1966 y que expuso en Velázquez. Estoy seguro que tendrá mucho éxito. Siento lo de Eduardo B[lanco] Amor. No comprendo por qué le rechazaron los artículos. ¿Se trata de algo personal?.
Bueno, esto es todo por hoy. Contéstame “largo”. Un gran abrazo para todos vosotros de Maruja y mío. (Recordamos el espléndido viaje a Valencia, en el camino a Cuenca, y sobre todo las paellas, y me quedan como recuerdo dos o tres retratos que hice allí). Otro abrazo:

Seoane

Nota:
Los clisés de los retratos deben ser de igual tamaño al original y todos pluma, o de línea, o como ahí le llamen, que no recuerdo. Siento añadirte una nueva preocupación, y el libro aproximadamente del tamaño de los de Botella al Mar, dejando poco margen a los dibujos, 1 cm. arriba y de los lados en la página y me gustaría ocupasen las páginas pares e impares, es decir, nada de páginas en blanco.

S.

1968-05-03
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 03/05/1968

Castro, 3.5.68

Querido Luis:

Estuvimos unos días en Madrid, también por cosas de Sargadelos. Vimos la exposición de Laxeiro, otra de Faílde Gago y otra de Andrés Colombo. Este último ha dado un gran avance y, ya al cierre, tenía dos pequeñas cosas vendidas. No lo vi. Laxeiro y Faílde no se habían estrenado en la venta. Las cosas están difíciles. Ambas exposiciones muy buenas. Faílde ha dejado bastante su románico. En la exposición de Laxeiro estuve con el grabador Oliver, que vendrá por aquí.
Tus dos cartas han llegado y aunque teníamos grabado todo se está volviendo a grabar Retratos desguellos. También observando las demás indicaciones que haces. Tu trasacordo es positivo. De acuerdo.
“Los mondelos que hemos metido en el Directorio” los ha metido tu amigo Núñez Búa al que puedes decirle todo eso. No a mí. ¡Solo eso faltaba! Por entretenimiento te envío copia de carta y resumen del informe a Villamarín para que veas que las cosas están llegando a su desenlace con el escándalo correspondiente. Esa idea de las jarras con los caudillos argentinos es verdaderamente tentadora, y deberías hacerlas aunque estén así las cosas. De momento allí en Magdalena tendrás todo el respeto que te sea necesario; llamas a Camilo y que te preparen el material que digas. Creo que lo debes hacer. Le harías un gran favor a Magdalena. Acaso la colección esa de mondelos podría darse cuenta de que son unas verdaderas miñocas.
Lamento no haber quedado convencido con lo que me dices de Del Riego. Los que colaboraron recibieron la invitación de él y no del Centro. Además tampoco ha dimitido y el pasado domingo representó al Centro en la Asamblea de Orense para la creación de una Federación de Centros Gallegos, y según me dijeron amigos comunes la gente no ha querido ni mirarle a la cara. La reunión fue presidida por Eduardo Blanco Amor a quien le enviaron 15.000 pesetas para que representara al Centro junto con Del Riego, pero la gente quedó encantada de Eduardo pues puso por delante el carácter transitorio de la junta actual encaramada por circunstancias desdichadas sin representar al verdadero sentimiento de la institución. Y luego se manifestó abiertamente contra todo lo que defiende la actual junta, y desde la presidencia sirvió a cuanto progresismo pudo. Y puso de relieve lo de las 15.000 pesetas con las que sin duda intentaba sobornársele. Es pura información lo que digo.

[Díaz Pardo]

1968-05-29
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1968
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1968 en 29/05/1968


Vigo, 29 de mayo de 1968

Sr. D.
Luis SEOANE LÓPEZ
Montevideo, 1985 - piso 3º dep. 68
Buenos Aires

Querido Luis:

Fai meses que teño pendente de resposta a tua derradeira carta. Demorei contestala por ter conocimento de que o Xerente de “Frigoríficos Berbés S.A.”, enviouche un plano da fachada onde debe colocarse o mural coas medidas. Como o resto está xa rematado, hoxe pedinlle unha nova foto que ordeará facer, onde o espacio reservado pra o teu arte fica con cara de cemento.
Tamén motivou a demora, a promesa do Alcalde renovada varias veces xa, de ir conmigo un día ao Castro pra mercar un lote dos teus cadros e outro dos de Isaac. Como e home tan ocupado ainda non pudo dispor de unhas horas pra facer o viaxe, mais sigue no mesmo pensamento. Derradeiramente mercoulle 4 oleos a Torres e 12 a Colmeiro. Todo o de Maside será depositado tamen en Castrelos. Consigueu ademais 6.000.000 de ptas. pra construir un novo edificio proximo ao Pazo, adicado totalmente a Museo.
Con Isaac estuven o dia 24, con motivo d-unha conferencia que din na Cruña, onde se ven celebrando un ciclo orgaizado pol-o Instituto Cornide. Sei que editou dous libros mais, un adicado a ti. Aínda non-os recibín.
Supoño que pensarás no pensamento de voltar en Octubre. Denantes deberías mandar si podes o proyecto do mural.
No Correo Gallego de Santiago, publicóuse o teu parrafeo sobre Fuentes Jorge pol-a Radio. Fixome lembrar os meus tempos, nos que tamen frecuentaba a Libreria de Rubial.
Laxeiro e Failde fixeron derradeiramente en Madrid dos exposicións [sic], verdaderamente extraordinarias. Failde vendéu moito. De Laxeiro sei de algunha venda, mais non teño toda información sobre éste punto.
O meu libro de poemas editarase na colección Salnés. Levará pol-o tanto a portada que levan os outros libros xa pubricados.

Coas nosas millores lembranzas pra Maruxa que Pilar e Alfonso manda tamen pra tí, recibe unha cordial aperta do teu sempre incondicioal amigo enteiro e verdadeiro,

Valentín

1968-05-30
Carta de Vilanova a Seoane. 1968
Bahía Blanca
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vilanova a Seoane. 1968 en 30/05/1968



Bahía Blanca, 30-V-1968

Querido amigo Seoane:

Ao chegar eiquí, atópome con ise recorte que me remesaron de Ourense, por il verás o noso veleidoso amigo Eduardo representando ao mourentiano Centro Gallego nise Congreso (?) o que me solprendeu enormemente. Está visto que dos homes que teñen oración en vez de glándulas pouco podemos esperar. A pesares dos burlotes que lle propinou o seu homónimo José, non tivo inconveniente algún en ostentar vaidosamente isa repugnante representación. ¿En que quedamos? Nós, eiquí, loitando iles alí colaborando. Non che digo máis. Os comentarios xa os faremos noutro intre.

Apertas fortes

A. Vilanova

[Anexo.]
[Páxina xornal.]

La I Reunión de la Federación Mundial de Sociedades Gallegas se celebró ayer en nuestra ciudad
Las sesiones de trabajo se realizaron en el aula de cultura de la Caja de Ahorros
A mediodía el Ayuntamiento de Orense ofreció una recepción a los asambleístas
21-4-1968
En la mañana de ayer dieron comienzo las sesiones de trabajo de la Asamblea de la Federación Mundial de Sociedades Gallegas, reunidas en Orense expresamente convocadas por la Oficina de América de La Coruña.
Como hemos dicho en informaciones previas, están representadas en esta Asamblea la casi totalidad de las entidades gallegas de Hispanoamérica más las de Madrid, Barcelona, Valladolid, León. Hay varios observadores de la región y asiste también, como asambleísta, don Eugenio López y López, orensano y actual delegado nacional de Juventudes.
Constitución de la Mesa
A la hora anunciada, el Aula de Cultura de la Caja de Ahorros provincial estaba poblada por la gran cantidad de delegados presentes. Después de unas palabras de bienvenida, que pronunció el escritor y asambleísta, en representación del Centro Gallego de Buenos Aires, y orensano de origen, don Eduardo Blanco Amor, se procedió a la elección de la Mesa que ha de dirigir las discusiones de la Asamblea.
Por aclamación, resultaron elegidos los siguientes señores: Don Eduardo Blanco Amor; el Doctor Torres, delegado de la Casa de Galicia en Montevideo y don Rodrigo Gómez, de la Oficina de América en La Coruña, como secretario.
El ponente, don Manuel García Berenguer, también de la Oficina de América, presentó un proyecto de Reglamento de la Federación Mundial.
Se inició seguidamente la discusión de dicho proyecto, en el que se prevé, entre otras cosas, que cada una de las entidades asociadas conservará su plena autonomía para regir su vida asociativa, pero sin perjuicio de la vinculación con la Federación para casos específicos.
Comienza el estudio del Reglamento
La sesión de la mañana ha sido muy laboriosa. Han sido muchos los delegados que intervinieron y, aunque el proyecto de reglamento es aceptable y posee las cualidades exigibles de claridad, los delegados se entretuvieron largo rato en matizaciones que, según ellos, eran importantes.
La sesión fue suspendida a la una y media de la tarde.
Recepción en el Ayuntamiento
Los asambleístas presididos por la Mesa de la Asamblea se trasladaron al Ayuntamiento, donde la Corporación municipal, presidida por el alcalde, don David Ferrer Garrido, les ofreció una recepción. La escalera estaba cubierta por miembros de la policía municipal con uniforme de gala.
Los asambleístas pasaron al salón de sesiones, donde el alcalde pronunció unas palabras de bienvenida en nombre del pueblo orensano y de la Corporación que preside. Expresó sus deseos de que las sesiones de trabajo de la Asamblea sean todo lo fructíferas que fuere necesario para el logro de los propósitos que les han traído aquí. Y terminó manifestando que los orensanos deseamos de verdad que durante su estancia aquí se encuentren como en su casa.
A estas palabras cordiales de don David Ferrer contestó, en nombre de la Asamblea, don Eduardo Blanco Amor, quien expresó su complacencia por el hecho de que esta Asamblea se esté celebrando precisamente en Orense, “ciudad humilde –dijo– fuera de las encrucijadas donde Galicia se internacionaliza, pero que, sin embargo, es la que mayor número de emigrantes tiene censados. Se trata ahora de censarlos, no con su valor laboral, sino por los valores humanos de afecto y hermandad. Espero –agregó– que al final de estas jornadas la labor desarrollada resulta particularmente importante, no sólo para los emigrantes, sino para las ciudades de las que son oriundos o residentes”.
El señor Blanco Amor terminó agradeciendo al alcalde la afectuosa y cordial acogida que, en nombre de este pueblo, ha dispensado a los asambleístas.
A continuación, todos los asistentes fueron obsequiados con una copa de vino.

Sesión de la tarde
Después del almuerzo, poco más de las cinco de la tarde volvieron a reunirse los asambleístas para continuar el estudio y discusión del proyecto del reglamento de la Federación Mundial. Nuevamente, fuero muchos los que intervinieron en el debate y fueron aprobándose poco a poco los diversos artículos del mismo.
La sesión terminó bien entrada la noche.
La jornada de hoy
Aparte del trabajo que está preparado para las sesiones de hoy, se ha previsto rendir un homenaje al Centro Gallego de Buenos Aires por haber cumplido el pasado año el sesenta aniversario de su fundación, y a la Casa de Galicia de Montevideo, por haber cumplido, asimismo el año pasado el cincuenta aniversario.
Intervendrán los representantes de la Oficina de América en La Coruña y los del Centro Gallego de Buenos Aires y Casa de Galicia de Montevideo.

1968-07-04
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1968
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1968 en 04/07/1968


A Habana, 4 de xulio do 1968

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:

Escribinlles en avril pasado, a través de Isaac. Recibiron a carta? Agora volto a facelo, de modo máis direito. Comenzo por presentarlles a Antonio de Brito (fillo de portugués e galega), amigo entrañábel dende fai dez anos e que o sigue sendo de xeito cabal. Confíe nel, pois, en todo sentido.
Tony (como lle chamamos familiarmente) lévalle o texto do meu livro máis recente: Historia de emigrantes. Un livro relativamente curto. Son 16 historias de galegos emigrados en Bos Aires. Percurei varias cousas: ambiente de cidade cosmopolita nestes relatos (os meus contos anteriores discurren no ámbito rural). Cada historia non é somente a dun individuo, senón que aparez no contexto migratorio en mestura con outros galegos e inda con emigrantes doutras latitudes (xudeos, italianos, paraguaios, etc.). Os seus protagonistas non son trunfadores, senón os da maoría: obreiros, criadas, etc. Carecemos en Galiza dunha literatura galega de cidade. Neste caso, a atmósfera é de cidade, pero na América (na meirande cidade galega). A procedencia dos persoaxes é rural deliberadamente (rural é a maoría dos nosos emigrantes, craro). O desprazamento aldeia-cidade é sempre motivo de análise arredor da adaitación, pero neste caso o desprazamento non é á Coruña ou a Santiago ou a Vigo, senón a unha cidade moito mor, cosmopolita, de certo, na outra banda do mar. En fin, todas estas pequenas consideraciós responden ó meu propósito (logrado ou non, deso non podo ou falar), e soio pode engadir que se trata dun dos meus livros máis queridos (e non por ser o máis recente), e talvez o que máis traballo me deu. Quixen levar ó prano literario a emigración en Bos Aires e non precisamente a por de ricos e banqueteiros e moñifates, que de todo hai, senón desa maoría que poucas veces (con esceición de vostede mesmo en Fardel... por exemplo, e poucos casos máis) foron tidos en conta polos creadores galegos.
E agora veño a preguntarlle esto: Quero que vostede faga pra el unha portada e algús dibuxos pra ilustraciós interiores. Mais: quero (direi por que: a súa comunión con Bos Aires, o seu fondo coñecemento dese cidade, a tenrura ou como se chame con quen ten enfocado sempre os problemas da nosa emigración no ámbito porteño, etc., etc.) quero, digo, unha introdución ou prólogo seu pras Historias. Por derradeiro: quero o seu diseño en canto a tamaño de livro, tipo de letra (tería de ser máis ben tirando a grandeira, xa que o texto é pouco) e demais, pra que este traballo galego-rioplatense, ou galego-porteño salla o mellor posíbel. Esas tres cousas lle pido.
En principio, as Historias serán editadas polo Patronato da Cultura Galega de Montevideo. O amigo de Brito estará en contaito con vostede e tan axiña como todo estea, recollerao e ocuparase do envío pra liberalo a vostede dese trafego.
Polo de hoxe, esto é todo. Escribireilles máis longo pra falar de nós, do noso quefacer, anque Tony pode decirlles algo, pois temos correspondencia seguida.

Cariños pra os dous de Anisia. Miñas lembranzas a Maruxa, e pra vostede unha aperta fraternal de sinceiro amigo

X. Neira Vilas

[Escrito na marxe esquerda:] Coñece a edición eistraordinaria da revista poética Claraboya (León) onde aparecen poemas seus e fala amplamente de vostede Basilio Losada? Coñece o artigo deste mesmo autor sobre a poesía galega na América de La trinchera? Tamén nel se refire á súa poesía.

1968-07-10
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 10/07/1968

Castro, 10.7.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí la tuya en que me dabas cuenta de la salida de Camilo y, ya este aquí con nosotros nos ha hablado de todo lo que sabía de vosotros y de las atenciones que habéis tenido con él. Si Dios no os lo paga no habrá Dios que os lo pague, Camilo trajo las maletas (como alguien describía desde Magdalena) estilo Pepe Rey para Pepe Rey. También el disco en que se incluye un canto panegírico al ejecutivo, obsequio fino e inteligente que me hacéis con una ironía mordaz que me justificará doscientas horas de padecimientos dialécticos con los que espero corresponde[r]os. También Dios os lo pague porque si no... Lo peor es que encima de enviarle las maletas esas Pepe Rey se va a sentir muy aludido con ese disco.
Simultáneamente llegó tu Retratos furtivos, estupendo, que empequeñece al que te he hecho aquí. Toma nota de los pedidos de jarras para Sofovich, Gold[s]tein y Lipa, cuyo permiso de importación ya se está gestionando. Las jarras de Lipzchis (?) deben de haber salido ya y estoy esperando los conocimientos de embarque para ponerle unas letras ya que no se han podido enviar por el procedimiento que él quería fraccionado en 5 o 6 bultos, toda vez que saldría carísimo pues el costo de un embarque mínimo, con todas las gestiones de despacho y derechos, debe pagarse por cada bulto consignado a cada nombre como si fuese un envío de medio metro cúbico. Celebro el éxito de tus jarras ahí que empieza a parecerse, aunque débilmente, al que tienen aquí, a pesar de todas las precauciones que hemos tomado para no divulgarlas.
La obra de Sargadelos está con sus remates, acristalamientos, revoques, etc., y ya se ha excavado el foso para el horno, cuyas primeras piezas empezaremos a llevar para allí la semana que viene. El que va a estar de encargado en Sargadelos y lleva unos tres meses aquí practicando y hace un meses [sic] hemos traído a dos chicas de Sargadelos que están practicando decoración aquí. Y una docena de personas, entre ellos mis hijos, están trabajando aquí en cosas relacionadas con Sargadelos.
No dudo del éxito que estará alcanzando tu exposición retrospectiva. Espero recibir el catálogo.
Y no te digo más por hoy pues tengo miedo de que te pase como al ejecutivo del cuento y gastarte de lo que tienes menos, que es de tiempo.

Un abrazo entrañable para entrambos de vuestro amigo.

Isaac

[Manuscrito na marxe esquerda:] Hoy dice La Voz que Del Riego dimitió como Deleg[ado] del C[entro] Gallego por motivos de salud (le enviaré mi enhorabuena) y que nombraron a Naya (se la enviaré también por su estómago de buena salud).

1968-07-12
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1968
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1968 en 12/07/1968

Buenos Aires, 12 de Julio de 1968
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Te envío por correo ordinario el libro de dibujos que acaba de salir, Retratos Furtivos, hermano mayor del que publicó Ediciones del Castro, Retratos Desguello, y el catálogo de la exposición retrospectiva de pintura que estoy celebrando estos días que abarca 20 años de trabajo, 1948-1968, unos ciento veinte óleos y que está obteniendo gran éxito de todas clases: público, venta, prensa, etc. En octubre estaremos en esa para pasar unos meses pintando y trabajando con Díaz Pardo en algunos proyectos que tengo de porcelana para Sargadelos, siempre con la pretensión de divulgar personajes e historia de Galicia a través de los bazares. Te felicito por tu renuncia a representar al C. Gallego en las condiciones actuales y por la carta enviada a Mourente. No podía ser de otra manera. Por mi parte cuando salí de aquí en octubre del 66, en vísperas de las elecciones, dejé mi renuncia escrita para ser entregada a Mourente si triunfaba, lo que ocurrió y entregó Fernández. Desde entonces, vivo absolutamente al márgen de la colectividad, viendo solo algunas personas que son amigos personales, pero continúo siempre con las audiciones de Galicia Emigrante, cuyo mayor eco se registra, como ocurre con muchos asuntos culturales nuestros, entre argentinos.
Recibo regularmente Grial y algunos libros de Galaxia que comento por radio. No dejéis de enviarme lo que podáis. Me pareció espléndido el libro para niños con algunos dibujos, supongo, de los hijos de Xohan Ledo. Creo que el continuarlos con nuevos títulos puede ser muy útil. Aquí está todo el fondo editorial de Citania que queremos donar íntegramente a Galaxia, son, como sabes, miles de libros y títulos muy diversos. No sabemos como podemos hacerlos llegar y si vosotros los aceptáis o no. Me gustaría que me escribieses sobre esto. En el catálogo hay algunos títulos importantes y actualmente están todos depositados en una oficina. Por lo de pronto nos interesa saber si aceptáis la donación. Te ruego me contestes lo más rápidamente que puedas a esto, pues quisiera que se resolviese el problema antes de salir yo de Buenos Aires.
Recibid Evelina y tu un gran abrazo de Maruja y mío. Tenemos ganas de veros con los otros amigos de ahí.
Seoane

1968-07-17
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1968
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1968 en 17/07/1968

Coruxo 17-julio 1968
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Acabo de recibir tu carta del 12 de los corrientes, y me doy prisa en contestarla.
Te agradezco mucho el anuncio del envío de Retratos furtivos y del Catálogo de tu exposición retrospectiva. En primer término porque tengo especial interés en coleccionar todas tus cosas, y en segundo lugar porque creo interesante hacer una nota en Grial para dar a conocer tu labor a sus lectores, que son muchos y calificados.
Mi renuncia a la delegación del Centro Gallego era inevitable. Resistí todo lo que pude para no dejar el campo libre a otras gentes. Pero llegó un momento en que, por razones de ética elemental, no era posible continuar. Así se lo hice saber claramente a Mourente, con la dureza necesaria.
Me alegra muchísimo que te decidas a venir en octubre a trabajar en los proyectos de porcelana para Sargadelos. Pienso que, en este particular, Díaz Pardo está realizando una labor muy meritoria, que habrá de valorarse debidamente en el futuro.
Respecto al fondo de Citania, de que me hablas, no es preciso decirte con qué satisfacción lo recibiríamos. Ya nos habían hablado algo de ello en Follas Novas, y en tal sentido le escribimos al Ing. Díaz, del que, por cierto, no tuvimos contestación. Como sabrás, estamos vendiendo en Galicia muchísimos libros editados por vosotros. Tantos, que ahí no dan abasto a los pedidos que les hacemos. Tu libro, Na bretema, Sant-Yago, lo agotamos, y lo mismo está ocurriendo con otros, como A esmorga, Galicia como tarea, los volúmenes de González López, Las ciudades gallegas, Las catedrales gallegas y bastantes más. Es decir, que las obras que estaban ahí dormidas por falta de salida comercial, las estamos liquidando nosotros.
Todas nuestras publicaciones te las seguimos enviando sin excepción. Supongo que las recibirás regularmente.
Es probable que uno de estos días salga para Caracas. Hay allí bastante lío en la Hermandad Gallega, pero creo que puedo hacer alguna labor positiva. Pese a lo que digan, el caso es muy distinto del del Centro Gallego de Buenos Aires. Yo me produciré en los mismo términos que lo hice en la Argentina, o tal vez más acentuados.
Y nada más por el momento. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1968-08-02
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1968
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1968 en 02/08/1968

A Habana, 2 de agosto do 1968

Sr. D. Luis Seoane
Bs. As.

Meu querido amigo:

Non me é posíbel espresarlle canta emoción nos produxo a súa carta do 15 de xunio, que Camilo levou no seu viaxe e que Isaac nos mandou deseguida. Chegounos onte. Anisia, moi contenta, leuma por teléfono (igoal que o artigo radial sobor de Camiño bretemoso. Pola noite, tiven guardia de milicia e tróuxena comigo (denantes falamos longo de vostedes dous, cousa que facemos con frecuencia) e voltei a lela unha e outra vez –carta, artigo, notas no dorso do mañífico retrato do Che– e pareceume coma un símbolo o facelo con uniforme e fusil na mao, polo que ese mensaxe ten de loita, de afirmación combativa e pola conduta sin volta nin engruñamentos de quen mo dirixía.
Moito, moito tería que decir (e non diría grande cousa) arredor desa conmovedora carta. Falaba con Anisia desas cartas pensadas. Porque nos acontece outro tanto. Sete anos son moito tempo na vida dun ser aitivo, e no seu caso hai que multiplicalos por non sei canto pra ter unha ideia do seu trafego trascendente, en cifra e calidade. Souben dalgús viaxes, de esposiciós, de álbumes, pero é unha imaxe que soio podemos aproisimar coñecéndoo de antemán, como por sorte ocurre. Unha frase de Isaac nunha carta, outra nova, vainos servindo de información resumida. O demais, maxinámolo. E sin decatarnos cuase, cando algún amigo artista (pintor, escultor, dibuxante) vén pola nosa casa, solprendémonos amostrando livros de tapas, dibuxos, poemas seus. Días atrás ía camiñando pola rúa Obispo co escultor Delarra, Direitor da Escola San Alejandro e nunha livreiría de vello atopamos algús tiduos de Dorna, de Pomba, e veña falar das ilustraciós e demais. O cadro que nos regalou cando viñemos ocupa logar de preferencia no noso fogar. E até enmarcamos unha estampa de Nadal que vostede fixera pra Suchard (lémbraa?). Malia esas dúas oportunidades que non chegou a vir. Cantas cousas a verificar, cantos parrafeos e recordos, pero máis ca recordos, proieitos! Porque ese derrotismo de vamos pra vellos de que fala, penso que nin con cen anos chegarei telo. Lémbrome que xa vostede me comentaba eso cando voltou do viaxe de 1960. Ese derrotismo é a antítiesis do pensamento e da dinámica de vostede e estou ben certo que non cairá nel nin con cen anos de vida. Cómpre decir que non son somente os da súa xeneración. Hai algúns da miña (38 a 40 anos) que andan neso. Algunha frase, algún artigo, etc., sirveume pra comprobalo. E cousa curiosa! a de asociar eso ó comento de vostede do ano 60, denantes de ter recibido esta súa carta na que confirma esa teima dalgunhas xentes de por alá, rumo á momificación.
Por sorte, como vostede, non son así as novas xeneraciós (salvo algunha esceición que xa aludín). A mocedade, en sentido xeral, ten un ouxetivo. Sabe a onde vai. Estou en contaito con uns cantos valiosos, por suposto os máis radicales, incruso estudantes compostelanos aitualmente sancionados, e intérpretes de cancións de protesta ou da nova canción galega, ó xeito de Raimon. En fin, estou nese sentido moi ben informado. E xa que falamos de mozos, coñece vostede traballos de Basilio Losada? Criouse en Barcelona e alí é profesor na Universidade; dirixe tamén un Seminario de Cultura Galega. Menciónollo porque lle vén facendo xusticia á obra poética de vostede (revista La trinchera, Barcelona, xunio 1966: La poesía gallega de América, e revista Claraboya, León, septiembre-octubre/67. No extraordinario adicado á poesía galega). Pode imaxinar canto me aleda esa revalorización. Esta xusta ubicación de Fardel e Na brétema e As cicatrices equival a un recoñecemento individual e de camiño á obra do núcreo dos desterrados, que até non fai moito, en certos seitores, acetaban a medias, pese a tan rotundas mostras como se levan dado de aportaciós insoslaiables. En fin, que neste orde coma en moitos outros hai unha toma de concencia en Galiza que medra por días e que resulta un bon síntoma a autocrítica dalgús, como vén acontecendo. Penso que se aveciñan intres de interés, un porvir alentador.
É posíbel que estea no seu poder xa un livro meu inédito (Historias de emigrantes). Dazaseis contos ambentados e desenrolados en Bos Aires, con protagonistas galegos. Son historias breves. Penso que poden axudar á comprensión da vida do emigrante galego nesa cosmopolita cidade; da súa vida, das súas angurias, xa que non son precisamente trunfadores, tal como acontece na realidade coa maoría. En fin, non vou poñerme a latricar arredor dos contos agora. Foron por mao até Montevideo pra que dalí llos remitisen a un rapaz (Tony de Brito), amigo noso de confianza quen iría a velo a vostede a propósito? Dous a un tempo: desexo pra este livro unha introdución e unhas ilustraciós de vostede (sempre, craro está, que o traballo, é decir, este brazado de contos resulte realmente do seu intrés). Ambas cousas serían pra min de grande alegría. A dos dibuxos, non teño que espricala (a súa plástica está unida á miña modesta andaina literaria dende a portada de Dende lonxe, que me mandara de Milán, lémbrase? Dempois foi ese estupendo neno deitado da portada Memorias dun neno labrego). En canto á introdución ou prólogo, pois por esa coincidencia nosa en canto ó feito migratorio galego, á realidade concreta dos galegos de Bos Aires, tan coñecida e tantas veces e de moitas maneiras analizadas por vostede dende a radio, as revistas que dirixeu Fardel, Cicatrices, en fin, por todo eso, pola súa humanidade (e quedoume atrás o primeiro poema de Na brétema, ó citar livros). Tony levaralle, se non lle levou xa, o texto e, unha vez disposto todo, encargaríase de recollelo e mandalo a Montevideo, onde teño unha promesa (a medias) do Patronato da Cultura Galega (Canabal, etc.) de editalo. Tomei en firme esta meia palavra e agardo que cristalice. A eles mandeilles tamén unha copia do texto. Veremos. Tamén intresa –e xo advertín a eles– indicaciós topográficas, de diseño e demais (como lle digo a vostede na carta que vai co texto).
Esta mañán mandei a reproducir o retrato de Che. Mandei sacar varias copias (pois a que vostede madou, Anisia quere enmarcala pra ter nós). A interpretación é formidable, o retrato ten a dozura dos ollos del, o seu xesto, que facendo presencia cuase viva, mantendo ese equilibrio de presente, vivo e o tempo lexendario. Podería falar en estenso desto non soio polas fotos, e retratos de todo tipo que vemos a diario nas paredes, nas revistas e álbumes, por milleiros, senón porque eu tratei persoalmente ó heroi, varias veces en diálogo persoal direito, e perante tres anos en reunión cada dous meses. Esa imaxe a un tempo severa e cordial (como aparez nun retrato grande que teño diante neste instante, no meu despacho do Ministerio) está lograda no seu retrato. Anque algo atrasada, penso dar a noticia da esposición, etc. e pubricar este retrato. Tamén mandei unha copia (a primeira xestión será esta) á Comisión Nacional de Homenaxe, onde se vén recollendo todo o relacionado con Che (xa pasei alí: un poema de Novoneyra, outro de Manuel María, en galego, un artigo de Blanco Amor, un dibuxo de Isaac, etc.).
Xa vostede debe saber que Isaac editou na Coruña (mellor dito, reeditou) as Memorias dun neno labrego. Por razós dunha regulaciós de correos aínda non vin o livro. Mandoume tres exemplares por avión e non o recibín. Penso telos nestes días. Dime Alonso Montero que quedou un livro moi fermoso. Con Isaac (home a quen ademiro, e que apreciamos de verdade, e que, igoal que vostede sigo a cavilar de onde saca tempo pra facer tanto, teño correspondencia regularmente. A empresa de Sargadelos (en cuio desenrolo tamén está vostede o que me aleda certamente) constituie unha iniciativa formidábel e un esforzo tenaz. Sei do Laboratorio de Formas (teño os catálogos), etc.
De nós? Sería longo falar, anque talvez nada novo diriamos, pois supoñémolos informados en certo modo, por Isaac. Anisia, na súa especialidade: literaria infantil. Colabora co Instituto do libro, fai algo de asesoría nas orgaización infantís, na radio, TV, etc. Eu, metido nos convenios e protocolos de colaboración centífico téinica co esterior, e cos lerios de Organismos Internacionales (un trafego que me gosta, debo añadir), no Ministerio da Industria Básica, e facendo algo de xornalismo variado. Derradeiramente, como me estou adicando máis ó galego, no tempo que me queda livre, voume limitar a unha seición semanal, breve, de caráiter humorístico no semanario Palante, satirizando vellas taras, egoísmos, etc., que perduran na xente a pesares dos cambios sociales, da nova estroitura: tamén o burocratismo, etc. Proieito levar a cabo algo en torno a Galiza aquí. Sería longo espricar o por que, pero en síntesis é: incorporar o tema de Galiza, súa literatura, etc. a un orgaísmo oficial, como poidera ser a Universidade, o Instituto de Literatura e Lingüística, etc. Veremos. Hai que partir cuase de nada, de moitísimos menos, craro do que se tería que partir pra unha iniciativa semellante en Bos Aires. Do que salla, tereino informado.
E abonda! Non, non abonda. Vexo que inda non falei do artigo radial sobre Camiño bretemoso. Gracias, moitas gracias por todo o que dixo desta noveliña e da miña persoa. Percurarei non defraudalo. Fago, deliberadamente e dentro do que as miñas forzas dan, unha literatura nefeuto, popular. Quero que a xente me entenda. Que os obreiros e labradores, se cabe, poidan ler. No caso do galego, intresa non soio polos temas, senón tamén polo feito de que a xente leia na língoa que fala. Téntame, ás veces, algunhas modas ou estilos, pero volto a pensar inevitablemente no noso povo. Gracias polo que di arredor de Follas novas, etc.

Agora si. Vaia pra Maruxa e pra vostede unha aperta moi garimosa e cordial, de Anisia e de

Xosé Neira Vilas

O Día das Letras Galegas fixen unha semblanza de Curros, pola radio, e lin en galego varios poemas del.
Hai aquí un tal José Seoane (será parente seu?) que leva pubricados dous livros sobre investigaciós folklóricas, na Universidade Central (un sobre medicina popular e outro Cuentos de aparecidos). Non o conozo. Vive en Santa Clara ou por alá.

[Anexo.]
[Foto.]

Milicianos
Anisia e Pepe Neira.

1968-08-12
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 12/08/1968

Buenos Aires, 12 de agosto de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tus dos cartas y el recorte de tu artículo para La Voz de Galicia que te agradezco mucho. La retrospectiva fue, efectivamente, un éxito no esperado en las proporciones que alcanzó y ahora estoy exponiendo grabados en una galería también nueva, “Galería Perla Figari”, también muy bien. Después de esto me preparo para marchar para esa en octubre y trabajar ahí. Esta temporada, para los actos del Día de Galicia, estuvo Celso Emilio Ferreiro, estuve con él dos o tres veces. En general en conversaciones privadas muy bien, no pude escuchar sus conferencias por coincidir con mi exposición y se marchó finalmente sin despedirse. Creo que convenció a los organizadores de los Juegos Florales que traigan a Méndez Ferrín. Me parece que fue un buen consejo. También estuvo en ésta el catedrático de Valladolid José Luis Varela, nacido en Orense, creo, invitado, por el Centro Gallego dando conferencias sobre Rosalía y Valle Inclán y alguna otra más. No tuvo demasiado público –creo que en una de ellas dijo que Rosalía había escrito sus Cantares Gallegos muy bien y para siempre, que las páginas de ella no se sentían en esta época del desarrollo gallego. Parece ser que se trata de un catedrático elocuente con capital en Valladolid. No puedo escribirte demasiado sobre esto pues estuve al margen de los actos, en gran parte por coincidirme en horas con mi exposición. Te envío un recorte de Correo de Galicia para que te informes de noticias inusitadas en relación con la revista del Centro Gallego. No vale la pena, a mi juicio, ni comentarlas. Cada uno debe procurar ser él y lo mejor posible y que los demás hagan lo que quieran. Algunos –no tienen remedio– nacieron para ganarse la vida como chacales, alimentándose del cadáver de los caídos. Parece quedar muy bien la parte de la obra de Sargadelos. La enseñé a muchos amigos por el recorte y las fotos anteriores que me enviaste. Este año Buenos Aires continúa sin invierno. Niebla, humedad y apenas lluvia y frío. Llueven OVNIS. Según un científico, creo que físico español, se espera antes de fin de año una invasión de OVNIS que comenzará por esta parte de América. Si ocurre antes de nuestra marcha y funciona el correo os comentaremos.

Grandes abrazos a todos, a Mimina, Camilo, Rosendo, Mariluz, todos y para vosotros dos uno grande de Maruja y mío:

Seoane

1968-08-31
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 31/08/1968

Buenos Aires, 31 de agosto de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibimos la carta de Maiztegui, la de Mimina y tus cuatro letras escritas con los dedos lesionados. Lamentamos el accidente y quizás esto y tu trabajo expliquen tu silencio de tanto tiempo. Por aquí estuvo unos días Celso Emilio Ferreiro, que no dejó demasiada buena impresión. Estuvo conmigo dos veces, vio unos momentos a Varela, no cumplió a última hora con la gente de la Federación, marchó sin despedirse de nadie, luego de unas conferencias muy grises. Lo único importante para él fue reunirse con sus amigos de infancia de Celanova y beber, beber… Parece que en Caracas no hay vino. De todas maneras hay que defenderlo. Llegó estos días M[éndez] Ferrín. Estuve con él. Muy bien en general. Creo que puede ser muy útil aún cuando su intervención más importante sea en los inefables Juegos Florales. El 31 se entregan los premios. Te escribiré sobre todo esto. Por mi parte acabo de cometer una pequeña traición a mí mismo. Acepté ser académico de número en la Academia Nacional de Bellas Artes de aquí. Lo hice pensando en Galicia, en la Academia Gallega, en donde jamás fui propuesto para correspondiente, como tampoco Espasandín, Baltar, Varela y Cuadrado y en cambio lo son Valentín Fernández, Estévez, Molinari… Casi veinte años dirigiendo Galicia, habiendo editado unos 100 volúmenes de autores gallegos, publicando tres libros de poemas en gallego, una decena de álbumes de dibujos y grabados con temas gallegos. Pintando una gran cantidad de cuadros también con asuntos gallegos, o casi todos, redactadas casi mil crónicas sobre cuestiones gallegas para la Audición Galicia Emigrante, haber dirigido Galicia Emigrante revista, etc., no me sirvió para nada en cuanto a los académicos gallegos… En cambio, mis exposiciones aquí, sin negar mi galleguidad, sirvió para que me designasen. Acepté por un acto de rencor, porque iba resultando tanto yo como los amigos a que antes me refería, sólo los que reciben las bofetadas, que hasta no llegan a merecer el saludo de despedida de C. E. Ferreiro, perseguido en Caracas por los mismos que él ayudó, según sabemos, en años que no podemos olvidar. Bueno, perdóname este desahogo. Pero toda paciencia tiene su límite. Estaremos en octubre o quizás más tarde, en noviembre, en esa. Te tendré al corriente. Terminé con mucho éxito las dos exposiciones, con un éxito que da vergüenza, la retrospectiva y la de grabados. Ahora tengo nuevas propuestas para Alemania pero trabajaré ahí al mismo tiempo que para Sargadelos. Creo que puedo hacer algo útil. No te olvides del envío de las jarras de Sofovich, Lipa Burd y Enrique Goldstein. Las esperan con impaciencia.

Un gran abrazo para Mimina, para ti y para todos de:

Seoane

1968-09-06
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 06/09/1968

6.9.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Acabo de recibir tu carta del 31/8 en la que viene la noticia de tu flamante nombramiento de académico que nos ha alegrado como puedes suponerte. ¡Calquera vaite a tusir! Bueno desde el punto de vista de la colectividad creo que hiciste bien en aceptar eso y yo, emigrante aunque fracasado, te lo agradezco. ¿Debería dar esta noticia a los de La Voz? Sin duda la edición aérea de La Nación la ha de traer, en todo caso les mando la hoja.
Por Ferrín te envié una nota en la que te daba cuenta de lo de Sargadelos, y que por la tuya parecería que no recibiste. En síntesis es: estamos instalando el sector construido. En un par de meses puede, acaso, quedar instalado si los problemas legales y otros que realizan por contrata casas especializadas, tal el transformador, inst. combustibles, etc., se rematan en ese momento. En cuanto al resto de la obra, es decir a la totalidad del edificio, se está con las fundaciones. Hemos firmado un contrato por el resto de la obra por seis millones y medio de pesetas. Hemos solicitado un crédito de la Caja de Ahorros de cinco millones con bastante esperanza de que nos lo darán y es con esta esperanza bajo la que nos decidimos a seguir con el resto. Si fallara lo de la Caja de Ahorros tendríamos que darle un corte al acabar la estructura de hormigón y techos, lo que ya hemos previsto en el contrato, y aún así ver como saldríamos del compromiso. De cualquier forma la operación es desproporcionada en la totalidad del proyecto con instalación y puesta en marcha a nuestras posibilidades. Solo el entusiasmo nos lleva a acelerarla y estoy seguro de que hemos de tener muchas dificultades y ha de haber que hacer muchas maniobras para solventar todo. El accidente de mis dedos me ha hecho perder ya 20 días y supongo que me destrozará otros 30 más. Esta carta que te escribo con índices y meñiques supone un esfuerzo. De acuerdo con lo que había consultado contigo he comunicado a Albalat nuestras intenciones en los términos de la carta que te acompaño. Con frecuencia viajamos juntos a Sargadelos y hablamos largo. Cuando vengáis hablaremos. Leí de tus cartas todo lo que me dices con atención especialmente en lo referente a los temas de la colectividad y sus invitados. No me es posible compartir tu berrinche con C[elso] E[milio] Ferreiro ni creo que aquí lo compartiría nadie de los nuestros. Su prestigio como poeta y en función de su conducta crece de manera sorprendente. La editorial Ciencia Nueva está agotando su tercera edición bilingüe de Longa noite de pedra. Y de sus poemas se han hecho múltiples canciones (Maiztegui musicó algunas) y circulan discos y grabaciones diversas. Ciencia Nueva anuncia un nuevo libro, siempre bilingüe, pues su obra inte[re]sa no solo en Galicia sino en toda España, con título En el país de los enanos que escribió últimamente. Los estudiantes lo han convertido en un poeta símbolo y este año se cuentan varios actos prohibidos en los que figuraban sus poemas en forma de canciones o recitales. Creo que cuando aparece una persona en la que se centra una coincidencia tal no hay más remedio que aceptarla sin discusión, es positivo. Yo mismo le he encargado un romance para hacer un cartel de ciego que dibujaré y del cual se imprimirá en tela para hacer carteles de verdad que llevarán a las ferias estudiantes compostelanos. La historieta tendrá naturalmente unos perfiles precisos y simultáneamente se imprimiría una carpeta con un texto sobre las artes del cordel. Vamos a ver.
Maíztegui se marcha mañana. Y hoy estamos esperando a la compañera de Pepe Martínez que viene a pasar unos días con nosotros, y mañana iremos a recoger a A Estrada a Virginia que viene a pasar unos días al Castro. Y en este momento viene Xosé a decirme que están vuestros hermanos de Asturias. Voy allá. --- Ya he vuelto. Estuvo Estela y su marido, Luis y dos sobrinos, Mimina no está que fue a Orto y los atendimos Xosé y yo. Vieron tu estudio y hablamos mucho de vosotros. Siguieron viaje a Ferrol porque Luis jura mañana la bandera. Dicen que discutes mucho. No les creo. Vuestro cuñado es la primera vez que sale de los alrededores de Gijón en 28 años. Rara avis. Bueno. Se haría interminable esta carta si te contase cosas que creo te interesan. Estás a venir y ya hablaremos. La realidad es marcusiana a ultranza. No hay opción. Los factores alienantes del hombre le han posibilitado una extraordinaria defensa a los enemigos del hombre. Poco se puede hacer si no es provocar para tratar de desenmascarar para que cada uno figure en el concierto social con su propia cara y no engañe. La tarea es ardua. Pero la juventud que estudia de todo el mundo de pronto ha entendido que este es su destino y que no hay ningún otro más importante. Yo estoy con ellos.
Comentando tu última carta... de acuerdo en que tus méritos por las cosas de Galicia no te sirvieron como a Estévez, etc., los suyos para que te propusieran ser correspondiente. Pero esto probaría, dado que tus méritos son reales, que en la Academia Gallega no tienes amigos sino simplemente armatrostes enmascarados. Es compleja la estructura de la significación de la cabeza humana. Discutiremos.
Esperamos vuestras últimas noticias anunciándonos la llegada.
Las jarras de Goldstein, etc., ya han salido.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja.

[Díaz Pardo]

1968-09-20
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 20/09/1968

20.09.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una mía de dos pliegos en que te informaba de las cosas generales y te enviaba algunas notas. Posteriormente vino en La Nación aérea la nota de tu nombramiento y la hice seguir a La Voz pero hasta el momento no han publicado nada. Sargadelos sigue, ya están fundiendo la totalidad de las fundaciones e instalando una gran grúa. La instalación de la parte terminada va muy adelantada, cuando vosotros lleguéis estará lista. No quiero entretenerte con detalles.
Me escribe Montero desde Magdalena y me cuenta que fue a pedir tu parecer sobre varias cuestiones y encontró una gran colaboración de la que quedó entusiasmado. Y al que más ha entusiasmado este paso es a mí.
Bueno. Magdalena empieza a descubrirse como un problema por otro costado: el Directorio quiere ampliar el capital, pero no claro para darle más impulso; se trata de cubrir ese capital ampliado convirtiendo en capital social los préstamos que se vieron obligados a hacer algunos de los directores para hacer frente a las grandes pérdidas que han tenido últimamente. De esta forma unos cuantos señores se adueñan de la empresa construida con sudor y con pesos de 1957 por unos pesos 1968 que valen 10 veces menos. Esta defraudación que se les va a hacer a todos los accionistas que posibilitaron a la empresa con su esfuerzo si yo tengo conocimiento de ella no me parece moral quedarme callado aunque me moleste el tener que salir a gritar y no me importaba que hiciesen con la empresa cualquier cosa, por tanto he decidido preparar un informe circular a todos los accionistas para tratar de conseguir una asamblea extraordinaria. Si la mayoría de los accionistas quieren dejarse robar allá ellos. Yo habré cumplido. Me fastidia molestarte explicándote cosas de esta naturaleza pero también no sé qué me parece que a ti no te ponga en conocimiento de estos antecedentes. ¿Me obligará esto a tener que salir para ahí disparado? Si hubiese por ahí un amigo abogado “nuestro” al que yo pudiese apoderar para representarme en estas cosas y aconsejar en los aspectos legales...
Nada más por hoy esperamos impacientes vuestra llegada.

[Díaz Pardo]

[Nota manuscrita na marxe esquerda, ilexible. Só se distingue ben a sinatura]

1968-10-06
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 06/10/1968

6.10.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Acabamos de llegar del Castro, donde me pasé el día de ayer, domingo, y donde recogí tu carta del 29.9. Tomo buena nota de todo lo que me dices. Sabes como celebro tus éxitos y espero esos nuevos retratos furtivos, que, dicho de paso, debieran ser publicados aquí y que no lo son por una razón de incapacidad general consecuencia de mil factores. El Castelao artista, también debería publicarse aquí, aunque ahí pueda hacerse con más libertad. De todas formas si los de Alborada tienen la menor duda creo que deberías traerlo.
Jorge Arranz.- Recibí carta de Maiztegui (independientemente de que lo llamo por teléfono con frecuencia). Yo le voy enviando dinero a Isidro a medida que lo va necesitando con la intención de que se lo administre un poco, y en efecto, veo que el bueno de Isidro se tomo bien tal obligación al mismo tiempo que le sirve de consejero. Me dice que estos días recibió un giro desde Bs. As. de 5.000 ptas. Jorge me escribe largas cartas muy interesantes, sin duda, para un psiquiatra, en la que se exacerba su manía persecutoria. Yo me limité a hablarle por teléfono y pedirle calma, haciéndole ver que si no resuelve lo de Cuba tendrá que volver a Bs. As. Isidro me dice que, mientras, va a corretear unos libros (?). Con respecto a Jorge me escribe el señor Cosme L. Bassi (quien dice ser tío y tutor del muchacho) interesándose por él. Me voy a limitar a contestarle diciéndole que todo lo que sé os lo he comunicado a vosotros y darle vuestro teléfono. Perdóname que te moleste con esto pero como yo no conozco a ese señor por algunas razones me parece mejor así.
Bueno, Xosé se reintegró a Sargadelos acorralado por la realidad, y, en consecuencia la situación familiar mejoró aunque sospeche que no de todo por latencia de algunas cosas que veremos si tengo las condiciones necesarias para disuadirlas. Rosendo aprobó la asignatura clave de dibujo, así que si esas cosas, o cositas, anidadas en las cabezas de estas gentes logran ser superadas empezaría a estar en condiciones de llegar a ser arquitecto algún día cosa a la que tuve que renunciar yo por la fuerza del destino conformándome con una profesión más barata. Vamos a ver qué pasa. Perdóname, también, que te haya distraído con estas cosas que me he tragado cuanto he podido y que solo un mínimo suplicante de comprensión en las personas cercanas hacia mi intransigencia, me llevan a exteriorizarlas.
Sigo por Sargadelos al pie del cañón. De momento todos son problemas. La etapa de formación y selección del personal es la más ingrata. Se va facturando algo y ya hay una cartera de pedidos nada despreciable para una empresa que apenas nace. Por ahora la perspectiva es buena y el respeto por esta operación parece haberlo, menos naturalmente, en el Ministerio de Industria que sigue sin parir. Dentro de unos días tendremos que darle una vuelta a las clavijas del Ministro quien en su carta del 30 de julio prometía una información que dos meses y pico más tarde sigue sin saberse nada de ella. Dentro de la norma de Madrid de entorpecer aquí la industria, creo que esto nuestro se va más allá de la norma. En el último número de cabeza vienen reproducidas las tres cabezas-xarras de Valle Inclán, etc. No te lo envío pues me dijiste que estabas suscrito ¿o lo soñé? Hace un mes le volvieron a hacer el tercer reportaje de televisión a la f[ábri]ca.
Tendría muchas cosas que contarte y se haría largo. En dos meses estaréis por aquí y verás las cosas más directamente.
No estoy conforme con el pesimismo sobre el último párrafo de tu carta. Creo que no es en razón de que todos eso resulte extraño para mí, como dices. Tus iras contra el vate de Caracas, nada disimuladas, creo que nada convenientes, son de conocimiento público. Abunda en mi creencia el hecho de que el anterior número de Chan le haya dedicado una página a atacar con insultos a Celso Emilio, lo que se habrá hecho no sin una sonrisa de complacencia de nuestros enemigos, pero no cabe duda que fortaleció el prestigio del poeta y esto sé de buena tinta que lo registró de inmediato la misma revista con crédito a la juventud. Otra cosa es que estemos pesimistas y que creamos en muy pocas cosas y hasta si quieres en ninguna, pero desde el momento que nos vemos obligados a vivir todavía no he encontrado razón alguna que me invalide la búsqueda de justicia como entretenimiento, el menos nocivo, dentro de esta jaula en que estamos atrapados.
Bueno. Lo importante es que vengáis pronto y discutir un poco para mantener la forma, aún a sabiendas de que tendré que rendirme, como siempre. Y nada más. Ya es un buen paréntesis dentro del abrumamiento de problemas que tengo.
Sabéis como se os quiere a ti y a Maruja. Un abrazo muy fuerte a entramos.

[Díaz Pardo]

1968-11-06
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 06/11/1968

6, noviembre, 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Estamos en Nueva York desde el 31 del mes pasado. Ayer presenciamos las elecciones. Si hubiese podido solo lo hubiera hecho por Dick Gregory, candidato negro a presidente, ex-actor de éxito de mucho talento, según dicen, y que lo es de los jóvenes en general, universitarios y obreros. Presenciamos una manifestación por la 5ª avenida de jóvenes vestidos de todos los modos posibles guardados por policía al comienzo de la manifestación y al final. Fueron muchos miles. En el Village, los “hippies” presentaron como candidato a un cerdo cuyo afiche se ve en todo el barrio. A veces el cerdo se representa florido y entonces sirve para las colecciones juveniles del resto del mundo, de no salir, ya no salió, Dick Gregory votaría al cerdo hippie. Él es importante en la vida del hombre occidental. Bueno ya hablaremos de esta y de otras cuestiones. Esta ciudad es extraordinaria por su arquitectura y por lo que encierra de obras de arte pero no viviríamos en ella. Está llena de prejuicios de todo orden y no es el menor el sentirse, negros o blancos, superior al resto de los mortales. Yo masco chicle desde que dejé de fumar. El chicle es de origen mejicano, “spanish”, pero ¿te imaginas? Miles de personas mascando chicles a un mismo tiempo en una calle cualquiera? Aquí me encontraré con Felipe F[ernández] Armesto. Fue una gran alegría. Vino a hacer las notas para La Vanguardia de las elecciones. Comimos juntos y hablamos de todo.
Bueno, no sabemos cuándo llegaremos a El Castro. En pleno invierno. Te escribiremos. Ahora salimos el mes que viene a Alemania. Ya sé de una tejedora en Galicia, está en la misma firma de Armesto

Seoane

Te supongo enterado del éxito de las elecciones del C[entro] Gallego. Se ganó por 1.500 votos aproximadamente. Fue un día de regocijo.

1968-12-11
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1968 en 11/12/1968


Madrid, 11 de diciembre de 1968

Ingeniero Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Empezamos ahora a escribir a los amigos después de casi dos meses de viaje. Estuvimos en Nueva York, Dusseldorf, Colonia, Bonn, Roma y Barcelona, y ahora estamos en Madrid solamente por pocos días, de paso para Asturias y Galicia. Hemos visto algunas exposiciones interesantes: Arte precolonial del Perú, en Nueva York, en el Museo Gugghenhein; el nuevo Museo de Arte Moderno de Roma; la gran exposición de Miró en Barcelona, unas cuatrocientas obras de pintura, escultura y grabado, organizada con motivo de sus 75 años; el Museo Picasso, con casi setenta obras nuevas incorporadas, toda la serie de Las Meninas, etc. Hemos vuelto a ver, naturalmente, edificios, iglesias, catedrales, museos, calles que habíamos visto en viajes anteriores y hemos gozado mucho con volver a ver todo lo admirado y visto otras veces, pero estamos deseando llegar a Galicia. Por mi parte estoy impaciente por trabajar. Estamos cansados de hacer turismo y agobiados de todo lo que vemos. Madrid está como siempre, muy simpático, lo mismo que Barcelona. Es decir, en el caso de Madrid, simpática siempre la ciudad y en general los madrileños, aunque éstos están muy orgullosos de los pequeños autos que compran a plazos y están muy seguros de que los artefactos eléctricos acaban de descubrirse en España. Y es verdad, aunque la verdad sea distinta al pensamiento de ellos. Tambien acaban de descubrir la compra a plazos, tipo de compra que puede ser el secreto de la abundancia de agencias de detectives y policía privada que abundan en las dos ciudades, Barcelona y Madrid, y que no había notado en los viajes anteriores. Estamos, pues, muy bien, solamente algo cansados de viajes. En Galicia pienso pintar y grabar además de hacer, seguramente, algo para Sargadelos. ¿Cómo están por ahí las cosas? ¿Qué novedades hay del C. Gallego, de arte, de política, universitaria, etc? No sabemos nada de Buenos Aires, aparte alguna carta de mi madre que, naturalmente dice muy poco. ¿Cómo están ustedes? Por favor escríbame al Castro. Ya conoce la dirección. ¿Cómo quedan los murales? Escríbame.

Reciban su madre, Carmen y usted saludos y el abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

Cerámicas del Castro. Osedo
La Coruña. España

1969-01-18
Carta de Díaz Dorado a Luís e Maruxa Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 18/01/1969


Buenos Aires, 18 de Enero de 1969

Sres. Luis Seoane y Sra.

Queridos amigos:

Creo, de acuerdo a la carta que recibí, que ya estarán Vds. trabajando en el Castro, seguramente polemizando con Díaz Pardo y trabajando.
Por aquí, pasando un verano no demasiado tórrido, del que disfruto yo personalmente en Buenos Aires. Por supuesto que estos meses de Enero y Febrero son los mejores del año para los que gustan del “horrendo” clima porteño. Poca gente en las calles, en los cines, pocos automóviles y, en fin, Buenos Aires más tranquilo y más humano. Ahora bien, creo que uno de los pocos lugares en donde este verano no se opera esa transformación es en el Centro Gallego, la paridad de fuerzas en el manejo del Centro, Vds. saben que en la Junta la mayoría sólo la da la presencia del Presidente, hace que este año no haya vacaciones para nadie. Cada reunión es un verdadero encuentro en el que la menor defección puede desequilibrar y aún volcar hacia uno u otro sector las decisiones. Por ahora, las discusiones se han centrado en problemas de política interna del Centro como es el reconocimiento de la Agrupación Galicia tradicional y la incorporación de Representantes en discusión. Lamentablemente o quizás afortunadamente de la marcha del Centro aún no se han ocupado mucho.
La política nacional como en los últimos años está totalmente paralizada. Primera Plana tiene bastantes dificultades para llenar los espacios dedicados a este tema, quizás lo único importante, aunque, por supuesto, no novedoso, sea la visita a Perón de Mariano Grondona, ex-colaborador de Primera Plana y actualmente funcionario del Ministerio de Relaciones Exteriores.
Y pasando a otro tema, les diré que los murales de Banco de la calle Cabildo han quedado extraordinarios y causan admiración; quizás lo molestaré en esa, si Vd. me autoriza, con el proyecto de placas de hormigón para otro Banco en la localidad de 9 de Julio que estoy proyectando y en el que preví la colocación de revestimientos de mostradores similares a los últimos que Vd. hizo para la calle Córdoba y Araoz. Si le parece bien, le enviaré los planos y la información necesaria.
Por el departamento, las cosas marchan con toda normalidad y estoy recibiendo paquetes de libros allí y en mi casa.
Quisiera que les transmitieran a Díaz Pardo y a su familia mi mejor saludo y que reciban Vds. de mi familia y mío todo el afecto.

Díaz Dorado

1969-02-18
Carta de Martínez Romero a Seoane. 1969
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Martínez Romero a Seoane. 1969 en 18/02/1969


Buenos Aires, 18 de febrero 1969

Estimado Seoane:

Días pasados quedó Ud. incluido en nuestra conversación en momentos en que cerrábamos una página de nuestra corta actuación en esta extraña colectividad y gallega de Buenos Aires: escribíamos a Galaxia ordenando que suspendiera los envíos de libros a nombre de la Asociación Arg. de Hijos de Gallegos. Y digo extraña porque, si bien somos en parte culpables de una inactividad perniciosa en el último año el resto debe atribuirse a una serie de entes que se autodenominan representantes de Galicia. Y entró Ud. en nuestra charla porque recordábamos sus palabras en aquella reunión en su casa en la que nos decía que era imposible intentar trabajar con gente así. Recordaba Ud. la actuación de otras colectividades y sus expresiones culturales y realmente éstas nada tenían que ver con lo que debían ser las nuestras. Y esto nos fastidia realmente. Porque si bien somos parte de una cultura gallega, participamos asimismo de lo que pasa en Buenos Aires, en Argentina y en el mundo. Y ante una barrera de relación con lo gallego es muy lógico que muchos mandemos todo al demonio y participemos en lo que resta. Pero a pesar de todo somos cabezas duras y hemos pensado intentar algo distinto en lo que podamos verter nuestro interés por lo gallego y, a su vez, aprender y relacionarnos con lo gallego.
Esperamos ahora su regreso para que nos aconseje y nos dé algunas ideas o redondee otras. Sería inútil asesinar un sentimiento que sale del inconsciente o de no sé donde, pero que existe. Y aún somos muy jóvenes.
Me gustaría saber la fecha de apertura de su exposición en Montevideo, pues tal vez coincida con un congreso de Psicología al que tengo deseos de asistir, si no coincide con el nacimiento de mi hijo, que por supuesto anularía el viaje.
Leí hoy el libro de Neira Vilas y me gustaría comentarlo con este emigrante gallego que escribe tan bien en su morriña de Galicia y Buenos Aires. Tal vez la única manera de detener este reloj inmigratorio sería para él, y tal vez para nosotros también, volver a la tierra de origen.
No tenemos aún noticias de Inés Canosa. Si como seguramente sucederá, se encuentra Ud. con ella, ruéguele nos escriba y salúdela en nuestro nombre, como así también a Maruja e Isaac Díaz Pardo.

Lo saluda cordialmente

J. Martínez

S/C Segurola 235-3ºE
Buenos Aires

1969-03-02
Carta de Seoane a Martínez Romero. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Martínez Romero. 1969 en 02/03/1969

.

El Castro, 2 de marzo de 1969

Sr. D. José V. Martínez Romero
Buenos Aires

Querido amigo:

Comprendo perfectamente la situación de ustedes con respecto a la colectividad gallega. Las ambiciones de quienes la dirigen son muy limitadas –se trata de un problema de cultura– y muy personales; cada puesto es un motivo de figuración o el medio de cumplir determinadas aspiraciones, no dudo que en general, honestas. La colectividad gallega ha venido decayendo hasta llegar a lo que es hoy, una enorme masa de gentes inútiles en cuanto a cuestiones vitales para Galicia y también para Buenos Aires. Posiblemente, sus momentos más influyentes de mayor eficacia, mas propicios, fueron alrededor de 1880-1912; 1924-1931; 1936-1940. Estas fechas deben revisarse, pero puedo de algún modo justificarlas y tienen que ver con la corriente emigratoria de fin de siglo, con la actividad gallega en los sindicatos argentinos, con la situación política española y con la Guerra Civil. En su decadencia obran factores de dependientes de la política de la Argentina y de España, aparte de la falta de personalidades surgidas de la masa migratoria. Cuando más hicieron los emigrantes por Galicia fue cuando actuaron en clanes, por comarcas, ayuntamientos o parroquias. A partir de la creación de las provinciales y de algunos inocuos organismos políticos que se fundaron después de la Guerra Civil, comienza su decadencia. Pienso que es necesario volver para el trabajo a los clanes, y el trabajo debe tener que ver con la necesidad de liberar a Galicia del analfabetismo –no basta que una persona sepa firmar para ser alfabetos– y de ir creando fuentes de trabajo para que las gentes no emigren. Todo esto se relaciona naturalmente con otros países y con el mundo, ni que decir tiene que con la Argentina, puesto que ahí puede desarrollarse una posible labor. Tenemos necesidad además de que se sepa que es América en España. Una acción gallego-argentina debe surgir a partir del conocimiento de ambos países. Todo esto resulta, escrito así rápidamente, muy confuso. Si ustedes quieren, hablaremos a mi regreso y pienso que unidos en pequeño grupo puede hacerse alguna obra interesante, de acuerdo con nuestro tiempo. Entre las cuestiones que pasan inadvertidas en los últimos años para los dirigentes da colectividad gallega es que el mundo cambió, cambia diariamente, con mucha rapidez y las ideas de hace treinta o cuarenta años con tan distantes de la actualidad como las del siglo XII en el XVIII.
La exposición de porcelanas, tapices y grabados organizada por El Castro en Montevideo, es alrededor del 25 de Julio. Inés Canosa está precisamente estos días en El Castro. Nosotros regresaremos a finales de abril.

Reciban Pilar y usted el saludo muy cordial de Maruja y mío:

[Seoane]

1969-03-26
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1969
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1969 en 26/03/1969


A Habana, 26 de marzo do 1969

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:

Antonte chegoume, de Montevideo, Historias de emigrantes. Foi motivo de singular emoción pra min. Unido a vostede estou dende os comenzos; dende que me decidín a saír á rúa (portada de Dende lonxe que lembro foime enviada por vostede dende Milán). É un síntese máis seguro se camiña ben acompañado. No caso deste derradeiro livro, o vencello é completo. E eu síntome delo moi feliz e honrado. Polo de pronto é o livro meu de mellor presencia, de mellor diseño e calidade gráfica. A estupenda portada (faime lembrar instantaneamente algunhas de Galicia emigrante, algún vitral e algún mural de Bos Aires, obra súa), os dibuxos interiores, todos eles unha acabada síntesis visual do drama migratorio, e polo tanto, en ensamblaxe perfeito cos temas das narraciós. E o prólogo. Ese texto (por demais eloxioso pra min e prá miña inda modesta andaina literaria) di verdades coma centellas; verdades tremendas e rotundas, necesarias. Estou dacordo enteiramente coel; suscríboo en todo o seu alcanzo, sin restarlle o máis mínimo matiz. Certo que en Galicia non se acaba de entender a emigración. Certo que persisten algús deses delincuentes coas súas donas medievales e os seus fidalgos trasnoitados. Certo que a temática do artista arrinca da unión entre os recordos. (Figurando recuerdos) e o país ou países onde se viveu e vive, no desterro. Certo o dos congresos estúpidos e o dos conferenciantes almidonados que iñoran a aportación dos emigrantes, e o dos axentes da hispanidade. Verdades que talvez lle doian a algús –que é necesario que lle doian a algús– e que están moi crara, moi oportunamente pranteadas.
Volto a decir: a presencia gráfica do livro é unha festa pra min (pra nós, pois Anisia está igoalmente entusiasmada e xa o andivo amostrando a ilustradores, tipógrafos, etc., do Instituto do Livro). Vese craramente –aparte das ilustraciós, dise tan pouco nesta vella frase...)
Naturalmente, estas historias non son todas as que poidese contar. Outras quedaron sin narrar. Talvez lle chegue o día. Bos Aires sigue pasando en min. Se teño folgo, voltarei ó tema da emigración galega nese contexto. Proieito (craro que inda pasarán seguramente anos –os meus proieitos son de longo alcance e escribo moi despacio, refago, boto, volto a empezar–) unha novela, máis horizontal con persoaxes múltiples e atmósfera porteña. Distinta, por tanto, na súa estroitura, na ambientación e na época a Camiño bretemoso. Desenrolaríase na década do cincuenta. En fin, veremos. Dende logo, anque vivín 12 anos en Bos Aires, nunha edade e nunhas circunstancias moi especiales de maor intrés. E de maneira singular pode contalas vostede (que xa o anuncia e teremos que tomarlle a palavra). Terá que falarnos en detalle do protestante da Arzúa e de Don Dios e de tantos e tantos aludos na revista do Centro Galego e en Galicia Emigrante (rev. E audición) vostede que tanto anos e con tanta sensibilidade percorreu a vida arxentina, e a dos galegos insertados nela. Esas súas historias agardamos, de maor intrés, estou certo (dígoo con ausoluta sinceiridade) que as que eu narrei ou poida aínda narrar.
Que podo engadir de nós? Seguimos a vivir intensamente, fervorosamente, esta esperencia, participando de cheo en tódalas tarefas que a construción dunha nova vida, dunha nova sociedade nos pon diante. Non perdemos, pois, a ocasión de asumir –á beira de todo un povo– a diñidade. Estas esperencias terán –ogallá sexa pronto– aplicación no noso magoado e postergado país; en Galicia i en Hespaña toda.
Teño un livro en Galaxia pra editar. Son 23 brevísimos contos, agrupados baixo o tiduo de A muller de ferro. É un realismo distinto. Fábulas (nalgunhas delas os persoaxes son animales, coma os do seu bestiario, de Galicia emigrante. Sairán tamén uns versos (un caderno con poucos poemas) en Monforte –Val de Lemos, que dirixe Manuel María– baixo o tiduo de Inquedo latexar (por eles adiante tamén anda Bos Aires). Disporei, naturalmente, que se lles manden cando sallan. Anisia deu romate a unha monografía sobre Vietnam, pra nenos e adolescentes. Farase unha grande edición. Está sendo ilustrada por un bo dibuxante. Tamén termiñou tres obras de teatro histórico, relacionado coas loitas e independencia cubana. Dous libros de contos infantiles, un meu e outro dela, agardamos que sallan nun soio volume dentro de uns meses.
E namais. Cómpre decir que tanto a Maruxa como a vostede os lembramos acotío? É doado maxinalo. Cuase non nos escribimos, pero ben sabemos canto nos une ós catro. Algún día, en calquera cidade (como di vostede) atoparémonos, e será longo o palique, unha conversa longa, de nunca acabar. Será.

Cariños de Anisia pra os dous. Meus saúdos moi cordiales pra Maruxa. E pra vostede unha emocionada e forte aperta do seu vello e sinceiro amigo

X. Neira Vilas

Queridos Maruxa e Luis Seoane:

No seu tempo, saeu o orixinal desta carta. Entre que lla dei a un que a ía botar fóra, e que vostedes estiveron ausentes tanto tempo (por carta de Isaac souben que até fai pouco ficaban na Coruña), temo que non teña chegado o seu poder. Daí que lle mando a copia da mesma.

E namais polo de hoxe. Cariños de Anisia pra os dous. E unha aperta moi cordial e fraterna de

Neira

1969-05-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 14/05/1969

Buenos Aires, 14 de mayo de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Llevamos algo más de una semana en Buenos Aires. Volvimos a nuestra vida habitual y andamos, como puedes imaginar, de un lado para otro, de cena en cena, de casa de amigo en casa de amigo. Me preguntan por ti, por vosotros, y a todos les damos noticias, las que podemos. Nosotros pasamos en esa unos meses espléndidos, de lo que estamos agradecidos y en los que una vez más se puso a prueba la generosidad de Mimina y tuya. El lunes hicimos el poder, Maruja y yo, a nombre tuyo y de José Luis, para adquirir el departamento de la Torre Coruña, se trata del que está en el piso 6º, izquierda, que da al Paseo de Ronda, es decir, el lado contrario de la casa donde vive Dieste. Ayer giramos por intermedio del Banco Santander 700.000 pesetas. En la administración dijeron que se entregaba al contado al 50% y el otro 50% en 18 meses. Cuesta en total 1.100.000 pesetas. Antes de fin de año giraremos el resto. Creo que todo está en orden, pero, si por cualquier motivo hace falta más dinero inmediatamente me lo escribes. Supongo que el poder y el dinero estarán ahí dentro de ocho o diez días. El poder lo envía Palazón, ayer mismo debió haber salido, por valija diplomática.
El sábado a la noche estuvo Camilo en casa y le entregamos las 10.000 pesetas. Está muy bien y parece seguro de sí mismo. Le informaremos de vosotros, de las reformas de la fábrica del Castro, del estado del edificio de Sargadelos y lo que sabíamos de la construcción de la casa del pazo. Le hablamos de vosotros, de Rosendo y de José, de Mariluz, de las tías, etc. Todo cuanto recordábamos que pudiera interesarle se lo participamos. El, me habló de la asamblea y nos dijo de la actuación de Sofovich. La confirmó luego éste y me expresó que te enviaría uno de estos días una larga carta sobre su transcurso. En el Centro Gallego renunciaron Mourente y todos los suyos a raíz de la visita del ministro, y las agrupaciones opositoras parecen continuar unidas. De momento Villamarín y los ex pertenecientes a la agrupación Galicia se quedaron sin el nombre de esta. Villamarín, por supuesto, amenazó, antes de irse a España, (parece que se encuentra por ahí) con terminar para siempre con las actuales agrupaciones vencedoras “aunque tuviese que cerrar el Centro Gallego” (palabras, según parece, textuales). Quien no renunció fue José Blanco Amor, que servilmente mendiga el puesto a los actuales directivos. Quisiera que me mandases de ahí, me acuerdo por José Blanco Amor, de Naya, los trabajos de éste sobre las galerías coruñesas y las cartas de Murguía a su hijo. Te agradeceré el envío. Las cabezas de V[alle] Inclán, Unamuno y Castelao gustan mucho pero no les recomiendo a nadie que las traiga. Recibid tú, Mimina, José y Mariluz, que suponemos estará ahí, un abrazo de Maruja y mío y para José Luis, Ángel, Marentes, etc., el saludo nuestro:

Seoane

Aparte, y por correo aéreo, te envío el dibujo para la tapa del Catón.
La empresa que se encargó de enviarle el cajón a Inés Canosa no le envió el conocimiento de embarque y ella no sabe, no puede saberlo, si llegó o no al aeropuerto de Buenos Aires. Por favor, ocúpate de esto. Quizás Marentes debe saber algo de esto. S.

1969-06-06
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 06/06/1969

Buenos Aires, 6 de junio de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro.

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 29 y te contesto por el mismo orden que tú estableces y exactamente de igual manera rápida y concreta.
1) El próximo lunes te giramos 200.000 pesetas más, igualmente por el Banco de Santander, y te devuelvo adjunta, firmada y mal cubierta, la ficha que me enviaste del Banco Pastor. Nos quedaría por pagar 49.000 pesetas, aparte, naturalmente, de la hipoteca, creo que de la Caja de Ahorros, no sé bien, de 151.000 pesetas a pagar no sé cuánto tiempo, y además los gastos que demande de escritura, etc. Hay que averiguar si al no hacer uso del pago del 50% en 18 meses se obtiene, de la empresa, algún beneficio. También necesitamos saber los gastos mensuales del departamento a partir de que se concrete la venta, para tomar, Maruja y yo, las correspondientes medidas económicas. José Luis y tú debéis perdonarnos todas estas molestias que os ocasionamos.
2) Recibí las dos monografías del camaleónico Sr. Naya López. Te las agradezco.
3) Contesté a Beatriz el día 27 del mes pasado y también a la dueña de una de las galerías.
4) A Ricardo Salvat no pude verlo, pues tomaba el avión al día siguiente y suponía que había comprendido los compromisos a que estábamos sujetos Maruja y yo cuando nos comunicamos por teléfono.
5) Están anhelantes en Montevideo por que lleguen las piezas de la exposición. Está anunciada para el día 15 de Julio. Tú debes mandar tus grabados. Eres un viejo si te propones serlo. No lo eres en tu obra ni en tus inquietudes. Entre los autores de grabados que vi en Madrid hay viejos de 25 años.
6) No sé qué declaraciones mías, o anotaciones, o lo que sea, publicó La Noche. Yo no envié nada a ese diario ni hice ninguna. No recuerdo haber hecho nada de eso en Galicia desde un ensayo publicado en Santiago por Alento (1933 o 1934, o qué sé yo cuando) y las respuestas a un reportaje de Grial hace también bastantes años. Me gustaría leerlas.
7) Cuco-Rei continúa en proyecto. Estoy muy desanimado y aparte tengo mucho trabajo. Tengo una exposición de tapices, tejidos en telar, para septiembre, para una galería solamente dedicada a tapices, EL SOL, y aun debo hacer los cartones, y tengo otra exposición, ésta de óleos, en una galería importante de Olivos. Debo, además, trabajar para la de Bogotá del Museo de Arte Moderno que falta concretar la fecha. En principio está proyectada para octubre.
8) Blanco Amor el vil continúa en la revista. Creo que continuará por mucho tiempo, precisamente por la intensidad de su vileza y de la vileza y tolerancia de la mayoría.
9) En la carta que te escribí el día 27 de mayo te decía que bueno, que uses el gres blanco en lugar del cuarzo.
10) Suena muy bien, muy astronáuticas, lo de nuevas oficinas de control. Se las participaré a Varela. Estoy seguro que todo quedó muy bien. Me gustaría saber qué pasa con el ingeniero “acozado” de Lugo.
10) Maruja y yo os recordamos siempre, a Mimina, a José, Rosendo, Mariluz y a ti. A menudo sentimos nostalgia de la hora británica de tu casa y os suponemos a ti encerrado en una oficina, ahora de control, a José estando con María en un cine, pintando algún pequeño cuadro, protestando, o aconsejando “paternalmente” a Mimina, y, a Mariluz, tejiendo esa manta interminable mientras repite la misma canción de Nacha Guevara. Os recordamos siempre.
11) Parece que queda muy bien el dibujo –me fío de Xosé- del mural. Creo que puede quedar mural [sic] y representar un homenaje a la “Mater Gallaciae”, diosa céltica incorporada a Roma.

Creo que nada más. Aquí esperan a Alonso Montero para julio. Creo que no se puede conseguir que venga la mujer.

Un gran abrazo para Mimina, para ti, para los de la fábrica, para todos de:

Seoane

Nota: Laxeiro me pasó El Correo Gallego donde vienen las anotaciones mías sobre pintura son efectivamente una reproducción parcial de las publicaciones en Grial nº 2, “Pictura actual en Galicia”, en 1951. Estuve con Laxeiro hace un rato, después de terminada tu carta. Se va a quedar seis meses. Había venido un mes. Proyecta una exposición.
Abrazos.
S.

1969-06-16
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 16/06/1969

Castro, 16.6.69

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí el otro día tu carta del 6 cte. y le leí lo que dices sobre vuestra casa de Coruña a José Luis, el cual me dice que te contesta a lo que te interesa. José Luis te llevará bien eso y lo hace con cariño y le gusta. Tomo buena nota de todo lo que dices. La continuidad de Blanco Amor el vil en el Centro Gallego, cosa no deseable, era, sí “sospechable”. Hay mucha confusión sobre la tierra (sin duda la misma que había antes de la tierra y que habrá después de ella). Discutiremos este problema. De todos modos me gustará saber si cambió de orientación este vil para que pueda continuar. Ricardo Flores que estuvo hace unos días aquí estaba también seguro de que lo echaban.
Se trabaja de firme en tu mural con la materia definitiva. Debe estar hecha una tercera parte, la que se pudo hacer sin andamio. Mañana se empezará a armar el andamio. Hoy le hice unas fotografías para que veas como va, que te enviaré no bien las tenga. Queda formidable. Supongo que para primeros de Julio puede estar listo. La colocación del material así, es decir: una a una las piezas, sin un procedimiento, es muy lento. Sin duda por eso ya desde antiguo se fue al procedimiento de la tesela chica sobre papel para poder pegarlo todo de un golpe. Claro que esto no es un mosaico, sino un mural; yo diría el mural por excelencia.
Sargadelos sigue igual en cuanto a la Delegación de Industria. El Delegado que tomó el asunto en sus manos se ve que hay algo que le ata las manos. El día 2 nos dijo que en 6 días estaba listo. El 14 recibí carta personal de él, que sin duda no se expresó bien pero que necesita más documentación, que si patatín y patatán... Montamos en cólera, telegrafié al contratista para que paralizase las obras, y llamé al Delegado para decirle la decisión que había tomado, me pidió que no hiciese tal que en cuanto le mandara lo que pide en seis días estaba listo. Y luego le escribí comunicándole que habíamos pedido a nuestro ingeniero que envíe los datos que pide, pero que de todas formas no retirábamos la orden de suspender las obras mientras preparábamos una presentación extraordinaria en Madrid por si se volvía a retrasar el expediente, no perder más tiempo. Vamos a ver qué pasa. Por ahora la obra no se paralizó. Tengo la sospecha de que el ingeniero acozado ese cumple una alta misión. Secreta. Inconfesable, pero por la que cualquier día puede aparecer condecorado. Sencillamente un punto clave, con fama de loco, para retrasar, entorpecer, la industrialización de la provincia de Lugo. Unas posibilidades las retrasa y otros sectores se disuaden ante el cúmulo de dificultades que les pone. ¿A quién interesa esto? Puede haber una coincidencia de intereses que protejan tal situación. Lugo provincia ideal para desarrollo agropecuario, lo cual se fomenta, al mismo tiempo que si no se facilita la industria con el excedente humano se obtiene un producto exportable de renta continua; la mejor. En esto estarían interesados los sectores industriales de otras áreas que utilizan la energía eléc[trica] que se produce y el mantenimiento de la constante histórica. Fíjate que para la mentalidad de Madrid el plan es perfecto y ético aunque sea inconfesable especialmente para los lucenses: ¿por qué crear otro centro de dispersión industrial en la península gastando energía eléctrica y molestando un área tan propicia para la ganadería? Si esto es así el “acozado” no es un incontrolado sino un coincidente que actúa impunemente como agente condicionado consciente o inconsciente. El Delegado me dijo que este mal de su delegación era crónico y que si íbamos a Madrid conseguiríamos menos. Claro está que el prestigio que por un lado supone la oper[ación] Sargadelos y la poca mano de obra que absorberá no le estorbarían a Madrid sus planes... Vamos a ver qué pasa. Pueden retrasarlo, pero lo de Sargadelos ya no hay quien lo detenga.
No tengo más novedades por hoy. Sabéis como se os recuerda, y como se os quiere. Un abrazo muy fuerte para entrambos.

[Díaz Pardo]

1969-06-27
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 27/06/1969

Buenos Aires, 27 de junio de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro.

Querido Isaac:

Recibí tus cartas y las contesto todas juntas anticipándote que me gustó mucho recibirlas. También recibí carta de José Luis que contestó aparte. Blanco Amor el vil acaba de ser despedido de la revista, lo mismo que Romero, secretario rentado entregado a Mourente. El vil trató de congraciarse con las nuevas autoridades afirmando una lealtad que naturalmente, no pudieron creerle. Pero no vale la pena dedicarle tanto espacio a este personaje. Te daré cuenta de lo que hago. Trabajo en unos cartones para tapices, tejidos, para la Galería “El Sol” y preparo una exposición de grabados para la ciudad de Azul –45.000 habitantes y cuatro galerías de arte– y una de óleos para una galería de Vicente López, además de la que tengo en Bogotá. Apenas salgo de casa, solamente para ir al cine y alguna inauguración de exposición. Torrallardona está haciendo una retrospectiva en Art Gallery, la mujer expone óleos en Van Riel y en esta misma galería, en sala aparte, exponen platos y piezas decoradas de cerámica, las hijas de Torrallardona con sus asociadas, es decir, el grupo “Molino de Viento”. Vimos a Camilo en la inauguración, parece que está estudiando mucho y piensa, desde luego salir adelante. Creo que está muy bien el mural de la fábrica, creo, por las fotografías que llegaron hoy, que está bastante adelantado No sé si se nota demasiado la rotura de colocación del gres, mejor, a mi juicio, en la parte izquierda del muro que siguiendo la forma de rectángulos de la derecha, en forma de ladrillos. Por mi parte prefiero la parte izquierda aunque también es posible que se note más en la fotografía que en la realidad. Tú verás. Esos rectángulos y esos pedacitos rotos entre ellos, los rectángulos, me gustan menos que la combinación que supongo idea tuya, de la izquierda. De cualquier manera estoy muy contento de que se haga. Del de Vigo no sé nada. Creo que habrán desistido de hacerlo. Es una lástima. De Paz Andrade tampoco tuve noticias.
En cuanto al departamento coruñés te devuelvo el planito señalando la pared que deseamos tirar, la otra la que respetamos, con el trozo del hall que corresponde, lo haremos para convertirla en el futuro en depósito de cuadros o de lo que sea, levantando una pared y trasladando la puerta. Te señalo en el planito la única pared que deseamos tiren. Con fecha de hoy giramos 50.000 pesetas y en cuanto a la forma de pago del departamento José Luis y tú decidís sobre lo que consideréis más convenientes. Lo del permiso de Sargadelos es ralamente una canallada y estoy seguro que tienes razón en tus sospechas. Galicia es menos problemática manteniéndola como hasta la fecha, con poca industria, la suficiente para que cubra las apariencias de progreso. Hoy recibí una carta de Alonso Montero agradeciéndome las sugerencias y errores que señaló en su libro no hice demasiadas pues algún capítulo tendría que redactarlo otra vez. Ya hablaré con él aquí. Parece que el C[entro] Gallego invitó o piensa invitar a Carballo Calero. Coincidirán los dos en Buenos Aires. De cine vimos ayer La vergüenza, la última película de Bergman, extraordinaria, una de sus mejores películas, quizás la mejor desde algún punto de vista, el de la realidad de las gentes que sufren la guerra en la retaguardia. Dile a Varela que la pida para el Goya, será un éxito. Os recordamos a todos. Saludos a Ángel, Marentes, etc. A José Luis le escribo hoy. Abrazos a Mariluz, a Pilar y Lolita y los suyos de Maruja y míos y uno muy fuerte para Mimina, José, Rosendo y para ti:


Seoane

A última hora me entero que viene, en lugar de Carballo Calero, José Mª Á[lvarez] Blázquez.

1969-07-22
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969
Nova York
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969 en 22/07/1969


Montevideo, 22-VII-69

Benquerido Seoane:

Non pode imaxinarse a miña pena... Acaban de entregarme o libro de Manuel María e vostede pode ollar o desastre. A rabia que teño é porque non podemos facer nada. O papel (gratis) douno IPUSA e o traballo fixo FUS a un costo baixísimo (quizaves gratis tamén) e así non hai moito dereito a protestar pola transparencia dos debuxos. Teño moita pena, xa que todos (e non digamos vostede) puxemos moito agarimo na laboura.
Onte falei por teléfono con Pérez Prado, quen me dixo que viña o sábado. De inmediato comuniqueino aos demais membros da Direitiva. Estamos moi ledos e moi agradecidos por esta nova deferencia que ten con nós.
Adxúntolle dúas invitacións pra inauguración da Eisposición, que agora será o próisimo viernes 25, pra tratar de ter nesa data (Día de Galicia) a cerámica. O pasado 14 puxemos un cable a Díaz Pardo pedíndolle que mande algo por avión. Conseguimos un permiso do Municipio deica ó 4 de agosto )que cáseque seguro alongarase hastra o 10).
Non deixen de avisar con tempo pra ire a agardalos. Teñen reservada unha habitación pra dous no Hotel Los Ángeles, 18 de julio 974, a nome de vostede (e do Patronato).
Adxunto tamén algúns programas das XIV Xornadas de Cultura Galega.

Saúdos prá súa dona. Unha aperta:

Pereira

1969-07-25
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 25/07/1969

Buenos Aires, 25 de julio de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Hoy se inaugura la exposición de grabados de Montevideo y mañana vamos allí a pasar Maruja y yo sábado, domingo y lunes en esa ciudad. Hice un pequeño prólogo para el catálogo de esa exposición que, si sale como se proyecto, será un documento interesante para el futuro. Lleva una reproducción de cada uno de los artistas y la nota biográfica de ellos. El lunes dará una conferencia allí A[lonso] Montero, a quién aun no pude escuchar en Buenos Aires, como tampoco a José M[aría] Álvárez Blázquez, invitado por el Centro Gallego. Pero no puedo asistir a conferencias en general por el horario de ellas y tampoco dedicar un mes, o casi un mes, al día de Galicia. Esto pueden hacerlo quienes tienen tienda abierta con horario fijo. Para éstos resulta un lujo, o al menos de un motivo de distracción, algo que tiene que ver con su vida social. Nos reunimos unas horas en casa con Alonso Montero. Me gustaría que informase bien de la emigración en Buenos Aires. Sin prejuicios. Que viese lo que tienen de positivo y negativo los emigrantes y tomase nota de la existencia de esta ciudad, que la pasease. Yo invitaría a conferenciantes para que no pronunciasen conferencias más adelante cuando sus reflexiones hubiesen madurado. Álvarez Blázquez parece que pronunció, según me dijeron (no hago demasiado caso) una conferencia escolar en la Sociedad Argentina de Escritores. Creyó, seguramente, que sus asociados tenían la mentalidad de los alumnos del Instituto de Vigo. Esto ocurre por no haber paseado la ciudad. De este desconocimiento general nace la falta de compresión de los emigrantes. Sin pasear Buenos Aires no se puede conocer la influencia gallega e ella, el aporte enorme que realizaron los gallegos para bien y para mal, en virtudes y defectos.
Recibí las fotografías del mural. Creo que quedó muy bien, me refiero a la ejecución. De lo otro, ya se sabe, no soy quien para juzgarlo. Ya me dirás qué dicen los espectadores, si no preguntan demasiado qué significa. Si tú crees que el barniz no falsea demasiado la pizarra, no hace más que levantarle el color sin imprimirle una brillantez que no existe en el material, me parece bien que se lo des. Desde luego en la fotografía se establece la diferencia a favor de la parte mojada. La amplificación quedó exacta. Felicitaciones a José. De Paz Andrade y del mural de Vigo no supe nada en todos estos meses, como tampoco de la compra del parte del Museo vigués. Se ve que todo termina en Vigo y que Valentín promete el aire. Si lo ves pregúntale por el mural. No me importa saber la verdad; por ejemplo, saber quizá que al frigorífico o mejor a los dueños del frigorífico, no les gustó el boceto, quizá hubiesen preferido un tema de pescadores o de trabajadores del mar. Que entonces se lo encarguen a otro. Lo que me molesta es que callen y dejen pasar el tiempo. Me molesta en ellos y en Valentín. Leí tu carta referida al asunto de Sargadelos, creo que es muy clara y contundente. Por Alonso Montero enviaré algunos libros y álbumes míos para esa con destino a la sección bibliográfica del museo y para algún mueble con cerradura, pues la sección biblioteca no debe estar abierta al público, creo yo, mientras no esté organizada y en cierto modo nutrida de libros y álbumes. También hay que pensar en un archivo de fotografías de obras de pintura, escultura y grabado de artistas gallegos. Quizás puedan ayudarnos con sus archivos algunos fotógrafos madrileños y los de Galicia.

Bueno, no te distraigo más. Un gran abrazo para todos, José Luis, Ángel, etc., los veraneantes en esa, Mariluz, Pilar, Lolita, etc, y uno muy grande para Mimina, Rosendo, José y tú de Maruja y de:

Seoane

1969-07-25
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 25/07/1969

25.7.69

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí tu carta del 14 cte. contestando alguna mía pero no las últimas que se habrán cruzado y que espero habrás recibido. En una de las últimas iban fotografías del mural tuyo terminado y pedía tu consentimiento para encerar el negro. ¡Pues claro que queda bien! ¡extraordinariamente bien! Y si a alguien no le gusta me sospecho que no lo va a manifestar pues también ese alguien tendría sus razones para sospechar que en todo caso la culpa sería de él y no de tu obra. Tal es la plena convicción y decisión con que lo hemos puesto. Hubiese querido hacer una inauguración con él... acaso que coincidiera con la inauguración de tu exposición como primera de la sala de arte... lo que pasa es que no sé de dónde sacar tantas fuerzas y tantos ánimos, además del tiempo, que se necesita para llevar adelante todo lo que tengo entre manos. Y tengo que conformarme con hacer solo lo que puedo.
Toma buena nota de las observaciones que haces sobre la organización del museo. Completamente de acuerdo. Tú fuiste el que hablaste de llamarle a la sala de exposiciones Carlos Maside pero me parece mejor darle el nombre de Maside a todo el conjunto. En lugar de museo, digo yo, podría llamársele “Instituto de Arte Carlos Maside”. Dada la dinámica que se le pretendería imprimir me da la impresión de que la palabra museo resulta demasiado solemne y frena. ¿Qué piensas? Pienso, asimismo, que es necesario hacer el acta de constitución de que hablas y que en ella deberían normalizarse una serie de cosas entre las que la dirección u orientación del museo o instituto por un organismo de personas naturales o jurídicas sería uno de los temas. A este respecto no hay que perder de vista que esto se haría en los aspectos continentes enteramente posibilitado y sostenido por una entidad que es Cerámicas del Castro de la que yo soy un 23%.- Bueno, de momento, todavía con la muda de casa a cuestas, que se extenderá aún por agosto y con la temporada de verano encima nada se puede hacer. Estoy haciendo solamente una reacomodación provisional de la parte baja de lo que era mi casa para instalar una exposición del Sargadelos actual, una sala con la cerámica popular gallega y el Sargadelos antiguo colgando por las paredes de estas salas la pintura gallega que tenemos. Lo hago de forma que en octubre se pueda empezar la obra por la parte alta. Este mes que viene de agosto es nulo entre vacaciones y fiestas. De todos modos creo que el acta de constitución no debería perderse de vista e ir pensando en ella. Si tengo algún tiempo lo haré y te lo transmitiré. Es decir lo que vaya pensando.
Creo que ya te dije que los dibujos de Maside vendrán para aquí. Ricardo escribió aceptando de antemano lo que tú y yo hagamos en este sentido y Dieste está de acuerdo. También volvió a escribir Ricardo con la nueva de que los grabados tuyos y míos para lo de Beiras, al fin, le llegaron y que se los entregó a Antía.
Lo de Montevideo terminó según la carta cuya copia te adjunto. Posteriormente recibí carta de ellos confirmando las dificultades de comunicación que han tenido. Pudo haberse intentado que les llegaran, por lo menos, las cosas que tienes tú ahí, pero no se me escapan las dificultades que aparecerían a pesar de las agencias esas que hay.
Lo de Sargadelos sigue sin permiso. El ministro no contestó. De todos modos estamos empezando, vitrificando y vendiendo allí. La semana pasada se tomaron otras tres chicas y esta semana se tomarán otras tres. Y así iremos incorporando hasta una plantilla de unas 20. Nos entregaron terminada otros 500 m2 de nave terminada y ya la ocupamos rápidamente. Xosé y otro operario que incorporamos están constantemente en Sargadelos abocados a resolver problemas técnicos de decoración. La obra va bien. La estructura está lista. Y antes que otra cosa se terminarán las viviendas pues hay que irse a vivir allí al pie del cañón. Se necesita mucho fuego especialmente en un principio para poner en marcha eso. Yo me estoy pasando la mitad del tiempo allí y José Luis permanentemente.
Creo que ya te referí todo. El Catón tuvo que ir a censura previa y según me dijo ayer Bencho Sey [sic] parece ser que lo autorizaron pero con muchas tachaduras. Los Rey llegaron anteayer pero como hablan todos a un tiempo poco me he podido enterar de lo mucho que hablaron.
Nada más por hoy. Sabéis como se os recuerda y como se os quiere.

Abrazos muy fuertes.

[Díaz Pardo]

Notas: Fueron por correo aparte unos folletos que hice para salir del paso. Cuando vengas tú ya se mejorarán.
Otra: Si Camilo va por ahí y te pide algún dinero y tú puedes dárselo y luego te lo acredito aquí o algunas cosas que nos deben ahí damos orden para que te las paguen a ti, etc., aparte de agradecértelo mucho te agradezco que no seas generoso. Tengo la conciencia tranquila de no hacerles daño cuanto más difícil les haga encontrar el camino. Muchas gracias.

1969-08-08
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 08/08/1969

Buenos Aires, 8 de agosto de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac :

Recibí tu carta del 25/VIII, que se cruzó con la mía de aproximadamente esa fecha, no exactamente esa, quizás el 23 o 24. El 26 fuimos a Montevideo a la inauguración de la muestra de Estampa Popular galega que quedó muy bien presentada por el P[atronato] de C[entro] G[allego] de acuerdo con una sociedad de grabadores del Uruguay a la que solicitaron su colaboración; expusieron los grabados y libros. Te envío el catálogo por correo aéreo, va uno para ti y otro para Beatriz que estará en esa. Tiene algún error de compaginación y tipográfico, pero es que todas las indicaciones hubo que hacerlas por correo y el catálogo fue editado en una imprenta que corrientemente hace sobres, pero cuyo dueño, Canabal, pertenece al Patronato y no cobra o cobra muy poco. Alonso Montero y yo intervenimos luego en un coloquio público sobre los grabados expuestos, con bastante gente gallega y uruguaya y en el hubo preguntas y respuestas interesantes y por veces pintorescas. A. Montero habló allí en el Paraninfo de la Universidad, mucho público, casi todo él gallego, algunos, muy pocos, estudiantes. La conferencia fue superior a la calidad general del público excluidos los estudiantes. Los organizadores son gentes muy agradables. Hondamente gallegos y más interesantes colectivamente que sus pares directivos de Buenos Aires. (Me estoy acostumbrando a describir a los directivos de las instituciones gallegas como los cronistas de la conquista a los pueblos indígenas de América). A José Mª Álvarez Blázquez no lo vi. El no hizo nada por verme. Quizás, como habló conmigo un día en el Café Alameda de Vigo, supone que tiene bastante con esa conversación para el resto de sus días. Los intelectuales gallegos deben de encontrarse por casualidad en los cafés o en las tabernas. Es posible que no convenga mantener diálogos sostenidos ni adhesión a las gentes. Sólo García Sabell dejó una impresión parecida e igualmente valiente hace muchos años. Esto no quiere decir que esté de acuerdo en todo con A. Montero.
Creo que debe llamarse Museo, no Instituto lo que se va a crear en El Castro. Se va a tratar de un Museo. Creo que tú y yo haremos lo que sea. Estudiaremos el acta de constitución. Nada de Patronato, ni de Juntas, ni de Comisiones, etc. Se trata de un museo propiedad de Cerámicas del Castro y cuyas obras donadas por particulares en caso de disolución de esta entidad, pasan a propiedad del Museo gallego que dependa de la administración gallega, ayuntamiento o diputación. Se mantendrán las donaciones en calidad de usufructo. Quizás cuando se pueda, dentro de algunos años, la diputación pueda hacerse cargo de él y engrandecerlo. Por A. Montero envío, para la biblioteca cerrada con llave, algunos álbumes míos e iré mandando como pueda algunos otros de Colmeiro, Souto, así como catálogos que tienen más de treinta años, de estos pintores, en la actualidad absolutamente incontrables, y fotografías de cuadros, algunos desaparecidos, de pintores gallegos. Debemos crear un museo de obra muy seleccionada y que sea útil para quién desee consultar libros gallegos a partir de Castelao. Tenemos que estudiar un tipo de caja para los dibujos y grabados, como tiene el archivo de Munich.
Con respecto a las cerámicas para Montevideo tengo entendido que piensan escribirte para que se las envíes pues es posible que hagan la exposición cuando se denomine Castelao una calle de esa ciudad, creo que en octubre o noviembre.
Sabía por Camilo que Xosé estaba en Sargadelos. ¿Cómo va el asunto del ingeniero de Lugo? Recibí los folletos de propaganda y regalé algunos a admiradores lejanos de Sargadelos. A Camilo le entregué el importe de 5.000 pesetas, pues parece necesitaba para instalarse en su nuevo domicilio. No te preocupes por ese dinero, me lo acreditas ahí. Creo que está estudiando y esta temporada está de exámenes parciales, de modo que no pudo venir a Buenos Aires. Pienso que hace bien.

Un abrazo a todos, a Pepe Rey y a los suyos, los Vázquez, las hermanas de Mimina y Xosé, Rosendo, Mimina y tú recibid el cariño de:

Seoane

Nota: En la carta digo que Galicia me curó de cortesías y ahora pienso que Galicia me está curando a medida que escucho como unos intelectuales gallegos hablan mal de otros, como se rebajan y desconocen y como desconocen y desprecian o parecen despreciar, el próximo pasado.

1969-08-22
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 22/08/1969

Buenos Aires, 22 de agosto de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac :

El día 10 de septiembre inauguro una muestra de óleos en “Ática”, Olivos, y el día 15 una de tapices en la Galería El Sol, ejecutados por los talleres de esa galería. Marcharemos para esa probablemente a fines de noviembre o en los primeros días de diciembre, pero no llegaremos a Galicia hasta enero. El itinerario español será Barcelona, Madrid, Gijón, como la otra vez. De Buenos Aires te habrá contado Alonso Montero, para quien, sospecho, pudo haber sido útil el viaje comprobando lo absolutamente equivocados que están ahí con respecto a los emigrantes influyentes y la ignorancia que tienen en cuanto a nuestra labor intelectual de años y a la conducta de las gentes, algo que parece no importarles, pero que a nosotros, a Varela, unos cuantos y a mí, nos importa. Envié por él alguna carpeta, son para el archivo o biblioteca del Museo. Llevaré algunas más. Si hacéis algo con mis cosas me gustaría que le pidieseis unas cuartillas sobre mi pintura a García Sabell, que me parece más importante para Galicia que Sartre y de vivir en París tendría un prestigio mayor del que tiene. Sería admirado por los jóvenes por su conducta. Sé lo que digo. A mí nunca me entusiasmó demasiado Sartre, hice dibujos para un libro suyo y otros en su contra que no publiqué, pero que deben estar en algún cajón. En todo caso, me gusta el Sartre al que le interesan los móviles de Calder.
Sospecho como debéis estar ahí agobiados de visitas ahora en verano. A Álvaro Gil debo llevarle cuando vaya el encargo que me hizo, es decir, una colección completa de grabados, y Parada sospecho que pronto regresará a Buenos Aires. Está alejado de la colectividad y de Puente. El último acto de A. Montero, la presentación de su libro, estuvo muy bien. Estuvieron muy bien Lorenzo Varela y él. Mucho público. Tengo algunos proyectos nuevos para mi regreso referidos naturalmente, a la porcelana. Veremos lo que puedo y me dejas hacer. A Camilo lo vimos el día de la presentación del libro de A. Montero, la víspera de irse éste para España. Está muy bien y parece estudia bastante, estaba contento porque aprobó una materia y los parciales de otras. Algún domingo va hasta casa de los Torrallardona. En Buenos Aires comienza ahora el frío en vísperas de la primavera. Grandes tormentas en el sur, frío de bastantes grados bajo cero que llega a Buenos Aires algo, poco, sobre cero. Esto es todo. La nueva canción de ahí fue un fracaso entre los emigrantes, jóvenes y viejos. Algún joven dijo que de usar guitarras que las usen por lo menos eléctricas y que no remeden pasados sentimentalismos italianos, sino en todo caso a los pops, es más de todos los jóvenes.
Se trata de un comentario.
Sospecho que cuando lleguen estas líneas estará resuelto el asunto Sargadelos. ¿El hecho de que estén trabajando no significa una autorización?

Recibid todos, veraneantes, jefes del Castro, hijos y Mimina y tú el fuerte abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1969-08-31
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 31/08/1969

Buenos Aires, 31 de agosto de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Acabo de leer la primera noticia procedente de Sada que publican los periódicos de Buenos Aires. Se refiere a la llegada a la altura de Pena Miranda, no sé dónde queda, el buque escuela Argentina Libertad, en su viaje de final de carrera de los cadetes. Una buena noticia para los inefables socios del Náutico. Pero no es de esto de lo que quiero escribirte, sino de la pregunta que me haces referente a Jorge Arranz en tu carta recibida ayer. Maruja ya le escribió a Mimina sobre él, precisamente el día que recibíamos, más tarde, la carta de Mimina. Hay que tener cuidado. Aquí pasó nuevamente un proceso de crisis y al día siguiente de hablarme por teléfono, sin que nadie lo proveyese, embarcó para Madrid destino a La Habana, según le dejó escrito a Tove, con un pasaje que le tenían concedido y que parece no era verdad, puesto que ahora no puede salir de Madrid, según le escribió a Varela, a quien le cuenta proyectos que se contradicen con los que le cuenta a Tove, en la carta que escribe a ésta, pidiéndole que le gire dinero para regresar a Buenos Aires. El marchó sorpresivamente de aquí, por lo que sé, cuando los amigos de su padre trataban de internarlo. Nadie le dio aquí tu dirección ni teléfonos y menos la de Sargadelos, pues yo mismo no la sé y naturalmente tampoco el número de teléfono. Tuvo que ser Maiztegui en Madrid. A Varela le dice que ve a Maiztegui y que esperaba ver a Frontini para un asunto de poderes. Aquí dejó hecho un poder para Tove pero se fue sin firmarlo. Esto es todo lo que puedo decirte.
Si por casualidad fuese por ahí debes hacer que se vaya lo más pronto posible. Consulta con un psiquiatra. Tiene manía persecutoria y tú recuerda lo que pasó con su padre. No quiero alarmarte. Te digo crudamente lo que creo debes conocer pues no puedes dejarlo en El Castro mientras tú vas a Sargadelos, o al revés. Su padre debió internarlo con el dolor que tú sabes o debes imaginarte. Nadie puede proveer las reacciones de una persona en sus condiciones. Todos nosotros sentimos pena por él. Maruja ya le dijo algo a Mimina, quizás con menos crudeza. Si hace falta darle dinero no te preocupes si puedes dárselo, pues él tiene aquí, según nos dijo Tove, posibilidades de pagarlo, si no puede respondo yo. Añado, en los últimos tiempos le ponían calmantes en las bebidas sin que él lo notase. Hay que ser amables con él.
En cuanto a lo de Sargadelos, continúa siendo un misterio y es posible que tengas razón en tu sospecha, sin embargo tengo fe en que se resolverá.
Me alegro que te pareciese bien el catálogo. A mí no me satisfizo del todo pues alteraron cuerpos de la tipografía e incluso alteraron el orden de las reproducciones. Pero no importa. En general, luego de haber marchado los oradores contratados, como siempre, no queda nada. Todo volvió al ritmo habitual. La gente envejece plácidamente, sin discusiones. Si a algunos les gustó más la oratoria arrebatada de uno, a otros les pareció más política la tranquilidad del otro, y, en cuanto a la gente de aquí, Argentina, les pareció intelectualmente inferiores a lo que se esperaba. Realmente para ellos fueron García Sabell y Rof Carballo los que mejor dejaron quedar a Galicia. De todas maneras habiendo sido yo el que se le ocurrió, hace muchos años, proponer la venida de gente de ahí, el primero fue Otero Pedrayo, estoy hondamente arrepentido de esa ocurrencia. Es inútil, no sirven para nada las conferencias. En todo caso había que probar cursillos en ambientes universitario, académico o lo que fuese, argentinos, prescindiendo de la colectividad, que puede asistir, si quiere, como lo hacen las secciones culturales de todos los países del mundo. Italia o Francia no envían a nadie para que les hable a los italianos o franceses, por ejemplo, sino para que el valor intelectual de quienes vienen a desenvolver su labor aquí recaiga en beneficio de su colectividad. Pero, en este caso hay que escoger muy bien a las gentes que deben venir. A[lonso] Montero, muy valiente, quedó, lo pienso yo, otros no piensan lo mismo, mejor que Á[lvarez] Blázquez. Se pueden hacer apuestas, tan irrisorio resulta todo, pues se trata, para las gentes, de quien habla mejor. Pero es ingenuo venir a descubrir a Sartre aquí y referirse a temas superagotados en discusiones de hace muchos años. Para esto habría que documentarse sobre Buenos Aires. Varela participa de mi opinión. Te ruego reserva sobre las dos. De todas maneras ambos son superiores a la colectividad, cada día más gagá. Llegará un día en que el público que escuche a los oradores que vengan de Galicia sean todos esqueletos. Ahora los asistentes están artríticos y arrastran como pueden y con mucha saudade, sus piernas por los pasillos de las entidades.
Un gran abrazo para Mimina y para ti de Maruja y mío. Saludos a todos los veraneantes y amigos. (No me dices nada si tiraron la pared del departamento de La Coruña, quisiera, si es posible, que lo hiciesen antes de nuestra ida. Ya sé que no tenéis tiempo para ocuparos de esto pero que José Luis se lo encargue al portero y que éste busque a alguien que lo haga). Otro abrazo:

Seoane

1969-09-01
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1969
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1969 en 01/09/1969


Buenos Aires, 1º de setembro de 1969

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Querido amigo:

Recibín hoxe a súa, conxuntamente con unha de Manuel María, moi gozoso co seu libro e poñendo o defeuto do papel que nós xa conocíamos. Xa lle contestei. Tamén sabía da multa que lle puxeron en Madrid, en xaneiro. Eu estaba entón no Castro, mais díxose alí que de Buenos Aires (Valentín) tiña enviado os cartos. Polo dito por Manuel María, non parece certo. Penso que, de calquer xeito, ten de consultarse isto e facer unha tarefa conxunta coas entidades de Buenos Aires, Caracas e México, pra lle mandar os cartos si é necesario. A min, na súa carta, non me fala do embargo do departamento, senón da fianza que tan posta pra exercer a profesión de procurador. Mais é o mesmo. Eu creo, dígoo confidencialmente, que teñen de informarse ben, cecais por Carnaval si está aínda en Galicia. A xente moza dalá ten boca de frade pra pedir, e pra calquer cousa que deben facer que coste cartos pensan en América. Teñen que acostumbrarse a matinar en sacarlle cartos ás xentes de Galicia, a orgaizarse pra elo. Alí viven máis millonarios e ricos galegos que en América, mais soio pensan nos diste continente. Setenta e cinco mil pesetas pra xentes que se orgaízan non son moitas pesestas. Son 150 persoas en toda Galicia, Madrid, etc., a 500 pesetas. Eisiste alí un movimento verdadeiro, que eu penso que si, ou non esiste nada, i, niste caso, temos de matinalo todo novamente.
Alonso Montero marchou moi impresionado de vostedes e moi contento de ter ido a Montevideo. Eu estoulles moi agradecido. Recibín as fotos. Tamén escribiume Patiño moi ledo co catálogo pedindo que envíen exemprares prós artistas.

Reciban todos vostedes, os do Patronato, e as súas donas e vostede o saúdo da miña muller e meu, e vostede unha aperta de:

[Seoane]

O enderezo de Raimundo Patiño é:
Paseo de Extremadura 32, 4º D.
Madrid, 11

1969-09-02
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1969
Samil
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1969 en 02/09/1969


Samil, 2 de septiembre 1969

Querido Luis:

Estuve ocho días con Isaac y Mimina. Fui también a Sargadelos. ¡Formidable! Pienso hacer un artículo para Chan, la revista de Borobó a quien hay que ayudar pese al gran error de su punto de partida que no pudo ser más desdichado aunque, por lo que dice, le haya sido impuesto.
Hice unas fotos de Isaac y Cosme Méndez debajo de tu impresionante mural; supongo que te han mandado.
Pero no es –o no solamente– de esto de lo que quiero ahora escribirte, sino de lo siguiente. En vista de que Naya renunció y de que Paco del Riego no quiere hacerse de nuevo cargo, a causa de sus ocupaciones, Valentín Paz Andrade, en cuya casa estoy pasando unos días, le escribió a Eduardo Pérez pidiéndole la representación del Centro Gallego para mí. Yo le escribí a Cosme Méndez y no lo hice a Villamarín porque como no me escribe, no sé si querría hacerlo.
Me interesa muchísimo, figúrate. Es la única manera que tengo de venirme a Vigo o a La Coruña y rescatarme de la mediocridad orensana, donde me iría disolviendo con pena y sin gloria; mediocridad y probablemente, en el futuro, hostilidad, ya que los reaccionarios no me perdonan y consideran un gesto de soberbia que haya rehusado la presidencia del Ateneo Fraga Iribarne. “¡Qué se cree ese rojo!” y esas cosas.
Moviliza a la gente que te sea posible. Yo le escribí también a Eduardo Pérez. Creo que tendré cierto derecho, pero...

Cariños a Maruja y mi viejo abrazo para ti de tu amigo.

Eduardo

[Escrito na marxe esquerda:] Recuerdos de Pili y Valentín.

1969-09-09
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 09/09/1969

9.9.69

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Vino Mimina y me trajo tus cartas del 22 y 31 agosto. También me leyó la que le escribe Maruja. La cosa es así (me refiero a lo de Jorge Arranz). Fui yo el que lo puse en contacto con Maiztegui al objeto de que este lo conectase a su vez con Frontini que pasaría según mis cálculos esos días por Madrid. Luego el mismo Frontini, que ya lo tenéis ahí desde hace varios días, me habló por teléfono para despedirse y para decirme que le había entregado tres cartas de recomendación para personas de Cuba que le ayudasen en su propósito. Ayer he hablado con Maiztegui y me dijo que casi todos los días va por allí y que está con los trámites en la embajada. Maiztegui ya está enterado de que a este chico le ayudaremos con dinero prudentemente. Llevarlo para el Castro en mis circunstancias me es totalmente imposible. Maiztegui sabe que si en un tiempo prudencial no le dan el permiso de entrada en Cuba debería dirigirse a Vigo para embarcar para Argentina. Y también que vea él el dinero que necesitará para cubrir estas necesidades. Pedí perdón a Maiztegui por haberlo metido en este fregado y se lo pedí también en tu nombre y en el de Tobe. No estaría de más que le pusies[es] unas líneas (su dirección es Fernández de los Ríos, 77).- Te mando copia de la carta última de Jorge. Puedes comunicarle todos estos extremos a Tove, cuyas dos cartas también acabo de recibir aquí, y que le contestaré brevemente.
Tomo nota de las demás cosas contenidas en tus cartas y figúrate cuánto nos alegró saber que en unos meses os tendremos con nosotros. De vuestros asuntos de vuestra casa se encargará José Luis de acuerdo con la carta de Maruja. Es verdaderamente el que sabe hacer estas cosas. Descuida en ese orden.
Sargadelos sigue en la misma situación, mientras vamos montando una pequeña producción. Yo también supongo que eso tendrá que terminar solucionándose pues no me explico cómo podrían hacer para impedirlo o qué motivos legales podrían esgrimir a no ser que que empleen métodos subliminales o agentes inconscientes (tipo filosofía-mecánica de Tomás) que traten de aniquilarnos a nosotros.
Yo tengo muchos problemas y uno que desborda todo es el que vino dado por el abandono que ha hecho mi hijo Xosé de la colaboración que estaba prestándome aquí; abandono hecho en función de sus amores y de la empanada que le hicieron en su mente las transigencias de su madre y otras condicionantes ajenas pero parecidas. Consecuencia es que yo haya abandonado prácticamente la casa de la madre. Es difícil saber lo que va a pasar. La cosa viene de un par de meses atrás. De momento es solo el perfil de una borrasca que solo tiene la posibilidad de deshacerse ahora haciendo lo que yo mande, con razón ou sin ela. Bueno es solo una disquisición para justificar que no te escriba mucho y sin adornos.
Villamarín anda por aquí. Me anda buscando. De Magdalena tengo noticias que aquello no va bien. Sé que también anda Mondelo por aquí. Es un telón de fondo con un herido que se desangra haciendo el ridículo mostrando toda la ruindad que pueda haber en cualquier cabeza.

Nada más por hoy. Un abrazo muy fuerte con todo el cariño de vuestro

[Díaz Pardo]

1969-09-22
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1969
Ourense
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1969 en 22/09/1969


Orense, 22 de Septiembre de 1969

Querido Seoane:

Hace días te mandé una carta sobre mi asunto del Centro Gallego. De aquí, escribieron muchos, algunos sin saberlo yo: Valentín (dos veces); Ben Cho Shey, Isaac Díaz Pardo, Virxinia Castelao, gente de Vigo. Ya el asunto está tomando, simbólicamente al menos, un cariz político; la gente no encuentra bien que quede de delegado el que “nombró”, ya antes de ser aprobado por la Junta, el jactancioso emisario, el “sendo”, como le dicen aquí. Quien más caciquea en A (sic) , “no sin novios” (sic) es Sebastián Risco, ese producto de la casualidad y la componenda, que llegó a donde llegó sin ninguna condición noble para ello. No sé que resultará de tanta presión... aunque me lo imagino. Yo sugerí el asunto porque me hace realmente falta. Pero, en fin, no me moriré de hambre, creo.
Te pongo estas letras, en realidad, para que no vaya sola esa foto de tu espléndido mural cerámico. No sé si lo has visto también de noche, con gran escachón de luna. ¡Increíble! Las figuras de bulto, puestas ahí adrede, monumentalizan aún más la proporción. La foto no es mala, espero.

¿Cuándo vienes? Cariños a Maruja y un abrazo para ti de tu viejo amigo

Eduardo

Hoy, que vino enmarcado, me parece que no te di las gracias por el grabado que me mandaste por Frontini, al que no tuvo la alegría de ver a su paso por Orense.

1969-10-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 14/10/1969

Buenos Aires, 14 de octubre de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

No conozco al tío de Arranz, tengo noticias de que no se portó demasiado bien con Jorge, pero es posible que estas noticias no sean correctas. Ayer, efectivamente, llamó por teléfono cuando no estaba yo en casa. Es posible que lo haga hoy. No me molesta que este señor me hable. Creo que hay que buscar una solución a este asunto y quizás pueda ocurrírsele algo. Nos alegró mucho la noticia de Rosendo, creemos que pasó la parte más difícil del ingreso en arquitectura según es fama. A Camilo parece que también le va bien en La Plata y está contento con su nuevo domicilio y de sus compañeros. Nosotros estamos edificando aquí, en la terraza, haciendo una galería con techo correspondiente, etc. casi un departamento, 36 metros cuadrados cubiertos y divididos en dos ambientes, uno que agranda el living y otro el estudio. Llevamos más de un mes en obras pero creo que va a quedar muy bien. Estos días tuvimos como obreros dos alemanes, un portugués, dos italianos, dos paraguayos, un polaco y un argentino, ningún español, y todas estas nacionalidades representan a todos los gremios, herreros, carpinteros, albañiles, pintores, etc. Estamos cansados de obra y sin poder hacer nada. De la revista Chan recibí dos o tres números desde que salí de ahí. Pagué la suscripción por un año y por avión y o no la mandan o pasa algo con el correo. Más bien pienso que no la mandan, pues el correo ahora funciona regularmente. Ya veré, pues, ahí los números. No vi ninguno de los dos números dedicados a Sargadelos. También me escribiste de otro artículo en otro número. Y en cuanto a Ferreiro, ya que dices que llegó a conocimiento de los jóvenes mi inquina, te mando copia del origen de ella por si te queda alguna duda sobre su moral y oportunismo. Yo no aspiro a nada políticamente, pero trato de ser justo en estas cuestiones y prefiero un enemigo provincial de sindicatos en la provincia de La Coruña, que me ofrecieron el 36 y ahora sería un mandamás encanallado. No acepté, –como no aceptaron otros– porque no podría levantar más la cabeza de vergüenza y porque no podía además hacerlo cuando mis compañeros iban a la cárcel o morían. Yo mismo estaba escondido. No olvides que en ese momento fui un abogado muy joven y a quien le auguraban un porvenir en su profesión. Por eso mismo no perdono y si perdono lo hago con condiciones. Los jóvenes pueden seguir a un hombre cualquiera, caudillo o poeta, aunque éste sea loco o un idiota. Esta es la ventaja nuestra que si nos creemos jóvenes, o lo somos en algunas cuestiones, no lo somos en tiempo. Hemos vivido más y es más difícil engañarnos. A mí no puede engañarme Ferreiro que muerde la mano del amigo que le ayudó y llama cobarde a quien no lo era cuando él probó serlo. Ellos pueden decir de mí, o de otros como yo, que vivimos con los muertos. Sí, es verdad, aparte algún familiar, por entonces cayeron algunos de mis amigos más queridos y siempre están conmigo. Eran idealistas que supieron morir, otros fueron a la cárcel por años y otros sufrieron humillaciones. Yo tuve suerte y perdí todo lo que quería. Los que traicionaron pueden cambiar, ya lo sé, pero que sientan vergüenza y no juzguen a los que se mantuvieron íntegros. Nadie puede juzgar conductas, y, menos que nadie, los poetas de Lira bélica uno de los cuales es Celso. Ya sé que la gente cambia, ¿Por qué el falso Gulliver que parece haber cambiado, no espera que cambien los “enanos” de la emigración? Me tiene sin cuidado lo que piensen los jóvenes con respecto a esto. Me siento joven, traté de serlo siempre y por esto mismo nunca halagué a las gentes por su edad. Pero si son de verdad jóvenes que no hagan cantos sentimentales de viejas, ni tomen por auténticas a gentes que jamás probaron serlo. Son jóvenes y mantienen relaciones con tipos gansters como V[alentín] Fernández, camaleón político. Prefieren esa relación a la nuestra, seguramente porque en muchos casos fuimos enemigos de sus padres, de nuestra misma generación y pesa en ellos la versión de éstos sobre lo ocurrido. Les molesta, en el fondo, nuestra línea de conducta y a mí me importa poco el color del ideal que defiende cada uno, sino la conducta del que lo defiende. Quien pregunte por mí que se remita a las publicaciones de la época y a todo lo que hice, muy poco desde entonces; a Nós por ejemplo en una entrevista de Álvaro de las Casas hecha a estudiantes cuando yo era uno de estos . No creo haber cambiado demasiado. Y en cuanto a los jóvenes allá ellos, no tengo por qué creer que tienen razón solamente porque son jóvenes. Ahí te va el poema. Fue publicado en Lira bélica (antología de poetas de guerra) de José Sanz y Díaz (págs. 164 y 165), Editorial Santaren, Fuentes Dorada 27, Valladolid, 1939.


Prisioneros

Van llegando los vencidos, Los vencidos van llegando, doblados, sucios los cuerpos
llenos de lacras y harapos.
Por la carretera blanca,
van llegando, van llegando.
Grutas de miedo sus ojos,
temblor de duda sus pasos.
Los odios de sus mentiras
ya se han amortiguado.
– ¡Camaradas, tengo hambre!.
– ¡Camarada, estoy cansado!.
– Ven y descanse el amigo.

¡Toma y hártate, hermano.
¡Les damos pan y sonrisas,
les damos luz y pan blanco!
(Ay, el blanco pan de Dios,
ay, el blanco pan ganado
con la sangre de la lucha
con el sudor del trabajo).

Por la carretera blanca,
Los vencidos van llegando,
Poco a poco, poco a poco,
lentos, hundidos, doblados.
En la sombra de sus rostros,
huellas de hambre y cansancio
de horas febriles, muertas
y cabellos despeinados.
Ya no hieren los rencores
En los pechos apagados.
En las ruinas sagradas
les esperan los soldados:
Sonrisas de caballeros,
abiertos en cruz los brazos:
– Venid, los hijos perdidos,
venid aquí, descarriados.
¡La sangre de nuestros héroes
os tiene recuperados !.
La Patria –al fin es la Madre–
os extiende ya sus brazos.
– ¡Viva España, camaradas!
¡Camaradas, viva Franco!


Van llegando los vencidos,
los vencidos van llegando!.


Celso Emilio Ferreiro Minguez.


Puedes enseñársela esta carta a cualquiera, joven o viejo, quien quieras. Por mi parte no tengo de qué avergonzarme. Continúo siendo el mismo. No cambié fundamentalmente desde 1929.
Se publica lo de Castelao. Ya está en la imprenta y hoy te mando Otros relatos furtivos. Lo de Castelao sólo puede publicarse aquí. Ya lo leerás. Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina, para ti, Rosendo, Xosé y saludos para José Luis, Ángel, Marentes, etc. Y en especial para Mariluz. Otro muy fuerte de:

Seoane

1969-10-26
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969
Montevideo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969 en 26/10/1969


Montevideo, 26 de outono de 1969

Sr. D. Luis Seoane
Montevideo, 1985. Piso 13
Bos Aires

Benquerido amigo:

Con moito retraso, resposto a súa amabre carta, de data 1 de setembro derradeiro. Non o fixen denantes, agardando a chegada de Canabal, cousa que acaba de acontecere.
Asegún Canabal, a frase churrasqueira de vostede (“a xente moza dalá ten boca de frade pra pedir...”) parece confirmarse. E digo parece, porque teño a impresión de que o informante (concretamente Salvador de Lorenzana) supoño que olla por riba do lombo á xente da UPG ou porta da orgaización. En fin, Fernández del Riego díxolle que no asunto de Manuel María había moito ruído e poucas noces, e que non facía falta que deixara diñeiro algún... O mismo Canabal quedou moi solprendido. Nembargantes, nós, desde eiquí, acabamos de remesar 5.000 pesetas.
A Xunta Departamental de Montevideo acaba de concedernos por unanimidade, os seguintes nomes galegos pra nomenclatura (vala a redundancia) das rúas da cidade: Castelao, Emilia Pardo Bazán, Curros Enríquez, Antonio Pereyra, Joaquín de la Sagra, Ramón del Valle Inclán, Lugo e Santiago de Compostela. Fixemos unha escolleita de figuras que tiveron aituación importante na época da colonia (como Xaquín da Sagra, irmán do famoso naturalista), no ensino do Uruguai (Antonio Pereyra), e logo mezclamos figuras literarias (que non están na nomenclatura) con Castelao, ademais de Lugo e Santiago (que eran os únecos lugares importantes sin desiñar). Pois ben, en xaneiro, aproveitando que se cumpren vinte anos da morte de Castelao, pensamos inaugurar oficialmente a rúa que o relembrará, pra sempre. Queremos facerlle un bo homaxe, dándolle un caráuter eminentemente político (agora ca Embaixada franquista está á ofensiva, sin que nadie lle pare os pés). A idea que temos, polo de agora, é adicarlle unha praca de mármore. Pro gustaríanos moito que vostede nos aconsellara ao respeito. Tamén pensamos faguer unha mostra bibliográfica.
Tivemos carta de Díaz Pardo, donde nos di cos cartos obtidos na venda dos grabados debemos de mandarllos a vostede. Faltan dúas persoas por pagar (supoñemos que Canabal tamén mercará algunho). Tan pronto solucionemos este incomenente e viaxe alguén do Patronato a Bos Aires, arreglaremos todo. Asimesmo, dinos co envío das cerámicas en tránsito, en barco arxentino, non é posibre, pro entendemos que debeu habere outro xeito de que veñen. Parece que Alonso Montero faloulle moi ben do Patronato. En fin, pras XV Xornadas de Cultura Galega, con tempo, quizaves todo se arranxe. Vostede dixera nalgunha vegada que poderían vir tapices. Non deixe de confirmarnos si elo é fautibre aínda. E nada máis por hoxe, como non sexa que lle adxunto un anaco de De Frente, o xornal de máis tiraxe, sobor Manuel María. Lembranzas prá súa muller. Unha aperta forte.

Pereira

P.D. Mandámoslle catálogos xa a Patiño (e 100 a Díaz Pardo).

[Anexo.]

Montevideo, Lunes 20 de octubre de 1969
La Semana Literaria
Poeta Gallego
Manuel María F. Teixeiro nació en Outeiro de Rei en la Terra Cha, provincia de Lugo, Galicia, en 1930. Es el escritor gallego más fecundo entre los surgidos en las últimas décadas, su obra ha evolucionado de un ensimismamiento existencia a un realismo histórico directamente unido a la problemática gallega. En este sentido, su producción más reciente (Mar Maior, Remol, Proba documental) constituyen un aporte a la poesía social. Arrestado en los primeros meses del año en el curso de un recital efectuado en la Facultad de Ciencias Políticas y Económicas de Madrid, salió en libertad previo pago de una fuerte multa. El poema que hoy presentamos pertenece al libro inédito Remol, y es una muestra de la Galicia, sumida en la miseria del minifundio, que se integra en las luchas del Tercer Mundo y proclama la necesidad de cambios radicales no ya en su reducido ámbito , sino en todo el territorio español. La versión al castellano pertenece al propio Manuel María.
NOTICIAS
Escribo en febrero, bien metido en la segunda mitad del siglo veinte, para decir que de Seoane, en el valle de Lemos, hoy marcharon quince mozos, quince, al extranjero. Y de Gueimonde, allá en Pastoriza, donde nace el Miño, se fueron otros veinte. Los diarios no traen destacados estos sucesos que, a lo mejor, no tienen importancia y son ya casos previstos y estudiados en los grandísimos Planes de Desarrollo. Todos estamos muy tristes –es la pura verdad– y cruzados de brazos contemplando como la tierra se queda poco a poco sin hombres que la trabaje, sin pechos amorosos y viriles que siembren amor en sus entrañas. Filas e filas de hombres mozos, la mocedad en flor, la flor de la mocedad, los más decididos y valientes– buscan los caminos que los conducen a tierras, abundantes, productivas en las que pueden hallar pan y trabajo. ¡Es la protesta muda, irrebatible, contra la miseria, el hambre, el mal pasar..! ¡Es la protesta terrible, silenciosa! ¡Son las razones del hambre, de la miseria que les dan a estas gentes una potente fuerza de gigantes para poder abandonar sus campos en busca de pan y de trabajo! ¡Nosotros quedamos huérfanos, tristes, llena de asco y horror el alma! ¡Y en el recoveco más íntimo del pecho también nos nace a nosotros –tan arraigados– el deseo irreprimible de emigrar..!

1969-11-12
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 12/11/1969

12.11.69

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una mía antes de emprender viaje a Barcelona. En Madrid estuve almorzando con Chávarri. Allí dejé los tapices que te decía para ese congreso-exposición. Me zafé de intervenir en él pero me atraparon para intervenir en otro que se celebra a continuación sobre diseño industrial y me han puesto por tema: “El diseño factor de desarrollo económico”. Me dijeron que era necesario que aceptara como base para dar entrada al congreso de aquí, el cual están, siguen, en la idea de celebrar en mayo, en Sargadelos. Por mí no va a ser obstáculo y haré esa comunicación. Claro que toda esa gente está con mucho miedo de que los cambiantes cambios recientes les cambien a ellos también. Vamos a verlo. Pienso que acaso, si se celebra podríamos hacerlo coincidir con la inauguración oficial, o no oficial, de la fábrica. Darle dos vertientes: una técnica con el congreso y otra histórica con un par de conferencias como pensábamos. Y acaso para que no fuese una empresa industrial comercial la que se arrogase estas cosas, que fuese la empresa la que ofreciese el marco y el colegio de arquitectos o bien este y la Academia Gallega invitasen a los actos. Son ideas al vuelo. Y tiempo habrá de irlas perfilando. En Barcelona estuve con Basilio y los del Centro Gallego. Cenamos una noche con Risco en el Canari de la Garriga, y nos hemos acordado, naturalmente, de ti. Te esperan.
Sigo preocupado con la otra invitación que te hablé para ese colegio de Santiago. Vamos a ver. Sargadelos sigue siendo una empresa clandestina sin cupo de combustibles. El subsecretario cambió pero el Ministro ascendió a la cartera de Asuntos Exteriores. Vamos a hacer un desesperado intento en Lugo aprovechando la coyuntura a ver qué pasa.
Anúncianos cuando salís de ahí y el itinerario.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja, Vuestro

[Díaz Pardo]

1970-01-20
Carta de Seoane a Palmás. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1970 en 20/01/1970


La Coruña, 20 de Enero de 1970

Sr. D. Ricardo Palmás
Buenos Aires

Querido amigo:

Llevamos ya unos días en La Coruña y necesito la dirección de José A. Fernández, el que fue gerente del Centro Gallego para reanudar mi colaboración con la radio. Nunca tuve su dirección, solamente el teléfono, que es 740-4770, debo escribirle y mandarle mis notas. Le rogaría me la proporcionase lo más rápidamente posible.
Conseguimos algún disco en Londres para usted. Casi todos agotados. También los “test” para Martínez Romero, de quien recibimos una felicitación de Año Nuevo cuando llegamos al Castro. Galicia está lo mismo que hace unos meses y lo que más se nota es la indiferencia desdeñosa del pueblo gallego, en general del español, es decir, de lo que queda del pueblo gallego, pues lo más joven y enérgico emigró o está emigrando. Estuvimos en Londres con Ramón Lugrís y le recordamos; en Barcelona con Losada, y con Patiño y Álvarez en Madrid, trabajan lo que pueden. Losada prepara cursos y trabajos literarios. Patiño tiene hecha más de una exposición. Por mi parte preparo la exposición de Madrid y nuevas piezas de Sargadelos, fábrica casi terminada y que resulta modelo en su género. Ya hablaremos de todo al regreso o ya escribiré nuevamente. Por favor envíeme la dirección de José A. Fernández, si no no tengo a quien dirigirme para esta cuestión de la radio.

Un gran abrazo de los dos para todos, Inés, Pilar y Tito y para usted:

[Seoane]

1970-04-04
Carta de Palmás a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1970 en 04/04/1970

Buenos Aires, 4 de abril de 1970

Meu querido amigo:

Entereime polo Alonso Montero que nistes días espón en Madrí. Non dubido do seu ésito. Cómo vai o arranxo de nova casa? Nunha revista madrileña lín o plan urbanístico da Cruña, que é mui interesante. Ollei unha panorámica da cidade onde aparez o edificio onde viven, unha maravilla de lugar.
Mandeille á Fundación Penzol un informe de proieto de pesquisa sobre a prensa da coletividade galega de Bs. As. desde 1879 deica 1960. Vamos ver si o aproban. Traballei nel con dous compañeiros da Faculdade. Pode resultar un estudo interesante.
Coido que o meu traballo en Galicia vai ser sobre a violencia en Galicia, fundamentalmente as rebeliós campesinas. Polo de agora estou recollendo información e bibliografía sobre o tema doutros países. Prégolle me envie a información que Vd. teña, porque teño que evaluar si é importante o tema e si paga a pena realizalo.
Vin unha revista dirixida por Sigfrido Radaelli, non me lembro o nome, a reprodución en branco e negro do seu retrato do Che.
Da colectividade pouco lle podo dicir, continúo alonxado dela. O xoves santo morreu o Puente. A filla non deu aviso a ninguén, a súa enfermedade estivo chea de pelexas antre a filla e maila muller. Levou a morte que merecía. O Instituto Arxentino de Cultura Galega vai reeditar en long-play os discos da coral “Terra Nosa”. Editouse o libro dos Xogos Froraes, naturalmente mui malo. A revista do Centro Galego ten por direitor a un señor de apelido Barreiro que é membro da C. Direitiva.
Entereime que o Laxeiro anda por acó, coido que está arranxando unha retrospectiva.
Chegoume a circular sobre a fundación do Museu de Arte C[arlos] Maside. Alégrome muito que a empresa xa esté en marcha. Cando veña veremos que se pode facer pra continuar recollendo material.
Cándo voltan? Unha forte e cordial aperta pra Maruxa e Vd.

Ricardo

P.D. Lembranzas de Inés, Pilar e Martínez Romero.

[Manuscrito na marxe esquerda:] Recebeu o enderezo de Fernández?
Meu enderezo atual é: Santa Fe 3205- 2º, 32, Cap. Fed.

1970-04-15
Carta de Seoane a Palmás. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1970 en 15/04/1970


A Cruña 15 de abril de 1970

Sr. Ricardo Palmás
Buenos Aires

Meu querido amigo:

Recibín a súa carta, data 4 diste mes. Viñemos de Madrid o domingo derradeiro denantes de rematada a esposición, remátase hoxe, polo meu traballo eiquí. Resulta dun gran ésito. Moitas críticas, moi boas i estensas, afirmándoa como unha das millores esposiciós da temporada, moito púbrico mozo e algunhas ventas. Estou, pois, moi contento polo resultado. Matino que a proposición de vostede pra Fundación Penzol tenlles de interesar, coma ten interés o posíbel traballo sobre a violencia en Galicia e as rebeliós campesinas dende a Edade Media deica Castrelo de Miño, cun capídoo moi interesante que tería de sere o referido ao movimento agrario dirixido por Basilio Álvarez na segunda decena deste século. Comprendendo na violencia a emigración, que é outra forma de violencia.
Non sei nada da coleitividade. Supoño que o Instituto Arxentino de Cultura Galega é a Comisión de Cultura do Centro Galego, unha coleción de badocos sen remedio. O señor Barreiro da Agrupación Unión Galega puxérono seguramente porque en algún tempo terá feito o boletín do sindicato de cortadores, ó que pertenecía. De Galicia non sabe nada. É boa persoa mais xa un pouco ido. Voltaremos nos derradeiros días de Maio.

Unha aperta moi forte para Inés, Pilar e Martínez Romero e pra vostede de Maruxa e miña. A Inés escríbolle tamén:

[Seoane]

1970-04-15
Carta de Seoane a Scheimberg. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1970 en 15/04/1970


La Coruña, 15 de abril de 1970

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Acabamos de regresar de Madrid, llegamos hace dos días, la exposición constituye un éxito, excelentes críticas, bastante público y unas pocas ventas. Se clausura hoy y me vine por cuestiones de trabajo aquí. También dejé en Madrid más de cincuenta dibujos para Martín Fierro que saldrá en septiembre. Antes de comenzar a ilustrarlo, suponía que iba a resultar un Martín Fierro galleguizado y al terminar de hacer los dibujos, repasándolos, me pareció bastante criollo. Al editor le gustaron mucho. Me harté de hacer indios, gauchos y milicos, deteniéndome mucho más en ilustrar a Hernández en su narración que en los trajes, pues sospecho que Martín Fierro, el gaucho Cruz, o el viejo Vizcacha de haber existido, no lo sé, no andaría vestido demasiado fielmente a las prendas que se exhiben en el Museo del Parque Lezama, en casos más propios de estancieros que de peones. Todo esto aparte de las cabezas-jarras para hacer en porcelana y de los dibujos de murales para la nueva fábrica, también de porcelana, de Sargadelos. Una fábrica notable en su arquitectura que sigue la forma circular de las antiguas edificaciones célticas de las que quedan ejemplos en Galicia y en la Asturias del límite gallego y que se unen al paisaje montañoso, ondulado, de estas regiones. Los murales se hacen en porcelana y pizarra, muy abundante esta en Galicia, así como el caolín del que se hace la porcelana. Trabajé, pues, bastante y proyecto hacer algunas nuevas obras antes de regresar.
Me llegó la carta suya por partida doble a Madrid y a La Coruña, la de Madrid la recibí en el momento de la inauguración de la exposición, la llevó Carmen, la hermana de Maruja, de manera que los tuvimos presentes tanto Maruja como yo, en ese día, a usted y Aída, muchas gracias. España está pasando un momento de falsa euforia. Encandilados con los elementos mecánicos, desde el auto al lavaplatos que la población posee a plazos. La televisión corrompe la cultura heredada del pueblo y en las aldeas, fomentados por el Estado, se abren teleclubs. En los últimos diez años, según estadísticas de emigración, han emigrado de Galicia más del 50% de su población, precisando, de la población comprendida entre los 18 y 45 años, la mejor, la de mayor energía y capacidad física. La tierra la trabajan los ancianos y niños creciendo el subdesarrollo hasta el punto de alarmarse el gobierno o aparentar estar alarmado, pues la emigración, como el turismo, son un negocio para la Hacienda española. Las gentes no confían en nada, únicamente en las mejoras que puedan aportarle individualmente la emigración y la posible aventura que ésta significa. En Terranova, hay miles de gallegos dedicados a la pesca, como en Australia son peones, o en Noruega, marineros, en general, sin contar todos los que trabajan en oficios o de peones en Europa Occidental. Se calcula en más de un millón salidos en los últimos diez años. Éste, Galicia, es un país de gente probablemente bondadosa, pacífica, resignada. Hubiese sido más útil, parece, desde el punto de vista del posible progreso colectivo, que fuesen exactamente lo contrario, más capaces para el crimen y la trampa que para la paz y la compasión. También el modo de ser de un pueblo, su desdén por las normas, resulta que influye en su prosperidad. Me doy cuenta del cinismo de lo que afirmo, pero es que estoy contagiándome del nada dudoso cinismo de la realidad política que nos toca vivir, al parecer en cualquier parte de la tierra. Pero no quiero escribir una carta pesimista, no soy pesimista y creo en la ira que se despierta algún día en las gentes buenas. Creo, pues, en la posible ira de Galicia y en la ira a lo mejor cercana de los pueblos del mundo contra el hipócrita pragmatismo de los burócratas gobernantes y tecnicistas.
Perdóneme el disparate de esta carta. Suponemos que Aída recibió una carta de Maruja en contestación a la de ella donde le comunica el accidente de los Golubof, también le escribió a Luisa en la misma fecha.

Un gran abrazo para ustedes dos de Maruja y mío, para todos los amigos, de:

[Seoane]

1970-05-30
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1970
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 30/05/1970


Habana, 30-5-70

Queridos Maruxa e Luis Seoane:

Supoñemos que están vostedes en Buenos Aires, pero ben sabemos que pode non ser así. Pode ser que estén no norde de América, en Suíza, Alemania, en fin... no mundo, nalgún ponto do mundo anque sempre en Galicia e sempre tamén en Buenos Aires. De cote vos sentimos moi perto de nós, asociados a toda imaxe elevada, a todo feito noble.
Coa presente, vai un recorte de España Republicana sobor do Museo de Arte Carlos Maside. Malia que non puido saír (asegún o director, non coupo) un recadro que prepara coa transcripción dun fragmento dunha monografía escrita sobre arte galego, editada polo Centro Lucense, coido que en 1961, onde vostede apontaba a necesidade dun Museo Galego especializado. Esta creación dagora paréceme estupenda. Colaborarei con vostedes. Ando a percurar artigos e incruso obras. (Dei cun traballo sobor do humorismo de Castelao –José Francés, El Fígaro, Habana 1921).
Na Sección Gallega do Instituto de Literatura e Lingüística da Academia de Ciencias, imos facer unha esposición de Tapas de Luis Seoane, ou Tapas de Seoane, ou Portadas de Seoane (o tiduo xa o veremos). É un centro cultural de prestixio. Ahí fixemos a esposición bibliográfica sobre Castelao, e a de Libros Gallego editados en América (que inda está andando).
De nós? Amais de todo o que supón o traballo neste país en Revolución, un traballo de emoción cotidiana, Anisia anda a escribir narraciós e teatro pra nenos. Eu: ten Isaac pra editar O cabaliño de buxo, e findei unhos poemas Poeta na Habana. Que hai de Cuco rei... (simpático título). Apertas fondas

Neira

1970-06-26
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970 en 26/06/1970

Montevideo, 26 de xuño de 1970

Estimado Seoane:

Novamente, estamos amolando, co gallo da próisima saída de Bajo la doble águila. Galicia en el reinado de Carlos v.
Adxunto un folletiño que fixemos á maneira de pre-suscriución, e no que hai un pequeno erro, xa que debe figurare Galicia en el reinado... e non Galicia en el reino, etc. Tal como faláramos por teléfono, pregámoslle que nos faga a tapa ou carátula do libro, que debe tere as mesmas dimensións de Versos pra cantar en feiras e romaxes, de Manuel María. Non así o lomo, posto co númaro de páxinas vai andare polas 300 (trescentas). O seu traballo é de certa urxencia, xa que queremos pubricar o libro en xulio.
No día de hoxe, sacamos as cerámicas da aduana (viñeron unhas 150). Os debuxos pedidos a Patiño da Estampa chegaron nantronte (a maioría sen firmas e sen precios, séndonos praiticamente imposibre facer un catálogo axeitado; vostede dirá). Como estabamos no aire con todo, (o devandito, ademais da Mostra Bibriográfica adicada a Castelao) o 25 de Sant-Yago. No mesmo subte, faremos a Mesa Redonda de que lle falei. O tema será: Castelao artista, político, home, tomando parte, ademais de vostede (na parte correspndente a artista), o Dr. Cancela e o profesor Vidart. En fin, xa lle confirmaremos a data, anque xa lle adiantamos que no xantar de confraternidade, o domingo 26 queremos telo con nós (e, por suposto, á súa moi apreciada dona).
Acaba de saír nos xornales de eiquí a sentencia por dous anos pra Méndez Ferrín. O Patronato xa remesou unha nota ao Ministro de Xustiza e ó Presidente da Suprema Corte, dándolle logo espallamento. Agora estamos matinando levare o asunto ó Senado do Uruguay, onde temos algunha influencia. E quizaves algo máis...
Adxunto tamén os recortes e conseguintes do caso.
Polo de hoxe nada máis, como non sexa decirlle que tan pronto teñamos o programa das XV Xornadas de Cultura Galega (invitamos a Basilio Losada pró 27 no Paraninfo da Universidade; por certo que sería bo que me dera datos ideolóxicos de el), mandarémoslle un feixe. Reciba (cun saúdo garimoso prá súa compañeira) unha aperta irmán.

Pereira

P.D. O meu novo enderezo é: Cebollati, 1744. Apartado 903
Montevideo.
O teléfono é o mesmo, ou sexa: 40.20.08

1970-06-29
Carta de Seoane a Rey. 1970
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rey. 1970 en 29/06/1970


Buenos Aires, 29 de Junio de 1970

Srta. Beatriz Rey
Madrid

Querida amiga:

Acabo de recibir carta de Montevideo donde me dicen que recibieron los dibujos, pero algunos sin firma y desde luego sin precios. Lo de la firma no sé cómo puede solucionarse pues ni siquiera conocerán por el estilo, seguramente, a los autores. Sin embargo creo que hay que buscar una solución. Por mi parte no puedo comprender cómo se pueden enviar dibujos, o cualquier obra, a una exposición colectiva sin que el autor se identifique. Quisiera que, por favor, hables con Patiño. No se pueden exponer como anónimos. En Montevideo están desolados por la carta que acabo de recibir, e interesaría mucho que le escribiese inmediatamente a Fernando Pereira o al Presidente del Patronato de Cultura Galega. Es muy importante y urgente, ellos deben hacer el catálogo. Perdóname que te escriba a ti, pero pienso que únicamente tú puedes hacer esta gestión de modo que sea eficazmente rápida. Recibí carta de Tamames. Le envié los bocetos. Parece que le gustaron y deben adaptarlos, según me dice, al conjunto de la propuesta que formulan. Propuse un paralepípedo gigante con escenas de conquistadores españoles en los Andes en una de las caras, y de libertadores de América, también en los Andes, en la otra. En las dos caras menores irían fragmentos del poema “La Araucana” de Ercilla y de la “Oda a Roos[e]velt” de Rubén Darío. Se haría a cuatro tonos, tres de piedra de Castilla y uno de pizarra de Galicia.
En Buenos Aires está en este momento la Orquesta Sinfónica de Moscú; una compañía de teatro francesa, una italiana del Teatro San Babila de Milán y está por llegar en estos días otra de títeres de Nápoles, creo que miden 1,50 mts. de alto y constituyen por sí solos, según propagan, una obra de arte. La vía Láctea, Z y Los verdes años, esto en cine, además de otras muchas de las que hemos visto unas cuantas. Acaba de estrenarse Historia inmortal de Orson Welles, una verdadera joya, un cuento como de las mil y una noches, una narración oriental con cuatro actores soberbios. Maruja te contará.
Perdóname por pedirte el favor de que Patiño logre que identifiquen los dibujos.

Abrazos y saludos muy cordiales a tus padres, hermanos y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

1970-07-08
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970 en 08/07/1970

Montevideo, 8 de Sant-Yago de 1970

Esimado Seoane:

Aínda non tivemos novas de Patiño, pro igoal lle escribo pra poñelo en antecedentes de algunhas cousas.
Falamos con Canabal con respeuto aos catálogos, quedando, en principio, de facer algo menos caro (por exemplo, poucas reproduciós, etc.). A verdade é que me costou convencelo, xa que co libro de González López ten moitos gastos (por certo, que quedamos moi ledos coa súa fermosa carátula). A malo de todo é co tempo pasa a présa. Do que mandou Patiño, hai en total 48 (corenta e oito) debuxos e grabados. Temos cáseque a seguridade de que 9 traballos son de Gallego (sen tiduo) (debuxos), 14 de Patiño, 12 de Ortiz Alonso, 2 de Calabuig (así aparecen firmados), 4 de Beatriz Rey e 2 de Rosendo (tamén así firmados). Os 5 restantes son: 1 Cabeza de sevillano (sen firma), 1 O circo sevillano (sen firma), 2 Escala (coido que de Patiño) e 1 debuxo cunha cabeza dun home, que parez rubricado por Datas. Os pirmeiros 43, menos os posibres de Ortiz Alonso, viñeros sen tiduo. Non temos, ademais, os datos biográficos de Calabuig e Rosendo. En fin, co este panorama, e sen resposta de Patiño, vostede dirá que faguemos.
O programa das XV Xornadas de Cultura Galega, de maneira sustancia (en prensa) será:
Do 25 de xulio ao 5 de agosto
Mostra Bibriográfica de Castelao.
I Feira de Cerámica.
Eisposición de Debuxos e Grabados. (Est. Pop. Galega)
26 de xulio
Xantar de confraternidade.
Entrega da Losada Castro a Ánxel Rama.
27 de xulio
Conferencia de Losada Castro (Universidade).
30 de xulio
Mesa redonda sobor o tema: Castelao, artista, político, home. (Tomarán parte Seoane, Cancela e Vidart).
Denantes de todo: queremos telo no xantar E QUE FALE (a ser posibre da situación na Terra). Prego resposta rápida a esto.

Por hoxe nada máis. Saúdos prá súa dona, cunha aperta forte pra vostede.

Pereira

[Anexo.]
[Manuscrito.]

Montevideo, 11 Sant-Yago 1970

Estimado Seoane:

Eiquí están os datos remesados por Patiño:
Alfonso Gallego 8 debuxos a lápiz.
*Ánxel Sevillano 2 debuxos a pruma.
*Francisco Escalada 2 grabados linóleum.
*Alberto Corazón 1 grafía [Non entendo]
*Federico Calabuig a) Xilografía. b) ...grafía [Algo así como Gerigrafía/s)
Ortiz Alonso 10 monotipos
Alberto Datas 1 debuxo (Un rostro)
Beatriz Rey 4 papeles recortados e pegados (sic)
*Rosendo Díaz 2 debuxos (paisaxes xeométricos).
R. Patiño 16 {4 grabados follas meianas
12 debuxos-
Total: 48
Como pode ollar, o detalle, por artistas, está xa craro, pro non así os tiduos. Tampouco as biografías dos que siñalo deste xeito: *
Entendo que no limiar do catálogo vostede debe faguer referencia ao feito ca Estampa (e mais o Patronato) adican a Eisposición Castelao, co gallo dos 20 anos do seu finamento.
Ao mesmo tempo que fago esta nota, estou tratando de que un fotógrafo amigo teña os retratos pra mandarlle polo amigo portador da presente.
Nesta somán teremos rematado o programa das xv Xornadas de Cultura Galega, sentindo moito, moito, non telo con nós no Xantar. Adxunto, simbolicamente, o menú. Logo mandaremos o devandito programa.

Saúdos pra súa dona, cunha forte aperta de

Pereira

[Anexo.]
[Manuscrito.]

(2ª nota)
O amigo fotógrafo non me fixo o traballo. Polo tanto, pra gañar tempo, mando polo amigo Cambre a laboura correspondente a cada artista orixinal. Como volta a Montevideo o martes, supoño que terá tempo de preparar vostede o borrador do catálogo.
De Sargadelos e do Castro mandounos catálogo Díaz Pardo.
Andamos moi mal de cartos. Acabamos de arranxar un local en preno centro da cidade que nos saie nun ollo da cara.

1970-08-20
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 20/08/1970

Buenos Aires, 20 de agosto de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Te escribo rápidamente. Necesito una colaboración breve, firmada por Fernández Ollarnovo en idioma gallego, de no más de 500 palabras sobre algún asunto candente para Cuco-Rei, cuyo primer número sale en los primeros días de septiembre. A partir de ese número saldrá cuando pueda, cada dos meses, cada medio año, cuando pueda. Soy su único mecenas y serán cuatro páginas en papel de color que se distribuirá gratuitamente. Espero que tenga el mismo espíritu de Galicia Emigrante.

Te escribo de prisa. Envíame urgentemente la colaboración. Preferentemente sobre un tema económico. Me debes carta. También debes tener en tu poder unos catálogos y el afiche de Paul Klee.

Un abrazo a Mimina y a todos de:

Seoane

1970-08-31
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970 en 31/08/1970


Montevideo, 31 de agosto de 1970

Estimado Seoane:

Prégolle que me perdone pola tardanza en remesarlle o traballo que adxunto, do que remato de facer a copia, en previsión dalgún posibre eistravío. Andiven moi atarefado.
As poesías son (ó meu modesto entendere) abaneantes, de grandeira forza, cáseque ópticas. Van a sere, dende logo, comprometedoras pró Patronato (hai que tere en conta o intre que vive o Uruguay, cada vegada menos liberal). Nembargantes, hai que pubricalas. Coido, ademais, que si se confirma que son de X. L. é verdadeiramente un aito solidario, que é, en definitiva, a nosa misión. Quenes son tan limpos, merecen iso e moito máis. Agora unecamente queda por resolvere o problema económico, que é bastante serio.
Tivemos carta de Patiño. Amóstrase moi ledo pola nosa saída ao eisterior da Estampa e tamén polo catálogo. Mandounos o enderezo dos que estiveron presentes este ano e os de outros artistas, o coal é moi importante pra nós, xa que desa maneira espallamos millor a laboura que levamos a cabo.
¿Que podemos facer ó próisimo ano? Non hai posibilidade de traer algo novo da terra? ¿E de vostede? ¿Non podíamos orgaizar algo de vostede como, por exemplo, grabados, que son de fácil traslado? ¿E aquela vella ideia dos tapices?..
Xa nos respostou Díaz Pardo, enviándonos unhas cartas que necesitábamos de Sargadelos de Do Castro. Agora estamos facendo os trámites pra logo podere arranxar o dereito a vendelas, que levará uns dous meses. Está prauticamente comprometido todo.
Antre nós non temos porque andare con gabanzas, pro necesito decirlle que na Xuntanza seguinte ás Xornadas fixemos un análisis fondo das devanditas Xornadas de Cultura Galega... e todos estivemos de acordo ca Mesa Redonda foi un éisito moi a ter en conta pra outras vegadas (polo seu caráuter didáutico, pola receutividade do púbrico, etc.) sendo vostede, sen dúbida, a figura central. Algunha xente, que o coñecía somentes de nome, quedou impresionada. Impresionada da súa enteireza, vitalidade sin acougos, fondura...

Polo de hoxe, nada máis. Agora novas, sen présas. Recordos garimosos pra Maruxa, súa dona. Reciba unha aperta irmán.

Pereira

1970-09-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 14/09/1970

Buenos Aires, 14 de septiembre de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Contesto tus dos cartas, 31/VIII y 7/IX. Fui recibiendo las notas que enviaste –hoy el número de Chan– que te agradezco mucho. Naturalmente que me interesan. No me niego a reconocer que recibo cartas tuyas, me niego a admitir que consideres cartas cuatro líneas de saludo y una firma, que son la mayoría. Tengo todas tus cartas presentes en lugar especial y aparte sobre mi mesa, saturada de papeles, libros, dibujos, etc., pero en orden, en mi orden. Yo no podría trabajar como tú rodeado de pequeños cajones, estantes, como en un dibujo de Dalí. No, por mi parte no creo seas muy ordenado, sino lo contrario –por muchas carpetas individualizadas con rótulos, que tengas– y bastante desmemoriado. En ninguna carta tuya me dijiste que habíais hecho sesiones de cine-arte en Sargadelos y en el Castro y ni en tu carta, donde por vez primera me escribes de ello, 31/VIII, me dices de qué películas se trata y de si habéis hecho algún tipo de programa para orientar a los espectadores, etc. como si todo eso no me interesase. Tampoco recibí lo de Tudela, no sé qué es. Tú dices: “Te envié lo de Tudela”, pero no sé de qué se trata, ni cuál Tudela es, el de Madrid o el de La Coruña. Y lo peor es que te pregunto todo esto, me quejo, y no me contestarás quizás nunca a esto porque mi carta, esta, seguramente no va a una mesa como la mía, supuestamente desordenada, sino a un estante o a un cajón, o a una carpeta y no vuelve a verse porque crees tenerla sabida de memoria y muy bien conservada, en cajón, estante o lo que sea, y ya rotulada. Dime al menos qué es lo de Tudela y cuáles fueron las películas y qué aceptación han tenido. Cuco-rei saldrá dentro de diez días aproximadamente. Muy buena la colaboración. Era la necesaria. Y muy bueno un largo poema de Varela. Creo que voy a arruinarme haciendo Cuco-rei, lo haré de vez en cuando. Hice una serie de pequeñas notas sobre asuntos diversos. No me refiero en el primer número a Sargadelos ni al Museo, lo hice extensamente por radio. También me gustaría saber si se extendieron los murales de Sargadelos como habíamos quedado. Con ésta te envío el artículo sobre el Museo para el Cuaderno. El sumario era: Arte Gallego contemporáneo y Museo Carlos Maside que debo hacer yo, según quedamos ahí. Tú harías un artículo sobre Sargadelos y otro sobre la arquitectura del edificio y Albalat. Por mi parte haría el Cincuentenario de Nós y tú sobre Diseño Industrial en Galicia (Barcos de pesca “el Vigo”) aportes interiores de pesqueros, máquinas, etc.,... sobre la mesa de comedor, el mueble para oficina (ese que aprovecha el máximo la telefonista), máquinas para cerámica, etc. con fotografías. Luego iría en la sociedad Antología el estudio sobre arte gallego de R[afael] Dieste publicado en la Revista del C[entro] G[allego] de Buenos Aires y un apéndice con el trabajo de Alberto Sáchez. En la sección Notas una (tuya) sobre el IV Congreso de diseño industrial. La declaración del Laboratorio de Formas la hice en 1968, debe estar en un cajón o carpeta tuya. Aquí tengo sobre mi mesa, claro está, el sumario, de tu puño y letra, escrito sobre otra mesa, de común acuerdo, en La Coruña. Siento no poder encargarme de hacerlo yo. Tenía pensado un cuaderno muy original que fuese el resumen de toda mi actividad gráfica pero no pudo ser en este viaje pasado por todas las prisas necesarias ocurridas. Hoy te envío el artículo del Museo. La semana que viene el de arte gallego.
Sabía lo de Baltar. Se lo dijo no sé quién a Lala en vísperas de embarcarse ésta a España. Me duele muchísimo lo de Paz Andrade, a quién escribo hoy o mañana. Lo haré naturalmente a Vigo, pues no me dices en qué clínica está en Santiago y supongo estará en vías de recuperación.
Me alegran las noticias que me das de donaciones para el Museo, de Álvaro Gil, de la viuda de Ánxel Xohan, de Alonso Montero. Cuando vuelva, no sé cuando, me dedicaré casi exclusivamente a él, pues hay que hacer algo ejemplar. Te envié el catálogo de Paul Klee y el afiche de la exposición de Buenos Aires, y un catálogo de la exposición de Estampa Popular Gallega en Montevideo por correo aéreo certificado, salió antes de mi última carta, exactamente el 18 de agosto, también el mismo día que se lo envié a Beatriz, no me dices si lo has recibido o no. Ahora te enviaré el catálogo y suplemento de la exposición del Bauhaus. Es algo muy importante. Te darás cuenta por el catálogo.

Un gran abrazo para todos, especialmente para Mimina, José y la gente del Castro, de Maruja y mío. Y otro fuerte para ti de:

Seoane

Nota: En uno de los cuadernos hechos ahí de “Documentos de trabajo” del Centro de Diseño, que tú me diste en vísperas de salir de ahí, el de menos páginas, se anuncia en el índice un trabajo titulado: “I. Díaz Pardo y el Laboratorio de Formas de Galicia…” en la pág. 103 y el mío, el que yo tengo, termina en la página 102 y no trae este trabajo. Te agradecería me lo enviases.

S

1970-09-14
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 14/09/1970

Sargadelos, 14.9.70

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Ayer volví a estar en Santiago con Valentín, en el Policlínico, donde continúa en observación (en mi anterior te hablé de esto). Va un poco mejor dentro de la cosa difícil. Parece ser que se trata de una cosa vascular de origen cardíaco. Sigue acordándose de ti y le conté lo que sabía, que no es ciertamente demasiado. Desde luego si salva de esta creo que le van a quedar un poco recortadas las alas de su actividad.
Eso de Cao en el Eco de Galicia de Bs. As. si no me precisas un poco la fecha no vemos forma de que aparezca. Estuvo Xosé buscándolo allí y no hay manera. A lo mejor viene en alguno de los números que les faltan.
Del Museo no hubo más novedades que las que te referí últimamente. Recibo la revista del Centro Gallego de ahí y veo que en su extraordinario ni se enteran de la inauguración del Museo ni de lo de Sargadelos. Pero exactamente le sucede lo mismo a Grial en el último número que correspondía enterarse. Hay cosas que no dejan de ser curiosas y que rebasan los compartimentos generacionales.
Yo no salgo de Sargadelos. No puedo. Últimamente tengo también enfermo a Andrés Varela. Y esto por ahora está lleno de problemas lógicos de su crecimiento y de la formación de los encargados. Lo peor es que hay otras cosas fuera de toda lógica que lo atacan. Ahí tenemos a la Hacienda de Lugo dispuesta a darle un ataque frontal. Utilizando simplemente la suposición, y naturalmente una invención malintencionada, pretenden algo que acabaría con la empresa antes de final de año. Claro está que no tienen base legal para conseguirlo (tampoco la tenía el de industria). Terminé enfrentándome yo con el abogado del Estado y terminé mal pues me obligó a decirle unas cuantas verdades. Está claro que Sargadelos no tiene protección de arriba, más bien molesta. Y en lugar de ser tolerante con una empresa que empieza, por lo menos tolerante, se inventan cosas por encima de lo real para perjudicarla. Contribuye a ello la sospecha de que esto costó mucho más dinero que lo que en realidad costó y hay una cierta intriga de la procedencia de ese dinero y de su intención. Yo no me pude contener y dije unas cuantas barbaridades y se cortó bruscamente la conversación. Veremos a ver qué pasa.
Estas son todas las novedades. Llegué el sábado a las 12 de la noche al Castro. Por la mañana del domingo me fui a ver a Valentín. Luego de comer en el Castro me vine para aquí.

Se os recuerda con todo cariño. Abrazos muy fuertes a entramos

[Díaz Pardo]

1970-10-02
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 02/10/1970

Buenos Aires, 2 de octubre de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Te escribí dos breves notas con motivo del fallecimiento de Antonio Baltar, y de la nota canalla sobre Rafael Dieste en A Nosa Terra. Me gustaría saber quién fue el informante que estuvo el día de la inauguración en esa. El que lo contó aquí fue Moisés da Presa, con seudónimo. Te enviaré la ficha de Cao tan pronto pueda encontrar la revista en Buenos Aires. Tiene que ser en la primera época de El Eco de Galicia, mil ochocientos ochenta y pico, cuando él la dirigía, antes que cediese la dirección y propiedad de la publicación a Castro López. Recibí una carta muy simpática de Xosé sobre el Museo, le contestaré estos días. No te preocupes por la revista del C[entro] Gallego. En general vistas las notas publicadas ahí y a falta de ellas en Buenos Aires puede uno suponer que no sea necesario un nuevo museo en Galicia, ni los otros que existían, ni una fábrica como Sargadelos, ni nada. Pero es que creo que los periodistas y los escritores tienen sus propios temas que desarrollar y no hay motivo alguno que los aparte de ellos. Por otra parte por esas notas que vine leyendo de los que escribieron hasta ahora sobre su inauguración nadie sabe lo que es un museo, o parece no saberlo, ni la importancia que esta institución tiene en la vida cultural contemporánea. Pasa en esto como en cuestiones de arte. Se repiten los nombres de las gentes por inercia y por falta de juicio propio. Era más cómodo alrededor de 1920. Todo estaba clasificado, existían el escultor de la raza, el escritor de la raza, el pintor de la raza, etc. Era mucho más cómodo. También el caso del museo. Un museo antes era una colección de obras de arte del pasado, y un director tan museable, tan del pasado, como las obras que cuidaba. Siento las dificultades que tienes con la fábrica y tu sujeción a ella. Cuéntame cómo vas resolviendo los problemas. Llegó el Ingeniero Díaz, viene entusiasmado de la fábrica y del museo. Ahora acaba de salir para Galicia Vilanova, va a ver a su familia a Orense aprovechando las vacaciones de su Universidad. Estas son las noticias últimas. Con éstas te va la colaboración terminada para L[aboratorio de] F[ormas]. El título en general es “Notas encol do arte galego e sobre o Museo Carlos Maside” y se divide en dos partes, la primera esta que te envío hoy con el subtítulo de “Encol do arte galego”, y la segunda la que ya te envié con el de “O Museo Carlos Maside”. Creo que esta de hoy queda interesante y sirve más, supongo, de levadura para despertar inquietudes que de historia, aunque doy muchas noticias que puedan servirla, algunas absolutamente desconocidas o por lo menos olvidadas.
Esto es todo por hoy. Tienes ahí una carta sin contestar. A lo mejor llega respuesta estos días, cruzándose con esta.

Un abrazo fuerte para todos y para Mimina y para ti de Maruja y mío:

Seoane

1970-10-06
Carta de Azcoaga a Seoane. 1970
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1970 en 06/10/1970


Madrid, 6 de octubre de 1970

Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Muchas gracias por el anuncio “académico” que me largaste en la tuya del 14 del pasado. El día 6, a las 8, en la sede de la representación argentina, Bonifacio del Carril nos entregó los diplomas correspondientes a Barbeito, a Castro Arines y a mí. Salvo el ABC, ningún periódico ha dado la noticia completa; era lógico. A mí y a Pepe nos han borrado elegantemente, porque pertenecemos a la nómina de los que hay que borrar. Aunque... Gracias, otra vez.
Con del Carril, te recordamos muy vivamente. Por allí estaba María Elena Ramos Mejía, un poco huída... Lamenté que no me diera la cara, porque entonces la hubiera preguntado delante de todo el mundo: “y a usted quien le dijo que mi viaje a la Argentina, en el año 51, corrió a expensas del Instituto de Cultura Hispánica?”
Me gustó mucho que Del Carril hiciera patente que España estaba en deuda con Buenos Aires para hacer una gran exposición de arte hispánico.
Os recordamos mucho con los “lalos”, residentes en sus posesiones de la calle de Recoletos.
Recibí hace días una carta preciosa de los Dieste. Me extrañó que no me dijeras nada del problema de Gori. Hasta siempre, recuerdos nuestros para Maruja, y un abrazo entrañable para ti, de tu leal

Enrique Azcoaga

[Manuscrito:] Por este correo, agradezco el nombramiento al Presidente de la Academia de Bellas Artes (Buenos Aires).

1970-11-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 14/11/1970

Buenos Aires, 14 de noviembre de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Contesto, tarde, tu carta del 28. Clausuré mi exposición de óleos el día 31 de octubre; me fue muy bien, e inauguro el 16 una de estarcidos, y en estos quince días pasados debí hacer unos bocetos para un mural, otro para un objeto con figuras que se realizará en acero inoxidable mate y bronce patinado, encargo de un industrial metalúrgico, y una estampa para fin de año para Ferrocarriles Argentinos y otras. Desde que llegué no hago más que luchar contra el tiempo. De la colectividad, nada. Aparte del éxito de las elecciones del C[entro] Gallego todo lo demás un puro desastre que no merece calificativos. Por mi parte no me queda tiempo para ocuparme de ella y procuro rechazar cualquier compromiso que me aleje de mi trabajo. Colaboro en lo que puedo únicamente con la Federación para cuestiones que puede imaginarte. La vida aquí en Buenos Aires es la normal desde hace tiempo. Hoy es el segundo día de huelga general en toda la república con más del 90 por ciento de paro. Desde nuestras ventanas vemos las locomotoras y vagones de Retiro absolutamente inmóviles. En Tucumán los estudiantes son dueños del centro de la ciudad desde hace dos días, como lo fueron en Córdoba el año pasado. Como se pude ver desde ahí un país “blando” donde es posible que esté surgiendo algo distinto que quizás alcancemos a ver. Los mismos estudiantes que levantaron barricadas el miércoles a la noche, festejaban dos días antes el cuarto campeonato argentino del mundo en boxeo y otros dos días anteriores el Premio Nobel de Química, al mismo tiempo que celebraban en una localidad de la provincia un festival de música “beat” con camisas floreadas, collares hasta la cintura, melenas masculinas, corbatas de todas clases, maxifaldas, minifaldas, colores rojo y violeta, flores y las palabras paz y amor que indignan a mucha gente. Todo esto con las noticias que se destacan ahí de la “hispano-américa” que hay que proteger.
Te agradezco que cuides del catálogo y de la exposición mía de Vigo. La hago por lo que tú supones. Sé que desde mi punto de vista, el de mi pintura, es inútil una exposición mía en esa. Pero en esta ocasión no se trata de esto. De un pintor no se puede ver un cuadro aislado, ni el desarrollo de un tema, sino el despliegue de su obra, de su mundo, la proyección de un pueblo a través de su pintura, de su arte. A mi manera hice prehistoria, Homenaje a la Torre de Hércules; historia, María Pita e tres retratos medievais; folklore, Muiñeira; costumbres campesinas, Figurando recuerdos, etc., en los prólogos de casi todos los álbumes y libros míos me refiero a Galicia y a lo que de gallego hay en ellos. En mi pintura, como en los grabados y dibujos, los temas fueron campesinos, mendigos, personajes de leyenda, etc. Pinté siempre mi recuerdo o el presente que acababa de ver, un pasado solamente de hacía días o meses. Pinté o dibujé la noticia venida de Galicia, publicada en un periódico cualquiera, en 1940, 1948, o en 1950. Son cuarenta años y centenares de obras pintadas, grabadas, etc., que no van a poder verse en unos pocos cuadros y grabados. Todo esto además independientemente de todo cuanto pinté en paredes de edificios con temas de trabajos campesinos. Aquí y en San Juan, bien lejos de Galicia, lo recuerdo en el primer poema de Na brétema, Santiago y todo lo que llevo escrito sobre Galicia, malo, bueno, regular, libros, artículos, éstos últimos pasan del millas. Todo esto no evita que Torres me trate como un “americano” cuando voy a verle, y que Grandío, por ejemplo, divulgue con la intención que te puedes imaginar, que nací en Buenos Aires, que no soy gallego... Bueno, no te voy a describir mi resentimiento y mis decepciones. Tengo, es verdad, muchas otras satisfacciones que me obligan a continuar trabajando como siempre, leal, además, a mi generación.
Recibí la fotocopia de Galicia Turística. Y siento la situación porque pasas en cuanto a los problemas de Sargadelos con la burocracia y con algo más que ésta. Creo que te escribí que el Ing. Díaz vino entusiasmado con Sargadelos y estos días vino a casa la persona de El Grove, de la Federación, que estuvo en El Castro con Montero y Lueiro. También viene entusiasmado del Museo. Lueiro me escribió unas letras en una de las tarjetas de Maside que envió por correo.
Esto es todo por hoy. No es muy interesante, pero a uno no se le ocurre nada con la huelga. Saludos para todos, para los Dieste y Mincho si lo ves, para todos los del Castro, y Mimina, Xosé y tú recibid el fuerte abrazo de:

Seoane

1970-11-16
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1970
Ourense
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1970 en 16/11/1970


Orense, 16 de noviembre de 1970

Querido Luis:

¿Qué es de vuestra vida? No sé quien me dijo, probablemente los Dieste, que es la única gente con la que me veo en La Coruña, que no era seguro que viniéseis este verano. Ya nos habiamos acostumbrado a teneros aquí como una forma más de suceder el estío. Ojalá tengais tiempo y ganas de rectificar.
Ya viste lo que pasó con el premio de novela. Aquí todavía dura el escándalo y nadie sabe bien qué es lo que ocurrió. Yo asistí por presión casi maniática de Valentín (el decente) que por lo visto no es capaz de suponer los procedimientos del indecente. Yo acudí por el dinero, ya que “la gloria” se me fue un poco lejos para perseguirla con este viejo corazón cansado. Pero sin ese dinero se me acogotó la ilusión de ir a despedirme de “mi” Buenos Aires; más “mi” que de tantos porteños. Lo siento por eso, ya que cada vez son menos las cosas que uno puede hacer con la plata. Aquí se sabía desde dos meses antes quien era “el” candidato de Carballo Calero. Y como yo no creo que fuese capaz de nada incorrecto, aquí me tienes defendiéndolo ahora contra mis propios amigos, o contra sus exageraciones.
También habrás visto la nueva edición de A Esmorga. No sé si te habrá parecido bien el nuevo colorido de tu insustituible portada. Ahora saldrán Os Biosbardos con algún cuento más. La del “no” premio me ha disgustado tanto lo ocurrido que terminaré destruyéndola; y creo que hubiera significado un buen paso en lo que respecta al idioma narrativo popular (no folklórico ni enxebre); pero todavía tengo el asco en la garganta por haber caído en la ingenuidad de ser juzgado por semejante retablo de momias (por lo menos de dos me consta que no han leído el libro).
Sobre este asunto de A Esmorga también me disgustó mucho que en el momento de aparecer la nueva edición, salgan los Alvarez Blázquez con ejemplares de la de Buenos Aires (seiscientos, según dicen), cuando yo la suponia largamente agotada partiendo de que las veces que les he pedido ejemplares ni me los mandaron ni me han contestado.
Ahora bien, yo soy un escritor profesional sin otro oficio ni beneficio, y esto todo me parece, sino materialmente, moralmente un fraude. No tengo siquiera a quien dirigirme. Cuando yo salí de Buenos Aires –hace cinco años y medio– ya era imposible encontrar ejemplares para el stand del Centro Gallego. ¿Cómo es posible que en once años no se hayan vendido mil ejemplares? Hay, pues, fundamento para lo que aquí me sugieren: que se trata de una edición clandestina o pirata. Pienso hacer una declaración a la prensa, pero, naturalmente, no lo haré hasta que tú me instruyas, si es que algo sabes. Y si no es así, al menos que me abonen los derechos. Los de Galaxia están disgustados y con toda razón. Hazme, pues, el favor de averiguarme qué es lo que ha sucedido. Afortunadamente, la edición de Galaxia se está vendiendo muy bien, e incluso me han pagado el 50% de derechos anticipados. Mientras estuve en Buenos Aires no me he preocupado de este tipo de “financiaciones”, pero ahora sí, porque realmente me hace falta, es de lo que vivo.
Perdona que te vaya con estas pejigueras sabiendo lo ocupado que estás.

Mis afectos grandes a la buenísima Maruja y un abrazo para ti de tu viejo amigo

Eduardo

Capitán Cortés, 43

1970-12-10
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 10/12/1970

Buenos Aires, 10 de diciembre de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta del día 2. Me alegro que hubieses percibido lo que escribes sobre Lorenzo: “El está silencioso y parece que no existe, pero cuando hay que hacer algo bueno y solidario está más vivo que los demás”. Así es, añadiendo que es un gran poeta al que mantiene alejado de Galicia, o de la poesía gallega, quienes no tiene sensibilidad para estas cuestiones, por mucho que la tengan para otras o quienes hacen cuestión de compadrazgo la poesía, el arte, todo, porque tampoco son capaces de ser verdaderamente solidarios como si esta virtud hubiese sido solo privilegio de una generación que está pasando y aún de los más viejos. Ahora se trata de cantar canciones de protesta con guitarra usada como mandolina, incapaz de ser cantada a coro, de ser contagiosa. En cuanto a lo de Maruja Mallo pienso que debe incluirse en cualquier antología que se refiera al fundamento popular del arte; posiblemente yo no hubiese escogido ese párrafo, pero no importa, el problema es la tipografía que tampoco ya importa. Ella, con Alberto, no fueron tampoco los únicos en expresar ese deseo de arraigo del artista. Souto lo hizo en forma de poema. Servirá para otro número. Conservo el catálogo de una exposición suya donde se publicó. Formaba parte ese sentimiento del deseo de humanizar el arte, y Alberto y Maruja Mallo, por la misma época, trataban de conseguirlo.
Me alegro se hubiese arreglado parcialmente, así lo entiendo, el problema de Hacienda y ojalá te deje esto más tiempo para otras cuestiones. El libro de Casal creo que quedó muy bien. Lo recibí pero apenas pude verlo. Estos días de diciembre son espantosos por los compromisos que a uno no le queda más remedio que atarse. Por mi parte suspiro por el mes de diciembre gallego y el frío, aunque hasta ahora, aquí, excluyendo esta semana, no hizo verano. Tengo algún trabajo para este mes y luego, tan pronto me libre de ellos saldremos de ahí, no sé cuándo. Trataré de ver si puedo exponer en Barcelona, quizás consiga una sala a través de alguno de los argentinos que allí se dedican a publicidad, a cuestiones editoriales, si aún quedan para entonces. A María Xosé le contesté el día 3 a una carta que me envío con fecha 26/XI. Le escribí que para todas las cuestiones se entendiese contigo y perdóname por esta lata que se te viene a añadir a tus múltiples preocupaciones. Pero yo no puedo hacer nada por correo. Acepté representar a la nueva J[unta] Directiva en la sección cultural del C[entro] G[allego], lo que me obligará a marcharme rápidamente de aquí. Propondré un plan muy amplio, en el que cuenta, como más importante, el Museo de Calcos y Reproducciones de arte gallego para Buenos Aires, que ya había propuesto a través de AGUEA al famoso Congreso de emigración de esta ciudad. Ahora, si tú no te opones y lo aceptas, lo haríamos a través del Laboratorio de Formas. Todo esto en lucha sorda como te imaginas, o puede hacerlo, con Valentín Fernández, “el indecente”, como me escribe E. Blanco Amor. Habría que buscar un hombre capaz de hacer buenos calcos, que debe haber, creo, en Santiago y conseguir una buena colección de fotos muy ampliadas. Se estudiarían todos los detalles. Incluso de poder hacer un museo similar en Santiago o en el mismo Castro, no sé. Se podrían poner a la venta algunos pequeños calcos de esculturas románicas o prehistóricas. Habría que pedir permiso a instituciones, sobre todo al Cardenal y a los Obispos de Galicia. Hay que estudiar con calma todo lo referente a este tipo de museo. Puede ser muy importante. Pienso que debe comenzar en la prehistoria y terminar en el siglo XVIII.
No sabes cuánto disgusto nos produjo la noticia que transmites de la dolencia de Mimina. Recibimos la carta la víspera de venir a casa de Camilo y no le dijimos nada, pues considerábamos que nosotros no debíamos hacerlo, aunque pensamos que es seguro no revista la importancia que pueda parecer.
Te ruego le digas a José Luis que liquide el asunto de la casa y haga la escritura a nombre de los dos, pues tengo entendido que ahora finaliza el plazo para liquidar nuestra deuda.
Creo que no tengo más que decirte. Camilo muy bien. Lo vemos poco, no sale de La Plata pues parece que está estudiando bastante. Maiztegui estuvo hace poco con Falcini en casa, comiendo con nosotros. Os recordamos con mucho cariño. El próximo lunes estaremos nuevamente juntos en la de Marika y Varela. Volveremos a hablar de Galicia, Madrid, el Castro y sobre todo de vosotros.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina, para ti, Xosé, para todos, de:

Seoane

1970-12-14
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 14/12/1970

14.12.70

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Hoy recibí en el Castro tu carta del 2 cte. Te acababa de enviar una nota de prensa de Victoria Armesto sobre el Cuco-Rei. A media tarde me vine para Sargadelos desde donde te contesto. ---- El sábado viajamos a Vigo y el domingo dejamos montados los cuadros en tu exposición, que no se inaugurará hasta el miércoles. El día ante-anterior no tuvieron más remedio que retrasarla pues dada la época no había posibilidad que en dos días llegasen las invitaciones a todos. En Vigo nos reunimos con los Dieste que habían ido a la inauguración según el domingo anterior le habíamos comunicado nosotros. Estuvimos el sábado en el Museo de Pontevedra, lamentablemente instalado a excepción de la parte arqueológica antigua. Ayer domingo por la mañana estuvimos en Castrelos, muy bien cuidado aunque no muy bien orientado el cuidado. Estuvimos con Ilarri. Él es el primero en ver que lo que le falta allí son Seoanes. Él propondrá que se aproveche ahora la ocasión. Estuvo muy atento y va a ir por el Castro. Valentín, que anda muy mal, muy mal, del corazón llegó el mismo domingo de Madrid a donde fue a gestionar el indulto de Ferrín, que está difícil. Estaba en Vigo Álvaro Gil y almorzamos todos en el Hotel Samil con Blanco Amor. Álvaro reiteró su entusiasmo por el Museo Maside y las muchas cosas que está reuniendo para él y que un día próximo (sine die) nos hará llegar o me avisará para recoger en Lugo. Se habló de muchas cosas; por supuesto de ti. Parece ser que con su apoyo Galaxia tomaría los talleres gráficos del Faro de Vigo, el cual, a su vez tomará un nuevo edificio y nuevas instalaciones. Galaxia se abriría y recogería ideas de todos. Dieste le habló de un proyecto de editorial que tú y él habíais hecho y le precisó que un Fernández lo había rechazado de plano por entender no ser rentable. Así las cosas a las 4 de la tarde los Diestes y nosotros despegamos hacia el norte parándonos en Lantaño donde en la penumbra buscamos y encontramos a Pesqueira, quien tenía prometido desde el verano un cuadro que yo pasaría a escoger. Dieste prometió escribir una página describiendo el ambiente de las dos horas penumbrosas que pasamos en el mundo de Pesqueira. Y nos trajimos un cuadro. ---- En Vigo los de la Galería Roizara atenderán tus cosas con devoción y respeto y así lo manifiestan en una invitación que hicieron y que no te mando por haberlo hecho ellos. Desacostumbrado me olvidé de consultar contigo una cosa tan importante como son los precios. No sé si no habré hecho algún disparate, en consecuencia. Que tú podrías corregir escribiendo sin perder tiempo a María Xosé. Les dije, que como no había considerado este detalle, que en principio jugasen alrededor de 50 mil para las pinturas, no bajando en ningún modo de 40 (La galería retendría el 25% de forma que en el peor de los casos, te quedarían libres a ti 30). En cuanto a los grabados les puse 7 mil a los grandes y 4 a los chicos. Quedé intranquilo con esto y te agradezco que corrijas lo que veas con toda libertad. Es una cosa muy personal que uno puede burlar por exceso o por defecto y a uno le queda conciencia de oprimidor de la libertad de los demás. Estos chicos te tendrán informado directamente de todo, consultarán conmigo cualquier cosa y si me es posible bajaré otra vez a Vigo. A mí me va a ser imposible estar en la inauguración pues son 340 kilómetros desde aquí, pero acaso veremos si puede acercarse Mimina o Xosé ese día.
La escritura de vuestra casa ya está firmada en la forma que indicasteis. Te lo anunciaba en la mía del 13 del mes pasado. Descuida que José Luis os atiende todo con verdadero celo y cariño. ---- Por correo aparte, el sábado, te envié unos carteles de ciego y unos cuantos catálogos de tu exposición de Vigo. En la imprenta está ahora lo de Castelao, de Montero, Palmás y ese Epifanio. Y está para salir lo de Dieste en el que yo no intervine para nada, porque, entiendo que lo dejaste tú completamente programado, y en el que Rafael intervino muchísimo. También está en la imprenta la 4ª edición de Memorias dun neno labrego.
Muy bien eso que hablas de tu propuesta al Centro Gallego del Museo de Calcos. Completamente de acuerdo.
No tengo más novedades. Todo lo demás es muy aburrido: mucho trabajo y mucha atención y disciplina, hasta la obsesión y la manía, para que se cumpla lo programado en la marcha empresarial de Sargadelos.
Celebraría que se confirmase eso de que habríais adelantado la fecha de vuestro viaje. Os estamos esperando. ---- Nada más porque lo demás sin duda estáis vosotros más enterados que nosotros. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja a quien Mimina quedó de escribirle

[Díaz Pardo]

1970-12-31
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 31/12/1970

Buenos Aires, 31 de diciembre de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 14 de diciembre, también la nota de Victoria Armesto, los catálogos y los libros, el de Casal y los Carteles de Ciego, estos son muy buenos, espléndidos tus dibujos, mejores que cuantos conocía tuyos de obras anteriores y de lo mejor que se hizo en Galicia nunca y muy bien presentados, lástima el de Silveira, para quien los comerciantes de Caracas son, por lo visto, peores que los de Vigo o Celanova, aún teniendo en cuanta la vida que sufrieron y que narra en la primera parte del poema y que los explica, aunque no los justifique. Se trata de un poema de quien no tiene conciencia social alguna, ni escrúpulos, ni caridad. No quiero polemizar sobre esto. Para entenderme, mejor es volver e leer, si te cuadra, si no tampoco vale la pena, Fardel de eisilado. Es muy buena la noticia de los talleres de Faro de Vigo, podría hacerse una labor muy importante si tratasen de hacer un centro editorial, aunque ahora por la cantidad de editoriales de ahí, argentinas, mejicanas, a las que se añadieron algunas muy buenas de Caracas y Bogotá, debe resultar dificilísimo para lo que se proyectaba, conseguir derechos de autor en el exterior. Habría que estudiar un plan de ediciones que podría hacer muy bien Dieste, yo tengo, o debo tener, uno hecho hace años encargando libros a especialistas sobre temas de interés general para editar en portugués y castellano, sirviendo la situación geográfica de Galicia como centro editorial de un amplio mundo. Me hubiese gustado estar en vuestra comida de Vigo. Totalmente de acuerdo con lo que hiciste para Roizara. Bien los precios aunque es seguro que no se venda nada. Habría que hacer otro tipo de pintura, un tipo de pintura para conserveros enajenando la libertad que uno se debe. Pienso, lo pienso tarde, que aceptando la invitación de María José y su asociada en lugar de ayudarles les vine a crear dolores de cabeza. Tendrán mucho que discutir. No me escribieron. No conozco la invitación de que me hablas. El catálogo quedó muy bien y te agradezco mucho lo que escribiste sobre mí. En cuanto a la publicación de la conferencia de Dieste de ingreso en la Academia, no hice nada más que sujetarla a lo que Dieste o la Academia querían, es decir, se publica igual en todo a uno de los modelos que le dieron en la Academia para que sujetase al que más le gustase. No sé si Dieste cambió algo después, supongo que sí. El día 20 salió para Barcelona Ricardo Palmas, parará unos días en París y Londres, estará otros pocos días en Madrid y luego irá a Galicia. Lleva el propósito de estudiar la Emigración de las Familias al Río de la Plata, de fines del siglo XVIII, complementando la documentación que ahí se encuentra y de la que se escribió, con la de Buenos Aires y Montevideo que se mantiene inédita. Tiene talento y creo que es importante el propósito. Inés Canosa vuelve ahora a pasar unos días a Galicia, salió el 28 con unas compañeras de Facultad para hacer un viaje por Europa aprovechando las facilidades que les ofrecen como estudiantes. Estará alrededor del día 6 en Galicia, en La Coruña. Palmás llevó para echar en el correo de Barcelona dirigidas a Álvaro Álvarez Blázquez cinco grandes estampas de muiñeira para ser reproducidas en serigrafía, tamaño 70x50. Supongo que debe tenerlas en su poder. Palmás salió el día 20 de Buenos Aires y debió certificar el paquete dos o tres días después de su llegada. Él estará en Galicia a finales de enero. Para el Centro Gallego tengo un plan muy completo pero no creo, dada la oposición del absurdo Instituto Argentino de Cultura Gallega, que crearon, se pueda hacer demasiado o nada. Nos alegró también la noticia de la firma de la escritura de la casa, saber que no debemos nada. Recibimos una felicitación de José Luis el mismo día que otra de Xosé. Ninguno de los dos se da cuenta de que si las envían a gentes como nosotros incapaces de hacer lo mismo aunque deseemos a todos, a los amigos, pariente y al mundo, hasta a nuestros enemigos, un feliz 1971. Nosotros no sabemos aún cuando iremos, en principio pensamos en abril aunque a mí me tortura la idea de pasar dos veranos seguidos. Te tendremos al tanto. Un gran abrazo para Mimina, para ti y para Xosé de Maruja y mío y un feliz 1971 para todos:


1971-00-00
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1971
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1971 en 00/00/1971

1971
Aos leitores de A Nosa Terra

No número 515 do periódico A Nosa Terra, correspondente a Decembro do ano próisimo pasado, pubrícanse duas notas que me aluden. Unha delas anónima, tidoada “Olimpo de palla”, e, a outra, contida na seición tidoada “Revoldaina”.
As notas son craramente inxuriosas. Tecidas encol de mentiras caloñosas, de pantasías e adicadas a oferecer unha imaxe miña que contribuia ó meu descreto. Non fai falla esta carta pra os que me coñecen desde que tiña dazaoito anos, amigos ou nemigos políticos, pois eles saben da miña honestidade e da lealtade con que decote servín ós meus ideaes. Mais o autor anónimo de “Olimpo de palla” e o da “Revoldaina” percuran con seguranza outro tipo de leitor, cecáis o leitor mozo que non seipa ren de historias persoaes e de conductas.
Puntualizo, numerando as respostas, ás argalladas das duas notas:
1) Na audición de Galicia Emigrante do 8 de novembro de 1970 á que se alude na tidoada “Olimpo de palla”, non me referín de nengún xeito ó galeguismo de “Irmandade Galega”, entidade da que son un dos primeiros asociados, nin A Nosa Terra senón, sen que se poida estabelecer a procedencia da pubricación, referinme vagamente a unha inxusta interpretación da conferencia en castelán pronunciada por Rafael Dieste co gallo da inauguración do Museo Carlos Maside, no Castro (Dieste ten pronunciado nesa oportunidade duas conferencias, unha en castelán e outra no noso idioma). As afirmaciós, pois, do autor anónimo de “Olimpo de palla”, e das que se fai responsábel, naturalmente, a direición, de que aludín a Irmandade Galega e ó seu galeguismo, é unha descarada mentira. Gardo no meu arquivo, a disposición de quen queira leéla, a nota pasada pola radio.
2) Teño unha modesta, mais ben coñecida aituación púbrica a traveso de coarenta anos e unha longa laboura feita, xusgada púbricamente, pra que se me supoña “ousecuente ós manexos de círculos tradicionalmente nemigos da nosa Terra”. Esquecer esa traietoria miña pra o ataque ruín parésceme unha bergallada.
3) Calquera que tivese seguido a audición de Galicia Emigrante sabe que decote destaquéi coa amplitude necesaria os aitos importantes do galeguismo nesta cidade. Galicia Emigrante foi, dende o seu comezo, unha audición galeguista. Sábeno quenes viñeron seguindo a sua traietoria. A disposición de quenes queran coñecela están as aproisimadamente 750 crónicas feitas por mín dende fai 15 anos e mais as efemérides comentadas con esprito galeguista.
4) Comentei o tema de O país dos ananos de Celso Emilio Ferreiro, poñéndolle aqueles reparos polos que podíalles parecer a moitos un ataque ós emigrantes en xeral, aínda tendo coma adaxe os compoñentes dunha institución de Caracas que pola miña parte repudio. Fixeno porque matino que o tema da emigración é moi comprexo, mais destaquéi, non embargantes, o valor indiscutíbel de C. E. Ferreiro na poesía galega de hoxe e a bondade formal do libro, sabendo que o importante pra un poeta é que o leitor esté dacordo cos valores da súa poesía e non con un tema determiñado. Non podía menos de destacar ese valor, pois coñezo cuasi toda a obra de Ferreiro, a publicada, e aínda algunha da non publicada, a escrita en galego e en castelán, dende denantes de 1936, dende Cartafol, seguindoo dende entón. Outras vegadas, tamén por Galicia Emigrante radial, fixen o eloxio dos seus libros anteriores, algo que esqueceron os meus calumniadores, percisamente cando eles iñoraban a C. E. Ferreiro, ou parecían iñoralo, pois non falaban dél nas suas publicaciós.
5) Os que escriben xuicios críticos supostamente de caráiter literario, en notas coma a referida a Rafael Dieste, tratan de realizar unha laboura inteleitual, neste caso pouco patriótica e política. Supoñer que é mais importante a cantidade de obra que a calidade désta é descoñecer o fundamento da obra de arte. Penso que moita xente ten oportunidade de crear obras inteleituaes superiores ás feitas polos meus “cofrades” e por mín. O que sí que hai que traballar e creálas. Pola miña parte alegreime sempre de calquer novo aporte á cultura galega, e moitas vegadas destaquéino con eloxio aínda vindo de xentes con quenes non simpatizaba. E non fun eu quén clasiquéi os inteleituaes en de primeira e segunda. As obras clasifican ós inteleituaes.
6) Calquer direitivo do Centro Galego nos anos que dirixín a revista desa entidade, vinte, en duas épocas, pode dar conta da miña conducta e da miña laboura na revista Galicia e nas comisiós de cultura. Saben que endexamais fun un “axionllado” coma se me atribuie dun xeito canalla. E mais, tiven grandes disgustos en distintas oportunidades pola miña independencia de caráiter. Tampouco puxen en dúbida a laboura de A Nosa Terra. Nunca abrín xuicio crítico encol deste periódico, e moito menos sobre Irmandade Galega.
7) O autor da nota anónima “Olimpo de palla” aitúa, ao meu parecer, coma axente provocador. Acaso sexa. Bota afrontas pra que elas rolen. Eispuxen en Madride na Dirección General de Bellas Artes en 1963. Trátase dunhas salas, coma as do Museo de Arte Contemporáneo, das que poden dispor artistas que teñen unha traietoria, sexan ou non españoles. Alí eispuxeron decenas de artistas democráticos. Unha das derradeiras foi, percisamente, a grande mostra do escultor Alberto Sánchez, morto no eisilio, que foi presentado nun catálogo importante por Pablo Picasso, Pablo Neruda e Rafael Alberti, cun currículum feito polo arquiteito eisiliado Luis Lacasa. Alí eispuxeron outros artistas galegos nada dudosos politicamente. De todo esto

Supóñovos enterados de todo esto.
Unha aperta grande. Deica Maio. Saudos dos dous pra Evelina e pra ti. Outras apertas.
Seoane

1971-01-07
Carta de Vilanova a Seoane. 1971
Ourense
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vilanova a Seoane. 1971 en 07/01/1971



Ourense, 7 de xaneiro de 1971

Sr. D. Luis Seoane
Bós Aires

Meu querido amigo:

Fai tempo que pensaba escribirche, mais unha iñorme cantidade de probremas e dificultás que teño ido padecendo, debido principalmente a unha especie de bloqueo económico –pois non é nada fácil recibir xiros de ehí– foron retrasando os meus desexos de comunicarche algunhas impresións.
Estiven máis dun mes en Madride traballando no Arquivo Histórico Nacional, no de algunhas Rs. Academias e na Hemeroteca Municipal, logo fun dez días a Pontevedra, e con moito traballo fun conquerindo bastante documentación. Agora penso dentro dunha semana trasladarme á Cruña e Compostela, verei si me podo chegar a Lugo e Tui, e de inmediato retornar a Madride pra rematar isto rebusco e voar a fins de febreiro pra isa cidade. Os horarios eiquí son incómodos pra labourar, a vida é carísima e, por si fora pouco, estamos padecendo un inverno durísimo, incruso nevou na nosa Terra como fai moitos anos que non o facía. En troques, o outro crima, o que máis nos intresa, é dabondo outimista, pois creo que se aveciñan algúns acontecimentos que polo menos serán máis benignos que os pasados.
Por eiquí saudei a Villamarín, Blanco Amor e a Xosé Suárez, todos iles te relembran con verdadeiro agarimo. Hoxe escrébolle tamén a Núñez Búa.
Por unha nota de Fernández Ferreiro no ABC, sei que saíu O Cuco Rei. Non deixes de mandarme algún exemprar. Tamén sei que o Val-Capone seguie facendo das súas, pois según me din no Centro Gallego, disolveuse a Comisión de Cultura pra entregarlle tudo a un sedicente Institut Argentino de Cultura Gallega que il mangoneará pra seguir facendo as falcatruadas inteleutales a que nos ten acostumbrados. ¡Vállame Deus, que idea terá ise tipo e os demais lampantís que o acompañan do que debe ser unha corporación dise xeito!
Si tes vagar, non deixes de comunicarme algunha novedade. En Madride, atopei a Laxeiro na rúa cando il iba a inaugurar a súa eisposición, quedou en chamarme por teléfono e non o fixo; eu non puden visitala, pois o día seguinte partía pra Ourense. Xa sabrás que outivo o premio de Pontevedra co retrato que lle fixo a Martínez-Monge, sin decir de quen era, simplemente co pé de Retrato.

Ningunha outra cousa se me ocurre contarche. Aproveito iste intre pra desexarche na compaña da túa dona un Aninovo moi felís e froitífero, así como prá nosa benquerida Terra. Unha forte aperta do seu sinxelo e vello amigo.

A. Vilanova

1971-01-13
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971 en 13/01/1971

Buenos Aires, 13 de enero de 1971

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta última, las fotocopias del artículo de Pablos referido a mi exposición y la nota de Informaciones sobre los Cuadernos. De María Xosé no sé nada, quizás me escriba cuando se cierre la muestra o confía en que vosotros lo hacéis. No me mandó la invitación de que tú me hablaste y no tengo más noticias que las tuyas y las de una carta de Mimina que llegó hoy. Por mi parte escribí el día 31 de Diciembre y me sorprende que no hubiese llegado esa carta, es posible que la tengáis ahora en vuestro poder. Hoy te envío dos fotocopias de los ataques que me suministra A Nosa Terra con motivo de una defensa radial de Dieste, hecha con toda corrección y en la que no aludo para nada a Irmandade Galega ni a su galleguismo, como asegura una de las notas que me dedican, ni a la publicación, ni a ningún nombre de autor identificable; mienten sin escrúpulos, pero es mejor que las leas. Me gustaría que se las hicieses leer a los amigos de ahí, no, naturalmente a Dieste, pero sí a Alonso, a García Sabell, Piñeiro, etc. Tú querías que hiciese el mural para la ciudad deportiva y estuve dudando bastantes días si hacerlo, puedes ver cuál sería la opinión de algunos. Hasta llegar a inventar “honras” como las que puedes leer en una de esas notas. Tampoco sabía que yo era así de soberbio, pedante, despreciativo, hasta genuflexo, etc., pero bueno, hasta esto hubiese sido una cuestión de carácter, no desde luego la genuflexión. Puedes imaginarte como estoy. La publicación ésta la escribí ayer, pasé una tarde y una noche inimaginables porque todo cuanto dice afecta a mi conducta, que suponía, en cuanto a Galicia, equivocada o no, irreprochable. Te escribo nervioso y con ganas de renunciar a todo. No sé qué hacer. En cuanto a que se funde o no un Museo en Galicia parece no importarles, lo importante parece ser su presentación. Pero no te escribo más de esto. Tenía un plan para presentar al Instituto del C[entro] Gallego. Ya no sé si hacerlo. Esperaré por el regreso de Prada de sus vacaciones, pues no sé si querellarme criminalmente, jugándome la posibilidad de volver a esa, o que hacer.
Él es también de Irmandade, como puedas notar hasta que punto una canallada afectó mi estado de ánimo.
A Enrique Goldstein le participé tu decisión de hacer el juego de porcelana que él diseñó y se alegró mucho. Está bastante enfermo. Estos días sale para Alemania a internarse en una clínica. Tiene esclerosis en placas que le afectan la médula y pierde equilibrio parece ser. Tengo entendido que desde luego hasta ahora es algo sin remedio. Lamento tu gripe y la combinación de antibióticos, espero que a la llegada de ésta estés recuperado. El último cuadro que hice en los primeros días de este año se refiere al proceso, te enviaré una foto cuando la tenga.
Recibí una breve carta de Vilanova desde Orense. Supongo que lo verás próximamente. Está recogiendo notas para sus trabajos en las Bibliotecas de Madrid, Orense, etc. También tuve noticias de Blanco Amor. Palmás me escribió desde Barcelona, enviándome datos sobre la nueva donación de Picasso a su museo.
Esto es todo. Esta es seguramente una carta lamentable, pero así como va es como me traduce.

Un gran abrazo para Xosé, Rosendo y todos y para Mimina y para ti de Maruja y mío:

Seoane.

1971-02-03
Carta de Seoane a Vilanova. 1971
Bos Aires
Ourense
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vilanova. 1971 en 03/02/1971


Buenos Aires, 3 de febreiro de 1971

Sr. D.
Alberto Vilanova
Ourense

Meu querido amigo:

Recibín fai días a túa carta que agradézoche moito. Non tiña noticias túas, mais supoñía que andarías por Madride adicado ós teus traballos. Eiquí pasaron moitas cousas. Co gallo de que defendín a Dieste dun ataque na seición Revoldaina de A Nosa Terra, adicáronme no número seguinte tres columnas inxuriándome de tódolos xeitos. Penso que dixeron de min máis cousas que de Mourente e atacaron novamente a Dieste. Tivéronme mal todo iste tempo, pois lembreime de todo canto renunciei pra sere leal a min mesmo e ás miñas ideias, e cal tiña de sere a partir destas colaboraciós, a anónima e a Revoldaina, e o criterio que terán de min a resposta. Xa a verás cando veñas. Supoño que todo vén do Val Capone, como ti lle dis, pois aceptei, con condiciós, integrar, en nome da Xunta Direitiva do Centro, o famoso Instituto de Cultura i él tiña feito toda crase de maniobras pra que eu non aceptase como as fixo pra apartarme da revista. Soio no Centro matina caciquear o que se poida dacordo con dúas ou tres persoas desa. Eu estórbolle. Coma él pasou a sere empregado do Centro, rentado, coma se di eiquí, quedaba en condiciós peores fronte a min, por eso malicio que todo parte del. Xa falaremos con calma desto cando regreses.
Miñones caeu por unha escada i está internado na Sociedade Española de Socorros Mutuos, paresce que a caída afetoulle á columna sen moita importancia, pero ten que gardar repouso. De ahí recibín hoxe a noticia da morte de Fuentes Jorge, na súa casa de Vidán a carón de Santiago.

Esto é todo. Cuco Rei gárdocho eiquí. Recibe o saúdo de Maruja e unha forte aperta do teu amigo:

[Seoane]

1971-02-03
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1971
Barcelona
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1971 en 03/02/1971


Barcelona, 3 de febreiro de 1971

Moi querido Luis:

Chégame eiquí tu [sic] carta do 2 de xaneiro. Ya [sic] antes me tiña dado os cartos, 5.800 pesetas, o amigo Palmás ó que me atopei casualmente nunha rua do barrio gótico. Agardézoche moito ise envío (do teu peto particular, naturalmente) como cancelación xenerosa duns direitos de autor que non figuraban en ningún contrato, esa é a verdade. Deus cho paguiño que me viñeron moi ben pra quedar eiquí un pouco mais, capeando o rexo inverno de Ourense, que non me vai ben pra saúde.
Xa falaremos do penoso asunto, do magoante e porco asunto, do Premio que coasi me leva a outro episodio cardíaco, tan a fondo me fireu. Alivia a miña concencia o feito de que non foi miña a culpa sino de quén, cegado polos cartos, coma decote, coasi fixo custión de fidelidade amistosa o que eu me presentase ou non. A aló foi a novela núa coma unha Susana diante dos vellos, duns vellos nin xiquera verdes. Asegún as marcas que eu puxen nos orixinaes e copias, lérona dous. Pódia que a novela da Xoana –que se portóu pésimamente no caso, anunciando a berros, dende dous meses antes, que o premio era seu– sexa un segundo Quixote, mais non terá nunca a significación lingüistica, literaria e, si cadra invountariamente, social que a miña tería que haber acadado dun xurado culto e galego. Pra min os treidores a iste orde de cousas –esplicadas ademais nun longo prólogo– son os dous únicos que pra min sinificaban unha garantía: Alvarez Blázquez e [o] filólogo grego. Dos outros tres, sabía dabondo que eran: unha estoa, un reaicionario e un cacique: Sebastián Risco... Polo visto, todo se armóu dende eí. Tratábase de conseguir unha novela de venta (claro, Adiós, María) pra “lanzar” á Editorial Castrelos versus Galaxia, con algo que non fosen reediciós, e pubricitado por un premio económicamente insólito; un nome de muller non viría mal. A xestión pra conquerir os cartos do premio foi agardecida con ese nomeamento de “Académico correspondente” a ise avolto persoaxe que está coroando tristemente o fin e remate da coleitividade galega de Bs. Aires. Eso se dixo...
Tamén me fun quedando eiquí porque o escelente Ricard Salvat encarregoume do asesoramento de El caballero de Olmedo que está a montar pra Compañía Nacional. Estamos traballando arreo e coido que con porveito. Estarei eiquí até fin diste mes.
Esquecíame. A miña novela (Xente ao lonxe) salvouse do meu pirmeiro pulo que foi botala de noite ó Orzán. Tróuxena eiquí pra que o Basilio me aconsellase, e foi íl quen a salvóu.(Mandeilla onte ó Paco del Riego). Tanto il coma o Salvat e mais a min, gostóunos moito a túa nova aventura. Non te cansas, ogallá non te canses nunca. Cantas veces o exempro da túa vountade, da túa xenial laboriosidade, do teu talento posto ó servicio de Galicia, me sostivo a min, tan propenso a deixarme cair...
Vinde pronto; decote facedes falla eiquí entre nós. Sin querer, estamos refacendo o eisilio; fáltanos o grande Lorenzo Varela...

Agarimos pra Maruxa e unha gran aperta.

Eduardo

[Manuscrita:] Teño “a vaga ideia” de terche xa contestado ista carta. Ando moi atafegado coisto da colaboración con Salvat, e pode que se me formase unha confusión. Mais, por si escaso, eí vai esta outra.

1971-03-03
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1971
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1971 en 03/03/1971


Montevideo, 3-III-71

Benquerido Seoane:

Somentes unhas liñas, pra o seguinte:
1 Necesito que me diga, URXENTE, si vai a estare o 25 de Sant-Yago en Bos Aires, deste ano.
2 Desexo que me confirme si lle chegou unha carta do Patronato, remesada non hai moito.
3 Quero sabere que opina da pubricación do libro de Heriberto Bens, do que se falaba na carta devandita.

Saúdos prá súa dona. Reciba unha forte aperta:

Pereira

1971-03-03
Carta de Seoane a Palmás. 1971
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1971 en 03/03/1971


Buenos Aires, 3 de Marzo de 1971

Sr. D. Ricardo Palmás
El Castro

Querido amigo:

Recibín as suas cartas, a de Barcelona e a do Castro, que non respondín por acumulación e desorden do meu traballo e polo disgusto que me ocasionóu o ataque estúpido de A Nosa Terra, que ten coma oríxen o ter saído en defensa de Dieste. Non sospeitei endexamáis tanta vileza disfrazada de patriotismo nesa xente. O meu xeito respondinlle con unha carta aberta que remito hoxe a Díaz Pardo, na que respondo a algunhas das aseveraciós déles e, naturalmente, non podo responder a eso de que teño que acercarme ó pobo, pois aínda sen sabere ben que [é] o pobo, dende logo sei que non é unha “patota” que se reúne todolos días a beber unha chiquita no Centro Ourensán, ou no Centro Pontevedrés, ou en calquera dos centros onde cinco ou seis matinan como gobernare a coleitividade, entre malidicencias e noticias encol dos precios por exempro, das roupas de home ou do calzado, en xeral do mercado porteño. Todo esto tróuxome mal, e renuncio dende logo ó Instituto Arxentino de Cultura etc., do Centro Galego, e a todo o que teña que ver coa coleitividade. O autor do artigo máis inxuriante de A Nosa Terra, “Olimpo de palla”, é Cupeiro, con quén non teño falado duas verbas seguidas dende que o coñezo. Galeguista porque nasceu loiro. Mais detrás déles está, sospeito, a man de Valentín, Val Capone, coma lle alcuma Vilanova. De calquer xeito dinlle o meu plan a Martínez Lamela e Prada para que o fagan seu.
Alegróume moito de que teña atopado material pro seu traballo e que lle tivese sido útil o coñecemento de Martínez Barbeito, pra mín o estudoso mais serio do século XVIII galego e de menos prexuicios. Conviña que esas noticias se unisen ó estado económico e social de Galicia nese século, e vive na Cruña un profesor, cuio nome non me lembro neste intre, amigo ou coñecido de Díaz Pardo, que ten pubricado algún libro encol destes probremas. Chámase, penso, Meijide Pardo, ou algo eisí. Eu traballo bastante e o día seis de abril inaugúrase no Museo de Arte Moderno unha retrospeitiva de grabados meus, 200 grabados, unha afición burguesa. Supoño que a xente que vai coñecendo e que son amigos meus protestarán pola miña falla na correspondencia. Gostaríame, de calquer xeito, que vostede trouxera a versión encol da miña aitividade nesa coma testimuño. De todalas cousas a que renunciéi por lealtade ás miñas ideias e por temor a non ser comprendido eiquí. Que o leven a Elviña a ver o sitio onde queren que faga un mural ó Auntamento de A Cruña, logo de renunciar a facelo no Pazo dos Deportes.
Un saúdo de Maruja e meu pra todolos amigos. Pra Mimina, Isaac e Xosé, e unha aperta pra vostede:

Recibín a súa adhesión, que lle agradezo e, xunto con unha de Díaz Pardo e outra carta que me remite dende o Castro onde me escribe encol dos seus traballos. Non sei si coñece o libro La población de Galicia de Javier Ruiz Almansa editado polo Instituto Balmes de Sociología, “Consejo Superior de Investigaciones Científicas” de Madrid. É moi importante. Ten moitos datos referidos ós séculos XVI e XVII, que poden estenderse ó XVIII. Tamén conviña buscare traballos sobre as amortizaciós dos bés da Igrexa na época de Carlos III. Mejide Pardo ten un libro encol da emigración galega intrapeninsular. Apertas:

[Seoane]

1971-03-03
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971 en 03/03/1971

Buenos Aires, 3 de marzo de 1971

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Esta vez empiezo yo “sin ninguna tuya que contestar”. Recibí el Borrador de la Memoria de Sargadelos, 1970 y el “Estudio para la incorporación”, etc., todo lo cual me parece muy bien. Te lo escribo por si de algo te sirve mi opinión en estas cuestiones. Sé que estás complicado de trabajo y lamento no serte útil. A mí me está pasando lo mismo aquí. Acabo de terminar una monografía sobre Diego de Rivera para el Centro de Editores. Es una figura muy interesante de los años de entreguerras, aunque a mí no me gusten demasiado sus murales, pero tampoco se puede tolerar los ataques que le hacen actualmente en México gentes cuya insignificancia se destaca por los miles de metros cuadrados de pared que Rivera pintó, también la cantidad es importante cuando se trata de un artista verdadero, y por la generosidad de sus ideales, naturalmente contradictorios. No deja de ser curioso que dos de los personajes más fantásticos, de mayor fantasía del primer medio siglo hayan sido el inglés Chesterton y el mejicano Diego Rivera, de una gordura física patológica los dos. Tuve que hacerla con mucha rapidez porque me llevó tiempo encontrar suficiente material, monografías, memorias, etc., sobre él. Me interesa hacer Rivera para poder dar unos años muy importantes, decisivos, de nuestra época. La guerra del 14 y todo lo que vino después, unido al arte. Son unas cincuenta hojas papel carta que se publica en cuadernos. Para esa misma colección está haciendo Varela un Dalí. Te remito la carta que envié a Irmandade Galega. Tenía que hacer algo. No pude dormir bastantes noches. Se trata de un ataque absolutamente gratuito y canalla que no creo haber merecido. Y todo proviene de mi defensa de Dieste –te ruego que éste no sepa nada– y de haber aceptado integrar la comisión del famoso “Instituto Argentino de Cultura Gallega”, inventando recientemente por el Centro Gallego y al que renuncio, dejándole a Prada y a Martínez Lamela el plan de trabajo que había concebido, que lo hagan como quieran. Creo, por lo que voy sabiendo, que se trata de una maniobra de Valentín para evitar que yo esté en esa comisión, no pudiendo hacer él lo que le da la gana. Parece que también hay en el medio una carta o algo así, de C[elso] E[milio] Ferreiro. Todo es posible, pero no lo creo. Si es así puede conocer una de mis razones contra el tema de su libro Os ananos, pues estos no son únicamente los que no piensan como nosotros, lo sabemos los que llevamos viviendo tantos años entre emigrantes, están también a nuestro lado, y en una colectividad de cientos de miles, apenas se mueven por supuestos ideales de uno y otro bando, mil o dos mil a los que en definitiva solo interesa el control de las sociedades de la emigración.
Escribiendo ésta acabo de recibir tu carta del día 15 del mes pasado. Las cartas que envías desde Sargadelos tardan en llegar de 13 a 15 días, llegan con mucho retraso. También acabo de recibir una de Xosé escrita el 11 de enero a la que tacharon en el sobre la palabra certificado y correo aéreo. Llegó por correo ordinario y tardó casi un mes y medio teniendo, sin embargo, un sellado de 14 pesetas. Aún no llegó Vilanova. Se decía que iba a venir en la segunda quincena d febrero, pero, o no fue así o marchó directamente a Bahía Blanca por los exámenes de marzo. En este caso vendrá cualquier día. No sé para qué me envías esas pesetas, pues prefiero tenerlas ahí y si son para Camilo no tienes necesidad de enviar nada, pues lo que pueda necesitar podemos dárselo. En cuanto al homenaje a Nós, efectivamente, habíamos hablado de hacer una nota en el número que salió, había quedado contigo en hacerla yo mismo pero luego se me pasó. Creo que no en el segundo número como tu propones dedicarlo íntegro al Seminario de E[studos] G[alegos] y a Nós, antes debe hacerse por lo menos otro dedicado a iguales cuestiones que el nº pasado, diseño, arte, artesanía, etc., y concretar en lo posible los aportes a que se refería Valentín en el diseño de embarcaciones pesqueras. Podemos estudiar todo esto en el próximo mes. Claro que en este número segundo también puede dedicarse al Seminario o a Nós, algún trabajo. Por mi parte preferiría, en el caso de Nós, trabajar sobre esta revista, Alfar de la Coruña, Ronsel y Yunque de Lugo, Claridad de Santiago, A Nosa Terra, etc. todo un conjunto para dar una visión panorámica de una época de Galicia. Alfar fue muy importante, por ella entraron en España las inquietudes renovadoras europeas. Me alegro que a Palmás le vaya bien, hoy le escribo. Cuéntame de todos los amigos. Un abrazo para José Luis, Ángel, Palmás, los Dieste todos y uno grande de Maruja y mío para Mimina, Xosé y para ti de:

Seoane

1971-03-15
Carta de Palmás a Seoane. 1971
Pontevedra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1971 en 15/03/1971

Pontevedra, 15 de marzo de 1971

Meu querido Seoane:

Por disgracia xa me queda pouco tempo en Europa, pasou voando. Aquí en Pontevedra hai un grupo de recente creación “Amigos da cultura” que ven desenrolando un ciclo de conferencias mui interesante que se realizan no local do Casino. Encetaron agora ún sobre a crise da relixiosidade no mundo moderno e o anterior foi encol da xeneración de Nós. Niste ultimo falaron Otero Pedrayo, Xoaquin Lourenzo, Carlos Baliñas e mais Totora Armesto, ista ultima mui valente asegún os comentarios que oin. Precisamente van editar iste último ciclo e me falaron os rapaces da posibilidade de que Vd. lles fixera a tapa do libro. Xa verá si é posibel, porque teñen algunha presa; pensan levalo ao prelo pra meados de abril. Por calisquer cousa escríballe a Xose Luis Fontenla Rodríguez, Joaquin Costa 28, 3º Pontevedra.
Noutro orden de cousas, o meu viaxe mui bó, andiven bastante por Galicia adiante. Toda a xente do Castro portouse mui ben comigo. Foron dunha xenerosidade abraiante. O Xosé pareceume un rapaz estupendo, cheo de inquietudes e mui lonxe das parvadas que caracterizan en España á xente da sua idade.
Teño algúns proietos de traballo. Falei co Isaac da posibilidade de editar no Castro unha antoloxía do L[orenzo] Varela. Eu non me sinto con autoridade suficiente pra levar a termo a tarefa pro coa axuda do Lorenzo poderíase facer. Tamén quero escribir unha nota pra Grial sobre as suas audiciós radiales, das que mui poucos teñen noticia aquí. Non sei que pensa Vd. disto. Coido que podería estar estruturada da seguinte forma. Unha introdución sobre Galicia Emigrante, a súa xestación e desenrolo posterior, a importancia da mesma entre as audiciós galegas que se fixeron alá, un capitulo adicado á do C[entro] Lucense e no final o fichado temático de todas as audiciós (semellante ao que apareceu no último número da revista Galicia Emigrante).
Hoxe marcho a Santiago, verei se podo falar con García Sabell porque non estaba as duas veces que estiven por alí.
Niste fin de semana último estiven co Mincho Fernández Armesto, que me produxo mui boa impresión. Non puiden falar con Ramallal por estar encamado, a pesares de que non é nada de cuidado. En Lugo estiven co Alonso Montero, Fernández de la Vega e mais o Fole, que me encantou verdadeiramente. É un home cheo de calor e estivo lembrando os seus tempos en Compostela, ao Cuadrado e ao Varela. Tamén falei alí cuns rapaces do curso preuniversitario.
Xa falaremos das miñas impresiós sobre Galicia e o labor que se fai aquí, impresiós que poden ser falsas, ás veces, por mor de muitas cousas, pero desde xa non sempre casan cas que ten a xente que vive aquí. É mui duro decilo pro Galicia pareceume culturalmente unha provincia, impresión que teño de toda España en xeral, agás Barcelona. Isto non é unha crítica, simplemente un feito observado.

Unha forte aperta pra Vd. e Maruja

Ricardo

1971-03-15
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971 en 15/03/1971

15.3.71

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Llegué hoy del Castro y allí recogí tu carta del 3 y esa convocatoria de Celtia que metiste en un sobre con unas líneas. Tu carta a los lectores de A Nosa Terra no dice más que la verdad pero sigo pensando que era innecesaria y que tú no debías discutir con esa gente que a fin de cuentas no es nada. Ahora ya está. Hago votos porque eso muera así. Y que te olvides de ese asunto. Dieste parece que leyó ese número de A Nosa Terra pero lo tomó con gran filosofía. Ya hace dos semanas almorzando en el Castro, y todos preparados para no saber nada él dijo que una gente de Bs. As. que no sabe por donde anda contó ahí unas mentiras estúpidas... Seguimos callados pero debe aceptarse que lo sabe todo. De todos modos mientras tú no me des orden nada comentaré con él. Otras gentes se enteraron pero a nadie se le ocurrió ponerte a ti en duda y es seguro que los de Irmandade tendrán que pensar las cosas mucho. Debes estar completamente tranquilo. Desgraciadamente el “enanismo” existe en una proporción muy grande, también, como tú dices a los que parecen estar a nuestro lado. ---- Ahí tienes al Mondelo. La gente de Magdalena lleva dos meses sin cobrar; me escriben desesperados; todo es una ruina. Y Mondelo, presidente del directorio, presentó la dimisión y se zafa dejando todo, supongo que, para la liquidación. Galletti es ahora el Presidente, con todos los visos de que sea el que va a liquidar. Pues esas peticiones para aumentar más el capital no creo que les respondan. Con este éxito N[úñez] Búa tiene que estar muy contento. Un sastre y un vendedor de harinas al frente de una fábrica de cerámica no podrán obtener otro resultado, que él sabía, porque será uno comido por su intranquilidad somática pero no un imbécil. Bueno, yo no sé... ---- Es que Vilanova necesitaba unas pesetas aquí. De acuerdo en lo del núm. 2 de Cuadernos. – En la última sesión de cine sobre arte abstracto, que te habrá informado Xosé, estuvo entusiasmado, Colombo, a quien recogí el sábado pasado en Santiago. – Hoy me despedí de Palmás porque el miércoles se va del Castro y ya no lo veo. – A final de mes iré a Valencia a montar la tienda. – Las cosas van marchando, pero el panorama del país está cada vez más flojo y más lleno de conflictos. Tenemos que andar con mucho tino. Vamos a ver.
¿Y vuestro viaje se va concretando? ¿Cuándo? Sabéis como se os quiere y como se desea vuestra llegada. Abrazos muy fuertes a entramos.

[Díaz Pardo]

1971-03-17
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1971
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1971 en 17/03/1971


Buenos Aires, 17 de marzo de 1971

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Meu querido amigo:

Supoño terá recibido a miña derradeira carta. Hoxe remítolle os dibuxos e a tapa pra o libro de Heriberto Bens. Iría no formato de Manuel María e seguindo a mesma distribución tipográfica e tipo de letra. Coidado co papel. Os dibuxos, que son catro, aparte da tapa, distribúienos vostedes coma conveña, non ilustran concretamente nengún poema, senón o esprito do libro. Que na imprenta sexan fideles coas coores da tapa. Perdóneme todas estas indicaciós. Nós marcharemos a meiados do mes que vén e estaremos fóra seis ou sete meses. A miña direición na Cruña é: Paseo de Ronda 15, 6º izquierda. La Coruña, por si vostedes necesitan algo de min, xestiós ou o que sexa.
As mostras de adhesión da coleitividade deiquí con motivo do ataque estúpido de A Nosa Terra foron moitas. O periódico Galicia púxose á miña disposición e pubricaron no derradeiro número a carta que lle remito. O autor da nota contra min foi un señor, Benito Cupeiro, con quen non falei, penso, nunca, e que fixo, con seguranza, por enfermo. Mais o ataque raposo é probábel que seña da persoa que está disposta a gobernar esta coleitividade.

Un saúdo pra tódolos amigos, e a súa dona e vostede reciban o moi cordial da miña e meu:

[Seoane]

Nota: Permítome pubricar un poema do libro de Heriberto Bens en Cuco-Rei. Dígame si fago mal e si podo anunciar a súa pubricación.

1971-06-02
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1971 en 02/06/1971


La Coruña, 2 de Junio de 1971

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace casi mes y medio que salimos de ahí y no hemos escrito a nadie, no únicamente por pereza, sino porque si verdaderamente teníamos algo que decir queríamos hacerlo con calma. Estuvimos en Roma donde todo es muy caro, todo allí subió muchísimo, y está inquieta políticamente con múltiples problemas sociales y con huelgas de todo tipo. Nos tocó cargar y descargar desde el avión hasta las puertas del aeropuerto nuestro propio equipaje, introduciéndolo y acondicionándolo a la llegada y salida de Roma. Había, como en Buenos Aires, huelga de correos, etc. A pesar de todo la ciudad continúa siendo una ciudad muy bella con flores a finales de abril en la escalera de la Plaza de España y en todas las plazas, la del Popolo, Navona, donde vendedores ambulantes hacen volar palomas artificiales y muchos pintores exponen sus marinas, paisajes ciudadanos y figuras de mujeres para el turismo. Un turismo que se detiene mucho más ante las obras de estos pintores que en la Capilla Sixtina. Pero todo esto es tema para conversar con calma.
En Barcelona hemos visto el extraordinario Museo Picasso ampliado con las 700 u 800 obras que donó últimamente y que estaban depositadas en casa de su familia en la ciudad y donde se encuentran dibujos, acuarelas, pequeños óleos hechos en su época de La Coruña. Barcelona es una gran ciudad y se aprecia el amor de sus habitantes por ella.
Del encargo del Instituto A. del C. G.1 no pude hasta ahora concretar nada. Tengo que escribirle a Martínez Lamela sobre él y lo haré tan pronto tenga noticias que enviarle. Todo aquí es muy lento, y es muy difícil de romper la pasividad de las gentes. Tenemos que conseguir permisos, y al delegado de Monumentos Nacionales, no recuerdo ahora el título del cargo, no pude verlo pues lleva como veinte días fuera de La Coruña. Tampoco logré saber aún el costo de las reproducciones. Por favor le dice a Martínez Lamela que estoy preocupado por eso y que le escribiré, quizá dentro de una semana sobre estas cuestiones.
En este mes debemos renovar el alquiler de la caja del Banco de Galicia, termina el día 30, ¿nos haría usted el favor de hacerlo? Hasta el momento no comencé a trabajar en serio. Temo que me esté ganando la apatía general del país. Galicia resulta como una región encantada de la península, las gentes andan como sonámbulas, desganados y esperando quizá que alguien las desencante. Es muy bella y está muy abandonada.
Por favor escríbame aunque sea unas pocas líneas. Queremos saber algo de Buenos Aires. Saludos al matrimonio Martínez Lamela y a Carmen y usted el abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1. Refírese ao Instituto Argentino de Cultura Gallega do Centro Galego de Bos Aires.

1971-06-08
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1971
A Coruña
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1971 en 08/06/1971


A Cruña, 8 de xunio de 1971

Sr. D.
Fernando Pereira
Montevideo

Querido amigo:

Levamos eiquí en Galicia unhos quince días. Non poiden, pois, escribirlle antes. O seudónimo do libro que teñen vostedes pra editar corresponde ó poeta que pensabamos. Creo que deben editalo si non o fixeron xa. Faleilles de vostedes a María Victoria Armesto e penso que non deben deixar de invitala. Galicia está quedando deserta. No mes de abril emigraron dos arredores de A Cruña cinco mil persoas, homes e mulleres. Falei con Díaz Pardo do asunto das porcelanas e díxome que non se preocupen, que arranxen vostedes todo coma as circunstancias os obrigue.
Eu penso estar eiquí por uns meses. Escríbanme por calquer asunto en que eu poda intervir.

Un saludo a tódolos direitivos do Patronato e ós amigos, e vostede reciba unha aperta con saúdos prá súa dona, do seu amigo:

[Seoane]

1971-06-25
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1971
Montevideo
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1971 en 25/06/1971


Montevideo, 25 de xuño de 1971

Sr. Don
Luis Seoane
Paseo de Ronda 15, 6º izq.
A CRUÑA (Galicia)

Benquerido irmán:

Quero botar esta carta hoxe, aproveitando a saída do avión de Iberia. Fago, pois, atallando.
1 Nestas xvi Xornadas de Cultura Galega imos a pubricar un libro de Núñez Búa, que é, no cerne, un pequeno compromiso moral pola nosa banda e a de Canabal. Tan logo salgamos destos festexos (nos que teremos gastos de abondo), ocuparémonos de H. Bens.
2 Prégolle que nos faga un grandeiro favore. Que fale con Victoria Armesto, pra decirlle que virá a Montevideo o día 1º de agosto con Augusto Assía, xa que queremos telos con nós no Xantar de confraternidade, onde se entregará a anual Viera de Prata á audición Sempre en Galiza, pola súa laboura en 20 anos a prol da cultura galega. Nesta esmorga (que vostede sabe ben que non lle damos un senso de trangallada), queremos que interveña Augusto Assía, en galego, tocando temas socio-económicos da Terra. En canto a Victoria, desexamos que desenrole a conferencia de Os irmandiños, en galego na Asociación Universitaria (non no Paraninfo, xa que o forno non está para bolos..). Isto é moi importante, xa que en Bos Aires fará a devandita parola en castelán. Nós vamos a tiduar a conferencia así: A insurreución dos irmandiños. Será o día seguinte, ou sexa, o 2 de agosto. Fálelle tamén do trocamento do tiduo.
3 Estamos agardando nestos días a revisación derradeira da Aduana (houbo outro atraso por unha perda, no Banco da Repúbrica, dun certificado que tivemos que sacar de novo), pra xa meternos de cheo á venda. Cáseque seguro levará o diñeiro un amigo en man, posto que eiquí agora os xiros están prohibidos.

Nada máis. Agardo a resposta axiña, pra podere confeucionare o programa e imprimilo. Recordos garimosos prá súa Maruxa de todos nós, e vostede reciba unha aperta moi fonda.

Pereira

1971-10-11
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1971 en 11/10/1971


La Coruña, 11 de octubre de 1971

Sr. D. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Le envío ahora la nota sobre mis murales, que suponía había enviado hace mucho, por si llega a tiempo. La tengo hecha desde dos o tres días después de haber contestado su carta hace, creo, aproximadamente, un mes. Tiene que perdonarme pero escribí bastantes cartas aquellos días y se me traspapeló esa nota que encuentro ahora al revisar un texto que hice sobre Maside para un pequeño libro del Museo, estaba entre sus cuartillas. Son burlas de los trasnos gallegos, esos pequeños diablos juguetones que todo lo revuelven y a los que hay que echarles semillas para que cuenten hasta cien, cifra que nunca acaban de contar, pasando el tiempo y volviendo siempre a comenzar, sin lograr llegar hasta cien.
Por aquí todo sigue lo mismo. Se realizó el Congreso de la Emigración y me encontré con algunos delegados amigos míos de Méjico. Tan inútil todo esto como cualquiera puede suponer. La emigración hay que cortarla por otros medios y, naturalmente sin discursos. Acabo de publicar un álbum de grabados O Conde asesino de Sobrado e outros grabados, casi todos en negro. Creo que no quedó mal del todo a pesar de la falta de medios en la imprenta donde lo hice. Pero dejaremos todo esto para hablarlo ahí. Tambien los comentarios a las visitas al santón de Puerta de Hierro ahora con el cadáver que por lo visto le corresponde para su uso político. Ahora él es como Juana la Loca con el de Felipe “El Hermoso”, o como el rey de Portugal con su Inés de Castro. Entra dentro de la mejor tradición real peninsular, y, ahí, los sindicalistas y los que no lo son, muy contentos.
Nosotros nos iremos de La Coruña hacia Buenos Aires los primeros días de noviembre, no sabemos la fecha exacta, pero ya le tendré al tanto. Mientras reciban Carmen y usted el abrazo amigo de Maruja y mío:

[Seoane]

[Anexo.]

En los murales de las sucursales del Banco Español del Rio de La Plata se usaron distintos procedimientos, uno de ellos fué el de hierro recortado con perfiles de bronce aplicados que constituyen grandes relieves en la pared, tal el caso de las sucursales….. concretamente el que tiene como tema Los Conquistadores. Otro procedimiento fué el del bajorrelieve en cemento, conseguido con moldes de madera, un procedimiento muy adecuado a la construcción moderna y con el que se consiguen grandes efectos decorativos, luego de ser adecuadamente coloreados, se usó en las sucursales…….. Tambien se ornamentaron baldosas siguiendo un modo de hacer que suponemos muy español, concretamente del Mediterráneo peninsular y de Castilla y tambien del centro y sur de Portugal. Todos estos murales y composiciones decorativas fueron hechos a partir de la arquitectura, subordinando la decoración a la totalidad de ella y teniendo en cuenta la necesidad de armonizar con el color de los materiales que componían la obra o con los que se disponían usar para que armonizasen con el espacio de ella y los muebles, etc., que debían incorporarse a ella, tratando de no crear impactos visuales brutales que hiriesen la vista del público, o irritasen visualmente y aún mentalmente sin ellos mismos darse cuenta del motivo, a los empleados que deben pasarse horas dedicados a su trabajo en los ambientes que se creaba. En la sede central del Banco se usó el estarcido, un procedimiento muy antiguo de albañilería hecho con trepas de madera y sopleteando el color. Se repitió el tema hasta crear con la pared una falsa sensación de tapiz heráldico muy de acuerdo con la tradición española.

1971-10-19
Carta de Palmás a Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1971 en 19/10/1971


Buenos Aires, 19 de outubro de 1971

Meu querido Seoane:

Sen dúbida a nosa correspondencia anda desnorteada, xa que debéronse perder cartas suas e miñas. Cómo van Vd. e máis a Maruja? Supoño que o seu traballo co monumento de homaxe ao emigrante debe estar ben adiantado. Eu estou con muito traballo, ademáis do de turismo estou nun equipo que está a elaborar o plan regulador da cidade de Olavarría, unha esperiencia mui interesante ainda que non me deixa muitos cartos. Na faculdade perdeuse cuase totalmente o ano deica hoxe non puiden esaminarme en ningunha das asignaturas que me faltan; o mércoles prósimo poderei esaminarme en Antropoloxía, sempre que non suceda nada denantes.
Pra falar dos nosos vellos “amores”, direille que da coletividade pouco lle podo dicir. Hai unhas semanas atopeime con algúns dos homiños da Irmandade –Cupeiro, Florez e Dapresa– pidíronme contas pola miña conferencia en Barcelona, e dahí orixinouse unha discusión mui forte. O proieto que Vd. presentou no C[entro] Galego caíu xa nas maos da xentiña de sempre, sei por Martínez Romero que andan con el ao lombo o Cupeiro, o Molinari e algún outro que non lembro quen é; consecuencia de todo non farán nada ou farán o de sempre, unha trangallada. Respeito disto teño mentes de falar con Lorenzo Varela pra ver si podo publicar na coleción “La historia popular” do Centro Editor de América Latina un traballiño sobre a nosa emigración na Arxentina (cuio índice temático lle adxunto). Por culpa del estou escribindo uns contos con estorias de emigrantes e de fillos de emigrantes, eu non estou mui conforme, pro Varela pensa que están ben.
Xa estará enterado do golpiño de estado que tivemos a semana derradeira, continuan os rumores sobre posibles levantamentos militares. Antonte correu o rumor da sublevación de Campo de Mayo, pro non pasou de ser un rumor destinado á especulación financeira, o que si houbo foi un asado que pode ser o prólogo dunha conspiración (entre chourizo e chourizo un militar pode matinar muitas falcatruadas). O certo é que semella haber polo menos tres golpes en marcha; un liderado por López Aufranc de corte liberal na liña económica e brasileiro en ideoloxía; outro no que estarian misturados elementos nacionalistas e desenrrolantes con Onganía, Levingston e xente fondicista, e non podía faltar o sempiterno golpe de coroneles supostamente peruanistas. Por outra banda o governo segue xogando ao GAN (Gran Acuerdo Nacional) namentras siguen actuando grupos parapoliciales metendo bombas (tocáronlle duas ao Centro Editor e máis outra á Editorial Galerna) e raptando xente que na mor parte dos casos non aparece nin viva nin morta. O deterioro económico é cada vez maior e non se albisca no horizonte posibilidade de solución. Os militares están mosqueados polo ésito brasileiro, sen se decatar que foron eles mesmos os que botaron abaixo esa posibilidade cando botaron a Frondizi e que hoxe os EEUU teñen xogadas as suas cartas no Brasil onde o rexíme semella ter desartellado á oposición de esquerda legal e aos grupos insurrecionales. Os radicales seguen co seu vello esquema de recrutamento de afiliados e o peronismo participacionista indo e vindo de Madrí –a nosa nova Meca– pra negociar e enfrentar ás liñas supostamente socializantes dese movimento. É tremendo ver muita xente moza universitaria que pensa que unha volta de Perón ao poder pode representar o camiño pra instauración do socialismo ou dun certo tipo de socialismo chamado “nacional” na Arxentina. Cada vez que falo con algún deles –mellor dito que discuto– quédome parvo; cheguei a escuitar cousas tan peleriñas como que o pensamento de Perón, nin que fose Mao, era verdadeiramente dialéctico. Supoño que o poderá ser o día que poida atinxir a síntese. Como verá a cousa élle ben entangarañada.
Mañán estrease Outubro de Eisenstein, e ainda que pareza sorprendente vai nunha sala comercial de Corrientes. Niste intre hai media dúcia de filmes francamente bons. O conformista dun italiano Bertolucci que é unha reflesión sobre o fascismo através dunha historia particular un pouco ao estilo do que fixo Visconti co nazismo, mais con persoaxes pequeno-burgueses. Trampa 22 unha sátira anti-bélica de orixen norteamericano do tipo de MASH. Verán do 42 tamén norteamericana que conta con muita poesia o pasaxe de nenez á adolescencia a través da iniciación sexual dun rapaciño de 15 anos. Leva meses de esibición Morte en Venecia de Visconti, que é unha maravilla, penso que polo tema tan “equívoco” pra un censor non a van dar en España, se cadra cecais nalgunha das prósimas “aberturas” do réxime. A cinemateca continua organizando uns ciclos estupendos e os fins de semana repoñense muitas películas en cine-clubes e outras asociaciós, escollidas con mui bó criterio.
Xa saberá do ésito de Paco Ibáñez e máis Raimon. O primeiro actuou no Opera nunha sala cheiña. Foi pena que dera un único recital. Na miña vida vin tanta xente sentada nun escenario. Sorprendeume ademáis que o público soupera os nomes de canciós e que berraran pedindollas. Pro muito mais me sorprendeu o ésito de Raimon. Os cataláns estaban pasmados, eles contrataran por tres días a saliña do Payro que é ben pequena e atopáronse con que a demanda esedía todo o previsto, tiveron que repetir na semana seguinte os recitales. Por certo hoxe pola noite no Gran Rex preséntase Raimon novamente xunto con Mercedes Sosa, o uruguaio Viglietti e o conxunto chileno Quilapayun.
De esposiciós pouco lle podo falar. Soio fun ver unha de xoias e obxetos de ouro precolombinos, no San Martín e agora quero ir ver a de arte precolombino peruano que se fai en Belas Artes, pra que Marica Varela prestou algunhas pezas.
Se vai polo Castro pídalle ao Xosé ou a Mimina que me manden uns exemplares da bibliografía de Castelao.

Unha forte aperta pra Maruxa e Vd, de

Ricardo

[Manuscrito na marxe esquerda:] Soupen por Martínez Romero da esposición que fixeron con gravados de Picasso e máis Miró. É comovedor pensar que iso se fixo nunha aldeíña.


[Anexo.]

La inmigración gallega

1.- Gallegos, gaitas y yoyegas

2.- La época colonial

2.1.- los primeros gallegos en el Plata
2.2.- los establecimientos patagónicos
2.3.- las invasiones inglesas
2.4.- los “ilustrados” gallegos
2.5.- gallegos por la libertada

3.- El aluvión inmigratorio

3.1.- formación y desarrollo de una colectividad
3.2.- el gallego frente a los argentinos
3.3.- influencias en la vida argentina

4.- Presencia de la Argentina en Galicia


Material gráfico

soldado del Tercio de Galicia
bandera del Tercio de Galicia
pendón del Tercio de Galicia
Casa de Cerviño (Rivadavia y Chacabuco)
Retrato de Cerviño
Deembarco de inmigrantes en Bs. As.
orfeones gallegos en el carnaval de antaño
orfeón gallego en la fundación de la Plata
caracterización de un gallego en el sainete porteño
carátula de la música del tango “Galleguita”
Almacén “La flor de Galicia”
Pizzeria anunciando empanadas gallegas
caricatura de José Ma. Cao
Acto de adhesión a la Rep. Española o autonomía gallega
foto con periódicos y revistas gallegas editadas en Bs. As.
edificio del C. Gallego
Manifestación gallega de adhesión al 150 aniversario de la Rev. de Mayo
Escudos argentinos y otros elementos decorativos del Pasatempo de Betanzos
Escuela “La Argentina” en alguna localidad gallega

[Manuscrito:] Si Ud. sabe de otros materiales hágamelo saber, en especial para graficar la presencia argentina en Galicia

1971-12-16
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971 en 16/12/1971

Sargadelos, 16 de diciembre de 1971

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Sé que ayer llegó una carta tuya al Castro, que me leyeron con dificultad por el dificilísimo teléfono que tenemos. De todos modos me enteré que llegasteis bien y que, de momento, estáis contentos. La carta me la traerá Dorneda uno de estos días. Mimina recibió otra de Maruja, me dijo, en la que, al parecer, le cuenta muchas cosas.
Yo sigo sin moverme de aquí, donde me dejaste. Pronto hará un mes que no voy por el Castro. Los ruidos de mi cabeza siguen. Al disminuir la medicación que me indicó Domingo, hubo de todo: más intermitencias en los días sin ruidos, pero más fuertes en los que los tenía, apenas dormía y me encontraba escalando una gran excitación. Tuve que hablar con Domingo (por teléfono) y vuelta a la medicación anterior y vuelta a la generalización de los ruidos. En el tira y afloja de medicinas parece que hay algunas que producen menos ruidos que otras. Sobre esto volví a hablar hoy con Domingo y me dejó un amplio margen de libertad para ir eliminado las que yo vea. ---- Siguiendo con mis ruidos: el otro día pasó por aquí un psiquiatra de Leganés, amigo de otros amigos que me lo presentaron y se habló de los ruidos. Cree que las medicinas que me está dando Domingo ejercen una acción protectora pero que la proce[de]ncia del mal es típicamente neurótica y que eso no tiene más camino de exploración que el psicoanalista. De momento no pienso hacer nada. Pero si algo hiciese en este terreno tan vidrioso, y de menos garantías, me iría a la Argentina. Se antoja que sería preferible. ¿Tú crees en esos exorcismos modernos?
Fuera de los ruidos que acaparan mi atención poco de interés sucede. Álvarez Blázquez me envió una libreta de Ahorros de Vigo con tres mil pesetas, y a ti creo que te envió otra con un ingreso de ricos.
Pepe Rey por Coruña desde el día 9 para esa Junta de Socios (que aprobó –¡qué remedio!– buscar la persona pedida) almorzó dos veces en casa de Mimina pero no preguntó por mí absolutamente a nadie ni a ella, según dice. Nogueira al ver que el otro resbalaba, está aprovechando para ver si él puede meter su sota de oros, y puso a su hijo (los hijos de los papás son los que a mí me hacen crecer los ruidos) y puso a su hijo a buscar esa persona. ¡Vaya coño!; ¡un tendero eligiendo ahora a un universitario! No te preocupes, yo tengo ruidos y me drogan, pero algunas horas del día estoy despierto. Lo de Magdalena, si vivo, no se repetirá con Sargadelos. Lo que es una pena es tener que perder el tiempo en estas cosas de todos los hijos de papás juntos.
La noticia que te va serocopiada por un lado te entristecerá mucho pero por otro creo que es positivo que la situación determinada termine de sacarse la careta. Vamos a ver qué pasa ahora a enviar dentro de unos días la conferencia de Domingo a depósito previo a la distribución. Sé que Alonso Montero te envió las notas de Fole sobre tu estupendo Rivera.
Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja con el deseo de que en el año nuevo que se empieza a acercar seamos todos un poco más felices porque haya un poco más de justicia en el mundo.

[Manuscrito:] Voso

Isaac

Tamén
Sup. Conf. Picasso. Vigo
Tarjeta psiquiatras
[ILEXIBLE]

1972-01-15
Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1972
Nova York
Washington, D.C.
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 15/01/1972

Washington, D. C.; USA
3521 39th Street, N. W.
15 enero de 1972

Queridos Luis y Maruja:

Después de muchos intentos fallidos, acabamos de recibir vuestras señas en Buenos Aires, de Carmen y Rafael. Más de una vez los hemos acosado con preguntas sobre el paradero y la suerte de los amigos, pero solían contestar mucho después de haber recibido las cartas y de haberse olvidado de lo que les parecía secundario y daban por descontado. Esta vez nos pusimos “serios” con ellos, lo que nos valió el recibo de dos cartas, una de Carmen, con muchos pormenores, metódica, documentada, y otra a Rafael, magnífica como suelen ser todas las suyas, y bastante explícita sobre las mudanzas ocurridas por allá en diversos órdenes de cosas. Al parecer, se van aflojando los ánimos poco a poco y se pueden enviar una carta fuera del país en la que se comentan –en términos bastante comedidos y académicos– aciertos y desaciertos. Lo que más nos alegró de ambas cartas es lo que os atañe a vosotros; tus triunfos en la Argentina y otros países, tu alianza con Díaz Pardo en proyectos de cerámica, en la creación del Museo Carlos Maside y en otras labores culturales. Todo ello es admirable en sí mismo y como promesa, como anticipo de lo que se puede hacer en circunstancias desfavorables o que tales parecen vistas desde aquí.
Comprenderás que estas cartas no han hecho más que abrirnos el apetito. Nos gustaría saber que se publica en gallego, bien en Galicia o fuera de ella. Aquí sólo llegan algunos libros de la editorial Gredos, porque tratan de asuntos que interesan a los estudiantes de la literatura española y temas afines, y los de las colecciones baratas de Buenos Aires: la de Losada y la de Espasa-Calpe. Me han dicho en Portugal que Galaxia ha editado bastante en gallego, pero no me fue posible poner la vista encima de ninguno de sus libros, ni menos de su catálogo. ¿Qué hace la Academia Gallega, de la que Sabell y Dieste forman parte? Me imagino que tendrá una buena biblioteca y ejemplares de muchos libros agotados, sobre todo diccionarios, como el de Carré, el de Cubeiro y otros. ¿Se enseña el gallego en la Universidad de Santiago y en los institutos de segunda enseñanza? Creo haber oído que en Lugo enseñaba un destacado profesor de gallego. Aquí me prestaron el Manual de Dialectología española, de G. de Diego, en que se dedica bastante atención al gallego. También he visto alguna referencia a un tratado de gallego publicado en Barcelona. Pero mis noticias son nebulosas, y si bien podría aclararlas un poco sumiéndome en la Biblioteca del Congreso, se da el caso que está lejos de mi casa y cuando se llega allá es poco menos que la hora de cerrarla, aparte de muchas otras dificultades. Una grata novedad para mí fue la publicación de la General Estoria por Martínez López, un esfuerzo este espléndido que acaso sirva de ejemplo y de estímulo a otros profesores españoles. Tuve noticia de esta publicación por Dieste. Inmediatamente, escribí al autor a Tejas, quien me envió un ejemplar a vuelta de correo. Carmen acaba de anunciarme que Martínez se retiró y vive en Santiago. Ojalá que, ya libre de obligaciones docentes, dedique su talento y su preocupación a trabajos parecidos en pro de la lengua gallega, de la que tanto hay que aprender. Una Gramática Histórica Gallega, precedida de unos capítulos de fonética, sería un tema muy apropósito, en el que además podrían colaborar otros especialistas.
Sentimos mucho no haber podido veros en Portugal. No teníamos a la sazón idea de que estuvieseis tan cerca. Alicia estaba muy mal y hubo que salir con bastante precipitación. Ahora estamos pensando en la posibilidad de un viaje a Europa, en primer lugar, para ver a Cuqui y a los suyos, en segundo, para echar un vistazo a la situación en general. Y pienso visitar Vigo y La Coruña y pasar unos días con los amigos. La vuelta a España me parece muy difícil por varias razones. Al final de este año empiezo a cobrar mi pensión del Estado, y si la vida aquí no sigue encareciendo, talvez pueda dedicarme a mis cosas, no muy bien definidas aún. Ahora enseño español, trabajo durante horas en el Departamento de Agricultura, traduzco y sobre todo preparo para la imprenta monografías científicas, algunas de ellas escritas por argentinos con pujos literarios y ringo-rangos de tangos. De esta manera, nos vamos defendiendo de esta inflación que nos viene comiendo sin piedad.
Hay pocos amigos con quien hablar; los que hay, están metidos hasta las orejas en sus trabajos de rutina y pasan meses sin hacernos una llamada telefónica. Por mi parte, de vez en cuando hago una “escapada”, como la llama Alicia, a las librerías donde se venden libros extranjeros o a las de segunda mano, de las que quedan pocas, y vuelvo con la cartera repleta. Lo malo es que al llegar a casa tengo que ponerme a la máquina y dejar los libros adquiridos dormir por los rincones de la casa. Con frecuencia y para romper la rutina, salimos en coche por las orillas del Potomac –el río que pasa por Washington y refleja los grandes monumentos de los hombres más ilustres de la historia de Estados Unidos–, donde abunda la vida silvestre: ardillas, pájaros, etc. y sobre todo, los árboles de las más variadas especies, algunos centenarios. Por las cercanías del río hay grandes granjas, con vacadas hermosísimas; hay también grandes plantaciones de frutales, en especial melocotoneros y manzanos, donde nos aprovisionamos de fruta cuando está madura. Lo más interesante de estos paseos, parte en coche y parte a pie, son las flores silvestres, que se suceden a medida que avanzan la primavera y el verano. Hay multitud de especies, y algunas cubren grandes praderas y terrenos baldíos. Tendrías que ver esto, este paisaje que nadie pinta y creo que pocos admiran. No recuerdo haber visto en nuestros paseos un solo pintor con el caballete. Sí, hay gente que disfruta la naturaleza, y ya quisieran otros países donde he vivido tener tantos expertos en asuntos de conservación, de parques públicos, de observadores y protectores de aves y miles de cosas más. Pero, en cambio, la pintura no tiene el arraigo que debiera, y en particular el paisaje no recibe el homenaje que merece de los pinceles.
Pero hay que dejar que la gente madure o por lo menos una fracción de ella. Llegará algo así como un Monet washingtoniano que capte, a su manera, esta luz, estos horizontes cerrados por sus colinas azules, ora fijas por la transparencia de la luz, ora deslizándose como una melodía, como un tropel de olas en alta mar, levemente esfumadas en la neblina. Los reflejos de este río son indescriptibles en todas las estaciones, lo mismo cuando queda convertido en una grieta de hielo zigzagueando entre los bosques a lo largo de cientos de millas, que cuando avanza, lento y constante, cargado de nubes, de sombras estremecidas de árboles a punto de reventar al comienzo de la primavera o saturados de colores en el otoño.
Sé que estáis ambos muy ocupados y no quisiera que esta carta sea otra cosa que un contacto espiritual con vosotros, tras esa prolongada discontinuidad. Sin embargo, acaso tengáis unos momentos para escribirnos unas letras y dejarnos saber como van vuestras cosas. Nos acordamos mucho de los amigos, de las personas, y muy poco –seamos sinceros– de los demás. Buenos Aires ha sido muy duro para mí, y me quedan muchos recuerdos dolorosos de él, en parte debidos a mi carácter, en parte a las estrecheces que tuve que afrontar. ¿Sigue Varela en Buenos Aires? ¿Cómo están tus [escrito na marxe esquerda:] padres, Luis, y tu hermano? ¿Vive Ramón Baltar? Carmen nos contó la muerte trágica de Farias. Etcétera, etcétera.

Un gran abrazo

Otero

[Manuscrito na marxe esquerda por Alicia:] Queridos amigos: ¡Cuántos años sin saber de nosotros! Ya podíamos escribir a Bartolomé Mitre! Luis, muchas felicidades por todos tus éxitos. Este país es hermoso, como dice Ote, pero lo han puesto al revés. Yo ayudo a Ote en sus traducciones, enseño español en casa y me dedico a “las faenas propias de mi sexo”. Disfruto el campo y el paisaje y leo mucho. Acabo de terminar los Diálogos de Platón. Ahora estoy a vueltas con Ortega.

Abrazos.

Alicia

1972-01-29
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 29/01/1972

Buenos Aires, 29 de enero de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu saludo con la fotocopia del borrador de la Memoria de Sargadelos del 16/I, otras dos líneas del 18 para que te escriba a Sargadelos y no al Castro, y una anterior, del 11(...). Lo mejor de tu carta es el fragmento de poema que acompañas. Creo que puede ser un gran poema. Sobre todo si sacas partido, aparte del trabajo de tu padre y la ayuda de sus familiares, a la belleza del estudio, tal como vagamente lo recuerdo, con la muñeca vestida con traje típico y a los escudos heráldicos que son también diseño y prueban la fantasía de un pueblo, y pergaminos que, con cuadros y dibujos, colgaban de las paredes. Tú, perdóname una vez más, fuiste o debiste haber sido un hijo mimado y desde entonces, desde tu infancia, te habituaste a imponer tu voluntad, a suponer como verdades indiscutibles tu interpretación personal sobre cualquier cuestión. Tú querías discutir duro conmigo, así me decías en una de tus notas y en tu carta me achacas hasta el entrecomillado a una frase tuya que extraigo de tu carta, la de “amigo de otros amigos” y pones una intención que no merezco a la noticia de que al llegar vendí unos cuadros que me libra de preocupaciones económicas por casi todo el 72. Tú sabes bien que no comparo Galicia con Buenos Aires. Que sé perfectamente como vivieron y viven los pintores gallegos para establecer ninguna clase de relación en ese sentido y sabes también, creo que lo he probado en bastantes oportunidades, que tampoco me importa el dinero sino como medio y no fuimos ahí a ganar dinero con la pintura. De quedarme en Galicia no sé qué haría. Tú conoces mi inquietud en cuanto a estas cuestiones, por eso me sorprendió la interpretación gratuita de una noticia que te participábamos para nosotros grata y que ayuda a posibilitar un posible viaje a Galicia en el 73.
En cuanto al calor de Buenos Aires. Efectivamente es un año de mucho calor, no tanto, sin embargo, como el de la aldea Lestedo, donde se casó una pariente nuestra el 4 de septiembre del 71, cerca de Santiago. La ola de calor de diciembre aquí parece ser que no se había repetido desde hace cuarenta años y la prueba de su singularidad fueron los muertos que produjo y las fiebres infantiles.
Dejando todo esto que alienta nuestra susceptibilidad, te diré que estamos aquí sin apenas salir de casa. Estoy pintando y al mismo tiempo preparo otro álbum de grabados, éste muy distinto a todos los anteriores, pienso. Buenos Aires está vacío. Apenas quedan amigos ahí. Todos están en las playas o viajan por Europa. Como siempre mucho cine con buenas películas de todas partes. Teatro de verano y cafés-concerts en su modalidad porteña. Los de más éxito parecen ser “El gallo cojo”, “La gallina embarazada” y “El pollito erótico”. Los nombres de los establecimientos te pueden dar una idea de todo lo que se mezcla con la protesta. Pero Buenos Aires está desierto y los que quedaron en la ciudad están preocupados por la situación política. Creo que en los próximos diez años van a ocurrir modificaciones trascendentales en las estructuras de este continente. Todo está cambiando. De los amigos comunes, Varela se mudó de casa, vive ahora en Charcas entre Florida y San Martín, en un piso 20, con una vista extraordinaria sobre el río, estos días rojo por la influencia de las aguas del Pilcomayo del Bermejo. El día de nuestra llegada estaba violeta. Varela está muy bien, Cuadrado continúa lo mismo y lo mismo los otros que tú conoces. Valentín ocupa un alto cargo en Bienestar Social, lo que prueba, aparte de su cínica ductilidad, que es un político argentino que se sirve de la colectividad para sus propósitos, como le afirmé a María Victoria. El C[entro] Gallego lo mismo, según parece. Todo lo mismo. Creo que llega en marzo Lueiro para intervenir en actos de la Federación. José Luis me escribió. Envió la liquidación de Á[lvarez] Blázquez y me dio noticias sobre el cambio del sistema de las ventanas del departamento de La Coruña. Le escribí a Pillado enviándole nuevos dibujos y un libro que me encargó y hasta ahora no recibí respuesta.
Bueno, esto es todo hoy. Espero que me contestes a las cartas que te envié el 28/XII/71, la del 11/I, y ahora, la del 17/I y ésta. La tuya última es del 18/I/72 en que me pides te escriba a Sargadelos. (...). Nada más lejos de nuestro ánimo como creo que tú sabes. Nunca me escribes demasiado, como afirmas. Más bien escribes poco, pues generalmente te limitas muchas veces a breves notas. Te escribía a El Castro porque tus cartas desde Sargadelos tardan generalmente más en llegar. Escríbeme, dinos como vas de salud, sobre las nuevas obras de Sargadelos, si debo decirle algo al Ing. Díaz, etc. y contesta las cartas aunque, además, te metas conmigo como en la del 11/I/72. Habrás notado que nos escribíamos el mismo día, el día 11 tú desde Sargadelos y yo desde Buenos Aires. Un abrazo muy fuerte para ti y los tuyos de Maruja y mío.

Seoane

1972-02-07
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 07/02/1972

Buenos Aires, 7 de febrero de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibo tu carta del 23 y también te contestaré por orden.
Corredor Matheos: En tu carta anterior me escribes sobre una exposición de arte gallego en Barcelona y te contestaba que nunca fui partidario de las exposiciones colectivas. Esta fue una posición mía de toda la vida y es algo que se conoce muy bien en el ambiente artístico de Buenos Aires, donde no participé jamás en esta clase de exposiciones sino únicamente cuando ellas tenían finalidad política. Se publicaron algunas veces mis razones. Una exposición colectiva podía hacerse en el siglo XVIII o XIX, o mejor si quieres desde el renacimiento, cuando el arte obedecía a determinados cánones, existían primero talleres y después academias donde se formaban artistas siguiéndolos y no había entre ellos más lucha que la competencia para la consecución de encargos. A partir de finales del XIX todo cambió en arte, se rompió con los cánones y nacieron diversas escuelas y movimientos artísticos, en profusión a mediados de éste siglo. Una exposición colectiva resulta, pues, por su heterogeneidad, una especie de bazar sin objeto que únicamente sirve para desorientar al público. (La única vez que pude realizar una exposición colectiva fue cuando vosotros, Maside, Laxeiro, tú, etc., expusisteis en Bs. Aires y logré, en lucha con los directivos de aquí, que les parecía poco seis artistas, y con los amigos de ahí, que la muestra se redujese a un grupo).
Intermedio. Siempre supuse que todo esto estaba claro entre nosotros. Si ahora participo en la exposición de serigrafías es porque cuando me las encargaron no me dijeron que harían exposiciones de este tipo y luego de programadas yo no podía ser una excepción planteando problemas a algo hecho. En cuanto a mi participación a la muestra de Lugo ahí te remito una fotocopia de la carta tuya en la que te refieres a eso. También poseo las dos cartas de D. Ramón Varela Méndez, presidente del Círculo de las Artes, a las que contesté el 2 de Junio del 64, aceptando luego de la insistencia de él y de Valentín, desde Vigo, en carta del 20/V del mismo año. Como puedes notar si mi mesa de trabajo aparenta desorden, funciona bastante bien mi archivo. Nunca te he pedido nada que se refiera a exposiciones, no tuve necesidad de hacerlo, únicamente en una oportunidad te solicité que le escribieses a Gaspar de Barcelona para una y él contestó que no podían hacerla por lo que fuese. Te ruego, pues, que no me pases cuentas que no debo. En cuanto al Ing. Díaz le conocí en la biblioteca del C[entro] Gallego presentado por Eduardo Blanco Amor y me encargó los trabajos que hice para el C[entro] Lucense, el óleo de gran tamaño, la decoración de las baldosas de un patio interior y los bocetos para Arranz, porque conocía los trabajos que yo había hecho para Goldstein y Aslán y sobre todo por el éxito del mural del T[eatro] San Martín, y no porque tú se lo aconsejases como ahora me dices. Luego te lo presenté yo a ti en Magdalena un día que fuimos a la fábrica. Todo esto lo recuerdo perfectamente y también lo recuerda él, a quien se lo pregunté sin decirle naturalmente el por qué. Te escribo esto de paso, como tú me escribes a mí, y porque no me gusta aparecer como deudor de favores que no recibí. Además en el caso tuyo y mío supongo que estamos colaborando desde hace años en algo superior a todo esto, con discusiones a veces violentas, pero colaborando, y no debiéndonos nada el uno al otro pues cada uno aporta lo suyo. En septiembre pasado, tengo en mi libreta, hablamos con Corredor Mateos de la posible exposición en el Carlos Maside, de Artigas, de Miró y Artigas, de algunas que se realizasen en el Colegio de Arquitectos de Barcelona que a él le pareciesen interesantes y de una posible política de intercambio cultural de la periferia peninsular. No apunté nada ni recuerdo que se hubiese hablado entre nosotros sobre una exposición colectiva de arte gallego. Hablamos, eso sí, de una muestra de proyectos de la ciudad de las rías de Albalat. Desde luego nada del traslado de las obras del C[arlos] Maside, cuya primera noticia, asombrosa, me la das en esta carta que contesto del 23/ Con el argumento de que si el Bauhaus pudo trasladarse, etc. 1º. – El Museo Carlos Maside está haciéndose, no es aún el Museo que proyectamos y soñamos. 2º– Los museos no se trasladan. Los únicos traslados que conozco se efectuaron en casos de fuerza mayor, en casos de guerra para esconder las obras, etc., y así pudieron exponerse las obras del Museo del Pardo en Ginebra y las de Viena y Munich en París y Londres al sacar las obras de sus escondrijos y mientras se reparaban sus edificios. 3º– El Museo Bauhaus se constituyó a partir de las muestras realizadas en 1969 y 1970 en algunas ciudades europeas y americanas que reunía colecciones hasta entonces de autores o sus descendientes, de particulares y del Estado alemán. Bastantes de esas obras habían estado diseminadas por el mundo como producto de la persecución. En cuanto a exponer la obra del Museo en el Círculo de las Artes de Lugo continúo de acuerdo, pues se trata de Galicia, no de que nos juzguen en el exterior por algo que está haciéndose.
Museo.– La exposición de Clavé estaba proyectada por nosotros a continuación de la de Solana. No pudo ser porque Gaspar te escribió dándote sus razones. Ahí se me dijo que enero y febrero eran muy malos meses por el invierno y supuse entonces que podrían iniciarse las actividades en marzo. Si el 23/I cuando tú me escribes, Gaspar no había enviado aún las obras no comprendo por qué tenías que escribirle de esto a Gaspar. Si éste las envía en febrero tiene que exponerse o a fines de este mes o en marzo, pues hay que hacer propaganda y catálogos. Lo único reprochable en mí es el no habértelo participado. Espero que tú no tengas nada que reprocharte en cuanto a olvidos.
Pileta. – Efectivamente, como a ti, la denominación pileta a mí tampoco me gusta. Pero las otras que se usan no son exactamente eso. Estanque, supone agua permanentemente estancada, y piscina la existencia de peces. Quizá podría ser pila, de donde viene, que significó también lugar donde las gentes se bañaban aparte de sus otros significados religiosos, para depósito de agua bendita, para la sumersión del bautismo en el primitivo cristianismo, etc. Podría llamarse Pila do Xunco. Mejor que con el nombre del lugar, Rato, que lo disminuye. Lagoa indica laguna que viene a ser lago pequeño, etc. En la carta anterior no me decías que se trataba de una pileta para competencias deportivas, pues tanto el Ing. Díaz como yo sabemos, que tiene que ser rectangular y yo lo sé no porque me hubiese ocupado de averiguarlo, pues nunca me interesaron las piletas, sino por esa cultura supletoria que se adquiere en los cines. Ya le hablé al Ing. Díaz hoy mismo, pues estuvo aquí cuando había comenzado a escribirte ésta y le leí el párrafo de tu carta.

Ejecutivo. Me doy perfecta cuanta para la dificultad de encontrar una persona capaz de ese cargo en una empresa y lo cansador que debe ser realizar esa especie de examen necesario del candidato.
Bueno, creo que contesto todo lo referido a tu carta última. En esta respuesta la acidez que puedes notar nace de tus afirmaciones inexactas, que, por mi parte, hubiese querido no hubiesen sido nunca formuladas, pero habiéndolo sido conviene aclararlas. Por otra parte me dio lugar a revisar nuestra correspondencia de alrededor de 15 años, pareciéndome, pasado tanto tiempo y leída fríamente, bastante interesante.
Tomás Mariño. – Parece que fue un precursor de la aviación. Procede del Ayuntamiento de Xove, entre Vivero y Cervo y falleció en 1880. Realizó algunos proyectos de navegación aérea, algunos de ellos cuales mantenían principios muy actuales. A principios de este siglo se expusieron esos proyectos. Alguien de Vivero debe saber algo de este personaje, o en Galicia. Creo que el asunto es muy importante y debe averiguarse. Yo hice esta ficha hace años y no recuerdo de donde procede. Estaba estudiando inventores, mecánicos, relojeros, etc., para notas radiales y de Tomás Mariño nunca logré más datos que éstos que te doy.
Quizás tú puedas encontrar alguno más. Puede ser interesante reivindicar su figura cuando se acerca al siglo de su fallecimiento y que lo haga alguien como tú que te interesas de cuestiones mecánicas.
José María Cao.– Estoy consiguiendo más datos sobre él. Pronto te enviaré la monografía. Esto es todo por hoy. Trata, como trataré yo, de no dejarte por el minifundio mental heredado de nuestra condición gallega y recibe un fuerte abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1972-02-14
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 14/02/1972

14.2.72

Sr. Don Luis Seoane
Bs. Aires

Querido Luis:

Recibo tu carta del 7 cte., depositada el 8. Anteriormente había recibido las del 17 y 29 de enero último, que por muchas razones retrasé su contestación. Hay muchas cosas que no andan bien en mi vida y se suman a sinsabores entre los que conté la Junta de Socios celebrada aquí el día 8 último (de la que te envío el orden del día a tratar que propuse y cuya certificación del acta en que se tomó el acuerdo te la envían directamente desde el Castro). Tuve un viaje a Santiago en razón de la salud de Mimina: la incorporación del abogado de momento ocupa más trabajo mientras no se incorpore a la problemática de la empresa.
No sé por dónde empezar. Me alegra, naturalmente, recibir tus cartas y con información de muchas cosas que por aquí están más lejos que las estrellas: Lorenzo Varela, Cuadrado, cine, cafés-concerts, etc. Pero muchas otras cosas que dices no me sirven de tranquilizantes junto con los que tomo en cápsulas y comprimidos. Los ataques e insultos que te ves obligado a dirigirme en ellas, y algunas otras especies que no sé si merezco o no me hacen dudar de si tiene algún sentido la tarea que cumplo y hacia que la cumplo: “... fuiste o debiste haber sido un niño mimado y desde entonces, desde tu infancia, te habituaste a imponer tu voluntad, a suponer como verdades indiscutibles tu interpretación personal sobre cualquier cuestión”; “... interpretación gratuita...”; “... trangallada...” etc. ¿No será mejor que me dedique a algo distinto para no dar lugar a tales interpretaciones?
Me ofende que se pueda pensar que si digo algo lo digo para arrogarme algún favor. En todo caso sería al Centro Lucense al que le hacía el favor al hacerle sugestión al Ing[eniero] Díaz sobre tu colaboración y mi carta no dejaba lugar a dudas que si citaba esto era para destacar el aprecio que le tengo yo a este hombre. Está visto que el ingeniero Díaz tendría menos memoria que yo si no recuerda lo que yo afirmaba en la carta.
Al día siguiente de conocernos en la biblioteca del Centro Gallego donde se exponían las cerámicas (diciembre de 1955) él fue a buscarme en su automóvil al H[otel] Colón para que viese su obra de Olivos, incluidas las canchas de bolos, etc. Empleamos una larga tarde en ello. Él quería que yo le hiciese una chimenea (lareira) y que le proyectase otras cosas para lo que iba a ser lo de Belgrano, por donde pasamos a la vuelta, y en donde en esos momentos solo había demoliciones internas (un croquis con medidas y con una nota de su puño y letra me lo envió, luego, al Castro, y allí está en una carpeta de la época). Él entonces no te conocía a ti personalmente, y en beneficio del Centro Lucense, naturalmente, le hablé de que nadie mejor que tú le podrías orientar en lo que él quería, y yo me disculpé pues me era imposible hacer nada y tampoco tenía sentido.
Pileta – Me parece bien por su sentido y por todo el denominarla Pila do Xunco, pero ten en cuenta que pila habría que ponerlo en gallego: pía, palabra que se conserva intacta aquí tanto en la bautismal como en la de abrevar animales o salarlos, así como en la acepción opuesta, igual que en castellano: pía de leña, PÍA DO XUNCO, creo que no estaría mal. Espero tus dibujos para ella, si es posible no mucho más allá de mediados de abril. En el croquis te iban las medidas internas y la forma. Considérale medio metro menos al decorado de las paredes porque la parte alta está ocupada por los traga-olas.
Corredor Matheos.– Olvídate ya de que el Maside haga eso. No me es cómodo preocuparme del Museo y no lo haré si en tu ausencia no tengo una garantía de que lo que haga ha de estar aceptado por ti te guste o no te guste, como todos los hijos de vecinos tenemos que aceptar lo que hacen las personas en que delegamos. Mi cabeza no está para más problemas y tú tienes reacciones que a esa cabeza mía no le parecen lógicas, y por una cosa nimia se puede echar a rodar una obra tan importante. Parece ser que no soy yo solo que ve esa agresividad tuya está bastante al margen de la admiración que por tu obra se te tiene. Agresividad injusta porque no es cierto que ahí solo hayas contribuido en colectivas de carácter político; yo ya recuerdo por lo menos dos, una de ellas en Witcom creo que para lo del Palanza, y nada se gana con que te olvides de que fuiste tú quien habló de llevar lo de serigrafía a la Sala del Maside. Y para que tengas tu archivo más completo te mando una serocopia de una carta tuya que se ve te falta, y etc.
TOMÁS MARIÑO.– Trataré de ver eso. A BLANCO AMOR lo nombraron académico. Me envió su novela para ilustrar. A ALBERTO VILANOVA Y A ALBERTI les envié tus Figuraciós. (Siguen gustando mucho y sé de varias personas que las coleccionan).

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja, vuestro

[Díaz Pardo]

1972-02-21
Carta de Seoane a Ortiz Alonso e Otero Espasandín. 1972
Bos Aires
Washington, D.C.
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ortiz Alonso e Otero Espasandín. 1972 en 21/02/1972


Buenos Aires, 21 de febrero de 1972

Sr. D. José Otero Espasandín
Washington

Queridos Espasandín y Alicia:

Creo que no podéis daros cuenta de la emoción que nos produjo vuestra carta. Igual que vosotros estuvimos durante mucho tiempo pendiente de los Dieste por vuestra dirección, pero siempre se olvidan de dárnosla, seguramente por las razones que tú mismo expresas. Creo que fue en 1966 cuando recibimos una carta de Espasandín dirigida al Centro Gallego en la que daba noticia de haberse jubilado en la Organización Mundial de la Salud. En 1967, nos parece, fuimos a San João de Estoril para encontrarnos y estar con vosotros, pero acababais de marchar, no supieron decirnos hacia dónde, hacia San Andrés de España nos dijo el dueño de un ultramarinos y nosotros no conocíamos más que San Andrés de Teixido. Pensamos que sería Santander y nos pareció muy extraño que nadie tuviese noticia de esto. La dirección de Portugal nos la había dado Mincho. En otro viaje anterior habíamos estado con Cuqui y su esposo en La Coruña. En Lisboa, a nuestro regreso de San João de Estoril, nos sentimos decepcionados, pues estábamos seguros de encontrarnos. De España hay mucho que escribir, que hablar. Todo cambió mucho, pero continúa existiendo la división profunda que hizo posible la guerra. Todos los problemas que España heredó de la monarquía continúan sin solucionar, subyacen ocultos en el crecimiento de las ciudades, sobre todo de las que eran ya ciudades grandes, Madrid, Barcelona, Valencia, etc., y en el relativo bienestar de una parte de la clase media que luego de los años de hambre producidos después de la guerra, hasta alrededor del 55, pudo proveerse de todo lo que era popular en la sociedad de consumo en que vivimos. Pero el pueblo tiene que emigrar y esta vez emigran gentes de toda España. Los países que encabezan la emigración son Galicia, siempre primera en las desgracias, y Andalucía, con Extremadura, son las regiones que peor están. En Galicia, quedan aldeas desiertas. No hay quien trabaje la tierra y la gente de mar emigra a otras partes. Toda la flota mercante noruega está compuesta de tripulantes gallegos y los pescadores trabajan para empresas holandesas, alemanas, etc. En Terranova, hay unos tres mil pescadores gallegos según leí no hace mucho en un diario gallego. Es verdad que los ánimos se aflojan poco a poco en los que no es fundamental. Tú puedes escribir cartas libremente. Puedes opinar sobre muchas cuestiones que no amenazan en absoluto los fundamentos económicos, sociales y políticos del Estado español. Incluso los dirigentes de ese Estado hacen declaraciones sorprendentes en su supuesto liberalismo. Puede entrar quienquiera hubiese salido por razones políticas de España, porque, ¿qué importa la opinión de una persona en general ya anciana, que salió de España hace más de treinta años y es desconocida de todo el mundo o sólo conocida de una minoría intelectual? Pueden hacer elogios de Machado, de Hernández, de Unamuno y se editan libros de éstos y de otros heterodoxos políticos que por sus precios pueden comprar únicamente una minoría, profesionales y universitarios, que la Dirección General de Seguridad conoce sobradamente y sabe que no cambiarán jamás sus ideas. Los funcionarios de Bellas Artes pueden reclamar el Guernica de Picasso para un Museo de Madrid. Se legisla para Castilla. Se convierte a la capital oficial y a Valladolid en dos grandes ciudades industriales. Hundieron en lo posible a Cataluña. Se enseñan los otros idiomas españoles. En la Facultad de Filosofía y Letras que tiene ahora su sección de lenguas románicas, se enseña y estudia el gallego, pero, en cambio, se le niega a Galicia industrias vitales y se aplica una ley de concentración agraria que hace huir a los campesinos de su tierra. Todo es muy complejo y conviene analizarlo en España mismo. Desde fuera es imposible. Se han publicado algunos libros sobre el idioma gallego, el último que sepa es precisamente de la Facultad de Letras y se titula Gallego, Gallego 1, le dicen en las librerías porque es el número 1 de una serie sobre el idioma que prometen aparecerá. Se publican muchos libros gallegos, pero la editorial más importante continúa siendo Galaxia. Hay muchos escritores jóvenes, algunos de mucha calidad, Méndez Ferrín, Xohana Torres, etc. En cuanto a la Academia, actúa con la parsimonia de todas las Academias, pero en el caso de la Gallega no cuenta siquiera con el dinero para regularizar la publicación de algo tan indispensable como su boletín. Además de García Sabell y Dieste están Piñeiro, Fernández Del Riego, Carballo Calero y otras gentes igualmente valiosas y dinámicas, pero que no pueden hacer demasiado. Tiene, esto sí, una buena biblioteca y algunos ejemplares raros.
De nuestra vida, apenas puedo decirte otra cosas que Maruja y yo continuamos con las implacables variantes que produce en todos la edad, lo mismo. Tenemos muchos amigos, trabajo todo lo que puedo, he hecho muchas cosas, pintado, grabado, editado revistas, libros, etc., y hasta una audición radial, Galicia emigrante, que duró 17 años, para la que hacía todo el texto y en la que alguna vez te dediqué algunas notas. Luego de Londres, en 1949, vivimos en una oportunidad seis meses en Basilea y en otro viaje otros seis meses en Ginebra. Hice varias exposiciones en Alemania y otros países europeos, e hice una de más de cien obras en Madrid. Pero siempre volvemos a Buenos Aires. Esto acabó por gustarnos y hoy es en exposiciones, conciertos, teatro, cine, la ciudad que en Occidente sigue a París, Londres, Nueva York, por su enorme movimiento cultural. Resulta ya una ciudad monstruosa que no conoceríais con sus ocho millones y medio de habitantes. Varela está aquí, trabaja mucho en traducciones, estos días precisamente le acaban de encargar la traducción de las obras completas de Gil Vicente. De mi familia, falleció hace años mi padre. Mi madre tiene 85 años y mi hermano continúa trabajando en su profesión y tiene dos hijos, uno que estudia ingeniería y una chica que estudia bachillerato. De los amigos comunes venidos de España, quedan pocos. Fallecieron, además de Farias y entre muchos, Cimorra, Julián Bautista, Viladrich, Mariano Perla muchas grandes figuras de la República, políticas y militares, entre ellos Jiménez de Asúa y el general Martínez Monje. Maruja Mallo regresó a España y vive en Madrid. Cuadrado se conserva como siempre. Buenos Aires es verdad que fue muy duro con vosotros, pero en algunos años, la década del 50 al 60 todo cambió , en parte, creo que contribuyeron mucho los emigrados españoles, alemanes e italianos que tuvieron parecidos comienzos duros, y una juventud que ahora tiene alrededor de 40 años que se exigió mucho a sí misma. A Attilio Rossi lo vimos en Milán en el año 60, vive bien y está contento. Alberti está en Roma, muy bien, estuvimos con los dos, con él y María Teresa, dos o tres veces en distintas oportunidades.
Con Varela os hemos recordado muchas veces y Maruja y yo recordamos vuestra casa de Belgrano, las reuniones que hacíamos, los proyectos que forjábamos, algo que quedó atrás, pero de que continuaremos escribiéndonos. El año pasado realicé una exposición retrospectiva de grabados en el Museo de Arte Moderno y en el catálogo publiqué el retrato que hice en litografía de Espasandín. Era una especie de homenaje a unos amigos muy queridos de los que hacía muchos años no teníamos noticias. Ahora, al fin, tuvimos noticias de ellos y nos alegró como no podéis imaginaros.

Escribid. Un gran abrazo para Alicia y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

1972-03-02
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 02/03/1972

Buenos Aires, 2 de marzo de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 14/II acompañada del orden del día que has propuesto para la Junta de Socios. Recibí, casi con la tuya, la certificación del acta con los acuerdos tomados. Te agradezco mucho todo esto y de acuerdo siempre con lo que tú hagas en cuanto a esas cuestiones. ¿Cómo es el abogado incorporado? ¿Es gallego? Aquí todo lo mismo. Hoy terminó una huelga de 48 horas, unánime se puede afirmar, tranquila y referida sobre todo al aumento del costo de la vida. Todos presentimos, sin embargo, que se trata de una huelga política. Es muy curioso la velocidad con que cambian las situaciones políticas desde que llegamos. Parece que se hubiese entablado un juego de Pin-Pon entre el peronismo y el gobierno, cada vez más dividido el personalismo, pero peronismo, avalado en cuanto se refiere a la “salida constitucional” por casi todos los otros partidos. El peronismo se va mostrando cada vez más, a mi juicio, como una fuerza de derechas, sin programa inmediato de reformas fundamentales, con una ideología muy vaga y con un sindicalismo muy unido en la base pero muy dividido en sus dirigentes, gentes con grandes fortunas, en general, extraídas de sus cargos sindicales. El movimiento guerrillero urbano también aparece muy dispar, pudiendo concretarse en dos grandes ramas, los nacionalistas-peronistas y los que podemos denominar de izquierda socialista, nutridas ambas ramas por la clase media y descontentos de la minoría alta del país. Estudiantes, profesionales jóvenes en los segundos, y algunos apellidos “distinguidos” entre los nacionalistas-peronistas. Lo importante es la participación de los profesionales jóvenes, médicos, ingenieros, arquitectos, etc., y de las mujeres, también cada vez es mayor su número por lo que parece. Creo que de todo esto no aparece muy informada la prensa española. Lanusse se muestra como un liberal de la “Belle epoque”, capaz. A todo esto entre asaltos, bombas, tiroteos, Buenos Aires crece, se levantan grandes edificios y se modifican las calles. Por otra parte según noticias de la O.N.U. es uno de los países que mayor número de técnicos y especialistas aporta en proporción a los organismos internacionales, desde un geoquímico en el Alto Volta hasta un constructor de silos subterráneos en Mauritania, todo lo cual constituye para mí un misterio. Por otra parte se está cambiando el sentido de las emisoras radiales, que se ocupan, cada vez más, de comentar la noticia que de transmitirla escuetamente como se hacía antes y sigue haciéndose en otros países. En la televisión, cuya renovación comenzó aquí en Buenos Aires, se está obligando al espectador a vivir sus contradicciones y conflictos, y se comenta colectivamente con grupos de gentes de extracciones sociales distintas, invitadas las estudios de las estaciones televisores, los sucesores de distinto género del día, o concentrando gentes en las calles para opinar. El espectador se incorpora, pues, a la televisión, e igualmente a la radio, como elemento participante y activo. Bueno, esta es una información muy general de lo que vine observando desde que llegué.
En cuanto, respondiendo a tu carta, prometo enviarte el dibujo para la pileta en el transcurso de este mes y me parece muy bien lo de Pía do Xunco como nombre de ella. A todo lo otro te contesto sin ganas. Primero, en todo el tiempo que estuve ahí no me irrité con nadie. Pude haber discutido de una manera normal pero no me irrité con nadie, como tú dices, porque no me acuerdo qué del Museo en que tú me habías desautorizado, sin más, y sin antes hablar conmigo como si yo no fuese un colaborador tuyo. Esa fama, que tú dices, no la tengo aquí donde habito permanentemente. Con menos motivo puedo tenerla ahí donde apenas si discutí con otra persona que no fueses tú, y tú sabes, o creo debes saber, que esto no contradice la honda amistad que siento por ti y la admiración que te tengo. Siempre discutí con mis amigos íntimos y con mis familiares. Creo que la discusión es útil para la claridad de nuestras relaciones.
En lo que se refiere a las exposiciones colectivas estás intentando demostrarme que las ideas que digo tener no es verdad que las tenga. Este intento júzgalo por ti mismo. Te vuelvo a repetir que nunca fui partidario de las exposiciones colectivas donde se reúnen artistas con propósitos estéticos, dispares. Que en todo caso admití exposiciones de grupo muy reducido. Que en el Palanza nunca exponen más de diez y hasta hace dos o tres años de ideales similares, por eso concurrí. En la Academia tan pronto se seleccionaron esos diez para el Palanza, se contraponían entre sí los criterios y no se podía juzgar con arreglo a ninguna norma, me opuse a la existencia de dicho premio. El sacerdote y el juez existen desde la antigüedad porque existen cánones establecidos por el consenso general o escritos. En cuanto a la fotocopia de la carta que me envías, excusaste hacerlo. Confirma lo dicho en una de las mías de últimos de enero o del mes pasado. Habiendo aceptando concurrir a la solicitud directa del presidente del Círculo de las Artes y de Paz Andrade, te pido que les des los cuadros que te cito y que estaban en el estudio que yo había usado, y, naturalmente, a nadie más que a ti podía pedirle esto, pues estaban en un estudio tuyo. Y creo que esto debe bastar para terminar con esta inútil polémica.
Me alegro que al final hubiesen designado académico a Blanco Amor. Debió haber sido tan pronto como llegó a Galicia. También me alegra que hubiese ganado la oposición a la cátedra de gallego Carballo Calero.

Un gran abrazo de Maruja y mío para ti. Estos días me siento nostálgico del mar de Muxía. Siento necesidad de tormentas. Otro abrazo de:

Seoane

Nota: Es muy importante que la Academia nos ceda los ejemplares repetidos de Alfar y las reproducciones que indicas. Serían muy importantes las fotocopias de las colaboraciones gallegas y de los dibujos de Cebreiro. Yo tengo muchas reproducciones de dibujos de Barradas. Ilustraciones, estampas, historietas, etc., porque siempre pensé escribir algo sobre él, como sobre Bagaría.

1972-03-02
Carta de Seoane a Piñeiro. 1972
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1972 en 02/03/1972


Buenos Aires, 2 de Marzo de 1972

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago

Querido Piñeiro:

Agradézoche moito a tua carta do 21/II/72, pois non tiña noticia nengunha de que as oposiciós de Carballo Calero poderían sere para estas datas, mais ben matinaba que terían de sere, non sei por qué, no vrau. Destaves non o vin, pois as moitas idas a Santiago foron sempre por breves horas e pra atoparme coa familia da que teño unha chea nesa cidade. Hoxe escríbolle felicitándoo. Penso que é unha moi boa adequisición pra Universidade. Noutras condiciós fai xa anos que tiña de sere cadeirádego da Universidade Compostelán.
Pola miña parte traballo illado. Renunciéi a unhas eisposiciós de obras miñas proieitadas polo Ministerio de Relaciós Exteriores deiquí polas razós que te imaxinarás i en solidaridade con outros pintores con obras censuradas polos seus temas. Mais estóu contento do traballo. Traballo tamén nunha escolma de crónicas que foron pra a radio deiquí referidas a cusas (sic) galegas e que cecáis remitiréille a Paco.
Trátase de crónicas encol de temas moi pouco tratados. Traballo, esto é todo, e remítolle as “Figuraciós” que podo a La Voz de Galicia.
Saúdos moi garimosos a Maruxa e meus pra Isabel, pra tua irmán e pra tí. Mais unha aperta grande pra tí de:

Seoane

1972-03-10
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 10/03/1972

Buenos Aires, 10 de marzo de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Cuando te envié noticia de los derechos de Ribadeo Antiguo me olvidé de enviarte algunos datos sobre Francisco Lanza, que pueden serte útiles para la noticia que hagas sobre él. Ahí van: Falleció el 13/I/1951 en Buenos Aires. Trabajó, durante muchos años, en los diccionarios de la Editorial Sopena de esta ciudad. Fue secretario de redacción de las revistas Aquí está y Leoplán en las que publicó numerosas crónicas sobre Galicia. Tradujo, para diversas editoriales, obras de Eça de Queiróz. Al llegar a Buenos Aires en los primeros meses del 31, colaboró en el semanario Galicia de la Federación de Sociedades Gallegas y durante algún tiempo, pronunció conferencias referidas a Galicia en instituciones gallegas de esta capital. Luego de fallecido, “Ediciones Galicia” del Centro Gallego de Buenos Aires, publicó su libro 2.000 nombres gallegos. En Ribadeo, antes de emigrar, fue director de un periódico cuyo nombre tienes que averiguarlo ahí. Esto es todo. Te envío el recorte de La Nación referido a un museo rodante en París. Idea expuesta por nosotros hace más de un año en L[aboratorio de] F[ormas].

1972-03-28
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 28/03/1972

Buenos Aires, 28 de marzo de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 13/III/72, con la que me remites las notas que encontraste de Tomás Mariño Pardo. Quizás, si vale la pena, yo pienso que sí, deberías hacer tú un trabajo sobre él, antecediendo la publicación del manuscrito que se encuentra en el Archivo Histórico de Galicia. Considero que hacen falta trabajos de este tipo que de alguna manera prueba la preocupación gallega por muchas cuestiones a las que Galicia, vista desde Madrid o desde otras partes, parece ajena. Es posible además, que aun habiendo pasado mucho tiempo desde su fallecimiento, queden descendientes en esa zona que puedan suministrar noticias biográficas.
Me alegro que el joven abogado sea un posible estupendo gerente como tú anuncias y que pruebe buenas condiciones para el trabajo, dejándote a ti tiempo para el tuyo personal, dedicándote a otras cuestiones de la empresa que no sean burocráticas, o relacionadas con dependencias de la provincia o del Estado. A Pilar y a Valentín le hemos escrito Maruja y yo el día 2, es decir, el mismo día que te escribí la carta que me contestas. Cuando encontramos en Madrid a Valentín, los primeros días de diciembre, como antes en Vigo, le dejamos con una enorme preocupación pues andaba ya mal y lo peor era, es, que él se da cuenta del estado de salud y se muestra pesimista. La despedida nuestra fue conmovedora, desgarrante para él y nosotros. A los Rey efectivamente no les hemos escrito aún. Pensamos hacerlo cualquier día de estos. Trabajo y vamos al cine. En este mes comienzan los compromisos sociales habituales en Buenos Aires y tendré, naturalmente, que reducir las sesiones de cine. Es una lástima. En cierto modo es un gran descanso sobre todo para quien no le exige demasiado porque siempre encuentra algo bueno en él, como es mi caso. Os felicito por el local de Barcelona y también que sea Juan Manuel (Castro Teixido) y su mujer (Rosa Galarza) quienes se encarguen de él. No se me ocurre nada que pueda seros útil, estoy muy lejos de esa realidad, únicamente que si pensáis hacer exposiciones de óleos, esculturas, grabados, etc., la sala destinada a esto esté de alguna manera aislada de todo lo otro que se exponga. Pero supongo que ya lo tendréis todo pensado. Hoy también le escribo a José que me pidió hiciese la tapa del libro Ribadeo Antiguo. Lo hago con gusto, pero le ruego me envíe el formato de esa colección porque los libros que se publican en ella los tengo en la Coruña. También le pregunto por el estado en que se encuentra el libro que entregué a la imprenta Moret a comienzos de noviembre del profesor J[erónimo] P[ablo] González, de Canadá, Ensayos sobre la poesía gallega, o algo así. De aquí poco tengo que decirte. Te recuerdan todos los amigos comunes. La vida cultural de Buenos Aires comienza ahora. Una noticia de hoy es que el Teatro San Martín tendrá puestas en escenas simultáneamente cuatro obras en el día, aparte toda su otra actividad, cine, conciertos, exposiciones, etc. En las primeras semanas de abril llega Lueiro, de Pontevedra, invitado por la Federación. Me alegro que venga. En el C[entro] Gallego todo parece estar lo mismo y en el famoso Instituto Argentino de Cultura Gallega, en el que aparezco como perteneciente a pesar de haber renunciado antes de irme a esa el año pasado, tengo noticias de que nada anda, o nada parece que ande.
Te mandaré en estos días el dibujo para la pileta. Te escribiré dos breves cartas después de la que contestaste que supongo habrás recibido. En una de ellas te enviaba algunos datos bibliográficos de Francisco Lanza

Un abrazo muy fuerte de Maruja y mío:

Seoane

1972-05-02
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972 en 02/05/1972


Montevideo, 2 de maio de 1972

Benquerido Seoane:

Por Vilanova estou enterado da súa volta a Bos Aires.
Teño varias novas pra vostede, coidando que unha delas non ademite máis demoras, xa que trátase do finamento de Eladio Dieste (pai) o que, cecais, iñore. Morreu en Artigas e, según o seu fillo Eladio, “foi todo o pobo a despedilo... i el, si poidera velo, estaría moi ledo...”.
O Patronato tomou o acordo de concederlle a Vieira de Prata. A úneca dúbida que temos é si darlla neste próisimo Sant-Yago, ou ben agardar ao 1974, en que cumpriremos dez anos de vida, querendo celebralo elo con certa sona. Dende logo, a maioría da Direitiva queremos que sexa en 1974. Pro (entre nós) quero sabere a súa opinión, no senso de que escolla o que sexa máis comenente pra vostede (prégolle que o faga axiña, ó meu enderezo).
Adxúntolle a derradeira Memoria do Patronato.
Supoño que Palmás haberalle entregado o tomo III da Guerra Civil.

Deica pronto. Unha aperta garimosa e prá súa dona saúdos querendosos.

Pereira

[Escrito na marxe esquerda:] P.D. Nestes días (en man) entregarémoslle 200 dólares a Díaz Pardo. Restan aínda uns 150.

1972-05-09
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1972
Bos Aires
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1972 en 09/05/1972


Buenos Aires, 9 de maio de 1972

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Meu querido amigo:

Estou en deuda con vostede dende que cheguei, fai xa uns meses. Dende entón foron a esa Vilanova, Palmás e outros amigos comús. Palmás tróuxome o terceiro tomo da historia da Guerra Civil española que lle agradezo moito, e dos que ten que decirme o costo. Escribo urxentemente. Por vostede recibín a primeira noticias da morte de Eladio Dieste, irmán de Rafael, persoa que coñecín en Buenos Aires fai uns trinta anos. Sentímolo moito. Teño que escribirlle ó seu fillo Eladio, e a Rafael.
O Patronato é moi xeneroso conmigo. Non creo merecer a Vieira de Prata, mais, si teño que recibila e non poden sustituírme con outro de méritos maiores, prefiro que sexa este ano, pois, si podo, o ano que vén estarei novamente en Galicia. Teño unha grande exposición en Madrid se non se voltan atrás os orgaizadores, en marzal ou abril do 73 e, si me vai ben, ficarei en Galicia todo o que poda. Enmais é posíbel aproveitar o que poda pra facer algunha outra mostra en Europa.

Saúdos de miña dona e meus pra a súa e pra vostede. Unha grande aperta:

[Seoane]

1972-05-22
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 22/05/1972

22.5.72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Por fin hoy puedo ponerte estas líneas, y enviarte el catálogo de la muestra (aparte, correo aéreo). Suponte que para terminar las obras de la tienda, organizar todo, atender (atender mal) a los invitados y, cruzado y encima de esto colaborar con Salvat en lo de Valle Inclán. Hubo algún día de dormir una sola hora y el día que más cuatro. De todos modos el esfuerzo hecho creo que fue compensado por el resultado obtenido. Paco Del Riego se portó extraordinariamente y todo lo que se diga de su talento, eficiencia y espíritu de servicio a Galicia es poco. Creo que otro tanto hay que decir de Ramón Piñeiro. Los dos estuvieron aquí con sus mujeres desde el día 15 y se marcharon ayer. Se hicieron dos inauguraciones, el 17 la del libro y el 18 la del local en general. Asistencia inusitada especialmente el primer día en que la gente tenía que esperar a que saliese alguien para poder entrar. Se invitó, además, a Ferrín y a Alonso Montero. Ferrín llegó a la inauguración. Alonso Montero había llegado el sábado anterior para dar dos conferencias: una en la Universidad, cuya última parte de coloquio prohibieron y otra en el Centro Gallego que prohibieron toda. No pudo quedarse a la inauguración pues no le dieron permiso para estar fuera día alguno de semana, pero aceptará nuestra invitación en otro momento. Invitamos asimismo a Risco y a Dieste, que por distintas razones no pudieron venir, pero, acaso, aún vengan. Han salido ya media docena de importantes artículos en la prensa y están anunciados muchos más. José Luis ha hecho diapositivas de toda la exposición para que tú puedas ver como se montó todo. Los escritores invitados fueron llevados a la Universidad Autónoma donde han tenido una importante intervención. Luego en la Universidad Nacional, de la mano de Salvat, hemos tenido una intervención los tres invitados y yo, en la clase de lenguas románicas que se desarrolló en gallego. Aparte yo le di la última clase del curso a Salvat de lengua catalana hablando sobre el desarrollo de las letras gallegas y de los condicionamientos históricos, que se desarrolló también en gallego; y otra clase más de estética, esta en castellano, se desarrolló para exponer lo de Sargadelos y Lab[oratorio] de Formas. Creo que Paco Del Riego y Piñeiro iban francamente emocionados de la gran acogida que tuvo esto y del formidable empujón que esto representó para el conocimiento y reivindicación de la cultura gallega. El catálogo se repartirá ampliamente y se han abierto, ya se ve claramente, unas enormes posibilidades aquí en Barcelona. ---- Hemos tenido que traer bastante gente del Castro y Sargadelos para lograr poner esto en marcha. Entre ellas a Inés que se quedará aquí durante toda la muestra y que lo está haciendo muy bien, con enorme entusiasmo y simpatía. ---- En cuanto a lo de Valle Inclán mañana es el estreno oficial. Para el programa Piñeiro seleccionó varios textos que estudian a Valle y su teatro, pero lo que había seleccionado de ti, tomado del es[tu]dio hecho por la Universidad de la Plata, se lo cargó la censura. Enhorabuena. Creo que más bien fue debido al título. De todos modos si dejan pasar una pequeña nota que hice en ella hablo de ti. ---- Te enviaré desde Sargadelos los recortes de prensa que han salido (serocopiados). Ya puedes darte idea que tu nombre y tu plástica han estado presentes en todo. Durante la exposición se están proyectando automáticamente dispositivas con tomas de los códices miniados y una de las paredes se recubrió íntegramente con fotografías grandes en negro de ellas. ---- Un argentino, al que tú has publicado e ilustrado su primer libro, Pérez Pardella, ha estado presente en esto y en la de Valle con gran entusiasmo y te lleva cosas para ti. Pero de todos modos te iremos enviando material y te iremos informando mejor de todo entre todos los que estuvimos aquí, entre ellos Xosé. Yo aún tendré que quedarme hasta dejar organizado esto. Supongo que en dos o tres días estaré en Sargadelos. --- De la casa Nogueira han venido cuatro personas para estar presentes en esto. Los Rey ni siquiera trataron de molestarse en llamar para enterarse de como iban las cosas. ----
En cuanto a mi salud he recibido, mejor aguantando, la prueba muy bien, aun cuando los ruidos aún siguen, mientras voy eliminando la medicación, que fue innecesaria, pero que no se puede eliminar de golpe. ----
Cualquier día te veo por Buenos Aires de paso para, acaso, la misma Pampa de Magdalena, a montar otra fábrica. Esto puede ser mi destino, no lo sé, al que no pueda negarme, mientras el dilema y la incertidumbre del fin a que destino mis días operan en un paisaje que cada día lo encuentro más falto de sentido. Por lo menos alguna decisión voy a tomar en mi vida y me parece bien irlo diciendo.
Te escribiré más desde Sargadelos. Si logro organizar el gabinete de diseño, tanto el Castro como Sargadelos pueden andar bien, demostrándose que yo soy perfectamente prescindible en ellas.

Un fuerte abrazo a Maruja y otro para ti

[Díaz Pardo]

1972-05-23
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972 en 23/05/1972


Montevideo, 23 de maio de 1972

Benquerido Seoane:

Non teño papel á man. Escríbolle co do Patronato para darlle unha boa nova: o libro de Heriberto Bens xa está no prelo. Sairá, polo tanto, nas próisimas Xornadas. Hai que agradecerlle, unha vegada máis, a ampritude a Canabal.
Como teño unha grandeira dúbida, mándolle esta nota, que merez unha urxente resposta. Resulta que, pro libro de Heriberto Bens enviara vostede a carátula e máis 4 debuxos. Os devanditos catro debuxos son verticaes, o que corresponde aos anteriores que fixera pros traballos de Neira Vilas e Manuel María. Nembargantes, a carátula que nos remesara oportunamente é hourizontal (adxúntolle unha copia que fixen sobor ó orixinal por si non se lembra ben de como era) e non sabemos como debe ire. Cecais a súa intención foi faguer a tapa igoal que nos libros de Manuel María e González López, ou sexa dobre, quedando un lomiño no medio. Como non estamos seguros (e o tempo voa), prégolle que me conteste axiña si elo é certo.
No Patronato agardamos a súa confirmación (da posibilidade de levar a cabo unha eisposición de vostede en Sant-Yago).
Como desexo que saia hoxe esta nota polo Expreso (e xa se me está fuxindo o tempo), remato.

Deica moi pronto. Recordos afeituosos prá súa dona e vostede reciba unha aperta moi fonda.

Pereira

1972-06-05
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972
Nova York
Montevideo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972 en 05/06/1972


Montevideo, 5 de xuño de 1972

Sr. Don
Luis Seoane
Montevideo 1985
BOS AIRES

Benquerido irmán:

Dimpois de falar con vostede por teléfono, quedei moi inquedo. Voltei a ver a Eladio Dieste, quen me dixo teistualmente: “Seoane pasouse a vida empurrando a tódolos Diestes; agora tócalle a una Dieste empurrar a Seoane...”. Sostén que se pode levar a cabo un coloquio sobor un tema determiñado do arte galego, que pode sere de grandeiro intrés. Na Galería Losada están tamén con moitos desexos de que se efectúe (sería na Sala de Eisposicións, que queda acolledora e axeitada pra conferencias ou mesas dese tipo).
Ademais do mais sinceiro afeito, sinto por vostede o meirande respeto, en tódolos ordes. Por todo elo, teño a pequena obriga moral de decirlle (denantes de que toma unha decisión definitiva) que vostede é un amenísimo disertante. Aínda hoxe se recorda, con verdadeiro pracer, se súas intervencións no sonado aito de Castelao, no que a figura central foi un señor que non sabe falar en púbrico que se chama Luis Seoane... En fin, prégolle que o pense. Si a resolución fora afirmativa, díganos o tiduo. De calquera xeito, agardamos a resposta con urxencia, posto que o programa das xviii Xornadas de Cultura Galega está pendente deste dato.
Adxúntolle o libro de Heriberto Bens, acabado de saír (coma quen di) do forno. Coido que quedou fermoso. Xa lle remesei, por avión, un exemprar ó autor. Sería comenente que nos dixera (ademais de a Díaz Pardo) a quen convén que lle mandemos algún.
Non tiña papel a man, por iso escríbolle no do Patronato. E nada máis, como non sexa que, tan logo teñamos a súa contestación, enviarémoslle o devandito programa. Pro xa lle adiantamos que o seu homaxe será o domingo 30.

Saúdos querendosos pra Maruxa. E vostede reciba a aperta máis fonda de

Pereira

1972-06-13
Carta de García Sabell a Seoane. 1972
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1972 en 13/06/1972

DR. DOMINGO GARCÍA-SABELL/DR. TEIJEIRO, 11/TELÉFONO 592116/ SANTIAGO

13-VI-1972
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES


Querido Luis:

Acabo de recibir a tua cariñosa carta que me anima moito e que che agradezo de veras.
Estou traballando arreo. Xa rematei o Manoel-Antonio. O libro encol do erotismo avanza con certa parsimonia, pro avanza.

Por eiquí hai boas novas, e outras non tan boas. Unha espléndida foi a Esposición do libro galego en Barcelona. Mañífica laboura de todos i, en especial, de Isaac e Xosé. O Catálogo é xeneroso i a túa portada totalmente acertada; (coma sempre).

O Isaac sigue na sua aititude frente a Mimina. É un asunto sumamente íntimo no que se non pode facer rén. Xa falaremos cando veñades por eiquí. Eu animo a Mimina canto poido, e percuro que non perda pé na realidade.

O Sr. Millares invitóume pras festas do Centro Galego. Refuguei.

Adxunto unha lista das cousas túas que obran no meu poder. Vai un tanto revolta, pois foi escrita conforme aparecían os teus traballos na miña biblioteca. Remésame aquelo de que dispoñas. A ver si niste outono escomenzo o ensaio. En verdade, o libro.

Teño uns enormes desexos de que voltedes o máis axiña posible. ¡Hai tan poucos amigos cos que falar!

Unha grande aperta pra Maruja e pra tí de Elena e de mín mesmo. Teu decote

Domingo


[Escrito a man]

Pasado mañá saio pra París onde teño un Coloquio. Soio estarei dous días. Logo, eiquí en Santiago, outro sobor da Epistemoloxía da interdisciplinaridade. Un tema moi complexo e pouco craro.

Escomenzo a notar un certo cansacio. Agardo con impaciencia o mes de Agosto pra estar na Cruña sin facer rén. Dedicareime –¡Asómbrate!– a
dibuxar. De súpeto, entroume ista teima.


[Escrito a man anexo]
Homenaje a Venecia.
Llanto por I. S. Mejías.
O conde asesino de Sobrado e outros grabados.
Muiñeira (con soio 2 litografías das cinco que compoñen o coaderno).
Segundo libro de tapas.
Libro de tapas.
O Meco.
El toro Jubilo
O pulpo.
Doce cabezas.
Diez xilografías originales.
La dama y otros grabados en madera.
Paradojas de la torre de marfil.
Figurando recuerdos.
Lorenzo Varela: Seoane.
Tres hojas de ruda y un ajo verde.
Testimonio de vista.
Luis Seoane; (Galería Viau). (1951)
Luis Seoane; (Galería Viau). (1952)
Luis Seoane, (Amigos del Arte) (Montevideo, 1946)
Luis Seoane (Galería Viau). (1953)
A. Cuadrado: Dibujos de Seoane.
L. S.: Castelao artista.
L. S.: Na brétema Sant-Yago.
Lorenzo Varela: Lonxe (con 10 grabados de L. S.)
L. S.: Tres estampas de la traición.
L. S.: Exposición retrospectiva 1948-1968. (Art Gallery International).
L. S.: Graphik (Städtische Kuustsam-lumgen Bonn).
L. S.: Solene o ceos (M. L. Maside).
L. S.: Exposición.
L. S.: Homaxe a un paxaro.
L. S.: Una confusión cotidiana por Kafka. Grabados de L. S.
L. S.: Grabados. Galería F. Fé.
L. S.: Maside grabador.
Folrsheim: Ist die Malerei ja Ende?
Alberti: A la pintura.
E os dous ensaios meus sobor de tí.

1972-07-17
Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1972
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 17/07/1972


Ginebra, 17 de julio de 1972

Queridos Luis y Maruja:

Ya ha empezado de nuevo esta marcha normal de la existencia, aunque costó trabajo reorganizarse. Llegué muy cansada y me encontré aquí con el fin de curso de mi sobrina Marta, las fiestas de colegios y conservatorios consiguientes, su viaje inmediato a España, a pasar las vacaciones con su madre, la asistenta que se fue de vacaciones, montañas de trabajo en la oficina, etc., etc. El caso es que yo llevo aquí casi cuatro semanas y aún no he podido empezar a ocuparme de los asuntos grandes o serios. El mes de agosto será todavía peor, porque se va de vacaciones el jefe de la división lingüística de otra organización y me deja todo el trabajo de la sección española para hacer por las noches en casa, y, como os digo, es enorme el trabajo que hay en la oficina y vuelvo bastante cansada.
El resto de mi viaje fue muy bien. En cuanto llegué a Lima me di cuenta de que los limeños, poetas y escritores compañeros míos aquí (¡parece mentira!) me habían dado una clase de información que no correspondía a la verdad. Me habían dicho que para ver Lima sobraban dos días. Estuve tres y no vi ni la décima parte de lo que hay que ver. Pero no bien me di cuenta de eso, decidí no llamar ni ver a ningún conocido y dedicarme a los museos y a la ciudad, de la que he quedado verdaderamente enamorada. Corrí por todas partes. Fui a Cuzco, que no me impresionó tanto como esperaba. Sí, en cambio, el paisaje que rodea a Machu Pichu. Volví a Lima y salí por Quito. Allí llamé solamente a un amigo, gran poeta y escritor, compañero nuestro, que ha sido secretario de Relaciones Exteriores en Ecuador y que no me dejó sola ni un instante de los tres días que pasé allí, con un taxi a la puerta del hotel y recorriéndolo todo el día entero en taxi, y sin dejarme pagar nada. Se portó muy bien, puesto que no tenía por qué hacer tanto. Tengo en Quito otros amigos, entre ellos el actual Presidente de la Corte Suprema, que era Embajador de su país y en uno de esos cambios políticos en que lo pusieron en la calle pasó durante cierto tiempo a trabajar con nosotros, aunque yo ya lo conocía de Nueva York. Ni le hablé por teléfono, porque el otro no me dejó ni a sol ni a sombra, con su ansia de hacerme conocer su pueblo, como él le llama.
En el viaje compré varias cosas bonitas o curiosas, tanto para mí como para mis múltiples niños. Todo tuvo un gran éxito.
Cuando llegué aquí me encontré con que A Nosa Galiza que es aquella asociación que quería representar la obra de Castelao, había habido los acostumbrados e inevitables líos internos, y el proyecto se ha quedado en el aire. En cambio, el grupo Artístico Hispanoamericano que es el que yo dirigí in illo tempore y que ahora está dirigiendo (desde el punto de vista escénico, se entiende, porque hay una comisión directiva que es la que al fin y al cabo decide). Sara Ventura (una argentina que es ayudante de dirección en el Gran Teatro de aquí y que monta ella a veces como directora tales o cuales óperas) había decidido poner Fuenteovejuna. Fui a una reunión de los “cabecillas” en que se trataba de la obra y me di cuenta de que esta mujer (que es amiga de amigos míos de ahí, entre ellos Emma González Ledo) no sabe un carajo del teatro clásico español, un pito de Lope y medio pito de Fuenteovejuna. Los otros que allí estaban, incluso un amigo que sí había estudiado la obra y llevaba preparado un plan de adaptación bastante bien hecho si se reduce la obra al punto de vista anecdótico, se pusieron a hablar mal de Lope y del pueblo de Fuenteovejuna (chupacomedias del rey, acciones paralelas en la obra “que (según ellos) no vienen a cuento”, que si escenas inútiles que son un verdadero tostón, etc.). Yo iba dispuesta a callarme la boca, porque la verdad es que no me había puesto a estudiar el asunto en serio, pero en vista de eso no me quedó más remedio que rebatir todas esas estupideces y decirles que había mucho que estudiar la cosa si se quería actualizar la obra, darle el sentido revolucionario que tuvo en su tiempo la propia idea de la monarquía, pensar en el nacimiento de las nacionalidades, no suponer que la toma o no toma de Ciudad Real no tiene un pito que ver con el asunto, porque sí lo tiene, y que una vez estudiado todo eso se podría ver de universalizar y actualizar lo revolucionario de la obra entera, y no solamente tocarle el corazón al público con la anécdota visible, que esa sí que no es más que un pretexto. En vista de lo cual, no se pondrá Fuenteovejuna este año, sino más adelante, y el caso es que me he quedado yo encargada de buscar material, estudiar la obra y discutir la cosa con Sara Ventura (que al parecer no piensa darse ni el mínimo trabajo de esos y esperará a que le den las cosas masticadas) y otros. He pedido algún material a España y yo tengo varias cosas que pueden ayudar, pero me pregunto cuándo y de dónde voy a sacar el tiempo para eso. El caso es que Fuenteovejuna me interesa y prefiero que hagan algo más “consciente”, aunque mi nombre no figure para nada. ¿No os parece?
Además de saludaros y deciros que os tengo mucho cariño, “ésta” tiene otro objeto y ahí va.
Hay aquí unos gallegos que tienen un taller mecánico en el que hacen cajas de relojes finos (oro y piedras preciosas) y otras cosas por el estilo. Es gente de bien, muy gallega y muy obrera , además, de hacer dinero. Tienen también una sociedad de importación y exportación. Hablé con ellos y se mostraron muy interesados en vender aquí y en Francia cosas gallegas, empezando por los productos de vuestras fábricas de cerámica. Respecto de las demás cosas, habría que darles ideas, y yo le he oído a Luis interesado, y mucho, en el fomento de la artesanía y la industria gallega con un sentido moderno y que haga ganar dinero a la gente de allá. Se trataría, si vosotros estáis de acuerdo en vender lo que sea, con buena propaganda, en casas buenas y caras y no en bazares al por mayor o menor. Si vuestras fábricas tienen catálogos con reproducciones o cualquier otro material de propaganda, todo el que sea, y si el asunto os interesa, ¿podríais hacérmelo llegar lo antes posible? Si os interesa el asunto y Luis ve otras posibilidades para Galicia, os pongo en contacto con esta gente, que ha llegado el caso bien puede ir allá, y a lo mejor la cosa marcha bien. Contestadme algo a esto, porque esa gente va a andar preguntándome a todas horas, qué hay de ello.
Decidle a Marika, la mujer de Lorenzo, que pasé dos veces por Guermantes para saludarla y que las dos veces lo encontré cerrado. Después no pude ya volver.
¿Se casó Arturo? Todavía no he podido ocuparme de la separación de bienes, que según me dicen no es cosa tan sencilla en matrimonio ya contraído. También tendré que mandarle copia de esa sentencia de divorcio, pero antes tengo que averiguar si basta una copia fotográfica o si tiene que ser un documento legalizado por el Consulado argentino. Como mi horario de trabajo es el de todo el mundo, no llego a tiempo a ningún sitio, y hasta comprar leche o pan se convierta en un problema. Y luego, con mi sobrina aquí, pese a que está en el colegio, se complican las cosas, porque tengo el triple de trabajo. Aprobó el bachillerato elemental francés (en su examen, de 600 alumnos, franceses en su mayor parte, sólo aprobaron 100), el examen de francés para extranjeros y tuvo 2º premio en matemáticas y en guitarra.
Por favor, contestadme a lo de la exportación, aunque sea para decir que no interesa, y decidme vuestros planes, si ya están más cuajados. Uno de estos días (cuando pueda) le escribiré a Pillado, al que quisiera encomendar un par de artículos. ¿Podré? Aquí seguimos prácticamente en invierno. Tiempo de perros.

Amparo

1972-07-22
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 22/07/1972

Buenos Aires, 22 de julio de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí, ya, creo, todas tus cartas, 20/VI, 5/VII y 13/VII. La más lejana, la del 20 de junio, anterior a una que había recibido antes y ya contestada por mí, pero de fecha posterior a una de F[rancisco] Pillado del 5/V que recibí ahora con las tuyas. Afortunadamente terminó estos días el trabajo a reglamento de correos y todo se normaliza en cuanto a correspondencia, envíos de libros, etc. Te voy a contestar, pues, ahora, como pueda y sobre todo en cuanto a cuestiones pendientes.
1) Recibí las fotocopias del proyecto de decoración de la pileta con la sugerencia que tú haces sobre la escala de la estrella de mar que me parece muy atinada. Había pensado en esto cuando hice el proyecto no exigiendo demasiado a dicha escala, es decir, no sujetándome rigurosamente a ella y para ello dejé esos dos tentáculos cortados para que fueses aumentados o disminuidos con arreglo a la visualidad total de la decoración y de acuerdo con la exigencia natural de la pared en primer término. Si quieres tú puedes resolver el problema que planteas aumentando dichos tentáculos y siguiendo para el dibujo de estos la ondulación que señalo en el boceto. Puedes también no preocuparte demasiado de la relación estrella de mar-pulpo pensando en cambio en otra relación blanco-negro, que es la que más pienso yo, y que son sorprendentes los caprichos de la naturaleza y más, por menos conocidos de nosotros, los que presenta el paisaje del interior del mar. Además un ángulo divide la pared de la pileta de su piso. Bueno, todo esto queda a tu mejor criterio.
2) Cuenta conmigo para cualquier decisión que se refiera a tus intereses y a los tuyos referidos a la fábrica de Sargadelos. No conozco las razones de Varela, quizás sean respetables. Las mías son claras. No me interesa Sargadelos como un negocio personal mío sino como una empresa superior destinada a afianzar la personalidad artística de Galicia y a fomentar trabajo en un rincón de Galicia. Estaré, como sabes, para eso creamos el Museo y Sargadelos, de acuerdo con esas dos finalidades y para eso hemos proyectado otras pequeñas industrias de las que aún no nos hemos ocupado. Además no pensé nunca tener acciones en Sargadelos. Esta parte se te ocurrió a ti. Me gustaría más que tener acciones que en decoración me respetasen los colores de mis pobres trabajos, no corrigiéndome la plana después de toda una vida dedicada al color. En cuanto a Xosé le escribiré uno de estos días. Recibí su catálogo de la exposición de Vigo y le debo carta. Pero espero que todo esté arreglado entre vosotros, por lo menos quisiera que así fuese.
3) No envié la ponencia al seminario del libro gallego dado el estado del correo argentino por aquellos días y por la urgencia de algunos trabajos a entregar. Pero si se hace el libro que reseñe la actividad de ese seminario y del resultado de las muestras de Barcelona y El Castro haría un prólogo o un epílogo como miembro del L[aboratorio de] F[ormas] a él y para referirme al libro gallego en América y a la primera exposición del libro gallego que fue hecha por mí, para el C[emtro] G[allego] de aquí, hace 24 años, en 1948.
4) Me alegro que hubiese decidido aplazar el asunto del Patronato del Museo C[arlos] Maside hasta mi regreso y deseo triunfes sobre el “farmacéutico de Cuenca” como tú dices, en cuanto a Sargadelos. Siento no poder hacer nada para ayudarte desde aquí.
5) Recibí las notas, reportajes y críticas sobre la exposición del libro y el estreno de Valle Inclán. Recibí el catálogo de la muestra y el programa de los esperpentos estrenados, muy buena tu tapa pero no me imagino el color que le suprimieron. Al ejemplar que me enviaste le faltan páginas, le falta por lo menos la continuación del trabajo de González López y fueron arrancadas. La tapa, además, no corresponde a estas páginas. Te rogaría que me enviases otro, pues me gustaría conservarlo completo. Recibí también las diapositivas de la exposición, muy flojas como diapositivas pero dan idea de la importancia de la muestra. También recibí los libros de Pita y González Martí[n] cuyo envío te agradezco. No recibí en cambio fotografías de tus decorados y trajes que me gustaría tener, creo que te lo escribí en otra carta.
6) La próxima semana te enviaré los colores para el libro de Blanco Amor. En ningún momento conté con colores.
7) Importante. Amparo Alvajar me escribe desde Ginebra para que interceda contigo y te pida estudies de exportar a esa ciudad porcelanas del Castro y Sargadelos a unos emigrantes gallegos que lograron instalar un taller en el que hacen caja de relojes finos, oro y piedras preciosas y fundaron al mismo tiempo una sociedad de importación y exportación. Pienso que puede ser interesante, sobre todo tratándose de un grupo de gente dinámica, por lo que dice Amparo. Quisiera que le escribieses a Amparo Alvajar, 15, Avenue Krieg. Genéve-Suisse y le envíes toda la propaganda que tengas de las fábricas. Ginebra es un buen centro internacional. Los escandinavos tienen allí una gran central de ventas de muebles y artesanías.
8) Creo que contesté todo. A partir de ahora quedo en paz conmigo mismo y desaparecen de mi mesa tus cartas.

Recibe un fuerte abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1972-07-27
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 27/07/1972

Buenos Aires, 27 de julio de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Contesto la tuya del 18/VIII que llegó aproximadamente cuando remitía una mía contestándote a dos o tres cartas atrasadas. Efectivamente, Maruja está a tratamiento médico con motivo de una afección a la columna, pero se encuentra ya mucho mejor. Creo que la única persona que le escribió sobre ello fue a Antonia no sé si a alguien más, precisamente porque nos habíamos propuesto no alarmar a los amigos con noticias de este tipo. La realidad es que, aparte mi correspondencia contigo no escribimos, cuando regresamos, a nadie durante los primeros meses, porque tanto Maruja como yo volvíamos enfermos de distinta manera, sin ánimos ninguno para nada, y, ahora se puede decir, en el caso de ella con fuertes dolores que callaba pero que venía sufriendo desde La Coruña. Para la exposición de Clavé creo que sería interesante que viniese a Galicia algún crítico catalán como Santos Torroella o Alberto del Castillo, aparte de que pronunciase una conferencia Castro Arines. Es importante la salida de Cataluña de Clavé y sus trabajos de escenografía e ilustración a su llegada a Francia en la que tiene mucho que ver su formación barcelonesa. Trataré de escribir a Castro Arines, como me pides, por la conferencia, pero creo que basta con que tú le hables. Me alegro mucho que con Álvaro Gil hubieses conseguido la calificación de conjunto histórico artístico para Sargadelos. En cuanto a los miembros para el Patronato del Museo Carlos Maside que propuse a Álvaro, naturalmente que se trata de amigos, una reunión o asociación de amigos, como tú dices, pues no otra cosa son sino en general amigos los que tienen iguales o parecidas preocupaciones, y, en este caso, amigos, muy amigos algunos, y las únicas gentes que en Galicia vienen luchando por sus cuestiones culturales con un tesón que no tuvo igual en cualquier otro grupo de amigos. Por otra parte se trata de un grupo de personas que propuse se juntasen para ayudar a trabajar por un museo realizado también por amigos. Tu no olvides que soy abogado y el poco tiempo que ejercí la profesión no lo hice tan mal. Sé lo que es un Patronato, reunión, en su acepción primera, de patrones, pero no conozco como es natural, no me preocupó nunca, su reglamentación española ni de ninguna parte, no la conocía nunca, creo, ni antes ni ahora, pero para eso solo basta con preocuparse por conocerla y si uno, por el motivo que sea, no quiere sujetarse a ella sobran figuras legales a que recurrir para no desnaturalizar el origen, en este caso del Museo. Si no sobran, siempre existen formas legales de garantizar un deseo honesto. De manera que cuando regrese, dentro de unos meses, estudiaremos juntos esta cuestión.
En mi carta última te contestaba sobre la publicación de un cuaderno, podría ser el segundo del Laboratorio de Formas, te enviaría de aquí la presentación gráfica, con el material de la Exposición del Libro. Te enviaría además una nota, como te decía en mi anterior, sobre la primera exposición del libro gallego efectuada en Buenos Aires, hace casi ya treinta años, y sobre el libro gallego en la Argentina y en el Uruguay con los antecedentes de fin de siglo en Cuba.
No sabes cuánto me interesa lo que me dices sobre la Escuela Libre de Cerámica. Pienso referirme a ella estos días en Montevideo, donde el Patronato de Cultura Galega me otorga la Vieira de Plata, algo que acepté, pues significa una respuesta, que agradezco, a la villanía cometida conmigo por el grupo de Buenos Aires el año pasado, que tú conoces en la que participó Flores, que ahora imita el título de uno de tus libros para una sección sin interés alguno que publica en la revista del C[entro] Gallego, “Cousas de calquer rueiro”. Es muy interesante que la Escuela se convierta en un centro internacional de aprendizaje cerámico.
Te envío los dibujos para el color de las ilustraciones a las farsas de Blanco Amor. Se trata de una especie de remiendos. Estos dibujos serán para siempre y para mí dibujos remendados donde va a sobrar un negro puesto originalmente con otro propósito. Ahí van.
Te ruego me envíes el suplemento literario de Informaciones sobre poesía gallega. No lo conozco. Tú sabes que las gentes suelen no enviar estas cosas, a mí también me ocurre eso, porque suponen que alguien lo hace y que tampoco ocurre generalmente nunca. De modo que por favor enviarme una fotocopia. Creo que te contesté a todas las cuestiones de que me hablas. Ahora me debes la respuesta a dos cartas. Contéstame a ellas. Un gran abrazo de Maruja y mío.

Seoane

1972-08-21
Carta de Seoane a García Sabell. 1972
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1972 en 21/08/1972

Buenos Aires, 21 de Agosto de 1972

Sr.
D. Domingo García Sabell
A Cruña

Querido Domingo:

Recibín a tua carta de fai un mes penso, que agradecín moito coa lista das monografías e álbumes que tes de min. Fáltache algunhas coisas fundamentales, creo, que as remito por correo aparte, ademais de algús libros ilustrados que supoñía tiñas tí. Enviareiche o que poida e non esté agotado. Agora mesmo rematei as ilustraciós de Martín Fierro, pra unha edición de bibliófilos que sairá a fines de outubro. Estou ilusionado co que fagas encol do meu traballo. Nós voltaremos en febreiro, cecáis, ou unha ou duas semáns mais tarde.
De Isaac recibín nos derradeiros tempos a fotocopia dunha carta a Mimina e outra dunha de Xosé a él. Lamentamos moito todo esto. Fainos sofrir. Na que él lle envía a Mimina involúcrame a mín facéndome transmitir ó fillo Camilo que vive na Plata non sei que opinión túa sobor o seu estado de saúde. Escuso decir que todo esto é pura fantasía. Agardei ver a Camilo pra contestar a súa carta e parece ser que xente da fábrica de Magdalena foi a que lle trasmitíu noticias que non viñan de Mimina, senón cuáseque con seguridade dos veciños do Castro. Todo esto é tráxico e a nós, como a todolos amigos, dóenos moito. Con Camilo non comentamos nada das relaciós dos pais e con ninguén polo tanto, como podes imaxinarte.
Eu estou en plena temporada de traballo. O dia 30 inauguro unha nova eisposición de óleos e teño en prensa unha carpeta de grabados con tema do noso tempo. Supoño que terías un novo éisito no coloquio de París e logo no de Santiago. Si os pubrican e están o meu alcance ó leélos pregaríache un exemprar de cada un.
Recibide Elena e ti unha grande aperta de Maruja e miña:

1972-09-20
Carta de González López a Seoane. 1972
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de González López a Seoane. 1972 en 20/09/1972


Emilio González
425 W 57th av.
New York, N. Y.
10019
Teléfono: CO5-7283

Nova Iorque, 20 setembro 1972
Sr. D. Luis Seoane
Montevideo 1985
Buenos Aires (Argentina)

Querido Luis:

Fai uns días, o día que recibín de Galicia un recorte da Voz de Galicia co dibuxo que me fixeche e unha agarimosa nota biográfica, envieiche unhas letras por medio de Prada, pois non tiña teu enderezo. Hoxe, que Casal, o axudante do segredario da Casa de Galicia, doume o enderezo, mándoche direitamente xa o meu reconocimento polo dibuxo e polas atenciós que tiveche conmigo e ca miña dona. Pasamos un día moi agradable convosco en Bos Aires i-outro, aínda que breve, en Montevideo.
A Granell operárono dunha hernia e está aínda na convalecencia.
En España os ultrareaicionarios están dando cantas pasadas poden, pasadas de Paco Manufeiro , antes de que escomence o curso.

Con agarimosas lembranzas pra os dous de María e miñas, unha forte aperta.

Emilio González

1972-11-11
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 11/11/1972

Buenos Aires, 11 de Noviembre de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te debo la respuesta a algunas cartas, notas, etc. No me llegaron, eso sí, el catálogo de Clavé, el libro de Blanco Amor si salió, etc. No me los mandes, los recogeré ahí. En muchos años no se perdió ningún tubo de los grabados que fueron y vinieron de Buenos Aires a Tokio, de Yugoslavia, a Polonia, a Madrid, este año mismo de Buenos Aires a Roma y a Tokio, ida y vuelta. Y en cuanto al precio alto de estos envíos nos podremos de acuerdo en lo sucesivo, pues no tiene por qué pagar la fábrica o tú algo que está destinado a mí. Nunca se me había ocurrido esto. Te envié últimamente el álbum Intentando golpear ideas por medio del ingeniero Temes, de Vigo, a quien le pedí que te viese y te lo entregase. Esta semana salió el libro Martín Fierro con grabados de madera míos que te llevaré personalmente y por correo te enviaré el librito de poemas A maior abondamento. También te llevaré otro pequeño álbum, Martina Céspedes, narración en grabados en madera de una heroína argentina de las invasiones inglesas. Nosotros marcharemos directamente a esa en los primeros días de Enero, pues tenemos que acompañar a mi madre que se va a Asturias. Tiene 86 años y quiere estar en casa de mi hermana una temporada. De modo que adiós ida a Puerto Rico y a Méjico. Irán a Puerto Rico solo los grabados.
Para ahí marchó alguien que creo conoces, secretario de “Irmandade Galega” aquí, que fue de las personas que con mayor tesón se dedicó a divulgar las injurias contra mí de hace dos años de que, tú sabes muy bien y sin que yo hubiese tenido trato alguno con él. Pues bien, la noticia es que va a trabajar contigo a Sargadelos. Noticia que me costó un disgusto y el casi pelearme con alguien que puso en duda tu conducta con respecto a mí, por suponerte protector de ese sujeto y capaz de hacerme tu una felonía parecida. A este Mera lo llegaron a echar un día de la F[ederación] de S[ociedades] Gallegas por insistir en calumniarme. No tienes necesidad de aclararme nada pues no creo en absoluto esa noticia. Tómalo como noticia divertida producto de la desocupación mental de algunos.
Aquí estamos todos pendientes de la semana que viene. Esto está políticamente sobre ascuas. La preocupación es general con motivo del regreso de Perón. Nadie puede predecir qué ocurrirá. Por mi parte pienso hoy que nada cambia como no sea el nacimiento de una nueva vida política argentina, distinta, quizá, a la que ahora remata con este viaje.
Bueno, basta hoy. Anoche vi las espléndidas diapositivas que hizo Lipa Burd de Sargadelos, del Museo del Castro y para otro día veré las que hizo de los murales de Vilar de Donas y de los monasterios del itinerario que le hice antes de salir de viaje. Sintió mucho no verte. Todos vienen maravillados de Sargadelos.

Un gran abrazo para Mimina y para ti de Maruja y mío.

Seoane

1973-05-05
Carta de Pérez Prado a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pérez Prado a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 05/05/1973


Buenos Aires, 5 de mayo de 1973

A Luis Seoane y Maruja

Queridos amigos:

Acabo de llevar al correo unos ejemplares de mi librito que allá vuelan por vía aérea; hace unos días firmé pocos, recién salidos del horno, con la promesa de los editores: “salen ya, por avión”. Pero como los conozco y como sé a qué atenerme en cuanto a velocidad repetí en un caso –el de ustedes– y así recibirán dos copias con lo que, por lo menos, nos aseguramos contra extravíos, demoras y otras malandanzas.
Como ven, todo sufrió gran retraso y por mi parte no sabía qué decirles a no ser repetir, por carta, lo que los dueños del negocio me repetían de viva voz: “la semana que viene, sin falta”. Pasaron muchas semanas y en ellas, es verdad, pasó de todo: accidentes, un grave problema de familia con la correctora que trabajaba en las pruebas... desde Montevideo, etc. (En el etcétera va, nada menos, una bomba: en la madrugada del 13 de marzo y con el habitual sigilo una persona (o personas) no identificada(s) colocó el artefacto explosivo: la detonación nada sigilosa terminó con todos los vidrios y algo más de la calle Talcahuano entre Corrientes y Lavalle. La bomba fue colocada en el local de ventas de la editorial, precisamente en el destinado a estos libros y, como ya andaban por los aires algunas de las polémicas, no faltó quien –en broma– asignara a nuestros adversarios el pirotécnico chiste. Claro que sería mucho pedir y que a lo mejor la explicación que se le ocurrió a la Policía sea la más arrimada: que alguien, de pronto, se dio cuenta de que le explotaba la bomba cuyo destinatario sería el juez electoral, por ejemplo, en su bufete de los Tribunales. Con susto, pues, y en cualquier umbral la dejó poco antes del estampido. Pero la verdad es que ese alguien se ocupó de meterla muy adentro y el destrozo fue mayúsculo).
Habrán recibido , también, la carta con que respondo a los del Faro. Todo ocurrió por una audición de La gallina verde en la que dialogué toda la mañana con Héctor Grossi. Allí, por ser en vivo, me despaché a gusto y el asunto causó mucho revuelo. Manuel Núñez Búa me vapuleó por radio y el Faro reprodujo el vapuleo con algo más, como postre. Mi carta –que mandé también a otros amigos– pretende contraatacar: no hubo más respuestas. En cuanto a presentaciones por radio y TV, con el ánimo de ayudar al librito, les diré que tengo varias en mi agenda. La primera va mañana (Radio Belgrano) y el lunes (pasado mañana) voy en vivo y otra vez en la célebre gallina verde (ahora en Radio Continental). Luego, allí mismo, grabo audiciones para esa misma onda y para todos los días de la semana que será la primera del libro en su aparición pública. El domingo 13 salgo dos veces por LSI (Municipal) y no sé en qué momento me filmarán para Canal 7 (con Tomás Eloy Martínez y otros). Mientras tanto los paisanos no se quedan quietos: Pampillón me informó que tenía que donar un par de ejemplares a la Biblioteca del Centro y presentar una nota pidiendo autorización para vender la pavadita en el kiosko. Era casi seguro que la nota sería despachada favorablemente. Por otro lado (por otros paisanos), las cosas despiertan mucho entusiasmo y el breoganazo de Abraira quiere, como temía, organizar una gran comida donde cientos de pollos terminarán sus vidas. Todo esto antes de leer el libro: ahora, que tiene un ejemplar, quizá cambie de opinión. De cualquier modo, yo les dije que no era partidario de esos holocaustos si bien me avenía a lo que significara difusión del libro y de su eventual mensaje. Los editores, por su lado, tienen confianza y me pidieron más libros, ya que soy tan divertido. Un tema, sobre todo, los subyuga y lo creen justito para mi estilo: es el de los argentinos que se arruinaron en París tirando manteca al techo. Yo les digo que nada sé y que no quiero ponerme a estudiar un tema forzosamente, pero los tipos no dejan.
En cuanto a las cosas por aquí hay mucho que contar. La situación, como sabrán, está que arde. Quizás Palmás, en persona, les dé una visión más prolija y viva de lo que cabe, normalmente, en una carta. Secuestros, ejecuciones según unos y asesinatos según otros, etc. La última, de las gordas, fue la del almirante Quijana a quien todos conocimos por TV, ya que nos explicó minuciosamente lo de Trelew. Lo mató a tiros el gallego Fernández Palmeiro a quien la policía encontró muerto en un departamento céntrico. Antes habían llegado al lugar multitud de coronas de flores y periodistas a quienes se avisó por teléfono. El chófer del almirante alcanzó de un tiro a Palmeiro sin impedir que éste se alejara en una moto y llegara hasta ese lugar donde lo encontraron. Mientras el vino sube, la leche sube, la carne sube, todo sube y el termómetro baja: estamos ya con los primeros fríos del buen otoño porteño.
Por fin y por no alargar esto en resumen de lo que nos interesa: El libro estará en todas las librerías pasado mañana, lunes 7 de mayo.
Durante los primeros días, lo acompañarán una serie de audiciones donde seguiré contribuyendo a la úlcera de don Braulio y de sus lectores así como a la dispepsia de Manuel N. B. y de sus oyentes por Iberoamericana.
Cuando haya críticas, lo sabrán. (Las espero de dos tipos: las adulcigadas y convencionales y las virulentas por los que descubran el sayo a su medida).
Y como siempre, les deseo mucho bien, muchísima suerte en Madrid y en donde cuelguen grandes nostalgias por Buenos Aires y un feliz regreso. En verdad, que me gustaría charlar con ustedes: les debo muchas horas amables, mucho estímulo y un librito que tendría que haber sido mejor, pues tuvo los mejores padrinos... Pero, como dijo Cervantes, todo ser engendra a su semejante.

Un abrazo y mis saludos a todos los amigos, que son los de ustedes y los de nuestra Tierra.

Antonio Pérez Prado

Salta 760, 3ºB

1973-06-15
Carta de Díaz Dorado a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 15/06/1973


Buenos Aires, 15 de Junio de 1973

Sr. Luis Seoane y Sra.

Queridos amigos:

Hemos tenido hace unos días las esperadas noticias de Vds. y vemos que son muy positivas y las cosas están, por lo visto, andando muy bien.
De lo que está pasando aquí, poco puedo contarles que Vds. ya no sepan. El régimen se está afirmando con una discriminación que todavía no conocíamos. Estamos en vísperas del carnaval máximo con el segundo retorno, que complementará seguramente el que se hará allí.
En la Universidad es donde el problema es más lamentable. Las afiliaciones a organismos peronistas comienzan a imponerse, así como las exigencias de renuncias. La actitud general es de impasibilidad y desconcierto. Se verifica también, una vez más, que en general la gente ante circunstancias como estas, adaptan sus conciencias, justifican lo injustificable y tratan de perdurar.
Lo del Banco de Galicia está resuelto, y por Montevideo todo anda bien. Les mando correspondencia y les pido disculpas por el atraso.
Esperamos vuestras noticias, y tanto Carmen, Manuel y su familia y yo deseamos verlos pronto y les repetimos nuestro afecto.

Díaz Dorado

1973-07-03
Carta de Cuadrado e Fernández a Seoane. 1973
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado e Fernández a Seoane. 1973 en 03/07/1973


Buenos Aires, 3 del mes de Galicia de1973

Sr. D. Luis Seoane
Paseo de Ronda nº 15, 6º I
LA CORUÑA-España

Querido Luis:

Llegó tu carta del 25 de junio que nos tranquilizó, ya que por ella vemos que estáis bien, gozando del verano gallego, en contraste con nuestro severo invierno desconcertante e impreciso.
Ya reiniciada la comunicación, te comunicaremos las cosas más importantes, ya que las cotidianas, oficiales, son “de la casa al trabajo y del trabajo a la casa”. Palabras nuevas para tiempos nuevos.
Lo de Falcini fue muy doloroso. Penosos últimos días, pero acompañado por amigos. Llevó en su recuerdo el homenaje que le hizimos. El entierro fue en un domingo y con pocos asistentes por falta de información. En la cremación, habló Lorenzo Varela, muy emotivamente. Todos pensaron en tu amistad, en tu dolor.
La Exposición de Grabados de Albino ya sé te había comunicado su aceptación. Tienes el natural permiso, ya que todo lo que sale de tus manos está bien. Así que todo queda a tu disposición.
El Hogar Gallego para Ancianos nos encargó hacer su Revista Anual. En ello estamos. Intentamos hacer algo distinto. (En una reunión, Albino le dijo a Molinari que actualmente GALICIA, del Centro Gallego, parece de una Cooperadora. Imagina la cara de Víctor Luis, soldado de Valentín). Sería bueno que nos mandases lo más pronto posible una nota sobre el Museo Maside, con muchas fotos, para dedicarle unas páginas. O lo que tú quieras. O un dibujo tuyo, pues en el Hogar siempre te admiran y recuerdan.
No sabíamos que Carmen Waugh tuviese una Galería en Madrid. Nos alegra tu éxito. Ya nos contarás.
La vida porteña está a la expectativa. Parece que casi todo está igual. Los gallegos, esperando el 25 de Julio. Se anuncia la llegada de un Coro y de un Cura.
Nos llenas de envidia con tus palabras sobre ese paisaje. Desde nuestra ventana se divisa una pared sin color.
Esperamos tus noticias y tu regreso. ¿Cómo está tu madre?

Saludos para Maruja. Y un abrazo para tí.

Arturo Cuadrado
Albino Fernández

1973-07-27
Carta de Whitelow a Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1973 en 27/07/1973


Buenos Aires, 27 de julio de 1973

Querido Luis:

He tenido noticias tuyas por algunos amigos comunes, entre ellos los Lifschitz, con quienes comeré esta noche. Los otros días estuvimos en lo de Willy Shand, viendo las diapositivas de Coppola, en una reunión muy simpática, en la cual te recordamos mucho. Pero yo te he recordado especialmente durante las Jornadas Patrióticas Gallegas. Hemos reunido 18 pintores de “estirpe gallega” y estamos exponiendo sus obras en uno de los pisos del Museo. Con motivo de la inauguración, pronuncié las palabras que te incluyo. Lo hice con mucho cariño, pues en verdad siento amor por Galicia, y eso Te lo debo en gran parte a ti, a tu conocimiento de la tierra de tus mayores, a su historia, y a su inmensa poesía. El 31 de julio se cerrará la muestra con la intervención del coro que ha venido especialmente de Santiago de Compostela. Ayer vino a verme el Padre Espiña Gamallo, y por él te envío saludos personales, pues me dice que estará por allá dentro de unos 10 días. Esta vinculación con el Centro Gallego, y en especial con el Instituto Argentino de Cultura Gallega, nos alienta para hacer el año próximo, con ocasión de la fecha patriótica, otra exposición de pintura. Por eso recurro ahora a ti. Bien sabes que aquí todo está sujeto a mil variantes. Dentro de la seguridad de lo inseguro, si continúo en este cargo, me gustaría volver a mostrar a los gallegos, pero esta vez con obras más actuales (no lo digo por las tuyas: el cuadro del Museo Sívori y el de Las Marisqueras, que el nuevo Secretario de Cultura ha donado a mi Museo), y de gente joven de valor de aquellas tierras. Tenemos tiempo para ello y, por cierto, ya se te ocurrirán nombres. ¿Cuándo regresarás a la Argentina? El panorama no es muy alentador y debemos fortificar día a día nuestra fe, lo cual resulta bastante difícil. Yo sigo trabajando, continúo con mi plan de exposiciones, e inclusive proyectando para el 74. Mi contrato en la Facultad vence a fin de mes y no sé si me lo renovarán o no. Me daría pena perderlo, pues sabes bien cuánto me gusta mi cátedra, por modesta que sea. Pero en la Universidad hay un gran desorden, tendencias encontradas y, como suele suceder, muchas injusticias. Y esto sucede más allá de las ideologías mismas. A raíz de los sobresaltos que vivo (cuya descripción te ahorro ahora), poco o nada he podido escribir, ni poesía ni ensayo, apenas algunos prologuitos. Y así va pasando el tiempo velozmente. Los otros días estuve en la celebración de los 25 años de Botella al mar. Lo saludé a Cuadrado, quien dijo unas palabras muy lindas. También allí se te recordó muchísimo.
Querido Luis, siempre te tenemos presente, lo mismo que a Maruja. Un poco egoístamente, quisiéramos que regresaras, aunque después partieras de nuevo a la brétema de Santiago.

Un abrazo fuerte de tu amigo,

Billy

1973-08-09
Carta de Seoane a Whitelow. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1973 en 09/08/1973


La Coruña, 9 de agosto de 1973

Sr. Guillermo Whitelow
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí tu carta acompañada de la fotocopia de tu discurso a los representantes del Centro Gallego. Te agradezco las frases que me dedicaste y lo mismo las que me dedicas a Galicia, y por ella a mí en la carta. No tengo inconveniente en ayudarte a una selección de pintura actual para el año próximo. Estaremos ahí a finales de septiembre o primeros días de octubre, no sé bien. No trabajo demasiado. Expuse en Madrid con bastante éxito en la Galería Aele, de Carmen Waugh (realmente espléndida galería en cuanto a presentación, que espero tendrá un porvenir excelente) veintiún óleos pintados aquí. Ahora voy a imprimir una carpeta de pequeños grabados, Oito testas e dez paisaxes.
Galicia está muy bella. Ahora es de mañana y estoy apenas viendo un mar agitado cubierto de niebla como en parte de la ciudad y estamos en agosto, algo así, para aquí el verano, como el mes de febrero en Buenos Aires. Son innumerables la cantidad de verdes de Galicia y cada día que pasa se descubre algo cuando excavan su tierra que procede de la Prehistoria, un nuevo toque o una diadema céltica, una nueva citania, un sepulcro romano, o en las paredes de las iglesias campesinas pinturas románicas o góticas de los siglos medios que son le testimonio de un pasado de grandeza cuando el país era, y más por céltico, una especie de federación de tribus o de clanes, o de condados, y no los monstruosos Estados de nuestra época, inhumanos, crueles, ciegos y dirigidos cada vez más por esos témpanos con anteojeras para el espíritu que son los tecnócratas. Pero ya hablaremos de todo esto. Pienso que el hombre viene labrando su infelicidad desde su creación, que el castigo, admitiendo la versión bíblica de su nacimiento, consiste en que cada nueva generación ha de superar en cuanto al desarrollo del mal a la anterior, y las formas actuales de Estado deshumanizadas, que aún no llegan, sin embargo, a su total deshumanización, son ejemplo de un tipo de castigo que terminará, no quedan jóvenes y los campesinos de mi edad se ahorcan colgándose de las vigas de sus viejas casas.
En Madrid, unos técnicos, economistas, directores de empresa, ejecutivos, etc., carreras para verdugos que hacen de buenos a los viejos abogados charlatanes del siglo XIX, planifican España, y si es negocio que Valencia exporte naranjas, es mejor que Galicia exporte a sus hijos. Son trabajadores, leales, se diluyen en fantasías y humor y prefieren marcharse a discutir con el Estado. Ellos saben, por una experiencia milenaria que les viene de casta, que con los fantasmas no se discute, que si se discute se pierde, y el Estado para ellos es un fantasma lejano, está en Madrid.
Buenos, todo esto es una lata, pero quizás te distraiga de realidades más directas. Quiero decirte solamente que siempre te recordamos y que pronto nos veremos en Buenos Aires. De pintura vimos en Madrid una extraordinaria exposición de Torres García a la que se añadieron a las obras enviadas del Uruguay, las que aportó Barcelona, entre ellas los murales que había hecho para su diputación. Una gran exposición, muy bien presentada.

Bueno, esto es todo. Un gran abrazo para los tuyos de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-08-15
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 15/08/1973


Buenos Aires, agosto 15 de 1973

Luis y Maruja, amigos queridos!:

El otro día estuvieron en casa Sofovich y Elsa; están locos de alegría con el viaje que hicieron, lo bien que pasaron con ustedes y nos trajeron los saludos cariñosos que nos enviaron, lo mismo de los amigos de allá, muchas gracias. Qué les puedo contar? Estamos en vísperas de las elecciones más raras; con una vicepresiden (sic) que hasta ayer no se sabía quien era. Todo se cocina en casa, desde el Presidente provisional, hasta ayer desconocido, hasta el más insignificante nombramiento. Todo lo maneja Perón: recién ahora comprendo lo de Campora al Gobierno y Perón al poder. Es tan vivo y astuto Perón que con la mejor sonrisa del mundo consiguió que le devuelvan todos los títulos, que el pueblo le pide que por favor quiera ser Presidente, lo mismo que Rosas, él no quiere, pero si su pueblo se lo pide, se sacrificará. Él ya es mayor, que quería retirarse a la vida tranquila, pero el pueblo quiere y él hace lo que “su pueblo le pide”. Y ahora Isabelita, otro capítulo; Perón se muestra inocente, qué hay? Israel y la India no tienen gobernantes mujeres? (salvo las distancias). Corren los chismes, algunas verdades que van de boca en boca, que se repiten en voz baja; se barajan nombres, hechos, López Rega que es la “eminencia gris”, viene, va, despliega una actividad asombrosa, en fin, es jauja, y nosotros todos a merced de todos estos patanes que nos van a gobernar y llevar al país a la cumbre de la gloria.
Ustedes, cuando vuelvan, lo podrán comprobar con sus propios ojos. Por lo demás, la vida transcurre a pesar de todo: salimos los martes que es cuando el cine cuesta más barato, vamos a pocas exposiciones; la que se hizo en Galatea sobre el homenaje a Picasso fue muy pobre, la crítica no la trató bien. Estamos impacientes que vuelvan para tenerlos entre nosotros, que me imagino traerán muchas novedades. Estoy leyendo un libro Los gallegos y Buenos Aires escrito por Pérez Prado, que hace varias referencias de Luis Seoane; por cierto, muy simpáticamente contado, como lo es todo el libro, con bastante buen humor; como lo son las cosas referidas a los gallegos que tienen alguna prestancia; muy linda la referencia a Castelao. Trata también la suerte de los italianos y de los judíos, a estos últimos deja que César Tiempo se refiera a ellos.
Hace un frío infernal y estamos deseando que llegue la primavera. Bueno, creo que les referí, malamente, todo lo que hay que contar, lo demás lo verán prontito con sus propios ojos. Reciban muchos cariños de Scheimberg y míos, retribuyan los saludos de los amigos y hasta pronto.

Aída

[Escrito por Simón Scheinberg:] Con un abrazo particular y hasta pronto, los saludo yo también.

Scheimberg

1973-08-30
Carta de Palmás a Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1973 en 30/08/1973

Buenos Aires, 30 de agosto de 1973

Querido Seoane:

Sin ánimo de despertar en su envidia le diré que la cartelera de cines está llena de buenas películas: He visto ya alguna de ellas. Estado de Sitio de Costa-Gravas con un planteamiento muy claro sobre la guerrilla urbana y un alegato contra la represión policial y la penetración de los servicios norteamericanos. Supongo que cuando vuelva aún estará en cartel, pues el éxito es rotundo. También vi Hermano sol, hermana luna de Zefirelli. Creo que no logró la gracia y la frescura de su Romeo y Julieta, pues confundió simpleza de espíritu –en este caso el de Francisco de Asís– con cursilería y, sin duda son dos cosas muy diferentes. Volví a ver Decamerón de Passolini esta vuelta hablada en italiano y napolitano con lo cual gana enormemente sobre la versión en inglés. Es un estupendo fresco popular y de época. Ayer estrenaron En el nombre del padre... una película de Bellocchio –el que hizo Cina é vicina– me gustó mucho, hay en ella un complejo planteo sobre la realidad social italiana enfocada en el pequeño mundo de un colegio católico. Naturalmente que con la excepción de Zefirelli ninguna de las otras películas podrá pasar la censura española. Por cierto hasta el momento la censura en materia de cine y publicaciones no funciona lo que ha dado como resultado el poder haber visto excelentes películas sin cortes y que los quioscos de diarios estén tapados de revistas más o menos eróticas que parece que nadie o muy pocos compran –según me dijo el diariero que viene a casa–. Asimismo hay algunas revistas con travestis y todas esas cosas. Que se le va a hacer vaya lo uno por lo otro.
Del mundo plástico poco o nada le puedo contar, pues con todas las cosas atrasadas que tenía y aún tengo no me quedó tiempo más que para ir al cine. Este sábado aprovecharé para ir a ver dos exposiciones que hay en Bellas Artes y en Artes decorativas. Una es con grabados de Goya (la serie de toros) y la otra es de grabados de Picasso sobre toros también. No sé si tendrá interés en los catálogos. De todos modos se los compraré. Todavía no me llegaron las cosas de Londres, supongo que no tardarán en hacerlo.
Hoy estuve con Alberto Vilanova, que se marcha a Galicia a fin de año pues quiere arreglar los papeles de su jubilación. El pobre estuvo muy mal con una afección renal que lo retuvo en cama un par de meses. Le encargué un trabajo sobre los exilados gallegos de América para publicar en un volumen colectivo sobre la emigración en el cual tendrá que colaborar Ud. y otros amigos. La cosa surgió así: casi al final de mi estadía en Galicia me entero que SEPT va a publicar un volumen colectivo sobre la emigración gallega actual, pensé que sería bueno hacer una parte dedicada a América. Hice una lista de autores y temas posibles y la idea fue aprobada. Martínez Romero hará los aspectos psicológicos, Pilar un trabajo sobre folklore gallego y argentino, Varela los artistas gallegos en América (no sé aún si aceptará), Zubillaga los gallegos en Uruguay, Pérez Prado se referirá al nombre gallego en América y yo cubriré los aspectos sociológicos. Como me acordé que Ud. tenía bastante material sobre los gallegos en México y prácticamente nada sabemos sobre ellos pensé que podría Ud. desarrollar dicho tema. El trabajo no deberá exceder las 15 o 20 hojas oficio a doble espacio y en gallego. Como a los editores les urge sacar el libro habría que tener listos los artículos a finales de noviembre. Espero que pueda colaborar en este primer libro sobre nuestra emigración a América que sale en Galicia, cuando ya el fenómeno es casi un hecho histórico.
Como broche final le diré que cuando llegué me enteré que las vestales de la Irmandade habían echado a rodar la especie que mi viaje se había hecho por invitación del gobierno español. Primero reaccioné violentamente pues la mentira es algo que me molesta mucho pero luego lo pensé bien y decidí reforzar mi total alejamiento de toda esta “xentiña” que alguna vez coincidió más o menos con nuestras vidas. Seguiré trabajando como siempre por Galicia y por su pueblo, que es el de mi sangre, desde lejos y como mejor pueda, tratando de salvar el recuerdo de su paso por estas tierras y ayudando, poco o mucho, a que el futuro no nos sea tan terrible como el pasado y el presente.
Si se solucionan unas cuestiones de tipo burocrático participaré en una experiencia muy interesante que se desarrollará en la frontera misionera con el Brasil. Como allí ha penetrado –según parece– el portugués, se entrenarán los maestros en dicha lengua para impartir la enseñanza en sus primeros momentos. Hace unos días salió la resolución del ministro de educación designándome junto con otros tres profesores para recorrer la zona, dictar un cursillo a los maestros y arbitrar las medidas necesarias a implantarse en el futuro. Parece ser que lo mismo se hará con las lenguas indígenas. Ojalá pueda arreglar mis cosas y poder participar en la experiencia que como Ud. sabe me interesa sobremanera.
Perdón por la larga carta. Un abrazo muy fuerte para Maruja y Ud. esperando tenerlos entre nosotros muy pronto

Ricardo Palmás

1973-08-31
Carta de Díaz Dorado a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 31/08/1973


Buenos Aires, 31 de Agosto de 1973

Sr. Luis Seoane y Sra.

Queridos amigos:

Nos extraña el silencio tan prolongado. Hace dos días, recibí un ejemplar del último libro de Luis con una dedicatoria estupenda e inmerecida, pero ni una palabra sobre Vds. Pensamos que el trabajo y el agradable verano gallego no les dejará tiempo.
Hoy el país está detenido, mientras la CGT y la juventud peronista realizan un homenaje a la pareja gobernante. Se trata de un desfile monstruo frente a ellos y se estima que durará de 8 a 10 horas. Como ven, el regreso se produce en las mismas condiciones de adulonería y servilismo de siempre.
El viejo líder asume posturas de profeta, vaticinando el desastre ecológico de los países poderosos y el venturoso porvenir de los que tenemos reservas naturales. Por supuesto, se adjunta la paternidad de la 3ª posición y ya alineó el país junto con Zambia y Uganda, etc., para promover el cambio del mundo.
La Universidad que, por cierto, necesitaba un cambio, lo está sufriendo, pero en el sentido más lamentable no sé cuánto tiempo más estaremos allí. Todo el esfuerzo se vuelca en el adoctrinamiento político y para alcanzar esa meta por supuesto les interesa fundamentalmente la renovación de los docentes que viven “aferrados a viejas ideas liberales”. Por supuesto, la palabra libertad no se usa más, se la reemplazó por liberación que es algo bastante ambiguo e impreciso.
Los trámites del Bco. Galicia y Centro Gallego están cumplidos. Hace un tiempo, llegó un envío de grabados desde el Japón de vuelta de una exposición. Nos costó un poco retirarlos de la Aduana porque venían a su nombre, pero el amigo Ricardo Núñez nos resolvió el problema y ya los tenemos. Por Montevideo, todo anda bien.
Esperamos vuestras noticias si es posible anunciando la fecha del regreso, reciban el mejor recuerdo de la familia de Manuel y de Carmen y de mí el afecto de siempre

Díaz Dorado

1973-10-01
Carta de Fernández e Cuadrado a Seoane. 1973
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández e Cuadrado a Seoane. 1973 en 01/10/1973

Buenos Aires, 1 de Octubre de 1973

Sr. D. Luis Seoane López
Paseo de Ronda 15, 6º I
LA CORUÑA. España

Querido Luis:

Al no tener contestación a vuestra última, escrita desde LA BARCA GRÁFICA, hemos preguntado a Lorenzo Varela sobre cuando venías y nos informó que según tus noticias, enviadas a París, pensabas estar ya en Buenos Aires a fines de Septiembre.
Comienza Octubre y no habiendo regresado, te escribimos de nuevo, pues hay un trabajo urgente que espera de tu participación.
Albino necesita saber la fecha aproximada de tu llegada, ya que en caso de tardar mucho tiempo, tendrás que hacer el grabado ahí y mandarlo. Así que separa tu contestación, a vuelta de correo.
Lo que ocurre por la Argentina, ya lo sabes. Ahora esperamos el famoso 12 de octubre, para que la patria se ponga en marcha.
LA BARCA con vientos primaverales navega mejor y seguimos diagramando la Revista del HOGAR GALLEGO PARA ANCIANOS.
En el escaparate del CENTRO GALLEGO está tu nuevo libro. Ahora sólo nos falta leerlo.
Todo anda bien. Salud no falta. Únicamente extrañamos tu silencio.

Recibe nuestros saludos.

Arturo

Te abraza Albino.

[Manuscrito:] El grabado sería de 34 x 25,5 a dos o tres colores. El tema, Don Segundo Sombra

1973-11-11
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1973
A Habana
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 11/11/1973


Habana, 11-11-73

A Maruxa e Luis Seoane
Coruña

Queridos amigos:

Onte recibimos carta de Isaac, e por ela soupemos do malfadado acidente. Non poden maxinar canto o lamentamos. Anisia e mais eu estivemos a cavilar arreo en vostedes, a falar de vostedes. Dinos Isaac que Maruxa vai ben, pero que Luis crebou unha perna e unha man –as dereitas– amais doutras lesiós. Esto ten que ser pra vostede, Luis, algo tremendo, non somente polo que representa en molestias unha recuperación desta índole, senón tamén por a súa dinámica, polo seu quefacer constante, por ese traballar sin descanso tendo que agora aturar unha inmovilidade seguramente prolongada. Esto debe ser torturante. En fin, busquemos a parte boa do lerio: un aicidente desta magnitude poidera ter sido fatal (penso en Aníbal Ponce, en Camus, en Martín Santos...) e por fortuna non o foi. Viven! Témolos! Uns trastazos, duros de curar, pero que sabemos que curan, que é cuestión de unhas semáns de paciencia. A vida soe gardarnos esas solpresas, eses contratempos, pero o caso é que siga sendo vida. Ánimo, amigos.
Fai uns quince días chegoume de Galaxia Comunicaciós mesturadas. Estupenda coleición. Eu lémbrome de cando vin na casa de vostedes unha carpeta de anillas, de cuberta negra onde tiñan estes editoriales (ou como se chame) da audición Galicia emigrante (craro que esto foi alá polo 60 e dende entón escribeu moitos máis) e falamos da posible edición, pois eu que os escoitaba domingo tras domingo estaba entusiasmado co seu valor documental. Ratifico o mesmo entusiasmo agora que os vexo (a seleición que escolleu) en libro. Felicítoo por esa decisión. De seguro que o libro sobre Montenegro, o aventureiro aquel de fins do século XIX. Eu tiña lido o artigo de Vilanova e tiña engadido algús datos que se non consignan como é o de que en 1892 dirixeu na Habana un semanario tiduado La Voz de Galicia e que El brujo estaba dibuxado enteiramente por el (tiven fai poucos días exemplares de ambos nas miñas mans). Estes son detalles para engadir, pois o que di vostede e o que di Vilanova é amplísimo. Outro detalle: o cadro de Brocos La defensa de Lugo, coido que si, que houbo unha iniciativa de donación por parte do Centro Galego, pero non chegou a donarse, e inda fica no palacio do dito Centro, hoxe estinguido, sede da Sociedad de Amistad Cubano Española, onde hai outras obras. Algún día ampliarei un chisco este formidable traballo seu (eu case non sabía quen era Brocos) engadindo, por exemplo, canto pagou polo cadro o Centro Galego cando o mercou, etc. O cadro ocupa un lugar de preferencia no vestíbulo central, baixo o escudo de Galicia. Consérvase ben anque un destes días vou ir por alí con un profesor de artes plásticas e escultor amigo pra ver de analizar o seu estado detidamente, e tamén de outras obras (un retrato de Rosalía, outro de Concepción Arenal, Pastor Díaz, W. A. Insua).
De Galicia, mandáronme (Alonso Montero) a Figuración feita por vostede da miña persoa, pubricada en La Voz de Galicia. Gárdoa con agarimo, por ser de vostede a quen –fai falla repetilo?– aprecio e respeto fondamente. Hónrame moito as súas palabras alí verquidas. Palabras que sei son sinceiras; palabras de amigo.
Lémbrase da esposición de 1960 sobre o periodismo galego na Arxentina? Pois acabo de montar (agosto pasado) unha sobor do de Cuba, moito máis ampla aínda (mentras en Bos Aires abundan as revistas de sociedades, aquí destacan as revistas e semanarios independentes). Tomei, pra a crónica que escribín, unhas palabras súas porque resultan moi axeitadas. Vai recorte coa presente.

Namais. Que se poña ben axiña. Apertas fraternas ós dous, de Anisia e

Xosé Neira

1974-02-23
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 23/02/1974

Buenos Aires, 23 de Febrero de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tu carta del día 12. Tú habrás recibido la mía del 18 que se cruzó con la tuya en la que te refieres a la situación del Museo. Los Museos tienen en todas partes legislación especial que les preserva de actitudes como la que afirmas pueden tomar por cuestiones de la fábrica. Tienen carácter público aunque no pertenezcan al Estado ni a la provincia o municipio, sea privado, y los fondos en este caso son de donación privada. Apenas hay tres o cuatro obras que fueron donadas a él por cerámicas del Castro. No es, pues, capital de esta institución. Pero todo esto lo sabes tú de sobra. Lo que pienso que es urgente aclarar la situación del Museo y la fábrica del Castro. Constituir el Museo legalmente, que es la manera de evitarse todo este tipo de situaciones y limitarse la fábrica a su sostenimiento que es un modo de pagar una publicidad que se realiza con solo su existencia. Desde aquí no puedo decirte nada más, pues todo esto hay que realizarlo sujetándose a lo dispuesto por las leyes españolas para empresas culturales de este tipo. Creo que sería útil que aplicaseis lo que te pedía en la carta que te entregué el día 15 de septiembre en respuesta a la tuya del 2 del mismo mes. Pienso en primer término, que es urgente fundar el Patronato para que éste empiece a actuar. Por otra parte creo que serviría indirectamente de apoyo moral e intelectual a vuestra causa en la fábrica. No te puedo responder de otro modo desde aquí. Lo que te proponía en esa carta creo que sería útil que te decidieses a realizarlo. Siempre se está a tiempo, creo, de hacerlo. En todo caso en el pleito esto se desarrollaría por cuerda aparte y el único que ganase sería el Museo. Nadie donó nada a la fábrica. Por aquí todo se desarrolla como esperábamos. Por nuestra parte muy encerrados en casa y, en mi caso, pintando bastante. Me siento cansado de todo y creo que pronto empezaré a decir “agora que xa vamos vellos”. Maruja está organizando mi archivo de cartas. Las encuentro sorprendentes, de muchos amigos y espléndidas. Cartas muy viejas, entre ellas una del año 1934 de Juan Jesús González que resulta muy actual, otras de Manteiga y Cuadrado de esa misma fecha. Y ya de mucho más tarde de instituciones argentinas y del exterior que me ofrecían exposiciones, becas, realización de libros, etc., que fui rechazando por no perder mi libertad y que es posible de aceptarlas hubiesen cambiado mi vida. De las tuyas la primera creo es de agosto del 56. Su cantidad es solo comparable a las de Del Riego, que comienzan poco después de hacerme cargo de la dirección de la revista del C[entro] Gallego, por el 40. Resulta ser la historia curiosa de una época.
Te agradezco la nota de Costa Clavell que me enviaste. Aquí dejó buena impresión personal.

Un abrazo grande para Mimina y para ti.

Seoane

1974-03-19
Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1974
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1974 en 19/03/1974

Buenos Aires, 19 de Marzo de 1974

Sr. D. Rafael Dieste
La Coruña

Queridos Rafael y Carmen:

Recibimos en su tiempo vuestra carta que os agradecemos mucho, con motivo del fallecimiento de mi madre, escrita con todo el afecto que sabemos nos profesáis. Nuestra llegada aquí, a Buenos Aires, fué esta vez dolorosa. Habían fallecido algunos amigos, además de Falcini, de los que no habíamos tenido noticia en La Coruña, como Aldo Pellegrini, poeta y crítico de arte, historiador del surrealismo aquí en Buenos Aires que no sé si fué vuestro amigo, y a nuestra llegada Scheimberg1 a cuya amistad nosotros debemos mucho. A poco de fallecer Scheimberg ocurrió el fallecimiento de mi madre, dulcemente, abandonando sus manos entre las de mi hermana, casi repentinamente, en pocos minutos, sin que se pudiese sospechar que iba a ocurrir. Así nos cuenta mi hermana en la carta que nos envió.
En cuanto a nuestra salud, el accidente forma parte del pasado. Ni siquiera los días de humedad siento esos dolores que me pronosticaban algunos amigos. Ni en la rótula ni en la muñeca. Estoy trabajando normalmente. Tengo una serie de cuadros de mar, siguiendo en su intención los que hice ahí, y paisajes, paisajes hechos de memoria que no pueden situarse en lugar concreto alguno, pero que recuerdan en su capricho el montañés de Galicia. Tambien figuras y un Cristo con ropas de nuestros días. Me gustaría hacer un Vía Crucis donde todos los que intervienen vistiesen ropas de nuestros días, lo mismo que se hizo en otras épocas. Es posible que no lo permitiesen. En cuanto a grabados haré un nuevo álbum, esta vez con un personaje extraño, Gilles de Rais, noble caballero que acompañó a Juana de Arco en la guerra contra Inglaterra y que, años más tarde, fué ajusticiado en la hoguera a pesar de su influencia con el Rey de Francia por su sadismo. Tambien tengo el proyecto de publicar un pequeño libro sobre el Maside dibujante de Nueva España, El Pueblo Gallego, etc., de acuerdo con el medio madrileño y gallego que le tocó vivir y que los jóvenes no conocen. Mucho será recuerdo de largas conversaciones con él por los paseos de la Alameda, en su estudio de la Rua del Villar y en los jueves de Santa Susana, a donde le acompañaba para hacer apuntes de los feriantes. Sobre tu libro leí el artículo que publicó el suplemento de Informaciones y el artículo de La Vanguardia, que me parecieron muy justos. Supongo que se habrán publicado muchos más. Podéis imaginaros como nos alegró el éxito, alentando la secreta esperanza de que vuelvas a publicar nuevos libros de narraciones. Si se hubiese publicado algún nuevo trabajo sobre Historias e invenciones..., me gustaría nos lo dijéseis o nos enviáseis una fotocopia que puede hacérosla José Luis Vázquez en El Castro.
En cuanto a todo lo otro de lo que no quiero escribir y que se refiere a La Argentina, ocurre todo lo que sospechábamos. Se trata de una experiencia regresiva que puede depararnos muchas sorpresas. De los países limítrofes emigran constantemente a Buenos Aires. Una noche estuvo con nosotros Eladio. Hablamos mucho de todo, también de vosotros y de Galicia. Lo que ocurre en el Uruguay es muy triste, además se está despoblando. Creémos que es muy triste todo lo que ocurre en el mundo. A veces recordamos los planes monásticos del Tortoni, en busca del trabajo libre, soledad y naturaleza. Fué un fracaso de todos nosotros. El que más la buscaba, Espasandín, fué a residir paradójicamente en uno de los centros del mundo.

Basta por hoy. Un fuerte abrazo para Carmen y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]
1. É difícil esclarecer se o apelido é Scheimberg ou Scheinberg, con ene, como aparece escrito noutras cartas, pois existen as dúas formas.

1974-03-19
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1974
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1974 en 19/03/1974


Buenos Aires, 19 de Marzo de 1974

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
La Coruña

Mi querido amigo:

Unas líneas nada más. Recibí su carta del 2/II que agradezco mucho, como también el que hubiese estado con mis hermanos el día del entierro de mi madre. Puede usted suponer los días que pasamos pensando en como la habíamos dejado relativamente bien de salud, sin nada importante, solo con los achaques de su edad.
Recibí también el catálogo de Patiño que quedó muy bien. También tengo noticias de que tuvo éxito su exposición en Barcelona.
No sé nada del pleito sobre el choque. Dónega no me escribió nada. Supongo que estará todo resuelto, e hizo usted muy bien abrir esa cuenta con lo de la venta del coche, a la que pienso se podía ingresar el dinero que tiene Ángel a mi nombre.
Estoy muy bien del accidente. Ya está olvidado, ni siquiera siento nada los días de humedad. El bastón se lo regalé a un amigo de aquí que lo necesitaba, prefiero no dejar testimonios.
A ustedes, a María Elena y usted les recordamos siempre muy agradecidos y con cariño por todas las atenciones que nos prestaron. Nos gustaría mucho que con motivo de la fábrica de Magdalena viniesen por aquí para poder devolverles algo de ellas. Verían además como no exageramos cuando hablamos de Buenos Aires.
A Santiago Soneira le contesté una carta que me envió designando a usted para que me represente en la Asamblea que va a celebrarse en Sargadelos.
Por favor salude en nuestro nombre a los amigos del Castro, Ángel, Marentes, Llerena, Losada en primer término, a Pepe o Maceirento, y reciban usted y María Elena el fuerte abrazo de Maruja y mío extensivo a María Victoria y José Luis hijo:

[Seoane]

1974-03-29
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 29/03/1974


Habana, 29-3-74

Queridos Maruxa e Luis:

Por Ramón Temes sabemos que estades en Bos Aires, e que estades ben, logo do malfadado aicidente. Aledámonos certamente. Moncho tróuxonos fermosos catálogos e deliciosos Rifurtivos e unha estupenda monografía editada por Bonino, adicada. Gracias por todo.
Eu estou convalencendo dunha operación de catarata prematura. Vou ben, pero estarei algunhas semanas máis alonxado da aitividade normal na casa. Anisia gañou o Premio Nacional de Literatura pra nenos. O premio consiste na edición do libro e un viaxe a un país socialista. Eu teño pra saír (maio) en Galicia unha novela pra nenos e un libro de prosas curtas sobre o meu retorno no ano 72. Traducín ó castelán Historia de emigrantes e foi finalista no concurso da Casa de la Américas. Un conto (El ahorro) integraron unha antoloxía de varios autores e países. Tamén outiven accésit no concurso La edad de oro cun libro de poemas pra nenos, en castelán (Arco Iris). En fin, algo imos facendo.
A Sección Galega, moi ben. Atopeime cun interesante escultor nado en Teo: Mauel Pascual. Estudaremos a presencia de Souto en Cuba. Sobre outras aitividades, van recortes de prensa.
Temes estivo na nosa casa. Falamos de vostedes amplamente.
Localicei, na casa onde viven A. Gallego, o seu estupendo Diálogo sobre lousas de Arranz. Verei de darlle un destino mellor.
¿Que foi de Cuco Rei? Víraa anunciada, pero non soupen máis. ¿Vai adiante?
E namais, queridos, entrañables amigos. Pra outra escribiremos máis longo.

Apertas fortes de vosos sempre

Pepe Neira e Anisia

1974-04-11
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1974
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1974 en 11/04/1974


Buenos Aires, 11 de Abril de 1974

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
La Coruña

Queridos José Luis y María Elena:

Nos alegró la carta de ustedes. Nos gusta tener noticias de todos los amigos y a ustedes no solo los estimamos muy especialmente sino que además les debemos muchas atenciones. No podremos olvidar todo lo que hicieron por nosotros los días afortunadamente pasados del accidente. Aún no empecé a trabajar en las jarras para Magdalena, lo voy a hacer muy pronto pero tengo que aliviarme antes de trabajo acumulado en mi ausencia. Debo hacer dos exposiciones, una aquí en Agosto y otra en San Pablo, Brasil, en Septiembre; hacer los grabados para un libro de bibliófilos que distribuirá un gran diario de aquí, Clarín, que me lo encargó, etc., aparte de redactar una monografía sobre Maside que tiene que editarse en Buenos Aires pues ahí es posible que no se permitiese, pues se trata de Maside en relación con una época de nuestra generación compostelana, alrededor del año 30. En cuanto a las exposiciones de Sargadelos en Barcelona me alegra su éxito y me gustaría que me guardase tres o cuatro ejemplares del catálogo de Ortiz Alonso y dos, en general, de todos los que se editen, aparte del que me envíe Isaac o Inés.
En cuanto a la témpera que había hecho para la serigrafía haga usted lo que quiera de ella. Queda a criterio suyo su utilización.
De Dónega recibí carta hace pocos días y me dice lo mismo que usted, que va bien el asunto del choque del auto, que el soldado reconoció su culpabilidad. También se encuentra optimista con respecto al pleito de Sargadelos. Tengo que contestar su carta uno de estos días. Estamos nostálgicos de La Coruña, creemos que hasta del accidente, pues nos permitió contactar que les importábamos algo a algunos parientes y a los viejos amigos, que tantos años de alejamiento no habían hecho olvidar una amistad crecida cuando éramos jóvenes y soñábamos con la implantación de la justicia en el mundo. Ahora nos queda la amistad, y el recuerdo de aquellos sueños que jamás, creo, veremos cumplidos.
Ese “ya veremos” que escribe en su carta con respecto a un posible viaje a Buenos Aires nos alienta la esperanza de que podremos verlos por aquí. Nos gustaría mucho que así fuese. En cuanto a Camilo lo vemos poco. Está muy bien y realmente ahora no sabemos qué le falta para terminar pues han cambiado los planes de estudio y no sabemos en qué medida le afectan esos cambios.

Reciban María Elena y usted un gran abrazo de Maruja y mío, extensivo a Victoria y José Luis hijo.

[Seoane]

1974-04-11
Carta de Seoane a Sández Figueiras e Dónega. 1974
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sández Figueiras e Dónega. 1974 en 11/04/1974


Buenos Aires, 11 de Abril de 1974



A Fernanda e Marino Dónega
A Cruña

Moi queridos amigos:

Recibimos a vosa carta de 4/III, que gustóunos moito recibila. Ben sabedes da nosa estimación por vos e o que lamentamos non seades millores corresponsales. Gostóunos tamén moito saber das posibilidades de ganar un pleito, unha emoción non coñecida de nós sendo tan común en Galicia. O auto vendéuse por 50.000 pesetas, pois pola sua patente era dificil a venda. Cecáis tivésemos sacado mais, moi pouco máis, si o fixésemos na mesma Fiat, pero venceuse o contrato estando nós no policlínico. De todos xeitos matinamos que pra xente que está poucos meses nun sitio convenlle este tipo de operación. Alédanos moito o éisito do libro de Dieste. É un gran libro feito un pouco a presión dos amigos, de nós, pra editalo en Nova, unha editorial de Cuadrado e miña, unha das moitas aventuras deste tipo feita por nós, Cuadrado y (sic) eu, en Buenos Aires, que si non nos serviron pra ganar cartos nin tempo, serviu pra exaltar a Galicia e dala a coñecer no posible no terreo intelectual neste país. Parécenos moi merecido todolos eloxios que se fagan do libro de Dieste, é un libro fondamente galego aínda redactado en castelán e non hai prosista da sua xeneración, a do 27 en Madride, que se lle poda comparar. Leín as notas de La Vanguardia, Informaciones, ABC e as dúas páxinas adicadas a él de La Voz, onde son moi boas as notas todas. Eu sinto moito, Dónega, que non escribas mais, que non fagas mais notas pra La Voz, ou que non fagas un libro de notas literarias encol de libros e autores contemporáneos. É un tipo de libro que fai falla en Galicia, que non se fai, e que os alemáns, por exempro, tan autores de tomos impresionantes adicados a moitos temas, fan correntemente, de comentarios literarios e artísticos en xeral.
En canto a Isaac parece que se decidíu a facer andar o Museo. Remitíume copia da carta que che envióu e coa que estou de acordo. Penso que debe designarse o Patronato íntegro, cos dazaoito membros que propón Isaac

1974-04-17
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974 en 17/04/1974

Buenos Aires, 17 de abril de 1974
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Meu querido amigo:
Recibín fai xa uns vinte días a tua carta. Agradézoche a reseña que ides facer dos meus álbumes derradeiros; e, no que se refire ó artigo de Corredor Matheos, o crítico de arte de Barcelona, apareceu no nº 27, Novembro do 73 en Bellas Artes 73 e teno Isaac en Sargadelos. Penso que é importante non soio pola autoridade que ten pola sua laboura de historiador de arte e crítico en Barcelona e Madride, senón tamén polo xeito de “situarme” en relación co arte galego e peninsuar. Podes pedirlle a Isaac que te remita unha fotocopia. Él remitíuma a mín. En canto ó “noso novo Curros” como o calificaron, refírome a C. E. F., non me preocupa moito o que escribíu. Proba o seu resentimento. Primeiro penséi en escribir un pequeno artigo referíndome ós seus romances de guerra, o que podería probar a sua precedencia, senón fose que ó mesmo tempo pubriquéi, en publicaciós galegas deiquí, algúns poemas referidos a Bóveda, a unha cubana da Cruña, etc., que non citei nunca e que quedan esquecidos. Gostaríame, eso sí, que pubricásedes o estudo que fixo Luz Pozo Garza, que a mín, aparte do agasallo que supón, paréceme un bon intento de facer unha cousa seria. Aledoume moito que se venda, aínda que sexa de a pouco, Comunicacións mesturadas. Preparo o segundo tomo que levaréi conmigo cando volte a esa. En canto ó libro sobre Maside teño moitas notas tomadas e refírense a Maside e tamén á nosa época compostelán. Vai ser encol do dibuxo social e grabados de Maside e ten de ser un traballo preliminar do gran libro que se faga mais tarde. Non teño mais que poñerme a escribilo defiñitivamente, prácticamente está feito.
Aledounos a todos moito o éxito da reedición do libro de narraciós en castelán de Dieste, é un grande libro. Leín as críticas do A.B.C., Informaciones, La Vanguardia, e as duas páxinas que lle adicáchedes en La Voz. Góstame moito que en xeral tivesen os críticos fixado a sua atención no aporte que Galicia fai á literatura española, o galeguismo que aportan obligados como están a escribir en castelán pra poder vivir do seu oficio de escritores.
O que me pon nunha situación difícil é Carballo Calero o ter aceptado vir no mes de Xulio. Trataréi de velo, mais non acudiréi a nengún dos actos que faga no Centro Galego, pois fai anos que non vou a ningún e nada me fará cambear. Por ahí debe de andar Castro Couso que non ten interés algún como dibuxante e pintor e que é un “servidor” de Valentín Fernández. A miña proposta de becas feita fai anos rematóu nesta que lla diron a un que non pode aproveitala.
A quen se ve moi mal é a Emilio Pita. Pergúntome polo seu libro e díxenlle que pensábades publicalo. ¿Por qué non o facedes?. É un libro pequeno e de un home como Pita a quen Galicia débelle moito polo seu traballo arreo encol déla. Ten unha arterioesclerosis moi avanzada.
Apertas pra os dous, Evelina e tí de Maruja e miñas:
Seoane

[Escrito a man na marxe superior dereita:] Montevideo, 1985-13º-Dpto. 68

1974-05-10
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 10/05/1974

Buenos Aires, 10 de Mayo de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tus cartas del 23 y 27 de abril que contesto hoy mismo al acabar de llegar, anteayer, la última que se cruzó con la mía. En la del 23 me enviabas copia de la minuta que ibais a presentar en la Asamblea del Castro con la que estoy totalmente de acuerdo. En cuanto a la parte de biblioteca de que me desprendo no es útil para la Escuela de Cerámica, pues se trata de los libros de narraciones, novelas, etc., que no tienen nada que ver con el arte. Me quedaré con los de arte, que constituyen una cantidad muy importante y muy valiosa, pues tengo muchos libros agotados que se buscan, los de poesía, los referidos a España y los gallegos. Calculo que me quedarán unos tres mil aproximadamente, quizás algo más. Los que me deshago de ellos los dono a una biblioteca de Tierra del Fuego fundada por un cuñado de William Shand. Te agradezco mucho de todas maneras tu proposición de compra.
Me alegro que le den el “Pedrón” a Álvaro Gil. Se lo merece. Es sin embargo curioso que hubiesen tardado tanto en otorgárselo. Quizás sea porque la labor útil y silenciosa que vino realizando parezca menor por esto mismo que la verbalista de otros. En cuanto a los grabados de Barcelona espera que exponga primero en esa ciudad que trataré de hacer tan pronto vuelva a España que supongo será a fines de este año o principios del que viene. Entonces quizás no deje grabados, sino dibujos. Pensamos quedarnos a vivir una temporada en Madrid, si podemos, antes de la exposición mía que tengo proyectada para Mayo del 75, alquilaremos un departamento como hicimos otras veces y pintaré en él, pero en contacto con la gente de esa ciudad. No haré como en la última exposición, volverme a La Coruña abandonándola. Creo que me fue bien de pura casualidad. Después trataré de exponer en Barcelona en el otoño o invierno de ese año. Quiero hacer una buena exposición.
Contesto ahora a la tuya del 27. Lamento que Lobato hubiese votado en contra de la minuta presentada por vosotros. Es muy curioso que tanto Rey, con quien mucho hemos hablado sobre el Museo, y Nogueira, hubiesen creído que éramos tan estúpidos como para solicitar de nuestros amigos la cesión de obras en beneficio de una empresa industrial, por mucho que simpatizásemos con ésta o aunque la hubieses fundado tú, como es el caso. Por otra parte me alegro que se vislumbre una posible solución para el pleito y me parece que la que anuncias es quizás la mejor que pueda acordarse, por otra parte uniría en el nombre, para el conocimiento general de las gentes y el futuro, a dos grandes empresas que, aunque tuviesen el mismo origen y la misma dirección, su separación actual necesita permanente explicación.
Por aquí como siempre. No hay más novedades que las que puedes leer en los diarios. En todo caso en el orden económico es una realidad que se están abriendo mercados importantes en el exterior. Creo que es mejor la política exterior que la interior. En el orden cultural continúa Buenos Aires desplegando su actividad habitual. De la colectividad no sé nada. Me envían de vez en cuando algún emisario para que vuelva a colaborar en determinadas cuestiones pero yo continúo negándome y rogándoles que no se acuerden de mí para nada.
Quiero rogarte que no te olvides que me debes el Pérez Galdós que me interesa mucho obtener y que es la única jarra que me falta. Debes tener en el bolsillo las dos o tres notas que tomaste para no olvidarte de ello. A Camilo no lo vimos en los últimos tiempos. Nos habló por teléfono, pero suponemos que debe estar estudiando con arreglo a los nuevos planes de estudio que ahora abarcan algunas asignaturas más, parecidas a las que se establecieron ahí hace muchos años. La Universidad cambió totalmente. El catedrático no tiene en la actualidad más función que la de orientar. Quedaron en general suprimidos los exámenes en bastantes facultades, en arquitectura por ejemplo, y la promoción se realiza juzgándose los estudiantes a sí mismos por un sistema de grupos. Una verdadera revolución en materia de enseñanza que tiene adeptos y contradictores.
Basta por hoy. Ayer te escribí una presentación a ti para una señorita hija de gallegos, Marucha Salgado, cuyo padre o madre, no sé bien, es de Ferreira de Valadouro. Irá a verte y me gustaría que tú y Mimina la orientaseis en lo que podáis. Un abrazo fuerte para Mimina y para ti de Maruja y mío.

Seoane

1974-07-07
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 07/07/1974

Buenos Aires, 7 de Julio de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Tengo en mi poder dos tuyas sin contestar, 18/VI y 25/VI y un párrafo del 9/V que no te contestaré, pues ando sin tiempo y me obliga a hacer un ensayo sobre lo que es poesía y sobre las obligaciones de un poeta de nuestro tiempo, aparte de algo tan obvio como poesía y moral, no confundiendo, naturalmente, poeta con versificador. Algún día lo haré. De momento me remito a las notas que vengo publicando muy escuetamente en La Voz. Poetas meritorios con arreglo a la preceptiva los hay muy variados en Galicia, pero que aporten nuevas modalidades y temas muy pocos, apenas cinco o seis desde los precursores, incluyendo Rosalía y Pondal. No se puede pintar como en el siglo XX y escribir poesía como en el XIX. De modo que dejaré esto para más adelante.
Terminé los grabados para El Matadero, tengo la exposición hecha para Agosto y ahora estoy realizando 32 cuadritos pequeños para una galería que me los encargó, aparte otros trabajos que surgen a diario. A José Luis Montero le ayudé a proyectar el stand de la Plata, que parece resultó un triunfo del color. Supongo te habrá escrito él, ahora le proyecto un mural para el edificio. Esto es todo. Me encargaron para España una monografía sobre Bagaría, de quien tengo muchas notas tomadas, pero tengo, en cambio, paralizado el Maside que no sé cuándo podré retomar. Esto es todo lo que se refiere al trabajo. En cuanto a lo que me rodea tienes noticia de todo por los diarios. El fallecimiento de Perón produjo un enorme sentimiento popular que se manifestó en la aglomeración, creo que se puede decir de millones, en la calle durante tres días, los cuales, a partir de la noche de su muerte, fueron de lluvia intensa sin parar. En 24 horas los médicos atendieron en los puestos de auxilio 18.000 casos de desmayos y descomposturas por el frío y la falta de alimentación, durante la espera. Esta última cifra puede darte idea de la magnitud del duelo. Todos los partidarios políticos de la oposición manifestaron su adhesión y constituyó un grandioso acto de unidad popular. Durante los tres días no hubo incidentes ni ninguna nota discordante. Incluso en esos días ni una sola acción violenta de las que se ofrecen diariamente en todo el territorio. No te puedo decir más. Quizás la unidad la produjo el temor a que se implantase algo parecido a lo de Chile, o a la vuelta de los golpes de Estado. Nadie quiere esto. Por otra parte desde nuestro viaje anterior se manifiesta una gran madurez política. El país crece. Se están haciendo desde Lanusse grandes obras en todo el territorio, aquí están faltando productos nacionales porque se extendió extraordinariamente el mercado exterior. Las noticias para la prensa europea parecen ser otras pero aún en este terreno, el de los secuestros y atentados ganan otros países, Italia, Inglaterra. U. S. A., etc. Tú no conocerías esto en algunos aspectos. Deberías hacer un viaje aprovechando la necesidad que tienen de ti en Magdalena. Ya sé, se trata del pleito.
Ayer envié la carta a José Luis para que me represente en la Asamblea de Sargadelos el día 13. Rey me parece, visto como lo tengo que ver yo desde afuera, una persona siniestra. No sé si debes dar El Castro por perdido, pero aquella idea que habíais tenido de montar otra fábrica allí mismo con la participación de toda la gente que ahora trabaja ¿no puede prosperar? Hacer lo que aquí llaman un “vaciamiento” de empresa, que es lo que se merecen Nogueira y Rey y montar una nueva, no crees que podría hacerse? Siento no poder aportar nada a todo esto.
Me alegro que esté resuelto lo del Museo. También me escribió Dónega. El domingo 14 vamos a Montevideo con motivo de una exposición de apuntes gallegos de Torrallardona y los suyos que auspicia el Patronato de Cultura Gallega de esa ciudad y el 17 nos iremos a Mar del Plata hasta el 26 o 27 donde, encerrado en un departamento que allí nos prestan, trabajaré lejos del teléfono y de toda clase de compromisos. Estos días debe llegar Carballo Calero, a quien no sé si podré ver por estos desplazamientos.
Creo que te envío una carta con bastantes noticias. Un abrazo grande para Mimina y para ti de Maruja y mío.

Seoane

1974-09-04
Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 04/09/1974






A Coruña, 4.IX.1974
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires

Amigos benqueridos:

Sin ningunha vosa á que me referir (tamén eu séi botar as miñas contas), diréivos que conozo o informe que vos mandóu Isaac verbo da xuntanza informal dos membros do Padroado ou Consello da Fundación do Museo Maside, que tivo lugar no Castro o 28 do mes pasado, seguida dun xantar en Sada nesa maravilla modern styl que é a Terraza. Non puiden asistir. E sentíno ben de veras. Unha febrícula guindóu conmigo no leito. Que si nesta ocasión non foi da dór, fóino sí do amolamento. Logo de xantar, viñéronme ver á casa o Domingo e máilo Ramón. Viñan moi ledos. A cordial e vella amistade duns homes encanecidos nun mesmo ideal e patriótico quefacer, xunguíaos a todos. E todos lamentaban a vosa ausencia, adicábanvos garimosas lembranzas, e tiñan saudade vosa. Tendes razón: a amistade é unha das poucas cousas que pagan a pena.
O pleito do noso amigo –¡oh! o pleito do noso amigo– camiña cara ó fin. O xuez está pra decir a sua definitiva palabra. Entramentras... Pepito, nunha clínica cunha embolia cerebral. Federico, máis que nunca pechado herméticamente no seu mundo silencioso. E Isaac, vagando incansable por rexións oníricas entre sombras delirantes. E atrás deles iremos nós, os abogados. O pleito do noso amigo, nono dudedes, poñerá a proba o equilibrio psicosomático de toda a nómina que figura no dramatis personae desta comedia. Que, si por veces parece bufa, outras –as máis– semella coller os vóos grandiosos da traxedia, con coros ululantes e destino insoslaiable.
A trancas e barrancas, as cousas van indo. Parece que agora que sí, semella que agora que non. E, coma sempre, a espranza sigue pendurada dun péndulo que vai e ven sin acougo. E tamén sin o dispositivo argallando por Poe no seu poema ao corvo. Ninguén sabe nada. A falla dunha información serea, directa e ordeada, ínzanse os xornais de seccións semicríticas-semidiotas nas que se ameaza con extramuros, chíscanse os ollos con minutas de ceas, barrúntanse tormentas en vasos de whisky, ou profetizando datas trascendentáis. Como si se tratar de pasálo tempo xogando ás adiviñanzas ou emitindo partes metereolóxicos. E a Magdalena non vos está para moitos tafetáns. Con todo é de agardar –¡a espranza, sempre a espranza!– que volvades algún dia xubilosos e non xubilados á vosa Terra. A unha terra acolledora, nai e señora, no verso do poeta.
Sei pola Voz que Xermán Quiroga, o voso cónsul, está pra nos deixar. Non estóu enterado si pensan facerlle algún homenaxe de despedida. Si llo fixeran, sumaríame. Cordial, cortés e delicado, penso que sería merecente dél.
E fica xa un chisquiño de papel, o xusto pra vos enviar nós os tres cinguidas apertas a vós os dous.

Dónega

1974-09-19
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974 en 19/09/1974

Buenos Aires, 19 de setembro de 1974
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Meu querido amigo:
Déboche carta dende fai mais de un mes. Perdóame. Estou expoñendo en Bonino e traballo moito e non me sinto de todo ben físicamente. Sae próisimamente un pequeno libro meu na Editorial Sudamericana, Arte Mural. Ilustraciones, con reproducciós de obras miñas e uns textos encol destes xéneros do arte. Tamén un álbum de serigrafías de moi poucos exemprares con sete estampas de circo, e un libro clásico arxentino, El Matadero, con 16 grabados en madeira en edición de luxo; e tres exposiciós máis, nos derradeiros días de outubro en outra galería de Buenos Aires, de estampas; en Decembro en Punta del Este, no Uruguay, e o 5 de Xaneiro en Mar del Plata, hoxe moi importante mercado de arte. Recollo material pra unha monografía encol de Bagaría e continúo preparando a de Maside pra o ano que ven. Esto discúlpame, de certo xeito, como te disculpa a tí o moito que traballas nos teus retrasos.
Non sei nada das andanzas de Valentín, (Valcapone chámalle Vilanova) nesa. Sei que foi ó Congreso de Emigración. Eu vivo ó marxe da coleitividade. Somentes vexo a Prada e a Pedreira. Recibín desa o número de Grial que trae o meu traballo. Agradézoche a sua inclusión, matino que pode ser útil por algúns datos que recollo. Todo está por facer no que se refire a arte contemporáneo. Xa falaremos desto cando regrese. Fáltame o número 44, 6 xunio, de Grial que non me chegóu, e quixera telo para ter completa a coleición. ¿Cando publicamos o traballo de Luz Pozo Garza?. Emilio Pita está como un neno pola próisima saída do seu libro. Dádeslle unha grande alegría, e merécea.
Recibín o teu libro Letras do noso tempo moi importante e bon. Importante por se tratar de unha panorámica das letras universáes que de algún xeito teñen eco en Galicia, moi bons os teus xuicios. Esta é a miña impresión despóis de leélo moi rapidamente, pois chegou fai uns días.
Regresaremos en xaneiro. Escríbeme, por favor, faino nun intre de ocio na praia América. Unha aperta forte dos dous pra os dous:
Seoane
[Escrito a man na marxe superior dereita:] Montevideo 1985-13º Depto. 6

1974-09-27
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 27/09/1974

Habana, 27 de septiembre do 1974

A Luis Seoane (e a Maruxa)
Buenos Aires

Queridos amigos:

Chegou Luis López, o da UNESCO. Encantado das atenciós de vostedes, da vosa cordialidade. Luis é un rapaz de moita valía. Xa estivera aquí cinco anos atrás con Ramón Chao, o xornalista galego de Triunfo e de La Voz de Galicia, que escribe dende París. Ramón sustitueu a Luis no trafego que este tiña na Radiodifusión francesa. Faloume Luis de que están vostedes ben; aledámonos certamente. Falamos moito da obra de vostede. Amostreille libros de tapas, monografías, poesía, todo. Falamos da súa radical postura, do seu enorme labor editorial, de Galicia emigrante, das empresas culturales galegas xeneradas por vostede. Luis é do Bierzo e ten moita afinidade con Galicia. Díxome que lle tiña deixado un disco do Amancio Prada con poemas en castelán e galego musicados e cantados por el (por Amancio, craro). Aquí pasamos todas as canciós por La voz de España, audición semanal na que se fala moi seguido de Galicia.
Luis tróuxome tamén un álbum precioso. O álbum que vostede nos ousequia (dunha edición tan breve e siñificativa; en breve quixen decir, de somentes 40 exemplares) de Intentando golpear ideas, esa serie de formidables, siñificantes grabados que refrexan, con arte de moita calidade –como é o arte de vostede– un tema moi de sempre e moi aitual (e pra vostede moi sentido porque nesas xeiras andivo nos tempos mozos) como é o das loitas estudiantiles. Aitualísimo prólogo, orixinal espresividade a destes grabados que realmente golpean ideas coa súa vital presencia, co seu movimento. Gracias por este singular agasallo e pola fervorosa, fraterna, adicatoria. Orgulosos estamos de poseer esta xoia, editada por esa nova empresa, de curioso nome que é Cuco rei. É vostede un creador desbordante, inagotable.
De nós, nada novo. Anisia a escribir pra nenos. (Gañou meses atrás o Premio Nacional de Literatura (narrativa pra nenos) da Unión de Escritores de Cuba polo seu libro Los cuentos del compay Grillo, que incruie un viaxe pagado a un país socialista). E eu, sempre escribindo algo en galego, facendo algo de xornalismo literario aquí, e rexindo a Sección Galega do Instituto de Literatura e Lingüística. Agora estamos adicándonos moito ós índices de publicaciós galegas de Cuba (publicaciós que cheguei a catalogar un total de 62 tiduos, que non é pouco). Por certo, sería bo que o Instituto Argentino de Cultura Galega fixese trafegos similares, digo eu. Índices de publicaciós galegas da Arxentina. Penso na utilidade de Índices de Galicia emigrante e de Céltiga, por exemplo.
Non soupen máis do Ramón Temes. Dixo que viría outra vez a Cuba, pero, se veu, non soupen, e supoño que, se tivese vido, visitaríanos. Déanlle nosos saúdos.
Namais por esta vez. Agarimos de Anisia. Agarimos aos dous. Gracias por todo, en primeiro lugar, por esa amistade consecuente, iniciada hai algo máis de vinte anos (foi a fins do 53 que nos conocemos).

Unha forte, fraternal, aperta de

Xosé Neira Vilas

1974-10-03
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1974
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1974 en 03/10/1974

EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 218204/ VIGO
3-outubro-1974
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Meu querido amigo:
Recibín as túas liñas do día 29 de setembre derradeiro. Alédame moito que sigas a traballar coa intensidade de sempre. Supoño que ese desacougo físico non será cousa de coidado. Tamén eu me sinto moi canso. Estoóu decidido a deixar a responsabilidade de Galaxia ao rematar o ano, pois xa non podo con tantas obrigas e preocupacións. Os anos pesan i é inútil desconocelo.
O viaxe do Valentín producíuse sin pena nin groria. Ao menos que eu seipa. Somentes algunhas referencias de prensa, e do demáis nada. Coido que foron moi contados os que fixeron caso del.
O número 44 de Grial mandóuseche por correo marítimo o día 6 de xunio. Calculo que arestora estará no teu poder.
Dime cal é o enderezo de Pita pra lle mandar o seu libriño, pois sairá do prelo un destes días.
Coido que estarás enterado por Díaz Pardo da xuntanza do Patronato do Museu Maside. Entendo que será moi proveitoso o que se pensa facer pra o futuro do arte galego.
E nada máis polo momento. Teño vivos desexos de vos volver a ver aló polo xaneiro.
Con garimosos saúdos a Maruxa, e de Evely pra os dous, mándache a cordial aperta de sempre
Fdez del Riego.

1974-10-15
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974 en 15/10/1974

Buenos Aires, 15 de Outubro de 1974
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Meu querido amigo:

Recibín a tua do 29/IX. Comprendo o teu cansancio, fixeche en todos estes anos moito mais por Galicia do que ten feito posibremente calesquera outro da nosa xeneración. Pasou pra ti un cuarto de século arreo, os que veñen atopan moito feito e un día terán de che facer o homaxe que mereces. Pola miña parte estou canso e enmais síntome desilusionado. Lémbrome das cartas amargas de Maside, non as reléo, non quero releélas, paréceme que perdín a miña vida.
De Valentín [Paz Andrade] non sei nada, nin siquera a qué foi a Venezuela. Recibín dél unha tarxeta de saúdos dende Caracas. Tampouco sei nada do que pasou co outro Valentín e o Presidente do C. Galego en Galicia. Supoño que os terán agasallado como representantes da emigración sen se ter enterado do que verdadeiramente son. Pasou por ahí [Emiliano]Pita en non recibíu agasallo de ninguén. Martínez Risco e Naya parece ser que son os que estabelecen os valores galegos da emigración. O homaxe a Pita, o que mais agradecemos, él e nós os que ficamos en Buenos Aires, é a edición que vos lle facedes. O seu enderezo é rúa de Hipólito Irigoyen 3560-5º piso, Nº 17. Díxenlle por teléfono que pedías o enderezo pra lle remitir o libro e emocionóuse, non podía falar, está moi envellecido. O libro é o seu homaxe á gran cidade onde viviron, traballaron e morreron millóns de galegos que axudaron a facela. Onde morrerá él mesmo e cecáis nós. E, a traveso dese libro, o noso homaxe. Agradecémoscho todos os que aquí vivimos. El chegóu de cuasi neno e toda a sua vida soñou con Galicia. Mais ¿pra qué che digo todo esto? ti o sabes e o comprendes. Quen non pode entendelo, pois pra eso ten de sentir amor e ter unha moral, é o noso novo poeta de Celanova que ahí está en Madrid meténdose en pubricacións diversas cos emigrantes, sin ter mais resposta que a de un semanario de eiquí.
Non escribo mais, tiñan de ser duas liñas co enderezo de Pita e póñome a queixarme, que é outro síntoma de desilusión. Escríbeme cando poidas. Recibide Evelina e tí a aperta amiga de Maruja e miña:
Seoane
[Escrito a man na marxe inferior dereita:] Montevideo, 1985-13º-Dto. 68

1975-02-14
Carta de Pérez Prado a Seoane. 1975
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pérez Prado a Seoane. 1975 en 14/02/1975


Buenos Aires febrero 14 de 1975

Mi querido Seoane:

Circunstancialmente varias y, creo que debo aceptarlo, un poco de resistencia interior, demoraron esta carta imprescindible. Cuando me llamó usted antes de partir, le dije que hubiésemos tenido que hablar en eso días y –añadí– trataría de reemplazar ese diálogo con una o más cartas. Y aquí me tiene, cumpliendo con esa necesidad que es también una obligación; escribo en mi bufete hospitalero, en un pronto, sin buscar elegancias y apenas levantando mi cabeza sobre un mar de inquietas dudas. Trataré de ser claro, sincero como lo fui siempre que pude y ahora sé que puedo y debo. Le pido que con su tradicional franqueza me responda; sus consejos, absoluciones o palmetazos serán por mí bienvenidos una vez más y de todo corazón.
A riesgo de fatigarlo, será menester un poco de historia. Usted conoce a Jorge Prelorán y a sus deseos de filmar una película sobre nuestra Tierra y pueblo; es, creo, uno de los frutos que ayudarán a perdonar las muchas faltas de mi librito, pues en él descubrió este niño grande a nuestra Galicia y empezó a dolerle nuestro drama. Pero entre los sueños del filme y su concreción mediaba un abismo de millones que sólo pudimos rellenar con amistad y fantasía. El asunto trascendió, sin embargo, y lo comentaron algunos paisanos. Por fin y como residuo, quedó en el aire la sensación de que yo conocía a un gran experto en cine –y, para colmo, americano– a quien las cosas de Galicia interesaban. Y un día, en el Centro Gallego, me abordó Valentín Fernández con la pregunta de si a ese amigo que decían que yo tenía podría hablársele de un trabajito profesional: el de poner en mínimas condiciones potables unos cuantos metros de película que guardaban en el Orensano.
Y lo puse en contacto con Jorge y vimos ese material. Castelao aparece algunos segundos, el resto son escenas donde con gran tenacidad y cómplices sonrisas aparecen y desaparecen –y, fatalmente, reaparecen– el señor Puente y el señor Prada más algunos otros, menos perseverantes. Ese malísimo documento, al que no falta cierta macabra inocencia, incluye como agregado metros filmados en Galicia y en España donde con buena vista alcanzan a verse lugares en los que vivió Castelao.
Prelorán dijo que no quería hacer, a estas alturas de su vida y evolución creadora, tareas como ésta que le pedían, de mínimo profesionalismo, aún si cumplían con las amenazas de pagarle bien. Él buscaría un amigo capaz y esa compaginación, pegoteos y mínimas tijeras que pedían los dejaría satisfechos a corto plazo y costo. A esta declaración de asepsia o voluntad artística siguieron días y semanas de avances y retrocesos, danzas y contradanzas cuyo detalle menudo es inútil. Lo cierto es que, paso a paso, con americana tenacidad por el lado galaico dirigido por nuestro robusto paisano y con barrocas gallegadas por cuenta del indeciso Jorge, llegose a un acuerdo muy alejado del proyecto original. Prelorán, a quien entre tanto zambullí en el mundo plástico de Castelao, filmaría una película con toda libertad y como él sintiera la cosa. Sólo pedía un algo así como una beca, una asignación mensual capaz de mantenerlo durante los seis meses previstos fuera de otros compromisos y dedicado, pues, plenamente a su nuevo personaje. Habría que pagar las facturas que apareciesen en concepto de película –en blanco y negro, pero muchísimos rollos– y quizás otros gastos. (Para dar a usted la información más completa: los honorarios totales de Prelorán fueron por él fijados en dos millones y medio, que prefería en cuotas mensuales durante el semestre) Jorge pidió todo el material gráfico posible, independencia y un asesor que trabajaría duro y en equipo durante los seis meses y que él elegiría. Por supuesto que resulté yo y que abrumado por las dudas y las reservas que usted supone ni siquiera acepté: simplemente descubrí que estaba metido en el asunto sin remedio. Alcancé, sí, a declarar exigencias mínimas: yo colaboraría si entendíamos todos que se trataba de una película de Jorge Prelorán sobre Castelao; empresa que requería dineros, materiales y cierto asesoramiento; que como en cualquier trípode bien equilibrado cada una de las patas valía tanto como las otras y sólo valía en conjunto; nadie, pues, fuera de Prelorán y en tanto creador, podía llamarse campeador en la odisea. Exigí también libertad para moverme por sobre los valados, los muros y los fosos que separaban a quienes pudieran colaborar o a quienes yo debía informar. Hablaría con todos y con la mayor franqueza; así lo hice y hasta ahora sin tropiezos. Prada, Faustino Iglesias, Abraira, Pita, el Tacholas, etc.., me ofrecieron lo que tenían luego de conocer de qué se trataba. Se realizaron las filmaciones. En lo de Prada, por ejemplo, sudamos varias horas bajo lámparas y por fin le quedamos dos veces la instalación eléctrica. Con artes diplomáticas que hubiera consentido Gondomar, pero con la mayor limpieza y claridad pasé de Fulano a Zutano que se detestan y de Mengano a Perengano que no pueden verse. Al parecer, todos comprendieron como traté de convencerme yo de que se trataba de una oportunidad para divulgar la obra de Castelao y que no era el caso de hacerle el caldo gordo a nadie aunque a la postre se lo hiciéramos... Actué con una voluntariosa inocencia y con una instrumental ingenuidad, pero sin ocultar, ante cada uno de los bos e xenerosos, mis dudas y recelos.
Llevamos gastado lo que a mí me parece mucho dinero. Hay pilas de rollos filmados y estamos a pique de terminar con el registro gráfico; la casa de Prelorán es un museo de material tridimensional aunque no creo que podamos mostrar nada muy original. En fin, pronto vendrá la tarea en sí y quien sabe qué con ella. Trataré de salvar para nosotros a la película. Jorge puede hacer otra gran obra de arte de las suyas, quizá, pero si alcanzo mi propósito, no quedará el filme en eso, con ser tanto, y llevará expresado el compromiso ineludible.

Seoane: retomo la carta unos días más tarde. La independencia que goza –por ahora– Prelorán, me tranquiliza por un lado y me inquieta por otro. Es una especie de fértil retiro donde no llegan las interesadas presiones y es una patente de corso que Jorge puede usar como un niño en una confitería: probando lo que solicita el gusto o el capricho y dejando a un lado, quizás, el alimento de substancia. Claro que soy yo quien tendría que guiar a Jorge y darle un rumbo a seguir, una inexcusable melodía a tocar para que la adorne, si quiere, con variaciones y genialidades. Pero no es fácil, ya lo veo. Ayer, por ejemplo, pasé unas seis o siete mortales horas para convencer al barbado de que lo del 28/6/1936 es el meridiano al que corresponde ajustar el tiempo de la película. En otros términos: que hasta esa fecha se trepa por distintos caminos de diferente conciencia y desde allí se baja lentamente. Y que tanto la subida como el descenso existen y cobran sentido contempladas desde la cima. Y que luego de aquel 28 de junio y en dramática dialécticas con las Españas y el mundo entero se pierde con un juego de altibajos donde alternan los zumos frescos de la esperanza con las amargas hieles de la impotencia y los vidrios molidos de la tradición.
Como Jorge es, además, músico, creí lícito apelar a metáforas de pentagramas y le dije que, a mi juicio y aparte de todo lo que inventara su genio y enriqueciera la línea interesaba, sobre todo, esa línea: un crescendo donde hasta el clímax jubiloso, un calderón de hora estelar y epifanía; y un descender quebrado, luego. En esa lisis, el nervio vertebral de nuestro drama concierta su diálogo con la esperanza escuchando los ciegos instrumentos: desde las trompetas claras y los timbales limpios al ovillo enfermizo de tantos y tantos violines sin que falte la prestidigitación de las arpas. En fin: Gondomar tratando de venderle whisky a su Graciosa Majestad, sólo que con un propósito nada tabernario. Y Prelorán, que naturalmente carece de mucho de lo que nos sobra y quiere a nuestra Tierra, pero todavía ella no le duele, respondía con iracundas genialidades y afirmaciones técnicas. ¡Eso no es cine! ¡Eso carece de ritmo cinematógrafo! ¡No se puede; no tengo, no veo, no sospecho imágenes para dar fondo a esa historia! Pero creo que lo dejé preñado: me pidió, al fin, agotado y meditabundo, una suerte de guión esquelético donde yo, para su información, le diese formalmente mi idea de lo que tenía que ser la película. En eso estoy.
Quizá dentro de algunas semanas y seguramente dentro de un par de meses sabré con alguna certeza si el medio año que le regalo a esta patriada está justificado. Y usted conocerá entonces mi desaliento, mi conformidad o mi esperanza.

Con el afecto de siempre y con mis cariños para Maruja le envío un apretado abrazo.

Antonio

Antonio Pérez Prado
Salta 760, 3ºB
Buenos Aires

P.S. En un momento, se entreveró en el proyecto S. Feldman, quien tiene una gran experiencia en lo que llaman ellos animación (o sea, filmar estampas, dibujos, etc.). Hasta llegó a pedir un millón de pesos en concepto de honorarios y se aceptó su ingreso al equipo –y todo por sugerencias del propio Prelorán–; sin embargo, se apartó luego, excusándose por su mucho trabajo. Alcanzamos a charlar y me dijo del cariño y admiración que por usted siente. Y, por fin y al fin, tome al pie de la letra todo lo que le dije y no acepte por ahora otras versiones... que ya las vi impresas y no del todo veraces.

1975-04-02
Carta de Pérez Prado a Seoane. 1975
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pérez Prado a Seoane. 1975 en 02/04/1975


Buenos Aires, 2 de abril de 1975

Mi estimado Seoane:

Hace un tiempo (fecha 14 de febrero) mandé a usted una larga carta que no tuvo respuesta. De las explicaciones posibles, elijo, para su silencio, la más cómoda para mí y supongo que no recibió esas páginas. Va, entonces, fotocopia del duplicado.
Prelorán está en La Pampa filmando. Antes de salir, presentó una suerte de presupuesto glogal cuya suma dejó turulato a Valentín Fernández. Con los aumentos, desvalorizaciones y escaseces que nos llueven el costo pronosticado trepa a once o doce –o trece– millones. En fin, mucho más de lo que se pensaba y sobre todo muchísimo más de lo que nuestro inefable Valentín cree posible lograr mediante su esforzada campaña. El asunto tomó un cariz desagradable; hubo charlas desapacibles entre Prelorán y Valentín y Mabel anduvo a los saltos cuando partió el cineasta. Los cabildeos incluyeron una cena tormentosa y, por fin, se recortaron un poco los costos, pero no mucho. En resumen, que los ambiciosos planes quizá deban recortarse también y la película resulte más pobretona o –es de temer– menos entusiastamente creada por Jorge. Durante unos meses, trabajamos duro; yo casi me hice un experto dentro de las posibilidades de quien no conoció –ni vio jamás– al personaje que buscábamos evocar. Yo, por mi parte, reaccioné ante las dificultades económicas y, sobre todo, a la manera como fueran expuestas, con un desaliento mortal. Mi esperanza es la de que Prelorán alargue su viaje por los arenales pampeanos y me deje reponer; luego, una vez aquí, nos reuniremos y veremos qué podemos hacer con el material filmado y con los recursos posibles. Esas son mis dudas nuevas; las viejas, que usted comprenderá muy bien y que persisten, son las que menciono en la carta anterior, hoy fotocopiada.
Y otra fotocopia le mando. Es para que siga el increíble asunto del librito sobre los gallegos y del inefable instituto que orquesta Pampillón. Mi carta es la de un tipo justamente indignado que, sin embargo, no dice todo. La pena es que a pesar de mi reserva, el asunto basta y sobra para que lo gocen muchos y quizá lo usen menos deportivamente.
Espero sus comentarios; mientras reciba mi cariño de siempre y trasmita mis respetos a Maruja.

Antonio

Antonio Pérez Prado
Salta 760, 3ºB
Buenos Aires

1975-04-28
Carta de Seoane a Pérez Prado. 1975
Madrid
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pérez Prado. 1975 en 28/04/1975

Madrid, 28 de abril de 1975

Sr. D. Antonio Pérez Prado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Debo respuesta a dos cartas suyas. Debo respuesta a otras cartas de otros amigos míos en ésa y unas líneas primeras de llegada a todos. Pero desde que llegué, no hice más que sentirme confuso, desorientado y trabajar para una exposición que se inaugura mañana. Tengo todo el material para concretar una monografía sobre el gran dibujante satírico de este siglo, el catalán Bagaría, y aún no pude empezarla. Por vez primera, dudo de todo y noto algo que cambia en mí y creo se lo debo a las circunstancias de que escribía Ortega. Todo es largo de explicar. Yo que odio la soledad me la estoy explicando en aquellos que la aman y la gozan. Me explico al ermitaño y al pescador de caña. En cuanto a ustedes comprendo por todo lo que pasan con motivo de la película sobre Castelao. Sobre todo lo que debe pasar Prelorán, tan ajeno a nuestro modo de ser, tan sin defensas para las sutilezas de las gentes gallegas. Cuando me escribió la primera carta, imaginé que ocurriría algo así, que todos tendrían ideas para que las desarrollasen Prelorán y usted y que lo que tenían que dar, dinero, lo harían discutiendo y muy mezquinamente. De Castelao en Buenos Aires no se puede hacer, pienso, película alguna. Sólo de su obra, la de Buenos Aires y la de aquí. Ni siquiera los emigrantes de que se podría sacar partido son los que Castelao estimó más. Aquellos que salían de Galicia hacia lo desconocido de cualquier muelle de los puertos gallegos. Perplejos ante el porvenir, temerosos y esperanzados a un tiempo, deseando romper con el pasado, con su país y no deseando dejarlos. Aquel, repetido hasta el infinito, convertido repitiéndose en multitud, que embarcado, apoyando su cabeza en los brazos le hace decir a Castelao: “Deixa raíces na terra. Voltará”. No, esos con quienes Prelorán y usted se comprometieron y discutieron no son los emigrantes que Castelao quiso y queremos nosotros. Éstos están en sus casas amorriñados, sin esperanzas, solos, con los recuerdos de sus casas de Galicia. No son los transformados en aventureros, los corrompidos por la lucha de muchos años para sobrevivir, los que están dominados por el deseo de mandar en otros, los que sustituyeron las normas morales heredadas por otras más elásticas que les sirvan para acomodarse al medio en que viven. Hablan de Castelao y no lo leyeron. Les gusta el Castelao de los chistes. Qué chistoso es Castelao, me dijo un día un directivo del Centro Gallego y no supe qué decirle, o sí supe y no me atreví. Al anunciarse la ida de Castelao a Buenos Aires, Cuadrado y yo decidimos publicar Cincuenta homes por dez reás como homenaje a su llegada y publicamos Cincuenta hombres por dos pesos. Se pusieron a la venta en un banquete de más de mil personas que organizó el Centro Gallego para su recibimiento. La venta la efectuaban muchachas de los coros gallegos vestidas con los trajes regionales ofreciendo el libro de mesa en mesa. Vendimos siete ejemplares. Se trataba de un número cabalístico. Resultó entonces que los chistosos fuimos Cuadrado y yo. El libro terminó como otros libros de Hórreo, Dorna y Camino de Santiago, en las librerías de la Calle Corrientes incluido en los paquetes de a tantos pesos el lote. Allí se agotó.
En cuanto a conocimiento de la colectividad, creo ser un sabio. La defiendo porque creo que en sus deformaciones tienen que ver esas circunstancias a que antes me referí y que acompañan al hombre y, porque en ella, o en sus gentes aisladas, continúa existiendo cierta ingenuidad saludable. A mí, después de todo lo ocurrido conmigo, de sabotear mis libros, de silenciar cualquier noticia sobre mí, me escriben para que envíe una colaboración sobre Castelao. Así mismo invitaron a alguna otra gente de Galicia. Por mi parte, no contesté para no agriar más las pocas relaciones que existen entre los actuales dirigentes del Centro Gallego y yo, consistentes en las que puede mantener cualquier asociado. Por todo esto, comprendo lo que les ocurre a ustedes, a Prelorán y usted con ese hueco, megalómano señorito de aldea que es Pampillón.
Trabajo bastante. Mañana, ya la dije, inauguro una exposición aquí en Madrid. En septiembre, tengo otra en La Coruña y debo hacer un álbum de grabados para una editorial de jóvenes de Madrid e ilustrar con grabados también Los sueños de Quevedo. Aparte, publicaré otro álbum de dibujos el mes que viene. Haré lo posible para que lo que me rodea influya lo menos posible en mí. También ahora empezaré a escribir cartas a mis amigos y familiares. Las primeras que escribí no llegaron en general, no sé por qué. Tuvimos que llamar a mi hermano por teléfono, pues no sabíamos qué ocurría, no sabemos qué ocurrió con ellas. Con Díaz Pardo, organizamos la inauguración de la Galería Sargadelos de Madrid, equivalente a la de Barcelona. Constituyó un éxito. Exposición del libro gallego, de grandes fotografías sobre Galicia, de ejemplos prehistóricos prestados por la Universidad, azabaches, mapas, etc. Una idea bastante completa de Galicia colgada de las paredes y en vitrinas. Hasta ahora se pronunciaron dos conferencias, una de Ramón Piñeiro y otra de García Sabell, extraordinarias las dos. Faltan, serán a fines de mayo, otras dos, de Rof Carballo y Rafael Dieste.
Traté de contestar a sus cartas, en realidad, no las contesto. No sabría qué decir a la primera, por la segunda le felicito, huelga cualquier comentario. Se trata de una carta de justiciera.

Con saludos a su madre de Maruja y mío, reciba un fuerte abrazo mío:

[Seoane]

1975-06-06
Carta de Palmás a Seoane. 1975
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1975 en 06/06/1975


Buenos Aires, 6 de junio de 1975

Querido Seoane:

Supe por un amigo mío que pasó por Madrid que usted y Maruja estaban en La Coruña. ¿Qué tal le fue con la exposición? ¿Cuándo piensan volver a Buenos Aires? ¿Cómo está Maruja? En realidad, hace tanto tiempo que no nos escribimos que son muchísimas las preguntas.
Por mi parte terminé en vacaciones de escribir el capítulo sobre la emigración para el volumen colectivo que publicará Itsmo de Madrid dentro de una colección dedicada a los distintos pueblos de España. Los primeros en salir son Los gallegos y Los catalanes. Para fin de año estará listo otro trabajo sobre la emigración al Río de la Plata en colaboración con Zubillaga quien estudia el caso uruguayo. Ahora estoy terminando Castelao: prosa do exilio que va a editar el Patronato de Montevideo, quienes me pidieron que usted haga la tapa. ¿Será posible? El formato del libro será igual al de Zubillaga sobre El problema nacional... A pesar de la intención de publicarlo en julio creo que no estará listo para esas fechas pues yo estoy con mucho trabajo y con problemas de salud –mi aparato digestivo no me da tregua o yo no le doy tregua a él–.

Un abrazo para usted y Maruja.

Ricardo Palmás

1975-06-06
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1975
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1975 en 06/06/1975

La Coruña, 6 de Junio de 1975

Ingeniero Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Ayer 5, y hoy 6, intentamos hablar por teléfono con usted a las 12 y media de aquí, que son creo las siete y media de la mañana en esa, y no hemos podido hacerlo, pues daba la señal de ocupado, pensando que seguramente estaría su teléfono descompuesto como parece ser normal. Las dos veces pedimos a la telefonista que insistiese pero siempre daba ocupado. Nuestro intento era saber de ustedes, pues no tenemos noticias de esa desde hace mucho y recordarle a usted que nos hiciese el favor de renovar el alquiler de la caja en el Banco de Galicia que vence el 30 de este mes.
Por mi parte inauguré una exposición en Madrid el 29 del mes de Abril, que continúa abierta pues tiene mucho éxito de público y crítica. Tambien se inauguró en Madrid la Galería Sargadelos, así mismo con éxito, pronunciando conferencias Piñeiro, García Sabell, Rof Carballo y Dieste. Se hizo una exposición del libro y junto con ella de piezas prehistóricas que prestó la Universidad, de documentos medievales, mapas antiguos de Galicia y de piezas de azabache. Ahora acabo de hacer un proyecto de monumento a los emigrantes para ser erigido en Sargadelos.
Estas son las noticias referidas a mi trabajo. Me encontré aquí en La Coruña y en Madrid con amigos de Buenos Aires, pero desde hace un mes estoy padeciendo una ciática, comenzó en Madrid pocos días después de inaugurada la exposición y continúa aquí, que no me deja andar.
Estamos como nos ocurre siempre que pasamos tiempo lejos de Buenos Aires con nostalgia de la ciudad y de los amigos. No sabemos aún cuando regresaremos. Tengo una exposición aquí en setiembre y debo hacer algunos trabajos que me encargaron. Por eso le rogaríamos nos dijese como andan nuestras cosas en la calle Montevideo y que revise usted la correspondencia que haya llegado por si existe en ella alguna que deba contestar. Por favor abra usted las cartas.
Esto es todo. Escríbanos aunque sea unas pocas letras. Estuvimos con Gato en Madrid. Muy simpático con nosotros. Un gran abrazo para Carmen y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1975-06-24
Carta de Palmás a Seoane. 1975
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1975 en 24/06/1975


Buenos Aires, 24/VI/75

Querido Seoane:

Creo que nuestras cartas se debieron cruzar en el camino. Me alegró mucho saber de Maruja y de Ud. Los amigos se extrañan cuando uno no los tiene a mano para charlar y tomar un café. Lo del café es en mi caso absolutamente metafórico, pues acabo de salir de un ataque de vesícula que me tuvo en cama una semana con unos espasmos atroces y sin poder ingerir alimentos. Estoy con una dieta rigurosa que no va más allá de las manzanas asadas y las papillas. Todo esto ha sido consecuencia de la tensión a que estuve sometido durante unas semanas en mi ex-trabajo, en donde intentaron forzar mi renuncia en un clima de delación que se me hizo insoportable. Por suerte cuando todo parecía no tener solución surgió un contrato pro tres meses en el Instituto para la Integración de América Latina que está muy bien pago y que me permitirá unos meses de respiro económico pues la paga excede mis niveles de consumo.
En esta carta me abstendré de hablar de la situación argentina que parece no tener solución –mejor dicho, tener la tiene, pero...– salvo en aquello que hace a la cultura. Tengo la impresión que van a conseguir convertir este país en algo semejante a una aldea bosquimana, pues es imposible comprar diarios y revistas. La Opinión cuesta $700 y los domingos, $1.000. No se consiguen publicaciones extranjeras y cuando las hay sus precios son astronómicos. Los libros cambian de cotización semana a semana. No quiera imaginar los precios de las publicaciones de arte, simplemente dan escalofríos. La censura cinematográfica actúa con una ferocidad digna de elogio y si bien prohiben decenas de filmes absurdos, entre todos ellos van películas con mensajes “peligrosos”; no se pueden exhibir: Estado de sitio, 2, etc. Hay bastantes brotes antisemitas, las amenazas a artistas se continúan. Para qué seguir... a veces se tiene la impresión que esto es un cuento fantástico. En cine poco nuevo se ha visto, hay problemas con las distribuidoras por lo tanto se han repuesto películas de Antonioni, Fellini, Bergman, etc. Ha tenido muy buena repercusión Los gauchos judíos, con record de público. A mí personalmente no me terminó de convencer, le falta fuerza épica. Para quienes somos hijos de la emigración –aun no siendo judíos– le falta el tremendo coraje y la infinita ternura de quienes salieron de sus valles nativos en busca de algo mejor y en esa búsqueda dejaron todo su ser en una tierra que amaron de la única manera posible de amarla –y que no es cantando el himno– sino en el rudo esfuerzo cotidiano y en la lucha por una libertad que los hiciese más dignos como hombres, hubiesen nacido en Salónica, Rianxo o Catanzaro. Todos quisieron ser libres en una tierra libre. Ud. sabe de esto tanto o más que yo. Nuestros padres quisieron libres a sus patrias viejas y nuevas. Por esto creo que siempre hemos reaccionado con violenta pasión cuando se nos proponían enanos a quienes apostrofar, aún sabiendo que había hombres que a fuerza de agacharse tanto –y esto no es metáfora– llegaron a estar en pie perdiendo su dignidad. Pero no vamos a seguir con esto.
Me gustaría me diese noticias de como va España, pues es posible que recale por allí una temporada larga. Tengo ganas de hacer unos cursos en la Autónoma de Barcelona sobre Historia social, aprovechando que aquí es imposible entrar en la Universidad pues está en manos de la reacción. ¿Será difícil encontrar trabajo?
Perdón por el panorama tan poco optimista. En la próxima le comentaré una muestra de artistas gráficos ingleses (Museo de Bellas Artes) de muy buen nivel. ¿Le guardo un catálogo?

Un abrazo muy fuerte para Maruja y Ud.

Ricardo Palmás

1975-07-18
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1975
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1975 en 18/07/1975


Buenos Aires, 18 de Julio de 1975

Sr. Luis Seoane y Sra.

Queridos amigos:

He tardado unos días en escribirles, esperando una definición de la situación en ésta, pero como todo sigue enbrollándose, y no se le ve la punta, me ha decidido a hacerlo en este momento.
La inestabilidad política y el descalabro económico parece no tener fin. Después del alejamiento de López Rega, hace unos días, y con la renuncia del equipo económico en el día de ayer, parece que se le ha dado jaque total a la presidenta, la que según se rumorea, ha de pedir licencia, sucediéndola un senador, recientemente nombrado Presidente de la Cámara. Se llama Italo Argentino Luder, y es un viejo peronista, con mucha prestancia, pero no sé si con muchas ideas.
Mientras tanto, la inflación parece no tener límites; el dólar subió ayer casi a $8.000 y se habla de $10.000, como su valor real. La distorsión es total y a pesar de los aumentos que van desde el 50% en el Estado hasta el 170% en los metalúrgicos, los sueldos no alcanzan.
Por supuesto, los que están aguantando el chubasco y sufriendo las consecuencias son los de la clase media (empleados y profesionales), porque parece que con su nivel de vida eran los que “perturbaban el equilibrio económico”.
No sé si sabrán que ayer el Gobierno redujo aún más la magra cuota de dólares que daban a los viajeros, reduciéndolo a 200 dólares, al precio de $5.400 por cada dólar, de manera que los viajes al exterior son sólo para funcionarios del gobierno y sindicales y, por supuesto, para los muy pudientes.
Cuándo regresan? Esperamos que sea antes de fin de año y que para entonces se haya estabilizado en alguna forma esta situación.
Por otra parte, les reitero que tanto la renovación en el Banco de Galicia, como el resto de los gastos, están al día.
No se ha presentado, hasta el momento, novedad en el departamento de Montevideo. La señora que lo limpia lo mantiene muy bien, y por supuesto Enrique es también una persona de confianza.
He sido una sorpresa el escucharlos por teléfono, y saber que están al alcance de una llamada.
Manuel y su familia me encargan que les transmita su recuerdo y Carmen y yo, les enviamos lo mejor nuestro.

Un abrazo

Díaz Dorado

1975-09-02
Carta de Pérez Prado a Seoane. 1975
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pérez Prado a Seoane. 1975 en 02/09/1975


Buenos Aires, 2 de septiembre de 1975

Mi querido Seoane:

Hace ya largo tiempo recibí su carta. Hoy, como en aquella mía que usted contesta, vuelvo a mis tribulaciones cinematográficas.
Con mil inconvenientes, con periódicas glaciaciones, con prolongadas y vociferantes sequías, con desalientos aluvionales y con varias y firmísimas determinaciones –por cuenta de Prelorán y por mi humilde cuenta– de plantar, abandonar y entregar, quizá con un suspiro de alivio, todo el material filmado, seguimos adelante con nuestro Castelao. Y ahora y aunque parezca mentira –a mí me parece un sueño– estamos ya en la última etapa y es más fácil terminar la obra que dejarla morir nonata. La filmación que resta será la de algunas fotografías que aparecerán en nuestras excavaciones de periodismo arqueológico; unos segundos más o, como diría nuestro barbado Prelorán, algunos pies de film y listo. Tenemos lo suficiente para cien minutos de proyección; el material desechado no es mucho: quizá otro tanto. Esa relación de 2 a 1 es muy económica y debemos agradecérsela a Jorge quien ahora es medio gallego y del todo galleguista. Él supo disparar su cámara con acierto sobre los documentos que allegamos entre todos, batiendo la selva de papel. El ojeador más fértil, Roberto Rodríguez, encargado de la biblioteca del Centro, mostró un ansia venatoria indeclinable.
Yo soy el autor del libro, según rezan los carteles. Mi oficio, sin embargo, tiene más requilorios y fue más complicado; pues debí meter en el asunto a Prelorán, adobar y condimentar a nuestro gusto la marmita, luchar en dos frentes principales y en multitud de secundarios y demostrar, en fin, que la raza de los Gondomares dura tanto como nosotros. A veces, lamento no haber escrito un diario, un journal de la película; otras creo que hubiera sido casi imposible derramar en papeles tantas incidencias y tantas malas sangres, fatigosas dialécticas y tornadizas meteorologías. Pero no sé si alguna vez, con más recuerdos que documentos, no me pondré y, al volar de la máquina, no dejaré crónica del periplo. Le aseguro que tendría su interés y, por lo menos, justificaría tal cual defecto o exceso.
Castelao irá en dos grandes rollos: primera y segunda parte. En 35 mm lo común es tener dos proyectores a mano; en 16 mm eso no suele ocurrir. Hay que contar con un intervalo, pues, que sería brevísimo en caso de no rebobinar enseguida. La banda sonora es del tipo llamado internacional, para distintas versiones. Por ahora grabaremos dos: castellano y gallego.
El orden que sigo en el relato es el lineal y cronológico, casi siempre. Fotografías de Castelao, sus dibujos, las fotografías de personajes o sucesos que fueron importantes en su vida y en lo que más importó a su vida; algunos metros de película que nos lo muestran en viajes, inevitables banquetes y hemerotecas. Ese material gráfico es la imagen que apoyan meses de librerías, archivos y principales: la de Castelao y la del relator; muchas otras, diversas, recitan los famosos epígrafes. Si estuviéramos filmando un libro mío cualquiera, previo y completo, las cosas me resultarían menos inquietantes. Yo sería el autor de unas letras y Prelorán buscaría los señores que las pronunciaran y los escenarios en que lo hicieran. Pero nuestro camino discurre exactamente al revés. Encontramos las escenas, los documentos gráficos y debemos armar –y modificar continuamente, sin perder el norte– la historia para sacarles provecho y ensartarlos como perlas. Imagine mis piruetas.
Después de no pocas escaramuzas iniciales y de un paciente trabajo doctrinario que me dio al fin sus frutos en Prelorán, conseguimos armar una estructura con ritmo cinematográfico –a pesar de la sofocante mayoría de escenas fijas– y, creo, eficaz. Quiero decir que cualquier persona de mediana sensibilidad y completa ignorancia en la materia puede tolerar sin fatigas esa hora y media y ya no puede ignorar quien fue Castelao y cual su lucha y cuales los problemas de nuestra patria gallega.
La película empieza con fotografías de la niñez de Castelao y con su voz. Todos los parlamentos que dice esa voz en primera persona están sacados textualmente de sus obras: libros, discursos, papeles diversos. Yo traduje con fidelidad y recorté con intención y de la manera que convenía según nuestro propósito y las posibilidades de imagen con que contábamos. Prelorán fijaba los estrechos límites temporales. Así Castelao, con fragmentos de su obra, nos cuenta su vida y explica lo que mostramos ayudado por el relator. Pero esa estructura debía contener su mensaje patriótico en forma clara y agónica, dramática. Y yo tenía que hallar la manera de representar o encarnar de algún modo la tontería centralista, la españolada de chafarrinón, el menosprecio de corte. Y entonces, y para los años que llegan al advenimiento de la Segunda República, elegí como figura contrapuntística a don Alfonso XIII. Con la imprescindible y santa pequeña injusticia y perdonable malicia que tienen inevitablemente estas cosas, elegimos entre sus muchas fotografías aquellas que lo muestran en sus diversos años y en su constante bobalicón perfil. Atusándose el bigote en una, vestido como un polista británico en otra, al comando de un luciente automóvil en esta, empingorotado y con charrateras; en un sarao, en un arenal de Marruecos o dando limosnas; en una corrida de toros, en el palacio, en el hipódromo. No es mucha imagen real en total computable, pero cada una de las veces en que interrumpiendo el relato aparece Su Majestad unos compases de pasodoble torero añaden su bronce y su chunga al contrapunto. El ser contemporáneos, tocayos y el haber coincidido etapas importantes de sus vidas en fechas muy cercanas (y el tener muchas fotografías del Borbón, claro) me incitó a brindar a nuestro paisano tan elegante partenaire. Conseguí además, espero, gracias al rey y a sus veleidades, sus tropiezos en Marruecos, sus lances políticos y su política de reinado, mostrar con cierta agilidad esa historia que vivió España y el mundo en los años que van desde Rianxo a esa primavera del 31. Después, apoyo mi contrapunto en los grandes acontecimientos y en algunos de sus protagonistas; el relator apostilla las imágenes del bienio negro, de los estatutos y del Estatuto, la Guerra de España, la Guerra Mundial y el triunfo, la postguerra y la derrota.
Prelorán grabó muchas voces buscando a la de Castelao, que no se pretendía omitir y ni siquiera evocar. Quería un hombre viejo, que no fuera ni se creyese actor, ni locutor. En la del señor Baltar –quien ya dijo todo el texto de Castelao– cree Prelorán haber hallado lo que buscaba. El relator debía ser más joven, con voz y acento diferentes. Luis Medina Castro fue el elegido y ahora ensaya mi texto. Luego, como dije, muchos anónimos cuyo timbre o estilo encajan en los epígrafes. La banda sonora –que incluye música– es cosa de Prelorán y del asesoramiento que me permita.
La tarea de Prelorán ha sido –y es– formidable. No puedo imaginar a nadie tan atrapado por una vida de la que no tenía sospecha y hasta por un país en cuyas venturas y desventuras lo introdujeron no hace mucho mi librito y nuestras charlas. Sus ahogos económicos –aún los domésticos– fueron muy grandes en estos malos tiempos y, con la inocente blandura que usted diagnosticó, Jorge fue lastimado muchas veces por las actitudes del entorno que usted, asimismo, tan certeramente pronostico. En gran cariño y respeto trabajamos durante meses con algunas crisis de su parte. Hace unos días, y sin que esto lleve relación directa con nuestro trabajo, pero sí en forma de bienvenida compensación y alivio, Jorge acaba de ganar (por segunda vez) la beca Guggenheim. Tratará de cumplir la mayor parte de su término en la Argentina.
Quizá, luego de los primeros y muy difíciles momentos, los inconvenientes más grandes que tuve con Jorge fueron debidos a un violentísimo celtismo que contrajo en las páginas de Castelao. Su parte de sangre irlandesa entró en ebullición y pronto mostró un fanatismo digno de cualquier troglodita de la Cova Céltiga. Y hasta con la ayuda de Simón Feldman imaginó una serie de mapas animados con los más peregrinos desplazamientos de las célebres tribus. Llegamos a una etapa en que los celtas y su influencia parecían bastarle para explicar todo y a mis violentos contraataques respondía con santa indignación, hoscos silencios y renovadas guerras y guerrillas. En su casa de él y en la de Simón o en cualquier lado mientras filmábamos –él por los celtas y yo aliado a cualquier otro pueblo histórico que me viniese bien o sólo, a pie firme– luchábamos con denuedo y sin cuartel. Temía yo y temo, pues Jorge me parece incurable celtómano y didactomaníaco, que se malograra nuestro esfuerzo y en especial su magnífico esfuerzo al seguir cualquiera de las teorías históricas más o menos tópicas que luego pasan o pasaron de moda, amén de aguar el mensaje y ablandar el carozo. Y, mañosamente y sin que me faltara razón, le decía que una cosa es el celtismo –actitud emocional y hasta postura existencial muy digna y aún política, si a mano viene– y otra son las precisiones eruditas sobre temas que ni él ni yo dominábamos y sobre los que, para colmo, no había acuerdo. Y que si todo lo que sabemos o podemos llegar a saber sobre los misteriosos celtas y los indudables romanos y los suevos y todos los que usted quiera se demostrara falso o cosa de fantasía y sueño, no por eso iban a terminar o torcer su modo esas injusticias que denunciábamos ni desaparecería con un suspiro esa nación que defendíamos. En verdad, creí muchas veces haber derrotado a los queridos celtas y otras tantas volvían ellos y acometían mandados por el barbado Prelorán (¿No será Breogán?) y hasta por Simón quien armó con su entraña pétrea un inesperado celtismo. Créame Seoane que si los celtas hubieran tenido tanta resistencia e insistencia como la de estos buenos amigos en el día de hoy y en nuestra Galicia no hablábamos ningún latín corrompido sino algo así como el gaélico.
Prelorán es, como usted sabe, muy trabajador, muy ingenuo y hasta inocente. No puede ni pretende usufructuar grandes lecturas ni mayores erudiciones, pero cuando se le mete una idea entre pelos y barbas es de ver como echa luego raíces y lo mueve a lecturas atragantadas, y florece y frutece y vierte por fin sus jugos en una suerte de breves trabajos cuidadosamente mecanografiados y sometidos, con toda gravedad, a mi crítica. ¡Y menudas angustias las que me dan esas prosas! Esas afirmaciones impávidas que debo atenuar para eludir el traspiés o los azotes de cualquier crítico; esas detonantes ingenuidades quizás inofensivas en un cine-club, pero suicidas frente a otros públicos más sólidos y esos crasos errores que debo tratar suavemente con injertos, barroquismos y sutiles alquimias y procurando no lastimar... Y no hay más remedio que hacer la cirugía porque los trabajosos trabajos de Jorge son la base o el texto mismo que imagina para comentar su lenguaje cinematográfico, sus escenas filmadas, expresión ésta sobre la que reina con absoluto imperio y de la que es más celoso que Otelo. Con aparente docilidad y sin tontas veleidades literarias (Jorge carece –¡felizmente!– de cosquillas) Prelorán acepta mis recortes o mis rechazos y ortopedias, pero vuelve luego con otro texto y torno yo a mis cosméticas y podaderas. El proceso tiende a repetirse y adquirir la mecánica del cuento de la buena pipa y, en cuanto me descuido, de sutil contrabando y con nuevas ropas trata Jorge de volver a pasar un argumento que le suena bien o un clan entero de celtas.
Este didactismo de Prelorán me saca el sueño y me hace temer empresas tan gratuitas como las de explicar que el Mediterráneo está rodeado de tierra y, para colmo, relleno de agua y otras enfadosas disgresiones. Como Prelorán no andaba muy enterado de las andanzas de todos esos iberos, celtas, romanos y bárbaros, moros y cristianos, Prelorán cree su deber exponer el asunto a la manera audiovisual para beneficio y remedio de quienes padezcan esa misma falta. Y como Prelorán no conocía nuestra tierra, sus gentes y su drama, él cree lícito admitir en ambas primitivas inocencias un nexo causal. Y –repite– para conocer Galicia es necesario saber que es Galicia (lo que en su idioma significa tener una idea de su historia... si fuera posible con mapas animados por el amigo Feldman). En fin, que termino usando contra todos aquellos pueblos la energía con que luché contra nuestros celtas. Pero no será fácil impedir algunos mapitas –temo– y haré lo que pueda por evitar que nos den al traste con el esfuerzo y terminemos provocando la zumba de los inteligentes y el aburrimiento de los simples. ¡Qué falta me hace usted, Luis, en estos momentos! Estoy solo en la parte que de verdad interesa y soy el único que puede manejar el negocio y salvar nuestras almas y llevar las aguas discretas a nuestro patriótico molino.
Seoane: quisiera lograr una película rescatable, eficaz, decorosa, permanente; y lo quiero sobre todo por usted y también por Eduardo quienes, en estos Buenos Aires me desbravaron un poco en galaicología y me abrieron generoso crédito de amistad y confianza. Entiendo que nosotros, los hijos de gallegos que llegamos a su lado, tenemos el deber de retornar una obra que justifique tan altos magisterios. Y si meu señor Sant-Yago me da forzas, como a Gaiferos, llegaré, no al Pórtico de la Gloria, pues no tengo para el pasaje, pero sí quizás a salir del anónimo etcétera y ser nombrado en la Enciclopedia Gallega (ver art. sobre Alén Mar...)
Un gran abrazo. No gaste su tiempo en contestar, salvo para ordenarme lo que fuera o para darme un consejo sobre toda esta lata. Quiero decir que mucho quisiera unas líneas suyas, pero no me atrevo a pedirlas.

Cariños a todos y muy especialmente a Maruxa.

Pérez Prado

P.S. Si todo anda bien, creo que la película podría verse allá en noviembre. (Prelorán insiste en procesarla en el exterior, para mejor calidad; eso puede demorarnos, pero no creo que más allá del citado mes).
Salta 760, 3ºB

1975-10-29
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1975
Vigo
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1975 en 29/10/1975


Vigo, 29 de outono de 1975

Sr. D. Luis Seoane
Paseo de Ronda, 15-6º
A CRUÑA

Meu apreciado irmán:

Dende que cheguei (pasando por aquel día tan tristeiro do homaxe a Castelao), non atopo acougo. Matino, ás vegadas, que sería o máis axeitado voltar ao Uruguai. E outras, pousarme, pra sempre, en Galicia.
Pro, denantes, necesito decirlle que participei no aito de Rianxo por unha razón, que coido de moito peso. Estaba alí representando a unha Sociedade, o Patronato da Cultura Galega, con quen tiña a obriga morae (dixen morae, posto co viaxe leiveno a cabo pola miña conta) de entregar o busto ao pobo de Rianxo, logo de cumprirse coas esixencias mínimas que impuxéramos; descoberta do moimento coa bandeira galega, as intervencións en idioma galego e a interpretación, somente, do hino galego. Pro craro, eu tiña prena concencia de que iso non abondaba. Eu ben sabía que aínda non se deran as condiciós ouxetivas pra facer o homaxe (o grande e popular homaxe) que se merece Castelao. Que nalgún presentido día se lle fará, pra honra da Galicia emigrada e da Galicia metropolitán. E logo, na mesma xornada, aquelas mortes, que se me antoxan cheas de agoiros, de premonicións, pros verdugos... Falei, pois, baleiramente. Sen saber, a cencia certa, o que decir. Sin forza. Sin o pulo interior máis axeitado. En fin, todas estas ferintes, lacerantes refresións, matino expoñelas na charliña que darei o vindeiro 7 de San Martiño na Asociación Cultural de Vigo (Entidade, por certo, que se opuxera ao devandito homaxe), baixo o tíduo de A emigración galega no Uruguay. Daquela, o meu esprito, cecais, pousarase algo.
Cando lle fixen a chamada por teléfono, era pra ver a posibilidade de acadar, no xornal A Voz de Galicia, algunha posibilidade de traballo alí. Coido que podía faguer unha laboura de colaboración, vencellando a presencia da emigración galega no Uruguai (unha modalidade de etnia) coa Terra Nai. Si houbera icomenentes no orde económico, estou disposto a realizar a tarefa gratis. Dígame, con sinceiridade, si elo é posíbel. Namentras, con saúdos moi garimosos pra Maruxa, reciba unha aperta fonda.

Pereira

1976-02-16
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1976
Bos Aires
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1976 en 16/02/1976


Buenos Aires, 16 de febrero de 1976

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
Sada

Queridos María Elena y José Luis:

Recibimos la carta que nos enviaron hace casi un mes. Estaban presentes cuando la recibimos Mimina y Mariluz que descansaban en Buenos Aires de los días pasados por la boda de Camilo en La Dulce, pueblo de interior donde fueron muy obsequiadas. Fueron unos días de calor que luego no se repitieron hasta estos tres días últimos, pues, en general, está resultando un verano bueno. De los encargos a José Luis: Recibí carta de AELE donde me participan haber recibido el dinero que les envió. Del pintor Colombres no supe nada, seguramente no le gustó la fecha que señalaba López Calvo o expuso en cualquier otra ciudad española, o no pudo ajustar bien las fechas con sus deseos. No puedo saberlo. De Librouro me remitieron una carta de Patiño de Vigo, Pousa y no recuerdo quien más para enviar el cuadro para el homenaje a B. Amor, con motivo del catálogo, sospecho que cuando enviaron la carta estaba a llegar. La carta nos llegó ayer procedente de Sargadelos y tiene fecha del 27 de enero. En la suya me remitía un sobre del Banco Zaragozano juntamente con unas cartas enviadas a Paseo de Ronda. El sobre venía vacío. Esto es algo que suele ocurrirme a mí. Por todas estas molestias les estamos muy agradecidos. Buenos Aires está triste por todo lo que ocurre que es mucho y nosotros tenemos nostalgia de la tranquilidad coruñesa, por lo menos la que había cuando decidimos venirnos. Sentimos la venta del auto. Maruja estaba contenta con él y yo también. Nos alegramos de cualquier manera de haber ganado 5.000 ptas. en la operación.
Por Isaac voy sabiendo del estado del pleito y los dolores de cabeza que el desocupado de Pepe Rey quiere producir. Se trata de un alguien, que trata de cubrir su ocio haciendo mal a los demás. Esperamos que termine haciéndoselo a sí mismo. Sospechamos que Mariluz y Mimina les habrán contado del viaje a ésta ¿por qué no se deciden ustedes a uno parecido de veinte días o un mes? El pretexto puede ser el horno de Magdalena, o el tomarse simplemente unas vacaciones; con dinero externo, pesetas o cualquier moneda europea, lo único que cuesta realmente es el viaje, pero la estancia es muy barata y el mismo importe del viaje puede sacarse con la compra de artículos de vestir. Los abrigos de nutria, o cualquier otra piel, como los que compraron Mimina y Mariluz constituyen, si los venden, un negocio. El peso ha bajado casi el doble desde que ellas regresaron con respecto a la peseta y ahora en invierno, en el verano de ahí, Buenos Aires es una ciudad que ofrece cine y teatro por ejemplo, como unicamente Nueva York, París y Londres. Anímense, a nosotros nos darían una alegría. Yo tengo dos exposiciones, en setiembre y noviembre en Buenos Aires y a fin de año o en Enero del 77 otra en Mar del Plata. Trabajo.
Un gran abrazo para los cuatro, María Elena, usted, Victoria y José Luis (hijo) de Maruja y mío:

[Seoane]

Nota: Ruego que cuando escriba ponga en el sobre el número postal, es una nueva disposición desde principios de año: 1021-Buenos Aires.

1976-03-17
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1976
Ourense
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1976 en 17/03/1976


Ourense, 17-III-1976

Querido Luis:

Acaba de chegarme a tua carta. Moitas gracia polos teus fraternáis parabéns. O Premio honróume moito máis do que poidera agardar, polo seu valor moral, nada menos que a carón de don Ramón Otero, e tamén polo seu valor económico que me priva das xa adiantadas angurias que me causaba a miña vellez, cun pé na ancianidade. Polo menos, estóu a coberto de indispensábele.
O teu cadro chegóu a tempo e puñémolo no sitio que merece. A Expo é unha pequena mostra antolóxica e foi un éisito espeitacular. Houbo un incidente que me magóu a ledicia diste xesto de tan limpa solidaridade. O refugallo (pois púxenlle como condición a Laxeiro que no[n] se invitase máis que aos meus amigos personaes ou aos que il invitase) para non quedar fora, montóu unha maniobra saboteadora tripulada por Huete, Quessada e o analfabeto de Manzano. Mandaron rapaces a que recollesen firmas polas casas. Por enriba de todo iste noxo, os ourensáns Virxil[i]o, Prego, Baltar e Buciños mandaron cousas de verdadeira calidade, rebaixando os prezos para facilitar a venda. O pior de todo iso é que a xente apúxolle a maniobra aos ideólogos “progres”, i eu sei de certo que non é verdade. Foi unha fazaña de piollosos e despeitados que quixeron quedar ben sin gastar nada, botándolle a culpa ao “estado capitalista”; o mesmo estado do que munxiron becas, subvencións e forzaron vendas –auntamentos, diputacións, etc– e fixeron ben, xa que o diñeiro é dos contribuintes e nos dos caciques feixistas; máis non era do caso que a corda crebase polo máis delgado e que me puñesen a min por “chivo expiatorio”, precisamente a min que fixen o que puden no seu favor, dende artigos, presentacións in vivo e nos catalogos, até cobrarlle unha conta de 80.000 pesetas, do ano 1969, cando andaban langreando de fame, menos o Quessada que foi millonario precoz. En fin, unha náusea...
As vendas van adispacio, pois iste país está pasando por unha crisis sin precedentes no que vai do século, asegún me dixo Prados Arrarte; é de tal feitío e fondura que nin a Oposición se atreve a denunciala nos seus verdadeiros termos. Con todo, xa se venderon algúns e hai perspeitivas de que salian a maoría. Xa che contarei. O Patiño, de Librouro, mandouche algúns catálogos.
Como aneidota aparte, mándoche a carta que lle escribín aos lambóns do Centro Galego. Contestoume o Presidente dicindo: “Yo vuelo muy alto y le invito a Vd. a que me siga”. É curioso até que punto aparva á xente en canto se ven na Direutiva, como si foran presidentes do país.
Escríbolle, e mándolle todas istas cousas ao Nuñez Bua, sin que acerte a comprender por qué non me contesta. Todo saliu dunha carta sua na que me apuña que eu non tiña respeto aos vellos galeguistas. E non hai modo de qué me acrare en que consiste tal irreverencia. A ver si tí tés máis sorte e cho dice.
Estóu agardando a que a situación arxentina millore o mínimo para facer o meu viaxe. Teño medo que xa non me cheguen os anos para volver, con certa disposición para gozalo a ise país que tanto quero e ao que, no fondo, débolle coasi todo o que son. Dixen nun reportaxe de fai uns días: “Mi vida intelectual resulta impensable de todo punto sin mi vida en la Argentina, sin el efecto automático de modelación que ejerció sobre mi espíritu, la ciudad de Buenos Aires”.

Escribe de vez en cando. Unha moi aperta moi agarimosa do voso vello e fidel amigo

Eduardo

Mentras non atopo unha casa, vivo en Hotel Miño. Ourense

[Anexo.]
[Carta mecanografada co membrete:] EDUARDO BLANCO-AMOR.

Orense 4 de febrero de 1976

Señor Presidente del Centro Gallego
Buenos Aires

De mi consideración:

Le envío a Vd, con mucho gusto, el adjunto recorte. Las noticias que contiene son el resultado paradojal de la política de abandono, descrédito e incluso calumnia que durante diez años ha seguido la fracción política de la que la actual junta directiva forma parte. Empezó con la condena al hambre cuando Virginia Castelao, Prada y otros pidieron para mi, enfermo aun de una grave enfermedad, el mendrugo de ayuda que significaba la representación de esa querida entidad en Galicia, haciéndola recaer sobre la misma persona nombrada por el señor Mourente. Siguió con la violación de correspondencia del archivo mostrando cartas mías a los señores Fernández Armesto y siguió con mi proscripción total de la columna de la revista durante todo ese plazo, en los momentos de mis éxitos literarios que no eran sólo personales, sino de Galicia y de modo muy significativo de la colonia y del Centro Gallego de Buenos Aires en cuyo ámbito me formé y actué prácticamente durante toda mi vida. El resultado también paradojal de la proscripción de los intelectuales gallegos, por determinación de esa política, llevó a la colonia al escándalo que significa tener por máximo representante –con todos mis respetos al escritor– a alguien totalmente ajeno por origen, por formación y por apellido a nuestra estirpe gallega.
Ya sé que de todo ello hay un culpable con nombre y apellido, sujeto turbio y sin escrúpulos al cual el Centro se entregó porque “aportaba avisos”, según carta que tengo de un “direutivo” de mente estrictamente comercial.
Perdone Vd. el tono amargo de esta carta, pero me creo con derecho a ello en el instante en que mi país acaba de consagrarme con un premio y nada menos que al lado de nuestro gran don Ramón, no solo con su cuantía y duración económica, sino por la resonancia jubilosa que está alcanzando en todo el país español, desde la televisión a los artículos de prensa, además de las manifestaciones personales en forma de centenares de telegramas y cartas; y puede Vd. creerme que sólo una cosa empaña estos momentos de alegría: no poder nombrar a ese Centro que fue mi hogar espiritual durante tantos años y del que solo recibi negativas y ultrajes cuando más necesitaba su apoyo.

Saluda a Vd. atentamente

E. Blanco Amor

1976-06-29
Carta de Seoane a Dieste. 1976
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste. 1976 en 29/06/1976

Buenos Aires, 29 de Junio de 1976

Sr. D. Rafael Dieste
La Coruña

Queridos Carmen y Rafael:

Esta es una carta que debimos haber escrito hace meses y venimos a hacerlo ahora cuando transcurrió bastante tiempo y ocurrieron, al menos para nosotros, muchos sucesos que no comentaremos, fueron públicos, que se añaden a los vividos hace años y repetidos ahora. Todas las noches deseamos que abra el día y luzca el sol, como a fines del 36, y en el 37, y después, durante dos o tres años. Por el día parece no pasar nada. Buenos Aires renueva su ritmo de gran ciudad y se suceden conciertos, conferencias, estrenos, exposiciones... Se renueva el desorden del tráfico y la prisa de sus ciudadanos. En las pizarras de las casas de cambio y de los bancos se siguen como nunca las oscilaciones de la Bolsa y la gente discute delante de los grandes escaparates la suba y baja de los valores de las acciones de las grandes empresas. Parece no pasar nada y la Bolsa parece haberse transformado en ruleta para los que sueñan con la fortuna, que, en general, son todos los habitantes de cualquier país. Pero aquí los sueños, a veces, los consiguen realizar más descaradamente. En muchos aspectos no reconoceríais Buenos Aires. Es otra ciudad. Nosotros sabemos de ahí por Isaac y por alguna carta que venimos recibiendo de algunos parientes. En general son optimistas. Desde aquí no podemos saber bien porque lo son, las noticias resultan confusas. Maruja y yo estamos bastante encerrados en casa, cada día nos suponemos un poco más solos. Varela marchó, está en Madrid. Marika viaja el 30. Cuadrado debió haber llegado hace unos días, pues va por dos meses aproximadamente. Concurre como delegado de la Federación de S. G. al Congreso de la Emigración, en Vigo, y regresa, ya que deja su mujer y dos hijos. Y algunos amigos argentinos que se han marchado a vivir a otros países de América y Europa. Por mi parte trabajo, el 26 de Julio se inaugura en Bonino una nueva exposición mía de oleos y tengo concretadas dos más, en Rosario y Mar del Plata. En este momento se celebra una de grabados y otra, en la Sociedad Central de Arquitectos, de unos treinta bocetos de murales. No creemos que vaya a ser un año de ventas de pintura. La temporada acaba de empezar pero el que tiene dinero lo cuida mucho, gasta lo indispensable para vivir. De momento es menor la inflación y parece haberse logrado cierta estabilidad en la moneda. Esta estabilidad sin embargo no alcanza a otros sectores. Nosotros llegamos a tiempo para contemplar como se repartían descaradamente los últimos dineros del Estado. El representante de la Casa Argentina en Rio de Janeiro cobraba mensualmente 15.000 dólares. El secretario de la C.G.T. tenía un sueldo mensual en pesos equivalente a 21.000 dólares. Esto independientemente de los negociados que se extendían desde la Presidencia hasta, en general, los secretarios de comités y de sindicatos. Los sueldos a que antes aludí son dos ejemplos. Todo entre gritos demagógicos y golpes de bombo, que quizás recordeis de años pasados. Os estoy dando como puedo una visión escueta el clima que hemos vivido. Para pagar diferencias de la herencia de Eva a sus hermanas, la Presidente entrega, de una institución del Estado de la que fué presidente honoraria, un cheque por valor de unos ciento cuarenta mil dólares. De esta manera resolvió un asunto privado como es una herencia de bienes sin desenvolver dinero propio. Se trata del pasado. El presente lo conocéis por los diarios de ahí.
Suponemos que Rafael estará aliviado de su dolencia a la vista. Sé por Isaac que fuísteis a Barcelona a ver a Barraquer. Que Carmen tendrá hecho sus trámites para la jubilación. Jenny y Mincho, ¿continúan aún dudando de si vivir en La Coruña o en O Valiño? A su hijo, Ricardo, le debo carta que contestaré en estos días. Recordamos a todos y esperamos volver a estar dentro de unos meses nuevamente juntos, con Domingo, Dónega, Mincho, Pío, Ramallal, etc. Aquí os recuerdan muchos amigos comunes. Hablamos de vosotros cada vez que nos vemos, Baudizzone, José Luis Romero, Melella, Torrallardona, etc.

Nosotros os extrañamos. Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1976-07-13
Carta de Seoane a Neira Vilas. 1976
Bos Aires
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Neira Vilas. 1976 en 13/07/1976

Buenos Aires, 13 de xulio de 1976

Sr. Xosé Neira Vilas
La Habana

Queridos Neira Vilas e Anisia:

Recibimos a carta do 24/VI que nos encheu de ledicia. Fai tantos anos que non sabemos uns dos outros, que constituíu unha sorpresa. Cecais non fai moitos anos que tivésemos querido ternos comunicado máis a miúdo aínda tendo sempre algunhas noticias vosas a traveso de Isaac. A nosa vida é a de sempre, nos derradeiros meses máis pechados na casa. Viñemos en decembro de Galicia onde estivemos un ano deducindo mes e meio en Madride onde fixen unha exposición e uns días en Barcelona. Desta estancia, teríamos moito que falar, en xeral, da nosa esperencia galega dende o primeiro viaxe que foi no sesenta. Eu fixen algunhas cousas, non moitas, exposicións, libros, o Museo Carlos Maside, e falar con xente, falar con quenes me sinto máis a gusto é coas xentes da miña xeneración por razóns naturale, e cos que estiveron en América, Blanco Amor, Laxeiro, etc. América doulle aos galegos un senso de universalidade que os máis mozos téñeno, cecais, pro de outro xeito, e desviounos da tendencia aos problemas miúdos que alí se conservan, a tendencia á división minúscula. A min quérenme, en xeral, todos. Mais comprendo o ir e vir á Habana de Curros. A saudade de Cuba de Antón Vilar Ponte e Lugrís Freire, dos que eu fun amigo, a de agora de Blanco Amor e do Laxeiro, de Buenos Aires, aínda que xa non matinen tornar. Aquí renegamos cada vegada que voltamos, mais a nós parécenos que aínda os máis loitadores dos nosos millores homes tenden alí ao Nirvana. Ou matinan que teñen todo o tempo do mundo pra facer cousas. Non embargantes, morremos por Galicia e por trocala no paradiso que soñamos durante tantos anos.
Nós voltaremos en xaneiro logo de cumplir algús compromisos en Buenos Aires. Teño novas esposicións en Madrid e Barcelona. Non pensen que somos pesimistas en canto a Galicia. Todo o contrario. Hai unha mocedade preocupada e extraordinaria en moitos aspectos, renascen, así se pode afirmar, o idioma, búscanse os libros galegos e afirman en actos a súa existencia. Eu estou con eles. A saudade nosa ten que ver coa esperencia e loitas propias e coas lembranzas máis que nada posiblemente de unha edade. Eu traballo como sempre no que podo e vostedes veñen facendo unha laboura que envexamos.

Esto é todo hoxe. Unha grande aperta, verdadeiramente grande de:

[Seoane]

1976-08-05
Carta de Seoane a Palmás. 1976
Bos Aires
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1976 en 05/08/1976

Buenos Aires, 5 de Agosto de 1976

Sr. Ricardo Palmás
Londres

Querido Palmás:

Recibí su carta de hace algo más de dos meses que no contesté, hasta ahora que me dispongo a hacerlo, por esa falta de ánimo que muy lentamente va dominando como una enfermedad, lo es, a todos los porteños. La actualidad nos confunde y domina y es bastante peor que la droga más nociva. Recibí estos días su libro Castelao: prosa en el exilio, que es un gran libro. Muy bueno el estudio de su labor literaria en el exilio del prólogo y la reunión de los artículos, breves ensayos y conferencias que fue haciendo a medida que se lo solicitaban las circunstancias que fue viviendo. Lástima no poder decir que Castelao murió a tiempo para no verse injuriado por las gentes de la colectividad, como lo fueron otros, por lo menos desdeñado, al no aceptar el compadrazgo de una minoría con ideas tan ridículas que “meten medo”. Por mi parte continúo apartado de todos ellos. Hace un mes aproximadamente me ofrecieron la presidencia de la sección cultural del Centro Gallego, ni siquiera recuerdo su nombre. No acepté. Continúo encerrado en mi taller trabajando lo que puedo. Estos días estoy exponiendo una colección de óleos en Bonino, con mucho éxito. Creo que es una de las mejores exposiciones que hice en los últimos tiempos y estoy a punto de hacer, juntamente con Alberto Girri, un Bestiario, en mi caso contribuyendo a él con grabados en madera. En el caso de los santos podría hacer, creo, un libro con referencia a los que nacieron en Galicia, a los que adoptaron como el Apóstol Santiago y el dumiense y con los apócrifos. Quizás sería bueno que se hiciese un álbum con grabados en madera míos y textos suyos que se titulase Doce (o los que sean) santos apócrifos galegos, que son aquellos que el pueblo decidió que fuesen santos. Podríamos editarlo en O Castro en una edición reducida. En cuanto a su libro de poemas lo ilustraré con mucho gusto y espero la copia para estudiar sus ilustraciones y presentación. También puede publicarse en O Castro.
De Varela no sé nada más que esta temporada está en Galicia con Marika que se fue de Buenos Aires hace un mes aproximadamente. No escribe, es, creo, su defecto importante. De España tenemos noticias abundantes, aparte [FIN DA PRIMEIRA FOLLA]

[COMEZO DA SEGUNDA FOLLA. NON SE CORRESPONDE COA PRIMEIRA] injusta de grandes figuras españolas. Pita Romero pudo haber sido un candidato extraparlamentario apto para ocupar la presidencia de la Junta de Galicia de no serlo García Sabell o Piñeiro. En cuanto a esa estupidez de Augusto Assía de que el galleguismo no puede ser más que conservador prueba su mala fé e ignorancia. El galleguismo en su rama más numerosa, nació del hundimiento de la primera República con el nombre de regionalismo y lo componían republicanos federales. Al anteponer el problema vamos a decir de la libertad de Galicia, hubo una tregua con los procedentes del carlismo, sabiendo que triunfada esa libertad con la autonomía el P.G. se dividiría en otros en consonancia con los ideales económicos, políticos y sociales del c/u. Esto fue hasta vísperas de la guerra civil en que se separaron del P.G. los elementos de derecha, pues la inmensa mayoría votó en asamblea su entrada en el Frente Popular que no fue precisamente de derechas como sabe A. A.
No, no me envían el periódico. Quizá supongan, creo que tienen razón, que se trata de una generosidad que no será retribuida.
Estoy ya empezando a trabajar. Tengo bastantes encargos para este año en cuanto a grabados. En Mayo inauguro una exposición en Rosario, y, en septiembre expongo en Buenos Aires. Esto es todo. Recibid Chelo, tus hijos y las nietas y desde luego tú, un gran abrazo de:

[Seoane]

1976-09-16
Carta de Seoane a Dónega. 1976
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dónega. 1976 en 16/09/1976

Buenos Aires, 16 de setembro de 1976

Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña

Querido Dónega:

Recibín as tuas cartas, a derradeira con motivo do pasamento de Emilio que agradecemos moito e cando nos dispoñíamos a acompañarvos no voso sentimento polo pasamento da vosa cuñada. Mais non queremos falar, nin escribir desto. Estamos vivindo un clima proclive, dende fai moitos meses, a este tipo de angurias, sofrimentos. Eu refúxiome no traballo e na soedade. Nunca fixen as exposicións, en cantidade, que aceptei para este ano, xa fixen duas en Buenos Aires, quédame unha pra fin de ano. Inauguro o sábado vindeiro en Tucumán, en Outubro expoño en Rosario e en Decembro ou Xaneiro en Mar del Plata. A Galicia iremos no derradeiro mes de ano. Fixen moitos grabados, algúns deles para un Bestiario que sale conxuntamente con poemas de un gran poeta arxentino, Alberto Girri, etc. Leo bastante e vexo as películas policiales e as do Oeste por Televisión. Cavilo que eu, que endexamais xuguei a nada, gostaríame agora xogar a algún[s] xogos onde homes e mulleres consumen as horas e o inxenio, o tresillo, a canasta, as cartas, etc. Posibelmente en moitos éste é un síntoma de vellez. No meu caso é a necesidade de fuxir da realidade. Xa os espectáculos que un mais quere, cine, teatro, non nos fan fuxir dela, senón que a subraian e mostran, na maioría dos casos, a nosa impotencia individual para superala. Estou desmentindo a miña vida. Non me arrepinto dela. Mais é que un comenzou moi novo a querer cambear a realidade que vivíu e cree ten dereito a sentirse canso. Na Coruña un síntese moi ben entre os amigos que temos nos que contades vos como dos mais entrañabels. Lástima que a vida de un trócanlla o primeiro periodista que lle fai unha entrevista, como ocurre coa que fixo Freixanes. Nin na miña casa teño un sillón de bimbios dende onde falo, nin atopei o galeguismo en Buenos Aires, nin a muller que pintei con un cartel no peito era unha nai que teño ido (sic) a Xinebra a visitar ao seu fillo, senón unha traballadora analfabeta que iba á sua aldea de Ourense de vacacións, e puxéronlle o cartel adevertindo que non falaba francés, italiano e alemán e que era analfabeta para que a axudasen, etc. Fun abogado na Coruña, como ti sabes ben, e non de calquer modo desafortunado. Citei sempre a Laxeiro e non a Colmeiro como dibuxante importante. Meu pai non me mandou a estudar a Coruña, a escola, senón que vivía de neno cos meus pais na Coruña, meu pai nunca foi tendeiro e non foi home de moitos suores, nin me foron a esperar a Labacolla os amigos que dí, senón outros, e esto no 49 en Vigo, e non viñamos de Roma senón de Londres. Citei moito a Dieste, nome do que prescinde ao facer a nómina de intelectuales en Buenos Aires, etc. Mais o importante é o que se refire á emigración, pois non soupo recoller o que dixen con respecto a ela. Eu non defendín os canalles (sic) e menos os ricos soberbosos, etc., senón aos emigrantes na sua totalidade, algo que Celso Emilio e parece que tamén Blanco Amor non entenderon. Cando unha multitude emigra non son intelectuales os que influien no país que os recibe senón esa enorme masa que se desplaza. Ao país onde veñen a residir déixanlle costumes, virtudes, defectos, aspectos da sua cultura herdada, que proban seu paso por él, influíndo. E a Galicia, no caso dos galegos, remítenlle o que poden, fundacións no pasado, camiños, escolas, asociacións, e sempre, deica o 36, axuda económica. Os intelectuales influien de outro xeito. Nos herdamos moito como pobo de aqueles distintos que emigraron a Galicia, celtas, romanos, suevos, etc., e non viñeron a deixarnos nada os seus intelectuales. O dereito román nono trouxeron os xurisconsultos de Roma ou de Bizancio, en troques os soldados trouxéronos moito do que aínda somos o mesmo que os celtas e suevos, fadas, leendas, etc. A xenreira venlles con seguridade de ter querido ser tutores dos emigrantes. Eu non fun nunca tutor de ningúen. Fun empleado deles cando dirixín a revista do Centro Galego e fixen o mais que puden como empleado o outro fíxeno como galeguista, e así como en Galicia non fun amigo dos comerciantes de ultramarinos, por poñer un exemplo, tampouco o fun na emigración cos novos ricos, comerciantes, etc., galegos. Aos homes que coñecín estimeinos primeiro como homes sen me preocupar si eran ricos ou probes. Polo demais as miñas amistades tiveron sempre que ver coas miñas inquedanzas e non ten que ver con esto a nacionalidade. Cecáis escriba con tempo un ensaio encol dos emigrantes. Freixanes non acertou conmigo nin tampouco entendeu o problema dos emigrantes. Creo que xa din moito a lata. Perdoame e comprende.

Unha grande aperta para Fernanda, para tí, teu fillo, Milagro, etc., de Maruxa e miña:

1976-10-04
Carta de Cuadrado a Luís e Maruxa Seoane. 1976
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 04/10/1976

Santiago de Compostela, 4 de octubre de 1976

Luis y Maruja:

No podía ni debía escribir antes. Ya estoy “jubilado”. Un bastón, una boina y pasear por la Alameda.
Tenías razón: Todo difícil. Difícil lo de antes. Fácil lo de hoy. El Congreso Mundial de la Emigración fue una necesaria experiencia. Todo quedó en cenizas. El Centro Gallego liquidó todo, pero dejó una mala semilla que costó trabajo eliminarla.
Lo inesperado es que gané dinero. Mis conferencias están bien pagadas. Era necesario, pues, mi mujer e hijos lo pasaron muy mal. Camy me dice que tú, que vosotros fuisteis admirables con ella. Gracias.
He dado muchas conferencias y me las pagan a 10.000 pesetas. La más emocionante fue la de Rianxo, presentado por Carmen Dieste. Acto inolvidable.
Rescaté tres retratos tuyos, uno de Colmeiro, y otros dos de Souto y Maside. Lo demás fue quemado o robado. Salgo pronto para Buenos Aires. Y necesito de vuestro consejo, pues me ofrecen vivir en España. Hay que estudiarlo. Vivo entre viudas y huérfanos. Y viejos recuerdos. Santiago ya no es mi Santiago. Tengo proposiciones para unas cien conferencias en las 4 provincias. Pero no tengo tiempo, pues Camy anda con dificultades. A Lorenzo lo vi muy poco.

Gracias por vuestra ayuda a mi mujer e hijos. Os saluda, recuerda y quiere.

Arturo

[Manuscrito na parte superior:] Isaac, Pío y Mincho, Admirables. Lueiro, amigo infatigable.

1976-10-15
Carta de Seoane a Palmás. 1976
Bos Aires
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1976 en 15/10/1976


Buenos Aires, 15 de octubre de 1976

Sr. Ricardo Palmás
Londres

Querido Palmás:

Recibí su carta del 18 de agosto, que nos alegró mucho y estos días recibirá usted una monografía sobre mi pintura que hizo Squirru para una colección sobre arte, que dudo perdure, pues nada aquí lleva camino de ser regularmente permanente en el orden cultural. Tuve carta de Lorenzo Varela, parecía contento, y, en los últimos días otra de Cuadrado que fue como delegado de la Federación a un congreso de emigración gallega, y consiguió, al paso, el retiro como jefe de negociado que fue del ayuntamiento de Santiago. Gana dinero pronunciando conferencias y regresará pronto, según dice, pues tiene aquí a su mujer y dos hijos. Estoy de acuerdo con lo que dice sobre el problema español. También tengo yo miedo de participar en Galicia en luchas en las que no creo y de asistir con mi presencia a decisiones planteadas queriendo que tome partido. De todas maneras aceptaría la proposición de Beiras. La Universidad, creo, pasa por un gran momento y su inquietud está pesando mucho en España. Por otra parte no acepto que España sea un país más desarrollado que Argentina. Este es un país, igual que aquel, con regiones desarrolladas, aparte la capital y el gran Buenos Aires, con un desarrollo cultural al menos superior al de muchas capitales del mundo, desde luego a Madrid, y regiones subdesarrolladas. Campesinos españoles viven en la prehistoria, o casi en ella, igual que los elementos indígenas del norte o del oeste argentino. Esto ocurre también en muchas partes de Europa. Por otra parte los campesinos vivieron igualmente con muchos siglos de atraso en toda Europa. Todo cambió en algunas partes en lo que va de siglo. Estúdiese a los campesinos alemanes, ingleses o franceses de 1900 aproximadamente. Ahora mismo las condiciones de vida campesinas de algunas zonas en los países que se tienen por más adelantados. No hay que olvidar que el televisor y los electrodomésticos significan confort, igualmente el automóvil, y no desarrollo. Creo que nos veremos en Galicia o en Londres, pues calculamos pasar unos días en esa ciudad, quizás en la próxima primavera europea, si para entonces queda primavera o las estaciones del año vuelven a corresponderse con los meses. Aquí sobreviviendo. Trabajo. Expongo. Expuse con mucho éxito en Tucumán donde hay una minoría cultural sorprendente y dejaré antes de marcharme una exposición en Art Gallery y otra en Mar del Plata, en la Galería Cassará. Esto es todo. Espero noticias de los santos. Un gran abrazo de Maruja y mío para usted a quien deseamos ver:

[Seoane]

1977-04-27
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1977
A Coruña
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1977 en 27/04/1977


A Coruña, 27 de abril de 1977

Sr. D. Fernando Pereira
Vigo

Querido Pereira:

Sinto moito non ter contestado denantes. Foron para min todos estes días moi axitados de traballo e viaxes. A súa carta leína unha semán despois ou algo así, de escrita por vostede, e onte matinaba remitirlle un telegrama desexándolle éxito coa librería, e lamentablemente pasoume. Fágoo hoxe pedindo perdón polo meu retraso en estar presente e solidarizarme con esta nova empresa súa.
Prégolle, Pereira, que non me fale máis da deuda. Non me debe nada. Todos, de algún xeito, somos deudores dos outros. Soupen do local para a librería por Patiño, quen me falou con agarimo de vostede. Antonte recibín unha carta do Padroado de C. G. de Montevideo pedíndome intercedese con Isaac para unha mostra de obxetos de porcelana no mes de xulio. En Vigo, vereino no primeiro viaxe que faga a esa cidade.

Reciba a nosa felicitación, o saúdo de Maruja e unha gran aperta miña.

[Seoane]

1978-02-28
Carta de Seoane a Ledo. 1978
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ledo. 1978 en 28/02/1978


Buenos Aires, 28 de Febreiro de 1978

Sr. D. Ricardo García Suárez
Vigo

Querido Ricardo:

Estou en débeda con todolos amigos, especialmente contigo a quen teño que agradecer algunhas das xornadas mais fermosas de Galicia, por todalas tuas atencións personaes e polos traballos que me adicaches, entre eles esa xoia de monografía manuscrita que constitúie unha das obras de arte mais orixinales da Galicia de hoxe. Gostaríame moito que pintases, mais este traballo teu, o mesmo que a carpeta que se publicóu en Ediciós do Castro, son ben representativas do teu talento e arte. Non embargantes, tes que pintar. Debes facelo porque Galicia necesita das xentes que poidan dar unha nota de galeguidade no seu arte deducindo a sua diferenciación do propio esprito de cada artista seu.
Eu comezo novamente a traballar, síntome absolutamente soio, lémbrome de vós, de Del Riego, de ti, de Dieste, de Domingo, de Piñeiro e de Dónega... Penso que os meus soños nacidos aquí en Buenos Aires, de crear pequenas obras que axudasen a trocar Galicia nun centro cultural serio na penínsua, malográronse. As que se fixeron convertíronse en afiches, en carteles, ou están camiño de se trocar en eso. Mais non quero falar desto. Agora, de Galicia, non teño mais noticias, non sei si está actuando algunha Xunta de Galicia ou non. Si se puxeron de acordo na sua composición. Si o pobo está contento coa sua pre-autonomía. Eiquí non se sabe nada. Soio se sabe dos actos de violencia, e, aparte de Madrid, de Catalunia (sic) e Euzkadi. Faría falla estudar a constitución dunha axencia de información que servise ás colectividades de emigrantes e aos grandes xornaes donde residen éstes. As xentes sorpréndense moito de saber que o goberno concedeu a preautonomía a Galicia. Eu xa non teño mais azos pra proieitar nada, non embargantes penso que sería relativamente fácil creala.
Supoño que aínda en inverno gozaredes do mar aberto, das vagas e das tormentas, na vosa espléndida casa da costa. Nos temos frente as nosas fiestras o espectáculo do Río da Plata, cambeante de coores, unhas vegadas coor terra e outras violeta ou azur, e dun ceo outo e moi estrelecido. Mais, tanto Maruja como eu, sentimos nostalxia de aquel anaco de océano que vemos dende as nosas fiestras de A Coruña.
Unha gran aperta para Mimí, pra ti e os vosos fillos de Maruja e miña.

1978-03-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1978
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1978 en 06/03/1978

Vigo 6-marzo 1978
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:
Acabo de recibir as tuas liñas do día 28 do pasado mes. Alégranos moito que a gripe que te colléu no viaxe se resolvese ben e axina. O importante é que, coma sempre, sigas a traballar co mesmo entusasmo.
De Prada hai unha chea de tempo que non sei nada. Tamén é certo que eu me volvín moi preguizoso pra escribir cartas, e estóu en deuda con el. Sería moi interesante que atendese as suxerencias que lle fixeche sobre os dibuxos de Castelao e de Federico Ribas, pois compre ir recuperando pra Galicia todo o que se poda do que anda esparexido por ahí fora.
Isaac non me falóu nada en concreto sobre a idea de reconstruir o Seminario de Estudos Galegos, inda que se trata dunha idea que sempre acariñou. O que sí me dixo foi que, coincidindo coa inauguración da nova galería de Sargadelos en Santiago, vai adicarlle un homenaxe de recordo a aquela institución. Proxecta editar un volume con traballos dos membros do Seminario que sobreviven. A min pediume colaboración.
O problema da Xunta sigue o mesmo que cando tí te fuches. Planteouse o problema da presidencia, e os parlamentarios da UCD propuxeron a Pío. Pero este nome suscitou unha gran oposición, incluso entre os seus correlixonarios galegos. O caso é que o decreto de preautonomía está aínda por promulgar. Fálase de que nestes días haberá visitas a alto nivel pra presionar a súa posta en marcha. Veremos o que ocurre, pois parece que, unha vez resolto o de Cataluña e Vasconia, o demáis non lles corre presa.
Hoxe mesmo mándoche certificado por avión un exemplar do nº 56 de Grial que me pides, e outro do nº 59 –que mandéi preparar para tí, pois non sairá do prelo até fins de semana– porque nel figura un traballo de Mª Luisa Manzanares sobre o teu arte.
E nada máis che teño que contar polo momento. Garimosos saúdos a Maruxa, de Evelina pra os dous, e pra ti a cordial aperta de sempre de
Paco

1978-05-25
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 25/05/1978

25 de mayo de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una mía última en la que te enviaba las noticias de la inauguración de la Galería de Santiago.
Ahí te van copias de cartas cruzadas con Durán. Se trata de que habíamos hablado de que la cubierta la hicieses tú. Si se concreta supongo que te la pagarán y si no te lo indican explícitamente seré yo el que se lo diga a Durán.
De momento no hay más noticias. El sábado se celebrará una reunión para elegir un Consejo de Administración del Instituto Galego de Información. Ya te tendré al corriente.
Esperando saber de vosotros va un abrazo fuerte para los dos.

[Díaz Pardo]

Nota: Al parecer el Centro Gallego de Buenos Aires escribió a la Xunta esa de Galicia diciéndole que en Galicia ya se daban las condiciones democráticas necesarias para retornar los restos de Castelao. Y la Xunta acordó empezar los trámites. En unas declaraciones Paco Del Riego dice que estamos en una pre-democracia y que aún no se dan las condiciones necesarias para retornar a Castelao cosa que deben de decir los amigos que todavía viven de Castelao entre los que se encuentra él. Mi aplauso a Del Riego. Por mi parte creo que no se puede (no digo que no se deba) hacer algo desenmascarar para desenmascarar a la Xunta, excluido Dónega que está por espíritu de servicio, pero creo que sería demasiado entregarles esa baza de ser los retornadores del cadáver de Castelao mientras se instalan en la Xunta para impedir que se haga lo que quería Castelao. Creo que ahí debería hacerse algo para abrirle los ojos a los del Centro Gallego.

1978-06-06
Carta de García Sabell a Seoane. 1978
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1978 en 06/06/1978

DR. DOMINGO GARCÍA-SABELL/DR. TEIJEIRO, 11/TELÉFONO 592116/SANTIAGO


6-VI-1978

Querido Luis:

Somentes dúas liñas para comunicarte que, por diversas razóns, aceptei a invitación do Centro Galego e asistirei iste ano ao Día de Galicia ahí, en Bós Aires.
Estaremos xuntos, e iso é o que máis me anima do viaxe. Como a miña actividade quedará ben programada e non será excesiva, dispondrei de tempo para que falemos e convivamos moitas xeiras bonaerenses. Hai moito de qué tratar. Irá tamén Elena que se atopa francamente mellorada.
É unha ledicia pensar en vós e en nós ahí, xuntos. Espléndido.
Pensamos chegar arredor do día 23. A data de regreso xa non ten urxencia pois o mes de Agosto coincide coas miñas vacacións.
De palabra respostarei á tua derradeira carta.
Fortes apertas de Elena e miñas para os dous,

Domingo

1978-06-13
Carta de Seoane a García Sabell. 1978
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1978 en 13/06/1978



Buenos Aires, 13 de Xunio de 1978

Dr. Domingo García Sabell
Santiago

Querido Domingo:

Por unha carta de Isaac tiven noticia de que ves a Buenos Aires invitado polo Centro Galego con motivo do Dia de Galicia. Non sabes canto me alegrou a noticia, ainda que eu esté persoalmente moi lonxe de todo o que ocurre na colectividade dende que fun aldraxado por un grupo de persoas fai uns oito anos, instigados por Valentín Fernández, sin que esa institución e as outras lles contestase, como terían de facelo, por todo o que eu fixen para elas en tantos anos, dende o 37 ó 70. Dende entón deixei de frecuentala e non concurrín endexamais a un acto dela. Mais este é un caso particular. A realidade é que non se ten de ningún xeito de deixar de lado a importancia que ela ten, sobre todo que tivo no pasado, cando non envellecera por falla de emigrantes novos. Das tuas conferencias e de ti persoalmente lémbrase moita xente. Foi moi importante a imaxe que deixaches dunha Galicia nova, inqueda, descoñecida para eles, a maioría, que lles anunciaba a esistencia de uns valores dos que non tiñan apenas noticia. Nos alegrámonos moito de que veñades. Eu por egoísmo persoal. Verás o meu traballo feito en Buenos Aires, o que estou facendo, algúns dos murales mais importantes. E poder ver xuntos algúns espectáculos. Buenos Aires é con seguranza a cuarta, ou quinta gran cidade musical e teatral do mundo. Hoxe, un dia calquera do outono anúnciase, soio en teatro, Cyrano de Bergerac de Rostand, Anna Christie de O´Neill, Lorenzaccio de A. de Musset, El Abanico, de Goldoni, Romeu y Julieta de Shakespeare, xuntamente coa obra dos mais novos, como El Desperfecto de Dürrenmat, Ceremonia para un negro asesinado de Arrabal, ou Requien para un viernes a la noche de Rosenmacher, do teatro universal. Do teatro en castelán estase repoñendo Los intereses creados e La casa de Bernarda Alba, aparte do teatro arxentino. De ópera, Otelo de Verdi e Gisell de Adam-Coralli, etc. Enmais dos ballets nacionales e estranxeiros, concertos, e en este intre traballan sete circos en distintos bairros da cidade. Non vou a reproducirche as páxinas de espectáculos dun xornal, La Nación, nin referirme ó teatro experimental que se fai, nin ós cafés-concerts, etc. Douche noticias de este aspecto de cidade descoñecido en España, para animarte a que veñades. Para nos serán dias inolvidables, estou seguro.
Non sei nada do que pasou co libro de Galicia no ano 2000. Si tivo críticas, etc. O vicerrector nin tan siquera me remitíu o exemplar. Teño un que me envióu Del Riego. A Xulio Maside fíxenlle un traballo sobre Carlos, pra un libro que tiña de se editar axiña, enviéillo fai meses, e tiven noticias por Piñeiro de que o recibíu. Xulio nin siquera me acusóu recibo, é moi posible que non lle gustara. Esquénzome traballando. Traballo.
Non escribo mais. Esta carta é simplemente consecuencia da ledicia que sentimos polo voso viaxe en Xulio. Unha aperta moi grande ora vos os dous de Maruxa e miña:

1978-07-31
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 31/07/1978

Buenos Aires, 31 de Julio de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí la tuya del 3/VII, al cable que me enviaste con la fecha de llegada de Domingo y la crítica de La Calle a la antología de poesía de Tomás Barros, y tu respuesta, que agradezco en lo que se refiere a mí. ¿Qué diario es La Calle y quién es Cesar Antonio Molina? A Fernández del Riego le envié mi respuesta a este Molina para publicar en el Faro de Vigo, diciéndole cuál es mi posición en poesía, creo que debería escribirme cuál fue, pues, de momento, no tengo intención de escribir nada más, y refiriéndome concretamente y muy brevemente a Lorenzo Varela y a Carballo Calero. Ya la leerás, si se publica.
Estuve con Domingo en casi todos los instantes en que estuvo libre de sus conferencias y compromisos con el C[entro] Gallego, ayer se fue a Montevideo en donde estará hasta el miércoles, luego, creo, quedará una semana más en Buenos Aires. Sus conferencias fueron, en su totalidad, un gran éxito. También me trajo una carta tuya que no pude contestar inmediatamente, teniendo que cubrir una autorización para que actuaras en mi nombre, creo que respecto al diario, y dos días después cuando me propuse hacerlo comprendí que era inútil, pues llegaba tarde. Hice una nueva exposición en La Plata, ahora, en agosto, inauguro una en el Centro de Estudios Brasileiros dependiente de la Embajada de ese país, y, en septiembre, como cada dos años, en Bonino. Estoy también con el libro de grabados dedicado a Galicia, que se editará aquí, tendrá unas cien páginas, no sé como titularlo, y serán grabados referidos a hechos históricos, leyendas, costumbres, etc. Será un libro más que se guardará en unas pocas bibliotecas, muy pocas y que me llevará, al hacerlo, otro pedazo de mi vida sin destino concreto.
Por aquí tenemos el clima cambiado. Algunos días de este invierno parecen primaverales y en el otoño hizo, en cambio, un frío inusitado. La provincia de Buenos Aires se inundó por la zona de Dolores en no sé cuantos miles de hectáreas, casi tanto como el territorio de Galicia, perdiéndose cosechas, varias decenas de miles de cabezas de ganado, viviendas.
Estos días, en el Delta, se inaugura una gran fábrica de papel diario, que abastecerá a partir de septiembre el mercado nacional. La Razón se imprime ya, en su mayor parte, con terminales, “Video Display Terminal”, V.D.T., conectada con computadoras donde se archivan datos, mensajes, códigos, notas, etc., eliminando el plomo, los linotipistas y muchas horas de tiempo, ciento veinte mil ejemplares por hora. También La Nación acaba de poner en uso varias de esas V.D.T. A mí me gustaría volver a la imprenta de Gutemberg, jamás se hicieron libros tan bellos.
Esto es todo por hoy. Un gran abrazo para todos vosotros y para ti y Mimina de Maruja y mío.

Seoane


Nota: Acaba de llegar Mon y su mujer Carmen. Ayer me habló por teléfono.

1978-08-18
Carta de García Sabell a Seoane. 1978
Madrid
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1978 en 18/08/1978

Cortes/El Senador


18-VIII-1978

Querido Luis:

Xa eiquí estamos. O viaxe, excelente. Elena sigue defendéndose ben. Todo, pois, en orde.
Xurden dentro de mín as primeiras lembranzas. (As primeiras sempre son as definitivas). E vexo a Bós Aires como un balbordo de conversas, conferencias, declaracións á prensa, poucas horas de sono e moitas de actividade frenética.
De sutaque, entremedias de todo isto, aparecen os teus cadros. Unhas cores rutilantes, outras matizadas, os perfiles que cantan con voz propia, as liñas que vibran con pulo específico. Vexo os teus cadros. E como asomando por riba deles, a tua faciana sorridente e unha miga melancólica.
Vexo o contrapunto do río, alá lonxe, dende a fiestra do teu fogar. Un río tornadizo, tan pronto mar, tan pronto vieiro. Un río humanizado, individualizado, dediante do que desfila o ballet das chimeneas porteñas.
Algo dentro de mín se conmove dende o intre inicial do noso encontro. Algo que, agora, sería moi arduo concretar. ¿A ledicia da amistade sempre anovada e sempre a mesma? ¿O aconchego sereno e doce dos agarimos de Maruxa? ¿As pinturas que dende as paredes ollaban para nós como chiscándonos o ollo nún xesto de confianza –eles e eu, vellos conocidos– e de complicidade –eles e eu, no segredo derradeiro da tua arte–? Nono sei. Nós os galegos somos uns seres ben estranos. Camiñamos pola vida cangados con pesadumes morales, con preocupacións, con inquedanzas, con acedas tristuras. Pro, un día, ao doblar un recanto calisquer, fitamos para un lenzo fuxidíamente. Ou escoitamos unha música apenas audibel. Ou chega deica nós o presentimento dunha aperta amiga –e velahí, xa ficamos ledos, xa nos reconciliamos co mundo, xa formamos unidade con nós mesmos. Xa estamos en posesión de nós mesmos. ¿Comprendes?
Reaparece na miña memoria o teu mural do Teatro San Martín. A grandeira fermosura dise mural. A armonía, a elegante proporción, o lábil equilibrio, a audacia formal do conxunto, a decisión cromática. Todo. E entón –entón é agora mesmo– agroma dentro de mín un raro orgullo. O orgullo da participación. Como si eu tamén fora, por modo misterioso, o autor da obra. Como si eu, polo que teño de sensibilidade galega, axudase dalgún xeito á creación da obra. De novo, ¿comprendes?
Gracias, pois, Luis, por todo. Polo teu traballo. Pola tua hospitalidade. Pola tua fraternidade. Polo teu fogar. Polo teu fervor. Polo teu constante soerguermento da nosa terra. Do soerguemento que ha quedar porque é o único digno de perpetuarse, de resistir a proba do tempo. Porque é creación galega auténtica.
Dende ista beira, unha aperta. Unha aperta que desexo alumee un chisco, soio un chisco, a sagra luz do teu obradoiro.

Domingo

[Escrito a man]
Unha aperta para Maruxa e para ti

Elena

1978-10-30
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 30/10/1978

30 de octubre de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Tengo la tuya 18 cte. y ahora ya estarás enterado de las cosas por José Luis y Mª Elena. Después de que ellos salieron pocas novedades hubo. El jueves último estuvo la TV haciendo un reportaje del Museo para Hora 15 en color y otro para el panorama regional. Fueron atendidos por Dónega. Este anda ocupadísimo con la “consellería” que le echaron encima y hay que disculparlo. No obstante le transmití tu registro de que no te ha informado de las cosas. El sábado día 4 tiene anunciada una visita al Museo el Ministro de Cultura; ya dieron la noticia los periódicos, la TV y la radio pero aún no sabemos cómo se desarrollará. García Sabell, a quien vi el sábado en una reunión del Museo do Pobo en Santiago me dijo que él estaría presente.
Como noticia importante está que Isidro Parga Pondal nos entrega a Sargadelos todos los materiales del Laboratorio Geológico de Laxe, que estuvimos viendo el viernes último y que representan un valor incalculable, no sólo de rocas y minerales, miles de volúmenes, archivos de documentación, mapas en relieve, etc., etc. De momento hemos decidido llevar todo para el nuevo edificio del Castro y montarlo allí. Más adelante cuando el área de trabajo de Geología y Minería del posiblemente restaurado Seminario de Estudos Galegos esté en marcha servirá de archivo de cabecera. Parga Pondal no quiere nada con la Universidad remanente del franquismo; está el hombre escaldado. No sé si sabes que se le acaba de matar el hijo mayor, geólogo (José Luis sí lo sabe). El otro hijo parece que no está claro en su conducta, siquiera con su padre, ni siquiera fue al homenaje que se le hizo al padre. Todo esto sumado al derrumbe de su industria de caolines constituyen un entorno dramático para este hombre que se pasó toda su vida estudiando para Galicia. Pero tiene una serenidad pasmosa; registra todo su drama con una serenidad que te impresiona y lo acepta como una suerte que no se puede encontrar mejor pegados a la tierra y programa lo que sucederá con su vida y con su obra en los próximos años con una claridad y serenidad que creo que sólo desde el nivel de su talento y desde una especial y envidiable condición de ánimo se pueden concebir.
Te va una nota de prensa con una interpretación de tu apellido, con la que no sé si estarás conforme. Yo tenía entendido que procedía del San Juan.
Días atrás Informaciones publicó 40 artículos de José Blanco Amor, bajo el título genérico Exiliados de memoria. (Los recogí). Pueden tener algo de aprovechable pero creo que este hombre sigue siendo un tránsfuga. Se los dedica a Xirgu; Falla; Del Río Ortega; Alcalá-Zamora; Barcia Trelles; Jiménez de Asúa; Casona; Farias; F. Galán; Labín; G. Losada; Gómez de la Serna; Castelao; C. Cimorra; Juan Paredes; Constantino del Esla; A. Barea; Ossorio y Gallardo; Abad de Santillán; Guillermo de Torre; Suárez Picallo; M. Gurrea; Sánchez Albornoz; Laxeiro; Jacinto Grau; Vidán Freyría; Mariano Perla; Basaldúa; Basilio Álvarez; Pedro Ara; León Felipe; Antonio Salgado; M. Fontdevila; R. Baeza; Rojo; Martínez Monje; Marino Ayerra; Cuatrecasas; Iñaki de Azpiazu y Zamacois. ----- Te lo informo porque sin duda te resultará curioso.
En cuanto a la casa de Ponzano, es decir a mi departamento, por una serie de razones que no vienen a cuento yo no debo venderlo. Debo sí dejárselo a los amigos para que lo disfruten con toda libertad libre de todo gasto y así lo he hecho hasta ahora desde hace muchos años. Aceptándolo tú, vosotros, más bien me hacéis un favor a mí que yo a vosotros, pues me crea muchos compromisos y a veces preferiría no prestarlo a ciertas personas con las que no tengo obligación. Tú te lo tomabas indefinidamente y si en una temporada que no estás tú allí nosotros pasamos tres días en Madrid (nunca volveré a pasar más de tres días en Madrid) y nos prestas una habitación, pues muy bien, pero si quieres ni eso, pues lo cierto es que yo voy casi siempre al hotel pues para las pocas horas que puedo estar en Madrid no me compensa ocuparme de si hay que hacer la cama, etc. --- Esto no quiere decir que si quieres y puedes comprar un piso en Madrid no dejes de compararlo y acaso alquilarlo amueblado para cuando quieras ocuparlo no tener problema, porque es la forma de que guardes un dinero que no se te desvalorice y asegurarte una renta cosa que a nadie le viene mal ni es deshonesto ayudarse con una renta.- Quedamos en que vosotros disponéis libremente del departamento de Ponzano sin preocupación alguna de creer que te estoy haciendo un favor sino seguro de que más bien me lo haces tú a mí. Si no te lo dejo a ti se lo voy a dejar a otro que en cualquier caso siempre me gustaría menos. ---- Si yo viviese de la pintura no tendría más remedio que vivir la mayor parte del tiempo en una ciudad grande como Madrid. Pero yo vivo de fabricar cacharros en el Castro y en Sargadelos y ya no me puedo mover de aquí.- Cada vez menos. ---- Tú no tendrás más remedio que vivir una parte de tu tiempo entre Madrid y acaso Barcelona, porque toda Galicia junta es bastante más pequeña que cualquiera de estas dos ciudades, y no hay coleccionistas ni profesionales muy ricos que son los que entienden y compran pintura. Si hay ricos, y hay pocos, son todos, o casi todos, rentistas.
No tenemos noticias de cómo lo están pasando por ahí Mª Elena y José Luis. Dales un abrazo, diles que por aquí va todo normal, que se queden un mes más y así debe hacerlos de estar ahí.

Para ti y para Maruja abrazos muy fuertes

[Díaz Pardo]

1978-12-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 14/12/1978

Buenos Aires, 14 de Diciembre de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

No contesto a tus cartas. Están guardadas en otra habitación, metidas en un mueble y no tengo ninguna gana de ir por ellas. Estamos organizando todo para nuestra marcha definitiva, que será, pensamos, en el ochenta. Ahora, en enero o principios de febrero, iremos a pasar unos meses, los que podamos, en esa y, en el transcurso de ellos hablaremos de todo lo que pienso hacer y sobre todo de aquello a que renuncio. Pienso iniciar una nueva vida. Ahora solo quiero hablarte de Varela. Agradecer el telegrama que nos enviasteis anunciando su fallecimiento. Sabíamos que podía ocurrir en cualquier momento. Lo confirmamos después de un viaje al monasterio de Caaveiro, donde disimulaba su gran problema circulatorio, deteniéndose largamente para contemplar el paisaje, según él, pero no podía saber que no nos engañaba. Conocíamos por su médico de Buenos Aires la gravedad de su estado. Sospechábamos también que en su decisión de regresar a esa, escondía la intención de echarse a morir en la tierra que quiso. De este último trance hemos hablado él y yo muchas veces. En los últimos años de Buenos Aires había renunciado a bastantes ideas sostenidas casi desde su adolescencia y a proyectos, algunos de los cuales pensábamos realizar juntos, que teníamos desde que “matamos”, se puede decir así, Correo Literario hasta sus casi últimos días de Buenos Aires. Fuimos como hermanos. Él conocía muy bien mi carácter y yo el suyo y emprendimos muchas obras juntos. Lo que publicó de poesía aquí fue debido sobre todo a instancias mías, como lo saben quienes trabajaron con él y conmigo: Girri, Larralde, Cuadrado... Luego se negó rotundamente a publicar nada que no fuese al servicio de un amigo, un prólogo o un poema que lo sustituía. Fue una de las naturalezas más nobles y tiernas que conocí. Que mejor comprendía las debilidades de sus amigos y de los hombres en general. Fue uno de los mejores poetas de Galicia y de España y pudo ser uno de los mejores prosistas, de sus mejores ensayistas, o también uno de los grandes políticos y fue renunciando a todo ello y, no por falta de capacidad de trabajo, como creyeron algunos imbéciles que necesitan resultados visibles o hechos que pasmen, sino porque hacía y deshacía en lucha consigo mismo, con las ideas, las propias y las de otros. En sus mismos silencios escondía su trabajo. Recuerdo la lectura del original de un gran libro, Sonetos del ruiseñor que, luego de escrito destruyó. Él fue, por lo que sé, comisario en las batallas de la guerra civil designado por su capacidad intelectual y en ella un gran conductor por su respeto a cada hombre, a las diferencias naturales de los hombres, de cada temperamento, por respetar sus iniciativas. Conocí algunos de los diplomáticos que habían hecho la guerra y que eran amigos de Varela. Por todo esto lo quisieron casi todos aquellos que le trataron. Así como fueron sus enemigos quienes no sentían respeto alguno por las particularidades humanas. En los poetas que amó, Garcilaso, Baudelaire, o Iglesia Alvariño entre muchos, se encuentran algunos de los secretos de su temperamento. Era caballeresco como el primero, hondo y misterioso como Baudelaire y su amor se volcaba en la naturaleza, en sus representaciones humildes, en las rosas, el trébol y las hierbas, como Iglesia Alvariño. (En su poema “Ofrenda a los franceses”, recobrada París de los alemanes, él, que no posee nada material, dinero o lo que sea, les da la palabra Cairón, de la montaña de la Galicia donde se crió). A él le debo mucho. En los momentos de duda, cuando me sentía desesperanzado, él me estimuló, a muy pocas personas le debo lo que soy, a Varela, a Dieste y a Otero Espasandín en todos los años que convivimos mucho en Buenos Aires. Algún día haré un libro de agradecimiento, o de recibos en términos comerciales, donde establezca cuanto les debo en tantos años de esta ciudad.
Suspendí esta carta ayer cuando dos obreros gallegos, amigos de Cuadrado y míos, Romero y Lores, obrero el primero de una fábrica de electricidad y metalúrgico Lores, vinieron a hablarme de Varela, de cuanto debían a sus conversaciones y a sus lecturas y recordaban cuando en sus ratos de soledad fue haciendo algunos pequeños muebles y artefactos de madera para el gran departamento que, en los últimos años, tenía con su mujer, Marika, con una gran vista que dominaba el río y la Plaza San Martín y una parte de la ciudad. Lamentaba no haber sido carpintero, simplemente carpintero, un artesano sin más inquietudes que la del trabajo, las de un oficio y no las que había tenido toda su vida, que eran su tortura diaria, que a los ojos de los aparentemente eficaces y prácticos le convertían en un hombre malogrado. Hablamos los tres, Romero, Lores y yo, de Varela y de algunos aspectos de su vida de los últimos años que ellos, como yo, conocen. De su padre, de 88 años actualmente, un hombre de buena posición económica, dueño de una casa de ocho departamentos en un barrio hoy casi céntrico, Nueva Pompeya, en donde Varela había vivido de niño y cuando volvió a Buenos Aires desde Méjico, después de la guerra civil. Un anciano muy lúcido a pesar de su edad que recibió con angustia natural la noticia de su fallecimiento, hablando de su hijo con gran ternura, al que solo reprochaba no le hubiese dado un nieto. Estuvieron a verle Cuadrado y Lores. Yo no pude ir. Le conocí en mis primeros dias de Buenos Aires, en 1937, a través de un vecino de ellos, de Monterroso, Andrés Vázquez. El padre de Varela tenía entonces el cabello rubio y unos ojos azules que se fijaban interrogantes en uno. Su hijo se le parecía solamente en su contextura corpórea y en algunas líneas que se producían en sus cabellos y en la forma de la nuca y del cráneo. Durante años mantuvieron una relación tierna y aislada, como creo debe ser la relación entre padre e hijo, yo no fui padre pero fui hijo y conozco solo, pues, una parte de esa relación, pero sé que debe ser así. Romero y Lores hablaron de lo generoso que había sido con ellos, recogiendo alguna vez sus inquietudes en escritos dirigidos a las sociedades a que pertenecían, a la Federación de Sociedades Gallegas, o a la de El Grove, aconsejándoles en la política interna más justa a seguir.
No quiero continuar. Más adelante, cuando el dolor se convierta en sentimiento melancólico y todo se ennoblezca en el recuerdo, o antes de esto, haré algo sobre él. De momento quedan un retrato que le hice al óleo hace muchos años, otros dibujados y uno acuarelado, fue el último, a lápiz e iluminado con acuarela. Nadie puede saber cuanta amistad y solidaridad existió entre Dieste, Otero Espasandín, Colmeiro, Varela y yo, durante nuestra coincidencia de muchos años de Buenos Aires, trabajando juntos, levantando castillos en el aire; de cuanto hicimos juntos por Galicia y cuanto sacrificamos de nuestra vida en esas cuestiones. Fuimos verdaderos hermanos.
Lo siento, no puedo escribir nada más sobre esto, ni sobre cualquier otro asunto. Estábamos orgullosos unos de otros, cualquiera fuese la importancia del trabajo que realizábamos y durante todo ese tiempo recordábamos permanentemente a los amigos de Galicia, a los de la tertulia del Café Español, o del Derby, a Maside, a García Sabell, a Del Riego, a Paz Andrade... a los injuriados por unos pocos porque no los conocían...

Un gran abrazo a Mimina y a los tuyos, deseándoos unas felices Navidades y Año Nuevo, de Maruja y mío:

[Seoane]

1979-01-01
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1979
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1979 en 01/01/1979

LUIS SEOANE
Buenos Aires, 1º de Enero de 1979
Sr. D. Francisco Fernández del Riego
Vigo

Meu querido Del Riego:
Recibín a tua do 21 do mes pasado. Esta chegaráche entrado o 79, si chega. De calquer xeito, nos estaremos en Galicia na primeira quincena de febreiro. Xa falaremos entón de moitas cousas. Xa terás o exemplar de Imáxenes de Galicia, mandeino tan pronto como tiven exemplares. Pra min a importancia que ten, penso, é a de rescatar mitos e feitos históricos galegos que non tiveron, na sua maioría, expresión gráfica algunha. Penso voltar e, coma ti, penso manterme “fora de xogo”. Estarei soio pra o meu traballo. Gostaríame redactar, non sei si terei folgos pra elo, un libro de memorias no que, si non importantes os feitos meus, sí se reflexe o ambente e a lembranza das persoas que foron meus amigos dunha xeneración, a nosa, pra Galicia. Penso en esto a miudo. Quixera non ter a sensación de que todos nos perdimos os anos traballando sin ter por qué.
Xa falaremos moi pronto. Unha grande aperta, a primeira do ano 79, pra Evelina e pra ti, desexándovos Maruja i eu un 1979 feliz.
Seoane

1979-01-03
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1979
Nova York
Bethesda
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1979 en 03/01/1979


7501 Democracy Blvd. B-215
Bethesda, Md. 20034
USA
3 de enero de 1979

Querido Luis:

Hace ya tiempo recibí la carta tuya en que me anunciabas, entre otras cosas, la determinación de volver a Galicia y dedicarte, entre otras cosas, a fabricar tapices ilustrativos de temas gallegos. Y hace pocos días recibí tus Imágenes de Galicia, ejemplar número 229, si entiendo bien la última cifra. Fue esta una gran y grata sorpresa. Te suponía ya en Galicia dispuesto a dar comienzo a tu anticipado proyecto, aunque el recibo del libro no esté reñido con tu presente labor ni implique con carácter necesario tu presencia en Buenos Aires. En fin, espero que recibas esta carta en La Coruña, ciudad encantadora, asiento de la Torre de Hércules, cuna de rebeldías y rebeldes y proa de ensueños y nobles ambiciones de las juventudes galaicas. Siempre que echo mano a tu Homenaje a la Torre de Hércules se me hace presente La Coruña, y no porque la Torre me haya impresionado de una manera especial –más me ha impresionado el retumbe de las olas atlánticas en los arenales del Orzán– sino porque en las páginas del libro se me revela la callada ansiedad de las mujeres gallegas frente al enigma del más allá, de los mundos que les robaron a sus maridos, a sus hermanos, a sus hijos, cuyo paradero apenas pueden adivinar. ¡Qué bien entendió, sintió y expresó este infortunio Rosalía! Me imagino que Maruja, la valiente coruñesa que contigo soportó luchas y triunfos a ambos lados del mar, se alegrará de acogerse a sus lares nativos y poder al fin ver ese mar sin temor, sin ansiedades. ¡Ojalá que La Coruña y Galicia entera os reciban como vuestra lealtad merece!
Aquí en Washington he visto hace poco un tapiz diseñado por Miró y ejecutado por un especialista catalán cuyo nombre no puedo recordar. Ocupa un lugar excepcionalísimo el tal tapiz en la Galería Nacional, en un edificio fue concebido por un arquitecto chino-norteamericano. En casi nada se parece el edificio original y fue objeto de muchos elogios por arquitectos y otros expertos tanto norteamericanos como extranjeros. El tapiz cuelga del segundo piso sobre un patio o rotonda, de manera que los visitantes pueden contemplarlo en cuanto entran. No puedo decir mucho de él porque lo he visto sólo una vez el pasado verano, y aquel día el número de turistas no permitía contemplaciones. Para colmo de dificultades, en una serie de salones contiguos se exhibían lo que la prensa llamaba Los tesoros de Dresden, nunca hasta entonces vistos fuera de la capital de Sajonia. Acaso algún día se me ofrezca la ocasión de visitar la Galería y adquirir algunas postales o folletos relativos al tapiz para enviártelos.
Por mi parte, sigo bajo atención médica; algo queda en mis pulmones de una neumonía mal curada y empiezo los meses de otoño e invierno con fuerte medicación antibiótica.
Aquí estuvieron durante el mes de noviembre Cuqui y su marido a devolverme la visita que les hice la pasada primavera. Fueron dos semanas maravillosas que aprovechamos minuto a minuto. La nieta no pudo venir y quedó interna en un colegio de Truro, cerca de donde viven, en Cornwall. A Cuqui le acapararon sus amigas, una de las cuales vino desde Denver, Colorado, donde ahora vive, para recordar tiempos en Buenos Aires y de aquí. Los amigos de aquí nos llevaron a lugares excepcionales de los Appalaches, uno de ellos el famoso Camp David; otro, el primer monumento erigido a George Washington en una cumbre, por los campesinos de los contornos, al borde del hoy llamado el Trail de los Appalaches, que se extiende de Main hasta Georgia. Allí, al pie del monumento, nos sacaron la foto que te envío.
Mi vida de viudo solitario se reduce a menudos quehaceres, a la revisión de alguna monografía técnica o científica, a pasear y a leer. El invierno es crudo aquí; en este momento, la temperatura en el balcón –son las 9:30 de la noche– es de 10 grados bajo cero.
De tu libro te hablaré con calma otro día más propicio.
Mis deseos de un Año Nuevo muy feliz para vosotros dos y para los amigos, que imagino dispersos, a juzgar por una carta de los Dieste.
Un gran abrazo

Otero Espasandín

[Manuscrito na marxe esquerda:] Recibí de Lugo, creo, un documento sobre la reorganización del Seminario de Estudios Gallegos para no perder el curso. Me alegró mucho ver los nombres de amigos en él, entre ellos Pardo, Martínez López, etc.

1979-02-26
Carta de Zuleta a Seoane. 1979
Mendoza
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zuleta a Seoane. 1979 en 26/02/1979

Mendoza, 26 de febrero de 1979

Sr. Luis Seoane
La Coruña

Apreciado amigo:

A mi vuelta de las vacaciones tuve el gusto de encontrar su carta del día 7 de enero. En el ínterin conocí en Buenos Aires a don Luis Baudizzone, en cuya casa estuvimos mi marido, Pepita Sabor y yo, durante una velada interesantísima durante la cual se habló mucho de todos estos temas de revistas, editoriales y ediciones de la década del 40 y, naturalmente, de usted por quien nuestro anfitrión tiene un enorme afecto.
No conozco a José Ruibal ni a su hermana, pero sé de su obra y, además, su abuelo y el mío eran primos. Su casa paterna está muy cerca de la de mi abuelo, en San Andrés de Geve. En mi último viaje a España, en enero y febrero de 1978, no tuve tiempo de ir a Galicia y me ha quedado mucha pena por no haberlo hecho, de modo que la próxima vez pienso ir aunque tenga que sacrificar otros itinerarios.
En lo que se refiere de la edición y a la nota acerca de Botella al mar, creo que nadie mejor que usted puede hacerlos, pero le ruego encarecidamente que quede bien en claro el criterio estrictamente universitario y de historia literaria que, personalmente, ha inspirado mi trabajo. Tanto por mi condición de profesora argentina como por íntima decisión siempre he mantenido mis trabajos al margen de toda participación en posiciones políticas de cualquier índole. Actitud esta que en la actualidad, debo subrayar con más firmeza, como usted comprenderá. Confío en su comprensión y en su experiencia.
Llegamos a Buenos Aires el 29 de enero, después de pasar un mes en Mar del Plata, y lamenté mucho saber que usted ya había partido. Nos quedamos allí hasta el 15 y fuimos bastante a bibliotecas para completar la revisión de otras revistas como De mar a mar, y Cabalgata.

Les deseo a usted y a su esposa una feliz y fecunda estadía en Galicia. Reciba mi saludo muy cordial

Emilia de Zuleta

J. F. Moreno 1405, 3º 11
5500, MENDOZA, Argentina