PROXECTO EPÍSTOLA

----

TEMÁTICA: artes

Epístolas
2105
Data Relación Remitente - Destinatario Orixe Destino [ O. ] [ T. ]
Data Relación Remitente - Destinatario Orixe Destino [ O. ] [ T. ]
Carta de Varela a Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela a Seoane. Sen data

Recordados albaceas:

Muchas gracias por todo. Estos últimos, y ya terriblemente alargados tiempos míos, me tienen tan ido, tan desplazado, que me sentiría completamente en ausencia, sin ninguna señal cercana, cierta y como de familia, de no saber que existís vosotros. Dije como de familia, en la seguridad de que me entendéis, de que sabéis que no es y es eso lo que quiero decir a pesar del pudor que estas declaraciones causan en uno. Estoy como un edificio después de un terremoto, más triste que trágicamente dislocado, herido. Pero todo marcha como debe marchar, y poco a poco voy levantando la voluntad y la salud. Me dicen que para finales de julio seré otro. Espero ese otro con cierta curiosidad, aunque sin impaciencia.
Por Marika, sé algunas cosas, pocas y confusas como es de suponer en una amiga tan leal como tergiversante. Me gustaría saber quién puso los misteriosos dólares que ella me entregó.
No sé si Cuadrado estará en Buenos Aires cuando llegue éste. Hay aquí impacientes y frenéticos autores que requieren noticias.
Seoane, hoy en una situación un tanto apurada, me permito enviarte a tu casa una carta con cosas para Rafael y, por lo urgente, te lo anuncio en un telegrama. Discúlpame a Bergamín también. Recibirás, va en la carta de Alberti, una invitación firmada por él. Si puedes venir, me alegraría mucho. (Lo mismo Arturo, si quiere por una vez, y como herejía, salir del quietismo que yo tanto comprendo)–.
Me escribió Emilio una carta espléndida, hablándome de cierta cantidad que él cree me corresponde. Le escribo diciéndole que, lo que haya, te lo entregue a ti. Tú, si por algún error ves que en realidad te pertenece a ti, te quedas con él y me envías los recibos para que los devuelva firmados. Si por el contrario hay algo anterior a ti y no lo necesitas, mándamelo a través de Gebele , que según Marika, vendrá pronto. Como le pedí a Marika que me comprara algunas cosas, lo que haya puedes dárselo a ella y que ella le dé a Gebele el resto, o como sea mejor. Le escribo a Emilio diciéndole que se entienda contigo.
Necesito una buena Historia de España. ¿Lafuente Balleteros? ¿Podría sacarse del Ateneo con descuento, y crédito encima? ¿Qué Historia Universal me recomendarías, adquirida, si es posible, del mismo modo? Si tienes tiempo, humor y probabilidades, te agradecería mucho estos encargos.
Otra cosa, Seoane. (Para Arturo me reservo, hasta que venga). Todavía estoy muy caído. Pero tengo entre ceja y ceja la idea de hacer una pieza en un acto, con Manuela Sánchez, nuestra gallega heroica, de protagonista. ¿Podría editarse? ¿Te gustaría, si sale discreta, ilustrarla, con proyectos de decorado y figurines? En ese caso, me animaría más, por no decir del todo. Y pienso salir de la intimidad atroz en que me vi atrapado. Responde –sin problemas– a los dos aspectos: edición, ilustración.
Y para que todo sea abuso, un último ruego. ¿Podrías decirle a Melella que la cantidad por los giros hechos a la familia de la muchacha es de 100$? Se le deben a Andrés. Entiendo, Seoane, vuestro entusiasmo por el Sur, con Baltar al lado, y las pequeñas sordideces de Buenos Aires lejos. Pero... por un tiempo, y no como pionero, como pintor. Tu obra es más heroica, lo creo profundamente, que las jornadas del carnicero. Y, ¡ay! Mucho más cercada de desolación que la aventura del desierto. Quisiera que estuvierais aquí, que yo hubiera olvidado ya todo este infame castigo, y nos comenzáramos a pelear.

Lorenzo

[Escrito na marxe esquerda:] Saludos a los Melella, Armas , Antonio, Odilda. Muy agradecidos recuerdos, si lo veis, a Munis .

Carta de Varela a Luís e Maruxa Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela a Luís e Maruxa Seoane. Sen data

A Maruja y Luis Seoane

Queridos amigos:

No me sentí nada bien esta temporada aunque clínicamente estoy mejor. Por eso no os escribí.
Todavía no vi los dos cuadros que enviaste. Élida me dijo que a Percivale le gustaron mucho. ¿Y tu exposición? ¿Sabes que va a salir en México una gran revista político-literaria dirigida por León Felipe? Prepara colaboración –(tus dibujos sociales)–. También me podrías mandar alguno a mí. Vamos a editar una cantata a la Paz, de Alberti. ¿Se te ocurre hacer algo? En fin, no quiero abrumarte.
Yo no escribí mucho. Sólo tuve unos pocos días de tranquilidad. Espero hacerlo el mes que viene, pues voy a cambiar de pensión. En la que estoy, es imposible: ni Lope.
Me hablas de 1.200$. Emilio, hace tiempo, antes de comenzar a trabajar tú, creo, me hablaba de 800. Tú dirás. Pero, desde luego, tú tienes que cobrar tus 400$ por mes (no hagas las cosas con prisa, debes dar la sensación de que cuesta mucho hacerlas), a partir de la fecha en que comenzaste. Yo no creo que pueda volver este año, tal como se presenta mi curación por muy bien que vaya.
¿Viste el cuadro de Picasso dedicado a Corea? Impresionante como documento, una lección a los fougeronescitos .
¡Cuánto me gustaría teneros aquí en Montevideo! En Pocitos, con una luz como la que necesitamos, aunque no sea la nuestra.
Maruja: no te aproveches de mi ausencia para quedarte con mis cuadros.

Os recuerda mucho.

Lorenzo

Carta de Varela a Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela a Seoane. Sen data

18 de julio

Querido Seoane:

Esta nota –la que acompaña– la escribí hace 20 días, pero antes de echarla me echó a mí la gripe en cama, hasta ahora que lentamente voy saliendo.
Ya no podré, creo, ir este año a Buenos Aires. Élida me dijo que Maruja la llamó, y esto me tiene intranquilo. ¿Qué pasa? Vi, entre gripe y pereza , uno de tus cuadros, –la jarra– maravilloso, puro, alegre, sereno, hondo. ¡Cómo te envidio! Lo que más recuerdo son esos azules, entre grises y blancos, tan luminosos. (¿Procedentes del Minotauro en la playa?). Cuando me escribas, si comprendes y perdonas mis aplazos, dime cómo andan las cosas de Arturo, con Nova, y las vuestras con Botella, pues corren rumores alarmantes.
No dejes de comprar, si llega a esa, Lettres Françaises. Es una manera, quizá la única, de ver ciertas cosas. Si no, avísame, para que te lo haga llegar.
Parece que Dieste y Carmen pasan unas vacaciones en bicicleta. ¡Qué sacrilegio! ¡Felices ellos, con sus máquinas inglesas! ¿Cómo están tus negocios londinenses?

Abrazos, estoy cansado.

Lorenzo

Carta de Seoane a Varela. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. Sen data

Querido Varela:

No tenemos de ti más noticias que las alguna vez nos transmite Marika y alguna que otra que le llegó a Cuadrado por los caminos misteriosos que para nosotros apenas lo son. Su fantasía te ha elevado catedrales y has pasado a ser, para los auditores de Cuadrado, entre los que a veces me encuentro desprevenido , un personaje mítico. Un llegada súbita tuya causaría un tremendo daño a esta obra de arte, Cuadrado tendría que conseguir que algún otro amigo se fuera del país para crear un nuevo personaje. Bromas aparte, él y yo y todos los amigos comunes extrañamos tu ausencia y desearíamos por lo menos tener alguna noticia tuya que nos llegase directamente. Nuestra vida transcurre tan monótona como la de los ríos que van a dar a la mar de la copla de Manrique. No ocurre nada aparentemente en ella aunque por dentro para uno mismo tenga nuestro río interior, sus remolinos y a veces adquiriesen estos la turbulencia de salto de agua. Pinto. Siempre pinto sin saber bien para qué, como no sea con la finalidad subconsciente de aturdirme. Tengo algunos óleos nuevos, algunos con motivos de emigrantes, en camarotes, en cubierta, durmiendo, es un tema que pienso continuar desarrollando porque me parece que con él puedo unir las realidades de Galicia y este país. También escribí, sin objeto, unas quince cuartillas de notas sobre arte. Esto es todo. A ésa envié dos cuadros por Bayerthal de Arte Bella destinados a Percivale. Son dos naturalezas muertas. En octubre o noviembre, expondré en ésta y quizás después me dedique a c... seguros o a algún negocio que me dé dinero y prestigio
¿Cuándo nos envías tu obra de teatro? Tengo pensado algunos figurines aprovechando detalles de la ropa campesina gallega que te gustarán cuando los realice. Estos últimos días vi algunos cuadros interesantes, Cossío y otros castellanos y lamenté que los gallegos seamos de la manera que somos. Nuestra pintura de la generación de ellos es superior y más profundamente social, real y preciosa .
Bueno, te ruego que contestes alguna carta. A Marika le di el otro antes de ayer 1.200$ que me pagó Emilio el martes pasado, pues creo que ella piensa viajar a Montevideo la semana que viene o algo así. De los libros, le hice el encargo a Cuadrado, por los descuentos, facilidades de pago que a él le hacían en el Museo y me parece que se ocupó de esto. El lunes, de todos modos, le preguntaré.

Saludos a todos los amigos comunes y tú recibe el saludo de Maruja y el fuerte abrazo de tu amigo.

[Sen firma]

[...]
Lorenzo Varela. Creo que es de los más interesantes, así como uno de los grandes poetas gallegos actuales. Parte de su obra está traducida a varios idiomas europeos y el soneto sobre Roy Xordo o el de María Pita me parecen de lo mejor que se publicó en los últimos años.
Esperamos ansiosos los cuadros de la exposición. Espero que han de tener éxito. Tienes que enviarme al Centro Gallego los datos sobres los artistas y fotos de estos cuadros y las esculturas de Faílde para ir adelantando el catálogo que deseo, espero, sea importante. El 22 de julio han de estrenarse las obras musicales premiadas el año pasado que creemos han de constituir otro éxito y quizá para esa fecha salga el primer número de la nueva revista del Centro Gallego.
Por correo ordinario, te enviaré estos días algunas publicaciones últimas de ésta.

Perdóname esta carta que tenía necesidad de escribir y recibe con el saludo cordial para todos los amigos y con el de Maruja y mío para vosotros dos el gran abrazo de

[Sen firma]

Carta de Serrano Plaja a Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Serrano Plaja a Seoane. Sen data

Querido Seoane:

Cuando recibas estas línea, debes de estar por llegar de regreso ahí, Carlisky. Supongo que te irá a ver, sin contar las propias razones que él tenga, para hacerlo, de mi parte, y para dos cosas.
Una, la primera, es para entregarte el texto de un libro mío de poemas. Y con relación a esto quiero especialmente hablarte. El libro en cuestión es una especie de antología que yo he hecho de mis poemas escritos hace unos diez años y sólo publicados, algunos de ellos, en revistas, aquí y allá –nunca mejor empleada la expresión– y que hoy desearía recoger en un libro. Como ves, poco fruto para tantos años, y menos mal si aún se pudiera decir, poco y bueno. En fin, ese libro, que de pronto, por no sé que ansias, que espero a pesar de todo que no serán mortales, se me aparece ahora como de urgente e impostergable publicación (me refiero, claro está, a mis intenciones de hacerlo así), lo he mandado también a México.
Por una serie de razones entre las que se cuenta que nunca he publicado allí nada y el proyecto que alimento (ya te habrás dado cuenta de que todo proyecto necesita ser alimentado, como cualquier hijo de vecino) aunque no estoy seguro de que no se muera –y sería de hambre, en ese caso– antes de ponerle en práctica, de ir allí, a México algún día, con lo cual tengo la ilusión –un tanto cándida, es cierto– de que tener publicado ya un libro allí, me facilitaría las cosas. Releo el párrafo y veo que ha salido de un barroco casi incomprensible, de modo que le traduzco a lenguaje más llano. Digo que he mandado el libro a México con intención de que se publique allí, si es posible. Al parecer, por lo menos, no es imposible. Y por las razones apuntadas arriba, yo lo desearía así. Pero...
Pero, suponiendo que no cuaje mi proyecto mexicano, y tras de habértele expuesto –así como también las razones de mi preferencia en principio– te quiero someter el libro en cuestión, para preguntarte: ¿Hay ahí alguna posibilidad de publicarle? ¿Te parece publicable –total o parcialmente–? ¿Sería posible para ti en Botella al mar, hacer algo por mi libro? Por el momento, y por las ya repetidas razones de que estoy esperando a saber que pasa en México, no quiero más que preguntarte la cosa, así, en principio; porque, en principio, para lo de México, tengo buenas esperanzas –que algo es algo–. Mas supuesto que fracasaran ¿crees tú que se podría hacer algo ahí? ¿Crees tú que un prefacio que hiciese Bergamín facilitaría la publicación?
De otro modo, ¿sería posible publicar una parte del libro como la plaquette que vosotros mismos me hicisteis de Phokas el Americano? ¿El hecho eventual de hacerla ilustrar por alguno de los pintores de aquí añadiría alguna facilidad? De manera más precisa, si lo posible fuera sólo parcial, me gustaría, particularmente, que se publicase ante todo el poema que verás incluido y que se titula Lo que le sobra a la sepultura, muertos desconocidos y españoles vivos de hambre. Ha sido ya traducido en francés y en italiano, pero no sé si políticamente cabría hacerlo ahí. En fin, con respecto a todo esto, si tienes tiempo y ganas de contestarme, te lo agradecería muchísimo. Cualquiera que fuese tu contestación, naturalmente. Porque incluso si hubiera de ser por completo negativa, para mí sería útil en el sentido de intentar por todos los medios conseguir lo de México; por contra, si tú me dices que algo o todo podrías hacer ahí –independientemente de la fecha– me dejaría más holgura para tratar de resolver lo de México, puesto que siempre podría contar contigo. Repito, pues, que, por el momento, tu sola contestación de principio –y, por supuesto, sin que signifique ningún compromiso para vosotros, tendrá ya muchísima utilidad para mí y, en consecuencia, te ruego que lo hagas. Creo –y es un dato que te doy pensando que acaso pudiera facilitar la cosa– creo, digo, que Seghers va a publicar aquí una parte del libro en edición bilingüe. Aunque con estos cabronzuelos nunca sabe uno a que atenerse. Dejémoslo, por el momento, en que creo.
De la otra cuestión de que supongo que te hablará Carlisky, es lo siguiente: él tiene la intención de volver y la necesidad, para hacerlo, de ganarse aquí la vida. Me propuso hacer algo así como una academia para la enseñanza del español y, eventualmente, la literatura española, con algún punto de vista que quizá sea útil; por mi parte, hablando de todo ello, saqué yo a relucir el que fue un día proyecto nuestro, que algo se podría hacer que permitiese luego la edición de autor, etc. Como tú eres viejo experto en la materia, yo le recomendé que hablase contigo y hasta que vieseis si de algún modo pudiéramos trabajar en colaboración o cosa parecida. Él, Carlisky, parece persona muy práctica y eficaz en todo lo administrativo, de modo que yo creo, aunque moderadamente, en el tal proyecto. Con todo, si una vez que hayas hablado con él acerca de esto, me quieres escribir también, cuando tú puedas decirme (y si lo consideras necesario, en un plano puramente confidencial) tendría para mí importancia de consejo mayor, y creo que, muy de verdad, decisivo para lo que a mí respecta. Mas acaso, paradójicamente, por lo mismo que esto tiene aire de ser cosa práctica e inmediata, me interesa menos o menos urgentemente, que tu contestación a todo lo que te pregunto acerca del libro.
Tú lo verás todo. (Ah, y entre paréntesis, de no ser vosotros, ¿crees tú que hay alguien a quien yo pudiera proponer el libro en cuestión ahora en Buenos Aires?)
Que quedo esperando tu carta, ni necesito decirlo. Más de una vez alguien me ha dicho que estáis pensando volver por aquí. Supongo y espero que aún no habrá nada de cierto, ya que de otro modo me habrías escrito para decirme algo, ¿no? De todos modos, dime lo que haya de esto, aunque sea en estado de proyecto. Ultimamente tuve ocasión de recordarte particularmente, con motivo de un viaje aquí, de Rossi, que estuvo unos ocho o diez días. Sé que sigues pintando cada día más y que, por lo tanto, cada día pintas más, también, en Buenos Aires. Tal vez sería el momento para darte otra vuelta por aquí a ver si tienes la suerte que ha tenido últimamente Clavé que hizo una exposición en Drouant David y el mismo día de la apertura, el muy animal, había vendido todo, teniendo en cuenta además que casi todos los cuadros eran grandes! No sé si tanto éxito será bueno para él; quizá no. En todo caso, como tú sabes que yo tengo mucho aprecio por él, me alegré y de veras. Aquí veo de vez en cuando a Colmeiro, que sigue lo mismo que siempre. Dime de los amigos de ahí y, para empezar, de vosotros. Saluda cariñosamente a Maruja y tú recibe un buen abrazo, como siempre, de

Arturo Serrano Plaja

Carta de Serrano Plaja a Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Serrano Plaja a Seoane. Sen data

Querido Seoane:

Para empezar, te digo que escribo con una máquina que no es mía –la mía la tengo a limpiar, y por lo tanto habrá al final muchos errores que tu buena voluntad subsanará).
Finalmente llegué a París. Lo digo porque contando los 5 días de parada en Montevideo, he tardado 31 en llegar a Francia lo cual casi se aproxima al récord establecido por Cristóbal Colón. Por lo demás, aun cuando apenas hace cuatro días que he llegado; ya me he puesto en campaña: he visitado imprentas, tengo algunos datos acerca de los grabadores, he hablado con Claire, etc. Todo, como comprendes, por lo apresurado, un poco provisional y más a título de identificación que de verdadera información. Pero, por una parte, yo, ahora, como creo haberte anticipado, voy a irme afuera de París durante el mes de agosto; por otra, en ese mes, todo el mundo está fuera de París con lo cual muchas cosas no se pueden hacer y entre ellas ni siquiera conseguir la información un poco precisa que se podrá obtener en septiembre; y, finalmente, por la misma inestabilidad de todo, la que podría determinar que datos tomados ahora no sean válidos a comienzos de temporada, una vez que se produzca –según todo el mundo espera– un reajuste –uno más– de salarios, etc. Hechas todas esas salvedades, paso a decirte lo que hasta ahora he conseguido saber:
Anoche estuve cenando con Clavé y luego vi a la mujer de Palmeiro el cual no está ahora en París. Por Clavé, he sabido que Palmeiro recibió tu carta y la mía; y por el tono del comentario de Clavé comprendí que no puedes hacerte la menor ilusión en cuanto al taller de Palmeiro, que ahora vuelve a ocupar él, y que su oferta en Buenos Aires, mas debió ser de cazurro que de generoso –cosa, dicho sea de paso, que no me sorprende demasiado–. Además, en ese terreno –vivienda– las cosas ahora parecen que aún están peor de lo que yo las dejé, de modo que cualquier decisión que tomes ha de estar fundada en esa dificultad grande, salvo que tú veas otras posibilidades por alguna relación que pudieras tener aquí. De no ser así, me parece prudente que te hagas a la idea de tener que vivir por el momento en algún hotel y, una vez aquí, explorar tú mismo las posibilidades, conseguir para trabajar que algún pintor (eso no lo creo imposible ni siquiera difícil) te deje ir a trabajar a su mismo taller y estar dispuesto a soportar la molestia que todo eso signifique.
Como ves, empiezo por lo más desagradable. Pero me atengo a lo de los malos tragos, que cuanto antes, etc. Con respecto a Claire, ayer estuve con ella y el jueves, es decir, pasado mañana, sale en avión para ahí, de modo que caí justo. Tan justo que como yo vi que no disponían de mucho tiempo, por estar en los días de maletas, preparativos, etc., no pude hablar con ella, sino en líneas generales, dejándote encomendado la tarea de, en caso necesario, exponer tú con Coppola todos los detalles necesarios. En líneas generales, le expliqué nuestros proyectos y le di cuenta de mi conversación con Horacio; le insinué posibilidades, le hice ver las circunstancias favorables de toda índole que, dada nuestra situación y conocimientos en América, nuestra experiencia de todo ello, nuestras relaciones aquí y allí, etc. podríamos capitalizar; le hablé, también, de la colaboración que Horacio podría prestar a la empresa; le hablé –a pregunta de ella– de la cifra mínima de treinta mil pesos para empezar a cubrir por una o varias personas en forma de una sociedad, etc. En fin, le hablé en líneas generales, pero durante hora y medida y la impresión que saqué de la entrevista es la siguiente: creo que ha comprendido las posibilidades reales del asunto; habría, tal vez, que insistir, en este sentido, en el hecho de que nosotros no haríamos una editorial de aquí –que andan mal ahora– sino una editorial para ediciones de lujo, que son las únicas que andan bien; ve con mucha mayor claridad, según parece, que para Horacio es una posibilidad de trabajar y hacer cosas más interesantes que plantar árboles en Muñiz, lo cual para ella es de sumo interés, tanto por Horacio como por ella misma, ya que de trabajar él con nosotros, su propia labor justificaría los viajes de Horacio a Europa. Tratando de resumir, aun cuando ni ella dijo más ni yo mismo –dado el carácter un tanto apresurado de la conversación, le pregunté– creo que le ha interesado de verdad y que una vez en Buenos Aires, hablando con Horacio y con vosotros, como le pediré a Horacio que haga, creo que realmente se decidirán y pondrán, si no todo el capital, una parte sustancial. Repito que no es más que una impresión, pero fundada en toda una serie de reacciones y demás imponderables, como se dice, que no me parecen fuera de camino ni mucho menos.
En este sentido –de busca de capitales– los días en Montevideo me sirvieron para algo: estuve con Bergamin, quien es amigo de Ussia, y por el primero supe que el segundo, digo Ussía, llegará a Francia de nuevo hacia fines de septiembre lo más tarde; ya creo haberte dicho en Buenos Aires que tengo mucha esperanza en su posible aportación, de modo que considero una suerte que venga; yo sé que él me buscará en cuanto llegue, porque le dije a Bergamin, quien había de escribirle, que le anunciase mi regreso a Francia, de modo que estará al corriente de su llegada y enseguida hablaré con él del asunto y te diré lo que haya. De modo que, por el momento, con respecto a esto me siento tan optimista que ni considero necesario hablar con otras personas –posibles capitalistas– hasta ver qué resultados dan las gestiones ya hechas. En relación con todo esto, también las conversaciones con Bergamin me han puesto en contacto con algo que eventualmente podría ser interesante para nosotros, bien que indirectamente para no correr el riesgo de perder la independencia: no sé si sabes que en París existe una revista –La Licorne– en francés y en español que financia una señora uruguaya. Colabora lo mejor de París y hasta ahora la parte española la dirigía de hecho Callois; pero justamente ahora parece seguro que se encargue de ello Bergamin, de lo cual, en principio, no hay más que felicitarse, y mucho más cuanto que de una manera general y vaga me dijo que puesto que yo venía a París contaba conmigo. De ser realmente así, quiero decir, de tener yo alguna intervención en eso, siempre será para nosotros algo útil, usado con moderación por la consideración que antes hacía con respecto a nuestra independencia. De cualquier modo, esto es aún algo lejano y aleatorio que sólo te comunico por el gusto de comentarlo y nada más.
Ahora, como datos un poco concretos, paso a darte los que he conseguido de imprentas etc:
1.000 ejemplares de un libro papel ilustración, formato 25/10 centímetros y 32 páginas, 25.000 francos en papel couché.
1.000 ejemplares, 64 páginas formato 19/12 y medio, de 30 a 35 mil. Con relación de derechos de autor de los pintores: a veces hay para los marchands, a veces no hay en absoluto y en general se supone que hay tolerancia.
Para la composición en español, en principio, como en francés.
Reproducción de documentos de bibliotecas, museos, etc. no hay derechos y basta con una autorización que se obtiene en un lugar determinado.
Precios de papel: se necesitaría alrededor de 500 gramos por libro y los precios de las clases respectivas son las siguientes: papel Japón, 20 francos por hoja; Rives et Arches de 300 a 400 francos el kilo y de 10 a 15 mil francos la resma.
Encuadernación: por lo menos 50 francos ejemplar encuadernación en cartón tipo libro de arte.
Distribución: 30% a los libreros normales; una distribución tipo Hachette (monopolio de la distribución francesa) un 20 a 25% más.
De precios de taller de fotograbado de diversas clases, te mando el folleto tarifa que va con esta: me parece más cómodo que lo leas con Varela, que intentar hacer resúmenes de las diversas cosas, que serían incompletas; como verás, en la portada, hay escrito a lápiz una anotación que dice: “más un 5% de impuestos”. Es un poco complicado y hay que leer previamente las instrucciones generales acerca de las diversas categorías; pero supongo que tú tendrás cierta experiencia y que muchas cosas que para mí resultan complicadas, por tener que consultar y que muchas cosas que para mí resultan complicadas, por tener que consultar dos otros cuadros de la tarifa, quizá para ti –auxiliado eventualmente por la gente de López o Rossi– resultarán claras y normales.
Con eso termino la parte informativa. Repito que es más que nada una anticipación de datos que una verdadera información. Pero no creo que valga la pena insistir ahora en hacer una cosa absolutamente precisa hasta no estar tú aquí y ver entonces más de cerca todo el conjunto. A ese respecto, contéstame, por favor, como van tus cosas y dime si sigues considerando la cosa –digo tu viaje– lo mismo que cuando yo estaba ahí. En cualquier caso, dame detalles y dime si necesitas o necesitarás al llegar aquí alguna gestión que yo pueda hacer por ti.
De mis cosas particulares, he encontrado a mi chico lo menos mal posible, hasta el punto de que, por el momento, le han quitado el yeso hasta ver que resultados de la primera cura; de todos modos, tiene que hacer una vida llena de limitaciones físicas por el momento y dicho se está que ha enflaquecido y se ha desmejorado horriblemente, aun cuando tengo la esperanza de que este verano, con agua y sol, que le han recomendado, más el tratamiento interno especial, se reponga. Por lo tanto, hasta donde es posible, si no puedo decir que esté contento, al menos estoy menos deprimido de lo que esperaba. Todo el mes de agosto voy a estar en la dirección siguiente: La Merigote. Poitiers (Vienne), France. Te ruego que me escribas con la rapidez que te sea posible, dándome tus impresiones acerca de todo. En estos días, voy a escribir a Coppola diciéndole, entre otras cosas, que para todo lo relacionado con el asunto de las ediciones te vea a ti que ya tienes los datos que he podido recopilar, etc. Si te llega a llamar, como espero (o si crees útil llamarle tú a el) se me ocurre que será bueno hacer una reunión con carácter de tal para entrar en detalles de cómo se podría constituir la sociedad –desde el punto de vista legal– acerca del plan mínimo a realizar, etc., etc., comprendiendo en los etc., cuantos detalles te parezcan oportunos. O si, por el contrario, te parece mejor que tras la primera carta meramente alusiva que yo voy a escribirle, sea yo quien le exponga todo, dímelo. En el primer caso y con objeto de que Claire pueda asistir, como sé que al llegar a Buenos Aires tiene mucho trabajo, quizá fuese lo mejor esperar unos quince días y entonces escribirle a Coppola (Corrientes 3060) pidiéndole una entrevista para una noche, que es cuando Claire está libre, de no ser la buena impresión general que tengo de todo, salvo lo de tu presunto taller. ¿Cómo anda lo de Varela? ¿Estela va a intentar algo? ¿Lo ha hecho ya? Vuelvo a pedirte que me des noticias de todo y cuanto antes puedas hacerlo mejor.
Para terminar, creo que desde ahora debemos adoptar el famoso lema de Calderón: “A reinar Fortuna, vamos: no me despiertes si sueño”.
Saluda de mi parte a los amigos. A los Dieste les escribo en estos días. Un abrazo a Varela. Y tanto Maruja como tú recibid el mejor recuerdo de la amistad que mi segundo viaje a Buenos Aires me ha hecho sentir más íntima y cordial con vosotros y un fuerte abrazo en prenda del que cuento daros cuando me anunciéis vuestra llegada, que espero y deseo lo más rápida posible.

Arturo Serrano Plaja

Carta de Serrano Plaja a Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Serrano Plaja a Seoane. Sen data

Querido Seoane:

Hoy recibo tu carta y la contesto hoy mismo para tener la completa seguridad de que te llega a tiempo.
Me alegro muy de veras de tu exposición en Londres. Pensando en Buenos Aires, ¡creo que, independientemente de otros resultados, te será más que útil! Si tienes ganas y tiempo, mándame recortes y críticas que aparezcan en Londres sobre tus cosas. Aunque no lo tengo aquí, sino en París, como supongo que te quedarás en Inglaterra algún tiempo, te mandaré una dirección de Charles Duff, a quien yo mandé mi libro y me contestó con una tarjeta muy simpática y anunciándome su visita, en París, para julio. No le he visto y no sé, por tanto, si ha venido o no a Francia. Pero, en todo caso, yo entendí que se trataba de un viaje rápido. Él forma parte de una revista de izquierda Arena y estuvo en España. De modo que es un amigo nuestro. Acabo de darme cuenta de que sí que tengo aquí su dirección –aunque no su tarjeta– por lo tanto te lo mando; ¡dáselo también a Dieste! Quien yo se lo había prometido igualmente:
Charles Duff
25 Fairfax Road
Swiss Cottage, London N.W.L
Escríbele al llegar –o antes– de mi parte, o, sencillamente, dile quien eres. Como quieras. Si le ves, dile que yo esperaba la visita que me anunció en su carta y que por eso no he vuelto a escribirle. Creo que debes verle. En primer lugar, hablo español. Y si hay algún ambiente propicio a nosotros en Londres, él te pondrá en contacto.
De nuestros negocios, de acuerdo con todo cuanto dices. Ya me dirás que más has concretado con Gascó y por mi parte, a mi regreso a París –mediados de septiembre– estaré en contacto con él, le hablaré nuevamente de otras ediciones, etc., de acuerdo a tus noticias de Argentina.
Dime cuando piensas marcharte y, eventualmente, cuando volverías a pasar por París. Como supongo que no sería mucho antes del 19 de septiembre en ningún caso, puesto que tú vas al 10 de agosto, yo estaré en París o, si es cuestión de días, adelanto mi vuelta. No sólo por el gusto de verte y darte un abrazo de despedida, sino también porque me parece que sería bueno volver a ver los dos justos a Gascó y para ponernos de acuerdo sobre lo que hemos de hacer y cómo, etc.
De modo que, siempre que te sea posible, yo te pediría que efectivamente des el salto de La Mancha.
Por lo de Claire, me parece que de todos modos hubiera sido mejor verla. Es una lástima que no hayas recibido mi carta a tiempo de contestarme porque aun cayéndome mal, como tú dices, económicamente, creo que de haber sabido que tú no podías verla, hubiese ido yo. En fin, ya que ha sido así, no vale la pena lamentarlo. Yo he de escribirle a Buenos Aires. Y aunque en principio me parece bien lo que dices, que la vea yo más adelante en su próximo viaje, me parece que no estaría demás que, entre las gestiones que tú puedas hacer en Buenos Aires, en buses de capital, fuera esta una de ellas. El hecho de que me haya escrito ella, tras la conversación que te conté, me parece que indica interés por su parte. En fin, una vez que llegues a Buenos Aires y a la vista de tus gestiones, volveremos a hablar de esto.
Por otra parte, también quiero preguntarte, o más bien sugerirte de nuevo, la posibilidad de ver en Buenos Aires a Sarita Magliona y hablar con ella, con todas las precauciones que te parezcan. Yo creo que sino ella misma, puede tal vez ponerte en contacto con gente susceptible de interesarme. En fin, ya me dirás lo que piensas.
No tengo para que decirte que si tienes noticias de Venezuela, me las comuniques.
Y creo que es todo. No te olvides de tenernos al corriente de tus planes de viajes –fecha de partida y, eventualmente, de paso por París.
Yo estoy deseando, cosa que realmente me haría falta y ahora ya empiezo a hacer algo, tomo notas, escribo algo, etc. De mi libro aquí, hasta el otoño no espero que pase nada más importante que una carta de Bataillon, quien me ha escrito una carta muy simpática y en la cual, además me dice que ya conocía mis poemas en la última edición de Hora de España. También parece cosa resuelta que mi novela aparezca en septiembre-octubre, u octubre-noviembre, en Europa y luego en libro.
Termino. El domingo voy a Hendaya para buscar al chico. Volveré a ver la frontera y a sentir que se me revuelven las tripas. Saluda a Maruja de mi parte con todo cariño, un abrazo y buena suerte para ti de

Arturo

[Escrito na marxe esquerda:] Saludos a los Dieste. A ellos y a vosotros os ruego que escribáis alguna que otra vez.

Carta de Serrano Plaja a Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Serrano Plaja a Seoane. Sen data

Mi querido Seoane:

El mismo día que por Colmeiro tuve noticias indirectas tuyas y supe que todo seguía en pie, me llegó por la tarde tu última carta. Colmeiro, aparte de por otras cosas que luego te diré, me pidió que le diese mis impresiones para ti acerca de nuestro famoso negocio y así es posible que muchas de las cosas que haya de decirte aquí ya las sepas por él. Ocurre que luego no he podido volver a verle, como yo hubiera querido, porque he tenido una recaída de gripe de lo más molesta que me ha tenido días en cama. Bueno, así pues, voy al grano de la editorial.
No sabes la alegría que me ha dado saberte ya en marcha o, al menos, con el pie en el estribo. Como tú dices, ese trascaluerdo –me gusta mucho esa palabra– a veces nos pilla a todos, celtas o no. Pero en este caso, y no sé yo si será la gana de que todo salga según lo deseo, yo por mi parte no veo en todo sino señales para ser optimista. Me dirás acaso que en que me fundo para serlo y no sé si estaré en condiciones de decirlo muy por lo claro, ya que la realidad americana (fíjate que ya empleo esos giros realistas de comerciante nato) no la conozco ya. Pero sí sé que aquí lo único que se hace, o poco menos, son ediciones de lujo, lo que quiere decir que en alguna parte se venden. Creo haberte hablado del último libro ilustrado por Clavé –Cándido, de Voltaire– del que se han hecho sólo 250 ejemplares de los cuales los más caros a 20 mil francos y los más baratos a 12 mil. Claro que la firma de Calvé se cotiza ya de una manera un poco excepcional (para darte idea, te diré que un decorado para un ballet de Londres que le han encargado se anuncia, por la compañía, de la siguiente manera: “decorados de Picasso, Braque, Matisse, Clavé, etc”). Pero con Clavé, al menos, para algunas cosas contamos.
Por otra parte, la idea yo la siento que está al caer en manos de mucha gente y que si acaso no ha madurado, ya es únicamente por lo que nosotros podemos tener: “la experiencia americana”. Por otra, lo de Ussía, cada vez estoy más convencido –aunque todavía no le he dicho palabra– de que le interesará: tanto por ser nosotros quienes se lo propongamos como por el hecho en sí, que representa para el una oportunidad de hacer algo interesante con su dinero o el de su mujer –que tiene tanto o más que él–. Por otra, aún, tengo ya apalabrado un negocio y es el siguiente: Octavio Paz, poeta mexicano, a quien debes conocer de oídas, tiene en este momento terminado un libro de poemas. Desea particularmente editarle este año, porque este año hay en México un concurso nacional de literatura y dado que ya han tenido el premio Alfonso Reyes y las dos o tres personas susceptibles de concurrir con él, tiene muy buenas esperanzas de obtener el premio. Estaba incluso dispuesto a editarlo él de mala manera si en Buenos Aires no encontraba editor. Entonces yo le he pedido que aplace todo unos meses para editarlo nosotros y él está de acuerdo. No necesito subrayar la importancia que tendría para nosotros iniciar nuestras ediciones con un libro que sobre ser bueno en sí mismo, fuese un premio nacional en un país de América. Las señoras con quienes contamos, etc. No te voy a hacer el artículo, pero creo realmente que es muy importante. Por otra parte aún, he conseguido ver a Claire Coppola –luego te diré porque digo he conseguido– y tras una conversación con ella muy a fondo, todos mis cálculos psicológicos acerca de esto se han visto confirmados. De acuerdo con ella, yo voy a escribir a Coppola insistiendo, haciendo presión para que echamos a andar en esto, de manera que hay un indicio más de que esa posibilidad se realizará. Yo sé que, al parecer, está realizándose la venta en lotes de la quinta de Ramos Mejía de la madre de Horacio lo cual debe de darle a él una suma muy importante. Si a eso unes de nuevo Zervos, le ha dicho a Claire que Coppola debe venir, que él le daría trabajo, y que la misma Claire, por muchas y sutiles razones, desearía más bien eso, creo, terminará por andar, pese a lo suelto y alocado e inconcreto que a veces es Horacio. No te digo nada si además de todo esto tú ves la posibilidad de añadir a nuestro negocio el ramo de libras de texto.
Concretando: más optimismo que nunca. Y, por lo tanto, más apremio que nunca para que acabes de llegar de una vez, condenado. Ocurre que Ussía lo mismo puede estar aquí quince días más que siete meses. Naturalmente, yo sabré la noticia de su viaje siempre con tiempo suficiente para hacer yo la gestión si veo que aún no estás tu en el horizonte que se va a ir sin que hayas llegado tú; pero prefiero, y de acuerdo a tu carta, tú también, que estés aquí para lanzar entonces toda la artillería gruesa. Y de ella creo yo que sería particularmente eficaz si al llegar tu puedes traer, de Coppola, algo más que una promesa vaga, como las que él suele hacer. Por eso, en ese terreno, cuanto puedas concretar, será más que importante. Claire se va el día 20 de modo que va en avión, llegará el 22. Si para esa fecha aún te has embarcado, trata de ver de nuevo a Coppola –a quien yo, por mi parte, voy a escribir –por Claire o directamente– para tratar de atar cabos hasta donde sea posible. De serlo, sería también bueno que estudies y aun realices, si es posible, algo de la parte legal del asunto. Eventualmente, Baudi, por ti y por mí, creo que podría arreglar las cosas de la manera más fácil, cómoda y simple. Tú lo verás. Por mi parte, y siempre sobre la base de tener tú y yo la responsabilidad técnica del asunto, tienes carta blanca para hacer y deshacer si algo hay que se pueda ya hacer o deshacer en mi nombre.
Bueno, ahora otras cosas: Primero, lo de la imprenta: la famosa gripe me ha impedido hasta ahora hacer nada. Cuento informarme en esta semana –hoy es domingo 6–. En cuanto sepa algo, te lo diré.
De los Dieste, no sabía o no me imaginaba que su viaje fuese ya cosa al caer. Acerca de esto, por ti, por ellos, por Coppola y por mi voy a darte algunos detalles importantes. Colmeiro llegó aquí, como tú decías contando con tener lo equivalente a 500 pesos. Pero resulta que Coppola había hecho eso con toda su irresponsabilidad y resulta Claire no tenía ya dinero suficiente –lo había invertido todo en sus compras y billete de avión, etc.– de modo que sol –ha podido ofrecerle los mil francos que Colmeiro ha rehusado. Es muy típico de Horacio hacer las cosas así sin contar con Claire, etc. Lo digo no por hacer una crítica inútil, sino por prevenir a Dieste, si aún hay tiempo para ello, de que yo no he recibido carta de Horacio ni sé nada de ese dinero, ni Claire me ha dado noticias de él. Y también que si tú has pensado contar con él en ese sentido, que precises bien todo, ya que él con la mejor buena voluntad es capaz de hacerte la faena que le ha hecho a Colmeiro. En todo caso, creo mejor que él te diga como se las arreglará él para mandar plata aquí y que ponga a tu disposición el mismo conducto, pero poniéndote a ti en relación directa con la entidad o persona que sea para que tú puedas atar cabos.
Tenme al corriente –pero hazlo de veras– de tus proyectos en cuanto a la parte material del viaje. Intenta informarte como mejor puedas acerca del punto de llegada que si es el Havre yo casi seguro podré ir a buscaros. Dime fechas. Luego como los barcos a veces se retrasan un día, dime porque compañía viajas para poder estar al corriente de la fecha de llegada desde aquí. Y en último término, cuando estéis tierra a la vista, infórmate en el barco mismo y telegrafíame desde a bordo diciéndome la fecha de desembarco para organizar yo mi plan de búsqueda. Del Ávila Camacho, siento haberte dado tanta lata. No recuerdo de nadie a quien yo le haya dado tal libro de no ser, creo, Melella. Si tienes oportunidad de ver a Cimorra, acaso pudiera ser que él lo tenga por la relación que ellos tenían con el editor. Si tienes noticias de lo de Parra, no dejes de dármelas.
Para terminar: te agradezco muy de veras el ofrecimiento de traer alguna cosa. Y así, siempre que sea con la condición taxativa –¿no se dice así?– de que luego arreglemos aquí –pero de verdad– me dispongo a hacerte algún encargo siempre que no te procure dificultades manifiestas, ya que suele haber muchas pegas. Así y aparte de esos dos pares de medias nylon –tamaño grande– que cuesten alrededor de 18 o 20 pesos. Y para mí –¡asómbrate!– si te acuerdas, me gustaría tener un libro de Borges: la antología de literatura fantástica o algo así que editó creo [manuscrito:] en Emset . Insisto en que nada de lo que pido es imprescindible y por si lo traes, no puede haber cuestión en cuanto que yo te devuelvo aquí todo. Ya es muy molesto encargarte cosas como para dejar la parte material de ella en suspenso. Muchísimas gracias de antemano. Abrazos a los amigos y para vosotros los muy impacientes de iros a buscar al Havre de vuestros

Arturo S. Plaja

Carta de Serrano Plaja a Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Serrano Plaja a Seoane. Sen data

Querido Seoane:

Aprovecho una tarde de domingo, tranquila, municipal y espesa, como es de rigor, para poder quedarme en casa y tener un mínimo de tranquilidad para contestarte aunque casi no sea necesario, ya que cuando llegó tu carta has debido de recibir tu otra mía, que sin ser contestación, si lo era. Pero de todos modos, me complazco en volver a escribirte ahora aunque no sea más que para desearte muy felices pascuas, con Maruja y tu familia y darte con ese motivo un abrazo a corto plazo, que yo le quisiera muy corto –el plazo– tanto por el gusto de verte como por el negocio.
Tiene de malo el estar tan alejado, que aún para estar de acuerdo resulta incómodo. Lo digo porque según tu carta todo anda como habíamos previsto y aún, en cierto modo, mejor. Coppola, efectivamente –ya te lo decía– me ha escrito; pero ni él ni tú me dais más precisiones. Lo cual, en principio no tendría importancia de no ser en lo relativo a otras gestiones que yo pueda hacer aquí. Por las mismas razones –levantada la liebre, como dirían ahí los porteños– que tú señalabas para concretar las gestiones tuyas para ampliar el capital, no me ha parecido hasta ahora prudente hablar con Usía. Pero lo haré, puedo hacerlo si tú crees que ya hora. Por mi parte –y el consultar tu opinión sobre este punto es el motivo central de esta carta– creo que también es mejor dejarlo para última hora, para cuando pueda hablarla de algo lo más concreto posible, como ser un plan mínimo ya determinado, fecha de tu llegada, monto del capital inicial, etc. Es más, si fuera posible –quiero decir: si tú lo consideras posible y oportuno– yo no le hablaría hasta que tú estuvieses ya aquí, estuviésemos ya en plana marcha, con algo entre manos. Por lo mismo que, en principio, tengo mucha confianza en esa gestión (lo malo sería que fracasase a pesar de mi confianza) creo que sería mucho más eficaz, de mucho mejores resultados haciéndole así como te digo. Todo el conjunto de circunstancias aludidas y muy principalmente el hecho de que tu llegada segura, creo que darían un aire de empresa lanzada que evitaría, por lo mismo que media mucha amistad personal, todo carácter ambiguo, en lo que a mi sola capacidad de negociante pueda él ver y que seguramente le llevaría a creer que, aunque de buena fe, yo no conseguiría hacer nada porque pensaría que son ilusiones mías, desconocimiento de lo que es eso etc., cosa que siendo ya dos, aludiendo a tu experiencia editorial, no conociéndote personalmente y estando recién venido a París para eso aumenta la verosimilitud y la realidad del asunto en proporciones muy grandes. No sé si he conseguido explicarte bien lo que pienso, pero no tiene mayor importancia. Si la tiene, en último término, que tú me digas qué te parece mejor –para obrar en consecuencia– que le hable desde ahora o que espere a tener noticias tuyas más precisas o incluso a que tú llegues. Dímelo, pues, y haré como te parezca mejor.
Otra cosa: lo del impresor español, si es cierto, es como te imaginas una cosa de la mayor importancia. Por lo tanto, si sabes la dirección, dámela para ir a verle enseguida. Si no la sabes, dime como se llama y porque vía te parece que puedo intentar localizarle. La galería de los catalanes que te hablaba ha hecho ya una primera exposición con las litografías de Clavé ilustrando el Cándido de Voltaire. Un éxito, por lo menos aparente. Es esa un liebre que corre mucho y que por lo tanto creo yo que en lo posible tendríamos que empezar a correrla cuanto antes. De lo del viaje de los Dieste, no sabes la alegría que me ha dado. Me ocurre con ellos que a fuerza de querer escribirles como es debido, es decir, con toda la calma y sosiego que querría yo poner con ellos, aún es la hora que no les he escrito. Y aunque estoy muy seguro que ellos no me lo tomaran en cuenta yo me lo tomo a mí mismo, ya que por mi culpa estoy sin noticias directas de ellos desde un horror de tiempo. Dales de mi parte un gran abrazo y diles que ahora, aprovechando las vacaciones que comienzas dentro de tres días les voy a escribir largo y tendido. De todo cuanto me dices acerca de Paralelo 50 y de lo del maldito Avila Camacho, te agradezco enormemente. Y más aún si a pesar de todas las dificultades logras dar con algún ejemplar del librito en cuestión.
Manolo Ángeles llegó y ha tenido –como suelo– una suerte punto menos que increíble. Picasso le acogió con la misma amistad que ya tenía de antes, lo cual, como te imaginas, es cosa de importancia. Para darte idea hasta el punto de esa amistad sólo te diré que la última exposición de Picasso, la de las cerámicas, que tanto ruido está haciendo, se la confió a Manolo en lo que al montaje de la exposición se refiere. Por otra parte, este condenado gitano de Manolo ha revivido no sé que antiguas amistades y ha dado con un taller independiente, pero perteneciente a su vieja amistad, que se le alquila y además le da pensión, todo ello no muy caro: no le saldrá con comida y ropa limpia por más de 22 o 23 mil francos, lo cual ahora es realmente muy barato y mucho más si se tiene en cuenta la imposibilidad absoluta de encontrar otro alojamiento en París que el de hoteles. Te lo digo por lo mismo que subrayo la dificultad: a pesar de ella ya estás viendo que no es imposible.
De los dibujos e ilustraciones prometidas, aunque siempre prometidas, los puñeteros pintores no acaban de reunir el primer envío. Creo que ahora con las vacaciones por delante y con la oportunidad de ocuparme yo directamente podré hacer el primer envío enseguida. Lo de La Nación y La Prensa ha sido una mala noticia, ya que me disponía a enviarle a Mallea unas notas acerca de exposiciones –Picasso, Miró– que es magnífica y que ha sido un éxito, ya que era la primera que hacía aquí después de la guerra –teatro– etc. De todos modos, acaso lo haga, pues creo que tendría interés para ahí. Si algún día tienes humor como para preguntarle por teléfono a Mallea si a pesar de todo le interesa algo por el estilo, me gustaría saber lo que te dice.
Y termino con la información que me pides acerca de cambios. Cuando yo llegue, no pidieron nada relativo las divisas que traía cada cual. Y en principio, tengo entendido que sigue la misma disposición. Pero como en ese terreno las disposiciones suelen variar todos los días, lo que me parece aconsejable es lo siguiente: traer una cantidad –mínima– en divisas dispuesto a declararla si te piden que lo hagas –lo cual suele ocurrir, digo lo que digan a ese respecto– el día antes de llegar a puerto y el resto de extranjis. Dada mi experiencia personal, lo mejor es traer francos suizos, que siguen siendo una moneda muy fuerte y, sin embargo, menos molesta en cuanto a la vigilancia central, etc., que el dólar. El franco suizo se ha cambiado aquí –cuando yo tuve oportunidad de hacer el último cambio– a razón de 114 francos de aquí por uno suizo –y eso teniendo la clara sensación de que por tratarse de una cantidad muy chica me robaban el cambio. No creo que sea difícil obtener 120 o cosa así por cada franco suizo. Para completar este capítulo haría falta saber lo que te cuestan ahora ahí los francos suizos, pero eso tú lo puedes ver –y eventualmente– tratar de obtener una parte al precio oficial de ahí, que yo sé que en ciertos casos se puede hacer, aún cuando yo no pude, lo cual te dará una diferencia que una vez traducida será de consideración. Aunque mucha gente es partidaria de eso, yo no creo que te convengan los famosos travelers cheques (supongo que se escribe así) que aún cuando son moneda fuerte, están más controlados. Para gente como nosotros –salvo que el plural no te corresponda si acaso pensáis venir con una fortunita– me parece que sigue siendo la mejor la manera aldeana de traer tus billetes suizos contantes –aunque no sonantes– sobre los cuales en cantidades no grandes como digo no hay nada más que la molestia de cambiarlos– y no hay tal molestia porque hay gente que no se dedica más que a eso. Nada más de política financiera.
Entérate –o, si te has enterado ya, entérame a mí– de como piensas venir, quiero decir en barcos de que compañía, etc. y a que puerto piensas llegar. Si en iguales condiciones puedes llegar a Le Havre, sobre ser más barato, ya que está mucho más cerca de París que los otros puertos, tendría la ventaja de que, salvo imprevistos, si se la fecha precisa en que llegáis, os iría a buscar al puerto y trataría de echaros la clásica mano en el desoriente primero de cuando se llega por primera vez a un país que no se conoce, como, según creo, es vuestro caso. De no ser así, dime de todos modos adonde cuentas llegar y yo veré si me es posible ir de todos modos. Y nada más. Contéstame enseguida –el porvenir es nuestro– con el único inconveniente de que el tal no se acabe de hacer presente.

Un abrazo fuerte para los dos de vuestro

Arturo Serrano Plaja

Carta de Otero Espasandín a Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. Sen data

Querido Seoane:

Con la esperanza de tener una buena ocasión de escribiros una carta de gran calidad, como el caso lo merece, fui dejando correr el tiempo desde el recibo de la vuestra, llegada al mismo tiempo que los libros. Pero como la buena ocasión todavía parece remota, voy a escribiros una carta menos ambiciosa para que tengáis la tranquilidad de que la vuestra, tan ansiada como espléndida, ha venido a nuestras manos con toda la gracia de una paloma mensajera. Tras un silencio tan largo y penoso por nuestra parte, no os será difícil imaginar la revulsión emotiva que carta y libros nos produjeron. Por nuestra mente se atropellaron nombres, caras, emociones, recuerdos jubilosos, punzantes otros, imágenes... ¡qué soy yo! Aún estando advertido de tu inmensa labor, me resultó sorprendente ver ante mis ojos tantos testimonios de su alcance. Aquí no hay grupos de la clase del que nosotros formábamos ahí antes de la dispersión y de las melladuras del tiempo. Y así pudo ocurrir que no nos enterásemos de que en el salón de la Unión Panamericana se exponían cosas tuyas. Cuqui nos habló de una de tus exposiciones en Nueva York cuando se había clausurado ya, así como nos habló de otra en La Coruña, donde compró un cuadrito que pudimos ver en Bruselas más tarde. (Todavía no pude visitar la Biblioteca del Congreso, en una de cuyas dependencias se halla una obra tuya). A pesar de esta falta de grupos de amigos, algunos de los pocos que veo de cuando en cuando han visto tus folletos últimos y otros libros como el Homenaje a la Torre de Hércules, y les gustaron mucho. Se quedaron boquiabiertos al verme en tu litografía de 1942: no tenían la menor idea de este mundo que había vivido antes de venir a Estados Unidos.
Otro día volveremos a tratar de estas cosas. Pero antes quiero a fuerza de amigo, recomendarte concentración, apartamiento si fuese necesario, buscar y ahondar tus temas, [escrito na marxe esquerda:] tus temas, tu técnica, tus problemas, tu raíz. Los países y sus políticos quieren “figuras” que cotizar en provecho propio. Y hay que dejarlos de lado en lo posible por peligrosos. Algunas de las cosas que de ti se dicen resultan anecdóticas, flojas y de una amabilidad intrascendente.

Te abraza

Otero

[Manuscrito por Alicia na parte superior:] Queridos Luis y Maruja: ¡Felicidades! La vida cambió para vosotros: ¡Cuánto me alegro! Cuidado con el diablo que se mete por todos los rincones. Tengo un resfriado imponente. Escribiré más otro día. Abrazos.

Alicia

Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. Sen data


Queridos Maruja y Luis:

Ya Alicia os explica las razones por que no os he escrito antes. Aparte del trabajo del colegio, que es mucho y continuado, estoy terminando la ampliación de un libro para Atlántida, que debiera haber entregado hace cosa de un año. No hago otra cosa que ir de casa al colegio y viceversa. Los ciento diez o quince alumnos me dan bastante que hacer con las calificaciones, corrección de trabajos, etc. Con esto no me queda tiempo para disfrutar este delirio de colores de los parques y montes vecinos. Tampoco he podido ir a Pittsburg a ver la exposición anual de la Carnegie, donde se dan los premios. Y sobre todo no he podido darte mi parecer sobre la monografía. Lo haré en cuanto saque de en medio lo más urgente, pero aun así te diré que echo de menos en ella a Uganda la desconocida o una de esas acuarelas de Buenos Aires que he visto en tu casa. También discrepo en ciertos pormenores de elección, pero acepto tu fallo, claro está. En conjunto, me parece una espléndida representación de tu labor. Manda cuanto antes uno o dos ejemplares a Homer Saint-Gudens, Carnegie Institute, Pittsburg. Es el director de la sección de bellas artes del instituto; puedes ponerle a un ejemplar una dedicatoria sencilla y un tanto diplomática o circunspecta; el otro ejemplar puede ser para la biblioteca. ¿Qué pasa por ahí? Aquí hay un barullo infernal con la campaña de las elecciones. Por fortuna, aquí apenas repercute y no perturba las sonrisas y opiniones habituales de alumnos y profesores. Muchos recuerdos a tu familia íntegra, a Mariano Gómez, Dieste, Cuadrado, Farias, Sirio y Mallea, y así hasta el infinito. Abrazos muy fuertes y cordiales.

Otero

Carta de Laxeiro a Luís e Maruxa Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Laxeiro a Luís e Maruxa Seoane. Sen data


[S.d.]

Amigos Luis y Maruja:
Yo quiero o quería escribiros con esas ganas que tiene uno de hacerlo en algunos momentos, pero esta Lala me fuerza a que lo haga en unas horas que para mí son recuperadoras de fuerzas creadoras. Son las 11 de la mañana y esta madrileña descorazonada me vino a despertar de mi sueño en los sueños para que os ponga unas letras. Mira, yo no os puedo mentir, no le falto nada para que se armara un gran zafarrancho, pero vosotros creéis que esta mujer tiene derecho a forzarme a escribirle a unos señores que se están dando el gusto de pasearse por el Museo del Prado haciéndole guiños a los Goyas, a los Velázquez, a los Grecos, y que este que os escribe tenga que hacerse la ilusión que la mejor pintura del mundo se corre en la Galería Bonino de Buenos Aires. ¡Qué desgracia la mía! Luis, ya te escribiré otra carta con más noticias. Me alegro mucho de tus éxitos en Coruña y tengo seguridad que estos se culminarán en Madrid, yo así lo deseo.

Abrazos para ti y Maruja

Laxeiro

Carta de Blanco Amor a Seoane. Sen data
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. Sen data

17-VIII-¿?

Pásale el adjunto recorte de la Feria a Núñez Bua. Creo que tus libros de poesía debieran venderse aquí, aunque fuese “de ocultis”. Se te cita mucho como poeta en ensayos y prólogos. En general, la poesía gallega vuelve –o empieza– a venderse mucho. De mi Cancioneiro –tan inactual– se vendieron en la Feria treinta y ocho.
Volví ayer noche del Castro. El domingo tuve una larga conversación con Isaac, que estuvo allí unas horas sin ver a Mimina ni a los chicos. Gritamos bastante. Ayer, cuando yo salía, llamó a Mimina por teléfono citándolos, a los tres, para el próximo sábado 19 (1). Ella no quiere ir. Le hablaré por teléfono todos los días para presionar lo que pueda.

Abrazos

Eduardo

En Sargadelos

Carta de Blanco Amor a Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. Sen data

[s/d]

Querido Luis:

Estiven onte na Coruña e dixéronme que xa te operaron e que saíches ben; unha preocupación menos para vós e para todos nós. Mais problemática é a miña saúde moral e, ás veces, mental, que dende o meu derradeiro cumpleanos traime desacougado e deprimido, preguntándome que fai ún eiqui despois de ter dito e feito todo o que traguía para decir e facer. Xa outras veces tenme visitado iste humor sombrizo, mais nunca como arestora... Procurándolle explicacion racional, tamén penso se non será o terme quedado (e agora coas raiceiras mais irremediabeles) a vivir niste pobo inexpresivo e xordo onde non hai con quen falar; e, ademais, marxinado pola envexa, a murmuración e o ollar de esguello dos que aínda teñen nas mans o poder político. Os froitos dista prescindencia, agresiva polo baixo, danse acotio, ás veces con verdadeira insolencia. Istes dias trouxeron eiqui a dous forasteiros para conferencias sobre J. Prieto e Basilio Álvarez. Do primeiro, aínda pase, mais non do Basilio, de quen fun amigo dende rapazes. Resultoume moi magoante, xa que hoxe hai pouca xente sobrevivente que coñeza a sua vida como eu a coñezo.
Agora púxenme a facer o discurso de ingreso na Academia, que ao menos dame a ilusion de continuidade das cousas. Non sei si o darei rematado.
Agardo que saias prontiño e que falemos de todo esto vendo, desde a tua fiestra, o mar da Coruña.

Con agarimos para Maruxa, unha aperta fonda para ti do teu vello amigo.

E. Blanco Amor

[Escrito na marxe esquerda:] Meus saudos para Sixto e García Sabell!
[Escrito na esquina superior esquerda:] Eduardo Blanco Amor. Domingo Savio- Ponte 5- piso 4º. Ourense (As Lagoas).

Carta de Alvajar a Seoane. Sen data
Xénova
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Seoane. Sen data

Génova, 6 de febrero, aproximadamente

Apreciado Seoane:

Desde mi salida de Roma es ésta la primera oportunidad que tengo de ponerte al tanto de lo poco que con respecto a tus encargos he podido hacer hasta ahora. No sé si sabías el itinerario mío. Te lo resumo. Santos, Río, Las Palmas, Lisboa, Barcelona (donde no bajé, por supuesto), Génova, Alejandría, El Cairo, Beiruth, Damasco, Atenas, Nápoles, Roma, Florencia, Venecia, Milán, Génova y de aquí a Francia, sin contar lugares menores como Asís, Verona, etc. Esto te dirá que hasta Roma nada pude hacer, y de Roma aquí anduve corriendo. Vamos al grano.
En Roma, donde estuve solamente tres días, puedo decir que aproveché el tiempo. La misma tarde que llegué le daban un banquete en el Círculo de la Prensa al director de la Casa de Descanso del Actor, con motivo de un premio recibido. Es comediógrafo y escritor. Me invitaron y comí con un grupo bastante grande de autores italianos. Al día siguiente me puse en campaña para hablar con Fernando Birri, para quien tenía dos cartas, una de Arturo y otra de Omar del Carlo que es muy amigo de él. Ya con Alessandro di Stefano, autor muy vinculado con el teatro y el cine, y también con la televisión por intermedio de su hijo que es director en esto, había hablado el día anterior acerca de las posibles ediciones, etc., pero naturalmente no veía la manera de informarse de modo concreto en tan poco tiempo. Felizmente di con Fernando que vino a buscarme al hotel. Le dije que me interesaba tener un punto de vista general con respecto de la posible edición de Botella al Mar en Italia, precios, etc., que me diesen una primera idea antes de averiguar en París, y luego, al volver a Italia ir al detalle. Fernando me dijo que hace cosa de un año había estado en Roma una muchacha Marta no sé cuantos, que publicó en Botella al Mar y que es amiga suya, con el mismo encargo de Arturo. Que él la puso en contacto con Darío Puccini, traductor de casi todo Alberti y del Canto General de Neruda, y que dirige para una de las editoriales romanas una colección de novela. Esta muchacha le dejó a Puccini la colección de Botella al Mar, habló del asunto muy en serio, y desde el momento en que se fué “no se supo más”, cosa que al parecer le dio a Puccini la impresión o de una falta de seriedad o de que no supierais muy bien qué era lo que queríais hacer. Fernando trató de que yo viera a Puccini, pero fué imposible por falta de tiempo. Tanto Fernando como el otro trabajan como negros. A Birri le premieran dos películas, una de ellas con el primer premio en el Festival de Bruselas (son cortos metrajes), trabaja como director y ahora también como actor. Te doy aquí las direcciones de ambos, por si quieres en algún momento, y puesto ya en antecedentes, escribirles tú. Fernando Birri: Piazza di Spagna 9, Scala B, int. 1. Darío Puccini: P. Clodio 29. F.
Ahora bien: me parece que esta muchacha cuando habló con Puccini no supo explicarle muy bien de qué se trataba y hay aquí un equívoco. La impresión, tanto de Puccini como de Fernando Birri, era la de que vosotros queríais que un editor de Roma tirase aquí Botella al Mar con su sello editorial, o con el de él y el vuestro, en edición bilingüe, para vender aquí, o aquí y en Buenos Aires. Lo que yo te entendí es que queréis hacerlo aquí, pero poniéndose uno en contacto directo con el impresor y no entregando la colección en manos de otro editor, que naturalmente se llevaría su parte. Además habían entendido que se encargaría de la Colección Puccini (creo que es muchacho serio y de valor, de familia vinculada desde hace mucho con la literatura). También asegura todo el mundo que si en Buenos Aires se vende poca poesía, en Roma y en general en Italia no se vende ninguna. Tal vez poniendo la colección en manos de Puccini, que la haría prologar por altísimos representantes de la poesía italiana y traducir por gente responsable, tendría cierto interés para la crítica, pero ven un inconveniente en el hecho de que la calidad de las cosas publicadas en la colección decae a ojos vistas. Como te digo, no pude ver a Puccini; dejé los datos necesarios en manos de Birri, diciéndole que lo necesitábamos primordialmente, antes de hablar para nada del asunto, ni en serio ni como proyecto, eran precios; precios de imprenta, encuadernación, etc., y de traducción. También las condiciones en que otro posible editor se haría cargo de la colección. Espero respuesta de Fernando en París, de acuerdo con lo que le diga Puccini. Me resultó muy difícil aclarar las cosas, en especial la interpretación de Puccini acerca de lo que queréis hacer con la colección, puesto que ellos toman la cosa tal como la planteó la señorita Marta X, y yo no estaba segura de haberte interpretado bien. Dejé, pues, las cosas sin aclarar, puesto que nada se pierde con tener los datos que Puccini dé y yo no tenía tiempo de encontrar otro por mis propios medios. Como sabes, las imprentas están en provincias; en general los editores de Roma imprimen también en provincias. La búsqueda directa de datos requeriría un tiempo que yo en Italia no tuve, pero que si vuelvo (cosa, como ya te dije, probable) tendré. Puccini, te repito, tiene la impresión de falta de seriedad, y creo que a eso se debe que no haya buscado un minuto para hablar conmigo, sacándolo de donde fuera.
En cuanto a esa recopilación sobre cine italiano y francés, de que también me hablaste, puede hacerse. Tanto Birri como Di Stefano, que es amigo mío de Buenos Aires, hombre serio y con muchas amistades aquí, me prestarían toda clase de colaboración. Ambos (cada cual por razones distintas) consideran importante comenzar lo referente a Italia con una reseña, aunque sea breve y crítica, de la época de pre-guerra (llamémosla así). La Cinemateca de Roma, me dijo Birri, es bastante mala. Pero, naturalmente, estas son cosas para concretar cuando yo haya visto el panorama francés y averiguado qué demonios puedo hacer y dónde podré encontrar un trabajo que me permita vivir. No puedes imaginarte la enormidad de dinero que cuesta la vida aquí. Todos mis cálculos se han venido abajo y cada día surgen nuevas circunstancias que me desbarajustan el presupuesto. Es posible que Birri vaya pronto a filmar a París, donde volvería a verlo. Quedó en escribirme, de todas maneras, por el asunto de Botella al Mar, y de estar pendiente de cualquier oportunidad de trabajo que pueda surgir para mí en Roma, donde sí podría asistir a los cursos del Seminario de Arte Dramático y a los de la Escuela Cinematográfica, que con respecto de la de París tiene la ventaja de la práctica prevaleciendo sobre la teoría, que prima en la de París. En cambio la Cinemateca francesa es importantísima. Todo puede hacerse. Conversando con Birri, llegamos ambos a la conclusión de que si bien en lo relativo al cine italiano todavía está sin “explotar” la “documentación y la información”, ambas abundan en lo referente al cine francés, y que posiblemente tuviese interés tocar el cine italiano de la manera en que hablamos en Buenos Aires y el francés haciendo un resumen crítico, trazando un panorama general y situando todas las corrientes de los últimos años para recogerlas en su actual desembocadura. Te escribiré acerca de todo esto desde París. De momento estoy preocupada por el aspecto monetario de la vida. No olvides que si comenzáis a editar cosas “de interés general” o a traducir nuevos autores franceses o italianos, yo puedo ponerme en contacto con ellos e incluso traducirlos. Hay teatro nuevo que tal vez conviniera tomarlo a tiempo. Tengo entendido, por ejemplo, que unos jóvenes de Buenos Aires solicitaron de Prevert permiso para traducir su poesía, y Prevert, muy asombrado de que en Buenos Aires se interesasen por él, les mandó el permiso a vuelta de correo. Hace de esto un año, y “nunca más se supo”. Está el teatro de Prevert, está el de Ionesco y otras cosas que tal vez no hayan tomado aún las demás editoriales. En novela sucede lo mismo. Piensa en el asunto y contéstame. Aclárame si yo había entendido bien tus proyectos sobre Botella al Mar. Si vuestra nueva editorial marcha con comercial normalidad, puedo haceros de agente y comprar derechos antes de que sean acaparados por los agentes de Buenos Aires. Pero te vuelvo a repetir que la experiencia de la gente de aquí es que las cosas en Buenos Aires nunca terminan de hacerse y no toman muy en serio lo que uno les diga. Si se quiere lograr algo hay que demostrarles serenidad, resolver el problema del pago regular de derechos de autor y desarrollar las relaciones a un ritmo normal. Luchan mucho por la vida y cuando piensan que se les hizo perder tiempo, no es que se incomoden, pero tratan de no seguir perdiéndolo. Esa es mi impresión, y tú serás el primero en comprender que así son más difíciles las cosas. En cuanto encuentre un alojamiento en París comenzaré la campaña de Francia, sin abandonar las relaciones con la gente de Italia.
Contéstame de momento a la dirección de mi padre: César Alvajar. Para Amparo Alvajar, 78, Rue d´Assas. París VI. No dejes de escribirme para poner al día tus proyectos.
Dile a Arturo que al fin y al cabo no me despedí de él y que lo siento mucho. Dale un abrazo. Que me escriba.

Saludos cariñosos a los Baltar, un buen recuerdo para ti y para Maruja un gran cariño.

Amparo

En estos días ando con una borrachera de escultura y sobre todo de pintura. Por si algo faltaba, vi en Milán cien cuadros del Museo de Arte Moderno de Sao Paolo. Tengo la cabeza como un punching ball.

Luís Seoane.
Bartolomé Mitre 3793, 2º, F.
Buenos Aires.

Carta de Paz Andrade a Seoane. Sen data
Lima
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. Sen data


[s/d]

SR. LUIS SEOANE LÓPEZ
PINTOR
MONTEVIDEO 1985, piso 13, d. 68
BUENOS AIRES
(Argentina)

Queridos Maruxa e Luís:

Pouca cousa son tres noites e dous dias para Lima. Mais palpase o crecimento d-este país. A cibdade está modernizandose, medrando andinamente en outura, con certo respeto ao legado virreinal, que é inferior ao de Mexico. Cecais Ayacucho e Cuzco –que non puden conocer– sexan outra cousa. O pulso economico e de forte base e moi ambicioso na arrancada car-a prosperidade. Non puden conocer mais que o museo antropoloxico, que impón asombro. A colección de ceramicas incaicas é d-unha riqueza de formas inesgotable. O poder que a maxinación comunicou a mao, e a plasticidade do instrumento de moldeo, poucos pobos de todol-os tempos puderon abranguelo como eiquí. Outra vez, moitas gracias, pol-as vosas xentilezas, e a mellor aperta de

Valentín

Carta de Romero a Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Romero a Seoane. Sen data


[S/D]

A LUIS SEOANE Y ARTURO CUADRADO

Amigos Luis y Arturo, a quienes veo dispares
si os miro la figura y os escucho la voz;
amigos Luis y Arturo, por la amistad iguales,
en quienes veo una sola llama en el corazón.
Amigos Luis y Arturo, dos amigos cabales
que me ofrecéis cordiales de la amistad la flor;
en la labor hermanos y en la hermandad leales;
quiero ser con vosotros un buen conmilitón.
Colocasteis un grano de la sal de la vida
en la áspera jornada que nos toca vivir.
Temo un poco el momento de vuestra despedida
y acaso espero un poco que no os vayáis de aquí.
Acoged, mientras tanto, mis manos extendidas
y la amistad que os guardo desde que os conocí.

Envío:
Os he escrito esta carta rimada la otra tarde
y el burlarme a mi costa ha resultado en balde.
Si de amistad no fuera, no habría en ella otro alarde.
Gonzalo de Berceo me guarde. Salve!

José Luis Romero

[Manuscrito:]Vive Dios, que no estoy loco!

Carta de Seoane a Berni. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Berni. Sen data

Por mi parte trabajo bastante. En octubre tengo una gran exposición retrospectiva en Santiago de pintura y grabado. Obras desde el 60 hasta este año y también arte gráfico, libros, álbumes, etc. Acaba de salir una plaqueta con poemas de Cunqueiro y una carta de Montero Díaz del año 32, para un album que fué destruído en el 36 en la Imprenta Nos de Santiago. Conservaba la carta, la publiqué con cuatro dibujos de entonces y cuatro grabados actuales y sirve para dar idea de las inquietudes de los estudiantes de hace cuarenta y cinco años. Otro próximo a salir es una antología de dibujos intencionados y caricaturas del 37. Y por último un album de grabados, Imáxens celtas que viene a ser una especie de homenaje al proceso de abstracción que se produjo en la prehistoria después que los celtas imitaron una medalla griega, la de Filipo de Macedonia. Pinté no mucho, pero pinté y comencé a hacer cartones para tapices que está ejecutando en Sada María Elena Vázquez, la mujer de José Luis Vázquez Freire. Vamos a ver que resulta de todo esto. Volveremos en Noviembre. Tengo nostalgia de la inquietud porteña y aunque me siento muy cómodo en La Coruña, tambien de mis libros y mis cuadros de Buenos Aires y sobre todo de los amigos de tantos años.
No sé si esta carta te dice algo. Podría hablaros de la niebla de Galicia, de su pasividad dramática, más de la belleza de su paisaje, de su generosidad limitada por su economía, de la fantasía de sus gentes, etc. Pero todo esto ya lo conocéis y sabeis tanto de esto como yo. Algo que en el fondo me impedía escribirte era decirte que traspapelé la fotografía de tu cuadro referido a La Coruña. No sé si me quedó en Buenos Aires o la traje conmigo y la perdí. Perdóname. Espero que aparezca, no pude perderla. Además no colaboro más en La Voz de Galicia, tampoco está Pillado. En La Coruña, la mejor exposición desde que llegué fué la de Marcos, un salmantino que se hizo en Bahía Blanca y Buenos Aires, en esta ciudad con Castagnino y Berni.
Esto es todo hoy. Un gran abrazo para Maisabé y para tí de Maruja y mío. (Suponemos que debísteis tener el hijo o estará ya por nacer, que sea con suerte).

Carta de Raurich a Seoane. Sen data
Salamanca
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Raurich a Seoane. Sen data

Salamanca, septiembre 27 [¿?]

Queridos amigos:

No es que recién me acuerde de vosotros; es que sólo ahora dispongo de la calma necesaria para poneros unas líneas. Este viaje express en el que ni siquiera acabo de soslayar, me desazona y disgusta conmigo mismo. Yo hubiera deseado quedarme algunos meses en cada tramo de la escala. O algunos días que como los de Santiago significaron meses o todavía algo más hondo que el tiempo, una amistad como la vuestra. Pero comprendo, por otra parte, que esto es imposible. Creo con todo salvar alguna cosa de esto –a mi pesar– via crucis turístico. He ido enhebrando una visión de conjunto de ciudades y catedrales. Y he seguido con obediencia católica el magnífico itinerario de Manteiga. Atención: que voy a decir un disparate: lo que me ha cautivado más en el, no es Finisterre, ni Betanzos, ni el Ferrol; es Camariñas y Mujía. Posiblemente en esta impresión predomina cualquier accidente, pero es así, en todo caso, es la consecuencia del ritmo del viaje reñido con el alma del paisaje. Coruña es alegre como ninguna de las ciudades españolas que hasta ahora he visto (espero ponerle unos tonos más cálidos cuando regrese de Andalucía) tiene un aire barcelonés y espíritu de Francia. Pero Santiago puede estar tranquilo quien llega a amarla, le guarda siempre fidelidad esencial. Coruña para pasar como una aventura galante.
En León, marqué el más absoluto grado de la indiferencia, exceptuadas, naturalmente, la Catedral y en particular, la Colegiata de San Isidro, gracia románica, maravillosa de ingenuidad y de misterio, que prolongó idealmente mi estado en Compostela. En Burgos, la comprensión y el asombro, me quemaron toda la emoción. He vuelto a leer a Warringer. A Salamanca, apenas he terminado de llegar.
Como podéis apreciar, nada interesante. Un film pasado por un premioso operador y la melancolía de partir antes de haberse detenido.
He recibido algunas noticias de Buenos Aires, que conforman las perspectivas de que hablamos. Posiblemente, haya de marcharme antes de lo que pensaba, quizá unos quince días, es cuestión del barco. Esto me hizo dejar a prisa Coruña y sacrificar el norte al gótico . De Cebreiro, con quien estuve dos veces, y de quien hube de despedirme por carta, me traje una grata impresión: es arbitrario, cordial, sincero y talentoso. No pude conocer nada suyo, pero el da idea de un temperamento artístico fuerte y personal. Y por ahí, ¿qué ocurre? ¿Se produjo algo en la Universidad, a raíz del Estatuto? Envió Maside un cuadro al salón de otoño. ¿Qué hay del viaje de Manteiga a Madrid? Espero veros pronto, aunque sea en fotografía (¿cómo salieron?). Pero cualquiera sea la fecha de mi partida, haré la prometida escapada. Dadle de mi parte un estrecho apretón de manos a Maside y recibid un abrazo de vuestro amigo

Raúrich

Saludos a Eiroa

Carta de Percivale a Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Percivale a Seoane. Sen data

Señor Luis Seoane

Estimado amigo:

He tratado durante estos últimos días que el Ministerio de O. P. adquiriera su obra Hombre frente al mar, pero ahora puedo asegurarle que tendremos que desistir. No tengo muchas esperanzas de que pueda hacerse nada con las instituciones oficiales, pues todos lo esperan del Museo y nada más. He sabido que usted ha continuado pintando con éxito. Si tiene alguna tela que no estime demasiado y lo represente bien, yo podría ser interesado en la seguridad de que mi pequeña colección mejoraría mucho. Diga cuanto debo girarle en pesos argentinos y le contestaré inmediatamente.
El Salon del Ateneo lo ha conseguido para la segunda quincena de Agosto para el amigo Torralladorna, tendrá que enviar además unos cuarenta dibujos, pues el salón es grande. Si lo ve, se lo hace saber. Con un saludo afectuoso, se despide su amigo.

Antonio Percivale

[Manuscrito na marxe esquerda:] Parra del Riego 1025

Carta de Seoane a Percivale. Sen data
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Percivale. Sen data


Sr.
Andrés Percivale
MONTEVIDEO

Estimado amigo:

Agradezco a usted todo cuanto vino haciendo por la venta del cuadro Hombre frente al mar, tenía entendido que era un asunto ya liquidado y por tanto no se me hubiera ocurrido preguntar por él en ninguna oportunidad. Efectivamente, he pintado mucho, quizá desigualmente, a vías de ensayo y en general estoy contento. Es probable que este año haga una exposición en Buenos Aires.
Puede usted quedarse con cualquiera de las telas mías, yo quizá propondría, de acuerdo con Colmeiro a quien le hablé de esto, uno de los cuadros de la exposición en esa, que yo estimo particularmente y que creo me representa bien que es Figura de leyenda, que llevaba el número 19 del catálogo. Creo que es característico mío y por otra parte es probable que quede bien en su galería. Tengo mucho que agradecerle a usted por lo que hizo por mí en Montevideo, y por la propia estimación que me dispensa, como para ponerle precio. Gíreme usted lo que crea conveniente, de acuerdo con sus posibilidades y con las modestas de la obra que le envío, siempre que sea conforme a su aval esta obra , porque sinó usted mismo puede indicarme otra cualquiera.
Le dije a Torrallardona lo del Salón del Ateneo. Creo que con bastante ahínco para esa exposición.
Con saludos a los amigos todos de ahi, a quienes recuerdo, afectuosamente se despide su amigo.

[Seoane]

Carta de Osvaldo e María del Carmen Guariglia a Luís e Maruxa Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Osvaldo e María del Carmen Guariglia a Luís e Maruxa Seoane. Sen data


[s/d]

Queridos Maruja y Luis:

Tuve que esperar que pasara el tiempo para animarme a escribiros. La muerte de José Luis fue un golpe tremendo y me imagino cómo os habrá caído a vosotros. Para nosotros fue horrible. Teresa y José Luis eran de nuestros amigos más queridos. Acabábamos de estar con ellos en Pinamar. La última vez habíamos cenado el 10 de febrero. Una de esas noches –encantadoras con mucha charla y muchos proyectos. Cuando abrí La Nación, el 2 y me saltó la foto de José Luis fue una total sensación de inudidad. De ahí en adelante, ¡en fin! un dolor muy grande. No hemos vuelto a ver a Teresa. La distancia es grande, seguimos sin coche. Todo se hace difícil, pero creo que no hay día en que no piense en ella.
Ya veis. No quería escribiros para no hablar de eso, pero no puedo evitarlo.
¿Cómo estáis vosotros? Nosotros vamos tirando. Osvaldo estuvo dos semanas en Venezuela y cuando volvió nos fuimos a Campo de los Ulloa aprovechando las vacaciones de invierno, pasamos buenos días montando a caballo y “relajando tensiones”. Dicho sea de paso, Osvaldo está curando una úlcera duodenal. En octubre o noviembre, va a un congreso en Göttingen. Pasará por España, así que supongo que os llamará por teléfono. Yo tengo ganas de acompañarlo, pero sólo un milagro podrá conseguirnos los $1.000 USA para el pasaje. ¿Se os ocurre algo?
Terminé el trabajo sobre la Comedias Bárbaras y ahora lo paso a máquina. Tendría que ponerme en comunicación con Carballo Calero por si puedo aún presentarlo en España (aunque los cursos están –creo– vencidos). Pero de cualquier manera tendría que agenciarme los cuartiños para el viaje. Ya veremos.
¿Qué proyectos tenéis vosotros? ¿Cómo estáis?, según mi tía Flora, el verano es “fatal”. ¿Realmente? Paco va a Galicia la segunda quincena de agosto. Me mandó pedir vuestra dirección que había perdido. No sé si sabéis que está desde abril, viviendo en Sitges.
Lo vi a Alberto un par de veces y me dijo: ¿que te dedicara el primer tomo de sus O. C [Obras Completas]? ¿Era eso o algo así?
Queridos, perdón por no haber escrito antes. Siempre somos desatentos. Justamente con quienes más queremos. Que estéis bien. Un abrazo de Osvaldo y otro de vuestra

Maricarmen

Carta de González Carbalho a Seoane. Sen data
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de González Carbalho a Seoane. Sen data

[s/d]

Mi día de llegada a Vigo
(Impresión con aire de carta)
Amanecía cuando entramos a Vigo. Agazapadas en la bruma, alcancé a ver dos islas vigilantes, entre las que el Laennea pasaba silencioso. Y apareció la inmensa bahía en un profundo éxtasis de plata: y pálidas luces, barcas a velas deslizándose rápidas sobre el agua y el círculo erguido de la costa. Manuel Colmeiro, el pintor gallego que bajaría en El Havre, iba enumerando las poblaciones y a su vez despertaban, iluminándose. Ahora la luz es rosada, azul, verde. Y yo vuelvo a mi infancia, cuando mi padre, de sobremesa, hablaba de la ría natal. [Quise entrar a España por la puerta de Vigo y aquí estoy, con llanto en los ojos, dispuesto a que echemos una parrafada, tierra de mis mayores. Así decía entre mí, oyendo a Colmeiro, su emocionada enumeración, sin responderle palabra. Veíame como ser imaginado más que real. Este era yo; el que soñé este viaje. Y lo realizaba. Lo soñé de niño, oyendo a mi padre hablar de tu hermosura, oh Vigo. Después lo soñé, tocada el alma de nostalgias y anhelos. Lates en mis venas, tienes una afirmación de tiempo en mi sangre. Y ante mis ojos despiertas, ciudad marinera, en un círculo que me va abrazando. Tus techos rosados, tus casas de piedra, tu vegetación generosa. Ondula el terreno en un movimiento equilibrado musicalmente. Y siento la embriaguez que se experimenta cuando nace un amor. –Que al morir– rezo– me cubran con sábanas de este aire balsámico y anide en mis oídos esta música de rumores. Y tú me respondes con tu mañana de generosos augurios, vieja ciudad, anterior patria mía.
Ya cae la planchada. Estamos descendiendo. Pienso que deberían tocar el polvo del suelo y persignarse con él. Y me oprimen de pronto las manos de Paco Fernández del Riego, el gran escritor amigo, que me presenta al poeta Emilio Álvarez Blázquez. Me llevan del brazo. A no ser así, sabedlo, caería, que la emoción me acorta las fuerzas. Pero me reconforta el almuerzo, al que se uno el poeta Celso Emilio Ferreiro, otro gallego de ojos azules. Comemos ostras y centolla, rociados con vino del ribeiro. Del Riego hace alarde de erudición nombrando peces y mariscos. Para el café, subimos en automóvil al parque del Castro. Desde allí veo la bahía a la inversa de mi entrada a Vigo. Comprobaré más tarde que desde cualquier ángulo que se mire, la bahía, su agua de un alucinante verde, se contempla siempre. Las gentes llevan grabada en sus ojos esta natural grandeza. Y la lírica niebla que es frecuente a la distancia. Tu padre nació hacia allá –habla Del Riego extendiendo el brazo– en el Valle Miñor, puedes ir en tranvía.
Y regresamos, ya sin el auto, descendiendo con lentitud la pendiente llena de sorpresas, entre residencias envueltas en un hálito virgiliano que invitan al ocio, a la labor creadora. La tarde resplandece. Los pinos extienden su umbrosa cabellera. Hay pájaros que cantan con cristal tan puro que obligan a callar. La claridad es también un cristal purísimo. Cierto es que hablamos de poesía, de acuerdo todos en que el nombre de Antonio Machado se hermana con el de Fray Luis. Un clásico. Conjúgase todo en una misma atmósfera: el paisaje, estos hermanos sin apuro, la conversación. Inesperadamente, oigo mi voz, digo que ni a la hora de la siesta callan los pájaros y mi voz no disuena en el ámbito, entre estas casas, en la pendiente que conduce al centro animado de Vigo, bajo esa luz que es fresca y cálida, nueva y antigua. Entonces me siento inauditamente dichoso y quedaría sentado sobre una piedra, como esa mujer que toma el sol, la cabeza cubierta por un pañuelo oscuro. Oyendo al tiempo. Mi padre me dice desde mi corazón: “Está bien, hijo mío”. Y le respondo: “Sabes que vine a encontrarte en tu tierra, porque no era posible tanto tiempo sin verte”. ¿Sería exagerado decir que voy sabiendo quién soy, que comprendo mejor cuanto pienso, con estas cosas? A mi lado mis amigos, seguimos andando. “Sí, –dice del Riego– la austeridad de Machado se encuentra sólo en los clásicos...” Y un jilguero alza su voz, levantándonos en su trino, sosteniéndonos en el aire un instante en que el cálculo del tiempo se pierde y puede ser eternidad.

González Carbalho

Querido amigo Seoane:

Vd. me pidió las impresiones de mi primer día en Vigo. Aquí van. No reflejan sino una parte de lo mucho que siento. Vd. se sentirá deseoso de estar con nosotros. Y Maruja también. Los hemos recordado con verdadero cariño. Aquí los siento, en toda esta maravilla de carácter y de color que es Vigo. Me he deleitado andando por la ciudad, solo, viendo las sardineras a las que siempre se acerca un gato ilusionado. Me encanta ver como camina la gente, su ritmo, por las pendientes. He visto mujeres con verdaderos huertos en la cabeza. Qué tema las verduleras para pintar! La gente aquí es excepcionalmente hermosa y buena. Hablar por las calles con alguien es recibir una atención. Si les viene bien, háblenle a Maceira y a Angelita diciéndoles que los recuerdo a cada paso. Un abrazo para Vds. de

González Carbalho

Carta de Cáceres a Seoane. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cáceres a Seoane. Sen data


Enero 15

Queridos amigos Luis Seoane:

Hoy envío por un amigo las pruebas del libro. Llegaron muy demoradas, pero, en fin, van ya corregidas. Le escribo al Sr. Vázquez y le digo que mi amiga, la Sta. Martha Talotti las revisará por última vez, pues temo que me las envían por Correo se demoren mucho.
Yo estoy agradecidísima a todos por su bondadosa asistencia y a tí en particular, pues percibo tu mano en todo esto. Yo espero la solapa que Rafael me prometió. Pero si no llega a tiempo, Vds. verán que se pone.
Envío al Sr. Vázquez con las pruebas, el Índice y la lista de mis obras por si juzgan que pueden ir en algún sitio (quizá en una solapa... no sé)
Tanto Alfredo como yo te agradecemos vivamente lo que haces por mí y enviamos un fraterno abrazo para Maruja y para tí, con recuerdos a los tuyos –especiales a tu mamá (inolvidable!) y a los amigos.

Esther

Luis: Los acápites que van en la II portadilla (hay que invertir su orden). Yo desearía, si es posible, que fueran en una página previa a todos el libro, es decir, antes de la I Portadilla. No sé si ese se podrá, pues ya están ordenadas las páginas. Te ruego tú mires eso; si no es posible, que quede tal como está.
Perdona tantas molestias!

Carta de Cáceres a Seoane. Sen data
Montevideo
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cáceres a Seoane. Sen data


Nov. 28 [s/d]

Querido amigo Luis Seoane:

Gracias por la carta bondadosa y el apoyo. Envío hoy los originales, no prolijos como desearía, pero aprovecho el viaje del gerente de Losada aquí para que los lleve. Si tienen dificultades, enviaré nuevas copias –envío éstas para que haga Losada el cálculo de presupuesto y de plazo para hacer la edición, sobre todo esto, Luis, es una urgencia de enferma.
Los Cánticos del Misal llevan abajo esas indicaciones –tú elegirás la letra.
La parte q’ se llama Pórtico de los Ángeles pensaba Rafael q’ podía ir con versalita diferenciada del resto, pero no estoy muy segura. Tú verás. Te ruego hagas lo que puedas por mí. Te lo agradeceré siempre.
Escríbeme y dame tus números de teléfono y las horas adecuadas para llamarte.

Un abrazo a Maruja y cariñosos saludos de Alfredo.

Esther

Carta de Cáceres a Seoane. Sen data
Montevideo
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cáceres a Seoane. Sen data


Nov. 14 [s/d] Montevideo

Querido amigo Luis Seone:

El viaje de Mireya me da oportunidad para enviarle esta carta “por vía segura”. Pues pienso que no llegó a sus manos la que le envié a Losada (calle Alsina) por no tener la dirección de Vds. Iban dos cartas: una para González Losada y otra para Vd. No llegó ninguna contestación. Sé que el Correo no funciona bien.
Se trataba de esto: Hablando con Rafael de la edición de un nuevo libro mío y de sus posibilidades en Losada (naturalmente a mi costo), Rafael me dijo que yo pidiese a Vd. tuviese la bondad de mirar un poco por ese libro, en caso de que Losada aceptase hacer la edición. Sería una doble mirada: sobre la composición tipográfica, y sobre la rapidez de imprenta. (Yo decía a Losada que estaría dispuesta a pagar un suplemento, en caso necesario, para acelerar el plazo). No sé, Luis, si Vd. podrá hacer algo por mí. Le ruego perdone la molestia. Deseo que me conteste pronto, pues debo resolver esto; si no se hace en Bs. Aires, debo hacerlo ya aquí. Mi urgencia está determinada sobre todo por mi enfermedad. (Vine bien de Madrid, la luz y el alma de España me hicieron gran bien, pero aquí contraje una gripe con complicación de oídos, con una sordera que me tiene muy triste. La visita de Mireya fue gran consuelo!)
Luis, perdón por esta molestia!
Escribo ahora a Losada. Recuerdos a Maruja. Un abrazo para los dos. Con cariños para los amigos.

Esther

18 de julio
1006 Montevideo

Carta de Benarós a Seoane. Sen data
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Benarós a Seoane. Sen data

[s/d]
Querido Luis Seoane:

Por lo mucho que admiro su pintura y por la particular estima que le tengo, le dejo estos “clichés” de artesanía popular.
La cabeza es de una antigua marioneta italiana del teatro de la Boca que tuvo doña Carolina , fallecida hace poco a los 92 años.
Las figuras en hueso son de un viejo poblador de La Pampa, español de origen, pero afuerenciado hace años al borde de una laguna seca. Hace algún tiempo lo descubrí y le hice una nota en Noticias Gráficas. La carita está hecha con el interior del vaso de un caballo.
Un cordial apretón de manos de su amigo

Benarós

Carta de Piñeiro a Seoane. Sen data
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. Sen data

Querido Luis: [s/d]

Figúrome que xa che terán enviado estas decraracións aparecidas en La Voz de Galicia. De todolos xeitos, por si non chas mandaron, ahí che van. Polo de agora, non vin que tiveran eco.
Están compoñendo o libro de homenaxe ao Penzol. Cando o teñamos listo, xa cho mandaremos. O Colmeiro fixo un dibuxo, e tamén o Laxeiro.

Apertas nosas para os dous.

Ramón
Cando vexas ao Lorenzo Varela dille que estes dias estuvo eiquí en Santiago o lugués Saturno Lois para operarse da próstata. Pasei algunhas tardes con el e lembrámonos moito do “Argentino”, que así lle chamabamos en Lugo ao Varela. Dalle saúdos.

Carta de Fernández del Riego a Seoane. Sen data
Vigo
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. Sen data

[s/d]

Mi querido amigo:
Ahí te va una relación de personas a quienes puedes enviar la Revista. A la mayoría de ellos les hablé personalmente, y tienen verdadero interés en que los consideres como suscriptores de la misma.
Conviene que me mandes inmediatamente las reproducciones en colores de tus cuadros. Pero en vez de mandar las planchas, como hiciste con las de Maside, manda las reproducciones ya impresas en color, pues es mucho mejor, ya que aquí tuvimos un verdadero problema con las de Maside. El formato de la monografía será el mismo que la de Colmeiro, que ya conoces, y el número de ejemplares que se hacen es de mil doscientos. De manera que, en dos paquetes puedes enviar todo por mediación de cualquiera que venga. Excuso de decirte que el importe de las planchas y de la impresión corre a cargo de la editorial. De manera que remite la nota de gastos.
Por correo ordinario te envié la Guía de Galicia de Otero. La monografía de Maside saldrá en este mes, y ya te enviaré dos ejemplares. Creo que le gustó muchísimo el libro de Lorenzo, y sobre todo le encantaron tus grabados.
Más adelante te iré escribiendo sobre las otras cuestiones. Saludos muy cariñosos a Maruja, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

Ponme unas líneas diciéndome si recibiste mis dos cartas.
A carta comeza con este listado de enderezos:

D. Ramón Otero Pedrayo. -Hotel España, Rúa Nueva. -Santiago de Compostela.
D. Sebastián Martínez Risco. -Plaza de Galicia, 22. -La Coruña
D. Manuel Gómez Román. -García Barbón, 27, 1º. -Vigo.
D. Domingo García Sabell. -Chalet La Rosaleda. -Santiago de Compostela.
D. Jesús Ferro Couselo. -Archivo Histórico Provincial. -Orense.
D. Ricardo García Suárez. -José Antonio, 28, 2º izq. -Vigo.
D. Ramón Piñeiro López. -Gelmírez, 15. -Santiago de Compostela.
D. Emilio Alvarez Blázquez. -Marqués de Valladares, 15-1º Vigo
D. Antonio Beiras García.-Policarpo Sanz, 22. -Vigo
D. Antonio Fernández López. -Ingeniero -Paso a nivel. -Lugo
D. Alvaro Gil Varela. -Avda. de Felipe iv, 9 Entresuelo dcha. -Madrid
D. Jaime Isla Couto. -Avda. Pizarro, 9. 4º. - Vigo.
D. Valentín Paz Andrade. -Policarpo Sanz, 22-2º Vigo.
D. Darío Alvarez Blázquez. -Marqués de Valladares, 13. -Vigo.
D. Javier Andrade Cimadevida. -Hernán Cortés 3-1º Vigo.
D. Ramón Baltar Domínguez. -Carrera del Conde, 1. -Santiago de Compostela.
D. Emilio Bugallo Orozco. -Montero Ríos, 16. -Vigo.
D. Luis Cabo Fernández. -Queipo de Llano, 20. -Vigo.
D. Jesús Carro García. -Toral, 6. -Santiago de Compostela.
D. Manuel Chamoso Lamas. -Boborás-Moldes-Carballino (Orense).
D. Felipe Cordero Carrete. -Apartado, 26. -Santiago de Compostela.
D. Isaac Díaz Pardo. -El Castro-Osedo (La Coruña).
D. Marino Dónega Rozas. -Plaza de Vigo, 22. -La Coruña.
D. Manuel Fabeiro Gómez. -La Chaínza, Noya (La Coruña).
D. Gerardo Fernández Albor. -Doctor Teijeiro. -Santiago de Compostela.
D. Celso Emilio Ferreiro. -José Antonio, 28-4º. -Vigo.
D. Roberto González Pastoriza. -Velázquez Moreno, 22. -Vigo.
D. Florentino López Cuevillas. -Santo Domingo. -Orense.
D. Carlos Martínez Barbeito. -Mallorca 201-203. -Barcelona.
D. Florentino Morán López. -Hotel España. -Santiago de Compostela.
D. Isidro Parga Pondal. -Lage (La Coruña).
D. Fermín F. Penzol. -Castropol (Asturias).
D. Manuel Peña Rey. -Parque de San Lázaro. -Orense
D. Luis Pimentel. -Plaza de España, 16. -Lugo.
D. José María Alvarez Blázquez. -Gran Vía, 326-5º. -Vigo.
D. Manuel Alvarez González. -Plaza del Toral. -Santiago de Compostela.
D. Juan Rof Carballo. -Avda. Eduardo Dato, 8. -Madrid.
D. Emilio Soneira Maside. -José Antonio, 78-1º Vigo

1861-12-16
Carta de Rosalía a Murguía. 1861
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rosalía a Murguía. 1861 en 16/12/1861

Santiago, 16 de diciembre de 1861
Mi querido Manolo: Hemos llegado a esta ayer domingo, a las ocho de la noche, sin novedad particular, aunque llenas de aburrimiento y de cansancio. Después de venir la mayor parte del camino como en una prensa, se ha roto el eje de una rueda, por lo cual hemos tenido que venir desde antes de Lugo a paso de galera. Llegamos a La Coruña a las doce de la noche, aburridas y disgustadas, porque desde cerca de Betanzos hasta llegar a La Coruña, la niña vino con un cólico, que le pasó porque Dios lo quiso, pues con nada pudimos acudirle: pero como es tan fuerte, sanó sin remedio alguno. Mamá, el primero y segundo día, se mareó espantosamente, y yo me indispuse del estómago, de
comer la comida fría, en tal disposición que en lo restante del camino no hemos comido otra cosa que un té en Sanchidrián, una taza de caldo más allá de Valladolid, un chocolate en León, otro en Astorga y un café en Lugo. Así llegamos a La Coruña, donde no quisimos cenar nada, tomando al otro día otro café antes de almorzar, a pesar de lo cual nos llevaron en la dichosa Coruña, por dormir y el café, 24 reales...
Ahora vamos a otra cosa. En Santiago hace un frío espantoso y apareció a mis ojos tal cual lo he descrito en Mauro. Jamás he visto tanta soledad, tanta tristeza, un cielo más pálido. En cambio, La Coruña estaba hermosísima. Una temperatura de primavera y un sol brillante. Estaba por quedarme ya en ella. Si aquí me fuese mal, allá me iba, pues ya tenía un sitio muy bueno, y bien amueblado, donde por tres duros al mes me ponían servicio, habitación y planchado. Lo demás está tan caro en Santiago como en La Coruña.
Por ahora me encuentro aquí en extremo descontenta. Santiago no es ciudad; es un sepulcro. No vayas a creer, sin embargo, que ya tengo melancolía, que voy a enfermar. Nada de eso. Solo tengo una pequeña indisposición al vientre efecto del viaje. Por lo demás, estoy bien. Mamá y la niña también están buenas, gracias a Dios.
He llegado aquí con cinco duros; pero ya no tengo más de tres, y no creas que he gastado un solo maravedí en nada, pues lo he pasado hoy con una economía que pienso no sea mañana tan excesiva, pues casi he comido. El dinero se ha ido en pagar a los que trajeron el equipaje, en comprar varias cosas, porque no había nada en casa, y aún tengo para mañana, además de los tres duros, dos pesetas, y leña, y pan, y carne y algunas otras pequeñeces. Creo que no puedes…

1932-10-25
Carta de Cuadrado a Seoane. 1932
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Seoane. 1932 en 25/10/1932

25 de octubre de 1932

Sr. D. Luis Seoane
La Coruña

Amigo:

Hace unas horas que acaba de llegar una carta de Cunqueiro –Cunqueiro es un amigo poeta– que dice: “Cuadrado escribe en papel del Concejo”. Hace unas horas que acaba de llegar una carta en cuyo membrete figura; “Cuadrado –Teniente Alcalde del ayuntamiento de Santiago”. No necesito hacer comentarios puesto que la vida lo es todo. Así que cuando viene tu carta, que es una canción de alegría y que hay que masticarla entre este cobarde medio de vivir, lo mejor es soñar y soñar es encontrarse solo entre los colores de Resol. Tú también llegas a rebelarte, pensando en mi humorismo y juntos bailamos esa honda realidad que nosotros vivimos en este estado social en que nos encontramos ausentes, ausentes como el negro Langston Hughes. Gracias a que en el mundo aún hay un atisbo de verdad y esa verdad es la que íntimamente lanzamos al mundo a la cara.
Por eso tu carta es difícil de contestar. Viene llena de problemas que soy incapaz de lograr. Coruña tiene que ser un gran campo para Resol. No te preocupe la recaudación. Pasea por la calle Real y entrégalos a la voracidad de las manos ausentes de ansiedad. Ellos llegarán. Resol debe pasar por todos esos sinsabores para retozar y renegar de ser intelectual. Resol sale en francés porque así lo reclama el público de Francia, como saldrá también lleno de sangre porque así lo reclaman nuestros hermanos los hambrientos. Resol lo es todo. América dice: ¡Gallego! y Resol va preparando su gran caudal de sensibilidad para llenar todos los ámbitos en donde haya luz y en donde haya obscuridad. Yo descanso en ti como descanso en esta gran tranquilidad del mundo. Con esa paz libertaria de ¡Viva la Libertad! Resol está preparado para salir. Un número dedicado a Goethe íntegro. Algo maravilloso. De homenaje. Y suena la voz de propaganda, propaganda...
Para Yunque mandé el artículo que hice para el Pueblo Gallego dedicado a Souto y que en el Pueblo no, seguro, lo publicaron diciendo que era propio de Mundo Obrero. Así está Galicia y toda su Autonomía. Yunque sale pronto y Fole crece. Crece como toda esta generación que debe estar profundamente unida para esta gran batalla que debemos dar a todo lo que nos atosiga y pretende ahogar.
Me parece bien lo de hacer el retrato de la peña y quien debía hacerlo eres tú, ya que eres un hombre bárbaramente sincero y esto es el único patrimonio de los escritores revolucionarios. Nosotros, los demás, llenaremos todo de literatura y no seremos capaces de ilustrarlo con esos pequeños juguetes que nos rodean en todo instante.
El Comité dio un acto a cargo del abogado D. Luis Hoyos sobre un viaje por Rusia. –En la universidad está Fidelino de Figueiredo dando un cursillo muy bueno sobre literatura portuguesa. García Lorca me anuncia su llegada. Sainz de la Maza también quiere volver. Y la vida de Santiago está girando alrededor de nosotros. Estamos organizando un núcleo encargado de recitales poéticos. Apareció en el periódico y supondrías quienes andamos por medio. Mony Harmelo vendrá a Santiago y recitará sobre los nuevos poetas argentinos y vivirá unas horas con esta peña que dice Ramón no la encontró en el mundo. Modestia aparte por lo que nos toca.
Manda cosas para Resol. El presupuesto que das me parece muy barato y aceptable. Puntualiza más sobre clase de papel, tipo de letra y grabados. Y forma de pago. No olvides que Resol no tiene dinero y que gracias al actual editor vamos tirando, ya que voy pagando poco a poco, y se debe bastante. Pero tengo confianza en el porvenir y ganaremos en nuestros oficios correspondientes dinero y triunfaremos. Y haremos un esfuerzo y tiraremos ese Millón de ejemplares necesarios para nublar al sol y dar un nuevo matiz a los corazones. Contesta sobre esta parte legal de la vida, la económica.
De América vino un paquete dirigido al director de Resol en donde me mandan la Antología de César Tiempo. No sé quien será algún admirador de nuestra hojilla, ya que recibí distintas cartas haciendo elogios de nuestra obra.
Dile a Plácido R. Castro que ponga su gran sentimiento en nuestra obra y envíe alguna traducción irlandesa. No te olvides.
Colmeiro está en Santiago y no va a La Coruña. Estamos proyectando lo de Lisboa y pasamos con él esas horas dulces de su color puesto en su gran y sincera amistad, pasando constantemente ese recuerdo de la ausencia de Seoane.
Puse en mi solapa un letrero que dice: “No me hable usted de política”. Y aun Fole de vez en cuando tiene su frase en ese círculo viciado de unas elecciones. Tuve carta de Dedalus y le escribiré. Que no se olvide de Resol.
Hay que hacer la lista de Resol para ir a los 10.000 ejemplares de Coruña. Hay que ir seguros. Pregunté al Gobernador por su hijo y me dijo que actualmente está en Orense. Será un buen elemento y hay que esperarle cuando vaya por ahí.
Sale Universitarios de la mano de Domínguez y Riego, y ya el S. J. prepara su pluma para buscar la verdad.
De Barbeito el madrileño no sé nada. Quería su dirección para mandarle Resol.

Y nada más. Un abrazo.

Arturo Cuadrado

1934-09-09
Carta de Azcoaga a Seoane. 1934
Madrid
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1934 en 09/09/1934


Madrid, 9 de septiembre de 1964

Luis Seoane
Montevideo 1985, piso 13, Dº 68
Buenos Aires:

Querido amigo:

Me debías carta, porque la mía última se cruzó con una nota que me enviaste, recogiendo un recorte sobre mi Spilimbergo. Y la echaba de menos. Te suponía, como me cuentas, trabajando como siempre, y en ese sentido te justificaba. Habiéndome alegrado profundamente tener noticias vuestras.
Antes de marchar a Ibiza, donde hemos pasado dos tercios de agosto, recibimos noticias de Lala, diciéndonos que os estabais pensando la vuelta... Creí que habíais prescindido de ella. Veo que sigue siendo un poco vuestro sueño. Aunque por lo que me cuentas, la cosa os marcha viento en popa... Sin embargo, ¡ese país...! Comprendo perfectamente que, día que pasa, día que la misma se os haga más problemática. Pensadlo. Porque ahí tenéis todo.., salvo lo que sólo España brinda. Y aquí, la cosa continúa como la dejaste. Salvo el bache de julio y agosto las galerías comienzan a desperezarse... Biosca no volvió a hablarme de la revista, antes y después de mi conferencia en su galería. Juana Mordó, evidentemente, inauguró hace tiempo su galería en Villanueva 7. Unos dicen que la va de maravilla... Otros, que como la mona. No ha hecho exposiciones sensacionales. Salvo la correspondiente de el Greco, que reunió previo anuncio periodístico en el que se solicitaban “muchachas para bailar flamenco” a la “afición folklórica de Madrid y alrededores” y a toda la pederastia –¡ay!– que le sigue... En el apartado artístico, fui nombrado otra vez jurado en Albacete... Pero como había que ir el 7, y nosotros llegamos de Ibiza el 5, puse un pretexto y me he zafado del compromiso...
Me alegra mucho lo que me cuentas de Laín y Millares. En este plano de cosas, anteanoche estrenó Jorge Grau una película titulada El espontáneo, bastante discreta. Se trata de un “director nueva ola”, de los que ya aviejan a Bardem y a Berlanga, que va a hacer inmediatamente el Acteon de Jorge Oteiza, que, como sabías, dejó la escultura por la cinematografía. Está con más barba y más nervioso que nunca...
La familia sigue viento en popa. Clara volvió de Londres donde ha estado un año. Veranea en Guadarrama y se dispone a ver si encuentra un puesto de traductora en Asuntos Exteriores. Isabel, que prepara su segundo de Sociología, estuvo un mes por Galicia, metida con algo que puede llamarse el “SUT” y ha venido enloquecida de tu tierra. Myriam se fue para Aragón donde ha pasado sus vacaciones, y llega mañana mismo. Y Rafaelillo prepara su tercero para hacer cuarto y quinto el año que viene y ponerse al día. Está altísimo, ha engranado en lo que podríamos llamar “la cultura” y me tiene algo más contento. (Descansó en Benidorm).
María tira con sus “ñañas”. Siempre se queja de los pies o del hígado. Pero eso ya es algo domésticamente habitual. Ha vuelto estupendamente de las vacaciones, donde no hicimos sino descansar. Por mi parte, descansar y curarme de una extraña depresión que sufrí desde mediados de junio a finales de julio... ¡Los viajes, los reajustes, los problemas..! Para qué ampliarte ciertas panorámicas.
De Dieste, metido en su rincón, no sé una palabra. De Varela, tampoco. (Estuvo aquí su cuñada Betti y me contó las últimas novedades). Cuadrado me envió su último libro de versos. Mediante Gustavo Soler y el almirante Penas, que andan por ésta arreglando un problema argentino de barcos.
Los últimos profesionales argentinos llegados por estos pagos han sido Celia Zaragoza, Haydée Barroso, Julia Prilutzsky y César Tiempo. Éste, concretamente, llegó a Bélgica ayer. No creo que estos dos últimos anden por España decididos a conectar con el Perón viajero. Pero es claro que no hablen de otra cosa que del decidido viaje de vuestro expresidente. Según mis informes, el pundonoroso ejército argentino ha dado el sí para la vuelta. En vista de que Thomas Mann, agente especial para Latinoamérica de los EE.UU. tiene mucho interés de oponer la rutilante figura del marido de Eva, a la cada vez más arrolladora de Fidel Castro.
Por mi parte, sigo esperando que TAURUS dé mi libro de versos y hago para la misma editorial una pequeña cosa que se titulará Dibujantes de Madrid. Una revista técnica particular me ha encargado una larga serie de notas sobre cuadros marítimos, que me proporcionará buenas pesetillas. De Italia, me vino una proposición importante de Ansa, que desprecié porque no tengo gana de viajar por otros lugares que no sean los españoles. Después de una conferencia que di sobre la novela en Melilla, preparo las que este invierno daré en Poitiers, Valencia, Badajoz, etc., etc. Mientras continúo con mi diario, mis versos, bien que un poco “degonflado” respecto a lo creativo. La Editorial me quita todo entusiasmo, pues sigue el asunto viento en popa, me afianzo en ella, pero pierdo los días que es un gusto.
El teatro comenzó con un estreno de Mihura y una cosa de Marceau, mucho peor que El huevo y La sopa boba. Murió tristísimamente Blanca Tapia, el amor clandestino de Casona, y la enterraremos un grupo de íntimos hace unos treinta días. El dramaturgo estrena por provincias su abrillantado Quevedo y se dispone a que ello ocurra próximamente en Madrid. Ionesco será la novedad del María Guerrero cuando se abra y Tirso de Molina en El Español. Estivo por aquí Luisa Vehil y su troupe. El Ollantay que pusieron, es más aburrido que Marquina. Y...
Del asunto de mi piso, aunque te parezca horrible, siguen sin darme la menor noticia Feinsilberg y Perla. Yo no puedo hacer nada. Pero... Si vieras a Feinsilberg, a ver si sacas algo en claro. No sabes cómo te agradecería alguna noticia.
¡Qué pena que se haya muerto la mujer de Girri! Los golpes siempre vienen seguidos: primero, el lío en que nuestro amigo se vio envuelto. Luego, la muerte de una chica tan simpática y tan joven. Otra cosa es la pelea Marcos Victoria-Romualdo Brughetti, sobre que si este hizo o no hizo “circo temporal” por lo visto de Buenos Aires.
Como me dices que trabajas con Arranz, da muchos recuerdos al madrileño. Y dile que lo esperaba por aquí este verano. Me dijo que andaba gestionando un viaje. Pero por lo visto no se le ha logrado. Dile que hemos descubierto unos “refugios” en Fuencarral y Hortaleza, donde se come un cordero sensacional, de ese que no trastorna el estómago.
Estuvieron mis hermanos de Copenhague. Pasaron unos días, pues aceptaban una invitación de amigos portugueses. Los eslavos hace tiempo que no dicen nada. Tenían mucha relación con mi hija Clara. Pero desde que esta se ha venido, nada hemos sabido. (Por cierto, hablando de Londres: Salazar Chapela interesaba noticias a mi gemela sobre el diálogo Perón-Johnson, etc. Nos quedamos de una pieza).
Anoche, vi en el Gijón a Marcial Suárez. Pidió la excedencia en Radio Madrid. Y trabaja en la sucursal de Codex en Madrid. Este asunto lo lleva el sobrino de Aguilar.
De Alberti, tengo noticias indirectas. Ya tiene un piso en Roma y otro en el campo. Va a publicar Doce sonetos romanos a todo lujo. Y Mondadori da una “choix" de sus cosas. No recibe dinero de la Argentina, según contó a Penagos. Y anda un poco preocupado.
Me dijeron que venía Castagnino por estos pagos. Aún, que yo sepa, no ha dado señales de vida.
Sin otra cosa de particular y creyendo haber cumplido como corresponsal, todo nuestro cariño para Maruja y un gran abrazo para ti de tu siempre amigo

Enrique Azcoaga

Pasó por aquí el hijo de María Teresa. Hace meses que no pruebo el tabaco. Traduje a Verlaine para Edaf y con este dinero veranearemos.

1936-00-00
Carta de Martínez López a Paz Andrade. 1936
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Martínez López a Paz Andrade. 1936 en 00/00/1936

Santiago [1936]


Meu amigo Valentín:

Rescebín a tua. Pareceme moi ben que te ocupes de duas das persoas mais siñificativas do noso dazanove grande e sin estudar ainda. Tuvestes sorte en dirixirte a min en precura de datos pois e probable que che poda facilitar datos que eu soio poseo. Pol-o depronto ahi che van de Faraldo o que atopei no meu arquiviño caseiro. O expediente e firma e... todo esta inédito (podese decir asi pois os artigos periodísticos...). Pero ó que me referia denantes era ó periodico (descúbrete) El Porvenir do que son o único poseedor, que llo teño prestado a D. Salvador e que tan pronto como veña este de Madride (o sábado ou domingo) che mandarei, sempre que me des a tua mais valorada palabra de honor de que mo coidaras (os nos que se publicaron teñoos todos) como si fora eu mesmo ou ainda millor. De Aguirre teño tamén Corona funebre a Aurelio Aguirre feita pol-os poetas e escritores da epoca –Rosalía, Pondal, etc- que da moitos datos da vida de il... Dime si a tes, e si non mándocha. Teño tamén (e me parez que duplicadas) a sua coleccion de poesías (faltan un ou dous pliegos).
De Faraldo e Aguirre fala bastante Murguía nós Precursores, Bibl. Gallega da Cruña de M. Salazar, T. I (si non o tes mándocho eu que o teño). Tettamanci en Hª de la Revolución Gallega de 1846, e Carré nunha das suas obras (non me acordo agora cal é) de Literatura Gallega (Me parece que a hai no C. Mercantil de Vigo).
De Aguirre hai un artigo publicado na Ilustración Gallega y Asturiana (tes esta obra completa na redacción do P. Gallego no despacho de Angulo na librería abaixo, en rustica e postos verdes de papel) e outro que me parece unha tonteria pero que tes que mirar por si acaso na [ilexible] de N. Correal.
De Faraldo, debes escribir a Betanzos ao cura que che mande a p. de nascimento e che poña en comunicación cos descendentes (constame que os hai e un deles e o autor do artigo do Compostelano) que che pode dar moitos datos. Si atopo algo mais xa cho direi pero coido que como o teu traballo mais ben que un traballo erudito será unha visión do noso dazanove a traves de Faraldo, Aguirre e Añón pode ser que te abonde co istes datos.
Non che convirian datos do ambente cultural e político de Galicia nos anos de estes homes? Podes facer unha cousa bonita, bonita, de estampa integral da Galicia de aqueles anos. Si esto fas eu che podo proporcionar moitos datos por ser unha das miñas chifladuras o periodismo e a cultura do XIX.
Boeno, abonda. Xa me estou entusiasmando demais. Miña fonda e cordial embora pol-a tua conferencia en Madrid. Pareceume xunta coa de Otero (non sei se a deu pero sei de que vai falar) as cousas cousas serias, os unicas cousas finas de esa serie de conversas. Si escribes a Fernando dille... o que queiras pois non quero cair na cursilería de encargarte abrazos, recordos, etc.
O que si che ei de agradecer e que si podes te enteres de si certo desconto que das permanencias se nos facia todol-os meses para o Bibliotecario se reintegraron os catedraticos e si ese e o caso que fagan o favor de mandarme o meu. Esto pregoche o fagas con toda a diplomacia diplomática de un embaixador italiano.
Non estou ainda en Boiro senon en Santiago e ainda estarei bastante tempo.
Espero as tuas novas

Ramón


Fte. De San Miguel, nº 1-2º, ou mais seguro

Seminario de Estudos Galegos

1937-08-24
Carta de Romero Brest a Seoane. 1937
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Romero Brest a Seoane. 1937 en 24/08/1937


Buenos Aires, agosto 24 de 1937

Señor Don Luis Seoane

Mi estimado amigo:

Hace unos días, recibí su magnífico cuaderno Trece estampas de la traición y si no le contesté antes expresándole cómo apreciaba el gesto cordial de ese recuerdo ha sido por una preocupación de la que recién acabo de librarme.
No conozco sus obras anteriores, así que me es imprescindible juzgarlo por lo que tengo ante mis ojos. Y me interesa sobremanera cómo entrevé usted una nueva realidad –que parece que quisiera empujarla para que se hiciera tangible– y con qué maestría y con qué vigor la expresa. Si pudiera expresarle una preferencia personal, le diría que me parece O camiño que aínda quedou la más lograda y la más hondamente emotiva.
Mención aparte –por cuanto tiene de expresivo y de amistoso– merecen los dibujos-dedicatoria de la primera página. Es extraordinario –se lo digo sin reticencias– cómo consigue una gran fuerza de expresión y de emotividad por una repetición rítmica de figuras en un caso y por una abigarrada composición de “monigotes” en el otro con un profundo sentido humano que lleva a la emoción. Éstos se los agradezco aún más efusivamente que el envío. Haga partícipe de esas líneas a nuestro común amigo, y colaborador suyo. Don Norberto Frontini.

Lo saluda afectuosamente su amigo

Jorge R. Brest

1938-01-03
Carta de Llonch a Frontini e Seoane. 1938
Nova York
Juncal
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Llonch a Frontini e Seoane. 1938 en 03/01/1938

J.B.LLONCH / 1835 – VIAMONTE -1835 / U.T. 44-24 49. Juncal.

Buenos Aires, enero 3 de 1938

Doctor
Norberto Frontini
Capital

Mi distinguido amigo:

Me place enviar a Ud. la revista Catalunya correspondiente al mes de diciembre p. pdo.
En el sumario de la misma he señalado aquello que a Ud. le puede interesar más.
Ruégole, que una vez le haya leído, me haga el obsequio de hacerlo conocer al simpático Dr. Seoane, de quien quiero hablar en esa publicación catalana, si Ud. me ayuda dándome algunos datos de su actuación política, así como algunas notas biográficas; y me manda, además, como me prometiera, aquellos magníficos dibujos que ví el día del banquete al Dr. Reyes.
Le anticipo las gracias y me repito de Ud. affmo. amigo y atto. s.s.

Juan B. Llonch

1938-01-05
Carta de Frontini a Seoane. 1938
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1938 en 05/01/1938

DRES. FRONTINI-ESPINOSA / LAVALLE 1312, 5º A / U. T. 38-MAYO 7512 / BUENOS AIRES.

Buenos Aires, 5 de enero de 1938

SEOANE:

Voyme a Chile. Parto el viernes a la mañana. Salud!
Te envío una carta del señor Llonch. Aquel señor a la vera de cuya esposa te sentaste en la comida a Alfonso Reyes. Te ruego vayas a verlo. Así se lo digo a él en carta que le escribo hoy remitiéndole un Cuaderno de las estampas [Trece estampas de la traición]. Es persona de sólida cultura y de gran simpatía. Ya ves como te recuerda. Le prometo en la carta a que me he referido prestarle el clise del dibujo tuyo a la Cantata de Reyes.
Por Teruel, nuevo Madrid, Salud!
Saludos al cónsul! (Los cónsules de España debían llevar casco de bronce y espadín de doble filo; y traje a la romana o a la irlandesa; jubón, etc. Qué bonitos! Imagínate al brillante amigo Garzón lanzando uno de sus trampolineados discursos con esa indumentaria!)
Porque no haces un dibujo de [José] Suárez en estado de película de marineros? Expresionismo, puro expresionismo! Es decir: la suerte del pez liberado del anzuelo y el ruido de las olas y el olor a mariscos.
Viva, Viva Dalí y la Mahonesa picasiana del sol poniente!

Frontini

[Manuscrito:] Al Sr. Sugu R. le cobré 50$, 25$ fueron a Parquez

1940-12-00
Carta de Baudizzone a Seoane e Cuadrado. 1940
La Paz
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baudizzone a Seoane e Cuadrado. 1940 en 00/12/1940

La Paz, XII-[19]40

Queridos Seoane, Cuadrado , Paredes , Suárez , Rossi :

Estamos en La Paz desde hace 2 días. Y desde hace 2 días la altura –3.600 metros– nos tiene con una jaqueca desesperada. Ayer intenté salir a dar una vuelta por esta ciudad que aún no conocemos. Cuando cruce la puerta del hotel, me sentía más o menos bien; media cuadra más allá tenía todas las tenazas del mundo prendidas en la nuca. Las calles suben y se empinan terriblemente; son una especie de tobogán con trampa: siempre, siempre, la subida al otro lado es más larga y más pronunciada. Apenas se da un par de pasos, el corazón empieza a protestar. Se siente—por primera vez lo hemos sentido Elena y yo– que el cuerpo no es más que un amasijo de órganos. Terminamos por darle razón a aquel lejano profesor de anatomía que pretendía hacernos creer que nuestro cuerpo era tal cual como ese mapa anatómico, con el corazón en rojo, las venas en azul cielo y el hígado en un rojo violáceo.
Aquí todo está supeditado a la “Naturaleza”. El hombre es un pobre diablo, apenas con maña suficiente como para ser antisemita, si conoce la excelencia de los judíos, o para intentar una sangría al bolsillo ajeno. Todo el mundo se mete, con el cuento de la Naturaleza, en lo que no les importa. Se llega al hotel: dos tipos le suplican a uno que no se bañe para nada: “usted sabrá que eso es muy malo: la altura...?” Si sales, otros cinco te exigen, con lágrimas en los ojos, que no camines porque es muy peligroso, que lo más sano es tomar un taxi: el de ellos, claro está. Si llevas sombrero, te dicen que no seas tonto porque perderás los rayos ultravioleta. Si sin sombrerista, “ojo con las lluvias tropicales”. Es tremendo: pero tienen razón, porque todo es aquí brutalmente natural. Hasta los coyas. Mientras viajábamos los veiamos en su tierra, en sus casas, en “su” ambiente, y eran una cosa seria y patética. Pero aquí, en la ciudad, son sencillamente ridículos: ¿Se imaginan Uds. una india, con 18 polleras, que usa sin cambiarse desde quien sabe cuantos años, desgreñada, etc., pues subir a un colectivo y decirle al chófer: “pare en la esquina”? O ese mismo indio desgreñado, sucio como un campeón, acercarse y “One peso if you fotografia mi” (+ o -) es decir, mangándote en lo que creen inglés...
A esta altura del viaje nos damos cuenta de cuanto queremos a nuestro Bs. Aires, donde todo es felizmente artificial y por ende, como diría D. Miguel, hecho con arte, es decir, con la mano del hombre.
Oh Bs. As., mi querida, vilipendiada ciudad de Bs. Aires! Con tus calles hermosas porque son llanas, iguales, chatas, llenas con el civilizado olor a nafta!
Abajo los volcanes; abajo los indios en las ciudades; abajo “los picos envejecidos”. Me c... en la Naturaleza!

Abrazos Baudi.

1941-01-12
Carta de Baudizzone a Seoane e Cuadrado. 1941
Cuzco
Nova York
Quilmes
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baudizzone a Seoane e Cuadrado. 1941 en 12/01/1941

Cuzco, 12 de enero [1941]

Seoane, Cuadrado, Suárez, Paredes

Aquí estamos ya hace unos 10 días, que no han bastado para agotar nuestro deleite. Pero cuanto nos hubiera gustado andar por estas calles con algunos de Uds. Ay Cuadrado, cuanto más linda sería esta ciudad maravillosa! Si supiese seguro que a eso de las doce me vendrías a buscar y caminaríamos hasta un cafetín en la Plaza de Armas! Cómo los quiero, amigos míos y cómo los extraño!
Pero abajo la morriña. Sobre todo que 20 días más y nos daremos unas gloriosas indigestiones de charla.
Hoy pasamos todo el día en Sacsayhuamán . Es una fortaleza–santuario (las ruinas, desde luego) que tienen un nombre espléndido: «Sáciate, halcón». Fuimos con algunos amigos que nos hemos hecho. Uno de ellos, especialmente, Roberto Latorre , que ya los conoce a todos Uds. tan bien como a mí. Le he cantado todas las canciones que aprendí de Uds. –especialmente las gallegas, Seoane– y se morirían de risa oyéndole mascullar el Ay, Carmela con una falta de oído solo comparable con la mía. Para que Uds. vayan adivinándole, les mando una cosita deliciosa que nos regaló a Elena y a mí. Desde luego que se ha comprometido a colaborar en Resol . Como esta hojita adjunta debe volver a mis manos, hago responsable a Seoane de su conservación. Si me la pierdes, te mato. Estábamos en que fuimos a Sacsayhuamán. Trepamos todo el día por los cerros, acariciando las piedras talladas en una forma extraordinaria: suavísimas, curvas, con una hendedura labrada en las junturas (en esta forma, perfil1) que permite al sol hacer unos juegos fantásticos de luz y sombra a medida que se va moviendo por el cielo. Y desde el morro de la montaña se ve, diminuta y clara como en una calcomanía, la ciudad del Cuzco. Cada rato pasan indios, policromados y silenciosos, arreando un par de burritos o una manadita de llamas orgullosas. Al llegar a la puerta del cerro, es decir, al divisar la ciudad, se paran un medio minuto y se descubren repitiendo ya sin sentido el viejo saludo del incanato, semiadoración, semireverencia: “Kosco, sumajllajta, etc.” que en castellano, según la traducción de Latorre, experto quechuista, quiere decir:
Kusco, ciudad hermosa
donde se come indolentemente
y se vive como en el paraíso
(cito de memoria).

Todo esto impregnado, rezuma de antigüedad. La callejuela por donde bajó Pizarro a la ciudad sigue exactamente lo mismo. El auto debe tocar largamente bocina para que los indios que están sentados en el suelo, tejiendo, hilando, tocando la quena, se levantan con la misma mirada sorprendida y temerosa con que habrán mirado los caballitos cansados y hambrientos de Pizarro. Y que grande que era España! Claro que los conquistadores destruyeron todo lo que pudieron—tal
como habían hecho los incas con la civilización de los amautas y estos con la civilización de los nazca –pero aprovecharon los restos en una forma encantadora.
La mitad de la ciudad tiene, hasta los 2 metros de altura, las paredes incaicas de esa altura para arriba, la estructura española: balcones labrados, aleros, techo de tejas. Esto hasta en las iglesias. Por ejemplo, el Intihuasi –templo del Sol forma los cimientos y buena parte de las naves–del convento e iglesia de Santo Domingo. En los claustros, sobre la piedra india, crece la pared de adobes encalados indebidamente cubierta de cuadros –escenas de santos claros– con inmensos marcos de más de 50 centímetros de ancho, labrados y dorados. Se ve por todas partes la mano pagana del indio –recién ahora hemos podido comprender la herencia del coloniaje– metiendo aún en las escenas más devotas un toque de tremendo paganismo que hoy los ojos descubren con cierto placer de venganza. Por ejemplo, en el Coro del Convento de San Francisco , compuesto por 60 figuras de Santos en sobrerrelieve, de madera, está cada santo sobre una peanita, también labrada, de la que surgen, en cada caso, frutos, hojas y torsos de mujer con los senos erectos y desafiantes. En el mismo coro están los retratos, enormes –de tres metros de alto por lo menos– de todos los obispos del Cuzco. Y la línea descendente de las caras parece idea de un pintor volteriano. El primero es el obispo Valverde , el acompañante de Pizarro. Tiene todos los atuendos episcopales: pero el pintor anónimo supo captar la esencia del obispo en su cara y en sus manos. Tiene unos ojos negros fijos en el espectador y una mandíbula ennegrecida por la barba a medio crecer; y en las manos tiene una cruz a la que sólo falta la continuación de una hoja de acero –que uno le agrega in mente necesariamente– para convertirse en una espada de cruzado. Mirando el cuadro, me acordé del obispo Turpín, el de la canción de Rolando , aquel que antes de Roncesvalles dio a los caballeros franceses, como penitencia por sus pecados, golpear y matar a los infieles. En cambio, el veintitantos, que es el actual... Mi juicio haría ruborizar a la estampilla y por lo tanto lo omito. Desgraciadamente, mucho ha desaparecido. Parte vendida, parte robada y parte destruida por los frailes. Hay iglesias enteras en las que se ha usado como leña los altares labrados a mano, del siglo 16 casi todos. Y reemplazados por altares estucados imitando mármol!
Los libros merecen un párrafo aparte en esta carta que ahora se me ocurre demasiado deshilvanada. En LA PAZ he hecho algunas compras fabulosas: Menéndez y Pelayo , por ej. (La poesía en la E. Media ) nuevo por 15 nacionales... Ante la pichincha agoté mi presupuesto para libros: y ahora lo siento. Aquí hay cosas fabulosas. Por ej., el sábado, en el mercado de indios, una india me vendió, guiñándole el ojo a su vecina por mi candidez de turista, una Summa Teologica deliciosamente encuadernada en pergamino, ed. 1605, por la fabulosa suma de 0,60 pesos peruanos, o sea, 35 centavos argentinos. Otro: un comerciante en antigüedades, al comprarle dos vasijas en 10 pesos me dio “de llapa” el Gil Blas de Santillana , primera ed. castellana (5 tms. 1805) con 40 grabados en acero que te van a enloquecer, Seoane. E via dicendo!
Termino la carta porque quiero reservarme el lugar restante para llenarlo de abrazos. Para Uds., para Maruja y Amparo y todo el resto de la galaica grey. Háganle llegar a Castelao y a su señora mis saludos y díganle que hace falta que venga por acá: hay pocos españoles, pero los pocos han vivido la Rep. y la guerra sólo de oídas. Nada ha llegado aquí y han escuchado con la boca abierta lo que han sabido por mí, vía Latorre. Ojalá puedas, Suárez, sacar algo de mis filmes. He visto cosas magníficas que intenté detener en la película.
ABRAZOS para2

Saludos al monstruito FARIAS!

1942-06-10
Carta de Freitas a Seoane. 1942
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Freitas a Seoane. 1942 en 10/06/1942


Buenos Aires, 10 de Junho-42

Meu querido Luis Seoane

Un abraço
Agradeço sua gentileza pelo envio de Eh! Toros. Sensibilisou-me o desenho dedicado a mim. Voce é uma criatura adorável! Os seus gravados têm um ar homorístico, uma delicadesa poética e humana difícil de se encontrar no género. Gosto de seu traço, de suas linhas. O desenho (contornos) –talvez porque tenha a vista acostumada as montanhas de meu país– calam mais em mim e sugere-me aspectos da minha infância nunca olvidados porém, às vezes, adormecidos. Agradeço-lhe o presente e espero breve ter o prazer de abraçá-lo.

Seu

Newton

Recomende-me ao Cuadrado e agradeça a gentileza do pessoal de Emecé, por me ter enviados tantos livros. Gostaria de receber Las pampas e Floresta.

No reverso no que figura a postdata hai tres esbozos a lápiz que aparecen enmarcados.

1944-01-25
Carta de Frontini a Seoane. 1944
Lima
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1944 en 25/01/1944

GRAN HOTEL BOLÍVAR / LIMA. PERÚ.

Lima, 25 de enero de 1944

Querido Seoane:

Te escribo dos líneas a la disparada antes de olvidar su propósito. [José Arnaldo] Sabogal tiene dos monografías requetebuenas para publicar. Una s/ Pancho Fierros. Lo que publicó en Cuadernos Americanos es apenas una puntita. Cabría bien en la colección que dirige Baudi [zzone]. Y me parece que bien vale la pena. No sé que [Antonio] Berni pueda hacer cosa mejor aunque la hiciera más erudita, pues Sabogal tiene el sentido de lo popular como ninguno en Perú. La otra es sobre las calabazas pintadas y talladas. Les encuentra raíz anterior a los cacharros indígenas, o sea que, se va más allá de la era cristiana. Tiene ambas totalmente preparadas con fotografías. Anoche hemos leído en rueda de amigos la de Pancho Fierro. Es sencillamente buena. Piensa en esto y comenta con Baudi. No le digo esto en carta a él porque había dispuesto decirte lo que sigue: te he conseguido algunas colaboraciones para Correo [Literario]. Una sobre títeres en el siglo XVII en Lima, muy bien documentada por Ella D. Temple, una mujer erudita de mucha investigación en archivos y bibliotecas de convento. Muy buena escritora. Ella seguiría colaborando en Correo, pues tiene mucho publicado y mucho inédito. Otro de Alvarado Sánchez sobre la poesía peruana. Otro de un tal Flores de Araoz1, un poco macaneador, pero que tiene muy buena documentación fotográfica y biográfica s/ Monvoisin. De modo que le pedí un artículo sobre el pintor que aquí ha dejado más de 30 cuadros. Voy igualmente a pedir unas maravillosas fotos sobre la ciudad de Trujillo para dedicarle una página. Por mi parte, a mi regreso te escribiré unas líneas sobre un muy hermosísimo fresco de Sabogal recientemente hecho. Entra con pie derecho magistralmente. Ya verás las fotos. Etc. Etc.
Sabogal escribirá un artículo sobre las calabazas o sobre otros temas populares. Voy a pedir a [Luis] Valcarcel –a quien ya hablé de esto– un artículo sobre los tejidos de Paracas. Haremos otras cosas como luego sabrás. Deben enviar ustedes la colección de Correo a librerías de aquí. Por lo pronto, podrían ponerse en comunicación con la Librería F. y E. Rosay. Av. Pierola 329 y 335. LIMA. Puedes aludir a mi nombre. Correo ha sido visto con mucha simpatía.
Escríbeme a Plaza San Martín nº 157 a las señas del Dr. Antenor Fernández Soler. Lima. Dime si publicaste la nota s/ Unamuno. Y hazme el favor de hacerme enviar un ejemplar por vía aérea a las señas referidas. Si ves a Horacio [Butler], dile que pronto le escribiré y que me he hinchado de hablarle de él a Valcárcel y que he dejado las cosas preparadas para que sea objeto de invitación. Conviene que le envíe enseguida uno de los ejemplares s/ cacharrería Mochica o Chaka. Yo le dije a Valcárcel que le escribiría a Horacio.
Bueno: sigo mañana a Trujillo distante 755 kil. de aquí. Luego a Cajamarca. Luego a Puerto Bolívar y de aquí en barco a Guayaquil para seguir en tren a Quito. Sudamérica es difícil de geografía. Pero algunos –los de muy lejos– no le tienen miedo hoy a esas menudencias de la tierra. Hay aquí según se dice como 50.000 custodiando las materias primas. Escribe. Un abrazo para ti, cariños a Maruja y saludos afectuosos para los compañeros

Frontini

[Manuscrito na marxe esquerda:] Pedí también un artículo s/ Julia Codesido. [¿Compré?] dos Pancho Fierros y muchas cosas más. Y un cuadro de Julia y una madera con el retrato de Pancho.

1 José Flores de Araoz figura como colaborador de Correo Literario

1944-08-09
Carta de Zani a Seoane. 1944
Punta del Este
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zani a Seoane. 1944 en 09/08/1944


Punta del Este, 9 de Agosto de 1944

Señor Luis Seoane
Correo Literario
Presente

Querido amigo:

He aquí la prometida traducción del SANTIAGO de Claudel. Espero que la encuentre bien.
Al ocuparme de la traducción de Los Bestiarios de Montherlant, me ha dicho un amigo que existe ya una traducción admirable de la misma obra, al español, hecha por Pedro Salinas, publicada en Mundo Latino, de manera que me parecería un atrevimiento de mi parte querer hacer otra. Por otra parte, el hecho de estar ya publicada podría dificultar el aspecto legal de una edición actual. De manera que, si Vd. no dispone otra cosa, podríamos hacer algo que quizá tuviera inclusive más interés comercial: una antología española de Montherlant, escogiendo entre muchas de sus obras los fragmentos españoles que son numerosos y bellísimos. Lo he consultado con varias personas que en Montevideo se ocupan de estas cosas del arte y todas me han dicho que sería inclusive más necesario, pues sería muy útil condensar en un volumen los mejores temas de Montherlant que son de España.
Le ruego a Vd., pues, me comunique su decisión porque debo organizar mi trabajo en estos momentos y, de hacer esa traducción, me gustaría darle un lugar de preferencia por tratarse de su editorial.
Asimismo, le ruego me envíe, una vez utilizadas, las fotografías de cuadros de Figari que se reproducirán en Correo Literario, pues algunas de ellas no me pertenecen y habré de devolverlas a los hijo del pintor que son muy celosos de sus archivos. Escríbame Vd. pronto.
Guardo una impresión muy viva y cordial del ambiente de “Sagitario” y de mi encuentro con Vds. En todo lo que mi pobre capacidad pueda dar, me ofrezco a colaborar con tan viviente y fina empresa como la que Vds. prestigian.

Mis mejores saludos a Arturo Cuadrado, a Lorenzo Varela y a todos los amigos de allá. Para Vd., un fuerte apretón de manos y el afecto de su amiga verdadera.

Giselda Zani

Chalet “ESTE”
Punta del Este
R. O. del Uruguay

[Anexo.]
[Mecanografado con correccións manuscritas.]

Paul CLAUDELl
SANTIAGO

Es de noche. La escena está ocupada en toda su altura por una figura, gigantesca y toda sembrada de fuegos de Santiago, con las conchas de peregrino y el bastón diagonal. (Es sabido que el nombre de Santiago ha sido dado a veces a la constelación de Orión que visita por turnos uno y otro hemisferio).
Santiago.– Peregrino del Occidente, por mucho tiempo el mar, más profundo que mi bastón, me ha detenido sobre este torreón con cuatro paños de tierra maciza.
Sobre esa rosa Atlántica que en el extremo del continente primitivo cierra el vaso interior de Europa y cada noche, suprema vestal, se baña en la sangre del sol inmolado.
Y es aquí, sobre este muelle a medias sumergido, que yo he dormido por catorce siglos con el Cristo.
Hasta el día en que volví a ponerme en marcha ante la carabela de Colón.
Era yo quien sirgaba de él con un hilo de luz mientras un viento misterioso soplaba noche y día entre sus velas,
Hasta que en la ola negra pudo ver las largas trenzas rubiginosas de las ninfas ocultas que el marinero llama uva-del-trópico.
Y ahora en el cielo, sin salir más de España, monto mi guardia circular,
Ya sea que el pastor en la meseta de Castilla me verifique en la Biblia de la Noche entre la Virgen y el Dragón,
Ya sea que el vigía vuelva a encontrarme atrás de Tenerife hundido en el mar hasta los hombros.
Faro entre los dos mundos, aquellos que el abismo separa han de mirarme a mí para encontrarse.
En el cielo yo ocupo un excesivo espacio para que ojo ninguno se pueda equivocar,
Y, no obstante, este espacio es tan nulo como el corazón que late, como el pensamiento que entre tinieblas reaparece y desaparece.
En el seno de la Gran Agua que está a mis pies donde se reflejan mis conchas y cuyo sueño sin horas se siente chocar a la vez contra África y América.
Veo las estelas que hace dos almas que se huyen a un tiempo y se persiguen.
Uno de los bajeles enfila en línea recta hacia Marruecos;
El otro, contra corrientes ignoradas y adversos remolinos sólo con gran esfuerzo es capaz de guardar la dirección.
Un hombre, una mujer, ambos me contemplan y lloran.
Yo no os vendré a faltar.
Los felices, los hartos no me contemplan nunca. Es el dolor quien taladra en el mundo este gran agujero a través del cual está plantado mi semáforo.
Cuando la tierra sólo sirve para separaros, es en el cielo donde encontraréis vuestras raíces.
Todos los muros que separan a vuestros corazones no impiden que existáis al mismo tiempo.
Me volvéis a encontrar como un punto de referencia. Vuestros dos movimientos en mí se unen al mío que es eterno.
Cuando desaparezca, a vuestros ojos, ha de ser para irme al otro lado del mundo para de allí traeros nuevas, y pronto estoy de nuevo con vosotros para todo el invierno.
Pues aunque tenga aspecto inmóvil, no escapo ni un momento a este circular éxtasis en que estoy abismado.
Levantad hacia mí los ojos, hijos míos, hacia mí, el Gran Apóstol del Firmamento, que existo en este estado de transporte.

(De El Chapín de Raso, Segunda Jornada, Escena VI.)
Tradujo Gisela ZANI

1944-09-07
Carta de Zani a Seoane. 1944
Punta del Este
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zani a Seoane. 1944 en 07/09/1944

Chalet “ESTE”
Punta del Este
7 de Setiembre de 1944

Sr. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido amigo:

Gracias a Vd., a Cuadrado y a Varela por la pulcra presentación de mi nota sobre Figari. Ha tenido mucho eco en Montevideo, adonde fui para la inauguración del Salón Nacional y para ver la exposición de Carlos F. Saez cuya reseña adjunto. El día de la inauguración mucha gente de arte y de letras me felicitó por la nota, y me dijo lo que todos estimaban a Correo Literario. El periódico de Vds. se difunde extraordinariamente en Montevideo. ¡Qué siga haciéndolo cada vez más!
Lo que Vds. ignoran es lo molesta que soy una vez que la gente me deja entrar en su casa. Ya ve Vd. que enseguida reincido. Pero esta nota vale la pena darla –no por mí, gacetilla de cuadros, –sino porque hace tiempo que se le debe un homenaje a este gran pintor nuestro, muerto en la adolescencia al comienzo del siglo y que poco conocido es por el gran público. Le envío también algunas reproducciones de obras suyas.
Por favor, amigo: no deje de enviarme las fotos de los cuadros de Figari. Ya le expliqué a Vd. por cuales razones las necesitaba. Lo mismo las de Saez una vez usadas. Y no olvide contestarme algo sobre el proyecto de Montherland, para disponer de mi tiempo.

Saludos muy verdaderos a todos los camarada y a Vd. la amistad sincera de

Giselda Zani

No reverso da carta hai un debuxo a lápiz probablemente de Luis Seoane

1944-09-22
Carta de Cuadrado a Seoane. 1944
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Seoane. 1944 en 22/09/1944

22 setiembre 1944

Amigo Seoane:

Aquí estoy a la sombra y sol de un hermoso nombre, entre montañas y ríos, cielo abierto y grises distintos, como si encontrase en la Plaza del Hospital de Compostela...
Eso de “todos los deportes” me tiene sumido en la mayor vergüenza, ya que mi condición deportiva está sujeta a los estrictos postulados de la agilidad del dominó.
He visto caballos hambrientos; dos magníficos burros y niños tristes, con esa tristeza de la incompatibilidad del hombre con el campo. Los niños alegres están con “calefacción”, “baño privado”, “mantequilla”... ¡Por todo eso estamos en el destierro!
Aquí pintarías bien. La luz es magnífica. Te escribo con sol desde las 7 de la mañana. Los días no terminan nunca, como si al fin hubiese encontrado el tiempo en América.
Estoy feliz: encontré amigos (Puceiro está en Buenos Aires), encontré lectores de Correo Literario y encontré con María Julia una paz precisa para mis cansados y asfixiados nervios.
Saludos a tus padres, a tu hermano, a Maruja.
María Julia que, ella envía, tiene te manda unos saludos.

Un abrazo

Cuadrado

1945-03-23
Carta de Torrallardona a Seoane. 1945
Nova York
San Salvador de Jujuy
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Torrallardona a Seoane. 1945 en 23/03/1945


23-3-45

Estimado Seoane:

Te escribo desechando ya la esperanza de que me contestes. Te mando por encomienda una acuarela para vos y tu mujer. Te adjunto giro por valor de $2.000 que me harás el favor de hacerlo efectivo y, con ese dinero, le haces poner marco y vidrio a la acuarela. Según yo creo, le quedaría bien una varilla de 3 a 4 centímetros de ancho, color oro viejo. La acuarela montada en un paspartú que va en los lados de 8 centímetros por 9 cent. abajo. Ej: [debuxo modelo para enmarcar]
Me gustaría la exhibieras en el salón de otoño o en el de acuarelistas. El salón de otoño debe ser ahora, pronto.
Te adjunto, también, 12 dibujos a pluma, que son de la serie del que tú tienes, para que, si te parece bien, me los publiques en Correo literario. Y me los mandas después porque quiero pintar estos asuntos en grande.
Estoy trabajando mucho, espero este año hacer muchas cosas. Si tú me puedes dar alguna noticia de lo que está haciendo Luis Seoane te lo agradecería.
Bueno, Luis, espero que estarán Uds. bien, y tú, trabajando bien.

Muchos cariños de Matilde para Maruja y tú recibe un apretón de manos del argentino-catalán.

Torrallardona

JUJUY
AV. FASCIO 828

1945-06-25
Carta de Molinari a Seoane. 1945
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Molinari a Seoane. 1945 en 25/06/1945


Buenos Aires, 25 de junio de 1945

Mi buen amigo Seoane:

Varias veces he pasado por Nova para saludarle. Me dicen que Ud. se marcha para el Uruguay, que nos deja.
Ya veo que me pierdo la herencia del lindo cuadro suyo, de Correo Literario.
¡Cuánto le vamos a extrañar!
Le ruego, si puede, dé en el período la noticia de mi nuevo libro: EL HUÉSPED Y LA MELANCOLÍA. Próximo por cierto.
Un día de estos, andaré por allí; déjeme envuelto el libro que le presté hace tiempo, por si no lo encuentro, me lo entregan los empleados.

Como siempre, reciba el afecto de su buen amigo.

Ricardo E. Molinari


1945-07-11
Carta de Rocha a Freitas e Seoane. 1945
Rio de Janeiro
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rocha a Freitas e Seoane. 1945 en 11/07/1945


Río, 11-7-45

Meu caro Newton Freitas1

Somente agora resolvi escrever-lhe. Há muito penso nisto, acredite. Mas esperava que fossem publicados os dois trabalhos que remeti, e que viesse de você alguma conversa ao respeito. Uma explicação de como deveria realmente ser feito.
Ante-ontem recebi três números do Correo. Bons, e darei uma notícia delas, especialmente do que traz as homenagens ao nosso imenso Mário de Andrade. Vou transcrever um trecho do artigo daquele cidadão que fala na carta que Mário mandou a você, e a censura “colheu”. Darei todas as notícias de edições novas daí. Mando depois exemplares de revista pra você mostrar aos editores e se interessar em que eles me mandem os livros.
Não sei se o trabalho que mandei está bem feito. Se é assim mesmo que deve ser. Me escreva indicando o que você acha que eu deva fazer. Quanto ao noticiário no Panorama literario do Vamos ler, dos livros argentinos, seria bom que isso interessasse aos editores daí. Enfim, acredito que você fará o que possa, pra que tudo caminhe direitinho.
Me interessei em publicar um capítulo do seu livro de ensaios, na revista. Como lhe prometi, era intenção minha, logo saísse o livro, fazer uma crónica pra sair com seu retrato. Falei como o Chico Barbosa sobre o assunto, lhe disse que você esperava meu artigo, etc. Garantiu-me o Chico que me mandaria o livro. Porém até hoje, dia 11 do mês de julho do ano 1945! Tenho pensado em ir a livraria e comprar o livro, você merece o gasto. Mas o medo de chegar o da editora, me tem feito adiar. Acabo comprando se o Barbosa não me mandar. Não o tenho encontrado. Se isso acontece, falo a ele. Acho que não fizeram uma distribuição que permitisse uma boa publicidade. O Zelio é horrível nesse negócio de desinteresse pelas edições. Nem sei como ele manda os livros para os livreiros. Gostaria que o freguês fosse directamente à editora Zelio Valverde comprar o último livro. Edita mal e distribui mal. Agora pergunto, como faria o Mário de Andrade: “Que é que se há de fazer?”. Ainda não entendo como você entregou seu livro àquela gente. Enfim, a capa está interessante, o que indica ter sido “ideia” sua, e não do editor.
Vai este trabalho, Newton: uma crónica sobre o nosso muito doido Rubem Braga, e as noticiasinhas de algum interesse. Tudo aqui é política. Ou quase tudo. Falta você pra “orientar”. Mande umas palavrinhas.

Manda um grande abraço pra você o

Hildon Rocha

1 Carta de Hildon Rocha a Newton Freitas que posteriormente foi remitida a Luis Seoane, pero non sabemos data certa de reenvío.

1945-07-13
Carta de Molinari a Seoane. 1945
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Molinari a Seoane. 1945 en 13/07/1945


Bs. As., 13-VII-945

Amigo Seoane:

Le voy a transcribir unos párrafos de una carta de Alfonso de Sayons desde New York:
“Les mandaré a los del Correo Literario en estos días una crónica bien detallada de lo que ha sido la temporada de Broadway de 1944-1945. Creo que eso interesará vivamente en Bs. As. Le puedo mandar una sobre una muestra magnífica que hay ahora sobre Kandinsky y la pintura no objetiva”.
“Por favor, que me manden Correo Literario desde Enero (fines) que no lo he visto y me interesaría enormemente. Dígales que lo manden a la librería Wittenborn & Co. 38 East 57th Street. Allí compro Cuadernos Americanos y Hijo Pródigo. Allí he visto La Torre de Hércules y los dibujos de Seoane. Los han elogiado mucho”.
“Que me escriban diciéndome lo que les interesa a los de Correo Literario”.
Bueno, cumplo con el encargo de mi amigo Alfonso de Sayons, cuya dirección es la siguiente:
Hotel Brevoort
Fifth Avenue
At Eight Street
New York 3. N.Y.
He pasado a buscar el libro que le presté hace dos años y todavía no me lo ha dejado para que yo lo retire en cualquier momento.

Hasta cualquier momento.

Ricardo E. Molinari

1945-10-31
Carta de Cáceres a Seoane. 1945
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cáceres a Seoane. 1945 en 31/10/1945


Octubre 31

Luis Seoane, querido amigo:

Pocas líneas para decirle lo siguiente: Anoche hablé con los “Amigos del Arte” y les dije con cuánto ardor deseábamos Enrique y nosotros que vd. expusiese en Montevideo. Se mostraron entusiasmados con la idea, muy en particular, Adolfo Pastor. Me comprometí a escribirle a vd. enseguida para invitarlo en nombre de ellos, y para pedirle me conteste en cuanto pueda, si está dispuesto y si cree poder resolver todos los trámites necesarios como para exponer allá por el 24 o 25 de Noviembre, pues antes se hará la de Basaldía (desde el 8 al 23, más o menos). La suya sería la última Muestra de este año; pues iba a exponer un señor de Argentina, cuyo nombre no recuerdo y por inconvenientes que tampoco recuerdo no expondrá ya este año.
Comuníqueme, Luis, en cuanto pueda. Pastor le pide que exponga óleos, dibujos y grabados. Vd. dirá.

Saludos a todos los suyos, un abrazo a Maruja; saludos a los amigos comunes. Recuerdos de Cáceres. Y usted reciba la mano cordial de su muy amiga

Esther

¿Y la Antología? No puedo resistir a hacerle la pregunta.
Especiales saludos a Colmeiro –y que cada vez nos gusta más su paisaje.

A lápiz aparece escrito na cabeceira: ¿45?

1945-12-24
Carta de Zum Felde a Seoane. 1945
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zum Felde a Seoane. 1945 en 24/12/1945


Montevideo, Dic. 24 de 1945

Sr. Luis Seoane. Muy estimado amigo:

He cumplido el recado que me dio para Casal. El director de la más antigua y más perdurable revista que se publica en español (Alfar) me dijo que “como no...” que había entregado o iba a entregar a la librería La cruz del Sur de esta ciudad, las fotografías o fotograbados de pintores gallegos, para que las hicieran llegar a poder suyo, de acuerdo con su pedido y con muchísimo gusto. (La susodicha librería está, según él, en correspondencia constante con Vds.).
Hoy recibimos carta de Cuadrado, anunciando que el libro de Clara Silva aparecerá el día 26, o sea, pasado mañana. Agradecemos a Vd. una vez más, toda la amistosa voluntad que ha puesto, de su parte, en la publicación del libro.
Muy cordiales saludos para Cuadrado y Varela. Esperamos que Cuadrado ya se encuentre mejor. El amigo Enrique Dieste les manda un abrazo y un discurso.
Con fervientes votos porque el nuevo año traiga la realización de sus (y nuestras) más caras esperanzas españolas, –y felicidades personales para todos Vds., reciba un apretón de manos y la seguridad de que estamos aquí a sus gratas órdenes.

A. Zum Felde

1946-04-25
Carta de Cáceres a Seoane. 1946
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cáceres a Seoane. 1946 en 25/04/1946


Abril 25/46

Querido amigo Luis Seoane:

Recibí su carta y hablé enseguida con la presidenta de “Amigos del Arte”, la cual está encantada con que su Exposición sea en junio. En realidad, todos tenemos mucha alegría y entusiasmo y nos preparamos como para una verdadera fiesta. Esta fiesta sería completa si viniera Rafael a hablar de sus cuadros. ¡Influyan Vds., Luis y Maruja! Yo le telefoneé para pedírselo y decirle que “Amigos del Arte” lo invitaba; él me dijo que no sabe si podrá venir, y que su venida depende de la cantidad de trabajo que tenga en esos días. Confiemos en que todo se arreglará bien.
Escribí a Manteiga sobre el Concurso.
Estoy muy agradecida a toda la bondad de esa carta y muy emocionada con las líneas de Maruja, así como con el generoso ofrecimiento de casa. No sé cuándo iré a Bs. Aires, pues tengo aquí mucho trabajo, pero deseo mucho ver a todos ustedes y a mi Apóstol, cuyo solo anuncio me tiene muy feliz. No saben cuánto deseé tenerlo. Muchas gracias por tanta bondad.
Ahora perdone, Luis, que le hable de mi Antología; le ruego que Vd. pase a nuestro querido Cuadrado esto que le digo sobre ella. No le escribo a él porque sus abismales silencios me dan terror...
En La cruz del Sur se hizo una vidriera con los libros; quedaron resplandecientes. Su Tapa gusta muchísimo a todos. Pusimos además el paisaje grande de Colmeiro, el que nosotros tenemos. Aún está la vidriera y yo quisiera que estuviera siempre, pues es preciosa; tiene una alegría y una serenidad que maravillan. Dígaselo también a Colmeiro.
A Cuadrado que si es posible me envíe treinta ejemplares; que si se puede hacer precio para mí, bien; que si no se puede, me los envíe igual, que debo comprarlos para dar a algunas personas. Que en estos días haré la nota para la compra del Ministerio; no la he hecho porque el Ministro renunció en estos días. Que sólo está el libro en La cruz del Sur y que si el representante de aquí –Sr. Rovira– no se ha encargado de difundirlos =Yo lo llamé, pero no pude ponerme al habla con el Sr. Rovira.
Perdone, Luis, la incomodidad de estos encargues; me anima a hacerlos su gran cordialidad y el saber que Vd. se encuentra siempre con Cuadrado. Dele además un gran saludo en mi nombre. Recuerdos a todos los amigos. Recuerdos a su familia. No sabe cuánto gusto me dió hablar desde aquí con sus padres.
Reciban Vd. y Maruja un abrazo fraterno, con saludos afectuosos de Alfredo y Enrique.

Su muy fiel amiga que los quiere mucho.

Esther de Cáceres

1946-05-10
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1946
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1946 en 10/05/1946

Vigo, 10-mayo 1946
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires


Mi querido amigo:
Aunque hace tiempo que perdí el contacto personal contigo, no por eso dejé de tener frecuentes noticias tuyas. Ahora te escribo con un objetivo concreto. Se trata de lo siguiente:
Con esta misma fecha envío por correo aéreo, a la Federación de Sociedades Gallegas , un trabajo para el Concurso literario de octubre; según las condiciones que señalaron por medio de la prensa. El trabajo, titulado, Cos ollos do noso esprito , es una colección de breves ensayos literarios. Te agradecería, pues, que si te es factible enterarte de si ha llegado a poder de la entidad que organiza el concurso, me lo comuniques para mi tranquilidad.

Nada más por hoy. Afectuosos saludos a todos esos amigos, y tú recibe el cordial abrazo de siempre de Fernández del Riego


Firma: Francisco Fernández del Riego.


T/C: Progreso 29-5º izda.

1946-06-18
Carta de Brughetti a Seoane. 1946
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Brughetti a Seoane. 1946 en 18/06/1946


18-junio-46

Amigo Seoane:

Bien sé que el tiempo no le deja un instante más, lo acosa. Pero no quería que estas monografías dedicadas a mi padre salieran sin su necesario cuidado de ahí mi insistencia.
La monografía con prólogo de Mario Puccini llevará 34 ilustrac. en negro que le acompaño y 34 en color. El boceto ha sido entregado a Perrota, dos cuadros quedan para que Ud. indique el camino y un cuarto (le acompaño catálogo para que vea las medidas: ese cliché se le pedirá a la Revista Geográfica)
Todo el material para mi monografía (ensayos, bibliografía, exposiciones, etc.) ha sido entregado también a Perrota hoy.

Suyo afectuosamente

Brughetti

1946-06-27
Carta de Frontini a Seoane. 1946
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1946 en 27/06/1946

DR. NORBERTO FRONTINI / ABOGADO / BUENOS AIRES / LAVALLE 1314, 5º A / TELEF. 38-7512.

27 junio 1946

Sr. Luis Seoane
Bme. Mitre 3793, 20. p. F.
Ciudad.

Querido Seoane (ya ves, no te digo gordo!):

Es más difícil dar contigo que con la virgen del Pilar (existe aún alguna virgen de pila?). Pues a esto: tengo en mi poder una colaboración de Andrés Sabella, chileno, acerca de la cerámica de Miranda. Es cosa muy simpática. La quieres para Latitud, digo para Cabalgata? (me ha salido ese Latitud como un suspiro...). Además, te propongo los siguientes artículos míos (ya ves, estoy de vena).
1º El de la cúpula (para el lunes o martes: está bien?).
2º Los intríngulis acerca de Mony [Hermelo], sus recitaciones, viajes por esos mundos y lo que de ella dijeran ilustres poetas de esta banda americana y de la otra, o sea, de España.
3º Ocho o más estampas inéditas de Rodríguez Luna acerca de la España de los h. de p. con un comentario de este autor inédito.
4º Los “poemas” que escribió Polilla [Frontini hijo] en su puñetera vida pueril con unas acotaciones estilísticas y de otras envergaduras de este dicaz amigo tuyo.
Tú tienes la palabra y los insultos.
Y además: recibo en la fecha de esta esquela un proyectado libro del poeta chileno Undurraga. Quiero que le veas. Esto para la editorial. Y también para ella: tengo desde hace algún tiempo un libro que hace más de un año se llevó –digo los originales– el doctor Luis M. Baudizzone –padre de dos criaturas tiernas y ya aquerenciadas– de Oreste Plath –el mismo que escribe en una revista llamada de mal modo Cabalgata (está bastante bien por ser dirigida por extraños al país!...). Me gustaría saber qué piensan sus señorías, tú y el otro divo.
Quedas con la verbosidad que te caracteriza y también te estás quedando con el cuadro de Maside que me está dando una bronca de mil demonios.
Abur, chico, y que me contestes. Me voy a ver a ese Otelo que dicen que se da hoy por intermedio de un moro llamado Arata.

Saludos a la cónyuge y un abrazo pictórico para ti.

Norberto

Escribe Norberto A. Frontini.
(Dentro de algunos días tendré una buena noticia para la pintura argentina).

1946-09-24
Carta de Rossi a Seoane. 1946
Venecia
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rossi a Seoane. 1946 en 24/09/1946


Venecia, 24-9-1946

Querido Seoane:

Carrá ha publicado recientemente “Su vida”, es un libro interesantísimo como puedes imaginar porque Carrá es un batallador no sólo con los pinceles, sino también con la pluma.
Ha tenido ofrecimiento por una traducción española, pero yo –y él está muy conforme– le sugerí de no publicarlo en la España de Franco, sino ofrecerlo a un editor de libros de arte y de grandes méritos, como Merli. Te llegará el libro en octubre porque Carrá lo enviará con el señor Cardazzo, director propietario de la galería El Cavallino de Venecia, que viajará al Brasil en avión y desde allí lo enviará por correo a la Argentina. Deberías, mientras tanto, proponer el libro a Merli y contestar todo lo más rápido posible, especificando las condiciones, que serán las de siempre. Contéstame a mí o directamente a Carlo Carrá, Via Sandro Sandri, 2-Milano.
He visto el número cero de Cabalgata. Hermosísimo y hallado el título. Me suena una de esas magistrales trovatas de Dieste. Bueno, el material y seria y equilibrada la compaginación. Muchas gracias por la nota dedicada a mí y para la reclamación indirecta que hace Delia Garcés a la Divina Proporción.
En mi carta anterior dirigida a ti y Varela confirmaba el encuentro de un colaborador ideal para Cabalgata, especifícame las condiciones para que el compromiso sea más formal.
Te escribo de Venecia en donde estoy copiando detalle del Tintoretto de la Escuela de San Rocco. Esto es el compensio a la difícil vida italiana; todos los italianos pensaban emigrar, todos somos ya una colonia anglo-norteamericanos y el tratado de Paz no se firma nunca. Mejor la muerte que una agonía tan larga.
¿Y tú qué haces? Imagino que pintas, es lo único que puedes hacer. Venecia es hecha para pintar, y en otoño es maravillosa. Thomas Mann la define bien cuando dice que es “la más inverosímil de las ciudades”.

Un saludo y un abrazo a ti y Varela.
Saludos a los tuyos y a los Dieste.
Saludos a Merli.

A ROSSI

1946-10-26
Carta de Percivale a Seoane. 1946
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Percivale a Seoane. 1946 en 26/10/1946


Montevideo, octubre 26 de 1946

El Secretario de la Comisión Municipal de Cultura

Saluda con su mayor estima personal al artista amigo Seoane, le agradece su bello grabado coloreado Figura de leyenda, recibido en perfecto estado, y le comunica que las gestiones oficiales continúan sin dificultad. Con saludos especiales para los amigos Torrallardona, Cuadrado, Merli, etc., y le comunica que las fotos de la galería seguirán por correo aparte.

Con deseos de que su señora esposa se encuentre bien de salud.

Percivale

1947-01-20
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1947
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1947 en 20/01/1947

Buenos Aires, 20 de enero de 1947
Sr. D. Francisco Fernández del Riego
Vigo

Mi querido amigo:

Hace algún tiempo recibí una carta tuya en la que me pedías te comunicase si había llegado o no un trabajo tuyo para el concurso de la F. de Sociedades Gallegas. Esta carta tardé mucho tiempo en recibirla pues la habías dirigido a una dirección que hacía años que había dejado, de modo que esa carta enviada por tí en el mes de mayo llegó a mis manos aproximadamente en septiembre. Ahora puedo decirte que tu libro de ensayos ha sido premiado, así como la traducción de poetas ingleses enviada por Plácido Castro , de manera que si no pude contestar a tiempo, me adelanto en cambio a darte la enhorabuena, así como a Plácido, y no podéis tener idea de la alegría que eso nos causa a todos los que estamos aquí y os estimamos profundamente. Quisiera que esta correspondencia que comenzaste tu a entablar con esta carta peregrina que yo contesto hoy, se continuase entre nosotros, pues si bien hemos perdido el contacto personal hace muchos más años que los que uno desearía hubiesen pasado, hemos tenido noticias vuestras bastante a menudo a través de cartas escritas a amigos nuestros de aquí o de algún que otro viajero.
De nuestra vida os suponemos enterados por [Rodolfo] Prada . Hemos trabajado mucho, con suerte y sin ella, de cualquier manera, haciendo de todo, pero tratando en todo momento de hacer honor con nuestra conducta y labor a Galicia. [Arturo] Cuadrado y yo hemos fundado dos editoriales dedicadas a publicar en parte libros gallegos, idea que tuvimos que abandonar por falta de eco en la emigración, no sin antes publicar unos cincuenta libros que por lo menos quedarán y darán idea de nuestra permanencia en ésta. Yo publiqué algunos álbums de grabados en madera, litografías y dibujos e hice exposiciones de óleos aquí y en Montevideo con bastante éxito. Además llevo escrito unas cinco o seis monografías sobre dibujantes y grabadores europeos para editoriales de ésta. Todos trabajamos lo que podemos, es el único modo de ir matando la nostalgia que nos corroe y el deseo de regresar. Algún día, ahí en Vigo, o en Santiago como en otros años, hablaremos de todo, cuando todo sea ya recuerdo.

Por aquí pasaron algunos compañeros nuestros de Facultad a quienes no quise ver, por ejemplo, [Francisco] Romero Lema , que estuvo en ésta una temporada de paso para el Perú.

Tu carta constituyó un pequeño acontecimiento cuando la tuve en mis manos y a pesar de que te referías concretamente al envío de una obra tuya, ella fué leída por todos nosotros porque era algo así como la seguridad de vuestra amistad y ello nos causó a todos una gran alegría. Con ella tuvimos la certeza de que a pesar del tiempo nuestros amigos, que recordamos constantemente, no nos habían olvidado.
¿Cómo te va en la profesión? Yo siento enorme nostalgia de ella, pues había comenzado a trabajarla con relativa suerte y facilidad y creo que nunca más volveré a ejercerla.

¿Qué hacen todos los amigos comunes? Sé que Maside ha hecho una gran exposición en ésa y que Plácido está ahí. Cuéntame de todos ellos, yo no voy a escribirle a Plácido y a Maside hoy mismo, deseo mantener correspondencia con vosotros, saber de todos. Un libro de dibujos mío, Homenaje a la Torre de Hércules , que lleva un precioso prólogo de Dieste y que está dedicado a algunos amigos de ahí, acaba de ser seleccionado por el Instituto de Artes Gráficas de Nueva York de acuerdo con la Biblioteca Pierpont Morgan de la misma ciudad, como uno de los trescientos mejores libros publicados en el mundo entre los años 1935 a 1945. Creo que es el único libro escogido de España y América Latina. Me produjo esta noticia una gran alegría por tratarse de unos dibujos que yo hice como homenaje lejano a Galicia.
Esperando noticias tuyas y rogándote transmitas saludos mios a todos los amigos de ahí, tú recibe el fuerte abrazo de tu amigo:


Luis Seoane

M/dirección:
L. Seoane
Bartolomé Mitre 3793-Dto. F
Buenos Aires

1947-01-30
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1947
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1947 en 30/01/1947

Vigo 30-ene. 1947
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Ahora mismo acabo de recibir tu carta y no demoro ni un solo instante el contestarla. Puedes creer que me ha producido sincera emoción la lectura de tus afectuosas palabras. También nosotros somos fieles a una amistad que, a pesar de la distancia y el tiempo, no ha podido entibiarse.

Hice entrega de tu carta a Plácido, que quedó en responderte directamente. Ambos te agradecemos la felicitación por el premio que nos fué discernido en el concurso literario. Y a propósito, ¿no podrías enviarnos algún recorte de prensa con el fallo del Jurado?
También recibí una extensa y cariñosa carta de Prada, al que le escribiré dentro de unos días, adjuntándole, además, una Historia de la Literatura Gallega , a la que estoy dando remate. Dile que le agradezco muy de veras sus delicadezas, y que le hablaré con el mayor detalle posible sobre las cuestiones a que se refiere.

Sabía ya de tus trabajos intelectuales y artísticos por esas tierras, pero me ha sorprendido, con enorme alegría, la nueva que nos comunicas acerca de la selección hecha de tu libro de dibujos, Homenaje a la Torre de Hércules. De corazón te envío mi enhorabuena.
Por aquí nada de particular hay que advertirte. Todo sigue igual, monótonamente. Aquí estamos reunidos algunos de los viejos amigos, sincronizados con la marcha dinámica de Vigo. El estatismo de Santiago lo hemos casi olvidado. Allí voy, sin embargo, de vez en cuando. Pero pocos quedan de los antiguos tiempos universitarios. [Luís] Manteiga , en completo aislamiento, más introvertido que nunca. [Manuel] Alvarez González y [Domingo] García Sabell, consagrados de lleno a la profesión, y nada más. Maside reparte el año en temporadas, entre Santiago y Vigo. Trabaja mucho, en sus cuadros, pinta continuamente, y nada más. Plácido, padre por tercera vez, vive una vida de hogar, con especiales dedicaciones a la poesía, por la que se le despertó una profunda afición. Y yo, trabajando muchas horas al día, con escasos descansos que consagro a leer y escribir cuanto me es posible.

Hace unos días recibí una carta de 15 de noviembre, de José Núñez [Búa] . El retraso en la llegada fué largo, como observarás. Sin embargo, yo la contesté inmediatamente, accediendo gustosísimo a lo que me pedía. Caso de que aún no se halle en su poder la contestación, comunícaselo así.

A ver cuando te decides a venir por estas tierras. Te advierto que lo estamos deseando vivamente. Siempre es grato volver a encontrarse con los viejos amigos, y en esta ocasión con mayor motivo aún.

Bueno, y nada más. Cordiales abrazos para todos, y tú recibe el fuerte abrazo de siempre de

Del Riego

1947-02-02
Carta de Percivale a Seoane. 1947
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Percivale a Seoane. 1947 en 02/02/1947

Montevideo, febrero 2 de 1947

Señor Luis Seoane

Mi gran amigo:

He recibido su carta con la satisfacción de que dos obras suyas queden en nuestros Museos, y digo dos, pues dudo que la tercera pueda ser adquirida por ahora. En el día de ayer se ha enviado Moza, para que se le colocara bastidor, toda esta actividad se debe a nuestra buena amiga Elida que sabe estimar de verdad a los buenos amigos. He escrito a Merli sobre el envío de mi libro sobre el grabado de Picasso, que necesito para una nueva muestra del grabado. No me gusta nada su silencio.
He recomendado su obra a la Santa Estelle Mandel de los Estados Unidos, no sé si ha podido localizarlo, pues he dado la dirección de Cabalgata. La considero muy bien enterada y me parece lo mejor que nos ha enviado Norteamérica.
Escribiré a Torrallardona sobre la oportunidad de exponer aquí, cosa que considero posible, ya se trate de amigos del arte, el nuevo salón del Ateneo, etc. todo depende de cantidad.
La galería sigue siendo visitada por personas a allí, esto se debe a su generosidad. Sobre mi viaje a esa, sólo espero que pasen los calores que estamos pasando nosotros. (?)

Con saludos al amigo Cuadrado, Colmeiro, Torra, etc., reciba usted un abrazo de su amigo.

Percivale

1947-02-27
Carta de Otero Espasandín a Seoane e Varela. 1947
Nova York
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane e Varela. 1947 en 27/02/1947

Vidal, 1940, Departamento, 7
Buenos Aires, 27 de febrero de 1947

Camaradas Luis Seoane y Lorenzo Varela
CAPITAL

Amigos y camaradas:

Supe por Mima ayer que no estáis ya en CABALGATA. Y la noticia, aún sin saber si ello os beneficia o os perjudica, me sorprendió desagradablemente porque, preciándome de amigo vuestro y habiendo colaborado en CABALGATA por gestiones vuestras, no tuvisteis en cuenta ni mi condición de amigo ni la de camarada de trabajo.
Cierto que oí decir a Luis, delante de Dieste y de pasada, que el número pendiente de salida era el último que hacías. Pero esto, que puede bastar para Dieste, que no colaboró ni colabora en la revista, no basta para mí, colaborador asiduo desde el número cero inclusive sencillamente porque vosotros dos estabais allí.
No me interesaron ni me interesan –del mañana no puedo responder, a fuerza de sincero– los asuntos privados si no es en la medida en que benefician a los interesados; pero es el caso que, como resultado de vuestra despedida, para mí a la francesa, me encuentro en una situación incómoda y hasta ridícula: que se me pida material para una publicación con la que, aparte de un interés sumamente módico, sólo me ligaba vuestra amistosa mediación. Afortunadamente había presentado –a vosotros, como es natural– la renuncia de mi puesto en CABALGATA y sólo me encuentro allí en espera de ser reemplazado, lo que me pone a salvo de cualquier sospecha de deslealtad para con vosotros –si es que hay base para tal suposición que no lo sé–

Un amistoso abrazo a cada uno de

Otero Espasandín

1947-05-26
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1947
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1947 en 26/05/1947

Buenos Aires, 26 de Mayo de 1947
Sr. D. Francisco Fernández del Riego
VIGO


Mi querido amigo:

Recibí tu carta, que tardé en contestarla pensando, sobre todo, en darte alguna noticia concreta de tu libro. [Rodolfo] Prada me encomendó un presupuesto de su costo y de la gestión acerca de [Rafael] Dieste para el prólogo. Hice ambas cosas. Dieste no tiene inconveniente alguno para hacerlo y lo hará cuando se necesite, encantado. El costo en ésta ha subido muchísimo, hoy que se hacen en el país. Hasta hace poco tiempo, unos meses nada más el libro argentino costaba mucho menos. Pero este asunto he de hablarlo con Prada, cuando él regrese de el Perú adonde él marchó y por cuyo motivo retrasé esta carta. Por mi parte, en todo cuanto se refiere a su presentación, dibujos, etc…, lo haré con tanto gusto como puedes imaginarte. Tu libro me pareció estupendo y de gran utilidad, quizá te faltan algunos datos del exterior de Galicia, algunos de ellos, los que pueda, te enviaré yo las fichas. Para el concurso del Centro Gallego han llegado las copias que enviaste. También llegaron copias de trabajos de Martínez Barbeiro , Aquilino , Bouza Brey , y anuncia otro envío [Luis] Manteiga.

El Centro Gallego va a pedirte una colaboración para su revista Galicia . Desearía que la aceptases y que tratases, si fuese posible, sobre los pintores gallegos que residen ahí, [Carlos] Maside, [José Otero Abeledo] Laxeiro , Torres , Virgilio Blanco , [Urbano] Lugrís y algún otro nuevo que no conozcamos y que mantenga dignidad artística. A los otros, los que están fuera, puedes referirte de paso si quieres. Interesa desde luego, que con el artículo envíes fotografías en abundancia de la obra de ellos, cuatro o cinco, si es posible de cada uno.

Aquí toda la gente trabaja como puede, con gran nostalgia del regreso. Ah! te enviaré por correo aparte copia de los poemas en gallego de Dieste y Lorenzo Varela , hechos a manera de prólogo de dos álbumes míos, hace ya cierto tiempo, y que a mi juicio es de lo mejor que se escrito en gallego, en poesía, en estos últimos años. Ellos pueden servirte para tu fichero. Los álbumes titulados Muiñeira , litografías; y María Pita e tres retratos medievales de grabados en madera no puedo enviártelos porque no tengo ejemplares, se hicieron en ediciones reducidas de cuarenta y ochenta ejemplares respectivamente, que se vendieron entre gentes ajenas a nuestra colectividad. Lorenzo Varela, antes usaba otro nombre suyo, Jesús, es muy amigo de Fole , (¿qué es de Fole?) es de Monterroso, en Lugo y debe tener en la actualidad unos treinta años. Sus poemas en castellano están traducidos a diversos idiomas. Aquí publicó Torres de Amor y monografías sobre temas de arte. Ahora marcha a Estados Unidos. También marcha a ese país Otero Espasandín de jefe de la Sección de Lengua y Literatura castellana de una Universidad. Por mi parte estoy esperando poder hacer ese mismo viaje.

En cuanto a la constitución de la sociedad comercial con Núñez de que te hablé en otra carta, yo renuncio a toda participación, luego de pensarlo suficientemente. Desde luego estoy de acuerdo con Núñez y con la nueva empresa que creo necesaria. Pero algunos consideran a esta nueva empresa algo así como una deslealtad hacia Alfonso y aunque yo no estoy obligado a éste ni a nadie personalmente en ese terreno, como ocurre aquí, sino a la empresa como creo debe ser, no quiero aparecer en ese turbio juego comercial “perfectamente americano” que plantean éstos. Continuaré como siempre, sin retirarme, ¿entiendes? pero viendo como todas las oportunidades comerciales se pierden por discusiones infantiles y por falta de intensidad en el trabajo. Ya que tu eres abogado dime tu opinión. Te envié hace aproximadamente dos meses Homenaje a la Torre de Hércules, me gustaría conocer vuestra opinión. A Maside le he escrito una carta que no me contestó, también le envié algunos libros que no sé si le han llegado.

Tengo muchas ganas de regresar a esa, para estar con todos vosotros, para pintar, para poder volver a ver todo aquello que no nos importaba porque lo teníamos demasiado cerca de nuestra visita y de nuestras manos y que adquirió con el tiempo y la distancia todo su valor. Cuando regrese espero que será para no salir nunca más de ahí. Este año haré una nueva exposición en Buenos Aires y estoy bastante contento de mis últimas cosas, te enviaré algunas fotografías.
Contéstame pronto y con apretados abrazos para todos, tu recibe el fuerte abrazo de tu amigo de siempre:

Luis Seoane

1947-06-05
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1947
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1947 en 05/06/1947

Vigo 5-jun. 1947


Mi querido amigo:

Ayer recibí tu agradable carta, cuyo contenido me llenó de la satisfacción que tus noticias me causan siempre. Estoy satisfecho de los informes sobre la publicación de la Literatura. Espero que haciendo uso de tu bien probada diligencia, actives su impresión, cuanto te sea posible. Por lo demás, os agradezco vivísimamente, lo mismo a tí que a Rafael, la colaboración que vais a prestarle. Sé, por anticipado, que lo mismo el prólogo que las ilustraciones, estarán a mucha mayor altura que la calidad literaria del libro. Estoy impaciente por saber si ya está acordado el presupuesto, y si comenzó a imprimirse. Desde luego, sobradamente sé que habrá en el algunas omisiones como las que indicas. Pero ello es explicable, ya que no conozco ni los libros, ni los poemas a que te refieres. Te agradecería, pues, que vosotros mismos os encarguéis, no solamente de dirigir la impresión y de corregir las pruebas, sino también de cubrir las omisiones que haya, con una somera referencia en los oportunos capítulos, a las obras y a sus autores, ya que enviándome a mí las fichas, se perdería demasiado tiempo. Tengo absoluta confianza en vosotros, y por eso os encomiendo la labor, sin la menor reserva.

Ya sabía que mis copias habían llegado a tiempo para el Concurso literario del Centro Gallego. Sin embargo, no tenía la más ligera noticia de que presentasen trabajos los amigos de que me hablas. Ahora, al saberlo, tengo un fundado temor de que mi libro quede relegado a un lugar secundario, puesto que es probable no pueda competir en méritos con algunos de los otros. Por lo que respecta a la colaboración en la Revista de que me hablas, la prestaré con el máximo entusiasmo cuando me la soliciten, y en el sentido que me indicas. Y los trabajos, han de ser sólo artísticos, o también literarios? Además de los pintores de que me hablas, hay algunos jóvenes que comienzan a ofrecer interés. Entre ellos parece ser una promesa, en cierto sentido, Isaac Díaz Pardo –el hijo de Camilo– que hace poco expuso su obra en Vigo, y en octubre celebrará una exposición en Londres.

Aún no recibí la copia de los poemas que me anuncias, y que espero con gran interés. En cambio, hace unos días que llegó a mi poder el álbum de dibujos tuyo. Se lo enseñé a Maside, que esperaba encontrarse con el que le enviaste, en Santiago. A ambos, y a cuantos amigos se lo mostré, nos produjo una gratísima impresión. Hay cosas verdaderamente logradas, magníficas, y no sabes cuanto agradezco haberlas conocido. Muchas gracias, y desde luego, mi felicitación más sincera y admirada, por lo que entiendo un verdadero éxito artístico en tu prometedora carrera.

¿No podrías hacerme [un envío] con algunos de los libros que sobre Literatura Gallega se hayan publicado en Buenos Aires? Me interesaría mucho conocer lo que hubiese aparecido sobre el particular, pues ya sabes que me gusta estar al día en esas cuestiones.

Por aquí nada nuevo tengo que noticiarte. Maside se marchó hace unas fechas para Santiago, en donde acostumbra a pasar algunas temporadas durante el año. Fole que habitualmente vive en Lugo, hace ya bastante tiempo que está en Quiroga dedicado, al parecer, a cuestiones agrícolas con un amigo que tiene en ese pueblo una gran finca. Yo mantengo con él una relación relativamente frecuente por las afinidades literarias que nos unen. Aquilino Iglesia Alvariño sigue en Vilagarcía al frente de un Colegio, y muy metido en sí. Manteiga en Santiago haciendo una vida de completo aislamiento.

Quedo enterado de tu justificada actitud con respecto a la propuesta de Núñez [Búa]. Te advierto que yo me siento muchas veces descorazonado, ya que es mucho el trabajo que pesa sobre mí y las compensaciones no son como debieran.

Por carta que recibí de Prada, sé que vendrá a pasar una temporada con su familia. Lo deseo, por el gusto de saludarlo, y por hablar de muchas cosas que a los dos nos interesan.
Bueno, nada más por hoy. Confío en que te preocuparás del libro activando su publicación. Yo lo dejo todo a tu buena iniciativa.

Con afectuosos saludos a los amigos, recibe el cordial abrazo de siempre, de

F. del Riego

1947-06-23
Carta de Percivale a Seoane. 1947
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Percivale a Seoane. 1947 en 23/06/1947


Montevideo, junio 23 de 1947

Amigo Seoane.

El día 16 envié un giro postal con el número 16280 y por la cantidad de $ m/N.330.00, cuyo aviso debe haber recibido, pero que una carta de Colmeiro me hace suponer que no ha cobrado todavía.
La cantidad que le envío no supone de ningún modo el valor de la obra que usted me ha remitido, pues yo no me siento capacitado para poner precio a la obra de arte, pero como usted no me señalaba el precio y he consultado con el amigo Pastor ambos hemos seguido un poco las costumbres y posibilidades del comprador.
He mandado enmarcar su Mujer de leyenda y tengo el convencimiento de que ocupará un lugar dignísimo en mi colección.
Espero que me comunique cualquier inconveniente respecto a su cobro, para hacer las gestiones ante el correo de esta.

Sin otro particular, reciba un abrazo de su amigo, y saludos a los compañeros de esa.

Percivale

1947-11-26
Carta de Otero Pedrayo a Seoane. 1947
Ourense
Nova York
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Pedrayo a Seoane. 1947 en 26/11/1947

Orense, 26 dos Santos, 47
Sr. D. Luis Seoane.


Meu querido e lembrado:
Rubín por a cidá vella, considerei adispaciño e figuróuseme nova a casa de Cornide e súa conversa de dona feituquiza e rococó ca misia Santa María cada vez máis románica, máis mariñeira e galega. Hai obras que co tempo milloran e peneiradas de circunstancias fánse de millor trigo. As veces, sofren e fán sofrir por demais de sinceiridade i-expresión. Agora están erguendo grandes “bloques” e vaise equilibrando na curva a anomalía na gravedade producida por a casa Pastor. Estiven maxinando o desacreditado e fermoso poema estilo Hugo Fóscolo do Peñon das Ánimas, moimento funerario dos prerrománticos e seguín o parpadexo do sol nas cristaleiras da Mariña e seu asombro ó topar unha falla no teclado dos dedos da lus. Soio foi un viaxen de cumpridor. Penso no cerne do inverno voltar a Compostela, a Corme e Laxe, e a Coruña. A tal lumioso e falangueiro o outono que chega deica hoxe que non hai vagar pra escribir cousa algunha. Os moitos proieutos que fixen no barco debéronse deixar engaiolar por as sirenas.

Lembranzas nosas pra todos os amigos: Colmeiro , Dieste , Baltar , Cuadrado . Tiven carta de Otero . Moito pensamos, miña dona e mais eu, en Vdes. e n’aquil xantar. Doéndonos moito de non nos ter despedido da súa dona polos mil trafegos dos derradeiros días. En verdade, foron poucos, sobre todo pra xentes afeitas ó ritmo do vivir aldeán e de pronto botadas a outro. Escríbolle no meirande silencio, docemente alagada a ialma nas doces cromáticas da carballeira onde estiven por a tarde, inda me envolven â luz do quinqué. N’ista casa vivimos no dezanove. Moita compaña me fán os seus dibuxos. Sinto n’eles cousas deica iles case inéditas de Galiza. Tiven un sobresalto. Un dos bultos –onde viñan as millores cousas: libros, Vde., Colmeiro– foi parar a Génova. Voltóu sin perdas. Como lle dixen na outra, meu viaxe espertou na Galiza moito interés e ao tempo en outros un sentimento de estraneza. Queren formar unha biblioteca galega, de varias series hai por o visto xente de moitos cartos no asunto. Eu penso na xentil empresa de Vdes. Non sei escribir n’iste papel que protesta. Tén présa e engúrrase. Ademais con Vde. hai que ter conversación. Saúdos de entramos pra súa esposa, da miña pra Vde., e unha rexa aperta de seu amigo moi agradecido de sempre.

R. Otero Pedrayo

1948-00-00
Carta de Varela a Seoane. 1948
Punta del Este
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela a Seoane. 1948 en 00/00/1948

Punta del Este, 47-48

Querido Seoane:

Te has olvidado de las barbas asirias, de las barbas de Homero, de las barbas de Ticiano, de las barbas de los peregrinos y de los ermitaños, de las barbas de los grandes monjes cristianizadores de la tierra de Freitas y de otras tierras no menos caníbales. Olvidaste también que los pelos que le quedan a Shand en la quijada no llegan a formar barba de caballero, a no ser de industria, sino barbilla de perillán y por eso a la de Shand ha de llamársele, en puridad, perilla: de dónde aquello que dices de libidinoso.
Veo que todos vosotros, tersos barbilampiños, habéis reaccionado como niños teteros o mozuelos de lecturas rosadas y modernas, con asco de la viril y natural condición de la barba del hombre maduro, que no puede soportar la meliflua acción ridícula, coquetona y ajamonada de rapárselas cada mañana, acto depilatorio que no condice con la grandeza y dignidad de toda caballería. La mía es barba de vagabundo –no creo que sepas nada acerca de un vagabundo desde que entraste a la cofradía letrada con tal tema, aunque antes, cuando te limitabas a ser un honrado pintor, hiciste uno con barbas que daba envidia verlo. Otrosí: ni veraneante soy, porque no es verano, ni solitario porque estoy mal acompañado. Y, finalmente, no ría de mi bronquitis porque me ha comido, con sobresaltos, cerca de tres meses de mi incomparable, única, vida. Y aún hoy, estoy apenas saliendo de ella. Con blasfemias, maldiciones e injurias a la divinidad. Lo cierto es que llevo alrededor de cuatro meses sin poder hacer nada, tosiendo, arte en que ya soy maestro; sonándome, oficio más que desagradable, y, últimamente, mesándome las barbas, que dejé crecer para consolarme, ¡voto a Dios!
Estoy, pues, que reviento. Y otro tanto le deseo a este cochino mundo.
¿Cuándo sale tu libro? ¿Qué novedades hay en general? ¿Qué dicen nuestros enemigos? ¿Qué pasa con las editoriales?, ¿Hay traducciones?
Te daré las mías, por debajo del catarrón de castaño oscuro que me enmendó la vacancia, soledad y plan de trabajo. Adelanté mucho en inglés. Entiendo casi todo lo que hablan aunque yo apenas balbuceo media letra. Leo a Shaw y Thomas Hardy. Uno de estos días, comienzo con Shakespeare. He leído mucho entre ventosa y ventosa. Hice una conferencia sobre Picasso, en un momento desesperado económico, para la Universidad, que creo ha gustado demasiado. Y le ayudo a Estela en traducciones de inglés. Como ves, todas cosas mecánicas, pues no tengo alma para más. Ahora vendrán días de sol y espero retemplarme y hacer tu maldito prólogo, con el que sueño. Quiero hacerlo yo, pero no quiero causarte más retrasos. ¿Puedes esperar hasta fines de este mes? Si no, aunque me resentiré, desde luego, que lo haga otro menos aspirinado que yo, y caiga sobre él mi ira.
Barbudo me dice que nada puede hacer por ti ni por Estela y muy poco, aunque importante, por mí: Tengo contrato con Wisconsin para un curso de Introducción a la literatura española, con sueldo reducido hasta que me vean, pero en cátedra respetable y llena de honores y poco trabajo: una hora diaria. Lo cabrón de la situación es que con mi enfermedad no sé si perdí esta chamba: debía estar en Wisconsin a mediados de septiembre. Ya escribí a Barbudo y no sé si él podrá arreglar eso para que pueda yo llegar a mediados de curso. Saldría de Montevideo si todo marcha bien. Creo que tengo más posibilidades de torear al embajador yanqui aquí. Veremos. Ojalá salga. Una vez yo allí haré cuanto pueda, y creo que podré, por tu viaje.
Elida Core , que es, decisivamente, la virgen de los desamparados, me habló por teléfono. Dice que hay una imprenta, con ediciones en marcha, y con un capital de medio millón uruguayo. Dice que es buena gente (?). Dice que necesitan alguien que dé impulso a eso, con un plan, técnica, etc. Dice, y yo lo creo, que tú, aunque barbilampiño, serías el hombre indicado, el hombre fuerte de la situación. Dice que si tú me autorizas, cuando yo vaya a Montevideo –al recibir respuesta de Barbudo, para iniciar gestiones de visado–, podría actuar como plenipotenciario tuyo.
Envía, si quieres, pliego con instrucciones. Creo que estoy en condiciones de actuar bien porque nada, en principio, me interesa a mí personalmente. Piensa, por precio, etc.
Carlos Rodríguez Pintos, que es de la gente mejor que me he encontrado en América, está exaltado con vuestra Botella –cabrones, ya podríais enviar colección a estas señas, como suscritor–.
Bien: tiene un poema espléndido que daría la medida de un librito. Pastor tiene los bocetos hechos para ilustrarlo. Me pregunto si lo editaríais con dibujos de Pastor o tuyos. Ahora bien: Pastor sale pronto con una beca para Brasil. Y quieren saber pronto si lo editáis y si Pastor en ese caso sería el ilustrador. Por favor, contestadme pronto a esto que Rodríguez Pintos y Pastor son amigos por los que vale la pena olvidar mi mala conducta y escribirme a vuelta de correo.
Dame muchas noticias: políticas, literarias, etc. Estoy sin periódicos, y, además, con la idiotez de un enfermo, comienzo a tener ganas, ganas creativas, que revelan mi degeneración de saber qué pasa en Buenos Aires. ¿Merli?
Un abrazo a Cuadrado y que te pague, de su propio bolsillo, café y copa en la esquina de Nova. ¡De su bolsillo! Pero nada más que café y copa, que no quede sin dinero para mi pasaje. Saludos a Maruja.
Recuerdos Diestes, Espasandines, Girris y [escrito na marxe esquerda:] amigos. Y para ti, un barbazo.

Lorenzo

1948-01-01
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1948
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1948 en 01/01/1948


Waynesburg, 1 de enero de 1948

Queridos Maruja y Luis:

Acabo de regresar del colegio de recoger vuestra carta, que hemos leído en coro los tres al lado del árbol de navidad. En primer término, he de lamentar la pérdida de una carta muy extensa mía, acompañada de unas estupendas fotografías. Ahora comprendemos que ciertos amigos no nos hayan contestado algunas cartas. Tenía interés en mostrarte ciertos aspectos de la naturaleza de por aquí, y aprovechando la coyuntura de haberme regalado Alicia y Cuqui una máquina Kodak por mi cumpleaños, hice unas fotografías, algunas muy buenas, de los árboles de los alrededores, y de ellas os mandé algunas. Se perdieron en algún sitio, como el que tú indicas sin duda, y lo siento todavía más por vosotros que por nosotros, pues una carta nuestra debe ser lo mismo que una vuestra aquí para nosotros. Alicia ha estado un poco enferma y aún lo está como consecuencia de las preocupaciones por su familia en Londres y en España, y del mucho trabajo aquí con charla tras charla en clubs estudiantiles y de señoras. Esperamos que se restablezca pronto, sin embargo, para lo cual solemos hacer paseos bastante largos por los alrededores (a fin de que tome el aire fresco y se distraiga) aprovechando las breves vacaciones de Navidad y Año Nuevo. Hay paisajes nevados espléndidos por estos alrededores, y sobre todo hay unos colores en las vertientes de las colinas y en las cañadas que sorprenden al más acostumbrado a ver paisajes. ¡Verás que cosas te esperan al llegar aquí para pintar! Estoy seguro de que no te vas a saciar de rondar por los alrededores y de pintar y dibujar estos colosos del reino vegetal y este paisaje a la vez fuerte, de grande estructuras, (sobre todo contemplado desde una prominencia) y delicado. No sé cómo aparecerá en primavera y verano, pero en otoño e invierno dominan los tonos leonados, grises y violetas sobre una paleta ocre, sorda, cálida. Yo no soy pintor, por desgracia, pero en presencia de estos bosques y estas colinas, regatos, ríos, cañadas y hasta perspectivas urbanas, me desespero de no serlo y me acuerdo de ti y de Colmeiro no sé si con rabia de no teneros aquí y poder haceros felices o de que el mundo sea tan angosto, tan mezquino y estúpido como para cerrarle las puertas al genio.
He recibido el libro de Colmeiro publicado en Botella al mar, y no puedo menos de felicitaros a los dos, no sólo por haber hecho un libro único a mi modo de entender, sino por esa leal y recíproca admiración que entre ambos existe. No creo que sea necesario hacéroslo ver, pero me permitiréis confesaros cuán hermoso me parece ese gesto de recíproca admiración, tan poco frecuente en todos los momentos entre artistas. Deseo con toda mi alma que este espíritu de colaboración se mantenga siempre entre todos nosotros; que empecemos por superar fuera de España esos rencores, celos, envidias y pobreterías que han arruinado a nuestra patria y nos tienen perdidos por el mundo. Te agradezco muy de veras el obsequio del libro de Hurtado y Palencia; pero no quiero que gastes un centavo más: me remuerde la conciencia que viviendo en esas condiciones en que vosotros vivís, me hagas obsequios de esta clase. Por mi parte, voy a ponerme en contacto con el Museo de Bellas Artes de Nueva York para obtener reproducciones de cuadros; veré cuanto cuestan, cómo son y demás detalles, y te mandaré las que pueda a ver si llegan a tus manos, de lo que, por cuanto me dices, no estoy muy seguro. Estoy esperando la ocasión de ir a Pittsburg y ver el museo de la Carnegie y hablar, si es posible, con el director; el otro día estábamos en camino en el coche de unos amigos, pero Alicia se mareó como consecuencia de su malestar general, y tuvimos que quedarnos en una ciudad intermedia llamada Washington, mucho menor, pero aún así de la talla de La Coruña, salvo el mar. Aún no pude ponerme en contacto con el amigo Torrallardona, Abel Hornos; no sé si le escribiré hoy o mañana mismo. ¿Cómo están Torra, Castañino, Urruchúa, etc? Di a Colmeiro que le escribiremos pronto dándole las gracias; cuando tu libro llegue, te lo comunicaré también. En cuanto cobre, giraré a Trélles el importe de tres libros que me envió. Repítele a Cuadrado que me envíe algún libro de los que publique. ¿Cuándo sale el suyo? ¿Cómo va el tuyo de leyendas? Mucho me gustaría ver tus cosas últimas y poder darte mi parecer sobre ellas. No dejes de dibujar y usar y hasta abusar, si es necesario, de la acuarela. Creo que es un camino de mucho porvenir para ti, sobre todo si vienes a ésta: puede ser que no entiendan tus cuadros fácilmente, pero tus acuarelas te abrirán el camino en el acto. Hazme caso. Una exposición de acuarelas de por aquí te asegura dos años de vida y te acredita inmediatamente. Un abrazo muy, muy grande de los tres para los dos y muchos recuerdos a vuestros padres y comunes amigos.

Espasandín

[Carta manuscrita]

Queridos Maruja y Luis:

¡Qué rabia que se perdió aquella carta nuestra con las fotografías! Creo que lo mejor es certificarlas todas.
Mucho os recordamos, especialmente en nuestros paseos entre la nieve. El otro día anduvimos largo y tendido por una carreterita nevada, en zig-zag, salpicada de granjas con campiñas y caballos, y por donde jugaban los chicos con los trineos. Hemos pasado unas fiestas muy agradables, pero nos faltabais vosotros. Tenemos un arbolito de Navidad de verdad, muy mono, con luces eléctricas y una gran estrella en la punta. Hemos echado de menos el turrón y las almendras. ¡Cuánto nos gustaría ver los cuadros de Luis! Y creo que los veremos. El libro de dibujos de Colmeiro, dedicado a los tres, (lo cual nos ha puesto muy orgullosas a Cuqui y a mí) nos gusta mucho y está en la mesita de nuestra sala para que se vea bien y para poder mirarlo de vez en cuando. No me habléis de conferencias porque estoy de ellas hasta la coronilla. He hablado más en público que antes en toda mi vida. ¡Ya veis lo que es el destino! Ando un poco mal; me cansé mucho y estoy sufriendo las consecuencias. Nada más por hoy.
Escribid, vuestras cartas nos alegran tanto. Recuerdos a todos y para vosotros los mejores deseos de vuestros buenos amigos los

Otero

[Sobre:] From: J. Otero
7501 Democracy Blvd. B-215
Bethesda, Md. 20034. USA

Sr. D. Luis Seoane
Paseo de Ronda, 15, 6º
La Coruña
Spain

1948-01-31
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1948
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1948 en 31/01/1948


[Manuscrito:] Waynesburg, 31 de enero de 1948

Querido Luis:

Hace unas horas puse fin a mis calificaciones del primer semestre, tarea delicada por mi sensibilidad y además muy laboriosa. Esta fue la causa de que no haya contestado inmediatamente tu última carta de 17 de enero. Esto te habrá sorprendido por cuanto dirigí hace unos días a tus señas una carta para Dieste. La explicación es esta: Recibí una suya explicándome ciertos pormenores de la actitud de Vercelli para con ellos; en la misma me decía que salían pronto para una playa del Uruguay (no especificada) a descansar. Pensé entonces que mi carta podría ir a parar a manos indiscretas o perderse por no hallar a su destinatario y, en consecuencia, decidí dirigirla a tus señas para que se la entregues cuando y donde convenga. Pero dejemos ahora de lado lo de Dieste, pues nada nuevo supone para ti y vengamos a lo nuestro. Cuando llegó tu carta contándonos vuestras agonías con las altas temperaturas y la humedad, empezaba Waynesburg y puntos vecinos a sufrir una ola de frío sonada. Tuvimos temperaturas de treinta grados centígrados bajo cero y todavía a estas alturas el termómetro situado del lado de afuera de la ventana debe marcar sus quince grados, o cerca, bajo cero. Todo el campo está cuajado de nieve, y el tráfico carretero encuentra con dificultades debidas al hielo. Para colmo en casa estuvimos con la calefacción estropeada y pasamos unos días duros. Hoy nos instalaron dos estufas de gas de camisa mientras llega la hora de la cena. Por cierto, acabamos de echarnos al coleto sendos helados, cada uno a su gusto, como si nada pasara. Aquí es corriente ver a los chicos comiendo un helado por la calle, mientras necesitan fundas especiales para evitar que las orejas se les congelen. Como ves, este es tu país, no sólo por este detalle, sino por muchos otros, innumerables. Yo acabo de completar mi experiencia en el colegio. He pasado prácticamente por todas las fases; he superado dificultades de cierta importancia, como es la de verme, de buenas a primeras, metido en una clase de alrededor de sesenta veteranos de guerra para explicar con mi mal inglés los rudimentos de la fonética y la ortografía españolas, pero a estas alturas, sin que ello se vea como un alarde, creo haber hecho mi aprendizaje, al menos el de bulto. Ahora sólo resta algún trabajo de lima.
Alicia no se ha sentido muy bien en estos últimos meses; el médico le recomendó descanso y aire fresco, y con ello nos venimos dando los grandes paseos, haya nieve o no la haya, por los alrededores. En estas caminatas nos recordamos de vosotros y tratamos de ver de que manera arrancaros a esa prisión; no dudamos de que lo lograremos de una manera o de otra, y de que nos daremos las grandes panzadas de caminatas a campo a través. Pensad que nosotros estamos tanteando el terreno constantemente, que no se nos escapa un solo momento lo que estáis sufriendo ahí; pero no os impacientéis porque en ciertos casos el forzar la marcha puede ser contraproducente. Aquí se habla de organizar una sección de arte en el colegio, y ello pudiera ser una buena ocasión para traeros. Por aquí hay sus aficionadillos, acaso con sus ambicioncillas más o menos ocultas y sobre todo en el secreto de lo que por aquí puede interesar. Estas teclas hay que saber tocarlas a su tiempo. Yo confío, llegado el momento, un golpe de efecto con el presidente y su señora, personas estupendas por todos conceptos. Por otro lado, teniendo nosotros casa aquí donde acomodaros provisionalmente, lo de la sección de arte basta que sirva de pretexto para las autoridades. Lo demás vendrá poco a poco. El día que os veáis aquí, os creeréis resucitados, como nos pasó a nosotros. No seréis de momento o talvez nunca personajes de cuello duro, pero os sentiréis personas de arriba abajo. Supongo que Dieste tendrá ocasión de mostraros unas fotografías de aquí hechas en la nieve. Hay árboles, colinas a montones, ríos helados durante el invierno y reducidos a la nada por el estiaje; pájaros, tipos humanos de un interés pictórico grande y mil cosas más donde podrás saciar tu apetito exasperado de pintor y olvidarte de que en el mundo existen cosas como los directivos del Centro Gallego, los personajes de las editoriales, los intelectuales borrachines y vanidosos, las estrellas y estrellitas de cine, los dirigentes políticos, etc. Me hubiera gustado mucho ver tus cosas últimas; tal como me las describes, me está gustando ya. El estudio del paisaje a secas, sin figuras humanas como hasta aquí, puede servirte para considerar ciertos valores estrictamente paisajísticos con mayor libertad y hondura si cabe. Al contrario, también las figuras se pueden aislar, como hiciste con ciertos retratos, entre ellos el de Maruja. El artista no debe limitar jamás sus puntos de vista ni sentirse comprometido con supuestos aciertos a hallazgos. Nada de apegos supersticiosos, de concesiones al público o a la crítica; nada de reglas de oro, de cánones establecidos o sancionados. Este ha sido el gran heroísmo de Picasso, que no ha sucumbido a nada, ni menos al picassismo. Ensaya, estudia, aférrate a una cosa mientras se te resista y olvídala cuando hayas dominado sus secretos. No te enamores de ellas, por tentadoras que sean, en cuanto artista, pues por muy hermosas que sean no son las únicas merecedoras de tal honor. Por mí he de decirte que acabo de encontrarme con un paisaje nuevo, totalmente nuevo, y tan merecedor de mi admiración, como cualquier otro de los que he conocido en otras partes. Ante el sería necio cerrar los ojos para volver al recuerdo de Galicia, de Castilla, de Cataluña, Francia, Inglaterra. Pero todo esto es archisabido y no merece más comentarios. Sobre mis proyectos poco te diré por el momento; he estado muy atareado, y todavía lo estoy bastante, para lanzarme al agua; antes tengo que liquidar ciertos compromisos con Atlántida, aquietar la conciencia un poco en el orden económico; ordenar mis rutinas; pensar y repensar un poco, y luego acaso me lance a un libro de recuerdos de infancia, dentro del cual quepan muchas cosas sobre la vida de mi aldea que tú ansías ver escritas. Sí, es cierto; creo que estas cosas sólo puedo decirlas yo, mejor o peor, de vuelta de mis muchas lecturas, estudios y exploraciones. Lo malo es que no sé por donde empezar y sobre todo como justificarme ante mí mismo. Pero a lo mejor todo es cosa de empezar como sin querer y dejar volar el alma a pleno recuerdo. Si para entonces estás aquí, podemos ser colaboradores, como me has prometido. Acaso también Alicia haga alguna cosa sobre la línea de la conferencia del Centro Gallego, para lo cual sería conveniente que la salves del eterno olvido y se la mandes sin publicar, dado que la publicada temo que no salga nunca. Lamento la situación de Varela y de otros amigos, pero si las dificultades a que tienen que hacer frente les pueden servir para aligerar las alforjas y echarse a campo a través, casi me alegro. Yo me creí que, después de la penitencia en la Peña Pobre, a lo Amadís, no volvería a la Argentina. Acaso esté arrepentido del prosaico término de su aislamiento y repita la hazaña el día menos pensado. Ojalá. En cuanto a Plaja también lo siento, aunque menos, claro está, pues no le movió la penitencia caballeresca en sus andanzas a buen seguro, sino el afán de conquistar con sus pasados laureles un reino demasiado grande para su talla... Pero esto para solo nosotros. ¿Qué hace Cuadrado? ¿Salió su libro? Dile que me mande un ejemplar. Aquí se siente sed de libros, sobre todo españoles... ¿Quieres saber que aún no llegó la Historia de la Literatura que me anuncias? Bueno, Luis, no te quejarás de esta sentada. Alicia y Cuqui me esperan para cenar, y también recaban un rinconcito del papel para sí, cosa que me parece muy legítima. Escríbeme pronto para que yo haga lo mismo; ten confianza en nuestra amistad y estudia inglés y pinta mientras tanto. ¿No hay manera de encontrar por ahí una copia, aunque sea vieja, del diccionario aquel que me prestó Roel? El libro de Aquilino Iglesias Alvariño me encandiló el apetito de escribir poemas y para ello me gustaría la compañía de un diccionario así. No tomes la cosa a pecho; pero si ves la coyuntura me avisas. Mándame la revista del Centro, y, si puedes, algunos números viejos con colaboraciones mías y de los amigos. Un gran abrazo para los dos juntos de

Espasandín

[Manuscrito por Alicia:] Queridos Luis y Maruja: Después de esta carta kilométrica de Ote poco me queda qué deciros. Que un día estuvimos a 32º bajo cero, que tenemos nieve a todo trapo y lo peor es que se hiela y das cada patinazo y aun cada culada que no os quiero decir, pero eso le pasa a todo el mundo, así que nadie te mira. Varios días hemos tenido que limpiar la acera y el jardín con palas, pero todo está precioso, especialmente los árboles y las montañitas que se ven desde las ventanas del comedor de la cocina. Os recordamos constantemente. Están aquí (en Estados Unidos) unos amigos españoles; la hija de Dña. Luisa Viqueira, casada con Rubén Landa; viven en Méjico, pero han venido a enseñar con un contrato de un año. Tenemos mucho interés en verlos y recordar con ellos tiempos pasados. Escribid mucho, [escrito na marxe dereita:] vuestras cartas nos encantan. ¿Qué hace la gente en Buenos Aires? Cuqui está bien; tiene un trineo muy salado. Abrazos de

Alicia

[Manuscrito na marxe esquerda por Alicia:] ¿Qué les pasa a los Salgués? Les hemos escrito varias veces, pero nunca hemos tenido contestación. ¿Por qué no los llamáis y preguntáis por ellos y les dais recuerdos? Gracias.

[Manuscrito na marxe esquerda da primeira folla:] Nuestras señas particulares por ahora son: 220 South Washington Street, Waynesburg. USA

1948-02-05
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1948
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1948 en 05/02/1948

Buenos Aires, 5 de febrero de 1948
Sr. Francisco F. del Riego
Vigo


Querido amigo:

Hace mucho tiempo que te debo respuesta a tu última carta, con fecha de hace ya bastantes meses. Fuí dejando la contestación por motivos distintos pensando hacerlo a cada instante y no lo hice, más por falta de ánimos, por depresión, que por cualquier otra razón justificable. Pero todo esto nada tiene que ver contigo, ni con todos los demás amigos de ahí, sino conmigo mismo y es por tanto inútil escribir de ello. Tambien le debo una carta a Maside, a quien escribiré uno de estos días.

Leí tu artículo sobre pintura gallega, que aún está por publicar esperando que la revista tenga espacio libre de cuestiones internas del Centro Gallego, de modo que pueda dedicársele casi por entero el número. Las copias fotográficas son en general muy malas y algunas no pueden reproducirse porque sería inútil, las mejores son las de Maside y Laxeiro y las peores las de Pesqueira y Torres que no dan la menor idea de las obras. También recibí por Prada las de Prego. Tu artículo lo encontré justo y acertado, pareciéndome bien enfocado el problema de la pintura gallega actual de Galicia. Los cuadros de Maside deben de ser expléndidos (sic) por lo que se puede deducir de las fotografías y tambien deben de ser muy buenos los de Laxeiro. Pero, ¿qué ocurre con la pintura de Díaz Pardo y de Prego? Desde aquí es muy dificil comprender los elogios que algunos les tributan. A mi me parece un tremendo salto atrás en la pintura gallega actual. Todo el esfuerzo de la generación anterior a ellos para marcar unas características propias, el esfuerzo de Maside, Colmeiro, Souto , Francisco Miguel , etc., buscando nuevas formas, entroncándolas con el paisaje y el arte tradicional nuestro que floreció en el medioevo, las conquistas de la pintura de nuestros días en el resto del mundo, parece ser olvidado por esos dos pintores. Quizá cambien. A mi personalmente me interesa la juventud de ellos y la inquietud que puedan tener.

En la exposición de Arte Español de Buenos Aires , donde lo único que se destacaba con gran ventaja sobre todos era Solana , ví los cuadros de Sotomayor , Julia Minguillón , de Mosquera , de Juan Luis , que me parecieron falsos y malos. Todo esto no tiene nada que ver con la pintura ni con Galicia o el espíritu gallego, es pura cháchara pictórica, mala retórica, aquella de que estábamos tan hartos. Parece que vuelve a campear la pintura de las exposiciones regionales de Bellas Artes , o de la Sociedad Económica de Santiago de Compostela y va a terminar por resultar gran maestro aquel González Blanco , el hermano de “Mandingas”, santo auxiliar de Derecho Canónico. ¡Qué gran exposición se podría hacer con las obras de Colmeiro, Maside, Souto, Laxeiro, Francisco Miguel, Palmeiro (un pintor de Betanzos que hace veinte años reside en París y que expuso este año en Buenos Aires) etc., y las esculturas de Eiroa ! En el arte de todos ellos se destacan características nuestras, profundamente gallegas y se abren nuevos caminos para el futuro. Realizan una pintura abierta y generosa que tiene poco que ver con la pintura aprendida en los museos. Una exposición así, excluyente, llamaría la atención aquí y en cualquier parte donde se realizase. Hay que haber visto la exposición de Arte Español de Buenos Aires para darse cuenta de que Galicia es hoy, con esos nombres que te cito, uno de los centros de la pintura peninsular. Lo único malo para esta generación es que solo unos pocos ven esta pintura, tú entre ellos, los demás, los ya hechos hace años, el grupo de eruditos de Orense y Pontevedra con otros méritos reconocidos por nosotros, se han dejado influenciar por las estupideces sobre arte por ejemplo de Risco , y solo han tenido pasión por la prehistoria, los archivos y los museos. Nunca se detuvieron a ver, al márgen de los datos históricos, la maravilla de nuestras catedrales, de la escultura medieval gallega y del arte popular de nuestra tierra. Para ellos no tuvo sentido aquella frase profunda de Murguía hablando del pintor gallego en general: “Hay un elemento de originalidad poderosísimo, que le obliga a buscar por sí solo lo que desea y a realizar por los propios medios aquello con que sueña.” Tienen todo esto tan olvidado como tuvieron, hasta hace poco tiempo, la literatura de los cancioneros. Hizo falta para Galicia que se originasen cambios profundos en la pintura del mundo para que apareciesen los pintores gallegos, lo mismo que ocurrió con la literatura del siglo xix. Y lo que pasó con Galicia ocurrió, por ejemplo, con Bretaña. Los países célticos estuvieron mudos y encerrados en sí mismos desde la Edad Media hasta el siglo xix, precisamente en los siglos de las reglas soberanas, de las academias y de las escuelas. No existe en Galicia ni un solo escritor académico, ni tampoco un pintor de valor académico propiamente dicho. Los primeros grandes nombres del siglo xviii son el Padre Feijóo y el Padre Sarmiento , y el último gran nombre del siglo xx es Valle Inclán . ¿Qué tienen de académicos ellos y las grandes figuras del siglo XIX, Rosalía y Pondal por ejemplo? Los dos nombres más prestigiosos de la pintura del siglo XIX fueron Villaamil y Ovidio Murguía . ¿Qué tienen de académicos? Esto a mi juicio es lo que parecen no conocer los pintores más nuevos de que tu escribes. Existe una pintura actual que se puede asegurar que pertenece al Atlántico europeo, con diferencia de países tiene mucha relación entre sí, su fuerza la adquirió en el expresionismo y sus grandes nombres son el belga Ensor , Rouault , de origen bretón, algunos franceses más como Gromaire de la zona francesa del Atlántico, el acuarelista y escultor inglés Moore , el galés Shuterland , el irlandés americano Flanagan y al lado de ellos están en algunos casos con ventaja, los nombres de Maside, Colmeiro y Souto.
Perdóname toda esta divagación, pero quería darte mi opinión aunque fuese ligeramente sobre el problema de nuestra pintura. Creo que ella no tiene aún, ni ahí, no hablemos de aquí donde existe una colectividad tan numerosa pero desde el punto de vista de la cultura tan inútil para Galicia, el suficiente prestigio ni se escribe lo suficiente sobre estos pintores; que no se reproducen suficientemente sus obras, que no se les estudia como debiera, que les falta, en fin, todo aquel elemento de propaganda que otros países utilizan en beneficio de su arte. Casi todos los eruditos de nuestra tierra suponen aún más importante el ensayo sobre la rueda de carro, o sobre una mámoa, que sobre el arte viviente, el que se desenvuelve delante de nuestros ojos. Yo no le quito importancia al ensayo sobre la mámoa, o sobre las inscripciones rupestres, pero esto no puede ocupar exclusivamente a toda una generación como vino ocurriendo, ni ser el motivo principal de nuestras publicaciones más importantes, ni de nuestros centros de estudio. Y esto que digo de la pintura vale para toda otra obra de creación, ¿qué ensayos se han publicado ahí sobre la prosa de Dieste o sobre la poesía de Aquilino? ¿Qué trabajos serios existen sobre Valle Inclán o sobre los precursores, aparte, en este caso, de los que hizo Otero? ¿Dónde están las biografías y las monografías que corresponde hacer y que sirven a la divulgación popular? Cuando pasen unos años más, no se conservarán en Galicia recuerdos de la vida de Valle Inclán, de Pondal, de Eiroa, por ejemplo, y tendremos que soportar los estudios torcidos y las biografías desfiguradas, como la que hizo del primero Gómez de la Serna en Buenos Aires, en la que parece que Galicia no hubiese existido para Valle Inclán a pesar de ser el tema fundamental de casi toda su obra, lo cual contenta a los imbéciles que quisieran excluir su galleguidad.

Por todo eso me alegra tu ensayo sobre pintura y tu libro sobre literatura gallega y las notas que haces de divulgación. Sigues en esto la tradición del siglo xix a la que tanto debemos nosotros, mucho más, desde luego, que a la que nos precedió. ¿Cuántas veces no habremos hablado a gentes de aquí, ajenas al arte de nuestro pueblo, de Maside, de Eiroa y de otros, enseñándoles simplemente las pocas fotografías y reproducciones con que contábamos? En ningún caso hemos podido ofrecerles a quienes nos escuchaban una pequeña monografía con reproduciones porque no existe, la breve monografía que puede ofrecer de sus pintores cualquier ecuatoriano, por ejemplo, aún perteneciendo a un país que apenas tiene existencia actual en el mundo de la civilización.

De mi no tengo apenas que decirte. Hice dos exposiciones en esta capital, una de óleos y otra de acuarelas con bastante éxito. Tengo para enviarte en cualquier oportunidad algunas de las fichas sobre los escritores emigrados que hice para tí y aquellos poemas gallegos de que te hablé, de Varela, de Espasandín y de Dieste. De tu libro no hay novedad ninguna hasta ahora, lo tiene el jurado del concurso del Centro Gallego y tengo esperanzas, fundadas en la utilidad de él y en su valor, de que resulte el premiado. Te daré noticias sobre él tan pronto las tenga.

Dime, refiriéndome a otra cosa, ¿te sería fácil conseguir en toda Galicia corresponsales para obtención de documentos y para ventilación de asuntos judiciales, o puedes tú simplemente conseguir atender a esto desde ahí? Porque si esto fuese posible yo me encargaría de crear aquí una especie de oficina destinada a eso, parecida a otras que existen pero con la ventaja de ser atendida por abogados de ahí y por mí mismo. Tu marcarías los honorarios en esa para cada caso, pero tendrías que adelantarme una lista aproximada de ellos. Estudia esta cuestión.

Sin más con saludos para Plácido, para Maside y para todos los amigos, recibe el abrazo fraternal de

Seoane

Nota.- Contéstame pronto, no te vengues de mi mal ejemplo.

1948-02-15
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1948
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1948 en 15/02/1948

Vigo 15-feb. 1948
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Acabo de recibir tu interesante carta. Créeme que la he leído con profunda satisfacción. Tu certera visión de la pintura gallega, y aún la forma como enjuicias el fenómeno de nuestra cultura en general, son oportunísimas. Precisamente sobre semejantes puntos de vista vengo insistiendo yo de manera reiterada. Y me alegra ahora que, a través de la distancia física que nos separa, hayamos venido a coincidir en la esencia del problema. Es muy probable que, aprovechándome de las sugerencias que en tu carta me brindas, vuelva a reincidir en algún artículo de divulgación sobre tan importante tema.

Para que puedas apreciar el tono de los trabajos periodísticos que, desde hace tiempo, vengo publicando de una manera regular, te adjunto tres de ellos; los primeros que encontré a mano, aun cuando no sean los más expresivos de la campaña que en pro de la cultura gallega vengo desarrollando. Te hubiera enviado, también, un pequeño ensayo que escribí sobre la poesía de Iglesia Alvariño, con el pretexto de la aparición de su bellísimo libro Cómaros Verdes , pero no he podido encontrar el duplicado que tenía.
¡Qué razón tienes cuando afirmas que el arte de los pintores más jóvenes de Galicia, supone un indudable salto atrás, si se le compara con el que Maside, Colmeiro y Souto representan! Sin embargo, creo, sinceramente, que a parte de la obra de estos tres siguen remozando cada día, existen otros nombres que merecen nuestra atención. Laxeiro, indiscutiblemente. Pero, también otros: Virxilio Blanco en muchos aspectos, y, sobretodo, Manuel Pesqueira. A Pesqueira lo considero como una auténtica y recia promesa, punto en el que coincide conmigo Maside. Su arte es medularmente gallego, sin el menor asomo de virtuosismo, y honradamente personal. Creo que Pesqueira, en la misma línea de Colmeiro, Maside, Laxeiro, será un gran pintor de Galicia.

Se me ocurre, refiriéndome a otra de las sugerencias que apuntas, que sería muy conveniente dedicar algo a la memoria y a la obra de Eiroa. Hoy, este gran temperamento de escultor, llegó a ser una figura casi totalmente olvidada en nuestra Tierra. ¿No sería oportuno, con motivo de aniversario de su muerte, consagrarle un número de la Revista del Centro Gallego, en el que colaborasen los intelectuales gallegos que conocieron y admiraron su labor?

Las noticias que me das sobre el éxito de tus exposiciones de óleos y acuarelas, me llena de alegría. No sabes cuanto me agradaría conocer algunos de tus cuadros, pues, aparte del delicioso álbum de dibujos que me mandaste, no conozco de tu arte más que las cosas antiguas.

Te agradeceré mucho que me envíes las fichas de escritores gallegos que tienes confeccionadas, así como los poemas de Varela, Espasandín y Dieste que me prometiste. También te quedaría muy reconocido si me remitieses regularmente la Revista del Centro Gallego. Ya se lo había indicado a Prada, pero se conoce que se le olvidó. Y en plan de solicitarte favores, ¿podrías mandarme cuanto antes un ejemplar del libro Queixumes dos Pinos , que no he podido conseguir aquí por haberse agotado? De casi todos los demás libros que habéis editado sobre cuestiones referentes a Galicia, he hablado en sucesivos artículos. El otro día leyeron por la BBC –por cierto muy bien– un ensayo mío en gallego, titulado Pondal y los poetas célticos , que me habían solicitado expresamente. Resultó una emisión muy grata.
Estoy muy reconocido por ese interés que te tomas por mi libro de Literatura. Sería una gran satisfacción para mí que resultase premiado, y, sobre todo, que se publicase. Espero que me tengas al corriente de la suerte que corra. Cuando se publique el trabajo sobre Pintura, no dejes de enviarme algunos ejemplares de la Revista para entregárselos a los artistas de que hablo, ya que continuamente me lo están recordando.

Con respecto a la propuesta que me haces para tramitar asuntos judiciales y obtener documentos, en relación con tu despacho de abogado, la encuentro muy aceptable. Creo que podría organizarse en la forma que sugieres. Pero, claro, es cosa de estudiar con más calma. En una carta próxima te enviaré un detalle de lo que podría hacerse. A los efectos de honorarios, para asuntos judiciales, podrían fijarse los que tiene establecidos aquí el Colegio de Abogados, y, en relación con la obtención de documentos, dependería de diversos factores. En fin, como te digo, ya te hablaré de manera más concreta sobre el particular, una vez que haya estudiado la cuestión.

Observo, por lo que al principio de tu carta me adviertes, que sientes enturbiado el ánimo por la depresión. Pienso que esto es mal del tiempo. Tampoco mi espíritu está sano, y lo muelen de continuo, preocupaciones e inquietudes. Durante los últimos días, más, porque la enfermedad que padecí últimamente, estuvo a punto de reproducírseme, y aún ahora siento molestias persistentes, que no acaban de resolverse. También dos hermanos míos cayeron en cama simultáneamente la semana pasada. Lo cierto e que la vida actual es un constante desasosiego. Pero, ¿qué le vamos a hacer?
Bueno, nada más por hoy. Muchos recuerdos a Prada, señora, y demás amigos, y tú recibe el cordial abrazo de siempre de

F. del Riego.

1948-02-29
Carta de Otero Espasandín e Ortiz Alonso a Seoane. 1948
Nova York
Waynesburg
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín e Ortiz Alonso a Seoane. 1948 en 29/02/1948

Nuevas señas: 44, East Wayne Street
Waynesburg, Pa. USA
29 de febrero de 1948

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Ayer, mientras nos hallábamos con las manos hasta el codo en la tercera mudanza –que no lleva trazas de ser la última– nos llegó tu carta fecha 23 del corriente. Con los riñones medio averiados de cargar libros y todo lo cargable ayudado por dos alumnos y por Alicia y Cuqui, me pongo a escribirte la respuesta en el nuevo mechinal; para colmo me encuentro un tanto resfriado y con la cabeza un tanto hueca, así que no te extrañes si el nivel de la correspondencia se interrumpe con un bache o precipicio mayor de la cuenta. En primer término, debo decirte que llegó el mamotreto de Hurtado y Palencia con todos los atributos de la sacrosanta cochambre nacional. Me va a prestar muy buenos servicios, pese a todos los pesares, y te agradezco como se merece un obsequio de esta monta económica. Estoy leyendo ahora un libro sobre Cervantes publicado por la Universidade de Oklahoma con ocasión del centenario; su autor es un inglés que ha residido muchos años en Portugal y España, donde fue corresponsal de un importante diario londinense; ha escrito muchos libros sobre autores ibéricos, entre ellos uno sobre Gil Vicente, otro sobre Fray Luis, otro sobre Arias Montano; es autor del libro o antología portuguesa publicada por la Universidad de Oxford y similar al de poesía española editado por Fritz–Maurice Kelly y ahora corregido por Trend. Sospecho que el autor es católico, aunque no estoy seguro, pero aun así, ¡qué amplitud de ideas y qué generosidad y documentación ante el autor del Quijote! Nuestros profesores de literatura, aun los de la talla de Hurtado y Palencia, producen una impresión lamentable por comparación con este hombre de letras, ahora residente en la Columbia Británica. Todo cuanto afirma sobre Cervantes va respaldado con multitud de citas al pie de la página tomada a veces de las obras menos leídas de nuestro Manco: el Persiles, los Entremeses, comedias apenas editada, etc. Hay alguna coladura en pequeños detalles, no tanto relativos a Cervantes como a otros aspectos de nuestra literatura, pero se los perdonas con gusto por el horizonte de conjunto y las vías de interpretación cervantina y literaria en general que despliega. Pero no pude terminarlo por culpa de la dichosa mudanza, así que si algo nuevo se me ocurre, te lo diré en la carta siguiente. Aquí, seguimos haciendo nuevas exploraciones. El pasado domingo un señor nos llevó hacia el suroeste, hacia el estado de Virginia del Oeste, a unos cincuenta kilómetros de ésta. Había una luz excelente y tuvimos ocasión de explayar la vista sobre un círculo de colinas dilatado, de espléndidos contrastes y armonías. A veces te encontrabas frente a frente de una cañada de robles y sicómoros, éstos de blanco a la manera de los bidoeiros o de los álamos blancos de Galicia. Otro curioso aspecto del paisaje por esta parte son los derricks del petróleo o del producto afín al petróleo, el gas natural. A esta circunstancia débese que el gas de cocinar sea aquí baratísimo, pues no necesitan extraerlo del carbón, sino del suelo directamente. El dueño de la casa donde ahora vivimos es un técnico de una campaña petrolera y me prometió llevarme consigo cuando vayan a perforar la corteza terrestre en busca de un depósito de este producto. –Hace cosa de una semana Alicia y yo fuimos a dar uno de nuestros frecuentes paseos; por la noche había caído una respetable nevada, pero los días precedentes a la nevada habían sido realmente primaverales. Como consecuencia, habían llegado del sur grandes bandadas de una especie de pájaro de la familia del tordo que aquí llaman robin por tener el pecho colorado como el robin europeo. Los pobres estaban chasqueados, pues el tiempo les había jugado una mala pasada, y se refugiaban a la orilla de los regatos, único sitio donde podían encontrar algo de comer. Ayer una gran bandada se posó delante de nuestra casa; Cuqui fue la primera en advertirlos y dio la voz de alarma, así que inmediatamente salimos a la ventana a verlos. Es un pájaro realmente hermoso con su pecho anaranjado, su cola larga y con una mancha blanca en el arranque de la cola. Esto quiere decir que la primavera está cerca, si bien hoy han caído copos de nieve durante todo el día. Ayer por la noche hizo bastante viento, y como estamos mismo al lado del parque del colegio, durante toda la noche, al despertarme, sentía el zumbar del viento en los árboles, que a Alicia le causaba miedo y a mí una dicha extraordinaria, pues me traía a la memoria el viento otoñal de Galicia. Hace cosa de quince días, dimos otro paseo Alicia y yo hasta un bosque cercano a la ciudad. El suelo estaba seco y por ello pudimos sentarnos a nuestras anchas debajo de los árboles; sin darnos cuenta, rompimos a cantar, mientras el viento balanceaba las copas desnudas de los robles, y de pronto nos acordamos de Maruja. “Si estuviera aquí Maruja –nos dijimos– con qué gusto hubiera cantado canciones gallegas entre estos robles casi gallegos”. Naturalmente, nos dio la rabia de siempre saberos ahí entre esa podredumbre sin el consuelo de un bosque solitario donde recordar, donde soñar, donde cantar, donde pintar, dormir, escuchar el rumor del agua, el cantar de los pájaros, el ruido de una furtiva alimaña... Pero un día será, un día estaréis con nosotros, Maruja podrá cantar a sus anchas y tú pintar, correr, fantasear y maravillarte de que el mundo exista todavía tal como lo hayas podido vivir en la Arzúa o en el Ulla. Es el caso que nosotros casi os necesitamos tanto a vosotros aquí, como vosotros nos necesitáis, de momento al menos, a nosotros, y por eso no cejaremos en nuestro empeño de traeros. Estad seguros. Esos retratos que estás haciendo pueden ser la clave de la venida; acaso se te pueda traer con el pretexto de hacer determinados retratos, y una vez aquí, hacerlos de veras; dinero hay bastante por aquí: todo es que podamos convencerlos de que los retratos bien valen unos centenares o millares de dólares. Esto no es fácil simplemente porque en las pequeñas ciudades no se entiende más de pintura que en la presidencia del Centro Gallego; pero todo es cuestión de empezar: en cuanto una señora encopetada se haga un retrato, se lo hace hasta el moro Muza. Mándame, pues, algunas de esas fotografías cuanto antes, aunque tengas que hacerlas a toda prisa. Poco a poco Alicia y yo nos vamos familiarizando con esto y vamos teniendo mayor autoridad moral y hasta intelectual, lo cual puede el día menos pensado resultar en una solución como la de la sección de arte, la decoración de una sala del colegio o del gimnasio. Éste es el edificio del colegio de grandísimas proporciones con piscina, comedores, pista de basketball y muchas cosas más. ¿Quieres saber que aún no tuve ocasión de ir a Pittsburgh? La cosa parece fácil y lo es, pues muchos de mis alumnos vienen y van todas las semanas en su coche particular, y además hay servicio continuo de ómnibus. Pero hay una cantidad de zarandajas por el medio que mete miedo. Mañana pienso ir, pero saldremos de aquí tarde, y estaremos sólo unas horas: nos lleva un matrimonio en su coche. He recibido hoy unos impresos de Galicia (Santiago) para adquirir acciones de una empresa editorial entre cuyos fundadores está Pedrayo,Varela Radio y otras personas, algunas que yo no conozco. Supongo (que) estarás al tanto de lo que se trata; la idea me parece excelente, y la ocasión casi también. Claro está, no puedo adquirir acciones, pero si pudiera, la cosa no me disgusta, pues es un aspecto de muchos de nuestros proyectos tantas veces discutidos. Bien aconsejada esta editorial puede hacer mucho, sobre todo si las cosas pasan adelante. Espero que me digas por tu parte algo de lo que sepas; ¡quién sabe si Pedrayo no llevó tus proyectos a Galicia! Voy a contestarles de todos modos y darles ánimos. Los poemas de Alvariño me parecen muy buenos, como a ti; tienen hondura y sinceridad lírica, riqueza de lenguaje, todo, en fin, cuanto se pueda exigir de un poeta moderno. Pero creo que Valle Inclán le haría el reproche de eludir los ritmos gallegos, los ritmos de danza, de faena y de molino. Pero el mismo defecto tenía Manuel Antonio y otros escritores jóvenes y hasta viejos, en parte debido a que, con la excepción de Valle Inclán, nuestros ritmos ancestrales pasaron desapercibidos. Es necesario llevar a cabo una investigación a fondo en ferias, romerías, espadelas, mallas, sachas, recuestas, foliadas, etc. y llegar a los elementos puros de nuestros ritmos. Los libros de Valle pueden servir de punto de partida, ¿no crees? Rosalía tenía un oído maravilloso y lo utilizó para enriquecer la versificación castellana; pero a mi modo de ver, en gallego quedó a mil leguas de D. Ramón, como se comprueba en Voces de gesta, por ejemplo. “Un fato de nenas novas –todas elas sin camisa– Eu no medio sin cirolas” ¿Hay algo más netamente gallego que el ritmo de estos versos populares tomados por Valle Inclán con su fino sentido rítmico? Algo de esto echo de menos en Alvariño y en todos los poemas gallegos de última hora. Bueno, Luis, estoy resfriado; tengo la cabeza hueca y estoy cansado de la mudanza. Me alegro de que Nova edite tu libro; es lo menos que Cuadrado y ellos pueden hacer por una persona a la que tanto deben. Me alegro que Colmeiro esté de buen humor y sobre todo de que pinte. ¡Cómo envidio esa visita tuya al estudio y esa revisión de sus lienzos de antaño y de hogaño! Hará bien si sale de ahí y si expone. El exponer es siempre bueno a la larga como tú estarás convencido. Lo malo es que a veces exige sacrificios y dispendios dolorosísimos. ¿Qué hacen Castañino y señora, Torrallardona y demás pintores de por ahí? Bueno, escribe pronto y te contestaré en el acto. Tus cartas son leídas y releídas por los tres –mejor dicho, vuestras cartas–. Saludos míos a los amigos: Dieste, Mariano, Farias, Cuadrado, Antonisen y Nogués, Torrallardona, Merli, Frontini, Sirio y Mallea, Varela, Losada –le voy a escribir para aclarar un asunto relativo a mis libros–, Colmeiro, Viau el joven, etcétera, etc. –Para vosotros dos un abrazo colectivo y un aturuxo

Otero

Queridos Luis y Maruja:

Los maridos se ve que no nos dejan ya nada que decir, lo agotan todo de ganas que tienen de comunicarse. Siempre pensamos en vosotros y casi compramos una casa con la idea de traeros, pero las condiciones resultaron demasiado difíciles y por ahora hemos desistido, pero ya aparecerá alguna para alquilar cuando menos lo pensemos en que quepamos todos. ¿Llamasteis a los Salgués de mi parte? No dejéis de hacerlo y decirles que no tenemos noticias suyas desde hace siglos. ¿Cómo están? Saludos a [manuscrito na marxe dereita por Alicia:] todos los amigos y escribid pronto, no seáis perezosos.

Alicia

[Manuscrito na marxe esquerda por Alicia:] Dile a Ascensión que le mandé 27 dólares a Maruca por el poncho que es lo que ella me dijo que valía. Gracias.

1948-04-00
Carta de Otero Pedrayo a Seoane. 1948
Trasalba
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Pedrayo a Seoane. 1948 en 00/04/1948

Trasalba (Orense), Abril de 1948

Muy querido y recordado amigo Seoane:sss

Con ésta pereza primaveral, apenas tiene uno energía para escribir. Sé que me voy haciendo viejo. Vuelvo a sentir los días calmizos de Abril como a los 15 años. Vds. no pueden figurarse, y muy poca gente nueva en estos tiempos los encantos y el orgullo un poco petulante de gastar las horas a lo millonario, propio de señoritos de aldea de cuya casta soy uno de los últimos tipos aunque nada valleinclanesca ni siquiera a lo Pardo Bazán . De los escritores que se ocupan actualmente de Galicia en castellano, casi todos están en un período de optimismo de barra de bar o de comida de aldea en casa grande de extraperlista y día de entierro: todo se vuelve exaltar el vino del Ribeiro y cantan mil proezas de borrachos de que se reirían los buenos bebedores de cerne de la aldea. Aquí se hace erudición. En general bien. Se publican muchos documentos, se afina poco a poco en el conocimiento literario de épocas antes incógnitas como el xvii. Algún día surgirá el historiador de profundas y evocadoras temáticas. En la aldea se nota la baja del ganado y del vino, lo que trastorna rapidamente la Economía. Las Fiestas se convierten en campeonatos de engullir y el paisano se pone serio. Serio a lo burgués. Se aburguesa. El ideal es: un negocito, un camión, concejalía y respetabilidad en la capital de la provincia. Vigo sigue atrayendo pintores. Se habla de una gran exposición de Pintores Gallegos en Madrid. De Orense ha salido un chico muy bueno, de leal pintura, maestro en el gris de los retratos y en las actitudes que reflejan o un cansancio melancólico sin complicaciones, o una pausa germinal: Prego de Oliver .

Creo que el joven maestro, indiscutible, no captado por su provechosa y estupenda maestría clásica es Díaz Pardo, Isaac Díaz Pardo. De nuestros amigos, poco puedo decirte. En todo el invierno sólo salí, creo que dos veces, a La Coruña. Mucho me acordé de Vd., como le decía en mi anterior, a lo que pude recordar, y saludé a la Torre en representación de su prodigioso mitógrafo que es Vds... Es posible que vuelva por el Jardín de San Carlos dentro de unos días. Es curioso, pero, según vamos llegando al verano, me represento con mayor claridad las dichosas horas pasadas con Vds. Le pido un saludo para Colmeiro. Ahora están los centenos como él solía pintarlos para el Dr. Baltar. Escribiré en éstos días a Rafael Dieste. Afecto de Fita, mi esposa, para la suya, a las que uno mi saludo respetuoso. Y Vd. Muchas veces hablamos en este viejo silencio de la casa de los momentos que pasamos reunidos.


Un gran abrazo de


Ramón Otero Pedrayo

1948-06-08
Carta de Ortiz Alonso a Luís e Maruxa Seoane. 1948
Nova York
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ortiz Alonso a Luís e Maruxa Seoane. 1948 en 08/06/1948


Junio 8, 1948
45 E. Franklin St.
Waynesburg, Pa.

Queridos Luis y Maruja:

Mil gracias por el libro de Luis tan hermoso; ya os dice Otero que nos gustan; yo os habría robado el original de la portada. Cuqui se lo devoró en un momento y su comentario fue: “¿de donde saca Luis esas cosas tan bonitas? Ya os dice Ote también que al fin tenemos casa; es muy mona y cómoda, aunque aún le falta mucho como podréis suponer. Vuestro cuarto está al lado del Cuqui, del cuarto de baño, tiene dos ventanas, un placard, y lo que se ve desde las ventanas es lo más bonito.
Nos han cedido un terrenito en una de estas colinas en donde hemos plantado coles y tomates y ahora vamos a plantar judías verdes, guisantes y rabanitos; para las patatas ya es demasiado tarde. Hemos pasado unos ratos estupendos rastrillando, cavando, plantando, etc. y Ote tiene las manos que da pena vérselas. La primavera es aquí algo divino y ¡cuánto, cuánto nos acordamos de España! Los prados verdes, las zarzas en flor, los arroyitos llenos de peces, los árboles inmensos, la bruma del anochecer, los pájaros... todo. No podemos pensar en vosotros y en eso sin una gran pena y os nombramos mil veces al día. Ahora mismo acabo de tender la ropa en nuestro jardincito y a mi alrededor volaban los cardenales (de aquí) cantando como los ángeles.
Mucho os agradecería que os enteraseis de cual es nuestra situación con respecto al departamento de Vidal 1940, nº 7; la señora que lo ocupa no deja de escribir insultándome y amenazándome con llevar el asunto a las autoridades norteamericanas. No sabemos que lío ha armado o la han armado pero el caso es que nos reclama dinero y nos molesta. Es profundamente desagradable, pues nosotros hemos tratado de hacer las cosas limpias y honestas, como siempre. ¿Sabrás que Maruja Salgués se ha casado con un norteamericano?

Abrazos de

Alicia

1948-06-08
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1948
Nova York
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1948 en 08/06/1948


45 E. Franklin St.
Waynesburg, Pa
Junio 8, 1948

Querido Luis:

Sospecho que te voy a escribir una carta más disparada aún que el papel de que dispongo en este momento para escribirte. Pero aún no pude reposar del jaleo de los exámenes y ceremonias de fin de curso y de entrada en el último año del centenario del colegio. Para colmo, acabamos de recibir la visita del Dr. Stockwell, el director del Seminario de Teología de Buenos Aires, que tú conoces, pues nos acompañó a casa del Sr. López, el bibliófilo. Aún hoy tuve una conversación de dos horas y media con el jefe del Departamento de Lenguas Modernas del colegio, de quien dependo en mi calidad de jefe del Departamento de Español. Tengo, pues, la cabeza hecha un taco real y verdadero, y una cantidad de compromisos atrasados que me aterra. Pero ahora vamos a ver si hablo de lo que más me urge. He recibido tu última carta fecha 23 de mayo, hace unos días y casi inmediatamente después, el libro que me anunciabas. La desesperación que me causó la carta la disipó el libro; es realmente lo que merece ser un libro tuyo, mejor dicho, lo que tiene que ser: original, sincero, impetuoso, dinámico, claro a su manera, prometedor y sustantivo. Las ilustraciones no son las que cabría esperar, pero no por eso son menos valiosas, sino acaso más. Uno no puede nunca sospechar las posibilidades de las líneas de tu mano hasta que se encuentra frente a frente de los dibujos. Las de estos viejos o viejo asombran simplemente por su riqueza, su madurez, su alcance. Nada dejan fuera de sus imprevisibles mallas y casi me atrevo a afirmar –no te extrañe la cautela ante tan aventurado problema– que nada dejan fuera tampoco. Llegan hasta donde deben, con una audacia goyesca –aquí goyesca significa meramente genial– y se detienen, no menos audazmente, en el límite natural de su misión plástica. ¡Qué distancia de vértigo media entre estas líneas y las de Homenaje a la Torre de Hércules, sin ir más lejos! A mí me asombran estas líneas como me asombra el canto de un mirlo, un almendro en flor o un planeta o cualquier otro cuerpo celeste que de pronto hace su aparición por un borde del horizonte y se borra con la luz del alba. Y acaso aún más, porque estas líneas son el testimonio más directo, más inmediato y claro del espíritu, esto es, de esa potestad creadora de que el hombre-producto de la creación participa en proporción superior a la de cualquier otro ser vivo. De todos los dibujos, te hubiera robado el original del último si hubiera estado en ésa, pese a todas las imaginables y más que justificadas protestas de Maruja. Estos remiendos son la costra mítica en que aparecen cristalizados el humano recuerdo y el humano anhelo, o si lo prefieres, el Mito. Pero dejemos por hoy tus líneas, que tanto me fascinan, para hablar de algo más plebeyo. Tenemos una casa al fin: cinco habitaciones, cocina, cuarto de baño, sótano y un campito suficiente, pero nada más, para hacer la casita del perro. A veinte metros del parque del colegio, con un balcón y unas ventanas hacia el nordeste y hacia el sureste. Por el momento, esta casa está casi vacía; entre las cosas que hay dentro, casi todas, excepto los libros, son prestadas o adquiridas mediante crédito. En cortinas de papel, clavos, cuatro malas cucharas y tenedores, dos sillones y un sofá de segunda mano, linóleo, algunas macetas y otras mandangas llevamos gastado un dineral, o sea, los dólares que nos habían ofrecido para ayudarnos en el viaje. Quedamos sin blanca, pero tenemos una casa que, por situación sobre todo, nos parece un sueño. En frente de las ventanas, y en especial de las de Cuqui, hay unas celindas y unos rosales divinos, donde desde el alba hasta el anochecer, canta con entusiasmo nunca visto los tordos y los cardenales de aquí, mucho más músicos que los argentinos. A lo lejos se divisan perfiles de colinas tupidas de arces, robles, manzanos silvestres, sicómoros y otras especies. Tenéis, pues, una casa en Waynesburg tú y Maruja y demás amigos. Y la tenéis sin reticencias. Aunque en honor de la verdad, de la verdad monda y lironda, deba añadir que una casa aquí no basta. Con ser importantísima, la casa supone alrededor de la sexta parte del salario. Aquí lo serio es el mercado, los comestibles, al revés de lo que sucedía en ésa cuando nosotros llegamos de Inglaterra. Es, pues, necesario pensar en lo demás ahora que ya hay un techo donde cobijarse en un momento dado. Y esto requiere un largo rodeo apenas iniciado. El presidente del colegio estuvo internado en el hospital a viva fuerza: las piernas no le sostenían, sin la mínima exageración, y en su cabeza las ideas y los recuerdos eran un verdadero enjambre. Por fin, lo dejaron salir para las exigencias de fin de curso, pero aun así la secretaria permite a muy pocas personas acercarse a él. Ahora, en estos días, terminaron las clases de invierno y el quince empiezan las de verano, mucho más llevaderas; por ejemplo, yo paso de 18 clases semanales de una hora o 55 minutos a cinco clases de 90 minutos. Esto quiere decir que el presidente tendrá tiempo de descansar y de atender a la gente que nos sea ni albacea ni alto dignatario, y yo tendré más libertad de acción para presentarle tu problema. A él lo conoce y admira medio mundo en estos contornos; entre otras facultades tiene la de conceder títulos honorarios u honoríficos a quien le parezca bien. Por ejemplo, ayer otorgó el de Doctor en Ciencias a uno de los ingenieros más encopetados de la Institución Carnegie de Pittsburgh en presencia de la facultad o cuerpo de profesores y de los graduados. Así pues, si a él le fuera difícil hacer frente por sí mismo a tu situación, espero (que) me presente a quien esté en mejores condiciones o respalde gestiones mías encaminadas a tal fin. Creo que nadie mejor que la Carnegie misma, que está aquí a mano. Bastaría que patrocinasen una exposición tuya, que te hiciesen algún encargo de importancia para saltar la burocracia de inmigración, que es el hueso aquí, etc. Con el permiso de residencia todo iría como la seda siempre que te avinieras a aceptar ciertas peculiaridades puramente formales de aquí. Pero de esto hablaremos más adelante, acaso pronto. Yo no quiero hacerte creer sin fundamento que las cosas son fáciles porque no me lo permite mi conciencia. Las cosas son difíciles, lo sabes bien, tan bien como yo; pero, cosa curiosa, lo imposible desde ahí parece factible desde aquí, y es que ahí sólo hay burócratas asustados o poco menos, y aquí hay personas que inspiran mucho respeto en Washington y que acaso son temidas. Las personas aquí pesan mucho y las hay que cuando comprenden lo justo de una demanda, no vacilan en apoyarla sin reservas. Es así como nosotros vinimos, como sabes. Nosotros haremos por ti lo que hicimos por nosotros, sin precipitaciones, porque no es posible, pero sin que nos venza nunca el desánimo. Que estas palabras te den confianza y calma en todo trance. Yo creo que la entrada como turista dificultaría las gestiones posteriores, pues despertaría recelos y los recelos nunca fueron buenos y menos aquí; se perdona la franqueza, por brutal que a veces parezca, no la cuquería. Calma, pues, y buen ánimo. Y vamos a otra cosa, no menos complicada que tus líneas y tu venida en su sencillez objetiva. Trátase del problema de la casa de ahí. Como creo que sabes, dejamos la casa a nuestro nombre con un matrimonio norteamericano dentro. Como pudiera resultar que lo de aquí no cuajara definitivamente y como había dificultades para traspasar el contrato sin elevar la renta por una parte y sobre todo para traspasarlo a quienes nosotros deseábamos, con la autorización del administrador metimos en casa dicho matrimonio a cambio de la venta de nuestros muebles: una radio, una estufa de cobre, el comedor (sillas y mesa), camas, armarios de libros, etc. y especialmente el teléfono, en 3.000 pesos. Teníamos ofertas mejores, pero la señora norteamericana era amiga de Alicia, tenía una hija enferma que necesitaba sol e iba a una escuela que está a dos pasos de allí. Pero ahora resulta que, al parecer, la señora no se ve por que, a poco de llegar, dijo al portero que nosotros no volvíamos, y este, que esperaba una comisión talvez con otros inquilinos, dio cuenta al administrador y se armó al parecer un lío gordo. La señora norteamericana apenas sabe cuatro palabras de español y parece que a pesar de mediodía de explicaciones de Alicia no se enteró bien de la situación ni de nada. Por ejemplo, confundió la estufa de queroseno con la cocina de gas, propiedad, como es lógico, del dueño de la casa, y ahora nos culpa a nosotros de una cantidad de desatinos insospechados y nos reclama parte del dinero. Desde luego, nosotros nunca dijimos que no fuésemos a volver; se metieron en el departamento con el consentimiento del administrador y con el contrato de casa y teléfono a nuestro nombre, por ser esto lo habitual en casos en que el inquilino se ausenta temporalmente; y por fin, la señora sólo tiene un recibo firmado por nosotros de 3.000 pesos argentinos por la venta de los enseres del departamento. Siendo esto así, a mí no me cabe en la cabeza que la señora tenga base legal para hacer cosa alguna en contra nuestra. Pero no deja de amenazarnos, y Alicia está aterrada, sobre todo porque procedimos con dicha señora con una claridad y una limpieza intachables. El matrimonio que vino con nosotros en el barco dejó su departamento en las mismas condiciones por casi el doble –5.000 pesos argentinos–, y eso que estaba en un sitio poco comunicado del barrio sur. A estas alturas nosotros ignoramos en qué situación está la señora en la casa; en la primera carta nos decía que la ponían en la calle; en la segunda carta en octubre nos dice que le cobran mensualmente 30 pesos más de lo estipulado en el contrato nuestro, y que además, para abandonar el departamento el administrador le pide 500 pesos. ¿Habrá hecho un contrato nuevo con el administrador por 170 pesos mensuales, y por no haber pasado el tiempo estipulado el administrador le pidiera una indemnización? ¿Será todo un cuento para intimidarnos? De contar con dinero, hubiéramos cortado por lo sano devolviendo a la señora lo que nos dio por los muebles, y san se acabó; pero a estas alturas no contamos con nada salvo el estricto salario mensual con el que vivimos. Tú que eres abogado después de todo, ¿qué crees que la señora puede hacer contra nosotros? Y si tu abogacía, como supongo, no desciende a estos laberintos, ¿podrías preguntar a un buen abogado de ahí, a un veterano de estos jaleos, qué cabe hacer? Creo que la precaria salud de Alicia tiene por causa esta situación realmente estúpida. No olvides que; 1) Para los efectos de la administración, nosotros dejamos el departamento a esta gente en nuestra ausencia; 2) Por la venta de los muebles firmamos un recibo de 3.000 pesos; 3) La señora –mejor dicho, su marido– firmó un papel para nuestro fiador el contrato de alquiler comprometiéndose a pagar mensualmente los 140 pesos de renta estipulados en dicho contrato (que Dieste tiene en su poder); 4) A nadie se ha dicho que no volveríamos. Te ruego (que) estudies esto con cuidado, pues los embrollos proliferan como las zarzas por lo que se ve, y a las personas no hechas a ellos le quitan el sueño y acaban por arruinarles la salud y el humor tan necesarios siempre, pero más ahora. No sé si Frontini o Baudizzone podrían sacarte de apuros; pero acaso fuese mejor un abogado menos literato. Bien sabes que aprecio a estos amigos; pero los aprecio como hombres de letras. Talvez Melella o López u otra persona hecha a la vida de los negocios te oriente sobre el abogado a quien acudir. Desde luego en cuanto sepamos el importe de la consulta, te lo giraremos por el medio más rápido. Por lo demás, ten en cuenta que Alicia está terriblemente inquieta y Cuqui lo mismo, pues hasta llegan a temer que las expulsen de los Estados Unidos como resultas de esta, a mi parecer, menudencia. Bueno; ahora para terminar, una ráfaga de preguntas y encargos menores. ¿Sigue saliendo Gaceta del libro? ¿Sigue saliendo Realidad? Le mandé a Ayala un estudio sobre Eliot de una profesora auxiliar del colegio y aún no tuve contestación ni acuse de recibo. ¿Cómo va el trabajo de casa de Melella? ¿Qué es de Mariano Gómez, nuestro amigo, no el ilustre? ¿Salió el libro de Dieste en la Suramericana? ¿Está ahí Alonso ya? ¿Cuales son las señas y el nombre de Silveira? Acaso se me ocurra escribirle unas líneas en un momento dado. No dejes de mandarme por avión uno de los primeros ejemplares que salgan de la imprenta de tu monografía; manda otro al Museo de Arte Moderno de Nueva York y otro a la Carnegie; las señas de este ejemplar te las concretaré más adelante, pues ahora no las tengo a mano. No olvides la importancia de tus acuarelas de Buenos Aires: como te dije entonces, un libro de acuarelas de este tipo sobre Pittsburgh –ciudad de grandes chimeneas , puentes de acero, altos hornos, minas, etc.– te consagraría aquí en el acto, y quien sabe lo que de tales acuarelas puede resultar. De tenerlas aquí, serían la mejor carta que jugar a favor tuyo. Voy a escribir algún artículo para La Nación. Siguen allí Mallea y Sirio, ¿no es verdad? Por aquí encontré algunos datos de interés sobre Galicia. ¿Donde se puede encontrar la gramática gallega de Saco y Arce? No es la que encabeza la Crónica Troyana? ¿Es posible copiarla? La leyenda de san Eros se encuentra también en Alemania. Compré un libro sobre la evolución de la lengua portuguesa desde el bajo latín; se publicó en Filadelfia en inglés. ¿Te acuerdas del sanguino, una planta o arbusto más concretamente, con bayas vinosas como el sabugueiro, de que un día hablé con tu padre? Encontré su nombre: cornejo, en castellano. Tiene aquí un pariente, el dogwood, maravilloso, por sus blancas flores de gran tamaño. ¿Sabes que Colmeiro, el botánico, publicó un diccionario sobre plantas del Nuevo y Viejo Mundo, aclarando su nomenclatura? Daría un pico por tenerlo. ¿Lo hay ahí? ¿Sabe algo de esto Manuel? ¡Qué analfabetos somos con relación a nuestros hombres! Acabo de hacerme ampollas plantando tomates y coles; por esto, te escribo ¡con dificultad! Seguiré otro día. No demores mis encargos. Abrazos de todos para los dos. No os dejéis deprimir. Recuerdos a tus padres y hermano.

Otero

[Manuscrito na marxe esquerda da primeira folla:] Si veis a la señora del departamento que se llama Ulrs Jolly no la digais que no pensamos volver.

1948-07-13
Carta de Percivale a Seoane. 1948
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Percivale a Seoane. 1948 en 13/07/1948


Montevideo, julio 13 de 1948

Estimado amigo Seoane:

Luego de una permanencia en cama, que me ha durado mucho más del tiempo reglamentario, me dirijo al amigo para agradecerle sus frecuentes satisfacciones: excelentes grabados y dibujos, óleos de muy buena factura, o sus muy sabrosas narraciones. Siempre el artista inquieto y generoso que nos pone en íntimo contacto con la belleza. Gracias, pues por su envío sorpresivo.
¿Qué tenemos de la posible exposición de pintores checoslovacos? ¿Y que tenemos además de una muestra de acuarelas suyas y de dibujos de Torra? Algo se ha hablado de todo eso sin concretarse nada. ¿Siguen teniendo interés? La exposición que he programado en esa, de pintura actual de la Argentina, ha quedado definitivamente resuelta para la próxima temporada. Veremos si no ocurre otra novedad en las esferas oficiales.
¿Cómo anda su pintura, se trabaja siempre con el mismo impulso? Por aquí hay muy poca cosa nueva que contar y el amigo Cuadrado le habrá impuesto de la chatura de este ambiente.
Sólo me queda enviar un abrazo al buen amigo y agradecerle su atención y muy particularmente hacer presente mis respectos a su simpática señora.

Con saludos para los amigos de esa de usted siempre afectísimo.

Percivale

1948-08-07
Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1948
Nova York
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1948 en 07/08/1948


Agosto 7, de 1948
45 E. Franklin St.
Waynesburg, Pa. USA

Queridos Maruja y Luis:

Acaba de llegar vuestra estupenda carta, que contesto en el acto, aunque sin el menor asomo de hacer alardes de puntualidad; os contesto simplemente porque la reacción afectiva de vuestras noticias me predispone a la respuesta. En primer lugar, te damos Alicia y yo las gracias por la molestia de la consulta, y esperamos saber cuanto antes su importe material, como habíamos convenido. En segundo lugar, te felicito por la labor realizada en el Centro Gallego. Uno de los muchos remordimientos que traje es el de no haber llegado a organizar un homenaje proporcionado a tu tesón y a tu patriotismo entre la colonia gallega. Puede decirse que nadie en Buenos Aires ha hecho más que tú para presentar Galicia a los gallegos emigrados con toda su proceridad, con su rango auténtico. Y así como fue necesario que vinieran los refugiados a sacarles la vergüenza injustificada que llevaban, y aún llevan algunos, en el alma, hubiera sido necesario hacerles ver la deuda que contido tiene toda la colonia y hasta Galicia. En tercer lugar, celebro la terminación de ese cuadro, que debe de ser algo serio en todos los sentidos. ¿No habréis hecho aún fotografías de él? Que la haga Melella, que tiene buena cámara, y si no que llame a uno de estos especialistas y me mande una copia. Ocho figuras en tamaño natural y diecisiete en segundo término, debe ser algo sorprendente. En una carta de Dieste recibida hace tiempo, me hablaba de tu ascenso en espiral como pintor, cosa de la cual ya estaba yo archiconvencido. ¿Cómo va tu monografía? Es asunto que me interesa, pues son muchas las personas esparcidas por el mundo que nada creen hasta verlo escrito en letras de molde, y muchas de estas personas ocupan puestos decisivos. ¿Quieres saber una noticia realmente curiosa? Pues prepárate. Hace cosa de un mes compré para Cuqui una enciclopedia con que sacármela de encima. “¿Cuánto hay de la Tierra a la Luna? ¿Cuántos centímetros tiene un pie? ¿Dónde está Cochinchina? Ahí tienes la enciclopedia”, le contesto ahora. Pero es el caso que entre las personas que figuran en ella como famosas está... Souto. Naturalmente me dio un salto de alegría el corazón, tanto más porque no se trata sino de un libro de unas ochocientas o novecientas páginas. Dónde y cuándo nació, dónde estudió, donde expuso, etc. está consignado allí. Después, al pasar por aquí Rubén Landa camino de Nueva York a donde fue desde Oklahoma para enseñar un curso de verano y preguntarle yo qué se le ocurría a él para traerte aquí sin peligro de que te expulsen luego (como acaba de sucederle a un héroe filipino condecorado por el ejército norteamericano por sus servicios durante la guerra), su mujer, la hermana de Viqueira, intervino para aconsejarme que consulte a Souto, pues tiene aquí muchos amigos y admiradores. Claro está, escribí a Méjico pidiendo las señas del célebre Souto, casi nacido al lado de mi casa, como Colmeiro. Aún no las recibí, pues parece que el recibir cartas de Méjico cuesta un triunfo, pero no creo que tarden. Yo no dejo de preguntarme que razón sacó a Souto de aquí, teniendo su fama, y un porvenir de pintor asegurado. Aquí está todo el mundo de vacaciones, desde el presidente del colegio para abajo. Este desapareció poco menos que raptado y cuando tuvimos noticias de él, se hallaba en Oregón, en la costa del Pacífico. Este año se celebra el centenario del Colegio; va a haber con tal ocasión grandes fiestas en la próxima primavera; por eso no bien llegue, descansado y sano, le voy a abordar en firme sobre la manera de que te ofrezca, sino trabajo, un buen pretexto para entrar aquí en buenas condiciones. Podría ser el de pintar uno o más retratos, el de enseñar grabado, dibujo, pintura o la Biblia; podría ser el decorar un salón, o hacer un libro conmemorativo del centenario...; podría ser incluso enseñar español, que es sin duda la mejor manera de entrar sin plazo alguno y estar tranquilo. Veremos. No hago más que cavilar. Como sé lo que es eso, estoy en ascuas pensando en vosotros, y sin exagerar un ápice, pues no hay para qué, os diré que mi felicidad aquí sólo está disminuida por la salud de Alicia, que no es tan buena como yo deseara, y por vuestro encierro en Buenos Aires.
Recibí el catálogo de Colmeiro, y me alegró la noticia de su exposición, confirmada por tu carta. Si además ha vendido, como dices, la noticia es doblemente satisfactoria. Aunque a Colmeiro hay que rescatarlo también una vez que vosotros estéis fuera de ahí. Pienso escribirle uno de estos días, pero “uno de estos días” puede significar semanas o meses, tanto más cuanto que estoy lleno de zarandajas. Con el tiempo, hemos tenido mucha suerte, pues cuando esperábamos asarnos, resulta que casi hace frío. Ayer dormimos con manta ¡en agosto! Aquí es frecuente la llegada de lo que se llama un frente frío del Canadá, y en menos que canta un gallo te hielas. También ha llovido horrores, tanto que unos pobres garbanzos que sembramos en la huerta para poner al presidente en un apuro –él es profesor de botánica y los garbanzos aquí son desconocidos– no acaban de levantar cabeza. El otro día fui a Morgantown, ciudad de West Virginia cercana, donde hay una universidad. Fuimos en especial para ver algunos libros, pues aquí no hay librerías. Salimos impensadamente y con poco dinero, y cuando Alicia y yo estábamos revolviendo mamotretos, nos encontramos con el libro de Pascin publicado en Inglaterra, de segunda mano. No está nuevo, pero si en buen estado. Dime, pues, si lo conseguiste ya. ¿Recuerdas que lo encargamos en Mitchell´s? y en caso contrario te lo envío, pues aunque no lo traje, estoy seguro de que lo van a tener por una temporada al menos, pues aquí sus desnudos más alarman que otra cosa.
Cuqui sale mañana para un campamento de girls scouts como invitada. Tiene una suerte bárbara esta pinta. Todo lo bueno va a parar a ella. La huerta va bien; estamos comiendo ya judías verdes a todo trapo, pero las lechugas nos las comieron los conejos o un bicho parecido al tejón llamado aquí ground hog. Creo que los tomates no vamos a poder comerlos todos, y no estaría de más que Maruja mandase la receta de hacer mermelada con ellos. ¿Qué es de Mariano Gómez? Dadle muchos recuerdos. Pregunta a Ayala si recibió el artículo sobre Eliot, y dile que me escriba cuanto antes pueda o te diga a ti como va ese asunto del ensayo. Recuerdo a tus padres y a Rafael, y además a medio mundo: Varela, Dieste, Melella, Frontini, Colmeiro, Antonisen, Llardona, Farias, Alberti, los pintores... Y para vosotros dos, un abrazo de toda la familia y las seguridades de que no dejamos de pensar en arrancaros de ahí, sea como sea.

Otero

1948-09-06
Carta de Seoane a Estévez e Fernández del Riego. 1948
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Estévez e Fernández del Riego. 1948 en 06/09/1948

Buenos Aires, 6 de septiembre de 1948
Sr. D. Francisco F. del Riego.
Vigo


Querido Del Riego:

Antes de nada te felicito por la parte del primer premio que te correspondió en el concurso del Centro Gallego, en cuyo concurso los únicos premios justos fueron el tuyo y el de Martínez Barbeito en cuanto al primer premio, y en el 2º el trabajo sobre la saudade de Iglesia Alvariño. Del concurso siguiente, creo que ese es el de 1947, debió haber llevado el primer premio o el libro de poemas de Aquilino o el libro sobre el paisaje gallego de Manteiga, libro que no llevó premio alguno y que lo merecía por justicia. La novela de Blanco Amor es, a mi juicio, inferior a cualquiera de los trabajos y solo pudo hacer posible ese premio el parentesco y compadrazgo con uno de los jurados, Bóveda , y la parcialidad o negligencia del jurado argentino que por otra parte es un buen poeta de aquí. Creo que este año modificarán las bases de los concursos, de modo que no pueda influir en el ánimo de un jurado el nombre del concursante. En el juicio este mío no interviene para nada la amistad o afecto por Aquilino, Manteiga, Barbeito o por ti, sinó porque creo sinceramente que esos cuatro trabajos debieron haber sido premiados en primer término en los dos concursos. Prada y yo hicimos lo posible para que se modifique el sistema de este concurso y Prada interviene ahora en una comisión de reforma de las bases.

Por Prada debes de conocer cual fué el éxito de la Exposición de Autores y Libros Gallegos en éste. Ningún acto de esta colonia de emigrantes fué, en lo que va de siglo, más importante que este ni alcanzó resonancia. La exposición con todos los perjuicios naturales por ser hecha fuera de Galicia, por no tener apoyo de ningún género, y por no poder contar con muchos libros de los siglos XVII y XVIII imposibles de encontrar aquí, fué de todas maneras una gran muestra que llamó la atención. Este fué un esfuerzo que se nos debe integramente a Prada y a mí. Trabajé en ella con el mismo entusiasmo que pude haber puesto hace ya ¡ay! 18 años en cualquier empresa estudiantil de Compostela.

Por aquí estuvo hace unos meses Ventura Castro Rial , a quien no quise ver, a pesar de que me envió algunos recados e invitaciones, para evitar cualquier escena desagradable. Venía a estudiar o tratar algo relativo a la emigración gallega a la Argentina, lo que me llenó de estupor. De primer secretario de la Embajada está aquí Poch Gutiérrez de Caviedes , contemporáneo nuestro en la Facultad de Derecho. También por estos días anda por aquí y expuso en un salón un escultor de Lugo, Somoza , que ganó un concurso hispanoamericano para un monumento; escultor muy flojo, de quien no sé que noticias hay por ahí. La exposición de Colmeiro, patrocinada por el Centro Gallego, constituyó uno de los éxitos artísticos más importantes de este año. Por mi parte, el 15 de este mes, inauguro una exposición de óleos en una sala de esta capital y el 15 de octubre se inaugurará en Bruselas una exposición de dibujos míos. Acaba de salir aquí una pequeña monografía sobre mi pintura hecha por Lorenzo Varela que te envío por correo aparte. De mi supongo que debes de haber recibido un libro de narraciones Tres hojas de ruda y un ajo verde , con temas medioevales y cuyos originales tenía desde comienzos del año pasado para editar este año. Me gustaría conocer tu opinión sincera. En esta fué bastante bien acogido por la crítica. Creo que no tengo otras noticias que darte y algunas deben de ser conocidas de ti. ¿Qué haces ahora? ¿Qué es de Plácido, Maside y todos los otros amigos?

Bueno Del Riego, contéstame, dame noticias de esa, aquí estamos al márgen del mundo, en un afortunado campo de concentración para comerciantes del que Dieste, Colmeiro y yo queremos huir sin encontrar el modo. Por mi parte, no pierdo las esperanzas.


Recibe el abrazo cordial de tu amigo de siempre:



Seoane

1948-09-09
Carta de Serrano Plaja a Seoane. 1948
Nova York
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Serrano Plaja a Seoane. 1948 en 09/09/1948


9 de septiembre 1948

Querido Seoane:

Ayer noche llegué de nuevo a París donde ya estaré todo el invierno. En cuanto arregle un poco mis cosas, es decir, en dos o tres días, volveré a ocuparme de indagar en imprentas y editoriales, etc. de todo lo relativo a nuestro proyecto. Pero, entretanto, no quiero dejar de decirte que estoy un poco extrañado por no haber recibido contestación tuya a la carta que te mandé a los pocos días de haber llegado a Francia. En ella, te incluía ya algunos datos que aun cuando tenían valor relativo, informativo a título general, más que nada, permitían, creo, formarse alguna idea de las condiciones en que se podría trabajar aquí.
Al mismo tiempo, te decía que había estado con Claire, la amiga de Coppola, y cual era mi impresión; que había escrito al mismo Coppola –de quien tampoco tengo todavía contestación sobre esto, pero no quiero yo insistir en pedírsela, ya que te pedí a ti que tú le vieras, si lo creías oportuno, para hablar más en detalle, o de otro modo que me dijeras más oportuno que fuese yo quien le volviese a escribir. No lo he hecho esperando tu carta.
Me ocupé también de ver que había en concreto acerca de la oferta que te había hecho Palmeiro, con el resultado que te comuniqué. En fin, te hablaba en mi carta famosa de todo cuanto habíamos convenido. Por ello, el no tener contestación tuya no sé cómo entenderlo. Sin reticencia ninguna y simplemente por deseo de saber a que obedece tu silencio, querría preguntarte si acaso ha surgido alguna causa que modifique en parte o en todo el proyecto de que habíamos hablado. ¿Acaso tropiezas con dificultades para venir? ¿O no te decides a ello por alguna otra razón? Por otra parte, Varela ¿qué hace? ¿Sigue pensando en gestionar su viaje aquí?
No quiero cansarte con las numerosas hipótesis que podría hacer y sólo que si por cualquier circunstancia has cambiado de opinión en algo tocante a los proyectos que hicimos, yo creo que podría comprenderlo perfectamente. Pero me gustaría saberlo. Si por el contrario no es así y el no haberme contestado se debe únicamente a la desidia conque todos los españoles solemos considerar el hecho de escribir cartas, entonces, animal, decídete de una vez por todas y ahora, ahora mismo, ponte a escribir para decirme cómo van tus cosas, cuándo piensas venir, qué puedo hacer para ir adelantando algo, si has visto a Coppola o piensas verle, etc. Por mi parte, estoy a la espera de noticias de Ussía. No le hablaré de nada concreto hasta tener noticias tuyas y ver como anda todo. Y nada más por hoy, sino es volverte a encarecer que me contestes con la mayor rapidez.

Da muchos saludos a Maruja. También a los amigos tortónicos en general. A los Dieste, les escribo hoy o mañana de modo que no es necesario. Un abrazo para ti de

Arturo Serrano Plaja

27, rue Richelieu, París (1). France

1948-10-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1948
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1948 en 06/10/1948

Vigo 6-oct. 1948
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu afectuosa carta y el libro Tres hojas de ruda y un ajo verde, que tuviste la gentileza de dedicarme. Sinceramente, tu entrada en el campo de la literatura me produjo una gratísima sorpresa. Las narraciones están escritas con una gran dignidad literaria y tienen un original y atractivo encanto. En La Noche publiqué un comentario sobre el libro, cuyo recorte te acompaño con la presente. No tiene, desde luego, otro mérito que el de haber sido dictado por el afecto y la honradez.

Recibiste otros recortes de artículos míos, que te mandé en cartas anteriores? Lamento que los premios del Concurso del Centro Gallego, no fueran discernidos de otro modo. No por mí, ciertamente, pues me considero excesivamente pagado con la distinción de que me hicieron objeto. Pero sí por haberle atribuido una categoría que no tiene al libro Caminando al sol de Galicia , por ejemplo. Yo aún no contesté a la comunicación que me dirigieron notificándome el otorgamiento del premio. Qué hicieron con el sobrepremio que dedicaban a las obras escritas en gallego? Yo creí que me concederían, por lo menos, la parte proporcional, pero nada me han dicho. Y la medalla de oro quedó sin adjudicar? Te agradecería que cuando se modifique el sistema del concurso, me lo comuniques, ya que muchos amigos se interesan por ello, y desearían presentar trabajos. No habría medio de que me enviáseis la Revista del Centro Gallego, periódicamente?

Hace tiempo me dirigí, por medio de Prada, a Pita , Blanco Amor, [Delgado] Gurriarán y Espasandín, solicitándoles colaboración poética para una Antología que estoy preparando con gran calma y cariño. Hasta ahora sólo me contestó el primero, y no sé a que atribuir el silencio de los demás.
Os felicito, efusivamente, por el éxito de esa Exposición de Autores y Libros Gallegos. Me imagino la significación que habrá tenido en el orden cultural, pues bien sé la solvencia y seriedad con que la habréis preparado.

Lo que me cuentas de Ventura, no me extraña nada. Fué siempre un desaprensivo y continúa siéndolo. A Poch lo recuerdo perfectamente, pero no sabía que estaba en Buenos Aires de primer Secretario de Embajada. Desde luego, tiene ante sí una magnífica carrera, ya que es todavía muy joven.
Dale a Colmeiro mi enhorabuena por el triunfo obtenido en su Exposición. Desde luego, no me extraña nada, teniendo en cuenta el vigor y la categoría de su pintura. De la Exposición de tus dibujos, espero que obtenga el éxito que merece. Lo que no recibí aún fué la monografía de que me hablas. Convenía que me enviaseis las novedades editoriales de cultura gallega, que aparezcan por ahí. Es conveniente que se tenga noticia de ellas por aquí, y yo me encargaría con mucho gusto de airearlas en los reportajes que hago semanalmente en La Noche.

Yo sigo trabajando con exceso. De bien buena gana consagraría más tiempo para atender a mis aficiones literarias, pero la labor diaria me absorbe demasiado tiempo. Plácido se marchó para Londres el mes pasado. Se fué a vivir allí con su familia, pues en aquellas tierras tiene sus intereses. Ya supondrás cuanto sentimos su marcha, tratándose como se trataba, de un excelente amigo. Maside acaba de atravesar por el doloroso trance de la muerte de su madre a la que, como sabes, quería muchísimo. Sigue trabajando y haciendo labor cada día más mejorada. Hace poco murió Virgilio Blanco, en su aldea; yo le había comprado unos días antes, su último cuadro. Creo que era un pintor interesante y con personalidad. Si os interesase para la Revista del Centro Gallego, podría enviaros un artículo acerca de su arte.
¿No habrá posibilidad de publicar mi Literatura Gallega? Si la hubiese, quisiera corregirla en algunos aspectos. De no haberla, te agradecería que me enviases unos dibujos tuyos, y el prólogo de Dieste, para ver la manera de editarla aquí.

¿Qué es de Prada? Hace mucho tiempo que no tengo noticias suyas. Y los demás amigos? Aquilino, Manteiga y Fole siguen como siempre. Al primero lo veo con frecuencia, y con el último me carteo de vez en cuando.

Bueno, nada más. Repito mis felicitaciones por tus merecidos triunfos artísticos y literarios. Te envía el cordial abrazo de siempre.


Paco

1948-10-25
Carta de Serrano Plaja a Seoane. 1948
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Serrano Plaja a Seoane. 1948 en 25/10/1948


25-10-48

Querido Seoane:

Hace unos días, recibí tu carta y, tan pronto como puedo, quiero ponerte unas letras aunque no sean, propiamente hablando, contestación exacta y precisa a las diversas cosas que me preguntas. Y antes de ello y para empezar, también deseo decirte que me ha alegrado mucho tu carta así como el estado de ánimo que me deja entrever. Estupenda la correlación de precios que me dices que nos permitirá trabajar más fácilmente. Estupenda, igualmente, tu gestión para buscar otros capitales. Y aunque te agradezco mucho la delicadeza de preguntarme si me parece bien lo que hayas hecho, dicho se está que me parece doblemente bien por el solo hecho de hacer así. Por lo tanto y una vez que digo eso, no tomarás a impertinencia, ni con respecto a ti –en ningún caso– ni con relación a nadie en particular, que te haga un aclaración –aclaración, que no reserva– y que es la siguiente: así como en lo material ni me importa ni me preocupa una participación en los hipotéticos beneficios de nuestro negocio de cuantas personas, por una u otra razón, deben participar –y aún sin deber en ello– si me agradaría que en la parte de trabajo, a la hora de tener que tropezar con dificultades, etc., tuviéramos que tener relación de responsabilidad con el menor número de personas posible. Y aun no sólo de responsabilidad, sino de colaboración. En un plano abstracto, yo diría que casi me gustaría que, una vez tú aquí, fuésemos tú y yo, de ser ello posible y siempre que tú estuvieses de acuerdo, quienes tuviésemos las tareas de dirección, ya que de una manera concreta, además somos quienes vamos a encargarnos de ello. Repito que no debes ver en ello más que eso que se dice del ideal remoto, etc., y no motivado por causa alguna que yo pueda explicar muy bien en este momento, sino por una especie de misantropía –¿se dice así la manía de no encontrar mucho gusto en ver a mucha gente?– que a veces me hace dudar de mi capacidad (para) sostener relaciones claras y abiertas con la gente. Dicho esto, que encomiendo desde luego a tu juicio y discreción, tú, a la hora de tener que organizar legalmente papeles y cuestiones, resolverás contando, desde luego, con mi confianza mayor. ¿Necesito insistir en lo infundado de todo esto?
Bueno, paso a hablar de otras cosas. La cuestión vivienda, claro que es lo más grave. En cuanto a pensiones y precios, me enteraré tan pronto como pueda y te diré lo que sea. Por otra parte, ahora comienza a haber muchos anuncios de venta de departamentos a treinta y cuarenta mil francos por pieza. Lo cual no significa que sea una ganga –sobre todo porque, al parecer, los de esos precios no tienen comodidades. Pero eso puede darte una idea. Desde luego no siendo en París mismo, yo sé que es mucho más fácil y, si Palmeiro que tienen muchas más relaciones prácticas que yo en París te ayuda seriamente, tampoco creo que insoluble, aunque sí, complicado. Por el momento, y pese a que yo averiguaré lo (que) pueda, insisto en que todo plan debe de estar basado en el supuesto de que para empezar habríais de resignaros a hacer vida de hotel –pensión– durante cierto tiempo y luego volver vosotros mismos.
De cuestiones generales y políticas. En lo de ser buen o mal momento con relación a la vida material de aquí, no creo que ya en este momento de la historia se pueda hablar de eso. Todos son buenos o malos, según se quiera. Clave, en esto días, ha vendido absolutamente todo lo que tenía pintado en París, hasta el punto que para conservar un cuadro suyo, ha tenido que comprarlo el mismo. La vida sube, siempre; pero, como dices, eso parece que ocurre en todas partes, de manera que hay que suponer que todo se arreglará. Además porque, al subir la vida, suben los precios automáticamente, claro, y nosotros haríamos como todo el mundo, dicho se está. En lo político de aquí, estos días se está ventilando una crisis decisiva; yo creo que del resultado de las huelgas mineras depende, provisionalmente al menos, toda la situación. Si esta, de un modo o de otro se estabiliza, así quedará; si estalla la guerra civil, ya lo verás por los periódicos. Yo –aunque a lo mejor para fastidiar mi pronostico el destino me desmiente– no creo en ella. En cuanto a la otra guerra, aunque ni Truman ni Stalin se toman la molestia –ya sabes que son unos groseros– de comunicarme su opinión, supongo que a ti tampoco, tampoco creo, ni la gente que se tiene a sí misma por bien informada, que pueda haber guerra –salvo imprevisto– antes de algunos años –tres o cuatro como mínimo–. Pero, naturalmente, todo esto es pura opinión, como bien se te alcanza –que, por lo demás, tampoco tú me pedías otra cosa–. Entre tanto, lo que sé es que ayer Elsa Triolet en la fiesta que aquí es equivalente del Día del Libro o algo así vendió libro por valor de un millón setecientos cincuenta mil francos entre las cuatro de la tarde y las ocho y media de la noche; que París, haciendo abstracción de todo lo demás, de las famosas procesiones que van por dentro, etc., está maravilloso en un otoño hasta ahora suave. Que hay dificultades para todo, evidentemente, pero que la gente vive como si no las hubiera –lo cual puede ser igualmente avestrucismo, si luego resulta que hay guerra o simple buen sentido, si ocurre que no la hay y que no valía la pena estar preocupados por fantasmas: vaya usted a saber.
Hace poco días, ha llegado Ussía. Pero aún no le he hablado ni le hablaré de nuestro proyecto hasta saber en que estamos ahí en lo de Coppola y demás. Por la importancia que concedo a su posible aportación, hasta diría yo que casi sería preferible –siempre que se pueda– aplazar este aspecto hasta que ya hubiese algo mandado: creo que sería mucho más positivo y eficaz. Tú me dirás lo que piensas en la seguridad de que, en principio, yo tengo la mayor confianza en la gestión que pudiera yo hacer con él.
Y ahora, para terminar esta carta, te quiero hablar de dos cosas. Una, de carácter personal, es un favor que tengo que pedirte. Y que, aunque sea un poco molesto y aburrido, cuento contigo, estoy seguro, para realizarlo si es posible: imagínate que de un libro que yo escribí, y de cuyo nombre quisiera olvidarme, lo he intentado en vano, y que siempre me ha molestado, ahora necesito recordarle: Avila Camacho ¿te puedo pedir que me busques, con la prisa que te sea posible, unos cuantos ejemplares –mínimo tres, máximo cinco– y que me los envíes por avión? El libro en cuestión está editado por Americale, editorial que no sé si continúa existiendo. No sé si se encontrará el libro o si lo habrán tirado a la basura. Ahora lo necesitaría, me sería muy importante –por razones surrealistas– tenerlo y, por tanto, te encomiendo esa lata –dicho de esta que de la parte material no, y que espero que me digas lo que sea y que allí o aquí, como te sea más cómodo a ti, arreglaremos la cosa–. Aunque te parezca pintoresco, insisto en que para mí es algo importante, de modo que en función de la importancia te agradeceré que me digas lo que hay de esto y que, de ser posible, me envíes los libracos tan pronto como puedas, por avión.
La otra cosa de que quiero hablarte, por el momento no lo hago aún –aunque dentro de muy pocos días espero que ya no será necesario– en el plano de la mayor confianza, puesto que aún no hay nada concreto: ocurre que los checos aquí hacen un seminario literario, que tiene toda la mejor colaboración de París –de los escritores de izquierda, el mismo grupo de firmas conque cuenta Les Lettres Francais– y probablemente me voy a encargar yo de hacer la misma revista en español, para América. Dispondría, en ese caso, de toda la colaboración francesa y aparecida en francés, más el material en español que yo buscaría en América entre americanos y españoles refugiados, para publicar en la edición española y también en la francesa que se hace aquí en París –lo cual creo que interesaría a mucha gente–. Como te digo, aún no es seguro, peor es muy probable y en la semana que viene voy a saberlo con certeza. Dispondré de medios, se pagará bien. Se enviará en principio ahí, a Montevideo, a México y Caracas. El problema más serio sería el envío que habrá de ser por avión seguramente, lo cual es carísimo. La revista se llamará Paralelo 50 y en español, para empezar saldría una vez por mes. Como ves, sería muy interesante en sí mismo, pero además para nosotros tendría, creo, un doble interés, por la posibilidad que nos daría, si anda bien, de tener un medio de contacto con los medios literarios de esos países. Si se concreta el asunto, te escribiré enseguida para pedirte una mano, en el sentido de que, mientras esté ahí, me ayudes a todo lo que de organizar la distribución ahí y en Montevideo, me des consejos que te parezcan útiles en todo lo referente a eso y en la busca de colaboraciones, así como en la publicidad y difusión de la revista. Para ello, en cuanto sepa algo más concreto, te enviará ejemplares de la revista en francés. Creo que en algunos periódicos me podrían dar la clásica manita o empujón. Y luego, desde otro punto de vista, estoy seguro que tendría el apoyo político que merece. Aunque, como ves, esto aún no es demasiado preciso, me gustaría que me dijeses qué te parece. Yo empezaría a trabajar pronto en todo ello, pero la revista no aparecería hasta marzo, para coincidir con el verano ahí. ¿Crees que tendrá alguna posibilidad? A mí me parece que una vez que lectores y escritores se percaten de que se les ofrece en español un revista mensual que es semanal en París y que tiene las mismas colaboraciones que aquí alguna chance, como dicen aquí, no deja de tener. Ya me dirás tu opinión. Por el momento, no lo comentes, puesto que repito que aún no hay nada fijo.
Y con esto termino. De mi personalmente, tendría tanto que decirte que más vale no decir nada, porque si no sería el cuento de nunca acabar. Si como espero y deseo vienes pronto, ya tendremos ocasión de hablar, y por los codos. Ah, añado una noticia: se hace aquí estos días una exposición de la Resistencia española. Entre el poco material interesante que hay, se cuentan muchos libros que personalmente he prestado yo y que se exhiben en la rue de Recamie entre ellos, los de Dieste y el de Varela. Díselo. Acaso les resulte agradable saberlo.

Un abrazo para Maruja y para ti de vuestro amigo

Arturo

[Manuscrito:] No sé si anoche, cuando escribí esto, me acordé de decirte que ahora trabajo ya en el Liceo, que me quita no poco tiempo. Hasta pronto. Abrazos.

1948-11-02
Carta de Serrano Plaja a Seoane. 1948
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Serrano Plaja a Seoane. 1948 en 02/11/1948


2 noviembre 1948

Querido Seoane:

Como te dije en mi última carta, vuelvo a escribirte ahora, con mayor frecuencia, ya que me parece que así debemos hacerlo en relación con nuestros proyectos. Además y no sé bien porque irracionado optimismo, en estos últimos días, tengo la impresión de que todo puede salir bien y de que podemos hacer algo interesante tanto en general como para nosotras.
Y ahora quiero darte algunas noticias de carácter concreto. El domingo –hoy es martes y ayer lunes día 1 fue fiesta, de modo que escribo sin perder tiempo– reuní a todo el grupo de pintores españoles en casa de Gondoy para hablarles del proyecto colateral de la posible venta de grabados y dibujos ahí. Los que se hallaban presentes –pues hay algunos en Estocolmo, que el colectivo pictórico español, desde Praga no para y hace exposiciones generales y particulares en toda Europa– asintieron y estuvieron conformes en dar toda clase de facilidades. En principio, en esta semana, tendré preparado un primer envío que te haré en cuanto llegue a mis manos. Con respecto a esto –yo, por mi parte, trataré de volver a escribir acerca de ello en La Nación– creo que será conveniente subrayar por todos los medios un creciente éxito del grupo español de París el cual no sólo recorre toda Europa, como te digo, sino que está creando imitadores y ya hay –aunque informe y sin la fuerza de manifestación del español– de otros grupos nacionales que pretenden ser de su nación en París, el inglés y el húngaro. Están asombrados de la cohesión del grupo español, de su consistencia y su fraternidad –y de su éxito–, naturalmente, de modo que una agrupación por el solo hecho de que está basada, no en algo externo y ajeno a cada uno de sus componentes, sino en la apreciación general que cada uno tiene por los demás, aunque entre ellos, como es lógico, haya sus cosas, pero que no trascienda afuera. Bueno, todo eso digo, así como el éxito del grupo español de la escuela de París, creo que conviene subrayarlo, tanto por motivos generales como en relación al proyecto de introducir sus cosas –pictóricas, se entiende–, ahí.
En dicha reunión, estaba entre otros, Palmeiro, con quien hablé largamente de ti y de tus proyectos. El me confirmó lo que tú me dijiste que te había escrito, pero se mostró dispuesto a echarnos una mano en lo que pueda. Y en todo caso, se comprometió, formalmente, a prestarle su taller, como vivienda, a tu llegada por un tiempo de socorro, hasta que tú veas y busques algo. Desde luego, te repito que la cuestión vivienda es el hueso; pero si tienes donde llegar, luego algún hotel pensión sin la angustia de tener que encontrarlo el día de tu llegada etc., creo que podrás arreglar por ti mismo lo que te convenga. O en el supuesto de que tengas dinero y de que consideres la posibilidad de instalarte aquí en serio, con plata de ahí, podrás comprar un piso o un taller por el mismo precio, o menos de lo que ahí cuesta ahora, alquilar uno. De todo ello, espero que me hables y que no pese en tu ánimo más de lo debido. Que acaso cuando llegues, pueda yo si nos pusiéramos de acuerdo –que sí que nos pondríamos– intentar buscar una solución común, ya veremos, dependerá de varias causas el que yo pueda estar o no en condiciones de volver a hablarte de esto. Por otra parte y en relación con todo esto, dentro de un mes o dos piensa ir ahí otro del grupo, Parra. Si todavía estás tú ahí, ya le daré cartas para ti o en tu falta para los amigos. Lástima que yo no haya sabido antes ni que el se iba ni que tú persistías en tus proyectos, que de otro modo el te hubiera dejado su taller por el tiempo que permaneciese fuera.
Lo digo porque aun cuando me dijo que ya lo tiene comprometido, quizá no sea imposible volver sobre eso. Y, en fin, aunque yo no sepa decirte ahora cómo, tengo la evidencia de que una vez aquí, tras un tiempo no muy largo, conseguirás resolver las cosas. Te repito que no sé cómo, pero que todo el mundo arregla de modo que tú harías como todo el mundo. Bueno, volviendo al envío, el primero incluirá, por lo menos, cosas de Clavé, Domínguez, Palmeiro, Gondoy, Parra, Manuel Peinado y Viñes, mas, eventualmente –o para el segundo– de Flores, Bores, etc. Luego te mandaré cosas de franceses y de un checo, Sokol, muy bueno que ahora expone aquí con mucho éxito.
Con mayor relación o más directa con lo nuestro, quiero decirte dos cosas: una, que lo de Paralelo 50, aunque todavía no se ha resuelto, está por resolverse y casi con toda seguridad, positivamente. Por otra parte, el éxito de la venta anual de libros que aquí realiza el Comité Nacional de Ecrivains, me ha persuadido de que es el momento para hacer lo que proyectamos: no te puedes dar una idea de lo que fue. Elsa Triolet, por ejemplo, en el transcurso de la tarde, vendió libros por valor de un millón setecientos mil francos. Y así mucha gente. Y como entre lo vendido había mucho, por no decir casi todo, el libro de lujo, ya te figuras que me ha dado una especie de índice de nuestras posibilidades que, aunque nunca sería lo mismo, pero de alguna manera tendría que ver con lo que yo vi. Creo, por ejemplo, que con el ofrecimiento que los mismos pintores me han hecho –ilustrar todos un libro mío– ya podría intentarse un negocio o poco menos, por primera vez en mi vida –o si no es que me equivoco de medio a medio– pero, naturalmente, por el momento y mientras no sepa mejor el estado de tu viaje, no pienso hacer nada sin contar contigo y sin volver a hablar de colecciones, etc. Otro dato de interés general es que Octavio Paz, que está aquí, tiene concluido un libro y quiere editarlo sin que por el momento esté decidido a dárselo a nadie. Otro dato es que el embajador de Venezuela aquí ha resultado ser admirador mío; que el encargado de negocios que estos días va a Praga, es un poeta Otto de Sola, muy amigo mío. En fin, que estoy optimista y que lo que necesito es que me des noticias de ahí.
Lo necesito y con urgencia entre otras razones por la siguiente: Ussía piensa permanecer aquí, un plazo que por lo menos irá hasta mediados de diciembre y quizá más; pero nosotros debemos contar conque quizá no se quede más. De tal modo que hasta esa fecha, pero no más tarde, tengo yo para hablar con él de nuestro proyecto. Mas para ello y en función de las razones que te daba en mi última carta, necesito saber, con la urgencia que se pueda, lo que resolvéis ahí. ¿Has hablado con Coppola? ¿Y Torrallardona? ¿Te parece bien –debo o no hacerlo– que yo vuelva a escribir a Cóppola? Creo que te darás cuenta de que el hecho de que Ussía esté aquí es una suerte grande y que, por lo tanto, en principio no podemos perderla, creo; mas por ello, para dar seriedad al asunto, me parece imprescindible poder ofrecerle algo ya concreto, en marcha, de modo que vea él que la suya sería una aportación a algo y no una mera iniciación hecha sólo en nombre de la amistad, ¿no te parece? Contéstame a todo esto, aunque sea dos letras, pero en las que me digas, escuetamente, lo que hay de cada cosa y lo que tú piensas de ellas.
De mis cosas particulares que te hablé el otro día, dos preguntas. Primera –y para que me contestes un poco abultímetro– ¿cuántos ejemplares de Paralelo 50 crees tú que podrían venderse ahí y en Montevideo, contando con una propaganda más o menos buena y con el hecho de saber que tendría buenas colaboraciones de aquí y de ahí? Ya sé que es muy arriesgado decir alguna cifra, pero de todos modos te agradecería que me la digas para tener una idea. La otra pregunta, ¿has podido hacer algo en relación con los ejemplares del Avila Camacho que te pedía en mi anterior? Creo haberte dicho que me los mandases por avión; pero no estoy seguro de haber dado por supuesto, como es natural, que lo que materialmente suponga ese envío –forzosamente caro– corre por mi cuenta y del modo que tú me indiques. A título de indicación o sugerencia, alguien me ha dicho que la Fama de ahí acepta encomiendas aéreas, las que naturalmente saldrían más baratas que el envío por avión normal, siempre que acepten como encomienda algunos libros. Te agradecería mucho que me tengas al corriente de esto también. Y con ello, creo que por hoy no tengo nada que añadir, sino que estoy deseando recibir carta tuya y, mucho más, saber en qué fecha te embarcas. Muchos recuerdos a los amigos. Y para Maruja y para ti, un abrazo de vuestro

Arturo Serrano Plaja

1948-11-13
Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1948
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1948 en 13/11/1948


[Manuscrito:] Waynesburg, 13 de noviembre de 1948

Queridos Luis y Maruja:

Hace cosa de un par de semanas hemos enviado a Maruja Salgués un paraguas para Maruja, obsequio de Alicia y Cuqui, y un chaquetón de trabajo de los que aquí se estilan, para Luis de mi parte. Tuvimos ya acuse de recibo de Maruja, a punto de poner el pie en el estribo en el ómnibus para Nueva Orleans, de modo que, a menos que algo anómalo ocurra, os llegará con ella (o ellos). Hemos comprado lo mayor que encontramos, y si bien está de acuerdo con las medidas que nos enviasteis, no nos sentimos muy seguros de que la gran humanidad de Luis quepa dentro. (Esperamos que no habrá susceptibilidad por su parte a estos comentarios, tanto menos cuanto que yo mismo estoy echando una barriga espléndida esta última temporada como consecuencia de un casi claudicante sedentarismo desde que la huerta entró en estado de letargo con la otoñada). Esperamos que para Navidad estarán ahí, y si bien la estación en que os encuentran no es la más apropiada para sacarles partido de inmediato, todo es cosa de tomar precauciones con la polilla y esperar el cambio de estación. Aquí a estas alturas estamos tiritando ya, con las estufas encendidas casi noche y día, y no tardarán en aparecer las primeras folerpiñas de neve. No sé cómo se me vino a las mientes esta palabra, pero nada tiene de particular escribiéndoos a vosotros. Por otra parte, estoy cada día más enzarzado con las palabras vernáculas, aunque cuento con poco material de información en este minúsculo Waynesburg. Por cierto, acabo de perdirle a Trelles, el de Atlántida, la gramática histórica portuguesa de J. Nuñes que acabo de encontrar anunciada en un catálogo de la librería Panamericana de Buenos Aires, Lima 707. Pero volvamos al tiempo. Los árboles acabaron de desprenderse de sus espléndidas galas otoñales, más espléndidas en general que las de primavera. Yo nunca vi hojas como éstas de aquí. Algunos días salimos Alicia y yo de paseo y a cada paso nos deteníamos para admirarnos de los colores de las hojas, rojas de óxido, amarillas, anaranjadas, castañas, verde amarillentas... algo imposible de sugerir en palabras. Y luego la terrible exclamación: “¡Si estuvieran aquí Luis y Colmeiro!...” Este paisaje es algo sorprendente. Uno cree haber visto mucho en España y fuera de ella, y tiende a creerse autorizado a hablar de paisaje. Pero de pronto le ponen delante de un rincón del mundo o de un pedazo de mar y acaba por reconocer que, de hecho, aquello no lo has visto nunca.
Aquí el ambiente parece mucho más encalmado con el transcurso de las elecciones y con el jarro de agua fría que le echaron a muchos millones de americanos y los ánimos que dieron a bastantes más. Ojalá esto entre ahora en un período de paz interior y se pueda otear el horizonte sin sobresaltos para bien de todos, sin excluiros ni mucho menos a vosotros, cuya situación nos angustia. Habéis recibido una carta mía para Dieste, cuyo paradero desconozco. En una suya me hablaba con gran optimismo, que ojalá se confirme, sobre todo en sus promesas literarias. En el catálogo de la Librería Panamericana está anunciado el libro de Poseidón ilustrado por Luis con los Autos de Gil Vicente. ¿Qué tal salió la impresión de los dibujos? Voy a ver si lo encuentro en alguno de los muchos catálogos que me mandan de Nueva York para adquirirlo; y bien sabe Dios que me arrepiento de n haberle arrancado a Merli la promesa que hizo de regalarme uno de los originales. Creo que Luis debe ilustrar más libros de la Edad Media, como el Libro de Buen Amor, el Conde Lucanor, La Crónica Troyana, los primeros libros de caballerías y cosas por el estilo por ese complejo de humanidad que encierran. Claro que si no lo ha hecho, la culpa no es suya, pero quien vea a Gil Vicente, Quevedo, Gobineau, las leyendas gallegas y sus cuadros incluso, no podrá menos de maravillarse de su fidelidad al espíritu legendario de esa larga y soberbia época donde hirvieron a borbollones todos los fermentos de un mundo todavía agitado y en trance de partos colosales. Vistas las cosas con cierta perspectiva histórica nos muestran cuán lejos nos encontramos –por fortuna– de haber agotado o racionalizado ese torrente de pasiones, pecados, sueños, alegrías, hambres, pestes, crímenes, santidades, heroísmos, traiciones, altanerías, humillaciones,... que Luis ha visto y ve tan magistralmente. ¡Quién tuviera un milloncejo de dólares en la mano! No sé si conoces, Luis, una edición de Gil Vicente publicada en Madrid por Carolina Michaelis de Vasconcelos. La he visto anunciada en alguna parte y creo que debe interesarte, pues hay en ella muchas cosas ignoradas hasta entonces. Yo tengo el libro editado ahí por Molinari, pero aparte del texto, que es precioso, poco dice sobre la época, que debió ser interesantísima, el estado de la lengua y otras cosas que la Michaelis no dejará de tratar.
Hemos recibido un número de La Nación enviado por unas amigas inglesas de Alicia, y por él vimos que a Castañino le han otorgado el primer premio en la exposición nacional o casi así. Nos alegramos mucho por ser un camarada ideal; ahora recuerdo muy bien aquella tarde memorable que pasamos en su casa todos juntos, vosotros, Varela, Alonso, etc. Me trajo a la memoria a Castañino sus elogios del cuadro de Luis pintado para Melella, que debe ser soberbio, como si todos los suyos o todos mejor dicho, sobre todo este que aquí tenemos, el San Eros, la santidad de la Edad Media del cuento. ¿Cuándo hacéis una fotografía y nos la mandáis? Melella es un gran fotógrafo o al menos tiene muy buenas cámaras y amigos fotógrafos, que le harán cuantas fotos quiera. Y aquí rabiamos por ver ese cuadro, aunque sea descolorido.
¿Sabéis algo de Ayala? A propósito, el retrato de Nina es muy original y muy fiel a lo profundo del modelo. Pues bien; le mandé una traducción de un artículo escrito por una profesora de aquí sobre el Premio Nobel de Literatura, así con mayúscula, y nada sé de él, como no sea lo que Luis me ha dicho: si se tratara de algo mío, me tendría sin cuidado, pero trátase de una persona que no tiene por que poner demasiado crédito en mi palabra. Si lo veis, decidle que, francamente, si le interesan el trabajo y las condiciones económicas –cinco ejemplares o seis de la revista para mandar al autor y a sus editores, pues así lo han exigido– que me lo devuelva. No es impaciencia personal, sino refleja; la autora quisiera verlo publicado pronto, sobre todo ahora con ocasión del premio otorgado a Eliot, y por mi parte quisiera verme al margen del asunto. Esto es todo. Decidle a Perrota que se ha expuesto aquí la Cantata y que gustó mucho a estudiantes y profesores, sobre todo las reproducciones. Estoy pensando en la manera de hacer una exposición en petit comité en mi sección de español de los libros de Luis. Pertenezco como miembro honorario a una de las fraternidades de estudiantes, la Kapa, Sigma, Kapa –esto será para vosotros, como para mí al principio, un galimatías– y espero que ella patrocine la idea. Ya os diré.
Bueno, jóvenes, no os quejéis de esta carta escrita con la mesa de trabajo hecha una leonera. Muchos abrazos de vuestros Oteros.
Recuerdos a vuestros padres en primer término y a la interminable lista de amigos, sin olvidar ninguno, de nuestra parte. Escribid.

[Otero Espasandín]

1948-12-02
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1948
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1948 en 02/12/1948

Buenos Aires, 2 de diciembre de 1948


Querido amigo:

Recibí tu carta y el recorte de tu artículo sobre mi libro que te agradezco de todo corazón. No sabes cuanta alegría nos produce a todos los que estamos aquí el saber que alguien ahí puede recordarnos y que toda nuestra obra, hecha y pensada en Galicia, tenga en esa su pequeña y generosa publicidad. El temor nuestro, de los que trabajamos en medio de la indiferencia terrible de esta colectividad, es de que nuestras obras no tengan siquiera el acogimiento debido, que tendría de ser hecha en Galicia, por las gentes de ahí. Hemos conquistado el público argentino y a todos nosotros nos estiman en los medios intelectuales de estos países, pero tenemos la desdicha de que esta obra no llega a esa y de que solo interesa a diez o doce o algunos pocos más de los gallegos que aquí residen. Tres hojas de ruda tuvo aquí un importante éxito de crítica y por mi parte estoy bastante contento de ese éxito, como de los otros éxitos de los que aquí trabajan, porque ellos están ofrendados, como el mio, aunque no conste en las primeras páginas de cada libro o en los catálogos de las exposiciones, a Galicia y a los amigos que estáis ahí. Repito, te agradezco mucho tu nota, aunque los términos elogiosos de ella estén exagerados por nuestra amistad.

Sospecho que Prada, a quien hace dias que no veo, pero a quien veré seguramente mañana, te habrá dado noticia de que el premio tuyo del Centro Gallego va acompañado del tanto por ciento destinado a las obras escritas en gallego. La medalla de oro dejó de adjuntarse a partir del primer concurso. Por mi parte hice en septiembre una exposición de pintura con mucho éxito y de cuyos beneficios que no son muchos, algo más que los viajes, es probable que marche a pasar unos meses, o unos años, según como pueda arreglármelas, a Francia o a Bélgica. Quizá lo haga en el mes de febrero si no se me presenta hasta entonces ningún problema familiar referente a la salud de mis padres, que lo impida. Colmeiro sale para París a primeros del año que viene y tambien Dieste se marcha a Italia quizá a fines del mes que corremos. Esto cada día se pone peor para nosotros. Me gustaría ir a Londres, quizá aprovechar la estancia de Plácido Castro en esa ciudad para ir desde París, pues allí no conozco ningún amigo y debe de ser muy dificil defenderse en ella sin el conocimiento del idioma. Me gustaría tener la dirección de Plácido, que tu me la enviases, aunque temo que no me conteste por pereza. Si tú te escribes regularmente con él, escríbele sobre esto. Te lo agradecería mucho, pero de todas maneras envíame la dirección.

Sentí mucho la noticia del fallecimiento de la madre de Maside. Yo no quiero escribirle sobre esto. La recuerdo perfectamente, recuerdo la magnífica señora que era y lo que tenía de común con mi madre. Recuerdo su suavidad y su discreción y el hondo cariño que sentía por ella Maside. Pero no quiero escribirle a Maside a tanta distancia hablando de esto. Si algún dia regresamos y tenemos la fortuna de volvernos a encontrar, no podéis saber como deseamos ese dia, hablaremos del recuerdo que tengo de su madre y de otros muchos recuerdos de los cuales es dificil escribir.

¿Qué hace Fole? ¿Cuál es su dirección? No sabe él cuanto le he buscado por gentes de Lugo y por amigos comunes sin llegar a saber nunca nada de él. ¿Y Constantino Diaz ? ¿José Maria Dominguez ?
Es posible que el Centro Gallego a proposición mía te encargue la corresponsalía en Galicia de su Revista para noticias, sobre todo de orden cultural. No sé cuando, pero en el transcurso de estas primeras semanas que vienen se decidirá el nombramiento si no se tuercen las cosas. Prada va a ayudarnos. Te ruego que aceptes perdonándome por no haberte consultado antes. No hables de esto con nadie aún.

Por correo aparte te envío la monografía de Lorenzo Varela sobre mi pintura y tambien se la envío a Maside.

Escríbeme. Un gran abrazo amigo de

Seoane

1948-12-09
Carta de Serrano Plaja a Seoane. 1948
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Serrano Plaja a Seoane. 1948 en 09/12/1948

París, 9-XII-48

Querido Seoane:

Yo sé –y tú sabes, también, puesto que yo mismo incurro en ello– que los españoles escribimos pocas cartas. Pero yo creo que a ti se te va más la mano aún. En fin, no importa que no hayas escrito hasta ahora, pero sí quisiera que me contestes a esta en un plazo algo menor del que sueles.
Alguien que ha llegado por aquí últimamente me ha dicho que tú piensas estar aquí en febrero, pero no sé que fundamento tiene esa noticia. Sin embargo, las que yo te voy a dar tienen el de la experiencia o cosa vista y vivida, como hay que decir en estos casos.
Y es esto que para nuestro plan apremia el tiempo. Primero, porque cada día veo y noto y siento más y mejor que sería ahora el momento super recontra ideal para comenzar algo por el estilo. Mas si por yo no lo sintiera bastante, me lo hacen remarcar como dicen por aquí muchos españoles las casi constantes iniciativas que bordeando la nuestra se producen poco menos que cada día.
Así, por ejemplo, hay unos chicos catalanes que han montado –aún no está terminada– una galería de arte con librería, a todo meter y que será, sin duda, un éxito, pues es de las pocas cosas españolas que hay aquí de cierto tono. Como en sus proyectos entran muchas cosas y como por lo que se ve de la galería –montada nada menos que en plena plaza Vendôme, es decir, el mejor sitio de aquí para eso–no me extrañaría que pronto o tarde –y más bien pronto– dado que son catalanes y con instinto para ello, dan con el quid de lo nuestro, pues está, como te digo, en el aire, en el ambiente hasta un punto que casi le dan a uno ganas de decir, como los chicos: “que te quemas, que te quemas”.
Por otra parte, Manuel Ángeles Ortiz, gran amigo como sabes de Picasso, está gestionando la posibilidad de mandar ahí cosas editadas por la editora suiza Sikra, la cual, influida por el mismo Picasso, si no le ha concedido la exclusiva, le dará muchas facilidades y creo que hará algo en serio.
Por otra parte, ha llegado aquí Sarita Maglione de Lautare. Viene a muchas cosas y, como supongo que sabes que es muy amiga mía, hemos hablado de casi todas. Entre otras, me propone que nos encarguemos, por cuenta de Lautare, de enviar ahí libros de lujo, etc., ya que tiene noticias del éxito comercial que ha conseguido Peuser haciendo eso. Para ello, me ofrece condiciones aceptables en principio, pero aceptables en el sentido de trabajar con capital ajeno. Pero si nosotros echásemos a andar, podríamos hacer lo nuestro, quiero decir, las ediciones, y mandar también cosas por nuestra cuenta, quiero decir, contando no con tal o cual tanto por ciento, sino con el beneficio consiguiente de lo que se consiguiera ahí. Lo cual ya en sí mismo es muy interesante, pero lo es, a mi juicio, más aún, por el hecho de confirmar lo que habíamos pensado, es decir, que ahora es el momento de hacer competencia, desde aquí al libro de ahí, sobre todo a base de ediciones de lujo y con todo nuestro plan en suma.
En otro sentido, he recibido estos días una carta de Horacio, quien me dice que ha hablado contigo varias veces y que todo está claro, pero sin darme mayores precisiones lo cual no me extraña, ya que así es él. Pero como tú no eres así, me gustaría saber lo que hay de nuevo y de concreto: con respecto a tu viaje, con respecto a lo hablado y concretado con Coppola, con relación a la aportación de Torrallardona y, sobre todo, en relación a lo que yo pueda y deba intentar aquí con Ussía, a quien aún no he hablado nada por esperar a tener noticias tuyas, condenado. Insisto mucho en que cada día palpo mejor las posibilidades estupendas que tendríamos. Y, por tanto, te pido que hagas un esfuerzo en serio para estar en contacto. Ya sabes que de siempre me pareció muy buena la idea; pero ahora es que siento que cada día que pasa es un día perdido, y como estas cosas van por rachas, acaso si no aprovechamos la que ahora se presenta, si dejamos que alguien se nos adelante, luego lleguemos tarde y perdamos el tren típico. Por lo tanto, necesito que me contestes aunque sea las consabidas cuatro líneas, dándome noticias tuyas y hablándome de todo esto. Y nada más por hoy para ser ejemplo de laconismo comercial.
Ah, sí, otra cosa y esta de carácter privado: si has tenido tiempo y gana para ocuparte de mi maldito libro sobre Avila Camacho, me gustaría que me lo dijeras, ¿quieres? [Manuscrito:] Un fuerte abrazo para Maruja y para ti de vuestro

Arturo

1948-12-13
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1948
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1948 en 13/12/1948


Waynesburg, Pa
13 diciembre, 1948

Querido Luis:

Si me juzgas por algunas de mis cartas anteriores al pie de la letra, no dejarás de encontrar razones para reprocharme. Por ejemplo, te he dicho que procuraría enterarme de algunas señas a las que debía enviar un ejemplar de tu monografía. Ahora por una de esas venas de españolismo que nos dan a los españoles y que no sé si tenemos derecho a reprochar en muchos casos, resulta que acabo de obtener algunos datos que te envío con mucho gusto y con el remordimiento de no haberlo hecho antes. Art Museum, Boston, Mass. –Museum of Modern Art, W. 53 St. New York City, N. Y., Art Institute of Chicago, Michigan & Adams Streets, Chicago, Ill. –Revista Artnews, 136 E. 57 St. New York 22, N. Y. –Philadelphia Art Museum, Philadelphia, Pa. –The Brooklyn Museum, New York City, N. Y. –The Museum of Art, San Francisco, Cal. –The Whitney Museum of Art, New York City. Esto es lo que ahora sé: más adelante talvez pueda enviarte más.
Ayer, sábado 12 de diciembre, recibimos tu carta del seis del mismo mes. Nos ha causado una gran alegría por todo lo que en ella decís, y particularmente te agradezco los elogios que me dedicas como escritor. Son tan calurosos, sinceros y extremados que me considero en la obligación de corresponder a ellos escribiendo ese libro de que me hablas. Desde hace más de un año me viene rondando la idea de acometer la tarea, pero si bien soy de tu parecer con respecto a Dieste, a quién un afán de perfección inhibe en detrimento de los lectores y de la Historia de la Literatura, mi caso es diferente. Una obra mía, donde no hay como en los demás libros un campo de saber más o menos organizado que me dé la pauta, requiere una cierta elaboración formal, si no ha de naufragar en un amasijo de recuerdos y anécdotas. Acaso rebase tus ilusiones en cuanto al aliento de la empresa y escriba una especie de biografía novelada cuyo primer volumen sea lo que tú anhelas: la vida global de mi aldea tal como yo la he vivido: con cohetes, gaitas, sequías, inundaciones, nieves, faenas de mil clases, nidos, escuela, iglesia, campaneros, tipos sobresalientes, el río, el monte, los juegos de la estornela, de la porca, etcétera. Otro tomo sería mi vida de estudiante en Santiago y en Madrid; otro estaría dedicado a Ribeira, con recuerdos de Dieste, Valle Inclán, Caraminas, Mosteiro, Val, Maside, Manuel Antonio, con todo aquel mar salvaje, aquellas playas, aquel Barbanza, aquellos pinos, dólmenes, mámoas, nataciones, gaviotas... Otro tomo comprendería mis peregrinaciones por el norte de África, por España durante las misiones y la guerra, por Francia, Inglaterra hasta llegar a la Argentina, que bien merece tomo aparte... Ya ves, si pienso en todo esto de que me hablas. No me lleva a escribir otra cosa que ofrecer una faceta del mundo que me ha tocado vivir que ningún otro puede hacer por mí. Ofrecer la suya mejor que yo, pero no lo que he sentido y vivido con una vehemencia que muy pocos sospechan simplemente porque, como acaso sepas, no soy muy dado a la confidencia. Justamente esto es lo que me preocupa un poco. Tendré que apelar a un recurso novelesco para hablar de mis reacciones ante el mundo como si fueran ajenas a fin de vencer un tanto esta reserva que siempre he tenido, incluso con los mejores amigos y con los familiares. Quién sabe si no inventaré un pintor que me describa, una especie de Luis Seoane que, desesperado de ver que un hipotético amigo se niega a contar su vida, se arriesga a narrarla por su cuenta y riesgo. ¡Hermosa trastada, eh! Claro está, una biografía así daría pie a trazar una hermosa galería de tipos, tales como Souto, Colmeiro, los Dieste, tú, Maside, Manuel Antonio y muchos otros que tú conoces y no conoces. Toda esa generación trágica que ahora lucha por salvarse de esta gran hecatombe que se desencadenó con la guerra de España sería en buena medida el protagonista de esta obra un tanto ambiciosa, demasiado ambiciosa para quien jamás abrigó ambiciones de escritor, ¿no crees? Pero una de las cosas que ha dejado huellas más hondas en mi alma ha sido la amistad, esa amistad sentida tan sin cálculos como se siente el paisaje, el mar, el arte, un cielo fugaz, el canto de un ruiseñor o de uno de aquellos mirlos de los aledaños de nuestras aldeas. Esta amistado estos vínculos amistosos con mil gentes en mil lugares, aún sin proponérmelo, ocuparía sin duda los alveolos más íntimos de cualquier intento de esta naturaleza y acaso fuese el móvil decisivo de la empresa misma... Ya veremos.
Estoy leyendo cosas y estudiando en relación con mi nueva tarea; sobre todo reviso los clásicos y no me falta ocasión de revalorar autores y de condenar a perpetuo desdén otros. Por ejemplo, acabo de releer las Confesiones de un pequeño filósofo, de Azorín, y me ha producido un gozo singularísimo. Hay autores que hay que leerlos un poco al margen de la pelea brutal en que estamos envueltos, dejando de lado este tono polémico que nos encrespa y las palabras fuertes que suscita. Azorín es uno. Con todas sus chocheces, con sus manías seniles, con sus resentimientos, sus pifias y otras cosas, no puede negarse que ha alcanzado finuras de sensibilidad no superadas a mi juicio por nadie desde Garcilaso acá. Por otra parte, no ha de olvidarse la sagacidad con que ha sabido valorar lo mejor de nuestra literatura, sin excluir a Rosalía, otra antena poética cuya cima penetra hondo en las regiones quietas y serenas de las almas escogidas. (Bueno, esto es un poco cursi). La Biblioteca del Colegio acaba de adquirir la colección de Clásicos Castellanos por mi consejo y mediación. Ciento diecisiete volúmenes por menos de cien dólares y con una comisión de casi un quince por cien para nuestro amigo común Trelles, que buena falta le hace. El colegio necesita libros de esta calidad para su prestigio, sobre todo ahora que celebra su centenario; pero a mí me van a ser más útiles aún. De los libros impresos en Buenos Aires no te puedes fiar. Justamente uno de estos días acaba de pasarme uno de esos incidentes de que ya me había olvidado, y es el siguiente: Estaba leyendo un trozo de la estupenda Antología de prosistas españoles de M. Pidal en la edición Austral, cuando de pronto noto que estoy en el aire. Examino el libro con el natural desconcierto pensando que sería cosa de unas líneas trastocadas, cuando advierto que falta un pliego íntegro y en su lugar hay otro repetido. Y esto se lo hacen a M. P. con toda desfachatez. ¡Qué no harán con Perico el de los Palotes! Me produjo una rabia atroz, tanto más cuando que carezco de una edición como Dios manda.
Bueno; la Navidad y Año Nuevo están en puertas. No hacemos más que explorar el horizonte de los recuerdos y localizar a los amigos. Vivimos los tres en un estado de tensión emotiva, mezcla extraña de alegría y dolor. Sobre todo nos sacan el sueño los amigos de Buenos Aires, sin frío, sin pinos nevados, sin horizonte claro, sudando indignación, retórica, hastío... Ni siquiera nos atrevemos a aconsejarles paciencia, y una sensación de fracaso o de impotencia nos abochorna. Sin embargo, no nos cabe la menor duda de que las cosas cambiarán pronto ante la fuerza de los hechos, algunos demasiado fuertes para olvidarlos. Alicia, Cuqui y yo os deseamos a los dos unas fiestas animosas, realmente alegres y esperanzadas en compañía de vuestros familiares y amigos. Piensa que, pese a todos los pesares, estás haciendo tu obra y te estás haciendo a ti mismo como artista, como escritor y en general como hombre, mientras un vacío moral y una sensación de fracaso reinan por doquier. Las cartas que nos llegan de Francia, de Inglaterra, de España y de otros puntos no dejan de convencernos de cuan afortunados hemos sido cuantos presenciamos la hecatombe pasada (y presente) desde el lado de acá. Nosotros mismos aquí, donde nada fundamental nos falta, sentimos nuestras nostalgias. Hoy mismo Alicia, (que está aquí a mi lado mientras escribo, estudiando sus cosas) me decía cuanto echa de menos esos contados amigos de Buenos Aires donde uno se explayaba a sus anchas, dejando volar corazón y cabeza atolondradamente sin temor de ser incomprendido simplemente porque un mundo común nos ligaba y unas esperanzas comunes nos sostenían. Aquí no se encuentra esta comprensión sencillamente porque nuestro mundo es un enigma para todos. Aun con el mejor deseo de entender, no pueden por carecer de ese terrible Himalaya de gozos, sobresaltos, dudas, ansias, sueños, fatigas, fracasos... Creo que Alicia comprende esto todavía mejor que yo por más generosa, más idealista, más sensible al contorno moral y con un instinto mucho más sagaz para valorar las gentes. Hay personas que se sostienen en gran medida, en medida preponderante con la cabeza, y creo que yo pertenezco a esta clase; hay otras, por el contrario, que se sostienen en la vida por cables afectivos, por el corazón. Y a este grupo pertenece Alicia, perteneces tú, Luis, y muchas otras personas entre nuestros conocidos. Para estas personas, Estados Unidos es un riesgo, hay que reconocerlo. Y si también lo es Buenos Aires o España, siempre hay una fuerte representación del mismo polo. Una de aquellas reuniones un tanto improvisadas en mi casa o en la tuya en que estábamos mano a mano unas cuatro o cinco personas durante cinco o seis horas es algo que no olvidaremos nunca, y menos Alicia, pese a todos los Clubs, donde por otra parte, la quieren y admiran y hasta envidian, y con mucha razón. ¿Comprendéis lo que son para nosotros vuestras cartas y lo que sería con mayor razón el teneros aquí?
Bueno: ¿Hablaste con Ayala? Perdóname que insista; ya te dije que estoy en una situación violenta con esta profesora, pues tuve la mala ocurrencia de aconsejarle que escribiese el artículo. Creo que Paco lo comprenderá bien, si tiene, como no dudo, instinto de escritoras nóveles. No tengo nada que reprocharle, pues es un amigo a quien estimo como sabes. Pero quisiera verme libre del asunto de una vez.
Dime las señas de Melella, que las perdí o cambió de casa. Le escribí una carta creo que a French, y no creo que la haya recibido. No te olvides llevado de tu entusiasmo por mis dotes de escritor. ¿Llegan libros de Galicia? ¿Hay por ahí la Gramática de Saco y Arce? ¿Y el Valladares? ¿Qué hace el Centro Gallego? ¿Y Castelao? ¿Y Prada y demás amigos? ¿Y Mariano Gómez? ¿Y Cuadrado? Dile que espero su libro. ¿Cómo va Nova? Dile a Perrota que aquí gustaron mucho Mar Dulce, la Cantata, y otros libros impresos por ellos. Ahora estoy exponiendo, en complicidad con la Bibliotecaria, varios libros ilustrados sobre la naturaleza. A continuación, haré una exposición de tus libros si me dejan como espero la vitrina. Habrá que ocultar ciertos desnudos por tratarse de una [manuscrito na marxe esquerda:] ciudad y hasta de un país no muy fogueado en estas cosas. Muchos abrazos, Luis y Maruja, de los tres y nuestros cariñosos saludos para vuestros padres.

Otero

[Manuscrito na marxe esquerda da primeira folla por Alicia:] Ardemos en curiosidad por saber cuando os vais, a que parte de Francia, que planes tenéis, cuando venís a vernos... no nos contáis las cosas a la mitad. Felices Pascuas a todos de

Alicia

1948-12-23
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1948
Vigo
Nova York
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1948 en 23/12/1948

Vigo 23-dic. 1948
Sr. D. Luís Seoane
Bartolomé Mitre 3793. 2º F.
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu cariñosa carta, con la monografía que me acompañas. Las reproducciones de tu pintura han sido para mí una verdadera revelación, pues desconocía por completo la labor que en este orden realizaste. Aún no tuve ocasión de hablar con Maside, pero supongo que su impresión será tan grata como la mía. Observo que estás realizando una obra de gran envergadura y que no has perdido tiempo. Y ya no sólo en el campo del arte, puesto que como anteriormente te dije, las narraciones de Tres hojas de ruda y un ajo verde son francamente interesantes y de un original e indiscutible valor literario.

De Prada no sé nada hace la mar de tiempo, a pesar de que le he escrito tres cartas, a ninguna de las cuales tuve contestación. No me explico a que puede ser debido su silencio, que no es en él norma habitual.

No sé si sabes que estoy dando remate a una Antología de la lírica gallega. Pretendo hacer una cosa nueva y rigurosa. Representaré en ella, ampliamente, a nuestros poetas mayores, mientras que para los poetas menores dejaré poco espacio; fuera dejaré, como es lógico, a todos los poetastros que, por el mero hecho de escribir en gallego, no son acreedores a la selección. Veremos si consigo una cosa que resista la lectura de cuantos se interesen por los verdaderos valores líricos. Por cierto que he solicitado de Blanco Amor y de Otero Espasandín una colaboración que no me prestaron no sé porque causas.

Hace unos días recibí carta de Colmeiro, anunciándome el envío de la monografía de Dieste. Cuando ésta llegue a mi poder, le contestaré.

Próximamente te enviaré el artículo–resumen de la labor cultural realizada en Galicia durante el año que ahora termina. En él recojo, también, la realizada ahí de la que yo tengo noticia.
De Plácido no tengo noticias hace tiempo, de manera que no sé si a estas horas se hallará en Londres. La última carta que me escribió estaba fechada en Portugal; en ella dedicaba un gran espacio a contarme las gracias de su hija, que es ahijada mía. Tiene ya cuatro hijos y son para él una verdadera obsesión, pues siempre está pendiente de ellos. De todos modos, y aún cuando no hubiese llegado a Inglaterra cuando tu vayas, puedo yo dirigirte a personas que te orienten durante tu estancia allí. No tienes más que avisarme y te enviaré dos ó tres cartas de presentación para gentes interesantes en el terreno literario.

Fole sigue viviendo en Lugo. Me escribo con él con bastante regularidad. Su dirección es “Cine España – Lugo”. Constantino Díaz se estableció de abogado en Mondoñedo y creo que trabaja mucho. José María Domínguez está en Inglaterra desde hace varios años, creo que de lector de español o algo así, en una Universidad británica.

Te agradezco tu gestión sobre la corresponsalía de la Revista del Centro Gallego. Varias veces te pedí que me la enviases regularmente. ¿No podrías hacerlo a partir de la llegada de esta carta? Nada más por el momento. En espera de tus noticias, te envía el cordial abrazo de siempre.


Fernández Riego

[Manuscrito]
Varios amigos de aquí me preguntan sobre las bases que rigen actualmente para poder optar al concurso del Centro Gallego. ¿Quieres hacer el favor de indicarme lo que haya acerca del particular?

1949-00-00
Carta de Serrano Plaja a Seoane. 1949
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Serrano Plaja a Seoane. 1949 en 00/00/1949


París, 1949

Querido Seoane:

En su ya poco lejano día, recibí tu carta desde Inglaterra. Luego he sabido de ti por diversos amigos: Sabartés me dijo que te había visto y que sabía que te había ido bien en la exposición; que te habías comprado un pequeña imprenta y que no pensabas volver por Europa antes de dos años. Luego Pastor me ha confirmado casi todas esas noticias y me ha precisado que, en efecto, vendiste varias cosas en Londres y que dejaste otras apalabradas, como se dice, y, por tanto, de venta casi segura, y también que habías comprado una imprenta chica para hacer pequeñas tiradas de dibujos, etc. También me dijo que, según el creía, no pensabas volver por aquí hasta bastante tiempo. Esa noticia, repetida, me sorprendió un poco y por eso, si alguna vez me escribes, haz el favor de decirme cómo es la cosa. No porque naturalmente no seas dueño de hacer las cosas como mejor lo creas, sino porque como en principio habíamos pensado las cosas de otra manera, no sé si acaso hay para ti alguna novedad que modifique lo conversado. Me gustaría mucho que me lo dijeras o, en caso contrario, que también me confirmes lo que haya.
Por mi parte, he tardado más de lo que pensaba en contestarte, porque nuestro amigo Gascó Contell tardó en regresar de España más de lo que él mismo pensaba, según me ha dicho; porque yo mismo, por un cambio de liceo y por lo tanto de horarios, he estado estos primeros tiempos sin poder disponer de horas libres que coincidiesen con las indicadas para verlo; porque en dos ocasiones fui a verlo por la mañana y no tuve la suerte de encontrarlo. En fin, al cabo, le he visto y hemos hablado mucho. Y aparte de las cosas que me ha contado de España, sin querer soltar más prenda de lo nuestro, me ha pedido varias y repetidas y subrayadas veces que te escriba con urgencia y que te pida que, con urgencia, contestes sí o no. Hasta donde he podido comprender su prisa por tener esa contestación un tanto lacónica, me parece que en parte se debe a las razones que dices que con la Ilustración piensa ampliar muchas cosas, hacerlo todo en grande y especialmente lo de los números dedicados a otros países, que dice ya tienen proyectados un número sueco, suizo, noruego, danés, etc. Naturalmente, no sé hasta qué punto sea o no cierto. Por otra parte, acaso él, personalmente, Gascó, se siente en efecto con alguna posibilidad, después de su regreso de España, que le convierte en señor importante y que, por lo tanto, lo único que desea es saber realmente si sí o no vamos a hacer algo con el número argentino –dejando entender que él ya no puede estar pendiente de una sola cosa y que en cierto modo no puede perder mucho tiempo... Todo eso adornado con la salsa de amabilidad y marrullería de comerciante y buen hombre, al mismo tiempo, que tú le conoces. Por lo tanto, te digo lo que él me ha dicho sin, por mi parte, hacer la menor ilusión en cuanto a la urgencia con que tú puedas mover ahí las cosas.
En cuanto a la credencial, me dijo que hace tiempo ha salido. Hasta pareció asombrarse un poco cuando yo le hablé de esto, ya que me dijo que hacía mucho tiempo que la había mandado. Con ese motivo, me habló de algo que no entendí yo muy bien. Hizo una alusión vaya y que no aclaró lo suficiente, cuando yo le sugerí que lo hiciese, acerca de ese u otro documento en el que como ya sabía yo por error no figuraba mi nombre. No sé nada ni puedo imaginarlo. Si acaso tú sabes algo, ya me dirás de lo que se trata.
De mí, poco nuevo puedo contarte, ya que tú sabes como transcurre aquí mi vida. Sensiblemente, lo mismo que el invierno pasado. Ahora estoy trabajando un poco más por lo que tengo un poco menos de mal humor que otras veces. Ahora esta apareciendo mi novela Don Manuel del León en Europa. Quizá alcance a publicarla este mismo año en libro y si no, ya parece estar resuelto lo de su publicación para la temporada que viene. De mi libro de poemas, anda mejor de lo que yo suponía y he tenido alguna crítica interesante. Ahora está aquí Aparicio a quien veo con alguna frecuencia. Ángeles Ortiz me dijo ayer que está por llegar Torrallardona. Como ves, no se pierde el contacto con las cosas de ahí. ¿Cómo las has encontrado tú a su regreso? ¿Has visto ya a muchos amigos? Yo, en este momento, me dispongo a poner un poco al día la correspondencia con los amigos de ahí a los que, avergonzado lo digo, hace siglos que no escribo. Como por otra parte hacen ellos y ¡ay! también los Dieste de quienes no he tenido una sola [manuscrito:] letra, ¿sabes tú su dirección? ¿Van a continuar en Londres?

Abrazos de Claudi y míos para Maruja.

Arturo

[Manuscrito na marxe esquerda:] Escribe.

(Información do sobre:)

M. Luis Seoane
Hotel Saint-Michel
19, rue Cujas
París (5e)

Rem. A. Serrano Plaja
L Merigate. Poitiers (Vienne)

1949-00-00
Carta de Cuadrado a Luís e Maruxa Seoane. 1949
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Luís e Maruxa Seoane. 1949 en 00/00/1949

[1949]

Queridos Luis y Maruja:

Supongo que ya estaréis de vuelta de Londres, donde no dudo (que) os habrá ido muy bien. Habréis ya recibido mi carta anterior por la que contestaba tu última. Ahora hace tiempo que estamos sin tus noticias, que espero (que) llegarán de un momento a otro.
Por aquí todo sigue su ritmo. Como gran novedad hemos puesto acción a aquel plan de conferencias en la librería Juan Cristóbal. Se inauguró con una conferencia de Sebastián Salazar, ilustrada por Inda, sobre Tres momentos de la Poesía en el Perú. Salió muy bien con bastante público. Y se ganaron unos pocos pesos. Luego siguió Betina Edelberg que disertó entorno a Jean Cocteau. También salió muy bien y tuvimos mucho más público. Ella cedió el dinero ganado para Botella que pasó a la Imprenta para amortizar la deuda. Hoy tenemos el tercer acto a cargo de Pedro Lerralde que hablará sobre poetas de Europa. Veremos como sale. Lo importante es que el nombre de Botella al mar se va haciendo popular, lo que redunda en beneficio de nuestras publicaciones.
Sobre Correo Literario, Varela y yo iniciamos unas gestiones con bastante buen resultado. Se trata de que el Dr. Pitterbarg, antiguo colaborador, lo financiaría. Varela no quiere continuar en la dirección, pues siempre piensa en salir para París lo antes posible. La dirección la tendríamos tú, yo y el Dr. Todo está puntualizado y aceptado. Pero yo no quiero tomar ningún compromiso sin que tú lo resuelvas, aconsejes o medites. Este Dr. está entusiasmado... pero nuestra experiencia ya es poderosa para toda clase de entusiasmo. Yo, en el proyecto presentado, te fijo en principio un sueldo de 500 pesos al mes. Y todo queda para tu solución cuando vengas en octubre.
Por aquí estamos en el furor de las exposiciones. Inauguró esta semana Palmeiro con el mismo, o mayor éxito que el año anterior. Ya tiene vendida la mitad de la obra en el primer día. Es un milagro. En septiembre inaugura Parra. Se hizo muy amigo y todos los días estamos juntos. Su pintura es extraordinaria. Ayer fui con Varela para ver si Rinaldini hace el prólogo. Va a ser un gran acontecimiento. Carybé expone en Viau, con un catálogo muy gracioso de Varela, canciones populares. Únicamente vendió por ahora los dos que le compró Melella. La exposición de Rossi también le fue buen, pues vendió 14. Ahora va a exponer Torrallardona, antes de su viaje a París. El prólogo se lo hace Sebastián.
Nuestras ediciones van tirando poco a poco. Ahora estoy distribuyendo la segunda edición de la novela de Silverio Boj, Extraño intermedio. Los precios siguen caros. El último gran éxito editorial en Buenos Aires es Camús.
Y nada más espero noticias. María Julia pinta y espera esas publicaciones astrológicas que dices. Varela está terminando un libro. Girri está también terminando otro. Y Sebastián sigue con su teatro. Vienen todas las tardes al café de la esquina. Recibid los saludos de todos y el abrazo de

Arturo

[algo manuscrito na marxe esquerda]

1949-00-00
Carta de Cuadrado a Luís e Maruxa Seoane. 1949
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Luís e Maruxa Seoane. 1949 en 00/00/1949


[1949]

Luis y Maruja:

Vuestras noticias, noticias de vuestras vidas, me llegan por muchos conductos: cartas, diarios, radios. Todo ello anuncia y certifica tus merecidos éxitos. Y especialmente tus dos cartas –Varela y Cuadrado por la que se descubre tu felicidad en Londres y tu seguridad en el triunfo. En París debes tener tres cartas mías sobre asuntos que ya contestarás.
Hace unos días te mandé por avión los tres libros que pediste. Todo lo que dices de Botella al mar es un orgullo para nuestras ediciones siempre entre el riesgo y la aventura.
Me alegra mucho lo que dices del comportamiento de Plácido Castro, tan buen gallego, a quien recuerdo con la mayor simpatía. Dale mis saludos. Estos días estoy encendido con noticias de Galicia con la maravillosa correspondencia de Esther de Cáceres. Lo único malo es la muerte de Manteiga y el agravamiento de la enfermedad de Castelao.
Supongo (que) habrás recibido un cable el día 13, el día de la inauguración de la Exposición de Torrallardona. Todos están encantados con tus actuaciones por Europa, actuación que nosotros divulgamos por todas partes. Torrallardona sale para París en el mes de octubre, becado por los franceses. Creo que no vendió nada en la exposición.
Julio Rinaldini, que se encargó de la presentación de Parra, me dice que veas a su hijo Luis María Rinaldini, que vive en 85-Castle Street. Cambridge. Dice que él te presente a sus amigos, en especial a Camacho, de la BBC. Sigue diciendo Rinaldini que, tanto su hijo como Camacho, pueden ponerte en contacto con Cyrill Conolly, director de Horizon. Y sigue diciendo que veas también de parte de él al pintor Trevelyan, de la galería Lefebre; pueden informarte en el Consejo Británico. Todos ellos hablan el castellano. Como ves, Rinaldini está bien.
Encontré a D. Lorenzo Luzurriaga que me dice que su hija está en Londres. Le escribió dando tu dirección para que te visite.
Hoy me habló Guillermo de Torre. Dice que tuvo carta de Dieste que es encontró con Salazar Chapela. Aconseja que le saludes en nombre de él. Yo conocí a Salazar Chapela en el Ministerio de la Gobernación. Y salúdale en mi nombre.
Se inauguró la exposición de Parra. Fue todo un éxito. Veremos como le va. El primer día vendió 5. Claro que no tanto como Palmeiro que ha sido algo milagroso. Vendió casi todo... Parra te quiere y admira mucho. (Tu pintura vale mucho. Le gusta más que la de Colmeiro. Le dimos una gran comida. Todos españoles y peruanos. Los argentinos siempre en la Luna.
Estamos impacientes por tenerte otra vez por aquí. Todos te quieren y recuerdan. Saludos muchos. Todo Nova. Odilda y Antonio. Perrotta, López, Manolo, los empleados. Severo casi llora cuando le comunicamos tus noticias desde Londres.
Varela por aquí anda sin hacer nada. Hizo un hermoso prólogo para el escultor Alonso. Ahora está escribiendo un gran libro de poemas sobre el Río de la Plata. Su vida particular siempre como Botella al mar. Y siempre piensa marchar.

Y recibid el mejor abrazo de María Julia y Arturo.

Arturo

[Manuscrito na esquina superior dereita por Aznar?:] Un gran abrazo de Aznar con la recomendación de que no reavive la vieja rivalidad naval galaico–argentina.

1949-00-00
Carta de Cuadrado a Seoane. 1949
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Seoane. 1949 en 00/00/1949


[1949]

Hoy, 25 de julio, día de los gallegos, llega tu carta tan esperada. Llega también otra para Lorenzo Varela, que queda sobre la mesa hasta que llegue de un momento a otro, ya que todas las tardes viene por este viejo café de Perú.
La mayor fiesta de este Día de Galicia es tener vuestras noticias, pues la colectividad gallega ya puedes imaginar lo que habrá hecho este año, siempre de ridículo en ridículo. El Centro Gallego representó el Bolero de Ravel en el Teatro Colón.
Tu carta trae tantas noticias y sugerencias que la contestaré en todas sus partes poco a poco, ya que hoy lo que interesa es saber que estás bien, con firmes esperanzas y con proyectos.
Nosotros estamos bien. El invierno no es nada riguroso y ya se perfila la primavera. Lorenzo anduvo bastante fastidiado, enfermo de las manos. Ahora se encuentra sin trabajo, pues se incendió la Algodonera y terminó el Círculo Literario. Pero de ánimo está bien, pensando siempre en que nos traslademos a París. Todos los días quiere comprometerme para que le acompañe a Francia. Yo no me animo mucho. ¿Qué te parece? El cree que es mucho mejor trabajar en París. Y yo pienso que trabajar por trabajar es más tranquilo este país. Tú dirás.
No nos dices nada sobre si pintas. Estamos esperando la explosión de tus últimos cuadros, pues es muy difícil el pasar los días sin ver un nuevo cuadro tuyo.
Por aquí trabajamos muy poco. La crisis editorial sigue su camino. No se edita casi nada. Y la exportación está cerrada.
Botella al mar está como la dejaste. Únicamente apareció Las historias de finados y traidores, de Ghiano. Ya se te mandó un ejemplar, dedicado por el autor. Esta semana aparecerá Áspero intermedio, de W. G. Weyland. Es la segunda edición de la que publicó en Losada con el seudónimo de Silverio Boj. Se imprimió en los Talleres de Macland, que le hizo un precio a la mitad de la Imprenta López.
Estoy intentando rebajar lo más que se pueda la cuenta de López, pues no hay día que Perrota no pida dinero.
Para tenerte al tanto de todo lo que pasa, voy a ver si te escribo dos o tres veces por semana, pues quiero que estés al día de lo que por aquí pasa en todos los órdenes.

Abrazos de María Julia y míos.

Arturo

1949-01-25
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1949
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1949 en 25/01/1949

Buenos Aires, 25 de enero de 1949
Sr. D. Francisco Fernández del Riego
Vigo.


Querido amigo:

Me alegro que te hubiese interesado la monografía de Lorenzo Varela sobre mi pintura y me gustaría conocer la opinión de Maside. He trabajado mucho, no siempre con buenos resultados como es natural, pero desde el 45 me siento seguro en pintura, y aunque cambiando y volviendo a empezar y ensayando técnicas distintas etc., estoy contento sobretodo de lo que tengo que hacer. A Colmeiro, a Dieste, etc., les interesa mucho lo que hago y la crítica de arte de aquí y de Montevideo, bastante estúpida y petulante, me cuentan entre los pintores más destacados a pesar de mi “extranjería”.

Desde luego como habrás podido notar en la monografía, toda mi obra está dedicada a Galicia, así como toda la hecha por casi todos nosotros en América y mi único deseo actual es poder exponerla pronto en cualquiera de las ciudades de nuestra tierra. Pero dejemos esto. De todas maneras te advierto que las reproducciones de la monografía no dan la menor idea del color y de la materia de mis cuadros que es, a mi juicio, lo más importante de ellos.

Para tu antología de la lírica gallega te envío nuevamente los cuatro poemas de Lorenzo Varela y la Muiñeira de Dieste, hechos como prólogo todos ellos a 2 ediciones de libros de grabados mios, Maria Pita e tres grabados medioevales, y Muiñeira, que es a mi juicio lo mejor publicado en América en idioma gallego de poesía en los últimos años. Lorenzo Varela publicó hace cuatro o cinco años Torres de amor poemas en castellano que tuvieron extraordinario éxito en todo el continente. Después publicó diversos libros de crítica de arte y un prólogo magnífico a una antología hecha por él mismo de crítica de arte de Baudelaire . Continúa publicando poesía en revistas literarias y creo que ahora tiene en preparación otro libro. Es de Monterroso, Provincia de Lugo, aunque nacido por accidente como muchos otros gallegos en La Habana.

Blanco Amor no ha publicado nada en gallego por lo menos desde Poema en catro tempos y su poesía castellana es muy mediocre. Otero Espasandín ha publicado algún que otro poema suelto que trataré de encontrarte. El no guarda nada suyo de poesía porque es un hombre extraordinariamente descontento de lo que hace. Estos dias leí la noticia con un breve resumen, de que un profesor Flores , gallego, dió una conferencia en la Sorbona sobre poesía gallega contemporánea, citando a gente muy dispar como por ej. Aquilino y Castroviejo y a otros quizá nuevos a quienes no conozco. Creo desde luego que tu antología tendrá mucho éxito y hace verdadera falta, pues las que existen, las de Alvaro , están hechas con un criterio de amontonarlo todo y publicarlo todo, absurdo, y son realmente malas.

Colmeiro llegó el 20 de este mes a París. Aún no tenemos noticias de él. Dieste debe de llegar tambien uno de estos dias a Amberes camino de Francia e Italia. Yo marcharé a fines del mes que viene a Francia, estos dias estoy arreglando mis documentos, permisos para sacar cuadros, etc. Todos vamos nuevamente a la ventura, sin dinero, con el suficiente para resistir tres o cuatro meses y emigrantes al revés. Esto no se puede soportar más tiempo. Me interesaría si te parece oportuno y puedes hacerlo, que les escribieses a tus amigos de Londres sobre la posibilidad de una exposición mia en esa ciudad. Yo les enviaría, mandándome tu las direcciones, datos, monografía, etc. Sería para la temporada que viene, alrededor de octubre.

El Centro Gallego espera respuesta a una carta que te escribió designándote corresponsal y te van a escribir hoy o mañana solicitándote la compra de fotografías para la tapa de la revista. Al comprarlas debes de tener en cuenta que las de Ksado anteriores al año 38 son muy conocidas en esta.

Escríbeme enseguida. A Maside voy a escribirle unos de estos dias. Saludos. Te abraza tu incondicional amigo:

L. Seoane

1949-02-05
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1949
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1949 en 05/02/1949

Vigo 5-feb 1949
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Acabo de recibir tu carta. Ya me he dado cuenta de que las reproducciones de tus cuadros que figuran en la monografía de Lorenzo Varela no pueden dar la impresión del color y de la materia de esos cuadros. Sin embargo, aun sin contar con ese hecho importantísimo, lo cierto es que revelan un verdadero temperamento pictórico. Por eso no me extrañan los éxitos que has logrado, y los que lograrás en el futuro. También yo tengo deseos de ver a Maside para cambiar impresiones con él sobre tu pintura. Hasta ahora no pude hacerlo porque lleva una temporada en Santiago. Sin embargo, no tardará en venir a Vigo. Estoy seguro que su opinión habrá de ser semejante a la mía. Por cierto que tu libro Tres hojas de ruda... le ha gustado mucho. Una tarde hemos hablado de él y me dijo que lo había leído y que lo encontraba interesantísimo y original.
Te agradezco mucho los poemas que me envías para la Antología. El de Dieste, sobre todo, tiene un gran encanto poético. Me interesaría mucho que me enviases alguno de Otero Espasandín para añadir a los que ya tengo, así como algunos datos biográficos suyos. ¿Lo harás? Si en alguno de sus artículos o publicaciones figurase alguna opinión del autor sobre la poesía, también te estimaría que me la mandases. Pienso estructurar la Antología, de un modo parecido al que siguió Gerardo Diego para la suya de líricos castellanos contemporáneos.

Siguiendo tus indicaciones, uno de estos días escribiré a Londres para que me indiquen las posibilidades de una Exposición de tu pintura allí. Cuando obtenga contestación, te escribiré para que tú les remitas los datos necesarios. Si para entonces has salido de viaje, envíame la dirección donde te encuentres.

Supongo que el Centro Gallego habrá recibido una carta mía aceptando la propuesta que me hicieron. En ella les remití la primera colaboración. No sé si responde al propósito que ellos tienen, pues nada me precisaron acerca del particular. Yo les pedía instrucciones concretas para ajustarme a ellas en lo futuro. Hasta ahora no recibí contestación, ni tampoco la carta de que me hablas sobre la compra de fotografías para la portada de la Revista.

Te agradecería que les indicases, en mi nombre, que me hagan efectivo el importe del premio del concurso de 1946, en la forma que tú creas más oportuna. Hace mucho tiempo que me comunicaron que estaba a mi disposición, pero yo lo fuí dejando. Convenía, también, advertirles lo de la parte que me corresponde por ser el trabajo en gallego, ya que nada me decían acerca de tal extremo.

Esta noche vamos a darle una cena–homenaje a Laxeiro, por el éxito alcanzado en su última Exposición. Te advierto que exhibió en ella cuadros recientes, de verdadero interés.
Recibe el fuerte abrazo de siempre, de

F del R.

1949-02-08
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1949
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1949 en 08/02/1949


[Manuscrito:] Febrero 8, 1949
Waynesburg, Pa.

Querido Luis:

Tu carta tan esperada no me ha causado sorpresa, pues su desacostumbrada tardanza fue para mí indicio de que lo dicho en la anterior iba adelante; lo que sí me sorprendió fue lo de Dieste, pues aunque admitía la posibilidad de que se fuese, no pude sospechar lo fulminante de la solución. Sin temor de envenenarme, sospecho que me cabe gran parte en el honor y la responsabilidad, si hay lugar a ella, de haber desbaratado el grupo con mi ejemplo primero y con mis cartas después. Debo reiterar, sin embargo, que nunca me he propuesto otra cosa que ser sincero y dar expresión más o menos apasionada a mis sentimientos. Yo me alegro infinito de vuestra salida a la aventura; os esperan grandes emociones, el redescubrimiento del mundo con sus espacios, sus misterios, sus dramas, sus luces y sus noches. Yo hubiera sido feliz si os pudiera haber traído conmigo; mi impotencia, nuestra impotencia, mejor dicho, pues Alicia siente lo que yo en este caso, ha mermado mi felicidad aquí; y aunque con forzada lentitud, no he dejado de hacer indagaciones. Hoy mismo recibí carta de Barbudo desde Washington en la que me expresa su pesimismo sobre vuestra venida, entre otras razones porque la Argentina es para el común de las gentes de aquí algo entre lo posible y lo imposible, entre la realidad y el sueño. También recibí hace días carta de Souto, a quien pedí consejo sobre tu caso, y espero en estos días su contestación a la segunda carta. Como él estuvo aquí y piensa volver y talvez pronto, le hice varias sugerencias y preguntas. La dificultad es que, con carácter permanente, sólo se puede puede entrar como profesor, y aun así, se necesita haber estado enseñando los dos años inmediatamente precedentes. Como pintor acaso sea posible venir también, pero se necesita la mediación de gentes muy especiales; esta es la razón de mi segunda carta a Souto, quien sólo conoce ilustraciones tuyas y que le parecen tan buenas que, una vez aquí, podrías defenderte con ellas. Aparte de mis gestiones, creo que debes escribirles; de seguro le das una gran alegría. Sus señas son: Paseo de la Reforma, 219. México D. F. México. Aunque tú vayas, no está demás atar cabos, sobre todo en momentos como los presentes. Barbudo está disfrutando una beca de la Gugenheim para hacer un estudio de las ideas religiosas de Unamuno. Parece encantado de la vida, pues tiene un buen sueldo aun sin saber hablar inglés. Se queja de faltas de noticias de Nova y de Varela.
Volviendo a lo vuestro tras este rodeo, no de propio descargo, sino para desahogar la pena que me causa ver que no tomáis el rumbo de Nueva York, creo justificada, muy justificada, vuestra decisión. Y ni que decir tiene cuánta suerte os deseamos todos. Europa es muy varia, hay mil sitios donde luchar y vivir; aun reconociendo que París puede ser el ideal para un pintor, no creo que debáis cegaros con él, y cortaros otras posibilidades. Talvez en el campo –ese maravilloso campo francés– podáis trabajar con más desahogo económico y hasta con más comodidades. Con exhibir en París de vez en cuando puede ser suficiente; el mismo Picasso vive ahora fuera. Tu idea de exponer en Londres me parece muy buena; en París puedes procurarte miles de señas e informes sobre galerías, etc. No olvides que hay ciudades muy importantes en Inglaterra además de Londres: Manchester, Birmingham, Edimburgh, etc. Creo que si puedes entrar en Inglaterra, te espera un gran porvenir, pues tus cosas, en especial las menores, te abrirán muchas puertas con los editores. Tendrás también una riqueza asombrosa de tipos ciudadanos y campesinos que estudiar. Es muy conveniente que lleves contigo una colección o varias de los libros; les pondrán los dientes largos a los editores londinenses. Sacrifica otras cosas si es necesario.
Siento mucho estar con los bolsillos vacíos, como Maruja os habrá dicho, como consecuencia de trabajar uno solo y del tratamiento de Alicia; si no os hubiera enviado unos dólares con una satisfacción inmensa. Como acaso sepáis, estamos todavía endeudados y la familia de España se encuentra en la miseria prácticamente. Pero aun así, si en algún caso nos es posible hacer algo, no lo pensaremos un instante. Te aconsejo que dejes todo en orden: nacionalidad, trámites oficiales, etc. No se sabe lo que puede sobrevenir de un momento a otro; es posible y deseable que nada grave pase, que las nubes que hoy cierran el horizonte pasen sin dejar rastro. Pero la prudencia no está reñida con la audacia ni con el heroísmo; te hablo como hablaría a un hermano, sin pusilanimidad, pero un tanto escarmentado. Por aquí hay cientos de españoles con nacionalidad norteamericana que no tienen porque avergonzarse de haberla adoptado, sino que se consideran afortunados por ello; Dieste encuentra ahora unas facilidades como uruguayo muy valiosas; tú harás muy bien si utilizas cuanto te sea de provecho tu nacionalidad argentina. Procura dejar bien tus cosas con el Centro Gallego también; bien que mal ha sido una ayuda y en la revista has hecho cosas que no se pudieran haber hecho de otra manera. Sin renunciar a nada esencial, sin hacer nada que nos abochorne, hay muchas posibilidades que no hay que desperdiciar; y esto es válido no sólo ahí, sino más aún en Europa. Sé firme, pero no te dejes dominar por fanatismos estériles, sobre todo ahora que hay mucha gente dispuesta a sacar partido de ellos mientras les conviene y a saltárselos a la torera cuando conviene.
Espero que no me olvidéis; que me sintáis tan cerca como yo os sentí y siento a todos vosotros. Cada día estoy más convencido de que lo que vale en la vida es lo que comparte, lo que nos liga a nuestros amigos, a nuestros familiares, a lo que a veces pudiera parecer intrascendente. Por eso considero la pérdida de una amistad como lo más grave que puede ocurrirme. Tú tienes amplio campo por delante; tienes juventud, tienes genio o, si quieres, madera de artista de alta calidad; tienes dotes de trabajador; tienes salud; entusiasmos y muchas cosas más. Yo te deseo la suerte, ese algo del que nadie puede estar seguro y tan necesario como lo demás. Creo que debes tratar de sacar partido siempre de tu optimismo y desterrar para siempre, filosóficamente, el desaliento y el malhumor. Si inspiras optimismo al borde mismo del abismo, no caerás en él; si por el contrario, te obstinas en sentirte perdido en una balsa de aceite, te ahogarás. Busca la alegría recóndita en los demás y esta alegría te reconfortará a ti.
Bueno, perdóname estas tonterías, pero no las olvides, aunque solo sea por la intención que las inspira. En cuanto a tu pintura, simplifica, simplifica, aligera, depura, pule, sé paciente, cauto, frío; piensa que el arte es el genio de domar el genio; la fuerza de someter la fuerza hasta el punto de que la fuerza, sin dejar de existir, no se advierta si no a la larga. Una sonrisa puede tener más fuerza que un torso de coloso. Afortunadamente, estás de vuelta de estas cosas, y Francia es el país de la fuerza sometida a razón. Cada día veo más claro que una mantilla de Goya, o un abanico, son más explosivos a la larga que sus toros o sus caballos os sus demonios. Nuestro paisaje gallego puede decirte muchas cosas a tu manera, como se las ha dicho a Colmeiro y hasta a Souto. En Francia vas a encontrar un paisaje muy parecido. Ojo a él, y lo mismo al mar, a ese mar que te va a salir al paso muy pronto como un milagro. ¡Lástima que no vayas en un barco de carga! Para estudiar es ideal. Otro consejo: ¡Oculta tus entusiasmos a quien no puede entenderlos o, peor aún, entenderlos mal!
Creo que debo acabar esta interminable carta, aunque tengo la sensación de no haberte dicho nada que valga la pena. ¡Tanto hay que se nos escapa sin saber cómo de entre las manos! Sobre todo cuando uno siente la necesidad de revelarse en toda su plenitud, sin reserva alguna. Te imagino frente a las costas de nuestra España, aunque no será tan nuestra como lo ha sido, como cuando estaba limpia o más limpia de curas, de beatas, de filibusteros, de adulones... Esos miserables ni aprenden ni olvidan, pero siempre se las arreglan para vivir al amparo de situaciones de excepción.
Me imagino que estarás negro de trabajo, pero quisiera que no olvidaras mandarnos aquella conferencia de Alicia y los números de la Revista en que aparecieron cosas mías. Cualquier amigo del Centro puede hacerlo por ti si se lo encargas bien. Mientras que seguías allí, no nos urgía mucho recuperar estas cosas, pero ahora prácticamente Buenos Aires se queda vacío para nosotros, pues si bien tenemos aún amigos ahí –y no quiero mermar su categoría– no te puedes fiar de ellos para cosas de éstas. ¿Si ves al profesor Vera, quieres darle mis señas y decirle que Trincado acaba de llegar a Nueva York, supongo que huyendo de la quema venezolana? Me lo ha dicho Barbudo. Dile que le agradecería el envío de los libros publicados por él en Buenos Aires –Nova y Losada–, pues aunque tengo la idea de haberlos traído, no sé que ha sido de ellos, y aquí hay algunos matemáticos que han demostrado curiosidad por ellos y quién sabe si algún día pueden ser traducidos. Y tú no dejes de escribir aunque sólo sean tarjetas desde los puertos de toque. Nosotros procuraremos hacer lo mismo tan pronto como tengamos vuestras señas.
De Ayala no tuve carta; pero no te preocupes. Si no escribe él, le escribiré yo.
Muchos saludos a los amigos del grupo: Farias, Varela, Cuadrado, Torrallardona, Mallea, Sirio, Merli, los de López, Romero, Castañino, Alonso, Anthonisen... y así hasta el infinito. Para vosotros dos un gran ¡Hurrah!... y mucha suerte y un abrazo de vuestor

Espasandín

[Manuscrito na marxe esquerda da primeira folla:] Mucha suerte y prosperidad os desean

Alicia y Cuqui

[Manuscrito na marxe esquerda da última folla:] Mandad las señas cuando las tengáis.

1949-04-15
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1949
París
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1949 en 15/04/1949

Sr. Francisco Fdez del Riego
Vigo
París 15-VI-49.


Querido del Riego:

Estoy en París desde hace exactamente dos meses gozando nuevamente de Europa. En los dos meses, he pensado cien veces en escribirte y darte noticias mías y de los amigos pero por la necesidad de conocer la ciudad y de ver museos y galerías de arte fui dejando el hacerlo de un día para otro. Aquí se puede decir que no he visto a nadie y ni siquiera hecho nada por mis cosas, ni traté de comenzar a ejecutar ninguno de los proyectos que había pensado en Buenos Aires. Ando por las calles visito las iglesias y los palacios y veo pintura. En cierto modo vengo recordando, con una nitidez que demuestra la fidelidad del retrato, las estampas que Baroja hizo de París en algunas de sus novelas. Veo las calles que el describió y los barrios y entre algunos que viven aquí desde hace años me parece encontrar alguno de los personajes resignados y escépticos de Baroja. Por mi parte no pierdo oportunidad de pintar, sin saber bien que podré hacer una tarde. Esta es una ciudad maravillosa y aun pasando como pasa un momento de crisis vale la pena de vivir en ella. Yo tendré, por razones de familia, que volver a Buenos Aires a pasar un año más mientras mis padres van a esa, pero luego o me vengo a vivir aquí o me voy para esa, a vivir en una aldea cualquiera de la costa. Estoy harto de aquella vida de Buenos Aires y de aquel clima y de las gentes de esa ciudad. He trabajado allí como no lo había hecho antes y no volveré a hacerlo quizá y creo que me estiman en general en los medios intelectuales de Sudamérica, pero todo aquello es insoportable. Insoportable la mentalidad de aquella gente, insoportable el carácter comercial de todo, insoportable el clima etc. Aquí por lo menos creo haber vuelto a encontrar en el rostro de las gentes de París las caras de las gentes de ahí, pues los gallegos de Bs. As. ni siquiera conservan sus características raciales. En vísperas de salir le di a un señor una carta para ti, pues tenía necesidad de un abogado para resolver el problema de una mina de agua en una finca suya ¿te escribió? ¿te vieron de su parte? ¿Como van las crónicas para la revista del C. Gallego? Cuéntame tus proyectos. De Maside recibí un mes antes de salir la visita de un amigo suyo y una tarde por L. Villaverde un precioso dibujo que me dedicó y que tengo que agradecer. Uno de estos días le escribiré a él así como a Aquilino. Probablemente, para el próximo mes, irá de aquí para esa un matrimonio uruguayo amigo nuestro –ella es la poeta Esther de Cáceres la de las canciones de los sobres Resol y el es médico– que os visitará de nuestra parte. Yo estoy con el proyecto de la posible exposición en Londres. Tengo un ofrecimiento que no acaba de concretarse, quizá por malentendido mío, y desearía saber hasta que punto puedo contar con el ofrecimiento tuyo de las cartas para allí. Tengo necesidad de alguien a quien mandarle noticias de lo que hago, monografía o fotos, y de encontrar una galería en esa ciudad o pedir desde aquí informes. Esto con cierta urgencia. En París tengo algún ofrecimiento para finales de año Noviembre, Diciembre, pero quizá tenga que regresar antes y me interesaría entonces mucho haber resuelto lo de Londres y dejar esto para mi próximo viaje. A mí me interesaría mucho ir a Londres ahora. Necesitaría de ti que me recomendases a alguien que tú conozcas y de quien tengas la dirección. Yo a quienes conozco, una señora inglesa dedicada a cosas de arte no puedo dirigirme porque está en E.E.U.U. y con ella es con quien tengo en cierta manera un compromiso de exposición en Londres. Te ruego me escribas, como lo hacías a Buenos Aires, hablandome de todos los amigos y de ti y de lo que se está haciendo de libros, exposiciones. Abraza de mi parte a todos los amigos. A Maside le anuncias que le escribo y tu recibe el gran abrazo de tu amigo

Seoane

M.D.– “Hotel Pasteur”, 155 Av du Maine – Paris (XIV)

1949-04-21
Carta de Salazar Bondy a Seoane. 1949
Nova York
Lima
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Salazar Bondy a Seoane. 1949 en 21/04/1949


Lima, 21-IV-49

Mi querido Seoane:

Hace una semana que estoy en ésta y hace exactamente el mismo tiempo que quiero ponerte unas líneas. La exposición de tus grabados se realizará la próxima semana y el marchand me ha dado la gran noticia de que casi todos están ya comprometidos. Incluso me ha pedido más de ellos. Quisiera saber si desde allá podrás enviarlos. Si eso fuera posible, hazlo a mi nombre (calle Enrique Barrón 984, Lima). Yo permaneceré aquí hasta fines de mayo, pero mi madre, cuando lleguen, se los dará al dueño de la galería. Contéstame al respecto.
Me imagino que ahora te encontrarás sumamente atareado. Sé, por cartas de amigos, todo lo que ofrece París y lo deslumbrante de ese mundo. Dame tus impresiones y no dejes de llamar a Enrique Peña para quien te di una carta. Acabo, por intermedio de este amigo, de recibir una propuesta de traducción y publicación de una comedia. Ya he contestado autorizando. Supongo que te llegó Máscara del que duerme. ¡Cómo agradecerte el auspicio de esos poemas y la compañía de tus hermosas ilustraciones!
En cuanto al dinero de tus grabados, voy a ver la manera de hacértelo llegar sin que sufra mucha merma con los contratiempos del cambio. Yo te escribiré cuando lo tenga.
Ahora hay posibilidad de estrenar aquí y me hallo en esas gestiones. Por otro lado, me roba mucho tiempo la visita a amigos y los homenajes de esta ciudad cuya cordialidad es casi impertinente.

Un abrazo a la adorable Maruja y también a Colmeiro y Serrano Plaja. Para ti el saludo, el recuerdo y el cariño de

Sebastián

1949-04-25
Carta de Torrallardona a Seoane. 1949
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Torrallardona a Seoane. 1949 en 25/04/1949


Buenos Aires, 25-4-49

Mi querido amigo:

Recibí tu carta y ya los hacemos en París. ¡Dichosos!
No he podido hacer nada para su monografía por mi mala situación económica. Melella todavía no me ha comprado el cuadro. Mis gestiones para la beca van muy bien, tengo mucha chance.
Salazar se fue a Lima y dice que tus grabados han tenido un gran éxito en Lima. El cuadernillo que le publicó Botella al mar ha quedado muy bien.
Aquí las cosas se están poniendo muy mal. Vale más prescindir de América por mucho tiempo.
¿Y cómo están? Tenemos gran curiosidad por saber qué hacen, cómo está Colmeiro, Plaja, Bresiani, Bob, Ortiz, Palmeiro. Dales muchos saludos.
Nosotros, igual, con pequeños cambios. Toda la gente me pregunta por ti, así que si no me das noticias no sabré qué decirles.

Recibí tú y Maruja nuestro cordial saludo y un fuerte apretón de manos.

Torrallardona

Saludos a Picasso y al Arco del Triunfo.

1949-05-12
Carta de Melella a Seoane. 1949
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Melella a Seoane. 1949 en 12/05/1949

Buenos Aires, 12 de Mayo de 1949

Queridos amigos:

Recibimos todas vuestras cartas: la escrita al llegar a Dakar y la escrita al llegar a París, todas con tan agradables noticias que de veras da gusto leerlas. También recibió Robertito vuestro saludo de cumpleaños, atención que agradezco, en lo que también me alcanza, pero que “suplico olvidar” porque no se puede vivir con el pensamiento intervenido por estas preocupaciones menores. Y si no, ¿cuánta gente tendríamos que atender y con cuánta gente quedaríamos en descubierto? En nuestra familia, los más íntimos suman 60 y los amigos. Pues vosotros que sois de la familia no conocéis sino a 4 ó 5 de nuestros más íntimos familiares. Y eso por qué? Pues porque se agranda de tal manera esto que de ser y de “poder” ser atentos con todos, pues estaríamos todo el año con estas cosas y decir todo el año es equivalente a decir toda la vida. Aparte esto, son pibes, y si cuadra se le juntan dos o tres amiguitos y se toma un chocolate, pero nos parece excesivo que amigos que tienen tantas preocupaciones como vosotros os molestéis por ello. ROGAMOS SE NOS PERDONE ESTE INTROITO, Y SE NOS COMPRENDA, Y SE NOS CONCEDA.
Aquí se está como siempre; por lo menos en lo que a nosotros respecta. Trabajo fuerte: el 24 tengo la Asamblea. Luego me disminuirá el apuro. De salud, todos discretamente bien. Hace mucho frío, pero tenemos una calefacción encantadora y central.
Los amigos recordándonos siempre de Vds. por el más mínimo motivo. Y nosotros que tenemos un motivo, entre otros, de 3,70 x 2,50 metros, qué decir? A cualquier hora y en cualquier parte repetimos: Qué harán en este momento Maruja y Luis? Y luego llega una carta y otra... Tomo el teléfono y llamo a Cuadrado para dar vuestras noticias y él recibió otra vuestra... Así da gusto. Pasamos un domingo con la familia de Colmeiro. También recibí carta de él con sus noticias y háganselo saber. Le contestaré en breve. Del que no tengo noticias es de Manolo Ángeles Ortiz. Le ruego den Vds. saludos nuestros y con ellos la nueva dirección, aunque creemos que la tiene. Si le ven, protéstenle por que no escribe. Ayer dijo Dora: “MARUJA ES UN ÁNGEL” y Varela acotó “CASADA CON UN DEMONIO”: Los chicos se le fueron a la carga a Varela para castigarlo. Total: que vinieron a tomar café Varela y Estela a las 14 hs. y nos separamos a las 2 de la madrugada del día siguiente. Luego estuvieron hace dos días Cuadrado, Varela y Carybé a cenar en casa. Fue una linda farrita improvisada, pero nos divertimos mucho. Fue al salir de una exposición de KANTOR, de retratos, y en Müller que nos encontramos. También nos encontramos con Merli y Sra. y les recordamos a Vds. Nos preguntaron si teníamos noticias vuestras. Contestamos que sí. Opino que deberían escribir a Merli si no lo hicieron aún.
BARTOLOMÉ MITRE 3793, Dep. F. Está abonado el 2º mes y en consecuencia religiosamente al día el pago de alquileres. Fueron a ponerle el teléfono y la encargada provisoriamente lo hizo colocar en su departamento. También nos telefoneó la encargada que entre los dos matrimonios se produjeron discusiones y algunos desórdenes, y uno de los matrimonios se retiró para evitar ulterioridades. Como en su reemplazo entraron una italiana con un perro y cuatro individuos, intervinimos con Frontini y se citó al Francés, amigo de la hija de M. A. Ortiz, a su estudio para aclarar y conseguir orden. Eso fue prometido y en estos días sacarán el perro y los sujetos, quedando solamente dos personas en el Dep. La encargada se ha portado maravillosamente tratando de arreglar los líos lo más humanamente posible y procurando sobre todo ocultarle al dueño de casa esa situación. Ahora todo parece normalizarse y el Francés que les subalquiló a Vds. se mostró muy dispuesto a evitar en lo sucesivo nuevas dificultades a la vez que se mostró muy avergonzado y afectado???? con la hija de M. A. Ortiz y Frontini por lo que había pasado. En cierto momento, cuando se retiró uno de los matrimonios, que Vds. dejaron, telefoneamos a su papá por cuanto interesaba saber que dejaran todo en orden y entregaran la llave y nadie mejor que una persona de la familia para hacerse respetar mejor, pero luego todo se arregló satisfactoriamente y sin necesidad de que su papá se molestara para nada. Repito que POR AHORA TODO ESTÁ TRANQUILO Y EN ORDEN Y LAS COSAS PARECEN NORMALIZADAS COMPLETAMENTE. Otras novedades por ahora no hay. Deseamos que PARÍS consagre a nuestro querido LUIS SEOANE y no se olvide de COLMEIRO ni de ÁNGELES ORTIZ. Que Maruja vuelva hecha una española afrancesada, con muchos OUI, OUI y muchas alegrías. La película de la fiesta salió muy bien. Están Vds. como para ser contratados. Un abrazo de

Melella

Reciban todo el cariño y los mejores saludos de todos nosotros.

1949-05-16
Carta de Salazar Bondy a Seoane. 1949
Nova York
Lima
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Salazar Bondy a Seoane. 1949 en 16/05/1949


Lima, 16-V-49

Mi querido Luis:

Cuando comenzaba a extrañarme tu silencio, recibí tu carta sin fecha firmada en París. No sabes cuánta alegría me ha dado saber de ti, de la incomparable Maruja y de los amigos de allá. El 12 se inauguró tu muestra de grabados –sucesivas postergaciones debido al arreglo del nuevo local de la galería impidieron hacerla antes– y en estos primeros días han sido reservadas algunas xilografías. Confío que se venderán, por lo menos, la mitad de ellas, pues la crítica las ha acogido muy entusiasmada, lo mismo que la gente del oficio. Espero poder enviarte dinero antes de fin de mes, pues yo regresaré a Buenos Aires a principios de junio, no sin antes pasar unos pocos días en Santiago de Chile donde tengo buenos amigos. Trataré de ver alguna manera de hacerte llegar el dinero lo más pronto posible y con la menor merma. Quizá por intermedio de Enrique Peña eso se pueda hacer cómodamente.
Como a ti, Cuadrado ha dejado sin respuesta todas mis cartas. Me entero de él a través de las referencias que periódicamente me manda en sus cartas Inda.
Todo este tiempo he estado sumamente atareado. Primero, por el reencuentro con gentes queridas y, luego, por el redescubrimiento de los innumerables secretos de esta extraña ciudad en la que se dan los más encontrados caracteres. Todos mis amigos cercanos –es decir, aquellos con los cuales hace algún tiempo emprendí la aventura literaria– han viajado o van a viajar a París. Me gustaría que conocieras –por intermedio de Peña ello será sencillo– a Jorge Eduardo Eielson, el más cabal talento de la nueva poesía peruana; a Paco Pinilla, a Raúl Deústua, a José Vélez. Pronto saldrá un pintor que yo estimo muchísimo, Fernando de Szyszlo, a quien le daré una carta de presentación.
¿Y yo? Me acaban de ofrecer la beca en París de este año y me parece que el ofrecimiento no es pura charlatanería. Sin embargo, estoy pensando en todas las dificultades que tendré que vencer para conseguir estabilidad para mí e Inda con quien viajaré de todas maneras. Aquí se interesaron, al principio, por estrenar mi comedia Todo queda en casa, pero luego han surgido inconvenientes que yo he tratado de eludir oponiéndome a ello. Ya tú sabes que soy discutidor y mala lengua. Las Moradas ha publicado una “mojiganga” mía que despacho con destino a ti por vía ordinaria. Es absurdo que no te haya llegado tu ejemplar de Máscara, etc., pues fue el primero que firmé y a Arturo le encarecí repetidamente antes de mi salida que te la remitiera. En cuanto me lleguen ejemplares, el primero será para ti. He hecho gran propaganda de Botella al mar y una librería principal ha tenido en su vidriera la colección durante una semana. Yo la siento –e indudablemente así es– una empresa muy mía.
Con relación a los grabados que me envías, yo dejaré instrucciones expresas para que mi madre se los entregue al marchand. Él acaba de recibir acuarelas y dibujos de Torrallardona y la exposición se hará a mediados de temporada. No sé si te dije que la sala es estupenda, como pocas de Buenos Aires, y que nuestros coleccionistas no son los nuevos ricos, sino más bien profesionales modestos, gente de la buena clase media.
¿No piensas exponer en París? ¿Visitarás a Picasso? ¿Qué piensas de la pintura francesa última?¿Son tan fieros los abstractos como los pintan?¿Qué buenos libros han aparecido? ¿Qué tal el teatro? Atosigaría la carta de preguntas sino supiera que con ello abuso de tu amistad. Cuéntame tus proyectos y tus impresiones largamente. Yo sigo preocupado por Europa, por lo que de ella nos ha venido y viene sin descuidar este gran problema que es “latino-incomprensible-américa”. Soy buen corresponsal y cumplo con mis obligaciones epistolares.
Procura ver a Pepe que, según me han dicho, está afiliado a los abstractos y ya ha expuesto con ellos. La dirección del consulado peruano es Consulat General du Perou, 50 av. Kleber, Paris. Ahí podrás averiguar su paradero.
Hace poco recibí, por intermedio de Enrique Peña, una propuesta de traducción que yo respondí volando autorizándola. Me gustaría que me informaras sobre el traductor. Se llama Adolphe de Falgairolle y vive en el Bulevar Brune 147, Paris 14e.
Perdona si te doy la lata. Espero tus noticias. Hasta fin de mes, estoy en ésta. Luego en Buenos Aires en mi casa de Pasteur 746, 2º D. En tanto, recibe un gran abrazo para ti y otro para Maruja.

Sebastián

Saluda a Bob, Colmeiro, Plaja. ¿Recibiste la postal que pusimos con dirección a Río Arturo y yo?
[Manuscrito:] En el catálogo notarás la falta de mi presentación. El empleado encargado de la edición la perdió y no me pidió la copia.

1949-05-26
Carta de Falcini a Seoane. 1949
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1949 en 26/05/1949

Buenos Aires, mayo 26/49

Querido Seoane:

A los pocos días de su partida para Europa, recibí de Montevideo sus líneas recomendándome al pintor alemán. Luego tuve ocasión de conocerlo, pero no me fue posible todavía serle útil. Talvez exponga en Muller.
Hace unos días me llegaron noticias suyas de París, y conmigo varios amigos: Sarita, Frontini, Scheimberg. (Sarita me encarga ya que yo le escribo antes, de anunciarles carta de ella para dentro de unos días).
Demás estará decirle que su entusiasmo por París lo comprendo por haberlo vivido. Tan seguro estoy que no desespero de poder renovar la experiencia. Por ello me explico que hasta el momento de su carta de Ustedes no hayan tenido tiempo más que para recorrer ese maravilloso París y frecuentar algunas salas del Louvre. Imagino sus emociones frente a Zurbarán y a los retratos familiares de Rubens que tanto me impresionaron. Yo, también, como Giambiagi, celebraría recorrer con Uds. esa condensación de la historia del arte que es el Louvre.
Nos ha sido tan grato recibir noticias de Uds. que nos leímos vuestras cartas. Al leer la que recibió Frontini, me enteré de la impresión que le produjo el Balzac de Rodin y de que me asoció a esa impresión. Por rara coincidencia, su carta llegó en momentos que preparábamos una exposición de esculturas y dibujos originales de Rodin que inauguraremos el I de junio. En esa ocasión yo hablaré de la escultura y del significado de la obra de Rodin.
He sometido la sugestión de trasladar la sala de la Hebraica a la rue de la Boetie o al Faubourg Saint Honoré al Dr. Scheimberg. Mentalmente ya hacemos con Uds. tertulia allí. Algunos más felices, pronto se harán presentes, como Kornemblithh, dentro de poco.
En cuanto a lo que Ud. llama un error de haberlo designado delegado de la S. A. A. P. ante el Congreso, no comparto su opinión. Creo lo contrario. Máxime siendo yo el autor de la moción que todos compartieron. Su elogio de la representación de la U. M. A. se lo hice conocer a Nélida que lo celebró, lo mismo que su saludo.
Espero conocer nuevas impresiones y noticias de que el viaje les resulta provechoso, en todo sentido.
De la temporada artística de Buenos Aires poco es lo que puedo decirle digno de interés. En este momento tenemos en nuestra Sala una muestra de esculturas, monocopias y dibujos de Cecilia Marcovich, que revelan a una artista de calidad, sobre todo para nuestro medio. Después de la de Rodin, tendremos una de Victorica.
Sin más, por ahora, les digo, a pesar del deseo de contarlos de nuevo entre nosotros, que ojalá puedan quedar allí mucho tiempo, trabajando con provecho.

Salúdeme mucho a Colmeiro, a Serrano Plaja, a Audivert, a Alicia y a demás amigos comunes y reciban ustedes dos el saludo de Germaine que agradece vuestro recuerdo y el de este amigo de siempre.

Luis Falcini.

[Manuscrito:] PD: Por este correo sale carta para Colmeiro dirigida a Ed. Berthier

1949-05-27
Carta de Cuadrado a Luís e Maruxa Seoane. 1949
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Luís e Maruxa Seoane. 1949 en 27/05/1949


27 mayo 1949

Luis y Maruja:

No llegan noticias vuestras. Estamos intranquilos. Aunque el silencio siempre es signo de tranquilidad. Las noticias son indirectas. Los diarios, la revistas, las agencias, los amigos, hablan de ti en París. Y por las informaciones gráficas se certifica tu felicidad, especialmente tu fotografía junto con Picasso. Ya puedes suponer la alegría que habré tenido al ver ese sueño de estar junto con nuestro gran pintor. Pero nos gustaría tener tu información directa, tu emoción, tus sentimientos.
Quisiera hacerte un almanaque de las actividades de Buenos Aires. Pero todo sería largo, pesado. Iré señalando lo más importante, todo envuelto entre los quehaceres de la Botella al mar.
Lo más luminoso es la llegada de una poeta gallega amiga de nuestros amigos. Conoce a Maside, Laxeiro, Prego... Nos inundó de morriña. Su voz hace revivir las más olvidadas ausencias. Y es un descanso en medio de este tumulto.
La mujer de Shand expuso. Salió para Europa. En alguno de sus cuadros hay una benéfica influencia tuya. La noche de la inauguración cenamos con Melella. Asistió Varela y Caryoé y fue una noche dedicada a ti. A los Melella los veo poco, pues D. Roberto anda atareado con Asamblea de Accionistas.
Apareció el libro de Sebastián Salazar. Te lo mandamos por correo. Ya verás como la Imprenta se saltó la mayor parte de tus indicaciones. Pero hubo que transigir para no aumentar el precio. Al fin los facturaron a un peso el ejemplar. Sebastián se encuentra en Lima. Escribe buenas cosas. Volverá pronto. El libro no se vende mucho... pues como era de suponer, empezó a regalar ejemplares y ya sabes mi opinión: libro que se regala, ni se vende ni se lee.
Las cartas de Élida ya son más tranquilas. La muerte de la madre la sumieron en una gran desesperación. Se acuerda de vosotros.
Apareció el libro de Lozano. Apareció con todos los defectos que tú habías vaticinado. Ahora ve él que tú tenías razón en todo. Se vende regularmente como es normal en todo poeta joven. También te mandamos el ejemplar. Esperamos tu opinión.
Varela viene todas las tardes por la Editorial y tomamos café contigo. Está muy bien. Dice que el domingo te escribirá una larga carta. Veremos.
Ahora el próximo libro que aparecerá es el de Ghiano. Y ya tenemos pocos más títulos en marcha. Así que espero tu vida de acción desde París.
El libro de Heredia sigue en rehenes en la Imprenta. Ya se puede considerar como perdido.
Ya comenzó la época de las exposiciones. Kantor expuso en Muller. Y Rossi inaugura el lunes. Se está celebrando una exposición del libro italiano. Y Botella al mar se traga toda la exposición.
Pastor no me escribió. Le escribió a Varela. Sale en el mes de junio para París. Élida me dice que tiene un libro de él que lo sacará en Montevideo con nuestro pie editorial. Dice que lo habló contigo. A mí me parece admirable.
Tengo ganas de ver tu Robert le diable y tu Cirano.
Aznar, Antonio, Odilda, Pomar, Manolo, Perrotta y todos te saludan. Un gran abrazo para Colmeiro a quien escribiré pronto.

Y María Julia y Arturo abrazan fraternalmente a Maruja y Luis.

Arturo

1949-06-15
Carta de Melella a Luís e Maruxa Seoane. 1949
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Melella a Luís e Maruxa Seoane. 1949 en 15/06/1949

[Carta mecanografada con firma autógrafa]

Buenos Aires, 15 de Junio de 1949

Nuestros queridos amigos Maruja y Luis Seoane:

Hoy 15, por la mañana, recibimos la carta que Luis firmara el 8 del actual en París. También está sin contestar la que Maruja escribió a Dora el 15 del anterior y como su pulso es malo por su tratamiento me pidió lo haga en su nombre. Y cumplo: “A decir verdad también nosotros vivimos un poco vuestra vida y en esa habitación alegre con dos ventanas que dan a la Avda. du Maine desde las cuales se ven esos hermosos árboles “franceses” que, aunque sean como los demás árboles por ser franceses o estar en Francia, nos parecen otra cosa. Si en el mercado abunda el pescado, qué más queréis? Mariscos y adelante... y naranjas españolas para la sed de los mariscos y un poco de borgoña también. A decir verdad, sentimos mucho nosotros no poder estar a vuestro lado. Algún día será. Dorita iría de buena gana y por ahí se oyen los proyectos que hace con sus compañeras de clase. Pero es prematuro y además... no tiene bicicleta. Respecto a la asturiana, en esta semana obtendremos el permiso para remitirle las 1.200 pesetas para que pague sus gastos de trámites en el consulado y traslado a Vigo o Bilbao para embarcarse por la Compañía DODERO, donde obtendremos su pasaje la semana entrante, para embarcar recién en Septiembre próximo. Está todo ocupado y no se puede hacer otra cosa. Seguimos escribiéndonos. Este año estuvimos en una sola Exposición: de retratos de Kantor en Müller y el mismo día en una de la Sra Shand. Se embarcó también para París hace unos 20 días. Se le despidió con una cena a la que no pudimos asistir por la salud de Roberto (que tipo este Roberto de marido que tengo). Adquirió una tráqueo-bronquitis (hace un aspavientos) y estuvo la semana pasada en cama. Ahora está completamente afónico y el especialista le impuso REPOSO VOCAL ABSOLUTO por 7 días. Imagínate si me lo impone a mí. Lo mato al médico por “atrevido”. Anoche estuvimos en la S.A.D.E. Escuchando un discurso de Freytas sobre NABUCO???. Llegamos un poco tarde, habló muy bajo y nos chupamos un frío que tosimos toda la noche. Éramos unas 30 personas y por lo que dijo mi marido que sabe MUCHO???? nadie entendió nada. Merecía mejor suerte porque Newton es un buen amigo y de verdad y sus calidades podían destacarse en la forma que correspondían, pero estas cosas que se organizan así sin el debido cuidado hacen fracasar a hombres indiscutidos y los exponen. Me pides que te cuente de Melella…Mejor que no te diga nada de él, buen granuja se me está poniendo. Está llegando tarde de noche como a las 8 y el otro día descubrí revisándole la cartera que se había gastado $10 “en menos de 15 días”. A quién mantendrá mi marido por ahí. Cuando le pregunté, se puso colorado y no supo contestar. Ahora lo hago seguir con la Privada. Pronto tendré novedades para contarte. Besos DORA. Por la Copia fiel. Certifico y doy fe”.

[rubrica]

Querido Luis: Como ya mi mujer se dio el gusto de ponerme overo y de contarlo todo, nada tengo que agregar. Sus cartas son verdaderos artículos críticos interesantísimos que los amigos nos comentamos recíprocamente leyendo la “parte pertinente” y reservando lógicamente lo que a cada uno concierne en forma particular. En el Departamento reina la paz. La rubia delirante y churrote al decir de Frontini emigró con gran dolor de Frontini y mío que ya no tenemos excusa para verla y hablarla, pero con gran alegría de la encargada que le devolvió la CALMA. Queda ahora una Sra. italiana modista con su cuñado (?) y otro Sr. y un “RROPE” que no ladra demasiado, por lo menos no ha ladrado cuando va el dueño por ahí. Las cosas en ese sentido se van normalizando por ahora. Los alquileres están al día como corresponde. Me alegra lo que Maruja y Vd. dicen de Picasso porque sin defenderlo, en su tiempo, yo también lo sentía así. Hoy salió El Hogar y un amigo nos avisó que había salido la interviú que les había hecho en París. Le envío la hoja de la revista y le mando otra a su mamá que se va a poner muy contenta.
Adelante mis queridos amigos, firme en su vocación y trabajo y que lo paséis muy bien. Todo mi cariño para vosotros, y saludos afectuosísimos para Colmeiro, Ángeles Ortiz que aún no me ha escrito y los esposos Dieste que también están en deuda epistolar conmigo, mejor dicho, con la familia Melella. Hasta otra y un fuerte abrazo de quien os quiere mucho.

Melella

Nota: Recibió carta Cuadrado ayer.

[Manuscrito:] ¡Viva Maruja! y Biba Luis! también! ¡y abajo los médicos que no dejan hablar!

1949-06-18
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1949
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1949 en 18/06/1949


18 de junio, 1949

Queridos Maruja y Luís Seoane:

Aprovecho el día de hoy –feriado y víspera de otro feriado– que me levanté con ganas de escribir, cosa que no me pasa con frecuencia, para hacerlo. Además (y guárdenme este confesión), como siempre tengo la sensación de que estoy escribiendo para la historia –no por lo que respecta a mi persona, sino por la [carta] quien escribo– me siento cohibido y casi sin saber cómo hacerlo. Y, como es natural, termino casi siempre por no escribir y la gente por creerme un mal educado. Les doy esta explicación, queridos Maruja y Luis, nada más que para que me disculpen la demora en contestar a v/ carta del 11 de Mayo.
Nos alegra, a Aída y a mí, que les haya caído tan bien París. ¿Cómo no había de ser así? Nos imaginamos que vivir en estos momentos en París para personas inteligentes como Vds. y llenas de inquietudes de todo orden, es algo así como vivir en el centro mismo de la historia. Porque aunque el tono de nuestro tiempo no lo dé, talvez en estos momentos Francia precisamente, tengo para mí que las cosas sólo adquieren verdadera universalidad el día que Francia –es decir, París– las hace suyas. Pero dejemos eso porque Vds. van a creer realmente que me propongo parecer solemne e importante, lo que está muy lejos de mi ánimo y menos hoy, que gozamos de un día casi primaveral. Lamentamos no poder estar con Vds. y gozar con Vds. de todas aquellas maravillas, pero si Dios nos da vida (y no tendrá más remedio que hacerlo –si sabe lo que hace) algún día iremos por allí Aída y yo. Talvez el año que viene. En agosto, el 20, salen para Francia Kornblith y Sonia; piensan asistir al Congreso que se va a realizar en septiembre en Praga. Castagnino y Nina salieron hace cosa de un mes para Italia, de donde irán a París (si es que ya no están allí): Debieron llegar a tiempo para el Congreso de la Paz de París, pero n/ policía les impidió la salida para reducir la representación argentina en ese Congreso; pero nada han conseguido, pues la Argentina estuvo bien representada. Va dicho con eso que yo creo que la Sdad. Argentina de Artistas Plásticos ha tenido buen criterio al designarlo a Vd. para que represente en ese Congreso a los artistas argentinos. Qué importa que Vd. no tenga condiciones de orador si tiene otros títulos muy superiores? Pero no sigo para no envanecerlo... Escuché a los Drs. Fernández Ordóñez, de Córdoba, y Marianetti, de Mendoza, sus declaraciones –en pequeñas reuniones privadas (otra cosa no es posible hoy aquí)– sobre el Congreso. Por de pronto, creo que el mismo ha sido un perro serio para los guerristas de todo el mundo y lo será más a medida que el movimiento pacifista vaya tomando cuerpo en todo el mundo.
Gracias por las cosas que me dice de su visita a la Exposición de Zadkine (sólo a medias santo de mi devoción). Participo de su buena opinión sobre el arte –o algunos artistas argentinos. Por carta que hoy escribo a Colmeiro, sabrá de la Galería Cavalloti que aquí se ha inaugurado. Mandé también allí –para que Vd. esté representado– su mujer La blusa azul.
Para compensarme a mí mismo de no poder viajar, he agregado algunas pequeñas cosas a mi galería –adquiridas– y Sibelino me regaló un hermoso calco de una cabeza de mujer que expuso en la Hebraica (a cuenta de un fantástico retrato de la mujer que va a mandar –si no se acobarda, pues es de factura muy atrevida– al Salón y del que me prometió una copia).
Falcini está desarrollando este año un estupendo programa en la Hebrica, [escrito na marxe dereita da última folla:] que sigue siendo un centro de reunión de lo mejor de nuestros artistas plásticos. Trasmití sus saludos a los amigos. Escriban a menudo y téngannos al tanto de sus andanzas, aunque demoremos en contestar. Con un gran saludo de Aída y mis hijos para Maruja y Vd., los abraza

Scheimberg

1949-06-22
Carta de Freitas a Seoane. 1949
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Freitas a Seoane. 1949 en 22/06/1949


Buenos Aires, 22 de junho de 1949

Meu querido Seoane:

Aqui cheguei há quase um mês e já me disponho a partir novamente para o Rio onde, como voce sabe, resido atualmente. Escrevi-lhe uma carta para o Recife mas aqui chegando e conversando com Cuadrado e Varela, me dou conta que voce não a recebeu. Volto a explicar o motivo do nosso desencontro no Rio. Imagine que abreviei minhas ferias em Vitória só para ter o prazer de ser seu cicerone no Rio. Infelizmente isto não aconteceu. E a culpa, meu velho Luis Seoane, foi única e exclusivamente da Companhia Francesa de Navegação que me levou todo o dia enganando-me, dando-me informações falsas e outras brincadeiras de mal gosto, pelo estilo. Disse-me a Companhia, três vezes por telefone e uma pessoalmente, que o navio chegava às seis da tarde e quando lá cheguei com meus amigos, resulta que o navio já tinha saído, pois chegara precisamente antes, muito antes das seis horas da tarde daquele dia. Havia combinado com os amigos uma recepção, com jantar e tudo até com fotógrafo. Atualmente estão em Paris varias das pessoas com quem eu tinha combinado o tal encontro. Ai estã o Santa Rosa, Paulo Mendes Campos, jovem poeta que desejo que voce conheça e outros mais. Não pude dizer a voce o quanto me agradou o Jaburuna o que faço agora. Está um primor. Muito obrigado, Seoane, outra vez muito obrigado. Mas faça-me um favor: Procure na embaixada do Brasil ao Cicero Dias e diga-lhe que lhe dê a direção do Paulo Mendes Campos. Diga ao Cicero Dias que possivelmente ele não se lembre mais de mim, pois o conheci em 1930. Mas que temos tantos amigos em comum que tomo a liberdade de apresentá-lo a ele. Pergunte também pelo Sérgio Milliet e pelo português Novais Texeira. Toda essa gente está em Paris e é uma pena que voce não se aviste com eles. Estou trabalhando no Ministério das Relações Exteriores, S. de Imprensa, no Rio e resido no Pax Hotel, Praia do Russell, 106. Mande-me notícias e disponha de seu amigo certo

[Manuscrito:] Recomendenos a Maruja, a Colmeiro e Dieste

Newton

1949-06-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1949
Vigo
París
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1949 en 24/06/1949

Vígo 24-jun 1949
Sr. D. Luís Seoane
París


Mi querido amigo:

Acabo de recibir tu carta, que me ha producido gran alegría. Comprendo que la visita a los Museos y Galerías de Arte haya absorbido por completo tu tiempo. ¿No has pensado en hacer ahí una exposición de tu obra? Días pasados te ví retratado, en compañía de Picasso , en la revista madrileña Semana. Estás gordísimo, pero con la misma expresión de siempre. Con motivo de tu viaje, y el de Colmeiro, a París, y aprovechando el pretexto de las monografías sobre vuestra pintura, publiqué en La Noche un pequeño ensayo. Te hubiera mandado ahora su recorte, pero el único que tenía se lo mandé a Fole, a petición suya. Por cierto que éste me pregunta siempre por tí, y me encarga que te envíe sus recuerdos más afectuosos.

Me doy perfecta cuenta de tu hastío, dentro del ambiente intelectual americano. En fin de cuentas, Europa nunca dejará de ser Europa. Precisamente, un buen amigo mío, Alonso Zamora Vicente , actual director del Instituto de Filología bonaerense , me manifestaba una opinión parecida a la tuya, en una reciente carta.

Ese señor de que me hablas, que quería consultarme sobre una mina de agua en una finca suya, no ha venido a verme, ni tuve de él la menor noticia.

Las Crónicas para la revista del Centro Gallego, sigo enviándolas mensualmente, con toda regularidad. Al parecer, según me dicen, se hallan muy contentos con ellas. ¿Quién te sustituye en la dirección de la revista durante tu ausencia? Mandé, también, las fotografías de paisajes y monumentos de Galicia que me pedían.

A Maside no lo veo hace algún tiempo, pues lleva una temporada bastante larga de permanencia en Santiago. Supongo que ahora, aprovechando el verano, vendrá a Vigo. Tengo en mi poder, para entregarle, un álbum de dibujos de Colmeiro, que éste le remitió; no se lo dí aún, porque tenía proyectado venir pronto a ésta, si bien lo fue demorando.
No sé si sabrás que Aquilino ganó, por oposición, la cátedra de latín del instituto de Lugo. Ahora, mediante concurso, vino trasladado al de Pontevedra.

Hace aproximadamente un mes murió en Santiago Luis Manteiga. Como no desconoces, tenía deshechos los dos pulmones. Pero, de todos modos, su muerte nos ha impresionado mucho. También me han dicho que Daniel [Castelao] se halla gravemente enfermo, a causa de un cáncer o cosa así.

Me parece muy bien el proyecto de tu exposición en Londres. Creo que obtendrías un gran éxito. ¿No recibiste la carta que te escribí a Buenos Aires, antes de tu salida de allí? En ella te decía que había hablado con Plácido sobre el particular, a su paso por aquí, camino de Inglaterra. De manera que escríbele, recordándole mi conversación. Su dirección es: Water Fordd Lodge – 40 Queen´s Road – Richmond (Inglaterra). Él te pondrá en contacto con mis amigos, y con muchos más que él tiene. De esa manera será más fácil que encuentres Galería para exponer, y podrás enviarle direcciones fotos de tus cuadros, informes, etc.

Por aquí, pocas noticias culturales puedo comunicarte. Luís Pimentel va a publicar un libro de versos, con prólogo de Dámaso Alonso , titulado Barco sin luces . En Lugo se edita una hoja de poesía, titulada Xistral , con algún parecido a Resol. También en Vigo aparece, periódicamente, Mensajes de Poesía , donde colaboran Fole, Iglesia Alvariño, Cunqueiro , Carballo Calero , y algunos poetas nuevos. Laxeiro expuso recientemente en Orense. Tiene verdaderos deseos de hacer una Exposición en América. Ahora reside aquí Julia Minguillón, porque a su marido lo nombraron director de Faro de Vigo.

Bueno, y nada más por hoy. Dame noticias de tu vida, y de tus proyectos. ¿Qué es de Colmeiro? Si lo ves, abrázalo de mi parte. Recibe un cordial abrazo de tu viejo amigo.


Fdez del Riego

1949-06-25
Carta de Frontini a Seoane. 1949
Bos Aires
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1949 en 25/06/1949


Buenos Aires, 25 de junio de 1949

Querido Seoane:

Te escribo en el silencio característicamente sabático de la ciudad (chirridos de tranvías y bocinas). De tu casa nada he vuelto a saber. Supongo al perro con bozal y a la mujer de los embrollos eróticos cambiada de lugar.
Me parece bien que retengas tus pesos aquí para el regreso: escríbeme para lo que necesites. París es una ciudad que quiere ser vivida: quédate el mayor tiempo posible porque sus aires espirituales tienen una esencialidad que hace bien y bien vale la pena aguantar algunos sinsabores para gozarla. Es ciudad que nos liberta del peso muerto de la vida y que pone alas a la sensibilidad. Además ocurre allí esa cosa linda de estar uno mismo enterizo, con los pensamientos llenos de energía, las sensaciones indivisas y las emociones extravertidas. Es cosa buena y saludable ver y consultar una experiencia de hombres que nos toca tan de cerca y que se nos ofrece como una promesa. Estar con el alma metida hasta el tuétano es algo delicioso. Yo veo eso con agrado porque en cierta medida lo viví; aunque no como tú, suelto y con todas las distancias espirituales tendidas. Procura no quedarte demasiado en ti mismo. Diría: ensimismado; mejor decir: entimismado. Trata de comprender –por contacto directo espiritual– las diferencias de los hombres del lugar. Las diferencias son un estilo que en lo que tiene de forma y de valor experimentado pueden servir para aventar problemas propios. Qué tal Picasso como persona: tiene a la vista algo de su genio?...
Estoy de acuerdo en eso de los abstractos. Una cosa es responder a una verdadera e impostergable inquietud dramática, otra es el seguimiento puramente literario –intelectual o conceptual– de un resultado ajeno y en el momento anacrónico. Es lo que va del dechado al remedo. Yo recuerdo con alegría algunos cuadros de Gris y Braque; muchos de Paul Klee, deliciosos; y algunos de Kandinsky que vi en Berlín y en Nueva York. El grupo “madi” es artificial y una experiencia meramente racional y mezquina de un grupo de muchachos sin quehacer verdadero. Ese algo además del oficio y la maestría a que te refieres es la poesía. No la vi en las recientes obras de [Miguel Carlos] Victorica en la Hebraica. En otras ocasiones vi cosas suyas muy interesantes. (El cuadro de Giambiagi que tengo a la vista está más allá de mis cambios personales: está diría, en él mismo; tiene un silencio luminoso, un algo no visto antes: esa es su poesía: cosa inasible y presente, manera de acercarse al misterio de la realidad, a su esencia: de intuirla).
[Orlando] Pierri no me convenció: una cosa es la pintura onírica y otra la del diálogo con la realidad (de tantas caras posibles y con coacciones de forma, color, composición, etc.). Las cosas –la realidad– tienen sus exigencias y en el resultado del diálogo –el cuadro– tiene que estar presente el pintor con las suyas. Pierri, a mi juicio, no supo pasar de su manera anterior –ensimismada y en cierto modo fácil– a la nueva de su experiencia en Francia. Lo que de él estaba presente en su pintura anterior está ausente en la última. De todo esto habría mucho que hablar porque las cosas las digo desde una manera propia de ver.
La Hebraica hizo una exposición de Rodin. Mucho interés, conferencia de Falcini y debate. El debate fracasó por falta de experiencia acerca de cómo deben ser.
Hoy se inaugura una muestra de arte francés. Espero pasarlo bien.
[Antonio] Berni llegó dos días antes que tu carta. En Italia estudió al Giotto. Cosa técnica. El Giotto tiene muchas cosas que decirnos. A mí me conmovieron siempre los ojos de sus imágenes: ojos democráticos, que ven pasar al hombre. Inequívocamente ojos renacentistas. Entre los ojos que pintó el Giotto (tan lejos de los de Cimabue) y la aventura quijotesca de Colón o la ídem de Santa Teresa, hay a mi juicio pocas (o ninguna) diferencias cualitativas importantes.
No te aturdas con preocupaciones de regreso precipitado. Vive París a pleno pulmón. Vete a Italia aunque sea en bicicleta. No sientas nostalgias repentinas. Ni por los amigos que, si son verdaderos están presentes en el corazón y de ellos hablamos sin que el tiempo y el espacio se interpongan. Pronto me iré a Punta del Este a empezar la construcción de mi casita de descanso –y la tuya–. Yo estoy medio enloquecido. Con todos los trastornos materiales que puedes imaginar. Ahora me he metido en los preparativos del Congreso por la Paz de la Plata y de Méjico.
Escribe.

Abrazos para los dos muy fraternales.

Norberto

1949-06-29
Carta de Salazar Bondy a Seoane. 1949
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Salazar Bondy a Seoane. 1949 en 29/06/1949


Bs. As., 29-VI-49

Mi querido Luis:

De Lima me han enviado tu carta del 8 Los ajetreos de mi reincorporación a la vida de esta ciudad me han impedido hasta hoy darle respuesta y darte noticias de nuestros negocios. Ya me tienes de nuevo yendo y viniendo por Florida y tomando los cortados clásicos con Arturo y Lorenzo y, amortiguados mis ímpetus turísticos en vena epistolar de buena cepa. Comenzaré por el principio. Tu exposición en Lima tuvo éxito de crítica y aunque en las otras salas de la Galería se exhibían óleos de nuestros indigenistas –tan mediocres como falsos– tus trabajos se vieron bien y gustaron. Cuando terminó yo me hallaba con las maletas listas para viajar a Santiago de Chile en donde unos buenos amigos me ofrecían alojamiento. Como había algunas personas interesadas en comprar varios grabados, el marchand –hombre de toda confianza, como sabes– me pidió retenerlos un tiempo más para completar las ventas con la promesa de enviarme la totalidad del dinero ganado a ésta desde donde he de girártelo. Acabo de escribirle pidiéndole la liquidación por lo que confío que antes de un mes podré ponerlo en tus manos. Me hago cargo de tus necesidades y sé que por pequeña que sea esa suma, te ha de servir para sobrellevar tu vida allá.
Supongo que ya tendrás en tu poder mi librejo, pues Arturo me ha asegurado que te remitió el que firmé para ti en cuanto apareció. En tu respuesta, te ruego que me lo hagas saber porque, en caso contrario, te lo haré llegar por avión. Ahora Arturo tiene el proyecto de resucitar Correo Literario, idea que por cierto me entusiasma. Botella al mar sigue en marcha. Acaba de salir el libro de Ghiano con tus estupendas ilustraciones y entrará un ciclo de conferencias, en la librería Juan Cristóbal, de los colaboradores de la editorial.
En cuanto a mí, te diré que salí de Lima con la promesa de tener la beca francesa para el Perú. Nada más que la promesa. Sin embargo, con Inda ando madurando el proyecto de viajar a fin de año, aunque sea en forma aventurada. Ya veremos quién proveerá.
Espero, mi querido Luis, poder mandarte ese dinero pronto. Pienso mucho en ti y me preocupo. Ojalá no tarde el éxito que espero para tu pintura. Da de parte de Inda y mía un gran abrazo a Maruja y tú recibe otro de estos dos amigos que tanto afecto te guardan.

Sebastián

1949-07-04
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1949
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1949 en 04/07/1949


Waynesburg, Pa. USA
4 de julio de 1949

Amigos Seoanes:

Hemos recibido vuestra carta de 31 de mayo con la alegría que podéis suponer; temíamos haber cometido alguna indiscreción en nuestras cartas anteriores para explicarnos vuestro silencio, y este temor quedó disipado con la llegada de dicha carta.
No nos es nada difícil comprender vuestra alegría al dejar atrás el Río de la Plata y entrar de nuevo en contacto con un mundo más vasto y más a tono con nuestras tradiciones culturales y personales. Después, ese París, por el que yo pasé sólo una vez como un relámpago con la impresión de perseguido por los gendarmes, debe ser algo fantástico a fuerza de representativo del genio e idiosincrasia del occidente de Europa. Os imagino paseando maravillados de calle en calle, de iglesia en iglesia, de museo en museo, de parque en parque con esos ojos maravillados de quien descubre fuera de sí el mundo interior, los últimos rincones de ese orbe que nos acompaña y que sin embargo ignoramos y necesita ser reiterado a cada paso para que la vida tenga sentido. ¡Cuánto nos alegramos de saberos ahí contentos y maravillados a ratos, después de tantos años de soñar con la salida al mundo que realmente se ama y se anhela profundizar! También yo anhelo ese mundo de aquí, a pesar de encontrarme bien, mejor que nunca, quizá. Con frecuencia, tratamos de descubrir el mundo de allá. Hace una semana nos fuimos los tres por una carretera apartada que corre al pie de un regatillo análogo a los de Galicia, de Asturias, Santander, Vascongadas... Después de un día calurosísimo había refrescado y daba gusto apretar el paso. Los perros de los granjeros salían a darnos el agasajo, un pájaro muy divertido nos dio una especie de serenata a dos metros de nosotros, pero una serenata llena de sorpresas entre irónicas, simplemente cómicas, graves y hasta de una sencilla humildad.
Si –nos decíamos–, esto recuerda lo nuestro, es igualmente maravilloso, más fogoso, más rico... Pero le falta algo, acaso lo humano, el canto de una campesina, el toque de una campana, el humo de unas chimeneas, el canto de un carro, una frase amistosa bien modulada y acordada con el eco devuelto por un cerro o una cañada. Este algo no puede encontrarse en todo este continente, estoy convencido. En cuanto te salta a los ojos una ciudad europea cualquiera, lo comprendes. Pero si bien se piensa, no es de extrañar. Las cosas del espíritu cuajan lentamente, necesitan siglos de siglos para tomar cuerpo, para cristalizar, y aquí puede decirse que, para el caso ayer, vagaban los indios de un lado para otro persiguiendo el búfalo y el pavo silvestre. Cuando en Galicia descubrías una mámoa o un grupo de ellas, te sentías proyectado hacia un pasado tuyo, hacia tu propia cuna, hacia la raíz de tu estirpe. Habían venido e ido tribus, habían nacido y muerto afanes, habían tomado cuerpo mitos y creencias bajo tus propios pies, y con todo aquello te sentías solidarizado. Por el contrario, aquí barrieron todo lo que había, que no era mucho, hace unos siglos, y encima se establecieron unos europeos sin una muy clara noción quizá de lo que dejaban en pos; y sin esa virtud de la vieja pipa que crea el vino auténtico, sin ese poso del tiempo milenario, cuajado en piedras, en labores, en ruinas, librotes, dibujos, cuentos y otras cosas, se dejaron engañar por la riqueza, por una noción somera de progreso, por una libertad no muy necesaria aquí, porque el coeficiente de inquietud es pobre relativamente aún. Cuando los reveses vengan, cuando el dolor haya dado sus frutos, cuando la soberbia sea abatida, que lo será tarde o temprano, no sé si para bien o para mal, América del Norte empezará a ser otra cosa más cercana a Europa, empezará a ahondar en su propio espíritu en busca de lo que esta civilización no tiene ni puede tener. El paisaje se humanizará, será percibido, cantado, pintado, mezclado con los huesos, las cenizas, las ruinas... y el nuevo licor del alma humana empezará a gotear en la roca verdinosa del tiempo, del tiempo histórico, humano, vivo, que ahora Alicia y yo echamos de menos cuando nos lanzamos por estos caminos sin coches de negocios.
Dile a Colmeiro que he recibido su carta, pero que no me es posible darle de momento los informes que me pide. Saint-Guadens, el director de Bellas Artes del Carnegie Institute está casi siempre fuera y sólo por casualidad se le pesca en Pittsburg. De todos modos, si puedo averiguar algo provechoso para vosotros, os lo comentaré en el acto. Por vuestra parte, no tardéis en escribir contando cosas, sean cuales sean. Aquí vuestras cartas son muy bien recibidas por los tres y leídas y releídas. Las cosas de afuera aquí apenas repercuten y si lo hacen cobran un tinte muy especial, pues se interpretan en función de los intereses y opiniones de Norteamérica. ¿Se publican libros por ahí? ¿Cómo se piensa en los círculos españoles? ¿Y en los artísticos? Contad, contad. ¿Qué es de Baltar? ¿Tenéis sus señas? No sabemos nada de Buenos Aires. Sólo Trellez me pone unas letras de vez en cuando. Creo que hay una depresión tremenda por allá, pero este fenómeno se va generalizando por todas partes, hasta por aquí, donde la situación económica del mundo se sigue con ansiedad.
Alicia y Cuqui están bien aunque, como yo, aplanadas con el calor. Estamos pasando una racha de altas temperaturas que hacen particularmente penosas las clases de verano y las labores de la huerta. Os estoy escribiendo en mi mechinal en shorts y zapatillas, las únicas prendas tolerables. Las dos os mandan muchos recuerdos y Cuqui se siente halagada por esa dedicatoria de las flores parisienses. Muchos abrazos a Colmeiro y demás amigos, justamente con los que os envía a vosotros.

Espasandín

[Manuscrito por Alicia:] Un abrazo a los dos. Escribid y contar cosas. Aquí estamos pasando ahora un calor digno de Buenos Aires que nos tiene agotados; aquí todo es por lo grande, cuando hace frío es espantoso y cuando hace calor, te asas.

Alicia

1949-07-04
Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1949
Chos Malal
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1949 en 04/07/1949


Chos Malal, 4-julio-1949

Querido Seoane:

Teníamos en carpeta para contestar vuestra primera carta desde París, cuando el último correo nos trajo la segunda, junto con una tarjeta colectiva firmada en vuestra casa con fecha 15-mayo, que seguramente por algún motivo especial aplazó su viaje hasta ahora. Por nuestra parte, escribimos a principios de junio a Rafael incluyéndole una carta para el matrimonio Cáceres y otras varias para que estos las usen como presentación a distintas personas en su proyectada segunda etapa del viaje a España. Como en unas y otras iban noticias y relato de impresiones nuestras, le pedía a Rafael que las leyese todas y os trasmitiese lo aprovechable o inédito del contenido.
Como desde entonces no se han producido por aquí grandes novedades, trataré de resumirte las informaciones que me pides respecto a las posibilidades de vida de Chos Malal. Debes descartarte la vida de hotel, pues el mejor es feo, incómodo y caro (de $450 a 500 pesos mensuales el matrimonio). Una casa, de las que no hay muchas ni muy llenas de confort, pero que se puede conseguir con unos meses de plazo dada la movilidad del personal de Gendarmería que es quien ocupa las casas a alquilar, cuesta entre 60 y 100 pesos. La mayoría tienen baño y cocina deficientes, pero en cambio casi todas cuentan con un gran patio o pequeña huerta con parra o frutales. Mireya dice que la comida para los dos le cuesta unos 100 pesos. Yo creo que le cuesta más a juzgar por las extracciones monetarias que debo hacer, pero en el peor de los casos le costará 200, es decir, que cuando mucho con 300 pesos tenéis cubiertas las necesidades básicas de casa y comida. Luego no hay apenas gastos extras. Podríais ir hasta dos veces por semana al cine, a $2,50 la entrada, pero son frecuentes las películas tan malas que uno no desea verlas. Los precios del único café son más bien bajos y por otra parte el local es tan inhospitalario que tampoco apetece nunca ir. Los gastos alimenticios están calcados sobre la base de comprar todo lo necesario, pero podrían disminuirse todavía queriendo tomarse la molestia de organizar una pequeña granja donde se tengan gallinas, pavos, chivos, ovejas, etc. con lo que el presupuesto puede bajar hasta 0 o aún llegar a dar beneficios. Nuestra casa –ya la veréis– tiene tres habitaciones chicas de las cuales una está destinada a consultorio. Teniendo en cuenta que es de las pocas que tienen cocina y baño bastante confortables cabría hacer alguna combinación, por ejemplo, alquilar otra donde tendríamos consultorio y estudio de pintor y ocupar vosotros la habitación que es actualmente consultorio. Es decir, que en cuanto a la materialidad de vivir no hay problema alguno. En el aspecto espiritual, yo os aconsejaría venir. En mí, esta vida esquemática ha producido una serie de reacciones que creo saludables y aunque esto podría depender de un estado de espíritu puramente personal y no necesariamente superponible al vuestro, pienso que el conocimiento de este aspecto de la Argentina tan diferente al porteño es interesante y no debe perderse. Lo que resulta más difícil de juzgar para mí es la conveniencia del viaje desde el punto de vista de la pintura. No sé si lo que se ve puede pintarse. Quizá no. No sé tampoco si el estar aquí favorecerá o estorbará para pintar las cosas que tengas en el recuerdo o en la imaginación, independientes de esta realidad. Sería cuestión de que tú mismo te contestases esas preguntas después de estar aquí. No puedo tampoco darte mucha información respecto a las perspectivas de Exposiciones en Bariloche. Sé que allí existe un grupo de pintores que se llama algo así como Agrupación de Artistas Plásticos de Bariloche, que cultivan preferentemente los temas de paisaje local (nada parecido al de Chos Malal) y que organizan exposiciones en Bariloche mismo o en Buenos Aires. A Bariloche va el tipo de público turístico que se puede encontrar también en Punta del Este, por ejemplo, y del que no se sabe si puede salir de repente un juicio estúpido o un billete de mil pesos para un cuadro.
En resumen: a) Es fácil cubrir el presupuesto vital básico en Chos Malal. b) Vale la pena hacer la experiencia de venir. c) Después de estar aquí, verás por ti mismo las posibilidades que se te abren en cuanto al hecho concreto de la pintura.
Estas conclusiones puedes hacerlas extensivas a Colmeiro y a Rafael.
Deducción práctica de todo ello es que debéis decirnos si hemos de ir gestionando desde ahora el alquiler de una casa.
Saludos para todos. Esperamos acuses recibo de esta y de la que enviamos a Rafael-Carmen-Cáceres-Esther. Un abrazo especial a Barros si lo encuentras. De Buenos Aires, no sabemos nada. Creo que ahora en julio pensaba ir Anthonisen a Londres y supongo que desde ahí hará una escapada a París. Un abrazo de Mireya a Maruja y otro a ti de

Antonio

1949-07-14
Carta de Falcini a Seoane. 1949
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1949 en 14/07/1949

Buenos Aires, julio 14 / 49

Querido Seoane:

Su carta del 14 de junio me lo muestra a Vd. tan entusiasmado de lo que vive allí, como para no dejarnos dudas acerca de su acierto en realizar el viaje. Tengo la seguridad de que le será de gran provecho. Sus observaciones acerca de París, de su pueblo y de lo que ve en sus museos, no sólo me han vuelto a renovar el deseo de volver allá, si no que acusa la diferencia con esto, tan chato y segundón a todo. En estos momentos estamos sufriendo una avalancha abstractista: En la exposición De Manet a nuestros días, que tiene lugar en el Museo Nacional, ilustrada verbalmente por el católico militante Bernard Dorival; Del Prete y el uruguayo Costigliolo en dos salas del centro; y el 20 será inaugurado una El arte abstracto en Francia; comentada por Leon Degand, invitado especialmente. Después de Sartre y Camus, ahora esto. Y lo que es peor, no se produce la reacción necesaria.
Me alegra saber su reivindicación de Ingres y David y su reafirmación en Delacroix y Courbet.
En fin, su carta está tan llena de sugestiones para mí que quisiera estar allí para comentarla sin término aparente. Confío, sin embargo, en algo inesperado que me permita largarnos antes de que se me cierren aquí todos los caminos. Porque la reacción marcha a pasos agigantados, a pesar o quizás porque se presiente la fuerza latente que dé al suelo con ella.
Espero que sus trabajos gusten y se vendan como para que pueda ensanchar la experiencia que lo tenía allí. No deje de escribirme cuando pueda. Sus cartas serán leídas por los amigos, como sus anteriores.

Con saludos de los amigos para ustedes dos y los amigos. Reciban de Germaine y de este su amigo que los recuerda bien, todo el bien que se merecen. Cordialmente,

Falcin

1949-07-25
Carta de Melella a Luís e Maruxa Seoane. 1949
Bos Aires
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Melella a Luís e Maruxa Seoane. 1949 en 25/07/1949


Buenos Aires, 25 de Julio de 1949

Sres. Luis y Maruja Seoane
PARÍS

Muy queridos y recordados amigos:

Hace una hora apenas recibimos su cariñosa carta fechada en París el 16 del actual. Por ella nos informan del cambio de domicilio, noticia que conocíamos por Dora al telefonear a su mamá, como lo hace habitualmente, para saludarla.
Llena de referencias y de sutiles y encantadoras observaciones, su carta que a pesar de los 60 minutos de llegada a nuestras manos gustamos dos veces, ya, nos quedará como una visión acabada y fiel de lo que veremos algún día, cuando la lucha lo permita. Todo lo que nos cuenta nos instruye sobremanera y nos agrada, pero de todo lo que nos dice nada nos halaga tanto como lo de su exposición de Londres. Es un impacto KOLOSAL. También recibimos una tarjeta muy linda de afectuosos saludos vuestros, de Colmeiro y de los Castagnino. Dorita se la acaparó.
A Colmeiro pueden decirle que ayer Domingo habló Dora con Emilia y las chicas y que también nos enteramos con mucha alegría de sus “NUEVAS”. Están todos bien. ¡Felicitaciones! Cuadrado y Varela se mantienen? Arturo siempre en su vizcachera de Nova. Lorenzo –quemada la algodonera y liquidado en Jackson– busca la manera de salir del paso. En cuanto a los demás amigos, Carybé, Lidia de Freytas, María Julia, Villafañe, etc. estuvieron pasando una tarde muy linda en casa el Sábado 16 del actual. Regalé a los chicos algo de Carybé y con esa escusa lo celebramos arriba en el cuarto de estudio de ellos. Cuarto y patio fueron decorados con ponchos y otros motivos norteños. Hubo canto y guitarra por Jiménez y Franchini, dos cantores criollos del Restaurant “Coraggio”. Copas, empanadas y chorizos criollos. Lidia gustó sobremanera esas cosas populares, que coreamos todos. La farra comenzó a las 4 de la tarde y terminó en el Hall, pues ya no cabíamos arriba, a las 3 de la mañana, del Domingo. Les recordamos mucho y brindamos repetidas veces por el torito que ha quedado en un muro espléndido al centro y entre las fotos de Cuadrado y Villafañe. TODO UN MUNDO DE CARIÑOS.
Aquí Merli editó un libro (pesa lo menos 1 Kilo) extraordinario sobre Picasso. El texto según los versados ? no es muy feliz, pero las numerosísimas reproducciones son cosa seria. Lo empezaron a vender en $100 –ahora está en $120–. El Sábado con dicho motivo le zamparon una comida. Aquí en el Museo de Bellas Artes, Dorival organizó una muestra muy interesante de arte francés contemporáneo. Los versados le hablarán de ella, yo no me pude dar el lujo de ir todavía, pero aprovecharé pronto.
Como en su carta última no acusaba recibo de una anterior que le remití en la que le adjuntaba una hoja de El Hogar, le repito la remisión en la espera de que ésta llegue a sus manos.
OTRAS NOVEDADES: En su departamento, todo tranquilo por ahora. Dora telefonea semanalmente con la encargada. Sus familiares bien. Asunto Teresina me cansé de dar vueltas buscando sitio en un barco que la trajera pronto. Resuelvo traerla por avión. Si no falla nada, creo que se embarcará mañana por avión FAMA y llegará aquí el jueves, y a otra cosa.
No deje de mandarle una tarjeta al Ingeniero Óscar E. Spinetto, Salguero 1965 Buenos Aires, siempre le recuerda mucho y bien, le gusta cada vez más el cuadro del Hall y hasta se trae a vuelta a alguno para que lo vea. Y por ahora nada más. Recién me llamó Cuadrado para decirme que recibió su carta también. Me apresuro a contestar la suya porque si dejo tal vez demore en contestarle. Trabajo muchísimo. La crisis si viene al golpe. Empieza a notarse la desocupación, hay paralización en las ventas y una sería contracción en todos los negocios. Como podrá suponer, todo esto debe soportarlo primero el capital por cuanto la política de aquí es de descapitalización. Veremos que pasa. Mientras tanto, nos enloquecen a estadísticas, pedido de datos e informes, etc.
Recordamos constantemente y con mucho cariño a MARUJA. Tengo expreso ruego de saludarla muy especialmente. Me uno de todo corazón.

Un abrazo de todos para todos y hasta pronto.

Melella

1949-08-18
Carta de Cuadrado a Luís e Maruxa Seoane. 1949
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Luís e Maruxa Seoane. 1949 en 18/08/1949

18 agosto de 1949

Queridos Luis y Maruja:

Supongo en vuestro poder la mía por la que contestaba la que anunciabais el cambio de domicilio. Ha llegado Margaritta Riera, la que me cuenta el buen rato que pasó con vosotros y me dice que os encontró muy bien y muy animados.
Ayer, 17, Radio Belgrano dio la noticia de que salías para Londres, así que cuando recibas ésta ya estarás seguramente de regreso de Inglaterra y espero tus informes sobre el viaje.
Por aquí todo sigue igual. Ya camino de la primavera.
Baudizzone me contestó ya sobre la publicación del Don Julián, de Sebartés. Dice que no le es posible, pues están publicando muy poco. Lo encontré muy aburrido con los asuntos editoriales. Le pasó toda aquella alegría que tenía con nosotros.
Las cosas editoriales siguen igual, o peor, de cuando tú te fuiste. La crisis se agravó todavía más por la total ausencia de exportación. Y el mercado interior ya sabes tú como es. Así que la publicación de un libro es una epopeya. Nova continúa con su libro por mes.
Yo te había ya advertido lo del libro de Salazar. Pero la Imprenta López de ahora no es como la de antes. Yo tengo relaciones estrictamente comerciales. Y dada la situación, que no espero mejore, nosotros debemos defender nuestros intereses y hacer las máximas economías en las publicaciones.
A Ema Risso Platero hace tiempo que no la veo. Le pasé tu informe sobre los precios y no apareció más.
Veo tu informe sobre los libros pequeños. Creo como tú que, dados los precios caros, habrá que hacer esta clase de libros. Espero que traigas proyectos.
Es curioso lo de Bouteille en le mer. Sería bueno que establecieses contacto con ellos y hacer intercambio de publicaciones.
Esto sí podría ser eficaz intercambiar libro con editores como Seghers. Antes de venirte, puedes estudiar alguna de estas actividades. Margarita trajo unas hermosas revistas literarias de ahí y se vendieron todas el primer día.
A Dieste se le mandaron los libros de él y de Esther a París. También se le enviaron por avión los 5 ejemplares que pidió para Londres.
En la carta a Lorenzo le hablas de comprar por ahí algunas antigüedades. ¿Podríamos juntar por aquí unos mil pesos y mandarlos?
Como nos dices de venir en octubre, ya estamos con ganas de abrazarte y de que nos cuentes de todo ese maravilloso mundo.
Núñez Bua me dijo que ha muerto Luis Manteiga. Es horrible esta noticia.

Todos los amigos te recuerdan. Recibe el abrazo de María Julia. Os quiere.

Arturo

1949-09-18
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1949
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1949 en 18/09/1949


Buenos Aires, 18 de septiembre de 1949

Queridos Maruja y Seoane:
Amigo Seoane:

Recibí hace tiempo su última carta despachada desde París el 3 de agosto, tan rica de observaciones (sabe Vd. que puede ser una explicación la que Vd. da del arte abstracto?) y estaba a la espera de su domicilio en Londres para contestarle. Su carta de Londres del día 7 de este mes la he recibido hace algunos días y no quiero demorar esta respuesta –a pesar de no estar hoy, domingo elegido de antemano para comunicarme con los amigos que tienen la suerte de andar viajando por Europa, en muy buenas condiciones de salud: Un amago de ataque de hígado, anoche, mientras cenábamos con los Viau y otros amigos. Pero deseo que esta carta le llegue antes de que termine su Exposición en Londres, con mis mejores deseos de éxito y los de todos los amigos –y son muchos!– que Vd. ha dejado aquí. En los diarios de Buenos Aires (primero en el Buenos Aires Herald y después en La Prensa y La Nación) se ha anunciado la inauguración de su muestra y que iría a la misma nuestro Embajador en Inglaterra. Cuidado con esos contactos, Seoane. Aquí estamos, a pesar de todo, tranquilos y anoche (antes de descomponerme, se entiende) Falcini y yo le asegurábamos a Viau que todo eso no pasaba de una simple medida protocolar y que Vd. va a salir ileso y seguirá ignorando, para bien del arte, a los figurones políticos –como ha ignorado hasta ahora al tal Basavilbaso, que tanto lo preocupa.
Bueno, espero que la herradura de siete clavos llevada desde aquí por Maruja y el elefante blanco –de pasta– (mejor habría sido que fuera de oro o marfil) les traigan suerte y que encuentren en Londres amigos de la buena pintura por lo menos tan inteligentes como yo... Pero vea, querido Seoane, que elegir un marte y 13 para inaugurar una exposición! Lo suyo constituye el más audaz desafío a la superstición, en la que yo –cruz, diablo! –gracias a Dios no creo...
Tenemos oído por acá que Vds. piensan regresar pronto. Aquí nos veremos, pues. Mi viaje se aplaza cada vez por más tiempo. No consigo juntar los pesos que me harían falta. Y en cuanto tengo algunos, aparece una exposición y, adiós plata –la mía y la que me prestan los amigos. He enriquecido bastante mi colección; y creo que bien. De todos modos, no desespero, pues en cualquier forma haremos el viaje Aída y yo. Con los Viau proyectamos hacerlo el año que viene... Con la baja que acaban de decretar de la libra esterlina y de otras monedas europeas, dicen que va a ser más fácil juntar los papeles (desgraciadamente con la reforma que acaba de aprobarse aquí, quitando el respaldo oro a nuestra moneda, ésta se va a desvalorizar a la par de las monedas europeas)... Allá veremos, sería demasiado prematuro complicarme ahora la bilis. Para eso basta y sobra con las cosas que están sucediendo aquí, que no ayudan, por cierto, a ser demasiado optimistas...
Maruja, Seoane: Sepan que los recordamos con cariño y todos aquí les deseamos mucha suerte.

Saludos de los amigos y un fuerte abrazo mío y de Aída.

Scheimberg y Aída

[Escrito na marxe esquerda:] P.D. Al ir a cerrar esta carta, me acuerdo que está en Londres un gran amigo mío, el representante de la Junta Argentina de Carnes, Dr. Domingo Derisi (33, Cork Street, Mayfair, London, W.1), a quien Vd. puede ver con toda confianza: Es un gran muchacho, aunque un poco loco. Si lo ve, salúdelo en mi nombre.

1949-09-19
Carta de Falcini a Seoane. 1949
Bos Aires
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1949 en 19/09/1949


Bs. As., Seti 19 de 1949

Señor Luis Seoane
Londres

Querido Seoane:

Confirmando su anuncio, Buenos Aires Herald notificó acerca de la inauguración de su muestra de pinturas en esa. Esperamos, porque lo deseamos de veras, que esa exposición les depare muchas satisfacciones. Y que los días de Londres, sin conocer inglés, les resulten pintorescos, como me resultaron a mi las varias visitas que hice sin poder nunca articular algo que entendieran los ingleses. Felizmente, entonces ya, los museos pródigos de obras maestras me hablaban una lengua que yo entendía. Esperamos también que sus dolencias momentáneas hayan desaparecido.
Imagino fácilmente los efectos del cúmulo de impresiones experimentadas en París y en Londres y, muy especialmente, en lo que se refiere a las artes. Sus cartas son sumamente ilustrativas al respecto. El viaje de regreso le permitirá ordenar sus observaciones. Ya me preparo para oírle en las próximas reuniones que nos anuncia. Frontini está ahora en México, adonde fue delegado al Congreso Continental Americano de la Paz. De él también esperamos relatos de interés.
Aquí las novedades artísticas son pocas. En la quincena pasada se exhibieron en la galería Viau unas pinturas interesantes de Arie Aroch , artista palestino, de quienes expondremos, como de otros coterráneos algunas obras en la Hebraica durante la segunda quincena de Octubre. Hoy inauguramos una muestra de las últimas pinturas de Alfredo Guttero.
En una sala de Flonder se abre hoy una de telas de Parra.
Como usted podrá advertir, el panorama no es muy interesante, máxime si se piensa en lo que Uds. están viendo.
Por aquí se prepara la reaparición de Nueva Gaceta, con nuevo formato y contenido, donde podremos decir algunas cosas que queremos que se digan. Confiamos en que podremos contar con su colaboración. En la primera quincena de octubre pensamos ofrecer en nuestra Sala un grupo de piezas que están a nuestro alcance, referidas al ser humano y su mundo, como reacción ante tanto “abstractismo”. Bueno, amigo Seoane, a la espera de poder festejar su retorno y el de Maruja, reciban un grato recuerdo de los amigos y en especial de

Luis Falcini

[Escrito na marxe esquerda:] Saludos para los amigos comunes

1949-09-23
Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1949
Waynesburg
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1949 en 23/09/1949


Waynesburg, 23 de septiembre 1949

Queridos Luis y Maruja:

Casi una a continuación de la otra, recibimos vuestras cartas. Sabíamos por unas líneas de Elena que os encontrabais en Inglaterra con los Dieste y Anthonisen, pero todo parecía muy vago. Por otra parte, tuvimos una carta de Colmeiro desde Vigo; esta carta también nos dejó patitiesos, y una vez que reaccionamos, nos produjo gran alegría saberle otra vez en directo contacto con aquella vida, con aquella luz, con aquel paisaje cuyo secreto conoce como pocos. Todo un mundo de recuerdos se me echó encima y a Alicia le pasó otro tanto, así que por más de una semana anduvimos amorriñados pensando en Galicia, la misma de Colmeiro, la de todos los amigos más íntimos. También vuestras noticias fueron para nosotros un revulsivo sentimental. Alicia conoce bien Richmond y paseó varias veces por ese parque; allí embarcamos en distintas ocasiones para ir a visitar Hampton Court. También dimos vueltas por el Támesis por distintos sitios, y este revulsivo nos trae muchas evocaciones, especialmente de cuando vivíamos en Reading con Garrán. Me habría gustado contestaros inmediatamente, pero estamos a comienzos de curso y estas cosas aquí son en extremo complicadas. Todo el profesorado se halla obligado a participar en mil ceremonias, unas de día, otras de noche, algunas cortas, otras larguísimas. Aún ahora estoy con los líos de horarios, programas, libros de texto, estudiantes que abandonan unas asignaturas para tomar otras, etc., etc.
Elena nos dice en una carta reciente que estuvo en tu exposición y allí os presentó el amigo Garrán. ¿Qué pasó? ¿Qué dice la crítica de tus cosas? Ardo en curiosidad por saberlo, pues aparte del gran mundo del arte que se encuentra en toda gran ciudad, el público medio es en Inglaterra bastante romo. Además los años de guerra debieron ser fatales para la educación del gusto artístico. Nos alegramos de que os guste Inglaterra. Para trabajar es un sitio excelente, porque entre otras muchas cosas muy agradables nadie tiene interés en amargarte la vida con pequeñas jactancias, intolerancias, pedanterías... Todo esto, aunque debe existir en lo profundo en alguna medida, está controlado y su manifestación es siempre un asunto de mal gusto. Otra ventaja es que todo el mundo trabaja y en firme, y aunque a veces se eche de menos alguna de aquellas reuniones de España y la Argentina, siempre hay otros modos de compensarlo con una visita a un museo, con un paseo por un parque, con la compra de un libro... Pero todo esto que te digo es ocioso ahora, que estáis ahí y podéis comparar esa vida con muchas otras. Sólo os diremos que nosotros en este que se llama el Paraíso, y que en muchas cosas lo es, añoramos Inglaterra, sobre todo Alicia que tanto ha sufrido aquella desfachatez envidiosa, aquellas jactancias de esposas de prohombres bonaerenses. ¿Por qué no tientas alguna editorial ahí, mostrando tus colecciones, no las más avanzadas como Botella al mar, sino las de EMECÉ y Nova? El libro ha sido siempre ahí objeto de una atención singular y los editores e impresores han dado bastantes facilidades a personas de iniciativa.
De Dieste tengo promesa de una carta de contestación a otra mía; veremos cuando cuaja. Anteayer tuve carta de Souto. Se le casó la hija y el hombre está aplanado. Me habla de problemas de adaptación, de sus anhelos de volver a Galicia, de una exposición que tiene solicitada de Cuba, de la posibilidad de venir a Estados Unidos, etc. y me ruega que le escriba y que con “mi equilibrio y serenidad” le dé ánimos en esta hora crítica. Claro está que le voy a escribir, aunque el sólo escribe cuando tiene nostalgias. Me pregunta por vosotros. Una de las buenas cosas de nuestro grupo céltico es sin duda esta cohesión espiritual, por encima de esos politiqueos y doctrinalismos que tanto han quebrantado a otros grupos. Yo creo humildemente que no debemos perder este sentido de la estima y de la cordialidad personal, sino que es necesario robustecerlo y generalizarlo tanto como sea posible. Claro que no siempre está uno de humor para escribir, pero es un sacrificio que vale la pena de ser aceptado.
Dile a Garrán, si le ves, que le recordamos a él, a la señora y a Mañí y que les deseamos a todos mucha suerte. No sé si alguna vez en Buenos Aires te he dicho cuando me dolía no estar en condiciones de hacer algo a su favor, pues bien sabía por que condiciones estaba pasando. Hablé, entre otros, a Cimorra y a Roberto, pero como yo, se mostraron impotentes.
Bueno, amigos, que tengáis la suerte que merecéis. Aquí muy ocupados todos, cada uno a su manera. Alicia dio ayer una conferencia en Washington, Pa. en un club universitario muy numeroso y parece que tuvo mucho éxito. Cuqui está en cama con anginas y yo tengo la cabeza hinchada de nombres de alumnos nuevos; hay tal entusiasmo por aprender español que no nos damos a basto.
Saludad a todos los amigos comunes de nuestra parte y hasta la vuestra, y que sea larga, que llegue pronto y que traiga muchos éxitos.

Abrazos de

J. Otero

[Manuscrito por Alicia:] Queridos amigos:

Nos alegramos de que estéis ahí y os guste como a nosotros, pero sentimos el reúma de Luis. Talvez no le convenga vivir en Richmond. ¿Qué tal la exposición? ¿Mucho éxito? Daros un paseo por Regent´s Park de nuestra parte y otro por New Gardens.
Otro día escribiré más, ahora andamos locos de compromisos ineludibles (porque si no los eludiríamos de buena gana).

Un abrazo de Cuqui y otro mío.

Alicia

1949-10-02
Carta de Frontini a Seoane. 1949
Bos Aires
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1949 en 02/10/1949

Buenos Aires, 2 de octubre de 1949

Sr. Luis Seoane
Londres

Querido Seoane:

Contesto tu carta del día 4 de septiembre, día en el que cumplí años casi junto al cielo, en silencio, y a pocos kilómetros de la ciudad de Méjico. Esto es lo que no sabes y ahora te explicarás porque no has recibido noticias mías a continuación de tu carta. Yo escribo ahora sin saber si esta carta te llega a destino. Empecemos por mi viaje: Fui a Méjico como delegado de agrupaciones argentinas al Congreso de la Paz. Estuve con muchos amigos comunes: León Felipe, Larrea, Imaz, Luna, Pontones, Souto, Neruda, Guillén, Siqueiros, Rivera, los muchachos del taller de gráfica popular de quienes traje 40 láminas para exponer en Antu entre el 30 de octubre y el 6 de noviembre. Luna lamentable. Pontones, se casó con una chica mejicana muy agradable y no pinta. Souto: muy bien: en una última etapa de entrega a Méjico, librado de nostalgias, muy interesante. Siqueiros: sensacionalista. Rivera: una mierda. Sus últimas cosas...Vi su exposición retrospectiva: hay en él una etapa entre 1920 y 1935 muy interesante. Temática y de buena pintura. Temática mejicana (folklore) y decoración mejicana. Y pintura con recuerdos europeos. Composición acaso personal, atrevida. Lo último en la casa de Gobierno: repito, mierda.
Orozco –que falleció mientras funcionaba el Congreso por la Paz al que se había adherido; un gran pintor. Sus últimas cosas al óleo de una calidad pictórica poética indudable. Luna: con un Daumier y un Goya envejecidos. No le discutí su pintura (el está muy señorito como artista, muy creído que es un gran maestro) pero le invité a conversar acerca de su visión del mundo a emparejarla con la mía, a ver como le iba el hombre por dentro, y de cuantos escapismos snobs se estaba haciendo su pintura actual. Era una manera de permanecer en amigo y criticar su pintura desde los fondos del alma. El diálogo no fue posible y así quedamos. Está casado con una mujer europea a quien vi, pero sin enterarme. León Felipe: macanudo. Se dio un golpe y sólo pude verlo en su casa donde permaneció tres semanas en cama. Viajé con Orfila, Imaz, Leonilda, Barranco, la primera esposa de Bergano ¿?, hasta Oaxaca y Tehuantepec, en automóvil. Vimos las ruinas de Mitla y monte Albán. Un viaje lleno de buenos recuerdos. Orfila y su mujer son muy agradables. Estuve con Picón Salas y con Herzog. Y mantuve una larga conversación. Rómulo Gallegos, un gigante de presencia agraciada. Estaba viviendo en casa de la mujer cubana de Altolaguirre (se la había cedido). No pude ver a Antonio Espina aunque le busqué. Nos desencontramos y yo tenía el tiempo tasado al milímetro. Di una lata en el Congreso sobre el Pacto de Río de Janeiro. Estuve con Paul Eluard y con Garaudy. Si tienes ocasión de ver a este último antes de tu partida de París, velo. El estará allí dentro de 10 días más o menos. Yo lo espero aquí dentro de 3 o 4 días.
Aquí fueron cerradas cuatro editoriales. Lautaro, entre otras. En Losada dialogaron en mi ausencia sobre la peligrosidad de quienes como yo figuramos en la Lista de la Traición que publicó Democracia. Me consta fehacientemente que la lista fue enviada desde la presidencia de la Nación. Hace dos días desaforaron al diputado Balbín. Gran discurso de éste. Al día siguiente la policía allanó el salón de la Cámara Argentino Ruso donde Varela intentaba dar una conferencia. Alegaron la falta de permiso y en vez de meter en gayola a los dirigentes, metieron a más de 300 asistentes. Treinta días de arresto. Entre ellos está el Dr. Dubranich. Yo me salvé por un pelo porque olvidé la dirección de la sala. Estamos bien, como ves. Lo de mi peligrosidad... les cuesta a ciertos amigos un grano en la nariz. Ya les saldrá. Estoy contento de mi viaje a Méjico. Los venezolanos son buenas gentes con psicología muy parecida a la de los buenos argentinos.
AHORA A LO TUYO: hablé con Grete Stern que tiene allí un primo con muchas vinculaciones. Grete les escribe a ustedes y al primo, pidiéndoles a todos que se pongan en comunicación. Supone Grete que el primo podría hacerte comprar algunos cuadros. Con respecto a los dineros que te adeuda Losada: como apenas he podido conversar, sólo me ha dicho que no es posible enviar dinero. Ahora bien: con los cambios habidos aquí con la moneda (sin garantía oro, y en vísperas de lanzar otro billete por esa misma razón para que la leyenda no diga más que por un peso te entregaran el equivalente en oro) y con el desbarajuste resultante de las desvalorizaciones de infinidad de monedas, todo está estancado y hecho un lío. De todos modos volveré a la carga pasado mañana: veré si es posible hacerte un giro desde el Uruguay, pero sucede que la moneda argentina que estaba a 3,45 por peso uruguayo antes de mi partida a Méjico, está ahora a más de 4,50. A mí me jodió porque antes de ir tenía los planos terminados para mi proyectada casita en Punta del Este. Al regreso ya me costaba 10 mil pesos más. Por ahora estoy, pues, a la espectativa.
Si recibes esta carta, me contestas enseguida diciéndome de cuanto tiempo dispones y que crees que puedo hacer. De poder hacer algo, lo haré enseguida: ahora, por como están todas las cosas, por no saber si aún estás ahí, no atino a hacer nada. Como no sea la intervención de Grete. Si hubiese recibido la carta a tiempo, o sea, si hubiese estado aquí y no en Méjico, acaso hubiese sido posible una solución con el dinero que en libras debe recibir periódicamente Grete desde Londres. Pero sucede que hace apenas 8 o diez días recibe el importe trimestral de sus intereses. Quedo, pues, a la espera de tus noticias. Yo, bien, pero cansado. Me dura todo el nerviosismo del viaje. De un día para otro se hacen 10.000 kilómetros. Desaparece el espacio. El salto de pulga del avión nos deja en vilo. Me parece que he llegado tarde a la aviación y que eso de estar sin estar (estar aún en lo que se ha dejado ayer, y estar no estando en lo que se está hoy) es cosa estrafalaria y desconcertante. Hoy se festeja aquí, como se puede, el día de la paz, o la jornada internacional de la paz. Gracias a que los rusos tienen la bomba atómica, el diálogo político económico entre las naciones tendrá el parejamiento en el que es posible que triunfen las razones. Menos mal. En Estados Unidos está el fascismo. Lo que he podido saber con mis camaradas norteamericanos blancos y negros es cosa seria.
Un abrazo para los dos y ojalá esta carta llegue a tus manos. Expone aquí Torrellardona quien pronto irá a Francia. Expone un amigo mío de Perú: Camino Brent. Conque Colmeiro en Galicia? Lo supe por Paz Andrade. Me cuenta con emoción el encuentro de Maside con Colmeiro. Este se habría ido a pasar tres semanas a Lalín. Ya estará de vuelta en París. A ver cuando vuelven. Un abrazo cordial para ti y Maruxa.

(Por si quieres saberlo, estoy hecho un lío. Todo me ha ido mal).

Norberto

1949-10-09
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1949
Londres
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1949 en 09/10/1949

Londres 9-X-49.
Sr. D. Francisco Fdez del Riego
Vigo


Querido del Riego:

Salgo de Londres hacia Buenos Aires el día 15 de este mes, es decir el sábado que viene, en el “Highland Princess” , barco de la Mala Real Inglesa que para una o dos horas en Vigo. Me gustaría mucho verte lo mismo que a Maside si está en esa. A mí es casi seguro que no me dejen bajar pues viajo en tercera clase y me gustaría que tu hicieses lo posible por venir a bordo.

Hice una exposición de mis cuadros, un poco precipitada, aquí en Londres ayudado por Plácido Castro, que se ha portado conmigo maravillosamente. A los pintores y a algunos críticos gustó mucho y vendí algunas cosas. Esto es todo, pues espero hablar contigo en esa. Siento mucho tener que pasar por Galicia de la manera que voy a pasar. solo viendo durante unas horas su costa ¿hasta cuando? No te he escrito antes por culpa de la organización de la exposición. La traída de los cuadros de Francia me llevó quince días de desesperación y lo mismo un reuma pertinaz que no me abandona.

Saludos a todos. Un abrazo grande de

Seoane

1949-10-17
Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1949
Chos Malal
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1949 en 17/10/1949


Chos Malal, 17 octubre de 1949

Querido Seoane:

Recibimos oportunamente tu carta desde Londres. Anteriormente, recibiera otra desde París consultándome posibilidades de vida y trabajo de Chos Malal, a la que contestaré inmediatamente animándoos a venir y diciendo que si lo decidíais, nos avisaseis con toda la anticipación posible a fin de prepararos alojamiento cómodo. Como no tuvimos ninguna respuesta a esto ni tampoco en tu última te refieres al asunto, pienso que acaso alguna carta tuya o mía se haya extraviado.
Tuvimos la primera noticia de vuestra ida a Londres por Esther y luego la confirmamos con más detalles por otros conductos. Nos hemos alegrado todo lo que podéis suponer, especialmente al saber que el viaje estaba en relación con una exposición tuya y luego que esta había tenido un éxito evidente.
Yo llegué estos días de un breve viaje a Buenos Aires. Estuve con Anthonisen que acababa de regresar de su visita a Londres y me dio noticias vuestras aunque escasas y ya más bien remotas. Vi también a Cuadrado y Varela y hablé a tu casa, sabiendo por tu madre que estabais pensando ya en el viaje de regreso. Te escribo hoy, por lo tanto, con cierto temor de que esta carta ya no os alcance en Londres.
Por una carta de Esther a Cuadrado, supe la buena y emocionada audición en Rianjo de la charla dada por Rafael en la BBC. No sabemos directamente nada de Rafael y Carmen. Virgilio Trabazo me dio en Buenos Aires que habían oído que Rafael estaba actuando en algo de la UNESCO. Nosotros no les escribimos por no saber adonde hacerlo y te ruego que se lo digas si tienes ocasión o que cuando me escribas, me des noticias de ellos o su dirección actual.
Visité en Buenos Aires a Castelao. Salvo por él, Virginia y las hermanas no es ya un secreto que tiene un tumor de pulmón que no va a dejarlo vivir más que un tiempo que se contará todo lo más por meses. Está físicamente deformado por una hinchazón generalizada dependiente de la enfermedad; y psíquicamente embotado, en parte por la enfermedad también y en parte por los sedantes y otras drogas que necesita para aliviar los intensos dolores. Salí de la entrevista, como puedes suponer, con una tristísima impresión. Me dijo que recibiera carta de Rafael y me pidió que lo disculpase con él por no contestarle, pues se siente –y es cierto– físicamente imposibilitado para hacerlo.
No me atrevo hoy a escribirte apenas sobre Chos Malal. Pienso que a unos grandes viajeros como vosotros ya difícilmente os interesará este lejanísimo y microscópico rincón. En todo caso, puedo decir que con la primavera hay gran lujo de verde en los árboles, finísimos matices de todos los colores en el cielo y un aire ligero y tibio que hace fácil respirar y trabajar. ¡Tenedlo en cuenta!
Esperamos vuestras noticias. Felicitaciones de nuevo por lo de Londres. Abrazos a Rafael y Carmen. Un gran saludo a Maruja (todo ello con la participación de Mireya).
(Supimos el viaje de Colmeiro a sus pagos. Hablé con Alba y me dijo que tuvieran carta diciéndoles que había mucha sequía).
Otra post-data: Presenté mi renuncia en el C. G. y me fue aceptada a través de una carta llena de afectuosa cortesía.

Finalmente, recibe un fuerte abrazo de

Antonio

1949-12-17
Carta de Piñeiro a Seoane. 1949
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1949 en 17/12/1949

Vigo, 17-12-1949
Sr. D. Luis Seoane
B. Aires

Querido Seoane:
Pol-o noso Del Riego soupen que estiveches unhas horas en Vigo e que falaches con algúns amigos. Tamén me informou do éisito da túa exposición en Londres. Xa te podes supoñer canta é a nosa ledicia, que será máisima cando volvamos a terte entre nós definitivamente.
Aproveito a ocasión que me ofrece ista carta pra te informar de un interesante proieito artístico que te incluie a tí e que agardo mereza a túa axuda. Trátase de isto: En Lugo, tomando por base unha sociedade popular de gran arraigo na cibdade –o Círculo de Artes–, teimase levar a cabo unha gran exposición de toda a pintura galega que representa algo, pra ofrecer unha primeira mostra de conxunto que poña remate a unha polémica que se vén cultivando encol da eisistencia ou ineisistencia de unha pintura galega: Xa te decatas, sin necesidade de que cho diga eu, que non se pretende facer un simple reconto numérico de cadros ou de pintores, que non ten razón de ser, sinón que se pretende axuntar alí unha escolma cualitativa do que a pintura galega leva realizado deica hoxe, procurando, iso sí, que tal escolma sexa completa. Quérese, con ista iniciativa, comenzar unha nova etapa na que se intenten valoracións de conxunto. Pra lle dar á tentativa toda a resonanza que merece, proiéitase coincidir co-ela unha serie de conferencias a cárrego de personalidades galegas de outo renome cultural (Menéndez Pidal, Cotarelo, Sánchez Cantón, Otero Pedrayo, [Salvador] Velayos (o físico) etc., e pra que quede lembranza duradeira da Exposición editarase un libro-catálogo, diñamente presentado, no que se reproduzan os cadros máis representativos de cada autor e se acompañen de estudos críticos de cada un, así como algúns traballos adicados ao tema xéral da “pintura galega”. Os organizadores teñen gran entusiasmo e queren facer as cousas en serio. Pedíronnos axuda a Fole e mais a mín, axuda que nós quixéramos facer eficaz. ¿Quererás tí, querido Luis, axudarnos a Fole e mais a mín a conquerir o novo empeño?
Mira, o problema máis difícil é precisamente o de contar co-a obra dos pintores que estades fora: Colmeiro, Souto, M. Mallo (que é luguesa) e tí mesmo. Do Colmeiro hai algúns cadros antigos que podemos contar co-iles, e dín que recentemente pintou tres eiquí; de Souto tamén hai algúns cadros –poucos– da sua primeira época; de Maruxa Mallo e teus non sabemos de ningún. ¿Como se podería resolver ista dificultade? O criterio dos organizadores, que non responde a inspiracións oficiaes de ningunha crás, é de conquerir que a vosa obra esteña representada axeitadamente. Nós quixéramos conocer as túas suxerencias quixéramos que recolleras, de parte nosa, as de Maruxa Mallo e de Souto, pois non temos comunicación co-iles. Ao Colmeiro xa lle escribimos direitamente a París. Como o plan é de que a exposición se celebre na primaveira que ven, conviña que nos escribises canto antes.
Xa sei que ves a L. Varela. Como é un vello amigo meu, mándoche unha liñas pra íl.
Da xente de por ahí imos tendo novas de vez en cando. Sempre vén algún viaxeiro que nos informa de unhos e de outros. Por eiquí está a producirse un rexurdimento cultural moi alentador, pois amostra unha vitalidade que máis tarde, estou seguro, ha de estenderse a outros campos da aitividade humán.
Está visto que somos inmorrentes, ¿non cho parece?
Moitos saúdos a tódol-os amigos e unha aperta moi forte pra tí do teu amigo
Ramón Piñeiro

Señas:
San Roque 48, 2º
Lugo

1950-01-00
Carta de Serrano Plaja a Seoane. 1950
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Serrano Plaja a Seoane. 1950 en 00/01/1950


París, 1-1950

Querido Seoane:

Inútil decirle que hace ya tiempo que quería escribirte. Inútil, por lo mismo, que es la pura verdad. Pero cada día hay alguna nueva preocupación, un nuevo inconveniente y así todo va quedando lamentablemente aplazado. Si a eso unes que de cosas prácticas nada podía decirte, tendrás explicado mi largo silencio.
He estado alguna vez con nuestro amigo-pez, por lo ocurrido, Gascó Contell. Tardó mucho en venir de España adonde de nuevo se fue al cabo de veinte días o poco más, de estar aquí. Las dos veces que conseguí verle, estuvo tan cordial como siempre y más anguila, si cabe, que nunca. Pero, con todo, a una cosa me respondió concretamente y es al decirme que con respecto a la credencial que te hacía falta, el mismo día –me aseguró bajo palabra de honor– que recibió tu carta, había hecho expedir el documento. Puede ser que sea así. Cuando te ataque a ti como hoy a mí la angustia epistolar y te decidas a ponerme unas letras, ya me dirás lo que hay de esto. Por lo demás no ya es que no soltó prenda alguna, sino que ni siquiera las dejó ver. Ahora está entusiasmado con la instalación en España –aunque el repinta su entusiasmo con un barniz de escepticismo que él cree muy disimulado y de buen tono– donde va a hacer ediciones de la Ilustración y qué se yo cuantas cosas. Desde luego, muy interesado en tener noticias de Buenos Aires, es decir, noticias tuyas aunque él no crea en América, estribillo que ya conoces. Y eso es todo. Precisamente, porque eso es todo, creo que no te he escrito antes. Ya que de no ser lo del envío de tu credencial (lo que sí he de creer en Gascó, hace mucho tiempo que está resuelto) no tenía nada que decirte con respecto a este.
Y de otras cosas, no mucho más tampoco. Aquí sigue mi vida monótona; he cambiado de liceo y estoy un poco mejor. Estos últimos tiempos ha pasado aquí mucha gente de Argentina, entre ellos Araoz Alfaro, a quien sabes que me une gran amistad, y por esa misma razón he estado más disperso que de costumbre. Ahora están aquí los Dieste, de regreso de Londres, y los Aparicio. Los Dieste no parecen tener planes muy determinados aunque por el momento creo que se quedarán aquí por lo menos unos meses. He visto a Colmeiro después de su regreso de España hace dos días. Al mismo tiempo, he tenido otras noticias de España. Todas se corroboran unas a otras y todos son para nosotros, o al menos para mí, sumamente desconcertantes aunque por otra parte, muy esperadas y muy de acuerdo a lo que previamente se pudiera pensar del problema. Si tuviera que resumir en una sola frase mi impresión, con todas la deformaciones que eso supone, mi opinión es que cada vez nos vamos aproximadamente más a la categoría, poco envidiable, de rusos blancos. Y lo que es peor que no se ven –o al menos yo no veo– no ya muchas, sino alguna manera de poder remediar a eso. Todo ello me hace sentir una inquietud cada vez más desagradable y que contiene dentro de sí, por lo mismo que ahora mi vida parece trazada con una estabilidad provisoria, pero estabilidad al fin, una posibilidad, vaga y que yo mismo no consigo analizar, de cambiar todo. No ya por intervención de mi voluntad, sino como presintiendo que aún sin ella algo me llevara a que sea así. En fin, como ves, un puro lío.
De noticias un poco más concretas y mínimamente agradables que, aparte de aparecer al fin, como creo que te había ya dicho, apareció también en Europa mi novela Don Manuel de León, en tres números y creo que saldrá en libro una vez pasado este verano. Dios lo quiera, ya que eso, siendo tan poca cosa, será algo.
Si alguna vez escribes, como yo quisiera, aunque no me atreva ni a pedírtelo de cara, por lo que yo he tardado en hacerlo, dame noticias vuestras en primer término, y también de los amigos comunes a quien veas: Varela, los Alberti, Baudi. Ah, como es otra noticia, no quiero desaprovechar la ocasión de dártela: mi casa de Alba ya tiene tejado nuevo y contiene una cama, una mesa y tres sillas. De modo que, cuando volváis, si os encuentro con valor para ello, ya sabéis donde podréis pasar temporadas o años enteros si os gusta.

Y nada más de no ser que este año 1950 te sea tan leve y agradable como para mí mismo lo quisiera. Muchos saludos a Maruja de parte nuestra y un gran abrazo para ti de

Arturo

1950-01-02
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950 en 02/01/1950

Buenos Aires, 2-I-1950.
Sr. D. Francisco Fdez del Riego
Vigo


Querido del Riego:

Debí de haberte escrito antes a ti y a Maside y a Laxeiro y a todos a los pocos días de llegar a esta, pero no pude. No puedo explicaros lo que fueron para mí las dos o tres horas de nuestra estancia en Vigo. Vosotros debeis de comprender. No recuerdo las calles, ni el café, ni el bar donde estuvimos. Solo recuerdo vuestros rostros, vuestros gestos tan familiares míos y que los años no habían borrado de mi memoria y la expléndida (sic) pintura de Maside y de Laxeiro. Quizá no debería escribir sobre esto. La salida de Vigo fué para mi mujer y para mí algo que nunca olvidaremos: aún siento el calor de vuestros abrazos. Perdóname por escribir todo esto. Hace algunos años, bastantes, en la época en que tú y yo eramos estudiantes de Facultad nos hubiesemos reído de una carta comenzada como esta. Nos sentíamos entonces más libres de sentimientos y soberbios y todo, esto, los sentimientos, todo, nos parecía una forma de literatura. ¡Como nos hubiese gustado quedar en Galicia! Por vosotros, por el aire, por el mar por todo cuanto constituye Galicia, pero no puedo: yo vivo a mi manera, como puedo, mi desprecio y mi esperanza. A todos os encontré igual que siempre. A Maside, a quien debo innumerables lecciones que seguramente no sospecha haber dado y a quien admiro profundamente por su pintura, por su virtud. A Laxeiro inquieto y valiente en su pintura, como emocionado por todo lo que le rodea. A Valentín , a ti que no has perdido ninguno de tus fervores y que eres con unos pocos, muy pocos más, una excepción de aquellas generaciones de estudiantes voceadores que solo tenían, se vió después, espíritu de clan. Por otra parte, a la Alvarez y a Collazo me pareció conocerlos de siempre. Estaba preparado para ello, pues fueron temas de muchas conversaciones con Plácido que como a nosotros no los olvida. Perdóname por todo esto que escribo pero quizás quedo más libre del recuerdo de esas horas de Vigo escribiéndolo. Me hizo bien y mucho daño haber pasado por Vigo. Ahora estoy de nuevo en esta soledad tremenda de Buenos Aires. Pintando y soportando una ciática que arrastro desde París y que no me abandona. Conseguí que el Centro Gallego aprobase un pequeño plan de ediciones de libros de divulgación. Aparecerán primero cuatro libros y son encargados ahí. A ti te encargarán uno que debes hacer, aunque no esté su tema entre los que más frecuentas. Las danzas populares gallegas. Tambien le encargan a Otero, a Carro y, a pesar mío, a Filgueira . Se le encarga Las ciudades gallegas , Las catedrales gallegas y La artesanía en Galicia . La colección serán unos treinta volumenes y está destinada al público gallego y ageno (sic) a Galicia. Pagarán 1.500$ por cada tomito. Es necesario que hagas el que te encargan, pues si encuentran dificultades es probable que no hagan nada. Los gallegos de aquí no sienten entusiasmo más que por el comercio. La mayoría desarrolla muy utilmente su entusiasmo. Tambien necesito que me envíes como “Ronsel” de tus noticias para el Centro Gallego dos o tres cuartillas sobre Maside y Laxeiro tratandolos por separado y en castellano. Si tienen alguna nueva foto que te la den. Envía todo al C. Gallego. Estas cuartillas tuyas sobre Maside y Laxeiro hazlas llegar urgentemente, para formar parte de un plan de preparación de una exposición de los dos aquí. Por favor no hables con nadie de esto pues tanto puede tener éxito, como fracasar. Leí tu libro que me pareció expléndido (sic) y en este mes publicaré un comentario sobre él. Ya lo verás y supongo que sabrás perdonarlo. Envíame el comentario que hiciste para La Noche de mi estancia en París. Me gustaría tenerlo.

Escríbeme sobre ti y sobre todos. Te ruego me contestes pronto. La carta del C. Gallego ofreciendote hacer Las danzas populares gallegas debe de salir mañana. Que paseis todos un año feliz. Nosotros no lo tendremos hasta el que sea de nuestro regreso. Saludos de mi mujer y míos para tu mujer y para ti.

Un gran abrazo de
Seoane

1950-01-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 12/01/1950

Vigo 12-ene 1950
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu emotiva y afectuosa carta. Me ha producido gran satisfacción cuanto en ella me dices. También nosotros hemos sentido un íntimo contento al tenerte a nuestro lado durante las pocas horas de tu estancia aquí. Bien sabes que todos te queremos de verdad, y tu presencia en Galicia, aunque fuese fugaz, nos emocionó profundamente. ¿Cuándo será posible tu retorno definitivo? Después de tu marcha hemos hablado largamente de tí, y recordado viejos tiempos. Vimos que seguías siendo el mismo, sin otros cambios que los accidentales provocados por muchos años de separación. También Maside te profesa un gran afecto, y los que no te conocían quedaron gratamente impresionados de ti.

Aún no he recibido la carta del Centro Gallego, de que me hablas. Desde luego, aceptaré con gusto la propuesta de escribir el libro sobre “Danzas populares” , aunque el tema me resulte poco asequible. Todo cuanto contribuya a lograr una labor positiva de exaltación de Galicia, contará siempre con mi esfuerzo.

Me parece muy bien tu idea de preparar esas exposiciones pictóricas. Ten la seguridad de que me mostraré absolutamente reservado hasta que tú me hagas una indicación en contrario. Sobre la marcha he improvisado dos ligeras notas acerca de la pintura de Maside y Laxeiro. Con esta misma fecha las envío por correo aéreo al Presidente del Centro Gallego. Acompaño a las notas dos fotografías de cuadros de Laxeiro y una de Maside. Eran las únicas que tenía en mi poder, y no quise esperar a pedir otras, por el gran retraso que ello implicaría.

Hace mucho tiempo que no recibo la revista Galicia. El último número que llegó a mi poder fue el del mes de septiembre. ¿A qué es debido? Ya escribí dos veces al Centro Gallego, indicando esta anormalidad, pero hasta ahora no fué subsanada.

Supongo que te facilitará Prada el suplemento sabatino de La Noche –pues me parece que está suscrito al periódico–. Lo hago yo, sin dar el nombre, y con las mediatizaciones consiguientes. Pero como creo que es oportuno incluirlo, me impuse ese esfuerzo. En uno de los números, reproduje un artículo tuyo sobre Colmeiro. En otro, una recensión del ensayo de Lorenzo Varela, acerca de tu pintura. Y siempre, todo cuanto puedo colar, a pesar de que ya tuve varios disgustos, alguno de ellos bastante fuerte.

Te agradeceré mucho ese comentario que me prometes sobre mi libro. Si alguna cosa se publica por ahí, no dejes de enviármela. Las traducciones de Plácido, Tobío y Gurriarán, me gustaron mucho. Además, el volumen está muy bien editado.

Dentro de un mes enviaré, para el concurso del Centro Gallego, una obra mía. Creo que tendrá cierto interés. La titularé Precursores e novos , y consistirá en una serie de biografías–estudios de pequeña extensión, de las principales figuras de Galicia, en el orden literario y artístico. Incluirá todas las figuras figuras actuales, desde Otero hasta tí. Quiero cuidar el estilo y dar una impresión lo más completa posible del proceso renacentista de nuestra cultura.

La muerte de Daniel [Castelao] ha producido en toda Galicia una enorme impresión. Le mandé al Centro y a Prada una transcripción de los comentarios de prensa sobre el hecho. Salvo raras excepciones, una pena.

Aunque no conservo ningún recorte del artículo sobre Colmeiro y tú, que me pides, haré todo lo posible para ver si lo consigo.

Estamos trabajando intensamente para organizar la Editorial Galaxia . Por un comentario que mandé a la Revista, ya habrás visto cuales son sus propósitos. Veremos si conseguimos que la empresa vaya adelante.

No tengo ninguna otra novedad que comunicarte. Unicamente que Plácido, según me dice, va a pronunciar una conferencia sobre la Saudade en nuestra poesía. Supongo que habrás recibido una carta de Piñeiro , invitándote a colaborar en la Exposición de pintura gallega que se celebrará en Lugo. Los organizadores están muy bien orientados. Tuve carta de Colmeiro. Expondrá el día 21 en París.

Afectuosos saludos a tu mujer. La mía me los encarga muy expresivos para los dos. Recibe un fuerte abrazo de

F. del R.

1950-02-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950 en 22/02/1950

Bs. As. 22-2-1950
Sr. D. Francisco Fdez del Riego
Vigo


Mi querido amigo:

Esperaba enviarte noticias concretas del proyecto de exposición Maside-Laxeiro en esta, pero aún no las tengo. He visto las notas tuyas sobre ellos y están muy bien y son eficaces pero aún no han sido publicadas. El fallecimiento de Castelao ha trastornado muchas cosas momentaneamente y aunque todo esto del Centro Gallego no tenga nada que ver con sus planes y con los otros del Pat. Gallego, tambien su desaparición causó un momentáneo trastorno. Por mi parte estoy simplemente descorazonado. Castelao representaba mucho para todos. Estos días sale el nº de Galicia dedicado a Castelao. Hice lo que pude pues hay que luchar con una Comisión de revista creada en mi ausencia por inspiración contraria. He visto los suplementos de La Noche y son un extraordinario esfuerzo, al mismo tiempo que nos dan a los que estamos lejos una visión bastante clara de lo que se hace ahí que es mucho a pesar de todo. Quisiera que me enviases las hojas de poesía que se imprimen en Vigo y el tomo de poemas de Pimentel si llegó a salir y el de las traducciones del alemán de poemas célticos. Yo te enviaré a cambio los libros que te interesen que vayan saliendo por esta. Con Prada preparo un nº dedicado a Castelao de la revista que tú conoces. A Piñeiro le voy a contestar uno de estos días. Desde aquí es imposible enviarle nada como no sea por algún conocido que vaya a esa y no tengo noticia de nadie que se vaya ni tampoco mis amigos. Las dificultades que plantea la aduana de este para la salida de cuadros es extraordinaria. Sin embargo aún no desespero de enviarles algo. Con esta te adjunto la nota sobre tu libro, ya me dirás si te parece bien. ¿Como vá la Editorial Galaxia? Aquí pronto saldrá el tomo de Cruces de piedra de Castelao y poco después un tomo de Estampas del mismo que resume todas las de Nos y los otros tres álbumes hechos fuera de Galicia. ¿Enviaste ya tu libro Precursores e novos al Centro Gallego? Te agradezco mucho el recorte de La Noche y tu nota.

Saludos a Maside, Laxeiro, los Alvarez, Valentín, e todos. Afectuosos saludos de mi mujer y míos para la tuya y tú recibe el fuerte abrazo de

Seoane

1950-03-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 12/03/1950

Vigo 12-marzo 1950
Sr. D.
Luís Seoane


Mi querido amigo:

Acabo de recibir tu afectuosa carta. Aprovecho la ida a esa de Andión, un buen amigo, para contestarte a toda prisa. Un millón de gracias por tu estupendo comentario sobre mi libro. Te lo agradezco muchísimo por el emotivo acento de amistad que refleja. Los amigos de aquí también se ocuparon, quizá con exceso, de la obra.

Ni el libro de Pimentel, ni las traducciones de poesía céltica se publicaron aún. Están dispuestos para ser editados, pero las dificultades de impresión son cada día mayores. Nos hallamos pendientes de la puesta en marcha de Galaxia. Hasta ahora no hay suscritas más que doscientas acciones. Pensamos emprender una campaña activa y eficaz para lograr que se inscriban las restantes. También tenemos en proyecto la publicación de una ambiciosa Revista, pues con la muerte del Suplemento, nos hallamos sin medios de expresión. Cuando la Revista sea un hecho, te escribiré, ya que necesitamos vuestra colaboración literaria y artística. Como te digo, aspiramos a conseguir una cosa seria y fundamental en todos los aspectos hasta ahora más que el número que te acompaño. Los demás están agotados. De todos modos, intentaré hacerme con algún otro.

He recibido, por correo aéreo, el número de Galicia dedicado a Daniel. Te ha salido muy bien, y resulta un documento histórico valioso.

Supongo que en el Centro Gallego habrán recibido el trabajo sobre “Danzas populares”. El tema no me va y hube de realizar un esfuerzo grande para vencer las dificultades de mi indocumentación. No sé que les habrá parecido.

Dentro de unos días remitiré, por avión, el libro Precursores e novos para el concurso.
Envíame una nota sobre los libros de aquí que te interesen. Te los mandaré con sumo gusto.
Nada más por hoy. Afectuosos saludos a tu mujer. De la mía para ambos. Y tu recibe el cordial abrazo de siempre de

Fdez del Riego.

Te acompaño las respuestas de Maside a una encuesta sobre pintura, que vine desarrollando en los suplementos de La Noche.

1950-03-14
Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1950
Chos Malal
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1950 en 14/03/1950


Chos Malal, 14 marzo de 1950

Querido Seoane:

Ya despejados los atrasos de trabajo que se producen por los viajes, te envío hoy la nota sobre Castelao que trajera semihecha y que retoqué un poco al rehacerla. De todos modos, te ruego que la releas tú y que le hagas las correcciones ortográficas o de otra índole que te parezca oportuno.
Te incluyo también un artículo de Borobó (Lozano) escrito en La Noche y que mi hermano me envió recientemente, aún pensado que tú lo hayas, tal vez, recibido bien.
En esa carta, me dice mi hermano que él desearía tener un ejemplar del libro de Cruceros, cuya edición se anuncia y que hay además otras personas en iguales condiciones. Te agradeceré averiguar si piensan enviar ejemplares a Galicia para que tengan en cuenta el pedido de mi hermano o sino que a los que yo solicité para mí y para Eladio Dieste agreguen dos o tres más a fin de remitírselos yo desde aquí.
Hicimos felizmente el viaje, con la sola preocupación de no haber vuelto a tener noticias de Eladio, ni al pasar por Zapala, donde esperábamos observar alguna huella de él ni luego aquí hasta ahora en forma epistolar.
Puedes decir a Varela que en la administración del Hotel Hispano (Av. de Mayo 861- T. E. 34-4429 Y 4431) le dejé unos paquetes de diarios o revistas llegados a su nombre a La Rural.
En A. Faraldo te ruego anunciar que encontré los sobres referentes al seguro y que uno de estos días se los enviaré (talvez, los incluya hoy).
Otro y último pedido: ¿Sabéis Cuadrado y tú de algún enlace decente con el grupo Menéndez? Sigo pensando en la posibilidad de ir a Trelew y si tuviese dificultades para hacerlo vía Salud Pública, pienso que talvez cabría una gestión por el otro conducto, ya que la empresa tiene en Trelew uno de sus principales centros.
Discúlpame esta carta tan apresurada y poco desinteresada. A pesar de los proyectos trelewtianos, Chos Malal está en un momento espléndido y merecedor de que vengáis a conocerlo. Os esperamos.
El vagabundo viajó también sin novedad, sin darle aparentemente mayor importancia a la distancia ni al cambio de paisaje.

Saludos a Maruja y a tus padres, con un abrazo de

Antonio

1950-05-20
Carta de Enrique e Perla Rotzait a Seoane. 1950
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Enrique e Perla Rotzait a Seoane. 1950 en 20/05/1950

[20-V-1950]

Y encomendó el Eterno,
Dios, al hombre dicien
do:
“De todo árbol del huer
to comerás. Y del
árbol del saber del
bien y del mal,
no comerás de él;
que en el día de tu
comer, de él, morir,
morirás”.

Querido Seoane:

Apenas me levanté el martes, tomé unos ricos mates y empecé a hojear el libro de Pascin.
No pude mirar todas las láminas porque choqué con el texto que leí, devorándolo. Claro que cometida la primera falta, siguieron otras: empecé a no estar de acuerdo con Vd.
Es muy bueno el estudio sobre Pascin, Seoane, léalo con atención y verá que es cierto lo que le digo...
El lunes pasamos un día delicioso con Vds., experiencia que inspiró mi otra gran verdad:
“No hay como la gente linda para curar resfríos”.

Les mando un cariño grande y hasta pronto.

Perla

Cariños de Enrique

1950-05-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950 en 22/05/1950

Buenos Aires, 22 de mayo de 1950
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo.


Querido Del Riego:

Recibí la visita de Andión Pena en tu nombre, que me pareció una persona muy agradable y fuí teniendo noticias tuyas por terceros. Yo estoy sufriendo aún la ciática que me molestaba cuando pasé por esa, sin que hasta ahora den mucho resultado los distintos métodos de curación usuales y me tiene molesto, sin ganas de hacer nada. A pesar de eso, desde que llegué estoy ocupado en la edición de As cruces de pedra y de las estampas de Daniel [Castelao] y de algunas cosas que pueden llegar a ser realidad del Centro Gallego.
Tu libro sobre danzas y música popular gallega que, como es natural lo leí tan pronto llegó, me pareció muy bien hecho, pensado y útil para la finalidad de divulgación que nos proponíamos. No se entregó aún a la imprenta porque se está esperando que llegue algún otro de los libros encargados, pero estamos seguros de que tendrá éxito. Supe que se había recibido tambien el libro que me anunciaba para el concurso del Centro Gallego.

Estos dias salió para esa el Sr. Abelardo Estévez , vocal de la J. Directiva del Centro Gallego que entre otras misiones que debe tratar ahí, está la de estudiar contigo la posibilidad de una exposición para el año 1951 de Laxeiro, Maside y Julia Minguillón, la presencia de esta última fué acordada por los miembros de la Comisión de Cultura contra mi opinión, pero sin resistirme demasiado a la de ellos para evitar se volviesen atrás en la invitación a Maside y Laxeiro. Ahí debeis de hacer lo posible con este señor Estévez, que es por otra parte un americano típico, quizá –no estoy muy seguro– con conocimientos superiores a la mayoría de sus congéneres, para que la invitación se reduzca, como es natural, a Maside y Laxeiro o se extienda a algún otro de interés de ellos. Mejor sería de momento ellos solos y se prepararía para otro año una exposición más general.

Para todos nosotros sería una gran alegría que se pudiese realizar esta exposición y estamos seguros de su gran éxito en el ambiente intelectual de esta ciudad. Leí la respuesta de Maside sobre pintura a la encuesta de La Noche y coincido con él en todo, y no deja de ser curioso que por otra parte, tratándose de mis propósitos en pintura, si tuviese que expresarlos por escrito, lo haría en parecidos términos a Maside, quizá porque trato de buscar parecidas finalidades de expresión.

Te agradecería me enviases el libro de Cunqueiro y de Pimentel, así como tambien aquellas revistas literarias que vayan saliendo. Puedo a mi vez enviarte algún libro de ésta que pueda interesarte. Tambien me gustaría saber si llegó a salir el de Neira de Mosquera que estaba anunciado. Concretamente en lo que se refiere a revistas literarias me gustaría recibir Mensaje de poesía y Alba . De Mensaje de poesía recibí el ejemplar, que te agradezco, que me enviaste por Andión Pena. Tambien quisiera conseguir un libro de Álvarez Blázquez que creo que se publicó en Barcelona y que no llegó a esta. No olvides que en ciertos aspectos estamos en el fin del mundo, o mejor del otro lado del mundo, lejos de todo.

Por mi parte, continúo trabajando bastante intensamente. Dibujé mucho y pinté bastante desde que llegué. Tan pronto tenga fotografías de mis cuadros te las enviaré. Tu colaboración de la revista del C. Gallego es muy leída y son muy buenas las notas que titulas Ronsel. Es una lástima que por razones internas de la entidad esa revista sea tan desigual y no pueda establecerse ningún plan a seguir. Tiene un gran tiraje, cerca de 50.000 ejemplares y se lee mucho. En el número que corresponde a este mes sale tu colaboración sobre Maside y Laxeiro y la primera de una serie de seis artículos de Otero Pedrayo.

¿Qué impresión sincera sacásteis de Colmeiro y de sus trabajos últimos, de los que pintó en Silleda?

A Dieste le designaron lector de español en Cambridge, de modo que por ahora se queda en Inglaterra. Yo siento mucho esta dispersión que nos hace sentirnos más solos e inútiles. Lejos de Galicia donde nuestra existencia no cuenta y a donde no llega lo que hagamos, bueno o malo, estamos teniendo los que quedamos la sensación de la inutilidad de cualquier esfuerzo en ésta dedicado a Galicia. Actuamos como Robinsones, aislados en islas lejanas.
Pero dejemos este tema para otra oportunidad, ya que es dificil encontrarle un remedio simple.

Saludos de Maruja y mios para tu mujer y para tí y tu recibe con ellos el abrazo cordial de
Seoane

[Manuscrita]
Abrazos para Maside, los Alvarez Blázquez, Paz Andrade que esperamos que venga esta, y a todos los amigos comunes.

1950-06-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 06/06/1950

Vigo 6-junio 1950
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu afectuosa carta, que me apresuro a contestar. Efectivamente, Andión es un excelente muchacho y un gran amigo. Yo siento por el un gran aprecio, y con Plácido llevaba una amistad íntima.

¿Cómo sigues de tu ciática? Comprendo que es una cosa molesta y desagradable, pero, al parecer, es de fácil curación. El día menos pensado te repones sin darte cuenta y vuelves a cobrar el optimismo necesario, que hemos de procurar no perder.

Tengo verdadero interés por conocer esas publicaciones de Daniel que estáis preparando. Como dirigidas por tí, estoy seguro que resultarán de un innegable buen gusto editorial.

Y a propósito, ¿salió el extraordinario de A Nosa Terra ? Estoy deseando verlo. Cuando aparezca, no dejes de enviármelo como impreso certificado, o de la mejor manera que veas. Haced el favor de remitirle, también, un ejemplar al Dr. Rodrigues Lapa –Anadia (entre Aveiro y Coimbra) –Portugal. Se trata de un gran amigo de Galicia, exiliado en su propio país, autor de aquella obra tan interesante sobre los Orígenes de la lírica galaico–portuguesa . Hasta octubre residirá en Anadia; a partir de ese mes, en su domicilio habitual (Rua Newton, 3 Lisboa). Conviene enviarle todo cuanto se publique sobre nuestras cosas, pues no ha dejado nunca de consagrarnos la mayor atención. Ahora mismo va a publicar un número de la revista Seara Nova , dedicada a Daniel [Castelao], que sin duda ha de tener un gran interés.

Te agradezco, sinceramente, lo que me dices sobre el libro de Danzas populares. De todos modos, no resultó de mi gusto, por la falta de familiaridad que tengo con esos temas. Supongo que, a estas horas, habréis recibido, por lo menos, el libro de las Catedrales gallegas que mandó Don Jesús Carro.

Hace una quincena, envié al Presidente del Centro un artículo sobre problemas musicales, de Iglesias Vilarelle , con destino a la Revista. Por cierto que ésta no la recibo. El último número llegado a mi poder es el del mes de febrero. Pedí que me repitiesen el envío de los ejemplares que no recibí, pero hasta ahora no tuve ninguna noticia sobre el particular. Te estimaría mucho que me enviases los de marzo, abril y mayo, por correo certificado, pues deseo coleccionarla, y me dolería la falta de esos números. ¿Llegan a vuestro poder todas las colaboraciones mensuales que remito?

¿Qué es de Prada? Le escribí a Méjico, durante su estancia allí, pero no me ha contestado todavía.

Aún no ha llegado a Vigo don Abelardo Estévez. Cuando venga, tendré gran satisfacción en cambiar impresiones con él sobre la proyectada Exposición de pintura de que me hablas. Laxeiro, sobretodo, se llevará una enorme alegría, pues tiene unos deseos locos de exponer en América. El próximo día 15 celebrará en el Círculo de las Artes de Lugo , una Exposición de sus últimos cuadros. A Maside aún no he tenido ocasión de verlo para hablarle sobre la cuestión. La inclusión de Julia Minguillón, quizá sea oportuna. A pesar de que su pintura nada tiene que ver con la de los otros dos, resultará adecuada como contraste. Yo la conozco desde niña, porque es hija del farmacéutico de mi pueblo. Precisamente, hace unos días me terminó un retrato que se empeñó en hacerme. Estoy de acuerdo contigo en que esta primera exposición sea parcial, y dejar para más adelante la de carácter más amplio. De lo que hable con ese señor, ya te tendré al corriente. Lo que temo es que venga a Vigo cuando yo me encuentre en la playa, y que no podamos vernos. De todos modos, ya veremos de arreglar la cosa.

Por correo aparte te remito el libro de Cunqueiro y el de Alvarez Blázquez, editados por la colección Benito Soto . Dime si la novela de José Mª Alvarez Blázquez a que te refieres, es la titulada En el Pueblo hay caras nuevas . Se trata de una obra de fino humor, y de ambiente semipolicíaco. También [Carlos Martínez] Barbeito acaba de editar otra novela suya, con el título Las pasiones artificiales . La que está obteniendo un gran éxito de crítica es La vocación de Adrián Silva , de Otero Pedrayo. El libro de Pimentel aún no apareció. Cuando se publique, no dejaré de enviártelo. Las revistas Alba y Mensajes de poesía hace tiempo que no se publican. También te las remitiré siempre que vayan apareciendo.

Hace unos días recibí una carta muy cariñosa de Dieste, desde un pueblecito de los Alpes marítimos. Me anuncia que en el mes de octubre tomará posesión de su cargo de Lector de español en Cambridge. De Colmeiro no sé nada desde algunos meses. Me escribía con frecuencia, pero últimamente ha dejado de hacerlo. Según me indicó un amigo común, se queja de que yo no le haya contestado. Desde luego lo hice, pero seguramente no habrá llegado mi carta a su poder. A mí me gustaron las cosas que pintó en Silleda últimamente. La opinión de Maside no puedo dártela porque no me atreví a pedírsela. Noté entre ellos cierta reserva mutua e, incluso, me parece que Carlos está dolido porque no logró sacar de él ninguna opinión sobre su obra. Ahora bien, de todo esto que te digo, no hagas el menor uso.

Supongo que habrás podido hablar en Buenos Aires con el matrimonio Cáceres. Estuvieron aquí hace unos días, pero yo apenas pude cambiar impresiones con ellos porque en la misma fecha de su llegada me vi forzado a hacer un viaje a Orense. Me advirtieron que iban muy contentos porque podrían charlar contigo antes de salir para Montevideo.

Sobre el viaje de Valentín aún no sé nada en concreto, si bien parece que, en principio, está dispuesto a hacerlo. Sus conferencias, desde mi punto de vista personal, serán, sin duda, interesantes.

Nada más por hoy. Afectuosos saludos a tu mujer. De la mía para ambos y tú recibe el cordial abrazo de siempre de

F. del R.


[Manuscrito]
Me interesan los siguientes libros:
Catálogo de la exposición del libro gallego .
El volumen de Américo Castro sobre Historia de España, publicado en la Editorial Losada.
Los poemas de Alberti sobre la pintura de la misma Editorial.
La Antología de León Felipe de la Ed. Pleamar.
El tablero de la política, de Otero Espasandín.
Dime, como contrapartida, los libros que quieres que yo envíe. El de Neira de Mosquera se halla todavía en prensa.

1950-07-24
Carta de Percivale a Seoane. 1950
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Percivale a Seoane. 1950 en 24/07/1950


Montevideo, julio 24 de 1950

Señor Luis Seoane

Querido amigo:

Acuso recibo de su carta del 3 y de la naturaleza enviada por intermedio del Dr. Bayerthal, no contesté con la premura debida porque he debido actuar como jurado en un Salón del Interior.
Tengo la impresión de que se encuentra en el gran camino de la pintura, no se imagina usted con que satisfacción he recibido su tela, por lo que ella significa para mi colección y por lo que ella me asegura de progresos en su magnífica labor. No sé si podré visitarlo en momentos de su exposición en esa, de todos modos si esto no fuera posible, le hará llegar algunos pesos que recompensan en algo su atención para conmigo.
Pienso que usted no ha recibido mi carta del 12 de marzo, recuerdo la fecha porque fue un poco posterior a una desgracia de familia, que si no era muy próxima era muy grande en el afecto y trastornó todos mis programas, que en la actualidad recién se regularizan.
Lamento además porque le hablaba de una posible exposición aquí, que habría de realizarse en el mes de agosto, pregunté varias veces a Élida por si usted le hubiera escrito algo, pero no pude tener noticias afirmativas. Ahora me dice Bayerthal que posiblemente hubiera sido factible. Ahora las fechas están tomadas y usted tiene programadas sus muestras en esa.
¿Insiste todavía en la monografía de la galería?

Reciba un apretada abrazo de su siempre amigo y un afectuoso saludo para su esposa.

Percivale

1950-08-11
Carta de Brughetti a Seoane. 1950
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Brughetti a Seoane. 1950 en 11/08/1950


Buenos Aires, Agosto 11, de 1950

Mi querido Seoane:

Ya le dije a usted de mi devoción por sus cuadros expuestos en la Hebraica. Pero quiero volver a ellos. Lejos de mi la función del profesional de la crítica: gozo yo de sus cuadros como usted es el feliz gozador de esos motivos del mar. He admirado la solidez con que usted ha construido sus óleos, la fuerza, la exactitud, la calidad de sus colores puros que integran ajustadamente cada entidad pictórica, los exaltan plásticamente al par que los ornan con categoría y son el más vivo ejemplo de un pintor de la mucha vena lírica y humana que usted posee, en una toma de posesión de su oficio expresivo. Su Escena, Los mendigos o Marineros, se adentran en la poesía plástica y pictural, de tan intensos y módicos en su dimensión emotiva. Esas pinturas invitan al sueño, un sueño en el que la pasión del alma y la inteligencia, son ingredientes que aportan ceñidores acentos a ese sueño y nos lo tornan ejemplar e inolvidable. Además, celebro la claridad, la luz pictórica, el sentimiento vital, las dimensiones imaginarias de los afinados matices que rinden misteriosas las aguas de ese mar pintado por usted, que cerca y prefigura la nobleza de sus cuadros.

Le envío un fraternal abrazo

Brughetti

1950-09-19
Carta de Cáceres a Seoane. 1950
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cáceres a Seoane. 1950 en 19/09/1950


Set. 19/ [1]950

Querido Seoane:

Hace días que quiero escribirles, pero tengo mucho trabajo y por eso he diferido este placer. No necesito decir cuánto los recordamos y cómo son nuestras nostalgias de Galicia. Ay! Qué hermoso es todo aquello!
Estuvimos con Paz Andrade todo lo posible –es decir, en cuanto lo dejaron libre sus innumerables amigos de aquí. Fuimos a las conferencias –nos hizo feliz verlo a él y a su preciosa señora, y recordar con ellos a los amigos ausentes–.
Paso a hablar de la edición de mi libro sobre lo que no logré entenderme concretamente con Cuadrado. Él me dijo que la edición se haría, pero yo necesito saber:
1) si pueden hacerse enseguida. ¿Cuándo?
2) si pueden darme el presupuesto actual, pues supongo habrá subido.
3) si Cuadrado tiene el Prólogo de Gabriela Mistral.
Necesito saber esto lo antes posible. En cuanto me contesten, yo giraré el dinero del costo de edición.
Perdón, Seoane, por esta molestia, pero necesito mucho resolver esto.
De Rafael y Carmen recibimos carta hace unos días. Tienen dificultades para su visación en cuanto al viaje a Inglaterra –a causa de que declararon que Rafael iría a trabajar en Cambridge. Esto nos tiene muy angustiados. Aunque deseamos que se vengan para aquí.
El libro de Castelao no se lo enviéis, pues, hasta no saber qué hacen. Ellos están aún en París en el famoso Hotel St. Michel. Estamos deseando ver el libro, así como Enrique.
Espero que me conteste sobre el libro mío, previo entendimiento con Cuadrado al que enviamos nuestro abrazo.
Afectos a los amigos gallegos. Cariños a la familia Seoane (fue una alegría hablar con el Sr. –por error de dirección telefónica– el 25 de julio. ¡Viva el Apóstol!

Un abrazo de Alfredo, un beso mío a Maruja y toda la amistad fiel que tengo por los dos.

Esther

1950-10-12
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950 en 12/10/1950

Buenos Aires, 12 de octubre de 1950
Sr. D. Francisco F. del Riego
Vigo.


Querido del Riego:

Tuve noticias tuyas estos dias por la carta que le has escrito a Prada y un poco antes por las personales que me dió sobre tí el contador del Centro Gallego Abelardo Estévez, que viene, como vienen todos los que te conocen, encantados de tí. Debí de haber contestado tu carta antes de ahora, hace meses, pero, como siempre, fuí dejando de un dia para otro hasta este momento. Desde que llegué no hice nada más que trabajar en cosas distintas y todo mi tiempo lo tuve casi acaparado por los asuntos de difusión cultural de la colectividad. Ya viste el nº de A Nosa Terra y también el libro de As Cruces de pedra, cuya labor gráfica, de imprenta, amén de otras cosas hice. Estos dias salen los tomos de Carro y tuyo de las Ediciones Galicia del Centro Gallego. Creo que quedarán bien y se podrá formar una colección utilísima para los extraños a Galicia y aún para los mismos gallegos. Es una lástima que Otero y Filgueira no nos hubiesen enviado aún sus originales. No sabes el daño que nos hace a los que tenemos interés en esto con este retraso. Luego de estos se encargarán otros cuatro tomitos. Mándame inmediatamente una lista de nombres y direcciones de gentes que puedan comentar estos libros en los diarios y revistas de ahí y de Madrid para enviarles los primeros ejemplares. Es necesario animar a la Comisión de Cultura del Centro Gallego.

Paz Andrade pronunció una serie de conferencias espléndidas y muy útiles a pesar del comentario tendencioso e inexacto de Ignacio Ramos, “Gondomar” en La Noche. Por él te envié el libro de Américo Castro que me pedías, el libro de Alberti A la pintura y un tomo de poemas de Cernuda. Tambien para Maside le envié el tomo de Alberti, que a mí me parece de lo mejor que produjo en estos últimos años. El de León Felipe está totalmente agotado hace ya tiempo. Yo recibí el libro de Cunqueiro y el de los hermanos Blázquez, que me parecen –los dos tomos– muy buenos. Sobre lo que preguntas a Prada referente a las exposiciones de pintura, no se designó a nadie ahí para intervenir y todo está aún como fué propuesto por mí hace meses y el C. Gallego por otra parte, no hará nada en esa sin tí y sin tu opinión. Mucha gente, –la que más importa– está entusiasmada con la posibilidad de la exposición de Maside y Laxeiro.
Moralejo, este tipo resentido y árido, escribió al Centro Gallego una carta canalla contra tí que yo solicité contestar, pero no accedieron los directivos que prefirieron archivarla, despreciándole, sin responder. Lo hizo con motivo del asunto del idioma gallego en la Universidad. Este sujeto desconoce quizá que aquí estamos algunos universitarios gallegos que le conocemos suficientemente y tambien que su cargo de Decano no tiene en ésta el prestigio que llega a tener en el Casino compostelano.

Yo estoy proyectando un plan de enseñanza para que patrocinen todas las entidades gallegas de América, que ha de ser un golpe fuerte para todos ellos. Creo que no solo van a tener el disgusto de que se les desconozca sino tambien el de que se les conozca, que es peor para ellos. De todas maneras no comentes esto ni lo de la carta.

En este número de Galicia sale tu respuesta a F. Cruces. No pudo salir antes porque esta es una publicación muy particular, que depende para la publicación de original de los asuntos internos del Centro Gallego. De todas maneras propuse algunas modificaciones que creo se llevarán a efecto y que harán posible hacer muchas cosas más de las que se hacen actualmente.

Leí tu libro Precursores e novos y me pareció muy interesante y necesario, te agradezco hondamente el haberme incluído y lo que sobre mí dices. A propósito, me gustaría enviar ejemplares a Galicia de mi libro de narraciones y algunos del álbum de dibujos y necesitaría, para esto, que me indicases algunas direcciones y nombres. Desearía tambien que me enviases el libro de Pimentel si ya salió, el de Augusto Casas de Leyendas y el de los poemas celtas. Yo te enviaré otros de aquí que tu desées.

Tus crónicas interesan mucho y ya tienes en ésta un público que sigue tus cosas. Danzas populares gallegas ha de ser un éxito.

Bueno, contéstame, te lo ruego, como tú lo haces con noticias de todos y con las que pido; yo agradezco como no puedes suponer tus cartas, ellas me llevan a Galicia que es lo único que de verdad necesitamos los que estamos aquí. Saludos a Maside, Laxeiro, a Paz Andrade y Sra., a los Blázquez, a todos, y tu y tu mujer, recibid el saludo de Maruja y mio, y tu el abrazo de tu amigo:


Seoane

Recibe mi enhorabuena por el premio del Centro Gallego. Para todos nosotros fué una alegría que te lo llevases tú y deseo volver a repetirla proximamente.

[Manuscrito]
Te enviaré dentro de unos días el primer librito hecho con la máquina que traje de Londres. Son veinte dibujos cualquiera.

1950-10-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 24/10/1950

Vigo 24-octubre 1950
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu afectuosa carta, cuya lectura me ha producido una gran satisfacción. He visto, en efecto, el libro As cruces de pedra, y el extraordinario de A Nosa Terra. Ambas publicaciones constituyen un magnífico alarde editorial. Cuantos las han visto, quedaron profundamente impresionados. Dentro de unos años es cuando se podrá ver, de modo real, la extraordinaria labor que al servicio de nuestra cultura estáis realizando.

Creí que ya Filgueira y Otero habían enviado sus libros. Les escribiré apremiándolos. Aquél estaba entusiasmado con el encargo, y por eso me extraña que no lo terminara aún.

La lista de nombres que me pides para comentar los libros, puede ser la siguiente:

José María Castroviejo, o Ángel Sevillano – El Pueblo Gallego– Vigo.
Francisco Leal Insua, o Julio Sigüenza – Faro de Vigo – Vigo.
José Landeira Irago, La Noche – Santiago.
José Trapero Pardo, El Progreso – Lugo.
Isidoro Guede o Vicente Risco – La Región – Orense.
Augusto Casas – Gobierno Civil – Barcelona.
Carlos Martínez Barbeito – Mallorca 201-203 – Barcelona.
Raimundo García Domínguez (Borobó) – El Correo Gallego – Santiago.
Directores de El Ideal Gallego, La Voz de Galicia y la Hoja de los lunes, de La Coruña.
Melchor Fernández Almagro, crítico literario de ABC – Madrid.
Rafael Vázquez-Zamora – Semanario Destino, Pelayo, 28 principal – Barcelona.
Manuel Rabanal Alvarez – Catedrático de instituto – Santiago.

Me parece ésta la relación más provechosa para fines publicitarios. Puedes añadirle algún diario de Madrid y suprimir los nombres que creas oportuno. Conviene, desde luego, que a los volúmenes los acompañe una nota del Centro, solicitando el comentario.

Del resultado de las conferencias de Valentín, recibí informes encomiásticos por diversos conductos. El comentario de Ignacio Ramos ya me supongo a que responde, y nunca creí que fuese reflejo de la realidad. Por cierto que el 5 del próximo mes le van a dar aquí a Valentín una comida–homenaje. El Centro Gallego de ahí me comisionó para que lo representase en el acto. Yo estoy trabajando en su bufete, en un despacho independiente, desde primeros de mes. Quiero ir centrando mis actividades en la profesión e ir prescindiendo de otros trabajos que me roban mucho tiempo.

Aún no han llegado a mi poder los libros que me remitiste. Estoy deseando leerlos, porque tengo de ellos muy buenos informes. También Maside te agradece mucho el libro de Alberti, que leerá con gran interés.

Ayer te envié, como impreso certificado, La tierra del alma y otros cuentos. Mañana te mandaré por el mismo procedimiento Triscos de Pimentel, un sobre literario de Valentín con un trabajo de Piñeiro sobre este poeta, y dos libros de poemas de Carballo Calero y de Manuel María. A medida que vayan apareciendo cosas que puedan interesarte, te las remitiré. ¿Hay por las librerías de esa, alguna obra de Sartre, en francés o castellano? Tengo gran curiosidad por conocer su producción de un modo directo. Te estimaría que me enviases lo que por ahí se publicase o tradujese y que no hubiera en las librerías de aquí. Yo te lo abonaré en la forma que me indiques.

Con respecto a la exposición de pintura, ya conoces mi opinión, que no creo diferente de la tuya. Maside y Laxeiro la comparten también. Lo digo porque pudiera ocurrir que se tratase de enviar cuadros que, ni desde el punto de vista, ni gallego, tuviesen interés. Pienso que en esto debemos de andar con cierta cautela, prescindiendo incluso de todo vínculo personal. Después del primer certamen, bien concebido en la selección, pudiera prepararse otro más amplio para apreciar las distintas corrientes y manifestaciones de la actual pintura en Galicia.

¿Qué decía Moralejo sobre mí en la carta que dirigió al Centro? Me gustaría conocer su texto, sin hacer el menor uso de ello. Encuentro magnífico ese proyecto de plan de enseñanza, de que me hablas. ¡Ojalá cuaje en fecunda realidad! Y no dudo que siendo iniciativa tuya obtendrá los mejores éxitos.

No puedo mandarte la Antología de poemas célticos de Pokorny porque, a pesar de hallarse ultimada la traducción, no se publicó todavía. Lo imprimiremos en el primer programa de ediciones de Galaxia. Quisiéramos inaugurar éste con Os vellos non deben namorarse, pero estamos pendientes de lo que Prada decida sobre el particular.

He aquí las direcciones a donde –según tus deseos– podrían enviar tu bello libro de narraciones:

José Landeyra Irago – Redacción de La Noche – Santiago; Ángel Fole – Cine España – Lugo; Ramón Piñeiro, San Roque 28, 2º –Lugo; Aquilino Iglesia Alvariño, catedrático del instituto – Pontevedra; Álvaro Cunqueiro Mora, Farmacia – Mondoñedo; Carlos Martínez Barbeito, Mallorca 201-203 – Barcelona; Emilio Alvarez Blázquez – Consulado de Uruguay – Vigo; Sebastián Martínez Risco; abogado – La Coruña; Augusto Casas, Gobierno Civil – Barcelona; Dr. Rodrigues Lapa – Anadia (Portugal); Domingo García Sabell, médico – Santiago; Florentino L. Cuevillas, Plaza de Santo Domingo, Orense. Fermín Fernández Penzol, Registrador de la propiedad – Castropol (Asturias). Juan Luis Ramos Colemán, notario – Ocaña (Toledo), A. Raimúndez – BBC – Londres. Entre todos estos nombres, puedes escoger los que te parezca. He dejado de citar algunos, porque ya conoces tú sus direcciones.
Estoy deseando ver ese librito que me prometes, hecho con la máquina que trajiste de Londres.

Y ahora una cosa, en tono rigurosamente confidencial: Estévez recibió orden del Centro Gallego para que me abonase la colaboración de la Revista. Al marcharse, me dijo que se le había acabado el dinero e, incluso, me encargó de pagar una cuenta de libros, con la promesa de que me la satisfaría. Me indicó que una parienta suya me giraría una pequeña cantidad mensual hasta amortizar el total del débito. Sin embargo, no he vuelto a saber una palabra de él, ni de sus familiares. ¿Qué supones de todo esto? Cualquiera que sea lo que opines, te ruego que no hagas uso de esta confidencia.

Las novedades de por aquí son pocas. De las cosas de tipo general ya estás enterado por las informaciones que mensualmente envío a la Revista. El pasado día 4, con motivo de mi santo, di una pequeña fiesta en mi casa para que los amigos viesen un retrato de grandes dimensiones que me hizo Julia Minguillón. Esta es hija del farmacéutico de mi pueblo, y nos criamos juntos; por tal motivo tengo con ella una vieja relación. El cuadro, dentro de las características de la pintora, es digno. Pasamos, con ese motivo, una tarde agradable, pues eran 36 los asistentes, entre ellos Maside, Laxeiro, Gómez Román, Valentín, Vázquez de Calo, los Alvarez Blázquez, etc.

Pero antes de irse a Inglaterra, recibí carta de Dieste; también me escribieron Otero Espasandín y Colmeiro. Laxeiro ha vendido en estos días un par de cuadros, y piensa ir a Madrid a pasar unos meses del invierno. Está trabajando con gran entusiasmo para la Exposición de Buenos Aires. No dejes de decirme tus impresiones, después de las elecciones del Centro Gallego.

Afectuosos saludos a los amigos. Los de aquí me encomiendan que te los transmita. Uno muy especial de mi mujer para la tuya y para tí. Recibe el cordial abrazo de siempre de tu incondicional amigo.

F. del R.

1950-11-24
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950 en 24/11/1950

Buenos Aires, 24 de noviembre de 1950
Sr. Francisco F. del Riego.
Vigo


Querido Del Riego:

Esperaba para contestarte tener alguna novedad que participarte, pero no se produjo hasta ahora algo que valga la pena. Mañana se reúne la nueva Comisión de Cultura del Centro Gallego en la que va a participar Prada, que será con Montoto y conmigo el único capaz de trabajo de la nueva lista que designan. Observo que la prensa de ahí y en general los amigos suponen un extraordinario movimiento cultural en esta, y la realidad es que de los cuatrocientos mil emigrados que hay aproximadamente apenas trabajamos en esto unos quince, que estamos consiguiendo lo que podemos con toda la habilidad de que somos capaces. Galicia no puede contar con la gente emigrada, sinó en una parte mínima, para nada de lo que se desea realizar en beneficio de ella. Todo cuanto dicen los que hacen declaraciones en Galicia es falso casi en su totalidad y no dejaron de hacernos gracia las declaraciones del personaje, que no sé quien es, a que aludes en tu correspondencia a Galicia cuando se refiere a América. Nosotros luchamos por crear un gran impulso colectivo en beneficio de una mayor intervención del emigrado en la vida cultural de Galicia pero fracasamos, aunque no del todo, por distintos motivos en este esfuerzo. Tropezamos sobre todo con el porcentaje enorme de gente indiferente a Galicia que desarrollan su vida exclusivamente atendiendo a sus intereses personales y tratando de incorporarse a este país, lo cual es natural, y de olvidar el origen, lo que ya no es tan natural, con la falta de una cultura mínima referida a Galicia de casi la totalidad y con la desconfianza y el personalismo característico entre ellos. Hay muchos motivos, de los que algún dia hablaremos y que tu conoces, que hacen que todo esto sea incluso natural, aún siendo la colectividad gallega una de las mejores sinó la mejor entre las que acuden a este pais. Yo estoy orgulloso de sentirme hermano de estos hombres que llegan a esta campesinos casi analfabetos, y logran, por su inteligencia y su esfuerzo ocupar un primer lugar en la industria y el comercio, en lucha permanente con climas y razas distintas e incluso con la dificultad del idioma y de su psicología de hombres que han sido dominados por el desprecio y la indiferencia. Creo en su esfuerzo individual, en su ingenio, en su capacidad de adaptación pero tambien los creo incapaces de un esfuerzo colectivo por Galicia, porque si bien la aman y sienten nostalgia de ella, no creen en ella y desconfían de ella y solo una minoría muy minoría sueña con volver a vivir a Galicia, a los más solo les interesa como lugar de turismo y descanso circunstancial o prefieren la tortura de su recuerdo. Temen al señoritismo, temen al desprecio y temen volver a los propios orígenes. Por esto creo yo que hay que elogiar todo lo que hagan en beneficio de Galicia, pero sin dar en esa la sensación de que puede esperarse de ellos mucho más de lo que se puede hacer ahí mismo. Aquí, hasta ahora, no se hizo nada importante sobre todo si pensamos en la capacidad humana y económica de esta colectividad.

Aún no hay nada sobre la exposición de pintura pero por mi parte trataré de hacer prevalecer el criterio que tú conoces. Mañana es cuando se decide y te lo participaré inmediatamente. Sobretodo, despierta entusiasmo el poder traer las cosas de Maside y Laxeiro.

Hemos visto el número de Mundo Hispánico dedicado a Galicia que está en general muy bien si se excluyen algunas colaboraciones literarias. ¿Quién es Chamorro, el que hace la nota de arte? Es un número importante para la propaganda de Galicia aquí.

Te envío la copia de la carta de Moralejo pero te ruego que no hagas uso de ella, pues el original está archivado en el Centro Gallego. En cuanto al asunto de Abelardo Estévez no sé que decirte. Creo que cumplirá contigo y no comprendo su actitud. Creo además que es un hombre que está en buena posición y considero que si hasta ahora no te liquidó esa deuda fué más que nada por abandono. No recibí aún los libros que me anuncias de Augusto Casas, Pimentel, Manuel María y Carballo Calero, ¿Quién es Manuel María?. Estoy deseando ver libros. No puedes imaginarte como deseo conocer cuanto se hace ahí. Esta labor individual, suelta, que parece que vosotros vais a concretar en las Ediciones Galaxia me parece más importante que la de los Centros oficiales o semi-oficiales caídos en delirios arqueológicos. Por mi parte te envío un libro, el último de un poeta argentino que acaba de fallecer, Alfredo R. Bufano, dedicado a Galicia, Junto a las verdes rias se llama. Estuvo por Galicia solo, creo que no conoció a nadie y vino entusiasmado de esa. Me gustaría que si te gusta, lo comentases. Tambien te envío el Teatro completo de Sartre en una edición de Losada.

Tengo algunos proyectos que creo buenos para la Comisión de Cultura del Centro Gallego y creo que se ha de festejar de manera digna el próximo año el centenario de Curros. Te ruego me mandes a decir urgentemente con que otros escritores de esa, amigos, podemos contar para los libros de la colección de divulgación del Centro Gallego.

El triunfo de “Galicia” en el Centro Gallego no significa nada, esta, como la otra, “Celta”, son agrupaciones que están divididas por cuestiones internas del Centro Gallego y por personalismos. Quizás los otros, los de “Celta” estén más cerca nuestro y hubiesen sido más útiles a pesar de lo que opine Prada que en esto es parcial y por mi parte no estoy de acuerdo con él en lo que se refiere a las agrupaciones del Centro Gallego. Con unos y con otros haríamos las mismas cosas. La de “Celta” es gente más activa y de más lucha, pero en el fondo es casi lo mismo y da lo mismo.

Recibe los saludos de los amigos de ésta y trasmite los nuestros a todos los de ahí. Maruja me da saludos para tu mujer y para tí y tu recibe el abrazo cordial de tu amigo:

Seoane

1950-11-30
Carta de Percivale a Seoane. 1950
Nova York
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Percivale a Seoane. 1950 en 30/11/1950


Montevideo, noviembre 30 de 1950

Señor Luis Seoane

Mi gran amigo:

He recibido sus hermosos dibujos con un amable saludo suyo y del amigo Cuadrado. Gracias.
En el día de ayer he comprado la cantidad de Dos mil pesos argentinos que la señorita Élida le ha enviado con una persona de su amistad. Es el importe de la ventana de su Naturaleza muerta, que ella me pidió para componer una vidriera y que ha sido adquirido inmediatamente. Yo le había enviado anteriormente la cantidad de mil pesos por esa misma obra, confieso que la he entregado con sentimiento, pues en el Salón grande de mi casa había hecho una depuración y su tela quedaba muy bien allí, y que queda ahora un lugar vacío junto a Tosi, Sironi, De Pissis y Campigli.
Si usted lo considera conveniente, puede enviarme dos nuevas telas, una para mí y la otra para un antiguo candidato de la Sta Élida. No se puede asegurar nada, pero puede considerarse casi vendida. Y en último caso, estaría siempre a su disposición.
De sus dibujos expuestos en Arte Bella, hay algunos que me parecen extraordinarios y dignos siempre del dibujante que admiro en usted, pero considero que no se venderá nada, pues el amigo Bayerthal no tiene clientela ni visitantes que sean posibles compradores. Las exposiciones las hacen solamente con fines de propaganda para la venta de reproducciones.

Un fuerte abrazo para el querido amigo y mis saludos más cariñosos para su señora, el amigo Cuadrado, etc.

Percivale

1950-11-30
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 30/11/1950

Vigo 30-noviembre 1950
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Supongo una carta mía en tu poder. También me imagino que habrás recibido los libritos de poesía que me pediste y el de cuentos de Augusto Casas. Ya hace algún tiempo que he visto los volúmenes de Danzas populares y de Las Catedrales Gallegas. Están magníficamente presentados y son de bellísima factura editorial. Aquí han gustado muchísimo, y la idea de la colección pareció un magnífico acierto. Otero me ha prometido que en este mes terminaría Las ciudades gallegas para remitir inmediatamente el original. Supongo que Filgueira Valverde hará lo mismo con el de Artesanía de Galicia. Yo recibí los libros por avión, pero se conoce que alguien más tiene ejemplares, porque en La Noche apareció ese comentario que te adjunto sobre el volumen de las Danzas. Mucha gente está deseosa de conocer los libros, de manera que debéis de organizar el envío aquí, para la venta.

Hace unos días dirigí al Presidente del Centro Gallego una propuesta para organizar aquí una oficina jurídica, encargada de tramitar los asuntos que, en cuestiones de derecho, tengan pendientes en su tierra los emigrados. Creo que es una idea interesante. Se me ocurrió que tú, como abogado, podías organizar la cosa en el Centro y ponerte al frente de ella. Representaría un importante renglón económico, tanto para tí como para nosotros, y resolvería, al mismo tiempo, las cuestiones que los interesados por el servicio tuviesen planteados. Te acompaño copia de la carta para que tú apoyes la gestión, y la idea se lleve a cabo.

También te adjunto el recorte de una interviu que me hicieron, y que se ha publicado en El Pueblo Gallego.

En estos días estamos trabajando para poner en marcha la Editorial Galaxia. Pensamos, como primera publicación periódica, en unos cuadernos –cuatro al año– en los que hacer centro de nuestra mejor labor editorial futura. Incluirán tres ensayos por número sobre temas concretos, amplios y universales –el idioma, situación de Galicia en la historia, invariantes de nuestra arquitectura popular a través del tiempo, estructura de nuestra economía agraria, etc–, alguna muestra de creación literaria –cuento o narración, poema, una pieza corta teatral–, una monografía sobre pintor o dibujante, y un pequeño haz de acotaciones críticas como margen de variedad. El propósito es que a comienzos de año aparezca el primer libro–equipo, o libro–clan. Cada uno, a partir de este, llevará su título como enseña de su eterno renacimiento. Precisamos, como es lógico, colaboración para ese número y para los sucesivos. Me agradaría mucho, por tanto, que tú me enviases un trabajo, dentro de la tónica que antes te señalé.

¿Qué hay del proyecto de Exposición de pintura? Aquí se está actuando, sin contar para nada conmigo, para organizarla; desde luego, en forma muy distinta a la que tú y yo habíamos acordado. ¿A qué es debido esto? Dentro de unos días enviaré, con la colaboración de la revista, la reproducción de un óleo de Julia Minguillón y una nota sobre la pintura, por si te parece bien publicarla.

Y por hoy nada más. Saludos muy afectuosos a tu mujer de la mía para ambos, y tú recibe el cordial abrazo de siempre, de

F. del R.

Uno de estos días le escribiré a Rodolfo.

1950-12-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 06/12/1950

Vigo 6-dic. 1950
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu carta, que se cruzó con otra mía que ya debe hallarse en tu poder. En ella te acompañaba copia de una propuesta que envié al Presidente del Centro Gallego, que espero que te interese. Con la colaboración de este mes para la Revista, envié la foto de un retrato al óleo que me hizo Julia Minguillón, y un comentario sobre la obra de esta artista. Excuso de decirte que quedas autorizado para hacer en él las supresiones que creas conveniente; si lo consideras inoportuno, no lo publiques.

Estoy totalmente identificado con esa opinión tuya sobre la emigración gallega. Me parece una visión muy inteligente y certera, establecida con objetividad. De sobra sabemos aquí como se desarrolla la labor cultural que estáis llevando a cabo. Nadie desconoce, entre nosotros, el maravilloso y bello esfuerzo que realizáis unos pocos. Pero es indudable que nunca se hizo nada semejante en beneficio de la cultura gallega. Quizá ni vosotros mismos valoráis lo que, con tanto entusiasmo y dignidad, estáis logrando. Por eso, la prensa de Galicia alienta y exalta tan interesante labor. Nos parece que con ello se estimula a proseguirla, y vosotros, los verdaderos orientadores y realizadores de tan magnífica empresa, podréis continuarla, si los que la financian se sienten halagados. De todos modos, si crees que las cosas deben de llevarse de otro modo, no tienes más que indicármelo.

Hemos llevado una gran alegría al saber que tú, Rodolfo y Montoto vais a ser los que dirijáis, prácticamente, la Comisión de Cultura. Incluso, aunque suponga mayor trabajo para vosotros, creo que es preferible que los demás miembros resulten inoperantes. Desde luego, no podremos agradeceros nunca la tarea que con tanto denuedo y sentido práctico lleváis a efecto.

Supongo que a estas horas ya se habrá decidido lo referente a la Exposición de pintura. No dejes de comunicarme lo que se haya acordado. Pienso que es interesante mantener los tres pintores a quienes se les habló en principio. Así, la representación de su obra podrá ser más amplia. Incluso, la presencia de Julia Minguillón, como contraste con la obra de Laxeiro y Maside, puede ser un acierto. De tener éxito este primer certamen –creo sinceramente que Maside y Laxeiro son lo mejor con que contamos– cabría entonces organizar una Exposición a base de seis u ocho nombres, que hoy podrían seleccionarse.

El número de Mundo Hispánico, en general, ha resultado bastante bien. Me habían encargado a mí la nota de arte, pero después, por ciertas razones, la hizo Chamoso Lamas. Este es Conservador del Patrimonio Artístico Nacional, muy amigo y protegido de Sánchez Cantón.
He leído la carta de Moralejo. Sigue siendo tan burro y tan tosco como siempre.

De Abelardo Estévez aún no recibí la menor noticia. Me llama la atención porque me pareció buena persona, y seria además. Caso de no poder cumplir conmigo, debiera, por lo menos, de escribirme unas letras justificándose. En fin, no entiendo esta cosa rara. De todos modos, tú no digas nada, a ver en que queda la cuestión.

Supongo que a estas horas habrás recibido ya los libritos que te envié. Indícame cuantos te interesen para mandártelos. ¿Quieres que te remita Las Pasiones Artificiales de Barbeito? A mí me parece que es una novela bastante buena.

Cuando me lleguen las obras que me anuncias, haré con mucho gusto un comentario en la prensa sobre la de Buffano. Manuel María es un poeta lucense de 19 años. Acaba de terminar el bachillerato. Creo que, a pesar de su juventud, lleva dentro de sí un interesante mensaje poético. Desde luego, tiene algún libro inédito, bastante superior a Muiñeiro de brétemas, que es algo indeciso y revuelto.

Efectivamente, la mayor parte de la labor cultural que aquí se realiza cae, como es ya tradicional, en el delirio arqueológico. Hace falta obra de creación, obra universal y de nuestro tiempo. Por eso estamos tan ilusionados con Galaxia. Si no surgen obstáculos, tengo la seguridad de que se hará una labor literaria interesante.

¿No habrá manera de poner a la venta aquí los volúmenes de la colección Galicia? Todos cuantos vieron los dos primeros se sintieron entusiasmados. Como mucha gente leyó los comentarios que hizo La Noche, los piden continuamente en las librerías. Hoy existe un ansia de libros gallegos, como jamás existió.

En relación a la lista de posibles autores que me pides, se me ocurre lo siguiente: Cunqueiro podría hacer un libro muy bonito sobre la Cocina Gallega. Carballo sobre nuestra poesía moderna y contemporánea. Collazo tiene empezado uno sobre los vinos gallegos. Aquilino podría hacer uno sobre los monasterios gallegos. Valentín otro sobre la industria pesquero–conservera. Bouza–Brey sobre la poesía medieval. José Mª Alvarez Blázquez sobre las romerías y fiestas populares gallegas. También Fole, y Piñeiro, y muchos otros, están capacitados para hacer lo que les encomendéis. Con las ideas que tú tengas acerca del particular, y esta indicaciones, resuelve lo que creas conveniente. Desde luego, la colección, aparte de lo bonita que resulta, y de su sentido práctico, ha de tener un gran éxito.

Lo que me dices en relación con las apariciones del Centro Gallego, “Celta” y “Galicia”, me parece muy atinado. Esa misma impresión me causaron todos los que conocí de ambos grupos, que vinieron por aquí. Sin embargo, lo interesante en definitiva es que vosotros podáis seguir trabajando como hasta ahora.

Bueno, nada más por el momento. Un afectuoso saludo a tu mujer. De la mía para ambos, y para ti el cordial abrazo de siempre, de


F. del R.

1950-12-06
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1950 en 06/12/1950

Buenos Aires, 6 de diciembre de 1950
Sr. F. Fernández del Riego
Vigo


Querido del Riego:

Acabo de recibir en este instante tu carta. A la anterior que había recibido tuya le dí respuesta hace aproximadamente una semana. El libro tuyo, como el de Carro, que aún no han sido distribuídos, se comenzará a hacerlo en la semana que viene; aquí han gustado mucho y creo que se venderán bien. No recibí los libros de poemas que me anuncias haber enviado y desearía tener sobre todo el de Pimentel y el de Manuel María del que leí un comentario tuyo en La Noche.

Leí tu propuesta al Centro Gallego. No sé que resolverán, por mi parte hablaré de ello, pero siempre se han enemigos a tener representante en esa para asuntos jurídicos y a montar una oficina en el mismo Centro. A mi la idea me parece buena y a mi mismo se me había ocurrido algo parecido hace tiempo. Para el asunto de la exposición de pintura, hoy, seguramente, se te designará oficialmente, con Paz Andrade para actuar en la selección de los tres pintores más que han de exponer en esta con Maside, Laxeiro y la Minguillón. Nuestro criterio es que deben venir pintores que aporten algo nuevo, como Maside y Laxeiro, a la pintura de Galicia. Caso en el que no están, a mi juicio, por lo que he visto reproducido en fotografía, ni Prego, ni Lejísima, ni algunos de los que habló aquí Paz Andrade. Para invitar a estos o a pintores semejantes se hubiese invitado a otros académicos o “pompiers” más conocidos. Pintores como esos hay en todos los países por docenas y no representan la pintura del país y Buenos Aires tiene un público muy despierto, no por nada se inauguran 40 exposiciones quincenalmente y desfilan por esta ciudad los pintores conocidos de todas partes del mundo. Las últimas exposiciones colectivas fueron en los últimos tres años la belga, la norteamericana, la francesa y la inglesa y cada uno de estos países envió lo que tenía en pintura de más vivo, arriesgado y personal. La española fué un fracaso precisamente por su falta de selección y por traer aquí todos los Chicharros y casi Chicharros que se les ocurrió. Se salvaron Solana, Zavaleta, Ferrant y Palencia y casi nada más. Sobre todo Solana que fué extraordinario su éxito, de lo demás nada. La crítica de arte es exigente y está rigurosamente al día. Aquí, por otra parte, hay un núcleo de buenos pintores quizá los más interesantes de América con los mexicanos y no debemos jugar con eso. Por mi parte sé que Maside y Laxeiro van a tener un gran éxito. Ya no sé Julia Minguillón, de todas maneras ésta que nos envíe cuadros como los paisajes de Lugo y nada como La escuela de Doloriñas o el Autorretrato con familia ingenuos y pícaros a un mismo tiempo y donde se hace uso de todas las recetas pictóricas de sobra conocidas. Perdóname por estos juicios, pero es necesario que te diga mi parecer, como es necesario que seáis exigentes en la selección de los otros tres pintores. No se trata de que seáis ecléticos (sic), sino de que una exposición eclética sería aquí un fracaso y no daría idea del renacimiento artístico de Galicia. Cuando yo propuse solamente a Maside y Laxeiro habían pensado en todo esto que te digo, además de la utilidad económica para ellos y la posibilidad de hacer con ese motivo dos monografías de ellos aquí. Pero una conversación en Vigo de cinco minutos de Estévez con Paz Andrade desbarató un plan que me llevó tiempo conseguir que lo aprobasen. A mi no me importa nada que gusten o no gusten los óleos a la gente de la colectividad, lo que sí creo que interesa a Galicia es que destaque su personalidad en una exposición de pintura en el extranjero. Todos sabemos que Juan Luis o Sotomayor pueden vender aquí a los almaceneros enriquecidos, pero no se trata de eso. Se trata de que en esta quede bien el arte gallego actual. Lo que te digo de Prego y Lejísima lo digo a través de las fotografías que he visto de su obra, puedo estar equivocado y me alegraría.

Esa idea de desconcierto que creo que hay que evitar la produce, precisamente, las páginas de Mundo Hispánico dedicadas a pintura.

Me gustaría que tú me dieses tu opinión sobre todo esto que te escribo.

El rector de la Universidad envió una respuesta a tu nota sobre la Universidad. Es tonta, mal escrita, confirma lo que tu escribiste y no se publica. Guarda reserva sobre esta noticia.

Para vuestro proyecto de cuaderno de “Galaxia” enviaré próximamente una colaboración, te agradezco os hubiéseis acordado de mí y cuenta conmigo para todo lo que deseéis de esta.
Saludos de mi mujer y mios para tu señora, para Maside y todos los amigos y tu recibe el abrazo de tu amigo:

Seoane

1950-12-19
Carta de Laxeiro a Seoane. 1950
Nova York
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Laxeiro a Seoane. 1950 en 19/12/1950

Vigo, 19 de diciembre, 1950

Sr. D. Luis Seoane

Amigo Seoane:

En el mismo día que Del Riego me leyó tu carta en la cual tu le dabas un explicación de la exposición que se va a celebrar en esa Capital, me encontré con dos amigos que marchaban para esa, de los cuales me valgo para hacer llegar a ti de una manera rápida mi deseo. Quiero ir a Buenos Aires con motivo de la exposición, o que sea este el motivo para que el Centro Gallego me invite oficialmente, y sólo deseo la invitación , todo lo demás corre a mi cargo, tal como el importe del pasaje y mi estancia en esa, repito, todo esto lo pago yo, lo que sí esta invitación me da a mí todas las facilidades de salida de España.
Espero me contestes pronto a esto para yo escribirle a mis hermanos que están ahí para que me paguen el pasaje.
Abrazos para todos mis amigos e ti un muy forte do teu bon amigo

Laxeiro

Dirección: García Barbón 7

1950-12-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 24/12/1950

Vigo 24-dic. 1950
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

He recibido tu carta del 6, que debió de cruzarse con otra mía. Supongo que ya habrán llegado a tu poder los libritos de poemas de Pimentel, Carballo y Manuel María. El de este último no es el que comenté yo en La Noche, sino otro suyo, todavía inédito, muy superior y más definido que el editado. Hoy te envío por correo aparte un pequeño volumen de versos, en edición limitada, de José Mª Alvarez Blázquez. Dime que otros libros te interesan de aquí para mandártelos.
Por lo que respecta a la Exposición de pintura, estoy total y absolutamente de acuerdo contigo. Bien sabes que, en principio, habíamos pensado en sólo dos pintores, que son realmente los únicos que hoy por hoy representan aquí algo en nuestro arte. Creo que los demás, poco o nada pueden decir de verdadera inquietud pictórica. La impresión de las reproducciones de cuadros que viste en Mundo Hispánico, responden a la realidad.

Recibimos carta de Montoto sobre lo acordado por el Centro acerca de la Exposición. Hemos cambiado impresiones Laxeiro, Maside, Valentín y yo. Estamos muy dudosos en relación a los nombres de los tres pintores que faltan por designar. Desgraciadamente, tanto Laxeiro como Maside tienen poca obra hecha. En principio –aunque esto se habrá de revisar– hemos hablado de Julia Minguillón, Díaz Pardo y Prego, como representantes de una tendencia; y de Maside, Laxeiro y Pesqueira como elementos significativos de lo que es el arte gallego actual. Bien sé el peligro que implican las pinturas eclécticas, pero tal como se ha planteado el problema, no veo la forma de resolverlo de otro modo. Yo creo que tengo una visión bastante clara de lo que debiera ser un certamen de esta naturaleza y, desde luego, es coincidente con la que tú señalas. De lo que, en definitiva, se acuerde, ya os tendremos al tanto. Con respecto a Pesqueira, debo decirte que Maside lo considera pintor de gran interés, y yo participo de ese criterio.

Supongo que en el Centro habrán recibido la fotografía del óleo que me hizo Julia, y el comentario para la Revista. En mi anterior te decía que concedía todas las atribuciones para hacer con ellos lo que te pareciese. Mi relación con la pintora es de tipo personal, pues convivimos desde niños en el mismo pueblo.

Laxeiro me dice que tiene enorme interés en ir a Buenos Aires a la inauguración de la exposición. Me pide que tú intervengas para que el Centro lo reclame, aún cuando tenga él que pagar el viaje.

Te agradezco mucho tu promesa de colaboración en los Cuadernos de la Editorial. Esta ya ha comenzado a ponerse en marcha. A primeros de febrero se publicará un libro de Cabanillas y, seguidamente, comenzarán a editarse tres series: una de manuales, otras de obras de creación, y otra de reediciones de textos literarios fundamentales. Te adjunto un comentario hecho por Borobó sobre el particular.
¿Qué decía el Rector en esa carta? Te advierto que, frente a una actitud tan justa, ha reaccionado de la manera más estúpida y apasionada, perdiendo incluso los buenos modales.

Aún no recibí el libro de Buffano, ni el de Sartre. Sobre aquél haré con el mayor gusto el comentario periodístico que deseas.

¿Qué es de Rodolfo [Prada]? Pregúntale si recibió mis cartas, pues hace infinidad de tiempo que no sé una palabra de él.

Con el mejor deseo de un año nuevo fecundo, y afectuosos saludos a tu mujer, que la mía hace extensivos a ambos, te envío el cordial abrazo de siempre

F. del R.

1951-01-03
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1951
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1951 en 03/01/1951

Vigo, 3 de enero de 1951

Sr. D. Luis Seoane López
Bartolomé Mitre, 3793, 2ºF
Buenos Aires.-

Muy querido Luis:

Hemos acogido tu carta del 9, con viva satisfacción. No solo mi mujer y yo, sino el círculo de los amigos espiritualmente identificados, seguimos ahora más que en momento alguno, la suerte de los que estáis lejos. Es indudable que esta sensibilidad hacia el ausente, y en especial hacia los emigrados en Buenos Aires, se ha hecho desde hace algún tiempo más amplia y vibrante. Debemos suponer que estaba dormida y que, directa o indirectamente y en más o menos medida, contribuimos a despertarla.
Comprendo y siento en mis propias fibras, la impresión que reflejas en los primeros párrafos de tu carta. Tanto la involuntariedad del desplazamiento, como el anhelo de unir la suerte propia, directamente, a la del País que nos dio y la desesperanza de verlo diferido ilimitadamente, tienen que producir la situación de ánimo que con tanta plasticidad reflejas. Dentro de esta línea, unas situaciones personales más que otras hacen el drama particularmente agudo.
Hemos dado, del Riego y yo, los primeros pasos para organizar el envío de los cuadros que han de nutrir la exposición del Centro Gallego. Después de leer tu carta, uno y otro suscribiríamos los puntos de vista que contiene, sin reserva alguna. Incluso Maside y Laxeiro, que la conocen.
Si se tratara de llevar a la práctica la iniciativa, en su forma primitiva y dual, nos encontraríamos con la imposibilidad práctica de realizarla. Lo mucho que queremos y admiramos a uno y otro, no nos impide reconocer, que no disponen de obra para llenar entre los dos una sala de la capacidad de las más frecuentadas en Buenos Aires. Maside por su déficit de salud y Laxeiro por su indisciplina en orden al trabajo, no podrían ofrecer con solo unos meses por delante, la cantidad de obra que se necesita para una exhibición de esta clase.
Cuando advertí que se agregaba el nombre de la pintora de Lugo, me pareció aconsejable ampliar la base de los expositores. Espero que Díaz Pardo y Prego habrán de presentar una aportación digna, que no desentone dentro de la tónica que indudablemente habrá de acusarse en los cuadros de Laxeiro, Maside y, probablemente, Pesqueira Salgado. A iniciativa de Maside, tenemos en principio este nombre en cartera, a reserva de una visita a su estudio del Lantaño, que pensamos realizar en estos días. Iremos concretando lo que se resuelva, pues de Díaz Pardo no he recibido aún respuesta. Haz el favor de anticipar estas noticias al amigo Montoto, anunciándole que en estos días contestaré a sus últimas cartas.
Haz presente a Maruja la más viva lembranza de Pilar y mía. Os recordamos con mucha frecuencia, lamentando que vuestra ansia de retorno, no pueda cumplirse de un modo inmediato. Ojalá que en el año entrante se realice y por ello hacemos los más fervientes votos. Todos los demás amigos te envían sus mejores recuerdos. Transmítelos también a Frontini y al matrimonio Alberti, cuyos libros esperamos aquí con viva curiosidad. Aún no he recibido los que dejé ahí, pero deben llegar en este mes.

Cordiales abrazos de,

Valentín

1951-01-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 16/01/1951

Vigo 16-enero 1951
Sr. D.
Luís Seoane


Mi querido amigo:

El dador, José Ruibal, va a esas tierras a correr un poco la aventura ultramarina. Se trata de un muchacho inquieto y profundamente preocupado por las cosas del espíritu. Su único defecto es el de ver a Galicia un poco deformadamente a través de un prisma de falsos prejuicios. Pero como es hombre inteligente, creo que a la larga logrará centrarse en una visión de buen equilibrio galleguista.

Lleva, para el Concurso del Centro Gallego, un libro inédito de poemas, de Cuña Novás. Si te tomas la molestia de repasar algunos de esos poemas, observarás que su autor posee un vigoroso nervio lírico, y un auténtico temperamento de buen poeta. Es de lo poco que Galicia ha dado, de verdadero talento, entre las más recientes promociones.

Supongo que habrás recibido mis cartas y espero noticias tuyas.

Un fuerte y cordial abrazo de

F. del R.

1951-02-02
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 02/02/1951

Buenos Aires, 2 de febrero de 1951
Sr. Francisco F. del Riego
Vigo.


Querido del Riego:

Te escribo estas pocas líneas para decirte que conseguí que se aprobasen cuatro libros más para la colección del Centro Gallego. Ahora supongo que te habrá escrito Montoto o Prada y entonces sobran estas líneas, pero es lo mismo. Los libros propuestos y aprobados son los siguientes: Monasterios gallegos por Aquilino; Pazos Gallegos por Del Castillo; La Cocina gallega por Cunqueiro y Romerías y fiestas por José Ma. Alvarez Blazquez, tambien se aprobó un quinto libro Las rias gallegas por el cronista oficial de Muros que no sé como se llama, a proposición de Estévez.

Por correo aéreo certificado te envié hace algún tiempo los tomos de teatro del norteamericano Arthur Miller y el de Alberti, supongo que deben de haberte llegado, así como los envíos anteriores por correo ordinario.

Recibí carta de Moreira enviándome hojas de suscripción para una Antología de poesía. No tengo estos dias tiempo de escribirle, si me haces el favor, dile que me envíe diez ejemplares que yo los colocaré aquí y para marzo me ocuparé de hacerle suscripciones, y que me diga como puede liquidársele.

Hoy salgo para el territorio de Neuquén, en la frontera de Chile, a dos días y pico de viaje de esta, en donde está Antonio Baltar y donde tambien está un primo de Castelao que fué administrador de una mina, es campeón de cueca, una danza de esa zona, y se llama Rodríguez Dios, aunque los indios le dicen Don Dios. Allí estaré hasta fin de mes. Escríbeme. Un abrazo a todos los amigos, saludos para tu mujer de Maruja y tu recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1951-02-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 06/02/1951

Vigo 6-feb 1951
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Hace unos días te puse unas letras apresuradamente, pidiéndote un gran favor. Bien sé el contratiempo que supondría para tí, pero era un deber que tenía que cumplir, y se me ocurrió abusar una vez más de tu amistad.

La retribución del Centro Gallego por la colaboración en la Revista no sé lo que será en pesos. Estévez me había dicho que eran 3.200 pesetas, y supongo que será así, pues sólo en prensa para poder servir la colaboración gasto unas 2.000 pesetas al año, cuando menos.

He recibido los libros de teatro que me enviaste por avión. También me llegó, por fin, el libro de Buffano, aunque no el de Sartre. Espero, con impaciencia, que no tarde Valentín en entregarme los que me mandaste por su mediación, te agradezco enormemente todas tus atenciones, y no sé cómo pagártelas. Si nada me dices en contrario, te iré enviando todo lo que aquí se publique de interés, y desde luego cuantas cosas edite Galaxia, a medida que vayan apareciendo.

Días pasados salió para América José Ruibal, un chico con inquietudes intelectuales, pero antigalleguista. Publicó, incluso, en un diario vigués un artículo vejatorio para nuestro idioma. Sin embargo, en el fondo, no es mal muchacho. Me pidió unas letras de presentación para ti, y se las he dado. Con los antecedentes que te doy, puedes obrar como creas conveniente. Es un producto desbrujulado, de la última generación, con cierto sentido rebelde y disconforme, que entiende el universalismo a su manera.

¿Recibiste los tres libritos de la colección Benito Soto, que te envié, y el de José Mª Álvarez Blázquez, Roseira do teu mencer?

Ya hemos enviado a Madrid, a la censura, los originales del primer Cuaderno de Galaxia. En cuanto los autoricen, los daremos a las prensas. Estamos satisfechísimos de la significación del esfuerzo. Creo que causará verdadera sensación en los medios intelectuales. En Galicia nunca se había hecho una cosa con ese vuelo y esa altura.

El sumario comprende dos ensayos largos de unas treinta páginas cada uno. El primero se titula Siñificado metafísico da saudade. Notas para unha filosofía galaico–portuguesa. Se trata de algo importantísimo, completamente nuevo, que dará mucho que hablar. El segundo se titula Cultura y comunicación y tiene también innegable interés. A continuación, va una selección de poemas de Cuña Novás. Seguidamente, una serie de estudios críticos, que difieren en su clasificación, de las revistas al uso. En vez de dividirlos por materias: artes, letras, música, etc., van clasificados por culturas: Galicia, España, Europa, Celtia. La sección gallega va dedicada a la crítica de la poesía, referida a los últimos libros publicados. La española está consagrada a Unamuno: una poesía de fondo trágico, Unamuno visto por nosotros, Galicia vista por Unamuno, etc. La europea se ocupa de Hölderlin. Y la céltica de diversos problemas interesantes.

Por lo que respecta a las otras series de publicaciones de la Editorial, la de creación se inaugura con una obra de Cabanillas, porque la paga de su bolsillo Álvaro Gil; la de manuales, con mi Historia de la Literatura Gallega, revisada y actualizada; la de reediciones de clásicos con el Onomástico de la Lengua Gallega del P. Sarmiento. Si nos dejan seguir adelante, creo que lograremos realizar algo fundamental para nuestra cultura.

Con relación a la Exposición de Pintura, aún no la hemos concretado de todo. Maside está en Santiago trabajando intensamente. Creo que recibió una carta tuya, cuyos elogios lo abrumaron. Laxeiro también está entusiasmado, y soñando con asistir personalmente al certamen.

Dile a Prada que mi mujer recibió muy bien su carta. Pronto se la contestará.

¿Cuándo me vas a mandar el trabajo prometido para Cuadernos?

Un saludo muy afectuoso a tu mujer, de la mía para ambos, y para tí el fuerte y cordial abrazo de siempre de


Fdez del Riego

1951-03-01
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 01/03/1951

Vigo 1-marzo 1951
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu carta de fecha 2 del pasado febrero, que se cruzó con otras dos mías. Te supongo ya de regreso en Buenos Aires. Como la encomienda que te hice durante tu ausencia la resolvió Prada, te agradecería que le hicieses efectivo el importe de los recibos que te envié. También te estimaría mucho que me indicases lo que le quedo adeudando, pues, sin duda, él no me lo dirá.

En toda la prensa de aquí se publicó una nota que envié yo, sobre los recientes acuerdos del Centro. También comenzaron a aparecer elogiosos comentarios acerca de los libros de la colección Galicia. Los recortes de los mismos, se los remití a Montoto.

Por diversos conductos me han comunicado que la extraordinaria labor que ahí se realiza se debe a tí en gran parte, a tu entusiasmo y a tu capacidad directora. No sabes cuanto me satisface ésto, aunque para mí no es ninguna sorpresa.

Aún no ha llegado a mi poder el volumen de teatro de Sartre, y ya desespero de recibirlo. Aguardo a que me digas que libros te interesan de aquí para remitírtelos inmediatamente.
Le transmití a Moreiras tu encargo y me pidió tu dirección, que le he dado.

¿Qué tal la estancia de descanso en el territorio de Neuquén?

Los originales de las primeras publicaciones de Galaxia se hallan todavía en poder de la censura. Veremos cuando nos autorizan para editarlas.

Julia Minguillón se niega a asistir a la Exposición colectiva, por incompatibilidad con Prego. Creo que piensa escribir al Centro explicando su actitud para que no lo tomen por descortesía. La razón de la incompatibilidad es que, con ocasión de una colectiva que se celebró aquí en la Sala Velázquez, el marido de la pintora hizo una crítica de los cuadros de Prego. Éste reaccionó de una manera brutal, insultando groseramente a los dos, en un artículo publicado en El Pueblo Gallego. No sé lo que ahí decidirán, pero mi impresión personal, y confidencial, es que la Minguillón no irá, pues aún en caso de que resolviesen la incompatibilidad a su favor, temería que el otro hiciese una publicidad de víctima. Como ves, cada vez se confirma más el acierto de tu propuesta primitiva, que no debió de haberse alterado nunca.

Maside ya hizo dos cuadros nuevos, uno de ellos muy interesante. Laxeiro también trabaja, y está muy ilusionado con la idea de ir a Buenos Aires con los cuadros. A Díaz Pardo ya lo comprometió Valentín para intervenir en el Certamen. El próximo domingo iremos a Lantaño a ver la obra de Pesqueira, que Maside admira mucho. Para el probable caso de sustituir a la Minguillón, andamos dándole vueltas a diversos nombres. Carmen R. Legíssima tiene, al parecer, cosas interesantes. Por otra parte, Lago Rivera –del que no conozco más que reproducciones– dicen que es un buen pintor. En fin, ya veremos.

Un fuerte abrazo de

Fdez del Riego

1951-03-15
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 15/03/1951

Vigo 15-marzo 1951
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Supongo en tu poder varias cartas mías. Te escribo ahora de nuevo para comunicarte lo que hay sobre la proyectada Exposición.

Hace dos domingos fuimos Valentín y yo a Lantaño, a ver la obra más reciente de Pesqueira Salgado. Maside nos había hablado de ella con gran entusiasmo y, por cierto, que mi impresión personal fue excelente. Creo que es pintor de gran fuerza y originalidad.

El pasado domingo hemos ido también a visitar a Julia Minguillón y, de paso ver sus últimos cuadros. Ya sabes –porque te lo dije– de su negativa a asistir a la Exposición por su incompatibilidad con Prego, con el que Valentín tiene una íntima relación. La pintora pareció mejor dispuesta a transigir que en un principio, aunque no sé en que quedará la cosa en definitiva.

De momento, pues, parecen concretados los nombres de los artistas que intervendrán en el Certamen: Maside, Laxeiro, Pesqueira, Díaz Pardo, Julia Minguillón y Prego. Todos están trabajando con gran interés.

Ayer el Jurado del 2º Concurso de Bibliófilos gallegos acordó conceder el premio para la mejor traducción a nuestro idioma de una obra de la Literatura universal a la de la Antología de poesía céltica de Pokorny, hecha por Piñeiro y Celestino de la Vega, vertida ahora por primera vez a una lengua románica.

Estamos ya comenzando a imprimir las primeras publicaciones de Galaxia.
Te adjunto el recorte de dos Anacos de Borobó, un comentario mío sobre Pesqueira, y una glosa de Landeira sobre los dos libros de la colección Galicia. Por cierto que éstos han producido aquí una gran impresión. Escribe.

Un fuerte abrazo de


Fdez del Riego

1951-04-11
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 11/04/1951

Buenos Aires, 11 de abril de 1951
Sr. Francisco F. Del Riego
Vigo


Querido Del Riego:

Recibí tus cartas, las que me enviaste estando fuera de ésta y una última hace pocos días. En el Centro Gallego cobré los 800 pesos que corresponden al pago de tu corresponsalía de 1950 y ya le hice entrega de ese dinero a Prada, así como antes le había entregado la orden de cobro por 1.000 pesos correspondiente al premio de la Sociedad Orensana. Creo que el Centro Gallego debe de tener contigo alguna otra deuda y en caso de que así fuese convenía que me enviases una liquidación detallada para que te realicen el correspondiente pago de la manera que tú quieras. De todo lo respectivo al pasaje de vuestro amigo Prada te habrá escrito, creo que quedaba una diferencia a favor de éste.

Recibí los tres libros de la colección Benito Soto y el de José Ma. Alvarez Blázquez, de quien ya conocía los poemas del libro que hizo con su hermano Emilio y alguno que otro más suelto. Me parecieron unos bellos poemas delicados y sencillos, como fueron gran parte de los de Machado, Antonio, y los de Noriega Varela. La edición me pareció muy bien hecha y convendría que la colección prosperase. Dime que libros puedo enviarte de aquí. De esa quisiera que me enviases el libro sobre pintura, o historia de la pintura gallega, creo que de Couselo Bouzas publicado en Santiago por la Editorial Porto.

Estos días presenté en el Centro Gallego, y fué aprobado en principio, el proyecto de una gran revista literaria y de arte, dedicada fundamentalmente a la labor de creación gallega. Puede ser algo interesante si no modifican el proyecto en las numerosas comisiones porque tiene que andar. Te ruego que no hables de esto hasta que esté resuelto y te envíe noticias concretas. Leí de Borobó algún comentario último de La Noche, como el dedicado a Puente que me pareció asombroso. Creo que en una carta mía te escribí, hace tiempo, del daño que pueden causar las interpretaciones y juicios ligeros sobre lo que aquí se hace y sobre las gentes que las realizan. Pero dejemos esto que es un tema desagradable. En cierto modo comprendo que en los juicios sobre los hombres de aquí estáis sujetos a la interpretación personal e ingenua de los viajeros que van a esa cualesquiera que sean estos viajeros. En todo caso, este Sr. no representa para algunos de nosotros la fortuna, sinó el crédito. Es una especie de patrón oro. Si el artículo fue sugerido desde aquí es una estupidez de quienes lo sugirieron, pues para halagar a Puente deben hacer otras cosas y no engañar a Galicia. Todo esto es muy complejo y difícil.

La gente está ansiosa aguardando la exposición de pintura. Tenemos la seguridad que ha de ser un éxito. El Centro Gallego está haciendo los trámites necesarios para Laxeiro. Convenía que me enviases una pequeña biografía sobre cada uno de los pintores que vienen y una brevísima nota sobre las características de su pintura, acompañada esta nota de 5 o 6 fotografías las mejores posibles, de cuadros de ellos. Esto es necesario para el catálogo y la propaganda en ésta que debe comenzar a hacerse a mi juicio, desde fines del mes que viene.

Estuvo conmigo algunas veces este amigo tuyo, Ruibal. Creo que es una persona inteligente y de la que cabe esperar cosas. Tambien creo que puede llegar a modificar su actitud que a mi juicio no es tan grave como la pintaron ahí y aquí. A tí te estima y te salva en su pasión justiciera a su modo. Es un descontento que busca salvarse y salvarnos y esto ya es bueno. Le hace falta ponerse al día y suprimir las anteojeras que le estorban la visión.

Perdóname el retraso en contestarte, debido a que estuve en una maravillosa zona de este país al pie de Los Andes, en un paisaje extraño y lunar, hasta mediados casi del mes pasado, más de lo debido, y luego tuve que ponerme al día en el trabajo obligado y en mis cosas.

Alguien me pidió estos días que te preguntase cuanto podría costar el alquiler de una casa mensual o por año en la costa de esa, cerca de Vigo o de La Coruña, con medios de locomoción fáciles. Te agradecería me informases si te es posible. Es para una persona de aquí que le gustaría pasar un año en esa.

Con saludos de Maruja y míos para vosotros, te abraza tu amigo:



Nota: Quedó ayer definitivamente aprobado el plan de la revista y tambien la modificación de los premios de los concursos. Habra cuatro premios en gallego de 4.000 pesos cada uno y uno en castellano, tambien de 4.000 pesos. Creo que mañana o pasado te escribirán sobre esto

1951-04-27
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 27/04/1951

Vigo 27-abril 1951


Mi querido amigo:

Recibí tu carta y me apresuro a contestarla. Ante todo, mil gracias por las gestiones de cobros que a mi nombre hiciste en el Centro. No sé si éste tiene pendiente aún alguna deuda conmigo. Yo, que soy tan puntilloso con mis cosas, soy, en cambio, bastante abandonado cuando se trata de obligaciones que los demás tienen pendientes conmigo. En fin, a tí no te resultará difícil enterarte de lo que haya sobre el particular.

El mismo día que me llegó tu carta, te envié certificados, por correo ordinario, La pintura gallega de Couselo Bouzas –que no tiene más que un interés anecdótico e informativo– y el primer Cuaderno de Galaxia. La presentación de éste es un poco pobre, pero, en cambio, creo que es interesante el contenido y certera la orientación. Estamos preparando ya el segundo número, que trataremos de mejorar. Lo dedicaremos, preferentemente, a la pintura, aprovechando el pretexto de la Exposición de Buenos Aires. Llevará, como fondo, dos largos ensayos: uno de Maside, y otro de Ángel Johan. La parte de creación estará ocupada por las respuestas a un inquérito, como el que te adjunto, de varios artistas. Proyecto que los pintores interrogados sean los siguientes: Colmeiro, tú, Souto y Palmeiro, de los que están fuera; Sotomayor y Juan Luis, de los viejos; los seis expositores de Buenos Aires; y uno ó dos de los más jóvenes. Desde luego, a los interrogados los dejamos en libertad para contestar a todas las preguntas, o sólo a aquéllas que les parezcan más interesantes desde su punto de vista. También encareceremos la mayor concisión posible en las respuestas.

Creo que el interrogatorio tiene interés. Como ves, comprende dos partes: una dedicada a puntualizar la visión que tiene cada uno del problema de la pintura gallega; y otra, destinada a que cada pintor defina su verdadera personalidad estética. De este modo, el Cuaderno será una fuente documental –en el futuro– para el estudio de la pintura gallega de nuestro tiempo, pues cada respuesta será una ficha estética de un pintor.

Te agradecería, pues, que me enviases tus contestaciones a la mayor brevedad posible. También te estimaría que remitieses una copia de las preguntas a Souto –cuya dirección desconozco– con el ruego de que me mandase rápidamente sus respuestas.

El libro de Sartre que me enviaras no llegó por fin a mi poder. Sin embargo, ya me hice con las ediciones francesas de sus principales obras. Los libros que de ahí me interesan son cuantos de teatro, novela o ensayo, tengan un interés actual, y que no se conozcan por aquí. Yo te iré remitiendo todas las publicaciones de Galaxia, y cuantas se publiquen por otras editoriales, que merezcan la pena. Por cierto que convenía que ahí se cubriesen suscripciones de Cuadernos, pues éstos serán la base de nuestra labor.

Me satisfizo muchísimo la aprobación por el Centro de tu proyecto de revista artístico–literaria. Dirigida y orientada por tí tendrá un valor fundamental. Aquí sabe todo el mundo que eres tú el inspirador de las ediciones Galicia –cuya presentación ha gustado extraordinariamente– y de lo más vivo de la labor cultural en esa.

El comentario de Borobó a que te refieres, no sé por quién pudo haber sido inspirado. Pronto tendré ocasión de hablar con él y aprovecharé la oportunidad para informarlo de muchas cosas.
He hablado con algunos de los expositores de Buenos Aires –los que están aquí–, y les he escrito a los otros, para que me manden las fotografías que me solicitas. Cuando las tenga en mi poder, te las remitiré con la nota biográfica para el Catálogo. Estamos a vueltas con los trámites burocráticos, lentos y farragosos, para la salida de los cuadros a exponer. A ver cuando conseguimos terminar todo.

Con respecto a los informes que me pides sobre el alquiler de una casa playera, puedo decirte lo siguiente: En el trayecto de Vigo a Bayona, hay varias playas, comunicadas con Vigo por el ferrocarril eléctrico, qué funciona, por lo menos, cada hora. Las playas tienen distinta significación social, siendo unas más, y otras menos elegantes. Depende de ésto el precio del alquiler de los chalets, y también de que estén o no amueblados. Los alquileres se hacen por la temporada veraniega y, generalmente, suben de 3.000 pesetas. El alquiler para el invierno sería mucho más arreglado. Conviene que me concretes más lo que tus amigos desean, y en el sentido que me indiques, haré las gestiones. Sobre Ruibal tengo la misma opinión que tú, y creo que así te lo indicaba en mi carta.

Bueno, nada más por el momento. En espera de tus noticias, te envía el cordial abrazo de siempre

Fdez del Riego

1951-05-15
Carta de Percivale a Seoane. 1951
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Percivale a Seoane. 1951 en 15/05/1951


15/V/1951

Saluda a su gran amigo Luis Seoane y señora y le ruega tener prontas las dos telas sin marcos y sin bastidores que me han prometido pasar a retirar en la semana próxima. ¿Cómo anda esa labor? Me han informado que se encontraba en el interior trabajando fuerte. Para hablar de exposiciones aquí, creo que existe en demasiado dificultades. Tengo en mi poder los dibujos suyos que se encontraban en Arte Bella, pues se ha vendido la casa y están de reformas para hacer un verdadero local de exposiciones. Veremos. Si por casualidad no fuera este señor a retirar las telas y usted tiene oportunidad de mandarlas, usted sabe mejor que yo si existen realmente dificultades serias.

[Percivale]

1951-05-28
Carta de Barletta a Seoane. 1951
Nova York
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Barletta a Seoane. 1951 en 28/05/1951

28 de mayo 1951

Querido Seoane:

Pronto estrenaremos Magia de Chestertonde Chesterton y nos agradaría reproducir su dibujo del maestro londinense en los programas.
¿Lo enviamos a buscar o nos lo hace llegar usted? Perdone el atrevimiento de tomarle, sin más, su ofrecimiento.
Un cordial saludo de
Leónidas Barletta

Diagonal Norte 943
(Subsuelo)
Teléfono 35-3606

1951-05-30
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 30/05/1951

Vigo 30-mayo 1951
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Por fin, después de mil esfuerzos y reiteraciones, he conseguido reunir las fotografías para el Catálogo de la Exposición que me solicitaste hace tiempo. Con esta misma fecha las envío, por correo aéreo, al Centro Gallego. Van cinco fotos de otros tantos cuadros de cada pintor, y otras tantas del escultor. Van, asimismo, las fotografías personales de los artistas, excepto en los casos de Maside y Laxeiro, en los que se han sustituido por los autorretratos. Se acompañan también una somera nota autobiográfica.

Maside ha hecho últimamente un óleo a base de colores puros, de gran audacia. Creo que lo consiguió y que te gustará. Tanto Maside, como Laxeiro, y aún Pesqueira, representan un acento del mayor interés y originalidad. Faílde tiene también una indudable personalidad, íntimamente vinculada a lo gallego.

Ya tenemos aquí toda la obra, embalada, dispuesta para embarcar. Nos falta sólo el permiso de importación de ahí, y para que lo diligencien rápidamente, se envió un cable al Centro Gallego. Proyectamos que los cuadros salgan de aquí el próximo día cinco, en el “Entre Ríos”.

Supongo que habrás recibido el primer Cuaderno de ensayos de Galaxia, que te he enviado. Dime lo que te pareció. Estamos preparando el segundo, que irá dedicado principalmente a la pintura. Llevará dos trabajos largos, uno de Maside y otro de Angel Johán. Te agradecería que me enviases enseguida tus contestaciones al cuestionario sobre pintura, que te remití. ¿Se lo mandaste a Souto? Colmeiro ya mandó sus respuestas.

Está terminando de imprimirse mi Historia de la Literatura [Gallega]. Te enviaré pronto un ejemplar dedicado.

¿Qué es de tu vida? Por impresiones que recogí, me parece que alguien te está informando tendenciosamente sobre nosotros. Yo invoco mi entrañable amistad de siempre, y el hondo afecto que por tí siento, para que no recojas esos turbios reparos, sin antes asegurarte de sus veracidad.

No desconoces que en todo momento seré un amigo leal tuyo, a quien admiro y quiero sinceramente.

Con afectuosos saludos a tu mujer, recibe un cordial abrazo de

Fdez del Riego

1951-06-11
Carta de González López a Seoane. 1951
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de González López a Seoane. 1951 en 11/06/1951


New York, 11 de xuño de 1951

Querido amigo Seoane:

Acabo de recibir unha carta de Búa dándome a boa nova de co meu libro eiva xa na imprensa e de que ti fuche a forza misma en sacalo adiante. Gracias por elo, coido que será un libro de éixito. Puxen nil tanto traballo como entusiasmo i estimo que será unha arma valiosísima pra unha causa cultural e política, teño gran intrés por ve-la crítica que recibe en Galiza, Portugal e Hespaña. Non toda será favorable, especialmente aos historiadores españoles que non ven con bos ollos a reitificazón da vella historia d´Hespaña. En Portugal hai bos amigos nas universidades e nas revistas universitarias competentes que lle farán xusticia.
Xa me dira-las condiciós en que se pubrica. Pra min o principal é velo fóra e discutido. Ve-las ideas espalladas entre vós e discutidas polos alleos.
Teño varios artigos pra Galiza emigrante. Penso rematalas no Middelbury College, inda teño máis tempo de vagar pra mandarllas.
En Hespaña, hai gran efervescenza ou en Galiza grandísima. O acto de Kovalea en Pailloni ó que asistiron 10.000 personas foi unha foi unha manifestazón da nosa visibilidade.

¿Que fas? ¿Que proyectos tes?
En espera das túas novas, unha forte aperta.

Emilio González

1951-06-13
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 13/06/1951

Buenos Aires, 13 de junio de 1951
Sr. Francisco F. del Riego
Vigo


Querido Del Riego:

Recibí hace tres días tu carta de la que me extrañó su final, pues no solo nadie me informó desfavorablemente de tí sinó que tampoco hubiese yo admitido tal información sin ponerte al tanto de ella. A tí y a mí nos unen muchos años de amistad para que pudiese admitir ninguna sugerencia tendenciosa acerca tuya. Por mi parte te agradezco tu confianza en mí y puedes estar seguro que seré y soy digno de ella.

Recibimos en el Centro Gallego las fotografías de los cuadros para la exposición de pintura y las notas sobre los pintores. Estos días, precisamente, debo escribirle a Maside. A Laxeiro supongo que lo veré por ésta.

Se celebró estos días pasados el banquete a Puente. Núñez Búa, otros amigos y yo no hemos asistido a él y nos sorprendió la noticia de que de ahí algunos amigos habían enviado telegramas de adhesión. Están apoyando de esta manera la ingenuidad y la torpeza de unos pocos. Todo esto es muy complicado. Apoyan también la “viveza” como se dice aquí, de esos pocos.

He recibido con verdadero placer el número 1 de Presencia de Galicia, que me gustó mucho en general y que estoy seguro ha de tener éxito y una larga vida. Para algún número de ella puedo haceros algunas fichas de la labor personal realizada por los intelectuales gallegos emigrados en esta República y cuya obra por muchas circunstancias no ha llegado a esa, y que es además desconocida deliberadamente en parte, no me refiero como es natural a la mía, y de ninguna manera apoyada por las gentes que organizaron la farsa a que antes me refiero, digna de una colonia de gachupines descripta al modo de Valle-Inclán en Tirano Banderas. Quizás –perdóname esta sugerencia–, en la presentación interior de la revista le sobren blancos, de acuerdo con la calidad modesta del papel y la presentación exterior. Estos días llevé a la imprenta el original del libro de Otero Pedrayo Las ciudades gallegas tambien irá inmediatamente a la imprenta, de modo que en el mes de septiembre estarán seguramente los dos listos para correr mundo. En cierto modo, estamos envidiosos de la labor que realizáis ahí con las Ediciones Galaxia, Benito Soto, Bibliófilos Gallegos y las revistas de poesía. Es este un ejemplo que aquí no saben entenderlo y que en el fondo desdeñan. Es la labor que habíamos emprendido Cuadrado y yo hace años con el afán de convertir esta ciudad en un gran centro editorial gallego y en la que fracasamos después de publicar unos 60 libros gallegos por falta del más mínimo apoyo de las gentes que en cambio realizan banquetes culturales. Acabo de leer la nota que sobre Calzado envías para Galicia. Nos asombraron las declaraciones de él pues no lleva otra misión que la de representar con vosotros al Centro Gallego en los actos que se celebren en esa y aunque es una bellísima persona es totalmente inútil. Ya puedes imaginarte de donde salió el proyecto de él de los premios y que él se limitó a firmar. Pero poco a poco irás conociendo a todas estas gentes. Te mandaré después de ésta, las respuestas a la encuesta de “Galaxia” sobre pintura, me salió muy largo, pero si os parece que alguna parte tiene interés la publicais fraccionada o como os dé la gana. Algunas preguntas no las contesto directamente porque no podríais quizás publicar mi respuesta. Leí el artículo de Vidal sobre pintura gallega que me enviaste y para hablar del arte argentino hace referencia a un anuario Plástica de aquí absolutamente inocuo y desacreditado. Parte, pues, de suposiciones gratuitas, para referirse al interés que pueda despertar la exposición de arte gallego en ésta y para “meter miedo”. Perdóname lo deslabazada de esta carta. Tambien te envío por correo aparte algunos libros de escritores jóvenes de aquí que nosotros editamos y de los que me gustaría se hiciese alguna nota en esa para que se establezca una relación entre ellos y vosotros. Pues creo que una comunicación así es útil.

Recibe para tu mujer los saludos de Maruja y míos y tu el más fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1951-06-19
Carta de Scheimberg a Seoane. 1951
Nova York
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1951 en 19/06/1951


París, Hôtel du Quai Voltaire, 19 jun., 1951

Mi querido amigo Luís Seoane:

Tenía el propósito de escribirle desde Londres, pero me falto tiempo para hacerlo. Lo hago, pues, desde aquí –desde este París que quiero entrañablemente y que no me explico que a Vd. no le haya gustado–, o, por lo menos, gustado en la medida que debió gustarle. Puedo decirle, en cambio, que Londres no me gusta? Cómo explicar que habiendo tantas cosas que nos gustan a ambos disintamos precisamente en esto? Para mi gusto, Londres es una ciudad demasiado grande, con un movimiento enloquecedor en sus calles. Luego, no tiene cafés. Esto es sencillamente terrible: el hombre, desde que sale desde su casa y hasta que vuelve a ella está obligado a trabajar o bien a entrar en una taberna o en una iglesia –las únicas dos cosas que hay en abundancia. La mayoría de los ingleses parece preferir la taberna, donde se emborrachan con cerveza caliente... Una ciudad donde uno no puede sentarse a una mesa de café para conversar con un amigo o para mirar la calle simplemente, para pensar o nada más que dejar pasar el tiempo (en las tabernas, los ingleses están casi siempre de pie y beben junto al mostrador), podrá ser todo lo que se quiera, pero no una ciudad civilizada... Londres es seguramente la ciudad del mundo que tiene más Bancos y donde se ven más hombres de galera y aún con sombreros de copa y jaquets. El Dr. Derisi (que guarda un muy cariñoso recuerdo suyo y que tiene colocado en un sitio de honor la tela que le ha comprado –ciertamente muy buena) nos ha puesto su automóvil y su chófer a n/ disposición; con él hemos recorrido la ciudad en todos los sentidos: reconozco que tiene unos parques muy hermosos, que las calles son limpias, que el Támesis es un río respetable y que todos los policemens tienen un aire absurdo de senadores (qué cosa distinta del policía de París, bonachón y con un aire de pícaro que comprende muchas cosas –sobre todo, si de debilidades humanas se trata!) y con todo, repito, Londres no me gusta. A las 10 de la noche cierran los restoranes y a las 12 sólo se ven algunos borrachos retardados, o prostitutas en las esquinas, o invertidos. Es claro que los ingleses ricos tienen sus nightclubs donde pueden emborracharse a gusto y hasta divertirse...; pero Vd. se imagina, Seoane, un pueblo que se emborracha con cerveza caliente? Le advierto, Seoane, que no tengo motivos de resentimiento; antes al contrario, la semana que pasamos Aída y yo en Londres ha sido como un paréntesis principesco en la vida un poco estrecha que estamos haciendo para que la plata nos alcance: Derisi nos reservó alejamiento en un barrio residencial (20, Chesham Place –cerca de Hayde Park: un departamento que daba sobre la plaza, con baño y cocina eléctrica, frigidaire, etc. La placita –un triángulo que no pasa de un cuarto de manzana –sólo se veía concurrida de 8 a 10 de la mañana y de 6 a 7 u 8 de la noche; pero no por chicos o por pareja de enamorados (estos prefieren el Hayde Park –y con razón, desde luego), sino por mujeres u hombres que traían a pasear –y a hacerles hacer sus necesidades– a sus perros...
Además de poner a n/ disposición su coche y su chófer todas las veces que nos daba la gana, nos acosó con toda clase de atenciones: cenas, una première de Antonio y Rosario (dos bailarines –un hombre y una mujer– que bailan danzas españolas y que en la noche del debut tuvieron un éxito estruendoso), entradas para ver el Hamlet con el actor Alec Guinness (en el New Theatre) nada más que porque vio que yo tenía interés en verlo... Se imagina Vd. todo eso? No es como para que todo ya le guste a uno? Pues bien, a pesar de todo esto, en Londres yo me sentía como un extraño –y no ciertamente por el desconocimiento del idioma (menos lo conocía en Amsterdam, pues en inglés, por lo menos, sé decir hasta una media docena de palabras y contar hasta no sé qué cantidad– pero siempre superior a la que necesitaba). El sábado último caminé casi dos horas por las más importantes y céntricas streets: Picadilly, Oxford, Regents... y no encontré un solo sitio donde tomar un café! Aparte de todo eso, los ingleses son gente muy simpática... Todos los ingleses (Bernard Shaw era una excepción) respetan a su rey, a los policías y el uniforme de los soldados de la guardia real; siempre se ven ingleses embobados contemplando el espectáculo bastante pueril del cambio de la guardia. Y es que el inglés, comparado –por ejemplo– con el francés o incluso el español es siempre un poco provinciano –a pesar de su aire distinguido y de su capacidad para los negocios.
Sí, evidentemente no me gusta Londres y podría pasarme muy bien sin conocerlo, si no fuera por sus Museos. Éstos son realmente magníficos. Sólo visité muy ligeramente el British Museum, pero, en cambio, lo hice muy detenidamente con la National Gallery, la Tate Gallery y la Wallace Colection. No voy a hablarle a Vd. precisamente de tanta obra como me ha impresionado. Sería caer en una ingenuidad imperdonable. Pero, a propósito de la pintura inglesa, sería demasiado osado decir que me empalagan un poco Gainsborough y Reynolds y Lawrence (este último en menor grado) a pesar de ser grandes pintores? Qué distancia cuando uno los compara –a ellos, esencialmente retratistas– con los retratos de Goya y Velázquez de la National Gallery y de la Wallace Colection! En cuanto a los prerrafaelistas, puedo decir que me parecen tontos –además de insignificantes– con Dante Gabriel Rossetti a la cabeza? Pienso que solamente Turner y Constable son realmente grandes; sobre todo, y antes que todo, y por encima de todo, Turner. Ellos salvan la pintura inglesa; sobre todo Turner. Cómo pinta este hombre! Y qué lirismo en toda su obra –aún en la de su época comprendida (y así clasificada en la Tate Gallery) entre los años 1805-1810 y que por momentos parece un anticipo de Corot; pero es a partir de 1830 cuando Turner alcanza su más alta expresión y al final de su vida ya es una verdadera locura de la luz –casi medio siglo antes de que Monet pintara sus “Nimpheas” y su maravillosa serie de la “Catedral de Rouan”... Los impresionistas franceses están bien representados en la Tate Gallery y, sobre todo, los postimpresionistas: Cézanne, Gauguin y Van Gogh –de quienes este Museo posee algunas de las talvez mejores cosas. Es curioso que cada vez que uno se topa con los grandes de la pintura se está tentado de decir que es lo mejor que se ha visto de ellos. Lo que hay en realidad es que todo, o casi todo lo que han hecho es impresionantemente bueno. Y a propósito de Gauguin y Van Gogh, cómo se achica el primero al lado de éste, tan apasionado, tan atormentado: es como un pozo en ebullición, en tanto que Gauguin se pierde un poco en la decoración, sobre todo en su época de Tahití... Hay una discreta representación de Modigliani y de Chagall en tanto que muy buena de Bonnard y, de los vivos, de Picasso (de éste tienen La femme a la chemisse –1905, Femme assise –1925, entre otros) y de Bracque, y de Matisse (no sé por qué, pero siempre me parece Matisse un tanto superficial –con una marcada tendencia a lo bonito).
Perdóneme, sin querer parecería que incluyo a Chagall entre los muertos cuando en realidad sólo quise incluirlo entre los que están nada más que medianamente representados... En escultura, con excepción de Rodin, quien me ha impresionado realmente es Epstein. La Tate Gallery sólo posee de él algunas piezas pequeñas –pero qué fuerza expresiva y qué seriedad en la factura! A Falcini le mandé una fotografía de The Visitation que me parece estupenda.
Y basta por hoy: No piensa Vd. que uno se pone tonto viendo tanta cosa bella y queriendo comunicar su entusiasmo a los demás? No me crea pedante, por Dios! Sólo pretendo fijar la impresión que me producen las cosas y lo que pienso de las mismas. Es probable que me equivoque a menudo, pero estas cartas son para mí un medio de descargarme –como quien, en la marcha, descarga las baterías de su coche para evitar que éste se ahogue. Hay momentos en que me parece que mi receptividad está colmado y tengo miedo de que me estalle algún compartimento del cuerpo...
Y me defiendo escribiendo. Nunca sentí realmente la necesidad de escribir hasta ahora; pero cómo hacer para no gritar a los cuatro vientos mis admiraciones y mi entusiasmo? A veces, frente a algunas obras, me pondría a cantar o a gritar si no temiera que me tomen por loco: No lo hago, pues y en su lugar escribo estas interminables cartas – como si los amigos tuvieran alguna culpa. Aunque, pensándolo bien, es claro que la tienen y justo es que se aguanten.
Y termino. Estamos de nuevo en París, de donde pensábamos salir el sábado para Viena; pero se nos ha presentado un inconveniente y francamente no sé ya bien lo que voy a hacer. Al pedir pasaje para embarcarnos de regreso el 2 de octubre en Lisboa (tengo tomado y pagado el pasaje de regreso –open dat) me informan que no lo hay para esta fecha ni para fechas aproximadas, etc. Escribí urgentemente a Derisi para que, con su influencia, trate de solucionarme este lío. Entretanto, no podremos movernos de París hasta no saber a qué atenernos –pues sería difícil mantener contacto con Derisi, o la Empresa, moviéndonos de un lado a otro... París me agrada ciertamente –pero en mi estado de ánimo con este contratiempo que me desorganiza (ojalá no sea en mucho) los planes tan cuidadosamente trazados, nada es muy agradable; y aún mayor es la preocupación de Aída –que se traga las lágrimas para no aumentar la mía. Espero que todo se arreglará, sin embargo. Es inconcebible que se me venda un pasaje “a fijar fecha” y que, a casi 4 meses de la fijada para el regreso, se me conteste que para ésa y las próximas fechas el pasaje está completo en los tres barcos que tocan Lisboa; pero cómo ponerme a discutir desde aquí? Yo no tengo tiempo para hacerlo –y nada se arregla conque la razón esté de mi parte. Espero, repito, que con la mediación de Derisi todo se arreglará.
Perdóneme, querido Seoane, esta lata. Mucho, muy muchos saludos a todos los amigos –que, por ser muchos, no nombro, y para Vd. y Maruja un grande abrazo de Aída y mío.

Scheimberg

1951-06-25
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 25/06/1951

Vigo 25-jun. 1951
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu carta y tu interesante trabajo sobre la pintura, que he leído con verdadera satisfacción. Creo que en él dices cosas muy certeras sobre el arte, y yo suscribo íntegramente la mayoría de tus puntos de vista. Trataremos de buscarle un hueco en el próximo Cuaderno dedicado a la pintura, pues estimo que merece la pena incluirlo, a pesar de su extensión. Creo que el número saldrá bien. Entre otras, nos llegaron contestaciones de Palmeiro y Colmeiro. Maside está haciendo también un ensayo que resultará original.

Ayer, en el “Monte Urquiola”, y a cargo del capitán del buque, salió la última expedición de cuadros para la exposición. La anterior fue embarcada en el “Santa Fé”. Te adjunto la relación completa de las obras que se mandaron en uno y otro barco. Laxeiro saldrá hacia finales de mes, en avión, y llevará con él algunos lienzos suyos. No puedes imaginarte que enorme descanso experimento ahora. He sufrido muchos disgustos y contrariedades. Los obstáculos, por una u otra causa, viniéronse planteando sucesivamente desde el primer minuto. Por la carta que te escribió Maside ya podrías darte cuenta de algo. Pero lo que él te dice no abarca el problema general, y por eso no es fácil que percibas las múltiples dificultades que he tenido que vencer. Sin embargo lo importante es que todo se haya resuelto al fin. Ya me dirás tu impresión cuando veas los cuadros. Pienso que coincidiremos en la misma impresión. Te ruego que cuando estén confeccionados los catálogos, me envíes unos cuantos para repartir entre los artistas. También te agradecería mucho que me fueses enviando las críticas de la obra expuesta que ahí se publiquen.

Ya sabía del banquete a Puente. Lo que me dices sobre el particular me sorprende, porque yo estaba completamente despistado. Tenía la creencia de que era un mecenas de nuestra cultura, y por lo visto no es así. Mis opiniones obedecían a informaciones procedentes de esa; incluso el propio Núñez, al parecer, fué uno de sus principales defensores. Sería interesante que aprovechases una oportunidad para decirme lo que haya. Como comprenderás, nosotros no sabemos más que lo que ahí nos dicen.

Me parece muy bien tu propuesta de envío para los Cuadernos, de fichas de la labor intelectual realizada en esa. Te agradecemos mucho tu colaboración en ese sentido. Con respecto a los blancos excesivos que observaste en la presentación técnica de la revista, estoy de acuerdo. Estos defectos trataremos de ir superándolos en números sucesivos.

Por correo ordinario te envío un ejemplar de Antífona de Cantiga de Cabanillas, y otro, dedicado, de mi Historia de la Literatura Gallega. No dejes de mandarme un ejemplar de Las Ciudades Gallegas y otro de Las rías gallegas cuando se publiquen. Estoy deseando ver esos libros de escritores jóvenes cuya remisión me anuncias. Puedes tener la seguridad de que haremos las notas sobre ellos, que solicitas.

Lo que te indicaba en mi carta anterior, tiene su justificación. Se trata de algún joven recién llegado ahí que, por estupidez o por maldad, invoca tu nombre torpemente para ciertas cosas. Por otra parte, creo que su reacción en contra mía es en absoluto injusta. La cosa no tendría mayor interés, si no fuese que te alude y pone en tu boca frases inoportunas. Hablé de ello con Maside y reaccionó del mismo modo que yo. Es por tal razón, y por la vieja amistad que nos une, por lo que te hice aquellas sugerencias. De todos modos, no hagas mención de ello.


[Manuscrito]
Te adjunto ese artículo publicado en Madrid. Haz el favor de enseñárselo a Rodolfo, una vez que lo leas.

Afectuosos saludos a tu mujer. De la mía para ambos, y tú recibe un cordial abrazo de



Fdez del Riego

1951-07-06
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 06/07/1951

Buenos Aires, 6 de julio de 1951
Sr. Francisco F. del Riego
Vigo


Querido Del Riego:

No sé a que frases inoportunas te refieres dichas, según parece, por mí y transmitidas a ésa por ese joven de que escribes, pero ten la seguridad que si se trata de Ruibal, que es el único joven llegado de ésa que conozco y a quien he recibido por tu presentación, no he tenido con él ninguna clase de conversación que se refiriese para nada a ningún amigo mío de ahí y de ninguna manera que se refiriese a tí o a cualquiera de los más íntimos. Todo esto me causa un gran disgusto y quisiera que se aclarase suficientemente pues no estoy dispuesto a tolerar se me supongan dichos o actitudes que no me corresponden. Con Ruibal, si este es el joven, y no puede ser otro, no he tenido más que conversaciones generales referidas, como se dice a bueyes perdidos y sin referencias personales a pesar de su tendencia a personalizar. Me gustaría, pues, saber de que se trata, rogándote al mismo tiempo que no te hagas eco de nada que pueda poner en duda nuestra amistad o que trate de quebrarla. Existen en Galicia cuatro o cinco personas a quienes estimo profundamente y tú eres una de ellas y excuso decirte que defenderé esta amistad.

Aún no salieron de la Aduana los cuadros enviados de ésa en el Santa Fé. Esperamos vencer todas las dificultades de los trámites que son muchos. Otro inconveniente conocido por la lista de obras que nos enviásteis y que tendremos que resolver luego es la de la medida de muchos de los cuadros. ¿Cómo es posible qué para una exposición de ese tipo se envíen por los pintores cuadros mayores a un metro ó 1’20 lo más, casi de tres metros? A parte de la dificultad que crean estos tamaños para una exposición en una galería corriente como es ésta donde se van a exponer, aquí esos cuadros es probable que no encontrarán compradores, pues casi tienen el tamaño de las paredes normales de las habitaciones de las casas de Buenos Aires. El acento original de nuestra pintura, continúo confirmándome por las fotografías que enviasteis, lo van a ofrecer los cuadros de Maside y de Laxeiro. Alguno de los otros pintores realizan una pintura parecida a la que hacen los “pompiers” de aquí y de todas partes y fuera de nuestra actualidad gallega y universal. Lo siento. No es por ese camino, como ya lo había visto Murguía hace más de 50 años, por donde llegaremos a una pintura nuestra. Desde luego esto no quiere decir que no les haya de gustar mucho a los directivos de las entidades gallegas de Buenos Aires. Pero no se trata de eso, se trata de nuestra pintura y tambien de ella en un país extranjero. Es una lástima la actual dispersión de algunos pintores gallegos que con Maside y Laxeiro hubiesen destacado el valor actual de la pintura gallega. De todas maneras, ya te iré dando mis impresiones a medida que se desarrolla la exposición. Supongo que vosotros habréis quedado aliviados de todo este trabajo al ver los cuadros ya embarcados. En el Centro Gallego están reconocidos por esta gestión de Valentín y tuya y a tí particularmente por otros muchos encargos que te vienen haciendo.

Para ahí salió Moisés da Presa, es una buena persona, como Abraira, pero te ruego no decidáis nada con él sin advertírnoslo a nosotros, a Núñez o a mí. No se puede estar jugando constantemente y sería conveniente que ahí consultasen las decisiones que se refieren a problemas culturales o de otro tipo con los que por algo estamos aquí. En el caso del Sr. Puente no existe hasta la fecha tal mecenazgo, casi todo es puro deseo de que exista. A parte del encargo de la Historia de Galicia para cuyo fin se creó un Patronato donde están Prada y Núñez, lo otro que se hizo fué por suscripción. Es un hombre en el que muchos no confiamos. Yo no puedo establecer desde aquí comparación alguna. Los únicos “mecenas” conocidos por mí en cuanto a problemas culturales gallegos, perdóname, somos Cuadrado y yo, que publicamos como hemos podido más de cincuenta libros gallegos en las colecciones “Hórreo”, “Dorna”, “Camino de Santiago” y “Pomba”, aunque a mí me quede mal el decirlo y perdiendo en esta labor lo mejor de nuestros años, pues lo hicimos no solo sin beneficio alguno, sinó incluso sacando el dinero de otros trabajos para hacerlo. A parte del movimiento cultural del Centro Gallego que bueno o malo todo cuanto se hizo, (te ruego no lo repitas, pues me anularías para continuar haciéndolo), tuvo mi intervención: venida de Otero Pedrayo, libros, dinero para entidades gallegas, concursos, exposición del libro gallego, conferencias de Valentín, etc., y al márgen de esto apenas se hizo más, aunque la Academia realmente míope haga académicos a Estévez y a Montoto para ofrecernos a nosotros y a la colectividad, un motivo de risa. De toda esta labor estuvo al márgen Puente y solo la actitud personalísima de algunos amigos crean confusión al respecto. Aquí estuvo residiendo durante algún tiempo el mejor grupo de intelectuales gallegos que hubo nunca fuera de Galicia, (me refiero a América), ahora diseminados y nunca tuvieron que ver con Puente o con nadie de la colectividad, excluyendo mi caso, siendo más bien despreciados por ella. Fueron incapaces a pesar de mis esfuerzos de aprovecharlos para realizar una labor útil y necesaria. Aquí murieron en la mayor miseria el poeta y músico Prieto Marcos y el escritor Caramiñas sin que nadie se ocupase de ellos y menos que nadie el Sr. Puente o cualquier otro similar. Hace tres o cuatro meses murió Francisco Lanza tambien pobremente y deja inédita una enciclopedia gallega que nadie aquí editará. ¿No deja de parecerte extraño el hecho de que nosotros, amigos y compañeros de muchas labores comunes de los firmantes de la adhesión de ésa, no hubiésemos estado en el banquete mientras vosotros firmábais? Sin embargo pensamos lo mismo con respecto a nuestras cosas en general. En un homenaje distinto hubiésemos quizás estado en él, pero no para proclamarlo mecenas, por lo menos mientras no se efectúe en la práctica el tal mecenazgo. Este Sr. Puente creo que te lo dije en otra carta, hasta ahora actuó únicamente de respaldo económico en cuanto a algunas cosas y esto es lo que debieron haberos informado a vosotros.

Estos días salió Catro poemas galegos, poema de Lorenzo Varela que ya conoces, grabados en madera míos y lo que en este caso es inédito, la música de Julián Bautista para piano, que compuesta para otros instrumentos fué estrenada en Amsterdam en un concurso internacional de música con enorme éxito. Te lo enviaré inmediatamente. Te agradezco asimismo el envío de tu libro de literatura gallega. Estoy impaciente por verlo, aunque ya conozco el original si no lo modificaste. Tus crónicas para la revista tiene gran éxito y existen algunos lectores que las guardan mensualmente para archivar.

Bueno, escríbeme. Saludos a Maside, Valentín y todos los amigos. Para tu mujer y para tí afectuosos saludos de Maruja y míos y tu recibe el abrazo cordial de

Seoane


[Manuscrito]
Sobre el Patronato te escribirá proximamente Nuñez. Dime si en caso de que se inicie una nueva editorial gallega, la cuarta que inicio, puedo publicar tu libro Precursores e novos.

S.

1951-07-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 12/07/1951

Vigo 12-julio 1951


Mi querido amigo:

Supongo en tu poder una carta mía anterior. Ahora solo te escribo dos letras, con el motivo siguiente:
En la última colaboración mensual que envié a primeros del corriente para la Revista del Centro, va una nota sobre la peregrinación a los lugares rosalianos que se celebrará el día 15. Entre los oradores está incluido mi nombre. Determinadas razones me hicieron desistir de aceptar la propuesta. Te ruego, pues, con mucho interés, que sustituyas mi nombre por el de Aquilino Iglesia Alvariño. Gracias.

¿Llegaron los cuadros? ¿Cuándo se inaugura la Exposición? ¿Qué opinión te merece la obra que se va a exponer?

Me imagino que Laxeiro ya entraría en plena actividad.

Un cordial abrazo de


Fdez del Riego

1951-07-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 16/07/1951

Vigo 16-jul. 1951
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Ahora mismo acabo de recibir tu carta y me apresuro a contestarla sin perder más tiempo. Antes de nada, te ruego encarecidamente que no des mayor importancia a lo que te dije en la mía anterior. Bien sabes que jamás se me ocurriría poner en duda tu bien probada amistad. Cuanto te indiqué obedecía, precisamente, a ese vínculo de relación amistosa que nos une desde siempre. Un azar puso en mi conocimiento frases absurdas que ese bobo te atribuía a tí. Como comprenderás, nunca pude creerlas. Pero creía un deber ponerte en antecedentes, para que no te confíes demasiado a ese chico. Tengo la seguridad de que lo que pretendía era significar su importancia ante un reducido grupo de amigos, y para ello nada mejor que transcribir supuestas confidencias que le habías hecho. La cosa no tendría mayor transcendencia, si no fuese que al escribir así alegremente, puede comprometer tu nombre y el de otros, sin ninguna necesidad. Como te imaginarás, no puedo ser más explícito. En cualquier ocasión te contaré lo sucedido con más detalle. Lo importante es que, con la inconsciencia que le caracteriza, ese muchacho deje de escribir parvadas. Y ya te digo, no vuelvas a preocuparte de la cosa, porque no merece la pena.

Supongo que a estas horas ya habréis logrado retirar de la aduana los cuadros de la Exposición. A pesar de las dificultades en los trámites, nunca serán tantas como las que nosotros hemos sorteado. Tienes razón que te sobra, en lo referente a las dimensiones de algunos lienzos. Eso mismo se lo indiqué yo a Díaz Pardo. Pero no puedes imaginarte la de susceptibilidades y tonterías que demostraron los expositores; y ya no era cuestión de agravarlas. Por Laxeiro podrás enterarte de la cantidad de tiras y aflojas que hubo que hacer, y de las rabietas que yo sufrí. A mí, en último extremo, quienes me interesaban principalmente eran Maside y Laxeiro, pero al final, los dos redujeron el número de obras a exponer. Por lo que respecta a tu opinión sobre lo que debe ser la pintura gallega, excuso de decirte que es exactamente la que yo sostengo.

Recojo lo que me dices de Moisés da Presa. Tendré en cuenta tu consejo y por mi parte puedo asegurarte que lo atenderé íntegramente. De manera que no te preocupes sobre el particular. Lo que lamento de verdad es lo de Puente. Nosotros vivíamos en perfecto desconocimiento de lo que cuentas. No puedo comprender como, entonces, hay algunas personas que me parecen sensatas, y que hablan de su mecenazgo. En fin, por lo pronto, es importante que me hayas informado sobre él.

En cuanto a la labor cultural que tú realizas, puedes tener la absoluta certeza de que aquí nadie la desconoce, y que todo el mundo la valora en sus verdaderos términos. De mí no hace falta que te diga nada, porque aunque tú no me lo indicases, he visto siempre tu mano en todas las empresas de altura intelectual que ahí se realizan. Yo no puedo engañarme en este respecto, porque conozco a la gente.

Supongo que habrás recibido el ejemplar de Historia de la Literatura Gallega. Como verás, he cambiado varias partes del texto original y tuve que traducir éste. Creo que en la época contemporánea incluyo un número bastante abundante de literatos. Ya me dirás tu opinión.
Estoy deseando recibir los libros que me anuncias. Estamos terminando de preparar el original del segundo Cuaderno para enviarlo a la censura. Falta sólo el ensayo de Maside, que está terminando. Cuando lo leas, te sorprenderá por el interés y originalidad del tema.
Desde luego está a tu entera disposición el libro Precursores e Novos. Lo que me temo es que no cuente con valor literario suficiente para ser editado. De todos modos, si después de leerlo, crees que vale para publicar, con muchísimo gusto te autorizo para hacerlo.
Y ahora, una cosa. Para el concurso de Curros envié un trabajo. A fin de no violentar a nadie, lo remití desde Pontevedra por medio de un sobrino mío. De ese modo, el jurado calificador no sabrá quien es el autor. Te ruego que esta noticia la tomes como confidencia, pues ni aquí, ni ahí, sabe nadie una palabra. Quiero que el Jurado valore la obra por lo que es, y no por quien la haya escrito. De ese modo, si no se hace acreedora al premio, no debe llevarlo.

Mañana comeremos con Calzado, Valentín y yo, para tratar de los actos en honor de Curros, la Pardo Bazán, Rosalía y Perfecto Feijóo. No sé si será posible la intervención en el sentido que el Centro quiere. Tú de esto no digas nada hasta ver como se desarrollan las cosas. Como observarías por el artículo que te envié en la carta pasada, el panorama ofrece sus dificultades, sobre todo en lo que respecta a mí.

Estoy verdaderamente interesado en saber como marcha lo de la Exposición. Aquí existe una gran expectación y convenía que me mandases recortes de la crítica de esa, para reproducirlos en la prensa de Galicia.

Bueno, nada más por el momento. Saludos muy afectuosos a tu mujer, de la mía para ambos, y para ti el fuerte y cordial abrazo de siempre de


Fdez del Riego

1951-07-27
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 27/07/1951

Buenos Aires, 27 de julio de 1951
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.


Querido Del Riego:

La exposición de pintura está abierta desde el día 23. Fué extraordinaria la concurrencia de gente a la inauguración, como bien siéndolo la del público que concurre estos días. Quedó muy bien presentada en las dos salas con que cuenta la Galería Velázquez a pesar de la dificultad con que tropezamos del tamaño de los cuadros de Díaz Pardo y tambien de Laxeiro. Debimos haber sido rigurosos con el límite del formato del cuadro. De todas maneras han quedado muy bien colocados como antes habían quedado perfectamente enmarcados. Precisamente con respecto a los marcos recibí una carta de Prego de Oliver, que contestaré uno de estos días, en la que me hablaba de los marcos para sus cuadros. Puedes tranquilizarlo en este sentido, pues, aún cuando los marcos hubo que hacerlos antes de la llegada de las obras, son buenos y han quedado perfectamente, habiendo solo que cambiarle el patinado a unos pocos. A Laxeiro le sorprendieron favorablemente cuando los vió. Lo único que anduvo mal con referencia a los marcos fué que las medidas enviadas, precisamente las de Prego de Oliver y las de Laxeiro, eran casi totalmente inexactas y hubo que acondicionarlos a los cuadros, perdiéndose en esto dinero y tiempo. El cuadro que se destaca sobre todos es La siesta de Maside. Continúa siendo el único inquieto entre todos los que vinieron y tambien probablemente el único que se plantea problemas de pintura. Laxeiro y tambien Prego de Oliver gustan en general y el escultor Faílde es indiscutible, aunque para mí creo que no supera a Eiroa que murió siendo aproximadamente de su edad. Pero sobre este tema cambiaremos impresiones más oportunamente. De cualquier manera te ruego no hagas uso de estas opiniones pues no debemos descorazonarles ni descorazonarnos. Ahí están equivocados con respecto a la capacidad artística de este país. Quizás la juzgan a través de su cine o de su prensa, o a través de algunos viajeros más o menos cursis, o de los emigrantes enriquecidos y comenten una injusticia. Aquí se en general buena pintura de todo el mundo, los pintores mejores o peores trabajan dentro de las inquietudes de la época y en esto reside para mí parte de su valor. En este sentido nuestra exposición impresiona excelentemente en dos o tres expositores, lo que no está del todo mal. Conseguimos que el Centro Gallego adquiera una obra de cada artista. Anteayer se pusieron los carteles de “adquirido” a La siesta de Maside, Conto de nenos de Laxeiro, Bodegón con sardinas de Prego, La fuente de Minguillón, Nacimiento de Isaac Díaz Pardo, Fiesta en la aldea de Pesqueira y al Crucero de Faílde Gago. Además Laxeiro vendió La dama del abanico a la sociedad de su ayuntamiento que creo la dona al Museo. A Maside es posible que un coleccionista de ésta le adquiera Dos aldeanas. Ya te iré dando noticias. De crítica hasta ahora no hay, porque de eso sí que anda mal éste país y más ahora que existe gran escasez de papel diario y se dá preferencia a noticias y muchos otros temas ajenos al arte. Ahí van tus recortes de opiniones un tanto disparatadas sobre todo en las comparaciones.
Todavía no recibí los libros de “Galaxia” que estoy impaciente por tener y no puedo pues decirte mi opinión. Espero recibirlos estos días. Si no te causa molestia, me gustaría me enviases Tres monstruos en los mares gallegos de Chao Espina, me interesa mucho el tema.

Bouza Brey hizo días pasados una comunicación para la Sociedad Folklorista Argentina, pronunciará el próximo mes una conferencia para el Centro Gallego y el día 25 habló en un acto de ésta entidad de homenaje a Rosalía.

Estamos deseando recibir el segundo cuaderno de Galaxia y estoy impaciente por conocer el ensayo de Maside, me gustaría saber si os pareció bien mi respuesta a la encuesta a pesar de su extensión y de la rapidez con que fué despachada. ¿Quiénes respondieron? Un pintor argentino que pasó por Madrid me hizo elogios de Lago Rivera, del que había visto cuadros en Madrid, me gustaría saber algo de éste y de su obra. La sensación que tenemos aquí es que la generación que comenzó a manifestarse en literatura y arte por el año 30 aproximadamente no ha sido superada. Que toda inquietud fué detenida. En arte no fueron superados los viejos nombres, Souto, Maside, Colmeiro, Eiroa etc. y en literatura, Otero, Dieste, Aquilino, Cunqueiro, Varela, etc.; Cuña Novás no tiene el interés renovador a mi juicio de éstos últimos y tampoco muchos de los publicados en Benito Soto donde evidentemente algunos como Manuel María y los hermanos Blázquez son buenos poetas. Creo que falta entre los jóvenes una moral y tambien curiosidad, que es lo que poseíamos todos nosotros y tambien amor al riesgo, a la aventura. Sin embargo me doy cuenta de que no puedo hablar de esto pues desconozco mucho de lo que se refiere a literatura.

Basta por hoy. Expresa mis saludos a tu mujer, de Maruja para los dos y tu recibe el gran abrazo de tu amigo:


Seoane

1951-08-07
Carta de Seoane a Dieste. 1951
Bos Aires
Cambridge [nac. Inglaterra]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste. 1951 en 07/08/1951


Buenos Aires, 7 de agosto de 1951

Sr. D. Rafael Dieste
Cambridge

Querido Dieste:

Tienes que perdonarnos por la demora en enviar el paquete de tus notas y trabajos. No tenemos disculpa alguna porque cierto es que desde pocos días después de recibir la carta donde nos encomendábais el encargo, lo retiramos de vuestra casa de la calle Lavalle con la intención de enviarlo inmediatamente. Y es que estos meses han pasado vertiginosamente sin que haciendo un balance de lo hecho en ese tiempo resulte muy favorable. He pintado mucho, todo lo que pude, no sé si con progresos o no, afirmando en cierta manera la dirección de mi pintura última, la de los pocos cuadros hechos en París y en Londres. Creo que he conseguido afianzar lo que puede tener de personal a la par que me planteé, me planteo, problemas más de acuerdo con el arte general de nuestros días, suponiendo que la síntesis y la visualidad sean dos de sus características más importantes y que desde luego vienen personalizando mis obras últimas. El 1º de octubre inauguro una exposición en Viau y aguardo pacientemente a que los pocos de siempre se fijen en ella. Toda la otra parte importante de mi tiempo está destinada a la edición de algún que otro libro que ahora faltamente tiene que pagarse el autor dado los precios inverosímiles que alcanzan las ediciones, y a mi trabajo cada vez mayor del Centro Gallego. Estos días está abierta al público una exposición de obras de siete artistas gallegos, seis pintores y un escultor, organizada por el Centro Gallego de acuerdo con gente de Galicia. De los pintores los más interesantes son Maside, Laxeiro y Prego de Oliver. Maside, aunque no envió obras muy destacadas, es seguramente a mi juicio el más inquieto. Sin embargo la sensación general que produce es de que unos y otros se detuvieron en 1936 y renunciaron a cualquier inquietud, a cualquier deseo de conquista artística. Cuadros de gran formato, aparatosos, excluyendo a Maside, sabidos de dibujo y de color. La mitad de los que trajo Laxeiro son aproximadamente del año 32 y son los mejores de él. Estos días tambien se celebra una exposición de Clavé y dentro de un mes se realiza una general del grupo español de París simultáneamente otra de Palmeiro que llegó nuevamente a Buenos Aires, su Eldorado. Esto es todo o casi todo. Me gustaría encontrarnos de vez en cuando con vosotros, Espasandín y Varela, pero no creo que esto vuelva a ser posible. Varela está en Montevideo, creo que estará todo lo que falta de este año. No sé bien como se defiende, alguien me dijo que dá clases particulares de castellano a algunos extranjeros. No sé si es cierto. De Espasandín no sé nada y vosotros estáis lejos. Buenos Aires que ha crecido, que crece, que se extiende, no es el mismo de cuando todo estábamos juntos, nos reuníamos en el Café Tortoni. Todo está peor que en esos años. Para cuando regreséis si aún tenéis deseos de volver, puede estudiarse la posibilidad de hacer algo con el Centro Gallego, artículos, conferencias o lo que sea si para entonces existe una Junta Directiva con el ánimo dispuesto a ello, pues vosotros sabéis bien que no existe una conducta fija ni una línea que ellos sigan para que pueda conseguirse en cualquier momento alguna de estas cosas. La única conducta permanente de ellos está referida a los banquetes que aunque por el precio actual de todo se organizan menos, no dejan de hacerse con cualquier pretexto. Todo lo demás les importa poco, incluso Galicia que ellos aparentan que les importa mucho.
Las últimas noticias de España son decepcionantes y hoy acabo de leer una procedente de Lisboa referida a una carta de Don Juan en la que parece que éste luego de pedir la implantación de la monarquía se refiere a su adhesión durante la guerra al programa del caudillo.
¿Qué tal el festival de Inglaterra? ¿Vistéis pintura contemporánea inglesa? Me gustaría que me escribiéseis sobre esto. Aquí estamos cada día con menos noticias del mundo. Tambien quisiera saber si has escrito algún nuevo libro, si trabajas mucho, si te deja tiempo libre la labor universitaria. Algunos amigos preguntan permanentemente por vosotros. El otro día encontré a Lisa en una sala de exposiciones y me pidió que, si os escribía os enviase saludos, etc.
Termino aquí. Recibid los dos un gran abrazo de:

[Seoane]

1951-08-20
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 20/08/1951

Vigo 20-agosto 1951
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Hace días que recibí tu carta, la cual debió cruzarse con otra mía. No te contesté antes, en espera de que me llegasen las nuevas noticias sobre la Exposición, que me anunciabas. Sin embargo, como éstas se retrasan, he decidido no aplazar más mi respuesta.

Me satisface que el conjunto del certamen haya resultado bien. Es una pena que las ventas fueran tan limitadas como parece. ¿Cuántos cuadros han sido adquiridos, en definitiva? ¿No hay manera de vender alguna obra, después de cerrada la Exposición? Hemos leído las notas de prensa que me enviaste. Desde luego, revelarán bastante despiste en los críticos. La única que, a mi parecer, tiene algún sentido es la de La Nación. Me agradaría mucho que si se publicase algún comentario serio en una Revista, me lo enviases. Convenía reproducirlo en la prensa de aquí.

Aparte de las noticias que tú me diste, tuve las que me dió Montoto. Por cierto, que éste te dedica en su carta un párrafo elogiosísimo que no hace más que confirmar la impresión general que aquí tenemos de tí y de la admirable labor que realizas.

Estoy de acuerdo en lo que dices de Eiroa. En mi opinión fué el más grande escultor contemporáneo que tuvo Galicia. De todos modos, pienso que Faílde, si no se malogra, llegará a ser una interesante figura de nuestro arte de la piedra.

Supongo que ya habrás recibido el ejemplar dedicado de la Historia de la Literatura, que te remití hace tiempo. Por mi parte, he recibido los tres libritos de poesía, ilustrados por tí, que tuviste la atención de enviarme. Son bellísimos. Es una verdadera pena que no puedas estar aquí para renovar el viejo concepto editorial que aún continúa vigente. No puedo por menos de soñar en que algún día te pongas al frente de una Editoria gallega, en nuestra tierra, capaz de remozarnos por completo.

Uno de estos días te remitiré Tres monstruos en los mares gallegos que, por cierto, no tiene ningún interés, y alguna cosa más.

Ya hemos enviado a Madrid, a la censura, las tres copias exigidas del original del segundo Cuaderno de Galaxia. Inmediatamente que recibamos la autorización, lo imprimiremos. Creo que resultará un número interesante. Tu trabajo, que nos gustó mucho, va como uno de los ensayos fundamentales del Cuaderno. Con la otra cuartilla, que venía por separado, adaptamos tus respuestas al Inquérito.

Lago Rivera es un pintor de interés, aunque nada vinculado a las cosas gallegas. Estuvimos a punto –por parte mía– de incluirlo entre los expositores. Hace algún tiempo que no veo nada de él, pero los informes que tengo de su última obra son muy favorables. Quien te puede hablar de él, es Laxeiro.

Ya sabrás que Colmeiro está en Vigo desde hace más de quince días. Viene todos los días conmigo a la playa donde veraneo y come casi siempre en mi casa. Está encantado aquí, pero tiene que marcharse de nuevo a París, en la segunda quincena de setiembre.

Quiero comunicarte que Castroviejo fue invitado por la universidad de Buenos Aires para dar ahí más conferencias. Le pagan el viaje, pero no la estancia. Se dirigió a Calzado, a Valentín y a mí para que intercediéramos con el Centro, y dar en él unas conferencias sobre temas gallegos, con el propósito de que le resultase la estancia gratis. Yo me limité a enviar al Centro un informe honrado y objetivo sobre el asunto, pues creí que era leal proceder así. Supongo que tendrás ocasión de leerlo.

¿Quiénes forman parte del Jurado en el Concurso Curros Enríquez? ¿Hay alguna impresión sobre las obras presentadas?

¿Viste el estudio que hizo Ruibal sobre Laxeiro? A mí me produjo una impresión penosísima. Es una cosa revuelta, sin sentido, mezcla de pedantería e ignorancia. Es una verdadera lástima, porque la idea de las monografías es muy bonita.

¿Está de regreso Prada en esa? Le escribí proponiéndole una rectificación en las condiciones económicas de mi colaboración en la Revista del Centro, pues por las circunstancias, percibo menos de la mitad de lo que percibía cuando la inicié. No sé si la cosa resultará viable.
Hoy recibí una carta del Centro en la que acompañan copia del Fallo del Concurso Literario. Está fechada el día 30 de julio y a pesar de venir por avión, tardó en llegarme 21 días. Bueno, nada más por el momento. Escríbeme. Cariñosos saludos a tu mujer, de la mía para ambos, y para ti el cordial abrazo de siempre de


Fdez del Riego

1951-08-24
Carta de Salazar Bondy a Seoane. 1951
Lima
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Salazar Bondy a Seoane. 1951 en 24/08/1951


Lima, 24 de agosto de 1951

Mi querido Luis:

Sólo salgo del laberinto de los reencuentros y los saludos de bienvenida, almuerzos, cenas, tes, todo el tráfago del recién llegado. Pude, sin embargo, antes librarme unos minutos y ponerte una postal que supongo llegaría a tu poder, pero necesitaba escribirte una carta, primero, para hacerte llegar mis recuerdos y, luego, para comunicarte algo que, dejando aparte un poco tu modestia, puede interesarte.
Aquí ha estado una profesora yanqui de filosofía que durante una corta estada en Buenos Aires visitó tu casa y quedó encantada con tu pintura. La llevó Ayala y quizá la tengas en la memoria. Ella se ha mostrado sumamente interesada en tus cuadros y me dijo que le gustaría tener uno. El nombre de la profesora es Elisabeth Flower y su dirección, la siguiente: Pennsylvania University, Departament of Philosophy, Philadelphia, Penn. USA. Me pidió que le escribieras para concertar la manera de enviar un cuadro pequeño. No sé, puesto que en su media lengua se expresaba dificultosamente, si la compradora sería ella, otra persona o una institución. La gringa es una estupenda persona, inteligente, y sensible, y he hecho con ella muy buenas migas. No dejes de escribirle y, para ser más expreso, alude a mí. Hazlo (Maruja: te ruego que lo obligues a hacerlo), pues, aparte de significarte unos dólares, la amistad con Elisabeth es un vínculo importante en los Estados Unidos.
En cuanto a tu cuenta aquí, creo que podré girarte algunos pesos, a pesar de que la moneda argentina ha sufrido una baja terrible (0,55 centavos de sol por peso) y nadie quiere venderla. En estos días, tendré una entrevista con el doctor Fernández Soler, el amigo de Frontini, y con él trataré de tu venida. La gente rica de aquí, no sé si por snobismo o afición, está comprando cuadros a todo meter... Es un buen agente y fue quien hizo de Parra una sensación limeña.
La Compañía Nacional de Comedias, que ahora encabeza Nélida Quiroga, ha incluido en su repertorio de este año mi comedia Como vienen, se van y se estrenará, según calculo, a mediados de septiembre. Hasta su estreno, me quedaré aquí, pues me interesa vigilar los ensayos. Los ojos del pródigo ha sido elogiado –su aspecto gráfico, se entiende– muchísimo. Es un éxito más de tu talento, del cual me enorgullezco ser el mejor –por lo menos el más intransigente– propagandista. Escribo mi Rodil (he visitado el fuerte del Callao y lo he encontrado sencillamente hermoso, digno marco pétreo para una tragedia nuestra, americana y española) y algún poema. Recuerdo a los amigos y los extraño muchísimo. Parece que mi naturaleza es la del pródigo, pues donde voy, encuentro seres, como ustedes, por ejemplo, que son mis familiares.

Saluda con un abrazo a la sin par Maruja. Para Arturo –a quien escribiré pronto–, para Girri y Aurorita, para Perla y Enrique, para Frontini, para Lipa y Esther, para todos, mis saludos. Tú recibe el abrazo apretado de

Sebastián

Mi dirección es: Enrique Barrón 984, altos, Lima. Escríbeme.

1951-08-29
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Nova York
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 29/08/1951

Buenos Aires, 29 de agosto de 1951
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo.


Querido Del Riego:

Recibí tu carta precisamente cuando estaba a punto de escribirte, no sobre la exposición pues creo que existen en ésta una buena cantidad de corresponsales que escriben sobre lo que no saben, sino sobre tu libro que recibí. De la exposición creo que está dicho todo. Interesaron por este orden a las gentes conocedoras de pintura y a los pintores: Maside y Laxeiro por razones distintas, luego Prego, Pesqueira menos y Díaz Pardo. Julia Minguillón absolutamente nada como pudiste darte cuenta por los recortes de los diarios de aquí, que en cuanto al juicio sobre ella representaban el juicio general de las gentes a quienes me he referido antes. Faílde gustó mucho. Sé que tienes amistad con Julia Minguillón y no quiero decirte más, solamente que toda esa pintura que ella hace y que algunas gentes de ahí se sienten por lo visto obligadas a elogiar, contribuye a desorientar al público gallego. Laxeiro pudo percibir bien la opinión del público de ésta y alguna crítica a pesar de la simpatía general por la exposición no dejó de decirlo. La exposición debió de haber sido, de no contar con los pintores que están fuera de Galicia, solamente de dos o tres y el escultor por ejemplo. En cuanto a la poca venta los problemas son otros y te ruego le digas a Paz Andrade, con quien estoy en deuda de carta, que no achaque la falta de venta a los precios, pues muchos cuadros están en su precio y de acuerdo en general con los precios de ésta. No se trata de precios ni deben ahora rebajarse pues puede dar idea de una liquidación que no existe creo en el ánimo de los artistas.

La exposición, precisamente por la desigualdad de las cosas expuestas, por el ecleticismo (sic) con que estaba realizada luchó desde sus comienzos contra su éxito económico, las gentes estuvieron desorientadas. Luego el tamaño de algunos cuadros y sobre todo el fiar la gente de ahí en los mecenas de ésta. Yo estoy por creer que Alvaro Gil (existiendo desde luego entre A. Gil y las gentes de aquí millonarios como él igual distancia que de la tierra a la luna, por cultura, sensibilidad etc.) por ejemplo, lo hace todo en Galicia, edita libros, funda instituciones, fomenta iniciativas, escribe, pinta, etc., y que todos vosotros, los que trabajáis, sois una especie de fantasmas, que tú, Aquilino, Otero, la gente de Galaxia, la de Benito Soto, etc., no existís; que el que todo lo hace es Alvaro Gil por ejemplo y su dinero. Que es el autor del Patronato Rosalía e incluso de la Academia y no faltaría más, para que esta idea fuese popular, que desde ahí nos enviase Alvaro Gil por ejemplo algunas pesetas de vez en cuando, reunidas entre muchos al finalizar algún banquete, para tenerlo como seguro autor de todo y propagarlo. Perdóname, supongo que me entiendes, pero así estáis viendo la colectividad gallega de Buenos Aires desde esa. Estáis seguros de que son Manuel Puente, gran fantasmón de guiñol, y otros que no cito los autores de todo cuanto se hace aquí y estáis cometiendo un error, estáis juzgando mal a esta colectividad. Todo esto te lo digo para asegurarte y para que lo comentes si quieres con Paz Andrade que por lo visto no se enteró de esto y es natural que así fuese cuando estuvo en Buenos Aires, que esta gente no compra cuadros, ni libros y que no se le ocurrió a la Comisión de Cultura del Centro Gallego organiza para ellos la exposición de pintura, ni nada.

Tu Historia de la Literatura Gallega es de una gran utilidad, está hecha con sentido didáctico y su practicidad le ha de hacer indispensable. Me parece por todo concepto un excelente libro, aunque conocía el original creo que lo has cambiado, corregido y ampliado bastante. Te felicito de todo corazón como tambien por su presentación, adecuada y finalmente realizada. Te agradezco la mención de mi libro que a pesar de su buen éxito en esta no volví a ocuparme de él desde que salió, ni siquiera lo envié a las personas cuyas direcciones te solicité. No estoy de acuerdo en cambio como puedes suponerte, con la mención de Puente y Prada, pues de esta manera eres injusto con la gente de aquí que han hecho en esta mucho más por la cultura gallega y tanto por lo menos que ellos. Este es el caso de Cuadrado en primer término, que conmigo intentó pro dos veces la aventura de crear cuatro colecciones de libros gallegos llegando a publicar una cantidad importante de libros, con afiches para las calles, propaganda, viajantes, etc. Es el caso de Núñez Búa, de Pita, etc., y de mucha gente humilde que ha trabajado durante años en la divulgación cultural gallega. Pero esto no es culpa tuya sino de quienes habiendo estado en esta y conociendo a quienes vienen haciendo esta labor no te han informado como debieran y tambien de Otero a quien yo dí una ficha bosquejada del trabajo realizado en ésta en los últimos años. Laxeiro está comprobando, supongo, igual que Bouza, cuando hay de farsa en estos mecenazgos supuestos y divulgados por correspondencia.

Perdóname la acritud que pueda poner en esta carta, pero es que me siento cansado y con ganas de retirarme de todo, tengo como no tuve nunca la sensación de perder el tiempo, de la inutilidad de cualquier esfuerzo relativo a esa y arrepentido de haber sido el primero que trató de iniciar el intercambio cultural que ahora existe entre esta y esa, pues si hubiese pensado por un momento que hubiese servido para acreditar a logreros como mecenas no lo hubiese hecho. Otra noticia: el Patronato Rosalía de Castro le encargó a Laxeiro por ejemplo, los retratos de Villamarín y de Puente. Es como para reirse durante años.

Creo que será a última carta que te escriba sobre estas cosas, pues estoy casi seguro de dejarlo todo por cansancio y asco para dedicarme solo a mis cosas. Me hubiese gustado regresar a Galicia, pero moralmente me siento inhibido de hacerlo y sospecho, tal como se presentan las cosas, que ya nunca más podré, podremos algunos volver.

No leí el estudio de Ruibal pues aquí aún no llegó la monografía. El jurado de Curros aún se designó, supongo que será designado uno de estos días y hasta ahora han llegado pocas obras. El asunto tuyo del pago de la corresponsalía lo planteé, sin conocer tu propósito, hace aproximadamente un mes y quedó suspendido hasta la reunión de la primera comisión tal como quedó constituída nuevamente y que será precisamente esta noche. Estos días te enviaré otros tres libros de poesía de “Botella al mar” alegrándome mucho de que te hubiese gustado su presentación.

Me gustaría que me escribieses largamente pues tus cartas y las de Maside me hacen un bien como no podéis imaginaros. Recibe los saludos de mi mujer y míos para la tuya y para tí el abrazo fuerte de


Seoane


[Manuscrito]
De la exposición se vendió también el cuadro de Maside La Jaula para el Museo, donado por las Sociedades Coruñesas y es probable que el Centro Orensano y el Pontevedrés adquieran alguno. Estamos en eso.

[Carta manuscrita e o membrete:] FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/PROGRESO, 12/TELEFONO 3770/VIGO

1951-08-30
Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1951
Chos Malal
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baltar Domínguez a Seoane. 1951 en 30/08/1951


Chos Malal, 30 de agosto de 1951

Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Seoane:

Después de una serie de tiempo en que todos los días hacíamos propósito de escribiros agradeciendo vuestras gestiones en los diversos y complicados asuntos por los cuales os tomasteis molestias en favor nuestro, y dando también noticias de la vida chosmalense (que no ha tenido por otra parte grandes variaciones desde el verano), llega este momento en que, pese a lo que decía en una reciente carta Anthonisen, estoy preparando un viaje a Buenos Aires con llegada alrededor del 14-Septiembre. Os pongo, por lo tanto, estas líneas para anunciaros mi visita y deciros que si se os ocurre alguna cosa que podamos llevar de aquí y necesitéis u os agrade recibir, tendríamos la mayor satisfacción en cumplir con el encargo. Aclaro solamente, en relación a un pedido de Maruja a Mireya, que el famoso y precioso té que durante vuestra visita se podía conseguir, se agotó luego rápidamente y ya no fue posible hacerse nunca más de él.
Pienso salir de aquí el día 8, pues debo quedarme 3 o 4 días en Bahía Blanca antes de seguir viaje. Aunque no será mucho el tiempo que pueda quedarme en Buenos Aires, hemos de tener tiempo para hablar largamente de diversas cosas, entre ellas de la estadía de Bouza Brey, de la que tuvimos noticias.

Hasta pronto. Recibid nuestros saludos, con un abrazo de

Antonio

1951-09-05
Carta de Ieladim a Seoane. 1951
Nova York
Bos Aires
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ieladim a Seoane. 1951 en 05/09/1951

IELADIM OSE / LAVALLE 1523 / 7º P-ESCR. 74.

Buenos Aires, Setiembre 5 de 1951

Señor L. Seoane
Bmé. Mitre 3793
CIUDAD

De nuestra mayor consideración:

Nos es grato enviarle la presente para agradecerle el magnífico cuadro que ha donado para nuestra institución. Su gesto de solidaridad para con nuestra obra de mejorar las condiciones de vida del niño en el joven estado de Israel suscita en nosotros el más profundo respeto hacia su persona.

Con este motivo nos place saludarle atte.

Ora A. de Waisman-Diamond (sic)

con dúas firmas, unha deles ilexible.

1951-09-19
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 19/09/1951

Vigo 19- set.-1951


Mi querido amigo:

He recibido tu carta. No puedo negarte que me impresionó su contenido. Sin embargo, debo advertirte ya de entrada que estás equivocado al creer que aquí no se valora tu meritoria labor cultural. Puede ser que un complejo de circunstancias parezca desvirtuar las cosas. Pero todos y cada uno de nosotros sabemos –si no en detalle, sí en conjunto– cuanto le debe Galicia a tu trabajo y a tu esfuerzo.

Lo que me dices de la Exposición me parece justo. Ya hace tiempo que conoces también mi criterio sobre el particular.

También tienes razón en el fondo, en tus reproches. Pero creo que los desorbitas un poco. Valoras demasiado una simple mención, sin transcendencia, hecha en mi Historia de la Literatura [Gallega]. Es verdad que he pecado de omisiones que no debieran haberse producido nunca. Ten en cuenta, no obstante, que mi información sobre vuestra labor editorial era muy reducida. Cuando empecé a mantener correspondencia contigo, ya habíais dejado de publicar obras gallegas. De éstas sólo conozco algunos volúmenes aislados, y desconocía que tu intervención en su publicación fuese tan directa. Vosotros sois culpables en parte, porque debiérais de haberme informado en detalle de todo ello. Otero nunca me habló de esa ficha bosquejada del trabajo realizado. La cosa no tiene nada de particular, porque pocas veces tengo ocasión de hablar con él, y además es un hombre que vive siempre en las nubes. Era precisamente a mí, a quien debieras enviarme esa ficha, y entonces sucederían las cosas de otra manera.

Con todo, pienso que no hay razón para que cunda en tí el desánimo. Los que realmente vivimos la hora de nuestra cultura, sabemos muy bien lo que tú representas en élla. Y del afecto que por tí sentimos, creo que no puedes dudar. También yo sufro a veces desalientos y, por motivos bastante más hondos. Pero trato de superar las contrariedades nacidas muchas a mi alrededor, y procuro mirar a distancia. El futuro hablará de todo.

¿Crees que merece la pena considerar eso de los retratos encargados a Laxeiro por el Patronato Rosalía? Y como esto, mil cosas más. Las circunstancias pueden aconsejar unas determinadas actitudes, a las que, por otra parte, soy ajeno. Sin embargo, tú eres tú, y yo soy yo. De mí sé decirte que, desde hace años, estoy realizando una labor anónima, agotadora, en perjuicio de mis propios intereses económicos. Las horas dedicadas a ella, pudiera consagrarlas a trabajos retribuidos, que me permitiesen vivir mejor. Mas no creas que tengo compensaciones inmediatas de otro orden. Se me critica, me ponen tachas a lo que hago, y eso que si no lo hago yo, nadie lo hace. En fin, para que hablar más.

Recibí una carta de Dieste, elogiosísima para mi Literatura. En cambio, aquí se ha silenciado totalmente su aparición. Nadie habló de ella y eso que está obteniendo un gran éxito de venta. En fin, que se le va a hacer.

Te agradezco mucho tu gestión sobre el pago de la corresponsalía. ¿En qué quedó lo de la oficina jurídica?
Hoy comenzará a imprimirse el segundo Cuaderno de la colección Grial, dedicado a la pintura.

Dile a Núñez que recibí su carta y que la contestaré en su momento oportuno. Debe de considerar que nosotros tenemos que sentirnos desconcertados con versiones tan contradictorias. Yo creo que ahora tengo una visión aproximada de las cosas, aunque me parece que tampoco se pueden adoptar posturas de las que se deriven perjuicios de orden general. Ya le escribiré con calma, y con la mayor objetividad.
Te adjunto un recorte de un artículo mío que apareció ayer en La Noche. No pretendí, al escribirlo, más que dar a conocer tu labor, como en justicia mereces.

¿Se ha fallado el concurso de Curros?

Recibe el fuerte y cordial abrazo de siempre de


Fdez del Riego

Afectuosos saludos a tu mujer, y de la mía para ambos.

1951-09-22
Carta de Piñeiro a Seoane. 1951
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1951 en 22/09/1951

Santiago de Compostela, 22-9-1951
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:
Istes días lin no xornal La Noche un artigo de Lorenzana adicado a tí. Lendo o artigo, sentín ganas de che escribir unhas liñas pra che decir que somos moitos máis dos que tí te imaxinas os que eiquí seguimos con atención e con sinceira ademiración a laboura teimosa, calada i-eficaz que ano tras ano ves realizando en proveito do patrimonio espiritoal galaico. A influencia persoalísima da tua laboura percíbese ben en moitas cousas das que ahí se fan, sobre todo nas que constitúen motivo de orgullo pra nós. Moita xente que non te conoce persoalmente sabe de tí e do que ahí vés facendo. ¡Cantas veces nas miñas pelerinaxes por Galiza tiven que satisfacer a curiosidade dos que me preguntaban por tí! Tamén me preguntaban por outros, craro está, pois eiquí viveuse durante moitos anos cos ollos postos na outra banda do Atlántico. Dígoche todo isto, inda que non veña moito a conto, porque a leitura do artigo de Lorenzana tróuxome ás mentes todas istas lembranzas e sentín un vivo desexo de comunicarchas.
Mándoche tamén un traballiño sobre a saudade que publiquei no nº 1 de Grial. Por eiquí i-en Portugal tivo boa acollida –millor do que eu podía imaxinar– pro en Madri espertou unha reaición violenta n-algún xornal de por aló.
Dispón como gustes e recibe unha forte aperta d-iste teu bó amigo
Ramón Piñeiro

1951-09-27
Carta de Scheimberg a Seoane. 1951
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1951 en 27/09/1951

París, 27 de sept (a la 1 de la mañana), 1951

Amigo Seoane:

Está de Dios que yo no vea Galicia. En 1920, cuando vine a España entré por Cádiz. Cuando iba a salir de Madrid, se me había acabado el dinero y las ciudades que visité luego de Castilla: Ávila, Salamanca, Valladolid, Burgos y León, lo hice con dinero de mis compañeros de viaje y siguiendo un itinerario común que non incluía Galicia. Esta vez ya tenía pasajes y alojamiento reservados pª La Coruña, Santiago y Vigo y hasta me había munido de una guía de Galicia muy completa. Pero, he aquí que al ir a visar n/ pasaportes pª entrar en Portugal pª embarcarnos en Lisboa, nos pusieron dificultades en el consulado de ese país pª el visado del pasaporte de Aída por su origen ruso. En vano, traté de convencer al empleado que Aída era argentina y que viajaba con pasaporte de tal. Nos dijo que era indispensable consultar a Lisboa y que eso llevaría entre una y dos semanas. Esto sucedía el día 20 y nosotros debíamos embarcarnos el 2 de octubre. No había posibilidad de comunicarme con el cónsul (que, según el empleado, estaba de vacaciones) y habría sido tonto pretender convencer al empleado de que Aída no se proponía derrocar al gobierno de Portugal, porque evidentemente no lo creería: “Pero es de origen ruso”, insistía el pobre... Qué miedo le tienen a la revolución los gobiernos de estos pueblos de mendigos! Se sienten terriblemente cómodos en su mísero papel de lacayos del imperialismo yanqui o inglés –cualquier cosa!– con tal de mantenerse arriba, es decir, abajo –a los pies de sus amos–, hay que leer los editoriales de su prensa dirigida pª darse cuenta. Hasta donde llega su abyección. A pesar de las molestias que todo esto me ha ocasionado (y los gastos, sobre todo) me he sentido ampliamente compensado por el gusto que sentí de ver el miedo que les inspira Rusia a los grotestos dictadores de Portugal como de España. Y a sus clases pudientes... Decidí, pues, marchar rápidamente a París pª arreglar la salida por el Havre. Con qué gusto se vuelve siempre a París. Il n´y a pas de literature en touts ça; pero es que aquí hasta el aire es dulce. Aquí no sería concebible siquiera esta frase oída a un vendedor de cacahuetes de la Alhambra de Granada, nos dijo: “me gustaría acostarme a la noche y no despertar al día siguiente y acabar así esta vida miserable”. Hacía cinco años que no probaba carne y come apenas lo indispensable pª ir tirando. Y así como él lo pasan los 4/5 de los habitantes de España.
Perdóname que vuelva sobre este tema, pero él me ha amargado todo el tiempo q’ he estado en España, casi un mes... Y luego las dificultades pª desplazarnos de un punto a otro: o se resigna uno a hacer colas interminables, hasta de días enteros –sin la seguridad de que va a tener billetes o se los adquiere a los estraperlistas que realizan sus negocios en las mismas colas y a la vista de las policías (y seguramente que en combinación con éstos). Uno, en Madrid, pª conseguir billetes pª Sevilla me exhibió su cédula de identidad e invocó el testimonio del vigilante que cuidaba la cola pª avalar su honorabilidad. Debido a estos inconvenientes uno nunca puede estar seguro de llegar a un sitio en la fecha propuesta, o si va a llegar siquiera. Y uno tiene que decidirse a viajar en autobús a pesar de tratarse de un medio de locomoción muy costoso (así viajamos de Sevilla a Granada) a viajar en 1rª donde hay una posibilidad mayor de conseguir pasaje. Pª obtener billetes de Granada a Madrid (suprimí Córdoba del itinerario pª no complicarme más la existencia) tuve que asegurar una propina al empleado de R.E.N.F.[E] y así fue como obtuve pasajes que –según los informes que se daban a los pasajeros en la misma R.E.N.F.[E], estaban agotados desde hacía varios días. No es cosa fácil avenirse a todo eso. Ya me había resignado a omitir Ávila, Segovia y León en razón de esas dificultades cuando surgió la inesperada del Consulado portugués. Lo que aproveché pª hacer una escapada a Ávila (el Escorial, Toledo, Aranjuez, los visitamos antes de salir pª Andalucía) antes de dejar España; y me alegro de haberlo hecho a pesar de que esta ciudad –como Toledo y el Escorial– ha perdido su vieja espontaneidad y se ha incorporado al detestable mercado turístico. Cómo he extrañado esta vez las noches pasadas hace 31 años en Toledo, y en el Escorial, y en Ávila, en que el silencio era tan denso que infundía miedo!
Cuál es el sentimiento dominante que me ha dejado este viaje a España? Desilusión? Talvez el término no sea exacto. Yo no venía a España a visitarlo a Franco, sino sus Catedrales y sus Museos (los de España); pero, se puede visitar acaso esta España –la de los Museos, Catedrales, sin ver la otra? Casi diría –por lo menos, esto me ha pasado a mí– que la España de Franco se nos ha impuesto pª no dejarnos ver a aquella aparte de la humillación que se siente siempre de viajar por un país donde hay que estarse cuidando de lo que se habla). Y es que habría que vendarse los ojos pª no ver a este pueblo consumiéndose de falta de comer y con su tradicional dignidad perdida! En ninguna parte, hemos visto tantos ciegos, por falta de higiene, ni tantos retardados –seguramente por la misma razón– y ni en Nápoles tantos mendigos como en Sevilla, y Granada, y en Aranjuez el día que fuimos allí a ver una corrida de toros. Hasta mujeres de aire respetable y vestidas decorosamente le piden a uno una limosna así que le ven cara de extranjero. Yo nunca me había imaginado –hasta ahora, se entiende– que un retardado, o un contrahecho o contuso pudiese ser un verdadero capital pª su familia; y, sin embargo, así es. Los hay a quienes acompañan uno o dos miembros sanos de la familia pª pedir y recoger la limosna... Todo esto es ciertamente desesperante.
Pero no le hablo de n/ visitas a los Museos, a las Catedrales –que es a lo que vinimos. Que cosa nueva, por lo demás, podría decirle de esos verdaderos dioses de la pintura que son –cronológicamente, no por el orden de mis preferencias– el Greco, Velázquez y Goya? Quién les habría dicho en vida de ellos que con el tiempo llegarían a ser una fuente de recursos importante pª su Nación! Porque Vd. puede prescindir de las Catedrales góticas o románicas de España: las hay superiores, respectivamente, en Francia o en Italia; pero suprima Vd. al Greco, a Velázquez, a Goya, a los turistas de todo el mundo no tendrían casi pª que venir a España... Se me olvidaba la Alhambra y el Alcázar, pero es q’ ese arte de miniaturista casi –a pesar de la grandiosidad de esos monumentos de la arquitectura árabe– no ha llegado nunca a conmoverme, esto es, a hacerme vibrar (es un arte sensual que no nos hiere más allá del a corteza y que siempre se aproxima a la decoración); y de los primitivos, sobre todo de los fresquistas catalanes, porque estos no son un tópico pª la generalidad de los turistas. Qué continuidad encuentro yo entre esos frescos de los siglos XI a XIII–y no más allá del XIII– y la pintura “negra” de Goya y algunas de las cosas de Picasso. A veces, pienso que la gente no se da cuenta hasta qué punto es español Picasso, a pesar de haber realizado casi toda su obra fuera de España. Y es que el artista, cuando lo es de verdad (no me refiero a esos indiferenciados académicos del arte abstracto –que no pasa de ser un arte de modistería), lleva a la patria –es decir, la tradición y los sentimientos de su pueblo, en la sangre, en las entrañas, y aún sin proponérselo lo representa. De las cinco o seis veces q’ he ido esta vez al Prado, dos he ido nada más que con el propósito de despedirme de Goya, y no he podido dejar de hacerles una visita cada vez al Greco y a Velázquez especialmente. Dios mío, cómo se puede pintar así?...
Vuelvo a lo mío. No desilusionado, sino asqueado. He atravesado esta vez España –yo que tanto la quiero y la siento– o talvez por eso precisamente con cierta repugnancia; repugnancia de los pobres muñecos, pobres y criminales muñecos que la gobiernan; repugnancia de los que aplauden o de los que se limitan a hacer chistes pª convencerse talvez a sí mismos de que no son tan viles; y repugnancia, sobre todo, de los mercenarios de la prensa. Estos plumíferos son hoy los únicos “intelectuales” visibles de esta pobre España de Franco. A un viejo mozo del Café Universal al que pregunté por la peña literaria q’ allí se reunía cuando yo estuve en 1920, me dijo: “Desde la guerra (cuando un español habla de la guerra, se refiere a la suya –a la guerra civil española–, pues pª los españoles de España la otra guerra, la universal, no ha existido y recién ahora al engancharse España al carro de Truman empiezan a darse cuenta de q’ hubo una guerra además de la suya); desde la guerra –repito– no existen más peñas en Madrid”. Al principio, no quería hablar, pero luego nos fue tomando confianza y era él quien me buscaba la lengua. Pero no es cierto que no existan peñas, existen, las de los periodistas, y la de los fabricantes de confituras teatrales –pero pª hablar de toros (que ya casi tampoco existen: hasta los toreros han perdido el coraje –coraje nada más que animal, pero coraje al fin) o de putas (que éstas sí existen hoy en abundancia, por necesidad). Qué chatura, Díos mío, en esta España “deshabitada” (no es de Rafael este epíteto?) de Franco. Las librerías están inundadas de libros de religión, mejor dicho, de cosas de sacristía, o de novelas bobas. “Tiras 2 mil ejemplares de una obra –nos decía una librera y editora de Madrid– es ya un verdadero éxito; por lo general, ninguna edición pasa de los mil ejemplares”. Decía que los españoles no leen porque el libro es caro y no está al alcance de los bolsillos del pueblo; y tal vez sea mejor que no lean pª no envenenarse más la sangre. El diario más importante y respetable de España, el de ese vacuo monigote de Luca de Tena, el ABC, dedica sus editoriales a protestar de la “familiaridad” con que algunas españolas tratan a sus santos preferidos o de la manera como visten los turistas y de otras cosas por el estilo. Por todas partes, no se ven si no curas y militares, que apesta. Toda España parece hoy una aldea y a pesar de que no hay uno sólo que no proteste por la carestía de la vida (un huevo vale entre 2 y 2 y media pesetas; en los cafés un vaso de leche no grande vale más que un coñac y mucho más que un vaso de manzanilla: en España resulta más barato emborracharse que llenarse apenas el estómago), salvo los obreros más ilustrados y que deben vivir ocultándose permanentemente, yo no podría asegurar en qué medida está la generalidad contra Franco; “Franco es un asceta” nos decía en un tono insolentemente chulo un farmacéutico que viajaba de Granada a Madrid en el mismo compartimento que nosotros. “Nosotros también tuvimos un asceta –le dije– hace más de cien años y dejo empobrecido y ensangrentado nuestro país. Y ahora tenemos dos”. Y es que llega un momento en que no se puede aguantar ya tanta sandía, o tanta farsa...
Pero ya estamos de nuevo en París. Aquí camino con la cabeza levantada y aspiro con fuerza el aire como pª limpiarnos los pulmones. Yo no sé si esta carta es una mera repetición de la que le escribí desde Madrid al día siguiente de visitar el Manzanares (la recibió Vd.?); pero la rabia, la indignación que me produce todo esto es tan fuerte no me deja hablar de otra cosa, aún a riesgo de aburrirle –y de repetirme. Y es que uno debiera no avergonzarse de repetir las cosas todas las veces que sea necesario hasta que se nos metan por los ojos –como los maestros de escuela. Y luego que al hablar de estas cosas de España hablo también un poco de n/ pobre Argentina y de lo que a los argentinos hoy nos está pasando...
Van a hacer 5 meses que aquí en París empezó n/ peregrinaje por la Europa occidental. Y con qué miedo! Veníamos con un idioma deficiente y con una ignorancia de toda una vida. Yo no sé si le he sabido tomar el pulso a esta Europa tan castigada!; pero juro que he tratado de acercarme a su vista con el corazón limpio y dejando de lado, tanto como es posible, ideas formadas. Creo que mis convicciones –de las que no me avergüenzo, sino al contrario– no me han impedido ver las cosas; digo mal, me han ayudado a verlas mejor. El 29 nos embarcamos en el Havre. Con qué impaciencia esperamos Aída y yo este día. Casi 6 meses son mucho tiempo pª estar lejos de la patria y de los amigos. El hombre es un animalito que necesita del cariño de los amigos para vivir tanto como de las cosas más primordiales para comer. Extraño n/ tertulias, n/ extravagantes y a veces insensatas discusiones y, sobre todo y por encima de todo, el afecto amasado en muchos años de convivencia, las cosas que nos han rodeado siempre y que queremos que nos sigan rodeando. A todos, a todos, un gran abrazo de Aída y míos.
Y ahora sí: hasta pronto!

Un abrazo particular pª Maruja

Scheimberg

1951-10-08
Carta de Seoane a Salazar Bondy. 1951
Bos Aires
Lima
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Salazar Bondy. 1951 en 08/10/1951


Buenos Aires, 8 de octubre de 1951

Sr. Sebastián Salazar
Lima

Querido Salazar:

Estoy avergonzado por no haber contestado a su tiempo la carta que te agradezco y que hace días, demasiados para mi conciencia que recibí. Antes me había llegado una tarjeta postal reproduciendo una maravilla de fachada barroca, española-americana. El día 2 inauguró mi exposición en Viau, que está obteniendo un gran éxito de público, entre los pintores y también entre los críticos que no tienen diarios donde escribir, como Payró, por ejemplo. Estoy muy contento. La sala constituye realmente un espectáculo y la pintura se destaca en las paredes claramente unida, popular, alegre y fuerte. Hasta Viau está contento y a él mismo le gusta la exposición. La inauguración fue realmente un acontecimiento artístico, otros te podrán decir más. Por mi parte, sólo puedo decirte que estoy muy contento.
A Elisabeth Flower le escribiré uno de estos días. La recuerdo perfectamente. Aquí tuvimos noticias por Inda del éxito de tu obra en Lima y nos alegramos mucho como puedes suponerte y deseando conocer el Rodil, ese personaje terco, duro, bronco, de ese país lunar, amado y odiado, pero que yo quiero como un continente aparte, solo, que es España y allá ellos, los otros países con sus modistos, sus mecánicos, sus físicos y sus heladeras eléctricas. Yo estoy con los apestosos y los mendigos de España y con su grandeza miserable y con el puntapié que cada medio siglo le lanzan los gañanes y astrosos españoles al globo terráqueo. El puntapié puede ser Pablo Picasso, Juan Gris, la Guerra Civil española o también ¿por qué no? el gesto de Rodil. Tengo esperanzas de que algún día los españoles patearán tanto en su parte del globo que hundirán esa parte para hacer un nuevo polo. A luz virá prá caduca Iberia dice una estrofa del himno nacional gallego.
Perdóname Sebastián que no te escriba más extensamente, otro día lo haré. Ahora sólo quiero felicitarte por el éxito de tu estreno. En cuanto a los pesos de ahí, me los mandas como sea... Te extrañamos, incluso alguno para discutir. Saludos de todos los amigos y de Maruja y tú recibe el abrazo de tu amigo.

[Seoane]

1951-11-15
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1951 en 15/11/1951

Buenos Aires, 15 de noviembre de 1951
Sr. D. Francisco F. del Riego
Vigo


Querido Del Riego:

Hace unos días te escribí una carta larga que luego he roto. Era una carta agria, referida a las relaciones de algunas personas de la colectividad con esa, que no respondía exactamente a mi temperamento. Quizás lo mejor de mi parte será que continúe balconeando como se dice, esas relaciones, trabajando en mis cosas y sonriéndome lo que pueda. Por mí cuidaré de no dirigirme jamás a Massó pongo por ejemplo, para tratar de resolver problemas intelectuales referidos a Galicia o míos. Continuaré dirigiéndome a tí y a la gente que se dedica a esos problemas y que yo respeto por su conducta y por su obra para tratar de resolverlos. La verdad es que son tantos los hilos tendidos entre ésta y esa que de todos ellos se ha hecho un nudo dificil, a mi juicio, de deshacer.

Te agradezco mucho el artículo que me dedicaste en La Noche. No sé como decirte que te estoy muy agradecido por el apoyo moral que significa para mí tu amistad, así como la de Maside y la de algunos otros amigos de esa. Después de que salieron de Buenos Aires, Dieste, Espasandín, Varela, etc., los pocos que quedamos en ésta preocupados por las cosas de Galicia, estamos a merced de la estupidez de unos pocos que se afirman fuertemente autorizados y apoyados por algunos amigos comunes de esa. Esos pocos son los que tu puedes imaginarte, que fallecido Daniel, se han quedado sin nadie que piense por ellos y se han quedado solo con los tópicos y la cursilería que les es natural. En el Centro Gallego, por razones de orden interno y electorales que han hecho imposible las reuniones de la Comisión de Cultura, no se resolvió aún tu asunto que espero que resuelva antes de fin de año. Te tendré al tanto, porque además tendrán que hacerte nuevos encargos con arreglo a un plan que he de presentar sobre la revista que ha de salir y por cuya calidad tengo que luchar contra todos. A tí se te estima hondamente en ésta por tu trabajo, eres de los pocos intelectuales gallegos bien conocidos por la gente que se ocupa de estas cosas aquí. Conviene que envíes al Centro Gallego ejemplares de tu Literatura. Por mi parte haré una nota en la revista trimestral del Centro Gallego sobre ella, pues a mí creo que te lo dije, me gustó mucho y me parece de una gran utilidad. Yo hice mi exposición, no sé si te hablé de ella en otra carta, con gran éxito en todos sentidos. Te envié el catálogo. ¿Recibiste Cuatro poemas galegos que te envié hace aproximadamente dos meses? Tambien debieron haberte remitido del Centro Gallego los tres tomos que acaban de salir de Alvarez Blázquez, Otero Pedrayo y Malvar-no-sé-cuantos, académico que impuso Estévez y cuyo libro es realmente malo. Los tres tomos creo que quedaron bastante bien. Convendría que Iglesia Alvariño, Cunqueiro y Castillo enviasen los suyos, pues cada vez que cambia la comisión directiva peligran las ediciones de libros, la revista y todos los proyectos culturales en general y por mi parte debo volver a comenzar nuevamente a convencerles de la utilidad de continuar toda esa obra.

Estos días llegó a Buenos Aires Enrique Azcoaga y aún no terminó de contarnos noticias de España, viene muy contento de todos vosotros que le habéis hecho amable la estancia en Vigo.
Bueno del Riego, felicita en mi nombre a Alvarez Blázquez por su libro, que con el tuyo de danzas constituyen los dos mejores hasta ahora de la colección y más acertados con el sentido que se le quiso dar. Te envío aparte unos poemas que no me gustaría enseñases a nadie y que posiblemente forman parte de un álbum con dibujos de emigrantes. Probablemente se llamará Fardel de emigrantes. Dime que te parece. Escríbeme.

Saludos de Maruja para tu mujer y para tí y para ella y para tí recibe tambien el saludo cordial y el abrazo de

Seoane

1951-11-22
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 22/11/1951

Vigo 22–nov. 1951
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Me extraña tu silencio. Supongo en tu poder dos extensas cartas mías. Recibí, en cambio, el magnífico volumen Catro poemas galegos. Nos produjo a todos una tremenda impresión, tanto por el contenido como por la presentación. Los poemas ya los conocía, pero no los grabados. He de decirte con la mayor sinceridad que éstos me han gustado extraordinariamente. El del obispo Adaulfo y María Balteira, sobre todo, creo que son estupendos. Puedes imaginarte ya cuanto te he agradecido ese delicado obsequio, tan cariñosamente dedicado. También me ha llegado el catálogo de tu exposición con el bellísimo poema de Rafael. De ella he dado noticia en La Noche. Asimismo del libro, como podrás ver por el recorte que te adjunto. Haré más adelante un comentario. Sevillano hizo una glosa que ya te envió Maside.

Acabo de recibir carta de Tobío y me dice de tí lo siguiente: “Seoane expone con frecuencia y hace prodigiosos avances con una riqueza grande, con fuerza tremenda, con originalidad e inquietud que hoy no abundan. Y es un pintor nuestro –un pintor, en el fondo, románico– bien gallego, bien fuerte y leve”.

Hace unos días se te enviaron dos ejemplares del segundo Cuaderno de la colección Grial, titulado Presencia de Galicia; uno, en papel corriente y otro, en papel especial. Creo que, tipográficamente, ha mejorado con respecto al número anterior. Ahora hemos encargado a Maside de la dirección artística. Dime lo que te parece. Tu trabajo ha gustado mucho. Sin embargo, hemos tenido últimamente noticias desagradables y tememos por la publicación. Veremos en que queda todo. Como observarás, incorporamos al número además de tu nombre, el de Dieste y el de Guarriarán.

Por aquí está de vuelta Bouza. Por cierto que ha hecho unas declaraciones la mar de curiosas. Yo no lo he visto, ni trató de ponerse en comunicación conmigo al desembarcar. Creo que comentó de una manera poco certera mi trabajo sobre Curros. ¿Quiénes fueron los otros dos miembros del Jurado? Desde luego, he decidido firmemente no intervenir en más concursos. Pienso que es lo mejor.

En una relación que le enviaron a Valentín figuran como importe de mi colaboración en Galicia por el año último, 1.600 pesetas. Los dos primeros años cobraba 3.200, de manera que quedó reducido justamente a la mitad. Para poder atender la colaboración compro diariamente los dos periódicos de Vigo, los dos de Coruña, los dos de Santiago, el de Orense y el de Lugo, además de uno de Madrid. Sólo ésto me supone al año 2.300 pesetas. A ello hay que sumar la adquisición de revistas, y de algunas publicaciones que de otro modo no compraría, envío de fotografías y franqueos de éstas, etc. El caso es que a fin de año, los gastos son tres veces superiores a lo que cobro. Y ello sin contar el trabajo, que lo hago con gusto, sin que me lo retribuyan. Te doy estos detalles por si crees conveniente utilizarlos para efectos del cambio en mi actual retribución.

Tengo verdaderos deseos de ir a dar una vuelta por esas tierras y poder abrazaros. Pienso mucho en la posibilidad de trasladarme a Cuba donde tenemos intereses familiares. Es que me siento cansado y desesperanzado de tanto bracear entre esta espesa bruma que nos envuelve.
Bueno, nada más por hoy. Afectuosos saludos a tu mujer, de la mía para los dos y para tí el cordial abrazo de siempre de


Fdez del Riego

1951-12-21
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1951 en 21/12/1951

Vigo 22-dic. 1951


Mi querido amigo:

Contesto a tu carta del mes pasado, que se cruzó con una mía, extensa, y que supongo en tu poder. Comprendo muy bien por donde vas cuando hablas de ciertas relaciones entre gente de aquí y de esa. Lo comprendo y justifico tu posición. Fui testigo de algunas sugerencias que aquí se hicieron sobre el futuro tomo de la Revista que vais a publicar, y apoyé decididamente tu punto de vista. De todos modos, no debes de valorar demasiado ciertas cosas.

Ya te decía en mi anterior cuanto me había gustado la edición de Catro poemas galegos y te adjuntaba los recortes de dos notas sobre ella. Ahora te acompaño un comentario mío más extenso que apareció en La Noche de ayer.

¿Recibiste el Cuaderno Pintura actual en Galicia? ¿Qué te pareció? De todas partes recibimos felicitaciones, hasta de las procedencias más inverosímiles. ¿No podrías procurarme colaboraciones para futuros números de Espasandín y otros amigos? Mi obsesión es la de concentrar en una labor común a todos los intelectuales gallegos del mundo que tengan algo que decir.
Aún no han llegado a mi poder los tres nuevos tomitos de la colección Galicia. Cunqueiro me prometió enviar inmediatamente su original. Aquilino lo hará a finales del próximo mes. Ayer recibí los poemas de tu Fardel de emigrantes. Debo confesarte, sinceramente, que me han impresionado. Hay una fuerza real, y una hondura poética en ellos, que me sorprenden. Además, el idioma es magnífico. Creo que el libro que proyectas resultará estupendo. Observo que tu inquietud no admite pausas. ¡Es admirable!

Si se publica por ahí algún libro de mi interés, no dejes de enviármelo. Te lo agradeceré mucho, pues no desconoces mi gran curiosidad intelectual.

Uno de estos días llegará ahí Da Presa. Durante su permanencia aquí no dejó de moverse. Ya te contará sus impresiones.

Bueno, nada más por hoy. Escribe.

Felices Pascuas y que el Año Nuevo sea próspero en gratos acontecimientos. Afectuosos saludos a tu mujer. De la mía para los dos. Y para tí, el fuerte abrazo de siempre de


Fdez del Riego

1952-00-00
Carta de Laxeiro a Seoane. 1952
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Laxeiro a Seoane. 1952 en 00/00/1952

Mayo 1952?

D. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Seoane:

Me alegro mucho recibir carta tuya. Yo te estoy muy agradecido, pero como la distancia es tan grande y tú eres el único amigo que tengo ahí, pues tengo que seguir pidiéndole favores. Mima, yo tengo muchas ganas de conocer ese país y creo que si tu no me ayudas lo que puedas, me será difícil. Un hermano mío que es el que me paga el pasaje irá a verte. Éste le entregará el importe del pasaje en la secretaría del Centro Gallego y que éstos digan que son ellos los que me pagan los gastos del pasaje. Bueno, tú ya me entiendes que le den una forma que ellos ya sabrán buscarla para que, siendo yo invitado oficial del Centro, puedan mis familiares pagar ahí mi pasaje. Mi deseo sería, según una carta que le escribo a mi hermano Pascual, (precisamente en la que le digo que se presente a ti) de llevar conmigo a mi hija y mi mujer, pero esto será imposible si fuese posible las llevaría conmigo, pero si tú ves que esto no puede ser, no quisiera interrumpir los trámites que tenga hecho la secretaría del Centro Gallego para mi ida a la inauguración de la exposición. Bueno, tú y mi cuñado trataréis de poneros de acuerdo con la secretaría de dicho Centro y darle forma a todo este lío para, como ya dije, esté yo ahí el día de la inauguración. Le dices a mi cuñado que a lo de mi mujer y mi hija no le dé más importancia que la que se le pueda dar, que por culpa de estas non quiero perder la invitación del Centro y que, en tal caso, pague mi pasaje sólo, después una vez yo ahí ya las reclamaré a ellas. Tú le aconsejas y que te haga caso. Léele esta carta cuando vaya a visitarle. Yo confío en ti que sabrás guiarle y aconsejarle. Sabré agradecerte cuanto hagas para que mi ida a esa sea una realidad. Te agradezco me digas lo más pronto posible como están estos trámites. Creo que pronto nos veremos, un fuerte abrazo de tu buen amigo

Laxeiro

1952-01-18
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 18/01/1952

Vigo 18-enero 1952
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu carta del 22 pasado, que debió cruzarse con otra mía. En ella te comunicaba que había ido a saludar a la hermana de Paco Luís Bernárdez en tu nombre. Espero que no tarde, como prometió, en ponerme unas letras. Si vuelve a Galicia, como proyectaba, la acompañaré en todo momento, la llevaré a Santiago y le presentaré amigos. Basta que tú tengas interés en ello para que yo haga cuanto esté en mis manos para hacerle grata su estancia aquí.

De Fardel de eisilado ya te comuniqué mi opinión. Lo he vuelto a leer, y no lo tomes como lisonja de amigo, si te digo que es un libro de valor singular. Incluso el idioma es impresionante. Lo presté a varios amigos, y todos coinciden, sin excepción, en alabar sus valores poéticos. Las direcciones ya te las he enviado. La de Varela Jácome –ilustre carca– es: Santa Cristina 2, Santiago. Pero lo debe de conocer porque en La Noche de ayer leí una nota sobre el libro, firmada con sus iniciales.

[Maximino] Castiñeiras me acaba de entregar un paquete con algunos ejemplares, que tú le has dado. Como no indicas a quienes se lo he de dar, espero que me lo digas. En caso contrario los repartiré entre lectores que sepan apreciarlos. También me llegó en el mismo paquete el libro de Cuadrado, amablemente dedicado. Su dedicatoria me produjo cierta emoción, y los versos me gustaron. Haz el favor de darle las gracias en mi nombre, y comunícale cuanto estimo su obsequio.
Por cierto que sólo ahora puedo apreciar bien la labor editorial que tú y él llevasteis a cabo. Hace un par de días que recibí el lote de libros remitido por el Centro Gallego. No sabes cuanto lo agradecí, pues la mayoría de las obras la desconocía. Me parecieron de un magnífico gusto editorial, y desde luego muy pocas veces se han impreso libros gallegos con esa limpieza y estilo. ¡Lástima que no hubieran tenido antes aquí la difusión que merecen! Aunque tarde, os felicito de veras por esa gran labor. También me llegó el libro de Bernárdez que te había pedido. Y por el que te doy las más expresivas gracias. Y aún he de agradecerte el envío de ese número extraordinario de Galicia –que atribuyo a tí–, porque es realmente interesante. El grabado en madera tuyo es encantador. Te advierto que me ha impresionado deliciosamente la delicadeza e infinita poesía que encierra. Ya ves como hay muchas cosas tuyas que no conocía aún. La pena es que no pueda escribir en los periódicos de aquí, en la forma que antes lo hacía, sobre estas cosas.

Uno de estos días te remitiré por correo el segundo tomo del Diccionario de Couceiro, que acaba de aparecer.

¿Qué pasa con la Revista del Centro? Hace mucho tiempo que no la recibo. El último número que llegó a mi poder fué el de setiembre.

Maside lleva una temporada en Santiago. Por eso no se le ha hablado acerca del cuaderno sobre su pintura. Veremos como acoge la propuesta. Mi gusto sería que el estudio lo hicieses tú. Aquí no hay persona autorizada par intentarlo con el sentido que hay que darle. A Eiroa claro que no se le ha olvidado. De ningún modo podríamos prescindir de su nombre en cualquier empresa referente al arte gallego actual. Los otros nombres que indicas son dignos, desde luego, de tener en cuenta.

Bueno, nada más por hoy. Afectuosos saludos a Maruja. De mi mujer para ambos, y para tí un fuerte abrazo de


Fdez del Riego

1952-01-19
Carta de Seoane a Piñeiro. 1952
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1952 en 19/01/1952

Buenos Aires, 19 de xaneiro de 1952

Sr. D.
Ramón Piñeiro
Santiago de Compostela

Querido amigo:
Recibín a túa carta escrita con motivo d-un artigo de Del Riego que che agradezco moito. De tí, coma de todol-os amigos que estades ahí, lémbrome decote. As vegadas falei de tí con un grande amigo teu, de Lugo, que che estima fondamente, Lorenzo Varela, que agora está en Montevideo, un dos máis importantes poetas nosos e cuia laboura é cuasi descoñecida n-esa. De tí e de Fole (de quén non sei ren e ao que adiquei un libro de dibuxos fai anos, Homenaje a la Torre de Hércules que nunca puiden remitirlle por non ter o seu enderezo), falamos Varela i-eu lembrándonos. Pra mín recibir a tua carta despóis de tantos anos de ter novas cuasi perdidas túas, costituíu un contento como non podedes ter idea os que n-esa vivides. Eiquí estamos isolados traballando, coma podemos, facendo máis do que podemos en meio d-este enorme engano. Pol-a nosa parte, temos o orgulo afirmar que soios fixemos tanto por Galiza en doce anos como toda a colectividade xunta n-ese mesmo tempo, aínda que ahí pensedes outras cousas xa que non tedes máis informazón que as nosas corresponsalías en Bos Aires e os viaxeiros, os que poden ir a esa por inócuos que xa é importante que vos visitan cada Dia de Sant-Iago. Máis todo está ben. Non nos abandoamos á propia e xa chegará o dia das aclaracións sen perdón.
Leín o teu mañífico traballo sobre a saudade, xa o tiña lido no númaro 1 de Grial e agradézoche moito o envío da separata. Chamoume atención sobre todo a interpretación galaico-portuguesa de filosofía feita sobre a base do sentimento común da saudade.
Piñeiro agradézoche as tuas verbas d-alento, xa escomeza a facernos falla aos que traballamos lonxe da terra, dos amigos e de todo aquelo qu-estimamos.
Recibe a forte aperta d-este amigo do que podes dispor:
Seoane.

1952-01-19
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 19/01/1952

Buenos Aires, 19 de enero de 1952
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo


Querido Del Riego:

Debí de haberte escrito hace días contestando tu última carta pero preferí esperar la llegada del número dedicado a la pintura de la Colección Grial, que me gustó mucho más en su presentación gráfica que el primero. De su contenido quiero destacar en primer término el ensayo, excelente ensayo de Maside sobre la fotografía popular y sobre el realismo. Francamente revelador y hondo. Lo de Dieste lo conocía pues un trozo de una monografía que sobre Colmeiro publicamos Cuadrado y yo en Emecé. Quizás se nota en general la ausencia de datos sobre los artistas que intervienen en el número y tambien de algunas reproducciones que lo harían más completo. De cualquier manera es un excelente esfuerzo, el primero seriamente hecho por una revista gallega sobre artes plásticas. Seguramente tiene errores pero ellos son de poca importancia y subsanables facilmente. Me gustó tambien tu nota sobre Solana, útil además. Por mi parte te felicito, a tí y a los que te ayudaron a confeccionarla. Quizás el mayor error fué publicar integramente mis notas, pues resulta una colaboración demasiado extensa en el número, tratándose además de mí, un pintor no solo desconocido para las gentes de ahí y cuyo nombre y apellido solo puede tener una resonancia cordial para quienes son mis amigos y compañeros, quizás debí de haber enviado algunas fotografías de cuadros, pero francamente no se me ocurrió hasta ahora que ví el número y me dí cuenta de que alguien pudo suponer en mí una actitud pedante que estoy muy lejos de tener. Me alegro que te hubiesen gustado los poemas que a mi juicio fueron mejorados con nuevas y abundantes correcciones, de modo que alguno de ellos se parece actualmente poco a la copia que tú tienes y continúo trabajando en ellos. Me gustaría que diesen en lo posible el clima de la emigración.

En tu penúltima carta escribías sobre tus deseos de salir de esa, y de venir quizás a ésta o a Cuba. No sé que decirte. Creo que todos o casi todos los que hemos salido de esa en muchos momentos de desfallecimiento hubiésemos deseado habernos quedado ahí, de haber podido. Hemos sufrido mucho, tanto como ahí no podéis suponeros ahora tan lejos en los años de todo. Estamos practicamente solos y nuestra labor y nuestra vida se va quedando al margen de la finalidad que nos propusimos. Yo no quiero aconsejarte en esto ni animarte. No sé nada de Cuba, creo que es un país que está bien, pero si decidieses venirte a ésta cuenta absolutamente conmigo para todo. Aquí no solo me encontrarías a mí sinó a muchos otros que tambien serán tus amigos de verdad aparte de los que ya lo son. Escríbeme aclarando tu pensamiento. Dime si tu deseo sería salir de ahí para quedarte algún tiempo en América.
Deberíais mandar tu libro de literatura al Centro Gallego directamente para la venta, cuarenta o cincuenta ejemplares, y además algún ejemplar destinado y dedicado a la Biblioteca, pues mucha gente pregunta por él y continúa siendo desconocido en ésta. Creo que sin más trámites deberías enviarlos inmediatamente pues es muy útil su divulgación. El otro día me prestaron un ejemplar de la Historia de la Literatura de Varela Jácome, persona que no conozco, y me llamó la atención que destacase la labor editorial de Cuadrado en ésta, olvidándose que esa labor desde sus comienzos hasta ahora es de los dos, de Cuadrado y mía. Me llamó también la atención la ausencia de Lorenzo Varela entre los poetas, pues lo considero (lo consideran Juan Ramón Jiménez, Alberti, Moreno Villa, etc.,) uno de los más importantes de las últimas generaciones. Bouza Brey se entusiasmó con su Torres de Amor. Y así de esta importancia encontré alguna otra omisión o error. Tambien Otero, cuya Guía de Galicia en su edición de hace cuatro o cinco años, leí estos días, omite el nombre de Dieste, que él mismo había destacado en su Ensayo histórico sobre la cultura gallega y el de Manuel Antonio por ejemplo, y en pintura destaca un verdadero galimatías artístico muy de su generación, a Llorens o a Pintos, olvidándose por ejemplo de Arturo Souto, y en escultura a Eiroa. Creo que ahí la gente como tú, curiosa de todo cuanto se hace en el orden de la cultura, debería de llamar la atención sobre este desdén o ligereza por la auténtica clasificación de nuestros valores. Por otra parte es necesario que siendo Galicia un país fundamentalmente de emigrantes se historie al mismo tiempo lo que viene realizándose en la emigración, no haciendo caso a los intereses circunstanciales de grupo, sinó a los generales de Galicia. Cuidando de seleccionar los corresponsales y de no caer en la tontería de El Pueblo Gallego de creer que una persona sin cultura y sin interés alguno como Eliseo Alonso, bueno pero no tanto, puede reflejar de alguna manera la vida compleja de una colectividad como la nuestra y de una ciudad como ésta.

Algo parecido pasa con el ensayo de Anxel Xohan (recuerdo de él algunos dibujos y linóleuns, si es el mismo de Yunque) del que no puedo hablar, pues pueden los demás creer que lo hago con un interés subalterno bien ajeno a mi modo de ser, cuando reseña de manera disparatada a los pintores gallegos actuales, incluye a Palmeiro con características similares a las de Maside como si tuviesen algo que ver. Palmeiro no tiene nada que ver con Galicia como no sea en ciertas cualidades de su pintura que le vienen seguramente de su origen y las preocupaciones estéticas de Maside y la seriedad de su obra está a muchas millas de distancia de la “elegancia” y de la novedad fácil y aparente de Palmeiro. Pero lo que ocurre es que seguramente Anxel Xohan no conoce la obra de Palmeiro. Otro error es considerar que la fantasía y los temas son una condición de la pintura al hablar de otros pintores. Algo parecido le pasa a Risco al querer hacer favor a Prieto por su cuadro (por fotografía detestable y que tiene que ver con el gótico como una manzana con respecto a un besugo) al hablar del Cristo de Nolde, el gran pintor alemán parte de cuya obra espléndida ví en Londres y de ese Cristo precisamente conozco una copia que tiene en Buenos Aires un particular. Debiendo haberse confesado de no haberlo entendido. Pero Nolde debe ser una obsesión de Risco, ya en Mitteleuropa habla mal de él sin entenderlo a mi juicio. Pero a Risco le ocurre lo que a todos los escritores gallegos de su generación con respecto a la pintura y a otras cosas y es que no entendieron nada de lo que pasaba con ella en su época y que continúan sin entender.

A da Presa no lo he visto aún y no sé cuando lo veré, pues no creo que haga nada por tratar de verme. ¿Por qué La Noche concede la paternidad de mi proyecto sobre “la Universidad Popular Gallega” a Prada? No me importa nada personalmente, pero es que conviene que ahí en las cosas del Centro Gallego nunca personalicen, si no quieren hacer infecundas las iniciativas. La labor es de todos, conviene que no hablen más de eso hasta que sea aprobado por la Junta Directiva.

Con saludos para tí y tu mujer de la mía y míos, recibe el gran abrazo de tu amigo:


[Seoane]

Te agradezco hondamente tu artículo de La Noche sobre Catro Poemas Galegos. No sé como compensar tu generosa cordialidad hacia mi obra y hacia mí, de manera digna a tu amistad

1952-01-24
Carta de Seoane a Dieste. 1952
Bos Aires
Cambridge [nac. Inglaterra]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste. 1952 en 24/01/1952


Buenos Aires, 24 de enero de 1952

Sr. D.
Rafael Dieste
Cambridge

Querido Rafael:

Estamos pasando unos días infernales de calor y humedad. Creo que en los años que llevamos en ésta nunca hizo tanta humedad ni tanto calor y estos días anuncia el diario que del norte se acerca a la capital una vistosa plaga de mariposas blancas que preocupa por sus larvas y su voracidad a los técnicos del ministerio de agricultura. Dentro de unos días pues, Buenos Aires parecerá una ciudad de almanaque valenciano con un cielo muy azul y muchísimas mariposas blancas, muchas más de las que nunca soñaron los autores de tapas de Blanco y Negro. Y nosotros, para desdicha nuestra en el centro de tanta cursilería, porque las mariposas no son más que otro elemento, uno más, en el total de la decoración actual.
No recuerdo ahora si os he escrito luego de mi exposición que fué en octubre, creo que no. La hice en Viau y constituyó un éxito de público y tambien de venta, y estoy seguro de que fué la más unida y la mejor de cuantas hice hasta ahora, creo que en ella se notaba más que en ninguna anterior mi aspiración de dar un carácter acentuadamente expresivo a la forma y al color. Esta era la exposición que debí haber hecho en Londres en lugar de la que me parece ahora disparatada, que las circunstancias y lo absurdo de la galería me obligaron a hacer, porque además deseaba hacerla un poco como fuese y a la que tú le dedicaste el expléndido (sic) y generoso artículo que tanto te agradezco. Desde la exposición sin embargo no he pintado mucho, pienso comenzar a hacerlo nuevamente con intensidad en estos días. La venta y el público no es suficiente estímulo para un pintor, hacen falta muchas otras circunstancias que Buenos Aires no tiene, no tuvo nunca, e incluso tambien creado por un núcleo de amigos que hablan, que discuten, el núcleo de amigos que nos reuníamos hace ocho o diez años y ya no sé cuántos, tan lejanos parecen. Os extrañamos. Varela acaba de llegar de Montevideo a quedarse nuevamente en Buenos Aires no sé por cuanto tiempo, viene animado. Azcoaga está ya instalado aquí con su familia, su mujer y cuatro hijos y trabaja en la imprenta Chiesino de Avellaneda. No deja de tener su aspecto heróico el emigrar así acompañado de cinco de familia y a un país como este tan distinto de España y donde todo es desconocido. Te está profundamente agradecido por el departamento, que por otra parte lo cuida y lo limpia él y los suyos de una manera un poco maniática según apreció Frontini. Para los chicos compró unas literas que no le estorban en el departamento. Pronunció tres conferencias al llegar, una en Artistas Plásticos sobre retratos de Goya, y dos sobre la poesía y la novela contemporánea en España en el Colegio Libre de Estudios Superiores, muy interesantes y con una información sobre jóvenes escritores españoles desconocida para muchos de los que estábamos allí. Escuchándole nos afirmábamos que una de las consecuencias más trágicas de la guerra civil es esta separación producida entre los escritores y artistas de uno y otro lado. Ellos apenas tienen noticias de cuanto se hizo fuera de España y a nosotros se nos escapan por falta de medios de información lo que allí se produce. Azcoaga está contento de haber salido y parece –no siempre Buenos Aires es una realidad demasiado abrumadora– animado a trabajar. Nuestros amigos en general le recibieron con simpatía. Alberti es probable que salga estos días a hacer un recorrido por América con algún contrato de conferencias. Este último año se ha defendido haciendo dibujos con sus poemas, coloreados, algunos muy graciosos, género que denominó “liricografías”. En pintura y en literatura todo está igual que en 1948, más bien un poco peor por el problema editorial agravado por muchas circunstancias poco favorables. Cuadrado y yo continuamos haciendo heroicamente algún que otro libro de Botella al Mar. De viejo tenemos pensado que la última editorial que fundemos se titule “Hombre al agua”. De otra gente: Guillermo de Torre, Baeza, Casona, Gori, etc., no tengo noticias, son otro mundo, el mundo, el mundo de los negocios. Negocios a veces más sórdidos que el de los directivos del Centro Gallego, con quienes continúo compartiendo las últimas horas de cada tarde.
¿Qué es de vuestra vida? ¿Trabajáis mucho? Contarnos algo de Cambrigde. Y tú, Rafael, has escrito nuevas obras? Estamos deseando tener noticias de todo cuanto hacéis y de como estáis en ese país al que siento más próximo de España, quizá porque para los gallegos nos resulte cercano. ¿Recuerdas las viejas escrituras de Ortigueira que expresaban al señalar los lindes de una finca “limita al N. con Inglaterra mar por medio”?, o tambien por el puritanismo católico de los españoles, porque el puritanismo no es exclusivamente un fenómeno protestante. Nosotros nos acordamos muchas veces de las severas calles de Londres, de los parques, de las tabernas, de los museos tan llenos de obras prodigiosas y tal como si no las tuviesen, de las caras de los ingleses y del paisaje maravilloso de Richmond. Pensamos volver no sé cuando. Pero volveremos, seguro. Claro que nuestro destino, creo que el de todos nosotros, es esperar volver a los sitios que tuvimos que dejar por alguna circunstancia. Buenos Aires además continúa siendo, aún no pareciéndolo, una ciudad misteriosa aunque insoportable viviendo seguido en ella.
Escribirnos sobre vosotros, sobre vuestros proyectos, sobre Cambridge, sobre las exposiciones que véis. Os rogamos que nos déis envidia, mejor, más envidia aún escribiéndonos sobre todo eso y creo que esto no lo logró nunca nadie.

Recibid los dos, Carmen y tú el fuerte abrazo y el recuerdo de Maruja y mío:

[Seoane]

1952-03-01
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 01/03/1952

Buenos Aires, 1º de marzo de 1952
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo.


Querido Del Riego:

Debes de tener en tu poder una larga carta mía fechada en ésta a mediados de enero. En ella te agradecía tu artículo de La Noche sobre Catro poemas galegos por el que te estoy muy agradecido, sobre todo porque representa un estímulo para la Editorial Argentina que lo hizo imprimir aún sabiendo que de la venta de ese libro no va a percibir beneficio alguno, así como tampoco lo percibiremos nosotros los autores. Te hablaba del excelente esfuerzo de Pintura actual en Galicia y del que me interesaría conocer la opinión de las gentes de ahí y por el cual te felicitaba. Aclarándote que me arrepentí luego de haberte enviado mis notas, pues resultan demasiado extensas en dicho número tratándose de un pintor como yo desconocido, para mayor sufrimiento mío, por las gentes de ahí. Para Anxel Xohan incluso es más conocido Palmeiro. Te decía también que enviases ejemplares de tu libro de literatura gallega al Centro Gallego directamente para la venta y además un ejemplar dedicado a la Biblioteca de la entidad, pues mucha gente pregunta por él y continúa siendo desconocido en ésta. Te hablaba de algunas otras cosas más que ahora no recuerdo y que se referían seguramente a la publicación de Galaxia sobre pintura refiriéndome a las colaboraciones, quizás sobre la de Risco y alguna otra por algunas afirmaciones que me chocaron y que hubiesen sido excelentes motivos en otro momento por no decir en otros años, quizás en los próximos, de polémica cordial. Pero todo esto puede esperar y aún perdida mi carta, como me lo hace presumir una de Maside que recibí por Valentín y a quien escribí en la misma fecha que a tí. Lo que deseo es conocer detalles sobre tu pensamiento de venirte a ésta o a otra parte de América. Te hablaba tambien de esto y te decía que de Cuba no sé nada, no sé si está bien o mal. Desde el punto de vista intelectual esto es mucho más importante que cualquier otro país de este continente de lengua castellana, aunque hoy ofrezca pocas posibilidades por muchos motivos que no son del caso. Te afirmaba que contases conmigo para todo, de la misma manera con que puedes contar con un hermano y si te decides a venir a ésta todo lo que tengo y pueda serte útil y lo que pueda hacer en cualquier orden está a tu disposición. Tanto Maruja como yo pensamos en cuanto a este ofrecimiento de igual modo. Aquí vas a encontrar a numerosos amigos, aún cuando algunos de los cuales solamente te conozcan por tu labor. Creo que hoy no quiero decirte nada más que esto.

Unicamente que tambien te expresaba mi satisfacción porque te hubiesen gustado mis poemas que creo ahora bastante mejorados por nuevas correcciones y que con otros más y dibujos constituirán un librito Fardel de Emigrantes con lo cual me gustaría dar aproximadamente el clima de la emigración.

Con saludos para tí y tu mujer de la mía y mios, recibe el gran abrazo de tu amigo

Seoane

[Manuscrito]
Hoy recibí el tercer número de Galaxia que visto por encima me gustó quizá mas aun que los otros en cuanto a su unidad.

1952-03-05
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 05/03/1952

Buenos Aires, 5 de marzo de 1952
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo


Querido Del Riego:
Te escribo estas pocas líneas después de mi carta de hace dos días para participarte que la Junta Directiva del Centro Gallego aprobó, en su sesión de ayer, el aumento de tus honorarios de corresponsal en Galicia a 3.600 pesos moneda argentina, a partir del primero de este año de 1952. Es lo que se pudo conseguir.

Valentín [Paz Andrade] parece que volverá de Chile el 16 del corriente. A su ida para ese país no pude hablar con él, mejor, no pudo nadie, pues solo estuvo unas pocas horas en esta capital por el retraso en el horario de llegada del avión.

Terminé estos dias Fardel de Emigrantes, no sé aún si se llamará así el pequeño libro de poemas y dibujos y aún no sé siquiera si lo editaré. Te decía en las otras que había corregido mucho los poemas que tu tienes de manera que alguno se parece a las copias que están ahí e hice unos ocho más, cuatro de los cuales componen una Cantiga aos Emigrantes.

Quisiera que me enviases el primer tomo del Diccionario de Escritores Gallegos de Couceiro Freijomil a cambio de los libros que a tí te interesen en ésta.

Bueno, saludos para tu mujer y para tí de la mía y por hoy nada más, un abrazo de:



Seoane

[Manuscrito]
No te des por enterado del asunto hasta que del C. Gallego te participen la noticia.

1952-03-08
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 08/03/1952

Vigo 8-marzo 1952


Querido Seoane:

Recibo ahora mismo tu carta y me apresuro a contestarla. No me llegó la anterior a la que haces referencia. Me extrañaba que estuvieses tanto tiempo sin dar señales de vida. Es inexplicable lo que pasa a veces con mi correspondencia.

El Cuaderno sobre la pintura suscitó un gran interés y atención por parte de mucha gente. Todos coincidieron en estimar muy valioso el esfuerzo, aunque algunos consideraron la cosa de parcialismo. Tu trabajo gustó mucho, y yo estoy satisfechísimo de haberlo reproducido. Aparte de su valor intrínseco, fue oportuno para que te dieses a conocer aquí. Mi preocupación es que se conozcan entre las nuevas generaciones las personalidades que, debido a la larga ausencia, iban olvidándose.

Hace mucho tiempo que envié, dedicado al Centro Gallego, mi Manual de Literatura. Obra el resguardo en mi poder, pero según me dicen del Centro, no ha llegado a su destino. Ordené a la Editorial que lo remitiesen de nuevo, pero esta vez se me pasó lo de la dedicatoria. Ya diré que envíen ejemplares para la venta ahí.

Con respecto a mi posible viaje a América, es cosa que tengo en estudio. Pensaba en La Habana, porque mi familia tiene intereses allí, y no necesitaba para nada pensar en la cuestión económica. Por otro lado, por razones que no necesito exponerte, me agradaría mucho más Buenos Aires. Sin embargo, aparte de que no resultaría fácil la salida, pienso si no sería un poco de deserción abandonar mis trabajos de aquí. Para el caso de que me decidiese a dar el salto, te lo comunicaría inmediatamente. Te agradezco con toda el alma tus ofrecimientos. Ni por un momento he dudado que contaría siempre con tu generosa amistad, a la que tanto estimo. Hazle patente a Maruja mis gracias más expresivas, pues sé cuanto su gesto representa.

Supongo que se habrán recibido en el Centro varios trabajos para el Concurso, que gestioné directamente. Entre ellos va una bella colección de cuentos de Ángel Fole, titulada Á luz do candil. Llevan varias erratas que no pudieron corregirse por falta de tiempo. Creo, sinceramente, que se trata de unas narraciones interesantes. Tienen el encanto de lo contado y están hechas en un estilo vivaz y grato. Además tienen la particularidad de estar escritas en un gallego magnífico, como pocas veces se ha escrito. Y todo ésto, sin contar con que Fole necesita dinero, que el premio puede proporcionarle. En fín, tu verás.

Recibí los tres últimos libritos de la Colección Galicia que va resultando extraordinariamente simpática. Es una pena que se haya incluido el de Artaza, escrito sin gracia ninguna y con datos de hace la mar de años. ¿Te mandó Cunqueiro su original sobre la Cocina Gallega? Me dijo que sí, pero yo no le creo nada. Aquilino piensa mandar el suyo pronto. No le insistido más porque desde hace una temporada ha adoptado una postura que a mí me parece estúpida y absurda.
Ya sabrás que tuve que abandonar la colaboración de La Noche. De momento la cosa está fea, aunque no sé si a la larga se arreglará.

Me place que te haya agradado el tercer número de Grial. De vez en cuando tenemos que transigir con ciertas colaboraciones. Estamos preparando el cuarto.

Te agradecería mucho que tú y los amigos de ahí nos enviaseis algunas colaboraciones del tipo que estimes oportuno. Creo que sería muy interesante centralizar en las páginas de Grial la labor de todos los intelectuales gallegos.

¿Que hay del proyecto de los Cuadernos de Cultura del Centro? Escríbeme con extensión y cuéntame cosas.

Saludos muy afectuosos a Maruja, de mi mujer para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de


Fdez del Riego


[Carta manuscrita e o membrete:] FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/PROGRESO, 12/TELEFONO 3770/VIGO

1952-03-22
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 22/03/1952

FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/PROGRESO, 12/TELEFONO 3770/VIGO

22-3-52
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 5, que debió de cruzarse con otra mía. Gracias, muchas gracias por la buena noticia del alza en el importe de los honorarios de corresponsal de la Revista. En realidad, venía gastando más del doble, a parte del trabajo material. Ahora creo que queda bien la cosa, aunque claro está yo seguiría enviando lo mismo la colaboración. Todavía no recibí noticias del Centro, pero puedes estar seguro de que no me daré por enterado hasta que me lo comuniquen.
Supongo que Valentín ya habrá salido de ahí, y que durante su estancia en esa tendríais ocasión de charlar de todo con calma.
El día 26 sale de aquí en el “Salta” [José María] Castroviejo. Va a dar unas conferencias en la Universidad. Tú ya sabes perfectamente como es. Sin embargo, en el orden personal es una buena persona, y se ha portado bien con mucha gente.
Me alegra que hayas terminado Fardel de emigrantes. Creo, sinceramente, que será un libro francamente interesante, honrado y vivo. Ya estoy deseando verlo publicado.
Por correo ordinario y, como impreso certificado, te he enviado hoy el tomo que me pedías del Diccionario de Escritores Gallegos de Couceiro. Todas las obras de aquí que te interesen, pídemelas y te las remitiré con mucho gusto.
Y nada más por el momento. Cariñosos saludos a tu mujer, de la mía para ambos, y para ti un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1952-03-25
Carta de Schwarz a Seoane. 1952
Nova York
Bos Aires
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Schwarz a Seoane. 1952 en 25/03/1952


Marzo 25.[1952]

Señor Luis Seoane
Bartolomé Mitre 3793, 2ºF
Capital

Muy estimado amigo:

Mil gracias por sus libros y por las hermosas dedicatorias. Es usted el amigo benevolente y el gran artista que mira la realidad revistiéndola de la belleza que late dentro de usted mismo.
Esta vez ha proyectado usted su simpatía generosa sobre mi persona enviándome los magníficos dibujos que usted ha creado derivándolos de su disciplinada inteligencia.
Sus dibujos son puros, transparentes, realizados limpiamente y con maestría intensa. ¡Ojalá pueden verse algún día en plano mural esas dignas expresiones plásticas para bien de la belleza y del arte!
Créame sinceramente a su lado, lo mismo que al de su gran compañera, a quien deseo toda suerte de dicha.

Suyo afmo. amigo,

M. Schwarz

1952-05-14
Carta de Cohen a Seoane. 1952
Caracas
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cohen a Seoane. 1952 en 14/05/1952


14-Mayo-52

Seoane, nos ha extrañado mucho no tener noticias de ustedes, ni de Alberti, respecto a la revista. Les enviamos el 1 y el 2. El 3 va a salir mañana, casi todo de homenaje a España. Sería de veras importante que nos contestaran respecto a la posibilidad de colaboraciones de ustedes en obras de toda índole, acordes claro con la orientación de la revista, y lo mismo acerca de los periódicos y revistas a que podamos suscribirnos p’ tener información de allí de Argentina, bibliográfica, artística, política... Toda clase de información será muy valiosa. Opiniones por escrito sobre los números aparecidos serían también muy útiles. Quisiéramos que tomara vida especial la sección de opinión del lector. La gente de librería Letra no se interesarían por distribuirla allí? Quisiéramos que se difundiera, q’ se conociera en toda América. Ojalá que pudieran ayudarnos algunos de ustedes en esto. Lorenzo Varela sigue allí?
Nombres de gentes a quienes enviar la revista y pedir colaboraciones no podrían dárnoslos? Y si ustedes no pudieráis hacer nada de esto, por favor, dígannoslo, pues hemos […] recurrido a ustedes y hemos estado esperando. Dónde está actualmente Bergamín?
Les envío con esta un giro que dejó Magalí para ustedes. No sé exactamente a qué responde. Es por los dibujos, pero no sé cual o cuales vendió. Ella no les escribió? Antes de irse p’ E. Unidos dejó aquí ese giro q’ no habíamos enviado antes por no tener datos precisos. Ahora pensamos que es mejor enviárselos, y que ella les informe.

Hasta pronto los abraza fuerte

Violeta

1952-05-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 24/05/1952

Vigo 24-mayo 1952

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Hace mucho que no tengo noticias tuyas, por lo menos directamente. Ya sabes cuanto placer me causa saber de vosotros, y me extraña no haber tenido respuesta a dos cartas que te escribí. Por Valentín me enteré algo de vuestra vida actual, pero su laconismo es tan singular que es necesario arrancarle las palabras.
¿Ha salido la nueva Revista del Centro? Supongo que Vázquez de Calo te habrá informado con detalle de todo lo de por aquí. Después de su marcha se ha producido la suspensión de Grial. Tratamos de buscar un sustituto de la publicación, y estamos estudiando la fórmula conveniente. Dentro de unos días te remitiré un ejemplar del cuarto número, cuando termine de imprimirse. Yo he dejado la secretaría de Galaxia, porque era la solución más conveniente. Hago una vida bastante recluída y aislada. He pasado una temporada de casi un mes en Madrid. Precisamente allí vi a Vázquez, con el cual apenas si pude hablar porque andaba atosigado con el arreglo de papeles para el viaje.
Me imagino que en el Centro habrán recibido ya los cinco trabajos que me solicitaron para el número especial de Galicia. Llevo largo tiempo sin tener noticias de ahí, y ni siquiera recibo la revista desde el número de diciembre–enero. ¿Qué ocurre?
Te adjunto la reproducción de un dibujo mío que me hizo Maside días pasados, por sorpresa.
Valentín me entregó un ejemplar de Antología rota que le diste para mí, y que te agradezco muchísimo. Pienso que te habrá llegado el tomo del Diccionario bío–bibliográfico de Couceiro, que me habías solicitado. Se está imprimiendo el segundo, y cuando aparezca, te lo enviaré también. Dime francamente si te interesa alguna obra de aquí, pues bien sabes que te la mandaré con sumo gusto. Te soy deudor de numerosas atenciones y pruebas de amistad a las que no sé como corresponderte.
¿Cómo vas de ánimo? Tengo verdaderos deseos de verte y charlar contigo largamente de muchísimas cosas. Hubo un tiempo en que soñé con ir a dar una vuelta por Buenos Aires, pero ahora tal como se desarrollan las cosas la posibilidad de la idea se hace más remota.
¿Qué te parecieron los cuentos de Fole? A mi modo de ver son francamente interesantes. Dime cual ha sido la actitud de Castroviejo en esa. Aquí se recibieron informes contradictorios. Me temo que haya hecho alguna barrabasada de las que le son tan peculiares. A pesar de que personalmente es un buen muchacho, no puede decirse otro tanto en otros terrenos. En fin, siempre creí que su viaje no sería nada beneficioso.
Yo estoy trabajando hace algún tiempo en un estudio de Pondal. También traigo entre manos otros proyectos literarios. Pero últimamente me falta el ánimo para todo. Recibo con harta frecuencia golpes y disgustos que resulta difícil encajar con serenidad. En fin, es necesario templarse en la lucha y no dejarse vencer por las contrariedades. En último extremo, lo que se salva siempre, son las conductas.
Bueno, nada más por hoy. A ver si rompes un poco ese silencio y me contestas hablándome de muchas cosas.
Saludos afectuosos a Maruja, y para tí el cordial abrazo de siempre de tu viejo amigo

Fdez del Riego

Nesta carta inclúese unha reprodución dun debuxo de Fdez. del Riego, firmado por Maside en 1952.

1952-05-25
Carta de Seoane a Dieste. 1952
Bos Aires
Cambridge [nac. Inglaterra]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste. 1952 en 25/05/1952

Buenos Aires, 25 de mayo de 1952

Sr. D.
Rafael Dieste
Cambridge

Querido Dieste:

Te contesto con un poco de retraso a tu última carta, pero no quería escribirte sin haber logrado alguna respuesta a la gestión extraoficial del Centro Gallego que tenía pendiente, y que seguramente puede dar resultado según parece, para el próximo año, lo que hace inútil cualquier propuesta dada la urgencia del caso. En vista del resultado casi negativo, aún no hay respuesta clara, de esta gestión, por motivos todos justificables al modo de ver de algunos amigos nuestros, situación económica de la entidad, etc., e injustificables desde mi punto de vista, Núñez Búa y yo hicimos una gestión con Sebastián González que es Decano de la Facultad de Humanidades de Puerto Rico para que te hiciese un contrato para un cursillo de conferencias o un curso regular sobre temas literarios o de arte. Ultimamente pasaron por esa universidad Francisco Ayala y Romero Brest, además de algún otro español y argentino. Nos pareció que dada la actual situación para los intelectuales de Buenos Aires esta posibilidad de cobrar una cantidad de dinero en dólares podía seros beneficiosa e incluso la posibilidad de desde allí conseguir algo similar en Venezuela, donde hay un núcleo de amigos y tambien de enemigos, ya que a veces los últimos suelen ser útiles. Esperamos respuesta de esta gestión. Al mismo tiempo le dábamos a Sebastián vuestra dirección actual en la esperanza de que algo resultase de ella si está en sus posibilidades el conseguir un contrato de ese tipo.
Por otra parte Núñez Búa escribió a Ossorio Tafall que ocupa un puesto destacado como biólogo en las Naciones Unidas hablándole de la necesidad de aprovechar vuestras experiencias y de la posibilidad de conseguir un puesto referido mejor a la enseñanza de arte, teatro y literatura en la organización donde él se mueve. Tafall contestó inmediatamente recordándote con cariño y pidiéndonos que con toda urgencia le envíes un “curriculum vitae” tuyo y otro de Carmen. Su dirección es: Bibiano F. Ossorio Tafall. Delegación Regional de F.A.O. de las Naciones Unidas. Ramón Nieto 960 Santiago de Chile. Escríbele inmediatamente. Su carta llegó ayer a ésta.
No comprendo en qué está basado Baudizzone con su optimismo sobre las posibilidades de aquí. Esas conferencias de que él habla se pagan aún en la actualidad con una cifra que oscila entre los 150 y 250 pesos y para vivir, teniendo como vosotros tenéis un departamento barato –hoy ese departamento no lo alquilarías por 1.000 pesos– hacen falta aproximadamente de 1.500 a 2.000 pesos mensuales sin comprar libros y sin ver mucho cine y teatro. Harían falta pues cuatro o cinco conferencias mensuales y además tener otras fuentes de ingreso.
Estoy pintando bastante, siempre dentro de la línea de la mujer de las cerezas que a tí te gustaba en Londres y creo que he superado cualquiera de las etapas anteriores. En agosto vuelvo a exponer en Viau. Estoy, estamos deseando todos los amigos veros y charlar largamente de todo cuanto pasó y no pasó en estos dos o tres últimos años. De España llega de vez en cuando alguna persona conocida y las cosas que cuentan le dejan a uno el deseo de no regresar a pesar de todas las ganas. Parece que mejoró algo económicamente pero la gente continúa viviendo como en prisión y con psicología de presos, enzarzados en discusiones y divisiones sin importancia y lo peor es que parte del mundo parece convertirse poco a poco en España.
Bueno, no quiero extenderme más. Enviarnos noticias de vuestras decisiones y contad con nosotros para cualquier cosa que deseéis, escribirle sobre todo rápidamente a Tafall. Te tendré al tanto de lo que responda Sebastián González. Recibir los dos el saludo de Maruja y el mío y recibid un fuerte abrazo de:

[Seoane]

1952-05-26
Carta de Seoane a Cohen. 1952
Bos Aires
Caracas
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Cohen. 1952 en 26/05/1952


Buenos Aires, 26 de mayo de 1952

Sra.
Violeta Cohen
Caracas

Estimada Violeta:

He recibido sus dos cartas y el número 1 de Cruz del Sur. La primera carta y el primer número de la revista los he recibido con un gran retraso y el número 2 no lo recibí, y coincidiendo todo ello con una salida mía de Buenos Aires hacia el sur, de modo que esperaba hacer, cuando regresé, alguna gestión de las que me encomendaba de contestar.
He solicitado colaboraciones hasta la fecha a Alberti al que entregué la carta estos días, a Héctor Agosti, ensayista extraordinariamente interesante, a Laura Onetti, escritora, a Enrique Rotzait, uno de los arquitectos jóvenes más destacados, a Cuadrado, Lorenzo Varela y continúo gestiones. Harían falta más números para poder enseñar, a mi se me quedaron con el primer número. Creo que en plazo no mayor de quince días podré mandar algunas de las colaboraciones. La distribución podría estar a cargo de Cuadrado en Botella al Mar, en Perú 613, a quien hablé de esto, pudiendo Udes. enviar para comenzar 100 ejemplares de cada número, pudiendo disponerse de 15 o 20 de ellos aproximadamente para posibles colaboradores y propaganda. De aquí enviaremos tambien noticias de interés general para América, sobre todo referidas a literatura, teatro, cine, música y arte. Si Udes. quieren me encargaré de centralizar esta labor de corresponsalía.
Recibí con su carta el cheque de Magalí. Ella no nos escribió y tampoco sé bien a la venta que grabados o grabado corresponde. Desearía que me escribiese y me informase.
Tiene que perdonarme Violeta por esta demora un poco involuntaria, en contestar, sospecho que a partir de ahora todo irá bien. A los colaboradores les he ofrecido el precio por su trabajo que Ud. me indica en su primera carta, pago que a mi juicio debe efectuarse a la llegada a esa del original por medio de giro.
¿Cómo van todas las cosas? Yo trabajo mucho, pinto, y en Agosto inauguro una nueva exposición. Tengo ganas de ir a Méjico.
Contésteme pronto y hábleme de planes. Reciba con el abrazo de Maruja el cordial de:

L. Seoane

1952-07-10
Carta de Cohen a Seoane. 1952
Caracas
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cohen a Seoane. 1952 en 10/07/1952


Julio 10/[19]52

Seoane, espero habrá recibido las revistas últimas. No sé qué ocurre con el correo, pero es irregularísimo. Cada vez que sale, le hemos mandado una por aéreo, serían interesantes las colaboraciones que nos anuncia. En cuanto al pago, sabe que dificultades tienen estas publicaciones para sostenerse. Sin embargo, lo más que podría hacerse, según el interés de la publicación, sería girar, caso de tener seguridad de su publicación.
Las noticias nos interesarían muchísimo. La rev. tiene fallas grandes de información y crítica en ese sentido.
Enviaremos la revista a Cuadrado, Botella al mar. No sé si tendremos de las primeras hasta el 4, como para mandar esa cantidad. Si no irán menos con la factura respectiva.
Las muchachas de Letras siguen allí? Y qué sabe de Bergamín?
Pronto saldrá el nº 5, de Julio, allá irá. ¿Podrían obtenerse algunas “opiniones del lector” allí, como para publicarlas? De México, nos enviaron varias interesantes.
Hasta pronto.

Saludos para los dos.

Violeta

[Escrito na marxe esquerda da primeira folla:]Le di su recado a Magalí cuando escribí. Está en E. Unidos, como sabrá.
[Escrito na marxe esquerda da segunda folla:]No tiene fotos de sus cuadros?
[Escrito na marxe dereita da segunda folla:]Y trabajos suyos para la revista.

1952-07-17
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 17/07/1952


Buenos Aires, 17 de julio de 1952
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Te debo carta desde no sé cuando. Perdóname. Estuve afuera, en el sur, y estuve enfermo. Además tuve que trabajar intensamente para la próxima exposición que se inaugurará el 1º de agosto y que deseo tenga el éxito del año pasado. Recibí, no sé si te lo dije ya, el libro de Couceiro Freijomil que resulta muy interesante a pesar de algunos errores referidos a gentes gallegas en América sobre todo, y me gustaría que me enviases el segundo tomo, así como el de Poesía Céltica. De nosotros tendrías seguramente noticias por Castroviejo, que creo marchó bastante descontento de su estancia en esta ciudad, que no se puede conocer naturalmente en 30 días, y donde se encontró con una realidad referida a esa, que él no esperaba a pesar de todas las advertencias o de las sospechas que sobre la emigración debía tener. Los artículos para la revista del Centro Gallego gustaron mucho, lástima que no pudo hacerse el número extraordinario proyectado por la restricción de papel y por la superabundancia de notas internas del mismo Centro Gallego. Otra vez será. Tambien llegaron tarde algunas fotografías de colaboradores. Con Núñez Búa y Sánchez Guisande estoy organizando una entidad que ha de llamarse Amigos del Libro Gallego, cuya finalidad principal ha de ser editar algunos libros gallegos al año y distribuir en ésta los que ahí, en Galicia, se editen. Proyectamos comenzar con el libro sobre el paisaje gallego de Manteiga y el tuyo Precursores e novos, continuando con el [de] narraciones de Fole. En “Botella al mar”, saldrá el mío Fardel de emigrantes, con otro de 25 dibujos satíricos que titularé La Torre de marfil, a los que tuve que traducir los piés del gallego al castellano para no tener que quedarme con la edición casi íntegra en casa. Se crea la entidad al márgen de todas las sociedades existentes en ésta y sin algunos amigos nuestros que son aquí totalmente impopulares a pesar de vuestra ayuda y que matan lo que pisan como el caballo de Atila. Recibí de Aquilino su expléndida (sic) traducción de Horacio, con prólogo y notas llenas de interés. En carta aparte recibí tambien un precioso poema de él dedicado a mí que le agradecí con toda el alma, pues significa que él como tú y otros amigos de mejores días no olvidan a aquellos que estamos a nuestro pesar lejos de esa. El libro Cuatro poemas galegos de Bautista, Varela y mío, fué premiado por los críticos musicales como el mejor editado del año 1951.
En esa va a ir a hacerte una consulta un Sr. Vicente Paz, apoderado de Ramón Rebollido Fernández por un pleito en Boiro, fallado en contra en el juzgado de Noya y apelado a la territorial de La Coruña. He leído una carta de un abogado de Boiro, Joaquín Caamaño, que parece haber intervenido por Rebollido, que es realmente un ejemplo de reticencias, de burdas sutilezas y de confusión que dan la sensación de que éste, como los familiares que intervienen en el pleito, quieren aprovecharse de éste emigrado que es un pobre hombre desesperado por este asunto. Estúdiale el pleito y aconséjale sobre lo que debe hacer en La Coruña. Aquí este hombre tiene cartas y documentos que prueban la propiedad de la casa que le discuten y que él crée que no se presentaron a juicio. Todo nace de un documento de simulación de venta hecho por Rebollido hace años al suegro ya fallecido.
Dime que puedo enviarte de aquí a cambio de los libros que tú me envías, si alguno de los que aquí se editan pueden interesarte dímelo, pues no quiero abusar de ninguna manera de tí. Contéstame y dime tambien si alguna persona amiga de esa y con calidad tiene algún libro que le resulte difícil de publicar para incluirlo dentro del plan de ediciones de Amigos del Libro Gallego. Todo esto dentro de la natural reserva, pues no se dió a publicidad aun ninguna de las gestiones que estamos realizando. Con saludos míos y de mi mujer para la tuya y para tí, recibe el abrazo de tu amigo:
Seoane

1952-08-04
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 04/08/1952


Vigo 4-agosto 1952
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Después de un bien largo silencio, recibí tu afectuosa carta. Supongo que a estas horas estarás celebrando tu exposición, con el éxito que mereces. Ya me dirás los resultados.
El segundo tomo del Diccionario bío–bibliográfico de Couceiro Freijomil aún no se publicó. Cuando aparezca, te lo remitiré seguidamente. Hace unos días te envié un ejemplar del Cancionero de Poesía Céltiga que me pedías. También te hemos mandado el último libro de Galaxia titulado 7 ensayos sobre Rosalía. Creo que se trata de una obra de indudable interés, y te agradecería que me dieses tu opinión al respecto. Con anterioridad, te enviamos el cuarto Cuaderno de Grial y el manual de Historia de Risco, que supongo ya en tu poder.
¿Podrías mandarme, con la mayor urgencia, cinco ejemplares del librito de Danzas? Tengo que atender necesariamente a unos compromisos, y por eso te los pido.
Me parece magnífica esa idea de Sociedad de Amigos del Libro Gallego. Creo que puede rendir una misión interesantísima. Desde luego podéis contar con mi colaboración incondicional para cualquier ayuda que pueda prestaros. No dejes de remitirme Fardel de emigrantes y Torre de Marfil, cuando se publiquen. Bien sabes con cuanto interés y cariño sigo tus actividades.
Es lástima que no hayan podido editarse en un sólo número, los trabajos sobre el idioma que he remitido al Centro. ¿Tardarán en publicarse? Por múltiples motivos, interesa su publicación. Aquí se ha prohibido terminantemente utilizar el gallego en la prensa.
Te felicito de corazón por ese premio, bien merecido, a Catro poemas galegos.
Cuando el Sr. Vicente Paz venga a hacerme la consulta jurídica de que me hablas, lo atenderé con el mayor interés.
[José María] Castroviejo vino encantado de las atenciones que tuviste con él, y me habló de tí con gran afecto.
[Manuel] Colmeiro está por aquí. Llegó hace más de un mes. Pasa una temporada conmigo en la playa, y trabaja con bastante intensidad.
También, como sabes, se encuentra entre nosotros [Isidro] Maiztegui. Galicia es para él una profunda revelación, y se siente verdaderamente entusiasmado.
En La Coruña van a iniciarse unos cursos universitarios iberoamericanos. Invitaron a varios de nosotros a participar en ellos. Nos negamos, pero a pesar de todo, incluyeron el nombre de Valentín y el mío en los programas. Te lo advierto para que no os dejéis sorprender por ahí. A mí me habían designado un tema tan expresivo como el de “Problemas que plantea la emigración gallega”.
¿Cuál fue el resultad del concurso literario del Centro? Me extraña mucho no tener aún ninguna noticia sobre el particular, ya que en años anteriores no ocurrió así. Escríbeme y cuéntame cosas de por ahí, pues ahora parece que estamos más desconectados.
No sé si te dije que aquí hablé con Guillermo de Torre. Supongo que te habrá transmitido mis saludos.
Yo vivo bastante apartado de toda actividad literaria. He tenido que dejar de escribir en los periódicos. Estoy preparando un libro sobre Pondal.
Cesáreo González va a hacer una película sobre el “Camino de Santiago”. Le encargó a Otero que escribiera la obra. Gestionamos que le den cabida a Maiztegui para la música. A mi me asusta el peligro de quien pueda ser el guionista y el director. En fín, ya veremos lo que ocurre.
Nada más por el momento. Cariñosos saludos a tu mujer; de la mía para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre, de

Fdez del Riego

1952-08-08
Carta de Romero Lema a Seoane. 1952
Nova York
Martínez
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Romero Lema a Seoane. 1952 en 08/08/1952


8 agosto 1952

Sr. Luis Seoane

Distinguido amigo:

Muchas gracias por su invitación para la inauguración de su exposición. No me fue posible ir a la apertura por coincidencia con una obligación, pero estuve a ver sus cuadros apenas pude, el lunes pdo. La muestra me pareció espléndida, y precisamente hoy estuvimos hablando de ella con el amigo Frontini. Mis muy sinceras felicitaciones.

Un buen apretón de manos

Fco. Romero

1952-08-09
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1952
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1952 en 09/08/1952


Vigo, 9 de agosto de 1952

Sr. D. Luis Seoane
Abogado Bartolomé Mitre 3793
Buenos Aires.-

Querido Luis:

Es portador de estas líneas D. Ramón Faraldo, gran escritor, seguramente el crítico de arte más prestigioso de España y paisano nuestro. Ya sé que bastaría este último título para que le acojas con la simpatía y cordialidad, que este distinguido emisario merece y que tú derrochas tan ampliamente.
Va ligado a la exposición de grabados que dirige Julio Prieto, al cual he despedido aquí hace algunos meses.

Cordiales expresiones de mi mujer y míos para Maruja, que Pilar envía también para ti, con un fraternal abrazo de tu incondicional,

Valentín

1952-08-11
Carta de Bernárdez a Seoane. 1952
Jesús María
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Bernárdez a Seoane. 1952 en 11/08/1952

11 agosto 52.

Amigo Seoane:

Me vine sin decirle a usted que su exposición me pareció espléndida. Ésta fué, por otra parte, la opinión general. Me encantaron las naturalezas muertas. Había una con un azul maravilloso... En fin: lo felicito, Seoane. Pinta Ud. cada vez mejor.
El día de mi regreso apareció la edición común de mi Florilegio . A usted le reservo uno de los ejemplares especiales, encuadernados, que estarán listos a fin de mes, para cuando yo vuelva a Bs. As.
El 4 de septiembre daré mi conferencia en la Hebraica. Desde ese día hasta el de mi regreso, que será el 13, estaré a la disposición del Centro Gallego. Prada me dijo que haremos el acto con González Carbalho el 10 ó el 11.
Eso sería una gran cosa, porque caería en fechas inmejorables para mí. Haga usted fuerza en ese sentido.
Bueno, Seoane: nuevamente lo felicito por su magnífica exposición. Recuerdos muy atentos a su señora. Y a usted un cordial abrazo de su amigo.

Paco Luis Bernárdez

Al Dr. Luis Seoane
Buenos Aires.

1952-08-26
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 26/08/1952

Vigo 26-ag. 1952

Mi querido amigo:

Supongo dos cartas mías en tu poder. En la última te adjuntaba el recorte de un “Anaco” de Borobó sobre Catro poemas galegos. Hoy te acompaño otro recorte de una crónica de Concha Castroviejo en la que habla de tu reciente exposición.
Supe el resultado del último concurso del Centro. El original Paisaxe e Cultura, galardonado con el premio para ensayos, es mío. Figura con el nombre de mi concuñado porque no quise figurar yo. En primer lugar, para evitar el prodigarme tanto en esos concursos y, en segundo término, para que no pesase ninguna influencia en el ánimo del jurado fuera del trabajo en sí. Aquí nadie sabe nada del asunto y ahí no he enterado más que a Prada y a tí. Te ruego, por lo tanto, que guardes reserva.
Aún no recibí el número de Galicia del mes de julio. Antes me la enviaban por avión, pero ahora han dejado de hacerlo no sé por qué.
Supongo en tu poder el 4º número de Grial y la Historia de Risco. Posteriormente te remití el Cancionero de Poesía Céltiga y Siete ensayos sobre Rosalía. Ya me dirás si recibes todo.
Colmeiro aún sigue conmigo en la playa de Coruxo, en donde pinta con intensidad. A primeros de mes piensa irse unos días a Santiago.
Ya sé que has tenido un gran éxito en tu exposición. Estoy deseando ver cosas tuyas, pues me han informado que son de una gran calidad.
¿Qué ocurre con los cuadros de la Exposición de Arte gallego del pasado año? Los pintores están inquietos y no hacen más que solicitarme noticias que no les puedo suministrar.
No te olvides de enviarme los ejemplares de Danzas que te solicité, pues he de atender algunos compromisos. Por cierto que, a pesar de que existe ya el permiso para traer aquí los libros de la colección Galicia, el Centro no contesta a la distribuidora. ¿A qué se debe? Te advierto que los libros se venderían aquí enormemente.
Fole ha recibido una enorme alegría con el premio que le concedieron.
Y nada más por el momento. Espero que me escribas pronto. Un cariñoso saludo a tu mujer, de la mía para los dos, y para tí un fuerte abrazo de siempre de

Fdez del Riego

1952-09-23
Carta de Seoane a Serrano Plaja. 1952
Bos Aires
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Serrano Plaja. 1952 en 23/09/1952

Buenos Aires, 23 de septiembre de 1952

Sr. D.
Arturo Serrano Plaja
París

Querido Arturo:

Aprovecho la oportunidad del viaje de nuestros amigos Esther y Lipa Burd que van por una temporada a ese país, para enviarte una de las últimas cosas que hice, Paradojas de la torre de marfil que son una selección de dibujos sociales, hecha no con arreglo a la calidad, sino a la posibilidad de publicación actual en ésta. Por Esther y por Lipa que son grandes amigos nuestros, sabrás de nosotros, así como también de Azcoaga y de su mujer de quienes también son amigos. Por aquí todo está lo mismo y por nuestra parte soñando con volver a marchar. Es posible que si logro hacer una pintura mural que unos arquitectos tienen el proyecto de encargarme, vuelva a ésa, siempre que además logre que me dejen salir de aquí. Todo está muy difícil.
Con Cuadrado continúo editando de vez en cuando algún tomito de Botella al mar con poetas jóvenes argentinos. Como siempre. Y continúo pintando todo lo que puedo y dibujando. Acabo de hacer una nueva exposición en Viau de la que quedé todo lo satisfecho que puede quedar un autor lleno de dudas y de confusiones, aunque éstas sean las de la época que nos toca vivir.
A vosotros, a Claude y a ti os recordamos. En muchas oportunidades hablamos de vosotros con Baudizzone, con Coppola, con Azcoaga, con Alberti, Varela, etc.
Bueno, Plaja, espero que algún día te decidas a escribir unas líneas hablándome de ti y de todos los amigos de ésa, a quienes recuerdo con afecto y, sobre todo, de lo que haces. Quisiéramos Maruja y yo que Claude y tú les presentaseis a Esther y Lipa gentes de ahí, ella es médica y él es pintor y los dos van a trabajar y aprovechar lo que puedan de este viaje y son sobre todo dos maravillosas personas que es en definitiva lo que más importa.

Un gran abrazo para Claude y para ti y para Carlitos de Maruja y mío:

[Seoane]

1952-10-04
Carta de Gurméndez a Seoane. 1952
Nova York
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gurméndez a Seoane. 1952 en 04/10/1952


Montevideo, 4 de octubre de 1952

Amigo Seoane:

Llegamos bien, sin inconvenientes. Hemos entregado a tu amiga Elida Cores los números de las Paradojas de la Torre de Marfil, que le han gustado mucho.
Te agradecería que me dijeses cuándo se encontrarán listas las galeradas de mi novela para ir yo a esa a hacer la corrección de pruebas.
La revista de Susana parece que marcha bien. Hoy mismo le escribí, en este sentido, a Varela.
Mi mujer y yo te agradecemos todas las atenciones que habéis tenido con nosotros durante nuestra estancia en Buenos Aires.

Muy afectuosos saludos a tu esposa y con un gran abrazo para ti.

Carlos Gurméndez

[Manuscrito:] Mi dirección: Lázaro Gadea 921
Hotel Cáceres
Montevideo

1952-10-15
Carta de Bernárdez a Seoane. 1952
Jesús María
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Bernárdez a Seoane. 1952 en 15/10/1952

15.X.52
Sr. Dr. Luis Seoane
Editorial Nova
Calle Perú, 613
Buenos Aires

Querido amigo:

¿Recibió Ud. el ejemplar que ordené le enviasen de Losada ? Supongo que sí.
Muy interesante me resultó su libro Tres hojas de ruda y un ajo verde . Lo felicito de corazón por él. Acabo de dar dos conferencias en Córdoba. La segunda fue sobre varios juglares gallegos.
Saludos a su señora. A usted, un abrazo de su amigo

Paco Luis Bernárdez

1952-10-21
Carta de Salazar Bondy a Seoane. 1952
Nova York
Lima
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Salazar Bondy a Seoane. 1952 en 21/10/1952


Lima, 21-X-52

Mi querido Luis:

No sé bien cuántas veces inicié esta carta y las cuántas ocasiones enmendé mi falta con una postal. Ello no significa, sin embargo, que os haya olvidado. A Maruja y a ti os echo de menos a menudo. Recuerdo bien en forma viva, toda vuestra generosidad, las pruebas de afecto que me habéis brindado, y lucho todo lo que puedo con mi inveterada pereza para mover la pluma. Discúlpame con tu peculiar indulgencia. No es fácil vivir y creo que estoy condenado a postergar los actos que con más afán deseo realizar. Sigo, a través de las escasas informaciones que me llegan, tus pasos. Sé que has tenido éxito en tu última exposición y eso me ha alegrado como si se tratara de un triunfo mío. ¡Tanto he deseado que se viera en tu obra al gran artista que eres! Pero ello no es fácil. La gente, por envidia, mala fe o prejuicio, tarda en despojarse de sus anteojeras. Tarda, pero, al fin, no deja, ante una evidencia tan definitiva, de hacerlo.
A Arturo le escribí hace unas semanas y en mi carta le consultaba sobre una factura de la Imprenta López que me llegó acá. La carta se la envié a Editorial Nova y, a pesar de que dudo que me conteste, alguna esperanza aliento aún. Dile que lo haga, pues a ti te hace caso. A Alberto, al recibir su último libro, también le escribí. En ambos casos, te mandé especiales saludos. También deben haberte entregado un ejemplar de Rodil que envié con un compatriota que se fue a incorporar a la Embajada. ¿Lo recibiste? De esto hace algún tiempo ya.
Cuántas veces desearía ir –un día sábado, como antes– a tu casa a conversar, discutir, aprender. Esas tardes, esas noches me son inolvidables, Luis. Tu inteligencia viva, nerviosa, tan activa, y la mano cordial y diligente de la sin par Maruja, hacían de esas reuniones un rito amistoso, entrañable. Me queda en la memoria –en la memoria del corazón– todo ello y a veces cierro los ojos para recuperar eso que me parece perdido para mí.
En general, los hombres disimulan estos arranques sentimentales y se entiende que aquí he hecho eso. En fin, que os quiero y os tengo presente. Me encantaría saber de ti por una carta. ¿Puedo esperarla?

Saluda a los Rotzait, a los Burd, a todos los amigos. Recibe para ti y para Maruja el más estrecho abrazo de

Sebastián

Enrique Barrón 984, altos.
LIMA / PERÚ.

1952-11-04
Carta de Esther e Lipa Burd a Seoane. 1952
París
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Esther e Lipa Burd a Seoane. 1952 en 04/11/1952


París, 4 de noviembre de 1952

Querido Seoane:

Es difícil exprimir en algunas líneas las sensaciones que recibimos aquí, en esta ciudad que se nos entrega de a poco. Estamos por fin instalados después de los primeros sinsabores necesarios y que nos llevaron la mayor parte del tiempo que vivimos aquí–. De los detalles creo que los conocen bastante bien por los “noticiosos” que escribe Esther [Burd] y que Perla [Rotzait] se encarga de hacerlos circular. Por mi lado, recién ahora puedo decir que estoy en París.
Hace tres semanas llegamos con sueño y cansados y la pasamos buscando alojamiento y tratando de quitar la suciedad “milenaria” en donde vivimos. Pero todos son detalles acabados por fin, y estamos entrando muy poco a poco en la vida por la cual hicimos el viaje.
De París poco puedo decir que Ud. no conozca mejor que yo: una ciudad enorme, con edificios monumentales, construidos la mayoría con un gusto muy relativo; gente de todas clases, amables y groseras. Pero vamos teniendo experiencias extraordinarias.
Yo la paso estos días recorriendo el Louvre que me deslumbra con sus obras. Camino dentro de el muy lentamente y sólo puede ver hasta ahora las salas de escultura antiguas. Al ver estas obras pienso que es una desgracia para el pintor vivir en un lugar tan alejado de aquí. Todo lo que yo conocía en la Argentina a través de fotos y reproducciones tienen una gran diferencia con los originales. El concepto de escultura egipcia y los relieves policromados Asirio–Caldeos se me revelaron recién ahora a pesar de haberlos visto mil veces antes. El mirar las obras a través de reproducciones es, pienso, como si a un pintor se le quitase la mitad de la paleta. Las Esculturas Egipcias encierran todo cuanto se pueda hacer en escultura al mismo tiempo que abren el camino a todo lo nuevo. Cada signo ideográfico, por pequeño o grande que sea, está hecho con maestría y amor extraordinarios. Sin hablar de las más famosas esculturas, recuerdo un sarcófago en donde las inscripciones talladas dan la misma sugestión de Marc Chagall y la maestría de Picasso. No puedo, Seoane, explicarle todo lo que me gustaron esas obras. Encuentro en ellas el punto de partida de todo pintor, ahora menos que nunca comprendo ese “lugar muerte” de la pintura pompier. Es como si los pompiers pintaran mal a sabiendas, porque con esos ejemplos antiguos nadie es lo suficiente audaz. Por otro lado no encuentro aquí, en absoluto, ingenuidad. Todo lo contrario, me parece estar viendo obras hechas con la mayor sabiduría posible, hechas con cánones estrictos, tan estrictos que consiguen una unidad perfecta a través de milenios. Las estelas egipcias o del Asia Menor encierran la misma unidad de “color” que los incunables de la Edad Media, con la diferencia que en las estelas esa unidad está conseguida con dibujo, trazos y relieves, diferentes unos de otros, lo cual me parece un mérito mucho mayor.
En cuanto a la escultura griega me ha dejado bastante indiferente. Hasta las obras fundamentales de esa época me parecen frías. Eso es todo lo que vi hasta ahora en cuanto a museos. De otras cosas: he estado en dos correcciones de A[ndré]. Lhote. Me causaron muy poca impresión. Es un pintor que sin duda sabe bastante, pero como profesor me resulta bastante poco. Claro que ésa es una impresión mía, ya que tengo que discutir con otros por esa opinión. Pero es que me parece mal su forma de enseñar.
Pasemos por alto su parte de comerciante, que sin duda la tiene, pero es lo menos importante. Lo que menos me agrada es que ve a todos los trabajos desde el mismo punto de vista. Todas las obras las corrige con un mismo canon. Insiste demasiado con el pasaje. Exhorta a los alumnos a pintar “pintura moderna” (como dice él), queriendo decir con ello que es moderno lo abstracto. Claro que todo suena a absurdo ya que releyéndolo parece que estuviera exagerando, pero en el fondo es así. Es que me molestan las soluciones que da. Considera mi cuadro bueno o al menos bien intencionado cuando sus líneas, en la composición, escapan con cierto ritmo, aun cuando ese ritmo resulte desagradable. Es verdad que cuando corrige un cuadro pintando él un trozo, levanta inmediatamente ese cuadro, pero con soluciones que resultan demasiado “simples”, sin ninguna sensibilidad.
Pero por ahora voy a seguir yendo a esas correcciones semanales, ya que no veo que haya otro taller que me sirva mejor. Y es así que estoy bastante desorientado y pienso que la única forma de aprender va a ser pintar bastante e ir a los museos y exposiciones, que me parecen la mejor guía. Y mostraré mis trabajos a [Manuel] Ángeles Ortiz o a otra gente que vaya conociendo.
En cuanto a lo demás, París ofrece todo al por mayor. Hemos visto en teatro Seis personajes en busca de autor por la Comédie con María Casares y F[ernand] Ledoux. Muy bien puesta en escena y mejor trabajada.
En cine Iván el Terrible, La línea general y El acorazado Potemkin de Eisenstein y Tempestad sobre Asia de Pudovkin, todas extraordinarias. Además Ella no ha bailado más que un solo verano, sueca y Rashomón japonesa, muy buenas. Estuvimos en el Velódromo de Invierno en donde un gran grupo de “autores por la paz” vendían sus propios libros autografiados, con un gran telón de Picasso como fondo. Un telón extraordinario, casi monocromo, del estilo de “Corea”, pero con menos fuerza. El acto estuvo lleno de gente (una gran cola esperando para entrar) y con un gran éxito, con gran sorpresa nuestra que veíamos por primera vez un acto realizado con libertad.
Y así voy terminando con el informativo. Creo que poco se me ha escapado. Hemos visto a Ángeles Ortiz que nos resultó extraordinariamente agradable y nos volveremos a ver una de estas noches.
París nos está llenando de experiencias nuevas. Por un lado, su vida artística, por otro, el encontrarnos, por primera vez, con todo el día para nosotros mismos. Pienso que sería hermoso vivir aquí siempre, pero con los amigos que, como Uds. decían, es lo que se extraña en el extranjero. ¿Y Uds.? Por las cartas de Perla [Rotzait] sabemos lo que hacen, y es un poco como si tomáramos parte nosotros también de sus actividades. ¿Hay alguna novedad del mural? Mostré su libro, La torre de marfil, a M. Ángeles Ortiz, que le pareció muy bueno. A la otra gente no he podido entregarlo todavía, a [Louis] Aragón y Pierre Abraham por no haberlos encontrado, y a [Arturo] Serrano Plaja por no haber tenido tiempo. Pero todo lo haré la semana próxima.
Y ahora los dejo, siempre con ganas de recibir de Ud. buenas noticias para sentirnos más cerca de Bs. As., con un hasta pronto, Pidiéndole Seoane que nos deje un poco de su tiempo y nos escriba, que aquí esperamos cartas con ansiedad.

Con un gran abrazo.

Lipa.

[Escrito por Esther:] Querida Marujita, querido Seoane:

En un hermoso día de sol cosa rara tratándose de París, les escribo para repetir una vez más que estamos muy contentos y continuamente riendo y sintiendo cosas lindas. Realmente, por más que trabaje la imaginación y se lea mucho en Bs. As., la representación que se tiene de todo esto es completamente distinta y ya no digo todo lo relacionado con la vida artística intensiva muy fácil de llevar aquí, sino todo lo que una vieja ciudad de cultura milenaria y de siglos de vida irradia de todos sus rincones, sus calles en diagonales, sus edificios viejos y sucios, su Sena, sus catedrales, sus gentes que te están diciendo continuamente use como quiera. Y es eso lo que hacemos con 1 intensa satisfacción espiritual. Nos acordamos mucho de Uds. Tenemos muchas ganas de verlos y de charlar largo. Caminamos muchísimo, nos vamos conociendo todos los rincones de París de esa manera y pensamos que es la única manera para conocerlo bien. Nos alegra en la actualidad no haber comprado el auto, para París no se necesita. Otra cosa será cuando queramos salir a recorrer alrededores y otros lugares, pero para eso falta mucho tiempo y ya veremos el medio que usaremos. Nos gustaría nos escribieran largo, es muy lindo recibir carta aquí de la gente que se quiere, es como estar dialogando un rato con Uds. Ahora los dejo, nos vamos a comer, sepan que los recordamos con mucho cariño y hacemos muchos paseos con Uds. Va un fuerte abrazo.

[Esther]

1952-11-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 22/11/1952


Buenos Aires, 22 de noviembre de 1952

Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:

Sin noticias tuyas desde mi última carta y sin saber bien el motivo de ese prolongado silencio, te escribo nuevamente hoy, hace unos días lo hice a Maside, para agradecerte por si no habías recibido mi última, Cancioeiro da poesía céltiga y 7 ensayos sobre Rosalía, dos libros que te agradezco mucho y del que destacaba en mi anterior el conjunto magnífico de trabajos sobre Rosalía especialmente para mí los de García Sabell y de De la Vega, así como tu recopilación sobre los juicios críticos que se emitieron sobre ella. Tipográficamente está muy bien y resulta un bello esfuerzo editorial, lo mismo que la Historia de Galicia de Risco, obra con la que no estoy tan de acuerdo a pesar del riguroso método y del sentido de utilidad con que está hecha. Te pedía asimismo que agradecieses a Concha Castroviejo la nota de La Noche y me enviases su dirección, así como la de algunos más, Borobó, García Sabell, Fole, Pimentel, Anxel Xohan, Celestino F. de la Vega, Sevillano y algunos otros que tú me indiques para enviarles Paradojas de la Torre de Marfil y Fardel de eisilado que está a punto de salir hoy o mañana y que te enviaré casi con ésta. Del primero te envié un ejemplar por Vázquez, así como tambien a Valentín, a Maside y a Concha Castroviejo y a algunos más, que supongo en tu poder y me gustaría conocer vuestra opinión. Forma parte de una serie más extensa de la que solo publiqué esos dibujos por dificultades difíciles de explicar. Estos días tambien sale un libro de poemas de Cuadrado que te enviará.
Por mi parte estoy pintando bastante. Trabajo todo lo que puedo. Creo que es el único modo de liberarse de la desesperación y de todas las amarguras que produce el estar lejos de todo aquello que uno quiere entrañablemente. Casi no veo a nadie. A Vázquez lo ví dos o tres veces y hablamos de todos vosotros con la nostalgia con que puedes imaginarte de parte mía. A Laxeiro apenas lo veo. Mañana lo espero en casa. Creo que está pintando. En el Centro Gallego está casi todo paralizado, pues acaban de celebrarse elecciones y tienen que ajustarse las nuevas comisiones. Ya ví por una crónica que me enseñaron de Borobó que el presidente, y el secretario de esa institución se atrevieron a opinar sobre pintura, lo que me pareció extraordinario, pues aquí no serían capaces de hacerlo. Creo que os excedeis en vuestra hospitalidad y creo saber quienes tienen la culpa, en parte, de vuestro exceso, en Buenos Aires.
Los libros de “Galaxia” encuadernados para el Centro Gallego quedan espléndidos y quisiera tener el de Otero Pedrayo referido a América. ¿Por qué no envían aquí esos libros para la venta en el Centro Gallego?
Sé que Colmeiro expuso en Vigo con mucho éxito pero no tengo más noticias que las que una tarde me dió la mujer. Me gustaría que me dijeses tu impresión, así como de las conferencias que se celebraron en el transcurso de dicha exposición.
Bueno, espero que me digas que pudo originar tu silencio de este último tiempo por si algo mío te molestó, de cualquier manera espero escribirte más a menudo y mientras tanto con el saludo de mi mujer para la tuya y para ti, y el mío, recibe el abrazo de tu amigo:

Seoane
[Manuscrito]
Con esta sale Fardel de eisilado para ti y algunos amigos. Escríbeme y dime tu opinión.

1952-11-25
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 25/11/1952

Vigo 25-nov. 1952
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
¿Qué te ocurre? Me extraña mucho tu prolongado silencio. Es esta la cuarta carta que te escribo sin que haya tenido contestación a ninguna de las anteriores. Recibí, en cambio, el bello libro que me enviaste por Vázquez. Te lo agradezco mucho, y me ha gustado mucho también. Realmente es sorprendente la labor que estás realizando. El día de mañana, cuando se haga el justo recuento de tu ímprobo esfuerzo, podrá apreciarse cuanto te debe la cultura gallega, y todos nosotros. ¿Y cuándo editas el volumen de versos que tenías proyectado? Creo sinceramente que ha de constituir una verdadera revelación en el campo de nuestra lírica.
De por aquí son pocas las noticias que puedo darte. Parece ser que no permitirán que salga más Grial. Procuraremos que no se deje sentir mucho su falta, publicando tomos de ensayos de tipo semejante al dedicado a Rosalía. Yo tuve que cesar en el cargo de Secretario de la Editorial para que ésta no experimentase mayores perjuicios. Pensamos publicar unos Cuadernos de Arte, y queríamos que el ensayo sobre Maside lo hicieses tú. Pero Maside esta temporada está un poco resentido por el asunto del cobro del cuadro que adquirió el Centro, creyendo que hay algo de abandono por mi parte. Tú bien sabes que no. La exposición me ha causado muchos disgustos, a pesar de que yo no hice más que sacrificarme y llevar feos. Nuestro proyecto inicial, sobre el que hablamos cuando pasaste por aquí, era que la exposición se redujese a Maside y a Laxeiro. En todo lo demás no tuve la menor intervención directa, como no desconoces. Sin embargo, estoy siendo el blanco de unos y de otros. De cualquier modo, mejor es no hablar de ello.
Y ahora un nuevo favor: ¿Podrías mandarme la traducción de poesía medieval gallega de Paco Luís Bernárdez? Te lo agradecería. También me urgían cuatro ó cinco ejemplares del libro de Danzas populares más, para cubrir unos compromisos insoslayables. Yo te enviaré de aquí, en correspondencia, las obras que tú desees. No me olvido del 2º tomo del Diccionario de Couceiro. Está terminando de imprimirse, y tan pronto salga, te lo enviaré. Y por cierto, el Centro ha obsequiado a varias personas de aquí con un lote de ejemplares de Emecé y Nova, entre ellos a Valentín. A mí, en cambio, me han olvidado, a pesar de que no tengo esos libros, y deseo poseerlos. ¿Podrías hacer que se rectificase la omisión?
También tengo pendientes de cobro varias cosas en el Centro: colaboraciones, premios, etc., desde hace más de dos años. ¿Se te ocurre alguna fórmula para que yo percibiese ese dinero?
Ya sabrás que el comportamiento del Presidente durante su estancia aquí ha sido muy digno.
Tengo grandes deseos de verte y hablar contigo largamente sobre mil cosas. Quizá quepa dentro de lo posible que vaya a dar una vuelta por esas tierras. No lo sé.
Llevo una temporada agobiado de trabajos y preocupaciones. Total para nada; para vegetar simplemente y dejar que pasen los días en un ambiente depresivo y estéril.
Y nada más. Escribe. Bien sabes con cuanta satisfacción recibo tus noticias.
Se me olvidaba decirte que aquí estuvo María de Villarino con su marido. Dijo una conferencia en Vigo sobre Rosalía, y a última hora tuve que presentarla yo, porque Valentín, intempestivamente, se enfermó el día anterior. Asistió mucho público, y tuvo éxito.
Cariñosos saludos a tu mujer, de la mía para ambos, y para tí un fuerte abrazo de

Fdez del Riego

1952-12-08
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 08/12/1952


Buenos Aires, 8 de diciembre de 1952

Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:

Te escribo dos líneas simplemente para rogarte que estés al tanto del paso por esa del barco francés Láenec, en el que viaja camino a Francia una gran amiga mía, Aurora Bernárdez, hermana del poeta Francisco Luis, y notable traductora de obras literarias al castellano, que me gustaría saludases y quedaras de acuerdo con ella para presentarle gentes amigas de Galicia y Madrid en su viaje rápido por España que efectuará luego del viaje por Francia. A última hora no pude verla y entregarle cartas para vosotros y lo sentí muchísimo. Me gustaría que se lo dijeses y la orientases.
Hace unos días te envié Fardel de eisilado por correo aéreo, dime que te pareció. Te escribiré un día de estos más detenidamente. Al mismo tiempo que te envié el libro te escribí una carta que supongo habrás recibido.
Saludos de mi mujer para tí y para la tuya y tu recibe el gran abrazo de tu amigo:

Seoane

[Manuscrito]
Recibí tu carta que contestaré mas detenidamente uno de estos días y te envío el libro de Bernardez con esta. Un abrazo.

1952-12-14
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1952
Bos Aires
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1952 en 14/12/1952

Buenos Aires, 14 de diciembre de 1952

Sres. Esther y Lipa Burd
París

Queridos Esther y Lipa:

Hace ya muchos días que debiera haber contestado la espléndida carta que nos enviaron, tan llena de alegría y de entusiasmo. El no poder contestar de igual manera, porque nos sentimos precisamente alejados de toda esa vida que Uds. Van ahora conociendo y que con pequeñas variantes es aproximadamente igual, creo yo, en toda Europa, hace que deseemos fervientemente las cartas que vienen de ahí, de cualquiera de esos países y que luego sintamos una gran pereza para contestarlas. Buenos Aires es una ciudad de seres desarraigados y nosotros somos unos desterrados más que no podemos olvidar ni esconder nuestro destierro, lo recuerda nuestro acento, nuestras preocupaciones, y los demás se encargan tambien, a veces por maldad, de recordárnosla. Cada hombre está en esos países de alguna manera afincado a la tierra, pueden tener una vida sórdida, ser sórdidos ellos mismos, pero su vida es una vida humana con un sentido oculto en cada uno que le orienta hacia la colectividad. La obra de sus manos está destinada al hombre para hacerle gozar o para herirle pero es una obra humana. Todo aquí es demasiado nuevo, recién estrenado, para que tenga ese calor, el calor del uso, de la costumbre que tiene una ciudad europea adaptada por los siglos al hombre y que París tiene como tantas otras y más que algunas. Pasear por sus calles, bordear el Sena, detenerse junto alguna pequeña iglesia gótica o románica, lo mismo que pasear por sus avenidas construídas en el siglo pasado, o pasar una tarde en ese jardín tan solitario y silencioso a pesar de estar en el centro mismo de la ciudad, como es el del taller que perteneció a Delacroix, vale bien el viaje a esa, aunque no hubiese museos, teatros y cafés, basta sólo ese aire gris, esa vieja atrabiliaria, tallada como una gárgola que pasea la calle, ese mendigo que podemos ver que aunque lo sea no dejó de ser hombre por serlo. Pero además están los museos, y los espectáculos y los cafés. Ahí están reunidas en los museos las obras de centenares de generaciones hechas cada una de ellas con amor y con sabiduría, con ese saber que se viene transmitiendo de maestros a aprendices y que para nosotros los pintores, los artistas plásticos en general, es la verdadera escuela. ¿Qué puede enseñarnos nadie más que esas esculturas egipcias o asirias, románicas o góticas con su sola presencia? Por mi parte participo, Lipa, de su misma admiración ante ellas y creo sinceramente que la escultura desde entonces no ha hecho más que retroceder o por lo menos no hacia delante un solo paso hacia delante. ¿Cómo podemos comparar el móvile de Calder, puro juego gracioso e intrascendente por bello y decorativo que él sea, con el sarcófago tallado a que Ud. Se refiere? Algunos dicen que cada época lleva consigo un estilo y no es verdad, porque en cada época se cruzan y chocan uno o más estilos y el de Calder, y este es un ejemplo, no es el estilo de nuestra época sino uno más entre muchos que quizás mueran dentro de cinco, diez, veinte años y pasen al capítulo de curiosidades. En Buenos Aires estamos iniciando nuestra época Calder, una fiebre que durará seguramente algún tiempo, todo el tiempo que tarde en llenar el marcado de monografías de algún otro escultor más reciente o haga Romero Brest un viaje al exterior para beneficio de sus discípulos; e iniciamos nuestra época Clavé en pintura y todo lo que en éste pintor es personal, lucha consigo mismo, pasa a ser en las galerías de esta capital del dominio común por la ligereza torpe de algunos que fueron últimamente a París y que no vieron lo que Vd. Vió porque estaban excesivamente preocupados por la novedad, la moda, que en el arte tiene sus raíces en el fondo de la historia y que Marc-Chagall o Picasso, o Rouault han venido encontrando sus medios y sus soluciones en el estudio de las obras del pasado más que en ninguna otra fuente. Picasso sobre todo ha extraído lecciones, las más fecundas del arte de nuestros días a mi juicio, precisamente del pasado.
Aquí hubo una buena exposición de dibujos y óleos de Spilimbergo en la que se destacaban a mi juicio los dibujos, firmes, vibrantes de línea, expresivos que ahí, en París, hubiesen alcanzado verdadera resonancia. Y casi nada más, una exposición del grupo “La Jaula” que como este apelativo se encarga de revelarnos nos dá cuenta de un grupo de artistas encerrados por propia decisión en puras fórmulas, en reglas consideradas actualmente muy “art d´aujour´hui”, en general bastante mal digeridas y de las que se copia la apariencia externa. Una buena exposición del grabado alemán “degenerado” en la que se destacaban los expresionistas. Ahora a fin de año en Plástica y en Bonino un mercado de las pulgas de objetos viejos antes de su estreno en donde en Bonino hay algunas realizadas por mí de las que me arrepiento, por ellos mismos y por haber aceptado entrar de esa manera en esa especie de comercio al menudeo.
Estoy bastante de acuerdo en lo que Vd. Dice refiriéndose a Lhote, ejemplo de pintor que cada día se desvanece más a pesar de su perfecto conocimiento de todas las reglas, pero esto que como pintor no ayuda a su obra le hace útil, a mi entender, como maestro.
En resumen, estamos aquí envidiosos de Vds. Y esperando pacientemente irnos a nuestra vez mientras sea tiempo. Por mi parte trabajo lo que puedo, hice algunos cuadros nuevos y estoy contento, sino de los resultados, de trabajar. Estos días a pesar del tiempo desigual lucen los árboles y las flores de Buenos Aires, los jacarandás de la calle Santa Fé y de Caballito Sur, los paraísos y las retamas. A Perla y Enrique los vemos a menudo y a Vds. Les extrañamos mucho. Perla nos cuenta de Vds. Y por ella vamos recordando de París todo lo que Vds. Ven. Nos alegró mucho que hubiesen simpatizado con Angeles Ortiz que es un espléndido amigo además de ser un gran artista.
Este mes saldrá el tomito de retratos de Botella al Mar, les enviaré un ejemplar tan pronto como salga. Bueno, creo que por el momento esto es todo. No se olviden de nosotros y a Lipa le recuerdo además el encargo de [Le] Crapouillot, si tienen tiempo y ganas de hacerlo. Un gran abrazo nostálgico de:

[Seoane]

1952-12-17
Carta de Frontini a Luís e Maruxa Seoane. 1952
Viena
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Luís e Maruxa Seoane. 1952 en 17/12/1952


17-Dic.-1952
Viena

Queridos Luis y Maruja:

Junto al Danubio que hasta ahora había sido una línea ancha en los mapas y algún castillo de cartulina, Viena, con frío en las calles y calefacción central en las casas, es una ciudad con anchuras y distancias por las que se camina sin cansancio y sin opresión. Buenos negocios, buenos cafés, buenos vineríos y 15 cuadros de Brueghel en el Museo, 5 Tizianos, un óleo […] de Durero, varios Rembrand, 3 Cranach, etc. Y 700 delegados, muchos idiomas. Paz.

[Escrito na marxe esquerda:] Buenas fiestas y un abrazo.

Norberto

1952-12-21
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1952 en 21/12/1952

Vigo 21-dic. 1952

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Acuso recibo de tu carta de 22 de noviembre último. Me ha disgustado enormemente lo que me comunicas de que, desde hace tiempo, no llegó ninguna mía a tu poder. Precisamente, en carta que se cruzó con esta tuya, te manifestaba mi extrañeza porque no obtuviera respuesta a tres o cuatro anteriores. No puedo explicarme a que se debe esta anormalidad.
Me satisface que te haya gustado el tomo de ensayos sobre Rosalía. Estoy de acuerdo contigo en la opinión sobre la Historia de Risco, y lo mismo les pasa [a] otros muchos.
En nota aparte te adjunto las direcciones que me solicitas.
Esa crónica de Borobó, a que aludes, en la que se reflejaban las opiniones pictóricas del Presidente y Secretario, no tiene mayor importancia. Fueron aquéllas, al parecer, producto tímido de una conversación de café. Ya te decía que el primero se ha portado muy bien, a pesar de que las circunstancias y los asedios se conjuraban para que procediese de otro modo. Para compensar esa actitud fué que lo homenajeamos. El segundo personaje, en cambio, era diferente y a mí no me resultó simpático.
Hace varios días que se te ha enviado un ejemplar del libro de Otero Por os vieiros da saudade. Iba a imprimirse una magnífica traducción al gallego de la obra de Heidegger, Esencia de la verdad, con un prólogo especial del filósofo para la edición gallega. La cosa tenía interés, pues aún no había sido traducida al castellano. La versión a nuestro idioma, hecha por Piñeiro y de la Vega, es magnífica. El propio Heidegger la encontró impecable. Pero ahora nos encontramos con que aquí nos denegaron el permiso para editarla. De manera que además de la prohibición de Grial, tenemos ahora ésta. No sabemos si seguirá la racha.
En una de mis anteriores te hablaba de la exposición de Colmeiro. Concurrió a ella la gente de mayor interés intelectual de Vigo y Santiago. La conferencia de García Sabell fué muy buena. Las ventas regulares, pero supusieron bastante remanente después de enjugados los gastos. Colmeiro marchó de nuevo a París, aunque con el propósito de volver.
Recibí tu segunda carta de fecha ocho de las corrientes. Precisamente dos días antes del paso por aquí del Laenec. El barco llegó ayer aquí de madrugada. A las nueve de la mañana fuí al puerto, pero no se pudo entrar hasta las diez y media. Localicé a Aurora Bernárdez y le leí la parte de tu carta en la que me pedías que fuese a saludarla, y a darle disculpas por no haberle entregado las cartas de presentación. Pude estar poco tiempo con ella porque a las once el barco siguió la ruta. No dejaron siquiera que el pasaje desembarcase por eso no me fué posible acompañarla por Vigo, como sería mi deseo. Me pareció una chica muy interesante y simpática. Me ofrecí para todo lo que desease. Quedó en escribirme desde París, y después le enviaré algunas cartas de presentación para intelectuales de Madrid. Si viene a Galicia, como proyecta, excuso de decirte que la acompañaré a Santiago y a algún sitio más, con objeto de hacerle aquí la estancia lo más grata posible.
Me ha llegado tu Fardel de eisilado. Sin ninguna concesión a la amistad, debo decirte que el libro me ha impresionado. Algunos de los poemas son de una tremenda fuerza y vigor. Era realmente insospechada esta faceta tuya. Se trata de una obra que quedará y en la que alienta una enorme sinceridad y emoción. Te felicito de verdad, pues con ello no hago más que reconocer un hecho real de poesía auténtica que tu magnífico libro transmite al lector.
El volumen de Paco Luís Bernárdez, cuyo envío me anuncias, y que tengo interés en conocer, no lo recibí todavía.
Nada más por hoy. Os deseamos una feliz entrada en el nuevo año. Un afectuoso saludo a Maruja, de mi mujer para los dos, y para ti un fuerte abrazo de

Fdez del Riego

1952-12-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1952 en 22/12/1952


Buenos Aires, 22 de diciembre de 1952

Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:

Hace algunos días te envié una breve carta para que esperases a una amiga mía, la hermana del poeta Francisco Luis Bernárdez, que pasaba por ésa camino a Francia en un barco francés. Bastantes días antes te había enviado una carta más extensa y te remití por correo aéreo Fardel de eisilado, así como también a Valentín y a Maside en Santiago. No tuve noticias de si recibisteis o no dicho libro y me gustaría tenerla, así como saber que os pareció. Por correo ordinario envié varios ejemplares a otros amigos y conocidos pero quisiera que tu me mandases algunas direcciones, entre ellas te pedía la de Concha Castroviejo y ahora añado la de Varela Jácome, así como la de aquellas personas gallegas o no, de ahí o de cualquier otra parte de España que sigan con atención y simpatía las cosas nuestras. Para esos cuadernos de arte que proyectáis, el de Maside, si Maside está de acuerdo, no tendría en principio inconveniente alguno en hacerlo, es más, estaría encantado de hacerlo puesto que creo sinceramente que él es entre los pintores gallegos de su generación casi el único, o uno de los dos o tres, que supo aliar su inquietud gallega con las corrientes actuales del arte, que no participó del falso impresionismo y que en ningún momento cayó en el naturalismo sentimental de otros. Creo que a su prestigio le perjudicó bastante el vivir apartado, su honradez fundamental y su modestia, pero a la larga esto no importa nada, su obra constituye una de las más serias de todas de todas cuantas se hicieron en Galicia en lo que va de siglo y ella ha de perdurar. Sin embargo creo que en Galicia mismo hay quien pueda hacer ese ensayo mejor que yo, de todas maneras pensarlo vosotros de acuerdo con Maside. Os sugiero que no os olvidéis en esos cuadernos de dos figuras gallegas de las que nadie habla ahí y que han contribuído a la renovación del arte gallego, me refiero Fernández Mazas con una obra de dibujante, pintor y crítico estimable y a Francisco Miguel, de La Coruña, cuyo trágico fin parece que hizo que su obra quedase olvidada y que es muy interesante, yo debo tener para quien la hiciese, copia de las críticas de la mejor gente de Méjico y de Cuba, donde vivió algunos años, sobre él. Francisco Miguel tuvo una vida dificil y torturada pero su pintura es limpia, clara, rigurosa y así son tambien sus temas últimos de rocas, caracolas y mar. Y no os digo nada de Eiroa pues supongo está en el ánimo de todos, es lo menos que se le debe a este gran escultor cuya obra se abandonó desde el día siguiente de su muerte. Creo que conviene que en los textos de estos cuadernos se omitan las clasificaciones caprichosas que acostumbran a hacer algunos improvisados críticos de arte, seguramente con la mejor intención, pero que hacen daño a la valoración de nuestros artistas.
Te mandé el libro de Bernárdez que me pedías por correo ordinario y del Centro Gallego te van a enviar el paquete de libros de Emecé y Nova que por una confusión de un empleado no se hizo ni contigo ni con Borobó que encabezáis precisamente la lista. El dinero que te adeuda el Centro puede cobrarlo cualquiera en tu nombre, en el momento que tú indiques, pero no sé como podía hacérsete llegar, únicamente que alguna persona que viniese a ésta te cambiase ahí. A mí me tienes a tu disposición para cualquier gestión que se te ocurra. Me gustaría que hicieses ese viaje de que hablas en tu carta, si lo haces, creo habértelo escrito, cuenta conmigo para todo. Creo que sería para tí una experiencia útil y tomarías contacto con una realidad no conocida en esa, pues casi todos los viajeros gallegos que vinieron hasta la fecha no se enteraron de mucho. Buenos Aires es una ciudad dificil y como en cualquier ciudad, o cualquier aldea, se puede vivir años enteros en ella sin enterarse de nada, pero tiene desde luego gran interés. De cualquier manera un viaje aquí conviene hacerlo coincidiendo con el invierno, julio, agosto y septiembre, por ejemplo.
Bueno Del Riego, pongo punto final a esta esperando tu respuesta. Escríbeme sobre vuestro proyecto y dime que hacen los demás. Por mi parte continúo trabajando.
Estos días te enviará Cuadrado un libro de poemas que acaba de editar. Recibe el saludo de mi mujer y míos para vosotros dos, deseándoos que el año venidero de 1953 os traiga toda clase de alegrías, y tu recibe el gran abrazo de tu amigo:

Seoane

1953-00-00
Carta de Azcoaga a Seoane. 1953
Vigo
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1953 en 00/00/1953

Ca. novembro 1953

Querido Luís:

Ahí te van las ampliaciones que me pediste para mi libro. Se me ocurrían bastantes más, pero entonces había que reformar el texto en gran parte. Lo que sí te agradecería era que vigilases la unificación ortográfica, suprimiendo toda clase de apóstrofes, etc. El modelo para la ortografía de todo el libro debe de ser el del artículo dedicado a tí, que te acompaño y que he rehecho en algunos aspectos. Fijándote en él, te será fácil seguir las mismas normas para el resto de la obra. Más adelante te enviaré un artículo sobre Maside.
Supongo que habrás recibido la carta que te escribí. No me ha llegado aún tu último libro, que me anunciabas, ni recibí tampoco las publicaciones del Centro. Supongo que se trata de alguna demora de Correos.
Cuando me contestes, indícame lo que te costaron los grabados para la monografía de Maside, que trajo García Sabell, para hacerte efectivo su importe en la forma que digas.
Nada más por el momento. Espero tus noticias. Un cariñoso saludo a Maruja, de mi mujer para los dos, y para tí un fuerte abrazo de

Fdez del Riego


Anexo nº 1:

A súa poesía ten, nembargante, moitas facetas. Si Cabanillas é un poeta civil e social, en No desterro e Da terra asoballada, móstrase tamén como agudo pintor de cadros de costumes, de dondas visiós campesiñas. En Vento mareiro, e sobre todo en A rosa de cen follas, revélase como un lírico de fonda emoción, de entranabre pureza. Nos Camiños do tempo fai unha poesía narrativa, e âs veces achégase âs formas épicas.
Aló no fondal da poética, variada, ricaz, do vate cambadés, hai unha finísima cobiza que apaga a súa sede nas nidias fontaíñas do romantismo e do realismo. Pero hai, tamén, no fondo e na forma dos seus versos, un infruxo da corrente modernista que esparexéu pol-os vieiros peninsuares a lírica rubeniá.
A devoción do poeta pol-o popular, pol-os manantíos que xurden da anónima voz do pobo, amósase patente na devoción pol-as canciós que aínda viven nos nosos escearios labregos e mariñeiros. Dilas fixo unha intelixente e fermosa escolma, no seu libro Antífona da Cantiga.
Nas belidas “sagas”, âs que denantes aludimos, o poeta, basándose en lêndas armoricás, emprega as formas lírico–narrativas, ou lírico–descriptivas, con unha axeitadísima gracia que non ten parello antre nós. Nisas sagas, o tema histórico mistúrase coa esencia persoal no canle escoador dos versos. Ahí están, enriquentando o Parnaso galego, vencelladas a un céltigo vento lexendario, na triloxía de Na noite Estrelecida. A elección do rei Artur cobra un inxel poder evocador en A espada Escalibor; a traveso das estrofas de O cabaleiro de Sant Grial vai escorrendo o viaxe de Galahaz en percura do Santo Grial; en O sono do rei Artur, píntase, con espresivo lirismo, o recollimento do monarca na coba onde está durmindo.
(Para sustituír en el texto de Cabanillas por los dos párrafos primeros de la página 54, que deben suprimirse).


Anexo nº 2:

(A continuación de: “baixo da sinxela denominación de Do meu diario…”).
E, de xeito particular, en As cruces de pedra na Galiza. Nista obra, o artista ten feito un estudo lumioso, no que se conxugan a arqueoloxía, a historia e a arte dise grande movimento popular noso, refrexado nas cruces de pedra. Andando as roitas de Galicia, ô longo de dez anos de pelerinaxe sin pousa, Castelao foise situando frente dos cruceiros galegos; copiounos co seu lápiz en versión directa, e arrincoulles a gracia dos seus máis íntimos segredos.
E velahí o resultado do seu labor pacente, fondo, minucioso, arredor do tema da cruz. No mundo dunhas fermosas páxinas, vai escorrendo a tradición e a xénesis dun proceso latexante: Insculturas cruciformes, as primixenias cruces cristiás de Galicia, o alento cristianizador de menhires, camiños e miliarios; e logo, a emoción dos cruceiros recollida pol-a acariñante ollada dos poetas; o misterio do seu orixe, a raigaña da súa antigedade, o seu vô esparexedor...
Os valores culturás dos cruceiros –múltiples, vivos– teñen sido actualizados, con erudita axilidade, pol-o xenio de Castelao. Foinos relacioando en maravillosa eséxesis; estabrecéu os seus contrastes, e anotóu as súas semellanzas e diferencias cos moimentos parellos da Bretaña francesa, da Irlanda, e das máis terras céltigas. Todo, nun esforzo persoal, único. E a íl engadíu aínda unha abondosa ilustración de deseños i estampas, realizada pol-o propio artista con mestría insuperabre.
Tamén no ensaio político, deixóu Castelao unha fértil amosa do seu rexo temperamento. O volume Sempre en Galiza constituie unha viva espresión interpretativa do sentir galeguista, na visión dun home que todo llo ofrecéu ô porvir da súa patria.
(Para añadir al texto de Castelao)
Anexo nº 3:

No libriño Triscos a súa poesía amósase limpa e nidia, sinxela e díspida; pura no máis profundo senso da verba, “con isa sobriedade formal que adxetiva de sí mesma a millor lírica de todol-os tempos: poesía, poesía”.
(Para intercalar en el texto de Pimentel, a continuación de:
Non convén chorar máis.
Ela chorou por todos e pra sempre
Calemos...)

Outra cousa é a súa consideración no plano poético. Son varios os volumes que teñen saído da súa pluma. En galego deu á lírica catro libros: Vieiros, O silenzo axionllado, Anxo de terra e Poemas pendurados dun cabelo.
(Para sustituir en el texto de Carballo Calero por las tres primeras líneas del párrafo que comienza del mismo modo).

1953-01-00
Carta de Seoane a García Sabell. 1953
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1953 en 00/01/1953

Buenos Aires, enero de 1953

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela

Querido García Sabell:

Un día tengo que escribirte una larga carta que hace mucho tiempo me prometí. Ultimamente te mandé un trabajo mío y ahora acabo de leer uno expléndido (sic) tuyo. Estamos como antes y como siempre en un mismo camino de inquietud de lo que me felicito. Ahora aprovecho esta oportunidad para presentarte al pintor y conocedor de arte, Sr. Domingo Viau, a su Sra. y a la Srta Pepita Puga, amigos mios a quienes estimo y que contigo tendrán más de un punto común de coincidencia. Me gustaría que los acompañases hasta donde te permitan tus ocupaciones por esa ciudad y les presentes a los amigos comunes. Contigo y con Maside, Santiago no tendrá secretos tampoco para ellos.

Recibe el abrazo de tu amigo:

Seoane

1953-01-11
Carta de Shand a Seoane. 1953
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1953 en 11/01/1953


Buenos Aires, 11 de Enero 1953

Mi querido Seoane:

Después de a haber visto sus últimos cuadros, sentí la necesidad de escribirle algunas líneas.
En el momento de mirar, los adjetivos que estallan son siempre superficiales, algunos más ruidosos que otros. Uno tiene que rumiar sobre la obra para mejor valorizarla.
He seguido de cerca todo el proceso de su pintura desde aquella primera exposición suya, y aunque es difícil imponerse una objetividad de criterio, siendo amigo, sin embargo, he tratado de comprender su obra, sus móviles y sus alcances.
En su desarrollo como pintor, Vd. nunca se apresuró en adoptar las soluciones fáciles; al contrario, ellas aparecieron como derivadas del crecimiento gradual de su técnica y de su visión.
La sinceridad sin concesiones se destacó siempre y sigue presente en su pintura: una línea que está en completa armonía con Vd. como hombre.
Hoy en día nos enfrenta un pintor que ya sabe hacia donde va. Si algunos cuadros destacan más que otros, esto es comprensible. Quién puede decir si un cuadro no alcanzado no tiene más valor en el desarrollo de un pintor que otros aparentemente realizados.
Hay algo que nunca faltó en su obra. Algo que es el sistema nervioso de cualquier cuadro: el dibujo. En su obra, el dibujo en sí no grita, ni se impone. Es un elemento más bien tímido que no no se ve a primera vista, pero que existe como fundamento. Es el dibujo que funciona como las columnas de cemento armado en el edificio; su obra no puede derrumbarse; está sostenida por la gracia y seguridad de su dibujo. Su color ahora tiene la cabeza erguida. Desafía a los miedosos y estimula a los que tienen esperanza. Su negro no es el negro de luto, sino una afirmación más de rumbo acentuado.
Amigo Seoane, Vd. ha aprendido las lecciones, no para dejarse caer en lo aceptable. Vd. ha tomado la libertad que tales lecciones dan, y está preparado para el vuelo que es la única justificación de toda obra creativa.

Un gran abrazo

Shand

Su Paradojas de la Torre de Marfil es la voz de la conciencia humana, acusando, advirtiendo y amenazando.

1953-01-12
Carta de Fole a Seoane. 1953
Nova York
Lugo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1953 en 12/01/1953

12-Enero-53


Sr. D. Luis Seoane

Aqui tienes a un viejo amigo que resucita. Ángel Fole te envía un fuerte abrazo. Por el amigo Farruco sabía frecuentemente noticias tuyas. También he visto en la revista Semana, de aqui, una foto donde aparecias tú hablando con Picasso. ¡Gran emoción para mi! Al instante, te vi y me vi en Santiago hablando con el gran Maside sobre cualquier tema pictórico. Ya sé de tu magnífica labor literaria y artística. Y saco la consecuencia de su ejemplar continuidad. Celebro tus éxitos como mios.
Y ahora te preguntaré por algunos amigos comunes... ¿Qué hacen Arturo Cuadrado y Lorenzo Varela? ¿Seguis reunidos en el bar Armoriña. Excuso decirte que tengo gran interés en saber noticias de estos inolvidables amigos. De Jose Mª Domínguez no sé nada, en absoluto. Creo que está en Inglaterra. De vez en cuando, me llega alguna noticia de Tobío, de Bal y Gay, de López Durá...
Yo, llevo ya cinco años viviendo en el campo. De aqui saco mis asuntos para mi modesta labor literaria. Actualmente radico en Quiroga, no sé por cuánto tiempo. Antes he vivido un año en Incio. Ya había vivido en Terra Chá. Voy alguna vez a Lugo. Desde “entonces” no he estado en Santiago, pero si en La Coruña y en Vigo. Me carteo con frecuencia con Del Riego y otros escritores viejos amigos.
¿Qué es de tu tío Mosquera, el de Arca? Cuando estaba en Lugo, por el 37, hablaba todos los días con él.
Sé de tus gestiones en mi favor, por lo cual te envío las mas sinceras gracias. He recibido carta del amigo Emilio Pita. En ella me dice que tú –vosotros– habéis conseguido que se paguen las colaboraciones literarias de la revista del C. Gallego. Pues bien, amigo mío, me veo obligado a solicitar una. En este sentido, las cosas marchan muy mal para mi. Cualquier ayuda me vendría muy bien dicho con la ruda franqueza que dicta la necesidad.
Y te ruego que des las gracias en mi nombre a los señores del Centro que han tenido la atención de comunicarme el fallo del jurado sobre mi libro. Creo que tú lo has leido. ¿Y qué te parecio? Se editará pronto, inmediatamente después del de Castelao Os vellos non deben namorarse.
Y por Dios, que me conteste pronto.
Un fuerte abrazo de tu viejo amigo

Ángel Fole

Cine España
Lugo

1953-01-20
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1953
Bos Aires
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1953 en 20/01/1953


Buenos Aires, 20 de enero de 1953

Queridos Esther y Lipa:

A través de las cartas a Perla y Enrique venimos siguiendo las inquietudes de Uds. en Francia y alegrándonos por cada nueva sorpresa que experimentan, por cada nuevo conocimiento que entablan. De aquí no podemos contarles nada que Perla, según parece en su afán de relatora de los hechos diarios, no hubiese contado. Todo está aproximadamente lo mismo que cuando Udes. marcharon y ningún acontecimiento importante altera la normalidad de la vida porteña. Por mi parte continúo trabajando con el ritmo parecido a cuando Uds. se fueron y tengo algunos cuadros nuevos de los que no sé hasta ahora si estoy o no contento. De momento siento, más que satisfacción por el resultado de mi trabajo, el placer del trabajo por sí mismo. Un hallazgo por minúsculo que sea se va encadenando a otro y el resultado puede ser esa misteriosa X que los matemáticos inventaron para intrigar a los profanos y cuyo significado uno mismo con el trabajo trata de ir descubriendo. A veces resulta sorprendente como uno se encariña con hallazgo de apenas importancia y que puede malograr, o que a veces malogra, el propósito inicial; pero en esto reside la parte de aventura, y de ventura, que tiene el trabajo intelectual, la parte gozosa que no puede arrebatarnos nadie. La gente en general, no comprende que buscar esa misteriosa X sea más aventura, y en oportunidades a lo largo de una vida de más riesgo, que escalar una montaña inédita para los pies del hombre de los Andes o de los Alpes o que adentrarse en el interior del África desconocida y es que a la aventura intelectual le falta aquella parte de decoración, de teatro, de argumento, que los hombres amamos. A veces el resultado puede ser otro, pues el destino, o la fatalidad, o lo que sea, puede jugarnos una mala pasada, descubrir América en lugar de las Indias Orientales y en este caso desconoceremos siempre el significado de la misteriosa X.
No sé porque (sic) escribo todo esto, pero ya está hecho y así queda. Mi propósito inicial era el decirles otra vez que nos alegramos de que lo pasen lo mejor posible y que tarden lo que puedan en regresar, aún contra nuestro deseo de verlos, y presentarles a Maria Rosa Vaccaro, una de las propietarias de la Librería Letras de esta y a quien creo que Uds. conocen, gran amiga nuestra y de quien no vamos a hacer el elogio, pues ella misma, por su simpatía, por su llaneza y por su generosidad, se abre el camino a las amistades más hondas.

Y enviarles por ella el abrazo cordial y siempre amigo de Maruja y mío:

[Seoane]

1953-01-20
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 20/01/1953

Buenos Aires, 20 de enero de 1953

Sr. D. Francisco F. Del Riego.
Vigo
Querido Del Riego:

Acabo de recibir el libro de Otero Pedrayo que tú me enviaste y que te agradezco mucho y del que hasta ahora no hice nada más que leer algún que otro párrafo aislado que me parece muy bueno excluyendo esa página generosa en que se refiere a mí. Aguardo el día tranquilo, entre los que vienen, que pueda leerlo con calma. Tambien recibí tu carta y tu primera impresión, que me satisfizo mucho, sobre Fardel de eisilado, de los que envié por correo ordinario algunos ejemplares a gentes de esa y que aún está por repartir en esta, pues lo que más deseo es que se conozco ahí, ya que él no significa otra cosa que el mensaje de un gallego aislado dirigido a los que están en Galicia y principalmente a aquellas personas que estimo y que tengo presentes constantemente en mí. Lo envié por correo ordinario a las direcciones que tú me mandastes y a algunas personas más de Vigo y Santiago. Entre las de Vigo a los hermanos Alvarez Blázquez. Quisiera enviárselo tambien a algunos críticos literarios, gallegos o no, pero que se ocupen de libros en gallego y desearía para esto que tú me enviases los nombres y direcciones, entre estas la de Gamallo Fierros que alguna vez me citó en crónicas suyas entre los que estábamos lejos. Me gustaría conocer además de la tuya la opinión de los amigos, saber que partes y poemas te interesaron más y los defectos que le encuentres. De Aquilino recibí una espléndida carta en la que manifiesta haberle gustado mucho.
De aquí no tengo apenas nada que decirte. Estos días un núcleo de señores que anduvieron por esa ofrecieron un banquete a Cesáreo González, muchos nos negamos a firmar la invitación y a asistir a él. Está llegándose a un grado de confusión que va hacernos mucho daño en el porvenir y que va a producir un retroceso en nuestro trabajo en esta. Vamos a regresar a 1900 y a tener que empezar de nuevo, lo que puede a la larga resultar dañino para Galicia sin beneficio inmediato alguno. Por mi parte estoy preparando para que salgan entre marzo y abril de las ediciones del Centro Gallego: los libros premiados del concurso de Curros, el de Carré y el de Vilanova, uno de Casás y otro de Martínez Salazar (compromisos personales de Estévez que no pueden volver a repetirse); 2.000 nombres gallegos, pequeña enciclopedia muy útil, de Francisco Lanza, uno de Otero Pedrayo, y los discursos sobre el idioma de F. L. Bernárdez y González Carbalho en un tomito. Convenía que de ahí mandasen Aquilino, Cunqueiro y Del Castillo los tomos encargados, si no corremos el riesgo de matar una iniciativa en los comienzos. Quedaron en enviarte desde el Centro Gallego los tomos de tu libro, hoy me enteraré de si lo han hecho aunque supongo que sí. Tambien supongo en tu poder el libro de Bernárdez.
Bueno, esto es todo, continúo pintando. El trabajo es la única satisfacción de los que estamos fuera, aunque el trabajo vaya haciéndose en una soledad tan poblada de silencio como la de los ermitaños. Estoy deseando hacer nuevamente un viaje a Europa. Veremos si puedo en el 54 ir a Francia e Inglaterra nuevamente.
Un saludo afectuoso a Evelina, de Maruja para vosotros dos y tu recibe el abrazo de tu amigo:
Seoane

1953-01-27
Carta de Frontini a Seoane. 1953
Pequín
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1953 en 27/01/1953


Pekin, 27 enero de 1953

Querido Seoane:

Aquí estoy, desde Moscú. Maravillado. Un pueblo estupendo, cordial. Un mundo nuevo. Con un aire a familia que atrae. Gentes como no he visto en otra parte. Sencilla y con el corazón en los ojos. No puedes imaginar que variadas y profundas emociones estoy viviendo. Porcelanas, estampas antiguas, imágenes, etc. Sobre el pasado, un futuro que se construye a pasos agigantados. La tierra es como la nuestra. El Sol y el paisaje como en estas viejas estampas. Las mujeres sonríen con una gracia y una levedad enternecedora. Estudiamos todo lo que queremos. Estaremos un mes y viajaremos por el norte y noroeste. Los chinos son señores. Suaves, respetuosos y agradecidos por nuestra presencia. Nung es un pueblo conmovedor. ¡Y como comen, por Dios! Dos mil años o más hoy detrás de esta comida que llevamos a la boca con los clásicos palillos.

Cariños a Maruja y un [escrito na marxe esquerda:] abrazo para ti. Por favor, entrega esta tarjeta a Rotzait.

Norberto

[Anexo.]

LES TRESORS CULTURELS DES GROTTES DE TOUENHOUANG
Ces fresques et sculptures sont la création collective du peuple laborieux chinois dans une période de plus 1.500 ans, et offrent une description fidèle des instables conditions de vie de cette période.
Les premières fresques datent du milieu du IVe siècle au temps des Dynasties du Nord et du Sud. Touenhouang était devenu à ce moment là non seulement le centre d´affluence de l´influence artistique de l´Indebouddhiste, mais aussi la base pour la propagation de la culture chinoise à l´étranger. Dans les fresques de Touenhouang se retrouvent les traditions tant chinoises que hindoues.
Une influence hindoue prononcée peut être décelée dans la fresque Histoire de la vie du roi Sivi. On dit que le roi Sivi s´était tailladé un morceau de chair sur sa cuisse pour racheter la vie d´un oiseau blessé par un vautour. Ne pouvant pas résister à la douleur, il tomba évanoui et mourut.
Telle est l´idée de sacrifice propagée à dessein par les seigneurs de guerre de la Dynastie Wei du Nord, pour persuader le peuple à accepter plus promptement les sacrifices que celui-ci était appelé à faire dans les guerres incessantes de cette époque.
La culture féodale atteignit son apogée à l´époque de la Dynastie Tang. Les fresques de cette époque dépeignent le travail d´édification de la Dynastie, les banquets extravagants des dignitaires et le labeur des haleurs. Le loisir et la richesse demeurent côte à côte avec le labeur et la misère. Un poète de la Dynastie Tang dit en ces termes:

A l´intérieur des portes laquées en rouge,
Répand le fumet des viandes et des vins,
Cependant, dehors, sur les routes,
S´étalent les os de ceux vaincus par le froid.

Les guerres et les famines caractérisent également la période des Cinq Dynasties et les premières années de la Dynastie Song. Touenhouang qui se trouve dans le lointain Nord-Ouest n´était pourtant pas troublé par ces calamités. Deux fresques de cette période: Labourage, récolte et vannage et La traite et la cuisson du lait dépeignent une vie de paix et de travail créateur, la vie d´un peuple se consacrant à la production agricole.

THE CULTURAL TREASURES OF THE TUNHUANG CAVES
The murals and sculptures are the collective creation of the Chinese labouring people over a period of 1.500 years, and present a faithful portrayal of the changing conditions of life during this period.
The earliest paintings date from the mid 4th century at the time of the Northern and Southern Dynasties. Tunhuang at this time became not only the centre for the influx of Indian Buddhist artistic influence, but also the base for the spread of Chinese culture abroad. Both Chinese and Indian traditions are to be found in the Tunhuang paintings.
Marked Indian influence is to be found in the painting The life story of King Sivi. King Sivi is said to have cut off a piece of flesh from his thigh to redeem the life of a bird wounded by a vulture. Too delicate to stand the pain, he fell to the ground in a swoon and lost his life.
Such was the idea of self-sacrifice deliberately propagated by the warlords of the Northern Wei Dynasty, in order to induce the people to accept more readily the sacrifices which they were called upon to make in the continual wars of the period.
Feudal culture reached its zenith during the Tang Dynasty. Paintings of this period portray the constructional work of the dynasty, the extravagant banquets of the dignataries and the toiling of the boat trackers. Wealth and leisure exist side by side with toil poverty. In the words of a Tang poet:

Inside red-lacquered doors,
Wafts the fragrance of meat and wine,
While on the roads outside,
Lie the bones of those frozen to death

Wars and famines also marked the period of the Five Dynasties and the early years of the Sung Dynasty. Tunhuang, however, in the remote Northwest, was undisturbed by these calamities. The paintings of the period, Ploughing Harvesting and Winnowing and Milking and boiling milk, depick a life of peace and creative labour, the live of a people devoted to agricultural production.

1953-01-30
Carta de Vilanova a Seoane. 1953
Ourense
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vilanova a Seoane. 1953 en 30/01/1953



Ourense, 30 de xaneiro de 1953

Sr. D. Lois Seoane
Bos Aires

Meu querido e moi relembrado amigo:

Moito lle agradezo o envío de seu libro Fardel de eisilado, que lin e saborei con eisquisita deleitación.
Prodúxome gran ledicia seu contido, non soio pola importanza literaria, senón pola integridade ideolóxica e polo calor humán que latexa en tódalas súas páxenas. Mañífica a adicatoria e fermoso sobor de todo o poema Dende o Highland Princess e os adicados aos emigrantes. Cando tantos febles de esprito craudican e emporcan en tantas impudizas e vilezas, conforta o ánemo alcontrar persoas que, como vosté, manteñen en pé auténticas arelas no meio de brutaes e corruptoras tempestades.
Moito envexo eu a tódolos que por isas terras teñen ergueito a toda proba seus azos, soio sinto non podere estare antre vostedes pra poñer a miña pedriña na edificación de esa verdadeira Galiza que levantan no eisilio coa forteza de nobres ideiales. Eu soio lles digo que non deben sentir morriña por ista Galiza aferrollada i escrava, eu que son moi pouquiños os que levan unha vida politicamente decente. ¡Levarían unha noxenta deceición se coñeceran coma tantos que lles parescen dende ehí bos e xenerosos, i enfouzaron nista podremia civil que corroe a terra.

Soio me resta felicitarlle moi de corazón pola súa laboura, desexándolle continúe na mesma loita co mesmo carraxe, agradecerlle a súa atención, e recórdalle que eiquí me ten á súa disposición, seu sempre amigo e irmán

Alberto Vilanova

1953-02-03
Carta de Esther e Lipa Burd a Seoane. 1953
París
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Esther e Lipa Burd a Seoane. 1953 en 03/02/1953


París, 3 de febrero de 1953

Querido Seoane:

Ya hace casi un mes que debía haber contestado su linda carta y que encontramos a nuestro regreso del maravilloso viaje a Alsacia. Ud. me escribe en ella que desean recibir cartas de aquí y nosotros sentimos el mismo deseo en recibirlas de allí: esas cartas nos hacen sentir cerca de lo único que extrañamos de la Argentina, a nuestros amigos y nuestra actividad. Aquí, nuestros recuerdos de la vida argentina se redondean un poco, como si se les fueran sus asperezas y pensamos que estamos haciendo un paréntesis en nuestra vida, un paréntesis a la manera de un respiro para tomar fuerzas para poder modificar nuestra rutina. Y a veces cuando recibimos una carta, recordamos ese malestar espiritual constante que teníamos atravesado antes, en Bs. As. Es una especie de ambivalencia, estamos aquí encantados, maravillados por todo lo que nos rodea, y sin embargo recordamos con tanto cariño nuestro medio en el otro lado del mundo y cuando estamos allí hacemos esfuerzos enormes para venir aquí. Claro, Europa es un aprendizaje extraordinario para un americano y no defrauda en absoluto las esperanzas más ambiciosas. ¿Acaso puede defraudar con sus museos tan completos y tan enormes? ¿o con sus edificios milenarios que transforman nuestro concepto de lo eterno? ¿o con sus habitantes, como Ud. dice, afincados a la Tierra, aunque esa Tierra sea rocosa y no le de otro fruto que el hambre y el cansancio? Ud. me habla de desarraigo y destierro y a veces pienso que somos, o más bien, tenemos una vocación constante en ser extranjeros en todo lugar en que estemos. Extranjeros en nuestra actividad diaria, extranjeros con quienes conversamos. Y no obstante, elegimos esa forma de vivir con plena conciencia y sin más titubeos que los que pueden tener hombres con una constante actitud de duda. Es, me parece, nuestro único camino.
Me tendrá que perdonar, Seoane, estas divagaciones cuyo único objeto es expresarle nuestro estado de ánimo, así como nuestros pensamientos, que si son equivocados, son, por lo menos, sinceros.
De París y de nuestras actividades, creo que poco puedo agregar que Ud. no sepa ya por los verdaderos noticiosos que Esther manda a Perla con una regularidad que envidio, que sea dicho de paso, es una regularidad imposible para mí.
Como he leído la nota del catálogo de [Juan] Del Prete, quiero caer con una crítica más a [Jorge] Romero Brest. No he visto la actividad que él preconiza en el sentido que la pintura se vuelca a lo abstracto en ningún lado. Es cierto que no alcancé a ver el Salón de Otoño, cosa que lamento profundamente, pero todo lo contrario, en las galerías particulares, así como en los jóvenes pintores que he visto, hay más bien una dirección neta hacia el realismo, si bien es cierto, un realismo que usa de todos los elementos más sinceros del cubismo. Ni siquiera en el Taller de [André] Lhote (que es precisamente un profesor que preconiza muy ingenuamente y con una simpleza de “no artista” el arte moderno como llama él a lo abstracto) sus alumnos hacen verdaderos esfuerzos por ser abstractos y lo único que consiguen es quedarse justo a mitad de camino, entre el cubismo y el academismo más retrógrado. Hay, es cierto, otros talleres donde se hace arte abstracto, pero (creo) no cuentan ni por su número ni por su calidad. He visto en una galería de la Rue de Seine un grupo de tres pintores que hacen una pintura inspirada en los principios de Kandinsky y que consiguen cierta armonía de color, armonía fácil y que se consigue con cierto oficio, pero que constituye, a mi juicio, nada más que un juego similar al de los émulos de Calder que Ud. menciona en su carta.
Como dije antes, todo lo contrario, me parece ver una dirección hacia el realismo de toda la pintura.
Es que podemos ver un poco en perspectiva la pintura y me da la impresión que el cubismo, a pesar de sus extraordinarios exponentes, ha dado escuela a un arte que se estrella por fin contra un muro.
Del cubismo hemos visto estos días una exposición magnífica por sus exponentes y por su número.
Es realmente extraordinaria, y vuelvo a repetir, creo, lo que le dije en mi carta anterior, la diferencia entre las reproducciones y los originales. Las pinturas de Picasso, Braque y Gris no dicen nada de su grandiosidad y riqueza en las reproducciones por las que las conocíamos. Yo salí verdaderamente maravillado de esa exposición. Como la maestría de Picasso puede realizar, con tanta economía de colores (dos o tres a lo sumo) tanta riqueza de colorido. En los tres composición tan perfecta y armonía tan lograda. También me gustaron mucho Marcoussis, Gleizes y Delaunay.
En la Maison de la Penseé hemos visto la cabra de Picasso, así como algunas cerámicas de él. Maravilloso todo. Es una exposición de cerámicas de Vallauris, y por consiguiente de varios ceramistas, pero Picasso con su maestría hace empalidecer a los que lo acompañan, a pesar de que son de bastante interés. Entre ellos: Valentin, Inocenti, Picault.
Este es lo más importante que hemos visto en artes plásticas. Luego están los museos en los que nos maravillamos incansablemente.
Y también los espectáculos. Un Don Juan de Molière en la Comédie magníficamente interpretado por Ledoux en el papel de Sganarelle que hace olvidar la mediocridad del resto de los autores, sobre todo Don Juan es mediocre y no da la idea de ninguna manera de Don Juan...
La puesta en escena correcta en su clasicismo y también la escenografía.
Hemos visto también Edipo Rey, en la Comédie igualmente, donde lo único valedero es la obra griega, la puesta en escena, la actuación, sin fuerza y sin imaginación, pero igual salimos muy impresionados por el drama.
El Teatro Nacional Popular nos ha decepcionado un poco, no por mediocre, sino porque esperábamos de el un exponente mayor. Hemos visto La mère courage y El Avaro. Sus actores, todos correctos (a diferencia de la Comédie, donde algunos son francamente malos), pero ninguno se destaca como un gran actor, ni aún Germaine Montero ni Jean Villar (también a diferencia de la Comédie, donde están Ledoux y Maria Casares). Sus escenografía a mí me parecen pobres a fuerza de querer hacerlas sintéticas, pero tienen indudablemente buen gusto. La puesta en escena, buena sin entusiasmarme.
La temporada teatral se presenta hasta ahora un poco pobre, pero es en cine donde París se nos ofrece en toda su magnitud. Sin hablar de cine de museo, en donde hemos visto casi todos los clásicos rusos, así también como hermosas películas de René Clair y otros; vimos Dos centavos de esperanza, italiana muy hermosa; La hora 11, también italiana muy buena con escenas de tragedia extraordinarias; Ella no ha danzado más que en un solo verano, sueca, bastante buena; Mitchourine, soviética, en maravilloso color con una primera mitad que me gustó y luego alargada creo un poco sin sentido; ayer, Roma, ciudad abierta, el drama que junto con Arco Iris, me parecía el más fuerte que he visto. En fin que casi diariamente uno se deslumbra con un espectáculo grandioso.
En cuanto a mi trabajo personal, estoy contento con trabajar bastante, pinto todo el tiempo libre y como los ratos de que dispongo son muchos, pinto con regularidad. Creo que algo he progresado y que en definitiva tanto museo y tiempo para pensar deja algún sedimento en mí. Lo que más me alegra es trabajar tranquilo sin el apuro loco que tenía en Bs. As., donde lo único que conseguía era una incertidumbre constante.
A [Manuel] Ángeles Ortiz y a [Arturo] Serrano Plaja no les vemos casi y Esther me acusa de insociable muy justificadamente. En cuanto a sus encargos, todos están cumplidos. Los ejemplares de La torre de marfil entregados hace meses y los libros de Crapouillot enviados a Bs. As. hace ya meses por correo certificado y espero que los tenga ya en sus manos. No los enviamos antes porque quisimos hojearlos un poco. El libro de dibujos me pareció excelente.
Las fotos de [Francisco ¿] Bores y el catálogo de [Julio ¿] González me fue imposible conseguirlos. El catálogo lo busqué en el Museo de Arte Moderno, en sus depósitos y también en un archivo oficial donde me enviaron desde el museo infructuosamente, pero es posible que lo encuentre en librerías, que creo que es la única posibilidad. Las fotos, no sé donde.
La semana próxima viajaremos a Londres donde pasaremos 15 o 20 días. Desearíamos estar más tiempo, pero nuestra ¿matroné? no nos lo permite, pero pensamos volver a ir más adelante, cuando termine el año escolar. Vamos ahora para encontrarnos con Sereno, que estará de paso en Londres en su viaje a la India.

Esto, creo, es todo, por ahora y así me despido con un gran abrazo para Maruja y para Ud. de quien los recuerda con cariño.

Lipa

Queridos amigos:

En no se cuánto tiempo de recibida la carta vuestra, va nuestra respuesta llena de cosas lindas e intensas. La vida aquí en París es sumamente variada y completa. El problema es a donde se va primero, y no esa necesidad que tantas veces pudimos sentir en Bs. As. de no ver y no encontrar mucho por ver. Nos arreglamos tan bien que me parece imposible, ya que el dinero que gastamos es mínimo. Es que París ofrece tantas ventajas a los estudiantes que podemos almorzar todo un señor almuerzo por 75 francos. Ir a la Comédie por 100 francos y hasta un cabaret (pues llegó Yaco y nos pervirtió a todos) por 10 francos. Es cosa de no creerse. Todas las exposiciones pagas las vemos a mitad de precio. Obtenemos muchas veces rebajas en los cines. En fin, que nuestro mal acostumbramiento nos hace rezongar cuando en algún lugar no nos dan la preferencia: Bien sé yo que si una mala lengua leyera estas líneas, ya diría mujer al fin, hablando de dinero. Pero que le vamos a hacer, amigos, en la vida hay que definirse.
En estos momentos estamos tratando de ver como podemos hacer para ver más obras de Picasso. La exposición Cubista, que Lipa les habló, me pareció muy buena. Picasso, Braque y Juan Gris, marcaron el camino, con la única diferencia que Picasso es más variado en sus concepciones, cosa que le hace a una tener ganas de ver toda su obra. Por más que les aclaro que no tengo ningún inconveniente en ver la obra completa de Juan Gris, Braque, Matisse y otros cuantos geniecillos que andan por aquí y allá. El viernes iremos a la Galería de Louise Leiris que en la Maison de la Penseé nos dijeron que es su concesionaria. Y si lo que vemos allí no nos alcanza, trataré de llegarme a su atelier y tratar de ver lo que tiene allí –cosa que creo posible, ya que no es a Picasso a quien quiero ver, sino a su obra–. ¿Qué más decirles, amigos? Su carta nos alegró mucho. Me gusta saber que hacen y que piensan. Sé que hizo mucho calor por allí y que eso los habría fastidiado bastante. Nosotros el frío lo toleramos muy bien, tanto que cuando hace 4º opinamos que no hace frío, salvo si el asunto baja de 0º, ya nos parece una temperatura de invierno, y no son muchos los días que hace bajo 0º. Espero que nos contesten pronto y nos digan si ya recibieron el envío. Había empezado a leer Un parisien en París, pero hubiera tardado mucho en leerlo, pues entre lo que salgo, estudio, y leo las obras de teatro que vamos a escuchar, les hubiéramos demorado el envío más de lo que ya demoramos, y realmente pensé que lo puedo leer en Buenos Aires. ¿Qué resultó de la exposición de Luis en Mendoza? Perlita [Rotzait] me escribe que las últimas cosas de Luis son hermosísimas. Eso no me extraña nada, ya que son hermosísimas las últimas y las primeras. También me pone que expone en Agosto en Viau. Que sea con mucha suerte. ¿Ya volvió la madre de Luis? ¿Qué cuenta de España? Hay en estos momentos una exposición de Arte Turco –lo único interesante son unas miniaturas que hacen recordar en parte a las miniaturas de la E. Media– el resto, la cerámica, los tapices, las puertas trabajadas no son muy interesantes. Nos vamos para el 10 para Londres, sé que es muy linda ciudad. Tenemos muchas ganas de despedirlo a Sereno, a quien no sabemos cuando volveremos a ver. Y pensamos aprovechar nuestra estadía al máximo. Tenemos ganas de ver teatro, ya que aquí aún no hemos visto teatro que nos parezca extraordinario. Barrault empieza recién en Octubre –y creo que es lo mejor que tiene en estos momentos Francia en teatro–. Bueno, amigos, el hospital me espera. Ya llego con un poco de atraso. Ahora los dejo con un gran abrazo a ambos y el cariño fuerte de

Esther

Me doy cuenta que modifiqué nombres y que el que expone en agosto en Viau es Leone (Enio Iommi¿?)

1953-02-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953 en 12/02/1953


Vigo 12-febrero 1953

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Recibí oportunamente tu carta de 20 de enero último. Debo decirte que sigo recogiendo unánimes opiniones elogiosas para tu libro Fardel do (sic) eisilado. Ahora mismo me llega una extensa carta de Rodrigues Lapa y en ella me dice: “Recebi há dias o livro de Luis Seoane, Fardel de eisilado. Os versos longos e estranhos dão-nos uma impressão de épica robustez, um pouco rude. Tem um acento profundamente original que nos prende. Traduz bem a amargura do emigrante, dentro de um critério avançado e generoso. Sabe alguma coisa deste homem, deste inadaptado talentoso?”. Esta opinión tiene innegable validez porque el que la emite es poco dado a los elogios; es un científico puro que tiende siempre a la sobriedad crítica. Además para él, como ves, eres un desconocido. Claro está que yo me encargaré de informarle detalladamente sobre tu personalidad intelectual y sobre tu labor.
Por cierto que en el Centro tiene a su disposición 258 pesos que le restan de su colaboración en el extraordinario de la Revista. Quiere que con ellos se le adquieran varios libros, cuya relación te adjunto y que se la envíen a su dirección en Portugal. Importan en total, 217 pesos. Yo escribiré al Centro en este sentido, pero conviene que tú te ocupes de la cuestión para hacerla eficaz.
La dirección de Dionisio Gamallo Fierros que me pides es Instituto Ramiro de Maeztu, Madrid.
Le he escrito a Cunqueiro, Alvariño y del Castillo reclamándoles los tomos que se les encargaron. Espero que los envíen pronto. Esta labor, con la de la publicación de los textos de Lanza, Bernárdez y Carbalho, creo que es francamente interesante. Ya no me lo parece la de los otros libros que estáis preparando para imprimir.
Lo que me cuentas de ese retroceso que observas en el Centro, no me extraña. Pero creo que no hay que dejarse dominar por las adversidades. Eso precisamente es lo que satisfaría a determinadas gentes. Tú has hecho una enorme labor que nadie desconoce ya, aunque algún tiempo sólo se supiese a medias. Valiéndote del indudable ascendiente que has ganado, debes de perseverar, pues sería una tremenda pena el que se malograse un tremendo esfuerzo. Me consta –y lo pude apreciar a través de todos cuantos vinieron por aquí– que te consideran con un gran respeto en el orden intelectual; la actitud tuya debe ser la de administrar esta posición favorable para seguir ganando objetivos. Si faltases, creo que se daría un gran paso atrás que por ningún motivo es conveniente.
No he recibido aún el número de oct–nov–dic. de la Revista. Antes me la enviaban por correo aéreo y me llegaba con regularidad; en cambio, por vía ordinaria, se demora mucho y a veces no se recibe.
Desde Monterrey me envió unas líneas afectuosas y expresivas, Dieste. Por cierto que hace tiempo que estoy en deuda con Otero Espasandín al que no contesté aún a una larga carta. Pero es que el ritmo de trabajo que llevo no me permite respiro alguno, a pesar de la capacidad que tengo para prescindir del descanso.
Me alegra la noticia de que os decidáis a dar otra vuelta por Europa. Espero veros por Vigo, y que podamos charlar más tiempo de infinidad de cosas.
Uno de estos días te enviaré el libro Escolma de poesía medieval galega, que acaba de editar Galaxia. La obra constará de cuatro tomos, dos dedicados a poesía medieval y popular, seleccionada por José María Álvarez Blázquez, y otros dos a poesía del Renacimiento y contemporánea, seleccionada por mí.
Nada más. Con saludos muy afectuosos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía un fuerte abrazo

Fdez del Riego

1953-02-27
Carta de Seoane a Fole. 1953
Bos Aires
Lugo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fole. 1953 en 27/02/1953


Buenos Aires, 27 de febrero de 1953

Sr. D.
Angel Fole
Lugo

Querido Fole:

Al fin tenemos noticias directas, Cuadrado, Varela y yo de tí. Hasta hace pocos años habíamos supuesto lo peor, pero hace tres o cuatro alguien nos dijo que estabas en una aldea de Lugo sin concretarnos en cual y hace algún tiempo le pedí a Del Riego tu dirección, que me mandó. Un poco antes había leído un artículo tuyo sobre Corredoira en un diario de esa que por casualidad cayó en mis manos. Por casualidad, como vienen de ahí a ésta los diarios, la publicaciones, las noticias, todo. Me alegró que fuese una persona de nuestra generación el que escribiese sobre un pintor de una generación pasada, ya que la del pintor no hablaba de él y lo había abandonado en el olvido, me alegró además que lo hicieses como tu lo hiciste. Luego, el año pasado, leí tu libro de narraciones en el concurso del Centro Gallego, un magnífico libro con un espléndido prólogo, sin arqueología, sin cortesías, sin el LAUS DEO aburrido, sin la estúpida fuga existencialista que está dominando a algunas gentes nuestras de ahí. Con una realidad humana y mítica gallega de siempre, bien campesina. De nosotros no sé que decirte, trabajamos todo lo que podemos. En un momento, algunos años, coincidimos en ésta Dieste, Espasandín, Colmeiro, Cuadrado, Varela y yo. Luego Dieste marchó a Cambridge y ahora está en Monterrey (Méjico). Espasandín está en Pensylvania, Colmeiro en Francia y Cuadrado, Varela y yo continuamos en ésta pero pensando siempre en marchar no sabemos a dónde. Todos, solo estaríamos con gusto ahí. Por mi parte pinté y pinto mucho, dibujo, escribo, sin que nada de cuanto hago, bueno o malo, pueda tener el calor inmediato del pueblo al que destino todo lo que realizo, y Varela y Cuadrado escriben. Esto es todo. Hace años publiqué un libro de dibujos, hace creo diez años, Homenaje a la Torre de Hércules, iba dedicado a unos pocos amigos y tu eras uno de ellos. Otero Pedrayo lo recuerda ahora en Por os vieiros da saudade. Hace once o doce años incluimos una narración tuya Cuadrado y yo en un libro Veinte cuentos gallegos. Todos te recordamos siempre.
De las colaboraciones momentáneamente no hay nada en el Centro Gallego, incluso apenas sale la revista por la escasez de papel y hasta fin de este año no se puede proponer nada nuevo que no esté incluído en el presupuesto actual. Pero Cuadro por medio de un amigo trató de conseguirte unas colaboraciones en La Prensa de aquí pero las prefieren sobre cine español en general. De cualquier manera tendrías que mandar dos o tres artículos rápidamente. Tambien sobre cine podríamos conseguir que te encargasen algunas colaboraciones en una revista Orientación. Para alguna publicación de la colectividad puedes mandar ya, a mi directamente seis artículos en gallego por los que te harán llegar tres mil pesetas aproximadamente, y es probable que más adelante, en junio quizás, se pueda conseguir una corresponsalía para el boletín del Centro Lucense, teniendo tu que mandar como hace Del Riego para la revista del Centro Gallego, una información mensual de las actividades de la provincia de Lugo. Esto es todo. Perdóname si demoré algunos días en contestarte. De todas maneras, quiero que sepas que tus cartas nos produjeron una gran alegría.
Recibe el gran abrazo de tu amigo:

1953-02-27
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 27/02/1953

Buenos Aires, 27 de febrero de 1953

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:

Hace pocos días recibí tu carta y la lista de libros que Rodrigues Lapa desea que le sean enviados. Van a hacerlo tan pronto pasen estos días de semivacaciones en todos los establecimientos comerciales de la ciudad, aunque algunos de ellos creo que están agotados. Me interesa conocer sobre mi libro las opiniones de todos y agradezco hondamente la de Rodrigues Lapa. He mandado a esa los que pude por direcciones existentes en el Centro Gallego y quizás hubiese sido injusto en los envíos pero creo que los que no lo reciban podrán perdonarme. Ahí de Vigo se lo envié a varios, entre ellos a los Alvarez Blázquez cuya obra estimo. De los ejemplares que te envié dáselos a aquellos que tengan noticia de él y no lo hubiesen recibido. Recibí una carta de
[Alberto] Vilanova y otra de [Manuel] Fabeiro que me conmovieron, pues justifica de alguna manera la edición, ya que para ésta un libro en gallego hasta ahora es algo así como un libro en húngaro como no sea para las cincuenta personas que nos rodean. A algunos escritores de aquí entre ellos a Paco Luis Bernárdez les ha gustado bastante y eso es todo.
De lo que dices con respecto al Centro, es verdad que a través de bastantes años he logrado hacer algo, aunque ese algo sea casi nada de lo que pude haber conseguido de tener más apoyo, pero si las cosas se ponen como parece que están poniéndose por incapacidad de nuestros amigos de aquí en general y por las razones que te decía en mi anterior, no me quedará más remedio que por decencia abandonarlo todo. De no ser así no se justificaría siquiera mi estancia en ésta. En el Centro estuvo últimamente el alcalde de La Coruña, [Alfonso] Molina, que a sus autoridades les pareció persona simpática, vino presentado por la Academia y por la corporación municipal de esa ciudad, que piden ayuda para empresas coruñesas. ¿Qué más te voy a decir? Los números de la revista del Centro te los enviaron en dos oportunidades, me enseñaron los recibos de envío y van a mandártelos nuevamente.
De Dieste y Espasandín no tuve noticias últimamente, espero carta de ellos, sospecho que estarán tan hartos de todo como yo, aunque en ambientes distintos. ¿Qué noticias hay de los pintores de esa? Estos días he visto unos cuadros muy interesantes de un chico Novoa, de Villagarcía, hijo de Eduardo Novoa que fué cónsul del Uruguay en aquella ciudad, realmente interesante y lo animé a que exponga este año, si conseguimos sala para él. La hermana de Ruibal tambien está trabajando bajo la dirección de Laxeiro y posée un notable temperamento. Conseguí tambien que el Centro le comprase una hermosa cerámica a Elena Colmeiro, la hija de Colmeiro, que va a ser una gran ceramista y que es la mejor alumna de la Escuela de ésta ciudad. Como puedes ver, alguna gente lucha por expresarse en la soledad y lejos de todo cuanto quiere.
Estoy deseando recibir los libros de Couceiro y de José M. Blázquez que me anuncias. Estamos ávidos de cosas de ahí y vosotros trabajáis con un tesón envidiable y te felicito por la gran parte de tarea e iniciativa que te corresponde. Pocos tienen tu capacidad de trabajo y de entusiasmo.
Saludos afectuosos para Evelina, de Maruja para los dos y tu recibe el fuerte abrazo de:
Seoane

[Manuscrito]
Dime ¿interesó a alguien Paradojas de la Torre de Marfil?

1953-03-12
Carta de Fole a Seoane. 1953
A Veiguiña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1953 en 12/03/1953


La Veiguiña (Quiroga)12 de marzo de 1953


Mi querido amigo:

Fue la tuya la carta que más me ha impresionado de todas las recibidas en estos últimos años. ¡Qué alegría! No sólo los años, sino también la ausencia mejoran la amistad y recuerdo la última vez que te he visto en La Coruña, con Colmeiro. Ni tú ni yo lo imaginábamos. Muchas veces he intentado dar una vuelta por ahí. Aun no renuncie. Quiero decir que aun no me he dado por vencido... Tal [vez] llegaremos a vernos tú, Cuadrado, Lorenzo y yo.
Es curioso. Lo mismo me pasaba a mí. Frecuentemente me acordaba de vosotros en mis artículos. Hace dos años, en Faro, os evocaba todos en Santiago, y a Dieste y a Colmeiro, en un trabajo titulado Despedida a medio siglo, donde rompía una lanza por aquella juventud tan animosa, como comprensiva y noble. Una fuga de sueños... Leí mi cuento, mi mal cuento, editado ahí por vosotros y también leí el recuerdo en el libro de Pedrayo. Ya sé que Farruco te escribía. Por él tenía noticias tuyas. Comprendo perfectamente lo que me dices de tu estado de ánimo. Lo mismo me ocurre a mi, quizás agravado... Desde aquí, yo hacía míos todos vuestros triunfos. Todos vosotros érais frecuente tema de nuestras conversaciones. Una vez, recibi con gran alegría, una carta de Colmeiro, que estaba en París. De quien sigo sin saber nada es de José Mª Domínguez-López.
Durá sé que está en Méjico; de Ramón Martínez, que en Cuba.
Y ahora, hablaré de mi mismo. Después del terremoto, he vivido con altos y bajos, en una pobreza que a veces era una miseria. Hace cinco años vivo en el campo. Pronto me trasladaré definitivamente a Lugo. Primero he vivido en Terra Cha o Llana; después en Incio, ahora en Quiroga. Gran paradoja: aunque tengo poco dinero, vivo bien. Esta casa de campo, “La Veiguiña”, es magnífica, con cuarto de baño, luz eléctrica, radio, etc. El paisaje es muy hermoso. Aquí me dedico a profundizar en el alma gallega: a conocer al campesino. Se trata de un verdadero viaje de estudios. Recojo vocabulario y estudio el idioma vernáculo. A veces, me pongo neurasténico como un personaje de novela rusa. En 16 años, sólo hice un viaje a La Coruña y a Vigo y otro a El Ferrol. No he vuelto a Santiago.
La censura ha aprobado mi libro de cuentos, que pronto editará Galaxia. Agradezco profundamente tus palabras de aliento. Las ocho mil pesetas y pico del premio fueron para mi una tabla de salvación. En cambio, no he tenido suerte con un libro de versos que estaba para editarse en Lugo: fue suprimida la editora, que era Xistral. Galaxia tiene otro libro mío para editar. Se trata de la farsa escénica ¡Pauto do Demo!, que creo que tiene mucha gracia y quizás acusada originalidad. Pensé en tí para ilustrarla. También Colmeiro se ha comprometido a ilustrar mi libro; pero todavía no ha vuelto de París. Ahora trabajo en una novela en gallego, que titularé Govante. Pienso enviarla al concurso del C. G. del 53. Pero en el libro que tengo más esperanzas es en Historia de don Fabulón, que es la novela de un loro. Estoy entusiasmado con el tema. Ya te escribiré sobre esto. Durante estos años, he publicado artículos en La Noche y en Faro y en Grial, donde he leído tu magnífico ensayo sobre pintura que aquí ha sido elogiadísimo.
De los nuevos valores literarios surgidos aquí estos últimos años, los más destacados son Ramón Piñeiro y Celestino F. de la Vega, ambos lucenses y amigos viejos míos, aunque más jóvenes que yo. Espero que evolucione su existencialismo. El primero habló contigo en Santiago en el 39, el 25 de julio. El segundo vivió siendo estudiante de derecho con José Mª Domínguez. Era entonces muy joven. Ambos te aprecian muchísimo.
Agradezco en el alma tus proposiciones, que acepto encantado. Pronto te enviaré ese original, el gallego y el castellano. Mi primer trabajo para la prensa será sobre Antonio Machado. También me agrada mucho llegar a ser corresponsal del Centro Lucense. En junio ya estaré en Lugo definitivamente.
Y quisiera saber noticias más concretas de Cuadrado y Varela y especialmente tuyas, o de los tres igual. A los dos y a tu hermano un gran abrazo y mi más cariñoso saludo a tus familiares. Cunha forte aperta do teu vello amigo.

Anxel

Cine España
Lugo

1953-03-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953 en 16/03/1953


Vigo 16-marzo 1953

Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Recibí oportunamente tu carta de 27 de febrero último. Hablé con varios receptores de tu libro y ya te dije que la opinión de todos es unánimemente laudatoria. Te van a escribir en ese sentido, según me advirtieron, José Mª y Emilio Alvarez Blázquez, Valentín y Ferreiro. También Fole me dice en una carta que le ha gustado mucho el libro y que ya te había escrito manifestándotelo. Yo escribí el pequeño artículo que te adjunto, por si estimas oportuno publicarlo en algún periódico o revista de ahí. Si fuese como antes, lo hubiese dado a cualquier publicación de Galicia para que lo reprodujese.
¿Cómo siguen las cosas del Centro? Lo que me cuentas de Molina1 ya lo suponía, pues la prensa coruñesa anunció que llevaba esas cartas de presentación, y sé muy bien que clase de persona es. Bien comprendo tus puntos de vista, pero pienso también que un abandono total por tu parte implicaría el dejar el campo libre a quienes lo están deseando. Claro que tú, sobre el terreno, puedes apreciar la situación mejor que yo. Sin embargo, aún frente a todas las contrariedades, pienso que, de una u otra forma, es necesario mantener la lucha.
Pintores nuevos por aquí no han aparecido ninguno de interés que yo sepa. Los viejos siguen trabajando. Maside va a exponer, posiblemente, en abril, en Santiago. Y por cierto que los cuadros que se expusieron ahí, siguen en la aduana de Vigo sin entregar a sus autores. Valentín está diligenciando los trámites, pero ya puedes imaginar la impaciencia y el mal humor de los interesados. Como algunos no han cobrado aún el importe de los vendidos, la cosa se complica más. ¿A qué es debido ese síntoma de paralización que se observa en el Centro?
Me alegra que le hayan comprado la cerámica a Elena Colmeiro. Hoy recibí carta de su padre en la que me dice que está deseando volver a Galicia. Días pasados me llegó, por fin, la Revista correspondiente a octubre–noviembre–diciembre. Por cierto que uno de mis articulitos aparece mezclado con los párrafos de otro, debido sin duda a un error de montaje.
Los libros de Couceiro y de Alvarez Blázquez te los remití hace ya algún tiempo. Supongo que no tardarás en recibirlos.
¿Qué pasa con las planchas de Os vellos non deben de namorarse? Estamos impacientes por ellos, ya que la impresión del libro se halla paralizada a causa de ese único motivo.
Si algunos de los libros solicitados por Rodrigues Lapa estuviesen agotados, podríais sustituirlos por los siguientes: Erasmo y España de M. Bataillon. Méjico. Buenos Aires, Fondo de Cultura Económica, 1950, 2 volúmenes; Florilegio del Cancionero Vaticano de F. L. Bernárdez; Mundos de la madrugada, de Molinari.
Al concurso del Centro envió Domingo Quiroga un interesante libro de ensayos para optar al Premio Valle-Inclán. Nosotros lo hemos leído y nos produjo una magnífica impresión. El seudónimo es Juan de Sixto, y el lema De las tinieblas, la luz. Debes de leerlo tú, a ver que te parece.
Bueno, y nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja, de mi mujer para los dos, y para tí mi fuerte abrazo de

Fdez del Riego

1953-03-17
Carta de Piñeiro a Seoane. 1953
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1953 en 17/03/1953

Compostela, 17-3-53

Meu querido Seoane:
Fai xa tempo que recibín o teu fermoso libro Fardel de eisilado. Fun demorando o escribirche porque ista tempada estiven verdadeiramente atafegado co-as cousas que tiña retrasadas. Pirmeiro, por causa do casamento –caseime fai uns meses– e logo, pol-a morte case seguida de dous familiares, tiven que me ausentar bastante tempo d-eiquí e tiña moitas cousas atrasadas. Agora xa estou ó día e xa teño lecer para lles escribir ós amigos.
A mín deixárame o Maside o seu exemprar de Fardel de eisilado. Foi a pirmeira leitura. Dispois, cando recibín o que me mandaches a mín, volvín a lelo varias veces. Tamén llo deixei ler a varios amigos, especialmente ós rapaces novos. Atopo níl unha gran forza emotiva, que sin dúbida é a que lle dá ise alento poético que envolve todo o libro. A imaxe representativa do “povoador galego” que se reflexa no poema do Ramón Cernadas é sinxelamente impresionante. Outros, como Building castles in Spain, unen a forza da fatalidade á sinxeleza elemental da espresión, acadando un acerto poético máisimo. Pódesme crer, querido Seoane, que o teu Fardel de eisilado é un dos libros máis orixinais e sinceros que se escribiron na nosa língoa n-istes derradeiros anos. Dígocho de todo corazón, tal como eu o sinto. Tamén me interesou enormemente o teu esforzo idiomático, que será máis apreciado canto máis tempo pase.
Si non mo tomas a mal, quéroche pedir un favor. Nos lotes de libros que o Centro Gallego enviou a varias persoas de por eiquí viña un exemprar da revista Galicia (número estraordinario non sei si do ano 40 ou do 41) no que hai reproducido un grabado en madeira teu que me gustou estraordinariamente e que me gustaría tel-o sempre á vista ¿Poderíasme tí conquerir un exemprar de Galicia e mandarmo? Eu fixen algún sondeo cos que a recibiron no envío dos libros, mais, como é natural, ningún quer desprenderse d-ela.
Por eiquí loitamos con bastantes dificultás técnicas. Con todo, cada dia hai máis azos na xente. Unha nova promoción de rapaces que agora chega tráenos o alento vivo e quente do seu ledo entusiasmo.
O Maside está preparando unha exposición eiquí en Compostela, que será na segunda quincena de abril.
Tomamos café no Español e lembrámoste a ti moitas veces.
Unha aperta moi forte do teu bó amigo
Ramón Piñeiro

1953-03-19
Carta de Seoane a Vilanova. 1953
Bos Aires
Ourense
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vilanova. 1953 en 19/03/1953


Buenos Aires, 19 de marzo de 1953

Sr. D.
Alberto Vilanova
Orense

Meu benquerido amigo:

Agradezo moito as verbas de alento que me fixo chegar pola súa carta co gallo de ter recibido Fardel de eisilado. Creo ter feito un libro sinceiro, no que intentei concederlle máis importancia á anguria coleitiva que á propia neste intre en que os modelos da máis moza xente galega son aqueles que buscan máis ben eispresar o contrario, e síntome por moi premiado e satisfeito conque os escritores galegos como vostede, que eu estimo fondamente pola súa obra e aititude, tivesen atopado nel algún mérito. Tratei de continuar, coas miñas limitaciós, a liña temática dos precursores que eu supoño moi esquecidos de aqueles que se agachan nun neosaudosismo, cómodo, e que atopan de mal gusto falar do que acontece a carón de un.
Teño leído estes días a súa mañífica biografía de Curros, da que correxín eu as probas e coido a edición, que me pareceu ter de ser por moitos motivos, entre eles pola súa calidade humán, un dos libros fundamentaes feitos nesa e fóra de Galiza nos derradeiros anos, e que sairá do prelo a fines do mes próisimo editado polo Centro Gallego.

Volto a agradecerlle as verbas de agarimo conque recibiu meu Fardel de eisilado e ofrézome a vostede nesta, como fidel amigo e irmán:

[Seoane]

1953-03-19
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 19/03/1953


Buenos Aires, 19 de marzo de 1953
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
No sé si te debo respuesta o eres tu quien me la debes a mí, pues creo que nuestras últimas cartas se han cruzado. El envío de libros a Rodrigues Lapa se efectúa en estos días, y espero que han de conseguirse todos los que él incluye en la lista, pues algunos de ellos creo que están agotados. Agradecí hondamente el juicio que expresa sobre mi libro precisamente por la autoridad indiscutible de quien lo emite y de que tú hablas. Envié todos los que pude, no muchos, a esa, si ben aparte de Maside, Aquilino y Fabeiro, no tengo noticias de que lo hubiesen recibido. De Santiago me extraña el silencio permanente con respecto a mí de casi todos y de Piñeiro concretamente, a quien le he escrito en algunas oportunidades y enviado mis libros de una carta que me remitió por mano, por medio de Perfecto López, hace ya mucho tiempo. Quizás estén con respecto a problemas literarios y artísticos con una actitud puramente formalista, que en mi caso, aún teniendo una parte considerable de mi obra sobre todo de pintor preocupado precisamente de los problemas técnicos más audaces y de nuestro tiempo, no puedo compartir sintiéndola como exclusiva. Me imagino esta razón como la única posible, pues no encuentro otra que pueda justificar el silencio obstinado en que se mantienen con respecto a mí, entablando sin embargo una extensísima correspondencia con unos señores de Buenos Aires, que no existen más que en la fantasía de ellos, o cuyo prestigio está desapareciendo con la misma rapidez con que desaparecen las fallas después del largo esfuerzo que exige su elaboración.
Te agradezco el envío del tomo de poesía medioeval y me gustaría me dijeses que debo enviarte para compensar todas las molestias que te tomas conmigo. Es la tuya una labor excelente y Galicia y todos nosotros te debemos mucho por tu labor intelectual de estos últimos años. Muy poca gente trabaja en esa con igual incansable regularidad y tesón y los pocos intelectuales gallegos que andamos por estas tierras te reconocemos y admiramos en tu trabajo. Me gustaría que me enviases O desengano de Prioiro, libro de Otero Pedrayo que creo salió en ediciones Monterrey de esa.
En el barco Charles Teiller van camino de diversos países europeos dos amigos míos, Isabel Angeles Ortiz, hija de un notable pintor español que reside en París y que estuvo aquí algunos años y su marido D. Davidow, pasarán por esa alrededor del 4 o 5 del mes de abril y llevan una nota para tí de presentación por si paran algunas horas en esa. Son muy buena gente y me gustaría que les atendieses si por mi parte no es demasiado pedirte.
Tan pronto salgan los tomos del Centro Gallego, haré que te los remitan, el más flojo es, a mi juicio, el de Casás, los otros son aquí de cualquier manera muy útiles y el de Vilanova Rodríguez me pareció bastante bueno en general y muy informado.
Tambien te rogaría le acusases recibo del libro a Cuadrado, está muy solo y un poco enfermo y estoy seguro que se llevaría una gran alegría al recibir alguna noticia directa tuya. Su dirección es Perú 613.
Con saludos afectuosos para Evelina y de Maruja para vosotros dos, recibe el fuerte abrazo de:
Seoane

1953-03-24
Carta de Zardoya a Seoane. 1953
Nova Orleáns
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zardoya a Seoane. 1953 en 24/03/1953


New Orleáns, 24 de Marzo de 1953

Sr. D. Luis Seoane
Bartolomé Mitre 3793,2º F
Buenos Aires, Argentina

Mi querido amigo:

Sólo unas líneas de saludo y de gratitud por haberme enviado su libro a estas tierras, y también por la amable dedicatoria. Su Fardel de eisilado me ha impresionado hondamente, quizá porque el destierro es una llaga viva en mi espíritu y, más que comprender, puedo sentir toda la tragedia íntima –y colectiva– que encierra cada poema. Luego, sus magníficos dibujos vivifican –no ilustran– todavía más el drama humano de los versos: ellos mismos son vivo poema que entra en el alma por los ojos. Por último, Galicia es el fondo último del libro, eterno paisaje siempre presente, siempre nostálgico, con toda su belleza y con todas sus desgracias seculares.

Gracias, pues, de todo corazón y cuente Vd. con la amistad y la simpatía de

Concha Zardoya

1953-03-27
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953 en 27/03/1953

Vigo 27-marzo 1953
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta, que se cruzó con otra mía. En ella te adjuntaba un comentario que escribí sobre tu libro. Con ésta te adjunto dos recortes de la prensa de aquí, en los que se te alude.
Supongo que te irán llegando impresiones de los amigos, como te indicaba. Lo que ocurre es que muchos, perezosos para escribir, viven agobiados como yo, por las múltiples ocupaciones que nos vemos forzados a atender. De todos modos, ya te dije que la opinión por mí recogida es unánimemente elogiosa. Con respecto a Piñeiro, no creo que exista ninguna prevención de lo que piensas. Muy al contrario, en varias ocasiones le he escuchado hablar de tí entusiásticamente. Por otra parte, no es muy dado a escribir. Por eso me extraña mucho que mantenga correspondencia con otras personas. Puede ser que alguna razón ocasional le haya inducido a cartearse con alguien, pero ya te digo que no lo tiene por norma.
Espero que hayas recibido el Diccionario de Escritores de Couceiro, y el volumen de poesía medieval. Mañana o pasado te remitiré un ejemplar de O desengano do Priorio.
Con esta misma fecha le envío unas letras a Cuadrado. Si esos amigos tuyos se detienen aquí en su viaje, ya sabes que los atenderé con la mayor complacencia.
Y nada más. Afectuosos saludos de Maruja, de Evelina para los dos, y un cordial abrazo para tí, de
Fdez del Riego

1953-04-01
Carta de Piñeiro a Seoane. 1953
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1953 en 01/04/1953

Compostela, 1º de abril do 1953

Meu querido amigo:
O domingo viñeron o del Riego e máis Evelina a pasar dous dias eiquí en Santiago. O Paco aproveitou a ocasión pra me decir que tiña recibido carta tua e que estabas estranado do meu persistente silenzo. Ó mesmo tempo, o bó do Paco reprochábame isa aititude, sobre todo –alegaba il– porque non se corresponde co-a realidade da miña viva estimanza por todo o que tí fas. Tiven que acrararlle ben as cousas pra que se convencese de que non había o máis lixeiro motivo de reproche. Agora quero tamén acrararchas a tí, pois d-ise xeito quedo eu máis tranquío.
Teño que comezar por che decir que eu escribinche a tí en dúas ocasións distintas –a pirmeira, por Perfecto López, a segunda, o vran pasado por correo aéreo– i-endexamáis tiven resposta. Tamén che mandei unha separata do meu ensaio Siñificado metafísico da saudade adicada e non tiven noticia de que a recibises. Sei que o Abraira traguía unha carta tua pra mín, pro isa carta perdeuse no Atlántico e non chegou ás miñas mans. Con todo, eu escribinche no vran pasado unha carta ben espresiva da que tampouco tiven resposta. Tanto ista carta como anteriormente a separata adicada do meu ensaio, mandeichas ás señas da revista Galicia, pois eu non conocía outras. A pirmeira cousa tua que recibín foi Paradojas de la Torre de Marfil, que ma entregou Vázquez da Xesta no mes de Noviembre, e dispois chegoume por correo Fardel de eisilado. Retraseime algo en escribirche porque cando Vázquez me entregou o pirmeiro libro, eu acababa de me casar e poucos dias despois morreu a nai da miña muller, acontecemento que nos obrigou a ausentarnos novamente de Galicia. Entre ambas ausencias, prodúxose un considerabel trastorno na regularidade da miña correspondenza. Cando restablecín a normalidade nas miñas aitividás epistolares, escribinche decontado, ista vez ás señas que veñen manuscritas en Fardel de eisilado. Teño a espranza de que a recibises.
Douche todos istes detalles pra que vexas que pol-a miña parte non houbo reserva ningunha, nin podía habela, pois o certo é que non hai motivo algún pra ter reserva persoal. O único motivo que eu podía ter era talmente o teu silencio, o non recibir resposta tua nunca. Ten presente que o Vázquez entregoume en Noviembre o pirmeiro libro que recibín teu. Con todo, a través do Paco e máis do Maside sempre fun sabendo de tí, non soio de tí persoalmente, senón da tua obra, porque me prestaban os exemprares que iles teñen. E aínda che podo decir que me teño por un dos máis entusiastas propagadores das tuas cousas entre a xente moza, pois heiche de confesar que, pra a miña maneira de ver, a tua obra é unha das poucas cousas que verdadeiramente merecen estima. N-ila refréxase unha visión apasionada de Galicia, unha visión nobremente apasionada, pois sempre é nobre a pasión que nace da sinceridade; unha visión co-a que se podería ou non coincidir si se tratase de valorar ouxetivamente os feitos, mais co-a que non cabe discrepancia algunha en canto que é unha interpretación artística dictada pol-a sinceridade humanísima de un artista de gran corazón. Así é como eu a vexo. E mesmamente por iso é pol-o que penso que debe de ser conocida i-estimada entre nós.
Moito me alegraría de que ista carta servise pra levar ó teu ánimo o convencemento de que a miña aititude non foi nunca reservada, ou seña, non foi estúpida. Tan incomprensibel como lle resultaba ó Paco isa suposta reserva, resultaríame a mín mesmo se tratase de a imaxinar. Ten presente que eu, cando teño motivos de discrepancia ou de discusión con algún amigo, non reparo pouco nin moito en manifestarllo abertamente. Isto xa che indica que non cultivo a “reserva” como forma normal de relación persoal. Tan soio a utilizo no plano político.
Apresureime a escribirche en canto se marcharon Paco e mais Evelina porque quedo máis satisfeito acrarando canto antes iste asunto. Estou seguro de que, dispois de leres ista carta, trocarás de opinión no tocante ó meu comportamento, pois eu estou certo de que foi sempre plena e sinceramente amistoso.
Unha forte aperta do teu decote amigo
Ramón Piñeiro

1953-04-05
Carta de Vilanova a Seoane. 1953
Ourense
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vilanova a Seoane. 1953 en 05/04/1953



Ourense, 5 de abril de 1953

Sr. D. Lois Seoane
Bos Aires

Moi querido amigo:

Resposto á súa afeituosa carta do día 19 do marzal, da que lle agradezo os termos de louvanza que ten pra a miña obriña sobor de Curros, aledándome que a comienda estea en tan boas mans como as súas. A obra, a pesar de todo, non saíu coma eu quixera, pois foi feita contra relox, e no orden literario aquéixase daquilas fallas naturaes dun traballo feito de présa para chegare denantes de vencer o prazo do certame. Tamén houbera querido que escribise o prólogo don Augusto Barcia Trelles, mais vexo que iso habería de atopar con dificultás debido a ter que contar co refrendo dise Centro Galego. Agradecereille me diga cantos exemprares nos enviarán ós autores, eisí como si temos algunha parte do froito da venda.
Rescibín tamén a proposta da Comisión Intersocietaria das Sociedades Patrióticas Galegas pra escribire un traballo con destino ao libro que se lle vai adicare ao noso Castelao, e que figurará á beira doutros debidos á súa pruma e a de Blanco Amor. Nin que decir ten que moi gustoso o farei.
Aprezo no que siñifican as verbas de agarimo que vosté ten pra min e prá miña obra e aitividade. Eu precuro ser tódolo dino que se pode, niste ambiente podrido e noxento que nos tocou vivire, aos que aínda vexetamos nista nosa terra aferrollada. Moito envexo ao que poden en terras eistraordinarias traballar limpamente polo decoro e rexurdimento da nosa Galiza. ¡Canto me gustaría podere estar antre vostedes nise loita xenerosa que desenrolan co ise decoro i exemprar eisilio!

En espera das súas novas, reciba unha forte aperta de seu leial e sinceiro amigo

A. Vilanova

Alberto Vilanova
Lamas Carvajal 18, 2º
Orense

1953-04-29
Carta de Seoane a Zegrí. 1953
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1953 en 29/04/1953


Buenos Aires, 29 de abril de 1953

Sr. D. Armando Zegrí
New York

Mi estimado amigo:

Perdóneme la desatención que supone el no haber contestado, antes de que llegase la suya fecha 23/IV/54 a su anterior carta. Diversas preocupaciones que no vienen al caso me hicieron retrasar esa respuesta y ahora aprovecho la urgencia de acusar recibo de su cheque, llegado con esa carta, para hacerlo.
A última hora no pude enviar los pochoir, estarcidos en castellano, por intermedio de la señora amiga de Horacio Estel, pero es seguro que saldrán uno de estos días llevándolos, o bien otra señora pariente de unos amigos, o un alto funcionario de la embajada Argentina en ésa, que otro amigo se ofreció a pedirle que los lleve. De cualquier manera, espero que entre este próximo mes que se inicia y los primeros días de junio estén en su poder, esperando que se puedan vender con relativa facilidad, pues aquí, a quienes los han visto privadamente, han gustado mucho. No quiero exponerlos antes de que usted lo haga en su galería de New York. Estoy trabajando bastante, pues quisiera hacer una exposición en ésta entre agosto y septiembre, en la Galería Bonino con quien tengo compromiso de hacerla.
¿Cómo les va a ustedes? Espero que en todos estos meses hubiesen consolidado la situación económica de la Galería, pues su nombre llega a menudo en noticias a las páginas de los diarios de aquí. Sería interesante, si es posible, que usted consiguiese alguna página de revista de ésa para hacerle llegar fotografías y crónicas sobre artistas de ésta. Quizá Cuadrado mismo lo haría y sería muy útil para ustedes y también para nosotros. Botella al mar, progresando lentamente, pero progresando, para el mes que viene salen tres nuevos libros además de los últimamente publicados.

Reciba usted con el saludo para su señora y usted de la mía y míos el saludo cordial y afectuoso de:

[Seoane]

1953-05-04
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1953
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1953 en 04/05/1953


Buenos Aires, 4 de mayo de 1953

Queridos Esther y Lipa:

Hace mucho tiempo que les debemos carta y debería hoy comenzar ésta con la obligada disculpa, sino fuese que no tengo –mejor no tenemos Maruja y yo– disculpa alguna. Ni siquiera recuerdo en este momento si les agradecí el envío de los libros aunque estoy seguro de haberle ofrecido a Perla y Enrique el importe de ellos para que se lo hiciesen llegar, sé por experiencia propia lo que es hacer encargos que cuestan dinero estando fuera y no quisiera de ninguna manera haberles molestado y serles además gravoso. Me gustaría, pues, que le dijesen a Perla o Enrique el importe de ellos y le ordenasen que me admita ese dinero.
De Buenos Aires no tengo apenas nada que contarles que Uds. no conozcan. Todo continúa igual y nuestra vida viene siendo la misma de siempre. Pinto no sé si adelantando algo o no. Tengo algunos cuadros nuevos de los que estoy contento hasta ahora, veremos en el futuro. La lucha bastante elemental y primaria entre abstractos y figurativos parece haber amainado en los meses de verano. No se habla tanto de eso o por lo menos no me entero. A los abstractos, por un número de la revista de Maldonado1 [Nueva Visión] que leí últimamente, continúa obsesionándolos la idea de un arte cosmopolita olvidando que la naturaleza no puede hacerse cosmopolita y que fatalmente al hombre lo modifica el ambiente que lo rodea, quizá fundamentalmente la cantidad de sol que le alumbra, que por algo sin proponérselo el artista o el escritor, o el músico, los caracteres particulares de su arte vinieron entroncándose con los de su pueblo. Sin saberlo ellos e incluso a pesar de ellos. Pero Ud. Lipa sabe más de eso que yo pues es Ud. más sensible a la música, el arte más abstracto de todos y sin embargo las características nacionales –no nacionalista, esto es otra cosa, el arte el gran arte nunca es nacionalista–, se vienen marcando a pesar de los autores.
Buenos Aires continúa creciendo y sus árboles, barrios y parques están en su mejor época, pero por Perla sabrán incluso como está en cada semana el rostro urbano de la ciudad. Pasamos unos días preciosos en Miramar con Perla y Enrique los últimos días, y el mar nos hacía desear emprender cualquier viaje, ir hacia no se sabe donde, pero en primer término a Europa, en esta época más que nunca Europa, desnuda, y sobre el toro furioso como en la mitología antigua. Sabemos que dentro de pocos días comienzan su gira por el resto de Europa. Quisiéramos que en España fuesen a Galicia, a Santiago de Compostela. Para Madrid creo que Maruja les va a pedir que vean a su hermana, yo tengo en esa muchos amigos, pero no estoy en contacto con ellos desde hace quince años y de algunos no sé siquiera si han cambiado. Pero en Galicia quiero que vean de mi parte y yo les escribo anunciándoles su visita, a Carlos Maside y Ramón Piñeiro en Santiago, (Maside. Vive en Rua del Villar 42). (Piñeiro, Bar Conde, Fuenterrabía, nº 1). En Vigo a Francisco Fernández Del Riego, calle Progreso, nº 12, 5º izquierda. Maside es pintor y Uds. me oyeron hablar de mi admiración por él en Buenos Aires, es además una persona extraordinaria. Del Riego y Piñeiro son escritores, con una obra hecha en la adversidad y los dos son además grandes personas. Los tres serán amigos de Uds. inmediatamente, les presentarán a amigos comunes a ellos y a mí y les harán comprender ese país que estoy seguro les ha de resultar distinto a todos los otros de España, en una gracia aldeana que los siglos consolidaron. A los tres le escribo estos días anunciándoles la visita de Uds.

Por hoy reciban el gran abrazo de Maruja y mío con la expresión del cariño de su amigo:

[Seoane]

1 Tomás Maldonado, director da revista Nueva Visión

1953-05-14
Carta de Bernárdez a Seoane. 1953
Jesús María
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Bernárdez a Seoane. 1953 en 14/05/1953

14 mayo 1953

Amigo Seoane:

Mañana saldrá en La Nación mi gacetilla, anónima, sobre Fardel de eisilado . No tiene más importancia que como una simple referencia cordial a su libro que añade una nota muy nueva y muy honda a la poesía gallega de nuestros días.
En El Nacional, de Caracas (diario en el que colaboro), encuentro un poema de Alberti a usted. Como me parece excelente, se lo envío a usted en el adjunto recorte.
Acabo de recibir una invitación oficial (válida para todo este año) para trasladarme a Colombia en plan de conferenciante. Me la formula una institución de Bogotá y viene respaldada por dos ministros. Si el Centro Gallego resolviera enviarme a España (¿será posible?) mi viaje sería dando un rodeo por Colombia, a fin de cumplir con el deseo de aquella gente, y siguiendo por Venezuela, donde también quieren escucharme. Vamos a ver...
Amigo Seoane: gracias por sus atenciones. Recuerdos a Maruja.
Un abrazo de su amigo

Bernárdez
P.S. Recibí una postal limeña de Prada. Si lo ve, dele saludos mios.

1953-05-20
Carta de Burd a Seoane. 1953
Nova York
París
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Burd a Seoane. 1953 en 20/05/1953


Amsterdam, 20-5-53

Querido Seoane:

Nos dice Perla [Rotzait] en una carta que nos escribió a París. Es una pena, pero lo que temíamos pasó; si lo hubiésemos supuesto, habríamos esperado su carta, ya que seguramente llegó un día después de nuestra partida. Ahora, ya que esos acontecimientos hay que estimularlos, me apuro a “contestarle”. Nos gusta mucho recibir sus líneas. De nosotros, ¿qué puedo decirle? Tendría que llenar hojas y hojas para expresar parte de nuestro entusiasmo aquí. Tengo miedo de repetirme también por carta, ya que oralmente me repito constantemente en presencia, ¡por fin!, de tantas cosas pálidamente representadas desde lejos. Puedo decirle que estamos muy bien, magníficamente, aprendiendo mucho en lo humano, en todo. Ahora en viaje, ya pasamos por Bélgica, donde vimos ciudades hermosas, viejas, viejas con museos enormes. Algunos Brueghel como siempre extraordinarios, y muchos flamencos, casi hasta llegar a conocer a fondo esa escuela. Me sorprendieron los últimos pintores Belgas, con [Constant] Permeke a la cabeza y constatamos una vez más de cómo si no se pinta en París, se queda un poco en el anonimato. Este Permeke tiene la fuerza de un [Cándido] Portinari, un gran sentido del color, brillante dentro de sus ocres y verdes y un dominio absoluto del dibujo. También muy bueno Ensor con sus máscaras.
Me viene al recuerdo el Salón de Mayo en París al que asistimos antes de salir. Me reconfortó mucho ver esa exposición. Habíamos ido al Salón de Independientes que es tan malo como una muestra de Escuela de Artes y Oficios en Bs. As. En cambio, el de Mayo, pienso que como muestra de conjunto difícilmente se pueda superar. No hablo de los maestros: Picasso, Matisse, que están representados con cosas hermosísimas; me refiero en general a los otros, que ofrecen un conjunto muy interesante. Debo confesar que tanto abstracto como hay expuesto (más de la mitad, quizá) no me gusta mucho, aunque está muy bien pintado. La parte figurativa, muy interesante con [Edouard] Pignon, [Bernard] Buffet y otros. No obstante, me da la impresión de que la generación que sigue a la de Picasso no puede alcanzar el nivel de sus antecesores, ¿comprensible, verdad?
Picasso cada vez nos gusta más. Mandó un óleo y una escultura. ¿Se puede decir renovado? El genio no se renueva, es genio nomás. El óleo dividido en dos partes de arriba a abajo. La de la derecha en grises, la otra en colores. Su título En el jardín de Luxemburgo y está pintado al estilo de sus niños en sillas o sus litografías. Todo con una alegría y una fuerza “Picassianas”. La escultura: una osamenta o, mejor dicho, un cráneo de buey cuyos cuernos están hechos con un manubrio de triciclo y el resto con desechos y clavos. Ese cráneo está apoyado en una tabla en cuyo extremo hay un sol cuyos rayos (clavos) alumbran la osamenta y sostenido por un pedestal, esta vez ni clavos ni manubrio, algo imposible de describir. Todo volcado en bronce (creo) y policromado o mejor dicho “poligrisado” que está pintado con varios tonos de gris. (Perdone el croquis, es de memoria). Bueno, Seoane, ahora voy terminando para descansar un poco el cansancio del día; las descripciones completas serán en Bs. As., ya no tan lejos. Por Perla sabrá dónde contestarnos, por ahora no lo sé, a causa de que no tengo todavía la visa italiana (¿cuál es la verdadera cortina de hierro?).

Con un fortísimo apretón de manos y un hasta siempre mío y de Esther, a Ud. y a Marujiña.

Lipa.
O orixinal conserva sobre co seguinte membrete no anverso

(LUCHTBRIEF)
Sr.
Luis Seoane
Bme. Mitre 3793 – 2º Piso
Buenos Aires
REPÚBLICA ARGENTINA

(AFZENDER)
L.BURD- Rue de GENTILLY 10 – PARIS XIII
FRANCE

O texto inclúe un debuxo da escultura de Picasso citada polo autor.

1953-06-05
Carta de Bernárdez a Seoane. 1953
Jesús María
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Bernárdez a Seoane. 1953 en 05/06/1953

5 junio 1953

Querido amigo Seoane:

Por Prada sé que entre los actos a realizarse con el patrocinio del Centro Gallego durante la semana en que cae el Día de Galicia figura una conferencia mía acerca del libro gallego. Es una noticia que me ha alegrado de veras. Pero quisiera advertir a los señores organizadores de dichos actos que una conferencia no podré hacer, y menos sobre un tópico acerca del cual carezco de documentación y de medios de procurármela en este desierto. Al efecto, le escribo a usted (pues Prada está en Chile) a fin de que me haga el favor de comunicar a los miembros de la Comisión de Cultura (¿ son ellos quienes organizaron los actos en cuestión?) que lo que yo puedo hacer es lo siguiente: un discurso por el estilo del que pronuncié el año pasado, y de una duración no mayor de 20 minutos sobre mis contactos con el libro gallego, antes de ir a Galicia, en Galicia y después de mi último regreso a Buenos Aires. Algo así. Pero no mayor de 20 minutos. Como ese lapso es breve para un acto, podrían hacer lo que el año pasado: incluir otro número musical, literario o lo que fuere.
Le ruego que me conteste lo antes posible. Dos líneas por carta certificada o un par de palabras telegráficas: sí o no. Desearía tener esa contestación aquí antes del 12 para preparar enseguida el material, si es que el Centro Gallego está de acuerdo. Después del 20, estaré ocupado en despachar cosas para La Nación y Criterio , pues para ir tranquilo a Bs. As. debo adelantar los trabajos a publicarse allí en julio.
Aguardo, pues, amigo Seoane, la contestación.
Saludos muy atentos a su señora y a nuestros comunes amigos.
Muchas gracias por todo.
Un cordial abrazo de su amigo

Paco Luis Bernárdez.
Mi discurso podría ser en gallego

P.S.: Se entiende que la semana de mi acto sería la que va del 19 al 26. Antes o despues no puedo. Adiós Seoane. Felicidad.

1953-06-08
Carta de García Sabell a Seoane. 1953
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1953 en 08/06/1953

8-VI-1953
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Por fin vai chegar o día en que poda darte unha aperta. Xa era tempo. Acetei a xenerosa invitazón do Centro Gallego e alá para o dezanove do mes de Sant-Yago coido estar ahí.

¡Canto temos de falare e cantas cousas fondas, tristes ou ledas, imos revivire!

O teu Fardel é unha pura gota diamantina de arte enteiro. Hai n-ela forza, lirismo i-esperencia humán tremecente.

Deica logo. De todos os meus amigos tiña que sere a ti a quen eu escribira pirmeiro. É o agarimo e a lembranza prodixiosa da mocedá nosa que se quedou po-los recantos das rúas composteláns.

Unha aperta forte de

Domingo

[Escrito a man]
Saúdos a Cuadrado

1953-06-09
Carta de Seoane a Zegrí. 1953
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1953 en 09/06/1953


Buenos Aires, 9 de junio de 1953

Sr. Armando Zegrí
New York

Muy estimado amigo:

Desde Chile recibí su amable carta del mes pasado que de propósito demoré en contestar para no estorbar, aunque sólo fuese con la lectura de una carta, los primeros días del regreso de ustedes a ésa. Por nuestra parte, recordamos con simpatía las conversaciones que respecto a ediciones en Botella al mar y a Botella al mar, en general, tuvimos con usted así como también la referida a mi obra de pintor. Tenemos esperanza de poder llevar a realidad nuestros planes. Estos días salieron tres nuevos libros que le remitimos por correo, dos de ellos son de escritores jóvenes argentinos El hombre número veinte, poemas de A. Pérez Pardella y Cuentos cristianos ásperos y tristes de Hellen Ferro. El otro es una antología del poeta inglés John Donne en edición bilingüe. Este último creemos que podría tener cierta venta en ésa. Desearíamos que usted no olvidase la posibilidad de futuras ediciones en inglés y castellano de poetas jóvenes americanos y las castellanas de residentes en ésa, pues estamos seguros, tanto Cuadrado como yo, que podríamos hacer juntos una magnífica labor en este sentido. Por mi parte, estoy impaciente por saber si gustaron los libros que usted llevó y los dibujos y grabados. Con saludos de mi señora y míos para su señora y usted y de Cuadrado y Burrichón a quien participé los suyos, su amigo:

[Seoane]

1953-06-15
Carta de González López a Seoane. 1953
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de González López a Seoane. 1953 en 15/06/1953


Nova York, 15 junio 1953

Sr. D. Luis Seoane

Amigo Seoane:

Facía tempo que sabía de ti polas noticias indireitas de comús amigos i máis agora o teu escelente Fardel de eisilado –que che agradezco– tan cheo de emoción, de arte e de lembranzas, fixo lembrar dos xa vellos tempos en que unha nova mocedade escolar cobijaba unha vida mellor pra Galiza e España.
¿Que fas? ¿En que traballas? Eu son profesor de lingua e literatura española e hispanoamericana en Hunter College en Nueva York no inverno, e en Middlebury College no vrao. Mañán cedo sallo pra Middelbury.
Eu escribín algunhas cousas. Unha obra sobre Galicia na novela de Pardo Bazán. Un estudo sobre a influenza de Curros Enríquez sobre Valle Inclán, a coleición de ensayos que me premiou o Centro Galego de Bos Aires fai dous anos. E teño xa rematado outro sobre as relaciós entre Galiza e Portugal, que coido é un estudo histórico máis completo hastra agora sobre este tema. ¿Coñeces dalgunha editorial que poida ter intrés en publicalo? Non i-o mandei ó concurso literario do Centro Galego porque aínda estou esperando que publiquen o traballo premiado que é, sin dúbida, a exposición máis magnífica do que a Península Ibérica lle debe a Galiza na súa cultura, e que sería de alto intrés pra vós a súa divulgación.
¿Que noticias tes de Galicia? Sigue en Nueva York está de corresponsal da Vanguardia de Barcelona o Fernández Armesto, que se casou cunha sobriña da muller do pobre da Vella.
Si me escribes antes de agosto, a miña direición é:
Profesor Emilio González
The Spanish School
Middlebury College
Middlebury, Vermont.
Dende o doce de agosto, volto a estar en Nova York, onde me tes á túa disposición.

Outra forte aperta

Emilio

1953-06-19
Carta de Seoane a Piñeiro. 1953
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1953 en 19/06/1953

Buenos Aires, 19 de xuño de 1953
Sr. D. Ramón Piñeiro
Sant-Iago

Meu querido Piñeiro:
Teño recibido as túas derradeiras cartas que por razós alleas ó meu sentimento non poiden contestare coa lixeireza que tivese deseiado, e nesta quero crebar calquer malentendido sobor da nosa correspondencia. Escribinche respondendo á tua enviada por Perfecto López e mandeiche por correio, na oportunidade, o libro Catro poemas galegos, feito con Varela e Bautista. Non recibín nin a separata de que falas na túa, que non coñezo, nin tampouco a túa carta do vran pasado. Máis todo esto, aínda sentindo a súa perda, non ten importanza pra nosa amizade. Escribinlle a Paco falándolle do teu silenzo e logo de terlle escrito arrepentinme, porque supoñe da miña parte unha defianza cara a tí que non tiña dreito a tér. A lonxanía de todol-os amigos e cousas que queremos, afinóu os nosos sentimentos e lévanos a estremalos sen razón. Tedes os que estades ahí que perdoar estes espiñados xeitos nosos, nados de estadeas maxinadas.
Con fonda ledicia veño seguindo os teus traballos que Del Riego xenerosamente remíteme. Teñen eles unha serenidade e forteza que contrasta con noso desamaño, xurdido do desagarimo de Galiza que nos toca viver. Tivésemos querido facer algo máis xusto e cinguido, máis de acordo co povo ó que vai destiñado, máis a distanza estraga todol-os bós propósitos. As nosas precuras, pintando ou escribindo, teñen de manterse dos despoxos das lembranzas e dos alucinamentos xurdidos dunha realidade de mozos, unha realidade que tivemos de deixar cando comenzaba a callar. E unha obra feita a pulos, as vegadas con ár de cridas. Mais xa falaremos desto. Hoxe quero agradecerche as túas liñas que me conmoveron, as referidas a meu libro, feito de corazón coma se dí, e as que se refiren a nosa amizade. Eu quixera loubar mellor do que poido, como o mereces, todo canto tí fas que é moito y (sic) exemprar.
Saúdos a os amigos comús y (sic) tí recibe a forte aperta do teu amigo:
Seoane

1953-06-21
Carta de Zegrí a Seoane. 1953
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1953 en 21/06/1953


Junio, 21 de 1953

Sr. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi estimado amigo:

Contesto a su carta del 9 del presente. Antes que nada, deseo reiterarle que mantengo muy presente todos nuestros planes en lo que se refiere a Botella al mar (en general) y a la presentación, divulgación y colocación en el mercado de su obra personal de pintor. Como primer paso a la realización de nuestros proyectos, deseo comunicarle que hemos ya contratado un local en la calle 65 y Avenida Lexignton en Nueva York, local que constituirá el centro de nuestras actividades. De nuestro desembarco en Nueva York, el 2 de junio, todos nuestros esfuerzos se concentraron en la elección (y busca) de la dirección que físicamente (y geográficamente) se prestara en Nueva York mejor para llevar a cabo nuestra labor. El local de que le hablo está muy bien ubicado –en un quartier de galerías– y ofrece admirables posibilidades de luz, de vitrinas, etc. para la presentación de todas las cosas que deseamos ofrecer al público norteamericano. El local necesita trabajo por dentro y hemos iniciado el arreglo estructural para luego pasar a decorado y preparación de muros, etc. No he recibido aún los tres nuevos libros que me anuncia han enviado Uds. por correo. Le ruego no deje de informarme acerca del precio de la colección de poetas jóvenes que traje yo, a título de muestra: me refiero a la edición de Botella de mar en una caja con retratos de los autores en la portada interior de cada libro. Es importante saber el precio antes de ofrecerlos para hacer los pedidos correspondientes. En resumen (y en contestación a su carta), deseo asegurarle una vez más que por nuestra parte estamos dedicándole todo nuestro entusiasmo, nuestro tiempo y nuestro apoyo a este proyecto en el cual tenemos interés especial y la confianza en que puede (debidamente encauzado) lograr con el tiempo un razonable éxito. Si los trabajos que hemos iniciado se realizan en la forma planeada, creemos estar listos para iniciar actuación en el local de la calle 65 y la Avenida Lexington a fines de Julio o comienzos de Agosto a más tardar. Apenas se completen los detalles de inscripción legal y los demás pormenores relacionados con la elección de nombre oficial le haré saber para que así podamos referirnos al lugar en nuestra correspondencia con su propia fé de bautismo. Mientras tanto recuerdos de nosotros para todos Ustedes y hasta la próxima,

Cordialmente,

Armando Zegrí

P. S.:
Espero que Ud. no olvide nuestro interés en poder utilizar algún dibujo suyo para reproducción como tarjeta de Navidad. Sus dibujos (los que traje conmigo) y los libros todavía los tengo en casa y sólo los he enseñado (algunos) a uno que otro amigo que se interesa en la idea de nuestro proyecto. Todo este material será presentado en lugar de honor y con toda las ventajas del caso apenas se termine el local en la calle 65 y la Avda. Lexington.
Le ruego me conteste acerca del envío de libros. Me refiero a colecciones de Botella al mar, y la información relativa a precios de venta. (Por ejemplo, precio de venta en nacionales, más los recargos de envío postal, etc.)

Armando Zegrí
123 Washington place
New York 14, N. Y.

1953-07-22
Carta de Zegrí a Seoane. 1953
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1953 en 22/07/1953


Julio 22 de 1953

Mi estimado amigo Seoane:

(Perdone la escalerilla en descenso para comienzo inadvertido de esta carta). Aunque no he vuelto a tener noticias de Usted, le escribo nuevamente para informarle que he hecho un acuerdo inicial con la casa editora NOONDAY PRESS, 66 Fifth Ave, New York 3, N.Y. para que esta casa suministre a Botella al mar libros de poetas norteamericanos traducibles al castellano. (Entre paréntesis, NOONDAY PRESS es una firma nueva que en el poco tiempo que tiene de actividad editorial se ha creado una buena reputación como casa editora de libros en verso. Está dirigida por un poeta: Cecil Hemley)
Le expliqué a NOONDAY en detalle el proyecto de Botella al mar: es decir el plan de traducción con pago de derechos de autor, pero sin adelanto alguno de dinero como transacción previa. Cecil Hemley –el director– me aseguró que esta proposición era aceptable para la firma y Botella al mar podía ya disponer de dos libros de la editorial: uno, Porphyry´s Journey por Cecil Hemley y The Monument Rose por Jean Carrigue. Este último acaba de ser lanzado a la circulación. Le di su dirección a Cecil Hemley y él quedó de escribirle a Usted y de enviarle por correo ordinario certificado los dos libros de poemas que le menciono junto con un catálogo de las obras que la editorial ha publicado hasta la fecha y anuncios de los libros que tienen en preparación.
Yo no he tenido tiempo para darle una leída atenta a los dos libros de poemas que le ofrece NOONDAY PRESS por estar terriblemente atareado con los preparativos de arreglos de la Galería cuya dirección oficial y nombre “de patente” aparece en el encabezamiento de esta carta. Este es un membrete impreso a la carrera con el objeto de despachar alguna correspondencia de carácter comercial urgente que debería llevar las señas del lugar. Aún no he recibido el libro del poeta inglés que me anunciaba en su nota de hace semanas atrás. Es importante además que me indique si puedo o no contar con envíos de los libros de poetas latinoamericanos de la colección de Botella al mar y los otros libros que compré en Buenos Aires y traje con intenciones de exhibirlos para lograr su venta en ésta. Es indispensable saber de seguro si puedo esperar obtener más ejemplares o si debo únicamente contentarme con mostrar los que tengo entre manos sin tratar de que se coloquen en ninguna parte.
Puede contestarme a la Galería o a mi casa cuya dirección sigue siendo la misma de siempre. Saludos a su señora. Recuerdos a Cuadrado. Y ojalá que pronto tenga noticias de ustedes. Cordialmente,

Armando Zegrí

P.S. Estamos tratando de ultimar los arreglos para abrir en la primera quincena de agosto. Expondremos unos dibujos suyos.

1. O autor refírese ó encabazemento alterado ao mecanografar.

1953-07-27
Carta de Piñeiro a Seoane. 1953
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1953 en 27/07/1953

Compostela, 27-VII-53

Meu querido Seoane:
Istes días, co-a chegada a esa do amigo Domingo, a túa vella morriña, sedenta de contaito vivo co-a Terra, recibiu unha orballeira de emoción e ledicia. Na fonda e quente cordialidade que Domingo derramará sobor do teu esprito, ten por seguro que vai fundida toda a emoción dos amigos que eiquí te lembramos. Co-íl estamos todos identificados, así que canto che diga, será a espresión do común sentir.
Recibín a túa carta. Agradézoche moito a benevolencia que tes pra xusgar as cousas que eu fago. Non penses, con todo, que son refrexo de un acougo espritoal do que todos quixéramos gozar. Eiquí, querido Luis, tamén estamos minados por inquedanzas moi fondas, das que somentes nos libra a forza do entusiasmo e da fe ideal. ¡Si souperas cantas dificultás, cantos atrancos teñen que vencer os nosos esforzos! Gracias á vitalidade interna da obra común, os esforzos que cada un vai facendo teñen unha fecundidade compensadora.
Fai uns meses pedíronme un artigo pra o número estraordinario de Lar. Fíxeno pensando no teu Fardel. Non sei si o incruiron ou non, porque eiquí aínda non chegou ise número.
Eu saio pasado mañán pra Asturias e dende alí irei a Lugo. Por causas pra mín desconocidas, sinto unha forte necesidade de isolamento total. Vou ver si niste mes de ausencia cúrome dista especie de doenza.
Unha aperta moi forte do teu amigo
Ramón Piñeiro

1953-08-20
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 20/08/1953

Buenos Aires, 20 de agosto de 1953
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
No sé si tú me debes carta o te la debo yo a tí, probablemente ocurra esto último. Te debo por lo menos mi agradecimiento por los magníficos libros de Galaxia que me enviaste que no creo haberlo expresado hasta ahora. Todo este tiempo fué para mí de trabajo intenso, desordenado y de encierro. Con la venida de García Sabell que encendió aún más mi nostalgia de Galicia y de todos vosotros, hice un paréntesis en mi labor, que duró todo el tiempo que estuvieron aquí él y sus compañeros, Ramón Baltar y Alvarez y Alvarez. Con ellos como puedes suponer recordé muchas cosas de Santiago, esas que están en el fondo del corazón de cada uno de nosotros, que nunca se olvidan. Espero que para el año que viene si todo marcha bien vuelva a recordarlas contigo aquí en Buenos Aires y hagamos el balance sumario de nuestra vida desde hace tanto tiempo. García Sabell ha visto gran parte de cuanto hice pintando y escribiendo y supongo os dirá sus impresiones. El paso de él por aquí fué extraordinario y dejó en la memoria de las gentes un recuerdo de simpatía y respecto intelectual que sospecho no se había logrado nunca de modo tan alto. En sus últimas conferencias había ganado de tal manera el ánimo del público que de haber habido una organización más eficaz le hubiesen escuchado verdaderas multitudes, pues en las últimas ya no cabían las gentes en el recinto del Centro Gallego, con ser éste amplísimo. Todos debemos felicitarnos de este viaje de García Sabell por su inmensa utilidad y por su enseñanza. Por mi parte no puedo describirte lo que significó para mi soledad su presencia. A él, como a tí, como a Maside, como solo a dos o tres más, os debo mucho, vuestra amistad que me une al pasado y crea en mí el estímulo necesario para este presente que me toca vivir. Pero no quiero hablar de esto, no sé si puedo hacerlo comprender escribiendo sobre ello.
Recibí por García Sabell Os vellos non deben de namorarse y los cuentos de Fole, magníficas y cuidadas ediciones con tapas y dibujos muy buenos de Xohan Ledo. Tambien el encargo de hacer una monografía de los dibujos y grabados de Maside que voy a realizar lo más pronto posible con todo empeño, pues tú sabes cuanto le quiero y admiro. A mediados del mes próximo saldrá seguramente otro libro mío de dibujos en colores El libro de tapas que espero resultará curioso y en cuyo prólogo recuerdo a Casal y a Nos. Pienso luego en otro de grabados en madera A gaiteira y en otro de un largo poema en gallego que quizá se llame O bosco sagrado. Por otra parte Varela y yo preparamos otro de grabados y poemas, de él, en gallego, con temas medioevales.
Recibí desde París una tarjeta tuya por la que supe de tu viaje que supongo habrá sido espléndido. Me gustaría que me escribieses tus impresiones y que me contases todo lo que puedas de esa. Te agradecí muchísimo el artículo sobre mi libro que se publicó como habrás visto, estando tú de viaje, creo que en la cada día más lamentable, a mi pesar, revista Galicia del Centro Gallego. Los pocos comentarios que salieron en la prensa de ésta, por el idioma, fueron también buenos y estoy realmente contento de haberlo publicado. Deseo que salga pronto el 2º tomo de poesía gallega. El primero de poesía medioeval es muy bueno y útil. Estáis haciendo una magnífica labor.
Bueno Del Riego, recibe para Evelina y para tí el saludo de Maruja y mío y tú el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane

1953-08-28
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953 en 28/08/1953

Vigo 28-agosto 1953

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Ayer recibí tu carta del día 20. Ya me extrañaba tu prolongado silencio, que no sabía a que atribuir, pues te había escrito dos cartas –aparte de la tarjeta que te envié desde París– que no me contestaste. Veo ahora que debo atribuirlo al trabajo intensivo a que estuviste consagrado. Por García Sabell sé que trabajas mucho y bien, cosa que no desconocía. Este viene encantado e impresionadísimo del ambiente con que lo acogisteis, y de las reiteradas pruebas de amistad que le habéis dado. En la próxima semana pienso hablar largamente con él, pues hasta ahora no tuvimos ocasión más que de tener una breve conversación telefónica.
Nos alegra mucho, por otra parte, que el triunfo de su simpatía y de su condición intelectual hayan sido tan expresivos.
Estoy deseando conocer esos nuevos libros tuyos de que me hablas, y por anticipado sé que tendrán el mismo alto nivel de creación a que nos tienes acostumbrados. En realidad, tu actividad es tan incansable como fecunda.
Evelina y yo hemos hecho un maravilloso viaje por Europa. Fuimos en compañía del Cónsul del Uruguay en Vigo –magnífica persona en todos los aspectos, y excelente amigo– y de su mujer. Nos llevaron en su coche, y por eso el viaje nos ha resultado, por otra parte, de gran comodidad. Permanecimos un mes en París, y luego hicimos un recorrido por Bélgica y Holanda: Bruselas, Brujas, Gante, Amberes, La Haya, Rotterdam y Amsterdam. En este recorrido nos acompañó Colmeiro. Volvimos a Francia realmente impresionados. Visitamos durante un par de días los chateaux de La Loire, y regresamos a Vigo por el norte de España, cosa que aprovechamos para ir a Santillana y a las cuevas de Altamira.
De por aquí poco puedo decirte que no te haya contado con detalle García Sabell. La labor de Galaxia está un poco paralizada a causa del verano. Ahora vamos a preparar una reedición de la Guía de Galicia de Otero, cuya segunda edición se ha agotado totalmente. También tenemos dispuestos otros originales para la imprenta. Me ha satisfecho mucho que hayas aceptado el encargo de escribir la monografía para la edición de los dibujos y grabados de Maside. Este ha prometido hacer la de Eiroa, y así serán tres los primeros cuadernos de arte que publiquemos. Colmeiro, Maside y Eiroa.
Con respecto a la indicación que me haces para proponer la edición de mis dos libros de ensayos premiados por el Centro, en un solo tomo, nada puedo decirte que no sea el agradecerte una vez más tus reiteradas atenciones.
En principio, la reedición podría hacerse sobre la base del sumario que te adjunto en cuartilla aparte. No he tenido ocasión de pensar mucho sobre el título, pero dejo a tu total iniciativa el mantener ese, o sustituirlo por otro que creas más oportuno. Suprimí, como verás, algunos de los ensayos, y seguramente aún habría que prescindir de otros. Quedas tú también autorizado para ello, sobre todo donde veas que hay repetición o reiteración en los temas. Habría que unificar la ortografía, suprimiendo todos los apóstrofos que hay en Precursores e Novos. También sería necesario corregir muchas erratas mecanográficas. En fin, tu harás lo que mejor te parezca.
No sabes cuanto celebraría que pudiésemos vernos, y charlar ampliamente en el próximo año, como me indicas. Veremos si nuestros deseos se cumplen.
¿Y se han dejado de publicar aquellos volúmenes de vulgarización de la colección Galicia, que con tanto acierto habías iniciado? Te advierto que aquí tendrían un mercado excepcional. Muchos libreros de aquí, de Barcelona y de Madrid lo solicitan con gran frecuencia a Galaxia. Se conoce que las gentes, guiadas por los comentarios de prensa, los solicitan en las librerías. Te agradecería que me mandases el de Filgueira, que no conozco, y todos los demás volúmenes que editásteis recientemente, según leo en la Revista.
Bueno, y nada más por hoy. Saludos muy afectuosos a Maruja. De Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de

Fdez del Riego

1953-08-30
Carta de Seoane a Paz Andrade. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Paz Andrade. 1953 en 30/08/1953


Buenos Aires 30 de agosto de 1953

Sr. D.
Valentín Paz Andrade
Vigo

Querido amigo:

Te presento a mis amigos Angélica y Héctor Villar, que van a conocer ese país que es el de sus orígenes. Llevan carta para algunos otros amigos de esa y de Santiago, pero no quiero que dejen de conoceros a Pilar y a ti, a quienes Maruja y yo os recordamos mucho. Con ellos va nuestra nostalgia, el deseo de daros algún día el abrazo que ahora en nuestro nombre os darán estos amigos nuestros, que esperamos que pronto lo sean vuestros. Dentro de poco os haré llegar un nuevo libro de dibujos que lleva por título Libro de tapas y que creo ha de quedar bastante pasable. Desearía que Angélica y Villar trajesen de Galicia un buen recuerdo, aquel que confirme en ellos el recuerdo familiar transmitido.

Con saludos para Pilar y para ti de Maruja y míos, recibe el abrazo de tu amigo:

[Seoane]

1953-08-30
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 30/08/1953


Buenos Aires, 30 de agosto de 1953
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Son portadores de estas líneas nuestros amigos Angélica y Héctor Villar, a quienes deseo acompañes y presentes otras gentes de ahí. Van a conocer físicamente Galicia, esa tierra que ellos ya conocen sentimentalmente a través de su tradición familiar. Me gustaría que les ayudases a que la comprendiesen profundamente para que puedan establecer su distinción. Entran desde Portugal para esa ciudad, donde estáis un núcleo de personas capaces, preséntale a esas personas. A los Alvarez Blázquez, algún colega de él, a todos los amigos. Te he escrito hace pocos días. Ayer me llegó el libro de Fole, magníficamente ilustrado por Ledo, que es un nuevo esfuerzo que os agradecemos. Los cuentos de Fole, que conocía, expléndidos ; de ahí está surgiendo para la península una nueva literatura humana, popular, que no tiene nada que ver con esa que está llegando de Madrid, sucia, desengañada, sin esperanza, que parece surgida de entre los sopones que aguardan a la puerta de los cuarteles y de los conventos. A esa literatura de truhanes empieza a oponerse la que va conociéndose a través de Galaxia, por vosotros, y que a todos los que estamos lejos nos hace concebir un porvenir mejor.
Saludos para Evelina y para tí de Maruja y tu recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1953-09-02
Carta de Seoane a Zegrí. 1953
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1953 en 02/09/1953


Buenos Aires, 2 de septiembre de 1953

Sr. Armando Zegrí
Galería Sudamericana
New York

Mi estimado amigo:

Recibí su carta última y con ella la noticia referente a la Editorial Moonday Press y a su director Cecil Hemley, del que no tuve hasta la fecha noticia alguna, pero con quien seguramente podemos ponernos de acuerdo a través de usted y hacer alguna obra en común. Tampoco he recibido de él y de Carrague, ni el catálogo.
Supongo que cuando llegue ésta ya estará funcionando su galería, cuyo éxito descuento y que estará más descansado del ajetreo que su organización le produjo. Hemos enviado los nuevos tomos de Botella al mar y con Cuadrado quedamos que regularmente le remitiríamos los ejemplares que usted necesitase para la venta, de todas maneras, convendría que nos dijese la cantidad de cada título que usted juzgue indispensable.
A mediados de mes, sale también un tomo con 28 tapas mías, reproducidas en color sin la tipografía sobre los dibujos y que se denominará Libro de tapas. Creo que quedará bien y tan pronto tenga algún ejemplar se lo remitiré.
Me interesaría que usted no olvidase la posibilidad de ediciones en ésta de autores residentes en ésa, o de ésa, en las condiciones que habíamos hablado, que también podría extenderse a pequeñas monografías de arte. Estamos seguros que en este sentido podríamos hacer una espléndida labor conjunta.
¿Interesaron los libros que usted llevó? ¿Y los dibujos y grabados? Tenemos interés en tener noticias de todo esto. Por mi parte, trabajo mucho y es posible que estos días me encarguen la decoración mural de la bóveda de una galería comercial, lo que me ocuparía seguramente dos o tres meses, y el 1º de octubre inauguro una exposición de óleos en una galería de ésta.

Con saludos a su señora y a usted de la mía y míos, reciba el afecto cordial de:

[Seoane]

1953-09-08
Carta de García Sabell a Seoane. 1953
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1953 en 08/09/1953

8-IX-1953
SR. D. Luis Seoane
BOS AIRES

Querido Luis:

Dende que cheguei, non tiven momento de parada. O traballo de enfermos é abrumador e as vellas obrigas que eiquí deixei acucian en mín ferozmente. Agora xa vou acougando. E quero, antes de nada, enviarche un fondo e sentido saúdo de irmán. ¡Cantas emocións en tan pouco tempo! As máis nobres, as máis severas, a tí se deberon. ¡Que fermosa regalía da vida a túa honrada amistade! Tí e mais eu somos dous mundos moi a rentes un d-outro e, sin precisión de decirnos ren, xa nos entendemos. E cousa da sangue común cinguida e domeada por unha rexa vontade de chegar ó cumio dos problemas inda que no esforzo se nos gasten as millores enerxías, aquélas que se gardan pra intres solemnes que, logo, ó mallar do tempo, non chegan xamais. Pro o que vale, xa se sabe, é o ímpetu. En mín ise ímpetu ten unha certa continuidade vital e xa non é pouco. En tí, por riba d-isa continuidade, hai, a maiores, un matiz heroico. E tal cousa si que é esceicional. Ten dinidade de maxisterio.

Como tal te vén os novos d-ista banda. Ademírante como artista e venérante como home. Eu fálolles do teu arte e, ó escoitarme, parecen sorber as miñas verbas. O cuadro houbo que colgalo axiña pois todos fervían de anceios por velo. Os grabados arrapañaron n-eles, e costoume traballo que respeitaran os que iban dedicados. Por tanto, está xustificada unha conferencia sobor de tí que n-iste inverno hei de dar si o tempo o permite. E supoño que sí.

Xa ves como a obra digna e de outo valor, coma a túa, tén unha recompensa que está por cima dos eloxios ofizaes. E resulta dobremente conmovedora a veneración da xente porque é un rendirse de antemán ó que adiviñan misteriosamente, por vías intuitivas estrañas e por pulos do sentimento que nunca se equivoca. O teu sacrificio é inxente, mais eu coido que o premio ven a ser bastante estimulador.
O día que veñas por eiquí vante esmagar cas apertas e vas facer amigos íntimos, a moreas, en poucos minutos.
Non te esquezas do ensayo sobor Maside. Desexamos imprentar pronto a monografía. Un pronto de uns catro meses. Tés, de todas formas, vagar.

Xa encarguei as fotografías do Pórtico da Groria. Son maravillosas. Entregareillas a Perfecto López pra que as leve en propia mán a túa casa.

O volume da Saudade, contra o que eu maxinaba, aínda non saíu. En canto apareza, pra tí será o primeiro exemprar que chegue ás miñas máns.

Estou cheo de ideas e proieitos. Mais acontece que n-iste mes perciso repousar. A xeira de Bós Aires e o erro de empalmar eiquí o traballo da Clínica trouxeron como resultas que agora estou moi fatigado. Iste mes vou a facer pouco e lacazanear moito. En outobre comenzarei algunhas cousas. Xa te irei contando, pois desexo que tí seas o que antes de ninguén vayas sabendo da miña vida e dos meus pláns. De todas maneiras coido enviarvos un artigo pra Nación a fins de mes. Teño un tema formidabre. Veremos se atino a desenrola-lo. Non che adianto máis pra reservar unha boa sorpresa. Paréceme que vai sere sumamente orixinal e apenas tocado, a pesares que todo o mundo falou d-ele.

Saúdos cordiaes pra Varela e Cuadrado. Teño moitos desexos de falar con calma con Varela. Teño unha imáxen d-ele moi curiosa. E home estraordinario. Non esquezo o seu proieito. Mais agora anda a xente co veraneo e non se atopa a ninguén.
A nai de Cuadrado estivo na nosa casa e pasou unha boa tarde con Elena.

De parte de Elena e miña todo o agarimo do mundo pra Maruxa. E pra tí unha aperta formidábel, chea de todo o fondo cariño, co corazón de irmán de

Domingo.


[Escrito a man]

Cecais n-outra carta Domingo che fale da túa pintura. Xusgo que é decisiva e ausolutamente renovadora. Galicia atopou o seu auténtico pintor. E interésame deci-lo agora, eiquí, n-ista folliña, lexos da túa presencia directa e da tensión emocional d-unha conferencia. Teño moitas e fondas razós pra afirmalo. Galicia atopou o seu auténtico pintor na túa persoa.

[Escrito a man por Elena Tormo, dona de Domingo García-Sabell]

Querida Maruja:
Desde que vinimos no tenemos parada, pues como es verano y la gente viaja mucho no cesamos de tener visitas y visitas de gente que quiere saber del viaje. Tus encargos los hice enseguida de llegar. Nos acordamos muchísimo de vosotros, del maravilloso piso de estos amigos que sois del corazón.

Abrazos Elena.

1953-09-12
Carta de Zegrí a Seoane. 1953
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1953 en 12/09/1953

Septiembre 12, 1953

Sr. Luis Seoane
3793 Bartolomé Mitre, 2 p
Buenos Aires, Argentina

Muy estimado amigo:

Contesto a su última carta del 2 septiembre. Llamé la editorial Noonday Press y me confirmaron que le habían despachado a Ud. hace varias semanas en paquete certificado los libros y el catálogo que le anuncié anteriormente. Si aún no los ha recibido, escríbame a vuelta de correo y yo personalmente le despacharé los ejemplares que yo tengo en mi poder.
La Galería se inaugura oficialmente el martes 15 de septiembre. Sus dibujos (los que hemos enmarcado y exhibido) han gustado mucho aunque todavía no hemos logrado vender ninguno.
En esta su última carta, tampoco contesta Ud. a mi insistente petición de que me indique el precio de la colección de Poesía Actual. Estos libros han gustado, pero no puedo ofrecerlos por no tener la menor idea del precio por unidad o en estuche completo. Dígame únicamente a cómo se venden en Buenos Aires en nacionales y yo calcularé el precio correspondiente en New York.
Como Ud. sugiere que yo le indique la cantidad de cada título, voy a detallarle a continuación una orden que espero Ud. nos remita con la factura correspondiente:
2 colecciones Poesía Actual (formato pequeño).
2 colecciones Poesía Actual (formato grande).
4 ejemplares de su Libro de Tapas.
4 ejemplares de Homenaje a la Torre de Hercules.
4 ejemplares de Ajtuss por Carybé.
No olvido el programa de ediciones a cargo de Uds., incluyendo Monografías de arte. Esto vendrá poco a poco y es probable que no antes de mucho la Galería Sudamericana tenga oportunidad de encargarle una edición pequeña de este tipo.
Mis recuerdos muy cordiales para Cuadrado y que escriba él algunas líneas indicando los precios de los libros que Ud., según parece, se resiste a “revelármelos”. Me alegro por su trabajo de decoración mural. Mándenos algunos catálogos de su exposición de óleos que me anuncia para octubre.

Con recuerdos por su casa y aguardando su próxima carta lo saluda muy cordialmente.

Armando Zegrí

ARMANDO ZEGRÍ, Director
Galería Sudamericana.

1953-09-28
Carta de Seoane a García Sabell. 1953
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1953 en 28/09/1953

Buenos Aires, 28 de setembro de 1953

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela

Meu querido Domingo:

Recibín, fai uns quince días, a túa carta que me enchéu de fonda ledicia e que me trouxo a lembranza das poucas horas que estivemos xuntos nesta, lonxe de todos e tan acarón de todos. Tí non podes maxinar o que foi teu viaxe pra nós, pra mín máis concretamente, os recordos dormidos, non esquecidos, que despertaron coa tua presenza física, no diálogo contigo escoitando as tuas verbas tan cheas de paixón medida, de amor por todo aquelo que tamén nós queremos e pol-o que sufrimos lonxe sen outro acougo que o traballo que cada un de nós podamos facer en homenaxe a ese noso amor. Tí sabes millor que eu que hai doenzas que se curan, máis a nosa doenza feita de lonxanía e de lembranzas gardadas na memoria non teñen cura, e eiquí estamos morrendo día a día en cada liña que dibuxamos, en cada cadro pintado, en cada páxina escrita, esquecidos de todos, isolados no traballo, sufrindo o desvío da terra. Agradecínche a túa presenza, cada minuto que me adicaches, as verbas adicadas a mín da tua conferencia que me produxeron a emoción máis outa de cantas sentín endexamáis, porque elas viñan pronunciadas por tí, irmán entrañable, como si trouxeses a aperta de todos aqueles que quero. Non podo decirche ren mais, ¡xa quedaron tantas cousas sen decir das que quería falarche persoalmente...! Faría falla ter o curazón feito de duro granito para poder falar de elas sen mais, e non puden. Teu viaxe pra todos foi unha fenestra aberta a un paisaxe pechado fai anos, foi a revelación d-unha Galiza apenas cabida e pra mín a confirmazón de que a nosa xeneración rebuldeira e brigada é aínda a primeira, coma se anunciaba fai anos nas rúas composteláns. Acarón dos probremas estéticos e do pensamento en xeral, continúan agriollados en nós, con eles, os probremas humáns y (sic) en esto derradeiro tamén somos fideles ó (sic) noso xeito aos (sic) precursores. Cada conferencia túa foi unha obra de arte por como a decías e pol-a fondura do teu pensamento, eu soio sinto que non houbeses tido ademais do noso púbrico o outro púbrico que Buenos Aires podería ofrecerche e que cicáis pudeches vislumbrar nesa conferencia da Galería Velázquez. Pero pode que inconscentemente tivésemos a necesidade por esta vegada de terte pra nos soios.

Istes días salíu o Libro de tapas, creo que é unha boa edizón e un libro cursidoso, orixinal; o prólogo permitinme sin consultarvos, adicarcho a tí e máis a Elena, non podía deixar de facelo, tantas saudades e agariños nos trouxéchedes a Maruja e a mín.

Despois da exposizón de cadros meus, que se inaugura o xoves dia 1º próiximo, e alternando con un mural que teño que facer de 14 metros por 6 pra unha bóveda dun edificio céntrico de eiquí, da que xa os arquiteitos aprobaron os bocetos, irei facendo o traballo sobor os dibuxos e grabados de Maside que os escribirei non sei si ben ou mal, pero sí con fonda ledicia, pois é un dos artistas que eu mais estimo e cuio rigor atraime. Tamén fixen a decoración mural de unha parede que fai ángulo con unha rúa dunha casa particular, de 8 metros por 2, con un procedimento novo a base de pedra reconstruída e que agardo se inaugure pol-o dez do mes que ven. Mandareiche fotografías de todo elo.

Teño verdadeiros desexos de que me fales de miña pintura na túa próisima carta, como anuncias nesta que me enviaches, pois estimo moi fondamente o teu xuizo sobor os problemas de arte e agradézoche a conferencia que me anuncias que tamén podería servir pra unha monografía con reproduciós. Non te esquezas dos artigos pra La Nación, pensa que logo eiquí hai que agardar polo turno de pubricación e interésanos moito que o fagas e tamén algún ensaio pra Imago Mundi cuio primeiro número vante a remitir. Por correo aparte envíoche o Libro de tapas e máis a segunda edizón de A la pintura de Alberti, donde incluie o poema que me adicou. Iste derradeiro con unha adicatoria de él.

Varela garda de tí unha grande impresión e lamenta non ter falado contigo máis tempo. Con él farei a fines de ano un libro con poemas en galego seus e grabados en madeira meus. Y (sic) eu tamén proieito outro de grabados cuio tídoo será A gaiteira.

Escríbeme logo e longo, e recibide Elena e tí de Maruja e máis de min todo o noso agarimo, e a tí a aperta máis fonda, irmán e entranabel de:

Seoane.

1953-09-29
Carta de Seoane a Zegrí. 1953
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1953 en 29/09/1953


Buenos Aires, 29 de septiembre de 1953

Sr. Armando Zegrí
New York

Estimado amigo:

Supongo que estarás a llegar los libros de Botella al mar, entre ellos el Libro de tapas cuyos primeros ejemplares fueron para ésa, que me indicaba le fuesen enviados. Adelantándose a ellos, habrá llegado la carta de Cuadrado con los precios de todos ellos. Creo que el Libro de tapas es sumamente barato y que queda curioso y atractivo, suponiendo por mi parte que pueden llegar a venderse muchos ejemplares, no es que me hubiese resistido a poner en mi otra carta los precios de las cajas de libros, sino que en el momento de contestar la carta, no los recordaba, y todo eso, precios y venta en general, está a cargo de Cuadrado. Tuvimos noticias por un amigo redactor del diario La Razón del éxito de la apertura de su galería, enviada por un cable de una agencia de ésa. Estamos estudiando la publicación de los libros de Moonday de Cecil Hemley y Jean Carrigue, y quizás de ellos, si los autores lo permiten, haríamos una antología que iría con el mismo título de los libros y una advertencia en este sentido, todo ello para que pudiesen entrar en la cantidad de páginas corrientes de nuestros libros y salir con ellos en los primeros meses del 54.
Estamos impacientes por noticias de ustedes y de saber si nuestras ediciones gustaron al público de ésa, habituado a un libro distinto utilizando recursos de mayor calidad: papel, encuadernación, tipos, etc. Quisiera también que usted me enviase, si no es de mi parte demasiado pedir, lista de críticos de libros de arte y de revistas de artes gráficas y de arte en general a los que pueda enviar el Libro de tapas para su comentario.
Les deseamos con la galería que ustedes acaban de inaugurar todo el éxito posible y que algún día esa iniciativa la extiendan a Europa, donde algo de este tipo hecho seriamente y por gentes como ustedes sería de un éxito extraordinario. ¿Gustaron algo los dibujos? Para primeros de año, quizá envíe copia de nuevos grabados que tengo en preparación y si puedo algún óleo chico.
Reciban su señora y usted el saludo cordial de mi señora y mío. Cordialmente:

[Seoane]

1953-09-29
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 29/09/1953


Buenos Aires, 29 de setiembre de 1953
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Me alegré mucho de recibir tu carta y de tener el título del libro tuyo que puede unir los dos premiados por el Centro Gallego. Suprimiré los apóstrofes de Precursores e novos como tú deseas y haremos la selección que tu indicas. Me gustaría, si estás de acuerdo, que con arreglo a los nuevos elementos que tienes de mi obra, modificases la estampa que me dedicaste en ese libro, dejándola así si no crees oportuno o conveniente en esa modificación. A mi me parece muy bien de cualquier manera que decidas, pero creo que sería útil actualizar algunas de las semblanzas, incluso por la fecha de salida del libro que nunca sería antes de fines de este año o de los primeros meses del año próximo. El título me parece espléndido y creo que quedará en su nueva estructuración magnífico. Supongo que habrás hablado ya calmosamente con García Sabell y que conocerás todas sus impresiones de su viaje a esta ciudad. A nosotros nos hizo mucho bien, a mi particularmente, y los momentos de emoción que pasamos juntos son indescriptibles, ahora solo deseo que tú puedas hacer el próximo año el mismo viaje, seguro de que obtendrás igual utilidad moral, descontando por mi parte tu éxito. A través de tu obra te conoce mucha gente y te estiman como uno de los primeros entre todos los que se destacan en Galicia. Por García Sabell tuve noticias de todos vosotros, aunque de tí las tenía por nuestra correspondencia, y ahora Núñez Búa me trajo nuevas noticias que prometió ampliarme tan pronto pueda venir a esta ciudad con más calma, pues solo pude estar con él, desde que llegó, unos pocos minutos.
Estos días irán a visitarme dos matrimonios de grandes amigos míos de ésta, un matrimonio el pintor Lipa Burd y ella Esther médica, y otro matrimonio el del Dr. Villar, toda ella gente encantadora a quienes convencimos de que fuesen a Galicia. Me gustaría les presentases los amigos comunes. Por correo aparte, te envío el Libro de tapas que acaba de salir y que creo es original, lleva un magnífico poema de Lorenzo Varela en sus primeras páginas y un prólogo mío. Espero que os guste como edición. El jueves, 1º de octubre, inauguro una exposición de mis últimos óleos y comienzo tambien la semana que viene un mural de 14 x 6 metros en una bóveda de un edificio céntrico de esta ciudad. Tambien dentro de diez o quince días aproximadamente se inaugura una casa particular en la que hice una decoración en una pared, que hace ángulo con la calle, de 8 metros por 2, con un material nuevo, piedra reconstruída, de la que os mandaré fotos. Lo único que siento que todo este trabajo no pueda hacerlo en Galicia en contacto con lo que más estimo, en lugar de hacerlo aquí, aislado.
Me alegro mucho que Maside haga una monografía sobre Eiroa, es uno de los grandes artistas gallegos que merecen, por su obra, que se le recuerde, aunque esa obra no hubiese podido llegar a ser guardada en ningún museo gallego, de esos capaces de reconstruir cámaras que barcos (sic) que nada tienen que ver con nuestra historia. La mía, sobre los dibujos y grabados de Maside, la enviaré aproximadamente para el mes de noviembre. Necesitaría que me dijeses que cantidad de cuartillas debo de escribir y que me enviases, si no te causa demasiada molestia el hacerlo, y no te aburre la cantidad de cosas que siempre te pido, unos artículos que publicó Xohan Ledo con motivo de la exposición que Maside realizó, así como todo aquello interesante que se hubiese publicado alrededor de ella. No sé si habrá publicado la conferencia que dijo Cunqueiro. Creo que una semblanza que falta en tus Precursores e novos es precisamente la de Maside, y creo que ampliaría, si es posible, tu visión de la actualidad gallega.
Los volúmenes de vulgarización de las ediciones del Centro Gallego, quedaron estancados por falta de envío de los originales prometidos de Cunqueiro, Iglesia Alvariño y Del Castillo. Cualquier falla de este tipo hace fracasar nuestro esfuerzo, pues conseguir acuerdos, sobre proposiciones concretas, de la Junta Directiva, es siempre muy dificil y los pocos deseos de hacer obra de este tipo hace que se escuden en los fracasos, por eso te rogaba en una anterior que hicieses lo posible para que enviasen esos originales y poder encargar otros; soy solo en esta labor desde hace años, a pesar de lo que podáis creer, o tienen interés en haceros creer personas bastante inexcrupulosas (sic) en lo que se refiere a atribuirse el trabajo ageno (sic).
Bueno, contéstame con toda la amplitud que puedas. Siempre deseo recibir carta tuya.
Saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos y tu recibe el fuerte abrazo de:

Seoane

1953-10-01
Carta de García Sabell a Seoane. 1953
Nova York
Santiago de Compostela
Nova York
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1953 en 01/10/1953

1, outono, 1953
Sr. D.
Luis Seoane
Bartolomé Mitre, 3793, 2º F
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Mañá sae o Perfecto e leva pra tí a coleición de fotos do Pórtico da Groria que che había prometido. Que esas imaxens maravillosas señan pra tí unha pequerrecha compensación ao teu inxente esforzo e unha incitación no teu profundísimo e valioso amor á Terra.

Tamén van unhas deliciosas décimas ao Apóstolo, que acaba de editar Monterrey.

Aínda non saíu o libro da Saudade. En canto apareza, terás o teu exemprar puntualmente.

Non deixes de asistir á tertulia da familia que se axuntará co Perfecto. Xa verás e comprobarás como o entusiasmo i-o ímpetu de cada familiar vai, vegada tras vegada, rubindo e facéndose máis tanxíbel.

Con saúdos pra Maruxa, recibe tí unha aperta moi fonda de

Domingo

[Escrito a man]

Querida Maruja:

Mucho nos acordamos de los ratos que pasamos juntos. El otro día estuvieron unos amigos vuestros, Celso y Angélica y pasamos una tarde estupenda con ellos y recordándoos a vosotros. Esperamos que pronto vosotros nos deis la sorpresa de una visita por estas tierras. Sería estupendo. Mientras tanto, os recuerdan con el mayor cariño vuestros amigos de aquí.

Elena

1953-10-03
Carta de Zegrí a Seoane. 1953
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1953 en 03/10/1953


Octubre 3, 1953

Sr. L. Seoane
Bartolomé Mitre 3793
Buenos Aires, Argentina

Mi querido amigo:

Acabo de recibir su última carta fecha 29 de septiembre. Espero con sumo interés la llegada de su Libro de Tapas junto con los otros volúmenes que ordené en mi anterior a Botella al mar.
Recibí una carta muy cordial y simpática de Cuadrado en la cual omite también mencionar los precios de Poesía Actual. Los libros han gustado y creo que podremos venderlos apenas disponga de la información que me hace falta.
Para el 15 de octubre preparamos una segunda exposición (Esta será una exposición de grabados principalmente: litografías, silk-screen grabados en madera) En esta exposición incluiremos varios de sus grabados de madera. El dibujo suyo que aparece en la información que le incluyo ha gustado mucho y espero que lograremos colocarlo convenientemente antes de fines del año. Por supuesto, le avisaré apenas se produzca cualquier novedad sobre el particular.
Creo que no habrá dificultad en combinar los dos libros de Noonday. Hablaré con Cecil Hemley la próxima semana para consultarle su sugestión y le haré saber a Ud. la respuesta. Le incluyo también aquí algunas direcciones de las principales revistas de arte a las cuales puede Ud. enviar copias de su Libro de Tapas. (Entre paréntesis: entre sus tapas de Poesía Actual me gusta mucho las de Alegre Muchacha de América por Nicolás Cócaro y la de Escándalo y Soledades de A. Girri. ¿Se podrían hacer impresiones sueltas de estas TAPAS para vender talvez firmadas?)
Muchas gracias por todos sus buenos deseos por el éxito de la Galería. Estoy seguro que Ud. igual que nosotros se da cuenta de que para asegurar aún más el futuro de una empresa de esta naturaleza, es necesario contar también con la colaboración de Uds. los artistas. No necesito insistirle en que nos interesa recibir cualquier cosa que Ud. pueda enviarnos. Nos gustaría planear una exposición realmente representativa de todo su trabajo incluyendo óleos, acuarelas, dibujos, etc. Cualquier cosa que se le ofrezca de Nueva York, escríbanos que tendremos el mayor gusto en poder cumplir con lo que le haga falta.

Con saludos cordiales para su casa, se despide hasta la próxima

Armando Zegrí

ARMANDO ZEGRÍ, Director Galería Sudamericana.
[Manuscrito:]

Miss Belle Krasne
Art Digest
116 East 59 Street
New York City 22 Saturday Review
M. Raymond Walters Jr.
25W 45 Street
New York City 36
Art News
654 Madison Avenue
New York City 21 American Institute of Graphic Arts
13 East 67 Street
New York City
Magazine of Art
Helenson Franc
22 East 60 Street
New York City 22 Le incluyo estos nombres por ahora. Le incluyo también uno de los anuncios de la apertura de la Galería. Le enviamos este anuncio por correo ordinario, pues talvez no lo ha recibido Ud. todavía. Saludos A.Z.

1953-10-06
Carta de Piñeiro a Seoane. 1953
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1953 en 06/10/1953

Compostela, 6-X-1953

Meu querido Luis:
O noso común amigo Domingo tróuxome, ademáis de moitas noticias da túa vida ahí, un fermoso grabado teu con unha garimosa adicatoria. Non sabes canto cho agradecín. Eu conocía ise grabado porque fora reproducido nun número estraordinario de Galicia. Encarregueille a Domingo que me conquerira un exemplar dise número de Galicia. Xa te podes maxinar a miña sorpresa –e tamén a miña emoción– cando, en lugar da revista, entregoume o grabado. Ise grabado teu e mais outro que me regalou o Maside fanme compaña permanente na biblioteca, que é o meu lugar de traballo.
Xa sei que vas a facer un gran mural e tamén que istes días estás facendo unha exposición. ¡Canto me gustaría podela visitar! A derradeira vez que vín pintura foi na que fixo eiquí o Maside fai uns meses, que foi verdadeiramente espléndida.
Na revista Lar de ahí saíu un traballiño meu adicado ó teu libro Fardel de eisilado. O malo é que ten erratas dabondo.
Bueno, querido Luis, recibe o meu agradecemento pol-o grabado e unha aperta moi forte do teu bó amigo.
Ramón Piñeiro

1953-10-14
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953 en 14/10/1953

Vigo 14- oct. 1953
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta de fecha 29 del pasado mes. Estoy de acuerdo en la propuesta que me haces de modificar el texto de la estampa sobre tu obra. Ya había pensado en ello y así lo haré. También alteraré algunas otras, pues creo que quedan algo atrasadas. Cuando haya ultimado las correcciones, te las remitiré.
He hablado muy largamente con Domingo. Viene realmente impresionado de tu labor, y no cesa de dedicarle elogios. Le llamó mucho la atención el vigor de tu pintura y el acento entrañablemente gallego que la informa. No concibe como en tanto tiempo de alejamiento de la tierra eres capaz de mantenerte tan fiel a su espíritu y a su verdad. Por otra parte, nos ha informado sobre la gran producción que realizaste en estos años, e incluso de que los numerosos cuadros los tienes perfectamente ordenados como los volúmenes de una biblioteca. Nos contó, también, otras muchas cosas, algunas de las cuales ya conocíamos, entre ellas las de tu tremendo dinamismo.
Me han visitado, en tu nombre, el Dr. Villar y su esposa. Venían acompañados de otro matrimonio. Todos, muy simpáticos y agradables. Fué una pena que llegaran a Vigo en días muy lluviosos, que no les permitieron moverse como fuera de desear. Mi mujer y yo les dimos una comida en el Restaurant Alameda y por la noche nos invitaron ellos a cenar. Les presenté a algunos amigos, y pasamos unos momentos muy gratos. Al día siguiente, salieron para Santiago.
No pude saludar, en cambio, al pintor Lipa Burd y a su esposa. Fueron a mi casa un día que yo estaba de viaje. Estuvieron con Evelina, y ésta quiso acompañarlos al estudio de Maside. Sin embargo, no se animaron porque estaban muy cansados, e incluso algo enfermos. Lamenté muchísimo no verlos, pero cuando yo llegué a Vigo, ellos se habían marchado.
Estoy deseando recibir el Libro de Tapas que me anuncias. ¿Por qué no me mandáis los últimos volúmenes que publicó el Centro?
Supongo que habrás celebrado, con todo el éxito que mereces, la exposición que me anuncias. También celebro mucho que te hayas inaugurado en la pintura mural.
La monografía sobre Eiroa, no la hará Maside, probablemente. Aunque le tienta mucho la idea, cree que no sería capaz de llevarla a cabo porque, a parte de ser muy premioso escribiendo, nunca está satisfecho de lo que hace. ¡Es una pena! De no hacerla él, yo creo que la única persona indicada eres tú. ¿Te animarías a la empresa? Eiroa bien lo merece. En caso afirmativo, pienso que debería publicarse antes de la de dibujos y grabados de Maside, y después de la de pintura de éste que ya está dispuesta para la imprenta. Ya me dirás lo que te parece. La extensión es la corriente en este tipo de cuadernos.
Te adjunto los artículos de Xohán Ledo que me pides. Yo no hice la semblanza de Maside en Precursores e Novos porque ya había publicado una en Cos ollos do noso esprito. De todos modos, quizá la haga.
Es una verdadera lástima que se interrumpieran los volúmenes de vulgarización del Centro. ¿Por qué no les escribes unas letras a Cunqueiro, Aquilino y del Castillo, advirtiéndoles el perjuicio que causan al no cumplir su compromiso? Quizá fuese más eficaz que mi gestión. Te advierto que estos libritos tendrían aquí una enorme venta. Pero, al parecer, no hacen nada para dicho fin.
Sabemos bien lo que a tí se te debe en este orden de cosas. Por eso estás equivocado si crees que nosotros tenemos otra impresión distinta. Y en orden a ello, debo decirte que el propio Otero, que vive siempre fuera de la realidad, me lo advertía días pasados. Es más, me dijo que sólo si dirigías tú la edición de la Historia de Galicia habría garantías de que saldría una cosa de altura editorial. En este sentido escribió a Buenos Aires.
Bueno, nada más por el momento. Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Rodrigues Lapa dará unhas conferencias no Brasil. Unha das suas lecións versará sobre os poetas galegos máis representativos da hora actual: Aquilino, Pimentel, Cunqueiro, Bouza, Seoane e Carballo Calero.

Fernández del Riego

1953-10-19
Carta de Fole a Seoane. 1953
Lugo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1953 en 19/10/1953


Lugo, 19 oct. 53
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Sé que has hablado de mí con García Sabell en ésa. También sé que has recibido mi comedia ¡Pauto do demo!.., que te he enviado en el pasado julio. Hoy te envío para la publicación de la colectividad el primero de esos seis artículos pedidos. Seguirán los otros inmediatamente. Enviaré de todo: literatura, crónicas de viajes, etc. También enviaré alguno de vez en cuando para La Prensa sobre temas literarios. Ya lo pensaré.
Vive aquí, en Lugo, mi querido amigo Angel Johan, a quien tú conoces de sobra por referencias. Creo que le has enviado tus libros. Es un viejo compañero de letras de nuestros viejos tiempos. Su situación es análoga a la mía. Como tú sabes, además de un excelente pintor es un meritísimo escritor. Necesita ayuda. Con el máximo interés, te pido que le proporciones colaboración pagada. Escribe en gallego tan bien como en castellano.
Aquí han estado los del Centro Lucense, Antonio Núñez y Juan Fernández. Hablamos mucho de ti. Me dejaron encargado de la colaboración y corresponsalía de la revista. Angel Johan trabaja conmigo. Me explicaron sus proyectos. Muy bien.
Mi libro A luz do candil ha obtenido un gran éxito de venta y crítica. Parece que se está agotando. Quizás fuese el libro gallego que más se haya vendido, y aun sin quizás. Se han publicado muchos artículos sobre él, casi todos muy laudatorios.
Si has escrito algo sobre él –y otros–, envíamelo. Debes enviarme también Galicia.
Enviaré este año una novela al concurso del Centro. Ya te escribiré sobre esto.
Grandes abrazos a todos, y a ti especialmente.

Angel Fole

Apartado 37

1953-11-04
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1953 en 04/11/1953

Buenos Aires, 4 de noviembre de 1953
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Te envío 10 fotografías de cuadros para sustituir a algunas de las que habíais pensado insertar, siempre, naturalmente, que esta sustitución no os incomode demasiado. Creo sinceramente que de esta manera quedaría mejor resumida la parte gráfica de la monografía. Tuve que alterar el orden de las reproducciones para seguir, precisamente, el que habeis proyectado que me parece el mejor, colocándolas con arreglo a la fecha de ejecución de cada obra, pues así se puede ir precisando dentro de lo posible, los cambios que vienen efectuándose en el total de ella. Las reproducciones en color espero que salgan hacia esa la semana que viene. Aquellos gastos que se originen por la sustitución que ahora hago de las fotografías os ruego cargarlos a mi cuenta, siempre que os parezca conveniente esta nueva disposición de las reproducciones.
Estoy deseando leer el texto de García Sabell y ver la monografía en esta, ¿cuándo crees que estará? Tambien deseo que llegue la de Maside. Estoy seguro que ha de ser muy buena, pues el texto de Xohan Ledo si es parecido al publicado en la prensa de esa lo era.
Bueno Del Riego, recuerda a Galicia Emigrante y envíame colaboraciones.
Saludos fraternales de Maruja y míos para Evelina y para tí y tu recibe el gran abrazo de:

Seoane

1953-11-12
Carta de Zegrí a Cuadrado. 1953
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Cuadrado. 1953 en 12/11/1953


Noviembre 12 de 1953

Sr. Arturo Cuadrado
Ediciones Botella al Mar
Perú 613
Buenos Aires

Estimado amigo:

Le escribo para informarle que finalmente llegaron los tres paquetes con libros despachados por la Imprenta López. Los libros llegaron en excelentes condiciones y desde luego EL LIBRO DE TAPAS de Seoane es una maravilla. El día que llegaron los paquetes se encontraba con nosotros una de las buenas escritoras norteamericanas de la presente generación: Hildegarde Dolson. A ella le gustó tanto el Libro de Tapas que adquirió el primero para regalarlo a otra escritora que celebra pasado mañana su cumpleaños. (Entre paréntesis, Miss Dolson es una gran admiradora de la obra de Seoane. Una admiradora sincera y entusiasta.)
Con esta misma fecha, he escrito a López y Cía. incluyéndoles un cheque para cubrir el envío. Espero que todo esté ahora en orden.
Es importante que me conteste a esta pregunta: nosotros hemos puesto los libros en exposición y estamos tratando de ofrecerlos separadamente o en colección de caja. Si se venden por separado, deseo saber si Ustedes podrán reintegrar los libros que se vayan vendiendo individualmente para mantener siempre a la mano colecciones completas. Claro que sería mejor vender sólo las cajas, pero como usted anota en una de sus últimas cartas, es probable que la oferta por separado tiente a mayor número de compradores. ¡AMÉN!
Deseo recordarle que Ustedes me prometieron (y aún creo que me anunciaron) enviarme muestras de otros libros publicados por Botella al mar. Yo solamente puedo ordenar los que conozco –es decir, los que tengo a la mano. Porque hay libros que yo podría ofrecer a otras librerías que tienen salida de obras literarias, en general, y que no se especializan como nosotros en ediciones ilustradas o de distinción gráfica. Saludos muy cordiales y nuestros mejores recuerdos para Seoane. Acabamos de inaugurar nuestra tercera exposición que se compone de ACUARELAS Y DIBUJOS ORIGINALES. Le incluyo una lista (para que la muestre a Seoane) para que vea las cosas de él incluidas en esta exposición. Hemos recibido las primeras críticas. Hasta la fecha muy alentadoras. En el ART DIGEST (revista bimensual) mencionan elogiosamente a Seoane. (Este es en el ART DIGEST del 1 de Noviembre). Le mandaré un recorte apenas logre obtener otras copias del magazine. Todavía no hemos vendido ninguna de las obras de SEOANE, pero si la crítica continua notando su labor en la forma que se lo merece, creo que vamos por buen camino. (Le doy todos estos detalles porque no he tenido tiempo de escribirle a él directamente y estas noticias pueden compartirse entre Ustedes).

Hasta la próxima, deseándole Salud y Buena Suerte,

Armando Zegrí

P.S. Considerando que los despachos de libros demoran todo este tiempo en llegar a N.Y., creo que valdría la pena despacharnos otros cuatro ejemplares del LIBRO DE TAPAS. Mejor que considere esta orden por 6 ejemplares del LIBRO DE TAPAS.
1. Carta dirixida a Arturo Cuadrado para compartir con Luis Seoane.

1953-12-05
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1953 en 05/12/1953

Vigo 5-dic. 1953

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Supongo en tu poder dos cartas mías. En una te adjuntaba el recorte del artículo de Xohán Ledo, que me habías pedido. Y en la otra, la estampa ampliada, dedicada a tu obra, para el libro Galicia no espello, además de otras rectificaciones para el mismo libro. Con esta tercera carta te acompaño una breve glosa de la pintura de Maside, para incorporar, según tus deseos, al mencionado volumen.
Hace unos días recibí tu bello Libro de Tapas, cariñosamente dedicado. Debo decirte que me entusiasmó, por su originalidad y su gracia. El prólogo es profundamente emotivo, y el poema de Varela, aunque un poco de pie forzado, también me ha gustado. El conjunto de la obra, y su presentación, son impecables. Sobre la marcha hice un comentario, que se publicó en La Noche de ayer. Ahí te va el recorte para que lo leas. Te mando, asimismo esas notitas aparecidas en el Faro y en El Pueblo que, sin duda, te sorprenderán. ¿De dónde salió la peregrina información del nombramiento de Eliseo Alonso como director de Galicia?
Supongo que te habrá escrito García Sabell, como me prometió. Se le ha encargado que te informe del propósito que tiene Galaxia de publicar un cuaderno de arte tuyo. La propuesta ha sido aprobada en consejo. Muy pronto saldrá el de Colmeiro, con prólogo de Bonet-Correa. Después el de Maside, con prólogo de Xohán Ledo y epílogo de Cunqueiro. Luego un estudio sobre arte nuevo, de García Sabell. Seguidamente uno de Eiroa, con prólogo tuyo. A continuación el tuyo, con prólogo de García Sabell. Después el de dibujos de Maside, también con prólogo tuyo. Creo que fue ésto lo que se acordó, aunque Domingo tomó nota de la cosa, y te lo diría con más exactitud.
Mañana te enviaré, por correo ordinario certificado, un ejemplar de La saudade. Se trata de un tomo de ensayos, por el estilo del que dedicamos a Rosalía, con trabajos de Piñeiro, García-Sabell, Tobío, Rof, Elías de Tejada, Alonso Montero, Vidán y mío. Ya me dirás lo que te parece.
Recibí todos los paquetes que me remitieron con las publicaciones del Centro. Están todas estupendamente editadas. Supongo que serán para enviar a la prensa, y repartir entre amigos de aquí. No recibí ninguna instrucción al respecto. Por cierto que me extraña que no me llegue la menor noticia de ahí, desde hace meses. ¿Qué pasa? ¿A qué es debido tu largo silencio?
Anteayer envié mi colaboración mensual para la Revista, y el recorte de un comentario sobre el libro de Otero.
Por aquí no hay nada nuevo que comunicarte. A ver si me contestas a las tres cartas que te he escrito, y me cuentas algo de vuestra vida.
Nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja, de mi mujer para los dos, y para tí un abrazo muy fuerte de
Fdez del Riego

1953-12-26
Carta de Piñeiro a Seoane. 1953
Láncara
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1953 en 26/12/1953

Láncara (Lugo), 26-XII-1953
Meu querido amigo:
Canto me dispoñía a saír pra istas terras luguesas a pasar o Nadal co-a familia, chegou o teu fermoso Libro de Tapas. Xa o tiña visto na casa do Domingo e moito me gustara. Dous días antes, estando Domingo e máis eu na casa de Paco, en Vigo, e con ocasión de faláremos do teu libro, díxome Domingo que che tiña escrito pedíndoche un exemprar pra mín. Eu alegreime moito co-a noticia, pois non me houbera atrevido a facelo. Cando o carteiro me trouxo o libro enviado por tí, xa podes figurarte a miña emoción. Tróuxeno a Lugo pra llel-o amostrar ós amigos de por eiquí (Pimentel, Celestino, Anxel Xohán, Manuel María, Novoneyra, etc.).
Tamén na casa do Domingo vimos moitas veces un espléndido lenzo teu, no que resplandece un limpo celme galego que non deixa de ser sorprendente. Xa se bota de ver que que si o pintor está lonxe da terra, tena, en cambio, moi viva e moi acesa no corazón.
Nistes días sairá un novo tomo de ensaios editado por Galaxia e adicados ó tema da saudade. A continuación, sairá a primeira monografía de arte galego, que está adicada a Colmeiro.
Dentro de uns dias –en canto chegue ás miñas mans– enviareiche un novo traballo que fixen sobre a saudade. Eu penso que ista é unha vía na que artistas e filósofos poden colaborar pra acadar unha fisonomía espresiva do noso ser íntimo. Niste novo traballo percuro trazar as liñas fundamentás de unha filosofía basada na vivencia da saudade. Dareime por moi satisfeito con que contribuia a lle prestar atención ó problema.
Unha aperta moi forte do teu bó amigo.
Ramón Piñeiro

1954-01-03
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 03/01/1954

Vigo 3-enero 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí la tuya del 21, con la hermosa felicitación navideña. En cambio, aún no llegó a mi poder el nº 6 de la Revista. Los suscriptores van recibiendo los cinco primero, enviados por correo ordinario. Dime cual es el importe de la suscripción para ir organizando los cobros.
Tu monografía sólo está pendiente de la portada y de la encuadernación. Espero que hacia mediados del presente mes puedas tenerla en tu poder.
Trataré de conseguir las crónicas de deportes que me solicitas.
Supongo que habrá llegado a tu poder una carta mía del 16, con un recorte de un artículo mío sobre el libro de González Carbalho, y los saludos de Domingo, Piñeiro y mío que habías pedido. El 20 te envié los de Otero y Cabanillas, con un artículo de Fole. Espero que todo llegaría con tiempo. El 22 te remití el artículo de Bouza sobre las máscaras, con 4 fotos. Y hoy te adjunto unas notas sobre C. Calero y D. Jesús Carro, con fotos para ilustrarlas, y un artículo sobre Rosalía, Pondal y Curros con dibujos de los tres poetas. Dime si recibiste todo, así como lo que os enviamos por medio del Sr. Hurtado.
El día 1º se publicaron en La Noche los artículos de Piñeiro y Domingo sobre Lonxe. Este me dijo que te los remitiría por correo aéreo de manera que yo te enviaré otros duplicados por correo ordinario.
Estuve con Laxeiro y hablamos mucho de vosotros. Ayer fuí a Cambados a ver a Plácido. Es una verdadera pena la situación en que se encuentran. No sé lo que podemos hacer para ayudarlos.
Evely me dice que uno de estos días contestará a la cariñosa carta de Maruja.
Y nada más por el momento. Un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1954-01-07
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 07/01/1954

Vigo 7-enero 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Creo que es esta la cuarta o quinta carta que te escribo, sin haber recibido ninguna tuya. ¿A qué es debido un silencio tan prolongado? Ya sé que estás trabajando muy intensamente, y que celebraste dos exposiciones con gran éxito. Sin embargo, algunos instantes podrás hurtar a tus preocupaciones para dirigirme unas líneas.
Te pongo estas letras para comunicarte que me visitaron los viajeros a quienes les diste una carta de presentación para mí. Primero al pintor, y su esposa. Los invité a comer, y pasamos un gran rato charlando de muchas cosas. Los atendí y los ilustré en todo lo que me fue posible. Hace un par de días vino el profesor de griego. También lo llevé a comer conmigo a la Taberna del Alameda. Lo llevé después a Galaxia y le regalé una colección de las publicaciones. Luego le presenté a varios amigos. Fuimos a la inauguración de un bar para el que yo había recibido invitación. Seguidamente, nos trasladamos con el Cónsul del Uruguay y Emilio Alvarez Blázquez a otro local a tomar unas sardinas con vino del Ribero. Se marchó a Santiago al día siguiente. Iba muy agradecido y muy satisfecho. Hoy me llegó una tarjeta suya dándome las gracias.
Supongo que habrás visto unos recortes con comentarios de los libros del Centro, que les envié. También les remití un reportaje mío en el que me refería a la importante labor cultural que ahí estáis realizando.
¿Por qué no me mandas algún libro de los últimos publicados en Botella al mar y en las otras editoriales en que colaboras? Ya sabes cuanta curiosidad siento por esas cosas, y lo que me gusta recibirlas. ¿Te ha llegado el tomo de ensayos sobre La saudade que te envié hace algún tiempo?
De aquí nada nuevo tengo que comunicarte. Dentro de muy poco terminará de imprimirse el primer cuaderno de arte, dedicado a Colmeiro. Tan pronto como aparezcan, te mandaré un ejemplar. Ahora estamos preparando la reedición de la Guía de Galicia de Otero Pedrayo y una edición del Onomástico del Padre Sarmiento, con un estudio preliminar del filólogo Joseph M. Piel.
A ver si sacudes un poco la pereza epistolar y me escribes una carta larga, contestando a todas las que yo te envié.
Un cariñoso saludo a Maruja, de Evely para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1954-01-11
Carta de Serrano Plaja a Luís e Maruxa Seoane. 1954
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Serrano Plaja a Luís e Maruxa Seoane. 1954 en 11/01/1954


11-1-54

Queridos Seoane y Maruja:

Si yo no tuviera una confianza ilimitada en vosotros, creo que no me atrevería ni a escribirles. Mas como sí que la tengo, abuso de ella, viniendo así a ser esta carta un verdadero abuso de confianza. Lo peor de todo es que ni siquiera tengo una excusa para presentar por haber dejado de escribir durante tanto tiempo. No me ha pasado nada, no me he muerto ni he tenido cálico biliar, ni me han metido en la cárcel ni nada. Nada.
¿Qué, pues, deciros, a más de desearos y de muy verdad –aunque tal vez ya vosotros no creáis en verdad ninguna que venga de mi parte– que os vaya lo mejor posible en 1954? Bueno, sí, algo más puedo deciros –siempre con la intención de justificarme, si es que puede, ante vosotros y que será algo vago, pero que me permitiréis que lo deje así: digamos que he estado tan aburrido de mí mismo durante tanto tiempo que ni siquiera por correspondencia me atrevía yo a exponer a mis amigos al contagio de enfermedad que tan pesada resultaba ya para mí mismo.
En fin, yo pensaba ya escribiros estos días, de cualquier modo. Pero la puesta en marcha, o si queréis, el acicate para hacerlo de una vez ha sido la llegada, ayer, de una tarjeta postal de Schoemberg. Sí, figúrate tú, Luis, de él mismo. De manera que casi me dan ganas de sacar a relucir lo de los escondidos caminos de la Providencia, etc. Claro está que tú has comprendido ya y entonces no te extrañará mayormente: la dicha tarjeta era tuya, en el sentido de que era la reproducción de algo tuyo. Te aseguro que cuando he dicho antes lo del acicate, casi tiene un sentido literal, porque al verlo fue como si de verdad la vergüenza me diese un formidable espaldarazo para decirme: “de hoy no pasa”. Y aún con todo, pasó de hoy, ya que esto fue ayer. Pero al fin y al cabo aquí estoy. Y no sólo para escribiros y deciros que os deseo muy buen año y alegrarme de que os vaya lo mejor posible, y recordaros mucho más que mejor, sino también con la formidable pretensión que sigue: yo quiero saber que, a pesar de todo, no estáis enfadados conmigo. Lo cual quiere decir que, aun reconociendo que tendríais más que derecho a ello, yo os ruego que no sea así; y que si lo era, que me perdonéis y que tal manera de perdonar se manifieste aunque no sea más que en dos palabras –literalmente, dos palabras– pero que me lleguen pronto. Ale, sed buenos y hacedlo, pero ahorita, ya mismo.
Las tales dos palabras es lo que podríamos llamar la ración mínima; peor no está de ninguna manera prohibido que se multipliquen, como los panes y los peces. Ni –tampoco– que fueran para anunciarme o, mejor, confirmarme el anuncio que algunos amigos me dieron de que pensáis volver por aquí. Esa, por ejemplo, sería una excelentísima manera de desearme buen año para el 54.
De mí, no sé bien que podría contaros. Vivo, que no es poco, aunque como antes os decía, por momentos soportándome apenas, lo que es más que mucho, como pesadez. Escribo, no mucho, algunos poemas como resultado concreto. En prosa, tengo comenzadas tres novelas que han sido otras tantas derrotas para mí ya que ninguna he conseguido terminar. En los momentos de optimismo me da por echarle la culpa a Francia o, con más precisión, a mí mismo por seguir viviendo aquí. Pero ya digo que se me ocurre en los momentos de optimismo. Por lo demás, y por lo que sé de los amigos míos que andan por ahí (y ahí es desperdigados por América) parece que tampoco se sienten contentos, y entonces yo trato de consolarme con ello, por lo mal de muchos, consuelo de tontos, pero consuelo al fin. De vez en cuando traducen por aquí alguna cosa mía. Y en estos últimos meses que acaso siento una mejoría en el sentido de que me siento con mayor acopio de energía (que me da de sí por lo menos para tratar de escribir a los amigos de quienes me acuerdo con simpatía) me he hecho algunas promesas solemnes de las que no me atrevo a hablar, porque yo mismo no estoy muy seguro de cumplir. Por de pronto, hace algún tiempo mandé una novela mía a México donde, al parecer, la van a publicar. Pienso hacer otro tanto con algunos poemas. Leo lo que puedo. Voy a las exposiciones (a propósito, la última de Clavé que yo no sé si es buena o mala, aunque a mí me parece que es buena, ha tenido un éxito sin precedentes: el mismo día de la apertura, en Drouan David, había vendido todo) aunque no a todas. Alguna vez veo a Colmeiro, muy de pascuas a ramos y para jugar una partida de ajedrez que le gano invariablemente lo que le da una furia realmente divertida y me hace unas teorías formidables para demostrarme que, aunque yo le gano, él juega muchísimo mejor que yo. Es un tipo de lo más curioso aunque excelentísimo. Ya le conocéis.
Últimamente, estas Navidades he tenido dos buenas cosas: una, la visita de mi hermano que, al cabo de los años, ha conseguido un pasaporte y ha estado pasando unos días con nosotros; otra, que por esos mismos días cayó por aquí Rossi. Yo no sé si vosotros le teníais el mismo aprecio que yo, mas como el mío es grande, por eso digo que su venida, con su mujer, fue una buena cosa para mí: venía a organizar la Trienal de Milán y le estuve sirviendo de intérprete con mucha gente absurda, pero nos reímos mucho y lo pasamos bien. Él acaba de organizar en Milán la exposición de Picasso que quizá es la más importante que se ha conseguido hacer en los últimos treinta años picassianos, ya que ni en Roma, poco antes, consiguieron como logró Rossi presentar, simultáneamente, a más de los cuadros de aquí el Guernica del Metropolitan, y varios de los Picassos que están en Moscú. En consecuencia, el éxito ha sido fabuloso: 185 mil visitantes y 65 millones de liras. Y, en consecuencia, también, para Rossi un éxito de organización que cotiza, creo, en forma de autoridad y respeto.
¿Qué más? Yo creo que, de no ponerme a escribir un libro de memorias, así, en carta, no me queda más por decir. Ah, si: el chico este año es el primero de la clase por dos meses seguidos y, como yo, en general, nunca conseguí ser si no el último o poco menos, estoy de un orgullo paternal formidable; aunque en el fondo, en el fondo, casi desconfiado e inquieto: eso, ser el primero, me parece a mí tan anómalo que no sé, no sé...
Y termino. Recibid un abrazo mío bien fuerte y bien verdadero, como quisiera dárosle materialmente. Dad saludos de mi parte a los amigos que supongáis que los apreciarán como recuerdo y vosotros sed buenos, no me toméis en cuenta el que haya dejado de escribiros durante tanto tiempo y contestad. Por mi parte, prometo solemnemente que si veo que lo hacéis, es decir, que lo pasado pasado, me portaré como persona seria. Otro abrazo

Arturo Serrano Plaja

1954-01-11
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 11/01/1954

Buenos Aires, 11 de enero de 1954

Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Tengo en mi poder tus últimas cartas, que por circunstancias de trabajo, a veces agotador, no pude contestar en el tiempo debido y siento me ocurra contigo cuyas cartas constituyen para mi soledad de ésta una ventana abierta a todo cuanto más quiero. Hace meses que no le escribo a nadie. Terminé dos murales de los que creo haberte escrito en mi última carta y quedé muy contento de ellos. Gustan mucho en general y creo haber conseguido con ellos una renovación técnica de ese antiguo género de la pintura. Son absolutamente “murales” y atienden a la decoración del muro, en uno de los dos casos una bóveda, con parecido sentido expresivo y técnica de los muralistas románicos, grandes planos de color plano dinamizando la pared y un dibujo abierto y concreto donde se atiende a su calidad gráfica. Estoy muy contento de ellos y te enviaré fotos tan pronto consiga algunas que den idea de los trabajos. Los estudié muy seriamente y los ejecuté con una precisión de que dudaba al hacerme cargo de las obras. Todo esto tuve que hacerlo sin descuidar mis otras tareas, haciendo más fecunda cada hora del día.
Ayer se aprobó definitivamente por la Junta Directiva del Centro Gallego la publicación de tu libro Galicia no espello que estará en tus manos antes de mediados de año, esperando que lo recojas personalmente en esta. Tambien se aprobó la edición del libro de poemas de Manuel María que tuvo premio hace dos años. Te enviaré en una carta próxima la lista completa de obras aprobadas, en alguna de las cuales tendrás que intervenir tú o personas designadas por tí con arreglo a mi propuesta. Tambien te enviaré un escrito que tuve que presentar a la Comisión de Cultura para defender alguno de los libros saboteados por algunos de nuestros amigos cuya miopía de todo origen se hace cada vez más evidente y ante quienes, un poco por descuido de amigos de ahí, me siento cada día con menos autoridad, o así me parece al menos. Te ruego que no comentes esto de manera alguna con nadie pues no quiero ser motivo de complicaciones y si los demás de esa olvidan mi breve historia personal e intelectual, los vínculos formales que me unen a ellos, para mí no desaparecidos, no importa. Creo que en tanto tiempo he dado muestras de poder trabajar y de conseguir hacer algo útil en la mayor soledad. Pero quisiera, eso sí, que recordasen cuales son las causas que me trajeron a este país, obrando en consecuencia. De todas maneras, algún día haré quizá una crónica o unos dibujos divertidos de esta situación singular.
García Sabell no me escribió, o si me escribió no recibí su carta, en este sentido pienso escribirle estos días, pues en una breve carta que acabo de recibir de Piñeiro acusándome recibo del Libro de Tapas, se refiere, tambien, a esa carta de Domingo que no he recibido y que es posible se perdiese. De cualquier manera os agradezco a todos el que hubiéseis incluído mi nombre para una monografía de Galaxia, pues toda mi obra, regular o buena, como sea, está hecha pensando en Galicia y mis deseos más fervientes son de que esa obra se conozca en esa. Es probable que a fines de este año, si me decido, vaya a Lima pues tengo una invitación para exponer en una galería de esa ciudad, galería donde hace cuatro años aproximadamente expusieron grabados míos. Digo si me decido pues me asusta viajar por este continente y tengo más bien ganas de volver a Europa, a Italia esta vez en primer término. Acabo tambien de firmar contrato por cuatro años con una galería de esta para que me represente y esto quizá me dé posibilidades para un futuro próximo. Creo que te estoy escribiendo demasiado sobre mí, perdóname, pero antes de dejar de hacerlo quiero darte tambien la noticia de que seguramente para marzo o abril saldrá un libro de extraordinarios poemas en gallego de Lorenzo Varela, que lo ilustraré con grabados en madera.
Te agradezco mucho tu artículo sobre mi libro, gracias a tí, a tu generosa amistad, encuentro eco en esa. El libro constituyó un éxito notable en ésta a pesar de su alto precio. Tambien me parece que se vende bien en otras ciudades americanas. Ahora que quedé más libre de compromisos, enviaré ejemplares a algunos amigos para quienes los tengo reservados y de quienes no me olvido.
El pintor Lipa Burd y su esposa que tú no llegaste a conocer, vienen encantados de Evelina, así como de su viaje por Galicia, aunque lamentaron no llegar a coincidir con los amigos a quienes les presentaba. Igualmente muy contentos de vosotros regresó el matrimonio Villar y tanto Maruja como yo no sabemos como agradeceros estas atenciones como tantas otras que te debo. Quisiera que si de esas conferencias de Rodrigues Lapa sobre poesía gallega se publica algo en Portugal o en esa lo hicieses llegar.
Los grabados para la monografía de Maside conseguí que los pagase el Centro Gallego, de modo que lo mejor es que nos ocupéis más de este asunto y alivieis de esta manera el costo de dicha monografía. Por mi parte espero enviaros, en el transcurso de este mes, mi ensayo sobre Eiroa y a continuación el dedicado a Maside tal como lo habeis programado.
No creo dejar nada por contestarte, unicamente de que me ocuparé de que tu libro lleve las modificaciones que tu me indicas.
Contéstame lo más extensamente posible y háblame de tus proyectos y de lo que ahora haces, así como de lo que hacen los amigos comunes. Tengo verdaderos deseos de noticias vuestras. De Maside recibí una carta bellísima que contestaré estos días, así como tambien a Darío Alvarez a quien debo una bella nota sobre mi libro.
Con saludos para Evelina y para los dos de Maruja, recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1954-01-12
Carta de García Sabell a Seoane. 1954
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1954 en 12/01/1954

DR. DOMINGO GARCÍA-SABELL/GELMÍREZ, 15/TELÉFONO 1330/SANTIAGO



12-I-1954
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Fai moito tempo que non tés noticias miñas. Houbo dous motivos de retraso. Un: as cartas d-eiquí non chegaban a Buenos Aires. No principio do meu regreso parece que todas as misivas se perdían. Xa ves. Quedei mal con algunha xente hasta que me decatei da “broma” e puiden acrarar o misterio. Agora parece que as cousas van acougando. Por iso agardei bastante. Non quería escribirche de vagar, extensamente, e que logo tudo se evaporara. (Ista de hoxe vai certificada).
Outro motivo: A chegada do teu Libro de Tapas deixoume deslumbrado. E hai ocasións, irmán entrañabel, en que o exceso de emoción i-o colmado de afeitividade, fai sumamente difícil a comunicazón axeitada mediante carta. O Libro de Tapas foi pra todos os amigos un acontecemento. Pra mín resultou unha fonda conmoción. Dende a adicatoria –que Elena i-eu tanto che agradecemos– xa comencei a tremer. Logo, a obra. O prólogo, que tí me leras ahí, tan nobre e tan evocador, renovóume intres inesquecibels na túa casa, sentado a ouvir as verbas carregadas de lembranzas, n-aquila lus plomiza do ceo bonaerense, a carón dos lenzos honestamente berradores, e sentindo no meu interior –hoxe a vivencia é idéntica– que estaba diante –¡por fin!– do auténtico pintor, do forte, fecundo e orixinal artista galego po-lo que a Terra sempre clamóu e que os fillos, con frivolidade e trampa, sempre lle negaron. O libro levábame ó cadro teu que está, no meu fogar, colgado en sitio de honor. O cadro devolvíame ó libro e, por si esto non abondáse, alí estaban os versos de Varela, versos que turran d-ún, versos que conmoven e limpan a un tempo a sensibilidade de malos e noxentos resabios. (Moito haberá que falar de Varela. Paréceme que tudo está por decir. A min dáme a impresión de un poeta impositivo, un poeta que asedia e hostiga ó leitor e o obriga a entregarse rendidamente, urxentemente, acuciantemente, po-la forza e a intensidade do seu pálpito. Sempre hai unha outa e frenética vibrazón nos poemas d-iste grande lírico. Dende a pirmeira liña xa produce algo así como un arrepío eléitrico. Varela obliga. Sobor da perfeición da forma e o garbo do ritmo ou a riqueza das imáxes –hoxe cáseque as únecas virtudes da poesía contemporánea, po-lo menos da poesía que priva– anda na obra de Varela a enerxía reconcentrada, dura, vital e humán da propia, alucinante personalidade, –hoxe virtude de poucos i–esgrevios artistas–. Ó meu ver, Varela emociona porque domina. Hai un derradeiro segredo varelián que se trasluce nos seus poemas e que é como a inquietude premonitoria que tén o chán antes de racharse n-unha sacudida xeolóxica. Varela tén moito de telúrico, de planetario, velado a propósito, como si temera que, a cada intre, o mundo fora a saltar en anacos. Varela, poeta lúcido i-estelar. Varela, con medo de sí mesmo. Varela, poeta anguriado ante a forza do seu corazón. Por iso, poeta fondamente galego. Non sigo. Sería mester ampliar isto con moita percisión).
Volvamos a tí. Andiven, pois, revolto i-exaltado. Mais eu teimaba escribirche con serenidade. Nada de pegar catro urros delirantes. Non. Eu quería darte unha aperta razonada. Eu quería espresar o meu entendemento da túa obra. E a emoción non-o permitía. O Libro de Tapas tén a culpa. Soio agora escomenzo a acougar un pouco. Soio agora.
I entón, ¿que decir? Nada máis que isto: vou facer, pra coleición de Arte de Galaxia, unha monografía sobor Luis Seoane. E quero que n-ela se amostre, con rigor e frialdade e ouxetividade, o miragre da Pintura galega enxendrada n-ún artista verdadeiro.
Haberá que afincar bén o senso galego da obra de Seoane. Como eiquí, na Galicia, hai vieiros aldeáns que son como ele os pintóu, dende a ausenza e o desvío. Cómo hai petrucios e mozos que pican o cigarro, e rapazas pasmadas, e probes de pedir, e solpores e amañecidas, que son as réplicas dos seus cadros, dos seus cadros feitos pulo a pulo e congoxa a congoxa, na soedade imensa de América, ca lembranza de Terra vista cando home novo e sostida na ialma artista por escuras, misteriosas razóns de sangue e de Raza. Nada de facer con isto –tan sagrado– literatura xemente e tristeira. Non. Ademostrar concretamente, centíficamente, valéndose dos máis avanzados e serios estudos da Psicoloxía das Estructuras e do análisis eisistencial do Arte, a radicalidade galega da pintura de Luis Seoane.
A seguida espricar en que consiste a orixinalidade e as innovacións de tal pintura. En suma, pescudar a esencia da aportación escrusivamente pictórica de Seoane, ou seña, o que fai d-ele un auténtico creador, xa que eisisten unhas formas (eu podo defiñilas longamente), seonescas, únecas e típicas. Eiquí radica a grandeza e o tidóo de groria d-ise arte. Non se trata da fidelidade a unha escola ou do sometemento a un estilo. Trátase da trasposición da realidade esterna n-unhas composiciós que reflexan, sutilmente, a intimidade do autor, siñalando preferenzas e desdéns, marcando predominios e singularidades, nos córes que cantan e nas liñas que ordean. Non importa que Seoane pinte en bermellóns ou en grises ou en azules. O modo de usálos é o que interesa. I ese modo responde a unha afinidade moi marcada po-lo cór no que iste tén, por unha banda, de espresivo, e po-la outra, (isto coido que é esencial en Seoane), po-lo que ten de espricativo. Haberá que subrayar ista nota con gran enerxía. Seoane esprica emotivamente. Tal feito é conmovedor e profundamente celta. Por iso os cadros de Luis Seoane –como a poesía de Rosalía ou a conversa dos nosos labregos– son todos, en cada ún de por sí, puro monólogo plástico, discurso ou poema, no que volumes e distancias, perfiles e contrastes, son outros tantos rexistros da voz poderosa do artista que grita o seu amor ou a súa protesta, o seu desacougo ou a súa nostalxia. A pintura de Luis Seoane é como a obra d-ún neno que denantes foi home i-está a recordar, na súa aitual pureza infantil, a severidade e a honestidade do varón d-outro tempo, do varón entrevisto e cáseque esquecido en unha vida máis soñada que vivida. E tudo isto arremoíñase nos cadros de Seoane con ofrecemento sinxelo e xeneroso. Pintura a de Seoane de entrega cos brazos abertos. Sin argumento, nin retóricas de ningunha crase, n-un falar inspirado, fresco i-espontáneo de cada lenzo, froito lucidío de moitas sabencias e longos, difíceis e recatados estudos.
Velahí tés o senso do meu futuro ensaio. Eiquí queda presentado velozmente, en seco esquema e tén aire cecais un pouco cabalístico ou arbitrario. Pró eu aseguroche que non será d-ise xeito. Obrígame a falar agora así o non facer ista carta un fárrago inacababel. Mais as ideas que me bulen na cabeza e, sobre tudo, o que ten de ser escrito, há levar o arranxo totalmente ceñido, –cáseque de seguro estilo científico-natural– que hoxe os tempos piden pra tratar dos problemas artísticos. E velahí tes o que eu tiña de decirche unha vez dominada a primeira emoción que desencadou o teu espléndido libro.
A monografía –si che parece bén o proyeito e o aprobas– levará algunhas reproduciós dos teus cadros. Por fortuna, eu trouxen as formidables fotos que tí me regalache. Mais algunha debe ir a todo color. ¿Cáles prefires tí? (Tendrás que enviar os clichés como se fixo cas ilustraciós da obra de Daniel. A cousa non urxe pois tudo o de Galaxia vai con bastante retraso. Pró convén que vaias dispoñendo o material).

XXX XXX

Noticias concretas: O Libro de Tapas foi amostrado n-unha cea á que asistiron, entre outros, D. Ramón Otero Pedrayo, Piñeiro, Borobó, Floro Morán (un rapaz moi entendido en Pintura e grande entusiasta ademirador teu), e unha moréa de xente nova. Houbo fonda emoción e brindóuse con entusiasmo por Luis Seoane e a súa obra.
Teño xa feito un artigo prá Nación. Vou revisálo e axiña o enviarei á túa direición. Non-o fixen antes por esceso tremendo de traballo profesional. Prá escribir algunha cousa teño que roubar horas ó sono.
Recibo Imago Mundi. Moi boa. De gran alento. Fixen a suscrición por intermedio de Perfecto López ó que din o encargo cando voltóu pra isa. En canto teña vagar, tentarei facer un pequeno ensaio. Veremos si sale bén.
Recibín o libro de Rafael ca adicatoria. Dalle unha aperta cordial da miña parte. Aínda que non-o conozo persoalmente fai xa moitos anos que o teño entre o meu Parnaso particular e a ele debo moi puras emociós. É un grande e noble poeta.
Por correo aparte mándoche o volúmen de ensaios sobor da Saudade que, por fin, saíu á rúa. (Retraso involuntario). Tamén vai un artigo méu de fin de ano. Eiquí levantóu moitos comentarios, inda que n-ele eu soio me refiro ó extranxeiro, ¿comprendes?
Finalmente, vas as fotos feitas na túa casa.
Non deixes de mandarme as fotografías dos teus murales. Eiquí percísase tudo o teu. E o libro dos poemas de Varela que tí ilustras.
Prometo firmemente escribirche con absoluta regularidade.
Floro Morán pídeme un exemprar do Libro de Tapas. Si o podes enviar, que veña dedicado a iste home, que tanto te quere. Xa dirás a forma de pago. Non andes con remilgos. Tí tes os teus gastos e n-iste caso trátase de xente en posición económica moi boa. Mándalo á miña direición e nome. (Temo que xa non dispoñas de ningún exemprar).
Apertas fortes pra Lorenzo. ¡Que home máis inquietante! Apertas prá Cuadrado. ¡Qué bó rapaz! Todo o meu afecto e o meu agarimo pra Maruja. Pra tí, pra tí non hai verbas nin despedidas. Pra tí isa aperta de irmán que se dá con ledicia e, ó mesmo tempo, con un nudo na garganta.

Domingo

¿Poderías mandarme o Cancionero de Unamuno? Moito se fala eiquí d-ele.


[Escrito a man]

Querida Maruja:

Hace mucho tiempo que no te escribo, pero no creas que por ésto dejo de acordarme de vosotros, pues ha sido para mi una gran satisfacción el haberos conocido y vivir con vosotros los momentos tan agradables que hemos compartido y que ojalá pronto podamos repetirlos, porque ahora me figuro que no tardareis mucho en venir por aqui.
Hemos recibido el Libro de Tapas tan hermoso de Luis. Ha sido una sorpresa deliciosa, pues es un libro soberbio que nos gustó sobremanera. Habeis sido muy amables molestandoos tanto, pero el libro desde luego es una preciosidad. Lo enseñamos a todo el mundo y tiene un éxito estraordinario. Bueno, desde luego los amigos que no os conocen es igual que si os conocieran, pues no cesamos de hablar siempre de vosotros.
Recibir un cariñoso abrazo de vuestra amiga Elena.
Muchos recuerdos a Cuadrado. Supongo que estará más contento que cuando estuvimos en esa. Me alegraria mucho que asi fuese.

1954-01-12
Carta de Seoane a García Sabell. 1954
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1954 en 12/01/1954

Buenos Aires, 12 de xaneiro de 1954

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela.

Meu querido García Sabell:

Recibín fai poucos días unha carta de Piñeiro na que fala dunha carta túa que non recibín, e que seguramente perdeuse. Tamén refírese a ela Del Riego noutra recibida pouco denantes que a de Piñeiro. Nesta derradeira adiántame a noticia que tiñas de confirmarmo, que me encheu de ledicia e agradescimento, de que Galaxia publicaría unha monografía feita por tí sobor da miña pintura. Agradézoche sinceiramente esa nova proba do teu agarimo, sen outro estímulo que a vosa comprensión, isolado, a maior ambición que teño é precisamente que a miña obra sexa conoscida nesa, pois toda ela está feita e pensada pra Galiza dende unha cibdade, onde si ben atopei un crima propicio pra o desenrolo do meu arte e onde cada día acrescéntase o meu prestixio, non eisiste unha realidade cuia simpatía téñame engadado, nin estímulo sensibel algún pra o que eu fago. Toda ela coma tí viches está feita de lembranzas, pensada con paixón na terra, cos desexos afebrados de voltar algún día pra atopar nela a miña xustificación defiñitiva. Rematei de facer en decembro o grande mural de que che falaba nunha carta miña e fiquei ledo dél. Está gostando moito e recibo costantemente gabanzas, pero quixera telo feito nesa. Despois do mural escomecei a facer unhas estampas ao temple por un procedimento vello esquecido, que resulta dunha gran novedade, ao mesmo tempo que pinto. Pra febreiro ou marzal sairá un libro de poemas en galego de Varela con grabados en madeira meus. Traballo moito, arreo, soio. E probábel que en outubro ou novembro viaxe a Lima e expoñer invitado por unha galería de aquela cibdade, logo con seguranza irei a Italia onde quixera quedarme todo o tempo que poida. Meu desexo sería quedarme en Europa deica que poidera voltar a esa. Non sei.
Tamén escribo decote. Algús ensaios sobor temas de arte, sobor de probremas nosos, e teño xa algunhas notas tomadas pra facer este mes os ensaios sobor Eiroa e Maside.
Dixen xa o que sei de mín, fálame de tí do que proieitas, do libro da saudade que me anuncias próisimo a sair, fálame dos amigos comús, escríbeme. Fai falla que nos escribades. Temos intrés en todo o que se faga nesa. Fálame do teu ensaio sobor da creación artística, sobor da biografía de Valle Inclán, tan necesaria, sobor dos ensaios que tes de mandar para pubricar nesta. Fálame de tí. Perfecto López fíxome chegar as fotografías do Pórtico que che agradezo fondamente. Conseguín que se aprobasen no Centro Galego algunhas cousas intresantes pras próisimas pubricaciós, o libro de Manuel María, o tomo de ensaios de Del Riego, as obras completas de Cabanillas, de Castelao e de Noriega Varela. Mais estou canso de todo isto e teño ganas de pecharme no meu traballo persoal. Non vexo a ninguén, ou apenas a ninguén, soio a xente do Centro Galego donde eu podo arranxar algo deica agora persoalmente. Supoño que terás recibido un libro de Alberti adicado a tí e meu libro das Tapas cuio limiar adiquei a Elena e a tí. Atrevinme a facelo sin consultarvos deixándome levar polo meu sentimento. Non sabedes o ben e tamén o desfacemento que fixo a vosa estancia nesta en nós, naqueles que tivemos que sair da Galiza. A surpresa de ter comprobado que en tantos anos aturabamos sendo fideles aos principios fundamentaes que nos serviran de guiamento na mocedade e pensando da mesma maneira en tantos problemas actuaes. Que non tiñamos difrencias que nos arredasen aínda tendo desenrolado a nosa vida inteleitual en medios tan desvariados. Cicáis a nosa soidade é a vosa soidade e a nosa limpeza moral que tiñanos achegado nunha época de nosa mocedade fixo o miragre. Que ledicia pra nós comprobar que a nosa xeneración non se tiña estragado e que mantiña unha continuidade e unha unidade mais outa esprovada na aversidade. Pra nós foi un bezo a vosa visita. A vosa soidade e a nosa tiñase povoado de verdades carnanas en nós e que apenas agoirábamos de mozos. Afondábanse pola vosa presencia todal-as andrómenas que uns poucos cativos tiñan erguido pra nos apartar. Aturábamos sendo os mesmos, e adereito traballamos por iguaes fins espritoales, vos na terra e nós pra ela.

Adiqueivos ese limiar de todo curazón. O desfacemento que nos trouxo a vosa volta a Galiza foi o nos voltar á realidade, á soidade. Con vosco vivemos por uns días, moi poucos, en Galiza. Ficábamos novamente soios enfrontados co mecelado destiño que nos mantén alonxados de todo aquelo que amoramos. ¡Abonda! Escribide sobor de vos, dos vosos proieitos. Temos necesidade das vosas verbas, de ter concencia que eisistimos pra vos. Escribide.
Pra Elena e pra tí recibide os saúdos de Maruxa, e a mesma e grande aperta e o desexo de un ano benfadado de:

Seoane.

1954-01-14
Carta de Zegrí a Seoane. 1954
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1954 en 14/01/1954


Enero 14 de 1954

Mi querido amigo Seoane:

Dos líneas para desearle un muy próspero Nuevo Año! Hace tiempo que no recibo noticias directas de Usted aunque nuestro amigo Cuadrado me ha mantenido al tanto de sus actividades. Poco antes de la Navidad le incluí en una carta con una Felicitación de Pascuas un cheque por 50 dólares en pago de su acuarela de los Gauchos que vendimos (afortunadamente) alrededor de esa fecha. La carta con esta felicitación y el cheque no iba certificada. Como no he recibido contestación alguna de Usted, me temo que por alguna razón esta carta se haya extraviado y si ese es el caso, le ruego me comunique inmediatamente para ver la manera de que el banco en Nueva York no pague el cheque si el cheque ha caído en otras manos. Le escribo hoy también a Cuadrado pidiéndole le dé a Usted igual mensaje si la carta de Cuadrado llega primero.
A vuelta de correo –si es posible– deme una idea de lo que costaría una edición en Botella al mar de un libro del tamaño –más o menos– de MISÁNTROPOS de Alberto Girri. Me han hecho una consulta que puede ser que se concrete. Se trata de un libro en inglés que el autor está pensando en traducirlo y hacer publicar en castellano. Se me ha hecho sólo una consulta inicial y puede que no quede en nada, como es posible también que se resuelva favorablemente.

Con recuerdos por su casa de mi señora y míos, lo saluda y se despide hasta la próxima,

Armando Zegrí

1954-01-16
Carta de Falcini a Seoane. 1954
París
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1954 en 16/01/1954


Camino de París, enero 16 de 1954

Querido Seoane:

En este largo deambular son diversas ciudades y las obras de sus artistas, de todos los tiempos, son muchas las veces que lo he recordado, que lo hemos recordado, y que me he dicho: “hoy le escribo el motivo de mi recuerdo”. Y sin embargo, me he dejado estar. Ud. sabrá disculparme, máxime si se le ocurre pensar en la sucesión sin tregua de este ver y andar.
En cuanto tomé contacto con Italia, me enfrenté con la gran exposición de la obra de Picasso, integrada con las piezas que posee Moscú, conjunto excepcional que documentó el dramático proceso del arte de este siglo a través de su artista máximo, con la primicia de contemplar la Pietá Rondanini de Miguel Ángel, obra de un expresionismo conmovedor que la ciudad de Milán adquirió a la de Roma y que se ofrecerá a la contemplación del público en una sala del Palacio Sforzesco decorada con frescos del ‘300.
Y luego imágenes románicas, que Vd. siente tanto, desprendidas por la metralla que las arrancó de las arquitecturas que integraban y que hoy un sentimiento de piadosa humanidad exhibido como un alegato contra la fuerza, hasta detenernos ante ese amanecer de los tiempos modernos y de la pintura que es El pago del tributo de Masaccio; o ante el triunfo de la inteligencia que se arquitectura en la Leyenda de la Cruz de Piero della Francesca; o descubrir una latitud inconmensurable del arte de Rubens en Enrique IV en la batalla de Ivry o en Enrique IV entrando en París, geniales precedentes de la modernidad de Delacroix; o de la obra de Tintoretto: el de las 56 telas de la Scuola di San Rocco, que culmina en la sinfónica “Crucifixión” del conjunto, hasta llegar a los magníficos frescos de la capilla de los Scrovegni pintados por Giotto, vistos y admirados en la misma Pádova que exhibe en todo su esplendor el genio de Donatello con su Gattamelata, la figura ecuestre que integra la “gran” Trinidad con el Marco Aurelio de Roma y el Colleoni, de Venecia, que también hemos meditado largamente.
No necesitaré decirle que solo menciono los puntos más altos de mi admirado panorama, en busca de afirmaciones. Y que de estas cumbres solo mente algunos puntos. Cómo decirle mi comprensión de la fuerza conceptual y artística de obras como el San Mateo o la Piedad de Miguel Ángel, del Duomo de Florencia o del Jeremías de la Sixtina, como lo que he sentido ante El Cristo muerto de Mantegna, de la Galería Povera; y que decirle acerca de mi descubrimiento, de hecho, de la humanidad y de la plenitud escultórica de Arnolfo di Cambio, ese magnífico tallista del Trecento?
No he de terminar este breve itinerario de imágenes sin nombrar a Jacopo della Quercia, ese gran escultor del Renacimiento que decoró el portal de San Petronio de Bologna, cuya modernidad explica su postergación en el concurso para decorar las puertas del Bautisterio de Florencia, según lo prueba un simple cotejo de los relieves de ese portal con los de las puertas decoradas por Ghiberti.
Cómo ve, si me sigue la cuerda, esta carta será una lata. De modo que seguiremos largo y tendido en otra oportunidad. Salúdeme a los amigos. Y Uds., con Maruja, sientan un fuerte abrazo del amigo

Falcini

1954-01-21
Carta de Seoane a Zegrí. 1954
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1954 en 21/01/1954


Buenos Aires, 21 de enero de 1954

Sr. D. Armando Zegrí
New York

Querido amigo:

Estoy en deuda con usted desde hace dos meses aproximadamente que debí haber contestado su carta última, pero primero por el trabajo y después por pereza, por dejar para otro día lo que se puede hacer hoy, a la manera tan afortunadamente hispánica, fui dejando pasar los días, no sin pensar diariamente en ustedes y en la empresa a que dedican sus esfuerzos. Precisamente preparados para usted, tengo separados desde el mes de diciembre unas veinte estampas hechas por un procedimiento que en castellano se denomina estarcido, en francés pochoir y en inglés, creo que color stencils, y que estoy seguro de haber utilizado con gran provecho en 5 o 6 copias numeradas. Iba a llevarlas una amiga mía en los primeros días de este mes, pero luego tuvo que adelantar su viaje y no sé qué inconvenientes tuvo a última hora, por precipitación no las llevó. Espero, pues, que las lleve alguien que vaya próximamente. Para marzo o abril pensaba enviarle unas copias de grabados en madera que estoy haciendo y quizás algunos dibujos. Todo esto demuestra que aunque no hubiese escrito pensaba en ustedes y tenía el propósito de hacerlo más concretamente cuando tuviese decidido el envío. Las estampas gustaron mucho a los pocos que hasta ahora las vieron en ésta y constituyen una novedad, a pesar de la antigüedad del procedimiento que primero fue un recurso de pintores de paredes, luego de iluminadores de barajas en las primeras imprentas y ahora algunos ilustradores franceses, a quienes les sirve para hacer una especie de caramelos muy finos y elegantes en algunos libros, un poco a la manera francesa de exportación. Sólo Miró, según vi estos días, hizo dos o tres hace poco años. Los estarcidos míos están hechos al temple y son, creo, de un gran efecto visual.
Quedé contento de los murales que realicé y, en general, están gustando mucho. Están concebidos con grandes colores y grafismos en negro, un poco al modo de los románicos en su concepción, y sin romper la arquitectura. Su condición más importante es que son absolutamente murales y no tienen nada que ver en su técnica con los murales que se vienen haciendo hasta ahora en América. Le enviaré algunas fotos tan pronto alguien saque de ellos algunas decorosas.
Cuadrado me enseñó ayer su carta donde habla de una última que usted me envió a la que acompañaba un cheque y que yo no recibí. Tampoco recibí esa nota de Art Digest, creo que era donde hablaba de los dibujos míos. Me gustaría saber si esas cosas interesaron o no con absouta franqueza, y si gustó el Libro de tapas. También si recibieron sus ejemplares las personas y revistas que usted me indicó, si tiene usted posibilidad de saberlo.
De Botella al mar sabrá todo lo que hay por Cuadrado. Estamos trabajando sin prisa y sin pausa, con optimismo y con muchos planes para el porvenir, que de momento son una realidad como planes. Esperamos siempre lograr hacer algunas ediciones de acuerdo con ustedes.
De cualquier manera, deseamos que la galería de ustedes progrese en beneficio de todos nosotros y del arte en general de Sudamérica y ojalá puedan extender la iniciativa a Europa.
Reciban su señora y usted el saludo cordial de mi señora y mío y el deseo expresado un poco tarde de que el año 1954 sea definitivo para el éxito de su empresa.
¿Recibieron las tarjetas postales con reproducciones de cuadros?

[Seoane]

1954-01-21
Carta de Seoane a Piñeiro. 1954
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1954 en 21/01/1954

Buenos Aires, 21 de xaneiro de 1954
Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago de Compostela

Querido Piñeiro:
Recibín fai uns días a túa carta de Decembro e quero contestala denantes que o tempo me esgane no seu aguzado avanzo. Pasei unha tempada abrouxado de traballo. Fixen dous murales importantes que gostan moito e nos que intentéi renovar, na medida das miñas cativas forzas, ese xénero de pintura. Grandes llanos de cór dinamizados con grafismos un pouco á maneira dos románicos, e máis concretamente dos muros pintados de San Isidoro de León, dos que lémbrome a miudo, e que teño no meu curazón coma as pedras labradas do noso románico, endemáis as do Pórtico da Groria, pra mín a obra máis xenial de Galiza e das que me envióu Domingo unhas moi boas fotos que agradézolle fondamente. As lembranzas vanse tamén perdendo co apartamento da terra. Traballo o que poido, traballo sempre, sin saber bén pra qué. Nun meio do que mellor é non falar si temos de referirnos á coleitividade, fundamentada en argalladas sandeas e cuio valor maior reside nas individualidades máis humildosas.
Quixera sere parceiro do voso traballo máis o meu destiño é outro, e os que estamos eiquí temos de traballar isolados, lonxe de todo aquelo que amoramos, e lonxe tamén do que nos cerca. En marzal sae un libro de poemas en galego de Varela con grabados en madeira meus. Os poemas son extraordinarios, entre eles un adicado a Lugo, e trataremos de facer unha boa edición. Todo está feito en homenaxe a esa terra perdida cicáis pra nós.
Non recibín aínda o tomo de Galaxia sobor da saudade que me anuncia Del Riego e que supoño será moi bon. Tiña noticias dél por Domingo.
O Libro de Tapas acadou un gran éxito nesta, téndose pagado en moi pouco tempo, tres ou catro meses, a edición a pesares do seu outo prezo, iestou contento deste eisito. Teño que remitilo aínda a moitos amigos desa e fareino nestes días.
Creo que nunha anterior agradecínche as túas liñas da revista Lar adicadas ao meu libro, que as supoño polas súas xenerosas verbas guiadas pola túa amistade. De todas sortes, coma nunca estou seguro de ter contestado as cartas, quero voltar a manifestarche o meu agradescemento por ese artigo. A todos vós dévobos as máis gratas emociós e os pulos millores, e a todos vós de certo xeito vai adicada toda a miña obra que ven sendo desí o acougo que ninguén pode contarme.
Preparo outras cousas das que xa falaremos.
Nemantras recibe a forte aperta do teu amigo
Seoane.

1954-01-22
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 22/01/1954


Vigo 22-enero 1954

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 11, que se cruzó con otra mía que ya supongo en tu poder. Me ha producido gran satisfacción tener noticias tuyas directas, a pesar de que sabía de tí con relativa frecuencia a través de los viajeros de esa que vinieron a visitarme. No sabes cuanto me alegro del éxito obtenido con tus murales. Tengo verdadero deseo de conocer “de visu” tu pintura, de la que no hago más que formarme una idea a través de las reproducciones, y de los unánimes elogios que le dedican cuantos la han visto. Precisamente eso me despierta mayor curiosidad aún.
Te agradezco mucho las noticias que me das sobre la próxima publicación de Galicia no espello. No entendí muy bien lo que me dices sobre el saboteo a algunas de las obras propuestas para editar, y espero con impaciencia que me envíes esa lista de que me hablas, y que me indiques en que ha de consistir mi intervención. Yo no sé una sola palabra de cuanto ocurre ahí, pues hace varios meses que nadie me escribe. Hay, al parecer, cierta tensión con relación a nosotros, que no sé a que obedece. Posiblemente haya algún intrigante por medio, que desde aquí tergiversa las cosas. Me refiero al autor de la biografía en castellano de Curros, que se caracteriza por su pobretería mental, y que pretende ir a residir a esa. De todos modos, tú no hagas mención a nada de esto, pues conviene no complicar más las cosas. Con respecto a tu conducta en todos los órdenes, no creo que nadie se permita el lujo de ponerla en duda, pues su diafanidad y eficacia son intocables. Más bien se tratará de alguna intemperancia de las que se dan desgraciadamente con tanta frecuencia entre nosotros. De todos modos ni tú ni yo debemos tomarlas mucho en cuenta, sabiendo como sabemos de la firmeza del terreno que pisamos.
Supongo que a estas horas habrás recibido ya la anunciada carta de García Sabell y que te habrá comunicado la propuesta del Consejo de la Editorial para que sea él quien haga la monografía en el Cuaderno de arte dedicado a tu pintura. Cuando tengas escrita la de Eiroa, no dejes de enviarla, pues se le quiere dar continuidad a la serie. Dentro de breves días te remitiré la de Colmeiro, con que se ha inaugurado. Todos nosotros te agradecemos muchísimo el alivio que supone no tener que pagar los grabados que hiciste ahí para el Cuaderno dedicado a Maside.
¿Te ha llegado el volumen La saudade que te envié hace algún tiempo? ¿Qué te pareció?
El Cónsul de Uruguay en Vigo, con el que hice el viaje a Francia, Bélgica y Holanda el pasado año, me invitó a que lo acompañase en el que proyecta hacer a Italia esta primavera. Si lo de mi ida a esa no se confirmase, entonces me decidiría a aceptar su invitación. Sería estupendo que si no nos viésemos en Buenos Aires, nos viésemos en Roma.
Me ha agradado mucho la noticia que me das de la próxima publicación de un libro de versos en gallego de Lorenzo Varela, con ilustraciones tuyas. Por lo que afecta a tu Libro de Tapas, no me extraña nada el éxito obtenido. A mi modo de ver es un libro verdaderamente extraordinario, de esos libros que quedarán, y esa misma es la opinión de cuantos lo han visto.
Las conferencias de Rodrigues Lapa no las dará en Portugal, sino en el Brasil. Pero descuida que ya me preocuparé de decirle que cuando las pronuncie, me reserve lo que se publique sobre ellas, para enviártelo.
Hace unos días recibí unas líneas muy afectuosas de Dieste. También le escribí a Otero Espasandín, a quien le debía carta desde hace tiempo.
Por aquí no hay nada nuevo que contarte. He visto la Antología de Azcoaga, con el registro de cuantos poetas, de una u otra categoría, pululan por toda la geografía española.
Afectuosos saludos a Maruja. De Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de tu viejo amigo

Fdez del Riego

1954-01-27
Carta de Piñeiro a Seoane. 1954
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1954 en 27/01/1954

Compostela, 27 de xaneiro do 1954
Sr. D. Luis Seoane
B. Aires

Benquerido Seoane:
Recibín a tua carta. Fólgome moito do éisito que tiveron os dous murales que recentemente fixeches. Eu sabía que che foran encomendados, pois informárame oportunamente o Domingo, e confiaba instintivamente no teu trunfo. As mostras que pouco a pouco vannos chegando de teu contínuo e intenso labor artístico non poden ser máis confortadoras. Un vigor san, no que vida e sentimento fúndense nunha pura inocencia ideal, resprandece nidiamente en tódal-as tuas cousas. Máis que a de artista ningún, a tua obra está feita co celme do teu propio corazón, co celme de un grande corazón. E iso, que se percibe misteriosa i-espontaneamente nas tuas cousas, espertou primeiro o noso interés, dispois a nosa simpatía e, derradeiramente, a nosa ademiración afervoada, o noso entusiasmo sin reservas. O teu arte, querido Luís, témolo por un arte “noso”, vivímolo e sentímolo como algo que “nos pertenece”. Níl hai algo co que todos sentímonos identificados, seipamos ou non seipamos ben o qué. Poidera coidarse que consiste nise logradísimo acerto formal de saberes identificar a nosa entrañábele tosquedade románica co-a elementalidade esencial do feitío moderno. A min paréceme, con todo, que non consiste soio niso, senón que máis ben atopamos en todal-as tuas cousas a imaxe de unha realidade vista desde un plano ideal do sentimento. Todo está envolto nunha invisíbele atmósfera de idealismo sentimental, todo se nos amostra con unha presencia real, vigorosa, san, e ó mesmo tempo, con unha sutil e vaga sensación de irrealidade, talmente coma se fosen cousas ó mesmo tempo vividas e soñadas no sentimento, ó mesmo tempo reales e irreales. Ou seña: é unha realidade dotada de toda a súa plenitude entitativa e ó mesmo tempo idealizada, ennobrecida sentimentalmente. De ahí que esteñas en posesión de un dos grandes segredos do esprito galego: o lirismo. O lirismo é o lingoaxe da nosa trascendencia. E tí, querendo ou non, sabéndoo ou sin o saberes, fálasnos nise lingoaxe das nosas verdás íntimas. Por iso as cousas que saen das tuas mans “son de todos nós”. Comprendo moi ben o amargurado dunha vida como a tua que ten que loitar co-a soedade, co-a lonxanía e co-a aspereza do medio. Moitas, moitas, moitas veces pensamos en vós e comprendemos a vosa mágoa. Non penses que non nos doe moi fondamente a lembranza da vosa lonxanía. Mais nós chegamos a nos decatare de que o único xeito de acompañar, a única maneira de crebar o voso isolamento espritoal, é facendo cousas, boas ou malas, que vos leven o alento vivo da Terra, que vos leven a certeza de que eiquí hai vida e confianza na diñidade do noso ser coleitivo. Canto facemos, cada ún na medida das súas forzas, está destinado a vós inantes que a ninguén. Por iso mesmo, prestamos unha grande atención a canto vós facedes, que pra nós vén a ser motivo de confianza e de fe. Cada cousa nova que nos chega, é un testemoio de que os perigos (pasados, presentes ou futuros) que amenacen a creación cultural dentro da terra, nunca poderán comprometer o seu destino inmortal. Fora hai quen a continúe. E tí, meu bó e querido amigo, tés a responsabilidade de encarnar en tí mesmo unha das máis firmes e outas garantías dista nosa fe, dista confianza que tanto nos anima nas horas de inquedanza. Non podes, de ningunha maneira, abandonarte á desilusión, por longa que vaia sendo a tua ausenza, porque todo o teu labor ten pra nós un outo siñificado. Si así non for, non sentiríamos a necesidade de facer presente en Galicia a tua obra. E ista necesidade sentímola, non por impulsos de pura amistade, senón pol-a sua siñificación ouxetiva. E pol-as mesmas razóns ouxetivas foi pol-o que lle encarregamos a Domingo de ser o seu definidor, xa que íl é, entre todos, o único que ten o privilexio de a conocer de maneira plena e direita, ademáis de ser, pol-a sua sensibilidade finísima e pol-a sua crara intelixencia quen millor o podía facer.
Nistes dias sairá o primeiro tomiño da coleición Monografías de Arte Novo, que está adicado a Colmeiro, con introdución de Bonet Correa. Axiña irá o adicado a Maside, con introdución de Xoán Ledo. Dispois virán o Eiroa e máis o Seoane, ún feito por ti i-o outro por Sabell.
Tamén estamos facendo unha nova edición da Guía de Galicia, de Otero Pedrayo, que quixéramos ter lista aló pra o abril. E simultaneamente iremos imprentando o Onomástico Etimológico de la Lengua Gallega, do P. Sarmiento. Xa ves que tratamos de ir facendo cousas. Teño a espranza de que tamén dentro de iste ano pubricaremos un tomo de prosas galegas de Sabell, que por certo será unha verdadeira revelación. Estou convencido de que íl ha ser un verdadeiro renovador da prosa literaria galega.
Como podes comprender, alégrome moito da próisima saída dise libro de Lorenzo Varela. Lémbrome moi ben dos primeiros versos galegos que escribíu nos tempos da nosa adolescencia luguesa. Dende aquiles tempos sempre fun sabendo indireitamente da súa vida e traballos, pois sempre conservei a mesma fe que xa de rapaces tiñamos na súa valía. Daquela, xunto co-as íntimas inquedanzas poéticas, que níl eran ben acusadas, amostraba unha vontade enerxicamente aitiva e unha crara intelixencia, que facían díl un eficaz home de aición. Coido que foi desenvolvendo a súa vida paralelamente nistas duas liñas; supoño que asegún o mandado das circunstancias entregarase á poesía ou á aición. Pol-a miña parte, como sempre gostei da súa poesía, non lamento calisquer impotencia aitiva imposta pol-as circunstancias que lle poida ocurrir, pois nos versos ten un radio de aición máis amplio, tanto espacial como temporalmente, e sempre seremos máis os que participemos nos seus froitos.
Mandeiche o meu traballo novo sobre a saudade. Supoño que xa o terás no teu poder.
Por eiquí estamos padecendo unha boa invernía. Onte e hoxe está Santiago nevado.
Unha aperta moi forte do teu amigo
Ramon.

1954-01-28
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 28/01/1954


Buenos Aires, 28 de enero de 1954

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Sólo dos palabras y estas para felicitarte, felicitándome con ellas tanta es mi alegría, por el acuerdo tomado por la Junta Directiva del Centro Gallego el martes pasado de invitarte oficialmente, en compañía de Evelina, como huesped de honor para el próximo mes de julio. No dés noticia de ello hasta que recibas la invitación oficial. Hubo que aceptar la propuesta de Cabanillas, a quien temo, que a lo mejor tambien será invitado. (No hables por favor de esto.)
Ya nos escribiremos sobre tu viaje. Hoy solo quiero participarte de nuestra alegría fraternal, la de Maruja y mía, y de nuestra emoción.
Recibí estos días la carta de García Sabell que me conmovió hondamente y por la que sé que no estaré solo, ni mi obra se perderá en el vacío, mientras estéis vosotros ahí. Todo lo malo que ocurrió a nuestra generación estoy seguro que ha de tener, que tiene ya, su compensación.
Perdóname estas líneas escritas de cualquier manera. Felicitaciones y abrazos para Evelina y para tí de Maruja y míos:

Seoane
Acabo de recibir el espléndido tomo de La Saudade sobre el que te escribiré.

1954-02-01
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 01/02/1954

Vigo 9-feb. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Ya supondrás con que enorme emoción recibí tu carta y la alegría que su contenido me produjo. Con mayor motivo, porque a través de tus breves líneas descubro el contento que a tí también la cosa te produjo.
Hoy mismo ha llegado a mi poder la invitación oficial, que me apresuraré a contestar aceptándola.
Muchos motivos me hacen particularmente agradable la idea del viaje. Pero puedes creerme que, entre los más incitantes se cuenta el de poder abrazarte y charlar contigo largamente. Espero que no surja ningún contratiempo que me impida realizar el desplazamiento. En la carta del Centro me hablan de reservar los pasajes en avión. Sin embargo, a mí, para un recorrido tan largo, me placería más hacerlo en barco. Así se lo voy a comunicar a ellos, aunque, desde luego, aceptaría la solución que acordasen.
Lo que me dices sobre Cabanillas, quizá no estuviese mal. Sería peligroso, indudablemente, si fuese solo. Pero de acompañarlo yo, casi podría asegurar que lo controlaría bien.
Con respecto al posible programa de conferencias a desarrollar, se me ocurre que resultaría oportuno referirlo a los siguientes temas: El P. Sarmiento y su labor de filólogo; La personalidad de Murguía y su influencia en los dos más grandes poetas gallegos de su tiempo; Estudio de la poesía pondaliana; La prosa gallega contemporánea; La moderna poesía gallega; El teatro gallego. También un tema sobre Escritores extranjeros en Galicia. En fin, tú me dirás lo que creas más conveniente al respecto.
Me alegro que te haya gustado el tomo de La saudade. Hasta ahora parece ser el libro que obtuvo más éxito de cuantos publicamos. Días pasados te remití también un ejemplar del primer cuaderno de arte, dedicado a Colmeiro.
Supongo que habrás recibido una carta mía, que se cruzó con la tuya. Espero que me escribas largamente y que me hagas cuantas observaciones creas oportunas.
Un millón de gracias por las continuadas pruebas de amistad que me estás dando.
Días pasados recibí una larga carta de Otero Espasandín desde Washington en la que me habla de sus preocupaciones culturales gallegas y de la nostalgia que siente de Galicia.
Hoy me ha escrito un amigo hablándome de tu labor ahí, y entre otras cosas me dice: “Seoane merece nuestra mayor estimación por cien motivos. Su obra es quizá, y sin quizá, la más valiosa de cuantas se han hecho en nuestros medios emigrados”.
Bueno, nada más por hoy. Me siento profundamente ilusionado con la idea de que pronto podremos vernos.
Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un abrazo muy fuerte de
Fdez del Riego

1954-02-03
Carta de Zegrí a Seoane. 1954
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1954 en 03/02/1954


Febrero 3 de 1954

Sr. D. L. Seoane
Buenos Aires

Querido amigo:

Contesto a su carta del 21 de enero y lamento el extravío del cheque. Ojalá que sólo se trate de una pérdida de correspondencia ocurrida con motivo del exceso de franqueo que se produce (sobretodo) en ésta durante la temporada de Pascua y Año Nuevo. Hemos hecho los trámites correspondientes para cancelar el pago en el banco de ésta, en caso de presentarse inesperada o misteriosamente ese cheque “de marras”. Habrá necesidad de esperar algún tiempo para aclarar el asunto y mientras tanto si a Usted se le ocurre alguna manera de hacer llegar este dinero a sus manos en forma segura, avíseme para tramitar el pago. Es decir, no conviene que se le extienda otro cheque a su nombre en nuestra cuenta para evitar que la duplicación produzca confusiones. Yo, por mi parte, trataré de explorar caminos para efectuar el pago. Creo que en un par de cartas más se le ocurrirá a Usted o a mí una solución práctica. Me interesa enormemente lo que dice de envío de sus “estarcidos”. Creo que este procedimiento se debe prestar admirablemente para que Usted haga cosas de gran efecto. Hace dos días inauguramos nuestra 5ª exposición que durará hasta fines del presente mes de febrero. En esta exposición, mostramos sus grabados de toros. Estos siete grabados son las últimas cosas de Usted que nos quedaban de reserva. Hemos exhibido todo el resto en el transcurso de nuestras exposiciones que se iniciaron el 15 de septiembre pasado. Sus cosas han gustado mucho. Su Libro de Tapas fue, dentro de nuestra modesta medida de ventas, un éxito. Hemos vendido todos los ejemplares recibidos hasta la fecha (diez en total) y esperamos el envío de otros cuatro que pedimos a López y Cía. al pagar nuestra última cuenta. Sería muy difícil averiguar si los ejemplares que Usted envió a las revistas y direcciones que yo le envié han llegado a su destino. El éxito del Libro de Tapas no ha contagiado –sin embargo– a su Homenaje a la Torre de Hércules. Este libro no hemos logrado vender. Yo he regalado algunos ejemplares a personas que sé les puede interesar y que a la larga pueden hacer algo por el prestigio o el éxito de esta Galería. Es probable que Usted se sorprenda por la venta reducida (hasta la fecha solamente la acuarela de Los gauchos) que han tenido sus obras a pesar del entusiasmo que han logrado despertar en muchas personas. La verdad es que, en general, la gente que más ha admirado su obra es gente de mucho gusto, pero de pocos medios. Además este público de Nueva York es un público muy difícil de convencer. Mejor dicho, difícil de conquistar, sobretodo con cosas de arte que no está acostumbrado a ver y con nombres que desconoce. Es una lucha cuesta arriba. Pero se progresa. Desgraciadamente, el proyecto de esta Galería cuesta fabulosamente caro y consume todo nuestro tiempo y energía. Pero yo tengo esperanzas que a la larga producirá el éxito que las obras que exponemos se merecen. El nombre de la Galería se va extendiendo poco a poco. La prensa nos dedica más y más espacio. El 90 por ciento del público que desfila por nuestra sala expresa espontáneamente admiración por lo que presentamos, en la forma que lo presentamos y la orientación de nuestro programa. Muchos –es verdad– creen que se trata de una labor oficial, es decir, de una organización que recibe apoyo financiero de los gobiernos de América Latina y, a veces, se sorprenden de que se trate simplemente de una empresa de pura y sudorosa iniciativa privada y que las obras expuestas sean en su totalidad para la venta. Hemos tratado de reducir nuestros precios para alentar a los primeros compradores. Le estamos buscando todos los alicientes posibles para seducir a esta gente que a veces no piensa dos veces en pagar precios excesivos por cualquier nombre de cartel. Tenemos en mente publicar un pequeño suelto o boletín en inglés con notas sobre arte y material misceláneo de interés que contribuya a desarrollar el gusto por las cosas nuestras y que a la vez sirva de apoyo y de referencia para la obra que estamos llevando a cabo. Pero aquí nuevamente se presenta el problema de tiempo y de costo de impresión, y de distribución. Me gustaría mucho ver fotografías de sus murales. Y no creo que sea necesario repetirle que nos envíe todo lo que pueda enviarnos para mantener su nombre y su trabajo –en sus diversas fases– en exposición permanente.

Saludos a su señora de nuestra parte y reciba un abrazo de su amigo,

Armando Zegrí

P.S. Le incluyo otra copia del suelto del Art Digest. Se ha publicado también en el número de febrero del ART NEWS otra crítica sobre nuestra exposición en la cual se mencionan sus grabados de Toros. Le enviaré un recorte de esta revista en mi próxima. Recuerdos para Cuadrado.

[Manuscrito na marxe esquerda da segunda folla:] P.S. Sobre el libro que le consultaba para editar en castellano, me veré con el representante del interesado en pocos días. Lo mantendré al tanto.

1954-02-10
Carta de Seoane a García Sabell. 1954
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1954 en 10/02/1954

Bos Aires, 10 de febreiro de 1954

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago de Compostela

Querido Domingo:

Non quero decirche a emoción que me produxo, prodúxonos, a túa carta derradeira. Non sei como escribilo, vivimos en canto a Galiza, tocante á xente millo[r] desa a que máis estimamos, nunha soedade e nun apartamento que temos de superar. A coleitividade galega non conta, a pesares de todo o noso traballo, no terreo do esprito é un monstro chatún ao mellor cheo de bondade, de bó sentimento máis de testa reducida, e aquelo que facemos en arte ou literatura non pode estar orientado somentes cara a ela pois tiña de ser mesquiño e sen destiño. Galiza é o que conta, e Galiza sodes vós i ese povo que nos cerca i á Galiza, querida de nós, impasible como unha dona de Amadís, oferendamos os azos da nosa obra nas xostras mais desvariadas e nos países mais distintos. En Estados Unidos en México, no Uruguay, eiquí, hai moitos coma nós que loitan soios e que precisan do voso alento. Axudádeos. Cada un ergueu a sua tenda e puxo a sua ensina galega de loita na porta, mais todol-os que ficamos lonxe podemos trocarnos en vagamundos, e virar esa insina esgrimada por un longo desterro, pol-o desazo, nun escudo asañado de corte dos miragres. Todos arregueixamos do voso alento e tedes millo[r] que ninguén, pois vivides en comunión limpa coa terra a facultad de sunguirnos nunha obra común. Tí decatáchete desto, non sei coma decircho con outras verbas, e a tí debémosche todos nós, irmán benquerido, mais dunha afincada emoción.

Encheme de ledicia o que te tivese gostado a Libro de Tapas e que Elena e tí non tivésedes refugado a adicatoria, feita coma seguimento da tenra saudade que nos trouxéchedes. Contigo viñeron á miña memoria moitos feitos senón esquecidos, durmidos en mín, os días coas noites compostelanas, os nosos soños de estudantes, esa rebelía crara que caracterizou a nosa xeneración i ese amor pol-os homes e pola vida que aínda hoxe, no noso recollimento obrigado, teñen de recoñecernos. A nosa foi unha xeneración soberba da que algún día terá de facerse historia. Trocamos en moitos anos moitas cousas que parecían eternas e loitamos con isa senelidade que parecía estusigalo todo. Aínda o noso fracaso como xeneración si eisiste, tén unha grandeza pouco común dada pol-as circunstancias que nos tocou vivir. Mais deixemos isto, o Libro de Tapas costituíu un eisito, en pouco mais de un mes desquitoume o prezo ben subido da edición e istes días ando na tarefa de remitirllo a todol-os amigos a quenes sempre fun enviando as miñas cousas, e tamén a Floro Morán, de quén síntome ben retribuído coa sua amistade.
Tan pronto as teña enviareiche tamén as fotos dos muraes que gostaron moito, creo que cho decía na carta miña que se cruzóu coa túa. Tamén teño de enviarche fotografías de algunhas das estampas que fixen pol-o sistema do estarcido dos vellos imprenteiros dos séculos XVII e XVIII, que alumeaban por ese procedimento os “tarots”, as barallas, e as estampiñas relixiosas. Os poemas de Varela sairán en marzal. Manda os teus artigos pra La Nación e Imago Mundi e pra esta última podes solicitarlle artigos ou ensaios ás xentes de Galiza que consideres de acordo coa finalidade da revista. E moi importante a colaboración vosa nese senso.
¿Coma non vai a parecerme ben o proieito da monografía e feita ademáis por tí? Estou encantado e agradecido de que o fagas. Pra mín é un bén co que non soñaba, e aínda coas reproduciós en negro teño a sensación de que algo da miña obra pertenecerá por fin a Galiza. I eso gracias a tí que non sei como agradecercho. O que me escribes sobor da miña pintura, cando te refires á liña e ao color, ás formas, estou certamente de acordo e síntome fondamente interpretado cando falas de monólogo plástico porque mais que nada é iso o que nesta soedade veño facendo en lembranza dunha terra que me nego a perder, que non quero que me seia derrancada. Ela reside nevoenta pol-os anos de apartamento en min e a ela acudo coma teima. Mais eu non quero falar desto. Esto[u] mais que outra cousa agradecido de tí, e de todos os que facedes “Galaxia” e concretamente ledo e goioso de que tí atopases na miña obra aquelo que nela é remotamente galego aínda que embrullado nas formas e na estética do noso tempo ao que ninguén con responsabilidade inteleitual pode voltarlle ás costas á que sén sometementos a estilos ou a escolas coma tí ben dís teñen, supoño, moito que ver co noso pasado románico, ise pasado grorioso de Europa occidental que foi desdenado pol-os sandeus crasicistas, tan indifrentes a todol-os pasados de todal-as culturas que ren tiñan que facer coa fidelidade de ouxeto que eles amaban mais que o arte. Teño por seguro que teu ensaio a (sic) de ser eistraordinario i eu felicitome delo. Enviareiche os clisés pras reproduciós en cór un destes meses, dime aprosimadamente a data en que che fan falla.

Pronto mandareiche o libro de Rafael adicado a Cádiz, súa cibdade. Está feito con sangue, conozo moitos dos poemas leídos direitamente por Alberti nunha tarde na súa casa. Con saudades os dous do noso Atlántico común. Soio, e cun grandor coma moi poucos poetas casteláns atinguiron. Afincado coma unha rocha, abourado de todos, sen máis pratea que pisar coma todos nós, que a que leva na ialma, sen pasaporte, sen visado, soio. Ergueito sobor da lameira dos poetas oficiaes casteláns.

Denantes envíoche por correo aparte o Cancioneiro de Unamuno. Onte recibín o tomo da Saudade que non sei coma loubalo, xa que os ensaios que máis me interesaron foron precisamente os dos mais amigos. De tí sinto que non abandones cicáis un pouco o consultorio pra adicarte mais ao que é indudábel túa vocación, cuio desenrolo tanto necesitamos, pareceume un traballo revelador no que non soio analizas a saudade senón que fas un análisis psicolóxico sen igoal deica a data do home e da natureza galega. Isa renuncia á Saudade, ise deixarse ir do home galego nese sentimento que o eleva sobor das xentes doutras castas ten no teu traballo un análisis insuperábel. Mañífico tamén o traballo de Piñeiro do que recibín a Separata. Estades facendo unha grande laboura do que todos debemos ficar agradecidos. Iste exemplar pasareillo cando remate de leelo a José Luis Romero, o direitor de Imago Mundi con quén teño intrés en que vos poñades en contaito.

Escríbeme, escríbeme, prégocho pol-o bén que me fan as vosas noticias. Recibide pros amigos, pra Elena e pra tí todol-os agarimos de Maruja e meus, e tí tamén sen despedidas a aperta irmán, forte e acesa de:

Seoane

1954-02-28
Carta de García Sabell a Seoane. 1954
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1954 en 28/02/1954

Santiago de Compostela, 28-II-1954

Sr. D.
Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Recibín a tua carta de data 10 de febreiro, que penso contestar moi en breve e longamente. Agora trátase de un asunto moi importante no que é imprescindíbel a vía confidencial. E por iso aproveito o viaxe da Dona de Bouza-Brey, que leva a carta en man.

Veleiquí o problema. En España, e na barafúnda de publicacións oficiaes ou semioficiaes ó servicio do réxime, hai unha soia totalmente autónoma e de grande honestidade. Chámase ÍNSULA, non séi si ti terás visto algún número d-ela. A trancas e barrancas, loitando con moitas dificultades, vai saindo adiante. Hoxe ten no país un prestixio fantástico e véndese por miles e miles de exemplares. Un dos últimos números estivo adicado íntegro ás letras catalás. Tivo unha resoancia extraordinaria e tal ímpetu que nin as autoridades se atreveron con él. Pois bén, a nós ocurríusenos que se podería elaborar outro número adicado por compreto a Galicia. O Direitor da Revista –Enrique Canito– é amigo méu. Púxenme á fala con él e aceptóu a nosa proposta. Desde logo, fiándose na seriedade inteleitual de Galaxia. Xa temos estudado un anteproieito e coidamos que podemos facer algo extraordinario. Teimamos dar unha visión total e verdadeira da forza, puxanza creadora e auténtica orixinalidade da cultura galega aitual. As xestións levámolas no maior secreto pra que cando a Revista apareza seña como unha verdadeira bomba na estulticia e modorra do país. Agora ben, precísanse anuncios das editoriaes de libros galegos. Eiquí creo que contamos con todas. Mais era moi importante adicar unha plana enteira ás aitividades editoriaes do Centro Gallego e media ou cuarta páxina ás que Cuadrado e ti levades feito. O importe da páxina enteira (tén en conta que a revista tén un tamaño semellante ó de un periódico) custa 2.000 (dúas mil) pesetas; média páxina, 1.300 (mil trescentas), e un cuarto de páxina, 600 (seiscentas). Como vés, son precios moi razoables, dada a enorme difusión da Revista e a dimensión das páxinas.

O que nós pretendemos é que o Centro Gallego se compormeta a abonar o anuncio d-eles e mail-o voso, e que señas tí o encargado de lles facer ver a importancia de todo orde que ísto tén. Ven ser o espaldarazo en toda España do aspeito cultural dos galegos en Bós Aires, ou seña, do Centro Gallego, que en realidade eres tí, e de NOVA, Botella al mar, etc., que felizmente tamén eres tí. Nas tuas máns, pois, deixamos esta misión. Aitua como millor comprendas que debe facerse. Importa a rapidez, pois a cousa urxe. Que teñan en conta que Galaxia, sin un real na caixa, vai pagar un anuncio de páxina enteira. Cando me contestes, por correo aéreo, fálame somentes de unha maneira moi vaga e do xeito que tí vexas máis engañoso pra a Censura, que cada día fáise máis dura e máis estreita.

Si non conseguiras o anuncio voso, non te preocupes demasiado. Vós sairedes na Revista, pase o que pase. É perciso que me envíes unha lista completa de todol-os libros que vós levades publicados, diversas coleicións, etc.
Recibe unha forte aperta de

Domingo

Van co-ista carta dous artigos publicados no número extraordinario de Fín de Ano da Noite, e que tiveron bastante éxito. O da Ciencia tén, como podes ver, unha intención condanada e pasou pol-a censura inexpricabelmente. A xente captóu moi bén o ferrete e fói moi comentado.
Na próxima carta, enviaréiche o artigo pra La Nación.
Saúdos pra Lorenzo e Rafael.

Queremos que a páxina do Centro Gallego veña arranxada e disposta por tí, e pol-o tanto sería moi conveniente pra nós que a enmarcases ou decorases según estimes millor. Todo dibuxo teu caerá ben na Revista. Incluímos un número de ÍNSULA, por si non-a conoces, pra que te fagas unha ideia das dimensións e do tono da mesma.

1954-03-09
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 09/03/1954


Buenos Aires, 9 de marzo de 1954

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Dos líneas nada más para adjuntarte el texto de la monografía de Eiroa. Acabo de llegar de afuera y tengo todo desordenado y uno de estos días te escribiré con calma sobre todas las cosas pendientes.
Recibí una carta tuya referida a un encargo de Del Río, del que tambien me ocuparé estos días y la monografía de Colmeiro, muchas de cuyas reproducciones ya conocía. Sobre tu viaje próximo si puedes no te comprometas firmemente a nada que no tenga que ver con el C. Gallego. Te escribiré con calma. No hagas caso de nadie de aquí sobre tu viaje y prepara un ensayo o dos para una revista de cultura de esta que deben llegar lo más pronto posible.
Dime que te pareció lo que hice sobre Eiroa y cuándo estará impresa.
Un saludo de Maruja y mío para Evelina y para tí y recibe el gran abrazo de tu amigo:

Seoane

1954-03-12
Carta de Zegrí a Seoane. 1954
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1954 en 12/03/1954


Marzo 12 de 1954

Mi estimado amigo Seoane:

Le escribo a la carrera porque se presenta una oportunidad de mandar por mano lo que Usted estime conveniente con una amiga de un amigo en ésta. El amigo en ésta es Horacio Estol, a quien Usted debe conocer, si no en persona por lo menos de nombre. Es periodista argentino, radicado en Nueva York. El me ha ofrecido la siguiente combinación:
Llamar por teléfono a la señora Teresa French que es la jefe de la oficina de publicidad de la compañía RKO Pictures en Argentina. La oficina está en la calle Río Bamba. Combinar con la señora French lo que ella pueda traer por mano a cargo de Horacio Estol en Nueva York. La señora French sale de Buenos Aires el 8 de abril. Viene a Nueva York por barco de manera que puede traer cosas sin mayor complicación de exceso de equipaje. Estol me avisaría en esta apenas llegue la señora French para recoger lo que ella haya tenido la gentileza de “transportar”.
Hace dos semanas atrás –mientras teníamos en exposición sus grabados de toros, estuvo por la Galería Antonio Frasconí. Le gustaron mucho sus grabados. Se llevó un librito de Testimonio de vista. Hoy hemos despachado una colección de Poesía Actual (la caja pequeña) al subsecretario de relaciones exteriores de las Filipinas, el señor León Mª Guerrero. Es un regalo que le ha hecho un amigo mío –periodista norteamericano que vive en Manila y que se encuentra de vacaciones en Nueva York–. Yo envié de regalo un ejemplar de su hermoso HOMENAJE A LA TORRE DE HÉRCULES al señor J. Blumenthal, amigo nuestro y director –propietario de Spiral Press, una compañía pequeña que tiene gran prestigio en esta por sus ediciones y trabajos en que el gusto y la originalidad de impresión son las cualidades distintivas.
Recibimos –hace dos días– la última orden de cuatro ejemplares de su Libro de Tapas.
El banco en esta ha fijado tres meses de plazo como período de cancelación del cheque perdido que en diciembre pasado enviamos a su nombre. Mientras tanto si Usted le parece yo podría comprarle en esta un giro en nacionales y enviárselos por aéreo. Si desea esperar un poco más y recibir los 50 en dólares, avíseme para tramitarle un giro apenas pase el período fijado por el banco. Saludos para Cuadrado. Recuerdos por su casa de mi señora y míos. Con un cordial apretón de manos, hasta la próxima.

Armando Zegrí

[Manuscrito:]
Rivadavia 2380
48-4716
48-4273
48-4098

1954-03-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 24/03/1954

Vigo 24-marzo 1954

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo que llegarían a tu poder unas líneas mías, en las que te anunciaba que acababa de recibir la que tú me dirigiste con fecha de 9. Tengo que decirte que he leído con mucha calma tu monografía sobre Eiroa y que me ha parecido magnífica. Desde luego nada se había escrito hasta ahora sobre el gran escultor y gran amigo, con la comprensión de la obra y la altura crítica con que tú lo haces. Era necesario este estudio, y fué un gran acierto el encargártelo a tí. Ahora tenemos que procurar el mayor número posible de fotografías para que resultase el volumen que todos deseamos. Mi deseo sería que fuese el inmediato que se publicase, para poder llevarte algunos ejemplares ya. Pero tengo miedo a que se moleste Maside, porque el suyo está casi preparado para la imprenta, y quizá le doliese que se aplazase su publicación después de haberlo apremiado tanto. En fin, de no ir a la imprenta antes del de Maside, irá inmediatamente después. De lo que se resuelva, ya te tendré al corriente.
Tendré muy en cuenta lo que me dices para que no me comprometa en firme a nada que no tenga que ver con el Centro. Supongo que nadie pretenderá hacerme una faena que, en ningún caso, habría de convenirme. De todos modos, espero que me escribas la larga carta prometida, pues bien sabes el crédito que tu opinión me merece en cualquier aspecto.
He escrito los dos artículos que me pides para una revista cultural de ahí. Como no me indicas tema, ni orientación, ni tono de la publicación, no sé si se ajustarán a tus deseos. Además fueron hechos con la premura de tiempo que me exiges, y en momentos en que me hallo sobrecargado de trabajo. Uno se titula Reivindicación gallega de Valle–Inclán, y otro Galicia: Paisaje y Lirismo. Si no sirviesen para el fin que te propones, indícame que otra cosa te parece oportuno que haga. Pienso que podrías utilizar, también, el artículo que publiqué en el primer número de Grial, titulado “Galicia vista por Unamuno”. En fin, tú haz lo que te parezca mejor.
Según noticias que hemos recibido, parece ser que Plácido deja Londres y vuelve a Galicia con toda su numerosa familia. No sé que rumbo habrá de tomar aquí, pues allí, mal que bien, contaba con varios ingresos aparte de sus rentas.
Te agradecería que no echases en el olvido lo de Pedro del Río, y vieses si habría manera de resolver la cosa a través de algún amigo.
Creo que has hecho unas estupendas decoraciones para una de las bóvedas de la galería de tiendas que va a inaugurarse en la Avenida Santa Fe. No sabes cuanto me alegro de los continuos éxitos que estás obteniendo. Estoy deseando conocer tu obra, de la que tantos me han hablado ya, y que todos coinciden en elogiar.
Me comunican del Centro que, por ciertas dificultades de pasaje, habré de realizar el viaje en avión. Lo que haré será el regreso en barco, caso de que sea posible.
Bueno, nada más por el momento. Saludos afectuosos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí un fuerte abrazo de

Fdez del Riego

Supongo que te habrá escrito García Sabell sobre el proyectado número de Insula, dedicado a Galicia. Quisiera hacer en él un trabajo sobre la producción literaria gallega hecha por todos vosotros ahí. Te agradecería, pues, que cuando me contestes, me acompañes una relación, a fin de que no omita a nadie por olvido involuntario.

1954-03-27
Carta de Seoane a García Sabell. 1954
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1954 en 27/03/1954

Bos Aires, 27 de marzal de 1954

Querido Domingo:

Fai poucos días recibín a túa derradeira carta, do 28 de febreiro, e fixen as xestiós a que nela te referías, pódense contar pol-o menos con unha páxina e meia. Teño que saber o máis urxentemente posibre cal é a forma de pago, onde e a quén se remiten os orixináes. Insula é a revista literaria de Madride máis conoscida eiquí, en certa maneira a única dese tipo respeitada e cicáis ese número tivese nesta gran venda, podendo conseguir nos que se fixesen por algunhas librerías pedidos especiaes.
Fai algúns días remitínlle a Paco o ensaio sobor de Eiroa, fíxeno o millor que puiden i-espero facer logo o de Maside. No de Eiroa tivéseme gostado falar máis do home e das circunstancias que nos rodeaban naquiles días.

Estou pintando moito, logo dun descanso impo[s]to pol-a sésta de iste vran, que aínda rende. Quero facer unha grande exposición este ano, ademáis de ter que enviar a unha galería de Nova York grabados i-estampas tamén pra expoñer. Unha revista alemana, Gebrauchsgraphik de Munich, anuncia un artigo con reproduciós en cor sobor do Libro de Tapas.

Por correio aparte, enviareiche nota dos traballos editoriaes feitos por nós, Cuadrado e máis eu, e tamén a relación de outros traballos isolados feitos por algunhas entidades ou persoas.
Escríbeme con devagar, e cóntame de todol-os amigos comús. Istas letras non son máis que pra darche sinal do feito. Escuso decirche que leín os artigos de La Noche que me pareceron eixelentes i-o teu concretamente de unha audeza a que soio nos tén acostumado Julián Marías aínda que eu non participe do seu xeito de cavilar. Agardamos o teu ensaio pra Imago Mundi ademais do artigo pra La Nación.

Ren máis por hoxe. Saudos de Maruxa e meus pra Elena e pra tí, e recibe unha longa e forte aperta de:

Seoane

1954-04-05
Carta de Bernárdez a Seoane. 1954
Jesús María
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Bernárdez a Seoane. 1954 en 05/04/1954

5.IV.1954

Amigo Luis Seoane:

Ahora que ya está de vuelta en el diario Rafael Pineda Yáñez , encargado de la sección Bibliografía, me pareció oportuno hablarle del Libro de tapas . En ese sentido, acabo de escribirle, diciéndole que aún no ha salido el comentario sobre esa obra. Le sugiero el nombre de Mújica Láinez como el de la persona más indicada para hacerlo. Vamos a ver si me hace caso. El Libro de Tapas me parece realmente notable. En todos los aspectos. Y además un gran esfuerzo editorial. Por todo ello, es justo hablar del asunto. Esperemos que así será, al menos por lo que respecta a LA NACIÓN.
Volví hace diez días. Y ya estoy en plena labor. En Emecé me encargaron el prólogo para las obras completas de Ricardo Güiraldes , que aparecerán este año reunidas en un volumen.
La misma editorial (esto se lo digo en secreto) me nombró jurado de su concurso de novelas, cargo que acepté porque es remunerado. De otro modo, no es posible aguantar la lectura de cuarenta o cincuenta mamotretos.
Con Girri, tenía yo pensado hacerle a usted una visita. Pero no fué posible. Si voy a Buenos Aires este invierno, en julio, cumpliré ese deseo. Es casi seguro.
Querido Seoane: afectuosos recuerdos a Maruja y a nuestros amigos comunes, especialmente a Prada. Para usted, un abrazo de

Paco Luis Bernárdez

1954-04-19
Carta de Otero Pedrayo a Seoane. 1954
Ourense
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Pedrayo a Seoane. 1954 en 19/04/1954

Ourense, 19-IV-1954

Meu querido e ademirado amigo:

Tiña fai tempo mentes de escribirlle. Sempre penso en Vde. Na súa xenerosa e moceira conceición do mundo, no seu infindo amor por os homes e isa vivencia de Galiza que nos fai a todos nenos e devolve as cousas a un tempo mais mollado de oríxenes, nunha especie diría eu –de Ur— románico si non tivera medo das cristaizaciós profesorales, pensando en obra de un decorrer de fonte, regueiro e río de formas. Cas facianas saídas do sono, ou apenas afastadas do barro, e os ollares aínda calados sin literatura e sin costume, maravillados do que enxergan, dándose enteiros á luz. Cecais ledos de se afastaren do que levan drento. Sin pensar nelo, é Vde. un comentarista do Génesis. Os homes, anque non queiramos, somos sempre discípulos de un libro da Biblia. E hainos do Cantar dos Cantares, do libro de Job, dos Macabeos os violentos e guerreiros… Vde. –como o Padre Feixó , pero íste o dí– é dos de Primeiro Libro, o máis perto do alento de Deus. Non podemos esquencernos, miña dona e eu, as horas ben poucas e fondas decorridas con Vdes. Cando chegou de volta o matrimonio García Sabell –unha parexa que por a amizade reconcilia a un co vivir, xenerosa e fortalecedora reconcilia a un co viño– falamos moito de Vde. e volvín a alentare naquilas horas xa lonxanas. Eu, meu querido amigo, traballo moito, non sei si ben. Como vello, preciso da parola e do paseo. Asín mil cousas maxinadas se non poden enteirar. Tamén a semán soio conta con cinco días para min, pois co viaxe dispacioso Trasalba –nestora groria dos xestales brancos en frol– dous vanse en cansanzo e fouterías. Teño o encarrego do discurso de overtura da Universidade compostelán para o 1º de outono de iste ano. Vouno facer sobre a Galicia emigrada. É Ano Santo. Quixera facer algo bon. Pídolle soio unha axuda de moita valencia: unha nota curta de artistas galegos da emigración e outra do “clima” no arte. Perdoe. Será pra Vde. un minuto. Estou tolo de alegría cas Tapas. Quedo agradecido como si miña nenez viñera agora de novo con un saber de velleza redemida de pesadumes por as portas de esta casa onde nacín. Unha aperta a Varela . O poema é faiscante chafarís, plumas de galo con chapeo, ría en noite de pirotecnia e folión de delfíns e sereas. E das Tapas dígoche como tras de cada unha maxino o libro e gosto de miralo camiñando por o mundo, valente, ou escondéndose como o home que non quer ser coñecido no telderete do pulpeiro. Dende eiquí mándolle outra longa aperta, querido Seoane. Estou un pouco canso e inda teño de escribir un conto. Mañán, chegando a Sant-Iago –haberá á noite un luar suicida que se escacha a testa nas lousas da Quintán e as monxas piden a berros que lles creben as reixas pra saír a componelo– lembrareime de Vde. Hai un luar con dorna que val o principado de Sálvora e outros milleiros de cousas. E asín ten de seguire noso amigo. Falarei mañán con Sabell. Beberemos un branco ullán a saude da súa dona e a súa.

Estou triste porque deixei na aldea a miña nai de 95. Súas Tapas me consoaron.

Sempre o vello amigo e ademiradore

Otero Pedrayo

Apertas a Cuadrado, amigo moi querido, certos lusco-fusco dos Concheiros están cheos sempre de íl.

Adeus!

1954-04-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 22/04/1954


Buenos Aires, 22 de abril de 1954
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Voy a escribirte todo lo exactamente que pueda para referirme sobre todo a ésta. Recibí tus artículos, muy buenos, que utilizaré en una revista próxima a salir. Con “Imago Mundi” aprovecharé tu viaje para ponerte en contacto con su director José Luis Romero, uno de los historiadores americanos de más prestigio en este continente, y con su cuerpo de redactores, todo él compuesto por gente especializada en diversos aspectos de la cultura. La gente amiga te espera con entusiasmo y estoy seguro que vas a tener un franco éxito en ésta, quisiera, sin embargo, hacerte conocer cual es la situación real de la colectividad en la vida cultural argentina, para que reclames, cuando llegue el momento, libertad para utilizar tu tiempo para ponerte en contacto con los elementos intelectuales argentinos que son de extraordinario interés para nosotros. Te escribo sobre esto porque tengo para mí la experiencia de los viajes del año pasado, así como anteriormente el de Otero Pedrayo. Nuestra colectividad vive absolutamente al márgen, como puedes quizá haberlo observado, de la vida intelectual del país y de la cultura en general. La gente mejor, amigos nuestros, es gente modesta que limita su función a realizar una obra de divulgación cultural gallega en muy cortas proporciones. Cualquier colectividad de otro origen, la italiana, la alemana, la francesa, etc., mantienen vínculos muy estrechos con las instituciones culturales del país y han logrado crear un interesante intercambio entre los escritores y artistas de sus países con los de éste, que redunda en beneficio, por muchas razones, del país europeo de que proceden. Aprovechan para ello no solo las organizaciones que crearon sino tambien los lazos sentimentales que pueden unir a los argentinos con esos países. Un porcentaje considerable de hijos de gallegos ocupan aquí puestos destacados en el mundo cultural pero no tienen relación en absoluto con las organizaciones de nuestra colectividad, cerrada a cualquier inquietud y tampoco tienen vinculación con Galicia, porque tampoco los intelectuales gallegos supimos establecer el vínculo necesario con ellos. Si tienen curiosidad por nuestras cosas la satisfacen a través de órganos oficiales y muy rara vez de otra manera. Algunos de los que llevamos años en ésta venimos sustituyendo malamente esta relación y es necesario, a mi juicio, que tu aproveches este viaje en ese sentido. Buenos Aires puede ser un centro muy importante de nuestra inquietud intelectual. Los órganos culturales argentinos, las publicaciones etc., pueden ser un vehículo que aprovechamos y su resonancia es siempre continental, incluyendo al Brasil entre los países que ven con atención lo que aquí se hace. Para esta relación que tu puedes establecer y que los anteriores invitados a pesar de su magnífica labor no pudieron hacer por ser absorvidos (sic) por actos de la colectividad que no les dejaron apenas tiempo para ver la ciudad, es para lo que debes reclamar cierta libertad y poner un límite prudencial a tus intervenciones. Esto tambien puede servir para evitar que puedas ser utilizado en beneficio de intereses subalternos en los que fatalmente tratarán de meterte unos y otros. Por mi parte trataré de conseguir que algunas de tus intervenciones se realicen en centros universitarios argentinos, pues de esta manera tu colaboración puede ser más útil incluso a la colectividad. Creo que el objetivo más importante para Galicia en América es ganarse a los hijos de gallegos que son una cantidad abrumadora y que están situados como es natural en los puestos más destacados en los países donde nuestra emigración fué constante. Ellos pueden ser útiles a Galicia, los padres solamente de manera muy relativa. En todo caso pueden serlo como lo fueron ya para levantar un puente, editar un libro, hacer una escuela y nada más. A la enorme masa de hijos de gallegos hay que tratar de despertarles el orgullo de su origen, como supieron hacerlo otras colectividades y esa es labor vuestra y nuestra y tu viaje puede ser de enorme utilidad en ese sentido.
Siento mucho no poder explicarme mejor, de modo que dejo librada a tu intuición el planteo de este problema. En tu plan de conferencias que en principio se acordó que fuesen solamente cuatro, creo que sería necesario una que tratase el movimiento cultural gallego a través de las últimas generaciones sin excluir naturalmente a los que están fuera. Esto es muy importante, nos hace mucha falta una labor de exaltación de los actuales valores gallegos, pues quizá por el tipo de labor que los escritores y artistas en general vinieron realizando, luego de la generación de “Nos”, de carácter más estrictamente intelectual y minorista, sus nombres no son populares. Te aconsejo además que si no las escribes casi las escribas, de modo que puedas reconstruirlas facilmente a efectos de publicidad, publicaciones, etc. Todo va a ir muy bien. Por mi parte estoy deseando que llegue el día de vuestra venida, quiero charlar contigo todo lo que debimos charlar en todos estos años, hablar de muchos recuerdos comunes, de libros, de proyectos para futuras publicaciones, de todo. Serás tambien tú el que busques tiempo para esto.
Me alegro que te hubiese gustado el trabajo sobre Eiroa, pero no me gustaría que se adelantase su publicación al de Maside, pues considero muy importante la monografía sobre él. Me gustó mucho el artículo de Johan Ledo, preciso y acertado. Yo preparo el de Maside de dibujante y grabador. Si haceis algo sobre Villaamil, sobre su centenario, avisarme, pues sobre él tengo una monografía escrita hace años de la que se publicó una parte en la revista del Centro Gallego, con motivo de los muchos cuadros que hay en el Museo de Bellas Artes de esta ciudad. Tambien trato de terminar un libro de unos doce poemas, As cicatrices se va a llamar probablemente.
Bueno, creo que esta carta supera la ausencia de algunas que debí de haberte escrito ultimamente. Antes una advertencia, cuidado con las conferencias en Montevideo, etc. En Montevideo de haberla, únicamente en una entidad universitaria, nada de ningún otro sitio, así se lo manifesté a Prada, que no sé por qué me comentó sobre esto. A Prada tambien le entregué el importe del premio de Del Río para que se lo haga llegar, pero hace falta que le envíes o me envíes urgentemente la dirección de él, en Madrid.
Quisiera que me enviases, a mi cuenta, que te liquidaría aquí, basta de obsequios te lo ruego, el libro de Cuevillas sobre los celtas, el de González Alegre sobre poesía y esos dos tomitos Las Rias Bajas y Compostela, que acaban de salir en Barcelona. Tambien quiero estudiar contigo la posibilidad de venta en esa de algunos libros nuestros como el de tapas, o el de Varela por ejemplo, que va a salir y si es posible la colocación por algún librero o persona aislada que quiera hacerlo y con el descuento que corresponde de ejemplares numerados de esos libros. No es posible que estemos haciendo nuestro trabajo para gente agena (sic) a nosotros, pues la colectividad no se entera de nada, ni por desgracia lée como te puedes haber dado cuenta.
Bueno, esto es todo. A Domingo le envié el material que solicitaba para Insula y tambien una reseña sobre los autores gallegos publicados por nosotros en todos estos años. Contéstame si hace falta algo más.
Saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos y aparte recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

Contéstame pronto y consúltame cualquier cosa que se te ocurra, pues cualquier pregunta que me hagas estoy dispuesto a responderla aunque sea en pocas líneas a vuelta de correo. IMPORTANTE: Es necesario que escribas una breve carta al Centro Gallego anunciándoles que vas a cambiar el título de tu libro Precursores e Novos por Galicia no espello, aumentándole además algún capítulo que llegará de un momento a otro, si no llegó a Buenos Aires.
El martes pasado la Junta Directiva tomo el acuerdo de invitar a Otero Pedrayo a venir a ésta luego de su viaje a Caracas. Hasta pronto.

1954-04-28
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 28/04/1954

Vigo 28-abril 1954

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Acabo de recibir tu interesante carta en este mismo momento. Me apresuro a contestarla para aclarar algunos puntos con la mayor urgencia.
Considero importantísimas todas tus indicaciones, y procuraré ajustarme a ellas, pues me doy perfecta cuenta de la transcendencia que tienen. En cualquier caso ya me indicarías tú mismo la forma de evitar la total absorción del Centro, puesto que éste me hizo hincapié en su carta que al aceptar la invitación quedaría comprometido con él exclusivamente. Pero, en fin, creo que la cosa se resolvería prolongando algo más la estancia ahí.
Te agradecería que a vuelta de correo me concretases los lugares donde se han de desarrollar las conferencias, y el idioma a emplear. ¿La posible ida de Otero, no alterará el programa? Quería ponerme inmediatamente a prepararlas. Aparte de la relativa al actual momento cultural, cuya sugerencia estimo muy acertada, podría referirse otra a Valle–Inclán, y otra a Lorca poeta gallego. Después podría preparar otras tres, sobre Pondal, el P. Sarmiento filólogo, y Murguía y su influjo en las figuras de su tiempo.
Lo de Montevideo, tal como me indicas, considero que deben de ser en la Universidad. Me une gran amistad con el Decano de la Facultad de Letras, Jiménez de Aréchaga, y la cosa será fácil.
Mañana te enviaré certificados, por correo marítimo, los libros que me pides.
Se recibió todo el material que me enviaste para la revista Ínsula. La aportación es magnífica, y el número cuando se publique causará sensación.
Con esta misma fecha escribo al Centro, solicitando la alteración del título del libro, en la forma que me indicas.
La dirección de Pedro del Río es: Fernán–González, 75-4º derecha-Madrid. Sin embargo, podéis enviarme a mí el encargo, y yo se lo entregaré inmediatamente. Lo que os agradecería es que lo remitieseis con la mayor rapidez posible, porque no deja de apremiarme.
Estoy deseando verte y poder charlar de todas las cosas de que me hablas, y de muchas más.
Afectuosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo, de

Fdez del Riego

P/S: No sé si te dije que Plácido regresará muy pronto a Galicia, con toda su familia.

1954-05-01
Carta de García Sabell a Seoane. 1954
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1954 en 01/05/1954

1-V-1954
Sr. D.
Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

He ido recibiendo con toda puntualidad, primero, el libro de Unamuno y el Libro de las Tapas (sic), que entregué a su destinatario. Supongo que ya él te habrá escrito dándote las gracias, pero si todavía no lo hizo, ten la seguridad de que ha sido para él una alegría inmensa y que está feliz con el presente.

Yo, por mi parte, te agradezco inmensamente el Unamuno. Lo necesitaba. Es un libro espléndido. Ya veremos la manera de compensar todos estos gastos tuyos.

También recibí los dibujos y los anuncios para el número de Ínsula. (Supongo que tú también antes habrás recibido mi cable).

Lo que preparamos va a resultar espléndido. Tanto, que nosotros estimamos ha de ser, no sólo mejor que el número dedicado a Cataluña, sino incluso muy superior a cualquiera de los lanzados por Ínsula. Saldrá en el mes de Junio. Ya vosotros diréis el número de ejemplares que necesitáis, aparte de los que yo te envíe a tí particularmente, con objeto de hacer el pedido.

Respecto a la liquidación del importe de los anuncios, ya Paco llevará instrucciones concretas para cuando llegue a esa en el mes de julio. No te preocupes, pues, por este aspecto del asunto.

Aquí seguimos trabajando de firme y con muchos proyectos en la cabeza. En cuanto termine con este jaleo de Ínsula, te escribiré largo y tendido sobre otras cosas.

El sábado próximo, día 8, daré una conferencia en Vigo, en la Alianza Francesa, sobre el tema “El espíritu de Francia y la cultura europea actual”. En mi próxima carta, te haré una pequeña reseña de la misma. El 16, daré otra en el Ferrol sobre “El problema de los tipos psicológicos”. Y a finales de mes, otra aquí en Santiago sobre la Escuela Médica compostelana.

En mi próxima carta irán el trabajo para Imago Mundi y el artículo para La Nación. Como ves, si a ésto unes el agobiante trabajo profesional, no tengo un minuto de sosiego.
Ya está perfilando también mi ensayo para la monografía que Galaxia va a dedicarte. Antes de darlo a la imprenta, te lo enviaré para someterlo a tu juicio y aprobación.
Un cariñosísimo saludo a Maruja de Elena y mío. Para tí, un fuerte y fraternal abrazo de

Domingo

[Escrito a man]
Saludos a los amigos Cuadrado y Varela

1954-05-10
Carta de Zegrí a Seoane. 1954
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1954 en 10/05/1954


Mayo 10 de 1954

Mi estimado amigo L. Seoane:

Me alegro que finalmente el cheque haya llegado a su poder. Sigo esperando con gran interés los estarcidos que me promete. Necesitamos cosas nuevas suyas. Hemos expuesto ya todas las cosas que trajimos de B. A. Y seguimos repitiendo, intercalando, sus trabajos cada vez que se presenta la oportunidad de incluir obras suyas en nuestras muestras de grupo. Al presente, aprovechando la novedad de una serie de grabados de un joven cubano de mucho talento (López Dirube) hemos vuelto a exponer algunas cosas suyas. Nueva York es huraña. Hay que conquistarla (si se llega a conquistar) con testarudez y persistencia. Hemos logrado que su nombre se vaya dando a conocer entre un grupo de personas que realmente aprecian la calidad y originalidad de su trabajo.
A esto se debe la venta que hemos realizado de sus Libros de Tapas y los pocos libros de Botella al mar que se han vendido, principalmente, por las Tapas. Es la verdad.
Hemos recibido una carta del Victoria & Albert Museum de Londres pidiéndonos informes sobre artistas que tengan trabajos de grabados en madera en colores. El Museo de Londres prepara una exposición internacional de grabados para el otoño próximo. Si Usted tiene grabados en colores del tipo indicado, avísenos para informar de acuerdo al director del Museo de Londres.
Aquí estamos a final de temporada. Oficialmente, Junio es el último mes de actividad en las Galerías de Arte. Julio es un mes muerto. Probablemente, nosotros cerraremos durante parte o todo el mes de Agosto que es el peor mes de calores en Nueva York. Esta primera temporada ha sido principalmente de prueba para nosotros. Hemos logrado darnos a conocer, crear en cierto grado una reputación de seriedad y hemos también atraído un cierto núcleo de público. Sin embargo, nos falta bastante para declarar consolidación de la situación económica. Tal vez más que en ninguna otra parte del mundo el establecimiento y apadrinamiento de una galería de arte es un proceso enormemente costoso en Nueva York. Todo lo relacionado con el manejo, administración y encauzamiento del programa de un proyecto como éste se costea en dólares. Nuestras ventas no han sido muchas en esta primera temporada –más que nada– por la novedad del trabajo de los artistas que hemos presentado. Muchos nombres –aunque ilustres– en nuestras latitudes no se conocen aquí. Y hay que imponerlos. Una manera de hacerlo es manteniendo la calidad de las muestras y educando con exposiciones sucesivas el gusto del público por las obras que por primera vez se exhiben en esta sala.
En esta primera temporada, hemos realizado –casi con exclusividad– exposiciones de grupos. Para la próxima temporada, tenemos en mente llevar a cabo exposiciones individuales de varios de los artistas que personalmente más nos interesan. Entre estas exposiciones individuales, nos gustaría contar con suficiente obra suya para hacer una muestra realmente representativa de su trabajo. En esta exposición individual se podrían incluir muchas de las obras que tenemos aquí en depósito.
Tenemos en mente coordinar un programa de varias exposiciones individuales de los artistas que más nos interesan para la próxima temporada porque el llevar a cabo una exposición individual en esta ciudad es algo serio en lo que respecta a gastos de propaganda y presentación. Empezando con la impresión de catálogos. Además debe tomarse en cuenta que los críticos de las revistas de arte acostumbran en Nueva York a ver las obras de cualquier exposición un mes antes de inaugurarse la misma. (Costumbres de este país). Las principales revistas de arte son mensuales y acostumbran que la crítica de una exposición aparezca mientras las obras criticadas están expuestas al público. Lo cual significa preparación de un calendario de exposiciones que, por lo menos, esté dos con meses de adelanto a la publicación de estas revistas.
Lo que sugiere sobre conseguir una página de una revisa de esta para hacer llegar fotografías y crónicas de arte –si lo que tiene Usted en mente es una revista en inglés desde luego me permito adelantarle que no creo el proyecto realizable. Las revistas de arte aquí apenas si interesan y tienen espacio para ocuparse del panorama local. Tal vez, se podría obtener espacio en alguna revista que se publique en castellano, como por ejemplo TEMAS (donde escribe Bernardo Clariana), pero no creo que en esta u otra publicación similar valdría la pena hacer el esfuerzo.
Y creo que con todo lo anterior baste por hoy. Mi señora corresponde sus saludos y los de los suyos.

Hasta la próxima con un abrazo cordial,

Armando Zegrí

P.S.: Piense lo de la exposición individual para la temporada próxima y contésteme para estudiarla con tiempo. Creo que con unas diez obras suyas nuevas (combinadas a lo que tenemos aquí) se podría llevar a cabo. Lo que no se debe olvidar es que una exposición así no podría improvisarse o tratar de llevar a cabo de cualquier manera a última hora. Recuerdos a Cuadrado.

1954-05-11
Carta de Seoane a Zegrí. 1954
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1954 en 11/05/1954


Buenos Aires, 11 de mayo de 1954

Sr. D. Armando Zegrí
New York

Mi estimado amigo:

Por Mrs. Kefsler, que vive en 1155 Simpson Street Bronx 59, de esa ciudad y cuyo teléfono es Kilpatrick 2-0191, envío a usted 24 estarcidos que le ofrecí en mis anteriores. Tiene usted que pedírselos de parte del señor Lipa Burd emparentado con ella y en nombre del cual los lleva, pues a mí no me conoce. También quisiera que si tuvo gastos de aduana en ésa, usted se encargase de ellos a cuenta de la posible venta de alguno de ellos. Creo que han de gustar mucho. Un coleccionista de California me compró alguno.
Me gustaría que usted y su señora me dejasen su opinión. La señora Kefsler sale hoy por avión, de modo que pasado mañana estará en ésa. Próximamente le enviaré también algunas obras de un pintor joven, Leopoldo Nóvoa, cuyo padre es cónsul uruguayo en una ciudad de Estados Unidos, no recuerdo ahora cual. Creo que tiene mucho talento y que puede interesarle. Le ruego me conteste urgentemente sobre mis cosas.

Recuerdos para su señora y usted de la mía y míos y reciba el más cordial abrazo de su amigo:

[Seoane]

1954-05-11
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 11/05/1954


Buenos Aires, 11 de mayo de 1954

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Las conferencias van a realizarse en el Círculo de la Prensa, en la Facultad de Filosofía y Letras de ésta, en un teatro y en el local del Centro Gallego, que son las programadas hasta la fecha, aparte del saludo tuyo a la colectividad gallega con motivo del Dia de Galicia en un acto folklórico musical que todos los años se realiza. Creo que con las conferencias que tienes preparadas o por preparar está muy bien y quizá sobren, pues nosotros estamos haciendo hincapié en que se aprovechen las experiencias pasadas y no se agote a los conferenciantes. La forma de evitar la absorción de parte de la gente de Centro Gallego, es indicarles ese deseo tuyo a Vázquez Iglesias, a él personalmente por carta en vísperas de venirte, o el día de tu llegada, que te hagan un plan concreto para tu dependencia de la entidad. Creo que para esto debías hablar con Domingo pues él conoce y experimentó este problema.
Está a punto de salir una revista Galicia emigrante. La dirijo yo y no depende de nadie. Quisiera que me enviases urgentemente colaboraciones, de Piñeiro, Borobó, García Sabell, Álvarez Blázquez, Darío y los hermanos, Paz Andrade, etc. A los que pueda tambien voy a escribir personalmente, pero quisiera que tú fueses el encargado de eso ahí. Se pagará poco de momento, pero se pagarán las colaboraciones, pues ahí deben evitar el colaborador gratis en nada de aquí, ya hablaremos de esto. De Maside quisiera un dibujo con pie mensual, en este sentido pienso escribirle. Con preferencia, ensayos ligeros ilustrados, cuentos, crónicas, en idioma gallego y castellano. Va a ser una revista corriente pero que tienda a galleguizar a los hijos de gallegos e incrustarse en la vida de este país. Tambien harían falta anécdotas, las más posibles y breves notas de humor. Quisiera que tu te encargases de esto y me enviases urgentemente lo que puedas. El primer número sale a fin de este mes. Es una nueva aventura de la que estoy casi seguro de salir bien.
¿Salió el tercer tomo de Couceiro Freijomil? ¿Cómo van vuestras ediciones? Necesito fotos de todos aquellos de quienes me mandes colaboración y que acompañen para la primera una breve nota autobiográfica. Tambien pensaba escribirle a Concha Castroviejo o Pura Vázquez para que se encargase de una selección sobre la mujer gallega. Dime que te parece todo esto y contéstame urgentemente.
Saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos y tu recibe el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane

Nota: Envíame datos para un concurso literario del Ayuntamiento de Vigo, que me los pide un escritor argentino de origen italiano, Victor Luis Molinari.
Tambien desearía que Castro Arines me enviase notas con fotografías de pintores gallegos residentes en Madrid como Lago Rivera, Mampaso, Dans, etc.
[Manuscrito]
S.

1954-05-14
Carta de Zegrí a Seoane. 1954
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1954 en 14/05/1954


Mayo 14 de 1954

Mi estimado amigo L. Seoane:

Recibí su carta esta semana y momentos después de recibirla telefoneamos a la señora Kefsler. Horas más tarde yo fui personalmente hasta casa de ella en Simpson Street a retirar el rollo con sus estarcidos. Muy simpática y amable la señora. Me informó que no había tenido nada que pagar en la aduana, ni ningún otro gasto extra por el encargo. Le contesto al regresar de casa de la señora K. a la galería y después de abrir el paquete, que contiene 20 estarcidos de tamaño grande y 4 de tamaño pequeño. Sin reservas de ninguna especie, los estarcidos nos parecen admirables (a mi señora y a mí). Tienen esa rúbrica especial de color, composición y línea que tanto distinguen gran parte de su obra. Estoy seguro que gustarán. Nuestra primera impresión –o mejor dicho– nuestro primer deseo sería tratar de presentarlos en una exposición o de alguna manera que puedan apreciarse (al mismo tiempo) el mayor número de ellos. Le agradecería me indicara a vuelta de correo el precio que Usted desearía percibir por estos trabajos (individualmente). Como para nosotros es algo nuevo, desearíamos tener una base sobre el precio que Usted, primero, considera correcto. Saludos para su señora de la mía y míos. Y hasta la próxima con mis más sinceras felicitaciones y un cordial apretón de manos,

Armando Zegrí

[Manuscrito:] P.S. Mucho me interesaría recibir cosas de Leopoldo Nóvoa.

1954-06-03
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 03/06/1954

Vigo 3-junio 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta, con las indicaciones que te solicitaba. No te contesté antes, en espera de poder enviarte algún artículo para tu revista. Pero como la gente, aquí, procede con una lentitud crónica, decidí ponerte estas líneas para advertirte de lo que hay sobre tu petición.
Lo mismo Piñeiro, que García Sabell, Valentín, y los Alvarez Blázquez, prometieron entregarme las colaboraciones. Se las reclamé con urgencia, y aseguraron que las harían con gran rapidez. Sin embargo, hasta el momento no conseguí que me las diesen. Este es un viejo achaque al que estoy muy acostumbrado. En todas las cosas pasa lo mismo, y hay que insistir continuamente para sacudir la modorra. De todos modos, calculo que en los primeros días de la próxima semana pueda enviarte la mayoría de los artículos solicitados. Al propio tiempo, pediré a otros que me manden también algo. La idea me parece interesante, y creo como tú que la revista prosperará.
El tercer tomo del Diccionario de escritores de Couceiro Freijomil no salió todavía de las prensas. Parece ser que ya se está imprimiendo, de modo que no tardará mucho en salir.
Nosotros dimos ya a la imprenta la monografía sobre arte de Maside. Creo que saldrá mucho mejor que la de Colmeiro. No sé si podré llevarte ya un ejemplar. Por cierto que Maside está bastante mal de salud, y me temo que la cosa desgraciadamente no tenga remedio. Si le escribes, no hagas la menor alusión a ello, pues ya conoces como es, y la indiscreción me costaría por lo menos su amistad.
Encuentro muy oportuno el proyecto de encargar a Concha Castroviejo –que lo hará mucho mejor que Pura Vázquez– la sección sobre la mujer gallega. Lo mismo el de encomendar a Castro Arines las notas sobre pintores residentes en Madrid. A ambos puedes escribirles al diario de la noche Informaciones –San Roque 7, Madrid–, del que son redactores.
Traté de informarme acerca de las bases del concurso a que te refieres, y que interesan a tu amigo Molinari. Pero resulta que nadie sabe de tal concurso. El Ayuntamiento de Vigo celebró, en efecto, hace unos tres años, un concurso literario, pero desde entonces no volvió a conocer ningún otro. Este año se celebró uno patrocinado por el Centro de Hijos de Vigo, pero no hay nada más.
Bueno, nada más por el momento. Espero volver a escribirte, como te digo, a comienzos de la próxima semana, adjuntándote algunos artículos para la Revista.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de

Fdez del Riego

P/S: El número especial de Ínsula, que promete ser muy interesante, se publicará el día 15 del próximo mes. Haré todo lo posible por llevarte algún ejemplar. Maside hizo para él varias ilustraciones y dibujos.
Supongo que recibirías los tres libros que te envié a su debido tiempo, es decir, cuatro: La Civilización Céltica de Cuevillas, Las Rías Bajas de Castroviejo, Santiago de Compostela de Otero, y Poesía gallega contemporánea de González–Alegre.

[Manuscrito]
Acabo de recibir una carta de Rodrigues Lapa, en la que me confirma que en el mes de agosto explicará conferencias en Río de Janeiro y São Paulo. Dará una sobre líricos y otra sobre cuentistas gallegos. Me dice textualmente: “Queria de si, antes de partir, os contos Tres hojas de ruda y un ajo verde de Seoane. Faço nisso grande empenho. O seu livro Fardel de eisilado, impressionou-me fortemente”. Mañana le enviaré, pues, el ejemplar que me dedicaste, para que una vez utilizado, me lo devuelva.

1954-06-05
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 05/06/1954

Buenos Aires, 5 de Junio de 1954

Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Hace aproximadamente veinte días te envié una carta con noticias sobre los lugares donde iban a realizarse tus conferencias: en el Círculo de la Prensa, en la Facultad de Filosofía y Letras de ésta, en el local del Centro Gallego y en un teatro, además del saludo a la colectividad gallega con motivo del Dia de Galicia en un acto musical y folklórico que se realiza todos los años. De estas conferencias tienen que ser desde luego en castellano las del Círculo de la Prensa y Facultad de Filosofía y Letras.
Te participaba tambien en esa carta que está a punto de salir Galicia emigrante, una revista que dirijo yo, no dependiente de nadie y que constituye una nueva aventura de la que estoy casi seguro de salir bien. Te pedía que me enviases urgentemente colaboraciones de García Sabell, Borobó, Piñeiro, Manuel María, Alvarez Blazquez, Darío y los hermanos, Xohan Ledo, Fole, Paz Andrade, etc. Con preferencia colaboraciones, cuentos, crónicas, y ensayos que puedan ser ilustrados. Quisiera de Maside un dibujo mensual con pie y lo mismo de Xohan Ledo. A algunos voy a escribirles personalmente, pero con otros no tengo relación personal y me gustaría que tú lo hicieses, como tambien que te encargases de ser su representante en Galicia, para esto espero que la veas. Se pagarán las colaboraciones. Tambien me gustaría que Castro Arines o quien tu creas, me envíe notas sobre los siguientes pintores jóvenes residentes creo que en Madrid: Lago Rivera, Mampaso, Labra, Dans, etc. y que me consiguiese que Concha Castroviejo o Pura Vázquez o quien tu creas me hiciesen una sección sobre la mujer gallega. Necesito además anécdotas y breves notas de humor. El primer número sale hoy y te lo enviaré por correo aparte.
Tambien te pedía las bases de un concurso literario que hace el ayuntamiento de Vigo, pues la necesita un escritor argentino, Víctor Luis Molinari, de origen italiano pero que ama a Galicia.
Necesito urgentemente noticias tuyas sobre esto. Tambien te decía, creo, en la carta que con las conferencias que tenías preparadas estaba muy bien y quizá sobren y que la forma de evitar la absorción total de parte de los directivos del Centro Gallego es manifestarle ese deseo a Vázquez Iglesias en vísperas de venirte o a tu llegada. Domingo que experimentó este problema puede orientarte. ¿Cómo va la monografía de Eiroa?, ¿y la mía? Me gustaría tambien tener noticias de esto.
Esperamos con impaciencia vuestra llegada. Maruja y yo nos prometemos volver a vivir a Galicia a través de vosotros y con vosotros. No sabes lo que representa para nosotros este viaje vuestro.
Saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos y tu recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane
La gran revista de Munich GEBRAUCHSGRAPHIK dedica las seis primeras páginas de su número cinco de este año, con reproducciones en color a mi Libro de Tapas con un elogio extraordinario. Estos días tambien exponen en una galería de Nueva York obras mías.

1954-06-11
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 11/06/1954

Vigo 11-junio 1954
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo en tu poder una carta mía, en la que te informaba sobre los encargos que me hiciste. Con estas líneas te adjunto los primeros trabajos que me entregaron para tu Revista. Son, uno de Piñeiro, otro de García Sabell, y otro de Valentín. Del segundo también te acompaño otro, “Cambio de frente en la ciencia”, ya publicado en La Noche, pero que puede servirte. Cuando tenga más colaboraciones, te las remitiré. No incluyo las notas biográficas y fotos, porque de los tres se han publicado en la Revista del Centro, y puedes utilizarlas.
Estoy deseando recibir el primer número de la publicación, y desde luego puedes contar conmigo para representarla aquí.
Estos días ando loco de trabajo, pues quiero dejar más o menos normalizadas mis cosas profesionales, antes de marcharme.
Escribí al Centro, pidiendo con urgencia un Certificado de Aerolíneas en el que se acredite la reserva de pasajes a nuestro favor, y otro de cualquier compañía marítima o aérea, en el que también se acredite la reserva de pasajes para la salida del país. Te ruego que activen ese envío, pues corre mucha prisa para efectos del visado.
Nada más, de momento. Un abrazo muy fuerte de

Fdez del Riego

1954-07-23
Carta de Zegrí a Seoane. 1954
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1954 en 23/07/1954


Julio 23 de 1954

Mi estimado amigo L. Seoane:

Le incluyo en ésta un cheque por US $16.00 por el primer estarcido que hemos vendido. Lo vendimos a $25.00. Hemos descontado la comisión de la galería. La persona que lo compró se enamoró del trabajo a primera vista. Era una muchacha americana que se encontraba de paso en Nueva York. Despachamos el estarcido a su residencia en California. El vendido es uno de los titulados Mujeres y frutas.
Estamos actualmente cerrando la temporada con nuestra última exposición de grupo que incluye trabajos de los pintores que han figurado más a menudo en nuestro programa del primer año. En esta exposición de “cierre de temporada” hemos mantenido muestras de cuadro de sus pouchoirs. Esperamos hacer un despliegue más “ambicioso” de estos trabajos apenas se “formalice” el programa de nuestra segunda temporada que deberá iniciarse a mediados de septiembre.
Aquí estamos en pleno verano y cerraremos la galería durante la mayor parte del mes de agosto con el objeto de tomar un pequeño descanso y para hacer algunos arreglos dentro del local.
Contésteme apenas reciba esta carta. Espero que tengamos mejor suerte con esta segunda “remesa”. Saludos a Cuadrado. Le debo a él una carta. Le escribiré dentro de algunos días. He estado un poco ocupado estas últimas semanas. Recuerdos a su señora de mi señora y míos. Hasta la próxima.

Muy cordialmente,

Armando Zegrí

1954-08-10
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1954
Nova York
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1954 en 10/08/1954


Vigo, 10 ag. 1954

Moi querido Seoane:

Estou en tanta divida contigo, como con tantos anceios de a cancelar aitivamente. Sempre afogado en afaceres urxentes, un vai deixando, d-unha pra outra hora, o que non quere facer por facer, senon mais por lecer. Pra qué engadir qué por lecer do esprito?
Todos os amigos –eiqui, outro mundo... non presta–, estamos fondamente ademirados da tua laboura, é, mais ainda, do teu tempre e animo; da tua liña íntima revelada en froración continua, sen desfalecimento, nin ensomecimento. Moitas vegadas fixen o proposito de facer gravitar o meu pensamento en torno a tua obra, e a persoalidade que descobre, pruridimensional e vizosa a todos los ventos que enroita. Algún día terá de ser, si ben eiquí o campo xornalístico é un coto, ou vedado ou luxado, onde se crian coellos d-unha caste somentes. Nada che dí de novo todo eso.
Estóu de novo c-o pé no estribo do avión pra América. Supoño que Paco e Pepe te informarian. Debo estar seis semáns en México, a partir do 4 de oct., duas en Veracruz e duas en Mazatlán. O curso da FAO rematará o 10 de decembro. N-esta data ou voltaréi, pol-o Norte, ou baixaréi a Bogotá, onde me oferecen unha misión de asesoramento por un ano, pra ourentar un plan nacional pesqueiro que o Goberno pretende sexa executado baixo a direición da FAO. Non sei ainda se poderei facelo compatibre c-os meus asuntos eiquí, que son absorventes a mais. De todol-os xeitos, terás novas mais a miudo, dende as terras de Cortés.
Agora quero falarche algo do Pranto matricial. Pepe díxome do benevolo xuizo que ti e Azcoaga fixestes d-ese poema d-un extrapoeta. Non tería intrés pubrical-o, se non introduxera no protoplasma un pouco licuoso e alicorado da nosa poesia galega actual, acentos mais direitos e menos deprendidos. E senon representara un contacto vivo c-o as frebas do pobo, ao que é preciso ir ainda que sexa pol-as vias do sentimento e o mito. Algo craro se dibuxa en torno a Daniel; é que coma mito medra dia e noite, alem e aquem do mar. Pois entón estamos diante d-unha fonte viva de creación do esprito nos indeliberados cultores do esprito, manifestado en sentimento, ou xa, en concencia, en pensamento despois.
Si o Centro, como me anuncia Pepe, vai a edital-o, quero persoalmente deixar o choyo nas tuas maos d-artista, de mestre maduro nas artes do mais belo libro galego que se fixo. ¡Pena non ter eiquí quen nos redima das baixas e torpes formas, en que ainda se lanzan os libros das nosas mais conspicuas editoras! Agardo que Maside me entregue algun dibuxo de Alfonso, prometido hai meses. Colmeiro leva ahí algunhas ilustracións, das que poderías aproveitar unha. Laxeiro podería facer outra. Tamen Torres prometeu unha. E ti non deixarás de engadir as que queiras, pois xa que a cousa terá un ar de homaxe compre que os artistas mais achegados, na raiz, a persoalidade lembrada, figuren con algunha colaboración persoal. E remato. Moitas gracias. As mellores lembranzas a Maruxa e pra ti as apertas mais quentes.

Valentín

[Escrito na marxe esquerda:]
Querida Maruja:
Quisiera haberte enviado por Evelina un cariño que te recordara nuestra tierra. No lo hice por ser limitado el peso de equipaje en avión. Otra vez será... ¿Cuándo os decidís a venir? Para vosotros, y para todos esos buenos amigos que ahí dejamos, guardo siempre el mejor recuerdo. Con Luis un abrazo de

Mª Pilar

1954-09-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 16/09/1954

Vigo 16-set. 1954

Querido Luis:

Hace un par de días que llegamos a Vigo, y quiero apresurarme a poneros estas líneas, para deciros con cuanto cariño os recordamos, y la inolvidable impresión que traemos de vuestra compañía. Unos momentos antes de partir el barco nos dimos cuenta de vuestra ausencia, y llevamos el tremendo disgusto que podéis imaginaros. Preguntamos a todo el mundo por vosotros, y nadie supo darnos noticia. No sabíamos que pensar, ni a que atribuir un hecho así, y nos invadió una inmensa amargura. Sólo en el momento en que fuimos al camarote, nos dimos cuenta, al encontrar la nota que nos dejásteis, de las razones que os incitaron a iros sin despediros. Creednos que, de todos modos, nos dolió mucho no poderos dar el gran abrazo que pensábamos.
El viaje ha sido demasiado largo, sobre todo la etapa de Bahía a Las Palmas. Sin embargo, lo hemos hecho felizmente, y llegamos aquí sin ninguna novedad. Ya entregué a sus destinatarios, los libros de poemas dedicados. Tanto a Piñeiro como a García Sabell les han producido una enorme impresión. Supongo que a Maside, cuando se lo entreguen, le ocurrirá lo mismo. Me prometieron los dos hacer un artículo para la prensa de aquí, y excuso de decirte que cuando se publiquen, te las remitiré inmediatamente. También les han entusiasmado el cuadro y el libro de estampas que, con toda generosidad, me regalaste. No sabremos como agradeceros nunca la prodigalidad en las atenciones que con nosotros tuvisteis. Pienso que en este caso huelgan las palabras, pues estáis siempre vivos en nuestros sentimientos. Sólo ansiamos que podamos vernos pronto de nuevo, esta vez en Galicia, para que podamos resucitar las inolvidables horas que pasamos a vuestro lado. También recordamos con gran afecto a todos los amigos que, en muchas ocasiones gratísimas, nos acompañaron; a Lorenzo y Marica, a Novoa y su mujer, a Esther y a Lipa, a Enrique y Perla, a Torres Agüero y su mujer, y a todos los demás. Transmitidles muchos saludos de nuestra parte, y ya cuando esté un poco más holgado de tiempo les escribiré.
Aquí hemos charlado mucho de vosotros dos, y todo el mundo os quiere y os admira como merecéis.
Con estas líneas, escritas sobre la marcha y con la emoción de los días pasados juntos, te envío los dos poemas de maldizer que te había prometido. Más adelante, cuando pueda ir sacudiendo el cúmulo de trabajo atrasado que aquí encontré, te escribiré extensamente e iré cumpliendo todos los encargos que me hiciste. Mostré a varios los números de la revista, incluso el tercero, que ya tenía en casa a mi llegada, y a todos les han gustado muchísimo. Creo que aquí se lograrán bastantes suscriptores, pero sobre ello ya te hablaré en la próxima carta.
La monografía de Maside ya está terminada. Sólo faltan las reproducciones en color, porque la cuestión de las tintas ha sido un verdadero problema. Ahora se han conseguido unas bastante buenas, y sólo falta que Maside dé su conformidad para que el libro salga a la calle. Parece ser que tu monografía saldrá antes de la de Eiroa por la dificultad que se encuentra para localizar las fotografías de varias esculturas de éste. Conviene que mandes inmediatamente que te sea posible, los grabados para color de dos de tus cuadros, del mismo modo que hiciste con los de Maside, pues García Sabell ya está en trance de terminar la monografía.
Y nada más por hoy. Lo mismo Evely que yo os recordamos con enorme cariño, y extrañamos vuestra compañía. Recibid un abrazo muy fuerte y muy expresivo de

Paco
[Manuscrito]
Mis queridísimos amigos: Ya Paco os dice la pena tan grande que hemos sentido al no podernos dar el abrazo que deseábamos al separarnos de vuestro lado, aún hoy me duele. Os recordamos constantemente y no olvidaremos jamás los días tan agradables que pasamos en vuestra compañía. ¿? en Las Palmas, os compré las blusas y creo que para finales de octubre tengo quién las lleve. Pensad siempre en que tenéis que venir a estar una temporada grande con nosotros. ¡Qué alegría! A todos esos simpáticos amigos que hemos conocido a través de vosotros, dadles muchos cariños y vosotros recibid miles de abrazos de vuestra amiga que no os olvida.
Saludos a vuestros padres y hermanos.
Evelina

1954-09-25
Carta de García Sabell a Seoane. 1954
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1954 en 25/09/1954

25-IX-1954
Sr. D.
Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Seoane:

O amigo Del Riego entregoume un exemprar de Lonxe. É un libro espléndido. Os versos de Varela son mañíficos. As tuas ilustracións, perfeitas. Vou enviarvos un artigo en galego, tí verás de publicalo en Galicia Emigrante ou na revista ou periódico que tí consideres pertinente. Eiquí pubricaréi outro en castelán, que sairá no Faro de Vigo ou na Noite. Xa che mandaréi o recorte.

Paco falóunos longamente de vós. Como me acontecéu a mín, tamén él trai os ollos asombrados da tua extraordinaria pintura. Val a pena o viaxe a Bós Aires soio por contemprar e considerar en detalle a tua formidábel obra.

O meu ensaio pra a monografía que imos editarche en Galaxia está rematado. Manda pronto as reproducións en cores, que supoño xa Paco che pediría por carta. A mín saíume un traballo de moita emoción no que me costóu esforzo non soltar as ideias pra íreme a unha pura evasión lírica. Coido que o ensaio está ben equilibrado e tén forza. E sin perder absolutamente obxetividade algunha, tén un fondo entrañábel. Ogallá seña do teu gusto.

O que nos eleitrizóu fói o Album cas tuas cousas en cores, e do que Paco trai un exemprar. Mirámolo en compañía todol-os amigos e houbo verdadeiros pulos de entusiasmo en todos nós. Tés chegado a unha maturidade inconcebíbel. Piñeiro i-éu queremos mercar ise Álbum. Non todol-os exemprares van quedar en América. É preciso que algúns esteñan na nosa terra. Pregámosche, pois, encarecidamente, que vexas a maneira de facernos con dous exemprares. Agora ben, tén que ser a base de pagalos, custen o que custen. Tí podes adiantar eí os cartos, e nós compensalos eiquí da forma que seña. D-outra maneira, non ademitimos nada e quedarían as portas pechadas pra ulteriores pedidos de outras obras. Así, pois, que alguén merque os dous exemprares (alguén que non señas tí) e que se nos envíen, espricando con detalle a forma de facer nós o pago. Isto vai dito con absoluta sinceiridade e sen historias de ningunha crase. O que nos interesa é poseer o caderno, e que eiquí quede repartido en varias máns.
Sei que vivíchedes momentos estupendos gozando co auténtico e brilante trunfo de Del Riego. Eu eiquí seguín a sua aituación con un sentimento entrañabel de ledicia e orgulo. Parecíame que había como unha continuidade entre Paco i-éu, e que por trás de nós latexaba a presenza solene e honesta de Galicia.

Paco ven moi contento e cóntanos cousas divertidas e fantásticas. Realmente, en Bós Aires, tí eres como unha illa de bón senso, de xenerosidade e de eficacia.
Dentro d-úns días, enviareiche o artigo. Con saúdos pra Maruxa e lembranzas cordiaes pra o noso poeta Lorenzo Varela, velaí che vai unha forte aperta de

Domingo
[Escrito a man]

¿É posíbel que pidamos nós o caderno direitamente á casa editora e que ela nos diga a forma de pagar?

1954-10-02
Carta de Zegrí a Seoane. 1954
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1954 en 02/10/1954

Octubre 2 de 1954

Sr. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi estimado amigo:

Creo que hace tiempo atrás en una de mis cartas le mencioné el haber recibido una visita preliminar de un de los directores del Carnegie Institute de Pittsburgh sobre una Exposición Internacional de óleos que el Instituto prepara para el año próximo. (Estoy seguro que Usted está al corriente del calibre de las muestras que ofrece este Instituto). Acabamos ahora de recibir una carta de la dirección de Bellas Artes del Carnegie en la cual nos anuncian que uno de los directores de esa institución pasará por esta Galería el 1º de Noviembre para ver y elegir telas de los pintores afiliados a esta Galería. Estos óleos (los elegidos por el director) serían para figurar en la Exposición Internacional del año próximo.
Si a Usted le interesa el proyecto convendría que a la brevedad posible nos enviara por lo menos dos de sus óleos (o uno que considere Usted representativo de su obra) para mostrar al Director del Carnegie cuando nos visite el 1º de Noviembre. Las telas (o la tela) tendría necesariamente que llegar aquí antes de la fecha indicada.
Hemos iniciado nuestra segunda temporada artística con una exposición de arte gráfico en la cual figuran en lugar de honor un grupo numeroso y muy alegre de sus estarcidos.

Con saludos cordiales, hasta la próxima,

Armando Zegrí

Recuerdos de mi señora para Usted y su esposa

1954-10-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 06/10/1954

Vigo 6-oct. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Esta es la cuarta carta que te escribo desde que nos hemos separado. Por correo ordinario te he ido enviando, además, algunos recortes de periódicos y revistas que pudieran serte útiles para tu publicación. Hoy mismo te remití, también, diez copias sobre temas gallegos, de otras tantas charlas que han sido radiadas, y que te había prometido.
Fui a La Coruña para iniciar gestiones de localización de trabajos para el libro de Villar Ponte. En próxima ocasión iré de nuevo para hacer ya la selección correspondiente. También he consultado en la Academia la colección de Galicia, Vida gallega y Nós, donde encontré muchos dibujos del autor de Cousas. Dime enseguida lo que hago con este material. Como es muy abundante, pienso que sería mejor seleccionarlo, y luego encargar los grabados. En tal caso, tendrías que darme las medidas, etc., y claro es, necesitaría disponibilidades para satisfacer su importe.
Le escribí a Cabanillas. Se muestra conforme con la edición de las obras completas. Ya tiene recogido casi todo el material de revistas y periódicos, no publicado en los libros. Empezamos a localizar las diversas ediciones de éstos, porque hay poesías en las primeras que no están en las segundas, y viceversa. ¿Va a incluirse en el tomo O Mariscal, escrito, como sabes, en colaboración? Pronto aparecerá, también, editada por bibliófilos, otra nueva obra del poeta, titulada Musas alleas. Es casi seguro que Millán se encargue del estudio filológico, y Carballo Calero del bío-bibliográfico.
Dame pronto instrucciones sobre todas estas cuestiones y dime cuando sea el momento oportuno de que le escriba al Centro, y forma en que he de hacerlo.
Sobre los otros tomos, aún no decidí definitivamente las personas que pudieran seleccionar los trabajos. Ya te diré lo que resuelva.
Le escribí a Concha Castroviejo y a Castro Arines, para que me manden las colaboraciones para la Revista. Cuando las reciba, te las retransmitiré. ¿Salió ya el cuarto número? Poco a poco iré cumpliendo todos los encargos que me hiciste.
No he podido conseguir por ningún lado Santa Margorí, ni Escenas de gigantomaquia. Continuaré, de todos modos, las pesquisas.
Estoy esperando que me den el presupuesto con los precios de imprenta que me solicitaste. Cuando lo tenga en mi poder, te lo enviaré.
García Sabell tiene casi terminada tu monografía. Está muy bien. Cuando nos envíes las láminas impresas en color, el libro saldrá enseguida.
El otro día estuve en Santiago con Maside. Lo encontré muy desmejorado. Hablamos mucho de tí, y está emocionado por las delicadezas que con él tienes. Dijo que te iba a escribir. Su monografía, que supera a la de Colmeiro, saldrá dentro de breves días. No me olvidaré de mandártela. También ordené que te enviasen la Guía de Otero, que supongo ya en tu poder.
Plácido, por fin, no ha venido. Pero por noticias de un amigo, sé que Jesusa y los niños están en un orfelinato, y él y Pachito viven en una habitación que les cedieron gratuitamente. En fin, una verdadera desgracia. Tú, sin embargo, no digas nada de esto, pues conviene no difundirlo.
Todas las personas a quienes enseñé el libro de láminas que me regalaste, quedaron impresionadas. También gustó mucho el magnífico cuadro, que ya he colgado en el comedor.
Parece ser, según las últimas impresiones, que el número de Ínsula aplazado, podrá salir en noviembre o diciembre. Ya veremos.
Yo estoy agobiado de trabajo, incrementado ahora por la marcha de Valentín. Cuando pueda liberarme un poco, me ocuparé con más intensidad de atender a todos tus encargos.
Escribe aunque sólo sea unas líneas.
Muchos y muy cariñosos saludos de Maruja, y a tu familia. De Evelina para todos, y tú recibe el fuerte abrazo de siempre, de tu amigo que no os olvida
Fdez de Riego

1954-10-15
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 15/10/1954


Vigo 15-oct. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Esta es la enésima carta que te escribo desde mi llegada. Supongo que todas las anteriores estarán ya en tu poder. De todos modos, te agradecería que me pusieses unas líneas comunicándomelo, para mi tranquilidad.
Cuando me contestes, dime de que color quieres que vaya la cubierta de tu monografía. Haz todas las indicaciones que te parezcan convenientes. Como dentro de unos días irá por ahí Castiñeiras, podías entregarle las láminas en color de que te hablé, en el caso, claro está, de que hubieses tenido tiempo de prepararlas e imprimirlas. En caso afirmativo, no te olvides tampoco de indicar el precio de costo para hacértelo efectivo.
He pedido, como me habías encargado, el precio de costo aproximado de un libro de 64 páginas, del formato de A lus do candil, a base de 2.000 ejemplares. Es el siguiente:
16 resmas de papel (48x38,5), tipo Escolma de poesía 2.960 ptas.
500 cartulinas para cubierta 650 “”
Fotograbados 500 “”
Impresión 3.500 “”
Encuadernación 2.600 “”
Dirección, producción y gastos generales 2.500 “”
-----------------
Total- 14.710 ptas.
Con respecto a la distribución de los libros referidos a Galicia que editéis ahí, se encargaría Galaxia de realizarla. He propuesto la idea, y la aceptaron muy complacidos. Las condiciones que me fijaron son las siguientes:
Envío de 500 ejemplares de cada obra, en comisión. Un 40% de descuento de librero, y liquidación semestral al principio, y trimestral más tarde.
En la Universidad, como sabes, leyó el discurso de apertura de curso, Otero. Como era muy extenso, sólo lo hizo en parte. Sin embargo, entre lo leído, figuró un párrafo dedicado a tí, y que te adjunto en una hoja unida a esta carta. El Paraninfo estaba lleno, y lo aplaudieron mucho. Ya supondrás la cara que puso Moralejo y demás compinches.
Acaba de aparecer el primer número de Ilustración Gallega. Sus editores la proyectaron para ese mercado. A pesar de su apariencia, está financiada por los amigos de Braulio del Saz. De manera que conviene (que) estés informado.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evely para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

¿Salió ya el 4º número de la Revista? No dejes de mandármelo.
[Texto mecanografado:]/Extracto de discurso de Otero Pedrayo na apertura de curso 1954 incluido na carta de data 15 de outubro de 1954


Profesores, ensayistas, poetas, mantienen muy altas llamas en América con alimento de sus vidas. Preferimos el silencio entre dos ondas de un verso, la hondura de un dibujo... Como artista dueño en su severidad, en su diáfana expresión, de las claves salvadoras de la emigración, pensemos en Luis Seoane. Luis Seoane acostumbra a poblar de símbolos sus paisajes apenas suscitados y fugitivos, en artista de un devenir grave, sin angustia. El hombre y la mujer, el niño y el marinero, con la flor y el fruto, el surco y la playa marchan desglosados de circunstancias en una magnífica soledad en que el hombre se reconoce peregrino. En Tapas decora los libros escritos y los no escritos aún, con el trazo seguro de un rayo de sol de San Juan suscitando la inocencia de una Galicia libertada de huellas de tiempo, leve, sorprendida. Seoane en lo íntimo de la tradición sentida con alma de niño suscita los mitos del mar, del poder de la alquimia, de la condena, en Las narraciones de un vagabundo, libro extraño y fuerte de la colección Botella al mar, sostenida, como otras en la Argentina, por escritores y artistas gallegos... Llevan el libro también, en la gran metrópoli de la polémica y contraste de las culturas, a una novedad y belleza artística. Nunca el espíritu gallego se había vestido tipográficamente con semejante dignidad. Seoane transfunde en lo actual las leyendas con una ingenuidad que supone una aproximación del sentido románico y del moderno, del modernismo en el arte aún escándalo de los medios académicos. Y en el poeta de Torres de amor, Lorenzo Varela, la amargura se salva en leve ensueño. El más fuerte.

1954-10-19
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 19/10/1954

Buenos Aires, 19 de octubre de 1954
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Como siempre, es irremediable, estoy en deuda contigo. Desde vuestro regreso, hace aproximadamente dos meses, nosotros nos sentimos nuevamente lejos, muy lejos de Galicia. Con vosotros, hablando de los amigos, despertando recuerdos comunes, nos sentíamos como si los años no hubiesen pasado, como si todo hubiera sido lo mismo que entonces y al separarnos nos fuésemos cada uno a nuestra casa compostelana para encontrarnos al día siguiente a la puerta de la Universidad, o en el café, o en el paseo de la Rúa del Villar. Con vuestra visita venía para nosotros un poco Galicia y el pasado, ese pasado que es para los emigrados oro brillante que como el avaro acaricia en la soledad; sumando recuerdo a recuerdo y gozando en cada uno aún en el más triste, aquel que hubiésemos querido olvidar y que ahora, capitalizado en nosotros, nos alegramos en su tristeza no haber olvidado. Cuando marchásteis fuimos al barco para daros a Evelina y a tí un abrazo de despedida. Cuando marcharon Elena y García Sabell hicimos lo mismo y pasamos algún tiempo fuera de nosotros, doliéndonos en ese abrazo que parecía separarnos. No queremos desde entonces que ni siquiera un gesto cariñoso nos separe de Galicia y de vosotros, los amigos. No tenemos que despedirnos. Estamos en Galicia, jamás hemos salido de ella, estamos con vosotros, con todos desde donde tenemos que estar, desde nuestras acciones y desde el fondo de nuestro corazón. Si no la vemos con nuestros ojos es por una incapacidad física, si no sentimos vuestra voz, es por lo mismo, Galicia y vosotros estáis en nosotros y ningún abrazo puedo separarnos.
Supongo que desde entonces habrás ido teniendo noticias de los asuntos de la colectividad. Aquí estuvo Rof Carballo; antes conseguí que la Asociación Medica del Centro Gallego le invitase y se adhiriese a esta invitación la Junta Directiva de la entidad. No pudo pronunciar algunas de las conferencias proyectadas para un público extenso y tuvo que limitarse a las médicas. De cualquier manera su estancia constituyó un éxito. Todo lo otro marcha lo mismo. Se van a editar los libros de poemas de Pura Váquez y de Valentín. Por mi parte continúo con la revista que va obteniendo cada día más éxito y más número de lectores y hace dos semanas iniciamos con motivo de su propaganda, con su nombre, una audición radial de media hora que se transmite todos los domingos a las dos de la tarde (Galicia Emigrante). Necesito que me envíes colaboraciones, reportajes, notas gráficas y literarias que sean inéditas. El artículo de Piñeiro que gustó mucho, era conocido de algunas gentes de aquí porque se había publicado –y yo no lo sabía– en una revista de esa y nosotros lo dimos como original. Tu tienes la lista de encargos. Te ruego que le dediques algún tiempo libre, necesitamos retratos y breves autobiografías o biografías. Diles a todos los amigos que colaboran en las condiciones de que te hablé. Todo es muy urgente pues los meses pasan rápidamente y la revista “traga” en cada número su buena cantidad de colaboraciones. Envíame un reportaje sobre “Galaxia” con fotografías.
En cuanto a mi monografía ya encargué las reproducciones en color, espero enviartelas, dentro de un mes aproximadamente que es cuando pueden estar impresas, por algún propio si tengo la suerte de encontrarlo para entonces. Me gustaría que cuando tuviéseis las pruebas de los grabados que van, me las enviáseis para ponerle los nombres de los propietarios de los cuadros y tambien añadir la fotografía de algunos cuadros últimos, así como del mural que tu viste. Dime si estoy a tiempo. Estoy deseando que salga, tengo una gran curiosidad por verla y me parece que ella, gracias a García Sabell y a vosotros, me incorpora nuevamente a Galicia. Agradezco esta reincorporación con toda el alma.
Te ruego que las noticias que me dabas en tu última carta –la tercera que recibí, no la cuarta como tu dices– sobre los libros proyectados por el Centro Gallego, le des cuenta de ellas al Presidente de la Junta Directiva, alegando el encargo que te hizo la sub-comisión de Ediciones y publicaciones de la Comisión de Cultura. Tambien es urgente que lo hagas para oficializar todas esas gestiones emprendidas. A mi me parece muy bien. En cuanto a los dibujos de los diarios, de Daniel, no hacen falta a mi juicio clisés, sino fotografías de ellos con los pies al dorso. Lo otro sería muy lento y su envío tendría más dificultades. De todas maneras pueden dejar esto para decidir por esa subcomisión. Haré que ella te conteste inmediatamente y que trate de habilitar fondos para estos trabajos, debiendo referirte en la carta tambien a esto.
La Guía de Galicia de Otero Pedrayo no la recibí, espero que quizá llegue alguno de estos días. Recibí las direcciones y los poemas de maldizer. Me alegró mucho el saber que había gustado mi carpeta y el libro de Varela, sobre éste me gustaría que enviases los recortes de las notas que se publiquen para entregárselas a él. Todos los amigos os recuerdan con cariño, Lorenzo y Marika, Novoa y Chela, Rotzait y Perla y Lipa y Esther. Todos tienen para vosotros un recuerdo y preguntan noticias vuestras.
Pongo punto final a esta carta para no hacerla interminable. Continúo pintando, estos días intensamente, y tengo algunos proyectos de los que te daré cuenta.
Recibid Evelina y tu de Maruja y mío el fuerte abrazo de vuestro amigo:
Seoane

1954-10-20
Carta de Seoane a Zegrí. 1954
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1954 en 20/10/1954


Buenos Aires, 20 de octubre de 1954

Sr. D. Armando Zegrí
New York

Mi estimado amigo:

Recibí su carta última del día 2 del corriente mes y la anterior donde me adjuntaba un cheque con el importe de un estarcido y que por apremios de tiempo fui hasta ahora, a mi pesar, dejando sin respuesta. Estoy sumamente agradecido por todo cuanto usted hace por mí y le ruego no tome mi silencio a ninguna clase de desvío, sino al desorden que me produce el acumulamiento de trabajo. Me hubiese gustado que presentasen todos los estarcidos conjuntamente y saber el juicio que ellos merecieron, si merecieron algunos.
Con mucho gusto enviaría alguna obra para la exposición internacional de la Carnegie, pero me es absolutamente imposible hacerle llegar obra alguna antes del 1º de noviembre como usted me pide, por la dificultad de encontrar en tan corto espacio de tiempo alguna persona que pudiera llevarla. Desde luego, hubiese deseado participar en esa muestra cuyo prestigio conozco muy bien, pero para otra vez será de combinar mejor las cosas. También me gustaría enviar a la exposición de grabado en color de Londres, pero no estoy seguro de cuando es eso y quien lo realiza, pues en una carta anterior suya no me aclara mucho sobre el particular, aunque seguramente tampoco estoy actualmente a tiempo. Todo es un verdadero lío. De cualquier manera, me gustaría me tuviese al tanto de algunas de estas muestras, pues me gustaría participar en ellas en lo sucesivo. ¿Cómo les va a ustedes con la galería? ¿No piensan volver pronto a ésta?
Por mi parte, expuso este año con bastante éxito de crítica y público en la galería Bonino, les enviaré a propósito de ella por correo aparte el catálogo-monografía que se publicó. En la actualidad, trabajo en un mural de 15 metros de largo por nueve de alto para un banco de esta capital.

Con saludos de mi señora para la suya y usted reciba el saludo cordial y amigo de:

[Seoane]

1954-10-20
Carta de Seoane a García Sabell. 1954
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1954 en 20/10/1954

Buenos Aires, 20 de outubro de 1954

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela.

Querido Domingo:

Recibín a túa carta coa ledicia que podes supor. Facía moito tempo que non tiña noticias direitas tuas e soio por Del Riego soupen de tí, coma de todos, aqueles en quenes penso decote neste esfollar saudades que é a emigración. Paco falounos longamente de amigos, e coma ocurríu no ano pasado contigo, moitas preguntas asoballábanse nos beizos máis todas tiveron a resposta axeitada. Tí sabes coma vivimos laceirados pol-a lonxanía sen máis conforto que o voso recordo. Calquer noticia vosa é pra nós unha volta á terra. Eiquí lembrámonos dos días que estivéchedes nesta, dos teus éisitos, do novo retorno a ela ao sesgo das tuas verbas. Foron días que non esqueceremos endexamais e que aínda pasando o tempo latexan connosco. Conténtame fondamente que vos tivese gostado o meu novo álbum cas estampas en córes, que a Piñeiro e a tí vou a remitirvos na primeira oportunidade que teña por algunha persona que vaia a isa; en canto ao prezo prégovos non faledes. Por correio é dificil de remesar por tratarse de estampas en follas soltas. De calquer maneira farei o posíbel pra que o teñades pra miña ledicia o mais pronto. Tamén estou satisfeito de que vos houbese gostado o libro de Varela. A mín parécenme os seus poemas dos millores que se levan pubricados na nosa língoa nos derradeiros anos. Agardo impaciente as vosas notas sobor deste libro e quixera que vos fixésedes eco díl na prensa de ahí, que non deixásedes sair en silenzo ista obra feita por él cun agarimo alumeado. El estima moito o teu xuicio e o de Piñeiro, cuia amistade de mozo non esquece e do que se lembra a cotío. Prégovos fagades o que poidades por este libro, porque é xusto e porque está feito con namoro e xenreira que é, coma o meu xuicio, se fan as millores obras de arte, pol-o menos as millores obras de arte galego.

Estou desexando ver a monografía que escribiches sobor da miña obra. Xa teño encarregado os grabados i-espero remesar as láminas en cór denantes dun mes. Estou goioso e satisfeito de que salla esa monografía; paréceme un xeito de ficar, aínda que non poida voltar pra sempre, en Galicia, e teño que agradecercho somentes a tí. Sinto que pouco a pouco a miña obra pensada na terra vaia quedando contra a miña vontade, nesta. Salvareina pra Galicia, si ela val, por tí. Estou seguro que o texto ten de ser espléndido i-estou desexando léelo, mandareiche fotos dos novos cadros pra que coa seleición das que tés fagades os grabados. Quixéra si é posíbel poñer ao pé delas, co tídoo, os nomes dos propietarios dos cadros, cicáis poda facelo si me remesades as probas das reproduciós que teñen de ir.

A aituación de Paco foi espléndida, todos quedamos coma no caso teu o ano pasado, satisfeito da sua laboura. Tamén o foi a de Rof Carballo, sobor todo no ambente médico. Con él falei moito, xa, supoño, te falará de todo o que pasou co gallo do seu viaxe. Deixou unha grande impresión.

Mandade colaboraciós pra Galicia Emigrante, percísoas, e ese traballo sobre Lonxe que me anuncias. Sobor todo, escribe, aínda que sexa[n] unha[s] liñas mais a miudo. Recibe de Maruja e meus os nosos agarimos pra Elena e pra tí, e a grande e forte aperta ao sesgo de todal-as distancias de:

Seoane.

1954-10-21
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 21/10/1954

Vigo 21-oct. 1954

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Una nueva carta, y ya he perdido la cuenta de las que te llevo escrito. Supongo que habrán ido llegando todas a tu poder. Ésta tiene por principal objeto acompañarte ese modelo, donde se insinúan los grabados que van a reproducirse en la monografía. Nos encontramos conque ninguna de las fotos tiene título, ni se indica la dimensión del cuadro. Espero que con esos diseños tú puedas identificarlas, y remitirnos cuanto antes los datos que se necesitan. Procura contestar pronto, pues a pesar del tiempo transcurrido, no sabemos una palabra de vosotros. Haz, además, todas las sugerencias que se te ocurran, y no te olvides de los encargos que te fuí haciendo en cartas anteriores. Yo, a mi vez, iré cumpliendo todas las encomiendas aún pendientes.
La monografía de Maside ya está terminada y la están encuadernando. Esta misma mañana te la enviaré por correo ordinario.
No dejes de enviarle a Rodrigues Lapa, a Anadia, un ejemplar de Tres hojas de ruda, porque tiene mucho interés en poseerlo.
El presupuesto que me solicitaste para un libro, tipo Monografía de Arte, con tirada de 2.000 ejemplares, 16 páginas de texto y 32 ilustraciones, es el siguiente:


2 resmas de papel pluma 1.000 ptas.
3½ “” “” “”” couché 2.800 “”
1 “” “” Registro, guardas 800 “”
1 “” “” “” , cubiertas 800 “”
------------------------
5.400 ptas.

Fotografías 600 ptas.
Fotograbados 2.500 “”
-------------------------
3.100 ptas.



Imprenta Texto 900 ptas.
Láminas 1.200 “”
-------------------------
2.100 ptas.

Encuadernación ---------3.500 ptas.

Dirección, producción y gastos generales --------- 5.500 ptas.
-----------------------
Total 19.600 ptas.
Y nada más por el momento. A ver si, por fín, dás señales de vida, pues ya estoy un poco intrigado de tan largo silencio.
Cariñosos saludos a Maruja. De Evely para los dos. Y para tí un apretado abrazo de
Fdez del Riego

Te adjunto también un artículo de Fole y un poema de González Alegre dedicado a María Villarino, que te solicita publiques en la Revista.

1954-10-25
Carta de Fole a Seoane. 1954
O Hospital [conc. O Incio, prov. LU]
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1954 en 25/10/1954



Hospital de Incio, 25 de octubre 1954

Sr. D. Luis Seoane

Mi querido amigo:

Supongo en tu poder mi carta anterior enviada por avión. Mi carta anterior y un trabajo para la publicación del Centro. Te envío el segundo. Aquí, en la aldea, no puedo disponer de máquina. Tendrás que molestarte en mecanografiarlo. Pronto te enviaré el tercero de los seis pedidos.
Me gustaría ver publicadas en ésa la comedia que te he enviado. Creo que ha salido con bastante gracia. Próximamente, se publicará en Lugo un libro de versos mío en castellano. Cancionero del Miño. Ya te lo enviaré.
Te enviaré a ti, directamente o por mediación de Del Riego, una novela para el concurso del Centro (Incius) que quisiera se titulara Govante. Si sale premiada, creo que me será posible ir a esa una temporada.
En cuanto a mi situación, sigue siendo tan dificil como antes. Mucho tendría que hablar de esto. Ojalá lo pueda hacer contigo personalmente.
La novela que he escrito es una novela “nuestra” que transcurre en el campo. Varios personajes muy preocupados, como nosotros, por las cosas de Galicia aportan su visión particular. Se plantean problemas muy nuestros, muy galleguistas.
También tengo proyectado escribir en teatro Sete sombras na solaina y A forza de castrapo.
Estoy muy contento al parecer, la rápida difusión de mi libro ha demostrado que se puede hacer una literatura en gallego para mayorías.
Un fuerte abrazo.


Apartado 37
Lugo

1954-10-28
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 28/10/1954

Buenos Aires, 28 de octubre de 1954
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Acabo de recibir tu última carta con el original de Fole y González Alegre, además de los precios de imprenta y de la guía de las reproducciones de mi monografía. Sobre esto último te escribo rápidamente. Me parece muy bien, pero quisiera, de no poder añadir algunas fotografías más, que alterarían la colección, sustituir por otras algunas de las que habeis proyectado, creo que esta sustitución sería beneficiosa para la misma monografía y dará una idea más exacta de mi obra. El martes que viene, hoy es jueves, te envío esas seis o siete fotografías que quisiera que fuesen incluídas. El costo de esta sustitución correría por mi cuenta. Tambien te mando una nota sobre mi obra gráfica y exposiciones por si puede ser de interés el incluirla. Con todo ello irán los tamaños, títulos, nombre de propietarios, etc., que me pedís.
Ahora un pedido urgente. Necesito con toda la rapidez posible originales para la revista, breves crónicas, reportajes, etc., que no hubieran sido publicados. En el nº 6 sale lo de Faílde Gago por Paz Andrade. La revista se vende muy bien y hasta ahora constituye un éxito a pesar de algunos amigos, esos que ven la paja en el ojo ageno (sic), etc. Inauguramos, con el nombre de la revista, media hora radial todos los domingos a las dos de la tarde que está constituyendo otro éxito. Se emitieron tres programas.
Y ninguna noticia más por hoy. Unicamente que recibí el fragmento del discurso de apertura de curso de Otero en que se refiere a mí y que me emocionó hondamente. Te agradezco el envío. Quisiera conocer el discurso íntegro.
Saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos que os recordamos constantemente. Un gran abrazo de:

Seoane

[Manuscrito]
Nota: En la presentación de la monografía dejo todo al cuidado de Xohan Ledo para que haga tapa y detalles a su voluntad. Creo que me habías hablado algo de esto pero no recuerdo si te contesté.

1954-10-30
Carta de Fole a Seoane. 1954
Lugo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1954 en 30/10/1954


Lugo, 30 de outubre 1954

Mi querido amigo:

Tengo un gran interés en que se publique en ésa mi comedia, como te digo en otra carta, ilustrada por ti. Quizás su técnica teatral sea floja: pero, en conjunto, es ruda, realista y graciosa. Significa, como mi libro anterior, una vuelta a la estética popular de la que se había apartado nuestra literatura. En cambio, en la pintura –en la tuya y la de otros– se aprecia esta tendencia. En los poetas de las más nuevas promociones, también. En la prosa, quizás inicie yo el movimiento. Ramón Piñeiro lo ha visto muy claro en el largo artículo que ha dedicado a mi libro en La Noche. Nuestra literatura se había hecho minoritaria y su gallego, trasegado de unos libros a otros, era un gallego que ya no se hablaba, “requintado” y falso. El éxito de mi libro demuestra que se ha iniciado un movimiento renovador de signo contrario. Sé que mi libro lo leen mucho los campesinos y los obreros. El gran interés que tengo en que se publique ahí mi comedia es, pues, transpersonal, “nuestro”.
Tengo un especialísimo interés en ver algún trabajo tuyo sobre mi libro. No sé el eco que haya tenido ahí.
Tú dirás si te debo enviar a ti mi novela para el concurso. Probablemente se titule Govante e o lema Incius. Si por fuerza de las circunstancias llegase con algún retraso, supongo que tú no estarías. Quisiera que la presentases tú y la leyeras antes. Responde a la tendencia indicada.
Te ruego que me envíes las señas de Tobío. Deseaba escribirle a ver si podía colocar en Montevideo algún artículo.
Supongo que habrás recibido dos artículos y dos cartas mías. Deseo que me envíes la revista donde se publiquen. Los del Centro Lucense te han dedicado grandes alabanzas.
Abrazos

Anxel Fole

Apartado 37

1954-10-31
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1954
México, D. F.
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1954 en 31/10/1954


México, D.F. 31 oct. 1954

Sr. don LUIS SEOANE
Pintor
Bartolomé Mitre 3793, 2º, F
Buenos Aires.

Querido Luis:

Por unha postal que escribín dias atrás, ou por algun outro conducto terás notiza de que me atopo n-este estremecido e estrecedor país dende hai catro semáns. Veño encarregado do Curso de Economia Pesqueira n-este Centro de Capacitación, orgaizado pol-a FAO, o mesmo que o de Chile. A miña estadia prolongarase deica-o 8 ou 10 de dec.
Pepe Nuñez, en carta que recibín onte, dime que o Pranto Matricial está na Imprenta Lopez, pra ser editado. Supoño que sobre este asunto recibirias unha carta miña dende Vigo. Tamen supoño que Pepe terá entregado unhas ilustracións de Maside, Colmeiro e Torres, pra nutrir co-as que ti fagas o libro, se teñen cabimento no pran en que a obra se teña concebido. Tamén lle faléi de qué, si preciso fora, conseguiría de Souto, a quen vexo eiquí con frecuencia, algun dibuxo.
A derradeira carta de Pepe deixame en bastantes dubidas. Non quixera agravar as tuas angueiras con unha mais. De todol-os xeitos, xa que estóu por algun tempo mais perto de vos, gustaríame leer as probas, pol-o menos do texto gallego, e saber algo en concreto no tocante as ilustracións.
Non se recibe eiquí Galicia Emigrante. Non conozo sinon o numaro 3º, que inserta un artigo de Maruja Villarino, sobre o “Café Alameda”. A Revista ten calidade e novedade, é compre difundil-a. Non se recibe en Mexico, onde hai un grupo interesante –Bal, Dopico, Souto, Delgado Gurriarán, Rafael Dieste, Rañó... Conviña que antre vos e a nosa mellor xente en Mexico –o mesmo que en New York, Emilio Gonzalez, e en Texas, Ramón Martinez Lopez–, hubera algunhas relacións mais vivas.
O Patronato da Cultura Galega que na capital d-este pais veu até hai pouco dirixindo Jesus Dopico, ten prestixio antre os inteleituaes nativos, e adequiriu popularidade co-a hora radial que a-os domingos celebra.
Podo mandar algun artigo pra Galicia Emigrante, sobre algun tema d-eiquí. Si me escribes, xa dirás algo tamen con referenza a este estremo.
En Mexico, capital, hospedome no Hotel Viajero. Agora que mañán, 1, sahimos tod-os participantes no Curso pra Mazatlán, onde estaréi, Hotel Belmar, ate o 12 ou 13 de nov. Despois voltaremos a México, e a-os dous ou tres dias, saldremos pra Veracrúz, Hotel Ruiz Milan, onde estaremos do 17 ao 26. O resto dos dias do Curso discurriran de novo na capital.
Tales desplazamentos permitiránme conocer algunhas ciudades e lugares moi intresantes. O arte virreinal ten chegado n-esta terra a alardes incalculabres. Hai verdadeiras xoyas do barroco, co-as que sen dubida se quixo asombrar a grandiosidade do arte indixena.
Pilar non veu conmigo, mais encarregame que lle faga presente a Maruxa seu agradecimiento pol-os recordos que levaron Evelina e Paco, sentimento [que] eu estendo a ti, co-a mellor aperta do teu sempre cordial amigo

Valentín

P.D. Di a Frotini que ainda non conseguin ver a Leon Felipe, mais que seguiréi na sua procura

1954-11-03
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 03/11/1954

Vigo 3-nov. 1954

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo: He recibido tus cartas del 19 y del 28 de octubre. No he tenido, en cambio, ninguna de Rodolfo y otros amigos desde mi llegada. Así es que no tengo la menor noticia de la colectividad, salvo unas líneas de Fernández y Andrade. Me place lo que me cuentas de Rof Carballo. Te agradecería que les recordases a estos, que me envíen los libros editados por el Centro, para entregar a los escritores y prensa de aquí. Tampoco recibí ningún número de Galicia Emigrante después del tres. ¿Por qué no me los mandáis? También los suscriptores desean recibir todos los publicados. No olvidéis esto.
Escribí al Centro sobre los libros proyectados. Estoy a la espera de lo que me digan, para obrar en consecuencia.
Te enviaré, oportunamente, los recortes de los artículos sobre el libro de Varela cuando se publiquen. Lo que ocurre es que la gente está agobiada de trabajo, y cuesta un sentido sacarles las cosas. Yo mismo no dispongo de un momento de respiro, y me vuelvo loco para atender los compromisos pendientes. Te adjunto un artículo de Emilio Alvarez Blázquez y otro de Fernando Cadaval para la Revista. Próximamente, te remitiré uno que está haciendo Bouza sobre las máscaras. No quería desprenderse de las fotos para ilustrarlo, que tiene en su archivo. En vista de ello, encargué a un fotógrafo que hiciese copias. También te mandaré inmediatamente el reportaje sobre Galaxia. Estoy pendiente de que me entreguen las fotos que mandé hacer para ilustrarlo. Maside me ha dado ya una serie de dibujos muy interesantes, entre ellos uno tuyo, y me dará aún más. Escribiré yo mismo unas notas biográficas de las personas, y luego te enviaré todo junto. Abultan mucho para remitirlos por correo aéreo, pero de todos modos, utilizaré este medio para que los tengas antes en tu poder. Hace tiempo, te mandé por vía ordinaria, varias charlas de la BBC, que puedes reproducir en la Revista porque son prácticamente inéditas.
No te olvides de enviar a Rodrigues Lapa la Revista, Tres hojas de ruda y el libro de Varela. Tiene gran interés en ello. También convendría que tuvieses en cuenta a Alejandro Raimúndez para estos envíos. Su dirección es: Elm Mead – 106 Rydeus Road – Walton-On-Thames-Surrey (Inglaterra). Asimismo, Manuel Torres quiere que le envíes la Revista a su nombre, a Baño 13- Marín (Pontevedra). Toma nota de todo ello para que no se te olvide.
Supongo que ya tendrás en tu poder la Guía de Galicia. La monografía de Maside quedó mucho mejor, a mi modo de ver, que la de Colmeiro. Esperamos las seis fotografías que anuncias para la tuya. Se incorporarán a las otras, sin suprimir ninguna. No tienes que preocuparte para nada de los gastos, pues todos corren a cargo de la editorial.
García Sabell encargó veinte ejemplares del discurso de Otero, leído en la universidad. Se te enviarán a tí para que los repartas como veas. De ellos van cinco o seis dedicados, para que los entregues a los interesados.
Y nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí un gran abrazo de
Fdez del Riego
¿Podrías enviar la foto del busto que te hizo Eiroa, y alguna más si tienes que pueda servir para la monografía de éste?

1954-11-08
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 08/11/1954

Vigo 8-nov. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo una carta mía en tu poder. Con estas líneas te adjunto el reportaje sobre Galaxia que me solicitaste, y una fotografía para ilustrarlo. Mañana o pasado te enviaré otras tres más cuando me las entregue el fotógrafo. También irán más trabajos para la Revista. Están encargados el de las máscaras y el de los distintos tipos de traje regional. Procuraré remitirte colaboraciones continuamente. No dejes de enviar la Revista, pues como ya te dije, no ví ningún número después del 3.
Por correo aparte, y también por avión, certificaré hoy cinco dibujos de Maside, es decir, cuatro (los de Ramos Varela, tú, Núñez y Casal), y uno de Torres. Acúsame recibo cuando lleguen a tu poder.
Uno de estos días iré a La Coruña para tratar de seleccionar allí los trabajos de Villar Ponte, y en la Academia revisaré todas las publicaciones para localizar los dibujos de Daniel, y todo lo demás que tenga interés. Pienso que con tres días de permanencia, podré adelantar mucho el trabajo. Cuando tenga el material preparado, escribiré de nuevo al Centro, para que me indique lo que he de hacer.
Nada más. Como ves, voy cumpliendo todos los encargos que me encomendaste.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí, de
Fdez del Riego

1954-11-10
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 10/11/1954

Buenos Aires, 10 de noviembre de 1954

Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego.
Vigo.

Querido Del Riego:

Te adjunto las reproducciones en color que lleva Castiñeiras de los dos cuadros. Al pié van indicados títulos, medidas, procedimiento y año, que deben imprimir ahí, pues no me atreví a hacerlo aquí por temor a que apareciese en tipografía distinta. Envío cien ejemplares más de los necesarios por si también hacen falta e impresas en un formato un poco mayor que el de la monografía para que ahí se guillotine al tamaño preciso. Días pasados te envié fotos y datos de los otros cuadros que espero estén actualmente en tu poder. Continúo trabajando mucho, acumulándoseme ahora mayor trabajo con la media hora radial semanal, cuyo libreto tengo que hacer yo, pero que está constituyendo hasta la fecha un éxito. Vamos a ver hasta cuando dura esta media hora o hasta cuando resisto por mi parte, pues estoy descuidando mis otras tareas.
¿Qué es de vosotros? ¿Habéis descansado ya del viaje y habéis comenzado a olvidar, o aún estáis presentes en este pandemonium porteño? Nosotros os recordamos a menudo. Vuestra presencia nos infundió nuevo ánimo.
Estos días se inaugura en La Plata una exposición de dibujos de Elena Colmeiro (que salió ayer para esa), Colmeiro, Laxeiro, Nóvoa y míos. Se continúa haciendo lo que se puede dentro de nuestras limitaciones. Me gustaría que comentáseis el libro de Varela. Aquí, aparte de lo que yo hice para Galicia Emigrante no salió nada hasta la fecha en ninguno de los otros órganos de la colectividad.
García Sabell y Piñeiro parece que quedaron en hacer alguna nota pero no lo han hecho. ¿qué pasa?. Estoy deseando conocer la monografía sobre mí de García Sabell. Estoy realmente impaciente, perdóname. Háblame en la próxima de tus cosas y de tí. Con un abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí, recibe otro muy fuerte de:

Seoane

1954-11-12
Carta de Piñeiro a Seoane. 1954
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1954 en 12/11/1954

Compostela, 12-XI-54

Meu querido Seoane:
De mans de Paco, recibín o libro Lonxe. Como podes comprender, foi pra mín motivo de fonda e grande emoción. ¡Fermoso libro, tanto pol-o contido como pol-a presentación! Merecedes unánimes parabéns de cantos aman a cultura galega. Ofrézovos os meus de todo corazón. Prégoche que llo fagas presente a Varela e mais a Cuadrado, de quenes non teño as señas. Con obras así, ben podemos acudir con orgulo a calisquera parte do mundo.
Quero tamén felicitarte moi de veras pol-o gran acerto de Galicia Emigrante, sin duda a millor revista galega dise tipo que nunca teña eisistido. Agora comenzará a vos facer competencia unha nova revista galega que acaba de saír en Madrid e que se chama La ilustración gallega. Como dispón de grandes medios, pois trátase de unha publicación subvencionada por Prensa del movimiento, supoño que tratarán de facer dela unha publicación moi difundida. Tamén en Vigo os do Pueblo tratan de resucitar a vella Vida gallega.
O día 4 vivimos uns intres de viva e plena emoción escoitando o discurso de apertura de curso, que iste ano, como sabes, tocoulle lelo a D. Ramón. Adicouno á emigración galega, tema que por primeira vez e con toda dinidade chegou ó Paraninfo da Universidade compostelán. Falou de tí, de Varela e de moitos outros. A tí adicouche párrafos moi espresivos e moi merecidos. Ó cabo, por boca de D. Ramón, na Universidade de Compostela, onde tí fuches alumno, reconoceuse plenamente o grande mérito da tua labor cultural galega en terras lonxanas. Foi un aito de outa xusticia e tamén de gran valor moral por parte de D. Ramón. Ó remate démoslle a íl a forte aperta que boa gana vos houbéramos dado a todos vós. Mándoche copiado o que dixo de tí. Dentro de uns días recibirás o discurso impreso.
Unha aperta moi forte do teu amigo.
R. Piñeiro.

O orixinal inclúe extracto do discurso de apertura do curso universitario 54/55 por Ramón Otero Pedrayo.
(DO DISCURSO DE APERTURA LIDO POR D. RAMÓN)
Profesores, ensayistas, poetas, mantienen muy altas llamas en América con alimento de sus vidas. Preferimos el silencio entre dos ondas de un verso, la hondura de un dibujo... Como artista dueño, en su severidad, en su diáfana expresión, de las claves salvadoras de la emigración pensemos en Luís Seoane. Luís Seoane acostumbra a poblar de símbolos sus paisajes apenas suscitados y fugitivos, en artista de un devenir grave, sin angustia. El hombre y la mujer, el niño y el marinero, con la flor y el fruto, el surco y la playa marchan desglosados de circunstancias en una magnífica soledad en que el hombre se reconoce peregrino. En Tapas decora los libros escritos y los no escritos aún, con el trazo seguro de un rayo de sol de San Juan suscitando la inocencia de una Galicia libertada de huellas de tiempo, leve, sorprendida. Seoane en lo íntimo de la tradición sentida con alma de niño suscita los mitos del mar, del poder de la alquimia, de la condena, en Las narraciones de un vagabundo, libro extraño y fuerte de la Colección Botella al mar, sostenida, como otras, en la Argentina, por escritores y artistas gallegos... Llevan el libro también, en la gran metrópoli de la polémica y contraste de las culturas, a una novedad y belleza artística. Nunca el espíritu gallego se había vestido tipográficamente con semejante dignidad... Seoane trasfunde en lo actual las leyendas con una ingenuidad que supone una aproximación del sentido románico y del moderno, del modernísimo en el arte aún escándalo de los medios académicos. Y en el poeta de Torre de amor Lorenzo Varela la amargura se salva en leve sueño. El más fuerte

1954-11-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 12/11/1954

Vigo 12-nov. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 4, con las fotos adjuntas. Desde luego se incluirán en la monografía, pues pensamos como tú, que es indispensable incorporarlas. Queremos que el librito salga lo más pronto posible, y esperamos que esté en la calle hacia finales de año.
Supongo que habrás recibido el reportaje que te envié días pasados para la Revista, así como los dibujos de Maside que te remití por correo aparte.
Hoy te adjunto tres fotos más para ilustrar mi reportaje; un dibujo inédito de Manuel Antonio hecho por Maside, y una nota para el pie; y otra nota sobre Teixeira de Pascoaes con un dibujo reproducido del Diario de Vigo. En días sucesivos, te iré mandando más cosas que tengo pendientes de entrega. También irán, por correo ordinario, otros dibujos de Maside.
Ayer envié a La Noche un comentario sobre las tres exposiciones de ahí, y que te había prometido hacer. Ya te remitiré el recorte. Luego, escribiré otro sobre el libro de Varela, etc. Supongo que no te quejarás de mí. Lo que sí te agradecería era que no te olvidases de mandar la Revista, a partir del nº 4 inclusive.
El miércoles fui a La Coruña para revisar trabajos de [Antonio] Villar Ponte y Daniel, en la Academia. Me acompañó Piñeiro, para ayudarme. Estuvimos tres días íntegros, trabajando mañana y tarde, en una labor pesadísima. De la obra de V. Ponte hicimos una selección muy interesante, que aún someteremos a nueva revisión. Creo que podréis editar un libro fundamental para dar a conocer la personalidad y la obra del autor, e incluso el valor de una época. Como algunas colecciones de periódicos y revistas no podía traerlas, encargué allí a una persona para que me mecanografiase los trabajos seleccionados. Muchos otros los traje conmigo, para ordenarlos aquí.
Con respecto a Daniel, el número de grabados no publicados en libro es impresionante. Y eso que aún no revisé los del Faro. A mi modo de ver, sería imposible recogerlos todos en las obras completas, y quizá fuese oportuno seleccionarlos. En fin, tú me dirás.
De cualquier modo, voy a escribir al Centro, comunicando la labor hasta ahora realizada.
Contéstame sobre todas estas cosas, con la mayor urgencia posible.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
Cebreiro está muy grave. Tuvo varios vómitos de sangre y se halla en cama sin poder hablar.

1954-11-13
Carta de Bernárdez a Seoane. 1954
Jesús María
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Bernárdez a Seoane. 1954 en 13/11/1954

13 noviembre 1954

Querido amigo Seoane:

Acabo de escribirle a Varela dándole las gracias por Lonxe , que me gustó muchísimo. Es un libro de verdadera calidad y que añade mucho a la lírica gallega de hoy. Hice acerca de él un comentario que aparecerá pronto en Criterio. Y aproveché la coyuntura para referirme a la esplendidez de las maderas con que ha ilustrado usted la obra.
Le agradezco la dedicatoria que usted puso en la primera página del ejemplar que Varela me mandó. También quisiera darle a Cuadrado las gracias por las palabras tan cordiales que él agregó a las de usted.
Espero que nos veamos en verano, que será cuando iré a Buenos Aires. Hasta entonces, pues. Mis recuerdos a Maruja y a nuestros comunes amigos. Para usted, un abrazo fraternal.

Paco Luis Bernárdez

1954-11-14
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 14/11/1954


Vigo 14-nov. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Supongo ya en tu poder dos cartas mías. En ellas iban un reportaje sobre Galaxia, varias fotos para ilustrarlo, dos artículos, un dibujo de Manuel Antonio y otro de Teixeira de Pascoaes, y unas notas alusivas a éstos.
Con estas líneas te adjunto un artículo de Emilio Alvarez Blázquez, y un dibujo de Otero Pedrayo para ilustrarlo; un dibujo de Amado Carballo con una nota alusiva; y el recorte de un artículo mío publicado ayer en La Noche sobre las exposiciones de Elena Colmeiro, Novoa y la tuya.
García Sabell recibió una carta de Rof Carballo muy expresiva, hablándole de su viaje. Entre otras cosas, dice que le causaste una gran impresión, y que merecía la pena de hacer el viaje sólo por conocerte.
Hoy embarca en el “Andes” un socio de Perfecto López, apellidado Baña. Le entregamos un paquetito para vosotros, en el que va, con unas cosas que envía Evelina, el discurso de Otero dedicado a ti.
Fole envió para el Concurso literario de este año un bello libro de cuentos. Supongo que no tardará en llegar a esa.
No dejes de ponerme unas líneas, acusándome recibo de todos los envíos que te voy haciendo, para mi tranquilidad. En días sucesivos seguiré mandándote más cosas.
Creo que tu monografía quedará muy bien. El ensayo de Domingo resulta muy interesante; me ha gustado muchísimo la última parte, en la que hace un emotivo canto a tu obra. Maside también está muy contento con su monografía, que aventaja bastante a la de Colmeiro.
Y nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja. De Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
[Manuscrito]
En cuanto dispongas de algunos ejemplares de las láminas en color, convendría que me mandases tres de cada por avión, a fin de presentarlas a la censura. De ese modo ganaríamos tiempo y apresuraríamos la edición de la monografía.

1954-11-17
Carta de Seoane a Paz Andrade. 1954
Bos Aires
Veracruz
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Paz Andrade. 1954 en 17/11/1954


Buenos Aires 17 de noviembre de 1954

Sr. D.
Valentín Paz Andrade
Veracruz

Querido Valentín:

Escribo de prisa, pues estoy que no doy más de cansancio y trabajo. Un día cualquiera te escribiré una carta muy larga, hablándote de esto, de lo que hago y de lo que deseo hacer. Ahora solo dos líneas para decirte que me pareció espléndido tu canto, hondo y necesario. Que está en la imprenta y que necesito me envíes muy urgentemente un dibujo de Souto, pues deseo que la edición esté a la altura de su belleza y del homenaje que haces. Para todo estaré en contacto con Núñez Búa y las pruebas te las remitiremos tan pronto como estén.
Mándame alguna colaboración para Galicia Emigrante que se refiera a los gallegos o a Galicia en Méjico, a Bal, a Souto, a quien tú consideres oportuno, con fotografías, dibujos o lo que sea. De Souto quisiera me enviases algunas fotografías de obras de él últimas de temas gallegos y mejicanos, sobre todo de las primeras con algún dibujo de él, autorretrato dibujado, fotografía, etc., igual de Bal y de algún gallego que encuentres ahí con interés. Con ellos una pequeña nota sobre su obra última.
Cuando termino estas líneas me doy cuenta de que te contesto en castellano. Perdóname.

Con saludos de Maruja, recibe un abrazo de:

[Seoane]

1954-11-17
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 17/11/1954

Buenos Aires, 17 de noviembre de 1954
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí los dibujos de Maside y el reportaje de Galaxia que me gustaría incluir en el próximo número si recibo las fotografías, y estoy contento solo de pensar en que puedo recibir pronto las notas de las máscaras y de los trajes. Estaba desesperando de tener que emborronar cuartillas solo, sin ayuda alguna. Hasta ahora todo va muy bien. La revista se vende, gusta y la audición radical es un éxito, si nos responde además la publicidad luego que pasen los tres primeros meses de contrato que tenemos.
Te mando a continuación las leyendas de las fotos de mis cuadros que pensaba no incluir, dejando a criterio vuestro el ordenar las reproducciones intercalandolas entre los números enviados, con arreglo a la fecha, reconociéndose por el número que tenían en el modelo que me enviásteis antes de que yo enviase las otras ordenadas.
El que tenía el nº 12.- Rama de paraíso. Oleo, 0’41 x 0’33. 1953
El nº 16.- Calabaza y albaricoque. Oleo, 0’46 x 0’38. 1953.
El nº 22.- La huerta. Oleo 0’73 x 0’60. 1953.
El nº 29.- Las segadoras. Oleo 0’73 x 0’60. 1953.
La ordenación pues, queda a vuestro criterio y ojalá salga pronto, pues tengo deseos, como te decía en mi otra carta, de ver como queda y sobre todo de leer el trabajo de García Sabell.
Escribe sobre tu trabajo, relativo a los libros, al Centro Gallego. Estos días designarán la nueva comisión de cultura y contestarán a tus cartas.
Recibí la Guia de Galicia de Otero, quedó muy bien, a mi juicio mejor que las dos ediciones anteriores, y las notas de la B.B.C. que comenzaré a utilizar. Tan pronto llegue el libro de Maside haré una nota en la revista sobre él, como voy a hacerla tambien sobre la Guía. Me gustaría recibir, cuando se publique, ese afiche de Galaxia, cuyo dibujo me gustó mucho, así como su novedad.
Te enviaré en la próxima la foto del busto de Eiroa y lo que encuentre de él revisando en alguna revista vieja.
Cariñosos saludos de Maruja y míos para Evelina y para tí y el fuerte abrazo de:
Seoane

1954-11-21
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 21/11/1954

Vigo 21-nov. 1954

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí la muestra de las dos reproducciones en color que me enviaste, y las líneas adjuntas. Espero que uno de estos días me lleguen todas las que entregaste a Castiñeiras. Haremos todo lo posible porque el libro salga antes de principios de año. Creo que será el mejor de la colección. Y eso que el de Maside resultó bien. Este se siente muy satisfecho y escribió una carta muy expresiva de felicitación. Ya me dirás lo que te parece cuando lo recibas.
No descuido ninguno de tus encargos, y a pesar de que estoy completamente agobiado de trabajo, hago cuanto puedo para ayudarte en la labor de la revista. El 9 de octubre te remití por correo ordinario una serie de programas gallegos de la BBC. También te he ido enviando por la misma vía, recortes de prensa y dibujos por si pudiesen servirte. El día 8 de este mes te mandé el reportaje de Galaxia con ilustraciones, un dibujo de Torres hecho por él mismo, y otros de Casal, Núñez, Ramos y tú, que me entregó Maside. El 13, también por avión, te remití unas notas sobre Manuel Antonio y Teixeira de Pascoaes, con sus correspondientes dibujos para ilustrarlas. El 15 te envié por correo aéreo una nota de Amado Carballo con dibujo, una glosa de Emilio Alvarez Blázquez sobre Otero con dibujo de éste, y un recorte de un artículo mío publicado en La Noche, sobre las exposiciones de Elena Colmeiro, Novoa y tuya. Hoy te adjunto tres artículos: Uno de Artes populares, otro de Valentín y otro de Cuevillas; además, el recorte de un comentario mío sobre el libro de Lorenzo, aparecido en La Noche, y una nota sobre Fole con dibujo de Maside. Como ves, cumplo fielmente tus encomiendas. No dejes de acusarme recibo de todo, para saber a que atenerme.
En una mía anterior te comunicaba que envié por medio de Baña, socio de Perfecto López, el discurso de Otero en la universidad que va dedicado, y unas cosas de Evelina para Maruja. Le dí tu teléfono para que te llamase, pero de todos modos conviene que tú te comuniques con él cuando llegue el Andes a ese puerto.
Creo que los originales para el libro de Cabanillas no tardarán en estar dispuestos. Carballo Calero ya hizo el estudio de la obra; y el poeta va bastante avanzado en las correcciones de los libros. Está recogida casi toda la poesía dispersa por diarios y revistas, y en las vacaciones de Navidad Isidoro Millán se pondrá a trabajar en el ensayo filológico.
Con respecto a la Antología de Villar Ponte (Pensamento e Sementeira), también hemos adelantado mucho. En La Coruña dejé encargados a dos mecanógrafos de que vayan copiando los trabajos que seleccioné, con ayuda de Piñeiro, en las colecciones de revistas y periódicos de la Academia. Por mi parte estoy pasando aquí a máquina los trabajos que voy recogiendo en la colección de El Pueblo Gallego.
A mi modo de ver, ambos volúmenes deberán ser los primeros que imprimáis, pues son los que antes estarán dispuestos. Con respecto al de Daniel, quisiera que me indicases lo que he de hacer, en definitiva, a la vista de tanta obra como hay. Aún no he escrito al Centro, porque me resulta un poco violento hablarle de los gastos que se han producido, y de los muchos que se producirán si se sacan las fotos de todos los dibujos. En fin, yo escribiré sobre el estado de los trabajos, pero la cosa económica la dejo a tu iniciativa.
Y nada más por el momento. Creo que no tendrás queja de mí. En días sucesivos te iré mandando más colaboraciones. Afectuosos saludos a Maruja y a los amigos, de Evelina para todos, y un cordial abrazo para tí de
Fdez del Riego
No te olvides de enviarme la Revista, pues no he vuelto a ver ningún número después del tres. Quizá sea más eficaz encargar a Maruja de esta misión, pues tú con tanto agobio de cosas te olvidas siempre.

1954-11-23
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 23/11/1954

Buenos Aires, 23 de noviembre de 1954
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí tus dos cartas con los dibujos de Maside, las notas tuyas, las fotografías del reportaje sobre “Galaxia” y la crónica sobre Otero Pedrayo de Alvarez Blázquez. Todo él constituye un valioso material de interés para la revista, del que estaba muy necesitado. Te adjunto las tres copias de cada uno de los grabados para la monografía con el objeto de adelantar los trámites necesarios para su publicación.
Convenía que en el tomo de [Antonio] Vilar Ponte incluyéseis el discurso de él a la Academia, que fué, lo recuerdo muy lejanamente, un gran discurso. Estoy seguro de que el tomo de Ponte ha de constituir un libro fundamental de nuestra bibliografía. Fué uno de los hombres a quienes todos, sin darnos cuenta muy bien de la deuda a veces, debemos más. No importa que sea grande la cantidad de dibujos de Daniel, es necesario recoger todos los que se puedan. Se pueden hacer fotografías de varios juntos para enviar a ésta y se pueden tambien incluir en una misma página más de uno en la edición que aquí se haga. Si no los recogemos nosotros, probablemente los que vengan atrás nuestro no lo harán y hay que aprovechar tambien hasta donde sea posible el acuerdo del C. Gallego de editar su obra completa. Comunica al Centro todas tus gestiones. Son importantes las breves prosas de Daniel, algunas “cousas”, entre otras las de los domingos de El Pueblo Gallego y creo que de Galicia, no recogidas en sus tomos. Hay que clasificarlas. Tambien los afiches y fotografías, si se encuentran, de los decorados para Valle Inclán y para la Polifónica. Todo lo que se pueda de él es necesario preservarlo de un posible olvido de su labor más importante, la del dibujante y escritor, y tambien de que esa obra se conserve únicamente en unos archivos cuyo destino es siempre incierto.
Siento profundamente la noticia que me dás de Cebreiro, me pareció siempre un valor nuestro malogrado por la pereza y por el escepticismo. Por mi parte le profesé, desde que le conocí, una honda amistad.
Con saludos cariñosos para Evelina y para tí de Maruja y míos, recibe el gran abrazo de:
Seoane
Saludos para los dos de Perla, Enrique [Rotzait], Esther, Lipa, Marika, Lorenzo, etc., de todos los que son en ésta, desde vuestro viaje, amigos vuestros y nuestros. Te agradezco tambien en nombre de Nóvoa y mío la nota de La Noche; por tus crónicas se pueden ir sabiendo que Galicia existe fuera de Galicia. Elena Colmeiro debe de llegar a esa uno de estos días.
[Manuscrito]

1954-11-26
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 26/11/1954

Vigo 26-nov. 1954
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí la tuya del 17 en la que incluyes las leyendas de los cuadros que no pensabas incluir en la monografía. Ya tomamos de ellas la debida nota. Los grabados están hechos casi todos. El ensayo de Sabell está en la imprenta. En cambio, no llegaron aún las reproducciones en color que trae Castiñeiras, y que necesitamos pronto para enviar a la censura los tres ejemplares que exige. Espero, sin embargo, que no tardarán en estar en nuestro poder. Después, la cosa irá con la mayor rapidez posible.
Supongo que habrás recibido mis últimas cartas: una del 13, con las fotos de mi reportaje, dibujos de Manuel Antonio y Teixeira de Pascoaes, con sus correspondientes notas; otra del 15, con el recorte de un artículo de La Noche sobre las tres exposiciones, dibujos de Amado Carballo y Otero y notas respectivas; y otra del 22, con un dibujo de Fole y nota, artículos de Valentín, Cuevillas y Artes populares, y recorte de La Noche sobre el libro de Lorenzo.
Hoy te adjunto notas de Dieste y V. Ponte, con dibujos para ilustrarlas, el recorte de una caricatura antigua hecha por Maside, y un artículo de García Sabell sobre Varela, para la Revista. Este mismo artículo, traducido al castellano y algo modificado, se publicará en el Faro un poco más adelante.
Observarás que no descuido un solo momento el prestarte la máxima ayuda.
Supongo en tu poder la monografía de Maside, que se te ha remitido por correo aéreo. El affiche a que te refieres no se ha publicado. Se hizo sólo para colocar en el local de la Editorial.
Días pasados envié al Centro una carta en la que indicaba el estado actual de mis gestiones en orden a la preparación del original para las ediciones de los libros proyectados.
Ayer fuimos Evelina y yo a esperar al barco a Elena Colmeiro. Tuvimos que ir a la mañana y a la tarde, porque hubo un retraso en la entrada en puerto. Llovía a cántaros. Con la viajera apenas pudimos hablar más que breves momentos. Supongo que, próximamente podremos charlar con más detenimiento.
Y nada más por el momento. Te agradecería que no echases en el olvido el envío de la Revista. Perdóname la insistencia, pero es que, aparte de la lógica curiosidad por leer todos los números, quisiera coleccionarla para encuadernarla después. ¿Por qué no me remites dos ejemplares de cada número, a partir del primero? Te lo estimaría mucho.
Un saludo muy cariñoso a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

1954-12-01
Carta de García Sabell a Seoane. 1954
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1954 en 01/12/1954

1-XII-1954
Sr. D.
Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Estos días, y por Correo Aéreo, recibirás un artículo mío sobre Lonxe. Te lo envío por intermedio de Paco del Riego a quien quise dárselo a conocer. Si a Lorenzo Varela y a tí os parece bien, yo publicaré aquí, en el Faro de Vigo –que es el periódico de mayor circulación en Galicia– la versión castellana del mismo. El trabajo va sumamente condensado y expresa en forma literaria ideas que quizá necesitasen la amplitud de un ensayo para poder formularse en todas sus consecuencias. De todas formas, yo estimo que así gana en fuerza, concisión y poder emotivo. Una vez más he de repetirte que Lonxe es un gran libro, y tus grabados, una verdadera maravilla.

Del Riego ya publicó un estupendo artículo en La Noche, que supongo que te habrá mandado. Piñeiro me encarga os diga que él se reserva para finales de año. En tal ocasión, La Noche publica un número extraordinario y Piñeiro es el encargado de hacer la crítica del libro gallego más importante del año. En esta ocasión, como veis, va a ser Lonxe.

Ya estamos a vueltas con tu monografía. Va a resultar un verdadero alarde, gracias sin duda a tu obra y a las magníficas reproducciones de la misma. En cuanto se disponga del primer ejemplar, saldrá por vía aérea para tí.

Por aquí seguimos trabajando como siempre, entre dificultades y sinsabores, pero con mayor entusiasmo que nunca. Se aproxima la época de la actividad cultural, con conferencias, artículos, etc. De todo ello te daremos puntual noticia.

Dale un fuerte abrazo a Lorenzo Varela y otro a Cuadrado. Elena y yo mandamos cariñosos saludos para Maruja. Tú recibe un fuerte y cordial abrazo de

Domingo


[Escrito a man]
No sé si Paco te envió los ejemplares del Discurso de D. Ramón. Los editamos nosotros. Algunos van dedicados. Otros, no. Estos los repartirás tú conforme estimes oportuno.

1954-12-02
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 02/12/1954

Vigo 2-dic. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Hace unos días recibí la visita de Castiñeiras. Me entregó dos paquetes de copias de los grabados para la monografía. El tercero quedó en traérmelo dentro de unos días, porque se lo había dado a una compañera de viaje, pues a él no le cabía en la maleta. Ya salieron todos los originales para Madrid, con el objeto de que la censura autorice su impresión. Están tirándonse los grabados en negro, y componiendo el texto del ensayo. De manera que es casi seguro que dentro de este mes, se halle la monografía en la calle.
Ayer me ha llegado tu carta del 23. Me satisface que te resulten útiles los trabajos que te voy mandando. Supongo que ya tendrás en tu poder mi carta del 22 con tres artículos: uno de Cuevillas, otro de Valentín y otro sobre artes populares, además de un dibujo de Fole hecho por Maside, con su nota correspondiente y un recorte de La Noche con un artículo mío sobre el libro de Lorenzo. También habrás recibido la mía del 26, con dos dibujos de V. Ponte y uno de Dieste, y las notas respectivas, un artículo de García Sabell sobre Varela, y una caricatura hecha por Maside. Con ésta, te adjunto un dibujo de Cabanillas, hecho por Maside, así como una nota sobre el poeta, un artículo de Díaz Pardo sobre el monasterio de Monfero con tres fotos, y un dibujo de Xohán Ledo. Dime, en unas líneas, si llega todo a tus manos.
Ya escribí al Centro, comunicando la labor hecha hasta ahora, con respecto a la preparación de las obras a editar. En La Coruña van adelantando bastante la copia mecanografiada de los trabajos de V. Ponte que dejé seleccionados. Por mi parte también yo aquí me dedico a mecanografiar otros por las noches. Cuando todo se halle a punto, trataré de hacer una clasificación por materias, a fin de darle una oportuna sistemática al libro. Aún no decidí quien habrá de ser el prologuista.
También vamos adelantando en la copia de la obra de Cabanillas. Lo peor es que la mayoría de sus libros están agotados. Me valdré de diversos amigos para que me faciliten los libros que ellos posean, y pasaré su texto a máquina. Desde que regresé de ahí, no disfruté de un momento de respiro, ni siquiera para tomar café después de comer.
Con respecto a las fotografías de los grabados de Daniel, encuentro muy oportuna tu idea. Lo que ocurre es que no dispongo de dinero suficiente para mandar a hacerlas, ya que el importe resultará bastante elevado. Además ya hice varios desembolsos, principalmente de viaje y estancia en La Coruña míos y de Piñeiro. Por otra parte, me resulta un poco violento dirigirme al Centro para hablar de esto.
Envié a La Noche un artículo sobre tu Libro de Estampas (sic). Supongo que se publicará mañana. En tal caso no cerraré la carta hasta entonces, para ver si puedo inncluir en ella un recorte del mismo.
El otro día estuvo comiendo con nosotros Elena Colmeiro. Al parecer, piensa irse a la aldea dentro de un par de días.
¿Recibiste la monografía de Maside que te enviamos por avión? ¿Qué te pareció?
Nada más por el momento. Ya ves que no escatimo tiempo –a pesar de que ando muy escaso de él– para prestarte la ayuda que me solicitaste.
A primeros de año pienso dejar el despacho de Valentín y establecerme como abogado con un hermano mío, por nuestra cuenta. Hemos conseguido un piso para este fin, que, aunque caro, está muy céntrico. No divulgué hasta ahora por aquí la noticia porque espero el regreso de Valentín para comunicárselo a él antes.
Transmíteles nuestros afectuosos saludos a todos y cada uno de los amigos comunes, y tú y Maruja recibid de nosotros un fuerte abrazo.
Fdez del Riego

1954-12-03
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 03/12/1954

Buenos Aires, 3 de diciembre de 1954

Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Dos líneas rápidas para anunciarte que recibí las notas y artículos que te agradezco mucho y para pedirte un nuevo favor por si puedes conseguirlo facilmente.
Necesitamos, para la audición radial Galicia Emigrante un breve saludo para la colectividad gallega, de fin de año y comienzos de 1955, de Otero Pedrayo, Cabanillas, García Sabell, Piñeiro y tuyo. Nada más que cinco o seis líneas de cada uno. Hubiésemos preferido un disco con las voces, pero no sé si esto será posible, de no serlo definitivamente envíame con bastante tiempo de igual manera el saludo. Infórmame, para otras oportunidades, si es fácil en esa hacer discos con recitados, lecturas, etc.
Recibí la monografía de Maside que resultó estupenda, así como son espléndidos los trabajos de Xohan Ledo y Cunqueiro. El primero con más vigor y sabiendo muy bien de lo que escribe, pero los dos igualmente muy buenos. Estoy deseando ver la mía y conocer el texto de García Sabell. Hoy también recibí el libro de Gonzálo R. Mourullo con muy buenas ilustraciones y presentación de X. Ledo. El libro lo recibí hoy como te digo y por tanto no pude aún leerlo.
Varela y yo te agradecemos la nota de La Noche sobre Lonxe, excluyendo la generosidad que pones siempre en tus notas, pero me alegró mucho que fueses tú el primero que te refirieses al libro en Galicia. También recibí el artículo de García Sabell para la revista hecho con igual cariño amigo.
Bueno, recibid Evelina y tú el recuerdo y cariño de Maruja y mío y tú el abrazo grande de tu amigo:
Seoane

1954-12-07
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1954
México, D. F.
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1954 en 07/12/1954

México D.F. 7 dec. 1954

Querido Luís:

Con moito apresuramento, contesto a tua derradeira. Van dous dibuxos de Souto. Ainda fixo mais, que teño no meu poder. Dos dous podes escoller o que mellor se axeite. Un representa o anxo do door, e outro a door do pobo. Souto non se decide i-eu coido que calquera pode represental-o ben.
Prometéu darme n-estes dias as fotos e algún dibuxo, e notas, pro traballo a pubricar en Galicia Emigrante.
Estuvo en Cuba, onde expuxo con moito eisito. Volve alí dentro de pouco, pra seguir a Galiza. Tamén faléi con Bal e agardo o retrato e as notas. Cando teña este material tentaréi facer algun artigo ou darlle xeito pra pubricar na Revista.
Teño alguns artigos sobre Mexico, ilustrables con boas fotos. México ten cibdades maravillosas –Tasco, Guanajuato...– e outros lugares chegos d-intrés etnografico e paisaxistico –Pátzcuaro, Veracrúz, Acapulco...– Non hai moita relación co-a galeguidade neste temas, senon é a maneira de tratar. Si queres podo enviar algún traballo d-esta xeira pol-as terras quentes e, despois, xa decidirás sobre continuar ou non a pubricazón.
No poema quero facer algunha correición leve. Como o 11 ou o 12 penso sahir pra New York e seguir a Galiza, espero as probas en Vigo.

Moitas gracias. Apertas cordiaes de

Valentín.

1954-12-10
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 10/12/1954

Vigo 10-dic.1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí, por fin, los nº 4 y 5 de la Revista. No dejes de seguir enviándome los restantes, a medida que vayan saliendo. ¿Por qué no la remitís a los escritores de la lista que te mandé? Muchos se dirigen a mí preguntándome la causa de que no la reciban.
Supongo que habrán llegado a tu poder las siguientes cartas:
Del 22 de noviembre, incluyendo tres artículos, un recorte de La Noche sobre el libro de Varela, y un dibujo de Fole con una nota sobre éste.
Del 26 de noviembre, acompañada de dos dibujos de V. Ponte y nota; un dibujo de Dieste y nota; una caricatura hecha por Maside; y un artículo de García Sabell sobre Lorenzo [Varela]
Del 2 de diciembre, adjuntando un dibujo y nota de Cabanillas; un dibujo de Xohán Ledo; y un artículo de Díaz Pardo, con tres fotos, acerca del monasterio de Monfero.
Con estas líneas van hoy el recorte de un comentario mío sobre el Libro de Estampas (sic), aparecido en La Noche; un retrato de Cebreiro, cuando era adolescente; un dibujo de Noriega Varela con nota; un artículo de Fole sobre Lorca, con dibujos de éste, del autor del artículo y de Cunqueiro para ilustrarlo; y un retrato y una nota sobre Fernández Sendón, que acaba de fallecer en Riveira.
Bouza dice que me dará pronto el trabajo sobre las máscaras, que le encargué.
El texto del ensayo sobre tu pintura ya está compuesto. Falta que corrija Domingo [García-Sabell] las pruebas para empezar a imprimirlo. Están tirando los grabados en negro, y a continuación tirarán la portada. Antes de que termine el mes, estará el libro en la calle. Resulta casi el doble del de Colmeiro, y es bastante más voluminoso que el de Maside.
No te olvides de enviarme las fotos de Eiroa.
Y nada más por hoy. Escríbeme, aunque sólo sean unas líneas. Cariñosos saludos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1954-12-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 16/12/1954

Vigo 16-dic. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí la tuya, acompañada de las letras de Maruja para Evelina, con bastante retraso. Pedí inmediatamente los saludos de fin de año que me solicitas. Te adjunto los de Domingo, Piñeiro y mío. Si éste resulta demasiado largo, corta por donde te parezca. Otero y Cabanillas están en Madrid y tuve que escribirles allí, por eso aún no te envío sus saludos. Tan pronto como me lleguen, te los retransmitiré. También te acompaño el recorte de un artículo mío sobre el libro de [González] Carbalho, publicado en La Noche para que hagas el favor de entregárselo.
Supongo que recibirías mi carta del día 2, con un artículo de Díaz Pardo sobre Monfero y tres fotos; un dibujo de Cabanillas hecho por Maside, con una nota sobre el poeta; y un dibujo de X. Ledo. El día 10 te escribí otra carta, adjuntando el recorte de un artículo mío sobre tu libro de estampas (sic); un dibujo y nota de Noriega Varela; un artículo de Fole sobre Lorca, con dibujos de éste, de Fole y de Cunqueiro; un retrato de Cebreiro; y una foto de Sendón con nota necrológica.
Le entregué hoy al Sr. Hurtado, periodista argentino amigo vuestro, dos paquetes para que te los dé a su llegada a esa. En uno van tres ejemplares del discurso de Otero, para que se los regales a quien te parezca; un dibujo de Piñeiro hecho por Maside; tres dibujos de Xohán Ledo; una vieja página de una revista con una fotografía de Serafín Avendaño; otra con caricaturas de Joaquín de Arévalo, entre las que figura una de Eduardo Dieste; y un ejemplar del Cancionero de Monfero, que hizo el año pasado Alvarez Blázquez como broma de Inocentes. En el otro paquete creo que va un poco de turrón que os envía Evelina. Hurtado y su mujer proyectaban salir mañana de aquí en el Veracruz, aunque no es seguro, porque a última hora tropezaron con algunos inconvenientes.
Ayer estuvo aquí Mercedes Ruibal y comió en casa. Quedó en entregarme pronto las fotos que me habías encargado.
Un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1954-12-19
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 19/12/1954

Vigo 19-dic. 1954

Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo que recibirías ya los saludos de García Sabell, Piñeiro y mío, que te remití hace algunos días. Hoy te mando los de Cabanillas y Otero, que acaban de llegarme de Madrid.
Te adjunto, también, un artículo de Fole que me ha remitido para Galicia Emigrante. Me parece muy interesante.
Nada más por el momento. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de

Fdez del Riego
SALUDO DE RAMÓN CABANILLAS ENRÍQUEZ
Nestas horas acedas en que a nosa Terra sofre o íntimo dór de desviamentos e persecucións, os gallegos amarrados ó duro banco, como o forzado de Orán, temos os ollos postos nos irmáns en terra arxentina, coa fé e a ilusión con que os magos das vellas teogonías buscaban no ceo a estrela do seu destiño.

SALUDO DE RAMÓN OTERO PEDRAYO
No decrebar lembradoiro da roseira do serán sobor dos montes de poente, roita das Américas, e na levián espranza do abrente de ialbos lirios do Nadal, alá van meus pensamentos; a bágoa e zume máis puro do meu ser pra a carón de vós: os viventes, espranza e seguranza do porvir da Nosa Terra; e os inmorrentes, mortos agasallados no chan irmán por a cinza endexamáis xiada, presa do galego fogar de Castelao...
¡Bon Aninovo pra os Bos e Xenerosos!

1954-12-21
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1954 en 21/12/1954

Buenos Aires, 21 de diciembre de 1954
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Recibí tus cartas y todos los envíos que me citas en la última. Supongo en tu poder el nº 6 de la revista, el 7 sale los primeros días del mes que viene, en él, publicamos el reportaje de Galaxia. A los suscriptores deben llegarles todos los números correspondientes por correo ordinario, en estos días. Luchamos con muchas dificultades pero hasta ahora va saliendo normalmente y contamos, sino con la ayuda de alguna gente que debieran ayudar, con la simpatía de los lectores que en cada nuevo número aumentan. Su vida, de momento, está garantizada, lo mismo que la audición radial que lleva su nombre, proyectada para un período de tres meses. Tiene algunos defectos insalvables mientras tenga que hacerlo solo y no es el menos importante la cantidad de erratas conque sale, esperamos, sin embargo, que irá mejorando en cada nuevo número. De cualquier manera, hasta ahora gusta, sosteniendo, creo, un nivel intelectual mínimo dentro de nuestro afán de hacerla popular y útil. Recibí tambien tu comentario sobre el álbum de estampas planografiadas que te agradezco hondamente, lo mismo que la nota sobre el libro de Varela. A tí te debemos mucho todos y no estoy seguro de que correspondamos contigo en la medida de nuestra deuda, pero no puedes imaginarte, perdóname que insista, el beneficio que significa para nuestro trabajo y para el sostenimiento de nuestra moral esa labor tuya calificada y eficaz que sostienes con motivo de nuestra obra. Si lo que hacemos no se pierde para Galicia y la finalidad de esa obra cobra un sentido para nosotros, a tí te lo debemos. Creo haberte dicho algo parecido alguna otra vez, pero quiero repetírtelo. No sé tampoco si los de ahí se dan cuenta de lo que tu haces por ellos, ese esfuerzo sostenido y solo que trata de poner en valor fuera de Galicia, la labor creadora de los intelectuales y artistas gallegos. Nosotros y todos los emigrados en general, conocemos muchos nombre[s] y los apreciamos a través de ese esfuerzo tuyo. Estos días regresó Dieste. Vuelve contento y con deseos de trabajar y hoy salió Laxeiro para esa. El destino de una parte de nuestra generación es el ir y volver sin encontrar acomodo espiritual en parte alguna. Para mí pienso que el modo de encontrarlo reside en el propio trabajo utilizándolo como un narcótico. Ir y venir dentro de la obra que a uno le toca realizar.
Estoy esperando impaciente la monografía de Galaxia y leer el texto de García Sabell. Estoy seguro de que ha de quedar muy bien.
Para la revista necesitaría que además del trabajo sobre la máscara gallega de Bouza y sobre el traje, me consiguieses alguna crónica sobre el deporte gallego o sobre deportistas, Pasarín, Polo, Otero, por citar los de mi época, que se hubiesen destacado, con fotografías. Crónica que pueda hacer algún cronista de esa especializado. La historia breve de los clubs populares cuidando de no rozar cualquier otro aspecto que no sea estrictamente el deportivo y popular. Necesitamos urgentemente vuestro saludo para la radio.
Bueno, nada más por hoy. Cariños de Maruja y míos para Evelina y para tí y tu recibe el fuerte abrazo de:
Seoane

1954-12-22
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1954 en 22/12/1954

Vigo 22-dic. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Por fin te envío el trabajo de Bouza sobre las máscaras. Como verás, se trata de una cosa curiosa e interesante. También te adjunto cuatro fotos para ilustrarlo. Éstas me costó muchísimo sacárselas, porque pertenecen a su archivo particular y tiene miedo a que se extravíen. Le prometí formalmente que me las devolverías tan pronto como hicieses los grabados. De manera que no te olvides de enviármelas. También me pidió con muchísimo interés que le mandaseis la revista, a partir del primer número.
Aquí ya han recibido los cinco números, casi todos los suscritores de la lista que te remití. La impresión unánime es magnífica. Te advierto que ha constituído un éxito, y no hacen más que dedicar elogios a la publicación. Te felicito. Hay más gente que quiere suscribirse, pero como comprendo que tú tienes mil líos encima, voy a escribirle a Fernández o a Andrade dándole las nuevas direcciones.
Supongo que habrás recibido mi carta del 2, con el siguiente contenido:
Un dibujo y nota de Cabanillas, un dibujo de Xohán Ledo, un artículo de Díaz Pardo sobre Monfero y tres fotos. El 10 te envié otra, con un artículo mío sobre el Libro de estampas (sic), un artículo de Fole sobre Lorca con dibujos de éste, Fole y Cunqueiro, y una foto de Sendón con nota necrológica. El 16 te envié un artículo mío sobre el libro de Carbalho, y los saludos de Domingo, Piñeiro y mío que me habías pedido. El 20 te remití los saludos de Otero y Cabanillas, y un artículo de Fole sobre el idioma. Por mano del Sr. Hurtado te envié, además, varios dibujos, tres discursos de Otero en la Universidad, y un poco de turrón que os envía Evelina. No dejes de ponerme unas letras comunicándome si ha llegado todo a tu poder.
Tu monografía está ya terminándose. Antes de terminar el mes estará en la calle. Esperamos que la censura la autorice dentro de breves días. Pensamos hacer un ejemplar en papel especial, encuadernarlo, y dedicártelo los amigos de aquí.
Te adjunto unas líneas de [Rodrígues] Lapa, que considero expresivas. Pronto te enviaré el trabajo sobre los trajes gallegos. Nada supe todavía del Centro, en relación con las gestiones que he realizado sobre el programa de ediciones.
Plácido [Castro] ha llegado ayer a Vigo con toda su familia. Viene en plena decadencia. A ver si podemos hacer algo por él. También llegó hoy Valentín.
Un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
[Manuscrito]
Feliz Año Nuevo!

1954-12-27
Carta de Seoane a García Sabell. 1954
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1954 en 27/12/1954

Buenos Aires, 27 de diciembre de 1954

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago de Compostela

Querido Domingo:

Debí haberte escrito hace días respondiendo a la tuya de los primeros días de este mes, dándote noticia además de haber recibido tu artículo sobre Lonxe que tanto a Varela como a mí, excluyendo aquello que puede ser halago para nosotros, nos pareció magnífico y nos emocionó por lo que él encierra de mensaje, de adhesión cordial. No deja de ser curioso que pensando en vuestra obra ahora mismo, en este instante, en la obra de los que estáis ahí de la misma generación nuestra, y en la nuestra, las encuentre repentinamente hermanas por algo más hondo que el gusto de la forma o del tema, que por las causas que unos y otros defendemos. Las pienso unidas en un igual sentido del destierro y en una añoranza adánica de un paraíso perdido que sin embargo no era cuando pudo serlo, en nuestra mocedad, más que puro sueño que aspirábamos a que se cumpliera. Emigrados de nuestra infancia y de esos sueños como de esa tierra estamos nosotros, pero en vuestra obra vista así de lejos se trasunta igual nostalgia emigratoria aún viviendo en Galicia. Creo que deberías desarrollar alguna de las ideas que viertes en tu artículo en ensayos, sin que fuese a propósito de libro alguno, pues sería de gran utilidad para el pensamiento gallego y ayudarías a entendernos. Tu artículo nos ha parecido espléndido y desde luego a ambos, a Varela y a mí, nos gustaría que se publicase en El Faro de Vigo, pues además de su valor como breve ensayo, para nosotros significa, como te dije en otras, la única forma de que nuestra obra no se diluya fuera de Galicia, de la tierra a que precisamente está dedicada.

Estamos deseando conocer el artículo de Piñeiro de La Noche, su juicio nos interesa por igual y en el caso de Varela va unido además al recuerdo de una camaradería juvenil que él nunca olvida. Tengo noticias de mi monografía por Del Riego y estoy impaciente de conocer el texto que hiciste. La de Maside quedó muy bien y me gustaría que la mía quedase, en cuanto a la generalidad de las reproducciones, similar. Recibí el ejemplar dedicado de D. Ramón y tengo que escribirle uno de estos días pero no sé realmente como expresarle mi agradecimiento, pues en sus palabras sobre mí quiero ver que hay más amistad y cariño que justicia y no puede sospechar él cuanto me conmovió, y no sé como decírselo, el que ni nombre, después de tantos años fuese pronunciado por boca de un gran maestro como es él, en la Universidad, por la que tanto luchamos en una época y queremos siempre.
Supongo en tu poder y en el Piñeiro mi álbum Campesinos que te envié por Castiñeiras.

Con mis deseos de que paséis un feliz año 1955 y con los augurios de que todos nuestros fervores comunes se cumplan, recibid Elena y tú el saludo cariñoso de Maruja y mío y el fuerte abrazo hermano de:

Seoane


Escribe, escribid, vuestras cartas son nuestro único aliento. Otro abrazo.

1955-01-03
Carta de Piñeiro a Seoane. 1955
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1955 en 03/01/1955

Compostela, 3-1-55
Querido Seoane:
No mes pasado chegou ás miñas mans o teu album Campesinos. Nunca poderás maxinarte a inmensa alegría que tiven cando Domingo mo entregou. Xa o tiña contemplado dúceas de veces na casa do Paco, sempre con nova emoción. Pra che espresar con verbas o meu agradecemento, tería que saber traducir os sentimentos en palabras co-a mesma pureza con que ti os sabes traducir en liñas e coores. Ben sabes, querido amigo meu, que non teño ise don. Recibe, pois, a miña gratitude inda que seña espresada cáseque en silencio. Por se tratar de un dises libros ós que un normalmente no pode chegar cos medios propios, a sua posesión prodúxome unha mezcla de ledicia e de estraneza, mesmo coma si non me correspondese telo. Tranquilizouse a miña concencia ó pensar que eiquí á miña casa veñen moitos que, estando en condicións semellantes, poderán disfroitar plenamente na sua contemplación. Moitos dos rapaces galegos que levan no peito a quentura do amor ós nosos valores espritoás, veñen adoito cabo de min. Satisfaime moito o poderlles amostrar o teu album – i-en xeneral o que ahí facedes– como exemplo i-estímulo pra as suas arelas. ¿Non é iste o destino máis nobre e máis auténtico do voso labor?
Xa sei que che gustou a monografía do Maside. Non deixes de llo decir a íl, pois alegrarase infinito co-a tua aprobación. A tua, que axiña estará lista, tamén che gustará. Estou seguro.
Mándoche iste artigo que lle entregara a Borobó pra o estraordinario de fin de ano. Como no mesmo número iba a saír a tradución do artigo de Domingo adicado a Lonxe, o meu terá caráiter máis xeneral. Saíron os dous ocupando unha mesma páxina adicada ás letras galegas na emigración. Por moitas razóns, eu quixen destacar, máis que unha obra individual, a vitalidade da cultura galega fora de Galicia. O título tan periodístico do artigo é obra do Borobó. Eu puxéralle iste: Creciente amplitud de nuestra cultura, que íl aproveitou pra titular a páxina. O artigo de Domingo xa o conocedes, fermoso coma un verdadeiro poema.
Os meus desexos agora ó comenzar iste novo ano son de que poidamos xuntarnos todos, vós e nós, nunha gran romaría eiquí na terra durante o ano 55.
Unha aperta moi forte do teu amigo
Ramón Piñeiro

1955-01-05
Carta de García Sabell a Seoane. 1955
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1955 en 05/01/1955

5-I-1955
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Acabo de recibir tu carta. Es sorprendente lo que dices de la sensación de ausencia que también se da en nosotros los que vivimos en Galicia. Yo no había reparado en ello. Pero resulta cierta y agudísima la idea. Celebro que te haya gustado mi artículo. Y que le haya gustado a Varela. Hicisteis un gran libro.
Mi trabajo y el de Piñeiro fueron para La Noche. Como este periódico hizo un número extraordinario dedicado al año 54, nos pareció más importante que la hoja reservada para América la ocuparéis vosotros, prácticamente de una manera exclusiva. El nº se vendió y comentó enormemente. Hubo que variar algo los títulos y alguna frase. De todos modos, es pasmoso que se publicara.

Ahora voy a organizar una lectura colectiva de Lonxe y de Campesinos. La nueva generación es algo espléndido. Ojalá algún día podamos hablar largo y tendido de ella.
Estoy corrigiendo las últimas pruebas de mi ensayo sobre tu pintura. Calculo que a finales de mes podrás tener en tus manos el primer ejemplar. No sé si habré acertado. Es un poco largo. Va escrito con todo el corazón. Y sin perder la cabeza.
Estos días os recordamos mucho. Entre los rapaces, Seoane es ya casi un mito. Te adoran. Ya ves cómo hasta los más tremendos sacrificios tienen, a la larga, una compensación. Tu obra y tu figura nobilísimas están ya en la conciencia de todos los buenos gallegos. Los de antes y los de ahora, los que no conoces, pero que te siguen con entusiasmo, fidelidad y hondura.
Acaban de entregarme el Nadal de Galicia Emigrante. Como todo lo tuyo, soberbio.

Recibí el paquete con los números de la revista. Que no dejéis de seguir enviándomela. Pienso escribir algo más para ella.
Anota este nombre de suscritor y envía todos los nos: Julio Fernández Pintos. Toral, 3, 2º. Santiago.

Nos entenderemos con Paco para la cuestión de los pagos.
Estoy escribiendo esta carta entre enfermo y enfermo. Que en el nuevo año se cumplan todos vuestros anhelos. Que son los nuestros y los de la tierra.

Cariños de Elena y míos para Maruja. Un fuerte abrazo.

Domingo

1955-01-11
Carta de Freitas a Seoane. 1955
Bruxelas
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Freitas a Seoane. 1955 en 11/01/1955


Bruxelas, 11 de janeiro [1]955

Meu caro Seoane:

Há muito tempo que não tenho notícias de voces. Onde, diabos andam! Há dias estive em Paris, vésperas de Natal e fui procurar o Colmeiro. Encontrei a porta do seu atelier fechado, e assim mergulhei na ignorância de notícias dos meus galegos queridos. Mas nós somos pedras duras; e algum dia nos encontraremos por este mundo de Deus. Soube pelo Carybé que andas funcionando muito. Pintando bastante, e o que é melhor, bem. Parabéns. Soube também que o grande Cuadrado aperfeiçoou suas palestras –baratin galico– e tem apezar da idade uma coorte feminina bem avantajada. Ainda bem. Deste bribon de Valera nem é bom falar... Pressinto suas artimanhas célticas. Não tenho coragem de voltar a Buenos Aires, muito embora saiba de antemão que vou encontrar os amigos distantes e queridos –o que é sempre um prazer– mas em contraposição tantas mulheres que amei e ainda amo (sou constante) envelhecidas. É muito para meus pobres e cansados nervos. Isto sem contar o espectáculo que darei como copiosos cabelos brancos, argenté. Mas agora que já fiz esta oportuna introdução vou entrar no assunto. Ah! Amigo, uma carta é sempre um pedido e esta não foge à regra. Terminei uma monografia sobre Cicero Dias e me parece que a coisa está apresentável. A monografia encaixa bem na Colección Mar Dulce, caso ela ainda exista. O material fotográfico é excelente. Escrevia-a para o Serviço de Documentação do Rio. Se houver algum interesse, mande-me dizer que enviarei uma copia completa. Senão, porque preciso tirar alguma coisa de voces, mande-me um exemplar do livro do Carlos Drumond de Andrade, aparecido em Botella al mar.
Continuo trabalhando por aqui ainda uns dois meses, porque pressinto que serei transferido para Londres. Como voce costuma aparecer em Londres, é muito possível que este ano ainda nos encontremos. Lídia manda lembranças para Maruja. Eu também. Recomende-me a todos e mande notícias desta gente tão ingrata, porém tão simpática,

seu

Newton

Newton Freitas
L´Ambassade du Bresil
Avenue Louise, 108
Bruxelles-Belgique.

1955-01-25
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 25/01/1955

Vigo 25-enero 1955

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Hace mucho tiempo que no tengo noticias tuyas y me extraña tan largo silencio. ¿A qué es debido? Supongo que habrán llegado oportunamente a tu poder las siguientes cartas mías:
Una del 16 de diciembre, en la que te adjuntaba el recorte de un comentario sobre el libro de González Carbalho, y los saludos de G. Sabell, Piñeiro y mío, que habías pedido. Otra del 20 de diciembre, conteniendo un artículo de Fole sobre la lengua, y los saludos de Cabanillas y Otero. Otra del 22 de diciembre, que contenía un artículo de Bouza Brey sobre las máscaras, y 4 fotos para ilustrarlo, que te ruego me devuelvas cuando tengas hechos los grabados. Y otra del 3 de enero, en la que iban unas notas sobre don Jesús Carro y Carballo Calero, con sus correspondientes dibujos, y un artículo sobre Rosalía, Pondal y Curros, con dibujos de los tres. Ayer te remití por correo ordinario un artículo de Valentín sobre Galicia y el mar, con cinco fotos; una breve historia del Celta con cuatro fotos; un artículo titulado Cinco poetas na paisaxe, y tres caricaturas de Cebreiro. Por medio de nuestro amigo de la Mahía te envié 5 ejemplares de tu monografía y un sobre, conteniendo un comentario titulado Tres pintores gallegos, con dibujos de Maside, Laxeiro y Virgilio Blanco; un artículo de Piñeiro sobre la poesía de Pimentel, con dibujo de éste; y tres notas tituladas Imágenes de Galicia, con tres series de cinco fotos cada una: de Vigo, de un pueblo ribereño, y de torres de Compostela. Dime si llegó todo a tu poder. Supongo que también habrás recibido de manos del Sr. Hurtado un paquetito con turrón que envió Evelina, tres ejemplares del discurso de Otero en la Universidad, uno del Cancionero de Monfero, una página dedicada a Serafín Avendaño, otra de caricaturas por Joaquín de Arévalo, tres dibujos de Xohán Ledo, y uno de Piñeiro hecho por Maside.
Ayer salió por avión el primer ejemplar de tu monografía. Dentro de poco te remitiremos uno encuadernado especialmente para ti, con dedicatoria hecha por Otero y firmada por todos nosotros. Indícame cuantos ejemplares más quieres que se te envíen, y cuanto tenemos que abonarte por los grabados en color. Dime, además, tu opinión sobre el libro.
Algunos han recibido ya el nº 6 de Galicia Emigrante. En cambio, a mí no me llegó. Le agradecería mucho a Maruja que se encargase ella de remitírmelos, porque sino siempre se olvidan. ¿Salió ya el número 7? Aquí gusta mucho la revista, que estiman realizada con altura gran dignidad literaria. Por cierto que varios de los suscritores incluidos en la lista, no recibieron ningún número, entre ellos Ricardo García Suárez. ¿A qué es debido? Indícame la forma de cobro de las suscripciones.
Y nada más por el momento. Afectuosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1955-01-29
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 29/01/1955

Vigo 29-1-55
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo que irás recibiendo puntualmente los envíos que, por correo aéreo y por vía ordinaria, te voy haciendo.
Ahora te adjunto un artículo que me entregó González Alegre para que te lo remitiese. Es el primero de una serie de cinco sobre el Valle del Salnés, que me dijo había escrito expresamente para Galicia Emigrante. ¿Por qué no escribes? Todos reciben la Revista, que gusta muchísimo, excepto yo. Supongo que es que te olvidas de mandármela.
Dime lo que te ha parecido la monografía, que ya supongo en tu poder.
Recibe un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1955-02-09
Carta de Seoane a García Sabell. 1955
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1955 en 09/02/1955

Buenos Aires, 9 de febreiro de 1955

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago de Compostela

Querido Domingo:

Estou tan emocionado que non sei como escribir esta carta. Recibín onte a tua monografía sobor da miña obra i-eu quixera hoxe decirche con estas liñas toda a miña emoción e agradescimento e non sei como facelo. Teño a sensación de que pol-o estudo atópome xa pra sempre na Terra e que fico pra sempre convosco. É de unha grande beleza e creo que poucas monografías das feitas derradeiramente nesa, en Madride ou Barcelona e que eu conoza, son tan nidias e craras con respecto aos probremas estéticos como a tua i-está, ademais, espréndidamente escrita. Todo esto asacándolle o que poda ter de amistade túa por min. Agradézoche ise remate dela que sei fondamente sentido por ti e pol-os amigos que endexamais esquezo desa. Leína xa varias veces e fai soio unhas horas que teño iste exemplar conmigo. Non sei, non podería decirche nada que se refira ao que ti fixeches porque trata de mín i-eu non podo xusgar o que ti escrebiches que a min paréceme magnífico deducindo aquelo que pode ser producto da túa amistade. Eu soio podo decirche esto, que sempre tiven ilusión, que sempre fun home de ilusión e de ilusiós, mais que agora cando nos ollos que comezan a murcharse de tantas bágoas que non abrotaron, lles falla o brilo e a ledicia dos anos da mocedade, torno a ter unha ilusión mais afincada, unha ilusión nova i-é esta que ti me ofreces ao considerarme un pintor galego, da Terra, de isa terra, Terra, a que eu, coma todos aqueles que convimos fóra, quero un dia xunguirme pra sempre, pra eternidade. Non sei que escribirche, non sei como decirche o que sinto, quixera que o leras nestas poucas liñas desguedelladas aínda que non fique escrito. Non poido facer unha carta correcta e fria o rredor de unha obra como a tua feita de agarimo, de sentimento, tanto coma de fondo saber. Agradézocha fondamente sin mais verbas e quixera estar nesa pra darche a grande aperta que recrama o meu agradecimiento e pra que notases na miña faciana o sentimento que escribindo non podo verter.

Unha aperta pra Elena e pra ti de Maruxa e minha (sic), e ti recibe a grande e fonda de:

Seoane.

1955-02-09
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 09/02/1955

Buenos Aires, 9 de febrero de 1955
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí las cartas últimas con las notas y fotografías que me adjuntabas y espero recibir las que me anuncias enviadas por correo ordinario y por Castiñeiras. Tambien recibí ayer la monografía que García Sabell y todos vosotros me habeis dedicado; no sé que decirte, deciros, de ella ni como expresaros mi agradecimiento. El texto de Domingo es magnífico, excluyendo aquellos juicios demasiado favorables que pueden ser producto de su amistad, e igualmente estoy agradecido a Xohan Ledo por la presentación de la monografía, incluso por el acierto de los colores de la tapa que seguramente de habérmelos pedido a mí serían esos mismos: amarillo y verde. Para mí es muy importante esta monografía por lo que ella representa de cariño vuestro, de comprensión de una obra solidaria de la vuestra y porque por ella me siento incorporado del modo mejor a todo cuanto quise y quiero de Galicia. No sé que decirte para expresar mejor mi emoción, unicamente que por este libro tengo la sensación de haber regresado y de estar entre vosotros. Aguardo que me mandes ejemplares y sobre todo espero ese ejemplar firmado que representa para mí, si algo de lo que hice tiene valor, el mejor y más alto estímulo.
Galicia Emigrante continúa saliendo regularmente. La semana que viene sale el número octavo y la audición radial tiene un éxito extraordinario. Vuestros saludos de fin de año hicieron llorar de emoción a muchos y constituyeron una nota sensacional en la colectividad. Las llamadas telefónicas a la emisora para expresar su agradecimiento por los saludos fueron la nota más destacada de la audición radial. En cuanto a los envíos a los suscriptores se hacen regularmente a todos tan pronto sale el número y no me explico como es posible no le hubiesen llegado a García Suárez, sino es porque el envío se perdiese. De todas maneras no importa, porque lo haremos nuevamente. La revista sale lo mejor que puede dentro su modestia, pero como tu sabes, estoy solo para hacerla y no contamos con dinero para mejorarla por ahora. Tiene muchos defectos, que conozco muy bien, pero han de ir corrigiéndose con el tiempo. El dinero de los suscriptores de ahí consérvalo tu, pues queremos no solo retribuirte a tí por tu trabajo, sino tambien a aquellos colaboradores como Fole que más urgentemente lo necesiten. Ahora, desde el número nueve al doce vamos a intensificar la campaña de suscriptores, más bien a organizarla, pues hasta ahora hicimos poco en ese sentido. Recibí por Leopoldo Hurtado los recortes, los dibujos, los discursos de Otero y el paquete de turrón, que os agradecimos mucho a Evelina y a tí Maruja y yo. Teneis demasiadas atenciones con nosotros que no sabemos como retribuir.
Escríbeme, dame noticias de los amigos. Por mi parte voy a hacerlo más a menudo luego de que pasen estos días en los que vivo una fiebre de trabajo como no me ocurrió ningún verano desde que estoy aquí.
Un gran abrazo para los dos, para Evelina y para tí de Maruja y míos y el gran abrazo de siempre de:
Seoane
[Manuscrito]
Los grabados, su importe, le ruego a “Galaxia” que los acepte como obsequio. Lo que sí te agradecería me enviases unos treinta o cuarenta ejemplares del modo que te sea posible.

S.

1955-02-14
Carta de Rof Carballo a Seoane. 1955
Nova York
Madrid
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rof Carballo a Seoane. 1955 en 14/02/1955

Dr. J. Rof Carballo/ Av. E. Dato 8/ Tel. 242089/MADRID

Madrid, 14-2-1955
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Seoane:

Quiero que sepas que ni Olga ni yo nos olvidamos de vosotros. Pero esta endiablada vida de médico enseguida se apodera de nosotros, nos mete en compromisos y problemas y no hay forma de encontrar un poco de tiempo para escribir.
Recibimos los números de la revista y vuestros Cristmas. He hecho en la librería Buchholz la gestión para tu exposición. Me han dicho que el problema está, únicamente, en las Aduanas. En que permitan la importación de cuadros. Como esto es difícil, la única forma de hacer la exposición es trayendose alguien los cuadros enrollados, en su bagaje y declarándolos en la Aduana como propios.
He estado con García Sabell y Ramón Piñeiro en Santiago y en Vigo, dando allí dos conferencias, una de ellas la que os leí a vosotros en Buenos Aires. Trabajo mucho en mis cosas y espero que de esto saldrá en algún momento alguna nueva obra. Sin esta ilusión no es grato vivir.
He admirado en casa de Domingo el magnífico Seoane que está allí colgado. Creo que es una de tus mejores obras. Realmente formidable. También Galaxia que me dieron una comida cariñosa me obsequiaron con el libro dedicado a tu obra, que ha resultado muy bien. Creo que tendrá ahí una gran aceptación y el éxito que merece.
He vuelto con una gran nostalgia de los buenos amigos que he dejado en Suramérica, entre los cuales figuras en los primeros lugares. No olvidaré nuestros paseos –desgraciadamente, pocos y breves– con charlas que me hubiera gustado proseguir uno y otro día. Aquí el trabajo cotidiano –y también la falta de interlocutor– impide el hacerlo. Esperemos que algún día las repitamos por un viejo camino de la Casa de Campo o por la Gran Vía.
He enseñado mis volúmenes de Rafael a mucha gente. Se le quiere y conoce mucho y, desde luego, se tiene por él una gran admiración. Trasmítele un gran saludo. Y a vosotros, desde este Madrid cada vez más robusto centro de pulpo, que absorbe todo, un recuerdo saudoso. Un abrazo a Baltar y a todos los demás amigos!

J. Rof

1955-02-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 16/02/1955

Vigo 16-feb. 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí la tuya del día 9. Nos ha alegrado mucho que te gustara la monografía. Desde luego es la que mejor ha salido de las tres publicadas. A estas horas ya tendrás los cinco ejemplares que te envié por Castiñeiras. Te iré remitiendo los restantes, hasta completar el número que deseas.
La Revista gusta mucho aquí. Varias personas se dirigieron a mí para que los hiciese suscritores, porque la consideran muy interesante. Próximamente, te enviaré una nueva lista de ellos, para que les mandéis todos los números, a partir del 1º. Conviene que repaséis los antecedentes de envíos, porque algunos de los suscritores se me quejaron de que sólo habían recibido el número seis, y que en cambio no les llegaron los cinco primeros. Tendré en cuenta lo que me dices sobre el destino del pago de las suscripciones. Yo recibí el nº 7, y espero que cuando salga el 8, me lo remitas por correo aéreo. Pienso que, aún con los sacrificios personales que ello te cuesta, debes hacer lo imposible por mantener la continuidad de la Revista. Tiene altura, calidad, e impecable orientación. Todos cuantos la conocen se muestran unánimes en apreciarlo así. Te adjunto un bello artículo de Cuevillas, que escribió espontáneamente para que te lo remitiese. También te adjunto el dedicado a los trajes gallegos. El problema de las ilustraciones no pudimos resolverlo por las dificultades que hay para localizarlas. Sin embargo, podéis conseguirlas ahí, tomándolas de la Crónica de la provincia de Orense por Fulgosio; de las reproducciones de cuadros de Fierros que fueron publicadas en Buenos Aires; del tomo general de la Geografía de Galicia de Carreras Candi; e incluso del tomo de Bibliófilos, dedicado a Sotomayor.
No recibí contestación del Centro a una carta que le he escrito hace tiempo sobre la preparación de las ediciones que me encomendaste. ¿A qué es debido? A pesar de ello, yo no he dejado de trabajar en ellas. Pienso que hacia finales de este mes tendré dispuesta para el envío la obra completa de Cabanillas. La tarea fue mucho más laboriosa de lo que imaginaba, y el poeta apenas pudo ayudarme, más que facilitándome algunos poemas sueltos. Aunque resulte inexplicable, no conserva ni uno solo de sus libros. Compré los volúmenes que pude hallar en las librerías. Los otros tuve que copiarlos –por estar agotados– con el auxilio de una mecanógrafa. Pero el trabajo más arduo ha sido el de compulsar las diversas ediciones, ya que las primeras insertan muchos más poemas que los segundos. Por otra parte, varios poemas de algunos libros se incluyen en otros posteriores de distinto título, corregidos o variados. Para ordenar todo esto, tuve que trabajar durante tres meses, quedándome muchas veces hasta la una de la madrugada. El autor me dio carta blanca para que hiciera lo que me pareciese.
Ya tengo en mi poder el estudio biobibliográfico de Carballo Calero. Millán no pudo hacer el estudio filológico, y entonces se lo encargué a Aquilino. Este me lo entregará dentro de unos días. De manera que, como te digo, todo estará dispuesto hacia finales de mes.
Después me meteré con los de V. Ponte. Como te anuncié, la selección de los artículos ya está hecha. Falta sólo mecanografiarlos. Encargué a Piñeiro del estudio preliminar. Por consiguiente, no tardaréis en tener dispuestas para editar la obra del poeta y la del ensayista.
En estos días ha salido el tercer tomo del Diccionario de Couceiro Freijomil. Te lo enviaré por correo ordinario, como los anteriores.
Por aquí no hay nada nuevo que comunicarte. Es casi seguro que muy próximamente se publique el número de Ínsula aplazado. No digas nada de ello por ahora, pues eres la única persona a quien se lo comunico.
En Galaxia te agradecen muchísimo el obsequio de los grabados. El número dedicado, de la monografía se está encuadernando. Lleva una dedicatoria hecha por Otero, que firmaremos todos.
Y nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
No te olvides de devolverme las fotos del artículo de Bouza–Brey, pues es un maníaco en el aspecto de coleccionar cosas. Te mando ese bello dibujo que nos habías hecho, y que conservaba, por si quieres utilizarlo.

1955-03-04
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 04/03/1955

Vigo 4-marzo 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:

Supongo que obrará en tu poder una carta mía, que te escribí el 16 de febrero último. Te acompañaba con ella un artículo de Cuevillas, y otro sobre las variantes del traje gallego. Por correo ordinario he ido remitiéndote diversas colaboraciones que me imagino irás recibiendo.
Los ejemplares de la monografía también te irán llegando. Aparte de los cinco que te entregaría Castiñeiras, te remitieron hace ya algún tiempo como impresos certificados, otros diez más, y la semana pasada salieron otros cinco en la misma forma. Los restantes, hasta cuarenta, los tengo yo en mi poder. También está dispuesto el ejemplar especial encuadernado, con dedicatoria de Otero y firmado por todos nosotros. De manera que en la primera ocasión que se me presente, te lo haré llegar.
El otro día leí el bello artículo de Raquel Tibol, publicado en El Nacional de Caracas, hablando de tu Torre de Marfil, con el título de Las paradojas de un paradójico. Mi enhorabuena.
Debías de mandarle la Revista a Maside, pues no la recibe y está un poco dolido, porque cree que se trata de un olvido. Solo vió uno o dos números, y le gusta mucho. Cuando le pedí los dibujos de tu parte, enseguida se mostró dispuesto a darlos con el mayor entusiasmo. Ha entregado algunos más, que te remitiré oportunamente. ¿Salió ya el número 8? A todos los que la reciben, sin excepción, les gustó muchísimo la Revista. Cuantos la ven, desean suscribirse a ella. Para aligerarte a tí de ese tipo de preocupaciones, le escribiré a Fernández acompañándole las direcciones. Tan pronto como llegue a los destinatarios el número de diciembre, trataré de cobrarles los siete números del año para hacerle una entrega a Fole, y el resto tenerlo dispuesto aquí para lo que me indiques.
¿En qué ha quedado, por fin, lo de las ediciones de Cabanillas, V. Ponte, etc? Del Centro nada me contestaron al respecto. Yo sigo trabajando en la cosa, ayudado por unos mecanógrafos que contraté en La Coruña, y por otro de Vigo. Ya me dirás lo que haya sobre el asunto. ¿Qué tal seguís por ahí? Me imagino que tú trabajando tan intensamente como siempre. No dejes de escribir unas líneas de vez en cuando.
Un saludo muy afectuoso a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

1955-03-29
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 29/03/1955

Buenos Aires, 29-III-55
Sr. Fernández del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Te escribo unicamente dos líneas para acompañar a las fotografías de Bouza Brey que me inquieta tener aún en mi poder. Tengo que escribirte una carta larga con todas las novedades de esta pero espero hacerlo la próxima semana cuando esté más aliviado de trabajo y con más serenidad. Recibí tus colaboraciones para la revista y ayer un paquete con cinco ejemplares de mi monografía. Las que trajo Castiñeiras aún no las recibí pues tuvo un incidente con un pasajero o algo así, le quedó la maleta en poder de este o a nombre de este y debe aún conseguirla. Por cierto que tu artículo sobre él que tú me enviaste para G. E. lo acabo de ver publicado en Opinión Gallega. Supongo que esta es obra de Castiñeiras que les habrá dado una copia. Supongo que te llegará la revista regularmente. Te estoy muy agradecido por todo cuanto haces por ella; por mi parte no puedo hacer más pues luchamos con muchas dificultades aún venciendolas lentamente. La monografía gustó mucho a los que la ven, no sé que opinarán las gentes de esa, me gustaría saber cuales son las opiniones. Vi Ilustración Gallega y Vida Gallega esta última no puede con el “genio” que le imprimió su fundador, con todos los respectos (sic) por su memoria. Estos días te llegará con una carta de presentación mía un arquitecto de esta José Aslán con su señora, una persona que estimo mucho y extraordinariamente simpática de quien serás pronto amigo.
Bueno así son estas dos líneas, las acompaño con un abrazo de Maruja y míos para los dos
Seoane

1955-04-09
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 09/04/1955

Vigo 9-abril 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí la tuya de 29 del pasado, junto con las fotos de Bouza. Espero con impaciencia la carta larga que me anuncias. Me alegro que te haya llegado el paquete que te envié con cinco ejemplares de tu monografía. ¿No recibiste antes otro, con diez, que te remitió directamente la Editorial? Espero que a estas horas se habrá recuperado la maleta de Castiñeiras y, por lo tanto, los cinco libritos que iban en ella. El día 7, es decir anteayer, salió en el Veracruz con destino a esa el hermano de Pampillón. Le dí, para que te entregara en mano, otros diez ejemplares de tu monografía, y el tercer tomo del Diccionario de Escritores de Couceiro. También lleva el volumen especial, encuadernado en piel, que te dedicamos todos. No te olvides de comunicarme su recepción cuando obren en tu poder.
Me ha sorprendido lo que me dices sobre la publicación del artículo que escribí sobre Castiñeiras. Este me pedía insistentemente que escribiese una cosa acerca de él, y por fin lo hice para que me dejase en paz. Pero no me habló de que iba a publicarlo, ni mucho menos. Creo que no debes tomar mucho en cuenta sus tonterías, pues ya sabes como es. Sin embargo, por otra parte, nos resulta útil.
No he visto ningún ejemplar de la Revista, después del nº 7, y estoy deseando que me lleguen. Fernández me prometió enviarme los números por correo aéreo, a medida que fuesen saliendo, pero se ve que se ha olvidado. Le escribiré de nuevo. Ya te dije que aquí la Revista gusta muchísimo, y todos la esperan con enorme interés. Lo que ocurre es que son pocos los que la reciben con regularidad, pues a casi todos les ha dejado de llegar algún número. No sé si se tratará de defecto de administración, o de extravío.
Tu monografía tiene una gran aceptación, incluso de venta. En Santiago, por ejemplo, hubo una librería que despachó veinte ejemplares durante las dos primeras semanas de haberla expuesto en el escaparate.
Quisiera que no te olvidases de enviarme la foto del busto que te hizo Eiroa, así como otras que pudieras tener ahí. Quisiéramos sacar lo más pronto posible la monografía, cuyo texto escribiste tú, y tropezamos con mil dificultades para reunir el material gráfico.
También estoy preparando el 4º tomo de la Antología poética gallega, que inició Alvarez Blázquez, con la de la lírica medieval. Estará dedicado a la poesía contemporánea. Después se publicarán el 2º y el 3º. Te agradecería que me enviases para incluir en el una breve nota tuya autobiográfica, y tu opinión, también breve, sobre la poesía en general y la gallega en particular. Al mismo tiempo, selecciona 4 poemas de tu Fardel y mándame dos inéditos, teniendo en cuenta que la Antología se publica aquí. Pídele a Lorenzo que haga otro tanto con respecto a él. Es mi propósito que los poetas colaboren conmigo en la labor antológica.
El matrimonio a quien te refieres no ha venido todavía por casa. Ya sabes que lo recibiremos con todo afecto. También González Carbalho me escribió anunciándome su viaje.
Hace varios días escribí una carta al Centro Gallego, especificándole el estado en que se encontraba la labor que me encomendaron, y pidiéndole instrucciones al respecto. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

1955-04-16
Carta de Alvajar a Seoane. 1955
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Seoane. 1955 en 16/04/1955

París, 16 de abril de 1955

Querido Seoane:

Me ha sido imposible escribirte antes, porque nada había podido hacer de lo que me encargaste. Estoy tratando de arreglar la documentación para poder quedarme aquí y de solucionar de manera efectiva el futuro problema económico. Eso y las naturales primeras visitas a la familia me tuvieron ocupada. Resumo las novedades para pasar luego a lo serio. Me encontré a mi padre casado; vive en la misma dirección porque tienen el departamento de al lado del piso en que él vivía. Es buena casa y amplia. Su mujer es secretaria del primer matemático de Francia, y su consuegro es el decano de la Facultad de Ciencias de la Sorbonne. El hijo de esta señora es Jefe de Investigaciones Científicas allí mismo y creo que futuro candidato al Instituto. Lamentablemente es una persona enferma y no sé cómo andarán las cosas, a pesar de que tiene muy buen ánimo y sigue trabajando. Es buena persona y atentísima con nosotros. ¡A tout seigneur, tout honneur!
También mi hermano Javier está aquí. Por fin pudo salir de España y venirse con su mujer. Trabaja y sus cosas van progresando. No se puede pedir más dadas las circunstancias. Tuvieron mucha suerte.
Otra de las cosas que me robó tiempo fue el haber tenido la suerte inmensa de conseguir un departamento. No te cuento la historia porque creerías que es una novela. Aquí estoy, encimita del Sena, dos habitaciones muy grandes, una cocina id. y un váter donde el día de mañana, si me dejan tranquila (porque toda transferencia es ilegal y puede surgir inconvenientes), se puede instalar un bañito. Dirección: 17, Quai aux Fleurs. Paris, IV. ¿Recuerdas dónde es? A un paso de Notre Dame. Alquiler, 8.000 francos. Te lo digo, porque sé que conoces los precios de aquí y verás que tuve que arriesgarme a ocuparlo e a pagar la seña que me pidieron, y que es la quinta parte o menos de lo que vale, e instalarme aquí.
Acabo de recibir una carta de Fernando Birri. (Dirección Piazza di Spagna 9, Scala B, Int. I., Roma). Me manda la carta de Ugo Guanda que te incluyo. Y añade él, en cuanto a este asunto, como aclaración al párrafo segundo de la carta de Guanda: “Es decir, que costará 330.000 liras la edición de cada volumen, de cien páginas cada uno. Guanda da la dirección y traducción a Darío (PUCCINI, de quien te hablé) y a mí, si tu vienes puedes colaborar. Además del interés que representa para Botella al Mar tener al lado como pie de imprenta italiano el de “Guanda”, me parece que la cosa funciona económicamente dentro de cifras aceptables: cada librillo le costaría al Editor aproximadamente unas 600 liras, lo cual permitiría su venta al público a un precio todavía “comprable”. Guanda lo distribuiría en su circuito, y sobre el precio de venta Seoane percibiría el 40% de utilidad por cada libro vendido”. En la carta de Guanda tienes la dirección. En tus manos dejo el asunto Italia, porque yo no sé cuando podré volver allá. Es decir, si te interesa. En cuanto a París, mañana voy a ver una imprenta a la que estoy recomendada, que tiene linotipistas españoles y franceses y puede hacer la cosa, para que me den un presupuesto. En cuanto lo tenga, volveré a escribirte. Es decir, que si tienes dudas con respecto a lo de Guanda, espera a recibir los precios de París. En este caso tendría que hacerlo yo (es decir, organizarlo yo, puesto que no es un editor, sino una imprenta), y ver la cuestión, distribución y todo lo demás.
Dentro de un par de día me voy a Suiza a trabajar durante unos quince. Es una tentativa que si sale bien puede solucionarme las cosas para el futuro. Trabajaría entonces allá un par de meses y pasaría aquí otros dos o tres. Ya veremos qué sale de ahí. Pero puedes escribirme lo mismo dándome indicaciones, o diciéndome qué decides, porque me mandarán las cartas y sólo será un retraso de unas horas. Como te digo, te haré llegar los datos de Francia inmediatamente.
Dile a Arturo que no le he escrito porque no sé de donde saco tiempo ni para dormir, pero que no por eso me olvido de que existe. ¿Qué hay de la editorial? ¿Habéis cambiado de dirección o seguís en Piedras? ¿Quieres decirme si Aznar se llama Luis o Manuel? Un abrazo a Maruja y un apretón de manos para ti.
No tengo ningún número de Galicia Emigrante. ¿Puedes mandarme? Te enviaré las cosas para la Revista tan pronto. Ahora estoy medio organizada y todo marchará.

Amparo

[Manuscrito na marxe esquerda:] Bmé. Mitre, 3793, 2ºF.

1955-04-28
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 28/04/1955

Vigo 28-abril 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Me extraña mucho tu largo silencio. ¿A qué es debido? Supongo en tu poder varias cartas mías. Imagino que también habrás recibido de manos de Pampillón el ejemplar especial de tu monografía y diez ejemplares corrientes. Con posterioridad, te remití otros cinco por correo ordinario. También te mandé el tercer tomo del Diccionario de Escritores, de Couceiro Freijomil. Dime si te ha llegado todo.
Estuvieron con nosotros, el arquitecto amigo tuyo y su señora, que me recomendaste. Son gente muy simpática. Comimos juntos, y fuimos a visitar el Tecla. Vinieron por muy poco tiempo, y tuvimos que andar de cabeza para poderles arreglar el asunto del coche. Al fín todo se arregló muy bien, entre el Consulado portugués y la Aduana de Tuy.
Hace un par de días que llegó G. Carbalho. Parece que está muy contento, y todo ésto le gusta mucho. Nos dijo que traía un encargo de Maruja para Evelina. Ya escribirá ésta dentro de unos días.
¿Por qué no me mandáis la Revista? El último número que recibí fue el 7. Varios amigos de aquí ya tienen en su poder el nº 8. Lo mismo Fernández que Andrade, me anunciaron que me la remitirían por correo aéreo. Pero lo cierto es que ni por correo marítimo la recibo. ¿No podrías tú arreglar este asunto? Te lo agradecería mucho.
Te adjunto una interviú que le hice a Piñeiro, para que la publiques. Si quieres, puedo hacer otras varias sobre distintos aspectos, con otras personas. Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1955-05-02
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1955
Bogotá
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1955 en 02/05/1955


Bogotá, 2 maio 1955

Sr. don LUIS SEOANE LÓPEZ
Bartolomé Mitre 3793, 2º, F
Buenos Aires

Querido Luís:

Acabo de recibir o primeiro exemprar de Pranto Matricial que chega as miñas maos. Demoróu mais de coarenta dias en vir desde Buenos Aires, pol-a via ordinaria. Chega cando xa perdera a espranza de ollar eiquí a obra.
Moito me comprace a beleza, sobriedade e modernidá da presentazón gráfica, na que unha vez mais, a tua experta ourentazón e participación, ten conquerido un novo e positivo acerto. Estóu plenamente satisfeito da edición; agradezo vivamente o teu desvelo e ben quixera que o contido responderá o rango do continente.
Non voltéi a ollar ningun numaro de Galicia Emigrante. Teño unhas notas sobre Jesus Bal e agardaba recibir as referentes a Souto, pra facer o artigo. Non chegaron ainda ao meu poder. Penso escribirlle dende eiquí, e recordareille o choio. Si non o fixen denantes foi por agardar a poder decirlle algunha cousa da edición, e si fora doado, remitirlle algun exemprar. De calquera xeito, podo si tes necesidade de orixinal mandar outros traballos, e ainda encarregarme de algunha colaboración en serie, sobre economia galega ou d-outra temática axeitada ao tipo da Revista.
Na primeira quincena de San Johan penso retornar a Galiza, dando por rematada a misión que veño ourentando n-esta terra. Cecais se deriven algunhas relacións economicas importantes antre Galiza e Colombia, pra desenrolar n-este pais unha industria –a da pesca– que ainda non sahiu da prehistoria. Pesca coma na edade de pedra.
Dende hai meses non teño novas da Arxentina. Ao menos, da vosa actividade. Teño conversado moito eiquí con Gonzalo Losada, que debeu chegar n-estes dias a Buenos Aires. Ten unha fonda admiración por tí, e unha viva devoción, o que me produxo moita compracencia. Penso escribirlle n-estes dias, mandandolle un mal deseño do escudo dos Losadas, que recibín de Pilar.

Moitas lembranzas a Maruxa, e unha cordial aperta pra ti do teu sempre amigo incondicioal,

Valentín

1955-05-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 16/05/1955


Vigo 16-mayo 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:


Me extraña mucho tu largo silencio. No sé si recibiste cuatro ó cinco cartas que te he escrito, ni tampoco si llegaron a tu poder la monografías de arte y el ejemplar encuadernado que te dedicamos.
Ayer recibí los ejemplares números 8 y 9 de la Revista, que me mandaste por correo aéreo, y que te agradecí mucho. La revista la leemos siempre con gran interés, porque está hecha con la dignidad y la altura que tú siempre sabes imprimirle a la labor que haces. En este sentido nunca sabremos agradecerte debidamente tu esfuerzo. Sin embargo, de lo que puedes estar seguro es de que la obra literaria y artística que realizas, quedará como ejemplo para cuantos amamos a nuestra cultura y trabajamos desinteresadamente por ella.
Ya verías cuantas botaratadas se escriben ahí y se dicen sobre la labor de Galaxia. Al parecer, lo que desearían es que nos dedicásemos a editar una literatura de trangallada y a satisfacer las pobres vanidades de unos cuantos. Te advierto que a veces me come el desánimo, y pienso si no resultará totalmente inútil el sacrificio de tantos años. Me resultaría mucho más cómodo dedicarme a mis asuntos particulares e inhibirme por completo de toda otra actividad cultural. Llega el momento en que uno se cansa de tanta incomprensión y tanta estulticia.
También estoy enterado, indirectamente, de lo que ha ocurrido con el programa de cultura del Centro Gallego. Yo les escribí dos cartas advirtiéndoles lo que había hecho en orden a la recopilación de las obras de Cabanillas, y a los ensayos de V. Ponte. Ni a una ni a otra me contestaron, a pesar del tiempo transcurrido. Ya no sé que pensar. Lo que me duele es que me hubiesen obligado a realizar un trabajo tan engorroso, y a solicitar de Carballo Calero e Iglesia Alvariño los estudios que ya hicieron para que todo quede en nada. ¿Cómo me voy a justificar ahora con estos hombres, después de haberlos apremiado tanto para que hiciesen los trabajos? En fin, por lo que a mí me pasa, me imagino lo que te ocurrirá a tí
En mi anterior te decía que estaba ultimando una Antología de la Lírica gallega contemporánea. Quisiera terminarla en el presente mes. Te agradecería por ello, que con la mayor urgencia posible, me enviases lo siguiente:
1º Una breve nota autobiográfica con indicación de fecha y lugar de nacimiento, obra, etc.
2º Una opinión sucinta de como consideras la poesía en general y la gallega en particular.
3º Una selección de cinco poemas tuyos, en gallego, ya publicados en libro, y tres inéditos escritos en el mismo idioma.
Te estimaría que solicitases de Lorenzo las mismas cosas. Otero Espasandín ya me envió todo.
Con esta carta te va una nota para la revista sobre un homenaje que se le hizo a [Victorino] Taibo, y un recorte de periódicos con datos biográficos sobre Couceiro Freijomil por si quieres hacer algo con motivo de su muerte.
Hoy escribiré unas líneas al Centro Gallego para acompañar varios recortes de periódico con notas sobre los libros publicados. También adjuntaré un artículo de Piñeiro para publicar en Galicia. Dentro de breves días te remitiré uno semejante de García Sabell para tu revista.
Y nada más por hoy. A ver si te decides a escribirme. Bien sabes cuanto me alegran tus cartas, sobre todo en estos momentos depresivos que estoy atravesando. Dale a Maruja mis saludos más cariñosos, y tú recibe el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1955-05-16
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 16/05/1955

Buenos Aires, 16 de mayo de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Como siempre te debo carta. He recibido los libros que me los dieron hace pocos días, y el que me enviásteis con vuestras firmas me conmovió como no podéis imaginaros. Os estoy hondamente agradecido a todos y a Otero Pedrayo le debo más de una atención que no merezco. No sé como escribirle, no sé como agradecerle su dedicatoria. A todos os debo yo, pienso que os debemos los que estamos aquí, el no haber muerto para Galicia. Es muy duro trabajar fuera del lugar que se quiere, pierde para uno mismo sentido toda cuanta labor se realiza y casi siempre se trabaja para olvidar el sitio, el país donde se vive, para encontrarse, al menos en el trabajo, en la tierra que nunca, nunca, aún en el peor de los casos, debimos haber dejado. No sé que decirte ni que deciros. Os estoy agradecido a todos. Leí vuestra dedicatoria más de una vez y la encuentro inmerecida. Quizá algún día pueda devolveros vuestras atenciones. Anteayer recibí por correo otro paquete de libros. Han llegado todos menos los que trajo Castiñeiras que quizá deban darse por perdidos, según las últimas informaciones que aún pueden variar. Aquí estamos sumidos, en cuanto al Centro Gallego, en un mar de líos producidos en parte por la siembra de viento en el año pasado de nuestros amigos, aunque ahora no tengan culpa de nada. Vilanova comenzó, a lo que parece, a hacer alguna de las suyas, una pequeña escaramuza de francotirador escondiéndose tras otros, Alonso, por otra parte, al que contestó muy bien Borobó, tira piedras que sirven para armar estrépito. Ahora, según me dijeron, piensa publicar una fotocopia de una carta que me envió por mano Cuña Novás y que yo nunca recibí, aunque sí los originales que acompañaba y que en dicha carta me recomendaba. Parece que está destinada al Faro de Vigo. De publicarse estudiaré el modo de querellarme contra él, aunque no creo que esa carta tenga importancia, y si la tiene es para su autor únicamente. Si lo hago es porque creo que hay que contribuir a terminar con los imbéciles, que no sé como pueden algunos diarios de esa seleccionarlos para su colaboración tan certeramente. De todas maneras convenía que la dirección del Faro de Vigo se enterase de que aquí se desacredita con esas actitudes, aunque es probable que no les importe demasiado y prefieran dar oportunidad a resentidos como Alonso, para que tengan su espacio de desahogo. Galicia Emigrante continúa lo mismo, vendiéndose algo más y sosteniendo un gran éxito radial; tu colaboración para ella es espléndida y necesaria. Convenía que me mandases más interviús como la que me enviaste últimamente dedicada a Piñeiro y notas, fotografías y dibujos. Que los amigos de ahí nos ayuden. A Maside se le enviaron dos veces la colección de la revista, dime si tienes noticia de que la recibió. Pienso escribirle uno de estos días extensamente, antes de marcharme a San Juan, donde tengo que hacer un mural en el Banco de esa ciudad. Acabo de terminar uno en mosaico veneciano que me gusta mucho, en el Banco Israelita de aquí, y parece que es posible me encarguen otros dos para edificios tambien de ésta. Como puedes ver trabajo mucho. Tambien tengo casi terminado otro libro de poemas gallegos. Un libro que se dividiría en dos: As cicatrices y Santiago, de los que debo enviarte dos poemas para tu antología, pero quiero seleccionarlos con calma. ¿Qué tal González Carbalho en esa?
El tercer tomo de Couceiro Freijomil contiene bastantes errores, de todas maneras es una obra notable y útil, no sé si piensa salvarlos en los apéndices, pues de ser así te podía enviar por mi parte una lista de ellos a través de los tres tomos, para que les fuesen útiles. También el libro de González Alegre sobre poesía tiene muchos, algunos tan notorios como el de suponer a Dieste autor de los prólogos de las colecciones “Hórreo” y “Dorna” que son de Cuadrado.
Bueno, creo que cumplí en parte mi deuda con esta carta. Dime algo de tus proyectos y de los de la gente amiga. Mientras tanto recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío y el gran abrazo de:
Seoane

1955-05-22
Carta de Maiztegui a Seoane. 1955
Nova York
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1955 en 22/05/1955


Madrid, 22.V.1955

Querido Seoane:

Hace tiempo que debía escribirte. He tenido todo este tiempo mucho trabajo (4 películas en un año...). Acabo de regresar del festival cinematográfico de Cannes donde los críticos de cine premiaron Muerte de un ciclista dirigida por Bardem (valor de más talento de la nueva generación) y que tiene música mía. Por razones “oficiales” sólo pudieron pasarla en privado, fuera de concurso del festival oficial, pero llamó la atención de veras. Ahora se trata de lo siguiente: Sabrás que tengo listo el Macías o namorado para soprano, tenor, coro mixto y orquesta. La obra dura lo menos una hora y la orquesta es de 37 profesores.
Escribí días pasados al Centro Orensano ofreciendo su estreno para el 25 de julio, día de Galicia, con su auspicio en el acto a realizar con tal motivo. Con la mayor cordialidad, me han contestado que el Orensano no puede ni está en condiciones financieras para el desembolso que requiere la ejecución de Macías, pero que había la posibilidad de que fuera estrenada en el festival del Centro Gallego para el día de Galicia que piensan realizar en el teatro Colón. También me sugieren que el estreno sea postergado para el año 1957, que se cumple el 50º aniversario del Centro Gallego, pero yo prefiero, si hay alguna posibilidad, que sea este año. La partitura no ofrece grandes dificultades, ni tampoco los coros. La envié al [Orfeón] Terra Nosa para que comenzaran a estudiarlos. Naturalmente que tendrá que ser reforzado por profesionales de cada cuerda, lo que se puede hacer varios ensayos previos al estreno. Respecto al presupuesto, cifras no podría darte, pero, en cambio, paso al detalle para que te asesores con Maragno, el director del coro Terra Nosa:

1) Soprano
2) Tenor
(Solistas)
3) 4 Sopranos
4) 4 Contraltos
5) 4 Tenores
6) 3 Bajos
(Refuerzo del coro, que lo dejo a criterio de Maragno)

Orquesta:
1 Piccolo.
2 Flautas.
2 Oboes (1 corno inglés)
2 Clavicordios.
2 Fagot
2 Cornos
2 Trompetas
1 Tambor-platillos.
1 Conchas-triángulo.
1 Pandero
1 Celesta Glockenspiel
1 Arpa
12 Viola (dividida en 3 registros: grave, medio, agudo)
4 Cellos (o 3)
2 Bajos
Profesores: 37

-Creo que no me olvido de nada. -El texto está en gallego. -La obra tiene más bien carácter de música de cámara (así he sentido el clima lírico de Macías). -Dificultades por falta de tiempo para ensayos no creo, pues en cuanto me contestaran, enviaría el material. -Te ruego veas al Flaco Zalezzi, a quien escribí sobre este asunto y le daba más detalles respecto a mi viaje para el estreno (Posibilidad de incluir en el presupuesto mi pasaje de ida y vuelta a España).
Sabrás que aquí estoy trabajando mucho. La semana pasada estuve en París y me encontré con Colmeiro. Charlamos de muchas cosas, lástima que no todas sean buenas. Bien, te ruego disimules la molestia que te doy con el Macías y espero ansioso tus noticias.

Con saludos afectuosos para tu mujer y los amigos, te abrazo.

Maíztegui

No tengo tu dirección particular.
Chau
(Direc.: Meléndez Valdés 59. Madrid)

1955-05-24
Carta de Zegrí a Seoane. 1955
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1955 en 24/05/1955


Mayo 24 de 1955

Sr. Luis Seoane
Bartolomé Mitre 3793
Buenos Aires

Mi estimado amigo:

Aunque creo que le debo a Usted una carta –la última suya que probablemente dejé sin contestar– no le había escrito antes por falta de noticias concretas que darle. (Entre paréntesis, supongo que habrá Usted terminado el mural de que me hablaba hace meses atrás). No recibí nunca el catálogo-monografía de su exposición en la Galería Bonino. Talvez no lo recibí porque se le olvidó a Usted mandarlo. Algunos argentinos que han pasado por esta sala (y que vieron su exposición en Bonino) han hablado muy bien de ella. Gente que lo conocen a Usted solamente de nombre y que se han sorprendido (agradablemente) de ver cosas suyas en esta Galería.
Las noticias concretas que puedo comunicarle en esta carta son los siguientes: el Museo de Arte Moderno de Nueva York ha escogido uno de sus estarcidos (una de las Maternidades) para un servicio especial que tiene el museo de arriendo de cuadros a domicilio. Estos cuadros se ceden por un precio determinado a personas que los arriendan por mes pagando una cuota que se puede aplicar a la adquisición de la obra. Es un buen servicio. De un total de 6 grabados que sometimos (entre los cuales habían dos suyos) el único elegido fue la MATERNIDAD. Hoy recibí la noticia. El Museo me informó por teléfono que habían elegido su estarcido. Otra noticia concreta es que desde hace varios meses tengo también con el Museo de Arte Moderno otro estarcido suyo. Este grabado ha sido escogido para la colección del Museo. No le había escrito antes sobre el particular porque aún no me han pagado por esta adquisición que es la confirmación definitiva e irrevocable del hecho consumado.
Sobre la Galería, sólo puedo decirle que va creciendo paulatinamente, pero decididamente. Mucho trabajo y mucha programación. Este segundo año ha sido más alentador que el primero. Las cosas van por buen camino. Pero todavía falta para llegar a la meta.
Saludos por su casa de nosotros. Recuerdos para Cuadrado. Aquí siempre se les recuerda y se les tiene presente. Hasta pronto,

[Manuscrito na marxe esquerda:] Cordialmente

Armando Zegrí

P.S. Necesito algunos datos sobre Nóvoa para poder mostrar sus cuadros.

1955-06-02
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 02/06/1955

Vigo 2-junio 1955
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí la tuya del 16 de mayo. Nos satisface que te hubiera gustado el número especial de la monografía, que te dedicamos. ¿Recuperaste, por fin, los libros llevados por Castiñeiras? Es una verdadera pena que se pierdan.
¿Cómo sigue la labor cultural del Centro? A mí no me contestaron a ninguna de las dos cartas que les escribí, hablándoles de las obras completas de Cabanillas y V. Ponte. Ya hemos confirmado las intrigas que está realizando Vilanova. Yo estaba seguro de que terminaría así, pues es su peculiar modo de actuar. Se trata de un resentido, a causa de su incapacidad intelectual, y por eso recurre siempre –como sus congéneres, los Carré– a los métodos turbios e innobles. Pero, en fin, allá ellos. Alonso, por su parte, va a hacer una serie de interviús sobre los premios literarios, y ya empezó con una de José Blanco Amor y otra de José Conde. La carta que amenaza con publicar fué escrita por mí. Me la pidió Ruibal cuando se marchó, para entregártela con el libro de poemas de Cuña Novás. Yo se la dí de buena fé, pero una vez ahí, en vez de entregártela, la mostró a Cándido González y a otros en un café, y sacaron de ella una fotocopia. Sin embargo, no tiene la menor importancia, pues no decía más que que leyeseis el libro con interés. En fin, todo se reduce a un conjunto de majaderías, sin mayor transcendencia que el rebumbio del momento.
Maside recibió la colección de la Revista, y le gustó mucho. Yo recibí los nº 8 y 9. ¿No salió aún ninguno más? Es curioso que un técnico pesquero de ahí escribió a Industrias pesqueras, pidiendo unos datos. Dice que se enteró de la existencia de esta revista, leyendo la que tú haces, a la que, de paso, dedica grandes elogios.
Supongo que te habrán llegado dos cartas mías por correo aéreo. En una te mandaba un breve reportaje sobre los encierros de caballos en el Valle Miñor, acompañado de varias fotos. También te remití por correo marítimo un artículo sobre los Ancares, con 7 fotografías, otro sobre Arosa: la isla del pulpo, y varios artículos y notas acerca de distintos temas. Con esta carta te adjunto un artículo de García Sabell, y una nota sobre Manuel María. Además va una foto de periódico de Couceiro Freijomil, por si llega a tiempo para publicar con la nota necrológica. Próximamente te remitiré una interviu con García Sabell, y otra con Maside.
González Carbalho se fué satisfechísimo y emocionado de Galicia. Nos portamos con él lo mejor que pudimos. Ayer recibí una carta suya de agradecimiento, escrita desde París.
¿Cuándo te vas a San Juan? ¿Vas a permanecer mucho tiempo allí? No sabes cuanto me alegran esos éxitos que estás obteniendo con las pinturas murales.
Puedes mandarme la lista de errores que observaste en el Diccionario de Couceiro. Se la haré llegar a los editores para que los salven en los apéndices. Y nada más por el momento. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1955-06-11
Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1955
Guadalajara [nac. México]
Bogotá
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1955 en 11/06/1955

Florencio Delgado Gurriarán
Camarena, 160. Dpto. 4º
Guadalajara, Jalisco


Guadalajara, 11 de xuño de 1955


Sr. Don Valentín Paz-Andrade
Bogotá, Colombia



Benquerido amigo:

Recibín a túa do quince do derradeiro, a que chegou a casa no intre en que eu andaba de viaxe.
Xa soupen da túa entrevista coa miña irmá Rocío. Por certo que xa recibín as roupas que me remesaron polo meio que ti lles indicaches e coa intervención da túa dona a quen che prego lle transmitas o meu agradecimento. Xa sabes fico ás vosas ordes.
Coas roupas chegou un libro de poemas, que atopo moi bo, de Celso Emilio Ferreiro. Penso escreberlle.
Agardo o teu poema a Castelao. Fai como dous meses me devolveu Correos a carta que che enviei a México a primeiros do Nadal do ano pasado e na que ía o Cimiterio Mariño. Enviareicho a Vigo.
Gracias polo teu ofrecimento. Se na túa viaxe de retorno ao lar pasas polos Estados Unidos encarrégoche merques un producto farmaceutico chamado Bellacrisina (novo alcaloide da beladona) que lle recetaron á miña irmán María e que non atoparon en Hespaña nin tampouco puiden acadar eiquí. Fas o favor de enviarllo á miña familia, quen alí o pagará.
Moitas lembranzas de Mares e Esturau. Cordiales saúdos da miña dona e cativos –hoxe cinco- e unha forte aperta do teu amigo


Florencio

1955-06-29
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 29/06/1955


Vigo 29-junio 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Hace mucho tiempo que no sé de tí. Supongo que habrás recibido varias cartas mías, así como las colaboraciones literarias y gráficas que te voy enviando para la Revista. Hoy te adjunto una interviú con Miss Perry, una foto suya, y otra del arco del Arzobispo de Santiago.
Me imagino que ya estarás de regreso en Buenos Aires, después de tu viaje a San Juan.
Te agradecería muchísimo que, a vuelta de correo, me remitieses una breve nota biográfica tuya, con indicación de fecha y lugar de nacimiento; una sucinta nota con tu opinión sobre la poesía; y tres poemas inéditos. Ya tengo terminada la Antología desde hace varios días. Sólo me falta lo tuyo, y en cuanto lo reciba, daré el original a la imprenta.
Me ha llegado el número de la Revista, correspondiente al mes de marzo. ¿No ha salido aún el de abril? No dejéis de remitirme los números por correo aéreo, pues me alegra mucho recibirlos.
Nada más de momento. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

1955-07-14
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 14/07/1955

Buenos Aires, 14 de Julio de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Comienzo como siempre, hace mucho que te debo carta, perdóname. Estuve en la ciudad de San Juan haciendo dos murales para el Banco de esa provincia, trabajando nueve horas diarias aproximadamente e incluso sábados y domingos, bajo un clima extraordinariamente frío pues está en las cercanías de los Andes. Una ciudad bastante extraña cuyos habitantes son en su mayoría sirio-libaneses y en los alrededores italianos, valencianos y andaluces dedicados a la agricultura, al olivo y a la vid. De regreso me encontré con todo mi trabajo habitual atrasado, debiendo ponerme al día en él con todo el que ya comencé dedicado a las Jornadas Gallegas de este año. Recibí todas tus colaboraciones que me anunciabas en tus cartas y no sé si te lo dije en otra el tomo de Couceiro Freijomil. Recibí tambien el artículo de Iglesia Alvariño sobre los libros de poemas de Varela y mío. Aquí todo anda regular, leyendo las entrevistas de José Blanco Amor y José Conde en las que éstos, como Alonso, muestran su resentimiento personal. El de José Blanco Amor contra mí y los que aquí están en general, pues nunca hemos tolerado su turbiedad de conducta. ¿Pero, qué pasa con el Sr. Leal Insua para que tolere toda esta infamia? ¿Crée acaso que si se malogran estos concursos del C. Gallego y su labor cultural es fácil volver a comenzar nuevamente?, ¿o es qué le concede tan poca importancia para Galicia, o al menos para la emigración gallega, que puede no importarle que toda esa obra se venga abajo? A mí ni a nadie personalmente le importan los concursos ni la obra del C. Gallego más que pueden importarle a Leal Insua o a cualquiera de los que residan ahí, si me importa y le importa a muchos es por los emigrantes gallegos y por Galicia y es estúpido y suicida que esto no lo vean los redactores de El Faro de Vigo. Pero dejemos esto que supongo tambien te habrá producido tus dolores de cabeza. Galicia Emigrante va hasta ahora bastante bien aunque sin poder aumentar páginas como hubiésemos querido ni hacer tampoco números extraordinarios. El setenta por ciento de la publicidad es de agenos (sic) a Galicia y los suscriptores son en gran parte argentinos, pero de cualquier manera va cumpliendo su obra. ¿Quién es Cosme Barreiros?, en una de las colaboraciones últimas voy a poner únicamente sus iniciales, pues voy a reunir dos de ellas en un mismo número ya que me parecen interesantes y aquí gustan en general. Tambien son interesantes los reportajes pues es éste un género que interesa mucho a la gente de ésta y es muy bueno el que hiciste a Piñeiro, aunque personalmente siento no estar de acuerdo con él en la valoración de los autores que cita en el cultivo de la prosa y poesía gallega actuales. No se puede olvidar a Rafael Dieste ni a Varela. En el caso del primero contribuyó entre los de su generación a fijar el idioma literario, aparte de haber renovado géneros como la narración y el teatro. Ahora está dispuesto a escribir nuevamente en gallego y prepararía un tomo de cuentos que propondría a GALAXIA, donde reuniese con bastantes nuevos los editados en Arquivos do trasno y al final de Fiestra Valdeira. Tambien quisiera que se copiasen a máquina las narraciones que publicó, y los artículos, en El Pueblo Gallego hace años con el título Temas galegos, pagando lo que sea a la persona que se encargue de esa labor, pues creo que Dieste lo necesitaría con cierta urgencia. Contéstame sobre esto. A Varela le pedí los poemas y la nota sobre poesía para tu libro que quedó en darme uno de estos días. Por mi parte te envío tres poemas de los más inofensivos de As cicatrices, un libro que preparo, del que una parte creo que titularé Sant-Yago y es a la que pertenecen esos poemas. Mis datos personales los conoces tu. Nací, no importa donde, en una colectividad de emigrados, en 1910. Licenciado en Derecho, y pintor, sobre todo esto último, pues lo primero no me dejaron mucho tiempo para ejercer. Como pintor puedes añadir que últimamente ha adquirido dos obras mías el Museo de Arte Moderno de New York. Periodista, alternando con la pintura desde que llegué a Buenos Aires. Esto es todo.
Estuve con el arquitecto Aslán y su Sra. que vienen encantados con vosotros y nos enseñaron las fotografías en colores que os hicieron y las que hicieron en Galicia, muchas espléndidas. En estos días se cumple el año de vuestra llegada a Buenos Aires, se acordó Maruja que fué el día 9.
Bueno, contéstame sin hacer caso de mis respuestas y recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío, además de otro grande para tí de tu amigo:

Seoane

Dime que te parecen los poemas y si te sirven esas líneas que te envío.
[Manuscrito]Te envío un poema más de los que pides para que tu selecciones los tres que te interesan: Dime si puede pagarsele alguna colaboración a Ben-Cho-Shey, pues creo que no le sobra dinero, según me dicen

1955-07-27
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 27/07/1955

Vigo 27-julio 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí, por fin, una carta tuya, fechada el 14 de los corrientes. Estaba un poco extrañado de tu largo silencio, justificado en parte por tu ausencia de Buenos Aires. Lo de los Concursos literarios me trajo de bastante mal humor, aunque sé encajar con bastante serenidad los contratiempos. Desde luego, tienes toda la razón en cuanto dices. Leal cortó con las interviús de Conde y Blanco Amor, la serie de envíos de Eliseo Alonso. El último venía firmado por Cándido González y lo tengo yo en mi poder. Es el artículo torpe de un resentido, que ya no verá publicado. La contestación del Centro a las insidias estaba muy bien hecha. Supongo que en su redacción habrás intervenido tú. Después de darle muchas vueltas a la cosa para lograr algo eficaz con que respaldar vuestra labor cultural, optamos por el envío del mensaje. Si no hubiese sido tan precipitada la cosa, podríamos haber reunido más de quinientas firmas solventes. No obstante, creo que con las remitidas hubo suficiente para desarticular la maniobra puesta en marcha.
Me ha llegado el número de abril–mayo de la revista. No dejéis de seguir enviándomela por correo aéreo. Vuelvo a insistirte en que aquí gusta mucho. Creo que hay que realizar todos los esfuerzos posibles para mantener su continuidad. Su mima presentación tipográfica es realmente sugestiva. Yo sigo mandándote colaboraciones, que supongo irás recibiendo. A principios de mes te envié una serie de magníficas fotos de Suárez. Para cada una de ellas escribieron pies, Piñeiro, Alvarez Blázquez, García Sabell, estc. Seguiré enviándote más. También te remitiré interviús. Por lo que se refiere a la de Piñeiro, yo tampoco estoy de acuerdo en la valoración de algunos nombres, pero como él tiene debilidad por algunos nombres literarios nuevos, se manifiesta un poco apasionadamente.
La idea de que le editemos a Dieste un libro de cuentos me parece magnífica. Tengo la seguridad de que a los demás les parecerá lo mismo. Podrá publicarse un bello volumen ilustrado por tí. Lo que ha de tener algún inconveniente es lo referente a las copias de los cuentos aparecidos en El Pueblo Gallego. Hace unos meses podría lograrlo con relativa facilidad. Pero ahora sustituyeron a los redactores antiguos, y vino gente nueva de fuera de Galicia. De cualquier modo, intentaré todas las gestiones posibles, aunque indirectas, para satisfacer vuestros deseos. El otro día ví en la Academia Gallega la colección del periódico Galicia, donde se insertaron varios cuentos de Dieste. ¿Te interesaría que mandase copiarlos? No sé si alguno de ellos se habrá publicado en Dos arquivos do trasno. Pregúntale al interesado. También por la BBC se habían leído dos. Si el autor no los tiene, yo podría facilitárselos.
Me han gustado mucho los poemas que me enviaste para la Antología. También me pareció muy interesante la nota poética. Quizá tenga que sacarle a ésta unas líneas, para que no resulte demasiado extensa.
Con los artículos de Cosme Barreiros puedes hacer lo que se te antoje. Creí que te habías dado cuenta que Cosme Barreiros soy yo. Utilizo a veces este seudónimo, para no prodigar tanto el que empleo habitualmente.
Dime lo que quieres que se le pague a Benchosey (sic) por sus colaboraciones para hacérselo efectivo.
Te agradecería que le dijeses a Aslán que hiciese el favor de mandarme alguna de las fotografías que nos sacó, pues nos gustaría mucho tenerlas.
Ya tengo en mi poder doscientas fotografías de los dibujos de Castelao, que hicieron en La Coruña. Cobraron 35 ptas. por cada placa y dos copias, pues el fotógrafo se queda sin aquélla. Como ves, la cifra resulta muy elevada. Ahora empiezan a hacer las del Faro y van a sumar mucho más. Para mí resulta un poco fuerte adelantar esas cantidades. Porque, además, tuve que realizar otros muchos pagos: compra de libros y copias de otros de Cabanillas; copias de trabajos de V. Ponte; viajes y estancias en La Coruña; pago de coronas de flores a Rosalía y Alfredo Brañas, correspondientes a este año y al pasado, etc.
En este mismo momento recibo la versión definitiva del poema O Campaneiro y las líneas adjuntas. Lo de Varela ya lo tenía todo dispuesto, incluso la nota poética, que tomé del prólogo de Dieste a su libro de poemas en castellano. Sin embargo, lo haré de nuevo si no tardas en enviarme lo que me prometes.
Y nada más. Con saludos muy cariñosos a Maruja, y de Evely para los dos, te manda un fuerte abrazo

Fdez del Riego

1955-08-10
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1955
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1955 en 10/08/1955


10-VIII-1955
Original para presupuesto

Amigo Seoane:

Hay que calcular unas 10 páginas más para el Glosario de voces y para tres poemas que faltan.-
La “Justificación” o Prólogo no irá en el cuerpo del libro, sino en otro papel, plegado al mismo tamaño, o un poco menos, en forma de manifiesto o separata.-
El Presidente desea tener este presupuesto; parece que se le ocurrió “una fórmula” para la publicación del libro soslayando “el qué dirán...” no sé cual sea ella.

Apúrate. Gracias

E. Blanco Amor

A man aparece nun recadro “64 pags”
No reverso escrito a man:
¿? 6.700
Materiales 9.000
As anotacións a man parecen de Luis Seoane

1955-08-17
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 17/08/1955

Vigo 17-agosto 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo varias cartas mías en tu poder y bastantes colaboraciones literarias, fotografías y dibujos para la revista. Con frecuente periodicidad te remito material por correo ordinario.
Con estas líneas te adjunto una especie de interviú a Azorín, hecha a través de sus libros, y la reproducción del retrato de Zuloaga. También te acompaño una nota sobre [Xohán Vicente] Viqueira, y un dibujo suyo, hecho por Cebreiro. Te agradecería mucho que cuando utilizases el dibujo, me lo devolvieses, pues quisiera conservarlo, ya que es el único que existe del filósofo.
Espero que, ahora que estarás un poco más aliviado de trabajo, me escribas extensamente.
Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evely para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

P/S: Quisiéramos editar cuanto antes la monografía de Eiroa. Disponemos de muy pocas fotos de su obra. ¿Por qué no me mandas la del busto que te hizo a ti? También Cuadrado debe de tener varias fotografías. Si consigues que nos las ceda provisionalmente, yo garantizo su devolución.

1955-09-03
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 03/09/1955

Buenos Aires, 3 de setiembre de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
He recibido tus colaboraciones y recortes de diarios y tus cartas. Esperé, para contestarte, a que Varela me entregase sus poemas y como hasta ahora no lo hizo creo que debes sustituirlos como puedas hacerlo por lo que tuvieses de él, pues igual me lo puede dar mañana que dentro de dos meses pues el tiempo para él no cuenta y es independiente de su voluntad de entregarlos, ya que se alegró mucho de tu pedido. La revista continúa progresando, circulando con éxito, sobre todo entre gente ajena a los círculos conspícuos de la colectividad aunque éstos la estimen cordialmente y la apoyen, y mucho entre argentinos de origen gallego como era nuestro propósito. No sé si está bien o mal, la hacemos en una imprenta más bien mala a pesar de su tamaño por su precio más reducido y estoy demasiado cerca de ella para enjuiciarla. Tengo en proyecto algunas otras pequeñas publicaciones derivadas de ella de las que te informaré en su día. La audición radial es otro éxito, en la actualidad es una de las más escuchadas entre las de cualquier clase en esta ciudad. Por su sección de entrevistas han circulado unas cincuenta personas de las cuales cuarenta aproximadamente son argentinas que van a destacar su elogio a Galicia o de cualquier aspecto de ella. Estaría muy contento de todo esto si no fuese la enorme cantidad de tiempo que me insume. Maruja y yo hemos convertido nuestro departamento en una redacción y no tenemos días ni noches. Solo tenemos tu valiosa ayuda de esa y aquí la de Fernández, Andrade y Molinari, los dos primeros para la publicidad y administración y el último que me ayuda haciendo la sección entrevistas de la audición.
En el Centro todo anda esta temporada bastante bien. Por tu parte supongo habrás recibido una carta de Ferreño, pues acaba de proponer a la Junta Directiva un aumento a tus honorarios de colaborador. Nuestros amigos estuvieron a punto de invalidar el efecto del mensaje publicándolo, antes de que el Centro Gallego lo hiciese, en su semanario imprimiéndole de esta manera carácter partidista. Algunos amigos nuestros son de una inefable inconsciencia. Por mi parte no lo publiqué precisamente para que tuviese exclusivamente el carácter que ahí se le daba, de acuerdo con el mismo Presidente del Centro Gallego, limitándome en un comentario que se publica en el número próximo a salir.
El miércoles que viene, día 7, inauguro una nueva exposición y me pidieron para el mes de mayo obras para una exposición en Nueva York. El Museo de Arte Moderno de esa ciudad me adquirió últimamente dos obras. Trabajo mucho. ¿Qué te parecieron de verdad los poemas que te envié? Tengo el libro terminado, pero quisiera hacer para él algunos grabados en madera o metal. Son todos poemas con temas medievales referidos a calles o sucesos imaginados de un Santiago remoto, con solo dos poemas actuales con que comienza y termina el libro. El primero es un poema largo que se refiere a los que tuvimos que salir de esa y estoy contento de él. Aparte de este libro me quedan para otro futuro los anteriores poemas, algunos de los cuales creo que te leí en ésta y que titularé As cicatrices. El de ahora no sé como titularlo, quizá simplemente Poemas de Sant-Iago.
Mándame las colaboraciones gráficas y literarias que puedas. Notas como las de los caballos salvajes, la de los campesinos del Cebrero, son muy importantes aquí, y reportajes como los que vienes enviando que son muy interesantes. Yo tengo que enviarte lo de Eiroa que lo haré estos días. Tengo que encargar la foto del busto pues perdí la que tenía y no creo que pueda encontrar mucho más, ¿Qué se hicieron de los dibujos de él y de la cantidad de pequeñas esculturas en yeso y piedra que tenía, además de su obra mayor?
Recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y otro más fuerte de tu amigo:
Seoane

Nota: A Ben-Cho-Shey le pasas por su colaboración lo que sea correcto en esa, aquí son cien pesos como promedio a una revista de este carácter.

1955-09-09
Carta de Zegrí a Seoane. 1955
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1955 en 09/09/1955


Septiembre 9 de 1955

Mi estimado amigo L. Seoane:

Acabo de regresar a Nueva York y le escribo para desearle todo el éxito que Usted se merece en su exposición en Bonino. Espero que el estado de emergencia no haya afectado la muestra de su última obra. Recuerdo con mucha simpatía la hospitalidad que Ustedes me brindaron durante mi breve estadía en esa. El resto de mi viaje de regreso se llevó a cabo sin noticias “extraordinarias”. Le incluyo en esta carta (para muestra de tamaño) dos de las tarjeta que hemos impreso y para que le sirvan de guía para la que Usted prometió dibujar e imprimir para nosotros en B. A. Los tamaños que le incluyo son prácticos porque se conforman a las medidas de sobres corrientes. El resto queda a su entera libertad: es decir, tipo de escena de Nacimiento que Usted desee dibujar (o cualquier otro motivo de Navidad que a Usted se le ocurra). Puede hacer imprimir 500 o 1.000. Depende (la cantidad) de la abundancia o escasez de papel. Eso también lo dejo a su decisión. Respecto a su muestra de óleos en esta –su casa–, creo que podremos hacerla en Mayo. Cuando le vuelva a escribir, le indicaré fechas exactas. Saludos para su señora de los míos. Buena suerte y hasta pronto. Muy cordialmente,

Armando Zegrí.

1955-09-26
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 26/09/1955

Vigo 26-set. 1955
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tus líneas de fecha 3 del actual. La antología ya está en la imprenta, e incluí en ella los poemas de Varela que conocía.
Tu revista literaria tiene gran aceptación en cuantos la conocen. No me extraña que ensanche su ámbito de lectores, pues también aquí gusta muchísimo. Ya supongo el trabajo que a Maruja y a tí tiene que proporcionaros. Por mi parte, procuro ayudarte en cuanto me es posible. Hoy, precisamente, te adjunto una interviú con Otero, con dos fotografías suyas. Por correo ordinario he ido remitiéndote diversas colaboraciones, y últimamente un trabajo de Cuevillas sobre la ciudad prehistórica de Armeá, además de otros originales.
Me imagino que los últimos incidentes ocurridos en ese país, no os afectarían con ningún trastorno. Por mi parte he estado veintiún días bastante indispuesto. Ahora me levanté del lecho, y aunque no del todo bien, me encuentro mejor. A primeros de mes le realizarán una operación de matriz a Evelina, de manera que cuando vienen mal dadas se suma todo.
Dile a Andrade que hice una suscripción de Meta a su nombre, por un año, y que se la remitirán por correo aéreo a partir de mañana. Ya le escribiré yo de todos modos.
Nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1955-10-24
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 24/10/1955

Buenos Aires, 24 de octubre de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Estuve muy preocupado por vosotros, mejor dicho, estuvimos todos por la operación de Evelina y por tí. Tu carta fué un alivio. Pocas veces esperé noticias con mayor impaciencia; tambien en estos días supimos que Evelina estaba felizmente bien y nos agrada de todo corazón. Aquí hemos pasado algunos momentos difíciles que ahora parecen pasados y hasta remotos. El nuevo gobierno afirma en casi todos sus actos tener las mejores intenciones y aunque no fuese más que por haber terminado con el grupo de gangsters que dirigía el país, merece la simpatía primera de gran parte de la población. Muchos amigos míos ocupan altos cargos y en general son gentes espléndidas y capaces. Se nota en los rostros de las personas una gran alegría y todos estamos seguros de que se resolverán lentamente todas las dificultades naturales, surgidas del estado en que dejaron la economía y la organización del país.
Hice una nueva exposición de óleos con mayor éxito que la del año pasado y me solicitaron, para Abril o Mayo, una de aproximadamente veinticinco cuadros en Nueva York. Por otra parte tengo presentados tres nuevos proyectos de grandes murales. Uno de ellos, no sé si ya te lo he escrito en alguna carta anterior, para el nuevo Teatro Municipal de esta ciudad, que va a ser uno de los más perfectos de América. Trabajo, trabajo y trabajo y estoy a un tiempo orgulloso y cansado de ello. Creo que entre los de nuestra generación sólo tu me aventajas. No tengo tiempo para nada, debo carta a todo el mundo de esa. Tuve proyectado escribir a Galaxia agradeciéndole la publicación de la monografía, pero fuí dejando la redacción de la carta de un día para otro y ahora me parece tarde hacerlo y estoy avergonzado. Estoy contento, sin embargo, de saber que en cada trabajo que hago está presente Galicia y que en las notas que se publican en ésta sobre mi obra está siempre presente su nombre y mi origen. Terminé el libro de poemas y ahora estoy haciendo los grabados sobre metal en lugar de madera, con que los ilustraré.
Manuel María y Novoneira me mandaron una tarjeta muy simpática por un propio, pero no sé que dirección tienen y a donde escribirles. Quisiera recibir los nuevos libros de Galaxia, creo que son espléndidos. Hace mucho tiempo que no recibo nada, te ruego que si ellos no me los envían me los envíes tu y me digas que libros te puedo enviar de ésta. Tambien quisiera alguna nueva nota sobre Galaxia para la revista. ¿Cómo está el Eiroa?, ¿Y las narraciones de Dieste? Tengo entendido que Carballo Calero y Cunqueiro publicaron dos magníficos libros. Dieste va hacer la nota sobre la monografía de García Sabell que le gustó mucho, igual que a Varela, aunque no sé para cuando. Quisiera que me mandases una entrevista a Xohan Ledo con un autorretrato de éste. Quisiera estar a vuestro lado, trabajar con vosotros, no podréis saber nunca cuanto os envidio. ¿Qué es de Plácido?
Bueno, dime algo de todos y de tí, escríbeme una larga carta. Te lo ruego.
Un gran abrazo de Maruja para los dos y mío tambien para Evelina y otro fuerte con toda la amistad de siempre para ti de:

Seoane

1955-11-04
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 04/11/1955

Vigo 4-nov. 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Después del largo silencio en que te mantuviste, he recibido tu carta del 24 del pasado, junto con la que Maruja le escribió a Evelina. Esta se halla ya en franca recuperación, y no tardará en poder salir a la calle. Pasamos un mal momento a los dos días de ser operada porque se hallaba muy débil, a consecuencia de los disgustos sufridos antes de la intervención quirúrgica. Pero, felizmente, todo ha pasado.
Nos alegraron muchísimo los éxitos de tu exposición, aunque nada tienen de extraño, conociendo como conocemos tu obra. También me satisface mucho la noticia de que hayas terminado el libro de poemas. Tu labor cultural es extraordinario, y si ahora empieza a valorarse en cuanto significa, mucho más lo será cuando pasen algunos años.
Supongo en tu poder el libro de narraciones de Cunqueiro, el de ensayos de Carballo, y el de poemas de Novoneyra. Se te enviaron a raíz de salir de la imprenta, del mismo modo que se te remitieron todos los anteriores, a medida que fueron apareciendo.
La monografía de Eiroa está sólo pendiente de las fotografías de sus esculturas. Hasta ahora sólo pudimos conseguir seis, con mil esfuerzos, obteniéndolas de la obra que se halla en poder de particulares y de alguna entidad pública. Estamos realizando toda clase de esfuerzos para lograr más. La familia, a pesar de sus buenos deseos, no pudo ayudarnos en nada. Por eso te estimaríamos mucho que nos mandases la de tu busto, y copias de otras que ya utilizásteis ahí. Pensamos que a Eiroa, lo menos que le debemos es este homenaje, y no debiéramos aplazarlo por más tiempo.
Nada me dices si fuiste recibiendo el material que continuamente te envío para la Revista: Una serie de fotos de Suárez sobre asuntos gallegos, con sus respectivos pies; interviús con doña Gala Murguía, Azorín y Otero Pedrayo; artículos de Fole, Cuevillas, González Alegre, Torres, etc.; notas y dibujos de personalidades de nuestra cultura, entre ellos de Valle Inclán. Hoy te adjunto una interviú con Carballo Calero, acompañada de tres fotos para ilustrarla. Dentro de breves días te remitiré la de Xohán Ledo con su autorretrato.
La revista sigue gustando mucho, pero algunos se quejan de que no la reciben regularmente. Yo mismo no he visto el último número, pues dejaron de remitírmelo por avión. Tampoco me llegó, hasta ahora la del Centro Gallego. Dime si Andrade recibe el semanario deportivo Meta, que se le envía por correo aéreo, según sus instrucciones. Atendiendo a tus indicaciones, le pagué a Bencho sey (sic) el importe de sus artículos.
Pienso que te entregarían 42 dibujos de Maside, que éste te envió. Por cierto que se encuentra bastante enfermo, y el día menos pensado ocurre la tremenda desgracia de que lo perdamos. Por lo menos eso me dijo Alvarez González, que es quien lo asiste. Y lo mismo piensa García Sabell. Sin embargo, si tú le escribes, no te des por enterado de que se halla así, pues ya sabes cual es su temperamento a este respecto.
Tengo ultimada la Obra Completa de Cabanillas para entregársela a [Ricardo] Badía. El libro de V. Ponte también está muy adelantado. Y lo mismo, las reproducciones de los dibujos de Daniel. Al parecer, Cabanillas desea que a la edición de su labor literaria no se le dé el nombre de Obras Completas, sino que se le titule en singular, para el caso de que la denominéis así.
Bueno, y nada más tengo que decirte por el momento. Muy cariñosos saludos a Maruja, Evelina me los encarga para los dos, y tú recibe el fuerte abrazo de siempre de

Fdez del Riego

1955-11-09
Carta de Seoane a Zegrí. 1955
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1955 en 09/11/1955


Buenos Aires, 9 de noviembre de 1955

Sr. D. Armando Zegrí
New York

Estimado amigo:

Le debo nuevamente carta, pero en esta oportunidad todos los hechos ocurridos aquí justifican mi silencio. Usted fue testigo del discurso y del paro que iban a marcar el final de la dictadura peronista y en la actualidad se pasa por un momento político optimista en el que la mayoría trata de reconstruir lo destruido en estos últimos años. En estas circunstancias, pendientes de la última noticia, de los aciertos y de los errores del nuevo Gobierno, de lo que dice cada grupo, es difícil retomar nuevamente el trabajo cotidiano. Por mi parte, comienzo a prepararme para la exposición en mayo en su galería. Mi exposición de aquí, cortada por la revolución, tuvo, a pesar de esto, un gran éxito y he vendido 10 cuadros, que para la situación porque atravesamos constituye un gran éxito, aparte el de crítica que fue muy buena.
Tengo el grabado para la felicitación de Navidad, pero la imprenta me dicen que únicamente la imprimen si usted cree que puede llegar a tiempo a ésa alrededor del 19 del mes que viene, diciembre, pues no hay barco que llegue antes y el envío por avión quizá resultase caro. De modo que espero urgentemente su contestación. Quisiera pedirle además un favor, va a ésa con la intención de residir ahí un pintor amigo mío, uno de los más valiosos entre los de su generación, Leopoldo Presas. Lleva con él una exposición de obras suyas de indudable interés y le prometí que me comunicaría con usted para saber si era posible concretar una exposición de su obra en la galería de ustedes. Creo que su muestra puede constituir un éxito, tiene temples y óleos de extraña belleza, de materia insistida y cuidada y con un mundo lírico particular. Él saldrá para ésa alrededor de fin de año. Está con los trámites de visado, pasaporte, etc., y para él sería de suma importancia esta exposición.
La mía trataré de que estén los cuadros en New York en el mes de marzo, no sé aún cómo. Confío en encontrar amigos que me ayuden entre las nuevas autoridades de Bellas Artes. Por correo le mandaré también antes de fin de año nuevos grabados.
Le rogaría me suscribiese al boletín del Museo de Arte Moderno de New York y me consiguiese los tomos sobre grabado, entre otros de Munch que tienen publicados, así como sobre pintura alemana contemporánea y lo que usted vea que puede interesarme. También que me envíe las medidas en pulgadas de los cuadros de formato corriente de ésa, como habíamos quedado.
Espero su respuesta urgente.

Con saludos a su señora y usted de la mía y míos, se despide con todo afecto su amigo:

[Seoane]

1955-11-11
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 11/11/1955

Buenos Aires, 11 de noviembre de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Ayer recibí tu carta con la noticia que siento hondamente de Maside, al que voy a escribirle uno de estos días una larga carta, ¡ojalá no pase todo de una falsa alarma o de un error!. Algún día nuestra gente verá todo cuanto se le debe a Maside. El significa para el arte gallego un rigor que éste no conocía o que había perdido hacía siglos. El es, en pintura, lo que fué Casas y Novoa en la arquitectura de Galicia, una conciencia lúcida, una medida, un orden. Puso en la construcción del cuadro una lógica solo igual a la de un Juan Gris aún persiguiendo propósitos distintos. Un dibujo de Maside es un dibujo con comienzo y fin donde ninguna línea ni ninguna expresión se descuida. Un color tiene en sus temples u óleos un sitio exacto y nada más que ese sitio. El vino al arte gallego a hacerlo preciso, lógico, en unos años en que otros artistas desbordaban todas las medidas aún con genialidad. Su lirismo se detiene en el tiempo preciso, en la hora, en el momento justo. El mide su diálogo con las cosas, con los objetos. Se detiene como buen gallego frente a ellas y pregunta, responde preguntando, y cuida de que no le traicione cada línea o cada color como si líneas y colores fuesen palabras, expresivas como son las palabras para el arte del pintor. Dialoga pintando como debe hacer un gallego pintor, para ser fiel a su estirpe y a sí mismo. Se trata de que las cosas tengan su precio justo, su palabra justa, su línea justa. Otros han tenido una vida artística más brillante, no sé si más ambición, porque la de él es de las más altas y nobles, más oportunidades aún con todos los infortunios. Maside se hizo solo, vivió solo e hizo una pintura sola, de una soledad que fecundará, estoy seguro, el arte gallego del futuro y tiene la suerte inmensa de que su obra casi entera queda en Galicia. Por mi parte admiro a Maside como admiro a pocos pintores actuales y lo siento además como una conciencia para todos nosotros. Como a alguien que sin decirnos nada nos revela con su mismo silencio la justicia o la injusticia de nuestros actos. En pintura fué audaz cuando debía de serlo para abrirles los ojos a los babiecas y riguroso realista cuando los babiecas solo exigen audacias. Me alegro de no haber sido de su generación porque así pude aprender de él lo que no hubiese aprendido por ceguera o envidia siendo de sus años. Bueno, excuso decirte cuanto me dolería que le ocurriese algo, no quiero ni siquiera pensarlo.
Recibí todo cuanto me enviaste en tus cartas y te agradezco estos envíos. Eres casi, o sin casi, la única persona que me ayuda en este esfuerzo en el desierto de Buenos Aires. Aquí la revista gusta bastante aunque no dejan de exigirme actitudes más decididas en el orden que te imaginas, que no pienso tomar en cuenta en beneficio precisamente de lo que los exigentes estiman. Después de todo lo que pasó aquí esto está tomando un aire normal. No recibí los 42 dibujos de Maside de que me hablas. ¿Quién los trajo o quien los trae? Me interesa, como puedes suponer, saber de esto, para mí es un material extraordinario que me permitía hacer muchas cosas. Me interesa mucho me respondas concretamente a esto. Por tu carta parece que debiera tenerlos ya en mi poder, y no tengo más noticias de ellos que la que tu me das ahora, en tu carta.
El envío de la revista aquí se hace normalmente aunque pienso que puede producirse alguna pérdida. Me interesa en todo caso me dijeses a quienes debe repetírsele el envío cuando no le llegue. Esperamos impacientes el libro de Cabanillas que se titulará como él quiere. Sería, creo, interesante incluir en el de Villar Ponte el discurso de él en la Academia, que tengo el recuerdo de que era muy bueno y útil. Estos días salen dos tomos de Vesteiro Torres, su Galería de Gallegos Ilustres, con prólogo de Vilanova, y dentro de muy poco uno de poemas de Blanco Amor. El mio está ya en la imprenta. Le hice para ilustrarlo diez grabados en metal.
Bueno, hoy estoy contento porque te he escrito una carta decorosamente larga y contesto inmediatamente a la tuya. Quisiera que cuando esta llegase estuviese Evelina totalmente restablecida. Ella y tu recibid el saludo de Maruja y míos y tu el abrazo fuerte de:

Seoane

1955-11-14
Carta de Zegrí a Seoane. 1955
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1955 en 14/11/1955


Noviembre 14 de 1955

Mi querido Luis Seoane:

Acabo de recibir su carta y tratándose de la urgencia la contesto en el acto. La felicitación de Navidad no llegaría aquí a tiempo para el 19 de Diciembre. Como le dije a Usted, deberíamos recibirla por lo menos a fines del presente mes de noviembre. No sé lo que puedan pedir por un paquete de carga aérea, pero me temo que por poco que sea el precio en este caso debe ser prohibitivo. De manera que dejaremos la tarjeta y su grabado para consideración futura. Me alegro enormemente de saber que su exposición tuvo el éxito que tuvo a pesar de los tiempos de hecatombe en que tuvo que realizar la muestra. Esperamos con gran interés sus obras para la muestra de mayo. Mientras más pronto, mejor. Respecto a lo que me dice sobre Leopoldo Presas, puedo anticiparle que haremos todo lo que esté de nuestra parte para acomodarlo en nuestro programa de exposiciones. Por el momento, tenemos todas las fechas en el calendario tomadas hasta el próximo mes de Junio. Sin embargo, se pueden producir cancelaciones por diversos motivos. Además entre una exposición y otra imprevistamente se pueden presentar dos semanas libres en las cuales podríamos acomodar una muestra de sus obras. (Particularmente, si tienen el valor que Usted anota en su carta). Yo creo haber visto unos grabados de Presas en una carpeta. Si mal no recuerdo, me produjeron una muy favorable impresión. Si él se viene a los EE.UU. con el propósito de quedarse algún tiempo, sería más fácil arreglar aquí –de común acuerdo– una fecha favorable. Por el momento, tenemos en nuestro calendario tomado el mes de Enero y Febrero. Para Marzo haremos una exposición del chileno Carlos Faz. En Abril, proyectamos una muestra del pintor peruano Szyszlo y del escultor (también peruano) Rocca Rey. Ambos jóvenes –de la nueva generación y de los nuevos valores sólidos peruanos.
Pero –repito entre una exposición y otra puede hacérsele cabida (probablemente) a algo extra de significación. Y si Presas tiene la significación que Usted nos proyecta en su carta, él es el hombre para hacer honor a cualquier intervalo libre en nuestro programa de exposiciones continentales.
Sobre las dimensiones de los cuadros en pulgadas: una buena dimensión término medio es 24 x 301 pulgadas. Pero lo importante es que trate en lo posible que sus telas den en ancho y largo siempre la pulgada entera y no fracción de pulgada. Por ejemplo, debe evitar que una tela tenga, por ejemplo, 24 ½ pulgadas por 32 y ¼ pulgadas. Es la fracción de la pulgada lo que ocasiona aquí dificultades al buscarle bastidor. Pero aquí se encuentran bastidores hechos para todas medidas siempre que estas medidas tengan la pulgada entera. Así hay bastidores listos para telas 24 x 30; 28 x 40; 19 x 31; 14 x 21; etc., etc., etc. Aquí se venden los listones por separado en todas las medidas de pulgadas, de las 12 pulgadas (por ejemplo) hasta las 70.
El Museo de Arte Moderno no publica Boletín, pero sí obras de las cuales me ocuparé para enviarle las que estoy seguro pueden interesarle. Por correo ordinario, le remito una circular del Museo de Arte Moderno en que aparece su nombre con el grabado que presentamos para la Biblioteca de cuadros de esa institución.

[Manuscrito na marxe esquerda:] Saludos y recuerdos muy cordiales de los míos para Usted y señora. Buena suerte y hasta pronto.

A.Z.
1. As medidas están rodeadas probablemente por Seoane.

1955-11-19
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 19/11/1955

Vigo 19-nov. 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Acabo de recibir la tuya y me doy prisa en contestarla. Maside ha experimentado en estos días una ligera mejoría, e incluso parece optimista y con ánimo de trabajar. Está ilusionado con ilustrar un nuevo libro de cuentos de Fole, que no tardará en publicarse. Sin embargo, esta crisis favorable en su enfermedad no quiere decir nada, pues parece que tiene los pulmones medio deshechos.
Todo cuanto me dices sobre su personalidad artística y humana es auténticamente cierto. Maside es un extraordinario valor que, en muchos aspectos, tiene para todos nosotros, significación de ejemplo.
Supongo que, a estas horas, te habrá entregado Castiñeiras los 42 dibujos. Si proyectas hacer algo con ellos, adviértemelo para enviarte también los de Manuel Antonio, Amado Carballo y Otero, que obran en mi poder.
Te acompaño, con estas líneas, una interviú con García Sabell y una foto de éste con Baroja para ilustrarla. Supongo que habrás recibido la de Xohán Ledo con su autorretrato. Te adjunto, también, una bella carta que me escribió Landeira desde Río de Janeiro, sobre el libro Merlín e familia, de Cunqueiro. Y, por cierto, ¿has recibido ya este libro junto con los de Carballo Calero y Novoneyra?
La orientación de la Revista es magnífica, y haces muy bien en no aceptar las sugerencias de que me hablas, pues en vez de beneficio causarían lo contrario. Yo no recibí el último número, así como tampoco el de la Revista del Centro Gallego correspondiente a julio–agosto. Recurro, pues, a la eficiencia de Maruja, con el ruego de que me los envíe. Como colecciono y encuaderno ambas revistas, lamentaría muchísimo que me quedasen incompletas las colecciones.
Dentro de unos días le escribiré a Fernández, detallándole algunas cosas sobre las suscripciones. La Revista sigue gustando mucho, y todos se muestran encantados de colaborar en ella.
[Ricardo] Badía tiene ya en su poder todo el material recogido hasta ahora para las ediciones del Centro. La obra completa de Cabanillas va ya ordenada por mí, sin perjuicio, claro está, de que establezcas en ella las alteraciones que estimes pertinentes.
También van 391 juegos de reproducciones fotográficas de dibujos de Daniel. Cómo sólo esto importa más de 13.000 ptas., que he pagado yo, no me atrevo a empezar con los dibujos del Faro de Vigo. Ya me dirás lo que opinas acerca del particular. Para ahorrar gastos, conseguí que me prestasen el Almanaque del Faro por un tiempo prudencial. De manera que cuando hagas los grabados, devolvédmelo, pues tendría un gran disgusto si se extraviase.
De Vilar Ponte envío 215 trabajos, entre ellos el Discurso de Ingreso en la Academia. Los he clasificado de un modo provisional para que tú establezcas el orden definitivo. La labor selectiva fué realmente enloquecedora. Hubo que revisar las colecciones completas de los periódicos. Y luego, entre millares de artículos, tuve que ir eliminando todos aquellos que sólo tenían un valor circunstancial del momento. Conviene que los veas tú antes, porque me temo que algunos no se muestren conformes con ellos. De cualquier modo, creo que, en conjunto, ofrecen un marcadísimo interés. Próximamente enviaré el prólogo. Sin embargo, conviene que aparezca como obra de los editores, o de uno de vosotros, ya que ahí conocéis mejor la labor literaria del escritor.
He hablado con Iglesia Alvariño y Carballo Calero para que me indicasen la retribución por el epílogo y el prólogo de Cabanillas. Pero ambos coinciden en que fuese yo quien la fijase. En vista de ello, pienso que lo mejor será que –una vez que leas los trabajos– señales tú lo que se les ha de dar.
Me alegra muchísimo que te hayas decidido a publicar el libro de poemas, con las ilustraciones en metal. Cuando aparezca, no dejes de enviármelo, así como la Galería de Gallegos Ilustres y el libro de versos de Blanco Amor.
Mi Antología de la lírica gallega contemporánea, ya va bastante avanzada de composición. Espero que pueda estar editada antes de final de año.
Evelina se encuentra completamente repuesta. La emocionó mucho la carta de Maruja. Le contestará dentro de unos días.
Como observarás, a pesar de que te escribo con frecuencia, lo hago también con extensión.
Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

1955-11-29
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 29/11/1955

Vigo 29-nov.1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Supongo que habrás recibido una larga carta que escribí hace unos días. Con ella te enviaba una interviú con García Sabell, y una foto para ilustrarla. Hoy te envío una foto de Otero y Valle Inclán, totalmente inédita, que aquél me regaló. Escribí esa nota sobre las dos personalidades.
El próximo día 6 llegará Badía a esa. Conviene que veas pronto el material de las obras de Cabanillas, V. Ponte y Daniel, y que me des tus impresiones.
He adelantado mucho dinero para las fotocopias, etc., y no dispongo de más para seguir haciendo otras. Espero, pues, que me lo repongan pronto. De otra parte, siempre me están encomendando compras de libros, suscripciones a revistas y demás, partiendo de la base de que dispongo de un fondo de reserva que está requeteagotado. Tengo en mi poder catorce fotocopias de otras tantas figuras de época, dibujadas por Daniel.
Y nada más. Con muy cariñosos saludos a Maruja, y en espera de tus noticias, te envía un fuerte abrazo

Fdez del Riego

1955-11-30
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1955 en 30/11/1955

Buenos Aires, 30 de noviembre de 1955

Sr. D.
Francisco F. Del Riego.
Vigo
Querido Del Riego:
Te envío las prometidas fotografías de Eiroa. Es todo lo que se puede conseguir en ésta y no son, como puedes ver, gran cosa. Eiroa hacía muchos apuntes a lápiz, breves bocetos que iban a servirle sus esculturas, ¿no puede conseguirse nada de ésto?
Recibí los libros de Galaxia, espléndidos los tres y muy bien de presentación. ¿De quién son los dibujos que ilustran el libro de Novoneyra? Castiñeiras me trajo los dibujos de Maside y éstos días le escribo a este, que parece se encuentra mejor de su enfermedad. Tengo el proyecto de hacer algo sobre él y me interesa reunir todo lo que pueda de su labor de dibujante. Mándame material, todo el que puedas y perdóname por abusar de tu amistad, pero por lo que puedes ver trabajo solo sin otra ayuda real que la tuya. Es dificil que despierten inmediatamente los que duermen de generación en generación.
Abrazos y saludos de Maruja y míos para Evelina y para tí y uno muy fuerte de tu amigo:

Seoane

1955-12-11
Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1955
Guadalajara [nac. México]
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1955 en 11/12/1955

Guadalaxara. Xal. 11 Nadal 1955


Sr. Don Valentín Paz-Andrade
Progreso 29-5º izq.
Vigo


Benquerido amigo:

Coido lembrar que o enderezo de Progreso 29, que é o que teño do amigo Del Riego, é o do voso bufete e por eso encamiño a el esta coa esperanza de que chegue a ti.
Recebín a túa de Bogotá, a que contestei; supoñendo chegase a tempo a miña resposta xa que non me devolveron a carta, en troques, a que che escrebera a México, na túa viaxe de fai un ano, devolvéronma. Tamén recebín o teu belo poema a Castelao, confirmándoche o xuizo que me mereceu cando ti mo liches.
Xa vin a nota que me adicas en Valdeorras –supoño será túa-; gracias por ela, inda que agora son xa cinco os paxariños e Guadalajara, e non Monterrey, é a segunda cibdade da República. Supoño que tamén será túa a nota que acompaña a interesantísima foto de Noriega e Valcarce, folgoume esa lembranza do noso poeta e a ver cando publicades unha escolma dos seus poemas.
Pra outra enviareiche a tradución de O Cimiterio Mariño de Valery.
¿Voltarás por esta algún día? Moito o quixera para poder falar longo da Terra.
Dementre non deixes de escreberme, carta longa, pois teño fame de saber de vosoutros, de Valdeorras e de Galicia.
Un garimoso saúdo á túa dona e fillo de todos nos e unha forte aperta para ti, con lembranzas de miña dona e rapaces


Florencio Delgado Gurriarán

1955-12-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 12/12/1955

Vigo 12-dic. 1955

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 30 de noviembre, junto con las tres fotografías de Eiroa. Resulta ciertamente laborioso el empeño de lograr reproducciones de la obra del escultor. Poco a poco vamos reuniendo material, pero no todo el que desearíamos. La familia, desgraciadamente, no conserva nada. Ni siquiera los apuntes a lápiz y bocetos, que suponíamos poder rescatar. Pero, en fin, ya veremos lo que conseguimos hacer.
Me alegra que te hayan gustado los libros de Galaxia. Los dibujos que ilustran el libro de Novoneyra son de Xohán Ledo. Uno de estos días saldrá de la imprenta la Antología de poesía gallega contemporánea. Pensé en poderte enviar hoy un ejemplar por mano, pero no ha sido posible. Lo recibirás, por consiguiente, por correo, ya que te lo remitiré inmediatamente que aparezca.
Aprovecho la oportunidad del viaje de la cuñada de Aslán para mandarte tres dibujos de Maside: el de Manuel Antonio, el de Amado Carballo, y el de Otero Pedrayo. Creo que debes de escribirle a aquél para que te envíe más, pues todavía tiene bastantes en su poder. Si se los pides, te los remitirá, sobre todo si sabe que tú vas a aprovecharlos para algo. Esta temporada se encuentra mejor de salud y más animado.
Te envío, también, por el mismo conducto, un sobre con catorce juegos de reproducciones de caricaturas de personalidades de la época, hechas por Castelao, para que las entregues en el Centro Gallego. Con ellas van las facturas y una carta para el Centro. Supongo que Badía habrá entregado todo lo que mandé por él. Escríbeme diciendo tu opinión, sugerencias, etc.
Mi asunto aún no se halla resuelto definitivamente. Estoy pendiente de que llegue a la Audiencia, y espero que se sobresea.
No recibí el número de la Revista del Centro, correspondiente a julio–agosto. ¿Quieres hacer el favor de decir que me lo remitan?
Galicia Emigrante gusta mucho, sin ninguna excepción. Realmente sería una pena que no pudieses seguirla manteniendo como hasta ahora. Supongo que recibirás todas las colaboraciones que te mando por avión y por correo marítimo. Uno de estos días le escribiré a Fernández para que haga un reajuste de los envíos. Hay varios colaboradores que no reciben la revista, y no hacen más que insistirme para que se les mande.
Bueno, nada más por hoy. No dejes de escribirme sobre todas las cosas pendientes. Y si ves la manera propicia para que el Centro me reponga las cantidades que he adelantado, indícala, pues mis disponibilidades económicas, como sabes, son limitadas.
De ahí no tengo la menor noticia. Suspendí toda relación epistolar con las gentes de esa, y sólo sé lo que tú me cuentas.
Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de

Fdez del Riego

1955-12-22
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1955 en 22/12/1955



Vigo 22-dic. 1955

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
El día 19 por la tarde, recibí tus líneas del 12. Inmediatamente, solicité los saludos que me pedías. Hoy te envío cuatro: de Cuevillas, I. Alvariño, don Jesús Carro, y Paz Andrade. Espero que lleguen a tiempo, pues hice tu encargo con toda la rapidez que ha sido posible. Espero que hoy o mañana me llegue el que le pedí a Carballo Calero. Tan pronto como lo tenga en mi poder, te lo remitiré sin demora.
Me has proporcionado un enorme disgusto con la noticia de tu renuncia. Si tú faltas, no habrá nadie con generosidad, sensibilidad e inteligencia, capaz de relevarte. Todo se reducirá entonces a una labor ramplona y estúpida, carente de interés. Los problemas culturales han de enfocarse con altura de miras, y no con criterios pequeños y partidistas, para que den su fruto. Creo que debes de reflexionar sobre ésto. Me doy perfecta cuenta de lo que es luchar en soledad, pero tienes que sacrificarte a las incomprensiones, que todos sufrimos, pensando en el futuro de la cultura nuestra. Tu obra tiene una ejecutoria firme y una validez ejemplar, que no pueden interrumpirse ahora.
Supongo que habrás recibido unos dibujos de Maside y unas fotocopias de caricaturas de personajes de época, por medio de la cuñada de Aslán.
Escríbeme largo, y no dejes de enviarme la Revista por avión. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de

Fdez del Riego

1956-01-11
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 11/01/1956

Vigo 11-enero 1956

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu bello librito de felicitación de Pascuas, que os agradecimos mucho. Sin embargo, hace infinidad de tiempo que no tenemos carta vuestra. ¿A qué es debido vuestro largo silencio? Supongo, en cambio, varias mías en tu poder. ¿Te entregó los dibujos de Maside, y las reproducciones fotográficas de las caricaturas, la cuñada de Aslán? Espero que sí.
Hoy te adjunto una interviú con Cuevillas para la Revista, con una foto suya y otra de una citania del Tecla. También acompaño una información panorámica del movimiento literario gallego durante el año último.
Por aquí todo sigue como siempre. Acaban de autorizar la publicación del “Heidegger”, y ya está en la imprenta.
¿Qué es de vuestra vida? Escríbeme y cuéntame tus cosas. ¿Cuál es la dirección de Novóa?
Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

1956-01-22
Carta de Seoane a Zegrí. 1956
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1956 en 22/01/1956


Buenos Aires, 22 de enero de 1956

Sr. Armando Zegrí
New York

Mi estimado amigo:

Debe de estar a llegar, si no es que ha llegado a ésa, el pintor Leopoldo Presas, a quien produjeron satisfacción, al igual que a mí, las noticias de la posible exposición en su galería. Por mi parte, continúo trabajando con la esperanza de enviarle en marzo las obras que hago especialmente dentro de las medidas que usted me envió. Quisiera que fuese una exposición que me representase dignamente y alterno su trabajo con los bocetos de un gran mural que es casi seguro que haga para el nuevo teatro municipal de esta ciudad y que tiene 33 metros por 10, y que ya me absorbe, naturalmente, más tiempo del que quisiera. Tengo también algunos proyectos de álbumes para 1956, uno de grabado en metal y otro de tapas que puede ser más interesante que el anterior. Recuerdo para ellos su amable ofrecimiento de venta en ésa y me gustaría saber si convendría que el texto, título, etc., convendría que fuesen en una cantidad de ejemplares al menos, en idioma inglés, porque esto sería fácil de hacer.
Quisiera que me enviase o me hiciese enviar el Boletín del Museo de Arte Moderno y las monografías que hubiese publicado sobre arte alemán, inglés, belga y holandés contemporáneos, siempre que éstos no alcancen precios astronómicos.
¿Gustaron al público de su Galería las carpetas de Bonino? En esta época política es cuando le hubiese convenido hacer su viaje a ésta. Buenos Aires está ahora respirable y gozamos, aún con todos los inconvenientes, de una libertad que la gente de mi generación, española y argentina, sólo conoció en muy pocos años y quizá para que no nos consumiésemos absolutamente de asco. Ojalá dure y no tengamos que volver a sentir miedo de la delación del vecino o del simple conocido, o aún del desconocido. Es posible que todo renazca nuevamente y a este país le sirva la experiencia para el porvenir.
Me gustaría que me escribiese y me diese noticias de Presas. Un saludo de mi señora y míos para la suya y usted y reciba el especial de su amigo que le estima:

[Seoane]

1956-01-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956 en 22/01/1956


Buenos Aires, 22 de enero de 1956

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí tu última carta con la entrevista a Cuevillas y el resúmen editorial del año. Tambien recibí los dibujos de Maside y las reproducciones fotográficas de las caricaturas traídas por la cuñada de Aslán. Recibí tambien tu Antología de la poesía gallega contemporánea que resulta un valioso tomo por la selección de los poemas, por las notas biográficas y por el breve estudio de los poetas. Estoy seguro que ella dará idea de los descreídos de la existencia de una literatura gallega, de su manifiesta originalidad y pujanza. Estais realizando con Galaxia una labor magnífica y estoy seguro que se debe a tí gran parte de ella. ¿Cuándo salen los dos tomos de poesía y quien los hace?
Por mi parte trabajo mucho. No conozco el valor de los días, estos pasan a una velocidad estremecedora. Ahora, que debería haberme tomado unas vacaciones, estoy trabajando, sin desatender otras ocupaciones, en los bocetos de un mural que será el más grande de Sudamérica y que si lo hago me permitirá seguramente ir a Italia el año próximo, o por lo menos quedarnos algún tiempo tranquilos. La semana que viene saldrá algún ejemplar de mi libro Na brétema, Santiago. En el Centro Gallego no aceptaron por unanimidad mi renuncia, ni siquiera quisieron darle entrada en la Junta Directiva. A mi esto me emocionó pero me deja en una situación dificil. Estoy harto hasta no poder más del Centro Gallego, de colectividad y de esos amigos nuestros que no son en el fondo amigos de nadie más que de sus pobres disparates y mezquinos juegos. Vosotros no sabéis bien la capacidad de aguante que hay que tener para discutir con ellos, convencerlos de que hagan algo útil por minúsculo que ello sea y la desesperación que produce la casi total indiferencia general ante lo poco que se hace. La revista va saliendo regularmente y tiene aceptación. Luchamos para imponerla definitivamente y poder consolidar su desarrollo económico. Bueno, ¿para qué escribirte de todo esto?. Me gustaría algún día poder conversarlo con vosotros personalmente. No sé cuando. Díaz Pardo hizo una exposición de su obra en el local del Centro Gallego. Gustaron mucho sus porcelanas y la calidad de ellas y él parece una gran persona. Es probable que consiga hacer en ésta lo que proyecta. Tiene entusiasmo y ganas de hacer cosas.
Los saludos radiales constituyeron un gran éxito. ¿Podrías decirle a Moreiras que me enviase su libro A realidade esencial y a Castroviejo el suyo Apariciones en Galicia? ¿El libro ¡Wolfram, Wolfram! ¿tiene algún valor documental? Tambien quisiera el libro Monumentos en Galicia de Ferreiro Arias. Dime como puedo adquirirlo sin gravar aún más el presupuesto tuyo, o a cambio de que libros podría enviármelo alguna librería de esa. A Maside le he escrito una larga carta que espero tenga recibido. Me gustaría que lo convencierais de que debe continuar con los ensayos sobre arte, comenzados con tanta fortuna por el publicado en Grial. Para la revista me gustaría que Bouza Brey o quien tu creas oportuno, hiciese una crónica sobre las danzas gremiales gallegas y me lo enviases con fotografías o cualquier otra documentación gráfica.
Bueno, pongo punto final a esta carta. Escríbeme largamente. Háblame de la gente de esa y de vuestros proyectos. Lo necesito. Recibid Evelina y tú el abrazo de Maruja y mío, el que os daremos seguramente en Buenos Aires, no puedo deciros más, y tu recibe el grande y fuerte de tu amigo:

Seoane

1956-02-03
Carta de Zegrí a Seoane. 1956
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1956 en 03/02/1956


Febrero 3 de 1956

Sr. Luis Seoane
Bartolomé Mitre 3793, 2º F
Buenos Aires, Argentina

Mi estimado amigo:

Contesto a su cara del 22 de Enero. Me alegró leer sobre los cambios y las esperanzas y el optimismo reinantes. Presas ha llegado bien y está orientándose. Hemos arreglado presentar una muestra de su obra que se inaugurará el 27 de Febrero. Este será su debut en los Estados Unidos. Mientras tanto, espero que no se presenten dificultades para el envío de sus trabajos en Marzo como me adelanta en su carta. A este respecto, deseo sugerirle que me parece una buena idea el tratar de imprimir un catálogo de su muestra en B. A. Las razones para esto son las siguientes: Usted podría hacer en la Argentina una impresión vistosa –digna de su exposición, cosa que a nosotros nos sería imposible en ésta por los gastos excesivos de mano de obra y de imprenta. La carestía de la impresión nos obliga siempre a presentar nuestras muestras en forma modesta. Pero hasta la modesta presentación es cara cuando se cotiza en dólares. Si fuera posible que Usted nos ayudara desde allá al lucimiento de su exposición en la forma indicada, podríamos fácilmente ponernos de acuerdo en cuanto al material de lectura que debería incluirse como texto en la impresión. Desde luego algo sencillo y concreto. Algo que se refiera biográfica e históricamente al desarrollo de su obra. Además tiene Usted tantos clichés en esa que algo podría utilizarse para ilustración. No tiene que ser un folleto –como los que acostumbra Bonino– algo más reducido y compacto, pero bien hecho con el toque genial que Usted sabe darle a las publicaciones que llevan su firma.
Las carpetas de Bonino que traje conmigo gustaron enormemente. Las he expuesto en varias ocasiones. Pero no las he vendido. Usted recordará que yo le dije en nuestra última entrevista que aquí no se venden carpetas. Es una limitación de la idiosincrasia norteamericana.
Sobre la consulta que me hace sobre texto en inglés para un nuevo libro de Tapas, la idea es buena. El título debería mantenerse en castellano, probablemente añadiéndole una traducción entre paréntesis para ubicar el contenido de la obra para el público de habla inglesa. Lo que se ponga en el interior en inglés también debería resumirse a algo muy concreto e informativo sobre el autor y la obra y el historial de las tapas. Le indico esto porque no tendría objeto hacer una traducción de un comentario crítico o panegírico que no suministre la información que el público busca sobre un autor extranjero (y sobre todo sobre un artista) al adquirir un libro de arte. En esto yo me ofrezco para ayudarle en todo lo que haya que hacer sobre el particular.
Hace algunos días, vendí su estarcido, el de La Vaca Sagrada en Rojo (como yo lo llamo) uno de los que Usted me entregó en el mes de Agosto en Buenos Aires. Lo vendí en US$20. De manera que descontada la comisión de la Galería, tiene Usted en esta una reserva de 13 dólares. Con este dinero le enviaré un libro publicado por el Museo de Arte Moderno sobre pintores europeos de los últimos diez años. En este libro hay varios de los holandeses, belgas, franceses e ingleses. No recuerdo el precio. Pero trataré de comprárselo con descuento. El Museo de Arte Moderno no publica Boletín. Únicamente distribuye periódicamente un calendario en mimeografo de su calendario de futuras exposiciones. Este se distribuye –se hace circular mejor dicho– entre la prensa. Yo recibo estas copias y le enviaré algunas para que se dé cuenta del formato y estilo.
No tengo otras novedades por el momento. Saludos para Usted y señora de los míos. Recuerdos a Cuadrado. Le debo a él uno o dos cartas. Pero la correspondencia se me amontona y hay meses en que no doy abasto para responder aún a las cartas que más quisiera mantener al fiel de la balanza.

Muy cordialmente,

Armando Zegrí


Su mural para el nuevo teatro municipal promete ser interesante. Le deseo mucha felicidad y suerte.
Hasta pronto.

[Manuscrito:] P.S. El Museo de Arte aún no pagó los dos grabados que hace más de un año tiene en bodega. Y los he cobrado! (sic) Le incluyo una tarjeta del Museo en el cual aparece su nombre entre los artistas que tienen obras “en arriendo”.

1956-02-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 16/02/1956


Vigo 16-febrero 1956

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta, junto con la que Maruja le escribió a Evelina. Me alegro que te haya interesado la Antología de nuestra lírica contemporánea. Aquí provocó una larga y enconada polémica de prensa, que se inició porque algunos poetas gallegos en castellano no figuraban en ella. Después la cosa se fue complicando, y se publicaron unos veinte comentarios sobre el tema. Uno de los últimos, insertaba una relación de 53 poetas en gallego, que quedaron ausentes de la colectánea. Es curioso que libros de este tipo sean los que agiten los ánimos y provoquen controversias. Pero la cosa tiene sus ventajas, porque incrementa la venta de la obra.
Ahora estoy preparando el tercer tomo, que estará dedicado a los poetas del pasado siglo, y después José Mª Alvarez Blázquez editará el segundo, consagrado a la poesía de la decadencia y a la popular.
Nos produjo una enorme satisfacción la noticia que me das sobre el encargo que te hicieron de ese nuevo mural. En definitiva, la obra que realizas como artista y como intelectual, está cobrando una dimensión que ni tú mismo aciertas a valorar en su verdadera importancia. ¿Cuándo me enviarás el nuevo libro de poemas que editaste? Estoy deseando leerlo. También me agradaría recibir el volumen de Vesteiro Torres.
De por ahí no recibo noticia alguna desde hace varios meses, si se exceptúan las que tú me das. Del Centro Gallego ni siquiera me comunicaron la llegada de los originales de Cabanillas y del material que les remití. Tampoco, claro está, contestaron a mis cartas, ni me hicieron efectivos los adelantos que realicé. No sé a que atribuir tan prolongado silencio.
La Revista sigue gustando mucho aquí. Constituye, quizá, una de las labores tuyas que conquistaron más eco. Muchas personas se dirigen a mí con el deseo de que las haga suscriptores. Pero como no sé hasta que límite os interesará aumentar el número de éstos en Galicia, nada decido al respecto. Y por cierto, ¿salió ya el número de enero? Si fuese así, mucho te estimaría que me lo enviases. Yo sigo remitiéndote, periódicamente, colaboraciones literarias y gráficas, que supongo llegarán regularmente a tu poder.
Por la prensa de aquí, ya sabía del éxito de Díaz Pardo. Hace varios días que llegó, de regreso, a La Coruña, pero yo aún no tuve ocasión de hablar con él. Desde luego, estoy de acuerdo contigo en que se trata de un buen muchacho.
Hace varios días, te envié por correo ordinario certificado, los libros que me pedías: Apariciones en Galicia, Monumentos en Galicia, y ¡Wolfram, Wolfram! El primero de ellos, opté por adquirirlo porque no fuí capaz de localizar a Castroviejo. Creo que anda por Madrid, y que va a hacer un viaje por el extranjero. A Moreiras le di el encargo de que te mandase su libro de poemas. Cuando los recibas, no te olvides de advertírmelo.
Con Maside hace algún tiempo que no hablo. Sé que esta temporada se encuentra algo mejor de sus achaques. Sin embargo, considero imposible animarlo a que escriba nuevos ensayos, como el que tanto nos agradó a todos. No puedes imaginarte lo laborioso que le resultó el escribirlo. Bien sabes lo autoexigente que es. Después de terminarlo me lo pidió varias veces para nuevas rectificaciones, y gracias a que le dijimos que ya estaba impreso, si no a estas horas seguiría modificándolo. Hace algún tiempo le entregué un cuestionario para una interviú en tu revista. Lo acogió bien, e incluso empezó a contestarlo, pero de ahí no ha pasado. Ahora conseguimos que nos hiciese una portada para el nuevo libro de cuentos de Fole, que tardó mucho en entregarnos. En realidad, la enfermedad le ha restado ánimos para todo, y sólo en algunos momentos propicios que hay que espiarle, se le puede arrancar algo.
Le he pedido a Bouza el artículo sobre las Danzas Gremiales. Quedó en entregármelo para la próxima semana. Cuando lo tenga en mi poder, te lo remitiré. También te enviaré una nota sobre la exposición que clausurará mañana Elena Colmeiro. A mi modo de ver, la obra que exhibió es muy interesante, y supera a la que le ví en Buenos Aires. Por correo marítimo te mandé algunos de los comentarios que le dedicó la prensa. El éxito de público fue insólito en Vigo. Hoy tenía vendidas ya 52 piezas.
Uno de estos días te enviaré un ejemplar de la obra de Heidegger, traducida al gallego, que, por fin, acaba de editarse.
Sé que Paco Luís [Bernárdez] ha llegado a España, aunque no tengo de él más que noticias indirectas.
No te quejarás de la extensión de esta carta. A pesar de que estoy materialmente agobiado de trabajo, siempre busco unos momentos para dedicártelos. Supongo que tú seguirás mi ejemplo, y que me contestarás pronto y ampliamente.
Nada más. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Paco

1956-02-21
Carta de García Sabell a Seoane. 1956
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1956 en 21/02/1956

21-II-56
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Fai moito tempo que tiña o propósito de escribirte, mais sempre ando cheo de traballo e sin vagar abondo pra facelo.

Eu recibo Galicia Emigrante con toda regularidade. É unha revista espléndida e cada día está mellor. Penso, en data próxima, comenzar a enviarte colaboración miña casi constante.
Moitas gracias polo Munch. É unha monografía francamente boa.
Por eiquí a familia sigue toda ben de saúde a pesares do forte temporal que continuamente nos agobia niste inverno. Eu, persoalmente, teño moitos proieitos para futuros ensaios, mais de momento coido que o importante é estudiar moito i estar ben preparado para as conferencias que cada día piden máis, en virtude da inmensa inquedanza cultural (inquedanza realmente impresionante) que hay no país.

Vai aparecendo xente dos nosos tempos e toda ela pregunta por tí. Antonte estivo a tomar café Carlos Martínez Barbeito. Conoce a túa obra a través da monografía de Galaxia. Eu mostreille o Libro de Tapas e as Estampas Campesiñas, i o home quedou ausolutamente deslumbrado. Prometeume un traballo para Galicia Emigrante. En canto o reciba, mandareino. I encareceume che fixese chegar unha moi cordial aperta.
Cada día que pasa lémbrome mais e mais de Buenos Aires e daquele recanto garimoso e íntimo da tua casa. O millor e mais entrañabel e conmovedor recordo da Arxentina está pra min sin dúbida algunha nas horas que pasamos Elena i eu a carón de vós, falando e falando, e tendo sempre presente como unha ousesión doce e amarga a un tempo as rúas compostelanas e a nosa aínda non esvaída –¡si, aínda non esvaída!– mocedade.
Apertas, moitas apertas, e moi fondas, de Elena e miñas pra Maruxa e pra ti. E que este ano de 1956 faga realidade concreta e tanxibel istas apertas.

Domingo

[Escrito a man]

Apertas tamén pra Cuadrado

1956-02-28
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 28/02/1956

Vigo 28-feb. 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Te acompaño el trabajo que me habías encargado sobre las Danzas Gremiales, que acaba de entregarme Bouza. Con él van seis fotos para ilustrarlo. El autor me encarga muchísimo que se las devuelvas tan pronto como hagas los fotograbados, pues pertenecen a su archivo privado, y no quiere desprenderse de ellas.
Recibe el fuerte abrazo de siempre de

Fdez del Riego

1956-03-12
Carta de Seoane a Zegrí. 1956
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1956 en 12/03/1956


Buenos Aires, 12 de marzo de 1956

Sr. D. Armando Zegrí
New York

Mi estimado amigo:

El sábado, día 10, salieron en avión, llevados por el señor Francisco J. de Lóizaga, veinte obras, todas ellas de formatos normales para ésa; 3 de formato 65 x 39; 8 de 56 x 69,5; 5 de 72 x 44; y 4 de 32,5 x 45 todos en centímetros que equivalen a las medidas en pulgadas que usted me envió. El señor Lóizaga llega la dirección y teléfono suyos para hacerle llegar las obras. Llegan, pues a tiempo para la fecha de exposición que usted me señaló y creo que puede quedar variada y representa, en general, el sentido de lo que hago. Los títulos pueden ser los siguientes:
Campesina pensativa 65 x 93 centímetros Jarra y choclo 56 x 69,5
Muchacha sentada 65 x 93 centímetros Las berenjenas 44 x 72
Mujer con hoz 65 x 93 centímetros Recogiendo fruta 44 x 72
Luna llena 56 x 69,5 centímetros Queso y pava 44 x 72
Atardecer 56 x 69,5 centímetros El carro 44 x 72
Paisaje con árbol rojo 56 x 69,5 centímetros Figura de muchacha 44 x 72
Jarra y zapallo 56 x 69,5 centímetros Mujer acostada 32,5 x 49
Muchacha y ruedas 56 x 69,5 centímetros Figura con pañuelo en la cabeza 32,5 x 49
Paisaje con árboles 56 x 69,5 centímetros La sorpresa 32,5 x 49
Paisaje con pájaro 56 x 69,5 centímetros Mesa con limones 32,5 x 49
Uno de estos días le enviaré también una serie de diez nuevos grabados en metal, bastante distinto a los que usted tiene en ésa y tratando de encontrar nuevas calidades. En cuanto al catálogo, preferiría que fuese hecho por ustedes y similar al que usted me envió de Carmen Herrera, cualquier otro tipo de catálogo hecho por mí de aquí para ésa, donde se hablase de mí, me dejaría en una situación incómoda. Tomo buena nota de lo que usted me dice del segundo libro de tapas y le agradezco sus indicaciones. Creo que puede ser mucho mejor que el primero. De cualquier manera, no creo que pueda salir antes de fin de año aproximadamente.
Le agradezco en envío del catálogo de obras en arriendo del Museo del Arte Moderno, así como el catálogo de la exposición de Pittsburg y también la venta del estarcido La vaca roja. No recibí, en cambio, aún el libro del Museo de Arte Moderno que usted me anuncia sobre pintores europeos de la última década que me gustaría mucho me enviase.
El precio de venta de mis cuadros sigue un promedio aproximado de unos 6.000 pesos argentinos, conforme usted ese precio a los habituales en esa ciudad y dejo, en definitiva, a su buen criterio este asunto, pero no quisiera vender excesivamente barato. ¿Cómo le fue a Presas? No tuve ninguna noticia con respecto a su exposición, aunque estoy seguro que tuvo que gustar.
Quisiera que aunque fuese breve, me conteste lo más rápidamente posible sobre el envío y fecha de exposición. Estos días, como escribí más arriba, le enviaré los grabados. Con saludos de mi señora y míos para la suya, se despide de usted muy cordialmente su amigo:

[Seoane]

Casi 101 años, o 101 años. Esperábamos encontrar una mujer gris en

1956-03-23
Carta de Zegrí a Seoane. 1956
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1956 en 23/03/1956


Marzo 23 de 1956

Mi querido amigo Seoane:

Le escribo dos líneas a la carrera en contestación a su última carta en la cual me anunciaba la partida de su amigo con las obras de la exposición. En su carta me anunciaba que él había partido el 10 de Buenos Aires. Hasta la fecha no he tenido noticias de la llegada de esta persona a Nueva York y espero que no haya ocurrido ningún contratiempo o postergación del viaje.
Si se ha producido alguna novedad o cambio a este respecto, le ruego me avise a vuelta de correo para saber a qué atenerme.
La muestra de Presas tuvo muy buena crítica. Excelente. Su obra fue muy bien recibida. Ventas no hubo muchas. Pero su trabajo gustó y tengo la confianza de que a medida que se “popularice” su nombre, aumentará su mercado.
El libro que le prometí hace semanas va en camino.
Le volveré a escribir con mayores detalles y más calma apenas se aclare el asunto de sus cuadros, que me tiene algo preocupado.
Con saludos para su señora y recuerdos de todos nosotros,

Cordialmente,

Armando Zegrí

P.S. Mándeme detalles concretos sobre sus murales (cuándo y dónde se hicieron, temas, material, etc.) Necesito estos datos para la nota del catálogo.

1956-03-26
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 26/03/1956

Vigo 26-marzo 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo en tu poder dos cartas mías, así como una serie de colaboraciones que he ido enviándote para la Revista. También te remití por correo ordinario el artículo de Bouza sobre las Danzas Gremiales, con varias ilustraciones. Con estas líneas adjunto una interviú con aquél y dos fotos. No te olvides de devolverme éstas, así como las del artículo cuando las utilices, porque el propietario me insistió mucho sobre ello.
Te acompaño, asimismo, un recorte de periódico que habla de la exposición que Mercedes Ruibal celebra en Madrid.
Recibí tu libro de poemas, que he leído con verdadera satisfacción. Me gustó muchísimo, y los grabados son realmente estupendos. Escribiré una nota para La Noche y te enviaré el recorte. Ya le dije a Díaz Pardo que puedes mandar treinta ejemplares, pues los colocaremos inmediatamente.
Me pregunta [Celso Emilio] Ferreiro si te ha llegado el ejemplar de su Sono sulagado, que te envió hace tiempo. Me imagino que también habrás recibido la traducción de Heidegger.
Sé que desembarcó en Vigo Ovidio Fernández, hallándome yo en Santiago. A mi regreso traté de localizarlo, sin haberlo conseguido. No sé si estará todavía aquí, o si se marcharía a Lugo.
El Centro Gallego aún no me ha repuesto lo que le adelanté, y ahora tuve que abonar el importe de la renovación de suscripciones a todos los periódicos y revistas de aquí. ¿No habría medio de que me resolviesen este asunto?
¿Por qué no escribes? Hace mucho tiempo que no tengo noticias tuyas.
Elena Colmeiro se ha ido con su madre a París. Proyectan volver a Galicia para el verano.
Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para lo dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1956-03-27
Carta de Zegrí a Seoane. 1956
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1956 en 27/03/1956


Marzo 27, 1956

Mi estimado Seoane:

Recibí hoy el rollo con los cuadros. Todo en orden y en perfecto estado. La secretaria en la oficina de su amigo me comunicó que el señor había llegado el 13 a Nueva York, pero había tenido que salir casi inmediatamente fuera de la ciudad por asuntos de negocios y no había regresado hasta esta semana. Me llamaron ayer y hoy pasé a retirarlos. Les he echado un primer vistazo (en compañía de mi señora). Son todos muy frescos de color, muy brillantes y varios de ellos (me refiero a las figuras grandes) tienen toda la maestría y la calidad tan distintiva que es rúbrica de su obra. Nuestra primera impresión es que ésta será una muestra muy vistosa, alegre y jugosa. Haremos –desde luego– todo lo que esté de nuestra parte porque esta exposición de su obra tenga toda la publicidad que podamos obtener.
Con Presas nos vemos a menudo. Estos últimos días ha estado él un poco preocupado. Desde anteayer que no hablo con él y ojalá que le haya llegado alguna correspondencia. Le voy a remitir a usted (en esta semana) otro libro del Museo de Arte Moderno que he conseguido: el libro se llama Masters of Modern Art y es una publicación que se editó al cumplir el Museo 25 años de existencia. En mi anterior, le pedía información concreta sobre sus murales. No deje de mandármela. A la vez, noticias sobre lo que haya realizado recientemente. Es decir, desde nuestra última entrevista en los días del pasado agosto trágico. Toda esta información deseo utilizarla en la nota del catálogo.
Saludos para ustedes de los míos y hasta la próxima. Cordialmente,

Armando Zegrí

Recuerdos a Cuadrado. Le debo cartas.

1956-03-29
Carta de Presas a Seoane. 1956
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Presas a Seoane. 1956 en 29/03/1956


New York, 29/3/1956

Estimado Seoane:

Hace ya tiempo deseaba escribirte, pero no tuve ocasión para ello a causa de los trajines que tuve y tengo aún en procura de trabajo para sustentarme. Ayer me dijo Zegri que llegaron tus trabajos y está muy contento, pues le gustan mucho y cree que la muestra tendrá éxito. Yo te estoy muy agradecido por haberme presentado a él, pues es muy serio, simpático y sencillo, virtudes estas muy raras de encontrar en un director de galería, lo mismo debo decir de su encantadora señora. Mi muestra, según Zegri ha tenido bastante éxito para ser la primera en esta ciudad tan difícil con sus 200 galerías y sus 50 poco más o menos inauguraciones semanales con nombres como Picasso, Bonnard, Chagall y otros de gran renombre. Uno es una hormiguita en este maremagnum de exposiciones y más aún siendo argentino, pues nuestro arte y artistas son casi totalmente desconocidos. Zegri está haciendo una gran labor en este sentido y ojalá a tu muestran sigan otras de nuestros colegas para que aquí se vayan enterando de los buenos pintores que tenemos. En la mía se vendieron 2 trabajos pequeños en 180 dólares, suma que estaría bien si uno recibiera el dinero allá, pero aquí esto no es nada con lo que cuesta vivir. La ciudad magnífica en cuanto museos, exposiciones, teatros, conciertos, etc., lo más difícil es conseguir los dólares y el tiempo para gozar de todo ello. Aquí la gente se arregla para conseguir los dólares, pero en cuanto a tiempo disponible para vivir nosotros somos multimillonarios al lado de ellos. Estoy firmemente convencido de que esta es una de nuestras mayores riquezas, pero sobre esto y otras cosas conversaremos largamente cuando yo esté otra vez por allá lo mal será pronto, sino ocurre un milagro, pues gasto más de lo que gano y no vislumbro perspectiva ninguna de mejoría en el campo de mi pequeña profesión de dibujante textil y yo ya ha perdido la mano y la ganas de meterme otra vez en esto, mas teniendo en Bs. As. todo el día para pintar, leer o hacer lo que se me dé la gana como lo desea todo buen español o digno descendiente. Aquí resulta –por lo menos para mí– muy difícil vincularse con colegas y los pocos artistas americanos que me presentaron no manifestaron el menor interés en conocer mis trabajos ni me invitaron a ver los suyos, pese a expresar yo interés en ello; cierto es que el no hablar inglés es una contra enorme a la que se agregan mis escasos recursos y mis nulas condiciones para todo lo que no sea pintar. Mucho tendría que contarte, pero para ello debería excederme en la tarifa de tiempo disponible por lo cual lo dejo para otra ocasión. Mis mejores saludos a Maruja y amigos y para vos un fuerte apretón de

Presas

Mi dirección es:
258 West 97th Street.
New York 25, NY. USA

1956-04-04
Carta de Seoane a Zegrí. 1956
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1956 en 04/04/1956


Buenos Aires, 4 de abril de 1956

Sr. Armando Zegrí
New York

Mi estimado amigo:

Recibí su carta y con ella la noticia de que habían llegado los cuadros que llevó a ésa el señor de Lóizaga. El mismo día recibí otra de este señor, a quien no conozco personalmente, pero que es amigo de amigos míos, diciéndome que le habían gustado mucho los cuadros y que se quedaba, por las molestias que le habían ocasionado en la aduana de New York con uno de ellos, el del queso y la pava como pago de mis servicios, escribía. Naturalmente, lo siento, pero no me queda nada que decir, peor hubiese sido que no hubiese llegado ninguno. De cualquier manera, hoy le escribo para que se lo ceda a usted para la exposición, pues es una obra que a mí me gusta.
Me pedía usted datos sobre mi pintura mural y helos aquí: llevo hecho nueve murales, cuatro de ellos de gran tamaño y con procedimientos distintos: al temple, en mosaico y en piedra picada. El de mosaico es una pared de unos 15 metros de ancho por nueve aproximadamente de alto y lo hice para el Banco Israelita del Río de la Plata, luego pienso que se destacan el de la Galería de Santa Fe de esta capital y dos para el Banco de San Juan de esa ciudad andina. Aparte de estos datos, no sé que otros enviarle. En agosto, expongo en Córdoba invitado especialmente por el Museo de esta ciudad y fui invitado a participar en la próxima Bienal Internacional de Venecia. También van dos cuadros míos en la Exposición de Arte Argentino que se inaugura el 17 de este mes en Washington y que luego pasa a New York al Museo Metropolitano. Le añado a ésta un artículo sobre mi pintura mural que salió en la revista Que de esta hace unos dos meses. En el catálogo, me interesaría que de alguna manera se consignase, al citarse mi nacionalidad que soy de origen gallego, pues es la única manera que tenemos los hijos de los “gallegos de m...”, como se les decía a nuestros padres emigrantes de vengar ese desprecio con nuestro orgullo de procedencia. Los fantasmas celtas agradecerán desde los lejanos bosques este ingenuo orgullo. Le agradezco el envío de los libros y más las frases amables que le dedica a las obras que le envié. Ojalá gusten y quede la exposición alegre y sonora de color. Mándame noticias de ella, cuándo se realiza, etc.

Saludos de mi señora para la suya y míos y ustedes reciba el abrazo cordial de su amigo:

[Seoane]

1956-04-06
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956 en 06/04/1956


Buenos Aires, 6 de abril de 1956
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Recibí tu carta y las colaboraciones que me enviaste, así como el interesante artículo de Bouza sobre las danzas gremiales. Las ilustraciones, lo mismo que las fotografías de la entrevista te las enviaré tan pronto como me hagan los clisés. Me alegro que te hubiese gustado mi libro, me interesa tu opinión y la de los amigos de esa. Hasta ahora aquí es prácticamente desconocido en la colectividad, pues aún no fué puesto a la venta. Tampoco lo conocen fuera de ella aparte de algunos amigos. Los ejemplares numerados te los enviaré, sinó treinta todos los más posibles, pues estoy obligado con algunos coleccionistas de esta que siguen las cosas mías, aunque como le expresé a Díaz Pardo mi interés es que vayan a esa, pues para mí de otra manera no se justifica el hacerlos. Estos días comenzaré a mandar ejemplares a todos los amigos de esa, pues hasta ahora solo se los remití a Maside, Domingo, y a tí. Estoy deseando ver tu artículo de La Noche, pues me interesa conocer que poemas te interesaron más y si encontraste en la totalidad del libro un camino distinto al que viene caracterizando la generalidad de la mejor poesía actual de Galicia, pues ese era uno de los propósitos que me guiaron. Quería hacer un homenaje a Santiago que fuese el recuerdo de un mundo perdido en el tiempo y que a la vez fuese todo tiempo. Hice coincidir mi homenaje con el veinticinco aniversario de la terminación de la carrera que se cumplen este año y si no puedo estar presente físicamente en Santiago, como seguramente lo estarán muchos de mis compañeros, lo estaré de esta manera quizá más anónima. El destino, a algunos de aquella promoción de licenciados en Derecho, nos jugó, quizá, una mala pasada. Más no hablemos de esto.
Estuve trabajando mucho. Aparte del libro salió estos días una exposición de 20 óleos para New York que se expondrán a fines de este mes o en el mes de mayo, e hice un nuevo mural en ésta de 9 metros por 3 y tengo que trabajar bastante durante estos meses, pues el Museo de Córdoba (Argentina), me solicita una exposición para el mes de agosto. Por otra parte me invitaron a participar en la próxima Bienal de Venecia con obras que salen estos días. Diciéndote esto trato de justificar de alguna manera mi silencio. Soy deudor de una porción de cartas pero confieso que la conciencia solo me remuerde en el caso tuyo. Hice la gestión del pago de la deuda contigo del Centro Gallego y estos días, al fin, dieron orden de liquidarla. Dile a Ferreiro que recibí su espléndido libro Sono sulagado, que si no le escribí fué simplemente por dejar la respuesta para cuando estuviese con alguna calma, y con la intención de no decirle cumplidos sino de hablarle de verdad del libro, de esa pequeña joya por ejemplo que es “María Soliña” que recuerda a la bruja de Cangas, que pienso que es de aquellos temas del paisaje, de los sentimientos y de la propia intimidad debe convertir el poeta de historia en mito. Su libro está, con formas e idioma de hoy, en la línea mejor que tendieron los precursores.
Supe de la marcha de Ovidio Fernández al día siguiente de haberse ido. Según me dijeron no se despidió de mucha gente por la precipitación del viaje y sentí de verdad no haber sabido de la fecha de embarque. Quizá quiso librarse de compromisos posibles. Recibí los libros que me enviaste. El de Castroviejo me interesó mucho aunque seguramente pudo haber trabajado más el tema; de todas maneras resulta un libro curioso y útil. Ahora me pregunto, ¿quién es Rafael Melero que publica un artículo sobre diez años de pintura gallega en La Noche y no habla de los diez años de pintura gallega, o desconoce lo que se hizo en esos diez años y sí en cambio pedantea con cosas que no conoce bien? Tengo una nota contra ese artículo y no quiero publicarla por si se trata de alguna persona amiga, o no es conveniente hacerlo. Desde luego Melero piensa que los pintores cambian de nacionalidad al abandonar por lo que sea su país, por lo que resultaría que Gauguin no es francés, ni Beckman alemán, ni Modigliani italiano, ni Picasso español, etc., y en este caso está tambien el mismo Goya de los últimos años de su vida.
Bueno, creo que hoy me he extendido bastante, quisiera que tu hicieses lo mismo en la próxima.
Con saludos de Maruja y míos para Evelina y para tí, recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1956-04-09
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 09/04/1956

Vigo 9-abril 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Debes de tener en tu poder tres o cuatro cartas mías, aparte de las colaboraciones literarias y gráficas que te envío con frecuencia. ¿A qué se debe un silencio tan prolongado? Tampoco me mandásteis la Revista de marzo, ni la obra de Vesteiro Torres y la de B. Amor editadas por el Centro Gallego.
¿Recibiste Da esencia da verdade, de Heidegger? Dentro de unos días saldrá de la imprenta Terra brava, nuevo libro de cuentos de Fole. Lleva una bella portada de Maside, grabada en madera, y lo ilustra Xohán Ledo, también con grabados en madera. Creo que es uno de los libros que mejor presentados resultaron. Tan pronto aparezca, te enviaremos, como siempre, un ejemplar.
Con estas líneas te adjunto el recorte de una nota sobre tu libro de poemas, aparecida en La Noche.
Un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1956-04-20
Carta de Zegrí a Seoane. 1956
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1956 en 20/04/1956


April 20, 1956

Mi estimado Seoane:

Dos líneas para informarle que tenemos en la Galería La Pava y el Queso, cedido para la exposición por el señor Loizaga. Estamos en estos días poniendo las telas en bastidores y atendiendo a todos los otros detalles para la muestra de su hermosa obra. La apertura es el Lunes, 30 de Abril. En los catálogos aparece la fecha 1º de Mayo que será el anuncio para el público. Los catálogos están en la imprenta y esperamos tenerlos listos dentro de un par de días. La exposición durará hasta el 20 de Mayo. Esperamos sinceramente que tenga éxito. Todo el éxito que su brillante y dinámica labor bien se merece.
¿Qué pasó con los grabados –los nuevos grabados– que me anuncia en su carta de hace un mes atrás?
Por el momento, no tengo mayores novedades. Reciba saludo de nosotros y recuerdos a su señora.

Muy cordialmente,

Armando Zegrí

1956-05-04
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 04/05/1956

Vigo 4-mayo 1956
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta, que debió cruzarse con otra mía en la que te adjuntaba el recorte de un comentario sobre tu libro. Varios amigos mostraron mucho interés en conocer éste, de manera que cuando me envíes los ejemplares anunciados, se colocarán inmediatamente. Aunque tú creas lo contrario, cuentas aquí con muchos admiradores, y desde luego eres la figura intelectual gallega más conocida y estimada de la emigración.
Me alegra profundamente la actividad artística que estás desplegando. Desde luego, muchas veces pienso de donde sacarás el tiempo para poder realizar una labor tan intensa. Supongo que la exposición de óleos neoyorkina irá acompañada del éxito a que ya estás habituado.
El Centro Gallego, por fin, ha resuelto parte de lo que tenía pendiente conmigo. Días pasados contesté a una carta suya en ese sentido. Por cierto que no me mandaron ningún ejemplar de Galería de Gallegos Ilustres, aunque me anuncian el envío del Cancionero de B. Amor.
Le transmití a Ferreiro tu opinión sobre su libro O sono sulagado, y le satisfizo grandemente.
A Ovidio Fernández no pude localizarlo en Vigo. El día que desembarcó estaba yo en Santiago, y cuando a la mañana siguiente traté de buscarlo en algún hotel, no lo conseguí porque había salido para Lugo. Desde esta ciudad me anuncia que vendrá a visitarme antes de su regreso.
El artículo de Melero sobre diez años de pintura gallega es una solemne estupidez. Pero estimo que no merece la pena ocuparse de él. Su autor es un muchacho joven y despistado, aunque con pretensiones. Estuvo de empleado en la Sucursal del Banco de España de Pontevedra, y ahora se trasladó a la de Madrid. Yo no lo trato personalmente. Intelectualmente apenas tiene relieve alguno, y sus opiniones no pesan en absoluto.
Con esta carta te acompaño un artículo de Barbeito, que escribió expresamente para la revista. Le gusta mucho ésta, y en cuanto García Sabell le pidió el artículo, lo entregó encantado.
Supongo que habrás recibido la traducción gallega de Heidegger, y el libro de cuentos de Fole. De este último, aparte del ejemplar que se te remite habitualmente, te mandó otro García Sabell, dedicado por él y por Fole.
Qué es de la revista? Desde el nº correspondiente a febrero, no me llegó ningún otro. ¿Serías tan amable que me mandases por avión los que se publicaron desde entonces? Te lo agradecería mucho.
De por aquí no hay otra novedad que comunicarte. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1956-05-07
Carta de Zegrí a Seoane. 1956
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1956 en 07/05/1956


Mayo 7 de 1956

Estimado amigo Seoane:

Le incluyo algunos recortes con las primeras críticas y los anuncios de su muestra. Está gustando. Está siendo bien visitada. Presas se embarca dentro de dos días en un carguero argentino de regreso a B. A.

Saludos muy cordiales de

Armando Zegrí

1956-05-08
Carta de Seoane a Zegrí. 1956
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1956 en 08/05/1956


Buenos Aires, 8 de mayo de 1956

Sr. Armando Zegrí
New York

Mi estimado amigo:

Recibí su nota con los ejemplares del catálogo de la exposición que quedó muy bien, así como la nota sobre mi obra que supongo de usted y que agradezco mucho. Me llegó efectivamente, el día 2 y hubiese llegado el 1º de no festejarse totalmente la fecha del trabajo. Estoy impaciente por tener noticias de ella y de que usted mismo me diga la impresión suya y de sus amigos. También desearía que si se publica alguna nota referente a ella me manden copia para saber de alguna manera la opinión que producen, así como unos cuantos catálogos más para poder distribuir entre algunha gente que me lo solicita en ésta, pues gustó realmente mucho a los pocos que hasta ahora lo vieron. Por radio dieron la noticia de la inauguración, se lo digo por si esto le sirve a la Galería de control, así como también habían dado la de la exposición de Presas.
Recibí el libro que usted me anunció sobre veintidós pintores europeos contemporáneos que me interesó mucho, aunque pienso que es una visión muy limitada de lo que se hace en Europa y siempre visto el arte europeo a través de lo que se hace en París que no creo, en cuanto a los jóvenes, sea lo más importante de hoy. De todas maneras, en algún caso y aún vistas sus obras a través del blanco y negro de la fotografía son una lección.
Le remito aparte las pruebas de los grabados en metal que le prometí, que destino a un posible libro. Quisiera que de los grabados me enviase algunos por avión y también si no le es demasiado molesto me escribiese la impresión, opiniones, etc., referidas a la exposición, pues estoy como usted puede darse perfecta cuenta, impaciente por conocer. Le agradezco todo cuanto hace por mi obra y con el saludo de mi señora para usted y la suya y míos, reciba el saludo cordial de:

[Seoane]

1956-05-08
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956 en 08/05/1956

Buenos Aires, 8 de mayo de 1956
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Ya no sé si te he escrito o no respondiendo a la tuya última, pero de lo que estoy seguro es de que no te agradecí tu espléndida nota sobre mi libro publicada en La Noche y que me emocionó profundamente. Aún no se lo mandé a nadie de esa (aparte de estos tres primeros ejemplares) ni de ninguna parte, pues siento una gran pereza quizá producto de un gran cansancio y no encuentro el instante tranquilo para dedicarlos.
En el “Yapeyú” que debe llegar a esa alrededor del 25 lleva el Sr. Laureano Gayoso, amigo de amigos míos, 12 ejemplares de los numerados que son los únicos de que puedo disponer y que me alegra como no puedo explicarte que vayan a esa. El precio a que se vende aquí son trescientos pesos. El libro, a la poca gente de esta que lo vio y leyó gustó mucho. Yo estoy contento con él. Me gustaría que me mandases el libro de Carballo Calero La poesía gallega del siglo xx que no sé quien publicó y en el que según tu nota para la revista se refiere a los poemas de emigrantes. Ahora recuerdo de que te he escrito y que te preguntaba por Melero, pregunta de la que me debes respuesta y no sé si te pedía tambien en esa última mía el libro de Carballo Calero. El dinero que puedan producir esos ejemplares que te envío lo guardas para estas peticiones de vez en cuando te hago.
Tambien, con motivo del libro, recibí una carta muy buena de Maside cuyo juicio es siempre para mí de una gran claridad. Tus entrevistas continúan teniendo gran éxito y muy buena tu nota sobre Elena Colmeiro disipando de paso esas tonterías sobre la cerámica americana influyendo en ella. Dime si continúa gustando en esa y que parece en general. Hasta ahora recibí todas las notas que me has enviado.
Bueno no te escribo más por hoy, contéstame a ésta y a la anterior y escríbeme sobre tus proyectos. Recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío, además del gran abrazo de:
Seoane

1956-05-14
Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1956
Nova York
Washington, D.C.
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1956 en 14/05/1956


3450 38th Street, N. W.
Washington 16. D. C.
Estados Unidos
14 de mayo de 1956

Queridos Luis y Maruja:

Hace tanto que no escribo una carta propiamente dicha que ni sé como dar comienzo a ésta. ¡Han pasado tantos años y tan mal pasados! Pero en fin, algún día volverán las cosas a su cauce de nuevo y entonces nos entenderemos. Mientras tanto, os diré cuánto me alegró la carta de Carmen Dieste anunciándonos los éxitos de Luis en Nueva York. Unas horas antes había salido para allá Cuqui, quien vino a pasar el fin de semana con su madre, pues ayer se celebró el llamado día de las madres en el país. Acabo de escribirle para que trate de obtener ejemplares de los diarios en que se habla de la exposición, para que vaya a ver los cuadros e invite a algunos amigos pintores a que la vean también. A nosotros no nos es posible ir, aun sintiéndolo mucho, por diversas razones. Tendremos que contentarnos con contemplar el San Amaro d´Armenteira, que preside nuestra mesa y extiende sobre nosotros su mirada externa o de eternidad, y con mirar y remirar los dibujos de la Torre de Hércules, la María Pita, el dibujo de la muchacha junto al mar que sirvió de portada al libro de Ester de Cáceres y otros recuerdos vuestros.
Hablé al dueño de una galería de arte y de una librería, que están al lado de mi oficina, sobre la posibilidad de hacer una gran exposición de artistas argentinos. Me dijo que era muy caro el transporte y demás trámites. Te conoce de nombre y ahora aprovecharé las noticias de Nueva York para insistir, aunque aquí hay pocas posibilidades de mercado. Quien tiene aquí un puesto clave en la Unión Panamericana o Asociación de los Estados Americanos, es Orfila. Si tienes amistad con él, podría arreglar una exposición en gran escala de tus cuadros, pues tienen un salón espléndido para ello. Yo no tuve ocasión de verle ni de hablarle por teléfono; mis relaciones con él eran prácticamente nulas, y por otra parte, no sé en qué actitud está en relación con los artistas de ahí y en particular contigo. Si son buenas, puedo acercarme a él en cuanto regrese de Lima, donde creo que hay una reunión ahora.
Conviene que obtengas los recortes de la crítica hecha a tus cuadros por los periódicos de Nueva York y que hagas copias de ellas, pues son esenciales para cualquier gestión que tú o cualquiera en tu nombre haga sobre exposiciones o ventas de cuadros. También convendría tener fotografías de tus pinturas murales en Buenos Aires. Si este éxito se aprovechara bien aquí, acaso por la mediación de un agente o marchante de talento y conocedor del mercado, podría tener consecuencias estupendas. Por mi parte, espero obtener los recortes y hacer de ellos el mejor uso que me sea posible. Veré si hablo en la Corcoran Gallery, en la Phillips Gallery y en otros sitios, utilizando las cosas tuyas que tengo. Aquí hay poco ambiente artístico. Es un país inmenso, y los que entienden están dispersos y son difíciles de abordar. Se encuentran cuadros de buena gente en las librerías de viejo y nadie les presta atención y lo que encargan un cuadro son en su mayoría gente sin opinión propia y quien gusta lo que las amistades elogian. Claro que se gasta dinero en arte, pero aun el Museum of Modern Art de Nueva York no tiene inconveniente en aceptar cuadros gratuitos a cambio de la sanción que supone para el autor el poder decir que tiene obras colgadas allí. Esto es absurdo, pero así es. Rota, sin embargo, la barrera de la prensa de gran circulación –circulación es equivalente a solvencia para la mayoría– todo es posible aquí: por ejemplo, la National Gallery, una maravilla de museo, acaba de adquirir una crucifixión de Dalí, por la que debió pagar mucho. Conocemos al pastor de la iglesia a que asiste el presidente, un hombre de gran simpatía y ascendiente aquí, pero él mismo posó para el retrato que le hizo una señora que no pasa, en nuestra opinión, de una alumna de una escuela de Bellas Artes de una capital de provincia en España. Por todo esto, verás cuán desigual es el ambiente de este país: al lado de críticos y especialistas excelentes, hay una caterva de personas de gran ascendiente social o económico o político que sólo admiran lo que elogia el Readers Digest.
Bueno; enhorabuena por tus triunfos aquí y allá, que nunca serán lo que mereces, pero son algo prometedor. Ahonda y depura; trabaja y lucha contigo mismo; empieza todos los días en busca del (tú que aún desconoces y que te asombrará) a ti y a todos nosotros.
Alicia, que te admira y quiere profundamente, se une a mí al enviaros un abrazo sin límites.

Otero

1956-05-14
Carta de Otero Espasandín a Muñoz Manzano. 1956
Nova York
Washington, D.C.
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Muñoz Manzano. 1956 en 14/05/1956

3450, 38th Street, N. W.
Washington 16, D. C.
Mayo 14, 1956

Querida Carmen:

Te agradezco mucho tus dos cartas y creo que aún más la segunda que la primera. Se la mando ahora mismo a Cuqui, quien salió hace unas horas para Nueva York, tras pasar con nosotros el fin de semana. Le encargo que trate de encontrar copia de lo que los diarios han dicho de Luis con la intención de mandársela a él una vez leída. También le encargo que invite a un amigo, profesor de arte en la Columbia y que ya conoce a Luis por referencias nuestras y por haber visto las cosas suyas que nosotros tenemos, para que vaya a ver la exposición e invite a algunos de sus amigos a hacer lo mismo. A nosotros nos pescó la noticia en un mal momento de fondos, lo cual unido a los compromisos burocráticos, hace muy difícil el viaje a Nueva York. Hablé aquí en algunas galerías de los pintores amigos de Buenos Aires, pero me dijeron que le transporte de los cuadros hacía casi prohibitiva una exposición de alguna importancia. Mañana voy a hablar por segunda vez, por si se decidieran a entrar en contacto con Luis para traer los cuadros aquí una vez cerrada la obligación de Nueva York. Aquí no hay el mercado que hay allí y hasta los pintores locales encuentran muchas dificultades para defenderse. Pero nunca está de más que los cuadros hablen por sí mismos y vayan creando su mundo en los ojos de las gentes. Lo ideal sería que la Unión Panamericana se decidiera a hacer una exposición de gente moderna de Buenos Aires; pero los capitostes están ahora en Lima, creo. Uno de los mandamás es un argentino que todos conocéis, pues tuvo ahí la representación del Fondo de Cultura. No me acuerdo ahora del nombre por uno de esos lapsos que me asaltan de vez en cuando. Yo hago muy poca vida social, pero voy a ver si pongo fin a este aislamiento y hablo con la gente de aquí. Creo que en este momento hay una exposición de argentinos en la National Gallery. Me hice el propósito de ir a verla. Quien hizo mucho ruido fue un cuadro de Dalí, una crucifixión, que la National Gallery compró; en el diario vi los grandes bigotes dalinianos en la ceremonia de colgar el cuadro. Claro que no me interesa Dalí, pero sí los argentinos, entre quienes debe haber conocidos. Un chico de Córdoba, que trabaja en mi cuarto, me habló pestes de la tacañería con que se hizo todo. Me dijo que hasta un catálogo roñoso que han hecho los de la embajada lo cobran a buen precio, cosa absurda cuando aquí esas cosas se derrochan y envían a todas partes. Las víctimas de esta conducta son los artistas, por quienes su gobierno ha hecho tan poco.
Decidle a Luis cuánto me alegraron las noticias que Cuqui nos trajo de él y las que ahora sabemos gracias a vuestra generosidad. El público norteamericano es muy desigual; si una cosa cae bien, puede convertirse, en cosa de semanas, en algo apoteósico, y hasta puede exaltar a una persona más allá de lo que a ella le hubiera gustado. Basta a veces que un par de críticos se entusiasmen y digan la Marimorena en Time o en otra publicación de gran tirada, para que todo el país se contagie y no hable de otra cosa por un par de años. Ojalá esto ocurra con Seoane, pues ello supondría una fortuna para él. No sé cuantas cosas expone, pero sería estupendo que tras esta exposición preliminar hiciera una de grandes proporciones aprovechando el éxito de la primera. Decidle que trate de encontrar los recortes de los números de los diarios que se ocupan de él, pues son un arma tremenda para la propaganda aquí de sus cuadros. Como os dije, encargo a Cuqui que haga todo lo posible por encontrar ejemplares de los dueños del salón donde expone. Mañana voy a empezar por mi parte a escudriñar con el mismo fin. Con estas armas, intentaría hablar en varios locales de exposición y en algunos museos, como la Phillips Gallery, y otras. Espero con interés el estudio de Rafael, si bien temo esté más allá de mis entendederas. Ya veremos. Hace tres días estuvo a cenar con nosotros el Dr. Sante Uberto Barbieri y señora, de Buenos Aires, obispo metodista y miembro del Consejo Internacional de Iglesias. Nos contó muchas cosas del cambio de régimen de la Argentina, sobre todo nos dijo cuán profunda fue la reacción popular al anunciarse el derrocamiento de Perón.
De nosotros poco os puedo decir. Cuqui os habrá explicado nuestra vida y milagros, pero necesariamente se habrá quedado corta en cuanto a cuan presentes os tenemos y cuanto contáis todos en nuestra estima y admiración.
Hace unos días solamente me enteré de la muerte de D. Constancio Vigil, lo cual me sorprendió y causó una dolorosa impresión, pues se trataba de esas personas que parecían estar más allá del alcance de la vejez y de la muerte. Si me pudierais enviar unas notas biográficas y bibliográficas escuetas y bien ponderadas, intentaría escribir un artículo sobre él para la revista Las Américas. Intentaría que le diesen cabida y acaso no fuese difícil, pues no creo que anden muy abundantes de colaboración. Pero conviene que nadie sepa nada de esto por si la cosa no llegase a cuajar por cualquier circunstancia. Una vez escrito y aceptado, se harían las gestiones para encontrar buenas ilustraciones, cosa que no será difícil dada la riqueza de cosas que debe haber en los archivos de la Casa Atlántida.
Hace aquí un calor espantoso hoy, y también lo hizo ayer. De pronto la temperatura saltó a 90 grados Farenheit (32,5º C) y creó un estado de depresión insoportable. Esto quiere decir que pongo fin a esta carta. Muchos recuerdos a Ramón Rey y a Baltar y familias, a Seoane, Varela, Frontini, Castañino, Torrallardona, Baudizzone, Cuadrado, Farias... en fin, todos los amigos del Tortoni y de otros grupos. ¿Sigue ahí Bautista? Para vosotros el abrazo colectivo de nosotros dos.

Otero

No me gusta nada esta carta, y la rompería si tuviera fuerzas para escribir otra mejor. Otro día intentaré deciros algo mejor. Pedidle a Varela un ejemplar de su libro para mí. De nuevo, otro abrazo de los

Otero

1956-05-14
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 14/05/1956

Vigo 14-mayo 1956

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Acabo de recibir tus líneas, que debieron cruzarse con una carta mía. Con ella te mandaba un artículo que escribió Barbeito para la revista, a petición de García Sabell.
Quedo enterado del envío de los ejemplares de tu libro, que colocaré tan pronto como lleguen a mi poder. En lo que no estoy de acuerdo es en la aplicación que pretendes le dé a su importe. Las peticiones de libros que de vez en cuando me haces, son pequeños obsequios con que me complazco en corresponder a tus muchas atenciones. De manera que lo correspondiente a tu obra, lo guardaré para reintegrártelo o para invertirlo en lo que a ti te interese y me indiques.
Hoy te remito certificado por correo ordinario un ejemplar del volumen de Carballo Calero, Aportaciones a la literatura gallega contemporánea, editado por Gredos en Madrid. La poesía gallega del siglo xx a que tú te refieres, es un pequeño folleto en el que se reproduce el texto de una conferencia dicha por el autor en la Facultad de Letras. No tengo más que un solo ejemplar dedicado, y Carballo se quedó sin ninguno. Pero para que tú lo conozcas, he mecanografiado el contenido, y te lo envío con la obra primeramente mencionada.
Maside se encuentra en Vigo desde hace un par de días. Vino aquí para asistir a la boda de Xohán Ledo. Parece que permanecerá una temporada entre nosotros, pues se halla algo recuperado de su dolencia.
La revista sigue gustando mucho. Todos hablan de ella con los mayores elogios. Sin embargo, a mí han dejado de enviármela por avión, y me gustaría recibirla por ese conducto. Aún no he visto el número de marzo ni el de abril. Le escribí a Andrade en tal sentido, pero se conoce que se olvida de remitírmela.
Y ahora otra cosa. Sabemos que en el mes de julio van a organizar ahí un Congreso de la emigración gallega. Los informes que tenemos sobre el particular son bastantes confusos. Querría, por consiguiente, que me dijeses rápida y confidencialmente cuanto sepas sobre el asunto. Claro es que puedes hablarme con entera libertad, porque la cosa quedará entre tú y yo. Necesito tu opinión personal para saber a que atenerme.
Nada más por hoy. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1956-05-27
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1956
Nova York
Washington, D.C.
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1956 en 27/05/1956


3450 38th Street, N. W.
Washington 16, D. C.
27 de mayo de 1956

Querido Luis:

Ahí te mando los recortes del New York Times y del Herald Tribune que acabo de recibir. Me los mandó Cuqui, que vive allí y tuvo la fortuna de ir a ver los cuadros. Habló con la gente de la galería y le dijo entre otras cosas que te vas a Roma a pintar, lo que le sorprendió porque en Buenos Aires nada le dijo nada al respecto.
Como verás, lo que dicen los recortes, aunque bien intencionado, no es mucho ni, en lo que yo puedo juzgar sin haber visto la exposición, muy certero; pero en verdad es difícil juzgar un artista por veinte obras. Sería necesario ver más, de distintos momentos y asuntos para darse cuenta de lo que suponen y prometen, sobre todo si los críticos no son de rango excepcional.
Acaba de regresar a Washington el encargado de la sección de arte de la Unión Panamericana. Este señor, a quien nunca he visto ni de quien he oído hablar, se llama Gómez Sicre. Me dijeron que se trata de una excelente persona. Iré a verle tan pronto como me sea posible y veré qué planes tiene. Le mostraré las cosas tuyas que tengo. Le pediré además orientación sobre la mejor manera de abordar a otras personas relacionadas con el mundo artístico. Y de lo que vaya resultando de estas gestiones te iré dando noticias.
Dime tú qué planes tienes, inmediatos y remotos. ¿No podrías hacer el año que viene una exposición nutrida de tus cuadros en varias ciudades de Estados Unidos, empezando por Nueva York? Esta ciudad es a Estados Unidos lo que París es al resto del mundo, y lo que digan sus críticos pesa mucho en el resto del país.
Muchos recuerdos a los tuyos y a los viejos camaradas del Tortoni de tu siempre amigo

Otero

1956-05-31
Carta de Zegrí a Seoane. 1956
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1956 en 31/05/1956


Mayo 31 de 1956

Luis Seoane
Bartolomé Mitre 3793 (2º F)
Buenos Aires

Mi estimado amigo:

Debe haber Usted recibido los catálogos que le remití por aéreo en contestación a su última carta. Presas le debe entregar otros pocos que le pedí a él los llevara en su equipaje. Hoy le incluyo otra crítica que apareció en N. Y. Times. También un recorte de La Prensa en Nueva York a quien suministré una reproducción de uno de sus grabados de Toros junto con el artículo de Mujica Lainez. Por correo ordinario, le remito también un ejemplar de la revista ARTS que trae un corto comentario sobre su obra. Estos son los detalles de “carácter oficial” referentes a su muestra.
Pasando ahora a tratar del asunto en el terreno personal y privado. En primer lugar, lamento decirle que no vendimos ninguna de las telas. Se vendió un grabado en US $25.00. La opinión confidencial de personas amigas y de clientes de la galería que admiran su obra y que esperaban con sumo interés esta exposición individual de óleos es la siguiente: encuentran (ellos) que la originalidad, la imaginación y la libertad de estilo que Usted muestra en sus dibujos y grabados supera a sus trabajos en óleo. En sus óleos admiran la frescura y la audacia del color, pero consideran que hay en ellos cierta rigidez y repetición formalista de ejecución. Los imaginan hechos talvez un poco a prisa y en serie. En otras palabras, muchos de nuestros amigos esperaban ver en sus telas, algo más atrevido y más nuevo, esperaban ver realizada la promesa que –según ellos– estaba escrita en los trabajos de grabados y en las portadas de libros.
Le doy esta transcripción de opinión sincera porque –como Usted sabe de sobra– le estimo de verdad y creo que realmente se interesa Usted por conocer la impresión entre bastidores de su muestra. En lo que a nosotros personalmente se refiere (mi señora y el que suscribe) estamos en parte de acuerdo con las opiniones emitidas en privado. Es probable que Usted –sin darse cuenta– esté repitiendo en el caballete lo que hace con suma facilidad (y maestría) en la mesa de dibujo y en el proceso del grabado. Y el óleo no se presta con la misma docilidad a los caprichos de su imaginación. A sus óleos le resta vida (al verlos en conjunto) la similitud lavada de la superficie y la acentuación con rayas sobre el color (plano) de los rasgos faciales y formas de la composición.
Sin embargo, yo estoy muy satisfecho con la manera en que Usted ha tratado alguna de sus telas. Principalmente, dos de sus naturalezas muestra: la de la Jarra y el zapallo y la Jarra y el choclo. Estas dos telas son mis favoritas y las encuentro muy alegres y plásticamente acabadas. También me gusta La Pava y el Queso. (Entre paréntesis: debo devolver esta tela al señor Loizaga? Aún no le he visto la cara a este señor. Sólo me he entendido por teléfono con la secretaria de la oficina quien me ha llamado y quien me ha entregado las obras cuando he pasado a recogerlas. Contésteme al respecto).
Al mismo tiempo, dígame lo que Usted desee que haga con sus telas. Desde luego yo me propongo volver a exponer (por lo menos algunas de ellas) en muestras colectivas de la próxima temporada. Pero no sé si Usted tenga otros planes.
Le incluyo en ésta, también, una tarjeta de un señor que vino un día a la Galería con intención de conocerlo. Creía que Usted había venido de Buenos Aires con la muestra. Él había leído en los diarios algo sobre la exposición y le intrigó la igualdad del nombre. Este Luis Seoane también es gallego. Compró uno de sus libros de Botella al mar. Dijo que se iba a divertir diciéndole a sus amigos que él lo había ilustrado. (Cada loco con su tema).
Es probable que en uno de los próximos números de VISION se publique también algo sobre su muestra. Yo les entregué material y hablé con el crítico de arte.
Me alegro que le hayan gustado las palabras de presentación que yo escribí para el catálogo. Dejamos a Galicia en alto.
Recibí las pruebas de los grabados en metal. Están muy bien. ¿En qué tipo de libro piensa Usted emplearlos o incluirlos?
Espero que todo lo que queda aquí dicho lo tome Usted con el grano de sal que debe acompañar a la buena intención de una nota confidencial.

Nuestros mejores recuerdos para su esposa y para Usted muy cordiales saludos

Armando Zegrí

1956-06-07
Carta de García Sabell a Seoane. 1956
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1956 en 07/06/1956

DR. DOMINGO GARCÍA-SABELL/GELMÍREZ, 15/TELÉFONO 1330/SANTIAGO


7-VI-1956
Sr. D.
Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Aprovecho esta ocasión para escribirte con comodidad. Y pedirte un favor. El último número de GALICIA EMIGRANTE no llegó a mi poder. A Piñeiro le acontece lo mismo. Ahora nos hemos enterado de que nuestros ejemplares están confiscados. Por tanto, si pudiéses enviarnos por vía segura esos números, te lo agradecería infinito. Quiero tener la colección completa.
Ahora, una advertencia. Creo que os estáis desviando de la línea eficaz. Ese número último, que yo he visto en casa de un suscritor, viene muy candente y agresivo. La gente, creo que ya te lo advierte Paco, se queja. Estamos en unos momentos muy delicados. Cualquier descuido puede traer funestas, fíjate bien, funestas consecuencias. Y lo que sería más triste, sin pena ni gloria, con esterilidad absoluta.
Vivimos un infierno penosísimo. No deseo asustarte, ni yo hacerme el héroe desconocido. Pero tén la seguridad que todo esto se aproxima mucho, en terror y ferocidad, a épocas no lejanas. Podría contarte y no acabar. Prefiero no hacerlo. Hay cosas que dán grima siempre. En fin, vosotros veréis. Yo te expongo la situación real. Ya sabes que siempre te hablé con claridad, con concreción y con exactitud. Fríamente. Así lo hago hoy.
Tu Na brétema, Santiago (sic) es espléndido. Su texto renovó en mí hondas lembranzas comunes. Es todo como un sueño lírico y varonil acontecido en tiempos de mocedad y también de madurez, o sea, tiempos de rebeldía con tiempos de indignación. Los grabados una maravilla. Realmente, has llegado a la suma perfección. Sigue trabajando. Tu arte es lo más delicado, lo más entrañable y lo más decisivo que se ha hecho jamás en Galicia. Tú quedarás.
Supongo recibirías el libro de Fole Terra Brava. Díme qué te parece. Aquí, contra viento y marea, en medio de mil dificultades, vamos logrando que nos permitan sacar alguna cosa. Y, además, con enorme penuria económica.
Tengo grandes deseos de verte, de volver a Buenos Aires. Tengo morriña de Buenos Aires. Y, como siempre, invariablemente, de tu hogar. Esto es notable. Pienso en Buenos Aires e, inmediatamente, surge tu casa. Tu cordial, tu deliciosa casa. Tu casa de hermano en la que uno se siente cómodo, rodeado de familiares, con el agarimo de los seres a los que uno lleva en el corazón. Vale la pena ir a Buenos Aires para pasar una tarde en tu casa. Y no sigo.
Abrazos de Elena y míos para Maruja. Para tí, el más fuerte y más cordial de

Domingo

1956-06-13
Carta de Seoane a Zegrí. 1956
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1956 en 13/06/1956


Buenos Aires, 13 de junio de 1956

Sr. D.
Armando Zegrí

Estimado amigo:

Recibí su sincera carta que me agradezco y lamento hondamente el resultado final de la exposición. En cuanto a las críticas de los diarios, que no llego a saber concretamente si tienen o no importancia en ésa, aparte de las frases alentadoras para un pintor desconocido ahí, noto que ponen demasiado ingenuo empeño en querer encontrar filiaciones al pintor, de lo que se deduce que Picasso, Matisse y Leger están influyendo en mí, a pesar de la disparidad entre sí de sus obras, cuando la verdad es que es posible que determinadas coincidencias se produzcan por mi interés, cada día más creciente, en la pintura románica y en la obra de los miniadores medioevales de códices. Busco mi expresión por medio de una pintura plana de fuertes contrastes de color y con un grafismo espontáneo que se le superpone, que es quizás lo que chocó a los amigos que gustan de mis grabados y dibujos y a quienes desconcertó mi pintura. No trato de hacer una pintura lavada, sino de huir de cualquier clase de texturas que distraigan la intensidad del tono plano. En este sentido, prefiero la pintura lavada de Velázquez y Goya de la última época a las calidades, insuperables como tales e inocuas, que encontraba en el siglo XIX el francés Monticelli o que encuentra ahora Monsieur Dubuffet (nunca tan Monsieur como este pintor, nin tan clase media en pintura). Entretenerse en buscar las calidades, por ejemplo, de una pared descascarada, su textura, no puede ser una finalidad de la pintura que no debe librar esta finalidad al hallazgo fortuito de esas calidades o del uso de instrumentos extraños de distintos oficios para conseguirlas. El color, el dibujo y los grandes ritmos son para mí nada más que un medio de expresión. Busco una pintura que tenga su mayor fuerza en el sintetismo de elementos con que la realizo. El afán de los críticos de ésa de querer buscar en los franceses la filiación del pintor y en hablar de escuela francesa me llamó la atención. La llamada escuela de París es una escuela universal en la que la mayoría no son franceses más que de domicilio y su afán de libertad ayudó a crecer a la actual pintura del mundo. En Matisse, tienen tanta importancia para su formación las decoraciones de los muros de Argel como los impresionistas y en Picasso, Grecia, la Prehistoria española, los íberos y Goya pesan más que los pintores que le rodean o que le ayudaron a formarse, como para Leyer las figuras de los naipes son más importantes para su obra que los cuadros de Monet. Y es lo que me ocurre a mí, salvando las distancias. Me importan más los murales de San Isidoro de Léon, los miniados de los libros de horas o las tallas populares que la famosa escuela de París, excluyendo, claro está, algunos de sus valores. Si me encuentro afín a esos pintores que citan los críticos es, pues, en sus preocupaciones y en el posible origen de lo que caracteriza su obra. Siento, pues, que no hayan visto en mi obra otra cosa que una pintura lavada en lugar de su espontaneidad y falta de arrepentimiento y que no se diesen cuenta que también ese lavado es una forma de textura, pero más honesta, a mi juicio, que el poner un tono, borrarlo, insistir con otro, limpiarlo con cuchillo, pintar uno nuevo, pero no con pincel, sino con rodillo, pegar un poco de arena o de papel o lo que sea y pintar con otro tono encima para conseguir esas famosas texturas que nada tienen que ver con la expresión pictórica, y sí con el aburrimiento. Sólo el tiempo produce auténticas texturas.
En cuanto a los cuadros, dígame usted qué debo hacer. Quisiera que devolviera el del señor Lóizaga y que su señora y usted seleccionasen para su casa el que más le guste como obsequio mío. Si usted cree que vale la pena, utilícelos de momento para sus exposiciones colectivas y como fondo de la galería y si usted [...]

1956-07-00
Carta de Ledo a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ledo a Seoane. 1956 en 00/07/1956



Vigo, mes de Santiago do 1956

Sr. Don Luis Seoane

Querido amigo:

Recibin o teu libro Na brétema, Sant-Iago e moito agradecinno.
Hai xa anos que poiden ver e lér un libro teu, unha monografía sobre do Pascin, estaba eu entón en Bilbao, i era o libro cáseque a primeira nova que me chegaba da tua vida en América. Tiven daquela unha alegría, que logo veuse maor lendo outros teus libros e vendo dibuxos e sabendo tódalas novas do teu imenso traballo artístico. Todo fíxome máis que voltar os ollos e o corazón atrás, aos anos de Compostela; deixoume ollar e gozar do teu trunfo, ollar e gozar dunha grande obra artística, saber da permanencia inabalabel dunha vontade a traveso dun vento marteiro, das mordeduras dunha emigración non querida. E tróuxome a dozura de saber que nun tempo vindeiro poderemos non falar dise tempo compostelán callado na lembranza, senon falar do froitecer distes anos agromentos. É un trunfo sobor da morte: trunfo teu e de Galicia, o que eu coidaba tiña de celebrar con todas e cada unha así noticias que ía tendo de tí. Todo isto cavilei co teu libro na mán, namentras vou pasando as follas, e logo que o pechei e deixei estar dediante dos meus ollos, cas verbas e os grabados teus xa no corazón.
Gracias por toda a ledicia, e o goizo que a tua obra e iste derradeiro libro venme dando. E ten sabido que sempre me terás á tua disposición, non pra te pagar o favor, que non podería, senón pra te amosar que non traballas e lembras de Galicia en balde.
Unha forte aperta de

Ricardo García.

1956-07-12
Carta de Zegrí a Seoane. 1956
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1956 en 12/07/1956


Nueva York, Julio 12 de 1956

Mi querido amigo Seoane:

Perdone que conteste con algún atraso su última carta del 13 de junio. Me alegro que haya tomado en el espíritu que yo esperaba Usted tomara, las observaciones sobre su muestra en Nueva York. Desde luego, cuente con nuestro entusiasmo que es el mismo de siempre. Yo y mi señora le agradecemos el regalo del cuadro y hemos escogido el de la Jarra y choclo que para nuestro gusto es muy vibrante de color. He escrito una nota al señor de Loizaga rogándole me indique si puede pasar a retirar su cuadro o si desea que se lo enviemos a su oficina. Sobre el resto de la muestra nosotros la conservamos en la Galería –como fondo de la misma. Y por supuesto, incluiremos obras de esta muestra en las exposiciones colectivas de la temporada. Para empezar, tenemos una muestra en estos días de Julio en la cual figuran trabajos de casi todos nuestros pintores. Es una muestra de fin de temporada, para cerrar con broche de oro el verano. En la muestra de Julio, tenemos tres de sus telas. Y nos complace decirle que en esta exposición colectiva ha habido personas que han preguntado con mucho interés por el precio de los cuadros. Los precios que fijamos a sus telas fluctúan de 100 dólares los más pequeños hasta 250 y 300 los grandes. Las naturalezas muertas las hemos cotizado entre 150 y 175 de acuerdo con lo que a nosotros nos parece más vendible y apetecible para el gusto de nuestra clientela.
Sobre una nueva fecha para el año próximo, nosotros estamos en principio de acuerdo. Solamente desearía saber si por año próximo Usted se refiere a la primavera de 1957, o sea, Mayo de 1957 o a la temporada del año próximo que se inicia en Septiembre de 1957. Me parece mejor pensar en la temporada del año próximo. Es decir, en una fecha estratégica a partir de Septiembre de 1957. Y si estamos de acuerdo apenas reciba contestación suya, consultaremos nuestro calendario de exposiciones para dejar el tiempo correspondiente aparte con la firma de Seoane.
Estuve hace algunas semanas atrás en Filadelfia visitando el Museo en el departamento de grabados. Llevé, entre otras muestras, varios de sus estarcidos y de sus grabados en madera. Le gustaron al director –que es una de las autoridades en esta materia en los Estados Unidos. Tomó debida nota de varios de ellos y es probable que se puedan colocar algunos el invierno próximo con ese museo para la colección del mismo.
Usted recordará el dibujo que le pedí el año pasado sobre un Nacimiento para nuestras tarjetas de la Galería. Si tiene algo hecho, me gustaría recibirlo para hacer aquí el cliché y hacerlo imprimir en esta. Como Usted recordará, habíamos pensado en un comienzo hacer la impresión en B. A. Luego se hizo tarde. Por esa razón, talvez, lo más práctico resultaría hacer el trabajo en esta si Usted nos envía el original. Aunque estoy seguro que la impresión en esta nunca se podrá comparar con el trabajo que Ustedes hacen en Botella al mar. Le incluyo en esta la tarjeta del Luis Seoane que me olvidé de incluirle en mi anterior. Muchos recuerdos nuestros para Usted y señora. Y hasta la próxima.

Muy cordialmente,

Armando Zegrí

[Manuscrito:] Le enviaré por correo ordinario “certificado” otro paquete con catálogo de su muestra.

1956-07-20
Carta de Piñeiro a Seoane. 1956
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1956 en 20/07/1956

Compostela, 20-VII-56
Sr. D. Luis Seoane
B. Aires

Meu querido e lembrado amigo:
Fai tempo que recibín o teu libro Na Brétema, San-Iago. Tamén fai tempo que tiña mentes de che escribir pra comunicarche que o tiña recibido e, sobre todo, pra che facer presente a miña gratitude máis sincera por me teres incluído entre o número dos favorecidos con tan fermoso agasallo. Os mil trafegos cotiáns dos que endexamais me dou desencerellado foron aplazando a miña carta. Non quero, con todo, que pase máis tempo. Nistes días en que se achegan as festas da Terra, lémbrome moito de vós e non quero deixar de che escribir unhas liñas.
Como podes supoñer, lin o teu libro con devoción. Góstame a forte sinxeleza poética das evocacións. Si, amigo, a nota predominante dos teus poemas e, ó meu ver, a sinxeleza. Pro unha sinxeleza forte. Algunhas das evocacións teñen unha certa plasticidade valleinclanesca, pro, aínda estas, singularízanse craramente pol-o seu recendo e espontaneidade emotiva, pol-a sua carenza de ourivería literaria. Con todo, como teño a obriga de che ofrecer o amistoso homenaxe de sinceridade, debo de che confesar que me impresionaron máis fondamente os grabados, algúns dos cales parécenme sinxelamente estraordinarios. O libro en conxunto é unha fermosa xoia.
Eu douno a conocer ós mozos, cos que teño frecuente contaito. E agora cando me marche de vacacións, levareino pra amostralo ós devotos das nosas letras.
Con Maside, con Domingo e con Fole –eiquí ou en Lugo– teño moitas ocasións de te lembrar e de comentar a tua asombrosa capacidade creadora, que a todos nos ten ademirados.
Unha aperta moi forte do teu amigo.
Ramón Piñeiro.

1956-07-21
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 21/07/1956

Vigo 21-julio 1956

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo varias cartas mías en tu poder, incluso la última con la que te adjuntaba una interviú con Celestino de la Vega para la revista. Hoy te acompaño otra que acabo de hacerle a Maside. Como verás, son de gran interés sus respuestas. A mi modo de ver, las mejores de entre todas las que se han publicado.
Hace unos días llegó de nuevo Colmeiro a Vigo. Un poco antes vino su hija Elena. No sé si te dije que ésta va a casarse en el mes de octubre con un escultor de aquí, de familia muy pudiente. En enero piensa hacer una exposición en Madrid de sus cerámicas, junto con una de esculturas del que para entonces será su marido.
Ayer recibí carta de Maiztegui, en la que me anuncia que vendrá a pasar unos días con nosotros. También se encuentra en Santiago Paco Luis [Bernárdez], disfrutando de un mes de vacaciones que pasará en Galicia. Yo aún no lo he visto.
¿Qué pasó con la Obra completa de Cabanillas? ¿Cuándo se va a editar? Creo que sería oportuno que se editase este año en que el poeta cumplió los ochenta de vida. Además, como no se encuentra bien de salud, cualquier día desaparece, y sería una pena que no viese publicada la obra antes de su muerte. Por cierto que el Centro debió de olvidarse de pagarle a Carballo Calero y a Iglesia Alvariño, el prólogo y el epílogo, porque nada me ha dicho sobre el particular.
De por ahí no sé una sola palabra. ¿Qué ha pasado con el Congreso de Emigración?
Yo estoy pasando una temporada verdaderamente deprimido, desalentado y sin ánimo para nada.
Saludos muy cariñoso a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1956-08-06
Carta de Payró a Seoane. 1956
Bos Aires
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Payró a Seoane. 1956 en 06/08/1956


Buenos Aires, agosto 6 de 1956

Señor Luis Seoane
Bartolomé Mitre 3793 (2º F)
Capital

De mi mayor consideración:

El gobierno de Mendoza me ha confiado la misión de invitar a 20 artistas de reconocido valor a una exposición de pintura argentina contemporánea, que ha de realizarse en los locales apropiados de la Biblioteca General San Martín, en la capital mendocina, del 17 de septiembre en adelante, durante quince días.
La exposición, programada dentro de un destacado plan de Jornadas Culturales, será sin duda un acontecimiento importante de la vida artística de Mendoza, ciudad cuyo público se ha visto privado durante largos años de manifestaciones de esta índole y categoría.
Vengo a invitar a Ud. muy especialmente a participar de esa muestra enviando tres de sus obras, a su elección, con la única reserva de que en total no abarquen más de tres metros lineales de pared.
Las obras serán recibidas en la Casa de Mendoza, Florida 713, de esta capital, en días hábiles (a cualquier hora entre las 8:30 y las 20 horas) hasta el sábado 18 del corriente. El Sr. Adolfo Vicchi (h), encargado de la dirección de la Casa, entregará a Ud. recibo de sus obras, que deberán llevar al dorso un rótulo con el nombre del autor, el título del cuadro, la fecha de la ejecución, las medidas y el precio de venta –o, eventualmente, el nombre del propietario–. La Casa de Mendoza se encargará de asegurar, embalar y hacer transportar las obras. Terminada la exposición, la devolución de los cuadros se efectuará igualmente por intermedio de esa Casa.
Ruego a usted tenga la bondad de informarme a la brevedad posible, y por escrito, si, como lo espero, acepta esta invitación y me haga conocer al mismo tiempo los datos (título, fecha, medidas, precio o colección) de las obras que se propone enviar, con el objeto de adelantar la preparación del catálogo de la muestra.

Saluda a Ud. muy atentamente.

Julio E. Payró

1956-08-16
Carta de Seoane a Payró. 1956
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Payró. 1956 en 16/08/1956


Buenos Aires, 16 de Agosto de 1956

Sr. D.
Julio E. Payró
CAPITAL

Mi estimado amigo:

En respuesta a la suya del 6 del corriente y confirmando mi conversación telefónica con Ud., acepto la invitación para concurrir a la exposición de pintura que organiza el gobierno de Mendoza. Los títulos y señas de los cuadros son los siguientes:

El farol................................45 x 38 cms. óleo.
Berenjena con jarra............60 x 49 “ “

Saluda a Ud. su afmo. s. s. y amigo:

[Seoane]

1956-09-05
Carta de Seoane a García Sabell. 1956
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1956 en 05/09/1956

Buenos Aires, 5 de setiembre de 1956

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela

Querido Domingo:

Te envío la fotografía del artículo que te interesa de La Semana Médica. El libro está ahora totalmente agotado y piensan hacer una reedición pero no saben aún cuando. Trataré de conseguirlo de algún médico amigo.

A Dieste le alegró mucho la noticia de que te gustó el artículo sobre tu monografía y me gustaría que le escribieses, pues siente su soledad, la soledad, por otra parte, de cada uno de nosotros. Te admira y te quiere y recuerda con nostalgia muchas conversaciones tenidas contigo hace años. En este momento tiene en prensa –próximo a salir– un largo ensayo sobre un problema euclediano (sic), absolutamente original y hondo que piensa titular Nuevo tratado del paralelismo, y en el que viene trabajando desde hace años. Aparte tiene casi hecho otro libro espléndido, una larga narración tambien con tema original. Está además preocupado con hacer teatro gallego. Trabaja mucho. Cualquier noticia directa vuestra va a alegrarle mucho.

Por mi parte trabajo tambien todo lo que puedo. Es quizá la forma mejor de no morirse de asco y aburrimiento. Tengo tres murales en proyecto y estos días tengo abierta una nueva exposición de óleos, con mucho éxito. Hice tambien durante este año otras dos, una en Nueva York en el mes de mayo y otra en el Museo de la ciudad de Córdoba, y dentro de unos dias se abre una de dibujos en Montevideo. Alvarez Gallego me encargó un mural para La Habana y quiere que vaya a esa ciudad a exponer a comienzos de año. No sé que hacer. Solo tengo ganas de ir a Europa y mejor a enterrarme en cualquier aldea de esa es lo que más quisiera. Ver nuevamente de frente y en la realidad los rostros y las maneras de las gentes que llevo en el alma. Esto es todo. La vida de cada uno de los que estamos fuera es un inmenso fracaso que solo se atenúa por nuestra amistad. Quizá el dia que tuve que tomar una decisión que cambiase mi vida debí habérmela jugado a cara o cruz. En la suerte del juego pude haber ganado y continuar siendo un picapleitos con horas de ocio frente al mar de La Coruña. Eso hubiese sido todo y quizá fuese mucho. Ahora es tarde. Mientras, después de veinte años de trabajo, estamos sujetos al juicio de cualquier imbécil que se le ocurra gritar en una asamblea, muera Valle Inclán, como en la mejor época del surrealismo, sin la intención, naturalmente, surrealista.
Bueno, Domingo, escríbenos. Dinos de tus proyectos y de los proyectos de los amigos. Necesitamos de vuestras noticias. Por mi parte trataré de encontrar el libro que te interesa.
Recibid Elena y tu los saludos cariñosos de Maruja y míos y recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1956-09-07
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956 en 07/09/1956

Buenos Aires, 7 de setiembre de 1956

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Esta es la tercera vez que te escribo en estos días. Las dos primeras cartas las he roto luego de escritas. Me pareció imprudente enviarlas hablándote de problemas que se refieren a esta colectividad, de los supuestos dirigentes desacreditados que la enturbian, estando tu y todos los amigos tan lejos de ella. Eran cartas largas y amargas, nacidas de una realidad que vosotros conoceis a medias y no podeis, por eso mismo, comprender suficientemente. De la actitud de algunos, realmente estúpida. Al amparo, sin embargo, del Congreso, que terminó con la petición pintoresca de Abraira de declarar traidores a Valle Inclán y la Pardo Bazán, con el consiguiente escándalo y luego del discurso de otro señor donde se hacía responsables a los intelectuales, desde hace cincuenta años, del atraso económico gallego, extendiéndose más tarde esa supuesta responsabilidad, para llegar a la locura, a los poetas de los cancioneros, se realizó con todos los delegados del exterior una especie de Congreso cultural. Tuvimos de nuestro lado la simpatía popular al ser eliminados por los organizadores luego de intentar torpemente dividirnos. Con la entidad “Asociación Gallega de Universitarios, Escritores y Artistas”, (AGUEA), que organizamos, estuvieron las directivas de las grandes sociedades gallegas, entre ellas la del Centro Gallego, de manera bien ostensible. En fin, de todo esto queda una experiencia posiblemente útil para el futuro y la evidencia para todos de la necesidad de revisar actitudes y simpatías. No sabemos hasta ahora cual será el porvenir de las mociones aprobadas, nosotros no conocemos más que el resúmen de las comisiones que estudiaron las ponencias. Por mi parte no tengo noticias de si vino o no alguna de ellas de gente conocida o de entidades de esa. Las nuestras fueron presentadas a través de las delegaciones de Centro América y de Estados Unidos, pues no fuimos invitados. Una de ellas hecha por mí, se refiere a un “Museo circulante de arte gallego” que deberá hacerse ahí, debiendo comprender de modo sistemático desde la prehistoria a nuestros días. Estuvimos presentes a última hora por la presión y amenaza de retirarse todas las delegaciones del exterior y la intervención fundamental de Tobío.
Aparte de todo esto continúo trabajando mucho. Hice con éxito la exposición de E.E.U.U. y expuse el mes pasado en la ciudad de Córdoba, en el Museo Municipal, una serie de óleos que ahora expongo en Buenos Aires. Estos días tambien fuí invitado a participar, por la Academia Nacional de Bellas Artes, en el más alto premio argentino, el “Premio Palanza”, que se distribuye cada dos años y en el que solo participan diez pintores. Aunque no lleve el premio, la sola invitación es, en este ambiente, muy importante. Estoy trabajando además en dos nuevos murales para edificios particulares y tengo aprobados los proyectos para la decoración de un gran Teatro Municipal de esta. Para el Centro Lucense hice unos grandes paneles que están ejecutándose en cerámica con temas populares gallegos, alguno de los cuales gustó tanto a Alvarez Gallego que me encargó uno para La Habana. Me falta uno grande que será un gran cuadro al óleo. Esto es todo. Estoy, como ves, cargado de trabajo y pienso estos meses renunciar al Centro Gallego, sobre todo luego de la actitud de los amigos de ésta, que no sé si tienen o no apoyo de nuestros amigos de ahí. Espero, sin embargo, que antes quede establecida la invitación a que vengáis un grupo de esa a los actos del cincuentenario, pero de esto te ruego no comentes nada por ahora. Para todo esto fué lamentable el fallecimiento de Ferreño, alma de muchas empresas en las que ponía trabajo y entusiasmo y único verdadero colaborador mío en casi todas las culturales.
La revista marcha bien con todas las dificultades de aumento de costo, falta de papel, etc., creciendo en suscriptores. ¿Qué piensan en esa de ella?. Te agradezco enormemente tu colaboración que es importantísima y que los lectores de ésta estiman hondamente. Te ruego solicites de los amigos algunas crónicas del tipo de la de los trajes, de los castillos, de los caballos salvajes, del carnaval, que gustan mucho y son necesarias. No sé los motivos que tienes para sentirte desmoralizado, pero si de algo te sirve lo que por mi parte pueda decirte, pienso que eres el autor, con tus libros, crónicas y noticias, de una de las obras más generosas y útiles que se hayan hecho nunca en Galicia. A tí y a tu ejemplo le debemos todos mucho de lo que hacemos. Creo, sinceramente, que tu caso, en la actualidad, de trabajo noble y desinteresado, es único entre nosotros y pienso que deberías sentirte animado y orgulloso de tu vida y de tu labor.
Al Centro Lucense les aconsejé para que se pusieran en contacto con la Librería Monterrey, para que les organice una biblioteca gallega. Creo que ya lo han hecho. Recibí las notas de mi libro que tu me enviaste y no acabo de saber si el libro interesa o no verdaderamente. Me gustaría, si no te incomoda, me enviases el libro de A. del Castillo sobre el Pórtico de la Gloria, el que hablas en tu crónica del Centro Gallego.
Bueno, dejo esta que al fin te envío, pidiéndote me contestes pronto y recibid Evelina y tú, con el saludo de Maruja y el mío, el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane

1956-09-26
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 26/09/1956

Vigo 26-set. 1956

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
He recibido tu carta del día 7. Ya estaba extrañado de tan largo silencio, y no sabía a que atribuirlo. Sobre el desarrollo y resultados del Congreso de la Emigración, no supe hasta ahora una sola palabra. Las noticias que tú me das son las primeras que recibo. Desde luego las salidas de tono acerca de Valle Inclán y de la Pardo Bazán, de que me hablas, son realmente estúpidas e incalificables. Yo estoy perdiendo cada vez más el interés por muchas cosas. Llevo una larga temporada afectado por una crisis íntima, y siento un enorme cansancio.
Me alegran profundamente los éxitos de tus exposiciones. Para todos nosotros constituye una gran satisfacción el que hayas sido invitado a participar en el Premio Palanza. Sin embargo, nada de lo que me cuentas sobre tu labor artística me ha causado sorpresa. La madurez a que has llegado y la rigurosa autenticidad de tus creaciones son realidades que hoy nadie puede negar. Precisamente, hace unos días que Maside y yo lo reconocíamos así, en una conversación que sostuvimos.
Comprendo la cantidad de trabajo que pesa sobre tí, y que quieras aliviarte de algo. No obstante, creo que deberás meditar en torno a tu decisión de abandonar el Centro Gallego. Desde luego, si optas por alejarte de él, yo tendría que imitar tu ejemplo. La muerte de Ferreño me ha impresionado vivamente, y coincido contigo en que ha sido una gran pérdida para la labor cultural del Centro.
Y, por cierto, ¿en qué ha quedado la edición de la Obra Completa de Cabanillas? Este me interroga continuamente acerca del particular, y yo no sé que contestarle. ¿No habría posibilidad de que se publicase antes de fin de año? Convendría, porque acaba de cumplir sus 80 años, y porque se halla ya muy viejo y achacoso, y sería un homenaje que se le rindiese antes de su muerte.
¿Podrías hacer que el Centro me enviase un ejemplar, al menos, de la Galería de gallegos ilustres? Lo he pedido repetidas veces, pero inútilmente. Casi todas mis cartas caen en el vacío, sólo me escriben para hacerme encomiendas. Me da la impresión de que la secretaría funciona deficientemente.
Hemos recibido el número de julio de la Revista. Nos ha gustado mucho. Los que la leen, y son bastantes y escogidos, la consideran de gran interés. ¿Quieres advertir que le manden a Celestino de la Vega el número donde se publicó su interviú? Supongo que irás recibiendo todas las colaboraciones que te mando periódicamente. Trataré de enviarte crónicas del tipo que te interesa.
Hace días te remití un ejemplar del libro sobre el Pórtico de la Gloria. Como verás, el texto está en inglés, porque no lo había en castellano.
Supongo que hacia finales de año, embarcará para esa Maiztegui. Pasó un mes conmigo en la playa, y fue feliz. ¿En qué quedó el proyecto de editarle a Dieste el libro de cuentos? ¿Por qué no escribe algunos para añadir a Dos arquivos do trasno y publicamos un volumen enseguida? ¿Por qué no intenta de nuevo el teatro, ya que estamos tan faltos de él en nuestro idioma?
¿Salió el número de agosto de la Revista? Antes me la enviaban por correo aéreo. Pero ahora me llega con un retraso de hasta dos meses.
Nada más por hoy. Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1956-10-04
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1956
Bos Aires
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1956 en 04/10/1956


Bos Aires, 4 de outono do 1956

Sr.
Direitor de Galicia emigrante
Oncativo 1935
CIDADE

Da miña meirande estima:

Práceme acompañar a presente, dúas colaboraciós destiñadas a isa prestixiosa revista. Trátase de un conto (A volta) e unha nota biográfica (Os sete seudónimos de Crespo Borbón).
Naturalmente, vostede decidirá se istes traballos son ou no de intrés pra pubricar en Galicia emigrante.
Sin máis, fago axeitada a oportunidade pra reiterarlle a miña consideración.

José Neira Vilas

1956-10-09
Carta de Maiztegui a Seoane. 1956
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1956 en 09/10/1956


Madrid, 9-X-1956

Querido Seoane:

Por noticias de Frontini y algunos diarios que recibo de ahí, sé algo de ti y de tu actividad. No sé si estarás enterado de mis viajes por estas viejos mundos. Este verano lo pasé en Vigo (playa Corujo) de paisaje inolvidable, y en la cordial compañía de Paco del Riego. También veía a Colmeiro de vez en cuando. ¿Qué decirte de Galicia? Mucho y largo tenemos que hablar. Ahora sólo quiero referirme a las posibilidades de estrenar el año próximo de Macías o namorado con motivo de los festejos del Centro Gallego, y recurro a ti, porque creo eres el más indicado para saber a qué atenerme y que me puedas informar con más exactitud lo que piensan hacer. El Macías está escrito para un tenor (Macías) y soprano (D. Elvira): coro mixto y orquesta. Los elementos coro y orquesta no requieren mucha gente, pues el coro puede ser de unos 40 o poco más y la orquesta alrededor de los 50 profesores. Además tiene un recitante o corifeo y otro recitante niño (elementos clásicos de folklore; el ciego y el rapaz o rapaza). La duración de la obra es de 1 hora 15 a 30 minutos. Ahora bien, ¿qué proyectos tienen y para qué fecha sería el estreno del Macías? Si este asunto se resuelve favorablemente, pudiera hacer todas las cosas a su debido tiempo, pues bien sabes lo que siempre ocurre, de andar a último momento a las corridas…
Sentí mucho el fallecimiento de Ferreño. Algunas noticias hemos tenido (periodísticas...) de ciertos “encontronazos” en la Federación. Bien, ruégote disculparme molestia asunto estreno Macías y te pido encarecidamente me digas algo lo más concreto posible, sobre ello. Saludos a tu mujer y demás amigos. Un abrazo.

Maíztegui

Isidro Maíztegui. t/c Fernández de los Ríos 77, Madrid.
Hace tiempo que estuve aquí con Díaz Pardo. Hablamos de muchos proyectos sobre teatro, ballet, etc., luego no supe más de él. No sé si estará en París o Bs. Aires.
El Macías es en versión de concierto, es decir, música sala. El libro sale editado estos días por Galaxia con los temas musicales principales

1956-10-11
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 11/10/1956

Vigo 11-octubre 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo una carta mía en tu poder. Espero que irás recibiendo, también, las colaboraciones que, con periodicidad frecuente, te envío para la Revista. ¿Salieron los números de agosto y septiembre? ¿Querrías hacerme el favor de enviármelos por correo aéreo? Te lo agradecería mucho.
Con esta carta te adjunto una interviú con Penzol, y dos fotos. En una próxima carta te enviaré una información sobre el acto de entrega de su biblioteca a Galaxia, y un artículo de García Sabell tratando del significado del mismo. Creemos que este acto cultural tiene una gran transcendencia y deseamos darlo a conocer a través de tu revista. Ninguna otra publicación, ni siquiera los diarios de Vigo, dieron la menor noticia, porque consideramos que es a Galicia Emigrante a quien debe corresponder la primacía.
De por ahí sigo sin saber nada. ¿Como va la organización de los actos del Cincuentenario del Centro Gallego? Supongo que, desde la muerte de Ferreño, encontrarás escasa ayuda en tu labor. ¿Sigues con el propósito de abandonar la entidad? Sería un enorme contratiempo para todos y, desde luego, para la cultura gallega. Yo también me siento enormemente cansado y deprimido.
Escríbeme y cuéntame cosas. Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de

Fdez del Riego

1956-10-24
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956 en 24/10/1956

Buenos Aires, 24 de octubre de 1956
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí tu carta que te agradezco mucho y tambien las colaboraciones, entre ellas la de Domingo con una foto, la de Iglesia Alvariño y la de Cuevillas, estoy muy contento con todas ellas y las agradezco. Tus reportajes son muy buenos y gustan a los lectores. ¿No se podría hacer una nota de Don Ramón Aller con alguna fotografía? Sería una nota de éxito en ésta. Tambien recibí el espléndido libro de Cunqueiro.
Preguntas de mí. ¿Qué hago? Ya no lo sé. Trabajo. Pinto. Trabajo. Pinto. Escribo. Y quiero olvidarme de todo. Estoy cansado y decepcionado. Han pasado muchos años y quizá estuve siempre equivocado. No lo sé. Ahora es tarde para rectificar, aparte que en mí estoy, por decirlo así, comprobando que es verdad aquello de “Genio y figura”. No puedo continuar solo y quiero dejar al menos aquello que constituyó hasta hace unos pocos meses una ilusión, costándome sacrificios de los que ahí no podéis tener idea, no la tienen ni siquiera los que están aquí. Espero la oportunidad adecuada para dejar el Centro Gallego que será uno de estos meses. El famoso congreso, todos sus disparates, el rencor mostrado hacia los intelectuales que murieron y hasta con los que aquí residen, luchando casi todos en una soledad espantosa pero dignos, pobres y orgullosos, engrandeciendo a Galicia como pueden en los medios americanos, superó para mí todas las medidas. Quizá existen gentes que estas cosas las justifiquen con un pragmatismo que yo no entiendo. Allá ellos. La verdad es que están hundiéndolo todo. Algún día comprenderán su error pero será tarde. Por lo menos, aunque no importe mucho, nosotros nos habremos marchado. Continuaremos solos como los leprosos y los locos.
Terminé una obra de teatro en galego, A Soldadeira pero la estoy traduciendo al castellano, porque ahí no se podría ahora editar y aquí, ¿para quienes? Tambien tengo otra de nuevos poemas, As cicatrices que tambien tendría que editar y ya no sé si vale la pena, de modo que quedará inédita, creo que te hablé de ésta en alguna carta anterior. A Soldadeira le gustó mucho a Dieste, que es el único que hasta ahora la conoce. Me gustaría saber que pasa con la monografía de Eiroa. ¿Tienes alguna noticia?.
Del Centro Gallego, no te puedo decir nada, apenas voy por allí desde Julio y dejé de asistir a las reuniones de la Comisión de Cultura, por lo menos mientras esté en ella Abraira y algún otro. Abraira supongo que continuará después de esta elecciones pero yo casi seguro que no.
Bueno, esto es todo. Escríbeme. Lo que más necesito es de vosotros. Recibí una carta que agradezco mucho de Ricardo García a la que tengo que contestar. ¿Qué proyectos tienes? ¡Cómo me gustaría estar ahí! No sé que pensar, ni que hacer. Baltar fué a ver a su madre, él os contará. La audición radial cumplió sus cien audiciones con éxito.
Recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y tu uno fuerte de tu amigo:
Seoane

[Manuscrita]
Hoy recibí, con otras colaboraciones, tu reportaje a Fole y el ensayo de Álvarez Blazquez. Gracias.

1956-11-09
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1956 en 09/11/1956

Vigo 9-nov. 1956
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 24 de octubre último. Atendiendo a la petición que me haces, te adjunto la nota sobre don Ramón María Aller. También va una interviú en la que expone sus opiniones sobre la astronomía gallega. Las ilustraciones que te adjunto no sé si te servirán muy bien, pero no he podido conseguir otras de momento.
Lo que me dices sobre tu decisión de abandonar el Centro Gallego, me ha disgustado profundamente. Tu falta supondrá la inmediata desvirtuación, o desaparición, de la labor cultural que el Centro viene tan fecundamente realizando. Aunque tú creas lo contrario, nadie desconoce aquí cuanto es lo que debemos a tu actividad en el orden de la cultura, a tus magníficas iniciativas y realizaciones. Yo también tengo un inmenso cansancio, pero considero que no puede abandonarse el esfuerzo, para evitar que vuelva a nuestras letras la chabacanería y la vulgaridad. No dejes de tenerme al corriente sobre lo que decidas, ya que necesito saberlo para obrar en consecuencia. De todos modos, confío en que superarás este bache depresivo en beneficio de todos.
La monografía de Eiroa sigue paralizada, por falta de material fotográfico de sus obras. Hemos conseguido alguno, pero consideramos que no es suficiente, ni mucho menos, para dar una visión real de las creaciones del escultor. Maside habló con la familia, pero persisten en decir que no han conservado nada. Ya no sabemos que hacer. ¿Desde ahí no podríais iniciar alguna gestión? ¿No tendrá Cuadrado alguna fotografía? Tan pronto como las utilizásemos para los grabados, se las devolveríamos.
Dime si sabes algo sobre lo que han decidido acerca de la impresión de la obra de Cabanillas. Este está muy viejo, y tiene una gran ilusión por la cosa. Me pregunta constantemente como marcha la edición, y no sé que contestarle. Indícame cuales son los motivos de que se halle detenida.
Quisiera que solicitases del Centro la devolución del Almanaque de Faro de Vigo, que le envié con los otros textos. Me lo facilitaron a título de préstamo, después de mil esfuerzos, y ahora me lo reclaman con enorme insistencia. No encuentro disculpas para justificarme, y estoy quedando en muy mal lugar. A pesar de que el envío lo hice a título de devolución –cosa que indiqué de modo bien expreso– no consigo que me devuelvan el libro. Tampoco me mandaron el ejemplar de Galería de Gallegos Ilustres, que aún no conozco, y que me han prometido repetidas veces. No te olvides, asimismo, de remitirme en la primera oportunidad las fotos que me dió [Fermín] Bouza para su artículo de las Danzas gremiales, ya que las quiere conservar en su archivo.
He recibido el número de la revista correspondiente a agosto–septiembre. En cambio, no me llegó todavía la de octubre.
Vino a verme A. Baltar y hablamos largamente. Creo que coincidimos en muchas cosas. Quedó en volver otro día con su mujer.
Y nada más por hoy. Escríbeme. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para ti un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1956-12-12
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1956 en 12/12/1956

Buenos Aires, 12 de diciembre de 1956

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
VIGO.

Querido Del Riego:
Recibí las colaboraciones y tus cartas que te agradezco mucho. Ahora te escribo rápidamente. Poco cambio de mi situación con respecto a todo esto: emplacé al Presidente del Centro Gallego para hacer una buena revista trimestral bilingüe de carácter monográfico y con absoluta libertad para la dirección. El presidente estuvo conforme y la Junta Directiva aprobó en principio mi propuesta. De esto no hables hasta ahora pues todo podría complicarse.
Galicia Emigrante está sufriendo, como casi todas las revistas y publicaciones del país, una huelga general gráfica que le impide la salida y que ya lleva un mes de duración. Esperamos que se resuelva en estos días. A nosotros nos afectó por la publicidad de fin de año y porque seguramente tendremos que elevar el precio de venta y de suscripción. Por lo demás todo va bien. Ahora necesito urgentemente y abusando de vuestra amistad, que me envíes estos días algunos saludos de personalidades gallegas para la audición radial, con motivo de fin de año. Es muy importante. Trabajo mucho, terminé otra pintura mural estos días y tengo una nueva exposición abierta, esta vez de estampas. Tambien traduje al castellano A Soldadeira, la obra de teatro de que te escribí.
Me alegra mucho de que Antonio esté por ahí y que hubiese estado contigo. A Dieste también se le paralizó la salida de su libro con motivo de la huelga a que me referí. Varela tiene un nuevo libro en proyecto. Todos trabajamos desesperados y hartos de todo, pero trabajamos. Los cursos de A.G.U.E.A. que terminaron en estos días fueron un éxito. Se demostró, una vez más, que no se necesita ninguna clase de patrocinadores para realizar una labor seria y útil y que incluso se puede llevar a cabo contra la voluntad de esos solo patrocinadores permanentes e interesados del trabajo de los demás (sic).
Sentí mucho el fallecimiento de Cebreiro, era un gran amigo y una personalidad que trabajó casi en silencio, bastante aislado y al que nunca se le hizo la justicia debida.
Dejo estas líneas por hoy. Escríbeme. Envíame urgentemente esos saludos que te pido y recibid Evelina y tu el cariñoso saludo de Maruja y mío y tu el gran abrazo de:
Seoane.

1957-02-10
Carta de Gómez Paz a Seoane. 1957
Los Polvorines
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gómez Paz a Seoane. 1957 en 10/02/1957


Los Polvorines, 10 de febrero 1957

Señor Luis Seoane

Estimado Seoane:

Nunca olvidé que tan generosamente me había Vd. ofrecido las páginas de Galicia Emigrante. Pero las tareas de una mujer son tantas que hasta ahora no he podido enviarle nada. Tengo pergeñadas unas impresiones personales de su hermoso libro Na brétema, Sant-Iago, pero no están acabadas a mi gusto. En cambio, esa semblanza de doña Consuelo López de Noallo, a quien Vd. conoce sin duda, me ha nacido a raíz de una conversación, apresuradamente. Vd. me dirá si sirve. Si necesitara alguna fotografía, creo que podría facilitársela.

Reiteradas felicitaciones por la revista y la audición y muy cordiales saludos.

Julieta Gómez

[Escrito na marxe esquerda:] S/C. E. Pacheco de Quesada s/n Chalet 50
Barrio San José
Los Polvorines F.C.G.B

Esta carta conserva sobre que no anverso a dirección:
Señor Luis Seoane
Galicia Emigrante
Oncatiro 1959
Capital.

No reverso remite:
R/ Gómez Paz
Los Polvorines
F.C.G.B.

1957-02-11
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 11/02/1957

Buenos Aires, 11 de febrero de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Recibí tu última carta por la que me entero que no te llegó alguna mía, concretamente una en la que te pedía saludos de fin de año para la audición radial y en la que te felicitaba la entrada del 57. Creo que estaba escrita el 11 o el 12 de diciembre. Me extrañó, desde luego, que no me llegasen los augurios radiales, pero no supuse la pérdida de la carta, sino más bien que te lo había impedido tus ocupaciones. Te daba cuenta del motivo del atraso de la revista, del cual te supongo enterado ahora al recibirla, salió el nº 25, que debiste haber recibido, y está en imprenta el 26.
Estoy trabajando mucho, esta frase la escribo siempre, pero creo que surge del cansancio. Trabajo en el mural del nuevo Teatro Municipal San Martín, que será por sus escenarios, son dos teatros, uno de los más importantes sinó el más importante, de América, y la pared que pinto tiene 363 metros cuadrados. Trabajo con ayudantes y paso la mañana y parte de la tarde subido en el andamio. Acabo tambien de hacer un óleo de 5’50 por 2 metros para el nuevo local del Centro Lucense y los cartones de los cuatros paneles de cerámica para el mismo local. Para Alvarez Gallego hice el cartón de un panel, tambien de cerámica, de 1’95 por 1’50 para su casa de La Habana. Esto aparte de toda la otra labor. Bueno, pero no es de esto lo que quiero escribirte. Recibí tu traducción de Sartre que me pareció muy buena y si tu lo autorizas y se consiguen los derechos de autor, haré lo posible por publicarla aquí, no sé cuando. Tambien me gustaría saber si tenéis ahí algo que no pueda publicar Galaxia y que fuese útil hacerlo en ésta. Me interesa que me contestes a esta pregunta. Se trata de un nuevo proyecto editorial, más organizado que los anteriores que tengo en estudio y del que te daré cuenta más detallada tan pronto esté de alguna manera decidido.
Recibí los últimos libros de Galaxia que estoy seguro que han de tener gran éxito. Me gustó mucho el Cortezón. Quizá algún día me gustaría hablar del prólogo con Piñeiro con alguna de cuyas afirmaciones no estoy tan de acuerdo, pero el cual de cualquier modo me pareció estupendo y necesario. Cuando se habla de prosa gallega, digo prosa y uno prosa a idioma, no se puede dejar de citar a Rafael Dieste, si se conoce la obra de la generación de “Nós” y de la que sigue. En cuanto al mundo de Cortezón, de Cunqueiro y al de La puerta de paja de Risco, me siento contento en mi intimidad por haberlo iniciado, sin saberlo desde luego ellos, con mi libro de narraciones, hace años. Se trataba de una temática abandonada en nuestro país desde algunos autores del siglo xix, Vicetto, López Ferreiro, entre otros, que atendieron más sin embargo al suceso histórico y menos a la invención, el humor y la fantasía aunque esta no faltase, a veces desbordada. Es posible que si no se tratase de algo que tiene que ver de alguna manera con algo que hice, aunque los demás ahí no lo conozcan, escribiese a mi modo sobre esto.
Recibí las colaboraciones para la revista que no sé como agradecerte. Como puedes ver a través de ella, a pesar de su éxito de venta, continúo casi solo luchando con todas las dificultades, entre las cuales una de las más importantes es la económica. Escríbeme alguna carta más larga que tus últimas. Dime de tus proyectos. Tengo traducida al castellano A Soldadeira, si no puedo publicarla te mandaré una copia del original gallego. Hice una lectura con un grupo de amigos entre los que estaban Dieste y Varela y gustó mucho.

[Mecanografado na marxe esquerda]
Y para terminar, recibid Evelina y tú el saludo de Maruja y mío y tu el fuerte abrazo de:

Seoane

1957-02-22
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 22/02/1957

Vigo 22-feb 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 11, y con ella una gran alegría. Estaba muy extrañado de tu largo silencio, y no sabía a que atribuirlo. Desde luego, la anterior de que me hablas no llegó a mi poder. Si así fuese, la hubiera contestado con la puntualidad que me es habitual.
Ya me habían dicho que estabas pintando los murales del Teatro Municipal San Martín. El hecho nos produjo a todos una enorme satisfacción, pues indica como se reconoce el valor de tu personalidad artística. Lo cierto es que, en plena juventud, has realizado una labor seria y duradera, que tiene significación de ejemplario.
Por lo que respecta a la traducción que te envié, quedas en libertad de hacer con ella lo que estimes oportuno. Si se presentase alguna cosa para incluir en el proyecto que preparas, te lo comunicaré, pues de momento no tenemos ninguna dispuesta.
Es verdad que el prólogo de Piñeiro a los cuentos de Cortezón adolece de algunas omisiones. Pero creo, sinceramente, que han sido de todo involuntarias. Dos arquivos do trasno es hoy una obra superagotada, que muy pocos conocen. ¿Por qué el autor no prepara un libro de narraciones o de teatro, que le editaríamos con el mayor gusto? Ya me habías hablado del asunto en otra ocasión, y pienso que sería ocasión de resucitarlo para que las nuevas generaciones conociese debidamente la excelente prosa del escritor.
En cuanto a la función precursora de Tres hojas de ruda y un ajo verde, en el campo de la nueva literatura gallega de invención, estimo que sería muy interesante destacarla. Debes de escribir sobre ello, aunque no utilices tu propio nombre, porque el tema lo merece.
Cuando aparezca el número de febrero de la Revista, no dejes de enviármelo enseguida. Me he encariñado mucho con ella, y la espero siempre con curiosidad e interés.
Hemos localizado, por fin, diversas fotos de las principales esculturas de Eiroa. Realizamos gestiones para conseguir algunas más, de obras que se hallan en poder de particulares. En cualquier caso, publicaremos pronto la monografía. Quisiéramos ampliar el número de reproducciones, pero si no es posible, irá con las que ahora poseemos.
De mi vida nada sé que decirte. Ni tengo proyectos, ni trabajo literariamente. Las horas se me queman en la labor diaria, verdaderamente agobiante, que he de atender para poder vivir. Después de ella, no me quedan ánimos ni entusiasmos para nada. Siento un enorme cansancio que me agobia y me deprime.
No sé si sabrás que se ha muerto la madre de Otero Pedrayo. A pesar de que era casi centenaria, éste se halla muy afectado. También ha fallecido ayer, de repente, el pintor Abelenda.
Y nada más por hoy. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para ti de

Fdez del Riego

1957-03-04
Carta de García Sabell a Seoane. 1957
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1957 en 04/03/1957

DR. DOMINGO GARCÍA-SABELL/GELMÍREZ, 15/TELÉFONO 1330/SANTIAGO


4-III-1957
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Hace mucho tiempo que te debo una carta. Como siempre, tendrás que perdonar mis enormes tardanzas. Estoy abrumado de trabajo y de obligaciones.
Recibí tu carta (tienes gran razón en lo que dices) y la fotocopia del trabajo médico que te pedía. Ya terminé de redactar mi Ponencia Oficial para el Congreso Nacional de Patología Digestiva y ya está imprimiéndose en Granada. Me ha salido un libro extenso y yo creo que científicamente honesto. A Antonio Baltar, al que veo con frecuencia, y que posee un espíritu magnífico, le ha parecido muy bien. Te enviaré un ejemplar, aún cuando a tí no te interesen los problemas médicos. Pero yo no puedo ofrecer como tú, que eres un espléndido creador, obras de arte maravillosas y definitivas. A propósito: actualmente estoy en vías de trasladar mi clínica para un piso amplio, cómodo y moderno. Realmente va a quedar transformada en un auténtico Centro de Medicina Interna y tengo la esperanza y la ilusión de que en él se formen con rigor y otro estilo, algunos futuros médicos gallegos. Pues bien, en la cabecera de mi despacho, presidiéndolo todo, están ya tus extraordinarias, patéticas, risueñas y conmovedoras Diez Estampas Campesinas. Ellas han de ser como un símbolo y como un fecundo acicate para los mozos que conmigo trabajan. Símbolo, por el mundo complejo y dramáticamente mudo que revelan. Fecundo acicate, porque demuestran, y demostrarán en lo venidero, lo que puede el amor, la fé en los destinos del hombre, la fé en la tierra y la dignidad bien sostenida. En suma, lo que puede ése radical artista y ése radical gallego que tú y yo conocemos, que cada cual a su modo llevamos metido en nuestra intimidad, y que se llama Luis Seoane.
Prosigue tu obra, amigo entrañable. Prosigue tu obra, que todo necesitamos.
Es muy posible que dentro de unos días, si los trámites oficiales se resuelven, vaya a Caracas, invitado por la Casa de Galicia, para dar una serie de conferencias. Si el viaje se realiza, te escribiré desde allí.
Un grande abrazo de Elena y mío, con toda el alma, para Maruja y para tí

Domingo

1957-03-06
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1957
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1957 en 06/03/1957

Buenos Aires, 6 de Marzo de 1957

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
O Castro

Querido Díaz Pardo:

Recibín fotografías e cartas, mais aínda non sei ren do que lle deixaches a Valentín Todas isas cousas son para mín muy útiles. Agora escríboche de presa. O Centro Lucense inaugurou un novo local cun pequeño teatro, sala para música, biblioteca, salón de actos, etc., fixo tamén unha pequena sala de eisposiciós que se abriu con unha eisposición de dibuxos espréndidos de Laxeiro. Agora fai falla manter esa sala con novas eisposiciós preferentemente de xente disa. E pensaron que ti e Del Riego poderíadevos encarregar de solicitar ahí os traballos que teñen que sere de momento estampas, dibuxos, grabados, pra non tere complicaciós de caixós e aduanas. Son xente seria con desexos de facer cousas pol-o arte galego. Eu pensei en eisposiciós de grabados en madeira de Maside, dibuxos i estampas de Torres, Prego de Oliver, Xohan Ledo, Lago Rivera, Labra, Villar, Lugrís, e toda a xente moza de A Cruña, Ferrol, Vigo, etc. Fan falla dez eisposiciós pra iste ano. Tamén sería interesante unha de dibuxos do escultor Mallo e de acuarelas, estampas ou o que sexa de Grandío, que está en Madride. En fin, vos veredes. Vanse presentar ben, con catálogos ben feitos e trataráse de darlle a cada unha a resonancia debida e mais de facer o posible por vender. Unha das primeiras ten que ser unha eisposición túa E necesario que as eisposiciós sexan de xente moza, non tanto pol-a edade, senón pol-a inquietude e caben na seleición todos, figurativos e abstractos, sempre que o seu lenguaxe sexa ceibe e sinceiro. Isto pode chegar a sere unha cousa formidábele e imos a competir todos xuntos cos artistas doutras terras e dista. Tamén pódese organizar algunha eisposición de grupo. Creo que eisisten na Cruña e no Ferrol. En fin, vos veredes. Imos poñer en valor o noso, e cando ti veñas xa trataremos de orgaizar unha grande eisposición coleitiva de mais alento. Fai falla que cada artista envíe 15 a 20 obras, millor 20 que 15, e si son de pequeno formato algunhas mais. As primeiras eisposiciós terán de estar eiquí a primeiros de Maio. O Centro Lucense vos escribirá confirmando ista carta.
Cando veñas queremos facer unha túa de cerámica. Bueno, ren máis. Agradézoche todol-os teus traballos, e non deixes de mandarme os que podas. Imos de ver mais adiante de pubricar pequenas monografías sobor dos artistas. Todo isto pode sere moi importante. Saúdos aos amigos, a tua dona, os pequenos, a ti, recibide a aperta de Maruxa e miña, e ti a moi forte de teu amigo:
Seoane

Contesta axiña. Gustaríame que Martínez Risco me enviase algo, e o mesmo Tudela e a xente disa.

1957-03-06
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 06/03/1957

Buenos Aires, 6 de Marzo de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí tu carta en la que me das la buena noticia de que es posible que salga la monografía de Eiroa. Algún día te escribiré una carta larga sobre como pienso, o pensamos aquí, de como debe ser la colaboración entre los intelectuales gallegos que residen en esa y los que están fuera de esa. No es posible que cada grupo viva aislado, mirándose el ombligo y creyéndose un centro fatal de lo que se realiza en el orden cultural gallego. Somos muchos y muy diseminados los que tenemos iguales inquietudes y contribuímos con obra a exaltar esa cultura y es necesario aglutinarse. No es posible que se olvide a hombres como Dieste o como otros porque el destino los trajo a muchas millas de distancia física del país por cuyo recuerdo viven. Y esto no es como se dice, literatura. Si no nos alentase el recuerdo y la esperanza del regreso, el vivir no tendría importancia para todos nosotros. Nuestro fin y lo que hacemos está destinado a esa y no merecemos, aunque no sea más que por esto, el olvido. Si ese medio es árido para el trabajo, este lo es mucho más. Tú y algunos de vosotros pudisteis percibirlo. Pero bueno, esto es un problema que sabemos que tambien a tí y a otros les preocupa y ya hablaremos en cualquier oportunidad de él. Hoy, de acuerdo con las autoridades del Centro Lucense te escribo esta carta de prisa. Acaban de inaugurar un nuevo local social espléndido, con su pequeño teatro, sala de música, gran salón de actos, etc., y con una pequeña galería para hacer exposiciones. Te escribo a tí y a Díaz Pardo, pues quieren que conjuntamente les organicéis diez de ellas, individuales o de grupos y compuesta de 15 a 20 obras cada una. Las obras tienen que ser estampas, dibujos o grabados. Pensamos que sería interesante una de grabados de Maside y estampas y dibujos de Torres, Xohan Ledo, Prego de Oliver, Lago Rivera, Labra, Cristino Mallo, Villar, Lugrís, etc. Todos aquellos que vosotros consideréis más importantes y característicos por sus inquietudes. Pudiendo ser incluso de grupos, creo que existe un grupo abstracto en Ferrol y otro en La Coruña. El pequeño salón está muy bien presentado y lo inauguró, con una magnífica muestra de dibujos, Laxeiro. Todas las exposiciones se presentarán bien, se hará un catálogo adecuado y harán lo posible para que tenga la resonancia debida. Se tratará de crear un mercado permanente para el arte gallego actual, compitiendo con el de otros países y con el de éste. Ponte de acuerdo con Díaz Pardo, es lo que me piden. El Centro Lucense te escribe inmediatamente oficializando este pedido. Las primeras exposiciones deben de estar aquí en los primeros días de Mayo. Los nombres que te pongo son de ejemplo. Yo no conozco la gente más nueva.
Recibí las colaboraciones y fotografías. Todo magnífico. Dedicarle algo de tiempo a esto de las exposiciones es muy importante. Puede ser importantísimo. Contéstame.
Recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y tu el grande y fuerte de:
Seoane

1957-03-21
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1957
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1957 en 21/03/1957

Castro de Samoedo
21 de Marzo de 1957

Sr. Don Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Recibo a tua do 6 cte. Tamén me chegou outra do Inx. Díaz Dorado. Tomo boa nota e cargo do que na tua carta e na d’il encarregádesme. Poreime pirmeiramente a fala con Paco del Riego pra que vaian as cousas de acordo, e xa oxe mesmo escribinlle. Descuida, o recibir a contestación de Paco eu poreime sobor do asunto, e algo xa teño adiantado, con moita da xente que ti citas, xa que ahi habiasme encarregado porparar algo semellante con vistas a facelo no Centro Galego i-eu non me había esquecido da cousa.
Velahí che van 6 fotografías de pezas de porcelán interpretando cousas de artistas galegos que xa che falei noutra carta. Os artistas galegos teredesme de perdoar a miña interpretazón das vosas cousas. Dentro d’unhos dias mandareite un catálogo que se está imprimindo. Son istas pezas vosas de serie numarada e posibelmente o límite será de 1000 por modelo xa que si se fai moi limitada a serie saen moi caras y custa moito vendelas. A frábica entrega con cada peza unha garantia da limitazón da serie. Posibelmente a mitade da serie ista poderiase facer na frábica da Arxentina. Xa veremos. De momento as pezas vomolas a vender nos a 200 pesetas cada unha. Posibelmente a medida que se vai agotando a serie ou si teñen moita demanda poderase subir o precio. Do importe total da venta se vos reserva a cada artista o 10%. E decir que namentras se vendan as pezas a 200, eiquí, nos libros da Empresa, se vos habre unha contiña ó voso nome, e por cada unha se vos abonan 20 pesetas. Hai que contar conque tardarase anos en vender toda a serie, pro inda non están postas a venda e xa temos encarrego de varias coleuciós. Verei de mandarche uns cantos exemprares non ben enceten a outerse mais.
Fago canto podo por outerche cousas que podan intresarche pra a Revista, pro a xente está tan atarefada que non hai maneira de facela traballar en outra cousa que non sexa gañar o pan noso de cada dia. Votándolle isto en cara a un que che ten pormetido un traballo decíame: “o diñeiro agora non val ren pro vóltase un tolo pra gañar ise diñeiro” i-elo é certo e desesperante. As dificultades económicas é sempre o home da rua o que ten que apeitar con elas por iso ten moito de parvo quen se adica a faguer solitarios e non se preocupa mais que do seu solitario porque as demais cousas do mundo non lle intresan. Cando un veciño do rueiro fai festa a pagan tpdol’os veciños queran ou non.
Non te esquezas que teñen pedido que lle enviedes unha coleución da revista a bibrioteca da Academia Galega. Mándalle tamén un númaro os familiares de Cebreiro. As fotografías que lle deixei a Valentin tardaron un pouquiño mais do que eu coidaba en sair de Vigo, agora xa van pol’o mar. ¡I-eu que as deixei en Vigo pensando que te chegarían denantes!

Fondas lembranzas dos meus pra ti e Maruxa. Tensas apertas miñas pra ti e mais pra ela.

Isaac

1957-03-29
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1957
Nova York
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1957 en 29/03/1957

Vigo, 29 marzal 1957

Querido Luis:

O comisario do Alberto Dodero, que se non chegóu debe estar a chegar a Buenos Aires, leva pra ti un sobre con bastantes fotografias, feitas por Isaac Diaz Pardo. Deixoun-as eiquí pra mandal-as en man de mensaxeiro seguro e non tuvemos outro n-esta tempada. Prometéu que faria a encomenda a domicilio, e leva o sobre direición e coido que até teléfono. Non debe, pois, perderse o envio, mais quero informarte por si se retarda ou quere recollel-o na sede da Compañia.
Isaac disponse a voar de novo par-a Arxentina. Ten feito recentemente algunhas pezas de cerámica verdadeiramente belas e graciosas. Cada dia vai manexando con mais dominio e novedade executiva, unha materia tan delicada, e todo o pequeno mundo das suas figuras fala en formas galegas limpamente renovadas. Teño unha gran fé no artista, pro tamen a teño no grande home que concentra no seu pequeno corpo. Ten unha concepción direita e dereita dos problemas da eisistenza galega, un ollo penetrante que cala até o cerne das cousas, e un armoñoso ritmo no xuizo sobr-os demais e sobre os feitos de cada hora.
Recibín no seu dia as catro monografias de arte, tan certeiramente escollidas. Non puden ainda entregar a de Domingo, porque non puden ainda pasar por Sant-Yago. El pasóu por Vigo de camiño pra Caracas, onde se atopa, mais eu non supen ren do seu viaxe. Cando volva terá o libro na casa, pois penso ir a Cruña n-estes dias.
Galicia Emigrante madurece en cada numaro un pouco. É un miragre mais que frorece na groria dos eisilados, ainda que a obra teña un home eixe a quén se deba a súa sustantividade. Agora ben, un esforzo tan fundamental e ben levado, recrama unha maor propagación. Cecais, n-este intre, o espallamento da órbita, penetrando con ela n-as zonas afins ou simpremente infruenciabres da Galiza, esixira certa suavización modal sin concesións ideoloxicas, mais a sementeira adquiriria un volume moito maor, e enchería un valeiro que se sinte cada dia mais, principalmente pra labrar horizontes ao esprito das mocedades. O tema está recramando unha cavilación mais fonda, e cecais algún dia poidamos adicarlla.
Pilar agradece moito, a ti e a Maruxa, vosa sempre viva lembranza. Transmite a tua ademirabre compañeira noso latexo mais cordial, c-unha aperta forte pra ti de

Valentín

P.D. Moitas lembranzas a Pepe Nuñez, Norberto e demais amigos escolleitos. Maside atopase en Vigo, mais estes dias tuvo unha volta de saude, da que se está repoñendo.

1957-04-10
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 10/04/1957

Vigo 10-abril 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 6 de marzo, y con posterioridad otra del Centro Lucense. Ya me puse al habla con Díaz Pardo y se están haciendo gestiones con algunos artistas para la celebración de los certámenes que interesáis. Creo que lo mejor será que, aprovechando el próximo viaje de D. Pardo, sea éste el que lleve las muestras, y ya está conforme con ello. El hacerlo de otra manera supone una serie de trámites e inconvenientes que dificultarían mucho el asunto. A mí, personalmente, me agradaría que fuese Maside quien inaugurase el ciclo de exposiciones. Después podrían sucederle varios valores jóvenes e interesantes, que se están revelando. Isaac ya habló con algunos de ellos. Supongo que te escribirá, comunicándote los resultados.
Están hechos veinte grabados para la monografía de Eiroa. Andamos locos para ver si conseguimos, al menos, cinco fotografías más, con objeto de que la obra del escultor tenga una mínima representación. Escribimos a Madrid y a Lugo donde, según nuestras noticias, existen unas piezas suyas. Preferimos que la edición se retrase algo a que salga una cosa demasiado raquítica.
En este momento acabo de dejar a A. Baltar, con el que estuve charlando largo rato. A primeros del próximo mes piensa ir a hacer una jira por Europa.
De por ahí no sé una sola palabra. Nunca estuve tan alejado del ambiente gallego de Buenos Aires. Las únicas cartas que recibo son las que tú me envías. Pero, aparte de hacerlo muy espaciadamente, nada me cuentas. ¿Que hay de la edición de la obra de Cabanillas? ¿Qué programa va a desarrollar el Centro Gallego con motivo de su cincuentenario? ¿Salió el número de marzo de la Revista? ¿Has terminado el mural del Centro Lucense? ¿Cómo va el que estás pintando en el Teatro Municipal?
Por mi parte, poco puedo decirte. La vida de intenso trabajo que llevo, sin compensaciones ni estímulos, me provoca continuos estados depresivos. Me siento muy cansado, y sin ánimos para nada.
Muy cariñosos saludos a Maruja. De Evelina para los dos, y para ti un abrazo muy fuerte de
Fdez del Riego.

1957-04-22
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 22/04/1957

Buenos Aires, 22 de abril de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:

Recibí tu carta y tus últimos envíos. Te agradezco todo ello. Hace un mes que debía haberte escrito inmediatamente después de mi otra carta, si no lo hice fué debido al [mural del Teatro Municipal San Martín, que aún terminado me lleva tiempo de trámites burocráticos, y a todo el trabajo atrasado con motivo de su ejecución. Gusta mucho y constituye un éxito. Estoy contento, aunque lo estaría mucho más si lo hubiese podido realizar en esa.
Dejé el Centro Gallego, la comisión de cultura y la dirección de la revista. Durante dos meses, o algo más, tuve que rogar que me aceptasen la renuncia. Me era imposible continuar, cada nueva reunión me enfermaba y no podía tolerar la intromisión de los Abraira, por poner un nombre, y otros personajes similares en los problemas culturales de Galicia. Ellos tienen, además, para esgrimirla a su gusto, la confianza de nuestros amigos de ahí. Así ocurrió con el inútil y estúpido Congreso del año pasado. Así ocurre con todo. Siempre hay una carta venida de esa, de la que jamás conocemos más que su particular versión local, que alegan para torcer cualquier intención elevada. Se trata para ellos de cosas menudas de política aldeana, de ganar las elecciones del Centro Gallego, o de cualquiera otra entidad. Yo no quise nunca, no quiero, entrar en ese juego. Tienen la confianza de nuestros amigos de esa y han gastado sus nombres con fines, que de conocer ellos la realidad de Buenos Aires, les hubiesen alarmado. Es como si los utilizasen para jugarlos en el problema electoral de Ordenes o Lalín, en lugar de emplearlos en su gran valor en beneficio de los más altos intereses de Galicia. Me quedo al márgen de todo eso, al igual que los otros intelectuales que aquí residen, aquellos cuya obra no merece aparezca siquiera en la reseña de la actividad anual gallega en los periódicos de Galicia.
Tengo nuevos proyectos, alguno de los cuales pienso que va a cuajar en próximas realidades y para los que me permito contar con vuestra colaboración. Entre ellos esa editorial de que te hablé en mi última carta y de la que te escribiré más extensamente dentro de pocos días. Me quedo a un lado del Centro Gallego pero no de Galicia. El cincuentenario de esta entidad va a constituir un fracaso. De momento no va a salir más libro que el de Cabanillas, no sé cuando, durante el año. He luchado por estos libros como no podéis tener idea en esa y se salvó de momento solo el de Cabanillas. Existía una lista muy completa de intelectuales de Galicia para invitar el presente año, estábais entre ellos tú, García Sabell, Piñeiro, Carballo Calero y Otero Pedrayo. Solo invitan a Rof Carballo y a Paz Andrade, me alegro de esta invitación, pero de todos los nombres solo quedaron dos y el conjunto propuesto, cuya obra iba a ser fundamental para la divulgación de nuestra cultura en ésta, quedó muy reducido, aún contando con el valor intelectual de los aceptados. He preferido marcharme. Esto es todo. Me perjudico económicamente, pero gano en libertad, tranquilidad y tiempo para mi trabajo. Durante dieciocho años, solo, luchando contra Tirios y Troyanos, traté de unir, por encima de cualquier política menuda la Galicia emigrada con esa Galicia. Salgo del Centro Gallego mereciendo el respeto de todos. Comienzo una nueva labor que sospecho será útil. La de templar-gaitas terminó.
Me alegro de que te hubiese gustado el proyecto de exposiciones pero es necesario que la de Maside, o la primera que decidáis, a mi me gustaría que fuese la de Maside, esté aquí en los primeros días de junio. Grabados y dibujos se pueden traer muy bien e incluso enviarlos. Los grabados pueden venir como impresos, pues lo son. No sé cuando viene Díaz Pardo y puede ser tarde su llegada para el trabajo del año. Aquí comienza la temporada en mayo. En este sentido, pienso escribirle también a él. Escribe por favor al Centro Lucense, dirigirse al Ingeniero Diego Díaz Dorado en esa entidad.
Es esta una carta extraña, pero no tacho nada ni la repito, es tal como salió. Pensaba hablarte pronto de todo esto pero ya no creo que pueda ser tan pronto. Te ruego no tomes actitud alguna con el Centro Gallego. Continúa, eres muy útil, se te quiere y admira.
Contéstame. Recibid Evelina y tú un abrazo cariñoso de Maruja y mío y tu el gran abrazo de tu amigo:

Seoane

[Manuscrito]
Confidencial:
Ahora me dicen que piensan invitar a Mosquera, “o vello dos contos”, de Santiago. Juzga.

1957-05-08
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 08/05/1957

Vigo 8-mayo 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 22 de abril. Me alegra el éxito que obtuviste con los murales del Teatro Municipal San Martín. Por anticipado estaba seguro de ese éxito, ya que tengo una gran fé en tu talento artístico. Ví un aspecto parcial de los murales, reproducido en uno de los últimos números de la Estafeta Literaria de Madrid. También me ha gustado muchísimo la decoración que hiciste para el Centro Lucense, que publica, reproducida, Galicia Emigrante. Te felicito por esa labor y por tantas otras labores, que nadie ha igualado hasta ahora.
Tu salida del Centro Gallego, en cambio, me disgustó bastante más de lo que imaginas. No la esperaba, y me ha causado verdadera sorpresa. Siempre creí que, a pesar de las contrariedades y entorpecimientos que tenías que vencer, seguirías trabajando lo mismo, para evitar que se malograse el fecundo esfuerzo de tantos años. Veo que no ha sido así, y ello es bien triste para todos. Mi situación ahora es de lo más desagradable. Yo acepté la corresponsalía de la Revista del Centro porque tú me lo pediste. Durante muchos años hemos actuado en perfecta compenetración y siempre traté de responder de la mejor manera que supe a las iniciativas de tipo cultural para las que me solicitaste colaboración. Ahora todo es distinto. De momento seguiré como si nada hubiese ocurrido, ya que así lo deseas. Pero no puedo responderte a lo que haré en un futuro más o menos próximo. Estoy cansado y decepcionado.
Te escribo esta carta, además, bajo la impresión de una tremenda amargura. Desde hace una larga temporada se están tejiendo en torno a mí una serie de insidias, que recientemente se han recrudecido. Tengo la seguridad de que han llegado hasta tí, aunque desconozco el alcance que les darías. Parece que existe el propósito por parte de alguien de envenenar las cosas y fomentar intrigas. A estas alturas, después de años y años de una total entrega a una labor cultural, llena de sacrificios y desasosiegos, resulta que soy persona a la que hay que poner en cuarentena. Y mientras tanto, otras gentes, de cuya presencia en el campo de nuestra cultura no se supo hasta hace muy poco, ofrecen las mayores garantías e incluso se permiten despreciar, por estéril, la labor realizada. Es realmente triste todo lo que ocurre. Y más aún, que se utilicen armas tendenciosas, no sé con que objetivo. Como conozco bien tus calidades humanas y tu profundo sentido de la amistad, confío en que dudarás, al menos, de ciertas indicaciones que te hacen llegar. De mi lealtad hacia tí, tienes sobradas pruebas; y de que colaboré generosamente contigo, como tú lo hiciste conmigo, no es necesario hablar. Siento un enorme y entrañable afecto por tí, y lo seguiré teniendo, aunque pretendan enturbiarlo.
Isaac te enviará, dentro de este mes, el material para la primera exposición del Centro Lucense. Parece ser que incluirá obras de varios artistas, y así la inauguración de la temporada podrá hacerse con un certamen de tipo colectivo.
Me parece bien que el Centro haya invitado a Valentín y a Rof. Pero lo que ya no me lo parece, es que haya prescindido de Otero Pedrayo. Cuando esto se sepa, va a causar verdadera sorpresa y malestar. El hecho se asemeja mucho a un desaire, de carácter bastante ostensible. El Centro Gallego nada me comunicó sobre el particular, y las únicas informaciones que tuve al respecto fueron las tuyas, y las que me dio el propio Valentín.
La monografía de Eiroa ya no tardará en salir. En cuanto llegue aprobada de la censura, entrará en la imprenta. Los grabados de las esculturas, en número de 25, están hechos.
Yo, a partir de ahora, me refugiaré en mis actividades particulares, que tanto sacrifiqué. Prefiero esto, como la mejor solución.
Y nada más. Saludos muy cariñosos a Maruja. De Evelina para los dos, y para tí un gran abrazo de tu verdadero amigo
Fdez del Riego

1957-05-15
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 15/05/1957

Vigo 15-mayo 1957

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo una carta mía en tu poder. Te adjunto hoy una interviú con Sebastián Risco, que considero de interés.
Uno de estos días saldrá de aquí una muestra de apuntes de Torres, para inaugurar la temporada de exposiciones. Torres tiene mucho interés en que tú sepas, que se trata de simples apuntes, de distintas épocas, que sólo envía porque se le han solicitado, ya que el hubiera querido preparar una obra mejor y más representativa.
Me falta humor para todo, y sigo decidido en la actitud que te expresé en mi carta anterior.
Recibe el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1957-06-13
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1957
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1957 en 13/06/1957

Buenos Aires, 13 de xunio de 1957
Sr. Isaac Díaz Pardo
Castro, Sada

Querido Díaz Pardo:

Recibín as túas cartas e mais as fotos e as outras cousas que me anunciabas. Agradézoche todo moito. Aínda non chegaron nin as túas porcelanas nin os dibuxos de Torres. Díste recibín unha carta que aínda non contestei chea de modestia e mañífica. Estou seguro que os dibuxos teñen que ser eispléndidos. Hoxe escribinlle a Paco. Fai falla, dígolle na carta, que os envíos de debuxos, grabados, acuarelas ou o que sexan, veñan o mais seguido que se poida. Cada eisposición inaugúrase ao cabo de quince días e comézase con Torres no mes de Sain-Iago, e teñen de ser iste ano oito eisposiciós. Temos de facer coleicionistas galegos. E preciso, si non é imposibre, que Maside nos envíe unha mostra dos seus grabados. Son eixemplares e terá fraco eisito. Escribide ao Centro Lucense. Non che digo mais ren. Agardamos por ti. Estamos moi esperanzados.
Eu deixei o Centro Gallego porque non podía aturar mais certas cousas. Designaron Direitor da revista a Eduardo. As fotos de Betanzos son magníficas. Coma isas quixera algunhas dos capiteles románicos da Cruña e do relevo da praza das Bárbaras. Tamén, si non se esqueceu Baltar, das gárgolas do Hospital de Sant-Iago e dos capiteles do craustro da Catedral. Perdóame, para istes asuntos fíxome a boca un frade. Saúdos aos amigos. E a tua dona e ti recibide a aperta de Maruxa e miña. E ti outra mais do teu amigo:

Seoane

1957-06-13
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Ranelagh
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 13/06/1957

Ranelagh, 13 de junio de 1957

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí tu carta y un sobre con las colaboraciones todo lo cual te agradezco mucho. No tengo a mano aquella, pues estoy fuera de Buenos Aires, pero recuerdo que escribías sobre si alguien me había hablado mal de tí, o de tí, para crear entre nosotros dificultades y tengo que decirte que no, que nadie me habló de esa manera y que yo además no lo hubiese tolerado. Sé cuanto haces tu por todo cuanto nos es común y estimo profundamente tu valiosa amistad como para tolerarlo. Te ruego, pues, que no pienses en eso. Creo que no solo yo, de los que estamos aquí, piensan lo mismo, sino tambien otros. Trabajaste sólo cuando nadie lo hacía y eso nos basta. Todos los demás, para nosotros, vinieron después y el tiempo dirá cuando pase hasta que punto fué fecunda y útil tu labor. Esto es todo y va unido, en tu caso, a una amistad que nació hace muchos años, un cuarto de siglo, y para mí esto pesa de un modo entrañable. Aparte de esto hoy te escribo por asuntos concretos. El primero se refiere a las exposiciones del Centro Lucense. Tenemos necesidad de que las obras vengan lo más seguidas posible. A partir de la primera exposición, cada quince días debe inaugurarse otra, hasta diciembre, y queremos tener la seguridad de ellas para comenzar. Nos alegró el anuncio de la de Torres, pero después de esta que se inaugurará en Julio –aún no llegaron las obras– debemos abrir otra y aún no tenemos ningún otro nombre concreto. Me gustaría que hablases con Díaz Pardo, hoy tambien le escribo. Otro asunto es el de una gran enciclopedia sobre creación literaria, poesía, novela, narración, que se va a editar en Buenos Aires dirigida por un notable escritor de ésta, Ernesto Sábato. Le hablé que la parte sobre literatura gallega podrías hacerla tú y aceptó. Colaboran grandes firmas de distintos países. Te envío las plantillas e indicaciones. Es urgente. El importe del trabajo te lo puedo hacer llegar de la manera que indiques. Puedes hacerlo rápidamente pues es un tema que tu conoces sobradamente. Puedes ocupar el trabajo hasta seis carillas con cierta prudente elasticidad, ellos mismos indican. Tiene que ser un panorama de la literatura gallega: orígenes populares, gestas, teatro, narradores. La poesía únicamente como referencia, incluyendo, naturalmente, la que se desenvuelva alrededor de algún personaje de ficción o de historia. Esto tambien lo indican ellos.
Te ruego me escribas. Sin otro particular, recibid Evelina y tu un gran abrazo de Maruja y mío y tu otro más fuerte de tu amigo:

Seoane

P/D. Te agradecería me enviases el libro que publicó Risco sobre leyendas gallegas cuyo título ahora no recuerdo. Perdóname.

1957-06-16
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 16/06/1957

Buenos Aires, 16 de Julio de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido amigo:
Recibí el ejemplar que me enviaste de Eiroa que quedó en general muy bien, lamentando como vosotros que la parte gráfica no sea más completa y mejores algunas fotografías. No sé si el texto gustará o no. De cualquier manera es el homenaje mínimo que se le debía a un gran artista cuyo nombre iba sumiéndose, seguramente, para las nuevas generaciones, en el misterio.
Recibimos los dibujos de Torres y creemos que la exposición va a quedar muy bien presentada y va a tener éxito. Se inaugurará el 25 de Julio en el Centro Lucense. Pienso escribirle a Torres participándole todo.
En estos días, tambien salen tres libros de la nueva “Editorial Citania” para la cual necesitamos cooperación de todos y muy especialmente la tuya. Estos tres primeros libros son: Grandeza y decadencia del Reino de Galicia de E. González López, y una novela y dos obras de teatro de Valenzuela y Díaz Pardo respectivamente, estas dos últimas en idioma gallego. Los tres libros son muy interesantes. Te escribiré en estos días precisando la ayuda que necesitamos de tí y de los escritores de esa. Está en formación una sociedad anónima a tal efecto. Su establecimiento costó mucho esfuerzo y nuevos desengaños, pero no importa porque ya está prácticamente en marcha. Te enviaremos los tres primeros ejemplares tan pronto como salgan, que será alrededor del 22. De Eiroa mándame los ejemplares que sea habitual en “Galaxia” dar a los autores. Me gustaría que me mandases tambien Opúsculos gallegos sobre bellas artes de los siglos xvii y xviii que acaba de publicar Sánchez Cantón. Me interesa mucho, quizá me pudiese traer el ejemplar, si esta carta llega a tiempo, Valentín.
En tu artículo para la Enciclopedia prescinde de las obras escritas en castellano aunque puedes citarlas muy de paso, pues éstas son estudiadas en los artículos de literatura española. Puedes dar a todo un poco más de extensión de la que pide la editorial, aunque muy poco más. Yo me arreglé con los directores. Te escribiré nuevamente estos días.
Con saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos, recibe el abrazo de tu amigo:
Seoane

1957-06-23
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 23/06/1957

Vigo 23-junio 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Anteayer recibí tu carta del 13. Supongo que a estas horas habrán llegado a vuestro poder las obras de Torres. Isaac me dijo hace tiempo que tenía dispuestas para envío algunas muestras de otros artistas. Éstos, en general, se muestran un poco reacios a exponer los trabajos con que cuentan, del tipo que os interesa, o por que tienen pocos o porque no se sienten satisfechos de ellos. Preferirían hacer nuevas cosas, pero eso llevaría algún tiempo. De todos modos, insistiremos de nuevo, para activar los envíos.
He comenzado a preparar el trabajo sobre literatura gallega que me solicitas. Trataré de hacerlo con la mayor urgencia. De todos modos, convendría que me dijeses a vuelta de correo si he de incluir sólo la producción en gallego, o también la escrita en castellano sobre tema gallego.
Dentro de un par de días saldrá de la imprenta, la monografía de Eiroa. Te enviaré por correo aéreo el primer ejemplar. Dime cuantos deseas que te mande por vía marítima para atender a tus compromisos.
Anteayer detuvieron a Valentín las autoridades de Marina. Lo condenaron a treinta días de prisión por un suelto publicado en una revista pesquera; que consideraron irrespetuoso. Solicitó la libertad condicional, y no sé si se la concederán.
La monografía de Risco sobre Leyendas de tesoros es muy difícil de conseguir. Le voy a escribir al autor, pidiéndole que si dispone de algún ejemplar, que me lo facilite.
Nada más por el momento. Escríbeme pronto. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1957-07-15
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 15/07/1957

FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/PROGRESO, 12/TELEFONO 3770/VIGO
15-julio 1957

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
El día 25 del mes pasado te escribí una carta, contestando a la tuya del 13. Te pedía que me contestases a vuelta de correo, sobre ciertas dudas relativas al trabajo destinado a la enciclopedia de creación literaria. También te envié, con la misma fecha, un ejemplar de la monografía de Eiroa, y te preguntaba cuantos querías que te remitiese por correo ordinario. Como a pesar del tiempo transcurrido no he recibido respuesta tuya, me decidí a terminar el trabajo solicitado sobre Literatura gallega de ficción. Te lo adjunto hoy, aunque no tiene carácter definitivo. Una vez que lo leas haz el favor de indicarme los fallos y omisiones que descubras, así como las sugerencias que se te ocurran sobre su enfoque. Como las instrucciones que me mandaste son de carácter muy general, no supe exactamente a que atenerme. Tacha, corrige y suprime lo que estimes conveniente, y señálamelo para hacer la redacción definitiva en las planillas que me enviaste al efecto.
Llevo mucho tiempo, también, sin recibir la revista. El último número que llegó a mi poder es el correspondiente a marzo–abril. Tampoco he visto aún la revista del Centro Gallego, desde que se hizo cargo de ella Blanco Amor. Todavía no acabo de resignarme a que tú la hayas dejado, ni creo que me resignaré. Todo resulta para mí muy distinto desde entonces. Incluso mis relaciones con el Centro tienen gran tirantez. Últimamente, el presidente me escribió para que transmitiese su invitación a Otero Pedrayo, y al propio tiempo, aludía a las quejas “indirectas” que dí porque no habían invitado a éste al cincuentenario. Le contesté en forma muy correcta, pero de contenido un poco fuerte, justificando mi actitud en que aún hoy no me comunicaron oficialmente los nombres de los invitados de la institución. En fin, el hecho es que cada día me siento más incómodo, sobre todo al darme cuenta de que sin tu presencia en la institución las cosas son ahora completamente distintas.
¿Inaugurasteis la temporada de exposiciones de arte en el Centro Lucense? Aparte de las colaboraciones que solicitó Isaac, yo hice otras a diversos pintores. A ver si es posible que vayamos enviando muestras sucesivas para exponer.
Desde hace un mes, Evelina y yo estamos pasando el verano en la playa de siempre. Yo voy por las mañanas al despacho para dar salida al trabajo de mayor urgencia, pero el resto del día estoy alejado de la ciudad. Aquí, al menos, vive uno tranquilo sin saber de nada, ni enterarse de nada.
Espero que me escribas pronto. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para ti el fuerte abrazo de siempre de

Fdez del Riego

1957-07-25
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 25/07/1957

Buenos Aires, 25 de Julio de 1957
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Mañana o pasado te enviaré por correo ordinario los tres primeros libros de Editorial Citania, el de González López, el de Díaz Pardo y el de Valenzuela, pertenecientes a dos colecciones, Colección Idacio y Colección Mestre Mateo. Del primero publicamos Grandeza y decadencia del Reino de Galicia un notable ensayo histórico de más de 300 páginas; de Díaz Pardo, teatro: Midas y O ángulo de pedra; y de Valenzuela, una novela que va a tener éxito, Non agardei por ninguén. Queremos publicar con abundante iconografía tu conferencia La obra literaria de una generación. Si tú nos autorizas luego de revisar el texto, del que supongo guardas copia, aclarándolo y dándole título nuevo. Se publicaría como monografía con cierto cuidado tipográfico. Quizá debieras detenerte algo más, pienso yo y perdóname, en Dieste y Varela, pero esto es cosa tuya. Nos convendría tambien algunas fotografías, concretamente de Iglesia Alvariño y Cunqueiro. Puede ser muy interesante. Te ruego me contestes a vuelta de correo, aparte te escribiré con más calma solicitándole otras colaboraciones. Queremos que esta editorial os sea lo más útil posible a todos.
Ahora algo particular y reservado. No creas en el cuento de que marché del Centro Gallego por mi mucho trabajo. La creación de esta editorial te prueba que no es así. Marché porque estaba molesto por el giro que tomaban los actos del cincuentenario, luego de fallecido Ferreño, e incluso como consecuencia de actos arbitrarios cometidos desde el inoperante C. de la Emigración del año pasado por nuestros amigos. No puedo comentar más, perdóname. Solo quiero decirte que recomiendo cuidado con las cartas, cuidado con opinar desde ahí para servir a agrupaciones insignificantes de carácter electoralista del Centro Gallego. Cuidado, se compromete todo. Algo anda mal. En este momento acabo de recibir tu carta del 15 del pasado. Con referencia a tu corresponsalía del C. Gallego no te preocupes de la situación actual de la entidad. No es tan mala a pesar de que se hayan perdido algunas cosas. A tí te estiman mucho y no debes abandonar tu influencia.
Ayer se inauguró la exposición de Torres, queda muy bien y ya el Centro Gallego reservó una acuarela para su colección. En la revista Blanco Amor publicó, no por culpa de él sino de la imprenta, un reportaje de C. Barreiros que estaba compuesto para Galicia Emigrante. Como consecuencia de mi salida es seguro que se vaya a hacer ahora una revista más importante. Tuve que renunciar para que se acordaran de mi propuesta de hace mucho tiempo.
Por correo aparte y mañana te envío de vuelta la colaboración de la Enciclopedia. En principio y leída muy por encima me parece muy bien. Contéstame y hasta mañana. Un gran abrazo de Maruja y mío para vosotros dos y otro más para tí de:
Seoane

1957-07-27
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 27/07/1957

Buenos Aires, 27 de julio de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Ahí te va el trabajo de vuelta. Está muy bien y creo que de acuerdo con lo que quieren los directores de la Enciclopedia. Te apunto al márgen algunos detalles que debes tener en cuenta. Suprimir las palabras nuestra y nosotros para darle más tono impersonal al estudio, por la naturaleza de la publicación. Incluir el nombre de la Pardo Bazán, cada día más estudiada, por lo menos aquí, en América, el de Carballo Calero con A xente da barreira y el de Villar Ponte que tiene alguna obra como la última, creo, de su tríptico de interés. Pienso que tambien debes referirte en el caso de la poesía a la narrativa, con su mundo de milagros, santos, hadas, vagabundos, guerreros, etc., como en el caso de Pondal, Curros, Cabanillas y no sé de los más jóvenes.
Llegaron Valentín y Baltar. El primero pronunció una magnífica conferencia en la Facultad de Ciencias Económicas. Apenas hablé con ninguno de los dos, lo haré uno de estos días.
Me interesaría que me enviases el catálogo del escultor Ferreiro de la exposición del Instituto Padre Sarmiento y no te olvides del libro que sobre trabajos estéticos de arquitectos y escultores publicó esa entidad. Envíame urgentemente de vuelta el estudio para la Enciclopedia. Es muy urgente.
Saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos y tu recibe el gran abrazo de:
Seoane

P.D./ Supongo que habrás recibido una carta que envié por la fecha aproximada de la que tu me escribes con tus trabajos, debieron cruzarse.

1957-07-29
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1957
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1957 en 29/07/1957

Buenos Aires 29 de xulio de 1957

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Castro de Osedo

Recibín todo o que enviaches. O teu mañífico libro, os dibuxos de Torres que están agora expostos no Centro Lucense e as túas porcelanas. Istas foron difíciles de sacar do barco, tivemos que sacalas en catro viaxes ao porto. Non é un bo procedimiento envialas ao traveso dun axencieiro. Teñen de ser traguidas por alguén que de verdade se encárregue do que lle encomenda. Tamén salíu o teu libro Midas e O ángulo de pedra. Remítocho por correio aparte. Estou a procurar unha sociedade editora. Sacamos tres libros, os outros son de González López e Valenzuela. Agora irá a imprenta un tomiño sobor grabado galego contemporáneo co que se pode facer eiquí.
Son necesarios mais dibuxos ou estampas, ou grabados pra Sala do Centro Lucense, non chegou ren aparte de Torres Valentín anunciome que tragía dibuxos teus que irei a recollelos no hotel mañán. Antonio deume o álbum de dibuxos que me anunciaras.
Escríboche de moita presa pois non quero que pase outro día sin facelo. O teu libro de dibuxos e prosae do millor que se fixo nise xénero. Deume unha grande alegría recibilo. Xa faleremos díl. Penso que o de teatro é tamén un libro notábel. Incorporas un mundo inédito ao teatro galego. Preciso mais cousas de Ollarnovo e as fotografías que me poidan enviar, sobor todo de arte novo, de Lago, Labra, Tenreiro, Dans etc. Tamén quixera algún traballo sobor do arquiteitos novos cruñeses, como Molezún, etc.
Agradézoche moito as porcelanas que fixeches coas figuras miñas, quedaron eispréndidas ista e as dos outros pintores. No número próisimo de G[alicia] E[migrante], saen as fotografías e unha nota.

Deica pronto. Un grande abrazo de Maruja e meu para todos vos, e ti recibe a forte aperta de:

Seoane

1957-08-01
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 01/08/1957

Vigo 1-agosto 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 16, que se cruzó con otra mía, y ahora mismo acaba de llegarme la del 25. Ambas me produjeron una gratísima satisfacción. Me alegro que te haya gustado la presentación de la monografía de Eiroa. Todos lamentamos que la parte gráfica no pudiera resultar más completa. De cualquier modo, teníamos que rendirle este tributo al gran escultor y gran amigo. Para las gentes jóvenes, la obra aparece como una gran sorpresa, pues les era completamente desconocida. Además, el estudio tuyo es francamente interesante y revelador. La familia del artista, a la que entregamos varios ejemplares del librito, está realmente emocionada, en especial la viuda. A ti se te enviaron varios ejemplares por correo maritimo.
Me complace mucho que la exposición de Torres haya tenido éxito. Cuando lo vea, se lo comunicaré.
Estoy deseando conocer los libros de la Editorial Citania, que me anuncias. Ya veo que sigues realizando la misma labor fecunda de siempre, a pesar de la intensidad de tus actividades artísticas.
No pude mandarte por Valentín los Opúsculos gallegos sobre Bellas Artes de los siglos xvii y xviii, porque tu carta llegó con posterioridad a su salida de aquí, y además marchó sin despedirse. Precisamente, Evelina quería mandarle una cosa a Maruja que tiene hace tiempo en su poder. De todos modos, pedí a Santiago un ejemplar de los Opúsculos para remitírtelo por correo. Pero al hacer el pedido, me entero de que G. Sabell se anticipó, y te envió el libro por conducto de Mireya. De todos modos, como yo quiero suplir mi fallo, te estimaría mucho que me dijeses que obra de aquí te interesa para mandártela. Prefiero que me hagas tú la indicación para no exponerme a remitirte un libro que ya conozcas o que no te interese.
Desde luego, quedas autorizado a editar la conferencia sobre La obra literaria de una generación tal como me señalas. Le pediré a [Álvaro] Cunqueiro y a Aquilino Iglesia Alvariño sus fotos. Dime si necesitas alguna más. Uno de estos días me pondré a revisar el texto de la conferencia para ponerla al día. Tendré en cuenta, además, las indicaciones que me haces, y cuando esté todo ultimado te lo enviaré. Lo que me cuentas sobre los motivos de tu marcha del Centro Gallego no me sorprende. Ya suponía que algo así tenía que ocurrir, y por eso he sufrido un gran disgusto cuando me comunicaste tu decisión. Blanco Amor y el propio Centro me comunicaron oficialmente tu cese. Al contestarles les hice expresa manifestación del profundo pesar que me causó tu alejamiento de una labor en la que habías puesto un sello personal y eficacísimo, sin precedentes. No sé el efecto que habrán causado mis palabras, pero quería dejar constancia de mi admiración por tu obra, y de la absoluta identificación que mantuve contigo desde que colaboramos juntos. Lo que no entiendo bien es lo que quieres decirme con respecto a las opiniones “para servir a agrupaciones electoralistas insignificantes del Centro Gallego”. Por más que le di vueltas al asunto, no caigo en lo que pueda ser.
Nada más por hoy. Cuando reciba el trabajo devuelto para la Enciclopedia, te escribiré de nuevo.
Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1957-08-05
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 05/08/1957

Vigo 5-agosto 1957

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 27 de julio último. Unos días antes te había escrito yo otra, contestando a tus anteriores. Supongo que a estas horas ya estará en tu poder.
Te adjunto el trabajo, definitivamente redactado, para la Enciclopedia. Como verás, incluye todos los detalles que indicabas al margen del borrador que me devolviste. Lo terminé con la máxima rapidez para que pueda llegar a tiempo. Sin embargo, debido a las nuevas incorporaciones, resulta demasiado extenso, como observarás. Son cuatro planillas más que las enviadas por la Editorial. Con todo, podéis suprimir lo que os parezca, a fin de [que] no desborde la extensión prevista. Quedas, pues, autorizado para hacer lo que creas más conveniente. Lo que sí te agradecería era que me pusieses unas líneas comunicándome su recepción.
Por carta que recibí de Valentín, ya sé que está obteniendo éxito con sus conferencias. Salúdalo de mi parte, lo mismo que a los amigos.
Mañana te enviaré por correo ordinario el catálogo de la exposición del Instituto P. Sarmiento, dedicada al escultor Ferreiro. El libro sobre trabajos estéticos de arquitectos y escultores, editado por Bibliófilos, ya te dije que lo llevó Mireya, como obsequio de García Sabell para tí. En vista de ello, yo he pedido a Londres un libro de Nina Epton, recientemente publicado, referido a Galicia. Se titula Grapes and Granite, y creo que tiene indudable interés. Encargué que te lo remitiesen directamente desde allí. Quizá resultaría importante que lo tradujéseis, para publicar en la Editorial Citania. Avísame cuando lo recibas, y dime lo que te parece.
El último número que he visto de la revista es el correspondiente a mayo. ¿No salió aún ninguno más? Si se publicó alguno, te estimaría que me lo mandases por correo aéreo.
Nada más. Saludos muy cariñosos a Maruja. De Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1957-08-06
Carta de Zaid a Luís e Maruxa Seoane. 1957
Monterrey
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zaid a Luís e Maruxa Seoane. 1957 en 06/08/1957


Monterrey, 6 de agosto de 1957

Queridos Maruja y Luis:

Ando por estas tierras sin acabar de llegar porque aún no dejo las otras. O sea, que andáis también por estas tierras, visitando, comentando y pintando. Esa compañía casi me excusaría de escribiros si no fuera por dejar algún rastro, un hilito de tinta, de nuestras andanzas invisibles.
En Monterrey, ando a veces por dentro y a veces por fuera. No acabo aún de ver en una sola imagen la ciudad y mis recuerdos de ella. Se me hace difícil porque andando por fuera me siento en una ciudad turca, o algo así, en un pueblo atrasado que quiere ser occidental y donde viven juntos la mugre y el nailon. Esto es una mezcla de lo sucio de Turquía, lo amorfo de Santos de Brasil, lo desteñido y sin aspiraciones de un pueblo triste del sur de Estados Unidos.
Cuando empecé a ver el color, en Europa y el Mediterráneo, en las calles, los museos y el mar, pensé que ciertos sentidos no se abren por temor a herirse. Ahora veo que es cierto. Cuando no veo nada en Monterrey, cuando ando por dentro, me muevo con libertad, como en un sistema de túneles que se maneja bien, donde se sabe que todo y todo mundo es familiar.
Así que hay que acusar a los pintores, a los que saben ver y comunicar lo que ven, de abrirle a uno los ojos. Se le echa a uno el mundo encima, y de momento no se sabe qué ver ni qué decir. Y ya no sólo por los colores, sino por muchas cosas, hay que acusar a un buen número de gallegos que encarnan un estilo superior de vida. Tanto revelan que casi rebelan. Comprendo que la gente haya querido deshacerse de Sócrates. Tenían ojos, pero no querían ver.
Me ha dado mucho gusto saber que os gustó la nota sobre el NTP. Erais clientela de primera fila para ver cómo salía y, de hecho, la conversación con Luis y Lorenzo me orientó y me animó muchísimo a hacerla así. Tenía que salir, además, casi por fuerzas, pues las salidas en falso se topaban con Rafael y Carmen. Aquí he estado hablando con varias personas sobre el Tratado. En especial con Seijas, un gallego economista y matemático, doctor extesis por la Central de Madrid y estudiante después en Harvard. Le han contado mucho de Rafael y el pobre ya no sabe qué pensar. Por eso está muy contento de conocerlo en un terreno donde se puedan entender: las matemáticas. Se ha quedado de una pieza cuando le dije que Rafael conocía a Hilbert al revés y al derecho. Así que ya tenemos candidato seguro a hacer un estudio serio del Tratado.
Encontré el Homenaje a la Torre de Hércules en Santiago. Lo mandé por correo y ahora lo estoy esperando con impaciencia para enseñárselo a los amigos, y también para presumirles un poco de la gente que traté en Buenos Aires.
Mando unas postales de Monterrey. La Purísima es lo que enseñan aquí a los turistas. Según fuertes secretas fidedignas, es una reducción a escala de la construcción de un hangar que fuese como ejemplo el libro de Resistencia de materiales del Prof. Torroja1 La magnífica torre es añadida. Tiene una escalera interior por donde no se sube al campanario, pues no tiene, sino a una bocina conectada a un aparato de alta fidelidad de grabación en cinta. Las campanadas grabadas creo que son importadas de Estados Unidos.
Carmen, Maruja (¡Maruja!), Lala, Marika, me dejaron mal acostumbrado. He andado como judío errante hasta encontrar una señora veracruzana que hace una comida mejor de lo que estila en Monterrey. La cocina de Carmen y Maruja ha quedado para mí [escrito na marxe esquerda:]en la región platónica del mundo de las ideas. Preferible es no hacer comparaciones con este mundo. ¿Y el mural? No es por nada, pero aquí están haciendo murales cada vez más grandes. Reportaré medidas para ver cómo anda la competencia. Parece que no queda sino este lugarcito para mandar unos abrazos de

Gabriel

1957-08-30
Carta de Seoane a Rand. 1957
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rand. 1957 en 30/08/1957


Buenos Aires, 30 de agosto de 1957

Miss Marion Swannie
590 Madison Avenue
New York

Distinguida señorita:

Participo a usted a los efectos consiguientes, que acepto formar parte del concurso de carteles que con el tema World Peace through World Trade destinan para la exposición de Bruselas de 1958.
Al aceptar la invitación formulada por el señor Elliot Noyes de IBM, agradezco a ustedes la distinción que me hacen y solicito de su amabilidad el envío de la leyenda en español a que se refiere las bases que acompañan a la carta, y el editorial del señor Thomas J. Watson.

Saluda a Ud. atentamente s. s. s.

[Seoane]

1957-09-03
Carta de González López a Núñez Búa. 1957
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de González López a Núñez Búa. 1957 en 03/09/1957


Nova York, 3 setembro 1957

Querido amigo Búa:

Ó chegar eiquí, me atopei co libro que moi ben presentado e editado, somentes ó final hai tres ou catro páxinas en que fallou a letra . Non sei si é no meu exemprar ou en todos, a portada moi boa.
A casa de Galicia de Nova York vai a pedir 50 exemplares polo de agora, como se venderán axiña, pedirán máis. Vou a falar cun libreiro pra que lle mandedes o libro. Il pode vendelo seu eiquí ás bibliotecas. Che agradecería que falaras con Seoane pra que me mande a min os meus exemplares e me fale do libro. É comenente mandalo a présa e tamén a Portugal. Onte saíu pra Portugal o profesor Ernesto Da Cal. El falará da aparición do libro. Temos que mandalo ás revistas por impresas e disto encarrégome eu. ¿Cando volve Valentín a España? Sei que tivo alá algún problema pola súa crítica das cousas de ustedes . Dálle unha forte aperta si aínda anda por ahí.
Da Cal tamén falará en Portugal do esforzo que estades facendo ahí pola Aquea encol da cultura galega. Eu vos felicito.
Che agradecería que me mandaras canta crítica aparezca polo meu libro. Coido que, sobre todo, en Galiza e Portugal. Terá unha gran repercusión. Teño, ou estou traballando na segunda parte del, que son os levantamentos galegos por reconquerir a perdida personalidade.
Falarei aiquí a ver si se pode vender algunha aición da nova editorial, o libro de Del Río donde eu encha de amizades.

Unha forte aperta

Emilio

1957-09-22
Carta de Jonquières a Seoane. 1957
Bos Aires
Los Polvorines
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Jonquières a Seoane. 1957 en 22/09/1957


Buenos Aires, 22 de septiembre de 1957
Sin demasiada primavera, que digamos.

Querido Luis:

Aquí va el producto de mis limitadas meninges. Como el tipo de máquina es pequeño, esto representa alrededor de algo más de dos páginas y media de máquina común.
Había empezado por escribir algo más serio, menos poemático: pero la otra noche, acordándome de tu pintura, de tus tapas, de ti y de Maruja, y de vosotros en la pintura y en la poesía, salió esto que aquí tienes –que es bastante menos que un poema y algo más que una carta de amistad.
Con la esperanza de que mi “ilustración” (ahora se invierten los papeles) sea “buen conductor” de tus tapas

un abrazo de

Eduardo

(EDUARDO JONQUIÈRES)

1957-10-04
Carta de Seoane a Zegrí. 1957
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1957 en 04/10/1957

4 de Octubre de 1957

Sr. Luis Seoane
Buenos Aires

Estimado amigo:

Han pasado meses y meses sin tener noticias de Ustedes. Si mal no recuerdo, usted me debe una carta. Hace unos días me llamaron de la Galería Wildenstein en esta ciudad para pedirme algunos datos biográficos suyos. Me dijeron que Usted se había presentado al concurso Hallmark. Le deseo suerte y con la suerte por lo menos el Primer Premio.
Durante todo este tiempo de silencio transcurrido, lo hemos mantenido presente y hemos continuado mostrando su obra. Hoy tengo algunas novedades que comunicarle. Novedades sobre algunas ventas.
Para empezar, el Museo de Arte Moderno pagó finalmente el estarcido y el grabado en madera que habían escogido hace cosa de más de un año. Mientras tanto, vendimos aquí otro grabado en madera y otro estarcido.
Las ventas son los siguientes en US$:
Estarcido $25.00
Grabado $25.00
En esta Galería:
Estarcido $20.00
Grabado $20.00
Total $90.00
Menos la comisión de la galería, tiene Usted un crédito en esta de US$60.00. Espero su respuesta para girarle el dinero. Recuerdos de nosotros para Usted y su señora. Cordialmente,

Armando Zegrí

[Manuscrito:] P.S. Envío esta carta a la vieja dirección en la esperanza de que no haya Ud. cambiado de domicilio.

1957-10-10
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 10/10/1957

Vigo 10-oct.1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Hace muchísimo tiempo que no recibo noticias tuyas. ¿A qué se debe tan prolongado silencio? Tampoco me ha llegado ningún número de la revista, desde el correspondiente a junio–julio. Por todo ello, me siento un poco extrañado.
Te escribí tres o cuatro cartas, a ninguna de las cuales me contestaste. Te envié el original para la Enciclopedia argentina, y el texto reformado de la conferencia sobre la cultura actual, y no sé aún si los recibiste. También te fui remitiendo varias colaboraciones literarias y gráficas para la revista, y de Londres te enviaron, por indicación mía, un ejemplar del libro ya agotado Grapes and Granite. ¿Por qué no escribes? Me tiene bastante intrigado tu silencio epistolar.
Te adjunto tres recortes de otros tantos artículos, de Rabanal, Cunqueiro y Fole, sobre la monografía dedicada a Eiroa. Por correo ordinario, te mandé otros de Fernando Mon y Colmeiro. Éste, animado por Valentín, va a inaugurar mañana en la Sala Velázquez, una exposición de su obra más reciente. Su hija Elena, que por cierto estuvo bastante enferma del pecho, se casó la pasada semana con Valverde, un chico de familia muy pudiente que se dedica a la escultura. Se marcharon a vivir a Madrid, donde fijarán su residencia.
Ayer estuve merendando con Mercedes Ruibal y después me mostró algunas de sus últimas obras. Me sorprendieron muchísimo los paisajes. Tienen enorme fuerza, originalidad y, sobre todo, una extraordinaria gracia de color. Hoy se marchó a Cádiz para hacer los murales de un nuevo hotel, en condiciones muy ventajosas.
Estos días está por aquí Vázquez Iglesias. Comí varias veces con él. Por cierto que me habló de tí, con mucho afecto y admiración. Preguntó a varias personas que impresión les causaba la revista que tú hacías, y todas le contestaron con unánimes elogios. Hoy se embarcó en el “Claude Bernard” y Evelina le entregó un paquetito para Maruja.
El sábado pasado recibí los tres libros de la Editorial Citania, que me enviaste. Como ves, el viaje ha sido larguísimo. De todos modos, te los agradezco mucho. Están magníficamente presentados, como todos los que tú editas. El de González López, por lo que he visto, es un libro serio e interesante.
Supongo que, a pesar de tus ocupaciones, podrás disponer de algún momento libre para los amigos. Espero, pues, que me escribas. Desde que dejaste el Centro Gallego, todo es distinto para mí, y me siento un poco en precario. Me limito a enviar las colaboraciones mensuales, y no sé nada más. Blanco Amor me pidió hace tiempo que le asesorase sobre un programa de reformas que intenta realizar en la revista. Parece ser que se le quejó a Valentín, de mi respuesta nebulosa. En fin, que desde tu ausencia las cosas tienen para mí otro cariz.
Saludos muy cariñosos a Maruja, y para tí el cordial abrazo de siempre, de

Fdez del Riego

1957-10-14
Carta de Seoane a Rand. 1957
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rand. 1957 en 14/10/1957


Buenos Aires, 14 de octubre de 1957

Miss Marion Swannie
590 Madison Avenue
New York

Distinguida Miss Marion Swannie:

Con fecha 11 del corriente mes de octubre, envié a usted por vía aérea certificado el boceto que ustedes han tenido la gentileza de solicitarme para el cartel que lleva como tema: Paz Mundial mediante el Comercio Mundial, destinado al pabellón de I.B.M. en la Exposición Internacional de Bruselas de 1958.
Espero haber cumplido con lo pedido por ustedes y que él sirva a los fines del lema.

Saluda a Ud. attemte. s. s. s.

[Seoane]

1957-10-27
Carta de Grieben a Seoane. 1957
Viena
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Grieben a Seoane. 1957 en 27/10/1957


Viena, 27 de octubre de 1957

Para
Don Luis Seoane
Buenos Aires

Estimado Seoane:

Ante todo, reciba usted el más cordial de los recuerdos desde este encantador país, donde se puede trabajar sin pausa en la obra artística.
Tengo terminado un poema de cierta extensión y me gustaría publicarlo por Botella al mar; daría un cuadernillo en formato en cuarto de unas veinte páginas de extensión; ¿podría usted indicarme qué posibilidades habría de que saliese entre mayo y julio del año próximo? El costo de la publicación correría por mi cuenta siempre y cuando no resultase excesivo a mis posibilidades. Le agradecería que también me hiciese usted un cálculo aproximado.
¿Podría usted hacer que me llegara a Viena algún ejemplar sobrante de La Isla?; se me han agotado los disponibles y necesitaría aunque más no fuese que uno.
Muchas gracias, Seoane, por anticipado. A la espera de sus siempre bienvenidas noticias, me reitero su invariable amigo

Carlos F. Grieben (CARLOS F. GRIEBEN)

1957-11-08
Carta de Seoane a García Sabell. 1957
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1957 en 08/11/1957

Buenos Aires, 8 de novembro de 1957

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela.

Querido Domingo:

Por correio aparte mándoche o novo libro Segundo libro de tapas, que acaba de sair; é, de certo xeito, continuación de outro editado fai tres anos ou algo mais. Despóis diste, sal tamén istes días, penso, unha obra de teatro escrita en galego, A Soldadeira, traducida ao castelán, pubricada por unha editorial de teatro. Teño outra en iguales condiciós que sairá o próisimo ano tamén en castelán. Pinto moito, acabo de facer unha eisposición con moito éisito, e fun invitado por unha de New York, con outros quince pintores do resto do mundo, pra facer un gran cartel pra a Eisposición Internacional de Bruselas, i, en esa mesma cidade ganei estes días un concurso de acuarelas pra ser reproducidas. O númaro 10 de Gebrauchsgraphik diste ano, de Munich, adícame unhas páxinas con reproduciós en coor, é a segunda vez que o fai. Fálote de min. Escríbeme falándome de ti e do que fas.
Recibín a carta da irmán de Carlos Martínez Barbeito, Isabel, con unha nota túa, que teño de contestar. Dende logo enviareille cando poda, porque iso é dificil pol-as aduanas, unha obra miña pro museo. Tamén recibín, e agradézocho fondamente, o mañífico libro Opúsculos gallegos sobre bellas artes que intrésame moito. Eiquí traballamos moito, o que podemos. Pídoche que me enviedes artigos pra Galicia Emigrante coa documentación gráfica que poidades. Gustaríame algo sobor da meiciña aitual en Galicia, sobor dos traballos que se fan nesta cencia feito por tí o (sic) por algunha persona que tí conozas. Quixera tamén algo sobor das gárgolas do hospital, con fotografías. Gostaríame que vises quen pode facer isto.
Escríbeme longo. Recibide Elena e tí unha aperta de Maruxa e miña e tí unha grande do teu amigo:

Seoane

1957-11-08
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1957 en 08/11/1957

Buenos Aires, 8 de noviembre de 1957

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Te debo carta, pero es que anduve esta temporada de un trabajo en otro sin tiempo para nada, sin descanso. Acabo de realizar una nueva exposición con mucho éxito y en la revista alemana Gebrauchsgraphik, en el número 10 de este año, me dedican cuatro páginas, por segunda vez, en estos tres últimos años. Trabajo y estoy contento de ello. Tengo dos nuevos murales para hacer; y me seleccionaron en New York, con 15 pintores más del resto del mundo, para hacer uno de los afiches de la Feria Internacional de Bruselas. Igualmente en esa ciudad seleccionaron una acuarela mía para una gran edición de reproducciones. Estoy contento porque esto ocurre sin que hubiese tenido que moverme de Buenos Aires.
Recibí las monografías de Eiroa y las notas que aparecieron sobre ella. Te agradezco todo, así como también las otras notas que me enviaste para G. E. Yo tengo a tu disposición 712’50 pesos que es el importe de tu trabajo para la Enciclopedia, que gustó y les pareció perfectamente adecuado. Tambien recibí el texto sobre la obra de una generación para “Citania”. Es necesario, primero, cambiar el título por el tipo de público a que va dirigido que no es concretamente gallego: Nuestra tierra y nuestro tiempo quizá deberías poner la palabra Galicia. No sé, piensa que se trata de expandirla más entre gentes agenas (sic) a Galicia y a nuestra colectividad y entonces nuestra tierra no tiene el sentido que tiene para nosotros. Te pediría, por creerlo justo, que dedicases algo más a Varela por sus poemas Catro poemas pra catro grabados y Lonxe, que para muchos, entre los que me incluyo, nos parece uno de los más importantes poetas gallegos de los últimos 20 años, con acento bien particular en nuestra lírica. Tú verás. Citania promete ir bien. Nos costó bastante formar la sociedad anónima. Abundan entre los accionistas la gente pobre; por mi parte, además de trabajar gratis, como siempre en toda empresa gallega, invertí en ella parte de mis ahorros. Preside el directorio Perfecto López, y están agenos (sic), naturalmente, aquellos para quienes la acción cultural gallega se convirtió en hábito de discursos y tertulias y nada más.
Creo que habéis hecho mal en no dialogar con Antonio Baltar. Ahí estáis absolutamente confundidos, por lo que notamos, con respecto a todos nosotros. Si no fuese así, no se puede explicar vuestra actitud con respecto al congreso del año pasado, y vuestra actitud actual con Baltar que llevaba la representación nuestra. Casi toda la obra hecha en Buenos Aires fué hecha al márgen de las gentes que aquí aparecen como apoderados vuestros y que cada vez están más solos. Yo no sé como hablar de esto, pero sentí una gran tristeza al pensar que si hubiese sido yo el que fuese a Galicia, podría pasarme algo parecido a lo ocurrido con Antonio. Os estáis dejando guiar por noticias e informes de terceros, inexactos e interesados, y no es propio, creo, de vosotros ni de nosotros, dejarse llevar de terceros para las cuestiones referidas a problemas nuestros. La culpa de lo ocurrido en el Centro Gallego y de que no hubiese venido a ésta el equipo que se proyectaba, la tuvo exclusivamente el grupo informante vuestro al utilizaros como una maniobra en la que vosotros érais bandera, que les salió mal, para cuestiones solamente electorales del C. G. Estáis mal informados con respecto a esto y lo siento. Por esas maniobras salió perdiendo Galicia. Perdóname todo esto, pero creo que entre nosotros debemos decirnos con claridad lo que pensamos.
Continúa mandándome los reportajes y notas para la revista y te rogaría me enviases algunos saludos de fin de año de Otero Pedrayo, Domingo, Piñeiro, tuyos, y de quien creas conveniente para Galicia Emigrante radial. Te lo pido con tiempo. Tambien te ruego (pero por favor, cóbrame) me envíes los libros Homaxe a Florentino Cuevillas, Galicia de Martínez Barbeito, y Heráldica de Galicia, y que veas de que manera puedo recibir las monografías que ahí se publican de arte, como la del escultor Prado de Chamoso Lamas. Perdóname que recurra a tí. Bueno todo esto resulta largo. Te ruego me contestes tambien extensamente. Mientras tanto Evelina y tu recibid el abrazo de Maruja y mío, y tu uno más fuerte y grande de tu amigo:

Seoane
[Manuscrito]
Te agradezco mucho, a ti y a Evelina, el obsequio que nos enviasteis por Vázquez Iglesias. Os debemos demasiado. Un abrazo.

S.
Por correo aparte te envío Segundo Libro de Tapas que acaba de salir.

1957-11-12
Carta de Seoane a Rand. 1957
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rand. 1957 en 12/11/1957


Buenos Aires, 12 de noviembre de 1957

Miss Marion Swannie
590 Madison Avenue
New York

Distinguida Miss Marion Swannie:

El día 11 de octubre pasado envié a ustedes, por correo certificado, el proyecto de cartel que me solicitaron con destino al pabellón de I.B.M. en la Exposición Internacional de Bruselas de 1958. Escribí a ustedes inmediatamente, el día 14, dando noticias de dicho envío. Como hasta la fecha, no he tenido respuesta ni noticia del recibo del proyecto de cartel, les ruego me informen sobre todo.

Saluda a ustedes atentamente s. s.

[Seoane]

1957-11-20
Carta de Seoane a Zegrí. 1957
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1957 en 20/11/1957


Buenos Aires, 20 de noviembre de 1957

Sr. Armando Zegrí
New York

Estimado amigo:

Recibí su carta del mes pasado y creo, efectivamente, que es posible que yo debiese respuesta a una última suya, pero fue éste para mí un año de trabajo intenso y espero que me perdone esa falta. En efecto, me pidieron por intermedio de Bonino una acuarela para ésa, pero desconocía que era para concurrir al premio Hallmark y envié eso, una acuarela, mas si hubiese sabido que era con el fin de que fuese reproducida en tarjeta postal, la ha hubiese hecho especialmente. De todas maneras, tengo entendido que fue seleccionada para su edición y no sé si esto significa o no alguna clase de mérito.
Ayer he recibido una invitación del Museo de Cincinnati, en Ohio, para concurrir a la 5ª Bienal Internacional de Litografía en color, por indicación suya. Le agradezco mucho esta recomendación y espero dejarle bien. Mañana o pasado contestaré a la carta aceptando la invitación al conservador de ese museo.
En estos días, salió el Segundo libro de tapas, desearía que usted me ayudase como en el primer tomo a la venta en ésa. Lleva el pie editorial de Bonino. Usted me había hablado de la posibilidad de venderse unos cien ejemplares. El precio aquí al público de este tomo es de 200 pesos. Espero su respuesta para indicar a Bonino cómo debe hacer el envío. Con esta sale por correo el ejemplar que dedico a ustedes. Le estoy muy agradecido por todo cuanto hace por mi obra. Por Bonino, que va a fin de año a ésa, le enviaré nuevos estarcidos si usted piensa que ello puede ser útil. En cuanto a los sesenta dólares que tengo acreditados en esa galería, quizá lo mejor sea que usted me envíe un cheque por su importe, como creo que ya hizo en alguna otra ocasión.
¿Qué plan tienen ustedes de exposiciones para el año próximo?

Sin otro particular, reciban ustedes saludos de Maruja y míos para ustedes dos, esperando verles pronto por ésta, y reciba usted el saludo cordial de su amigo:

[Seoane]

1957-11-21
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 21/11/1957

Vigo 21-nov. 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 8, que vino a romper –con gran satisfacción para mí– el largo silencio en que te habías inmergido. Me produjeron enorme alegría las noticias de tus éxitos artísticos. Bien sabes el afecto que por tí siento, y la admiración que me produce tu obra toda.
Me complace que hubiese resultado adecuado mi trabajo para la Enciclopedia. Atendiendo las indicaciones que me haces, te adjunto una nota sobre la obra poética de Varela, para que la incorpores al texto de la conferencia. En la misma nota van dos títulos, para que escojas el que mejor te parezca para poner al frente del librito.
Supongo que recibirías el recorte de un comentario sobre el “Eiroa”, firmado por Sevillano, que te remití junto con la interviú hecha a Río Barja. También imagino que habrá llegado a tu poder el libro de Nina Epton, Grapes and Granite, aunque nada me dices. Días pasados se te envió un ejemplar del volumen de homenaje a Cuevillas. El sábado último te mandé certificada, por correo ordinario, la obra de Barbeito titulada Galicia. Se trata de un libro de lujo, con gran alarde de fotografías y un texto brillantemente escrito. Pero su autor, haciendo gala de un señoritismo estúpido, trata el problema del idioma con evidente mala fé; y al referirse al tema del amor se produce en términos ofensivos, como podrás comprobar por la nota mecanografiada que te acompaño.
“Heráldica de Galicia” no está aún en las librerías. Le escribí al autor para que me envíe un ejemplar. También le escribí a Chamoso Lamas para que me indique donde puedo adquirir la monografía sobre el escultor Prado. Cuando tenga ambos libros, te los enviaré seguidamente.
Ayer falleció en Pontevedra Josefina Blanco, la viuda de Valle Inclán. La enterraron en Cambados.
Dentro de unos días te remitiré los saludos de fin de año que me pides. Los solicité de Cabanillas, O. Pedrayo, García Sabell, Piñeiro y Carballo Calero.
Me ha sorprendido mucho lo que me dices de Antonio Baltar. Si él te dijo que nos negamos a dialogar, no te dijo la verdad, y debo dejar esto bien claro. Conmigo se entrevistó varios días después de hacerlo con otras personas. Que yo sepa, a nadie advirtió que traía vuestra representación. Aunque algunas gentes que tenían noticia de su llegada anunciaron que venía a “inspeccionar” lo que aquí se hacía, nadie tuvo en cuenta esa absurda indicación y todos dialogaron con él de la manera más cortés y natural. Desde el primer momento lo acogimos cordialmente y lo informamos con leal claridad siempre que se dirigió a nosotros. Incluso colectivamente asistimos y participamos en diálogos por él convocados, sin que se nos ocurriese –como sería por otra parte natural– preguntar por el verdadero origen y por los fines verdaderos de sus modo de actuar. Apenas llegado aquí, se rodeó de un grupo muy significativo, y empezó a actuar de acuerdo con él. Su línea de conducta con respecto a nosotros se mostró bien clara: o aceptábamos sus puntos de vista, o seguía adelante con ellos prescindiendo de nosotros. Ahora bien, como nosotros teníamos un punto de vista elaborado sobre la realidad viva del país, y fundado en la experiencia de una larga y difícil actuación, y ese punto de vista no coincide con el que aquí improvisó Baltar sobre la marcha, era lógico que éste no nos convenciera. Y más si se tiene en cuenta que algunas de sus ideas eran bastante absurdas, quizás por ser fruto de la improvisación.
Como ves, lo que él llama dialogar consiste en aceptar lo que, según su criterio, debía hacerse, sin considerar para nada nuestra labor. Por aquí hay cinco ó seis personas, cuando más, que se ocuparon exclusivamente de sus propios problemas, y jamás mostraron interés por otras cosas. Su actitud, puramente negativa, se limita a criticar lo que los otros hacen, pero sin que ellos den la menor muestra de realizar nada. Y estas personas han sido las que coincidieron con Baltar en el propósito de imponer puntos de vista, que los demás tendríamos que acatar sumisamente.
Estoy absolutamente seguro de que tú, en nuestro caso, procederías de una manera idéntica. Y te equivocas grandemente cuando dices que a tí te podría ocurrir lo mismo que le ocurrió a Baltar. A poco que medite sobre el asunto, debes comprender que aquí encontrarás siempre la profunda estimación amistosa y artística de todos los que somos sinceros amigos tuyos o admiradores de tu obra. No puedo creer que a tí se te ocurriese convertir esta entrañable amistad o esta admiración artística, para imponer normas a quienes fuimos elaborando todos esos elementos de nuestra conducta en una experiencia tenaz y nada fácil, a lo largo de muchos años.
Creo, pues, que la información que Baltar te dio no es nada objetiva. Y de ella ha nacido, sin duda, el comentario injusto que nos dedicaste en la revista. Conozco de sobras tu cordial emoción y admiro demasiado la gran labor que llevas realizando, para que dé cabida a la menor sombra entre nosotros.
Ya ves que te hablo con toda lealtad, porque estimo que no debo ocultarte mi pensamiento.
Con saludos afectuosos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

1957-11-28
Carta de Seoane a Rand. 1957
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rand. 1957 en 28/11/1957


Buenos Aires, 28 de noviembre de 1957

Miss Marion Swannie
590 Madison Avenue
New York

Distinguida Miss Marion Swannie:

Con fecha 12 del corriente mes, envié a usted la siguiente carta que reproduzco:
“El día 11 de octubre pasado envié a ustedes por correo certificado el proyecto de cartel que me solicitaron con destino al pabellón de I.B.M. en la Exposición Internacional de Bruselas de 1958. Escribí a ustedes inmediatamente, el día 14 dando noticias de dicho envío. Como hasta la fecha no he tenido respuesta ni noticia del recibo de proyecto del cartel, les ruego me informen sobre ello”.
Como hasta el momento continúo sin noticias y se sorprendieron irregularidades en las oficinas del correo de Buenos Aires con respecto a la correspondencia de EE.UU., les ruego me contesten o envíen duplicado de la que ustedes hubiesen enviado oportunamente, pues no he recibido acuse alguno de recibo.

Saluda a Ud. atentamente s. s.

[Seoane]

1957-12-01
Carta de González López a Seoane. 1957
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de González López a Seoane. 1957 en 01/12/1957


Nova Iork, 1 Nadal 1957

Amigo Seoane:

Fai xa non sei canto tempo que che esquirbín pedíndoche uns exemplares do meu libro Grandeza e decadencia do Reino de Galicia e deica agora non tiven resposta. Supoño que estará atafegado, mais pra da-la orde á imprenta de que me envíen os exemplares sempre hai tempo. O libro quédase en nada si non é leído en Portugal e Galicia e si non distribuyo uns exemplares nas revistas máis importantes deiquí e doutros países onde se pode discutir. En Portugal, xa teño preparadas revistas en que se discutirá. É isto de gran e urxente importancia. De Galiza dinme que aínda non chegou. ¿Que pasa con el?
Che agradecería que me enviases os exemplares que me corresponden como autor no prazo mais breve. Teño só o meu exemplar e as xentes que saben que saíu pídenmo e non os podo servir. Da Casa de Galiza esquirbiron pedindo 50 exemplares e tardaron en mandarllos, ou mellor dito, en decir que llos ían a mandar. Che agradecería me dixeras como vai a venda do libro e a receición que tivo. Si tes algunha reseña, mándama, pois quero ve-la reaición que produxo. Só lin unha da revista do Centro Lucense, e coido por ela que o comentarista non o leu, pois viña a decir que coincidía con Américo Castro, cando o meu libro mostra que Castro está trabucado no que di tanto de Galiza como de Portugal.
Non deixes de esquirbirme axiña e de mandarme os exemplares do libro.

Unha forte aperta.

Emilio González

[Manuscrito:] ¿Luis, van as vosas cousas? Dime algo de ti e dos amigos de Bos Aires.

1957-12-09
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1957 en 09/12/1957

Vigo 9-dic. 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo en tu poder una extensa carta mía. Te envié oportunamente el libro Galicia de Martínez Barbeito, y la monografía de Chamoso sobre el escultor Prado. Dime si los recibiste, así como la obra Grapes and Granite. Uno de estos días te remitiré, también, “Heráldica Gallega”1, que pedí a la editora hace algún tiempo.
Te adjunto los saludos de fin de año que me solicitaste. Son seis, como verás. De Cabanillas, Otero Pedrayo, Carballo Calero, García Sabell, Piñeiro y yo. Van con tiempo suficiente para que puedas utilizarlos en la fecha prevista.
Rodrigues Lapa tiene mucho interés en conocer los libros Na brétema: Sant–Iago y Lonxe. Va a dar en Brasil unas conferencias sobre la moderna poesía gallega, y quería tratar ampliamente de tu labor poética y de la de Varela. Te agradecería, pues, que le enviases ambas obras lo más pronto que te sea posible, a fin de que las reciba antes de su salida para San Paulo.
¿Salió ya el número de la revista correspondiente a octubre? Fernández me anunció el mes pasado su envío, pero todavía no llegó a mi poder.
Calculo que aún tendrás bastante material literario y gráfico sin utilizar, del que te he ido remitiendo. Por ello voy espaciando algo los envíos. De cualquier modo, si necesitas más colaboraciones, indícamelo.
Y nada más de momento. Muchos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para ti un fuerte abrazo de

Fdez del Riego

Aún no recibí el 2º Libro de Tapas, que me anunciaste hace tiempo.
1 Probablemente se refira á obra: Blasones y Linajes de Galicia, de José Santiago Crespo Pozo

1957-12-26
Carta de Zegrí a Seoane. 1957
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1957 en 26/12/1957


Diciembre 26 de 1957

Sr. Luis Seoane
Bartolomé Mitre 3793, 2º F
Buenos Aires

Estimado amigo:

Motivo a las ocupaciones –o mejor dicho, al recargo de ocupaciones con motivo de las Fiestas de Navidad– contesto con algún atraso a su última carta. Le incluyo en ésta nuestro cheque por US$60.00 en pago de cosas suyas vendidas en esta Galería hasta esta fecha. Al mismo tiempo, vuelvo a recordarle algo que creo haberle mencionado en otra carta de hace meses atrás. Se trata del cuadro suyo que vino a los Estados Unidos en esa gran exposición oficial argentina. La exposición elefantíasica. Un cliente de esta Galería me manifestó hace meses atrás que tenía interés en adquirir esa obra. Lo he visto últimamente y me ha preguntado si tenía noticias de Usted. Yo prometí volver a escribirle. Yo no vi la exposición y no pude darle idea de precio. Pero él se ha orientado por lo que ha visto de Usted en esta Galería y me manifestó que no pagaría más de unos 175 o 200 dólares. Espero su contestación al respecto.
Pasando ahora a su nuevo Libro de Tapas. Debo decirle que aún me quedan algunos ejemplares del primero. Este segundo no se diferencia mucho del primero lo cual reduce sus posibilidades de venta entre nuestra clientela. El precio me parece también un poco prohibitivo. Tengo interés en tener todo lo que Usted publique y me gustaría recibir por lo tanto –para empezar– 10 ejemplares. Es verdad que yo le hablé de un centenar. Pero no podría tomar esta cantidad de un solo golpe. He hecho traer mucho libro de México últimamente y la venta de libros ha decaído este año. De manera que tengo demasiada existencia de obras. Es decir, demasiado en bodega de acuerdo con nuestra capacidad de espacio y de pago. No recuerdo el descuento que hace Bonino. Pero espero por lo menos el 40%. Mucho mejor para la promoción de la obra si se pudiera obtener el 50%. Esto es para poder ofrecerlo a otras librerías y bibliotecas a las cuales siempre hay que hacerles un descuento respectivo.
Por supuesto que me gustaría recibir más grabados suyos. Cuando venga Bonino, yo podría enviarle de regreso algunas o la mayor parte de las telas (en un rollo) de las telas que quedaron en esta de su exposición. Infórmeme al respecto.
En nuestro programa inmediato de exposiciones, tenemos las siguientes muestras en orden cronológicos. Exposiciones individuales; Eudoro Silvera de Panamá, Francisco Otta de Chile, Belain (dibujante) y Cabrera (escultura) de México. Exposiciones de grupos: una de pintores haitianos jóvenes y otra de pintores jóvenes ecuatorianos. Estas exposiciones nos ocuparán hasta la primavera. Es decir, comienzos de Mayo.
La Galería ha seguido creciendo; en nombre y público. Pero el crecimiento es lento, au ralenti, aunque continuo. Lo cual significa que la lucha continúa. La mayor dificultad (económica) en nuestra labor es la escala ascendente de gastos que requiere el funcionamiento de la sala. Aquí todo es excesivamente caro: arriendo, publicidad, imprenta, etc., etc. Y estos gastos tienden siempre a crecer con el crecimiento en años y prestigio de la “modesta empresa”.
Pero a pesar de todo, seguimos trabajando con el mismo entusiasmo de siempre. El resto ya no depende de nosotros.
Les deseamos a Ustedes toda clase de felicidades y éxitos en el nuevo año. Siempre se le recuerda con mucho cariño. ¿Cómo sigue BOTELLA AL MAR? Y el amigo Cuadrado?

Nuevamente, con nuestros mejores deseos para su bienestar y éxitos.

Armando Zegrí

1958-00-00
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958 en 00/00/1958

Bs. As, 1958
Querido del Riego:
Te presento al pintor Enrique Arnal, amigo de Torres Agüero y mío que va a París, pasando por Galicia y el resto de la península. Me gustaría que lo orientases y le preguntases a los amigos comunes, igual a los de Santiago. Te agradezco de antemano todo cuanto hagas.
Saludos para Evelina de Maruja y míos y para ti, para los dos, de Katia Torres Agüero, Torres Agüero y míos. Un abrazo de

Seoane

1958-01-30
Carta de Piñeiro a Seoane. 1958
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1958 en 30/01/1958


Compostela, 30 de xaneiro de 1958
Sr. D. Luis Seoane
B. Aires

Meu querido amigo:

Recibín e lin con todo interés o teu novo libro La soldadera. Pra che decir a verdade, estou mesmamente asombrado da tua estraordinaria capacidade creadora, non menos sorprendente pola intensidade que pola diversidade dos seus campos de cultivo. Semella talmente que tiveras dentro de tí a enerxía de media dúcea de homes dinámicos. Como eu non teño nin a décima parte desa capacidade de traballo, ademiro moito, cada día máis, a tua inesgotábel fertilidade espritoal.
Desta máis recente obra pouco che poido decir dada a miña impericia crítica en materia de teatro, que quizais seña estensiva a toda materia literaria a xuzgar polas airadas protestas que teñen provocado os poucos xuicios valorativos que fixen en tal terreo. Vexo que insistes unha vez máis, nesta ocasión por vía teatral, en lles percurar ouxetividade artística ás tuas vellas e sinceiras inquedanzas de tipo social–revolucionario. Tes pleno direito a facelo, que duda cabe, máis aínda no teu caso, en que tales inquedanzas responden a sentimentos moi arraigados. Pro non deberás esquencer, con todo, que tal camiño é abondo arriscado, como se pode ver contemplando a gran cantidade de producións artístico–literarias dise tipo nas que os resultados estéticos son tremendamente febles. Cando un escritor ou un artista se pon a dar voltas e máis voltas arredor dunha ideoloxía –seña ou non revolucionaria, pois o resultado é o mesmo– acércase perigosamente ó artificio, que é bastante distinto –tí sábelo millor que eu– do arte verdadeiro. O xirar demasiado insistentemente arredor dun punto, ademáis de que impide unha visión crara da realidade... produce mareo. Afortunadamente, a ti non che ten ocurrido tal cousa polo dagora. Pro tamén é ben certo que estás en perigo de que che chegue a ocurrir algún día. Por eso che falo desto, con amistosa lealtade, pois eu de todo corazón desexo que sigas libre dise perigro certo.
E non vaias pensar, como tantas veces lle ocurre ó editorialista de Galicia Emigrante, que todolos que en Galicia renunciamos ó cultivo da literatura ou do arte como instrumento de propaganda social-revolucionaria estamos anestesiados pra o problema da xusticia social. Nono penses, pois si o pensases, equivocaríaste tan rotundamente como ise editorialista, cuias elucubracións, por certo, a min resúltanme sumamente simpáticas cando descarga nelas toda a inocente cólera pueril que domina ás veces o seu esprito, sin duda porque non pode evitar que o corazón lle asoballe a cabeza máis veces das necesarias. O que ocurre éche moi sinxelo de esplicar: somos moitos os que distinguimos nidiamente o problema da xusticia social como un fin en si mesmo, do “problema social” como vehículo propagandístico ó servicio de fins distintos. A confusión arte-literatura-loita de clases-revolución, tan en boga fai 25 ou 30 anos, cando nós eramos rapaces, hoxe en Europa é un puro anacronismo (e Galicia, craro está, pertenece a Europa). O tempo non pasa en valde. Nin os rapaces de hoxe pensan coma fai 25 anos pensaban os rapaces, nin os homes maduros pensan hoxe o mesmo que cando eran rapaces, fai 25 ou 30 anos. A esperiencia vital de cada un e maila esperiencia histórica coleitiva non foron infecundas en orde á evolución do pensamento. A peor traxedia que lle pode pasar a un home é quedarse atrás en relación co tempo, “estancarse” nunha etapa da sua vida, por exemplo na mocedade, porque queda convertido paradoxicamente nun «vello» condenado a unha crecente e amarga soedade. Por eso, á altura do tempo en que vivimos, o noso amor á xusticia –tanto á xusticia social, como ás demais– non nos impide saber que a literatura, o arte i a cultura en xeneral valen por si mesmas e representan un papel propio no destino da humanidade que non se identifica necesariamente co papel do mero propagandismo revolucionario. Canto máis teñades esto en conta menos vos equivocaredes ó xuzgar as cousas deiquí.

[Escrito a man]
Bueno, acaboúseme o papel. Unha aperta moi forte do teu amigo.

Ramón Piñeiro

1958-02-02
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958 en 02/02/1958

Vigo 2-febrero 1958
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Parece que he de resignarme ya a no recibir noticias tuyas. Te escribí tres cartas, a ninguna de las cuales me contestaste. Te hice varios envíos de libros que me solicitaste, y tampoco sé si llegaron a tu poder. También dejé de recibir la revista hace bastante tiempo. ¿Es que cesó de publicarse? Nada sé, pues, de tí, ni de tus cosas. Y sabes bien cuanto me interesa tu labor, y lo verdadero del afecto que por tí siento. Lo único que me acredita que sigues existiendo es el ejemplar de La soldadera que me remitiste, y que te agradezco.
Adjunto a estas líneas va el recorte de un comentario sobre el libro, que hice en La Noche.
Ayer me escribió Cunqueiro, pidiéndome tu dirección para enviarte la nueva edición de Cantiga nova. También me pidió la de Cuadrado, pero yo la de éste no la conozco.
Con afectuosos saludos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía mi cordial abrazo
Fdez del Riego

1958-02-11
Carta de Seoane a Piñeiro. 1958
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1958 en 11/02/1958

Buenos Aires, 11 de febreiro de 1958

Sr. D.
Ramón Piñeiro
Santiago de Compostela

Meu querido amigo:

Agradézoche moito as frases garimosas inxustificadas polas que siguen, que me adicas na primeira parte da tua carta que acabo de recibir, pois estiven fora dista cidade unhas semáns. Mais non podo ademitir en silenzo as da derradeira parte, eistranamente inxénua, de dita carta, na que te refires ao editorialista de G. E., e nas que usas, ademáis dun lenguaxe que non corresponde, uns conceptos trabucados e alonxados no meu caso da realidade.
1) O que chamas tí a confusión “arte-literatura-loita de clases-revolución”, no ten ren que ver coa posición estética nin política do “pueril” editorialista de G. E., é decir miña, a que te refires. Si algunha vez tiveses perdido tempo ollando o que fixen no terreo da pintura ou escribindo, tes que ter ollado que non é fácil clasificarme, nin desexo que me clasifiquen ledamente no meu traballo, e pódese notar que non descoñezo as tentativas estéticas que poidan ser unha novedade nos días que vivo, eisperimentando nalgunhas delas cando me pareceron serias. Falarme a mín desa confusión de fai vinte ou trinta anos e simplemente por non ter dialogado nin por carta endexamáis conmigo, nin térese tomado a molestia de ollar o que fago. Esa posición que tí tes por confusa e rematada descoñecendo a sua vitalidade aitual, gústenos ou non, sigue levantando polémicas, continúa sendo respetábel e non “puro anacronismo” como tí dís. Supoño que non terás por rematado xa a Sartre e aos seus meditando –e facéndoa– nunha literatura, (nin aos realistas norteamericáns, nin aos neorrealistas italiás), sumerxida en aición.
2) A xusticia social como tema ten de encher aínda moitas páxinas, unhas boas, e outras coma tí dís “propaganda”, sin que perdan novedade. A sua novedade ten pol-o menos os séculos do Novo Testamento e namentras eisista dalgún xeito a inxusticia non ten de transformarse en tema de cabaleiría. Algunhas das mellores páxinas da nosa literatura do xix nasceron con ese tema. En canto ós fins a que te refires, “o servicio de fins distintos”, no meu caso o servicio ten un nome, Galicia, e os fins un programa, o que nos fixo irmáns que tí deberas non esquencer, e que pola tua carta pensaría que estás esquecendo. Calquer outro nome que lle poñas ó meu servicio e aos meus fins sería coincidente co que lle poder pór a policía, por exemplo; e tí, estou seguro, non eres capaz deso.
3) Non creo dende logo que os rapaces de hoxe pensen coma fai vinte ou trinta anos. Algús dos rapaces a que te refires son esaitamente un verdadeiro anacronismo, son mais vellos que nós, e dende logo non viven en Europa. Dígoo polo que parecen pensar. Si poidese falar con eles demostraríallo. Escribirlles dame preguiza. Eu vivo en Buenos Aires, e vivo polo tanto independentemente da xeografía –a xeografía humán e cultural dunha cidade é as veces cousa distinta á xeografía dun estado– en Europa. Aparte de que eu son fondamente europeo, sabendo, penso, por qué. Non estou tan seguro que sexan europeos no senso do pensamento aitual, moitos países, cidades, vilas, etc., da penínsua; mais ben, si fas aistración da xeografía, poderían ser polo que se vé unha provincia ou unha cidade do norte arxentino ou de Bolivia. Cochabamba, da que falaba Unamuno. Escríboche esto margurado. Os homes maduros en edade pensamos desde logo en moitas cousas de xeito distinto aos días da nosa mocedade, (pra mín estes días no senso do traballo e da inquietude, penso non pasaron) mais a distinción non se refire ao que era verdade, verdade sin tempo nin data, naqueles días. O noso pensamento, o dos que estamos fora, evolucionóu como evolucionóu o voso, vivindo cada un as suas propias esperencias en terras de Europa ou de América, da América americán, por decílo así, e da América europea. A esperencia histórica/coleitiva e universal é a de cada un, esta rodeada das circunstancias que o destino lles deparou. Mais si cando te refires de que vivides en Europa a tua afirmación tén un sentido peiorativo, estás trabucado en canto a esta cidade. Nos trinta ou mais teatros que eisisten nela, profesionaes i esperimentaes, podemos ver millor ou peor representado todo o teatro europeo desde os crásicos deica Esperando a Godod1, ou as obras de Ionesco. En pintura estase ao día e o mesmo ocurre en literatura. Temos, pois, oportunidade de adherirnos á derradeira escola con tempo si nos peta. En todo caso con retraso duns días. Supoño que pasará o mesmo en canto ás cencias, non o sei. Dígoche esto polo posíbel estancamento estético a que pareces referirte poda ocurrir en un. Eu estou ao día, penso, non por moda nin afán de novedade, sinón porque vivo a miña época.
4) Si o estancamento refírese a lembranza e trátase en canto ao tema, non podo ademitir esa inxenuidade túa. Supoño que basta con citarte o exempro de Proust e Joyce. Sinón se refire a eso non sei a que podes referirte cando dís “estancarse” nunha etapa da sua vida “que pode ser a mocedade quedando un convertido paradóxicamente nun vello”. Mais penso que a calquera cousa a que te refiras, forma ou tema, é posíbel que sexa máis ridículo cando se ten unha vida feita, o que supón unha obra sinón feita en desenrolo, poñerse cosméticos que o simulen mozo. Non. A mocedade e a vellez non é nin o cándido exemplo que tí pos nin este con que te podo responder. Eu penso de acordo con Martín du Gard, e si queres con Iñacio de Loyola, que todo pensar, creer e ver, non é nada si un non pode convertilo en acto, refírome á eisistencia e ao pensamento.
5) En “amarga soedade” no que se refire a Galicia estamos todos en xéral os que nos topamos eiquí. A soedade é unha condición que acompaña á proscripción. Mais tamén en mais “amarga soedade” poden sumilos a falla de diálogo, e a tua carta non é unha invitación a él, dos que están na terra. Tí nin eu non poseémos a verdade absoluta, nin a nosa esperencia é escrusivo refrexo da verdade, nin podemos tomar en ningún intre sin faltar, –e o galego é cursidoso de non faltar– aititudes inxustificadas de mestres, sobor de todo cando non se mediron suficientemente terreo do saber e da esperencia as forza[s] de un e outro, do que toma a aititude de guiar cas do presunto guiado. Lémbrome dun estudante de dereito da miña época que desdeñaba a unha peña de café porque nela nos sentabamos mozos de preocupaciós distintas y (sic) algún sin preocupación algunha, porque non leíamos, decía él, Gracian. El debe continuar lendo a Gracian, supoño que entre tinto e tinto, e conmovéndose por xestos supostamente fidalgos. Algús daquela peña fixeron unha obra á medida sua por Galicia. Outros déronlle a vida. Dende logo aquel estudante non era entón un persoaxe de Gracian e nono foi despois, polo que sei.
Resúmen: Non teño outra filiación política que a que tiña fai vintedous anos. Defendo as nosas verdades dentón porque continúan sendo verdades. Algunhas dende moi vello tempo. Defendo aquelo que o programa do G. imponía aos seus afiliados no que ten de permanente, e aitúo con libertade que me dá a desfeita e a pasividade dos que coma eu compartiron aquela irmandade. En canto ás novedades estéticas, a moda e as circunstancias do mundo penso que estou ao día. Podo orientarme sobor dunha corbata, dun libro, dun cadro, da política en canto á moda. No relativo a Europa non todo o que está en Europa é Europa no senso de civilización e da cultura. As Hurdes, por eisempro, non son Europa no que entendemos por ela. Referíndose a América ten de terse ollo. Eisisten moitas Américas, tantas ao menos coma Europas, e América non é dende logo o analfabeto europeo que volta cun “haiga” e cartos, e que non deixou de sere analfabeto aínda que teña moitas virtudes. Este persoaxe queren evitalo por igual os americáns e os europeos. Mais pra moitos de ahí parecen ser os únecos galegos que eisisten aquí. Con respeito á mocedade non ademito mais mocedade que aquela que ten a xenerosidade de defender con actos as súas conviciós, comezando, naturalmente, por ter conviciós. A vellez pra mín aínda non sei o que é aínda peiteando canas, e as obras que millor me representan, penso, están por facer. O tema desa obra pode ser no porvir por igual a descrición pintada ou escrita da folla dun arbre, o voo dunha mosca, ou o asesiñato en masa dun pobo iñocente, e pode ter tamén por igual unha forma descritiva hermética ou relatárese en estilo naturalista ou periodístico. Pode non ter tema.
Desafogado de todo esto invítote a voltar á cordialidade que nunca nos separou e a matinar que as rifas prodúcense por mal entendidos e entre xentes que se estiman e queren, e mentras tanto recibe unha aperta moi forte e fonda de verdade de

[Escrito a man]
Contestación de Luis Seoane á carta de Ramón Piñeiro do 30 de xaneiro de 1958.




1. O título correcto da obra é Esperando a Godot.

1958-02-12
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958 en 12/02/1958

Buenos Aires, 12 de febrero de 1958

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Acabo de llegar de afuera donde pasé algunas semanas pintando y descansando sin enterarme de nada. Recibí tres cartas tuyas y recibí todos los libros que me anunciabas, todo lo cual te agradezco mucho y me gustaría me indicases cual es mi deuda contigo para poder enviarte su importe conjuntamente con el artículo del Diccionario de Sábato que tú has hecho.
Con la última carta tuya recibí tambien la nota sobre La Soldadera, que supongo inspirada seguramente más por tu generosidad hacia mí que por la pieza misma. Creo que serás el único que hable de ella en Galicia, pues para muchos de los demás el tema, a pesar de ser hondamente gallego en su historia, en su actualidad y en su verdad, es cosa de registrarla en un archivo de curiosidades. Por haber corregido las pruebas de galera con prisa y no haber visto las pruebas de página, salieron en la edición algunas erratas, unas graves y otras menos graves, y algunos errores ortográficos de menor cuantía que puede subsanar el lector con un poco de buena voluntad. Tan pronto llegué de afuera tuve que ocuparme del tomo que se dedica al homenaje a Otero Pedrayo, que lleva tiempo en la imprenta. Creo que va a quedar realmente interesante, fundamentalmente por el aporte vuestro, aunque lleve algunas páginas menos valiosas y exclusivamente sentimentales. En imprenta tambien está tu monografía sobre una generación gallega. Pienso ilustrarla con algunos documentos de época, ilustraciones de libros y grabados, etc. Igualmente, está componiéndose por Citania una pieza teatral de Fole que me envió hace pocos años para su publicación en ésta. Todo se está haciendo y organizando lentamente.
Por mi parte empecé mi período de trabajo, desordenado y con bastantes encargos cuya entrega tengo por cumplir, sin saber por donde comenzar su ejecución. La revista va hasta ahora bien y Fernández me aseguró que te había enviado todos los ejemplares, está saliendo prácticamente cada dos meses. Tu colaboración interesa mucho. Su parte radial continúa obteniendo éxito y es actualmente la audición extranjera de este país más escuchada. Toda vuestra labor se refleja semanalmente en Buenos Aires por ella.
No te escribo más ahora. Te ruego no dejes de hacerlo lo más ampliamente que puedas sin tener en cuenta mi estado de ánimo bastante deprimido actualmente. Tus cartas me hacen bien y esto, con las de otros dos o tres amigos, muy pocos, es lo único que me une al mundo gallego de hoy.
Me pareció muy bien tu respuesta con respecto al libro de Cabanillas en esta. En la Junta Directiva del Centro Gallego han hecho con motivo de ella destacados elogios a tu actuación. Un precio de edición más barato que en Buenos Aires se puede conseguir en una imprenta de cualquier ciudad del norte o del oeste de esta república. El problema reside en el carácter del homenaje y en la calidad de la edición.
Transmítele a Evelina y recibe tu los afectuosos saludos de Maruja y mío y tu recibe un fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane

1958-02-28
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958 en 28/02/1958

[Carta manuscrita]
Vigo 28-feb. 1958
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Por fín recibí una carta tuya, que me produjo gran alegría. Los libros que te envié son un obsequio mío de manera que no tienes porque hablarme de su pago.
Ya sabrás la noticia de la muerte de Pimentel. Murió de un ataque al corazón, y la desgracia nos abrumó a todos. Aprovechando una carta que le escribí a Blanco Amor, contestando a otra suya, le dije que te transmitiese la noticia. Fole me envió el artículo que te adjunto para que te lo hiciese llegar con el ruego de que lo publicases en la revista, ilustrándolo con el dibujo de Souto.
Te acompaño, también, una interviú con Parga Pondal, y cuatro fotos.
Días pasados se casó Mercedes Ruibal con un arquitecto de Vigo, amigo nuestro, y que lo es también de Elena Colmeiro.
Recibí una carta del Centro Gallego, comunicándome la decisión de que se editase aquí la obra completa de Cabanillas. Antes habrá que realizar ciertos trámites para solicitar el correspondiente permiso.
Haz el favor de indicarle a Fernández que considere bajas como receptores de la Revista a Peña Rey y Pimentel por haber fallecido ambos. Fole me dice si le podríais mandar a él la que enviábais a este último, porque tiene mucho interés en coleccionarla. Su dirección es: Ángel Fole –Cine España– Lugo.
El otro día publiqué una nota sobre Grandeza y decadencia del Reino de Galicia, cuyo recorte te remití por correo ordinario. Hoy te mando, también, por el mismo conducto una página de El Progreso dedicada a Pimentel.
La prensa de aquí ha difundido que el primer premio Mourente se le adjudicó a un artículo de Moure Mariño.
Ayer me enseñaron un ejemplar de Carta de Galicia que edita la Casa de América, y ví que en primera plana reproduce un dibujo tuyo.
Me escribió Barbeito dos largas cartas, contestándome a los reproches que le hice por ciertos aspectos de su Guía de Galicia. Dice que en una próxima reedición de la obra, corregirá los motivos que dieron pie a los reproches.
La monografía de tu pintura la solicitan con bastante frecuencia de muy diversos sitios. Observo, además, que varios artistas jóvenes te citan en sus interviús a la prensa, como una figura representativa de la pintura gallega contemporánea.
A García Sabell acaban de elegirlo académico numerario de la Gallega.
Supongo que recibirías el libro de Rof Carballo. Y nada más por el momento.
Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y un cordial abrazo para tí, de

Fdez del Riego

1958-04-22
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1958
Nova York
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1958 en 22/04/1958


Vigo, 22 de ab. 1958

Querido Loís:

Unha carta de Isaac tróuxonos a mala nova da morte de teu pai. Supoño que seria home de edade, mais sempre que se desfái o noso eslabon dianteiro, da cadea que xungue a vida co-a morte, sentímonos moito mais desamparados no mundo. Teño vivido esta esperencia doorosa, por nai e por pai, e sei ben canto nos fire e o rastro moral que deixa. Ben sabes con canta sinceiridade todol-os d-esta casa estamos a veira do teu curazón n-esta hora de desventura.
Estóu dandolle os derradeiros toques ao libro. Dividirase en tres partes, de cinco capidoos cada unha. A primeira adicada a estudar a estructura de Galiza, a segunda ao momento economico e a terceira ao esforzo cultural. Esta derradeira parte foi pouco alterada, con respecto ao texto das conferenzas. As primeiras, bastante. Teño conquerido unha documentación definitiva, pra amostrar ao vivo os resultados da “anarquía” a que aludes no prologo de Fardel. O libro levará como tidoo Galicia en numeros vivos. Penso que pol-o menos, condensará n-este intre unha voz que era preciso alzar. Moito che agradeceréi que coides da edición. Mandaréi por correio aereo dous exemprares do orixinal, ao Centro. Despois mandaréi alguns graficos e a bibliografía, pra non demorar mais o envio do que leva tempo a compoñerse.
O 8 foi en Padrón, pol-a Pascoa, o homenaxe a Cabanillas. O Faro e a Noche adicaronlle unhas paxinas. Non puden conseguir que se pubricara unha pequena cronica en galego. Ahí vai, c-unhas fotos do acto. Podes pubricar estas, se che veñen ben. O outro cecais perdéu encaixe temporal.
Foi unha forte manifestación do sentimento popular. Falaron alí Pedret e Otero. O pubrico respondéu ben cando Otero decia cousas fortes, como falando da profanación do Hospital onde nacera Rosalia pol-o turismo. Tuvo outras parrafadas felices, que a xente celebróu. E alguns aturaron de pouca vountade.

Pilar e Alfonsiño envian, pra Maruxa e pra ti, as mellores lembranzas, co-as miñas pra ela e os amigos [...] , a mais sentida aperta pra ti de

Valentín

[Manuscrito:] Ainda que a festa se fixo pra coroar a Cabanillas, Ramon non se deixóu colocar a coroa de louceiro. Colléuna a tempo e dou meia volta con ela atrás, sin poñela.

1958-05-15
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958 en 15/05/1958

Buenos Aires, 15 de mayo de 1958
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Te debo carta como ocurre casi siempre, pero esta vez estoy pasando por uno de los períodos de trabajo más intenso y desorganizado que tuve desde hace años, mezclados con él una serie de compromisos referidos tambien a mi trabajo que no puedo eludir. Tengo varios murales que estoy ejecutando y tres exposiciones que debo realizar la presente temporada y la participación en varios concursos internacionales, Cincinatti, México, Bruselas por ahora. Te digo todo esto un poco a modo de disculpa por no haberte escrito antes.
Uno de estos días llegará a esa mi amigo el Dr. Simón Scheimberg y su esposa, a quienes conocísteis en ésta. Lleva una carta para Evelina y para tí. Me gustaría que los atendiéseis, pues son muy amigos de todos nosotros. Te adjunto una carta para Maiztegui que quisiera se la entregases a ellos pues a última hora, cuando ellos se iban, no pude llevársela al barco.
Recibí todas tus colaboraciones para la revista que te agradezco mucho y que quisiera continuases mandándome todo lo que puedas en ese sentido. Me hacen falta buenas fotografías. En estos días corrijo tus pruebas de la monografía que va a publicar Citania que irá muy ilustrada. La Revista de economía, de Galaxia, cayó muy bien en general aunque desagradó bastante el que apareciesen en el Consejo de colaboración o de dirección algunos con cargos que no pueden inspirar confianza. Tambien desagradan las designaciones “provincia” y “región”, región cuando se refiere a Galicia, no a región económica de la península o Europa. Te digo esto por si es posible subsanar algo de ello. Confidencialmente te confieso que por mi parte estoy muy desanimado con respecto a todo eso. Todo me está pareciendo inútil. Con Piñeiro acabamos de cruzarnos cartas agrias, –aquí viene lo confidencial que deposito en tu amistad– iniciadas por él con el pretexto de mi pieza de teatro y con motivo de la revista. Hace diagnósticos con una ligereza poco digna de su prestigio de hombre estudioso y reposado, cuando no queda mudo tomando una actitud desdeñosa que no le corresponde. Con referencia a mí confirma mi desconfianza de que no fuese tratado igual que lo fué Baltar si llegase a ir a esa. Piñeiro supone filiaciones que aquí no compartimos y con respecto a mí se olvida de toda una historia de 20 años de servicio a una causa y a la amistad. Olvida además de cuanto hice por él mismo en muchos casos en que fuí consultado o en que tuve que proponer gentes de esa. Lo olvida y me pasa la cuenta de lo que él hizo, según dice, porque conociesen mi obra en Galicia. Es todo muy bajo y repugnante. Desde luego ayuda a sacarme las ganas de pensar siquiera en la posibilidad de regresar nunca, ¿para qué?. Si la gente joven está hecha en cuanto a carácter a su imágen lo lamento hondamente por esa generación gallega y me hace más orgulloso de la nuestra, más inquieta, menos resabia, menos prudente y más fecunda a pesar de todas las dificultades porque pasó. Esas cartas son de su parte un verdadero autorretrato. Siento mucho escribirte esto, pero tengo que decírselo a alguien porque me duele.
Hablemos de otra cosa. Necesitaría que me enviases obras, dibujos y grabados preferentemente, para el Centro Lucense. Estos días se inaugura una exposición conjunta de jóvenes coruñeses: Cremaes, María Antonia Dans, Gloria del Llano y Rey Latorre. Luego vienen tres exposiciones: Maside, Labra y Tenreiro. Quisiéramos otras tres al menos de Johan Ledo, Prego de Oliver y Suárez del Llano, que creemos que tu puedes conseguir. A Suárez del Llano va a escribirle Laxeiro. Todo esto es muy importante. Johan Ledo puede hacer una exposición muy buena con sus grabados y dibujos, por favor anímalo. Hacen falta unas veinte obras. Vamos tambien a escribirle a Maria Antonia Dans para que se encargue en Madrid. A final de año haremos un tomo de las exposiciones hechas.
Escríbeme, te lo ruego, y contéstame. Recibid Evelina y tú el saludo de Maruja y mío y tu el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane

1958-05-28
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958 en 28/05/1958

Vigo 28-mayo 1958

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
No te escribí antes porque llevo unos días bastante mal. Tuve tres cólicos nefríticos que me dejaron hecho polvo. Sólo ahora empiezo a reponerme un poco aunque me encuentro sin ánimos.
Recibí tu carta del día quince, unos momentos antes de que me llamasen por teléfono Aida y su marido. Como es natural, fuí en seguida a visitarlos al hotel. Comimos con ellos los dos días que pasaron aquí. Hablamos mucho de todo y de todos. Son muy simpáticos y excelentes personas. Los llevé a mi casa. También estuvieron en mi despacho, donde experimentaron una gran alegría porque las paredes están cubiertas de “Seoanes”. Mi mujer los llevó al Castro y a Bayona. No quisieron ir a Santa Tecla, por la escasez de tiempo. Deseaban aprovechar el mayor posible para su visita a Santiago. Pretendí darles cartas para amigos de allí, pero me dijeron que ya llevaban varias. De Vigo se fueron muy contentos, y nosotros también lo quedamos de las gratas horas que con ellos pasamos. Les entregué la carta para Maiztegui. De éste acabo de recibir yo una, anunciándome que proyecta embarcarse próximamente para la Argentina. Está trabajando mucho, pero trata de buscar un hueco para hacer un viaje a Buenos Aires.
Dime que colaboraciones deseas para la revista. Ahí debes de tener todavía bastantes, y cuatro interviús al menos. Por eso no me apresuré a mandarte más. ¿Salió el número de abril–mayo? Te agradecería, si no te causa molestia, que me lo enviases por avión.
Con respecto a la Revista de Economía, quizá tengas razón en lo que apuntas. Pero es que hay que contar con muchas cosas, y los buenos propósitos no son fácilmente realizables. Por otra parte, mi intervención en estas cuestiones es cada vez menor. Me estoy apartando bastante de los trabajos “honorarios”, porque necesito ocuparme de los retribuídos para poder defenderme. Además, estoy muy cansado y con gran desgana. Dentro de pocos días saldrá un tomo de homenaje a Otero, y tampoco he colaborado en él.
Nada sabía de tu correspondencia con Piñeiro, a la que aludes, pues él no me dijo una palabra. Tampoco yo pienso hacerle la menor referencia al asunto. De todos modos, pienso que posiblemente no haya habido en sus palabras la intención que tú –emotivo como yo– has visto en ellas. Lo que puedo asegurarte, porque me consta, es que siente por tí una gran admiración e incluso afecto personal. Quiero reiterarte también, una vez más, que de todas cuantas personas vienen trabajando por nuestra cultura en Buenos Aires, eres tú, sin el menor género de dudas, la que suscitas más unánimes simpatías y admiraciones. Hoy nadie desconoce ya aquí la inmensa labor que realizaste. Bástete saber que tu voluntaria separación del Centro Gallego ha causado a todos un tremendo disgusto. Tú constituías una auténtica garantía en orden a la solvencia y eficacia de una tarea cultural, que no podrá sustituirse ya. Y no digamos, en lo que a mi caso particular respecta. Desde que tú te marchaste, sé que me hallo poco menos que en precario. Además me siento tremendamente desilusionado. Lo que ocurrió con la obra de Cabanillas es para decepcionar a cualquiera. Bien sabes con cuanto entusiasmo secundé tu idea de la edición. Hice un trabajo oscuro y pesado, sin pedir la menor retribución. Y cuando pensaba que la obra se estaba imprimiendo, resultó que a espaldas mías se estaba gestionando el disparate de editarla en Burgos, donde las condiciones de edición serían deplorables. Ahora, por fin, hace apenas unos días, me entregó el hijo de Estévez los originales. Encargué que hiciesen dos copias para enviarlas a la censura. Pienso que podré enviarlas a primeros de mes, y habrá que esperar los resultados para darlas a la imprenta. Del dinero para la edición nada sé. Hoy me enteré por unas notas que dio Valentín a la prensa que habían llegado a Madrid Villamarín y Blanco Amor. Supongo que resolverán lo que haya de hacerse sobre el particular. Como vés, mi papel resulta bien poco lucido, a pesar del desinterés y eficacia que he tratado de acusar siempre con respecto a las encomiendas del Centro Gallego. Crees que debo seguir así, o no sería más lógico que abandonase todo? Por algo que vengo observando, parece que ciertas personas –el propio Blanco Amor– verían con buenos ojos que me sustituyese Sigüenza. Me dolería que fuese él quien me relevase porque su conducta en todos los aspectos me parece bien poco loable. Pero en fin...
Le envié una nota a Xohán Ledo hablándole de tus deseos sobre su exposición. Me contestó con esa otra que te adjunto. Suárez Llanos creo que está dispuesto a enviar material para exponer. La carta de Laxeiro lo decidirá definitivamente.
Aida me dijo que había muerto tu padre. La noticia me produjo una dolorosa sorpresa, pues nada sabía. Tanto Evelina como yo sentimos como propia la desgracia, bien lo sabéis.
Ayer me dijeron que Maside se había agravado, cosa que nos tiene muy preocupados. También está muy mal Cuevillas, que sufre reblandecimiento cerebral. Y Cabanillas tiene cáncer en un párpado.
Recibí lo que me mandaste de mi colaboración en Ediciones Imp. López. Mil gracias. Cómo podría hacer para conseguir el libro cuando se publique? Hay alguna posibilidad de que pueda obtener una colaboración literaria en algún diario o revista de ahí?
Bueno, nada más. Ya ves que en mis cartas no soy nada lacónico. Saludos muy cariñosos a Maruja. De Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

Querido Paco:

Dille a Seoane, e tamén copiando ad pedem literae, que non quixera outra cousa que o compracer, en primeiro pola amistade e ademiración que eu lle teño, dispoixa pola miña propia vaidade de mostrar meu arte en Bos Aires; pero a verdade é que eu non teño obra feita nen como grabador, nen como dibuxante; agás o xa coñecido nos libros. Isto non é tan importante nen valioso como pra facer unha mostra, e por se a tolería levárame á megalomanía, o certo vén sendo que nen siquera os grabados feitos prós libros de Galaxia poden ser exhibidos xa que moitos dos tacos fendéronse nas probas ou no curso da impresión. Dos primeiros houbo que facer reproducciós en fotograbado prá impresión en fin ti, Paco, sabes ben todo isto.
Tampouco podo pensar a poñerme en traballar pra iso, pois que todo o que derradeiramente levo feito son óleos, tampouco merecedores dunha eisposición, nen axuntando os gouaches –restos da eisposición feita en Vigo– non coido que a miña obra servira pra valorar o arte galego en Bos Aires; somentes os amigos, levados por unha dilatación xenerosa da amistade, poden darlle algún valor a todo isto. De calquera forma dálle as miñas máis eispresivas e fondas gracias a Seoane, por se lembrar de min, e por caír tamén nisa amistade desmesuradora do valor alleo.

Carta de Xohán Ledo, adxunta á correspondente de Fernández del Riego con data 28 de mayo de 1958.

1958-06-24
Carta de Scheimberg a Seoane. 1958
Nova York
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1958 en 24/06/1958

París (Hôtel Quai Voltaire), 24 de junio [1]958

Amigo Seoane:

Me he tomado esta tarde unas pequeñas vacaciones para escribirle. Pensaba hacerlo en Santander, antes de abandonar España –para despacharle la carta desde Hendaya, por temor a que fuera abierta y que la mención de nombres de los amigos de España pudiera crearles a estos alguna molestia (lo sucedido a a Del Riego es para tenerlo en cuenta); pero las cosas se dieron en tal forma que no pude cumplir con mi deseo. Al llegar a París, el día 19, me enteré de la muerte de Maside y Vd. no se imagina todo lo que me ha conturbado esta noticia. Aunque sólo cambié con él algunas palabras, pues su estado de salud (como se lo dije a Vd. en una postal despachada desde Santiago) le impedía casi hablar y no había mejorado, cuando unos días después fui a despedirme de él, su muerte me impresionó como si se hubiera tratado de un viejo amigo mío. Y es que todos sus amigos, nada más que por serlo nosotros de Vd., nos recibieron, a Aida y a mí, como si hubiéramos sido amigos de toda la vida. Y yo se lo agradezco ahora. Si en toda España no me he sentido en ningún momento extraño, en Santiago nos hemos sentido, Aída y yo, como en n/ propia casa. Cuánta cordialidad y calor humanos hemos hallado en sus amigos! Era a nosotros, si, pero era principal y fundamentalmente a Vd. a quien agasajaban. Aquí –es decir, en Galicia–, se lo quiere a Vd. talvez como a ninguno. Y yo me alegro de que así sea... Cuando cruzamos el Miño, en la frontera que separa a Portugal de España, a Aída y a mí se nos apretó el corazón y casi lloramos de emoción. El Miño, para Aída y para mí, era muchas cosas juntas: era Rosalía de Castro (cuya tumba visitamos e Santiago, en compañía de Bouza Brey) y era Unamuno, en sus Andanzas y visiones de España y Portugal y eran Vds., Vd. y Maruja. Veníamos de Coimbra, donde durante tres días nos sentimos por un momento estudiantes –aunque un poco maduros– Aída y yo y participamos de los festejos de la Quema de las Cintas, tan particulares y tan llenas de encanto. El paisaje era el mismo (Portugal y Galicia forman casi una unidad –no sólo geográfica, sino idiomática) y, sin embargo, nos pareció distinto. Y lo es en verdad. El paisaje parece que se adulzara y el ser humano es más hondo. Sí, creo que se trata de eso en realidad. En el portugués, talvez, haya siempre algo de teatral, como en el andaluz –aunque en menor medida–; en el hombre gallego no hay nada de teatral. Daría la impresión que se mueve siempre como si estuviera entrecasa, con naturalidad, pero con una naturalidad llena de señorío... Pero, por Dios!, no es de eso de lo que yo quería hablarle, sino de la cordialidad de que nos rodearon sus amigos a Aída y a mí. Con Del Riego y su mujer, Evelina, pasamos dos días deliciosos en Vigo... Y sólo estaba en mi plan quedarnos allí algunas horas! Pero quién se separa así como así, de las personas tan agradables e inteligentes ambos, que rivalizan en agasajarlo a uno? Con Evelina caminamos la ciudad y con ambos, conocimos las comedurías típicas y hablamos de tantas cosas que nos eran comunes. Y luego, Santiago... Llegamos allá el 22 de mayo a eso de las 8 de la noche. Dejamos n/ equipaje en el hotel España y salimos a caminar, Aída y yo, debajo de los soportales, a meternos la ciudad en el alma. Es una ciudad viva, donde las piedras llenas de ancianidad no son un obstáculo. El encargado del hotel se empeñó en que esa misma noche me comunicara con Maside y me presentó para eso a un sobrino de éste, un estudiante que está cursando, creo que el último año de sus estudios de medicina y es aficionado a la pintura. Se llama Carlos. A él le entregué la carta suya para Maside –y por él me enteré de la gravedad del estado de su tío. El pobre no quiso dejar de cumplir con su pedido y comprometió al doctor Bouza Brey para que nos acompañara a todas partes. No creo que muchos hayan tenido un más entendido guía que nosotros. Con él caminamos de arriba abajo Santiago. Y a cada momento, nos repetía: “No dejen de decirle a Seoane que conocieron la calle del Preguntoiro y la iglesia de la Ánimas, y..., y....” así toda la ciudad. En el Instituto de Estudios Folclóricos nos presentó a a P. Jesús Carro. Qué viejecito simpático! Allí en el Instituto guardan todas las cosas que Vd. publica. Por primera vez, creo que no me habría costado ningún esfuerzo decirle padre a un cura, a pesar de mi natural resistencia a hacerlo (y de aquellas palabras del Evangelio que dicen más o menos: “No me llaméis padre; Padre hay uno sólo, y está en el cielo”). Sólo la Catedral la quisimos visitar sin Bouza Brey. Qué majestuosa fábrica romana [sic] la Catedral de Santiago! Y luego, su Pórtico de la Gloria... No menos de seis veces volvimos a verla, a distintas horas y tratando, yo, de no dejarme llevar por recuerdos o sugestiones literarias.... Tiene talvez razón Unamuno cuando dice que aquí no se puede, como con el gótico, hacer literatura. Ni aquí caben distracciones. Y, sin embargo, dos misas importantes que allí, en la Catedral, escuchamos –la que se celebra el 23 de mayo en recordación de la batalla de Clavijo, y una misa del Episcopado (creo que el 25), carecieron de unción mística...
Pero vuelvo a sus amigos. El día 24 estuvimos con el matrimonio García Sabell. Le dejé su carta en el consultorio y unas horas más tarde nos llamó al hotel para que fuéramos a tomar el café a su casa. Qué persona extraordinaria es el doctor García Sabell (y qué hermosa y agradable su esposa)! Había muchas personas a la mesa y se habló de muchas cosas –y de todas era de ver y oír con qué precisa exactitud hablaba García Sabell. Al llegar a la casa y ver allí tanta gente reunida casi lamenté haber ido, pero luego sentí –después de casi 3 horas– tener que marcharme. Tiene una extraordinaria biblioteca con raras y lujosas ediciones de literatura y de arte, y pinturas y dibujos seleccionados con un finísimo gusto. Como recuerdo de ese día, para Vd., hizo firmar a los presentes una foto en que él –García Sabell– está en su Consultorio, con la pared del fondo cubierta con los estampados que le editó Bonino a Vd.. No se la envié desde España –y sí lo hago ahora, por temor a que se perdiera. El único que allí desentonaba era un socialista ,Tarul o Marul, que decía una sarta de banalidades en un tono que habría envidiado Lerroux –y a quién García Sabell había pedido que me informara sobre las cosas de España. En un momento dado, García Sabell le corto el discurso para mostrarnos la biblioteca y las pinturas, y todo terminó bien... Felizmente en España hemos tenido mejores informantes que ese presuntuoso y trasnochado socialista: lustrabotas, mozos de café, un changador en La Coruña, un maquinista de la RENFE en el camino de Salamanca a Madrid, un conductor de automóvil en Santander, etc., etc. En la misma mesa de García Sabell, un señor Briones de Villa García de Arosa. Estos socialistas tan fuera de época y que no sirven ni para colgarlos de la pared! (Ahora, al releer las firmas, veo que se llamaba Martul)... Pero me estoy perdiendo en detalles sin interés. Abandonamos Santiago, Aída y yo, con verdadera pena, dejando amigos y cariños. Y me fui a despedir de Maside, sin sospechar que se nos moriría pocos días después. Para Vd. me mandó un gran abrazo, un emocionado abrazo. Ahora, al transmitírselo, pienso que él presentía que era el último...
Y luego según n/ desfile precipitado: La Coruña, con su Torre de Hércules, a cuyo faro ascendí hasta el punto más alto –celebrando así a mi manera lo que Vd. celebró en dibujos de sabia caligrafía y Rafael Alberti en emocionados versos; León, cuya catedral sigue siendo un milagro de ligereza, y su Igl. de San Marcos –de un románico sobrio y cuya capilla funeraria conserva en su cúpula unos frescos sólo equiparables a los del Museo de Arte antiguo de Barcelona. Y luego más, Zamora –en que todo, o casi todo, es románico y en la que el reloj del tiempo pareciera haberse detenido. Y Salamanca, que para mí estaba llena de recuerdo de Unamuno; y, sin embargo, en esta España de Franco sólo se ha salvado de él el hermoso busto en bronce de Victorio Macho (y una cabeza en bronce, de la misma obra, en Madrid, en la Academia de San Fernando). Con quienes intenté hablar de Unamuno, o no sabían mucho de él, o temían hacerlo, y hasta el aula donde en 1920 le escuché dictar una de sus clases de filología ha desaparecido. Sólo el chófer que nos condujo de Santander a Irún tuvo un recuerdo emocionado para Unamuno; y era nada más que un obrero del volante!.. En Madrid estuvimos con Maíztegui (políticamente muy bien ubicado) a quien hicimos llegar su carta y con quien caminamos y hablamos mucho. Debo volver sobre las emociones experimentadas frente a Goya, y Velázquez, y el Greco? En cada sitio nos fuimos despidiendo como si fuera la última vez que vamos a verlo. En Madrid, al salir de San Antonio de la Florida, visitamos una vez más el Manzanares y con Aída nos juramentamos que volveríamos, sí, a España –pero acompañando a los españoles del exilio y para danzar todos juntos sobre los podridos restos de Franco... Yo no sé si se puede crear sobre el odio; pero cuando pienso nada más que en lo que en España tenemos oído sobre este grotesco payaso de la historia que es Franco, empiezo a creer que el odio es casi un deber. Odiar, sí, y hasta la muerte. Hay que formar el gran ejército del odio contra los enemigos de la vida. Cómo se comprendería en España a un nuevo [Mateo] Morral! Pensándolo serenamente, ya sé que no sirve de mucho el atentado individual; pero qué satisfacción se sentiría si alguien hiciese estallar por los aires a esa carroña. O es que solamente los tiranos tendrán derecho a disponer de la vida de los demás y nos hemos de horrorizar si alguien les revienta a ellos los huesos? Desvarío, pero, Seoane, hay que haber oído todo lo que llevamos oído en España y pensar en este pobre pueblo que se muerde los codos de rabia ante su propia impotencia –y que nos venga luego con reflexiones académicas sobre la buena táctica política. El atentado individual, sí, ya lo sé, no es solución –pero a veces puede ser una lección; y el tiranicidio, en cualquier caso y en última instancia, siempre será una medida de higiene para el mundo... Desgraciadamente creo que habrá Franco para rato –y solamente un vuelco total en la política internacional podría precipitar su caída. Se producirá ese vuelco? Lo espero. Pero, cuándo?.. Yo he recogido datos sobre lo que ganan los obreros y los empleados en España y lo que cuestan los artículos de primera necesidad. Pensaba mandárselos a Vd., pero, después de reflexionarlo, me parece tonto hacerlo. De qué le serviría a Vd.? Bástele eso: el pueblo está cada vez peor y las cárceles no se vacían. Todos los días se filtran noticias de nuevos procesos y nuevas condenas, mientras los rufianes de la prensa ensayan nuevos ditirambos para el Gran Payaso. Es un asco! Y termino, Seoane. Lea en los diarios españoles la “interviú” que acaba de hacerle a Franco un periodista de Le Figaro; produce náuseas...
De otras cosas quería hablarle, y ya ve, siempre se cae en lo mismo. Pero algún día eso deberá terminar. Terminar... Es lo único que ya nos queda por pedir.
Si en otro momento llego a estar más tranquilo (y aquí, en Francia, con De Gaulle, no es como para estarlo) le escribiré de otras cosas. Esta vez, perdóneme. Sepan, Vd. y Maruja, que están en nuestro corazón –y que, para Vds. y para nosotros, deseamos un mejor porvenir.

Los abrazamos

Scheimberg

P. D. He retenido esta carta hasta hoy, 25, y al fin me decido a mandarla; no sabría que cambiar en ella, o si destruirla del todo. Esto lo dejo a su arbitrio…Y adiós.

S.
1. O autor éstase a referir ás obras Por tierras de Portugal y España (1911) e Andanzas y visiones españolas (1922) , mesturando os títulos.

1958-06-24
Carta de Benarós a Seoane. 1958
Nova York
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Benarós a Seoane. 1958 en 24/06/1958

24 junio/58
Señor Luis Seoane
Ciudad

Mi querido Seoane:

Le decía –hace mucho– [en] una carta sobre La Soldadera . He comentado su obra con diversos amigos.
Ud. lo hace todo bien –pintura o teatro– porque se entrega en sangre y corazón, se quema y renace cada vez. La Soldadera tiene el hábito de pueblo que le da grandeza y tragedia, el aire de lo cervantino y goyesco en que España se reconoce con más autenticidad. La profecía, la admonición, el movimiento de masas de Fuente Ovejuna ; lo trágico y esperanzado: un hálito diverso, pero rico y verdadero de esencias generosas, comunica a su obra ese temblor de la letra viva, por donde la sangre circula.
Comprometerse: eso es todo. No creo en un arte “no comprometido”. Todo depende de la altura del grito, de la hondura de la voz. Sólo queda –Ud. lo sabe– aquello en que ponemos vida, aquello que –de algún modo– nos resta sangre, porque la hemos querido dar a una obra de amor.
Mis felicitaciones. Respetos a su esposa, con los saludos cordiales de mi señora.
Para usted, un gran abrazo de su amigo

León Benarós

1958-06-25
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958 en 25/06/1958

Vigo 25-junio 1958
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo que habrán llegado oportunamente a tu poder dos cartas mías. En la última te notificaba, en breves líneas, la muerte de Maside. Fuimos a su entierro todos los amigos. Hubiera ido mucha más gente, si la dolorosa noticia se hubiese conocido a tiempo en toda Galicia. Desde Vigo se desplazaron seis coches. Lo acompañamos hasta Boisaca cuantos lo queríamos y nos honrábamos con su amistad. Recuerdo que la última vez que visité el cementerio donde fue enterrado, lo hice en su compañía en una horrible tarde de lluvia, para sepultar al cadáver de Eiroa. Supongo que Blanco Amor te enviará unas fotos que sacó de todos nosotros, al lado de la tumba del amigo inolvidable.
Pocas veces la muerte de un artista tuvo un eco tan unánime de admiración, sentimiento y amistad en la prensa gallega. No hubo un solo periódico del país que no le consagrara artículos, e incluso páginas enteras. Con estas líneas te acompaño los recortes de los comentarios que le dedicaron Celestino de la Vega, Fole y Cunqueiro. Por correo ordinario te envié varios más de otros escritores, y con esta misma fecha te mando por el mismo conducto los que aparecieron en fechas recientes. Con ello podrás hacerte una idea del enorme eco que había cobrado la figura de Maside en los medios artísticos e intelectuales de Galicia.
Sería bien dedicarle un número monográfico de tu revista, a su personalidad y a su obra. Para ello podrías reproducir algunos de los mejores artículos que aquí se publicaron. Y, desde luego, reproducciones de su obra como dibujante y como pintor.
No te escribí antes dándote estas noticias que ahora te doy, porque pasé una semana en Portugal. Ayer regresé y no quise demorar más el escribirte.
¿Por qué no me envías la revista por correo aéreo? Aún no recibí el número de abril–mayo.
Y nada más por hoy. En espera de tus noticias, y con afectuosos saludos para Maruja de Evely y míos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

1958-08-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958 en 06/08/1958

Vigo 6-agosto 1958
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo en tu poder tres o cuatro cartas mías. Hoy te escribo de nuevo para acompañarte un poema de Bouza, leído en el cementerio de Orense en el momento de dar tierra al cadáver de Cuevillas, por si quieres publicarlo en la revista.
Las obras de Cabanillas no podrán publicarse aquí, como yo presumía, y anuncié oportunamente. Lo peor es que el poeta cualquier día desaparece y no verá su obra impresa, si es que no se apresura ahí la edición. Mañana escribiré al Centro Gallego comunicando esto mismo, de manera que tú no te dés por enterado hasta que yo envíe oficialmente la noticia.
Hoy pronunciará una conferencia en el Círculo Mercantil de Vigo, Blanco Amor, con motivo de un homenaje que aquella sociedad dedicará al emigrante gallego. Lo presentará Valentín, que fue quien propició la organización del homenaje.
¿Salió ya la revista de junio–julio? En caso afirmativo, te agradecería que me la enviases por avión.
Y nada más de momento. En espera de tus noticias, y con cariñosos saludos de Evelina y míos para Maruja, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

FALLECIMIENTO DE CUEVILLAS
El día 30 de julio falleció en Orense el gran prehistoriador gallego Florentino L. Cuevillas. Todo el mundo sabe que Cuevillas fue el sistematizador de la prehistoria en nuestro país, cuyas líneas fundamentales dejó trazadas, sin que hasta ahora hayan sido sujetas a revisión. “Y lo hizo, no sólo manejando una extensa bibliografía que llegaba a lo más reciente, sino trabajando directamente en el campo, emprendiendo y dirigiendo excavaciones, cuyos resultados le permitieron trazar de un modo general la fisonomía de la vida de Galicia en la Edad de Hierro, y esbozar la de tiempos anteriores; iniciando y llevando adelante, con ayuda de equipos escogidos, la catalogación de los Castros; publicando notables monografías sobre las joyas y las armas de aquellas épocas; rastreando en las creencias y costumbres populares las huellas de las religiones y los ritos primitivos; desmenuzando las fuentes griegas y latinas para extraer noticias sobre nuestras antigüedades”. Todo esto le había granjeado un gran prestigio en la península y fuera de la península, y hacía que su colaboración fuese solicitada en las mejores publicaciones de la especialidad.
Cuevillas era también un magnífico escritor, de limpio y sugestivo estilo. Y, sobre todo, era un hombre cuya rectitud de conducta tuvo siempre un valor parenético. Era un hombre sin vacilaciones, de una voluntad tan fuerte como su entendimiento, afirmativo en su doctrina de fidelidad a Galicia y a sus gentes, sólido en sus puntos de vista, tolerante con todos y exigente consigo mismo.
Por eso Galicia entera se ha sentido conmovida por la muerte de Florentino L. Cuevillas. Y todo Orense y la intelectualidad gallega estuvieron genuina y ampliamente representados en las honras fúnebres del insigne hombre de ciencia y gran figura humana.
En el momento de darse sepultura a los restos de Cuevillas, su discípulo en los estudios prehistóricos Fermín Bouza Brey leyó en medio de un profundo silencio el poema que reproducimos. La multitud que asistía al acto, en la mañana soleada del estío orensano, se sintió conmovida por una gran emoción.

1958-08-28
Carta de Scheimberg a Seoane. 1958
Florencia
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1958 en 28/08/1958


Florencia (Hotel Terminus-Milano), 28 de agosto, 1958

Querido amigo Seoane:

En Milán, recibí su tan enjundiosa e interesante carta del 18 de julio. Debo decirle que estoy de acuerdo con casi todo, o talvez con todo lo que en ella me dice? Yo también creo, como Vd., que los fines no justifican los medios, y que por medios injustos o inmorales no se pueden alcanzar buenos fines; y, sobre todo, que no puede ser buena política aquella que sacrifica en el hombre lo que tiene de más precioso, que es su dignidad. Y no es a eso adonde se encamina la humanidad; y la razón por la que Vd. y tantos luchamos contra el régimen capitalista?... Pero no sigo. No espere Vd. una respuesta a su carta, que me sería muy difícil dársela con lo ocupado que tenemos aquí, Aída y yo, todas n/ horas y no quiero que nos alcance el día 3 de septiembre, en que Vd. va a inaugurar su Exposición en Bonino, sin hacerle llegar n/ mejores augurios de éxito –los de Aída y los míos. Buena suerte, pues.
Aquí debería, en realidad, terminar esta carta. Permítame, sin embargo, que le distraiga todavía algunos minutos. Conoce Vd. el apólogo de los peregrinos que salieron al encuentro de Jesús? Creo que eran siete. Unos se distrajeron en el camino para escuchar el canto de los pájaros o pª extasiarse en la belleza de las plantas y de las flores, otros pª acudir al llanto de un niño o al reclamo de un menesteroso. Sólo uno llegó puntual a la cita, ciego y sordo a todo lo que a su alrededor sucedía.
Esto del premio al que llega se repite en numerosas leyendas. No otra cosa es la de Orfeo y Eurídice, o la del Príncipe de La flauta mágica, que con tan exquisita gracia comentó Mozart con su música.
No aspiramos acaso todos a llegar al encuentro con Jesús? Sí, yo también deseo llegar a Jesús (ponga Vd. en lugar de Jesús cualquier fin alto; yo sólo uso su nombre por una razón de economía); pero no con el corazón tan seco que no tenga ya nada que ofrecerle. Porque de eso se trata en definitiva: de no llegar con las faltriqueras del alma vacías. Ahora, que no es cosa de que nos distraigamos tanto en el camino que no lleguemos adonde debemos llegar. Que es precisamente lo que quisieran n/ enemigos, o los que no anhelan otra cosa sino disfrutar de lo que tienen. Ulises, que era bastante distraído y que se entretuvo quizás más de lo correcto con la ninfa Calypso (como el caballero Tanhäuser con la señora Venus) sabía que no debía hacerlo hasta el extremo de olvidar que debía volver a Ítaca, donde lo esperaba la fiel Penélope, y se ató al palo de su barco y se tapó los oídos para no ceder a los cantos de las Sirenas. También se trata de no dejarse seducir por los cantos de Sirenas... Y después qué? Liquidar a los pretendientes que asedian a Penélope y quedarse por el resto de sus días a gozar de sus bienes y reventar de hartazgo? No, eso no.
No será más apropiado, por ventura, para n/ caso, para Vd. y yo, y pª todos los que alimentan un loco sueño, el apólogo de Unamuno (y una vez más vuelvo a él) de los que salen a la búsqueda del sepulcro de N. S. don Quijote? Qué importa que el sepulcro no exista, si de lo que se trata en última instancia es de derribar en el camino a todos los curas y bachilleres y alguaciles que se opongan a la marcha de la gran columna y corregir agravios y desfacer entuertos donde se encuentren? Y si por ventura –o desventura– el sepulcro fuese encontrado, pues a enterrarlo de nuevo pª no interrumpir la marcha. Que de eso, sí, se trata. De desfacer los entuertos donde los haya. Y Jesús que espere, que cuando lleguemos a él tengamos la columna de nuestro crédito llena.
Yo no sé si esta divagación, querido Seoane, tiene algún sentido. Quede aquí, sin embargo, como salió al correr la pluma. Yo sé que son muchos los reparos que se pueden hacer. Creo, no obstante, que acabo de acercar n/ líneas.
Hasta pronto. Mucha suerte, repito, en su próxima Exposición. Y el día de la inauguración ténganos, a Aída y a mí, entre los amigos que van a estar con Vd.

Un abrazo a Maruja y a Vd., de Aída y mío.

Scheimberg

1958-09-22
Carta de Scheimberg a Seoane. 1958
Agrigento
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1958 en 22/09/1958


Agrigento (Albergo dei Templi), 22 sept. [1]958

Querido amigo Seoane:

Mañana a las 8 salimos pª Siracusa, desde donde quiero despacharle esta carta pª que Vd. la reciba no más tarde del día 27. Así estaremos presentes, Aída y yo, el día de la clausura de su Exposición. Deseamos que haya tenido éxito. Con Vd. y Maruja, pues, y los amigos que van a rodear su mesa... Y ahora, pª que nos sigan en esta etapa de n/ viaje, ahora va el prontuario de los últimos días. El 18 llegamos a Palermo, a las 17 y 15, después de un vuelo de 1 hora y cuarto desde Nápoles, sobre un mar tranquilo como un lago y con el espectáculo de los Apeninos a n/ izquierda. Cuando descendimos del avión, el sol comenzaba a ocultarse detrás de las montañas que encierran a Palermo dentro de una herradura perfecta, presagio de buena suerte. Palermo es como una hermana menor de Nápoles, pero sin la obsesión de lo monumental, tan común a casi todas las grandes ciudades de Italia. Influencia castellana, con su sobriedad natural en todos los órdenes de la vida?, o debido a la proximidad de los Templos griegos, maravilla de proporción? Lo ignoro. En Sicilia, lo mismo que en Nápoles, abundan los apellidos españoles y el siciliano está orgulloso del legado español –que es aquí más pronunciado que en Nápoles, sobre todo en la edificación. Si no fuera por el idioma y los gestos exagerados, al cruzar las aldeas de Sicilia uno se creería atravesando poblachos de Castilla. Hasta su misma aridez y el mismo color de su tierra seca. –Vía Maqueda, nos dice un comerciante de la calle Venezia (con la que aquella se encuentra), tratando de darle el acento castellano; y agrega, orgulloso –como si se tratara de un título nobiliario: –É un nomme spagnuolo. En cuanto a lo demás, el mismo hablar a gritos de los napolitanos y una suciedad aún mayor, si cabe, que en Nápoles. Una suciedad que no se recata y que no crea que tenga igual en ninguna ciudad civilizada. Los sicilianos pobres viven prácticamente en las calles. Calles sucias, que nunca se barren, y donde tienen sus negocios o sus pequeños talleres. Allí trabajan, o se pasan las horas del día jugando a la barajas, o mirando pasar –o no mirando siquiera. Donde hay una puerta y una mesa, hay hombres –y aun niños, jugando a las cartas–. En Palermo y en las aldeas próximas, que atravesamos dos días después. Y en todas partes, abundan los niños. Aquí los niños se reproducen como las moscas y trabajan casi desde que pueden andar sobre sus pies, como mandaderos, o ayudantes de mozos y camareros, o simplemente pidiendo monedas a los extranjeros: –Hay que enseñarles a trabajar desde chicos, nos dice la dueña de una Trattoria donde entramos a cenar, refiriéndose a un gurrumín que no debía tener más de 8 años y que nos alcanzaba los platos de comida. La cuenta sumaba 1.050 liras. Dejé 1.100 y le dije al chico: “50 liras son para ti”. El chico, que no conocía el valor de las monedas todavía, pretendió quedarse la moneda de 100 liras, lo que le valió una paliza, y que la patrona (creo que tía del chico) se guardara el vuelto. Los italianos son ladrones, me dijo el mozo, pretendiendo congraciarse con nosotros, mientras el niño pasó corriendo hacia la calle y mirándonos con rencor, convencido de que yo le había querido jugar una mala pasada. Me acordé de Don Quijote y del zagal que quiso librarse de la paliza que le daba su amo... Pero que no conozcan el valor de la moneda no es frecuente. Desde chicos ejercen el comercio a su manera, o se ejercitan jugando por dinero a la vista de los policías. En las casas sólo entran pª dormir. Generalmente, se trata de una sola pieza, donde rara vez se enciende la luz, que es dormitorio y comedor y cocina y donde toda la familia duerme en promiscuidad –casi siempre sin desvestirse y, naturalmente, sin bañarse. Con todo, Palermo es una ciudad hermosa y, como Nápoles, llena de color, ese color que atrae a los turistas y que a los sicilianos pudientes (que, como en todas partes, viven bien –aunque sin preocuparse mucho, también ellos, de la higiene) les avergüenza. Se extiende, Palermo, como un arco sobre un golfo de agua azul, cortada por 4 o 5 avenidas modernas y –éstas sí limpias–. Y entre una y otra avenida, las callecitas estrechas y sucias donde los negocios casi se dividen por ramos: la calle de las bicicleterías, la de marquerías y cromos del peor gusto, la de tallercitos de carpintería, etc. Y la más característica de todas: la calle Venezia, que va de la vía Roma a la de Maqueda, materialmente cubierta de pescaderías y freedurías y de puestos de verduras y frutas... En una de estas calles está el Museo Nacional, hoy nada más que Arqueológico, donde se encuentran piezas de escultura y de arquitectura, casi únicos, extraídas de las excavaciones que se están realizando en gran escala en toda Sicilia, sobre todo en Segesta, Selinunte y Agrigento, bien clasificados y con notas explicativas de suma sencillez. Otras cosas dignas de verse y que, naturalmente, visitaos, son su catedral y, sobre todo, el Palacio Real cuya Capilla Palatina, totalmente revestida por dentro de mosaicos de los siglos XII o XIII, de una belleza extraordinaria. Como lo son de igual belleza los mosaicos de la Igl. la Martorana. Y ya en otro orden, la pequeña Igl. S. Cataldo, de estilo normando y con gran influencia musulmana, de un interior severo, casi ascético. Es realmente notable aquí la cantidad de Iglesias con influencia de estilo normando (por ejemplo, la Catedral de Agrigento) –que mi ignorancia de la historia no me permite explicar. De los mosaicos de la capilla Palatina y de la Martorana, llevo unos pocos diapositivos que pasaré en Buenos Aires para regalo de los amigos.
El 20 nos levantamos muy temprano pª salir pª Agrigento en un ómnibus de la CIAT. Desde la ventana de n/ hotel y a esa hora, el monte Pellegrino, que encierra a la bahía por uno de sus lados, se veía como una enorme mancha carmesí, como si se le hubiera volcado un tintero de tinta roja encima. A las 8 salimos pª Agrigento, adonde debimos llegar casi a las 8 de la noche. Total, unos 380 km (contando las vueltas y revueltas), costeando un mar casi siempre maravillosamente azul, o internándonos, por momentos, un poco tierra adentro, y con la compañía de sus montañas áridas, grises o amarillentas, y con un paisaje que igualmente nos recuerda el paisaje castellano. Aquí la tierra es seca y el agua poco abundante, y hay que trabajarla mucho pª obtener un rendimiento casi siempre nada más que discreto. Solamente en las pequeñas zonas donde las tierras se han distribuido en virtud de una ley agraria que el gobierno democristiano sólo aplica con cuentagotas, las obras de riego se multiplican y la producción ha aumentado visualmente –al mismo tiempo que se ha abandonado la monocultura (uvas y/o aceites) –tan fatal pª el campesino, al mismo tiempo que provechosa pª los acopiadores de la ciudad. Hemos visto abundantes parcelas con siembras de algodón, hermosas con sus capullos blancos, algunas ya listas pª cosechar. Este año parece ser que la cosecha de la uva ha sido particularmente abundante, y durante mi trayecto era interminable la fila de carretas o de mulas cargadas de enormes cestos de uvas –como una procesión báquica, pero en la que en vez de Baco, hinchado de vino y encendido en deseos lúbricos, los que los transportaban eran campesinos sucios, miserablemente vestidos y de aspecto casi siempre miserable sus rostros. Esa uva será mañana el vino de los otros mientras a ellos les faltará quizás pª cubrir los precios de los arrendamientos y el pago de los impuestos cada vez mayores. A las 11 y media llegamos a Segesta. Alguna vez, en tiempos de la colonización griega, debió ser un centro de población importante; hoy es nada más que una colina y, en su parte más alta, los restos, admirablemente conservados, de un templo dórico, con sus 36 columnas casi sin retocar y sus metopas y cornisones (Rotzait le dará los nombres técnicos, que yo desconozco). Qué maravilla, Seoane, de proporción y de majestad! No le miento si le digo que casi caigo de rodilla de la emoción. Era mi primer encuentro con Grecia... Era tal mi entusiasmo que tomé un ligero apunte a pluma –que, felizmente, no tendré que utilizar, pues en una taberna y fonda hay, perdida en esa soledad, próxima al Templo, encontré unas buenas postales– y, ya aquí, en Agrigento, un diapositivo perfecto. Ya verá Vd. almorzamos en Èrice, en una hostería emplazada sobre el monte Giulia, a unos 500 ms. sobre el nivel del mar y desde donde se domina –como bien dicen las guías turísticas– una hermosa vista. En Èrice termina el mar Tirreno, mar italiano, y después de Trapani viajamos teniendo casi siempre a la vista el mar Mediterráneo –encuentro y camino de tantas civilizaciones ilustres. Es un mar con sabor a hogar, a cosa propia. Luego, Selinunte, donde se levantan restos de otro templo dórico –que arquitectos y arqueólogos tratan de reconstruir con la montaña de piedras que, como un mar revuelto, allí están amontonados–. Luego Sciacca y Puerto Empédocles y ya, con la noche encima, entramos en Agrigento, guiados por los restos de un Templo de Hércules, el de la Concordia (uno de los mejor conservados, según la Guía Azul) y el llamado de Juno –emplazados en una de las colinas que rodean a Agrigento y que esa noche (no sé aún por qué) nos esperaban profusamente iluminados y haciendo de embajadores maravillosos pª recibirnos en Agrigento.
Yo me he preguntado muchas veces, Seoane, durante este viaje por qué ha sido tan fuerte en mí el impacto ante la visión del Templo Dórico de Segesta y porqué, en cambio, no me conmueve en igual medida la escultura griega. Como respuesta provisioria, me he dado ésta: Que los griegos han tratado al cuerpo humano como una arquitectura ideal y si en ésta, la arquitectura, basta el equilibrio de las proporciones, que yo llamo gracia, en el cuerpo humano, lejos de ser una cualidad, puede ser un defecto...
Pero dejemos esto. Ya estamos en Agrigento, centro de una época de cultura griega. Nos alojamos en un hotel que está a la entrada de la ciudad, a unos 50 ms. del camino Nacional y a casi 200 ms. más abajo del punto más alto, donde está su Catedral. Es un viejo caserón de estilo castellano, en medio de palmeras y pinos y otros árboles cuya especie ignoro, y con un algibe de piedra, en desuso, realmente hermoso. Un de las ventanas de n/ pieza, en un 4º piso, mira hacia la colina de los Templos. Más allá, se ve el mar: una línea gris en el horizonte. Desde este balcón nos quedamos a contemplar los Templos hasta que las luces que los iluminan se apagaron.
Hace dos días que no leo un diario, y por un momento, me olvido de las cosas que nos rodean y pienso que soy nada más que un contemporáneo de aquellos hombres que concibieron y levantaron esos Templos. Y me siento orgulloso de ellos... O, ya luego, pero siempre ajeno al calendario, pienso que es el 29 de abril, cuando Aída y yo nos embarcábamos en Buenos Aires, llenos de inquietud por el temor de que no le dejasen a Frondizi hacerse cargo del gobierno, pero también llenos de esperanzas en la obra que va a realizar. Qué hermosos discursos los suyos, colmando la medida sin de nuestros sueños, por lo menos de nuestras más inmediatas aspiraciones. Pero el silencio absoluto que nos rodea y la noche me devuelven a mí mismo, Dios mío! Qué fueron de nuestros sueños, qué de nuestra fé? Y todo el amargor y la desesperanza de su tan honda carta del día 4 me contagian y me devuelven a la triste realidad de n/ calendario argentino. Que el cielo, o el diablo, nos den fuerzas pª resistir. Al día siguiente, volveré a recuperar esperanzas al contacto con estas piedras ilustres –que son historia–. Y dejo para otro momento la descripción de n/ caminatas en esta Agrigento que tan extraordinaria impresión nos ha producido a Aída y a mí.
Perdóneme, Seoane, esta pesada crónica y piense que se la escribo nada más que para sentirme más cerca de los amigos. A todos ellos, a Maruja y a Vd., de parte de Aída y n/, un grande y cordial abrazo.

Scheimberg

1958-10-08
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1958 en 08/10/1958

Buenos Aires, 8 de octubre de 1958

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Te debo carta hace meses. Estuve dedicado exclusivamente a pintar, a ejecutar unos murales que tenía comprometidos y a terminar mi exposición que acaba de cerrarse con gran éxito. Es posible que la gente joven de ahí, según Piñeiro, no quiera saber nada de mi obra, sino por la propaganda que él prueba hacer. La de aquí en cambio acude a ella y a mí cada vez con más detención, lo cual si bien me satisface me resta tiempo para el trabajo. Con respecto a Galicia no tengo más noticias que las que tu envías de vez en cuando, dando prueba con ello de ser el único intelectual de esa con sentido de la unidad cultural gallega. El único capaz de encontrar un destino común a la labor que se realiza por los escritores y artistas de Galicia y los que residen fuera de ella. Tu tabla de valores no se limita a un grupo, a una tertulia coincidente en una estética o en una filosofía y eso acrece tu mérito ante los ojos de muchos de los que estamos en América. Es hora de que la gente en Galicia piense que la cultura gallega no se desarrolla únicamente en territorio gallego, sino ahí, en Galicia, y en cualquier lugar donde exista un núcleo de emigrantes cualquiera sea la forma de desarrollo cultural entre éstos. Un ejemplo desdichado de pensamiento contrario es el tomo Homaxe a Otero Pedrayo, sobre el cual escribí un artículo que luego rompí para no contribuir a establecer nuevas diferencias, en el que de ninguna manera aparece el homenaje de los artistas ni tampoco el de los emigrantes, aunque sí aparecen nombres desagradables como el del Dr. Marañón y algún otro, que nada tienen que ver con Galicia, ni con lo que Galicia significa para nosotros, ni con Otero Pedrayo, aunque el Dr. Marañón sea su amigo o su médico, o el amigo o el médico de quien organizó el tomo. Los emigrados tenemos el orgullo de haberle hecho a su tiempo a Otero Pedrayo el mejor homenaje que podía tributársele entonces, invitándolo a Buenos Aires cuando su nombre era silenciado y negado por muchos de los que ahora contribuyen al que publicó Galaxia, y él vivía retirado y olvidado de casi todos, en Trasalba. Te escribo de esto porque eres el único amigo de esa, fallecido Maside, a quien puedo decirle estas cosas sin que interprete de modo torcido mi inquietud. ¿Cómo se puede admitir en silencio que Elías de Tejada nos invente una Tradición y sujete a ella a Otero Pedrayo? Quisiera que me respondieses a estas preguntas mías, pues ellas me andan en la cabeza desde la llegada del tomo a que me refiero. ¿Qué queda de la tradición tan nuestra, de los Constitucionalistas, de los precursores, y de las gentes de comienzos del siglo?. Más dejemos esto y volvamos a nuestras inquietudes.
En estos meses saldrá el tomo tuyo en Citania, que se publicará muy ilustrado y con un breve prólogo mío. Creo que va a quedar muy bien. En enero o febrero sale en una editorial argentina otra obra de teatro mía, El irlandés astrólogo y aproximadamente por esa fecha el librito de poemas As Cicatrices. Ahora acabo de publicar un gran álbum de grabados en madera, Doce cabezas, en Ediciones Bonino, que no sé como podré enviártelo si no es por algún propio. En cortometraje se acaba de filmar un documental sobre pintura mural mía, de la que cuando esté os enviaré una copia. Esto es todo por lo que se refiere a mí.
¿Qué proyectos tienes? Sé que te han premiado una nueva obra sobre Pondal en el Centro Gallego, que alguno del jurado me elogió muchísimo, pero que no pude verla. Para G. E. te ruego me mandes siempre el material que puedas y consideres útil. Tu colaboración es de lo que más se estima en la revista y resulta un notable índice del pensamiento actual gallego. Creo que quedará como un importante documento de la inquietud gallega de nuestros días. Te ruego tambien que para la radio me envíes, con destino al final de año, algunos saludos de quienes tú creas oportuno y tuyos.
Me gustaría que me escribieses con detenimiento, que me hables de tus proyectos, que me escribas sobre los amigos, etc. Desde ahora prometo contestar rápidamente. Recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío, y tu un fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1958-10-31
Carta de Goldstein a Seoane. 1958
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Goldstein a Seoane. 1958 en 31/10/1958


New York, 31/10/58

Estimado Seoane:

Acabo de ver con gran sorpresa y alegría 2 obras suyas en un Festival Internacional de Arte de las Naciones Unidas, organizado por la Federation of Jewish Philanthropies of New York. Fui sin saber en realidad de qué se trataba y puede imaginarse la impresión que recibí cuando si bien transpuse el umbral me topé con sus cuadros acompañados con obras de Alberto Presas, Pettoruti, Pierri [Orlando] y Raquel Forner. Sin querer, me sentí henchido de orgullo al oír los comentarios del público acerca de la pintura argentina y en especial de Vd. Ahora bien, a pesar de todo tengo que hacer algunas críticas (no a Vd., no se enoje), los salones forman parte de un edificio de oficinas recientemente terminado por Mies van der Rohe pero que todavía no han tenido tiempo de concluirlos, de manera que, el techo muestra todas las cañerías y conductos, las paredes están sin revocar, etc., etc. La sensación general es caótica, acentuada aún más por la disposición de paneles, cuadros y luces que muchas veces molestan.
Han llegado a colocar un Greco al lado de una escultura abstracta y un Dalí! Pero, de todas maneras, es una muestra interesantísima. Le ruego me diga si puedo ser útil en algo o si necesita alguna cosa de Estados Unidos, que lo haré con el mayor gusto. En realidad, después de haber visitado Europa, esto no me gusta. Ver la arquitectura de New York ha sido una desilusión, actualmente se hace una especie de “academismo moderno”; todos los edificios son iguales: grandes bloques de cristal, aluminio y acero. La “técnica” se ha tragado a la arquitectura y al hombre. Tampoco me gusta cómo trabajan. Visité varios estudios y conversé con muchos arquitectos y pude apreciar lo desastroso que resulta la “súper-especialización” en la arquitectura. Y mejor no hablar de cultura en general: eso es pedir milagros. Estoy cansado de oír que Río de Janeiro “es” Buenos Aires y que el estrecho de Magallanes queda en África. Casi no lo puedo creer y menos tratándose de colegas.
No niego que sea un gran país con muchas cosas buenas, pero a pesar de todo no cambio Buenos Aires por New York. Ya estamos un poco cansados de tanto correr y ansiamos regresar. He tomado ya cerca de 900 diapositivos en colores de todo el viaje, la mayor parte de ellos son de obras de arte y ciudades, de manera que si cuando cuando regresemos nos ofrece una buena “empanada gallega” se los mostraré (única condición). Ansío estar en Buenos Aires y comenzar a hacer arquitectura de una buena vez, aunque para ello haya que matar a algunos propietarios.

Mis saludos a su señora y reciba un gran abrazo de quien desde el “exilio” los recuerda.

Enrique Goldstein

1958-11-04
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1958 en 04/11/1958

Vigo 4-nov. 1958

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Por fin, con gran alegría por mi parte, he recibido una carta tuya. Me preocupaba tu largo silencio, que no sabía a que atribuir.
Excuso de decirte cuanto me satisfacen tus triunfos artísticos, que ni para mí ni para ninguno de nosotros constituyen nunca sorpresa. Aunque insistas en creer lo contrario, tu personalidad y tu obra es admirada por todos. No sé, desde luego, cual es el contenido de lo que Piñeiro te dijo sobre los jóvenes con respecto a tu labor. Y jamás quise tratar de este punto con él. Sin embargo, le he oído repetidamente elogios de tí. Supongo que lo que haría con los jóvenes sería mostrarles cosas tuyas, destacándoles la significación de tu arte y de tu labor intelectual. Nada de esto sería necesario si se hubiesen celebrado exposiciones tuyas aquí, pues sería la propia obra la que se impusiese –como ahí sucede– despertando el interés que merece.
Con relación al libro de homenaje a Otero, figuran en él, efectivamente, algunos nombres que a mí no me simpatizan. El tomo lo concibieron, sin embargo, en función del que ibais a editar ahí, y cuyo original solicité yo personalmente en su mayoría. Se proyectaba que ese número fuese distribuido el mismo día de la jubilación de Otero, y que viniese a ser el homenaje de Galicia al escritor. Partiendo de ello, se quiso dar al otro tomo un significado distinto para no repetir el anterior. Las colaboraciones ajenas a Galicia son, así, todas de profesores universitarios, encabezados por Américo Castro, y con una amplia gama de matices. También los emigrados gallegos están representados por Guerra da Cal. Pero, en fin, aparte de todo ello, creo que nunca se intentó demeritar vuestro esfuerzo. Sabes bien que a tí, concretamente, te hemos pedido repetidas veces colaboración para Galaxia, y nos honramos siempre con ella. También te pedimos la de Dieste, y quisimos editar un libro suyo de cuentos en gallego, o de teatro o de lo que fuese.
No puede olvidarse, ni mucho menos desconocerse entre nosotros, el tremendo esfuerzo cultural que ahí se llevó a cabo bajo tu dirección certera y entusiasta impulso. Sería absurdo imaginar lo contrario. Es una realidad que está ahí, bien clara y bien aleccionadora. Yo lo digo en todo momento, y a quien quiera oírme. Y no sólo por el afecto personal que a tí me une, sino porque entiendo que es una obligación de estricta justicia.
Estoy deseando conocer las nuevas obras que me anuncias. Todo lo tuyo me interesa, bien lo sabes; y no por puro convencionalismo amistoso, sino por la validez objetiva que representa. También me gustaría tener las obras de Citania, que no me mandáis. ¿Por qué? Me enseñó Perfecto las monografías económicas y la pieza teatral de Fole. Pero así como otros las recibieron, a mí no me llegaron. ¿Salió el número de agosto–septiembre de la revista? Hace unos días te envié una interviú con Cabanillas, y posteriormente otra con Faílde. Creo que ambas son interesantes. Iré remitiendo otras, porque considero, como tú, que representan un índice bastante completo del pensamiento gallego contemporáneo.
Te adjunto el recorte de un artículo que publiqué a raíz de la muerte de González Carbalho. También acompaño un saludo de Otero y otro mío, para la emisión de fin de año, como me pedías. Próximamente te enviaré varios más.
¿Sabes algo de la suerte ocurrida con la Obra Completa de Cabanillas? Sería un gran acierto que te encargases tú de la edición aunque me doy cuenta del sacrificio que para tí supondría. Cuando hablé con Villamarín sobre el particular, acogió muy bien la idea, pues fue iniciativa tuya la de editar la obra.
B. Amor está en Vigo desde hace diez o quince días. Yo no lo he visto aún. Supongo que hablará conmigo antes de su regreso a Buenos Aires. Parece ser que dijo que estaban descontentos conmigo porque yo no había respondido debidamente al programa que trazó para la gran revista del Centro Gallego. Por su parte, Sigüenza está difundiendo por ahí que me van a sustituir como delegado del Centro y que lo designarán a él para relevarme. No sé a qué obedecen estas cosas, ni que justificación tienen. Sobre todo, si se piensa que yo he trabajado con ahínco, y desinteresadamente, en todo cuanto se me encomendó, desde la misma fecha en que tú propusiste mi nombre para representar al Centro. En fín, qué le voy a hacer...
Per lo demás, apenas trabajo fuera de mis ocupaciones habituales, que cada vez me absorben más tiempo, aunque sin la correspondiente compensación económica. A veces, muchas veces, me siento cansado y deprimido. Pero una excesiva vitalidad, quizá, me ayuda a superar los baches.
El que está trabajando es García Sabell. Pudo conseguir toda la obra inédita de Manuel Antonio, que es mucha, y la está clasificando. Hará un extenso estudio sobre el poeta, y después se publicará todo en dos tomos: uno de verso y otro de prosa. La obra ha de constituir una gran aportación para destacar la figura completa de M. Antonio.
También C. Calero prepara una gran historia crítica de la literatura gallega, a partir del siglo 19.
Próximamente aparecerá una obra teatral de Cunqueiro, bajo el epígrafe Hamlet, príncipe de Dinamarca. A mí me gustó mucho el original.
Y nada más de momento.
Con cariñosos saludos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

1958-11-26
Carta de Seoane a Goldstein. 1958
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1958 en 26/11/1958


Buenos Aires, 26 de noviembre de 1958

Sr. D. Enrique Goldstein
New York

Estimado amigo:

Recibí su carta de New York que agradecí mucho así como la reproducción que me envió desde Italia. No tenía la menor noticia de la exposición de las Naciones Unidas. Quizá se trate de algún cuadro y dibujo adquiridos ahí en la muestra que hice en ésa hará dos o tres años, tampoco pude saber exactamente que obras son. El dibujo es probable que forme parte de una serie hecha alrededor de 1950. Me gustaría que si le fuese posible y no le resulta demasiado molesto me consiguiese un catálogo. De todas maneras, me alegro que les hubiesen gustado y que gusten, con las otras obras de arte argentino, al público de esa pues de aquí no se tiene apenas noticia alguna, por lo que Ud. mismo pudo ver, de lo que se viene haciendo en pintura, como en las otras artes y pienso que, en general Argentina puede ocupar un puesto discreto entre los países más destacados.
He trabajado mucho durante este año. Para su padre hice algunas obras de las que estoy contento, entre ellas un vitral que creo que será importante. Comprendo su desilusión cuando escribe sobre la cultura del profesional americano y sobre la arquitectura que hacen. Algo de eso me ocurrió a mí hace casi diez años con muchos aspectos de Francia e Inglaterra, pero pienso que cada país tiene siempre al lado de muchos fracasos y de aspectos decepcionantes otros buenos o relativamente buenos que pueden servirnos de acicate y enseñanza. En cualquier caso, la estadía y el estudio en ellos de todas las cuestiones que nos afectan sirve para establecer nuestra medida, situarnos en la realidad y darnos impulso para el trabajo futuro. Supongo por su carta que este viaje le habrá servido, como me sirvió a mí el último, para darse cuenta de que entre el desorden administrativo y político argentino, existe también una seriedad fundamental y capacidad que no tiene la propaganda exterior necesaria.
Comentando con Coire* su carta (a quien acaba de nombrarlo decano de la Facultad de Arquitectura), estabamos de acuerdo de que aún con cansancio y con todas las desilusiones, Ud. debe aprovechar al máximo lo que pueda ofrecerle Estados Unidos sin precipitarse por el regreso.
Perdóneme este comentario, pero si le parece una impertinencia de nuestra parte, redúzcalo al carácter de tal, simplemente de un comentario. Aproveche todo lo que pueda de los norteamericanos, eso es también útil para nosotros aparte de lo que pueda serlo para usted.
La empanada gallega está desde luego comprometida para su regreso con la esperanza de poder gozar de los diapositivos y para poder charlar con ustedes de su viaje.

Reciban Anita y usted los saludos de Maruja y míos y usted el gran abrazo de su amigo.

[Seoane]

1958-11-30
Carta de Goldstein a Seoane. 1958
Washington, D.C.
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Goldstein a Seoane. 1958 en 30/11/1958

Washington, 30/11/58

Estimado Seoane:

No puede imaginarse con qué alegría recibí su atenta carta. Con sorpresa, veo que ni siquiera se han molestado en notificarle que habían expuesto dos obras suyas, lamento no poder complacerlo con el catálogo, pues hemos dejado todos los papeles, libros y folletos en New York, pero no recuerdo bien si entre otros envíos que hice a Buenos Aires se halla ese catálogo. Le ruego lo llame a mi padre por si acaso lo haya recibido.
A pesar de las opiniones que ya le describí acerca de los americanos, le advierto que como Vd. y el Arq. Coire, yo también pienso que tienen mucho de bueno y estoy dispuesto a aprovechar todas las enseñanzas. Tuve la fortuna de conocer mucha gente que con un criterio absolutamente libre de prejuicios me ha mostrado trabajos y proyectos. Ahora estoy a punto de comenzar con una beca; ignoro si esto será mejor o peor que el estudio privado, puesto que el programa ya trazado es bastante rígido y para colmo de males han cambiado las bases propuestas. De todas maneras, estoy dispuesto a aprovechar todo lo posible antes de regresar. Le he escrito al Arq. Coire para felicitarlo y a la vez para ponerme a sus órdenes en lo que necesitare; sé que Buenos Aires haría falta mucho material que creo podría conseguir; como no estoy muy seguro de la dirección e ignoro si recibió mi carta, le ruego lo llame y le haga saber que deseo colaborar de alguna manera, de modo que si le interesa algo, me escriba. Es un gran profesor a quien estoy sumamente agradecido, de manera que ahora me siento en el deber de cooperar en algo, y sinceramente creo que desde aquí podré serle útil.
Hoy estuvimos de recorrida por las National Gallery: es impresionante la calidad de las obras expuestas, sobre todo los pre-renacentistas y los Grecos; no puedo opinar sobre el resto porque todavía no he visto ni la sexta parte del Museo, pero lo que sí pude apreciar es al “visitante” en cuanto entran, se alquilan una radio-guía y se “caminan” todo el Museo en media hora, ¡qué capacidad perceptiva!
Desde ya, paladeamos la empanada gallega prometida... y el buen café que tanto extrañamos.

Reciban Maruja y Vd. un gran saludo de “vuestros amigos en el exilio”.

Enrique Goldstein

1958-12-17
Carta de Piñeiro a Seoane. 1958
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1958 en 17/12/1958



Compostela, 17-XII-58
Sr. D. Luis Seoane
B. Aires

Querido Luis:

Acabo de recibir o Segundo libro de tapas, que é, por certo, moi fermoso. Gozo moito mirando e remirando cada folla do libro. Hainas que pola espresión do dibuxo e pola finura da color acadan unha transparencia emotiva tan pura, sinxela e contaxiosa como a do texto da inicial Breve crónica en relación conmigo y con las artes gráficas, cuia sinceridade me conmoveu. Como queira que, a falta de outros bens, teño o privilexio de contar coa amistade de moitos rapaces galegos, farei que conozan o teu novo libro de tapas e que gocen na sua contemplación como eu mesmo gozo.
Haberá uns 15 ou 20 días mandeiche unha separata do meu traballo incluído no tomo-homaxe a Otero Pedrayo. Por Galicia Emigrante vexo que xa conoces o tomo. Nós contábamos que salise ahí primeiro outro tomo que tiñamos preparado con anterioridade por encargo de uns amigos de Caracas e que deberá estar imprentado en Febreiro pasado. Nise tomo, por editarse fora, podían congregarse todolos galegos de dentro e de fora de Galicia e así foi concebido e disposto. Era a homaxe de todolos galegos ó gran D. Ramón de Trasalba. Como continuación e complemento dise, preparamos un tomo especial de Galaxia, que non podía ser, dende ningún punto de vista, unha especie de duplicado do tomo que debía salir ahí con anterioridade. Por moitas razóns, houbo que o concebir de xeito distinto: non como a homaxe a D. Ramón, senón como a homaxe ó profesor Otero Pedrayo. Diste xeito non había redundancia en relación co tomo editado fóra. Proieitámolo, pois, ó xeito clásico diste tipo de homaxe-miscelánea que se fai en todo o mundo en casos semellantes. Fundamentalmente foi concebido como un diálogo entre a cultura “española” e maila galega. Procurouse que a cultura española estivera representada por persoeiros eminentes de varias correntes de pensamento, dende o representante eisilado da Institución, Américo Castro, hastra o Tradicionalismo, pasando polo liberalismo de Marañón, polo catolicismo liberal de Aranguren, polo neoliberalismo de Laín, polo culturalismo de Dámaso Alonso. Entre os portugueses, escollemos deliberadamente a Rodrigues Lapa, cuia siñificación non desconoces, i entre os galegos eisilados a Guerra da Cal. Tratábase de que, nise diálogo cultural, Galicia quedase a boa altura. Gracias ós traballos de Carballo Calero, Celestino, Parga, Torre Enciso, Da Cal e Blanco Freijeiro, o ouxetivo conqueriuse plenamente. Polo menos así o creemos nós.
Que teñades un feliz Nadal e un bó Aninovo e que o 59 te traia á Terra das túas añoranzas.
Unha forte aperta do teu bó amigo.

Ramón Piñeiro

1959-01-07
Carta de Zegrí a Seoane. 1959
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1959 en 07/01/1959


Enero 7 de 1959

Sr. Luis Seoane
Buenos Aires

Estimado amigo:

¡Muchas felicidades y éxitos les mandamos a Ustedes en el Nuevo Año! Le incluyo en ésta un cheque por US$50.00 por grabados vendidos durante el año pasado. Los grabados vendidos son dos estarcidos a $20.00 cada uno. Otro estarcido a $25.00 y uno de los grabados chicos en blanco y negro de la serie que me envió hace algún tiempo atrás. Este último grabado pequeño lo vendimos en $10.00. Hemos descontado la comisión de la Galería. Le agradecería que me acusara recibo de la presente. Le escribo a la antigua dirección. Por aquí han pasado varios pintores argentinos jóvenes que lo conocen a Usted. Algunos de ellos personalmente. Todos conocen su obra y me han dado noticias de su trabajo. Por correo ordinario y en sobre aparte le incluyo un catálogo de una exposición internacional que se celebró recientemente en Nueva York. A esta exposición enviamos dos cosas suyas: un óleo y un dibujo. En el catálogo aparece reproducido el óleo. Espero que el catálogo le llegue sin novedad. No sé si Usted tenga oportunidad de ver a Nóvoa. Si lo ve, dígale que me escriba para enviarle un dinero por una de sus telas pequeñas que logramos vender hace poco. Es una tela del primer envío que me hizo años atrás. La Galería ha seguido creciendo. También el trabajo de encaminarla por su Vía Crucis en este laberinto de más de 300 salas comerciales de exposiciones. Pero se progresa. Muchos recuerdos cordiales de nosotros para Ustedes,

Armando Zegrí

1959-01-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959 en 16/01/1959

Vigo 16-enero 1959

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo en tu poder varias cartas mías. ¿A qué se debe tan largo silencio? ¿Ha salido ya el número de la revista correspondiente a noviembre–diciembre? Nada sé de tí, y me extraña que ni siquiera acuses recibo de mis envíos.
Hoy te adjunto con estas líneas el recorte de un comentario publicado en La Noche sobre tu Segundo libro de tapas.
Un fuerte y cordial abrazo de
Fdez del Riego.

1959-02-18
Carta de Seoane a Zegrí. 1959
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1959 en 18/02/1959


Buenos Aires, 18 de febrero de 1959

Sr. D. Armando Zegrí
New York

Estimado amigo:

Recibí su carta, que contesto tarde por haberme encontrado ausente de Buenos Aires, conjuntamente con el cheque que le acompañaba. También recibí el catálogo de la exposición internacional donde usted incluyó obras mías, por todo lo cual le estoy muy agradecido. De esa exposición había tenido noticias por un amigo mío arquitecto que la vio, pero no se le había ocurrido conseguirme el catálogo. He trabajado mucho. Tengo unos quince murales realizados en esta capital con procedimientos distintos, y estoy ejecutando dos más. Trabajo todo lo que puedo y a fin de año es casi seguro que marche a Suiza, donde haré dos exposiciones: una en Basilea y otra en Berna. También hice para Ediciones Bonino una carpeta de grabados en madera en negro y a color, que le envío por correo aparte. El Presidente Frondizi llevó a ésa para el Museo de Arte Moderno, diez cuadros de diez pintores argentinos, entre los cuales estoy incluido. Me gustaría su opinión si tiene oportunidad de verlo. De su galería me hablan a menudo gentes que pasan por New York y por esto sé que usted consolida su prestigio. ¿Cuándo vuelve por Buenos Aires? Esto está muy cambiado después de su último viaje y existe un gran movimiento de industriales y comerciantes norteamericanos por toda la República. A mediados de año, le enviaré a usted nuevas cosas para que las tenga en su galería, por si se venden, para ayudarme de alguna manera en Europa. Serán grabados. Me gustaría saber si la carpeta que le envío puede interesar a alguna gente en ésa. A ustedes les recordamos a menudo. Recordamos los tristes acontecimientos que le rodearon y aquel discurso presidencial que usted escuchó muy perplejo en su último viaje y el ambiente de Buenos Aires de aquellos días.

Bueno, le ruego me escriba y reciba saludos para usted y su señora de Maruja y míos y usted el muy cordial de:

[Seoane]

1959-02-18
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959 en 18/02/1959

Buenos Aires, 18 de febrero de 1959

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibí tu última carta y el recorte de tu artículo de La Noche sobre mi Segundo Libro de Tapas que te agradezco mucho. Este libro, como el anterior, obtuvo éxito, sobre todo, aparte de aquí, en Suiza y Alemania. Os envío otro de grabados en madera, Doce cabezas, que lo lleva Maiztegui que sale hoy en Yapeyú; es de edición numerada y limitada, lleva tres ejemplares, para García Sabell, Piñeiro y para tí. Recibí con motivo del Segundo Libro de Tapas una carta muy expresiva de Don Jesús Carro que me emocionó mucho y mucho más por su juventud. Creo que cuando ahí hablan de los mozos están hablando de unos jóvenes nacidos viejos, muy seriecitos, muy desengañados de todo, que creen que escribiendo unas páginas muy bien redactadas pueden cambiar el mundo que les rodea, suponiendo además que deben olvidarse de los hechos en que no participaron. Así los vemos al menos desde Buenos Aires. A mi me parecen casi todos muy parecidos a mi compañero de curso [Maximino] Romero Lema, que creo que ahora se llama Romero de Lema, y cuyas luces eran muy limitadas pero resultaba un buen estudiante y muy devoto y correcto, es decir, el tipo de hombre que Dios debe apartar de sí pero que Felipe ii tendría a su lado para llevar la contabilidad de los quemados, contabilidad que él llevaría inocentemente y con ideas muy justas sobre los pecados de los demás. No sé que es de él, es posible que sea, como sospecho, un excelente burócrata y lo recuerdo ahora a propósito de esos mozos que ya tienen en la memoria un “index” para todo lo que no deben recordar ni conocer. Es posible que nosotros estemos en el “index” y no formemos parte, como les ocurre permanentemente a los emigrantes, de la historia de Galicia. Solo tu con tu trabajo recuerdas a los que estamos fuera y te estamos agradecidos y por eso tambien nos emocionamos hasta las lágrimas con una carta como la de Don Jesús Carro, joven a pesar de llevar medio siglo a esos mozos de que nos hablan y a veces leemos. Por mi parte trabajo sin importarme demasiado todo eso y pensando estar a la altura de mi generación, una de las más completas y fecundas de cuantas tuvo Galicia y a la que yo no cambiaría por ninguna otra de las pasadas ni desde luego hasta ahora de las últimas, estas que simulan problemas metafísicos y amor a las flores humildes y a las montañas gallegas para no ocuparse del hombre gallego que les resulta una fatalidad para su género de preocupaciones. El ser mozo no es un problema de años sino de actitud ante la vida y nuestra generación es aún la moza en Galicia por lo que sé vé desde afuera. Que sorpresa se van a llevar el día que escuchen por ejemplo a Rafael Dieste, si algún día tienen la suerte de escucharle, al hablar de esos problemas que a ellos solo les sirve para hacer ejercicios escolares y con el que no cuentan para nada, y pongo solo un ejemplo. Más dejemos esto. Trabajo, repito, mucho. En este momento hay catorce murales míos en Buenos Aires aparte de alguno en Mar del Plata y San Juan y es posible que a fin de año exponga obras mías en museos de Basilea y Berna. En Basilea con Tamayo y Wilfredo Lam, y en Berna solo de obras mías. En el Centro Gallego me designaron de su Comisión de Cultura, que acepté por compromiso pero pienso renunciar tan pronto pasen estas vacaciones. La vida económica actual de Buenos Aires, de Argentina, el precio de las imprentas, hace imposible que G. E. salga más como hasta ahora, por lo tanto estoy estudiando una segunda época que la continúe. Aquí se está pasando por un momento de crisis bastante aguda, no se puede hacer de momento demasiado y para estos trabajos siempre me atuve a mis propios recursos sin protección de nadie, como aquí es bien sabido. En cuanto al C. G. de no poder hacer una labor que sea útil a un mismo tiempo a esa y a ésta conjuntamente, y para esto no nos entendemos, prefiero renunciar. Ahí se olvidaron que las relaciones que existen de esa entidad con Galicia las logré yo y no los millonarios de que tanto se ocupan y que son generalmente inútiles. Te digo esto a tí que es al único a quien por amistad puedo decirlo. Me gusta mucho la nueva colección de poesía de Galaxia y el acierto gráfico para su presentación de Xohan Ledo. Estos próximos meses aparecerá tu tomo sobre una generación gallega. Corregí las pruebas y va a ir muy bien ilustrado. Creo que es de mucho interés y si tu me permites voy a acompañarlo con un trabajo mío, breve, sobre la tercera promoción como tu la denominas. El título es lo que continúa preocupándome de modo que pueda ser útil para un público general.
Hemos estado con los Scheimberg a su regreso que vienen encantados de vosotros y de la gente de Santiago. Os recuerdan a Evelina y a tí con mucho cariño, muy agradecidos. Por mi parte tambien os agradezco mucho las atenciones que tuvísteis con ellos.
Bueno, contéstame con una larga carta y hablándome de tus proyectos. Mientras tanto, recibir Evelina y tu el saludo de Maruja y mío y tu el gran abrazo de:

Seoane

1959-02-26
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1959
Washington, D.C.
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1959 en 26/02/1959

[Manuscrito:] Washington, 26 de febrero de 1959

Querido Seoane:

Hace cosa de unas semanas recibí un paquete de libros y revistas tuyos. Esta carta, que tuve que demorar por razones de familia más de lo debido, tiene por objeto agradecerte el envío en primer lugar y en segundo, darte a vuela pluma mi parecer sobre el esfuerzo editorial que vienes haciendo con la ayuda de Baltar y otros amigos.
El abrir el paquete fue una sorpresa muy grata; como un chiquillo me puse a barajar el contenido y pasé de una publicación a otra atraído por los colores, las ilustraciones, los formatos, los títulos..., con la excepción de A fiestra baldeira, todos nuevos para mí. Repuesto de la sorpresa del momento, eché mano a Grandeza y decadencia del Reino de Galicia y, a pesar de lo mucho que otros títulos me atraían, no lo solté hasta llegar a la última página. Me interesaba el asunto en primer lugar y luego me ganaron las demás cualidades del libro: estilo claro y directo, ponderación del conjunto, enfoque “atlántico” del tema, selecta bibliografía, etc. Creo que eliminando ciertas reiteraciones (más frecuentes al comienzo de los capítulos), dividiendo el texto de cada capítulo en discretos encabezamientos, eliminando algunas erratas, añadiendo unos cuantos mapas y fotografías bien escogidos y elaborados, esta obra se convierte en un estupendo manual de Historia de Galicia. Por mi parte, siento mucho no haberme encontrado hace muchos años con un libro como éste, don de ni el amor a Galicia ni un lirismo atropellado restan objetividad, ponderación, equilibrio y valor histórico y didáctico a la obra. Ojalá que ésta se agote cuando antes y en una segunda edición tengáis en cuenta los pormenores indicados y otros –índices de autores y analíticos, cuadros de linajes y reyes, tanto de Galicia como de León, Portugal, Castilla, Navarra, etc.– que, sin encarecer la obra y alejarla de las posibilidades económicas del lector, destaquen sus méritos fundamentales. La portada es, como en general la de todos los libros y revistas que me enviaste, un acierto definitivo. Varios amigos de aquí se quedaron muy sorprendidos por la gracia consumada de estos libritos, que tanto contrasta con la petulancia y la mostrenquez de lo que por aquí se publica. No menos les sorprendió que se tratase de un esfuerzo individual y que en Buenos Aires se publiquen libros y revistas en gallego. Pero este es asunto para otra carta.
A fiestra baldeira –creo que rehecha de arriba abajo– es una joya literaria y un primor editorial. Tanto el texto como la cubierta tienen la exquisitez de la Ría de Arosa vista desde la citanía de Santa Eugenia de Ribeira o desde el Barbanza en una mañana luminosa de primavera, toda ella florecida de velas diminutas y sus aguas flameando bajo la “lestía”. Tiempo llegará en que se represente en cada teatro, grande o pequeño, de las ciudades y villas costeras de Galicia, y en que un nutrido grupo de artistas gallegos hagan de ella una película estupenda, con toda la Galicia marinera por fondo: tabernas, peiráns, mercados, barcas, cons, playas, redes..., todo en fin cuanto –de cerca o de lejos– nutre A fiestra baldeira tal como acaba de llegarme. Otro libro que leí muy pronto fue el de Fole, por lo que me gustó su libro anterior A lus d´un candil. Es un poco chocarrero, pero tiene frescura de lenguaje, una espontaneidad casi aldeana, un vocabulario tan vivo, una jovialidad, un humor estupendos...
Me interesó mucho el ensayo de Parga Pondal. Su tesón y su esfuerzo me parecen admirables y en línea con los de aquellos gallegos del siglo pasado que, en medio de la indiferencia de los centros culturales de Galicia y de toda España, hicieron una labor ejemplar y si se quiere gigantesca... La pena es que Galicia y España sigan en el mismo marasmo en momentos en que hasta las tribus de África están despertando.
Esta carta no acabaría nunca si me dejara llevar del entusiasmo. Dejemos, pues, el asunto para otra carta más sosegada. Alicia y yo estamos todavía con un nudo en la garganta por la marcha, el día 20, de Cuqui y su hijo a Bruselas. Vivieron con nosotros desde hace un año mientras el marido de Cuqui terminaba sus estudios en la Universidad de Columbia, y ahora que éste tomó posesión de un empleo en la organización de los mercados europeos, se fueron aquélla y el niño a vivir con él. Mientras estuvieron aquí, la casa estuvo revuelta, los libros escondidos en el sótano, la máquina de escribir cerrada en un rincón porque Pablo no dejaba títere con cabeza. Ahora la casa va recobrando la normalidad externa, peor el vacío que en ella reina es espantoso... sobre todo para Alicia, a quien Pablo adoraba y absorbía por entero. Todavía no tuvimos carta de ellos, pero sabemos que el avión ha llegado sin novedad a su destino.
Voy a recoger todos mis papeles, poner en orden algunos poemas y otros escritos esporádicos, y ponerme a escribir. Desde mi salida de Buenos Aires tengo muy presente que te debo un libro de versos en gallego, y estoy determinado como siempre a cumplir mi palabra..., si bien en este caso importa más que cumplirla, cumplirla bien...
Aprovecho esta ocasión para decirte, por si pudieses pensar lo contrario en cualquier momento de desánimo, que nuestro silencio, debido a circunstancias difíciles de explicar, no se debió a nada que se parezca a falta de amistad y menos aún de admiración. Aunque ello parezca paradoja, más que a falta de cualquiera de las dos cosas, se debió a exceso de ellas... Pero esto tampoco se puede explicar como no sea de palabra o en un libro de muchas páginas... Dejemos las cosas en este punto, pues, en espera de una ocasión más o menos providencial.
Nuestros vivos recuerdos a tu familia, a los Dieste y demás amigos, que no cito por ser tantos, y para vosotros dos un abrazo muy hondo y un aturuxo que resuene desde Castro a la Arzúa.

Otero

¿Está Baltar por ahí o en Galicia?

[Manuscrito por Alicia:] Mucho cariño para los dos de Alicia.

1959-03-01
Carta de Kielschowsky a Blum. 1959
Nova York
Kettwig
Nova York
Olivos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Kielschowsky a Blum. 1959 en 01/03/1959

Den 1, märz 1959

Herrn Sigwart Blum
Quintana 2572
Olivos, F.C.B.M.
Argentinien

Sehr geehrter Herr Blum:

Entschuldigen Sie, dass ich Sie so schlecht behandle. Mit der farbigen Beilage der Prensa und dem einlandenden Heft über Südamerika haben Sie mir eine grosse Freude gemacht. Vielen Dank für die Aufmerksamkeit. Ich wusste garnicht, dass Sie sich so erfolgreich photographisch betätigen. Ab und ich gern Landschaften und geschichtliche Gebäude aufgenommen, jetzt sind meist unsre Kinder die Opfer meiner Photographierlust. Ich lege ein Bild bei, dass in unsrer hübschen Umgegend gemacht ist –mit einer alten Rolleicord, die mir schon seit fast 25 jahren treue Dienste leistet.
Inzwischen habe ich eine ganze Anzahl interessanter Buchumschläge von Frau Hermelin bekommen, die eine wesentliche Bereicherung meiner Sammlung bedeuten. Darüber habe ich mich Umschläge zu bekommen. Im vorigen Jahr ist es mir gelungen, einige aus Finnland und Japan zu beziehen, auch kommen von Zeit zu Zeit einige englische hinzu. Doch am stärksten wächst der deutsche Teil der Sammlung. In England erschien vor einiger Zeit ein bedeutendes Buch, das demnächst in einer zweiten, erweiterten Auflage herauskommen soll: David Bland: A History of Book Illustration, London, Faber & Faber, 84s. Es behandelt die Buchillustration vom illuminierten Manuskript bis in die Jetztzeit und enthält über 400 Illustrationen. Seoanes Libro de Tapas und seine Holzstiche zu Varelas Lonxe werden darin erwähnt, und aus diesem wird sogar eine Illustration wiedergegeben.
Sonst weiss ich nichts neues. Hier herrscht überall die Grippe, und ich habe einen hartnäckingen Schnupfen.
Hoffentlich geht es Ihnen gut. Grüssen Sie bitte Frau Hermelin, und seien auch Sie bestens grgrüsst,
Ihr

Andrij Kielschowsky

1959-03-18
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959 en 18/03/1959

Vigo 18-marzo 1959

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta a su debido tiempo. Me alegró mucho porque llevaba largo tiempo sin saber de tí. Las únicas noticias que tengo de esa son las que tú me das.
Hace una semana fui al puerto a esperar a Maiztegui. El barco en que venía llegó con tres días de retraso porque tuvo que capear un fuerte temporal en las Azores. Maiztegui pasó ocho días en Vigo, completamente feliz. Sintió mucho tener que marchar tan pronto para Madrid. Hablamos mucho de tí y de los amigos. Me entregó los tres libros de grabados en madera. Los de García Sabell y Piñeiro ya están en su poder. Realmente la obra es una verdaderamente maravilla. No sabes cuanto te agradezco la delicadeza de este magnífico obsequio. No son sólo los grabados y la presentación de la obra, que me gustaron extraordinariamente. Es también el prólogo, bellísimo. Creo que es uno de los más felices que has hecho. Con mi más vivo agradecimiento, quiero expresarte la más expresiva felicitación.
El otro día estuve en Santiago con don Jesús Carro y hablamos de tí. Te distingue con especial afecto. Coincido contigo en que, a pesar de la edad, se mantiene permanentemente joven de espíritu. Pero también entre los mozos hay muchos que poseen auténtica juventud. No niego que existen algunos con carga literaria excesiva. Pero otros, los más y cada día en mayor número, tienen preocupaciones vivas, inquietud y ansia de enfrentarse con los problemas del país. Yo hablo con ellos con cierta frecuencia, y me sorprende el espíritu que los anima.
Lo de Romero Lema es un caso que nada tiene que ver, en absoluto, con el de estos mozos. No lo he vuelto a ver desde que terminó la carrera. Sé que en el año treinta y tantos se fue a Bélgica e ingresó en un seminario. Ahora creo que está en Roma y que es prelado doméstico o cosa así.
Es una verdadera pena que renuncies al puesto que ocupas en la Comisión de Cultura del Centro Gallego. Pienso que tu presencia en ella, a pesar de las incomodidades y los disgustos, constituye una garantía para todos. Si mi opinión pudiese servir de algo, te rogaría encarecidamente que no abandonases el puesto.
En varias cartas te pedía que me mandases las publicaciones de Citania. Salvo las tres primeras editadas y A fiestra valdeira, no recibí ninguna más. ¿No podrías hacer que me enviasen los libros? Bastaba con que lo indicases en la administración de la editora. También solicité de Perfecto la misma cosa, pero con el mismo resultado negativo. Si es que hay alguna razón para que no me manden los libros, trataré de adquirirlos aquí, pues quisiera poseer todo el fondo. Tampoco me ha llegado el librito de grabados de Maside, que creo preparaste tú, y que mucha gente de Galicia ha recibido.
He llevado un gran disgusto con la desaparición de Galicia Emigrante. Durante el tiempo de su publicación ha desarrollado una magnífica labor, y al morir deja un tremendo vacío en la vida cultural gallega. Esperamos, sin embargo, que se inicie pronto una segunda etapa. Tu capacidad de entusiasmo y de iniciativa habrá de salvar –lo sé por experiencia– las dificultades.
Hace unas semanas falleció en Madrid Emilio Mosteiro. La noticia me impresionó mucho, pues le tenía gran afecto. Pero el desenlace era fatal porque tenía un cáncer de próstata.
Parece ser que, por fin, Insula va a publicar ahora la edición dedicada a Galicia. Algunos de los originales van a ser renovados y se incorporarán otros de América. Te escribirá García Sabell, si no lo hizo ya, en este sentido. Nos gustaría mucho, por ejemplo, que la firma de Dieste no estuviese ausente del número.
Yo sigo trabajando como siempre, agobiado con mil preocupaciones. Bien quisiera escribir uno o dos libros que tengo en proyecto, pero no dispongo de tiempo alguno. Últimamente amplié notablemente la conferencia que dí ahí sobre Valle Inclán y la envié a Portugal para incluirla en la serie de trabajos de homenaje al pensador Joaquim de Carvalho, que se publicarán en varios tomos.
Y nada más por el momento. Con saludos muy afectuosos a Maruja y de Evelina para los dos, te manda el fuerte abrazo de siempre
Fdez del Riego.

1959-03-28
Carta de García Sabell a Seoane. 1959
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1959 en 28/03/1959

28-III-1959
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Fai moito tempo que penso escribirche unha longa e detida carta. Nunca dispoño de tempo abondo pra facelo. Excesivas obrigas i o agobiante traballo profesional impídenme corresponder contigo como ti mereces e como eu desexo.
Ante todo, o meu fondo agradecemento polo envío de teu álbum das Doce cabezas. É unha obra espléndida que marca un camiño ascendente na tua rexa e disparada traieitoria artística. O que eu anunciei no ensaio encol da tua arte vai agora tomando mañífica realidade. Por iso estás connosco e por iso connosco permaneces, porque a tua obra, dun valor inaudito na nosa terra, testemuña e perennidade do que non morre, do que sempre sobrenada na turbulencia da hestoria. Que sigas dise xeito e que eu, algún día, poda escribir o traballo definitivo sobor do teu profundo inquérito pictórico.
Agora, un pedido. Por fin vai saír o número de Ínsula adicado á Cultura Galega. Como pasou tanto tempo é mester modificalo un tanto. Por de pronto, estimo que nele non deben faltar o nome de Rafael Dieste i o teu. Prégoche, pois, que da miña parte encargues a Rafael un traballo sobor da paisaxe galega. Que o enfoque como lle acomode mellor. Debe estar escrito en castelán i as súas dimensións serán as corrientes nos traballos de revista. Tí remésame algún dibuxo ou reproducción dun cuadro teu que estimes representativo do intre aitual no teu arte. Endemáis poderías mandar tamén algún pequeno dibuxo (un ou máis) que poideran servir pra ilustrar as diversas páxinas do número. Dispoñemos dalgúns de Maside, pro, en parte, xa foron pubricados. O direitor da revista dispuxo deles ó ver, fai tempo, que o número galego non tiña viabilidade.
Todo isto ten certa présa e debe estar eiquí o máis tarde a finales de abril. Non te esquezas. Teño empeño en que Rafael e tí colaboredes niste número de Ínsula que, a bon seguro, há resultar de gran trascendencia.
Como no primitivo proieito, tamén niste, van os anuncios das diversas editoriales galegas. Acontece que os precios, como é natural, cambiaron. A plana enteira custa 4.000 pts. e a media plana, 2.000 pts. Penso que Citania deberá ocupar unha plana enteira, igoal que o farán algunhas outras editoriales de eiquí. Tí dirás, por tanto, si insertamos ou non o voso anuncio. En caso afirmativo xa dispondrás o aspeito tipográfico do mesmo.
Saúdos cordiales ós amigos. Saúdos moi garimosos de Elena e meus pra Maruxa. Recibe tí unha forte aperta de

Domingo

1959-04-01
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959 en 01/04/1959

Buenos Aires, 1 de abril de 1959

Querido Del Riego:
Recibí ayer tu carta y me apresuro a contestarte por dos motivos: el primero se refiere a un problema legal que yo no puedo responder. Un sacerdote español que colgó en Buenos Aires sus hábitos y contrajo matrimonio sin las necesarias dispensas eclesiásticas, quiere saber si existe algún artículo del Código penal, o algo legal, por lo que pueda condenársele en España. Sospecho que no, pero no puedo más que sospechar. Ya no sé siquiera si existe algún código penal en España, tan lejos estoy de su realidad y tan cerca. Te agradecería pues, que me contestases urgentemente a esta pregunta. El segundo motivo es que en mi carta anterior te pedía que me dijeses si me permitías acompañar a tu monografía con una pequeña crónica mía referente a la generación del 30. Esta monografía irá muy bien ilustrada y puede ser muy interesante incluso para la gente ajena a Galicia. Como no me contestaste a esto vuelvo a formularte la pregunta tambien con el carácter de urgente, pues si tu no tienes inconveniente lo haríamos así por razones editoriales, de ilustración, propaganda, etc. y de costo en general.
Las publicaciones de Citania te fueron enviadas por correo ordinario y hay, desde hace tiempo, orden en la administración de que se te remita un ejemplar de cada nuevo libro que salga. En cuanto a la pequeña monografía de Maside no sabía que hubiesen enviado ejemplares a esa, yo por desidia mía no la envié a nadie de lo que tienes que perdonarme. Por correo ordinario te envío, aparte del ejemplar tuyo, algunos más para que los dés a quien tu creas conveniente. Galicia Emigrante saldrá un nuevo número como despedida de una época y quizá más adelante, si se normalizan los costos de imprenta, vuelva a salir aunque quizás con presentación distinta. En ese número próximo se publicarán tus reportajes, pues creo necesario que se publiquen ya que ellos constituyen un testimonio del pensamiento actual de Galicia. Para ese presunto último número haré tambien algo que se refiera a la soledad de los intelectuales emigrados gallegos en lo que se refiere al desarrollo de su labor. Olvidados la mayoría de la gente que trataba en esa, excluyendo tu caso siempre ejemplar, sin ninguna clase de protección de las entidades de aquí y convertidos voluntariamente en una especie de misioneros inverosímiles de la Galicia que todos soñamos. Cualquiera de ellos, y me incluyo entre todos, pudo haber alcanzado situaciones de privilegio en Buenos Aires. Si dejasen de “perder el tiempo” (esto piensan algunos) ocupándose de su país que por lo visto no los necesita y por el que se sacrificaron. Por mi parte no pienso ocuparme más del Centro Gallego al que le dí casi veinte años de vida sin más compensación que la satisfacción que me producía el poder ser útil a esa entidad. Quiero mi tiempo para mi trabajo. De esta manera se gana incluso el respeto de las gentes a quienes se abandona. Sobran ejemplos. En cuanto a Galicia está presente en todo lo que hago.
¿Cuando sale el otro tomo de homenaje a Otero Pedrayo? Yo le pedí a Prada que escribiese que retirasen mi dibujo de la tapa. Supongo que otros habrán pedido lo mismo, no lo sé concretamente. Pero todos aquellos a quienes se les pidió apenas media cuartilla de adhesión supongo que harían lo mismo, sabiendo además que su media cuartilla pedida de compromiso va incluída ahora en una especie de vagón de tercera clase. Pero no quiero transmitirte mi decepción.
Me alegro de la aparición de Ínsula y aguardo la carta de García Sabell, gustándome desde luego que Dieste quiera colaborar. A fin de año es muy posible que vaya a Suiza donde me invitan, no sé si te lo escribí ya, para dos exposiciones, una en Basilea y otra en el Museo de Berna, para entonces quizá como la otra vez pase por Vigo y te vea. Tengo muchas ganas de abrazarte a tí y a los pocos amigos que van quedando en esa.
Haz lo posible por escribir esos libros de que me escribes. Debes sacrificarte todo lo posible en este sentido, pues es necesario más que nunca que todos trabajemos en lo nuestro. Tu tienes una labor espléndida muy diseminada que debes concretar en nuevas obras. Me gustaría recibir tu ensayo sobre Valle Inclán cuando se publique; la conferencia que te sirvió de base de Buenos Aires fué notable y todos conservamos su recuerdo. A Don Jesús le debo carta, pienso escribirle uno de estos días. En cuanto a los jóvenes, que muestren al menos que son, los que están en Santiago, como los de cualquiera otra ciudad universitaria de la península. Nosotros, a nuestra manera, lo mostramos en una época y otros antes y muchos antes que nosotros. Recibí estos días el nuevo libro de Cunqueiro de Galaxia, que supongo tan bueno a simple vista –pues aún no lo leí– como los últimos suyos. Haré como siempre con todo lo que llega de ahí, el comentario radial.
Bueno, por hoy nada más, te ruego la respuesta urgente a las dos preguntas que hago al comienzo de esta y tu y Evelina recibid el cariñoso saludo de Maruja y mío y tu el gran abrazo de
Seoane

1959-04-10
Carta de Seoane a Roses. 1959
Bos Aires
San Miguel de Tucumán
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Roses. 1959 en 10/04/1959


Buenos Aires, 10 de abril de 1959

Srta. Noemí Roses
Tucumán

De mi consideración:

Recibí su carta de fecha 2 de este mes, en la que me interesa usted en nombre de sus compañeros, los alumnos del departamento de artes, para el cargo de Jefe del Departamento de Dibujo y Pintura de esa Universidad.
Agradezco profundamente la propuesta de ustedes, por la distinción que esa elección significa, sobre todo en el caso mío que trabajo aislado de cualquier grupo; pero, por razones que nada tienen que ver con el sueldo que ustedes me participan, con mi comodidad, ni con mi propio gusto, sino con las obligaciones que tengo contraídas en ésta, no puedo aceptarlo. No quiero ser uno de esos profesores que abandonan sus deberes con toda clase de permisos al mes de iniciado el curso, para disfrutar de su sueldo como si éste constituyese una renta, abandonando su cátedra en ayudantes, desdeñoso de la vocación de los demás e incapaz de aportar inquietud alguna a los alumnos. Ustedes tendrían derecho a despreciarme y yo mismo me despreciaría. Por este mismo motivo, rechacé oportunamente cátedras en esta capital. No sé por qué les escribo esto. Sólo quiero decirles a ustedes que les agradezco hondamente esta distinción que me hacen, para mí más importante que el puesto que me proponen, y que me ofrezco a ustedes como amigo.

Les saluda atentamente.

[Seoane]

1959-04-10
Carta de Seoane a García Sabell. 1959
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1959 en 10/04/1959

Buenos Aires, 10 de avril (sic) de 1959

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela.

Meu querido Domingo:

Recibín a tua carta do 28 de marzo, e agradézoche moito as lembranzas do meu album Doce cabezas. Continúo traballando moito. Traballo sempre. Fixen nistes derradeiros anos diversos muraes con téinicas diversas: vitraes, ferro e bronce, relieves, pintura, etc., pero xa falaremos disto.

Citania acordou o seu aviso dunha páxina pra ise número de Insula. Dieste prometeu a sua colaboración i eu enviareiche o que me pides denantes do remate de avril. E posíbel que a fin de ano vaia a Europa, concretamente a Suiza, onde me invitan a facer duas esposiciós nos museos de Basilea e Berna. Tamén teño propostas de galerías de Milán e Roma, mais non sei si poderei facer ren nistas cibdades, pois teño moito que facer eiquí e non moitos folgos pra viaxar. Fixen cousas novas, afondando o que podo os meus recursos eispresivos. Iste ano diseñei tamén algús mobles e alfombras. Dos muraes uns pintores mozos fixeron un pequeno documental en 16 mms. do que che enviarei unha copia pra que a pasedes nisa e vexades algo do que fixen niste senso. Dinlles un disco da Polifónica de Pontevedra pro acompañamento musical. Isto é todo. ¿Por qué non me escribes unha longa carta falándome dos teus proieitos? ¿Qué é da biografía de Valle Inclán que tiñas en estudo?.

Recibín o teu ensaio sobor Américo Castro que me pareceu moi bon, e que che agradezco. Escríbeme. Eu enviareiche o material de Insula con tempo.

Saudos moi garimosos pra Elena e tí de Maruxa e meus, e tí recibe unha forte aperta de:
Seoane.

1959-04-10
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959 en 10/04/1959

Vigo 10-abril 1959

Mi querido amigo:
Acabo de recibir tu carta del día 1º y me apresuro a contestarla. Respecto a la consulta de carácter legal que me haces, debo decirte que ni en el Código Penal vigente, nin en ningún otro texto de índole semejante, aparece artículo alguno que sancione el caso que me citas. El asunto se halla sólo incurso en el Código Canónico.
Con referencia a la edición de tu crónica, junto con mi monografía, no tengo reparo alguno que oponer. Lo que sí te estimaría es que no juzgues a la generación que vas a estudiar con un criterio que se contradiga con el que yo sostengo. Estoy seguro que ambos coincidimos en casi todo lo sustancial, y estoy más seguro aún que si hablásemos largamente desaparecerían de tu ánimo algunas prevenciones que nacieron de informes que te dieron con carácter poco objetivo. Por estas y por muchas otras cosas me agradaría charlar ampliamente contigo. Si el proyecto del viaje que me anuncias se confirma, sería motivo para mí de gran alegría. Entonces ya verás como en muchos aspectos empleamos un lenguaje muy semejante.
Te agradezco la gestión que hiciste para que me envíen los libros de Citania. Estaba disgustado porque no sabía a que atribuir el que hubiesen dejado de mandármelos.
Lo que es una verdadera pena es lo que me anuncias sobre la suspensión de la Revista. Creo que estaba cumpliendo un magnífico papel al servicio de nuestra cultura, y que había ganado un gran prestigio. Al desaparecer, dejará un vacío muy difícil de cubrir.
El tomo–homenaje a Otero no tardará en salir, pero en condiciones especiales en razón de dificultades sobre el permiso.
Supongo que a estas horas habrás recibido la carta de García Sabell, y que Dieste escribirá el artículo que se le solicita.
De buena gana me pondría a escribir los libros que tengo proyectados. Pero por ahora habré de renunciar a ello. Necesito todas las horas para atender a mis ocupaciones, ya que hoy es necesario trabajar muchísimo sólo para vivir medianamente.
Días pasados estuvo por aquí Paco Comesaña. Vino a visitarme, y hablamos ampliamente.
Muy afectuosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para ti de

Fdez del Riego

1959-04-29
Carta de Zegrí a Seoane. 1959
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1959 en 29/04/1959


Abril 29 de 1959

Sr. Luis Seoane
Buenos Aires

Estimado amigo:

Gracias por su carpeta de grabados que recibí hace algunos días. El día que llegó a esta galería se encontraba presente Antonio Frasconi. Fue uno de los primeros en hojearla y me encarga que lo felicite. Yo y mi mujer nos sentimos altamente complacidos con este hermoso regalo. Me alegro de saber de su proyectado viaje a Suiza a fines de año. Le deseo mucha suerte. Sé que ha trabajado mucho Usted en este último tiempo. Algunos de los artistas argentinos que pasan por esta casa me hablan de sus murales y de su envidiable reputación en la Argentina. Mucho me gustaría recibir nuevas cosas de Usted. Todo lo que tenga en grabados en color, maderas, estarcidos, litos, me gustaría tener a la mano para refrescar las cosas que aún nos quedan en “bodega”. Hace poco se vendió en el Museo de Arte Moderno (en una de las exposiciones privadas que el Museo organiza para sus miembros) se vendió un estarcido suyo, de los pequeños. Se vendió en $20.00. De manera que tiene Usted este saldo a su favor que se lo remitiremos apenas se acumule algo más. Nos interesa recibir cosas suyas, sobretodo porque a fines del próximo mes (mayo) nos cambiamos a un nuevo local, más amplio y de mayores perspectivas que éste que hemos ocupado por los últimos seis años. Tenemos mucho entusiasmo y esperanzas con la nueva casa. Podremos hacer cosas de mayor aliento que las que hemos intentado aquí. Nuestra nueva dirección será: GALERÍA SUDAMERICANA, 10 East 8 Street, New York 3; N. Y. Nosotros hemos tenido muchos deseos y proyectos de volver a dar una vuelta por Buenos Aires. Pero las ocupaciones se multiplican y se hace cada vez más difícil moverse por un tiempo largo de las labores y de la programación de la galería. Pero es probable que logremos hacerlo el día menos pensado. Nuestros recuerdos para Maruja y para Usted nuestros mejores deseos, admiración y afecto,

Armando Zegrí

P.S. No le sugiero posibilidades de venta para su carpeta de grabados porque como creo haberle dicho en ocasiones anteriores las carpetas no encuentran salida en este público. El norteamericano no se acostumbra, ni se tienta (lo que es peor) por esta clase de colección de grabados.

1959-05-04
Carta de Piñeiro a Seoane. 1959
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1959 en 04/05/1959

Compostela, 4-V-59

Sr. D. Luis Seoane
B. Aires

Meu querido Seoane

Recibín, hai tempo, o teu fermoso álbum Doce cabezas. Gostei moito dil. Millor dito: gosto dil moitas veces, pois cada vez que o amostro a algún amigo, teño ocasión de gozar de novo na súa contemplación. ¡Canto me alegraría de poder corresponder de algún xeito ós teus valiosos e xenerosos envíos! Naturalmente, quixera corresponder con algo persoal que poidese merecer o teu agrado. Confío en que poderei facelo.
Nistes días andan por eiquí os meus amigos Bardem e Muñoz Suay (contra o que algúns pensen, eu teño moi bos amigos no campo «progresista»), pois viñeron a filmar unha película basada nas Sonatas de Valle Inclán (na de Estío e máis na de Otoño). Ceamos xuntos algunha vez. Falamos de tí, pois Muñoz tiña recibido La Soldadera, enviada por Alberti, que é vello amigo seu.
Por Paco e máis por Domingo vou sabendo dos teus trunfos e proieitos. Tamén, moitas veces, por amigos de ahí que veñen ou pasan por eiquí. Por outra banda, a continua espansión da túa ademirabel forza de creación vai consolidando e universalizando a presencia da túa persoalidade espritoal. Esto é evidente. I eu sinto unha íntima e fonda ledicia ó comprobalo.
Unha aperta moi forte i a devota ademiración de

Ramón Piñeiro

1959-05-08
Carta de Vilanova a Seoane. 1959
Resistencia
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vilanova a Seoane. 1959 en 08/05/1959



Resistencia a 8 de maio de 1959

Querido amigo Luis:

Fai unhos días que lle anunciei ao amigo Búa que che escrebería ao igoal que a Baltar, mais a direición diste perdina. Pois ben, eiquí estou cangado de atafegos e dun crima moi parescido ao de Bos Aires, en canto aos troques repentiños e bruscos. Xa levo máis dun mes diutando crase nista nova universidade e agora me encarregaron de orgaizare e dirixire o Instituto de Investigación Históricas, pra o cal estou faguendo os nescesarios preparos.
Supoño que xa haberá saído o derradeiro númaro de Galicia emigrante, que coido que, a pesares das iñormes dificultás que atravesa, poderá seguire pubricándose coma deica agora. Cóntame que hai diso, e mándame o derradeiro númaro si saíu, eisí coma os númaros 5, 10 e 27, que me fallan na coleición. Tamén me dirás como van as cousas e si Aguea retomou a súa xeira de labouras anuaes. Que proieutos tedes e coma anda a nosa enigmática coleitividade. Eiquí está o pintor Moreau, que di ser un bon amigo teu, e que está encarregado dunha cras na Escola de Arte, dependente dista Universidade, quere pórche unhas liñas na miña carta.
Eiquí teño moito traballo, pois ademais da cátedra, eisprico Historia Universal Meia e Moderna, e teño a direición do Instituto, estoulle dando os derradeiros retoques ao libro pra dalo ao prelo moi axiña, pois denantes de virme o amigo Mourente prometeume a súa impresión, pois ademais atopei eiquí algúns fondos documentaes na miña rebusca que poden servir pra obra.
Non che molesto máis, probabelmente a fins de maio vos faga unha visita i entón seguiremos falando das nosas cousas, mentras tanto sabes que me tes á túa disposición, e con saúdos á túa distinta dona e a ises fideles amigos, rescibe unha garimosa aperta de teu sinxelo e leial amigo.

M Vilanova

P.D. Estiven esperando por Moreau a ver se escrebía unhas liñas pra ista carta, máis a súa inquedanza nervosa retrasou que cha mande, mais non espero máis, e así vai. Dille ao amigo Dieste que me mande os libros que me prometeu.
Saúdos e abrazos.

1959-06-04
Carta de García Sabell a Seoane. 1959
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1959 en 04/06/1959

4-VI-1959
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Xa fai días que recibín os materiales teus pró número galego de Ínsula. O artigo de Rafael é moi bó e as reproduciós das tuas obras sinxelamente espléndidas. Espero que a revista quede decente.

Non escribín antes porque nistes días aconteceu algo moi tráxico: a morte cáseque repentina de Manolo Alvarez Alvarez, a quen tí xa conocías e que pra min máis que un compañeiro de profesión representaba un verdadeiro irmán. Sucumbíu a unha espantosa hemorraxia cerebral que acabou con ele en poucas horas. Fai pouco máis dun mes tivera outra, leve, da que se repuxera por completo.

É unha gran perda prá meiciña galega a deste home que en plena maturidade conseguira chegar a ser un dos mellores médicos do país.

Todos estamos abraiados e sin humor pra nada. Decididamente, hay que refuxiarse no traballo pra poder superar istas mágoas.
Máis adiante escribireiche con outro vagar.

Apertas de Elena e miñas pra Maruxa. Pra ti unha moi grande de

Domingo

1959-07-00
Carta de Codesido a Seoane. 1959
Lima
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Codesido a Seoane. 1959 en 00/07/1959


Lima, Julio 1959

Luis Seoane
B. Aires

No sé como agradecer a Vds. y demás artistas amigos la generosidad de llevar mi “India Colla” al Museo de B. Artes de esa gran capital. Por ello y por todo, un gran abrazo.

Julia Codesido

1959-07-18
Carta de Seoane a García Sabell. 1959
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1959 en 18/07/1959

Buenos Aires, 18 de xulio de 1959

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela.

Querido Domingo:

Recibín a tua carta onde me das noticia de ter recibido o artigo de Dieste, as fotos de obras miñas e material de Citania pra Insula. Todos eiquí desexamos ver o número e gostaríame que tan pronto saíse me remitises un exemprar por correio aéreo si non é pra tí moita molestia. Por Carmen, a dona de Díaz Pardo, envieiche un corto metraxe sobor dos muraes meus. A película ten ademáis de moitos defeutos, –foi feito por rapaces moi novos que están iniciándose na filmación– o moi notorio de non ter sido feita en coor, que penso é con seguranza o mais importante das miñas obras diste xénero e non abarcar ningún muro na sua totalidade. Mais de calquer xeito, pode ofrescer unha ideia aproximada do que fago. Fíxenlles reproducir un disco da Polifónica pra xunguir dalgún modo o que fago coa terra. Quixera coñecer a tua opinión e a dos amigos sobor do que se pode ver si xa a tedes pasado. Istes días envíoche un novo libro de dibuxos, Figurando recuerdos que está a sair do prelo. E posíbel que tamén a final do ano saia unha peza de teatro que teño entregada a un editor de eiquí feita sobor dun acontecido compostelán do século XVII.

¿Por qué non me escribes unha carta longa sobor dos teus proieitos? Gostaríame moito editar algunha cousa tua en Citania, ¿por qué nonos (sic) envías algún orixinal teu? Agora sal unha monografía de Del Riego. Tamén quixera coñecer os comentarios que tiveches da tua monografía sobor da miña obra. Eiquí gustou moitismo mais non sei ren do que pasou nesa. Ficamos illados de todos. Soios. Pol-a miña parte xa penso se non serei enfermo ao non tratar de esquecerme de todo o que se refire a Galiza, adicándolle tempo e loitando co seu nome nun mundo alleo. Ao remate do ano vamos a Suiza onde teño duas exposiciós, non sei si xa cho escribín, en Basilea e Berna. Estou contento de voltar a Europa, mais tamén sinto deixar de traballar nas miñas cousas durante algún tempo. Isto é todo. Escríbeme.
Un saúdo garimoso de Maruja e meu pra Elena e a aperta fonda pra tí de

Seoane.

1959-07-18
Carta de Seoane a Piñeiro. 1959
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1959 en 18/07/1959

Buenos Aires, 18 de Xulio de 1959

Sr. D.
Ramón Piñeiro
Santiago de Compostela.

Querido Piñeiro:

Alegreime moito que te tivese gostado o meu álbum de grabados en madeira, Doce Cabezas. Un distes días envíoche outro de dibuxos moitos déles xa tí os coñeces, tidoado Figurando recuerdos que o edita Citania. Xa me dirás a tua opinión. Non recibín a separata de que me falas na tua carta. Tivese querido recibila, mais é seguro que se perdeu no correio, pois a outra xente deiquí fai moito que a recibíu. Tamén gostaríanos editar en Citania algún traballo inédito teu. Dime si é posibre. Eu teño persoal intrés en facer unha edición dunha obra tua e outra de García Sabell. Istes días sal unha monografía de Del Riego, Galicia y nuestro tiempo, e un pequeno libro de poemas de Emilio Pita ademáis do libro meu. A parte entrecomillada da tua carta non quero contestarcha. Simpremente prégoche que non me supoñas filiaciós políticas ás que son alleo. É hora de que vos decatedes de que estades en plena confusión con respecto a nós e que a política cultural que facedes brilantemente e coa nosa ademiración, inicieina eu en Buenos Aires sin mais programa que o da cultura galega arrededor de 1940, coma tí deberías sabere, aínda que non por mín que nunca falei disto. Son boa proba os libros das editoriaes que fundei e a aición cultural do Centro Galego, onde durante moitos anos traballei soio. Si tés amigos progresistas eu tamén os teño. E dos outros, dos contrarios, en tanta cantidade como dos primeiros, e aquí respétanme hoxe tanto uns coma os outros i eu estímoos coma persoas e pol-a sua obra, aínda que non comparta as suas ideias. Penso que ista é a posición humán dun galeguista. Dígoche isto pra que non insistas en trocar a miña posición con supostos e desconfianzas que non veñen ao noso caso. A min non me arredan as posiciós ideolóxicas, o que me arredan son as conductas; dunha persoa, o que máis estimo é a sua conducta humán. Si che parece inxénuo isto, déixao, mais teño que decircho, posto que estimo moito a tua amistade e a tua obra, con ninguén en Galiza me sinto mais vinculado que a tí e aos amigos comús. Fálame de tí e da tua obra que son as cousas que me intresa dun xeito como non sei expresalo. Quixera que non houbese mal entendidos entre nós. Con saúdos a tua dona, recibe unha forte aperta garimosa de:

Seoane.

1959-07-18
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959 en 18/07/1959

Buenos Aires, 18 de julio de 1959
Sr. D.
Francisco Fernández del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Solamente una carta breve para anunciarte que dentro de dos o tres días te enviaré el primer ejemplar de tu monografía publicada por Citania. Va tu texto solo, sin el breve trabajo que en un momento pensaba añadir refiriéndome exclusivamente a nuestra promoción, en la que no solamente no te contradecía, pues estoy en general de acuerdo totalmente contigo, sino que añadía algunos aspectos de ella sin referirme, claro está, tampoco a su posición política general. Nos limitamos a ilustrarla con fotografías de libros y revistas, con leyendas referidas a asuntos tipográficos y de presentación de los libros, algunos dibujos de escritores como Cunqueiro y Dieste, e ilustraciones de pintores desde el punto de vista gráfico que acompaña bien la claridad constructiva de tu trabajo que a nosotros nos parece de gran utilidad. Tambien te mandaré con él un tomito de poemas de Emilio Pita y un libro mío de dibujos que recoge en general los publicados en G. E. Me gustaría que me dijeses que te parecen y que nos ayudases de alguna manera desde ahí. Tu sabes con que sacrificio hacemos esta labor y debes pensar más que en el presente y en los hombres que estamos en esto, en lo que significa para el futuro en la historia general de la emigración. Tu obra misma está unida a ella con singular importancia, como no lo estuvo nunca la de ningún escritor del pasado o del presente de Galicia.
Bueno, quisiera que me contestases rápidamente, tan pronto como recibas tu libro y me digas que te pareció. Te ruego tambien que si no te causa demasiada molestia me enviases los comentarios de los libros de Citania que vayan apareciendo en esa para ir archivándolos. Llegó anteayer Otero Pedrayo entre el entusiasmo de la colectividad. Hasta ahora apenas pude saludarlo. Te escribiré.
Recibid Evelina y tú el saludo de Maruja y mío y tu un abrazo de:
Seoane

1959-08-01
Carta de García Sabell a Seoane. 1959
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1959 en 01/08/1959

1-VIII-1959
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Hoxe, por correo aéreo, envieiche o número de ÍNSULA adicado ás letras galegas. Coido que non saiú mal. Tén, naturalmente, os seus fallos, pro todo o que se podía conseguir está alí. Houbo innúmeras dificultades. Dá ideia delas o feito de que iste número estivo ¡cinco anos! atascado na censura.

Suprimiron unha das tuas ilustraciós, mais esto formou parte da poda xeral que eisixía o axuste dos traballos. Elimináronse moitas fotos e ainda algúns traballos –por exempro o meu– van cercenados.

Teño entre mans moitos proieitos que hei de darte a conocer noutra carta máis longa. O meu discurso de ingreso na Academia Galega causou moita sensación. O aito tivo gran fervenza galega. Paréz que estou denunciado, pro non me importa. Son cousas dos tempos e hai que saber aturalas.

Prohibiuse en toda Galicia a representación do Don Hamlet, por inmoral. Retiraron os exemprares que había nas librerías. E velahí.

Xa me entregaron a película dos teus Murales. Penso proieitala a moita xente e quero facer unha sesión adicada exclusivamente ós rapaces universitarios pra que eisí coñezan máis a fondo a túa espléndida obra.

Moitos cariños de Elena e meus pra Maruxa. Pra tí, unha forte aperta de

Domingo

[Escrito a man]

Moito agradecería, que me enviases as tapas para encoadernar Galicia Emigrante. Quero conservar a coleición.
Faláronme dun derradeiro libro de Alberti. Non teño idea. ¿Podería recibilo adicado?

1959-08-03
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959 en 03/08/1959


Vigo 3-agosto 1959

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 18 del mes pasado, pero aún cuando estuve esperando día a día mi monografía editada por Citania y el libro de Pita que me anuncias, no llegaron a mi poder. Sin duda te olvidaste de hacer el envío, o lo realizaste por vía ordinaria, y es ésta la causa de que no lo recibiera. En cuanto llegue a mis manos, te daré la opinión que me solicitas.
Sobre los libros que habéis ido editando en Citania se han publicado varios comentarios en la prensa de aquí. No me cuidé de recortarlos y remitírtelos porque pensé que sus propios autores los remitirían. Ahora resultaría muy difícil localizarlos porque no recuerdo los nombres de sus autores, ni las fechas de aparición y periódicos donde se publicaron. En lo futuro, sin embargo, me preocuparé de la cuestión.
Supongo que ya recibirías el ejemplar de la revista Ínsula dedicado a Galicia, que te envió Domingo por correo aéreo. ¿Qué te pareció? Como ves, en primera plana vienen destacados los artículos de Dieste, Cabanillas y García Sabell.
También salió en estos días la obra poética, en gallego, de Pimentel, bajo el título Sombra do aire na herba. Lleva un largo estudio preliminar de Celestino F. de la Vega. Se te enviará, como todos los libros publicados. Hoy te remitimos por correo ordinario, y como agasajo personal a tí, un ejemplar de la obra 50 dibuxos de Maside, que acabamos de editar, en edición numerada y limitada, con un gran esfuerzo económico. También le enviamos, con la misma fecha, otro ejemplar a Dieste. Sois los dos únicos que los recibís en concepto de agasajo de la editorial.
Por aquí anda Colmeiro. Yo no hable con él más que una sola vez. También acaba de llegar el pintor Palmeiro quien, al parecer, piensa pasar un par de meses pintando en Galicia. Sé que lo acompaña Valentín por ahí, pero yo no lo he visto aún.
No me extiendo más porque salgo esta tarde para Valdeorras, donde tengo una cuñada gravemente enferma, y he de preparar algunas cosas para el viaje.
Con afectuosos saludos a Maruja, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

1959-08-04
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959 en 04/08/1959

Buenos Aires, 4 de agosto de 1959

Sr. D.
Francisco F. Del Riego.
Vigo.

Querido Del Riego:
Por este mismo correo, te envío el ejemplar de tu libro. Está hecho con todo cariño. Te rogaría me escribieses tan pronto como lo recibas. Don Ramón pronunció con toda brillantez las conferencias que estaban anunciadas y algunos discursos notablemente hermosos de banquete en banquete. Por mi parte no pude hablar aún con él. Espero hacerlo antes de que tenga que marcharse. Quisiera me envíes el libro que Galaxia editó de Maside y tambien el de poemas de Pimentel. Ahora parece que no me mandan más libros, no sé por qué, a pesar de que de cada uno de los que recibo hago dos comentarios radiales para las audiciones Galicia Emigrante y de Lugo, contribuyendo como puedo y desde su fundación al prestigio de Galaxia, sintiéndome además, tambien desde su fundación, participante de vuestra labor. Te ruego me envíes el de Maside, pues oí decir que es una edición limitada y no quisiera quedarme sin un ejemplar, que Galaxia me mande su cuenta.
Por correo ordinario te envío mi libro Figurando recuerdos. Escríbeme.
Recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío y tu el gran abrazo de:
Seoane


[Manuscrito]
Nota: Perdoname la protesta de Galaxia. En este mismo momento acabo de recibir el segundo tomo de Escolma. Otro abrazo de
S.

1959-08-18
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959 en 18/08/1959

FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/PROGRESO, 12/TELEFONO 3770/VIGO
18-agosto-1959

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Regreso ahora de Valdeorras, donde acaba de fallecer una cuñada mía. Aquí me encontré con tus líneas y con el ejemplar de mi monografía. Creo, sinceramente, que se trata de una de las más bellas ediciones que ha hecho Citania. La cuidada impresión, la justeza de las ilustraciones y la presentación del librito están, a mi modo de ver, logradísimos. Te felicito sinceramente, y me felicito de que mi sencillo trabajo haya servido para este logro editorial. Fue una pena que yo no hubiese dado un desarrollo más amplio al texto, pues así ganaría el alcance de su contenido.
Supongo que habrás recibido el número de Ínsula que te mandó García Sabell por correo aéreo. Su tirada ha sido tres veces mayor que la de los ordinarios. A pesar de ello, todos los ejemplares que se pusieron a la venta en las ciudades gallegas, se agotaron en tres días.
Como te anunciaba en mi anterior, se os remitieron a ti y a Dieste –como obsequio de Galaxia– sendos ejemplares de los dibujos de Maside. Son los primeros que se recibirán ahí, y los únicos que se regalan. Ya me dirás tu opinión sobre la obra cuando la recibas. También te enviarán hoy o mañana, por correo marítimo, un ejemplar del volumen de poemas de Pimentel.
Estoy deseando que me llegue tu libro Figurando recuerdos, así como el de Pita.
Con cariñosos saludos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía al cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1959-09-09
Carta de Piñeiro a Seoane. 1959
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1959 en 09/09/1959

Compostela, 9-IX-59

Sr. D. Luis Seoane
B. Aires

Meu querido amigo:

Recibín, hai tempo, a túa carta. Como estiven unha tempada en Asturias, fóronse amoreando as cartas seica o recente regreso. Non quero demorar máis e agradecerche o xeneroso ofrecemento que me fas pra editar un libro meu en Citania. Certamente, a oferta considéroa moi honrosa e como tal a agradezo. O verdadeiramente difícil será que o poida escribir. Teño a vida tan absolutamente comprometida en ocupacións e responsabilidás de carácter impersoal e anónimo que non me queda tempo nin folgos pra facer obra “miña”. Tan certo é esto que hai varios anos que teño prometido a Galaxia un libro de ensaios e aínda nono puiden escribir, a pesar das continuas presións amistosas; e a editorial Guimarães, de Lisboa, solicitoume reiteradamente outro libro, coa estimulante oferta de incluilo nunha coleición filosófica na que figuran nomes rimbombantes de toda Europa. Tampouco vexo posibilidade de os poder complacer. Tan esmagado estou nise orde de cousas que unicamente pola presión dun compromiso perentorio escribo –e sempre apresa– os poucos e cativos traballos que co meu nome van saíndo de vez en cando. Hai meses que debera ter enviado unha colaboración pra o Homenagem a Joaquim de Carvalho, en curso de publicación, e inda nono fixen nin teño pensado sobre qué facelo. Naturalmente, ben me decato de que non se perde gran cousa. Con todo, dende o punto de vista puramente subxetivo, non deixa de ser unha renuncia. Polo menos eu ofrézoa como tal en favor de deberes que considero superiores. Da obra, boa ou mala, que eu poidera facer sacrifico unha gran parte con moito gusto pra poder atender a outras obrigas de orde xeneral. Por eso me sinto pouco animado a adequirir compromisos concretos. Teño medo de nonos poder cumprir, cousa que me non gusta.
Coido que terás recibido o número de Ínsula e mailo album de Maside, pois ambas cousas che foron enviadas namais saíren da imprenta.
Repito que che agradezo moito a túa cordial oferta. Dígocho de corazón.
Unha aperta moi forte do teu amigo

Ramón Piñeiro

Acaban de me chamar de Vigo pra me anunciar que pasado mañán chegará D. Ramón.

1959-09-18
Carta de Seoane a García Sabell. 1959
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1959 en 18/09/1959

Buenos Aires, 18 de setembro de 1959

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago.

Querido Domingo:

Recibín o número de Insula, cuio envío agradézoche moito e que me parece –nos parece en xeral– un grande número. Destaco pol-a miña parte a tua colaboración e a de Piñeiro, a de Celestino de la Vega, a de Carballo Calero, Fole, a de Ledo. En xeral todas son moi boas e reveladoras, escluíndo, ao meu xuicio, a de Franco Grande. Teñen de evitarse os xuicios particulares en panorámicas coma a que pretende facer, e dende logo non pode esquecerse a Lorenzo Varela nun ensaio sobre poesía galega contemporánea. Igoalmente a visión galega de Landeira Irago é ledamente caprichosa. Algús que amamos a Celtia ollamos non a xente viva do noso país marchando ao través dos séculos con unha gaita ao frente, senón unha interminábel marcha da Santa Compaña con isa gaita, iso sí, levada por un esquelete como a representaría dendo logo Peter Brueghel, autor tamén de grabados como “artículos de fondo” do mesmo xeito que nas Cantigas de Alfonso atópanse notas sociaes e periodísticas que non son o peor das Cantigas. Dende Peter Brueghel deica Ensor ou Ghelderode mixturanse a crónica, o humor, a ledicia de vivir, a traxedia e o drama, coma unha constante de todol-o arte flamenco. Ren mais céltico que o poema de Curros a Rosalía, por exempro. Nos voltaremos de América cun libro de poemas e unha úlcera de estómago, con moito mais ás veces que un libro de poemas, e tamén con doencias mais graves que a úlcera de que fala o ledo cronista, e tendo pol-a distancia cicáis unha visión deformada de Galicia, non tan parva e deformada coma a do señor Landeira Irago, que escluíu do celtismo aos eisilados Shaw, Joyce, Moore, O´Casey, ou Yeats, irlandés de Londres; Beckett ou Brendan Behan, voces distintas máis xunguidas nun mesmo “candor emocional”; ou ao Oscar Wilde de A balada da cárcel de Reading: “Aquil que vive mais dunha vida, mais dunha morte tamén ten que morrer”. Os emigrantes morren de morriña, Rosalía, Curros. Voltarán algús emigrantes, sí, voltarán cun libro de poemas, é algo mais dooroso que unha úlcera de estómago. Tí es moito mais que médico e sábelo. Que ben acougado debe sentirse o Sr. Landeira, ao que non coñezo, no carnaval de Rio, e que desacougo pra íl leere o fermoso poema “Galicia” de Pimentel, da terceira páxina dise número de Insula. Mais a pesare distas miñas reaiciós é un número notábel que supoño ten de sere dunha enorme utilidade. Eiquí aínda non chegou. O teu ensaio Europa desde Galicia tes que amplialo, é moi bon, coma tamén o de Piñeiro. Mais todo o número é importante i é un trunfo. Notábel o ensaio de Ledo sobre arte e o de Fole sobre ensaio.

Recibín a tua carta e dín a noticia da reaición encol da tua conferencia e do libro de Cunqueiro a uns poucos, non sei si é prudente facelo púbrico. Non lle dixen ren a Don Ramón, xa tería tempo de enterarse e non quixen preocupalo. As conferencias de Otero foron eistraordinarias. Fixéronno traballar e asistir a banquetes arreo. Eu traballo. Envíoche por correio aparte o meu derradeiro libro de dibuxos. Istes meses expoño, casi simultáneamente en San Pablo, Rio, Nueva York i eiquí. En Xaneiro marchamos a Suiza, e teño en preparación algunhas cousas que deixarei feitas denantes de fin de ano. Escríbeme unha carta longa, necesítoa. Síntome soio, penso que perdín unha vida. ¡Ou... ditoso señor Landeira, que pode, cego, rir…! Dende un burato, centos de cadros, grabados, dibuxos, vinte muraes, libros de varios xéneros, ¿pra qué? O señor Landeira que é un home sensíbel, soio dianostica unha úlcera de estómago. Despois de todo somentes un emigrante, ¡que outo irmán Curros!.

Saúdos de Maruxa e meus pra Elena e pra tí, e recibe a forte aperta do teu amigo:

Seoane.

1959-09-18
Carta de Seoane a Piñeiro. 1959
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1959 en 18/09/1959

Buenos Aires, 18 de setiembre de 1959

Sr. D.
Ramón Piñeiro
Santiago.

Querido Piñeiro:

Recibín a tua derradeira carta e recibín tamén fai uns días o libro de homaxe a Maside. Felicítovos pol-a edición e o esforzo que supón sobor todo pol-o teu traballo, aínda que sinta que empregues a verba caricatura que ficou nos nosos días relegada a un tipo de dibuxo muy (sic) subalterno –Tono, K. Hito, Galindo– que ren ten que ver co dibuxo satírico ou humorístico de Maside ou Castelao, ou o de Daumier ou Grosz, por poñer exempros alleos, preocupados fondamente pol-a eispresividade da liña e pol-o dibuxo en xeral, coma xénero artístico aparte do destiño da obra. Mais iso ten cicáis moi pouca importancia i é, o teu traballo, un aporte fundamental pra visión de Maside. Recibín tamén fai poucos días a tua separata do ensaio sobor Otero Pedrayo que xa conoscía e cuio eloxio fixen nun comentario radial nista. O número de Insula paréceme moi ben na casi a sua totalidade menos algún comentario incidental de Landeira nesa carta que te dirixe e o artigo de Franco Grande sobor poesía, onde debeu evitar os gestos persoales pra poder oferecer unha panorámica verdadeira da poesía lírica galega, i eisí non ficarían escruídos algús tan importantes na poesía aitual coma Lorenzo Varela e Iglesia Alvariño. De calquer xeito, dígollo en carta a Domingo, o número de Insula é un trunfo sobervo, polo que merecedes o mais fondo recoñecemento. Moi bons cuasi todol-os traballos. O teu, coma os de Domingo e Ledo, deberíades amplialos, eu atópoos moi importantes. O álbun de dibuxos de Maside é un alarde editorial que tendes que continuar. Temos que facer que a nosa xente teña o gosto pol-o libro i en Galiza pódese facer, vos o demostrades. E tí, coma Domingo e Ledo, tedes que continuar adicando algún tempo a escribir sobre temas artísticos. Fai falla. Coma tamén que recollas os teus traballos pubricados nun ou dous tomos, pois son orixinales, moi importantes, e independente, penso, das obras que teñas matinado con outro alento. Son notables os dibuxos de paisaxe de Maside, e tamén o que tí escribes sobor da paisaxe co que estou en absoluto de acordo, téndome manifestado coincidente co mesmo pensamento varias vegadas, aínda que non soupese eispresalo coma tí, igoal sobor do retrato. Aparte, envíoche o meu derradeiro libro de dibuxos, Figurando recuerdos. Tamén fixen un comentario radial sobor do libro de Maside e do número de Insula.
Escríbeme. Recibide unha aperta moi forte do teu amigo:

Seoane

1959-09-18
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1959 en 18/09/1959

Buenos Aires, 18 de setiembre de 1959

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Recibí tu carta y el tomo de Maside. De Insula creo que ya te escribí. Me pareció muy bueno en general. El tomo de Maside excelente igual que el prólogo de Piñeiro. Entre los dibujos la notable serie de paisajes. Insula aún no llegó a las librerías de Buenos Aires, pero estoy seguro que ha de ser bien recibido. De todos nosotros ya te contaría algo Don Ramón. Fué muy agasajado y él pronunció conferencias admirables. Me alegró que te hubiese gustado como quedó tu libro y que no te hubiesen parecido mal las ilustraciones, pienso que conviene editar este tipo de libros al mismo tiempo que los libros de creación literaria, pues debe ir realzándose lo que se viene haciendo con tanto sacrificio. Los pocos con quienes hablé de ese libro tuyo les gustó mucho y tu tienes aquí en Buenos Aires un público que sigue con interés tus cosas, que tienen siempre el atractivo, aparte del valor de tu prosa y de tu juicio, de tu amor por Galicia y de tu generosidad, cualidades difíciles de encontrar en otros escritores. En el pasado creo que solo en Murguía. Somos en general un pueblo con mentalidad de pequeños campesinos y de envidiosos, este defecto que Unamuno estudió en todos los peninsulares, pero que a mí me parece acentuado en el caso gallego y del que tu, y muy pocos más, parecen librarse, como de algo más tremendo aún para Galicia que es el provincianismo de muchos intelectuales. No respetamos el valor del vecino o lo exageramos desmedidamente y exageramos desde luego el valor ageno (sic). Siempre tuvimos sabios en Alemania y desconocidos en Galicia; recuerdo los de mi época de estudiante. Tu te libras de estos defectos y eres generoso y comprensivo para la labor agena (sic) y por estas cualidades, además del valor literario, crítico e informativo de tus obras, éstas quedarán y serán indispensables en el porvenir de Galicia. Hay señores a quienes se les hace crecer alas para descubrir permanentemente América.
Por Don Ramón tendrás noticias de nosotros. Todos trabajamos como podemos y con toda la humildad y capacidad de sacrificio de que somos capaces, entre un público gallego en general indiferente, sin que corresponda hablar de las sociedades que para nosotros no existen. Todo un trabajo destinado al olvido o solo al recuerdo de unos pocos. Otero participó en la apertura de los cursos de AGUEA, en una especie de mesa redonda sobre asuntos gallegos, con Dieste, Baltar, E. Blanco Amor, Núñez Búa, etc., en el Centro Gallego, que resultó espléndida y fué invitado por Citania, como presidente de Galaxia, a una cena de accionistas de aquella que tambien resultó extraordinaria, donde él nos entregó un libro, Rosalía, que ya está en imprenta. Bueno, por hoy no te escribo más.
Por correo aparte te envío Figurando Recuerdos, mi último libro de dibujos que creo quedó bastante bien. Te ruego recibáis Evelina y tu las condolencias de Maruja y mías con nuestro saludo y recibe el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane

1959-09-29
Carta de Piñeiro a Seoane. 1959
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1959 en 29/09/1959


Compostela, 29-IX-59

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:

Recibín a tua carta. Por ela vexo que che gustou o número galego de ínsula. Eu estaba bastante confiado en que che gustaría porque, tomado en conxunto, resulta un número serio e digno. En xeneral, produxo moita sorpresa, mesmo na propia Galicia. Esa súpeta e briosa aparición das letras galegas vén ser como un clarinazo esterior do fondo e intenso rexurdimento interno que se está a producir na i-alma coleitiva de Galicia. Xa ves, tivemos que agardar cinco anos pra o poder sacar, máis o verdadeiramente importante, o siñificativo, é que salíu e, sobre todo, “reflexa unha realidade”.
Vexo que che desagradaron algunhas espresións da “carta” do Landeira. En realidade, tal vez se trate, pola tua parte, dunha reaición máis emotiva que refreisiva, pois, polo que me dixo Domingo, manifestas certa mágoa nos xuicios consagrados a ise tema na carta que íl recibíu. Con todo, si conoceses persoalmente ó Landeira seguramente non lle tomabas tan a mal esas espresións. Il é un mozo galego cheo de vitalidade e de talento, que non tivo á sua disposición máis medios que a sua enerxía i o seu traballo, que conoce e viviu a realidade popular galega, posto que dela é fillo e nela se criou, que emigrou en percura dunha seguridade económica que eiquí non atopaba e que, nas horas libres do traballo, soupo adequirir por si mesmo unha espléndida cultura que xa quixeran moitos universitarios. Home de vontade enérxica e de intelixencia axil e crara é, en cambio, moi pouco inclinado a sensiblerías e sentimentalismos. Ten unha marcada preferencia temperamental por o lado vital, rexo, varonil i emprendedor da realidade humá, e, simultáneamente, certo desdén instintivo polo lado lacrimoso e patético. Esta aititude non é filla de prexuicios senón refrexo da sua auténtica persoalidade temperamental. É un de tantos mozos galegos lanzados en plena mocedade á esperiencia emigratoria. Naceu e viviu no seu do pobo traballador. Conoce e ama a ise pobo, que é o seu. Ora, a sua aititude estimativa nace da esperiencia vivida por íl e máis do seu persoal temperamento. ¿Que non coincide coa visión ou coa idea que outros teñen? Certo, moi certo. Mais esta diversidade é completamente natural e inevitabel. Cada ún, dacordo co seu temperamento, tende a ver ou preferir un lado determinado da vida.
Celebro moito, moitísimo, que che teña gustado o album de Maside. Fixémolo con gran amor. No é doado que te decates da cantidade de dificultás que tivemos que vencer. O esforzo que vimos facendo nútrese do entusiasmo ilimitado e da ilimitada capacidade de sacrificio dunha minoría abnegada que ten concencia do seu deber. Por ser unha minoría conscente e decidida, a obra vai e seguirá indo adiante. Tivemos moitos atrancos. Agárdannos aínda moitos máis. A obra seguirá. Nistes derradeiros tempos démoslle realidade ó Diccionario de D. Eladio, ó libro de Pimentel, ó número de Ínsula e máis ó album de Maside. Toda ela, colleita que quedará pra sempre. E así seguiremos, calada e tenazmente. Partimos dunha convicción fundamental: o que verdadeiramente vale é a obra feita. E nós non percuramos outra xustificación que a da obra que levemos a cabo en común. Pouco importarán as críticas ou ataques que se poidan facer a un ou a outro si a obra realizada polo esforzo común é necesariamente respetabel. E sabemos que xa o é.
Non preciso de che decir canto me folgo de que che teña pracido o prólogo ó album. O teu xuicio, xunto cos de Xohán Ledo e máis Anxel Fole, interesábame francamente, por séredes os tres masidiáns máisimos que eu conozo. Tiven a inmensa ledicia de que fose aprobado polos tres. Tamén me interesaban outras opinións –Domingo, Celestino, Carballo, etc.– pro por motivo distinto. En realidade, dubidei moito antes de me encarregar dil. Inicialmente eu pensara en Domingo, e Domingo en Celestino. Calquera dos dous –eso é completamente certo– houbérano feito millor ca min. Si ó cabo me encarreguei, foi por unha razón ouxetiva: que por se tratar dun homaxe de Galaxia a Maside –na que compartimos dende o comezo dúas funcións paralelas en responsabilidade, íl a direición artística i eu a direición literaria– parecía natural que representase eu a Galaxia niste caso concreto. E tamén por unha razón subxetiva: porque estaba certo de que ó propio Carlos lle tería sido grata esa decisión si a poidese conocer. Seino porque ó longo dos centos e centos de horas que temos consumido en plácido diálogo sobre tantas e tantas cousas, moitas veces tenme estimulado a que escribise sobre temas de arte. Nin il nin eu sospeitábamos que a primeira cousa que escribise sería sobre o seu propio arte. En realidade, máis que de recoller ises estímulos eu preocupábame de facer que íl, Maside, fose quen escribise sobre arte. Conquerín, ó longo de tres meses de persuasivas e insistentes xestións, que escribise o seu fermoso ensaio sobre a estética da fotografía popular, publicado, como sabes, no Grial. Tratarei dispois de que escribise outro ensaio semellante sobre o tema xeneral das “formas” (sobre o que tiveramos moitas conversas). Prometeumo. Mais faltáronlle folgos físicos. Como lle faltaron pra acometer outra tarefa prometida: unha monografía sobre o Palacio de Gelmírez (pra decidilo, eu prometéralle que a faríamos en colaboración, mais coa oculta e decidida intención de ilo empuxando pouco a pouco hastra que tivera feita sin se decatar). Foi pena porque, dado o entusiasmo que tiña por esa xoia románica, houbera feito unha monografía interesantísima. Todos ises proieitos e outros moitos, algúns realizados, xurdían nas nosas conversas sobre Galaxia. Carlos, Pimentel e máis Cuevillas foron tres baixas tremendas que tivemos no núcleo galaxián. Os tres compartían as nosas arelas e inquedanzas. ¡Cantas conversas inesquecentes no estudo de Carlos, no despacho de Pimentel e no comedor do Cuevillas! Na medida das nosas forzas tratamos de honrar ós tres.
Estiven en Vigo con D. Ramón o dia que chegou de ahí. Viña moi ledo e animoso. E cheo de gratitude pra todos. Xa nos contou o homaxe que lle fixo Citania e nos dixo que vos entregara un libro pra editar (unha biografía novelada de Rosalía, coido). Ás poucas horas tivo que salir pra Santander e inda non voltou. Xa non tardará moito.
Despois de moitas viravoltas, os amigos do Cunqueiro conqueriron autorización pra que se representase o D. Hamlet (modificando algunhas espresións do texto) e púxose no Teatro Colón da Coruña o 31 de agosto. Estivo completamente cheo e tivo gran éisito. Agora vaise poñer no Fraga de Vigo e no Círculo das Artes de Lugo. En Vigo figúrome que terá un gran éisito, pois alí hai un numeroso e moi calificado núcleo de cunqueiristas (que foron, en realidade, os que deron a batalla en favor de D. Hamlet). Dende logo, a popularidade que hoxe en dia ten o Cunqueiro é realmente enorme.
Xa sei que celebras varias esposicións simultáneas e que preparas un viaxe a Centroeuropa. ¿Pasarás por Galicia?
Unha aperta moi forte do teu amigo

Ramón Piñeiro

[Escrito a man]
PD: Non estaría mal que lle fixésedes chegar a Canito, direitor de Ínsula, algunhas cartas de felicitación polo número galego. Il, que é granadino, portouse moi ben co número adicado ás letras galegas. Tiña sincero interés en sacalo.

1959-10-18
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1959
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1959 en 18/10/1959


18-X-1959

Querido Seoane:

Te mando un gran abrazo por tu exposición. Estuve tres veces. Has dado un empujón escalofriante. Pienso hacer una nota en la revista. Dile a Maruja que tenga la bondad de copiar algunas frases –las más significativas– en las críticas; que las meta en un sobre y que me las mande a casa o al Centro. Además de lo que pienso decir por mi cuenta, me gustaría incluir lo de los otros.
El próximo número de Galicia está dedicado a La Coruña. ¿Por qué no haces unas líneas? Te lo agradecería mucho, además de pagarte –escuálidamente, claro está– la colaboración. No te olvides. El número sale en noviembre.

Te felicito otra vez de todo corazón.

E. Blanco-Amor

1959-10-21
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1959 en 21/10/1959

Vigo 21-oct. 1959

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta y ahora acaba de llegarme el ejemplar del libro de dibujos Figurando recuerdos. Creo que se trata de una edición muy bella y original. Toda esta magnífica labor tuya, al servicio de nuestra cultura, cobrará a medida que transcurran los años una significación ejemplar. Es una obra que está ahí, con un valor positivo, y que quedará. Cuantos intenten en el futuro historiar el movimiento cultural gallego, tendrán que destacar en la medida precisa ese maravilloso esfuerzo artístico, editorial e intelectual, que pusiste generosamente al servicio de Galicia.
El número de Ínsula tuvo una excelente acogida, salvo en determinados y muy limitados medios. Su venta duplicó a la de los números ordinarios.
Otero vino muy satisfecho de todos vosotros. Nos habló entusiásticamente de tí y de los demás. Hace unos días fué a Lugo a hacer entrega de los cuadros donados al Museo por el Centro Lucense. En su discurso se refirió ampliamente a tu personalidad artística y a la tarea cultural que vienes realizando. Te adjunto dos recortes de prensa en los que se hace referencia al acto.
Por correo ordinario te envío el primer tomo de la Miscelánea de Estudos a Joaquim de Carvalho, en el que figura mi ensayo sobre Valle Inclán.
De los libros de Citania no conozco Pauto do demo ni el de Emilio Pita. ¿Quieres hacer el favor de hacer que me los envíen? Te agradecería mucho que me remitiéseis todas las obras que editáis, pues bien conoces mi curiosidad e interés por cuanto se refiere a las publicaciones gallegas.
Te supongo enterado de que, después de vencer muchas dificultades, fue representado en La Coruña y en Lugo el Don Hamlet de Cunqueiro. Tuvo mucho éxito y el público se familiarizó muy pronto con el idioma, a pesar de que hace muchos años el gallego no había subido a los escenarios.
Y nada más por el momento. Con saludos muy afectuosos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego
En estos días está exponiendo Colmeiro en Barcelona, parece que con éxito.

1959-10-24
Carta de Piñeiro a Seoane. 1959
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1959 en 24/10/1959

Compostela, 24-X-59
Sr. D. Luis Seoane
B. Aires

Querido Seoane:

Recibín o teu novo libro Figurando recuerdos, que tan gratamente arrequece a notábel serie de aportacións tuas á millor bibliofilía galega. Porque resulta que entre as numerosas –e todas fecundas– facetas da tua aitividade creadora, unha das que non se poden esquencer é a orixinal e moi notábel aportación tua á revalorización do libro galego. Nunha futura historia da bibliografía e da bibliofilia galega, un dos capítulos máis interesantes será, por certo, o que obrigadamente se consagrará a estudar a aportación de Luis Seoane. Si, meu amigo. Son moitos e moi fermosos os libros que ti levas «presentado».
Esto, craro está, ademais dos que son integramente teus, tanto pola «presentación» coma polo contido, como ocurre con iste que teño diante. No conxunto da tua obra resprandece un maravilloso e titánico esforzo de re-creación da Galicia ausente. Ise heroísmo rememorativo ten moito de patético, porque é coma se teimases encher o gran baleiro de ausencia co teu esforzo creador. No seu día –estou seguro– valorarase plena e rotundamente todo o siñificado dise exemprar esforzo.
Recibe, coa máis cordial noraboa, unha aperta moi forte do teu bó amigo

Ramón Piñeiro

1959-11-09
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1959
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1959 en 09/11/1959


Buenos Aires, 9 de novembro do 1959

A
Luis Seoane
Capital

Meu distinto e ademirado amigo:

Acabo de ler e cerrar o seu quente –quente por novo e por aceso –livro de poemas As cicatrices–. Dende logo algo así esperaba cando vostede anunciou a pubricación. Algo así, dixen, mais eso non prevé a novedade, a frescura, a renovada emoción poética; partía eu desa sospeita con moita lóxica porque había antecedentes dabondo pra cavilar sobre o novo mensaxe. E véñenseme agora á memoria en lembranza sintética os rótulos de Eiquí morreu Ramón Cernadas, Cantiga ós emigrantes, O cabaleiro vagamundo, Desterrados, A oración do artista que volta. O primeiro e os dous derradeiros chegáronme moi adentro, sin escruír sin subvalorar o acimbre nin a esencia das demais composicións de Fardel... e Na brétema...
As cicatrices está na mesma liña. Naturalmente, pois de sempre e pra sempre coñece vostede o seu camiño o que é fidel cunha conduta invariábel, dunha soia peza, como se di. Entendo –no meu quizais pequeno entender– que toda obra de arte, máis alá do seu valor estético, debe estar avalada e garantizada pola moral (ou como queira chamarse) do seu creador, e soio acada plenitude cando hai afinidade, casamento entre ela i-el. Poida que isto non sexa ausoluto pra un crítico formal; pra min é defiñitivo, termiñante. (Penso en Casals, Picasso, Machado). O home debe ser antes que nada home, e a partir dalí, da súa decencia e integridade, pode ser escritor, músico, pintor, labrego ou ferreiro, según a súa vocación, capacidade ou circunstancia.
Eu quixera decirlle moitas cousas. Persoalmente non podo, polo meu temperamento, e dende logo tampouco poderei nunha nin en dez cartas. Son moi pouco comunicativo. Non intento compararme con vostede, pero sospeito que temos caráiteres afíns. Hai homes de por dentro e homes de por fóra. Eu non sei en que grado, pero perteñezo ós primeiros. Vostede, tamén (e perdoe se non está dacordo co meu razoamento). Vostede é dunha intensa, volcánica vitalidade interior. Eso é o que trascende da súa obra. E ademais detesta, coma eu, a oratoria musical e baldeira. Somos anti-actores. Eu quixera decirlle canto ademiro, comprendo e agradezo a súa diversa, moimental e increíbel obra. E considérome afertunado por tal comprensión, pois a teima de crasificar lévanos xeralmente a considerar a un pintor, pintor; a un poeta, poeta; a un xornalista, xornalista; etc. E namais. Vostede é realmente un caso difícil pra quenes intenten un estudo compreto, panorámico do seu quefacer. Xa é moito pórse a inventariar a súa variada aitividade. Porque logo dos oficios viran as facetas ós suboficios e será cousa de non acabar.
Mais voltemos á poesía que en vostede é unha aititude incrasificábel, xa que ela abrangue, subordina, felizmente, non soio os seus versos, senón tamén a prosa (teatral, narrativa, xornalística, xornalística-radical), o dibuxo, a pintura, etc., etc., cadrando naquelo de Unamuno: “quien no vive religiosa o poéticamente es un tonto”, concepto que comparto, naturalmente. As cicatrices, repítolle, non é pra min un imprevisto, anque si un novo e moi valioso chanzo que confirma a vostede unha vez máis como positivo e outro valor entre os poetas galegos contemporáneos. E conste que non son dos que xogan coas verbas. E se vostede ou outro me pedise que documentase tal afirmación, esgrimiría unha ringla de rotundos elementos, o primeiro dos cales sería a Sinceiridade cristaíña que deitan os seus poemas. A seguido, virían outras cualidades de non menor valor, anque sempre sometidas a dita que é, coido eu, fundamental.
Perdoe tanta lata, amigo. Lin dun tirón As cicatrices –tíduo acertadísimo–; a impresión da súa lectura levoume a escribirlle, e xa ve, faleille de canto hai menos do livro en concreto. E que pra velo ben a fondo hai que darlle siquera dous repasos de vagar. A adicatoria é de singular tenrura. Os tres poemas do grupo Os torques conteñen un engado épico de orixinal feitío. E dos demais, quédome con todos anque preferentemente con ise heroi saudoso, Silenzo, Noso pobo e Ollade a Galiza. Istes dous derradeiros xa están adscriptos á miña antoloxía mental.
Recolla miña máis fervorosa e fraternal noraboa.

E un forte abrazo

José Neira Vilas

[Anexo.]
[Mecanografado.]

As cicatrices
Poemas de Luis Seoane-Editou Citania

Acaba de aparecer un novo livro de Seoane. Un novo tiduo que sobrepase os vinte, entre monografías, dibuxos, narraciós, teatro e poesía. Increíbel, asoballante fecundidade creadora. Paralelamente, Seoane dirixe revistas e audiciós radiaes, crea un estilo de pintura mural, funda editoriaes, orgaiza esposiciós, impón súa modalidade gráfica ó livro arxentino, etc., etc.
En poesía concretamente leva pubricado Fardel de eisilado (Ánxel Casal), Na brétema, Sant-Iago (Botella al mar), e, agora, o do epígrafe. Do primeiro aínda temos presente aquel longo poema tiduado Eiquí morreu Ramón Cernadas, e tamén Cantiga ós emigrantes. Do segundo, véñensenos á memoria espontaneamente tres fermosos e siñificativos rótulos: O cabaleiro vagamundo, Desterrados, e Oración do artista que volta.
As cicatrices está na mesma liña. Na liña de conducta do autor, endexamais desmentida e si confirmada en cada xesto, en cada trazo, en cada páxina. Seoane é sinceiridade e decencia. E isa integridade reforza, solidifica o valimento de que por si ten a súa obra. O home debe antes que nada ser home, e despois será músico, pintor, funcionario púbrico, labrego ou ferreiro. O oficio terá sempre a impronta de quen o desempeña. Todo o quefacer de Seoane está avalado, garantizado por isa limpa e perenne aititude. As cicatrices móstranos ademais dun poeta rebelde –no mellor sentido– a un poeta maduro, seguro do destino que recrama a poesía nestes tempos de urxencias e desacougos.
Iste novo poemario comeza con Adicatoria, de singular tenrura, sinxeleza, amor á Terra:

A ti, Galiza
dun home teu lonxano
nascido nunha habitación de emigrantes

O tríptico Os torques (A diadema de Ribadeo, Guerreiros contra a mar, A Medamus) ten un engado épico de que non atopamos semellanza en galego. Ahí xúntase a erudición coa emoción do pasado lonxano de Galicia, en equilibrada e poética armonía. E sigue unha ringla de poemas (O pasado, Ise heroi soidoso, Consinias, No combate, Silenzo, etc.) dinos todos eles de ingresar nunha antoloxía da poesía útil e necesaria desta época.
Vexamos:

Ollade a Galiza erguerse paseniñamente
de tódolos supricios.
Construíndo
antre o desamparo e a inxuria
o propio universo.

Ou ben, en Noso pobo:

Un pobo vivindo na anarquía
dende fai mil anos.
Antres embargos,
vilanías,
benzoarios,
herdanzas,
repartos...

En Seoane, a poesía abrangue, subordina toda a súa diversa obra. Poeta sempre. Acadrando así na sentencia do xenial Unamuno: “Quien no vive religiosa o poéticamente, es un tonto”. Poeta é máis ben un estado ca un oficio. Poeta non é o que fai unicamente versos, e incruso abundan os verseadores que non merecen acretarlle tan elevada denominación. A poesía de Seoane abrolla tamén nos lenzos, nas paredes, nos grabados en metal e madeira, na prosa xornalística e, en fin, en todo o seu quefacer. Seoane, en sanción consagratoria dos nosos mellores críticos, fica na galería dos poetas outos da Galicia de hoxe, e os seus poemas ocupan lugar destacado nas antoloxías máis rigurosas. O autor de As cicatrices leva dito fai tempo o que entende el por poesía: “Un poema non pode ser soio un prisma de cores, un xeito de xuntar verbas fermosas e producir soídos; e o berro de un home, o esgazamento que producen no seu esprito os feitos do pasado, trocados en eternidade”.
As cicatrices –tiduo acertadísimo– é un valioso aporte ás letras galegas, e non pasará desapercibido para todos aqueles que son sinceiros consigo mesmos e lles preocupa de veras o drama secular do noso povo.

[Manuscrito:] Amigo Seoane:
Mándolle unha copia desta nota que sobre As cicatrices escribín pra Lugo.

J. Neira Vilas
19-XI-59

1959-11-30
Carta de García Sabell a Seoane. 1959
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1959 en 30/11/1959

DR. DOMINGO GARCÍA-SABELL/DR. TEIJEIRO, 15/TELÉFONO 1330/SANTIAGO

30-XI-1959
Sr. D. Luis Seoane
BOS AIRES

Querido Luis:

Alégrome moito que che gustara o número galego de Insula. Ten os seus defeitos, inevitábels, pro en xeral estou de acordo contigo. En Galicia e no resto de España causou moita sensación. Canito, o direitor, recibiu cartas de felicitación a eito. Todos coinciden en que o número é moito mellor que o que se adicou ás letras catalanas i eso que nós non dispoñemos das facilidades de tipo económico que teñen os nosos amigos. O artigo de Rafael é moi fermoso i o de Blanco Amor está realmente ben. Suprimiron algunha foto dos teus coadros i algunha outra ilustración por razós de espacio. Satisfáceme enormemente que fora do teu agrado o meu traballo. En realidade, penso que era mellor do que saiu na revista xa que iste apareceu seriamente mutilado. Cousas que pasan. De todos xeitos, hai que estar contentos. Non esquezamos que o número quedou parado catro anos na censura i aquí xa non nos facíamos moitas ilusiós sobor da sua aparición.

Falei moito de tí, e de todos vós, con motivo do enterro de D. Ramón Cabanillas. Acudiu xente de toda Galicia e foi unha demostración máis de cómo o noso esprito está vivo, alerta e vixiante, incruso nas xeraciós novas que non poseen vivencia algunha de moitas cousas pasadas.

Vexo que traballas como un forzado. Iso é bó. Canta máis obra teñas, máis se enriquecerá a nosa terra. Non estás esquecido nin moito menos. Ó contrario. Arredor de tí e da tua siñificación artística hai un verdadeiro halo de curiosidade, de ademiración e de respeto. Unha vida honesta e creadora non se perde endexamais. O coadro teu que eu teño na miña casa i os dibuxos que colgan na cabeceira do despacho da miña Clínica son visitados e contemprados a cotío por xentes de toda índole que coinciden no fervor hacia o arte auténtico e, por tanto, hacia Seoane. Tí eres, sin dúbida, a figura máis outa da plástica galega contemporánea e isto, que non se formula nos periódicos nin nas revistas oficiaes, o saben universitarios, artistas, inteleitoales e traballadores da nosa entrañabel Galicia. Luis Seoane, penso e digo en moitas vegadas en púbrico, é como un neno galego que se nos foi prás Américas e que alí tivo a nobleza de desenrolar un traballo heroico non pra empetar cartos senón pra aumentar, esgreviamente, o caudal artístico da nosa Patria. E Seoane sigue sendo un neno que vai pra maior e que sabe tapar as bágoas pra que a visión creadora non se lle tolde. E todo isto feito alá en Bós Aires, naquele balbordo lonxano no que ele, o artista, escoita sempre como un profundo rumor do profundo e calado pobo galego. Eisí pasan os anos, lentos e doorosos, e Seoane alá está, firme e fecundo. Galicia ten algún día de pagar a deuda contraída con este neno galego que envellece, loita e suscita inéditos mundos de fermosura.

E non sigo, querido Luis, non sigo.

Eu tamén traballo o que poido. Iste inverno teño eiquí unha xeira de dez conferencias, unhas médicas i outras de tipo cultural. O pasado 27 din a pirmeira en Lugo no Círculo de las Artes. E nela demostrei compridamente como o paisán galego pasa fame, fame material, i as consecuencias que isto trae consigo. Houbo un verdadeiro desborde emotivo no público e a inquedanza quedou suscitada. Aparte dun libro sobor da Meiciña antropolóxica, preparo outro de ensaios que espero rematar na primaveira. O “Manuel Antonio” está xa moi adiantado. Na Editorial Labor de Barcelona vai a saír un libro dun médico alemán, Heyer, con un estenso prólogo meu. E iso é todo polo momento.

Adxunto as facturas de Insula polo anuncio de Citania i o da Editorial Nós que se refire ás Cruces de Pedra… de Castelao. Xa están abonadas por mín de xeito que vós podedes remesarme o importe na forma e na data que creades máis comenente.

Elena i eu temos moitos desexos de voltar a veros. Si vés a Europa ¿non haberá maneira de que, cando menos, vos achegásedes a Portugal? Poderíamos pasar un día xuntos en Valença e iríamos varios amigos a darvos unha aperta. Pensa nisto.

Saúdos moi cariñosos de Elena e meus pra Maruxa. Lembranzas a todos os amigos. Pra ti unha aperta inmensa de,

Domingo

1959-12-02
Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1959
Guadalajara [nac. México]
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1959 en 02/12/1959

Guadalaxara. Jal. 2 Nadal 1959


Sr. D. Valentín Paz Andrade
Vigo


Benquerido amigo:

Recibín a túa e máis tarde a visita do teu xentil e vizoso amigo Boullosa. É coma ti dis, falador e imaxinativo, mais tamén é moi simpático e fíxonos pasar unhas horas moi agradables. Tamén ten os seus pulos de «poeta». Tróuxome o teu libro, que lin e estou voltando ler pois é interesantísimo e prodúxome un forte impacto. É triste pensar en que na realidade non pasamos de ser a terra máis probe dun dos estados máis probes da Europa e tamén é abraiante o ver que ista oportunidade que apontas pra o seu porvir –a eleitrificación- poida ser desaproveitada. ¿Non é iste o intre de dirixirse á emigrazón para que financie a industralización de Galiza? Pois eu coido que ten potencialidade económica de abondo para elo. Mais sigamos co teu libro: é valente, documentado e dun forte contido galeguista. Si a realidade é cativa non por iso imos de pechar os ollos diante dela; polo contrario, compre abrilos ben, para combatila. De acordo coa túa interpretación do problema da lingua: o galego ten sesgo de lingua universal e de acordo con iso debemos prantexar as labouras para a súa limpeza, desenrolo e insino. Teño feito moitas notas do teu libro para que as aproveiten nas emisións semanaes da Radio do Padroado.
Folgame moito o que che teña gustado Vieiros. Verdadeiramente «botámola casa pola fiestra». Agora imos ver si seguimos co noso esforzo adiante, e non recuamos, pois xa sabes que unha empresa desta categoría ten moitas dificultades de traballo, económicos etc.
Gracias pola túa oferta e pola lista de enderezos que me mandache. Agardo nos envíes algún traballo para o segundo ou terceiro nº.
Lembranzas aos teus e que teñas boa viaxe a São Paulo. A ver si escribes dende alí.
Unha forte aperta



Florencio Delgado Gurriarán

1959-12-05
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1959
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1959 en 05/12/1959


5, dec. 59

Sr. D. LUIS SEOANE
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Aproveito un anaco da miña nova pasaxe pol-o ar do Brasil, pra cancelar unha divida postal que teño contigo. Veño-a sentindo desde que recibín o teu novo libro de dibuxos, Figurando recuerdos, que Pilar i-eu agradecemos cordialmente. Pol-o intrés da obra e pol-a adicatoria, amostras de quente agarimo, as que ven quixeramos corresponder algun dia próusimo, con Maruxa e contigo, na Terra.
Galicia Emigrante deixa un exempro pol-o d-agora unico n-este tempo, dentro das pubricacións galegas. Merecía, pois, que as portadas, elemento fundamental da obra, cobraran a vida autónoma que conquiren no libro. Lin o proemio, craro é, e fun avalado por algunha pinga de acedume que a bela prosa deita. Tes moita razón, e ainda con concencia da adversidade perdurante, coido que o marxe de tolerancia non se esgota. E con marxe ou sin él, séi ben como é de inxusta a Galiza d-arestora, co esforzo e valimento, moral e intelectual, dos seus fillos físicamente arredados.
Teño cavilado moito n-esta magoadora falla. Penso no noso deber xeneracioal, e dóime a pouca quentura que se atopa, en canto a fundar n-unha solidaridade desintresada e operante, un pensamento común axustado ao noso tempo. A intensidade do meu traballo profesioal –que é tamén socialmente necesario erguer ao máximo–, non me ten permitido facer senon unha parte moi pequena do que quixera tentar. Cecais agora, n-este orde, e xa por curtos anos, poida desenrolar unha tarefa mais sostida e profunda. Masi sô pra deixar algo na sementeira, como ti fas con valerosa entrega.
Teño moitos motivos pra confiar na vitalidade do sangue galego, como forza a movilizar a prol de Galiza. Mais e preciso chamal-o con un novo linguaxe d-ideias. A miña penetración nos medios aparentemente alleos ao galeguismo esencial, lévame a descubrir fontes ainda cegas, que puderan manar arréu. Pouco ou nada se fai por poñelas a producir. De todol-os xeitos, temos que seguir facendo o que cada un poida.
Vou a ficar en Sao Paulo e Campo Grande (Mato Grosso), por un asunto profesional 8 ou 10 dias. Xa que Isaac retorna sobre o 20 moito me compracería coincidir. Eu iréi de Lisboa a Vigo, por tren, e non por Madride. Penso falar algo alí co-a Fundación Gulbelkian, pra tentar que axude a cultura galega. Ademais, d-alí parte un asunto de grande intrés pra economia galega, no terreo das realizacións practicas, no que veño traballando dende outubro, e teño fé en que se consiga.
Si en Campo Grande resolvera o asunto en poucos dias, cecais iría algúns a Buenos Aires. Coido pouco probable que poida facel-o.

Cordiaes apertas de

Valentín

Meu enderezo provisional en São Paulo: Dr. Vidal Reis, Barão de Itapetininga, 120.

1960-01-07
Carta de Canzani a Seoane. 1960
Trieste
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Canzani a Seoane. 1960 en 07/01/1960


Trieste, enero 7 de 1960

Al Sr. Luis Seoane:
Buenos Aires

Estimado Sr. Seoane:

Antes de mi partida, me fueé imposible acercarme hasta usted para saludarlo. Los buques, misteriosas cajas de pandora, sin horas y sin días de partida, nos aprisionan y en el momento menos pensado estamos en los senderos de agua y cielo cautivos. Al regreso de Rosario, estuvimos solo un dia en Buenos Aires (calculábamos estar una semana) y bien pocas son 24 horas.
Deseo que el nuevo año que nuevito está con nosotros le sea propicio. Yo, con tristeza y rabia, y lógicamente como cuadra en esta profesión por momentos tan ingrata y dura, inicié el año contando estrellas en el Mare Nostrum, en el Mar Tirreno y con rumbo a Yugoslavia. Mi guardia de mar que va de media noche a cuatro de la mañana fue mi principio de año. Que le parece a usted.
Bien, después de estas necesarias digresiones, le diré que el motivo principal de mis líneas es decirle a usted. lo siguiente: En Marsella vive un amigo de los poetas y los pintores. Es el Cónsul General de la Argentina, Rafael Duek, del cual ya en una oportunidad le hablara y con motivo de los cuadros vuestros que estuvieran en la exposición de Bruselas y que luego fueran girados a París. En aquella oportunidad, Duek tenía dos galerías, una en Marsella y otra en Cannes, lista para exponer esos cuadros, pero por negligencia de la Embajada no llegaron dichos cuadros a Marsella y eso tuvo que quedar suspendido. Todo esto se lo conté en una de las visitas que hiciera a su casa. ¿Recuerda? Pues bien, este viaje, al arribar a Marsella estuve con Duek y en la conversación entró usted y su próximo viaje a Europa y nuevamente este amigo me preguntó si tendría interés de exponer en Marsella. Lógicamente, no podía contestar esa pregunta y le prometí que le escribiría para así, ustedes directamente, luego de esta carta, se ponen de acuerdo. En Marsella hay una galería importante, cuyo dueño y director es Werther Merenciano, hombre que de tanto en tanto va a la Argentina (creo que tiene familiares allí) y es en esa galería donde Duek me dice que usted puede coordinar fecha de exposición. Le interesa esto? De interesarle, usted debe escribirle a Werther Merenciano unas breves líneas dándole la fecha de su estada por Europa. O si no escribirle a Rafael Duek y él se encargará del resto. Al final de estas líneas, le coloco la dirección de Duek (la de Merenciano no la teníamos en ese momento, así que si usted le escribe directamente a él debe hacerlo a la dirección de Duek y el se la entregará personalmente, pues son muy amigos), diciéndole además que de no interesarle la muestra en Marsella, siempre queda Duek a vuestras órdenes. Es un amigo magnífico, inteligente y gaucho.
Estimado señor Seoane de mi vida vagabunda le diré que este viaje se ha presentado bien, en Río de Janeiro ha quedado un trabajo mío que en mayo quedará impreso, su título Los inmundos y el llanto. La Gráfica Tupy de Río, que dirige Orestes Acquarone, hijo de un escultor uruguayo, es la encargada de lanzarlo. Carlos Felipe, poeta joven del Brasil, es el traductor. En Génova, dentro de 10 días estarán listas las pruebas de galera de Viaje al Gris en Italiano, que había quedado un poco retrasado en la editorial por unas correcciones en la traducción, que no estaba “a punto”, para febrero quedará listo esto. En Marsella, dos originales han quedado en Cahiers du Sud, el comité de selección dirá algo a mi regreso a esa ciudad alrededor del 15 de este mes. Mi sueño es tener algo en Francés. Vamos a ver que resulta de esta quijotada. Parezco Ulises, con la tremenda diferencia que en vez de bogar, voy dando con el remo sobre la testa de los editores. Es un juego que no deja de tener su encanto. Kierkegaard decía que hay que saber jugar, esa es la suprema ciencia.
Bueno, por el momento estas son mis noticias y mis novedades, espero que a mi regreso (alrededor de 15/20 de febrero) esté usted todavía por la muy digna ciudad de Buenos Aires, así tendré la gran alegría de charlar un rato con usted y su señora que tan gentiles son. Me despido con un fuerte apretón de manos extensivo a su señora esposa.

Será hasta pronto.

Canzani

Dirección de Rafael Douek: 31, rue Saint Sebastien
(Consulado General de la R. Argentina)
en la misma dirección para Werther Merenciano
Teléfono: 372720-Marsella.

[Escrito na marxe esquerda da segunda folla:] Mi dirección en Europa: Paolo Scerni.
Piazza Portello 10
GÉNOVA
(Para entregar a Canzani, buque Río)
(Hasta el día 14 del cte. puede escribirme a esa dirección, si es que llegara a necesitar algo de estas latitudes).

1960-02-12
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1960
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1960 en 12/02/1960


Buenos Aires, 12 de fevreiro do 1960

Sr. D.
Luis Seoane e señora
Polo mundo...

Queridos e lembrados amigos:

Que tal? Que tal os picoutos de Suiza? Que tal a Europa do 60? Tan frívola como algúns din? Tan recomposta por fóra i en avante espritoal como eu sospeito? Que tal o viaxe?
Ben, non quero fadigalos con parolas intrascendentes. De eiquí, nin novas que merezan ser contadas. Atafégannos dúas cousas: o mal chamado plan económico (?) e un sol adoecido que se chantou nos 32/35 grados. Que se lle vai facer! Entramentras, ahí debe a xiada barrer orellas. Pois si, 32/35 e non o fai por menos. E pra distraernos contamos con diarios que en letras grandes nos falan dun submarino pantasma alá por Golfo Nuevo.
Quero (queremos) saudalos, desexarlles unha feliz estada e un venturoso retorno. E tamén quero recordarlle, Seoane, e non se me alporice, pois non fago máis que colaborar coa súa memoria, a promesa da viñeta que quedara en facerme pra o libriño de Anisia, quen rabea por pubricalo o máis axiña posibre. Ben comprendo que están vostedes disfroitando un xusto e ben gañado descanso, de xeito que fagan de conta que son unha formiga tirolesa que os vai a impertinar, e non un amigo pesado.
E namais por hoxe. Agardo súas noticias... co dibuxo de marras, porque senón quen atura a miña costela, contaxiada de vezos revolucionarios...

De nolos dous, pra vostedes dous unha tenra e garimosa lembranza.

Pepe
X. Neira Vilas

1960-02-18
Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1960
Basilea
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1960 en 18/02/1960


Basilea, 18 de Febrero de 1960

Sres.
Carmen y Rafael Dieste
Buenos Aires

Queridos Carmen y Rafael:

Ayer hemos pasado el día en Strasburgo, una bella ciudad con una catedral con fundamentos y capilla románica, que tiene sobre todo unos vitrales tan extraordinarios que a cualquier pintor que se hubiese acercado alguna vez a esta artesanía le cura por muchos años del defecto de vanidad. Creo que este es mi caso. Un detalle solo que tendrá 1 m x 1 m., entre tantos centenares de metros cuadrados de vidrios, que representa un caballero blanco en el infierno hecho con almas corporizadas quemándose, en color ocre entre llamas rojas, es, por sí, una maravilla de dibujo, composición y color. Pensamos volver uno de estos días pues en realidad hacen falta muchas horas y días para poder ver la riqueza de detalles de estos vitrales, de épocas distintas por lo que se aprecia en su conjunto.
El Museo, un palacio que habitó, según se señala en una puerta, durante cinco días Luis XV y que son cinco días del pasado por los franceses o los alsacianos aprovechan para la eternidad, me hacen pensar en un lugar de la parroquia de mi madre, en Arca, que se llamó Duas Casas y donde un mediodía comió Carlos V, sin que nadie señale en placa alguna este acontecimiento histórico; y en las placas que faltan por colocar en Santiago de Compostela, o en cualquier vieja ciudad peninsular. Mas en ese Museo, independiente de los carteles turísticos, están guardados dos magníficos Zurbarán de gran tamaño, una notable cabeza del Greco, La Dolorosa, y un retrato espléndido de Don Baldomeri Iriarte, académico y “protector de las tres artes” según reza en la dedicatoria, de Goya. Hay tambien algunos pequeños Rubens, bastantes flamencos y una pequeña colección de primitivos y renacentistas italianos, un cuadro notable de Simoni y un Boticelli, además de una colección de primitivos franceses y alemanes confundidos unos y otros de Alsacia. Pero el Goya se destaca en los carteles del museo con grandes letras mayúsculas y pienso que debieran destacar igualmente a Zurbarán, con sus blancos, amarillos y tierras que son un prodigio de belleza y de pintura y bastante distintos, en cuanto a su color, a los de Lisboa, quizás por el tema, pues las dos figuras de Strasburgo son dos santas que los carteles del museo no identifican, no sé en el catálogo.
En cuanto a Basilea y Zurich estamos encantados, nos gustan las ciudades y los museos y más desde que descubrimos que en carnaval, aquí en Suiza alemana, se hacen filloas y orejas como en Galicia, aunque les llamen “fastuachtskriechli” a las primeras y “ohrli”, (exactamente orejas en el dialecto de aquí) a las segundas. Si fuese etnólogo solicitaría una beca para averiguar si proceden de la vieja población celta de esta parte de Suiza o de sus vecinos los suevos que invadieron Galicia y me iría a explorar la Selva Negra, donde, según dicen, aún se conservan las máscaras a caballo que improvisan versos como en nuestras montañas. Existe tambien una región que se llama Brandón, como el apellido gallego con la raiz Bra, que tanto gustaba a Valle Inclán, donde uno de los días de Carnaval se toma sangre de cerdo, que en Galicia, en muchas partes, se mezcla a las filloas. Desde luego no veré mi exposición por culpa del sentido organizador de los suízos, más aparente pero menos eficaz, pienso, que el de los latinos como ellos dicen, aunque comamos filloas y orejas por la misma época del año.
Hoy Basilea está cubierta de nieve y más bella aún que a diario. Es un día de los que Erasmo, Holbein y Paracelso, ilustres vecinos de esta ciudad, debieron haber gozado del calor de las grandes estufas de loza sabiamente decoradas. Holbein se distraería tratando de encontrar la línea que define la sonrisa de purgatorio de Erasmo, y Paracelso aprovecharía su tiempo haciendo algún ensayo físico en el fuego de la estufa.
Bueno, nada más por hoy, sino un gran abrazo de Maruja y mío para vosotros y todos los amigos y uno en particular a los dos de:

[Seoane]

1960-02-18
Carta de Seoane a Núñez Búa. 1960
Basilea
La Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Núñez Búa. 1960 en 18/02/1960


Basilea 18 de febrero de 1960

Sr. D.
José Núñez Búa
La Plata

Querido amigo:

Recibí las cartas que me enviaste y tu breve noticia. Estamos encantados de Basilea. De Basilea y Zurich, nos parece todo espléndido, hasta estos suizos protestantes tan fríos y meticulosos, en combate permanente con las partículas de polvo que pueden acumular los muebles y que hacen lo posible por hacer aburridos los sábados y los domingos en su combate silencioso contra los católicos desordenados y disolutos que se reúnen ese día en el café de la estación, pues Dios, según estos, hizo el domingo para descansar y divertirse si se puede. Aunque estos católicos suizos se hubiesen contagiado de aquellos en su enemistad al polvo. Una partícula de polvo parece ser una partícula del diablo al menos para las amas de casa suizas. Gozamos de todo, de los museos y de las calles hasta de su poco polvo, aprendiendo tanto en éstas como en aquellos que son extraordinarios, y, creo, que esperaremos aquí hasta el carnaval de Basilea, “Fasnacht”, que se celebra una semana después que el Carnaval oficial en otras partes, tratando de resolver mis asuntos, que hasta ahora van muy bien. Entre las cualidades notables que encuentro está la de alguna compañía de seguros, “National” se llama, en la que estuve, que posee una de las mejores colecciones, si no la mejor, de pintura suiza contemporánea, dando así al país una muestra de su afán de contribuir a su desarrollo cultural. Parece que las otras compañías de seguros, como muchas industrias suizas de carácter distinto, tienen colecciones similares y presumen de ellas. Te participo esta noticia por si ella puede ser comprendida y compartida en el porvenir, con respecto a la pintura argentina, por los directores de la tuya. Donan obras a los museos y coleccionan para sí, colgando cuadros en sus oficinas y pasillos de sus edificios. Aquí me encontré con un joven veterinario, de Allariz, Barreiros, pariente de Pepe Suárez, que estudia Farmacología y no piensa regresar a España sino quedarse en Suiza, y un médico becado, de Ávila, también para estudiar Farmacología y que piensa marchar después a Centroamérica. No son franquistas y piensan resolver sus vidas fuera de España. Por Le Monde de París me enteré de que el pueblo catalán hizo destituir al Director de La Vanguardia de Barcelona después de declararle un boicot al diario que duró más de un mes, y también que fue detenido por sus actividades antifranquista el joven novelista, muy bueno, de quien yo leí Las afueras, Luis Goytisolo Gay. De Argentina sé del calor y de la risa que produce en Europa el asunto del submarino entre las gentes y en los comentarios de los diarios. En un momento en que en toda Europa está alarmada por las armas atómicas y de hidrógeno y se manifiesta la gente en Berna estos días y en Estocolmo, por ejemplo, contra la bomba atómica francesa, producen esas noticias el efecto absurdo de un regimiento de artillería del siglo XIX, tratando de sitiar a un lansquenete medioeval. ¿Cuándo los militares y marinos argentinos dejarán de poner en ridículo a su país?
De Díaz Pardo no sé nada. No nos vimos en Lisboa y hoy pienso escribirle nuevamente. En la carta que me enviaste de él me manifestaba el propósito de ir a Lisboa pero allí no fue o no nos encontramos.

Un fuerte abrazo para todos los tuyos y los amigos comunes de Maruja y mío y otro muy fuerte para ti de:

[Seoane]

N/dirección hasta el 5 o 6 de marzo es la siguiente:
Sra. Dr. Greta Hottinger. (Para L. Seoane)
Unterer Rheingweg 86
Basel. Suiza.

1960-02-18
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1960
Basilea
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1960 en 18/02/1960

[Carta mecanografada]
Basilea, 18 de Febrero de 1960

Sr. D.
Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Querido amigo:

Hace días que debí haber escrito, pero los museos, todo lo que veo y mis propios asuntos, me llevaron hasta el tiempo de que debiera disponer para estar en contacto con los amigos. Estoy encantado de Basilea y de Zurich, me parecen dos magníficas ciudades y vamos con frecuencia de una a otra para visitar los museos o ver simplemente sus calles y aquellos detalles que se encuentran caminando al azar. No se encuentra demasiada arquitectura nueva y nada que se destaque especialmente a mi juicio, el juicio de un profano, sobre lo que se puede ver en Buenos Aires y desde luego nada que supere en cuanto a la edificación privada la vieja arquitectura de estas ciudades, adaptadas al clima y temperamento de sus habitantes. La fotografía y publicidad, revistas, publicaciones, etc., hacen milagros en cuanto a la divulgación arquitectónica. Lo que sí se ve y es notable es el amor de los arquitectos y constructores suizos por los materiales puros, la belleza escogida de éstos y el amor a los detalles: puertas, ventanas, artículos sanitarios, etc. Solamente los artículos sanitarios son de un riqueza de formas y dibujos notables, como igualmente lo son las cerraduras, grifos, etc., de gran eficacia además. Vemos muebles, muebles de líneas nuevas bellísimos, donde tambien se pone de relieve ese amor al material y una artesanía sabia. Los diarios, al menos los de esta zona, dedican páginas enteras a problemas de construcción e ingeniería. Es lástima, para mí caso, que estén en alemán, pero ellos vienen a darme la razón sobre la falta de sentido sobre el propio país de los diarios argentinos. En cuanto a arte mural, abundante desde el pasado en estas ciudades, están desde luego a más bajo nivel que Buenos Aires. Se asombran de las fotografías de mis obras por los intentos, y se asombran más cuando les afirmo que no soy desde luego el único, sino uno más entre los que trabajan en este aspecto ahí. Los museo[s] son simplemente extraordinarios en todo, edificios, organización y riqueza de obras, sobre todo de arte contemporáneo desde los impresionistas hasta la escuela del Pacífico norteamericana. Y sobre todo lo que es más extraordinario de estas ciudades, es el ejemplo que ofrecen sus industriales y comerciantes, organizándose para donar obras, crear colecciones e instituciones culturales, publicaciones, etc., en beneficio de sus ciudades y de su país. Este sería un ejemplo que deberían imitar los gallegos ricos de Buenos Aires, pues así es como se crea de verdad o se desarrolla una nacionalidad. Pienso en Citania sin dinero y sin aliento alguno y me produce pena por Galicia, más desdichada si cabe por la desorientación de aquellos, sus hijos, como los de Buenos Aires, que podrían hacer algo por ella, pero siento orgullo de nuestro esfuerzo, el suyo, el de Lamela, Baltar, Julio Fernández, casi nadie más; Perfecto López, excelente gallego que podría hacer mucho si creyese de verdad en esta labor, y Mondelo si pudiese, que es la única labor galleguista eficaz, además, si algunos quieren de conmemorar el aniversario de los muertos.
Bueno, contésteme por favor diciéndome como van las cosas de Citania. Por mi parte es casi seguro que vaya a España y trate allí de organizar lo que pueda.

Reciba Ud. y todos los amigos de Citania y los de fuera de ella el gran abrazo mío y los saludos de Maruja y míos para usted y su familia:

[Seoane]

N/dirección hasta fines de mes es la siguiente:
Sra. Dr. Greta Hottinger (Para L. Seoane)
Unterer Rheinweg 86
Basel Suiza

1960-02-19
Carta de Seoane a García Sabell. 1960
Basilea
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1960 en 19/02/1960

Basilea, 19 de Febrero de 1960

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela

Meu querido amigo:

Supoño terás recibido dende Lisboa os meus derradeiros libros, El Irlandés astrólogo e As Cicatrices. Alí estíven catro días de paso pra Suiza pra poder ver con vagar o políptico, que xa coñecía, de Nuño Gonçalves, e os doce apóstoles de Zurbarán, os dous grandes extremeños, ben xunguidos o segundo ao primeiro aínda que non se tivesen falado delo. E dende fai vinte días a nosa vida discurre entre Basilea a Zurich, preocupado pol-as exposiciós miñas que terán de facerse nesta primeira cibdade e Berna, e de museo en museo, que son, nestas duas cibdades, notábels.

Non escribín dende Buenos Aires por unha folga de correos que duróu un mes. E alá deixei pra enviar ao meu regreso unha grande carpeta de grabados en madeira, pra tí, Piñeiro e Del Riego, que pol-o seu peso, viña carregado de cadros, non poiden traguer conmigo. As miñas cousas van eiquí moi ben. Gosta moito a miña pintura y (sic) estou contento. Gostaríame saber de todos vos, ao millor é posíbel que nos vexamos. Teño verdadeiras ganas de que ísto fose posíbel. Mándame algunha noticia. Estaremos eiquí hasta fin de mes. Hoxe tamén escribo a Del Riego. Non sei ren de Galicia dende fai mais de dous meses.
Saúdos de Maruxa e meus pra Elena e pra tí, saúdos pros amigos comúns, e ti recibe unha aperta forte de:

Seoane.

1960-02-19
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1960
Basilea
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1960 en 19/02/1960

Basilea, 19 de Febrero de 1960

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
VIGO

Querido Del Riego:
Te debo carta desde hace tiempo, pero los preparativos del viaje a Suiza, una huelga de correos en Buenos Aires que duró más de un mes, y ahora desde hace veinticinco días aproximadamente la necesidad de orientarme para mis asuntos y el desconcierto que a uno le produce todo cambio, han hecho imposible que te escribiese. Desde Lisboa, sin embargo, te envié mis últimas obras: El Irlandés Astrólogo y As Cicatrices, de las que no tengo hasta la fecha opinión alguna, pues, desde que salieron, debí ocuparme de otros problemas, incluso de una gran carpeta de grabados que os haré llegar cuando regrese a Buenos Aires, pues no puede, según me dijeron, por el gran tamaño circular por correos, opinión que no tuve tiempo de constatar ya que el correo estaba, como dije, en huelga.
Estoy en Suíza, encantado de sus museos y de sus ciudades, con motivo de dos exposiciones que han de celebrarse en Basilea y Berna próximamente. Estaremos hasta fin de mes. Iremos a Munich unos días y desde Basilea proyecto algunos viajes a ciudades francesas próximas, como Strasburgo, donde estuvimos pero volveremos, y Colmar. Luego seguramente iremos a Italia. No tenemos plan alguno, dejándonos llevar por nuestro deseo inmediato y en relación con lo que se va viendo. Antes de venirme recibí las últimas publicaciones de Galaxia que os agradezco. En Buenos Aires, queda componiéndose la obra de Otero Pedrayo, Rosalía, que saldrá, pienso, alrededor de Junio. Esto es todo, de momento. Estos 25 días que me separan de Buenos Aires me aislaron de toda preocupación y todo me parece muy lejano. Los museos espléndidos de Basilea y Zurich absorven (sic) completamente mis horas. Por todo esto me gustaría tener noticias vuestras, de si os llegaron o no mis libros y te rogaría me indicases la dirección de Carballo Calero a quien no se los envié, como a otros amigos, por no recordar sus direcciones que quedaron en Buenos Aires.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí, saludos a los amigos comunes y tu recibe uno fuerte de tu amigo:
Seoane

Contéstame si es posible a vuelta de correo. Te lo agradezco.
N/D. hasta fin de mes es la siguiente:
Sra. Dr. Greta Hottinger (Para L. Seoane)
Unterer Rheinweg 86
Basel Suiza

1960-02-22
Carta de Seoane, a Laxeiro e Prada. 1960
Basilea
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane, a Laxeiro e Prada. 1960 en 22/02/1960

Basilea, 22 de febrero de 1960

Sres. Lala y Laxeiro
Buenos Aires

Queridos amigos:

Aquí estamos desde hace más de veinte días, muy contentos de esta ciudad que nos parece espléndida, así como Zurich, que está a una hora de viaje, y las dos con museos notables, sobre todo en arte primitivo europeo y, en el caso de Basilea, con una cantidad considerable de obras de Holbein que vivió aquí. Luego, ambos museos, cuentan con grandes colecciones de impresionistas franceses, expresionistas alemanes y, desde el cubismo hasta el manchismo norteamericano, están representadas sus figuras más importantes, sobre todo Picasso, Braque, Juan Gris, Léger, Chagall, Paul Klee; de todos ellos hay bellos ejemplos en los museos de ambas ciudades. De Juan Gris existen solamente en el museo de Basilea once cuadros bellísimos en una sala, así como otra grande con Braque, Picasso y otra con Léger y Chagall. De todo esto gozo como podéis imaginaros. Seguimos como podemos desde aquí, y con esperanza, las últimas noticias de España y también las de Buenos Aires, donde las últimas películas yankis de la guerra, con submarinos y hombres rana, parecen haber influido notablemente en la imaginación de sus autoridades. Por aquí, la gente está indignada con el estallido de la bomba atómica francesa que les parece inoportuna y pedante. Los sucesos de Árgel, así como la política de Adenauer, tiene muy intranquilos a los suizos. Éste es el resumen político sintético que pude deducir de conversaciones, muy parcas, con algunas gentes de aquí. Pareciera que todos desean, por temor a una guerra o a situaciones políticas desesperadas, marchar a América del Sur, donde suponen una tranquilidad paradisíaca. La visión es, unos cuantos indios saltando alegres como también en algunas películas yankis, o fumando muy tranquilos, pipas de la paz con los rubios europeos que pueden ir de Centroeuropa (no cuentan España y Portugal), sirviendo a éstos para hacerse millonarios y comprar lujosos coches norteamericanos que en estas ciudades de Europa, a su regreso, tropiezan los lados con las dos hileras de casas en las calles estrechas. Son gentes que, como las autoridades argentinas, también está influenciadas por el cine yanki, en este caso con respecto a América. Unos rubios de origen alemán, claro está, en Nueva York, muy listos, y un continente de negros e indios hacia el sur, no tan listos. Su conocimiento sobre América, si no leyesen de vez en cuando algún folleto o aviso de agencias de viajes o de compañías de aviación, corresponde exactamente al que podían tener los españoles en el año 1500, luego del segundo viaje de Colón. Todo esto que te escribo es seguramente un poco exagerado, más responde bastante al pensamiento del tipo medio suizo y tienen la culpa los países americanos por no saber poner en valor su realidad.

Bueno, por nuestra parte, estamos muy contentos y ya os iremos contando de nosotros. Recibid el gran abrazo de Maruja y mío para vosotros y todos los amigos, y tú, Laxeiro, otro muy fuerte de:

[Seoane]

1960-02-24
Carta de Falcini a Seoane. 1960
Bos Aires
Basilea
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1960 en 24/02/1960


Buenos Aires, Febrero 24 de 1960

Querido amigo Seoane:

Hoy recibí su objetiva y entusiasta carta Basilea. Sus “dos letras” tan nutridas de observaciones me demuestran que Ud. y Maruja están viviendo en un mundo de valores que hacen posible la existencia de necesidades onde el artista y su labor creadora se hacen presentes, visibles, en toda la ciudad; en las calles, en las casas. La pintura y la escultura integrando en todas partes a la arquitectura, incorporadas a la vida ciudadana.
Imagino el espectáculo de Rodin y de Lipchitz alternando con Bourdelle, Maillol, con Daumier, Degas y Renoir escultores. De ver enfrentados a Lembruck y Sintenis con Giacometti y Calder muy cerca de hermosas piezas góticas en los museos de Basilea y Zurich que Uds. están viendo y en tantos lugares públicos, sin excluir las empresas industriales y comerciales ni la morada particular.
Frente a esa realidad, Ud. pensará más de una vez en nuestras primeras y limitadas experiencias, limitadas por la falta de continuidad de las mismas, pero anticipo, quizás, de hermosas realizaciones.
Nos alegramos que ustedes estén contentos y que sus cosas vayan bien. Sofovich nos leyó el sábado una carta suya. La primera que yo conocí. Mañana, en Mar del Plata, Scheimberg y yo haremos conocer las que recibimos.
La situación política, las largas y sofocantes vacaciones; las elecciones en puertas, con la exclusión de partidos y la visita del amo, además del ascenso astronómico del precio de la vida, tienen todo detenido. Las fechas de que Ud. oyó hablar, de inauguración y demás, sigue siendo pura imaginación.
Espero que sus próximas cartas sean igualmente reconfortantes. Los míos y los amigos los estrechan en un fuerte abrazo, con uno muy fuerte para Ud. de

Luis Falcini

1960-02-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1960
Vigo
Basilea
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1960 en 24/02/1960

Vigo 24 feb. 1960

Sr. D. Luís Seoane
Basilea

Mi querido amigo:
Acabo de recibir tu carta, que contesto, como me pides, a vuelta de correo. Aún así no sé si llegará a Basilea antes de que abandones esa ciudad.
Supongo que ya habrás inaugurado las exposiciones que motivaron tu viaje a ese país, y doy por descontado el éxito que tu pintura habrá de obtener ahí. No dejes de comunicarme la impresión de la crítica suiza sobre tu obra, pues bien sabes de la admiración e interés que por ella siento.
He recibido el libro de poemas y la pieza teatral que me enviaste. Supongo que también los recibirían los otros amigos a quienes los remitiste. Yo llevo una vida de total aislamiento y de trabajo agotador desde hace varios meses. No veo a nadie, ni hablo con nadie, y por eso no puedo darte otras impresiones que las mías propias. El volumen poético me ha gustado mucho por su fuerza expresiva, por el vigor y sentimiento que los temas cobran en él. Está en la misma línea que los precedentes, pero en éste hay momentos en que la intensidad del contenido poemático alcanza un nivel superior al de los mejores de anteriores volúmenes.
También me agradó notablemente la lectura de El Irlandés Astrólogo, que hice de un tirón. Te felicito por ambos logros.
Calculo que habrás recibido un ejemplar del primer Cuaderno de homenaje al filósofo Joaquim de Carvalho, en el que figuraba mi ensayo valleinclanesco.
¿No piensas detenerte aquí a la vuelta de tu viaje? Nos daríais una gran alegría, tanto a Evelina como a mí. Imaginamos que Maruja estará tan encantada como tú de ese viaje por Europa.
La dirección de Carballo Calero es, “Colegio Fingoy, Lugo” y la de Fole, “Cine España, Lugo”.
Por aquí estamos viviendo un invierno infernal. Días pasado fue homenajeado Díaz Pardo en La Coruña. Ofreció el banquete Sebastián Risco, y hablaron Otero y Valentín.
Sé que se ha publicado ya la obra completa de Cabanillas, pero yo no la he visto todavía. Todo el proceso de la edición resultó muy raro, y no sé como habrá salido. Lo que sentí mucho fué que el poeta se hubiese muerto sin verla publicada.
Faílde celebró en Madrid una exposición de sus esculturas más recientes, con un éxito realmente insólito. En estos días expone en Vigo una colección de óleos Manolo Torres.
Y nada más. Confío en que estas líneas lleguen a tus manos antes de tu salida. Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1960-03-00
Carta de Rotzait a Luís e Maruxa Seoane. 1960
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rotzait a Luís e Maruxa Seoane. 1960 en 00/03/1960


[Marzo 1960]
Queridos Maruja y Luis:

Turistas en Basilea, Zurich, Estrasburgo y Munich; videntes de catedrales, Kandinskys, Klees y Van Goghs; oyentes de francés y sufrientes de alemán:
¡felicitaciones!
La gran noticia es la exposición de Luis. Hubiera deseado más detalles sobre la Kunsthalle y la exposición, que tantos éxitos auguro y deseo. Hubiera deseado también más detalles sobre vuestra estadía en Suiza, qué hicieron durante todo ese tiempo; qué les pareció la gente, son tan prósperos, fríos y eficientes como nos imaginamos?
Acá en Buenos Aires, sigue mi ritmo de tiempo medido. No pude tomar vacaciones tratando de adelantar mis cosas para facilitar nuestro viaje. Mientras tanto, estoy con los trabajos de preparación de cursos: la facultad se inicia el 11 de abril.
La hebraica va lento, pero seguro.
Terminé una casa que sé, Luis, que te gustará mucho cuando la veas.
Ah! Y lo que es más importante, me estoy preparando para votar sanamente el 27-3-60. Perla que no puede con el genio se ha comprado un modelito para la ocasión.
Escriban, cuenten, que es la obligación de los que se van. ¿Que para eso van, para extrañar y sentir nostalgia, eh Maruja?
Qué noticias tienes de tu madre, Luis? ¿Cómo encontró a su gente y a Galicia?
Recibimos carta de Mª Yonquieres desde París.
Irán a verla? y recortes desde Venezuela de los Albertis que tienen (según palabras de Rafael) un verdadero éxito taurino. En la Universidad, donde Rafael leyó sus poemas, lo ovacionaron. Ahora están en Cuba y Aitana con nosotros.

Maruja y Luis, les mando un abrazo fuerte y el cariño de

Enrique

1960-03-01
Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1960
Bos Aires
Basilea
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1960 en 01/03/1960


Bs. Aires, Marzo 1º de 1960

Queridos Maruja y Luis:

Recibimos las “noticias escuetas” de uds., alegres y “europeas”. En cuanto la gente pisa Europa tiene por fuerza que adoptar un género epistolario muy especial “europeo”. Todo lo que se percibe en un viaje se cuenta a borbotones, desbordándose por las palabras los museos y los paseos—Es
justamente en las cartas donde se nota el provincianismo nuestro de aquí—Por todo esto que causa más incomprensión, cada vez que nos enteramos, que los de Europa quieren ver en América del Sur una tabla de salvación (¿la ley de compensaciones?).
Nosotros, contra una Lisboa, ponemos las playas de Punta del Este, contra las magníficas colecciones de los museos de Basilea y Zurich, discusiones abstractas sobre tal o cual. Contra una posible guerra y sus desastres, el temor que da una política reaccionaria y el sabor de la Traición... Para cada tema, otras dimensiones, otras miras, otros objetivos. Todo muy importante desde aquí, quizá mucha más importancia que la que tiene de veras.
No hablan nada de la exposición de Luis. El museo de Basilea es verdaderamente importante. Nosotros, me apunta Esther, sólo vimos 3 Juan Gris. ¿Habrá cambios? Recordamos a CRANACH, que tú no mencionas. También nos impresionó el primitivo suizo, sobre todo Holbein –magnífico–. En cambio, no comparto totalmente tu opinión sobre Basilea, que nos pareció bastante insulsa –no así la parte del R[h]in que en este momento se me aparece corriendo bajo un puente que sale de cerca de la vieja y reconstruida mil veces Catedral. De acuerdo también con respecto a Max Bill, pensando en todas las veces que importamos “movimientos Max Bills”, sin que puedan arraigar aquí. Me dolería menos que esos movimientos fuesen contemporáneos, y no tan tardíos, como llegan a Bs. As.
En ésta, pocas novedades: la llegada y salida de Ike [Eisenhower], un viejo con cara colorada y simpática que viene a confirmar el trabajo de su gerente en la Argentina: “F” [Frondizi]. Ya estamos hundidos del todo.
Otras cosas no hay. Gracias muy especiales por los envíos, nuestro viaje sigue en pie y para la misma fecha: Octubre. ¿Nos veremos allí o aquí?
Esther agrega un kilométrico abrazo –casi tan grande como el mío.

Hasta la próxima

Lipa

[Escrito na marxe esquerda:] Creímos que se habían marchado de Basilea. Ponemos esta carta el 15/3. Esperamos los encuentre todavía. Un abrazo. Lipa.

1960-03-02
Carta de Seoane a Neira Vilas. 1960
Basilea
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Neira Vilas. 1960 en 02/03/1960


Basilea, 2 de marzo de 1960

Sr. D.
José Neira Vilas
Buenos Aires

Estimado amigo:

Vai con esta a viñeta pra a tapa do libro de Anisia. Supoño que chega a tempo que ten de ficar ben. Terá de levar un centímetro menos que o ancho de tapa i os cores están pensado sobre papel branco ou cartulina branca. Abaixo fágolle un dibuxo de como ten de situarse a viñeta. Fixan os dibuxos en negro que aforra cartos nos clisés no que se refire á seleición de cores. Que o ingeniero Díaz, que coñece esta téinica lle esprique, ou que faga o favor de acompañalo ao grabador, Caparrós, onde traballamos pra Citania. Déixolle en branco no orixinal o espacio pra poñer os centímetros. Que o grabador lle faga a proba de cores pra a imprenta. Perdóneme todas estas consideracións. Escribo de présa. As miñas cousas, deica agora, mui ben.

Un saúdo pra tódolos amigos e un especial pra súa dona e vostede da miña e de min:

[Seoane]

1960-03-13
Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1960
Basilea
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1960 en 13/03/1960


Basilea, 13 de marzo de 1960

Sres. Carmen y Rafael Dieste
Buenos Aires

Queridos Carmen y Rafael:

Acabamos de regresar de Munich que debió haber sido antes de la guerra una ciudad agobiante por su barroco, claro que con detalles muy buenos, y ahora resulta más bien una ciudad aburrida con su nueva arquitectura, ordinaria y repetida. El río Isar aunque poco nutrido de aguas resulta refrescante, aún dando por sabido que el refrescar es una cualidad de las aguas y de los ríos. Creo que debo esperar a madurar el recuerdo de lo visto para tener una opinión y puede que en esta opinión de hoy esté influyendo la antipatía que me merecen esos alemanes altaneros de cicatrices en el rostro que se muestran serviles al ayudarle a uno a ponerse el abrigo a la salida de los cafés, o el constante sonido de la sirena de la policía atravesando la ciudad. De cualquier manera gozamos del arte de los museos y del que encontramos en la calle en edificios públicos, o en las fachadas de edificios privados, sin saber bien cuales edificios fueron reconstruídos o se conservan tales como eran. En uno de los museos encontramos otro de los Quijote de Daumier, la mayoría están en Zurich y Basilea; algunos espléndidos Manet, otros no menos bellos Constable y entre la cantidad considerable de pintura bávara y alemana, en general del siglo XIX, tres Fortuny no tan notables como otros que tengo visto. En pintura no hemos contemplado nada anterior al siglo XVIII, pues la Pinacoteca Nacional que vimos en París aún tiene el edificio por restaurar. En ésta colección están los Goya, los Murillo y creo que un Greco. En cambio vimos algo de la pintura expresionista de la primera veintena de este siglo, mucha obra de Kandinsky de esos años realmente muy importante en lo que él denominaba “improvisaciones”, que revelan un pintor extraordinario que luego se amaneró, por lo que vimos en París en el otro viaje, convirtiendo la pintura en ilustración de sus teorías. En Basilea gozamos del carnaval, un espectáculo inusitado por su belleza, organizado tradicionalmente por artistas locales, escultores y pintores, y en el que se comenta con humor, por comparsas, los acontecimientos del país y del mundo en el año. Todo ello con auténtica gracia de color en las ropas inventadas y excelentemente modeladas las caretas. Más todo ello es difícil de describir. Hay que verlo para poder percibir su carácter excepcional. El pueblo no hace más que admirar estas comparsas y apenas interviene sino como público en la celebración, aunque el carnaval esté presente desde dos o tres semanas antes anunciándose en toda la ciudad. En ningún momento creí volver a tener el gozo infantil del carnaval de la montaña gallega, con sus generales a caballo, como tambien le gusta a Laxeiro y más bien, más tarde, desdeñé todos los carnavales que pasaron hasta éste, nada espontáneo sino organizado, perfectamente organizado, como un ballet, que es lo que resulta ser, sirviendo la ciudad de escenario. Formamos parte del público, aún cayendo bastante nieve, durante horas. Las flautas y tambores que tocan las comparsas, así como su desfile, son motivos de pacientes ensayos durante semanas.
Bueno, éstas son en general algunas noticias. Las que se refieren a mis obras gustan en general bastante y preparan una gran exposición en la Kunsthalle de esta ciudad, en combinación con entidades de Alemania y Holanda, pero debo enviar más cuadros de ahí y renunciar, hasta que se celebre, a las exposiciones de galerías privadas. Esta semana se concreta todo y os daremos más noticias. Los grabados también interesan mucho y se sorprenden del adelanto de las artes gráficas argentinas. Esto convendría que lo supiesen en la Imprenta López para que bajasen los precios de nuestros libros. Quizá mejor que no lo sepan para que al revés, no los aumenten.

Bueno, por hoy no recuerdo más sucesos. Un saludo a todos los amigos y un gran abrazo para vosotros dos de:

[Seoane]

1960-03-19
Carta de Rotzait a Seoane. 1960
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rotzait a Seoane. 1960 en 19/03/1960


19-3-1960

Queridos míos:

¡Felicitaciones! La exposición gigante de Luis es la NOTICIA.
Quedan ya libres para Francia e Italia, o Luis preparará alguna otra muestra?
Vean con cien ojos y oigan con cien oídos y cuenten: como una charla entre pocos en Bmé. Mitre (de Buenos Aires) que sigue luida, luida, así como yo la quiero:
Este sábado de mañana fresco, alegre, lleno de puntos suspensivos que se llenan de pronto con una carta de Basilea y una exposición en la Kunsthalle, y una felicidad que le da el aire, el sol o las ganas de leer un libro.
Si no te exprimes así, por dentro, no hay Van Gogh para apuntalarte ni Klee ni Kandinski. Entonces, claro que dan unas ganas locas de hacerse un paseíto...
Querida Maruja: qué suerte que han tenido de poder vivir así: independientes sin vida de hotel, imanejándote con el francés.
¿Vieron teatro? O no es importante en Suiza. ¡¡Cuenten, cuenten!! Y quiérannos un poco.

Perla

P.D. Luis: Me hizo mucha gracia tu reflexión sobre la “Beat Generation”. Justo acababa de leer dos libros de Kerouac On the road sin comentarios. El otro El ángel subterráneo me interesó más y me sorprendió, sobre todo que Dylan Thomas no fuera un personaje de novela tan único como yo suponía. Se parece al ángel subterráneo, como al Perseguidor de Cortázar. Claro que vos dirás que Thomas era genial y los otros vagos... Y es cierto. Al decir “los otros” me refiero a los protagonistas y no a los autores.
En cambio, releí El existencialismo es un humanismo de Sartre, y me sorprendió lo “clásico” que resulta en comparación a los beats o a los iracundos. Ya casi es burgués...
Vi en los diarios de acá algunas declaraciones entusiastas, más que entusiastas, de Sartre y de S. de Beauvoir sobre la política de Cuba y Fidel Castro que coincide con M. A. Asturias a quien vimos hace días y que acaban de llegar de allí. Y nada más. Los quiere y abraza

Perla

1960-03-21
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1960
Basilea
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1960 en 21/03/1960

Basilea, 21 de marzo de 1960

Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac: Te escribo aún desde Basilea, camino de Berna y de Ginebra y luego de haber pasado una semana en Munich, ciudad que me tranquilizó y no acabó de gustarme, quizás porque en ella encontré la confirmación de muchos prejuicios sobre los alemanes. De cualquier manera vi en ella muchas obras de arte de principios de siglo, del movimiento expresionista y de los primeros abstractos, y también, y esto tiene relación con uno de tus oficios, mucha porcelana de Roshenthal, que a mí me pareció interesante en algunas de sus formas nuevas. Fue una lástima para mí no haber coincidido contigo en Lisboa o aquí. Hubiésemos hablado y discutido mucho y por mi parte hubiese sacado provecho de las discusiones contigo. Desde luego ahora por estos años en Munich hay más cerveza que antes. Parece que antes de Hitler, y aún de la guerra del 14, hubo épocas, en Munich, de más arte que cerveza o al menos en que se igualaban ambas aficiones. Parte de la ciudad continúa aún destruida y la parte reconstruida con arreglos a estilos modernos, para ellos la arquitectura, no tienen gracia y constituyen barrios vulgares. La reconstrucción en los antiguos edificios apenas se nota, menos en la catedral donde cometieron el disparate de hacer sus columnas internas de cemento, que dejaron con su color gris. Quisiera saber cuándo regresas a Buenos Aires y también como quedan las gestiones por Citania. Tengo nuevos planes de ediciones. Una de las cosas que me gusta de este país, así como de Alemania, es el cariño que sienten por el dibujo y como lo presentan en los museos. No son únicamente obras para archivo. Fue una lástima que Castelao, que tanto quiso a algunos alemanes, no hubiese sabido ver, a mi juicio, a sus contemporáneos de Alemania, como se refleja en la página de su diario.
Bueno, cuéntame de Citania y de tus planes, escríbeme, si es posible, al Consulado Argentino de Génova de modo que tu carta llegue antes del cuatro de abril. Una fuerte abrazo para Mimina y para ti de Maruja y mío, con saludos para todos los amigos:


Seoane

1960-03-21
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1960
Basilea
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1960 en 21/03/1960

Basilea, 21 de marzo de 1960

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:
Recibí tu carta que te agradezco mucho y tus noticias. Nosotros saldremos mañana para Berna y Ginebra y luego para Italia. Estamos muy contentos hasta ahora del viaje y mis obras gustan mucho, hasta el punto de que la Kunsthalle de aquí, una de las más importantes instituciones de arte de Europa, proyecta hacer para el año próximo una gran exposición con setenta cuadros míos haciéndome desistir de la que tenía proyectada. Igualmente interesa mucho mi obra gráfica y se sorprenden de la técnica de los últimos grabados. Estuve en Munich la semana pasada, una ciudad que me gustó menos de lo que esperaba, desagradándome sus habitantes y confirmando en mí toda clase de prejuicios. Sin embargo la exposición de la Kunsthalle pasará a esa ciudad y a otras de Alemania, Holanda y Bélgica. Tambien aquí gustaron mucho los grabados y mis libros de dibujos, solicitándomelos para sus publicaciones. Creo, que de desearlo, podría quedarme a vivir en Europa. Pero a todo esto prefiero, de no ser París o España por muchas razones, momentáneamente, la inquietud de Buenos Aires. Allí se trabaja mucho y muy seriamente y en arte en general está, por lo menos en estos últimos años, a gran altura. Lástima que por razones de aislamiento esto no se vea fuera de América del Sur y más lástima aún que no se sepa en España. Leí, poco antes de venirme, tu ensayo sobre Valle Inclán que me gustó mucho. No sé porque me olvidé de decírtelo en mi otra carta. Creo que sería necesario que fueses reuniendo todo lo que has escrito sobre él en un tomo, no importa si en gallego o castellano, pues es necesario ir dando la visión gallega de Don Ramón antes de que lo desfiguren del todo los biógrafos y los familiares. Recuerdo con placer tu conferencia de Buenos Aires sobre él. Por mi parte, a pesar del viaje, vengo trabajando. A Galicia Emigrante, la audición, le envié ya cinco notas sobre Portugal en relación con Galicia a través de diversos asuntos. Algunas me las reservo para redactarlas en Buenos Aires. Tambien hice siete estampas en témpera inspiradas en motivos griegos antiguos y algunas otras más. Si me escribes, que me gustaría mucho, puedes hacerlo al Consulado Argentino de Génova, antes del dia 4 del mes próximo. Dame más noticias tuyas y de los amigos. Hasta entonces recibid Evelina y tu el fuerte abrazo de Maruja y mío, con saludos para los amigos de:
Seoane

1960-03-22
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1960
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1960 en 22/03/1960

Buenos Aires, 22 de marzo do 1960

Sr.
Luis Seoane
Suiza?

Querido amigo:

Anque cun pouco de tardanza, veño acusar recibo da súa moi atenta e do dibuxo pro libro de Anisia. É precioso. Siñificativo. Acorde co tema. E a combinación de cores queda de primeira. Amais de no-los dous, tivo ocasión de ponderalo o inxenieiro Díaz, quen colaborou conmigo encarregando o clise en Caparrós. Agradecémoslle infindamente a súa atención.
Á impresión do livro de Ani asociouse un problema –si queremos chamarlle así–: a posibilidade de que un manuxo de poemas meus agrupados baixo o rótulo de Dende lonxe.

(... vou a ti dende lonxe.
Rubo a ti por unha escada de verbas coruscantes.
Casa pasada un hino,
cada chanzo un latexo.
Levo nunha estrela
o mensaxe dos teus fillos desterrados
que che son fideles
máis alá dos reloxes e do mar.)
(fragmento)

poida imprentarse a seguido do dela. Desa maneira, sáenme os dous máis baratos. Levo falado co inxenieiro Díaz desta imprenta e quedamos en non perdela de vista pra cando veña vostede, pois resulta máis económica que Rivera. E, se se trata dun plan editorial e non dun soio libro, máis económica aínda, naturalmente.
Eu teño outro livro (breve tamén) de poemas, en concurso, co mentes de incruílo na coleición a herba de namorar, pero deso xa falaremos tamén. Un máis, de contos, estouno preparando.
Pero voltando a Dende lonxe, veño a pedirlle unha ilustración, do caráiter do do de Anisia, quero decir, pra igoales dimensións, formato de livro, etc. Quizais vostede lle desagrade ista segunda molestia, pois maxino súa intensa actividade e traqueteo, mais prégolle encarecidamente que, si non é un imposíbel, mo mande. E unha impertinencia complementaria: o máis antes que poida. Con toda a franqueza que vostede me coñece, dígolle que me dá non sei que chegarlle co isto, pero no plan que estou de editar axiña iste tomiño, non me queda outro remedio, xa que non quero outra ilustración que non sexa a súa.
Celebramos que o pasen ben, e que ista xira consagre definitiva e rotundamente –feito que arelamos e descontamos– o seu arte na Europa.
Por hoxe namais. Agardo con inquedanza as súas noticias. Cordiales saúdos meus e de Anisia pra señora Maruxa.

Un abrazo do seu amigo

José Neira Vilas
Asunción 3035
Buenos Aires

1960-03-29
Carta de Scheimberg a Seoane. 1960
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1960 en 29/03/1960


Buenos Aires, 29 de marzo, 1960

Querido Seoane:

El sábado 26, en casa, en reunión de amigos, leímos sus dos cartas dirigidas a Aída y a mí (recibió Vd. mi respuesta a la primera, que le despaché en vísperas de carnaval?) y la segunda que escribió a Falcini. Algunos días antes, leímos, también en reunión de amigos, en casa de Lipa Burd las que Vd. escribió a éste y a Rotzait y la primera que escribió a Falcini. Como Vd. ve, sus cartas toman estado público apenas llegan (Sofovich me leyó la suya): primero, porque vienen de Vd. y nos interesa todo lo que a Vd. le afecta; y luego, por el interés de las mismas –por las muchas cosas que dice. Me olvidé de decirle que recibí el catálogo de la exposición Corot –uno de mis viejos amores–. Gracias. Nos encantó el motivo en virtud del cual ha sido diferida su exposición: Una gran exposición de obras suyas (óleos, dibujos, tizas, grabados, estarcidos, etc.) con el espaldarazo de un Museo, es una cosa para no desperdiciar (independientemente del hecho de que Vd. se lo merece). Pero dejemos esto: Vd. sabe cuánto lo queremos y admiramos los amigos... De lo que hoy quiero hablarle es de otra cosa, a saber: de las elecciones del día 27 y de las que, a pesar de la carencia de noticias argentinas en Europa, Vd. ya debe tener algunas a título de anticipo. En estas elecciones ha habido dos grandes derrotados: la UCRI (léase el Gobierno) en primer término, y el peronismo, después. Los peronistas esperaban que los votos en blanco (en los que hay que incluir alrededor de 250 mil comunistas) totalizarían más del 50% del electorado: y se hablaba incluso de un gran movimiento golpista para el momento en que se conociese este resultado. Esto puede no ser exacto, pero entra dentro de lo verosímil. Pues bien, los votos en blanco andan entre el 25 y el 30%. Los peronistas han sido los primeros sorprendidos de este resultado. Y es mejor que así sea. Vd. sabe hasta dónde me indignan las traiciones de Frondizi; pero prefiero un mal gobierno constitucional antes que el retorno de Perón o un nuevo gobierno de botas (aunque bien sé hasta qué punto mandan éstos ahora; pero los prefiero en un segundo plano y no como dueños del boliche y en actitud de salvadores de la patria. De modo, pues, que no lamente mucho que no haya podido votar. Los que están que se relamen son los Radicales del Pueblo, que han obtenido la mayoría en casi todo el país y en algunas provincias van a constituir mayoría en los parlamentos y los conservadores en dos provincias. Desgraciadamente, y por algún tiempo, el país no tendrá otra salida si no es la vía de los radicales. Esperemos que este repudio a la traición de Frondizi algo les enseñe... Y aquí dejo. Sigo terriblemente ocupado con las cosas del Banco Israelita del Río de la Plata, cuya situación aún no se ha aclarado y me toma un tiempo enorme –al punto que casi no tengo tiempo para otras cosas, salvo los escasos minutos que robo para algunas lecturas y para ver de vez en cuando a los amigos. Ayer terminé la lectura en castellano de El último justo (Le dernier des justes) de [André] Schwartz-Bart que me ha aplastado. Es terrible, además de ser buena la obra, literariamente. Es de una grandeza trágica impresionante. Realmente el alemán es un pueblo que da motivos para el odio. Y lo peor es que no hace nada –o muy poco– para que olvidemos.
Esto es todo por ahora. Aquí todos bien. Aída recibió la carta de Maruja y le va a escribir. Para ella y Vd. un gran abrazo de Aída y mío. Suyo, y hasta pronto.

Scheimberg

1960-03-30
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1960
Vigo
Xénova
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1960 en 30/03/1960

Vigo 30-marzo 1960
Sr. D. Luís Seoane
Génova

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 21. Me alegró enormemente cuanto me cuentas de tus éxitos artísticos en tierras suizas. Para mí, desde luego, no constituyó sorpresa alguna, pues tenía la seguridad anticipada de que sería así. Hace tiempo ya –y más desde que pude admirar de cerca una gran parte de tu obra– que estoy plenamente convencido de la significación profunda que tu labor tiene en el panorama de nuestro arte. Es mucha la gente que aquí te valora, aunque tu obra sea conocida sólo parcialmente y aun cuando tú, no sé porque razones, creas lo contrario. Nunca he leído artículo alguno de solvencia sobre nuestro arte donde no se te mencione como una de las primeras figuras. Incluso los jóvenes. Aún no hace mucho, en unos artículos publicados por Méndez Ferrín sobre el Arte ¿? insistía en que las tres grandes personalidades pictóricas surgidas en Galicia eran Maside, Laxeiro y Seoane.
Bueno, supongo que el viaje por Italia os dejará una grata impresión. Mejor, sin duda, que el realizado por Suiza y Alemania. ¿No pensáis deteneros en Vigo antes de vuestro regreso a la Argentina? Nos produciría una inmensa alegría poder daros un abrazo.
De Buenos Aires sé muy poco. No recibo otras noticias que las contenidas en las cartas oficiales del Centro Gallego. Ayer, sin embargo, me ha llegado una de Blanco Amor, pidiéndome colaboración especial para un número de la revista, dedicado al 150 aniversario de la independencia argentina. Me dice que a finales de año piensa dejar todo, cosa que me extrañó. Y más que me lo dijese a mí, a quien no distingue en su amistad.
Por aquí seguimos como siempre, trabajando lo que se puede. Pronto editaremos un libro de prosas de Cuevillas, y otro de Risco de la primera época.
Y nada más. Repito mis felicitaciones más expresivas por tus éxitos. Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1960-03-31
Carta de Falcini a Seoane. 1960
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1960 en 31/03/1960


Buenos Aires, 31 de marzo 1960

Querido Seoane:

Recibí su carta de regreso de Munich y de vuestro reencuentro con los alemanes; con su vieja artesanía y su extremo barroco.
Uds. andan por países que en mis andanzas no llegué a conocer, a pesar de mi curiosidad por las piedras policromadas y de las otras. Los nombres de Maillol, Lembruck y Barlach, así como los de Despiau y Meunier me actualizan obras de mi larga admiración. No me parece raro que advierta contactos en la obra de Barlach y en la de Kathe Kolwitz. Creo como ud. que ello radica en la gran humanidad de los dos creadores. Imagino el baño de esa revisión de valores, en escala universal, que les proporciona este viaje. En consecuencia, le auguro una buena cosecha. Y a propósito, cuándo se realizarán las muestras de sus trabajos? Proyecta alguna más además de las dos que nos había anunciado? Ahora, en vísperas de la entrada en Italia, le diré que en Buenos Aires comienza la temporada artística con una exposición de reproducciones de acuarelas antiguas y modernas, organizada por la UNESCO, bastante aleccionadora, donde se puede apreciar la calidad y la madurez y el estilo del antiguo arte chino y del japonés. Esta muestra ha dado lugar a una conceptuosa nota de Parpagnoli, en La Prensa, que termina con una reflexión que se diría extractado de una de las cartas de Scheimberg, de su último viaje. Casi al mismo tiempo, el Museo Nacional, de aquí, inauguró una exposición de la pintura actual en el Japón.
A pesar de que la mayoría de los autores de las obras expuestas no parecen advenedizos, el conjunto produce el efecto deprimente de ver como se inferioriza el arte de Oriente al occidentalizarse en la forma expuesta. La impersonalización parece ser la consigna. Por otra parte, el Consejo Británico nos muestra fotografías y pequeños bronces de H. Moore. Por las fotos se ve a un gran escultor muy diverso y contradictorio. Los pequeños bronces no le favorecen. Y yendo a lo que más interesa en este momento aquí, las elecciones dicen hasta que punto el país es radical y peronista, es decir, la misma cosa, ¿hasta cuándo? Bueno, queridos amigos, reciban cariños nuestros, de los míos y de los amigos comunes.

Para Maruja y para usted, un abrazo de

Falcini

1960-04-12
Carta de Rotzait a Luís e Maruxa Seoane. 1960
Bos Aires
Roma
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rotzait a Luís e Maruxa Seoane. 1960 en 12/04/1960

Buenos Aires, abril 12 de 1960

Queridos Luis y Maruja:

Catalina está cantando como loca. Está más rosado que nunca y sucio. Los canarios de raza no se bañan nunca. Me reconoce y cuando oye mi voz, o alguna música o también... el ruido de la enceradora se enloquece de todo y canta los cantos más gregorianos que mente canario pudo inventar.
Catalina es feliz. Yo también. Y Enrique, hermoso.
Debo pedirte humildemente perdón, Luis, pese a que en Pascuas judías, como hoy, no es de rigor: tu desaparición al sótano del caballero aún con las lastimaduras que perdurarán en el tiempo me hizo reír a carcajadas. No me la puedo imaginar a Maruja buscando alrededor a su bien amado y encontrando el vacío más absoluto, levemente interrumpido por unas manos y un rostro, que quiero imaginar con una expresión beatífica digna de una escultura de la Edad Media.
Ah, Luis Seoane! Las cosas que te exige tu admiración por las películas del oeste.
¿Cómo se encuentran en Roma? Cómo la encuentran a Roma? Contesten, hablen, cuenten, que es lindo recibir impresiones. Y ya que de impresiones se trata, va para vos, Maruja, un chimento que tiene impresionado a Bs. Aires: Sofovich se separó de Berta y se casa con Elsa Balza. La separación se produjo en diciembre, y él anunció su casamiento en marzo, aún cuando no especificaba con quien.
Elsa se fue de su casa sin las nenas.
Ya ves, Maruja, que yo sea de Catalina o de Elsa, siempre tendré una que otra noticia de Bs. Aires para contarte.
De mí: Leo, como, duermo, vivo, rezongo, y hoy vamos a ver Un rey en N. York con toda la flia uruguaya que está en Bs. Aires.

Los ama.

Perla

Nota: Hoy martes y ayer lunes hace e hizo un día lleno de sol, fresco, cielo, verde y otoño en el aire. (Parte meteorológico: vale)

P. R.

1960-04-12
Carta de Esther e Lipa Burd a Seoane. 1960
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Esther e Lipa Burd a Seoane. 1960 en 12/04/1960


Bs. Aires, 12 de abril de 1960

Queridos amigos:

Recibimos con mucho placer vuestras cartas llenas de Europa y alegría. En más de una oportunidad pensamos que estarán haciendo uds., en qué museo pasan su tiempo y por qué calle o callejas andan caminando. Nosotros, en ese tiempo, vamos a un cine de barrio, con la desesperación de Lipa de no tener apoyo para ver películas de cowboys. Luis, tu presencia es indispensable en Bs. Aires! No sé con qué sentido habrá puesto Lipa en su carta que Bs. As. es provinciana, pues nosotros creemos como uds. en la inquietud de Bs. As. y también como a uds. aprendimos a valorarla en nuestro viaje a Europa. Creemos, sin embargo, que le faltan cosas. Por ejemplo, un museo de calcos como el de Madrid. Exposiciones temporarias, como las que se ven en Europa y en la actualidad, buenas compañías teatrales que en estos últimos años, por problemas económicos, no vienen a Bs. As. Hemos visto la semana pasada una muestra de pintores japoneses contemporáneos, tachistas y abstractos, que nos hizo añorar la pintura tradicional tan fina y de técnica tan depurada, aún siendo los expositores de la muestra, discretos. Nos pareció muy importante la noticia de la exposición que harás, Luis. En Suiza, Alemania y Holanda estamos seguros que tu pintura gustaría y se impondría en el viejo mundo.
No hay mayores variantes en el clima de Bs. Aires, de cuanto uds. estaban aquí. Sigue la política de austeridad, el costo de la vida no está aún estabilizado, y se han producido algunos actos terroristas que ha quitado la vida a gente indefensa e inocente. Nos tiene impresionados los acontecimientos de Sudáfrica que nos hace tener muy presente el libro de Langston Hugues, Yo viajo por un mundo encantado [CGF, 1959]
Estamos seguros que disfrutarán de Italia. Todo el país es un museo y cuenta su historia con gran exuberancia. No dejen de ver en Roma pequeñas iglesias que tienen mosaicos tan importantes como los de Rávena: como por ejemplo Sta. María in Cosmedin –Iglesia San Pablo; Sta. Cecilia, Sta. María in Trastevere, Sta. María Magiore, Sta. Prassede, Iglesia Nereo y Aquileo, Sta. María in Dominica, Sta. Agnese fuori le mura y la iglesia Sta. María Antiqua en el Foro con frescos romanos muy deteriorados, pero muy hermosos. El Mausoleo [de Santa] Constanza con mosaicos romanos y bizantinos, la iglesia de San Giovani y Paolo con 1 casa debajo de la misma y un campanilli precioso. La iglesia S. Sabina en el monte Aventino con 1 piso de mosaicos, una puerta de madera esculpida en el siglo V. El baptisterio de San Juan Laterano, ya te veo Maruja, buscando en la guía la ubicación de todas estas iglesias.
Hemos visto a los Dieste quien nos han insistido fuéramos a Ranelagh, pero nosotros no pudimos combinar para ir. Lipa está encantado con unos mapas y como bien dices Maruja ya he viajado por toda Europa. Espero que nuestro viaje se concrete para Octubre de este año, tengo muchos deseos de volver a ver muchas cosas.
Bueno queridos amigos, contesto apenas recibida la carta vuestra para que ésta llegue el 20 a Roma.

Reciban un gran abrazo para los dos de

Esther.

[Escrito por Lipa Burd:] Caros Maruja y Luis:

Escribo sólo dos líneas para que Esther pueda mandarles ésta sin perder tiempo. Yo –les prometo– haré lo mismo dentro de pocos días.

Un fuerte abrazo de

Lipa

1960-04-14
Carta de Seoane a Neira Vilas. 1960
Venecia
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Neira Vilas. 1960 en 14/04/1960


Venecia, 14 de abril de 1960

Sr.
José Neira Vilas
Buenos Aires

Estimado amigo:

Envíolle o dibuxo pró seu libro. A súa carta seguiume hasta Milán, pois chegou a Basilea cando xa tiña partido desa cidade. Non teño as dimensiós do seu libro. Prégolle que vostede lle poña os centímetros de acordo co de Anisia, de xeito que non queden brancos ás beiras. A disposición tipográfica, a mesma indicada pra o outro libro. Perdóeme o retraso.

Unha aperta con saúdos pra súa dona e tódolos que me lembren, do seu amigo:

[Seoane]

1960-04-14
Carta de Seoane a Whitelow. 1960
Venecia
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1960 en 14/04/1960


Venecia, 14 de abril de 1960

Sr. Billy Whitelow
Buenos Aires

Querido amigo:

Hace mucho que debí haberte escrito dándote noticias nuestras y fui dejando de hacerlo de un día para otro con esperanza de darlas siempre mejores. Pasamos dos meses y algo en Suiza con salidas a Alemania y Francia viendo todo cuanto hemos podido, hasta exposiciones de diseño industrial, donde, desde luego, confirmamos la vieja creencia nuestra de que en las formas de los útiles y de las máquinas consiguen los mejores aciertos quienes las manejan o quienes las inventan. Es difícil superar la belleza de forma de un arado o de una azada y, sin embargo, fueron adaptadas al uso por campesinos. Pero no es de esto de lo que quiero escribir. La exposición mía de Basilea se postergó hasta el otoño de 1961, pues debo enviar desde ahí cuarenta o cincuenta cuadros más para hacer una gran muestra que circule por las ciudades suizas y otras de Alemania y Holanda. Causó una notable impresión mi pintura, así como también mi obra gráfica. La encuentran original y distinta, lo cual me satisface enormemente. Estoy muy contento del resultado del viaje y ahora estoy casi seguro del posible éxito de una muestra que comprenderá alrededor de 70 cuadros míos. En la Kunsthalle de Basilea dejé los veinte que traje. Pero de todo esto ya hablaremos. Estoy recorriendo Italia, viendo todo lo que puedo de este maravilloso país y aprendiendo también todo lo que puedo de las lecciones que ofrece. Siento únicamente no poder vivir algunos meses en cada ciudad y que, en Venecia, desde donde te escribo, no vivir todas las vidas posibles. Ella es independiente de las espléndidas obras que encierra, una de las más grandes obras del genio de Italia. Aquí los venecianos modelaron el mar, la tierra, el silencio, con un arte insuperable. San Marcos, el Palacio Ducal, todos los otros palacios, el Ticiano, el Tintoretto, no son sino espléndidas muestras individuales del genio colectivo que construyó Venecia. Crear una ciudad, un país o un idioma pienso que son supremas obras de arte que sólo puede realizar el hombre colectivamente y Venecia debe ser, estoy seguro, uno de los grandes ejemplos que puede ofrecer la historia en ese sentido. Con todo, estamos nostálgicos de Buenos Aires, de su desorden y de los amigos. Hasta ahora no hice uso de las cartas de Bonino, pues quiero ir viendo lo que puedo sólo y temo molestar a las gentes con mi curiosidad y mi ocio de turista.
Esta carta no es más que para transmitirte mis saludos y alguna noticia sobre mí. Perdóname no haberte escrito ante y recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

[Seoane]

1960-04-14
Carta de Seoane a Menechini. 1960
Venecia
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Menechini. 1960 en 14/04/1960


Venecia, 14 de abril de 1960

Sr.
Enzo Menechini
Buenos Aires

Querido Enzo:

Hace tiempo que tenía el propósito de escribirte y fuí dejando de un día para otro. Ahora, desde hace muchos días en tu patria, no quiero dejar de hacerlo para expresarte de alguna manera la admiración que ella provoca en mí, por su pasado creador y por su actualidad tambien fecunda y creadora como se muestra en la nueva arquitectura y en el renacimiento artesano. A Billy le escribo dándole noticias de mis obras. Se aplazó la exposición de Basilea para hacer una gran exposición el año próximo con alrededor de 70 de ellas en esa ciudad y en otras de Suiza, Alemania y Holanda. Mis cuadros gustaron mucho y tambien a Billy le digo que los encontraron originales y distintos a cuanto viene haciéndose. Estoy muy satisfecho de este éxito y espero que se confirme cuando envie los cuadros que debo enviar desde ahí. Estoy contento porque eso confirma que cualquier camino en arte debe ser producto de la propia experiencia y no recuerdo de experiencias ajenas o ilustración de teorías que no maduraron en uno. Estoy satisfecho además por vosotros, por Bonino, por Billy y por tí, que tuvísteis confianza en mi pintura y de alguna manera me venís alentando. La obra gráfica tambien gustó mucho, sobre todo se sorprendieron de los recursos técnicos y de su novedad en cuanto al grabado en madera. Pero ya hablaremos de todo esto. Ahora no quiero más que saludaros a Julia y a tí y mostrarte con unas líneas que tanto Maruja como yo no os olvidamos. Que no queríamos continuar viajando por Italia sin deciros cuanto nos gusta todo lo que vamos viendo: su paisaje, su arte, sus ciudades y el pueblo que es capaz de crear ciudades y paisajes tanto como bellas obras de pintura o escultura. Nosotros que nos criamos en una parte de Europa de una belleza distinta y tambien singular, en un país de nieblas y mar violento en el que sus hijos crean bellas leyendas y fantasmas, nos sentimos admirados de la realidad de Italia. Esto solamente quiero decirte hoy, todo lo demás será para charlarlo en mi casa, o en la tuya, o en el café de la vereda de la galería cuyo nombre ahora no recuerdo. Un gran abrazo para todos los amigos. Para Julia y para tí uno de Maruja y mío y para tí especialmente uno fuerte de:

[Seoane]

1960-04-14
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1960
Venecia
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1960 en 14/04/1960


Venecia, 14 de abril de 1960

Sr.
Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi estimado amigo:

Su carta, como otra de Neira Vilas, vino persiguiéndome hasta Milán por eso no la contesté antes. Estos días estamos en Venecia y estoy encantado de la ciudad, del Tintoretto, del Ticiano, de los cuatro caballos de la catedral y de los mosaicos. En nuestros días tal ciudad resulta una ciudad perdida de otro tiempo lo que dejó de ser cualquier otra ciudad europea a fuerza de automóviles, de ruído. Me gusta su arquitectura, su luz, su silencio aunque lo rompa con su canto algún albañil italiano como uno que ahora mismo canta y trabaja junto a la ventana del hotel. Estaba decepcionado de la nueva arquitectura europea hasta llegar a Milán. Aquí sí encontré nueva arquitectura. Verdaderamente nueva, armoniosa, bien realizada. Bellos materiales sabiamente ordenados. Espléndidos edificios como el de Pirelli y bloques de ellos que sustituyen los palacios y casas derruídos por los bombardeos sin destruir la vieja urbanización del centro de la ciudad y conjugándose con todo lo era bello y se reconstruyó o con aquellos que se salvaron de las bombas. Encontré de todo lo que se refiere a la construcción menos pintura mural y además, fuera de la arquitectura, notables ejemplos de artes gráficas aunque en algunos aspectos en Buenos Aires fuimos precursores con Botella al Mar por ejemplo. Quieren que envíe buenas fotografías de mis murales para la revista Domus, pues interesaron mucho a quienes vieron las pocas y malas fotos que traje. Ya hablaremos de todo esto. En Ginebra ví una exposición de proyectos de urbanización de las ciudades suizas, hechos por ingenieros que los defendían ante el público. Una exposición notable de la que tambien hablaremos. De Díaz Pardo no sé nada. Esperaba encontrarme con él y no pudo ser. Regresó a Magdalena según nos dice en una carta su mujer. No sé que pudo hacer en Galicia por Citania, supongo que habrá hecho todo lo que pudo y es posible que no haya podido demasiado. Por mi parte pienso ir a España. Me decidieron los pocos españoles con que me fuí encontrando por algunas de las ciudades suizas, Ginebra sobre todo. Me gustaría que ahí no desmayasen con Citania, presiento que es una aventura loca pero debemos seguir adelante, ayuda a salvarnos como gallegos o como descendientes de ellos. Por mi parte haré lo que pueda en Madrid y Galicia y para ello necesitaría saber como quedó la gestión de Díaz Pardo. Los recuerdo a todos y siento nostalgia de las reuniones con usted, Lamela, Baltar, Fernández, Mondelo y Perfecto. Un gran abrazo a todos.

Usted reciba con el saludo de Maruja uno fuerte de:

[Seoane]

Por favor escriba al Consulado de la República de Argentina de Barcelona de modo que la carta llegue antes del 3 de mayo.

1960-04-23
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1960
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1960 en 23/04/1960


Buenos Aires, 23 de Abril de 1960

Sr. Luis Seoane

Estimado amigo:

Ayer he recibido una carta suya y me apresuro a escribirle confiando en que ésta le encuentre a Vd. en Barcelona, pues según Vd. me dice estará allí hasta el 3 de mayo.
Pocos días después de enviarle mi anterior, tuvimos noticias de Díaz Pardo, vino a Citania un miércoles y nos informó de sus gestiones en Galicia que lamentablemente no pudieron ser muy fructíferas por diversas circunstancias: primero, tuvo mucha dificultad para que le entregaran en la Aduana los libros que nosotros le habíamos enviado por correo, eran muchos ejemplares e iban todos consignados a su nombre, pero finalmente logró reunirse con ellos. Según parece, existe de parte de los libreros que no están matriculados como importadores bastante dificultad para recibir y poder vender luego libros que no lleven el conforme legal. También parece ser que los libros que llegan a Galicia por intermedio de Fossatti se venden a precios muy elevados. No obstante esto, Díaz Pardo entregó algunos ejemplares a varias librerías, entre ellas la más importante de La Coruña que es de muy amigo suyo, quien pondrá el mayor interés en ellos, lamentablemente no tomé nota del nombre de esta librería, y no encuentro en este momento forma de comunicarme con Díaz Pardo, también estuvo en la librería Letras de Álvarez Blázquez en Vigo, de quienes recibió un pedido.
Creo que a grandes rasgos es esto todo lo que yo puedo informarle sobre las gestiones de Díaz.
Por acá, pocas novedades. Hoy pasé por su futuro casa, y está avanzando muy bien. Ya están para hormigonar el 7º piso.
Bueno Seoane, nada más por ahora. Reciba Vd. y su señora el mejor recuerdo de mi familia y de los amigos de Citania y mío lo que gusten.

M. D. Díaz Dorado

1960-04-24
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1960
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1960 en 24/04/1960

Buenos Aires, 24 de avril do 1960

Sr. D.
Luis Seoane
Madrid

Querido amigo:

Recibín antonte a súa moi grata, datada en Venecia. E co-ela o dibuxo prá tapa do meu livro. É magnífico! Axeitadísimo! E nises cores –azul e laranxa– vai quedar precioso. Mañán entrégame a proba o grabador. Francamente, non sei como xuntei audacia para irlle co-ista nova canga... Pero xunteina, e vostede, xeneroso e traballador, atendeu coa habitual xentileza a miña teima. Estoulle outamente agradescido.
Logo da primeira carta, da que vostede mencioa, escribinlle outra (tamén a Basilea, naturalmente), porque aquela, despois de pórlle franqueo de certificada, guindeina distraído no buzón. Si é que lle chega, pois, non faga caso dela. Ten data 13 de avril.
Eiquí lembrámolos arreo. Inda hoxe, Anisia e mais eu, logo de escoitar Galicia emigrante parolamos sobor das utilísimas e inéditas ouservacións súas por Europa en relación con Galicia (o museo de Basilea, o de Lisboa, algunhas fachadas de Suíza, o livro de Tavares Rodrigues –que eu non coñezo–, etc.) Ogallá vostede se decida cando volte a escribir e pubricar un libro que recolla todas isas agudas esperencias.
Chegouse a Peña cultural gallega Rosalía Castro, en Rosario. Asistín á súa fundación e pronunciei unha confrenza sobor A cultura galega na hora aitual. Son cuase todos arxentinos de orixen galego. Están ben ourentados. Teñen un periódico mensual (Aquí Galicia) do que vai saír xa o 2º número.
Onte estivemos Anisia, eu e o e embaixador de Cuba no Teatro del Pueblo. Falando de vostede con Barletta, da súa obra diversa, díxome que non perdía o mentes de poder levar a escea La soldadera. Quedei en levarlle mañán El irlandés...
E por hoxe, non lle dou máis lata.

Nosas garimosas lembranzas prá señora Maruxa e vostede reciba unha forte aperta do seu invariábel amigo:

José Neira Vilas

1960-04-26
Carta de Scheimberg a Seoane. 1960
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1960 en 26/04/1960


Buenos Aires, Amberes 980, 26 de abril de 1960

Querido Seoane:

Recibí su carta del 14, despachada de Venecia, y recién ayer –aprovechando el comienzo de la temporada de Exposiciones– me encontré con Falcini y la hice conocer su carta y él a mí la que él recibió. Esos días transcurridos sin comunicarme con Falcini le darán una idea de lo atareado que ando. En efecto, le dedico a mi bufete –a partir del “affaire Todres”– más tiempo que el que le he dedicado en todos los años que llevo de profesión (y son más de 40). Estoy cansado y a la espera del momento feliz en que pueda enrollar el título y no acordarme más que soy abogado. Gracias por las cosas de que me informa en su carta y por las noticias de sus andanzas. Participo así, con gusto, de su aventura viajera –de la suya y Maruja–. Lamento no haber conocido en las dos veces que estuve en Venecia el restorán (sic) Da Aldo; pero quiero recordarle, en homenaje nuestros hoteleros, que aquí en Buenos Aires existió un restorán, el Scafidi, que colgaba de sus paredes –tanto en Buenos Aires como en la sucursal que tenía en Mar del Plata– cuadros de los mejores artistas del país. Lamentablemente, Scafidi liquidó y su ejemplo no ha sido seguido sin en escasa escala por algunos cantineros, como Barrachina, La Casa de la Troya, etc., que decoraron sus paredes con murales. También esto desapareció junto con esas cantinas. Esperemos, sin embargo, que con el tiempo volvamos a la buena tradición –casi diría casera (quiero decir, nuestra –como Vd. ve por los antecedentes que le doy). Ayer, 25, inauguró Cóppola una interesante muestra de fotografías en colores. Allí encontré a Lorenzo Varela y conversamos largamente de Vd. y de Maruja y de su hermoso viaje. Unos días antes, inauguró Rosemarí una muestra de pintores argentinos (impresionistas y postimpresionistas) para la que presté 3 piezas de mi colección; y presté otras 9 (entre ellas su Figura 1958) para una gran muestra que va a inaugurar el 9 de mayo el Museo de Morón. Como Vd. ve, colaboro con mi colección –hecha como “me dio la gana”?– en la medida que puedo para prestigiar el arte argentino –que, como lo vengo sosteniendo desde hace mucho (y Vd. lo sabe), no es tan despreciable como algunos pretenden. Y basta por hoy. Me alegro de coincidir con Vd. y Le Monde, en mi opinión sobre el momento argentino. Y ahora: buena suerte en España. Muchos saludos a los amigos de allí y para Vd. y Maruja un gran abrazo de Aída y mío.

Chau, hasta pronto.

Scheimberg

1960-04-27
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1960
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1960 en 27/04/1960


27 de Abril de 1960

Sr. Luis Seoane

Estimado amigo:

Le extrañará recibir nuevamente y tan pronto otra vez mis noticias mías.
Le escribo desde Citania; acaba de irse el Sr. Ruibal y quiero informarle de inmediato sobre la proposición que nos ha hecho, a fin de que nos dé Vd. su opinión. Nos manifestó que ha conseguido una imprenta que estaría dispuesta a financiarle 20.000$ de lo que costará la edición de su libro, y se lo reintegraría a él mediante la venta de ejemplares numerados que llevarían el grabado de Laxeiro.
La tapa se la encargaría también a Laxeiro y la diagramación a Cuadrado. Citania correría con la diferencia de coste. Como dato estimativo, Imprenta López nos pidió hace unos meses 33.000$.
Quedó Ruibal en traernos presupuesto de la imprenta de su amigo.
Confidencialmente, y muy personalmente le digo que eso de la tapa no me agrada mucho, y si Vd. tuviera tiempo para hacerla, sería mucho mejor, para que no perdiera unidad la colección.
Bueno Seoane. Perdone estas maltrechas líneas, y le ruego me envíe su opinión sobre esto. Reciban Vd y Sra. todo el aprecio de Citania en pleno y mío.

Un abrazo

Díaz Dorado

1960-05-07
Carta de Falcini a Seoane. 1960
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1960 en 07/05/1960


Buenos Aires, mayo 7 de 1960

Querido amigo Seoane:

Recibí su carta de Venecia, de fecha 14 de Abril, con sus deslumbramientos de esta ciudad, que Ud. sintetiza estupendamente en esa suma magnífica del hombre italiano, el mar, la tierra y la luz, sin olvidar nada y menos aún al Ticiano, ni al Tintoretto y los OROS de esa Venecia del Palacio Ducal y del prodigio del Tintoretto.
Después de esa hermosa carta, que nos ha llevado antes por Génova y por Milán, la Génova del Palazzo Bianco y del Cristo trágico; la imagen expresionista del hombre, que no conozco. Milán, la del Palazzo Sforzesco que atesora la imagen cumbre de Miguel Ángel, esa imagen del Dolor universal hecha mujer por el soplo divino del hombre creador. Milán la del encuentro con los amigos [Aquiles] Badi y Attilio Rossi. (Recuerdo Milán y le pregunto: vió el pequeño museo del Duomo, moderno y bien presentado, con piezas desprendidas de su fábrica durante los bombardeos? En éste, como en otro pequeño museo de la catedral de Florencia, he visto hermosas obras de la escultura de fines de la Edad Media y comienzos del Renacimiento italiano (y muy especialmente los mármoles de Arnolfo di Cambio, que tuvo contactos con Giovanni Pisano). Ud. los conoció en sus recientes andanzas? Y en sus hallazgos? Como fondo emocional de los hermosos y audaces Medardo Rosso? Como eslabones de la gran cadena? Todos los amigos hemos gustado la hermosa carta que contesto, como puedo, antes de que Vds. se vayan demasiado lejos. Quisiera encontrarlos aún en Madrid, cuyo Prado sigo sin conocer. Y decirles que ayer Cóppola dio término a su hermosa muestra de fotografías en color de Bariloche. Y que ayer, también, supe de la muerte de Ginés Parra, amigo de amigos, el transformador de París emocional con su paleta. El Buenos Aires de las exposiciones comienza débilmente. Y los recuerda a Uds. dos en rueda de amigos que les quieren bien. Y particularmente nosotros que les tenemos presentes, diciéndoles hasta luego con cariños y

[manuscrito:] un abrazo de

Falcini

1960-05-10
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1960
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1960 en 10/05/1960


Buenos Aires, 10 de Mayo de 1960

Sr. Luis Seoane

Estimado amigo:

Creo que es esta la tercera carta que le escribo en quince días, pero aún a riesgo de resultarle cargoso, no me resigno a pasarme sin su consenso y su inapreciable ayuda.
Esta vez, quisiera referirme a Centro Lucense, como Vd. sabe, siguen siendo Presidente y secretario del mismo Martínez Lamela y Julio Fernández, y quisiéramos antes que dejaran sus cargos, es decir, durante este año, si fuera posible, renovar el ciclo de exposiciones que luego del año 1958 fuera suspendido. Sé que no es nada sencillo lo que le pido, pero si fuera posible encontrar material en esa para exponer ya sea su pintura, artesanía o lo que Vd. considere conveniente, acá la disposición es muy buena y estarían desde ya dispuestos, además de asegurarle una presentación adecuada a la exposición, también adquiriría el Centro obras.
Vuelvo a repetirle, Seoane que sé lo difícil del encargo, pero entiendo que su estadía en esa es una circunstancia excepcional, pues nadie mejor que Vd. puede valorar y jugar sobre lo que realmente puede interesar aquí.
Y pasando a otra cosa, le diré que Citania va sobrellevando las circunstancias económicas particularmente malas, que estamos sufriendo todos aquí. Estamos terminando de pagarle a López y los últimos envíos de libros (que mandamos por contrarrembolso) tuvieron muy pocas devoluciones.
También le diré que Perfecto sale el próximo día 13 para Vigo, creo que viaja en un barco francés.

Bueno Seoane, reciba Vd. y la Sra. todo el afecto de mi familia y de sus amigos de Citania y mío lo que guste

Díaz Dorado

1960-05-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1960
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1960 en 12/05/1960

Vigo 12-mayo 1960
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Supongo que ya estaréis de regreso en Buenos Aires. Siempre tuvimos la esperanza de veros en Vigo, como en ocasión del anterior viaje. Pero, con harto sentimiento nuestro, no ha sido así. Espero que hayas recibido una carta mía, que te envié a Italia.
Te adjunto el recorte de un artículo que publiqué en La Noche sobre tus últimos libros. También acompaño un Anaco de Borobó en el que habla de la Exposición de Arte Gallego que se va a celebrar en el Círculo de las Artes de Lugo. Detrás de ella, como inspirador y dinamizador, está Celestino de la Vega. Y según me dijo, resultará impresionante: algo que no tiene precedentes entre nosotros. Están ya haciendo el Catálogo, que llevará reproducciones de cuadros de cada uno de los expositores, nota biográfica y crítica. Tú estarás representado con los cuadros que nos regalaste a Domingo y a mí, y con una serie de estampas del álbum.
Me escribió Rodrigues Lapa y me dice: “Mandeme o endereço de Luis Seoane. Gostaria de o felicitar e lamentar que tenha acabado tão útil publicação (e tão digna) como era Galicia Emigrante. Esses jornais que se publicam na Argentina são no geral de qualidade péssima, todos dirigidos a afagarem vaidades pessoais, sem dignidade e sem cultura. Considero grave o desaparecimento de tal revista”.
Aún no recibí la Obra Completa de Cabanillas y, en cambio, ya la tienen muchas personas de aquí. Es doloroso el comportamiento que han tenido conmigo respecto a esa obra. Trabajé intensa y desinteresadamente porque tú me lo habías pedido y no sólo se desconoció esto, sino que parece que Valentín fué el que hizo todo, cuando su labor se redujo a entorpecer lo que ya estaba hecho. Escribe. Un fuerte abrazo de
Fdez del Riego

1960-05-18
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1960
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1960 en 18/05/1960


Buenos Aires, 18 de Mayo de 1960

Sr. Luis Seoane

Querido amigo:

Me decido a escribirle aunque creo que esta carta no la encontrará en el lugar de destino, pues me decía Vd. en la suya que permanecería en él hasta fines de febrero, he tratado de conseguir su actual dirección, pero al no poder hacerlo no quiero dejar pasar más tiempo sin comunicarme con Vd. y espero que la carta lo siga.
Por aquí, Seoane, las novedades no son muchas; en el orden nacional, terrorismo en gran escala, intervención militar (cuando no), también en no menos gran escala y convulsión preelectoral.
La colectividad se apresta a realizar “grandes actos” en adhesión al sesquicentenario (no saben Vds. bien de lo que se están librando) entre esos actos el más importante una procesión desde el Centro Gallego a Playa Mayo a la que han prometido asistencia hasta el ministro Vitolo y el Presidente. Conflicto doméstico habitual sobre que himnos se tocan en Plaza Mayo.
En cambio, muestra Citania, a quien su ausencia priva de tanto, languidece a pesar de nuestros esfuerzos. No sabe la esperanza que tengo puesta en sus gestiones en Galicia, pues la verdad es que hasta ahora nos recibimos noticias de nadie, ni siquiera de Díaz Pardo. También quería recordarle, por si se le presentara la oportunidad, lo que conversamos acerca de Cela o Madariaga, pues algún libro así podría representar una entrada interesante.
El libro de Otero Pedrayo sigue en la imprenta y nos parece oportuno, si Vd. no opina lo contrario, que lo terminemos cuándo Vd. regrese.
Esta semana me vió Neira Vilas con unos dibujos suyos para el libro de la Señora. Le hice hacer los grabados en Caparrós y creo que piensa entregarlo estos días a la imprenta.
Bueno Seoane, estamos deseosos de saber algo más de Vds. y si sus ocupaciones le dejan algún tiempo, le ruego me escriba dándome alguna noticia de sus actividades. Creo también que estará documentando con fotografías esas observaciones suyas que están llenas de tanto interés. Quiero repetirle también que si puedo serle útil en algo desde aquí disponga de mí con la mayor libertad.

Reciba Vd. y la Sra. el mejor afecto de mi familia y de sus amigos de Citania y mío un fuerte abrazo.

Díaz Dorado

MONTEVIDEO 1276-2º

1960-05-23
Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1960
Xixón
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1960 en 23/05/1960


Gijón, 23 de mayo de 1960

Queridos Carmen y Rafael:

Os debemos cartas desde no sé donde, desde Italia creo, desde Génova, desde donde debí haber escrito dándonos noticia de dos espléndidos Zurbarán y un Cristo maravilloso tallado en madera, de anónimo castellano, que me pareció lo mejor del museo. Pero no quiero escribiros sobre esto ahora ni sobre Italia por donde estuvimos hasta Roma, parando a capricho en sus ciudades y viendo lo que a nosotros nos gustaba y no a las oficinas del turismo italiano, tan despistado como el de cualquier parte, sino de España, cuyo pueblo, países y paisajes nos tienen sumidos en admiración y silencio. Pasaron más de veinte años y bastó llegar a Barcelona, escuchar el castellano por sus calles, aún el de los catalanes, para sentirnos de pronto incorporados a nuestra sangre. Aquí encontramos el ademán justo y la cortesía popular que habíamos casi olvidado. En Barcelona, en Madrid y en Asturias hasta ahora. De la miseria nace la grandeza. Recuerdo a un viejo mendigo de la calle de la Calderería compostelana que se limitaba a descubrirse con gran cortesía y solamente decía: “Ud. lo pase bien”. Mantenía sus ojos a la altura de los nuestros y no arqueaba sus espaldas, sino que las sostenía erguidas en un gesto hidalgo que hubiese enviado el más galano Caballero de Santiago. Así nos parece ahora el pueblo de España limitándose a decir al mundo “Udes. lo pasen bien” desde la cima de sus desgracias, dando otro ejemplo de señorío y grandeza. Yo no puedo deciros en una carta todo cuanto siento, precisamente porque lo siento hondamente, muy dentro de mí y no puedo expresarlo. Tengo miedo de llegar a Galicia a donde iremos dentro de unos días. Creo que hicimos bien venirnos desde Barcelona y pasar por Madrid y Gijón, habituándonos nuevamente a pisar el suelo de la península y a escuchar otras voces de las Españas. En Asturias estamos como oliendo a Galicia como estuvimos en Portugal y por fin, dentro de unos días, estaremos en su territorio.
Perdonadme esta carta. Creo que hacéis bien en veniros. Deberíamos, si fuese posible regresar todos. Hasta algunos enemigos después de veinte años parecen haber recobrado el gesto velazqueño y español de la Rendición de Breda aún sabiendo que no podemos entregarnos, que nunca nos entregaremos. Tenía razón Díaz Pardo y Baltar diciéndonos que había que venir y ver y escuchar. Bueno, ya estamos aquí. Vemos y escuchamos y ya pronto hablaremos. Hasta entonces, un gran abrazo para los dos de:

[Seoane]

1960-05-25
Carta de Seoane a Enrique e Perla Rotzait. 1960
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Enrique e Perla Rotzait. 1960 en 25/05/1960


Gijón, 25 de mayo de 1960

Sres. Perla y Enrique Rotzait
Buenos Aires

Queridos Perla y Enrique:

Os debemos carta no sabemos desde dónde y os escribimos ahora estas líneas simplemente para deciros que existimos y que os recordamos. Andamos por España viendo familiares y amigos. Viéndolos y hablando con ellos. Dando y recibiendo noticias de veinte años de separación, conociendo nuevos familiares y a los hijos de los amigos que crecen con inquietudes parecidas a las nuestras de cuando teníamos la edad de ellos. No se ven por España esos jóvenes desesperados de ocio y mala literatura que hacen escuela en Estados Unidos y en parte de Europa y que tienen su silla curul en algunos cafés de la calle Florida. Los problemas son más serios y afectan a la vida de la colectividad y de cada uno que para jugar a la angustia o decidirse por el peinado varonil de últimos del siglo XVIII o de los emperadores romanos, y para comenzar, luego de peinados, un cuadro informal bien nutrido de texturas y de incapacidad. Estamos en España y no podemos escribir hasta ahora, tal [es] nuestra emoción, sobre lo que sentimos. Creo que mejor cuando nos encontremos hablaremos en nuestra casa o en la vuestra muy pronto. Ayer hemos visto dos maravillosas iglesias del siglo IX. Yo las recordaba. Maruja no las había visto nunca. Santa María del Naranco y San Miguel de Lillo, en la cima de una montaña de Asturias a doscientos metros una de la otra y dominando, desde su altura, la ciudad de Oviedo. Aquí sólo vienen arqueólogos y algunos yankis a ofrecer sus dólares insolentes por esas construcciones. Ya hablaremos de todo. Estaremos en esa de regreso el día 21. El 20 salimos de Lisboa. Hasta entonces, recibid, con el saludo para todos los amigos, un gran abrazo nuestro:

[Seoane]

1960-05-25
Carta de Seoane a Falcini. 1960
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1960 en 25/05/1960

Gijón, 25 de mayo de 1960

Sr.
Luis Falcini
Buenos Aires

Querido Falcini:

Recibí su espléndida carta ya no sé donde, pues creo que hace mucho que no vivo tan intensamente y los sucesos se acercan o alejan de la memoria como nunca creí que pudiese suceder. Ya hablaremos personalmente de Italia, ese maravilloso país, y tambien de España, donde recibo las más notables emociones producto de sus maravillas y del sentimiento, del mío, del de los antiguos amigos y familiares. Me gustará hablar con usted de escultura de la que ví en Roma, en Florencia y de la que estoy viendo en España, de la ibérica y de las tallas en madera de los coros de las catedrales y de las iglesias. Como tambien de ese escultor de pájaros extraños, murciélagos y reptiles que fué el arquitecto Gaudí, aunque él no modelase por sí mismo que yo sepa. Si viviese en Barcelona creo que escribiría una monografía que se debería titular Flora y fauna del arquitecto Gaudí. Pero bueno, de todo esto ya hablaremos, repito, personalmente. Ahora, en estos días, no me resta ánimo para escribir tal cantidad de cosas sobre las que me gustaría hacerlo, tal la diversidad de sensaciones que experimento y la necesidad que siento de estar y charlar con ustedes. Estaremos de regreso el día 21 del mes que viene y ya nos reuniremos para hablar. Hasta entonces, con el ruego de que transmita mi saludo a todos los amigos, reciba usted el fuerte abrazo con saludos de Maruja, de:

[Seoane]

Nota:
Sé que ésta es un conato de carta, que debiera escribir más, referirme a todo cuanto quiero después de haberlo visto y tratado de comprender como ocurre con Roma, con alguna pintura que allí encontré, con las viejas columnas romanas y con su arquitectura, pero me es imposible. Estoy en Gijón de Asturias recordando días vividos y mirando de frente a viejos compañeros universitarios y a mis familiares.

1960-06-05
Carta de Carballo Calero a Álvarez Blázquez
Lugo
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Carballo Calero a Álvarez Blázquez en 05/06/1960

Lugo, 5, xunio, 1960

Sr. D. Xosé Mª Álvarez Blázquez
Vigo
Meu querido amigo: Recibín a túa carta. En vista de que che oferece dificuldades a leitura do soneto autógrafo, mándoche unha copia mecanográfica do mesmo. Xa non me lembraba de que fora íse o enviado, pero polo que me dis, íse ten que ser.
Iste vran teréi que ir á Cruña a escudrumar algúns días na biblioteca da Academia. Veremos se entón podo leer o sainete de 1846.
Verbo do traballo pra o boletín consagrado a Cabanillas, o meu pensamento primitivo foi que ti estudaras o teatro, e Filgueira a poesía narrativa que nos deixóu. Pero Carré Alvarellos recabóu espresamente para sí, denantes de que eu dera conta do reparto, o estudo que eu che reservaba. Filgueira, a quen escribín, non me contestóu, inda que nunha conversa con Piñeiro díxolle que me escribiría propoñéndome que en troques de estudar o que eu quería, lle deixara estudar uns inéditos e borradores que ten no Museo. Penséi que ti poderías entón encarregarte de estudar a épica de Cabanillas, xa que a dramática a collía Carré, e a Filgueira habería que deixarlle falar dos tales inéditos. No primeiro plan Cabanillas ficaba estudado sistemáticamente. Pero xa que, como non é estrano, teño que aceitar modificacións aos meus proxeitos, penso que podes traballar, ou ben sobre a narrativa, ou ben, como me suxires, sobre os sonetos. Pra que o conxunto resulto algo concreto, eu faréi o derradeiro meu traballo, fincando á espreita do que fagades os máis, a fin de orientar a miña contribución en forma que encha ate onde se poda os ocos que resulten. De todos xeitos, dime en definitiva qué decides.
Eu creo que o soneto de Pondal traducción de outro de Rodríguez Marín pode se conseguir na bilbioteca da Academia Española. É custión de llo encarregar a algunha persoa de confianza que resida en Madrid. Eu ando agora demasiado atafegado para pensar nisa xestión. Calquera de nós que dé co soneto, en calquer momento, fica comprometido a llo comunicar ao outro. Niso quedamos.
Unha grande aperta do teu amigo,
Ricardo Carballo Calero.

1960-07-07
Carta de Seoane a Moeschlin. 1960
Bos Aires
Basilea
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Moeschlin. 1960 en 07/07/1960


Buenos Aires, 7 de julio de 1960

Sr.
Walter J. Moeschlin
Basel

Mi estimado amigo:

Acabo de llegar a esta ciudad y me apresuro a escribirle después de varios meses de silencio para manifestarle, a usted y señora, nuestro agradecimiento por las atenciones que tuvieron con nosotros. Recordaremos siempre a Basilea como una de las ciudades que más nos impresionó por su historia y belleza, a su país entero, Suiza, como una de las maravillas de Europa, y a ustedes, el Sr. Theler, el Dr. Floersheim, y usted, como personas a las que me siento personalmente obligado y agradecido.
Próximamente les enviaré las notas que preparo sobre la Kunsthalle con las encuestas de ustedes. Hoy solo quiero saludarles. Al Sr. Theler le envío los datos que prometí sobre el pintor chileno Nemesio Antúnez y el dibujante brasileño Aldemir Martins. Creo que puede ser una gran exposición, insospechada para el público de Basilea. Me impresionó el cariño con que el Sr. Theler reúne en su empresa y en su casa las obras de artistas de su país. El apoyo que todos ustedes prestan a instituciones tan meritorias como la Kunsthalle y el esfuerzo personal suyo, de pintor, por un arte severo, personal y honesto en una época tan curiosa como la que estamos viviendo. Me gustaría que tanto usted como el Sr. Theler me escribiesen.

Reciban usted y su señora el saludo de mi esposa y míos y usted particularmente el afecto de su compañero y amigo:

[Seoane]

1960-08-24
Carta de Salazar Bondy a Seoane. 1960
Lima
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Salazar Bondy a Seoane. 1960 en 24/08/1960


Lima, 24 de agosto de 1960

Señor Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido Luis:

Sé por los Sabsay que estás en Buenos Aires. Por eso es que te envío estas líneas con el fin de confirmar si vienes a exponer en el IAC, tal como verbalmente lo acordamos en noviembre del año pasado. La exposición se realizaría en la segunda quincena de octubre próximo.
Las condiciones son las siguientes: el IAC te asegura un venta mínima de $500 (quinientos dólares) lo que cubre pasaje y estada. Nosotros nos encargamos de catálogo, invitaciones, publicidad, etc. De toda la venta que sobrepase esa suma, el IAC descuenta 30%.
Creo que tu pintura gustará aquí y me sospecho un éxito. Desgraciadamente, yo estaré para las fechas señalas en China, adonde he sido invitado, pero en mi lugar aquí estará Fernando Szyszlo.
Contéstame pronto. Cabe, por cierto, una nueva fecha, en noviembre, pero mejor es, en cualquier caso, la propuesta.

Recibe un gran abrazo mío y de Irma y compártelo con la inolvidable Maruja.

Sebastián Salazar Bondy
Director Ejecutivo

1960-09-06
Carta de Seoane a Salazar Bondy. 1960
Bos Aires
Lima
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Salazar Bondy. 1960 en 06/09/1960


Buenos Aires, 6 de septiembre de 1960

Sr. Sebastián Salazar Bondy
Instituto de Arte Contemporáneo
Lima

Querido Sebastián:

Recibí tu carta que te agradezco mucho y con ella la noticia, que envidio, de tu próximo viaje. Prácticamente acabo de llegar del mío, hace poco más de dos meses que regresé y dejé más de veinte cuadros en Suiza para otra gran exposición de cerca de setenta obras que realizaré a finales del año que viene Será una exposición que, salida de Suiza, irá luego a Alemania y Holanda. No tengo, pues, obra en este momento. La poca que me queda la tengo en exposiciones oficiales del ciento cincuenta aniversario de la independencia y dispuesta para el premio Palanza de este año. Me gustaría, pues, aplazar hasta los primeros meses del año que viene, cuando creas tú que es oportuno, de modo que pueda combinarla con una en Río de Janeiro en la nueva Galería Bonino y con la de Suiza, aunque ésta sería a fines de año. Estoy ilusionado con ir a Lima, estar en tu ciudad con pretexto de la exposición y charlar contigo de algunos proyectos. ¿No piensas venir por Buenos Aires con motivo de tu viaje? Siento mucho haber faltado a mi palabra contigo con respecto a esta exposición, pero el viaje que fue para mí muy útil en varios aspectos trastornó todos mis planes de trabajo. Espero me perdones.

Recibid Irma y tú de Maruja y mío un fuerte abrazo y otro más para ti de:

[Seoane]

1960-09-12
Carta de Castagnino a Seoane. 1960
México, D. F.
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Castagnino a Seoane. 1960 en 12/09/1960

México, 12 septiembre 1960

Estimado Seoane:

Recién asomados a ésta, viviendo un tanto sorprendidos y otro tanto defraudados una multitud de hechos y conflictos de los que tratamos de extraer una comprensión de lo mexicano, nuestras primeras impresiones son poco optimistas.
La organización de la Bienal es aquí muy criticada, se denuncian los premios como ya favorecidos, la división entre grupos y tendencias es alentada por muchos factores de interés personal y nos encontramos ante un verdadero caos donde Siqueiros, tomado como excusa propiciatoria, tiene que sufrir encarcelado por su denuncia a muchos actos represivos a estudiantes y obreros y su apoyo a la huelga de maestros en un país donde creíamos existían las más amplias libertades, pero ya en la primer semana que estamos nos enteramos de la preponderancia de círculos poderosos en hacer de la revolución mexicana un mero espejismo. La demagogia y la corrupción en todos los sectores es nuestra más cruda y primera impresión.
Todo el problema artístico y cultural se va desligando de los problemas nacionales y las Galerías de arte viven casi exclusivamente de la corriente turística de América del Norte por lo cual se produce una lucha nada constructiva para los propios artistas con toda una secuela de equívocos y contradicciones que repercute en las nuevas generaciones.
En cuanto a la Bienal, la falta de concurrencia oficial de la Argentina, sin comisario de exposición, ni jurados nos ha hecho sentir una vez más completamente abandonados y aislados.
Las obras de Alonso y mías fueron colocadas en una galería fuera del pabellón del conjunto de Blanco y Negro y gracias a la intervención de Campofiorito, jurado de Brasil, obtuvimos Soldi y yo un Premio Mención.
Por otra parte, nuestra muestra es muy visitada por artistas y críticos y también por los directores de algunas galerías importantes de ésta, hay mucho interés en la plástica argentina.
Estuvo con nosotros Inés Amor, que tiene en su galería a Rodríguez Luna, Mérida Meza y otros. Esperamos críticas de Cardoza y Aragón, Crespo de la Serna y Justino Fernández.
En estos días mostraré tus cosas en una de las galerías más importantes de ésta donde ya conocen tu obra, por otra parte ya programamos con Sebastián Salazar Bondy en Lima, donde dirige el Instituto de Artes una exposición de las Cuatro Carpetas para Diciembre. Salazar Bondy viajaba para Europa y de paso por esa pensaba verte.
Mi carpeta expuesta en la muestra de México interesa mucho y ha sido muy elogiada en su presentación gráfica. La vio José Luis Cuevas ayer junto con coleccionistas, él ha traído de E. Unidos sus ilustraciones sobre Kafka muy bien presentadas. A Orfila Reynal del Fondo de Cultura también le interesa el intercambio y espero concretar algo con alguna Galería o Editorial de Arte.

Saludos a los amigos Falcini, Scheimberg, míos y de Mía para ti y Maruja.

Castagnino

1960-09-13
Carta de Seoane a García Sabell. 1960
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1960 en 13/09/1960

Buenos Aires, 13 de setiembre de 1960

Sr. D.
Domingo García Sabell
Santiago de Compostela

Querido amigo:

Recibín onte o número de Insula co teu traballo sobre o Dr. Marañón, que me pareceu dende logo moi atinado e bon, coma todo o número en xeral. Nun artigo pubricado fai algús anos escribín verbas parescidas as túas con que comezas o teu traballo, con motivo dos mortos en España, e felicítome dista coincidencia. Tiña de haber escrito antes, mais foron pasando os días e xa os meses na volta ás miñas cousas, preparando obra pra unha exposición que tiña que facer en Lima en Outubro e que, na derradeira hora, decidín deixar pra os comezos do ano que ben (sic). Queríamos Maruja e eu agradecervos a Elena e a tí as vosas atenciós nos poucos días que estivemos en isa. Igoal agradecimento teño de eispresar a Piñeiro e á sua dona, pero vou a escribirlles aparte. Hoxe soio quero acusarche recibo do número de Insula e felicitarte pol-o teu traballo. Pasar por Galicia, aínda que fose por poucos días, mais ben fíxome daño. Aínda non podo eisplicarme por qué, e isto non quere decir que non pense en voltar en calquer oportunidade. Dende logo estou moi contento de ter estado cos meus familiares e amigos mais queridos ainda que fose por pouco tempo.

Recibide Elena e tí unha aperta de Maruja e miña, e unha mais estreita pra ti de:

Seoane.

1960-09-14
Carta de Seoane a Carballo Calero (1960)
Bos Aires
Lugo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Carballo Calero (1960) en 14/09/1960

Buenos Aires, 14 de setembro de 1960

Sr. D.
Ricardo Carballo Calero
Lugo

Meu querido amigo:

Tiña que ter escrito dende que cheguei a ista, mais funo deixando por preguiza e isa perplexidade que a un lle queda logo de voltar de unha terra que durante moitos anos, un non fixo mais que soñala dende moi lonxe. Fuches a primeira persoa amiga de sempre que eu vin en Galicia, e si denantes tiña por tí amistade e ademiración, unha e outra renováronse nos dous días que pasei en Lugo. Non sei cando voltaremos, mais sempre teremos pra tua dona e pra tí, a miña i eu, o recoñecimento da vosa hospitalidade.
Por correio aparte envíoche as miñas obras de teatro que foron primeiro escritas en galego e logo, por razós de pubricación, traducidas por min ao castelán. Unha dílas, La soldadera, estrenarase eiquí por unha compañía arxentina na próisima temporada. No libro que te deixei, As cicatrices, no poema Guerreiros contra o mar, ten unha errata importante. No verso terceiro onde di bágoas ten que decir vagas. Esquecinme, creo, de correxilo cando o adiquei. Con saúdos pra todol-os amigos, recibide a tua muller e tí unha aperta da miña e de min, e outra grande pra tí de:

1960-09-30
Carta de Carballo Calero a Seoane (1960)
Lugo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Carballo Calero a Seoane (1960) en 30/09/1960

Lugo, 31 [sic] de setembro de 1960

Sr. D. Lois Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:

Foi pra min unha ledicia recibir a túa carta. As túas verbas cariñosas –sentimental como eu son segredamente– énchenme de emoción. Es demasiado xeneroso ao lembrar con agrado unhas horas pasadas con un home envellecido e malencólico, pantasma de sí mesmo, supervivinte doutros tempos i estrano nístes. Só a resurreición do pasado, na persoa dos vellos amigos apertados dempóis de longa ausencia, torna a infundir algún quentor na miña friaxe. Se non me atopaches enteiramente cadavérico, como xustificadamente podía temer, a iso se debería. Houbera querido ter pra vós o agasallo dun pulso máis rexo, dun trato máis tónico. A miña soedade interior non é pra cultivar en mín unha sociabilidade que nunca poseín en grao sobresaliente. O certo é que a túa muller e ti deixáchedes na miña lembranza o mellor dos recordos; e María comparte enteiramente istes sentimentos. Sempre vos consideraremos dous irmáns, e onde queira que voltemos a nos ver, será pra nós un grande contento vervos.
Tardéi en che contestar mergullado na posta en marcha do Colexio no novo curso, o que sempre crea problemas máis dificis e pertubadores do que pode sospeitar quen non conoza as peculiaridades do caso. O meu traballo é dabondo esmagador, si se ten en conta que non podo escusarme de complicalo coas tarefas literarias que se me encomendan e que é o único que dá unha sombra de xustificación á miña vida. Mentras a Historia da Literatura que ando a facer non esteña rematada, teño hipotecada a miña esistencia. I eso vai pra longo.
Supoño que terás recibido o meu discurso de ingreso na Academia Galega, que trata sobre as fontes de Rosalía. Debíncho mandar, se non lembro mal, estando ti en Europa. Non sei se cho mandei ao Centro Galego. Coido que sí, o mesmo que outro exemprar que adiquéi a Blanco Amor.
Aínda non recibín a Obra Completa de Cabanillas, que ten xa moita xente por eiquí. En vista de elo, escribín ao Presidente do Centro, rogándolle que intervira persoalmente pra que cesara ista anomalía. Ao día seguinte, recibín carta de Emilio Pita, na que iste bo amigo me asegura que non tardaréi en recibir o volume. Polo de agora, non o teño. Logréi ver dous exemplares: o que se lle mandóu a Del Riego e o que se lle mandóu ao Director da revista Vida Gallega. Agardo que de calquer xeito non se demorará moito a chegada do meu exemprar.
Na túa carta, me falas de que por correo aparte me envías as túas obras de teatro. Non me chegóu nada diso; pero dende logo, La Soldadera i El irlandés astrólogo ma adicaches e regalaches en Lugo, xuntamente con As cicatrices. Como teño tamén Na brétema, Santiago e Fardel de emigrante, [sic] a túa bibliografía está bastante completa na miña libraría. Sempre leeréi con pracer o que queras me mandar.
María i eu vos enviamos apertas de todo corazón.

R. Carballo

1960-10-08
Carta de Piñeiro a Seoane. 1960
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1960 en 08/10/1960



Compostela, 8-X-60

Sr. D. Luis Seoane
B. Aires

Meu querido e lembrado amigo:

Recibín a tua carta e con ela a fonda alegría de saber que o voso recente paso pola nosa terra deixou en vós un calco perdurábel de impresións gratas. Pódovos asegurar, porque é certo, que o voso itinerario por Galicia deixou un ronsel de cordial simpatía en todos, tanto nos vellos amigos coma nos conocidos de novas. Polo que a Isabel e mais a min se refire, estade seguros de que non poidemos esquecer os brevísimos días que pasamos xuntos.
Nistes días celebrouse en Lugo o 1º Festival do Miño, un de cuios números foi un certamen literario galaico-portugués. Pra o Premio López Cuevillas, de teatro galego, presentáronse nada menos que dez obras. Premiaron ó Cunqueiro e déronlles accesit a Franco Grande, Cortezón e máis Manuel María.
Mañán elixirán presidente da Real Academia Gallega a Sebastián Martínez Risco.
Saúdos nosos a Maruxa. Pra tí, unha aperta moi forte do teu amigo certo

Ramón

1960-10-19
Carta de Seoane a Rüdlinger. 1960
Bos Aires
Basilea
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rüdlinger. 1960 en 19/10/1960


Buenos Aires, 19 de octubre de 1960

Sr. Arnold Rüdlinger
Basilea

Distinguido amigo:

Envío a usted la publicación del reportaje que hice a usted y a los señores Hans Theller y Walter Moeschlin, sobre la notable institución que usted dirige, con algunas pocas notas sobre la ciudad y el amor al arte de sus habitantes.
Espero que todo ello sea de su agrado y sirva para el mejor conocimiento de la espléndida obra que ustedes realizan. ¿Puedo pedir a usted que la Kunsthalle me envíe a Buenos Aires los catálogos de las exposiciones que realiza? Para mí serían de gran utilidad.

Le saluda muy atentamente su servidor y amigo:

[Seoane]

1960-10-19
Carta de Seoane a Moeschlin. 1960
Bos Aires
Basilea
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Moeschlin. 1960 en 19/10/1960


Buenos Aires, 19 de octubre de 1960

Sr. Walter Moeschlin
Basilea

Distinguido amigo:

Envío a usted los reportajes que publiqué en el diario El argentino de la ciudad de La Plata sobre la Kunsthalle de esa ciudad. Al Dr. Hans Theler le expreso en carta aparte la curiosidad que ellos despertaron entre el público interesado por cuestiones de arte. Espero que le satisfaga a usted. Traté de expresar en esos artículos mi admiración por Basilea y por la notable obra de divulgación artística que ustedes realizan.

Reciban su señora y usted mi saludo afectuoso, nuestro, de mi mujer y mío, y usted el cordial y amigo de:

[Seoane]

1960-11-17
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1960
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1960 en 17/11/1960


Vigo 17-nov. 1960
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:

En el mes de septiembre fui a Portugal. Pasé quince días en Anadía y Costa de Caparica, invitado por Rodrigues Lapa. Al regresar a Vigo, me encontré aquí con tu carta. No bien normalicé los trabajos más urgentes, te escribí, contestándola extensamente. Ya sabes que nunca me muestro reacio a las relaciones epistolares, y en tu caso muchísimo menos. Por eso me sorprendieron grandemente tus líneas del 4 de los corrientes, anunciándome que no recibiste mi respuesta. Sólo tiene explicación en un extravío. ¿Aquí? ¿En Buenos Aires? El sobre llevaba, además, el remite como siempre, y tampoco me fué devuelta. En fin, no sé a que atribuir el hecho, y sólo sé que me ha molestado e indignado. Pero, ¿qué le vamos a hacer? Confío en que esta nueva carta corra mejor suerte.
Fuí a esperar a Lorenzo, como me pedías. Me acompañaron Ferreiro y Emilo Alvarez Blázquez. Unos minutos después que nosotros, llegaron Valentín y Prego. Pasamos todos la mañana en el puerto, y luego fuimos a comer juntos. A Lorenzo lo encontré muy bien, y eso que venía un poco mareado, porque los sorprendió un fuerte temporal dos días antes del desembarco. Hablamos largamente de todos vosotros.
Al día siguiente volvimos a vernos, y anteayer pasamos unas horas juntos, con varios amigos, escuchando la lectura de un libro de Cunqueiro. A pesar del mal tiempo, de lluvia persistente, que estamos pasando, Varela se sintió muy satisfecho de su estancia en Galicia.
Ayer se marchó a Madrid aprovechando un viaje en coche que hizo Valentín.
Por aquí todo sigue como siempre. A finales de este mes leeré el discurso de ingreso en la Academia Gallega. Como sabes, el nuevo presidente es Sebastián Risco. Es de esperar que la corporación empiece a cobrar nueva vida, rompiendo el anquilosamiento pasado.
Y nada más. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1960-11-18
Carta de Rodrigues Lapa a Paz Andrade. 1960
Anadia
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rodrigues Lapa a Paz Andrade. 1960 en 18/11/1960

Anadia, 18 de novembro de 1960


Meu prezado Amigo

O livro que amavelmente me ofereceu não ficou esquecido. Fui-o lendo aos poucos, absorvido como ando por tarefas editoriais urgentíssimas, que me tomam todo o tempo; e também pelos preparativos, sempre complicados, do meu regresso ao Brasil. Desculpe pois a demora.
Agradeço-lhe a citação que faz do meu nome, num trecho crucial que define há muitos anos a minha orientação nos problemas da nossa cultura. A Galiza está na base dessa cultura, e sem o seu conhecimento não se pode conhecer Portugal. Pretendi ir mais além. Essa velha cultura irradiou pela América e encontrou no Brasil condições magníficas para o seu desenvolvimento. O que profundamente me agrada no seu livro é o reconhecimento do grande papel que o Brasil, como expoente da nossa cultura, está fadado a exercer no mundo, instituindo, depois da derrocada da América do Norte, que me parece certa, um outro estilo de viver, de pensar e de sentir. Não somos 70 milhões, como diz, já somos 80: o Brasil cresce vertiginosamente.
Creia-me, por tudo, seu amigo atento e obrigado.

Manuel Rodrigues Lapa

1960-11-21
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1960
Madrid
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1960 en 21/11/1960


Madrid, 21 de noviembre de 1960

Sr. D. Luis Seoane López
Bartolomé Mitre, 3793-2º-F
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Diversos agobios profesionales y de otra índole, me han impedido contestar antes a tus cartas. Así a la posterior a vuestra llegada, como la anunciadora de la llegada de Varela. No las tengo a la vista, porque escribo circunstancialmente desde Madrid, pero recuerdo los puntos principales a que se referían.
En primer término, ni Maruja ni tú tenéis nada que agradecernos. Mayor deuda tenemos nosotros contraída, por las innumerables deferencias que en nuestras repetidas estancias en Buenos Aires, nos habéis prodigado. En todo caso lo que hacemos, responde a un sentimiento espontáneo, a la propia satisfacción más que a la obligación de hacerlo.
Celebro vivamente que en principio te encuentres inclinado al retorno definitivo. La idea del Editorial tendrá que ser previamente aclimatada, pero la mera posibilidad de que tú aceptes la idea de dirigirlo, estimo que puede facilitar mucho la realización de la empresa. Sigo embargado en estos momentos, y en el terreno de esta clase de realizaciones, por el proyecto de PETROGASA –refinería de petróleos– y el de PESCANOVA, S.A. Ésta se halla ya en marcha, y constituirá la compañía pesquera técnicamente más avanzada de España, con una flota de barcos congeladores y tal vez buque nodriza. Colaboro en este asunto, como Vicepresidente de la Empresa, con el grupo financiero de Pepe Fernández y Álvaro Gil.
En cuanto al otro asunto, la lucha continúa. No se han perdido las esperanzas, pero la incertidumbre persiste. Me refiero a uno y otro proyecto, porque su realización, especialmente la de la refinería, podría facilitar muchas cosas. Figúrate que el inversor, Manuel Boullosa, se halla dispuesto a donar el 60% de los beneficios que obtuviera, para una fundación dedicada al desarrollo cultural y económico de Galicia, en cuya estructuración nosotros habríamos de intervenir directamente.
Con independencia de estas empresas, que me absorben bastante tiempo, procuraré orientar el proyecto del Editorial, a base de tu incorporación a ella. Cuenta con recibir alguna noticia más tarde, cuando puedan perfilarse posibilidades prácticas.
He recibido a Varela a bordo, en Vigo. También acudieron Paco del Riego, Emilio Álvarez Blázquez y Celso Emilio Ferreiro. Todos hemos almorzado aquel día con el retornado.
A los dos días realizamos un viaje a Madrid, con mi primo Manolo, Pilar y yo. Lorenzo vino también con nosotros en automóvil. Se encuentra aún en Madrid, estableciendo contactos con otros retornados –Bergamín preferentemente– y pulsando las posibilidades de recalada definitiva. En relación a ésta última, hemos establecido contacto con Álvaro Gil, que se mostró propicio a la ayuda. Esperamos almorzar juntos hoy.
Creo que Lorenzo está plenamente satisfecho de las perspectivas que viene descubriendo en estos días. Por nuestra parte, le encontramos en un momento de gran lucidez y equilibrio, sin aquellos desajustes previos que pudieran perjudicar su reincorporación al país. No puede aún anticiparse nada concreto, pero hay fundadas esperanzas en que todo pueda orientarse favorablemente. Desde luego considero que su encuadramiento activo en el movimiento cultural de Galicia, resultaría muy fructífero, tanto por la fertilidad de su aportación, como por la virtud orientadora de su juicio.
Nos ha dejado con algunas inquietudes respecto a la enfermedad de Pepe Núñez y de Isaac Díaz Pardo, ésta al parecer superada. Transmite nuestro mejor abrazo a los dos, esperando recibir noticias más concretas sobre la salud de Pepe.

Nuestra mejor lembranza para Maruja, lo mismo que para los Baltar, Dieste y demás amigos, con el mejor abrazo de,

Valentín


[Manuscrito:]
P.D.
Cando sahimos de Vigo Mimina tiña mentes de se embarcar o 24. Nos estaremos ali, pois mañán –22– tomaremos o camiño de novo pra Galiza. Varela ainda non decidéu se retorna tamen –para visitar a seu pai en Monterroso– ou seguirá eiquí mais tempo.
Con Pilar visitamos eiquí outro especialista. Terá que ser operado por R. Baltar, ainda que sin presa. A cousa e mais molesta que grave. Apertas.

1960-11-21
Carta de Zegrí a Seoane. 1960
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1960 en 21/11/1960


Noviembre 21 de 1960

Estimado amigo Luis Seoane:

Mucho tiempo que no tengo noticias directas suyas. He sabido que estuvo por Europa y he oído decir que ya está de regreso en Buenos Aires. En ese intervalo de tiempo, hemos colocado tres de sus grabados: dos con el Children´s Museum de Detroit y otro con un cliente de esta galería. De manera que aguardo saber de Usted para remitirle el cheque correspondiente. Al mismo tiempo, deseo invitarlo para una gran exposición de grabados que preparamos para el mes de Enero próximo. Será la exposición del grabado latino-americano más representativa que se haya presentado hasta la fecha en Nueva York. Para esta exposición me gustaría recibir dos o tres cosas nuevas suyas. Desde luego, espero que Usted esté representado. Los grabados podría enviármelos por correo dentro de un tubo de cartón. No sé si le comuniqué anteriormente que nos hemos cambiado de local . Nuestra nueva sala es muy amplia y se presta en tamaño y proporciones admirablemente para la muestra que presentaremos en Enero. Como siempre, le deseo muy buena suerte. Recuerdos de nosotros para Usted y su señora. Aguardando sus noticias, lo saluda cordialmente.

Armando Zegrí

1960-12-13
Carta de Seoane a Zegrí. 1960
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1960 en 13/12/1960


Buenos Aires, 13 de diciembre de 1960

Sr. Armando Zegrí
New York

Muy estimado amigo:

Recibí su carta del 21 del mes pasado y el viernes día 9 envié, por correo certificado, un tubo de cartón con tres grabados en madera a dos colores, de formato 56 x 40 centímetros, aproximadamente. Me llegó su carta en un momento propicio, pues estoy trabajando precisamente en grabado y pensaba ofrecerle una exposición de ellos, alrededor de veinte, para abril o mayo. Planteo, como usted puede ver en estos tres que le envié, nuevos recursos técnicos sacándole todo el partido posible a la madera y a la impresión y volviendo en otros a recursos de la primera época europea del grabado en madera en cuanto a la coloración.
Estuve en Europa, sobre todo en Suiza, en Basilea, donde viví casi tres meses, y en Zurich, y parece haber interesado tanto mis cosas que para el invierno europeo próximo, a fines del año 1961, saldrá de Basilea una gran exposición de 70 obras que recorrerá diversas ciudades de Suiza y Alemania. Pienso incluso en irme a vivir unos años a Europa. Esto por ahora es un proyecto. Le agradezco mucho la venta de esos grabados y le ruego que envíe el dinero por cheque a la orden como otras veces. ¿Qué es el Children´s Museum de Detroit? Quisiera que a estos nuevos grabados les suba usted el precio en relación con lo que paga ahí y de acuerdo con el formato.
¿Qué proyectos tienen ustedes? ¿No piensan viajar próximamente por Buenos Aires y Sudamérica? Nosotros les recordamos siempre a su señora y a usted con toda simpatía y creo que usted no olvidará aquel discurso inconcebible que escuchamos una tarde de angustia en Buenos Aires por radio. Pasaron muchos años desde entonces. Escríbame si recibió los grabados que le envié el otro día por correo aéreo y su opinión sobre ellos y si puedo hacer una exposición individual de veinte o veinticinco casi todos de ese formato.

Reciban su señora y usted el cordial saludo de la mía y míos y la cordialidad amiga de:

[Seoane]

1960-12-14
Carta de Zegrí a Seoane. 1960
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1960 en 14/12/1960


Diciembre 14 de 1960

Estimado amigo Luis Seoane:

Recibí sus 3 litografías que llegaron sin novedad, excepto que por razón de ser el rollo de cartón un poco débil se doblaron en el camino de Buenos Aires a Nueva York. Pero quedarán bien al estirarlas bajo vidrio. (Su envío son litografías, verdad?) En esta le incluyo nuestro cheque por US$40.00 en cancelación de tres grabados vendidos, a $20.00 cada uno. Dos los compró el Childrens Museum de Detroit. El tercero un cliente de esta galería. Hemos descontado nuestra comisión. No venía ninguna carta con sus grabados y si no recibo otras noticias directas, espero que acuse recibo de este cheque. Como siempre por aquí se le recuerda. Saludos de nosotros para Usted y señora. Hasta la próxima,

Armando Zegrí

¡Felicidades para Navidad y Año Nuevo!

1960-12-28
Carta de Zegrí a Seoane. 1960
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1960 en 28/12/1960


Diciembre 28 de 1960

Estimado amigo Luis Seoane:

Contesto a su última carta. Sus nuevos grabados me parecen muy interesantes de color, textura y composición. Creo que podremos venderlos a unos $35.00. Por lo menos, empezaremos pidiendo eso. Sobre una exposición suya de grabados en Mayo desgraciadamente tenemos nuestro calendario completo hasta Junio. Y Junio no es el mejor de los meses para exposiciones. Junio marca las últimas semanas de la temporada y el comienzo del calor del verano. Pero me gustaría hacer su exposición de grabados para inaugurar la próxima temporada: a fines de Septiembre de 1961. Creo que sería una buena atracción hacer de esta exposición una especie de retrospectiva de su gran labor de grabador. Destacando, por supuesto, su labor última. Pero al incluir grabados de sus diferentes épocas se le inyectaría a la muestra variedad y a la vez podría –creo– destacarse aún más desde el punto de vista publicitario. ¿Qué le parece la idea? Tendré las cosas listas para devolvérselas cuando pase por esta el marino amigo de nuestro común amigo el piloto-poeta Ariel Canzani. Si puede, avísame más o menos la fecha de llegada de este emisario para que no me encuentre aquí de sorpresa y a medio empaquetar sus óleos. El Childrens Musem de Detroit es un Museo para niños en grande. Se mantiene con fondos municipales y su principal labor es tratar de educar el gusto de la población infantil. Entre sus actividades figura el préstamo de exposiciones a las escuelas para ilustrar objetivamente diversos ramos de la enseñanza. Todos los museos tienen por lo general una sección especial dedicada exclusivamente a los niños. En el Metropolitano de Nueva York hay por ejemplo la sesión llamada precisamente Childrens Museums que es una verdadera sucursal del museo grande. En este museo se realizaron hace poco una exposición de pinturas de niños de escuelas de Chile. Ahora se muestra una exposición de pinturas de niños del Japón. Etc.
Reciban usted y su señora nuestros cariñosos recuerdos y nuestros votos por su felicidad y éxitos en 1961.

Cordialmente

Armando Zegrí

1961-01-21
Carta de Azcoaga a Seoane. 1961
Madrid
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1961 en 21/01/1961

Madrid, 21 de enero de 1961

Luis Seoane
Montevideo 1985, P. 13, Dº 68
Buenos Aires

Querido Luis:

Muchas gracias por la tuya del 29 del pasado, llegada a los cinco días. La echaba de menos, para qué decirte otra cosa, aunque la vida se nos pase como una exhalación. Celebro que estés tan trabajador, tan productivo. En mi caso, después de la traducción de Verlaine que publicó EDAF, y que nos permitió a María y a mí pasarnos todo agosto en Ibiza, no he hecho demasiado. Versos sueltos. Alguna crónica; muy pocas... Y el trabajo fatigante y obligado de la Editorial. Hace días, sin embargo, TAURUS lanzó ESPAÑA ES UN SABOR. A ver si consigo enviártela.
El capítulo quizá más interesante para un “ausente” sea el de recién llegados. En primer lugar, –¡la bomba!–, Mariano Perla, con quien antes de ayer conversé unos minutos en el café, de esa manera un tanto “al paso”, que tú desgraciadamente conoces. Está en Madrid recién llegado, Eduardo Blanco Amor. Hoy habla en el Ateneo, Vicente Salas Viu, a quien no he visto. Javier Farias, vino y se fue. (Lo encontró todo muy mal, para irse a Buenos Aires a esperar la cobranza de su pensión. ¡Conmovedor!). Trata de organizar su vida, después de un extraño premio, Eulogio Muñoa. Me gustaría mucho ver por ésta a Antonio Baltar. Si aún es tiempo, dale mis señas y mi teléfono, aparte mi encargo. De los Dieste, nunca he vuelto a saber una palabra.
Las galerías y las exposiciones madrileñas, por las que me preguntan, no han dado muestras de gran novedad en estos tres meses y pico que llevamos de temporada. Expuso el sobrino de Picasso verdaderas “caquitas”. Se habla de no sé cuantas cosas por parte de la Agrupación de Críticos de Arte, que luego no se hacen. Zurbarán no me llenó como pensaba. Y así como cuatro o cinco cuadros me parecen de lo mejor que se ha hecho pictóricamente en el mundo, muchos de los que incluso son famosos personalmente me decepcionaron... Ayer, inauguró su tercera exposición Pedro Flores en Grifé & Escoda. No sé si porque hizo frío, no fue un alma. Flores, siempre flores... El gitano tenía mucho interés que yo diera una charla en su muestra, para la que había yo pensado el siguiente título: “Cualquier tiempo pasado fue vanguardia”. Pero a la vista de lo que ayer ocurrió, a lo mejor desisto de complacerte...
En cosas literarias, intentó armarse un pequeño alboroto por el premio Barral a un castrista que desconozco. (Todo quedó en agua de borrajas). Se le dio el Nadal a un chico muy joven, del que no tengo muchas referencias... No se ha estrenado nada teatral que merezca la pena, en lo que a lo nacional se refiere. Y todos hicimos un poco el burro en las conmemoraciones unamunescas. En un acto que celebramos en los “Amigos de la Unesco”, Enrique Tierno Galván se proclamó “socialista”. Y el que suscribe, se soltó el pelo con un romance, que fue aplaudido “a la manera de las Casas del Pueblo”. Esta noche se estrena por Paco Rabal una cosa que se titula ¡Muchos payasos! Y nuestro bueno Casona, de regreso de Atenas, proyecta campañas y campañas con sus conocidas cositas. En honor a la verdad, es mucho más lo que se proyecta, lo que se discuta, lo que intimamente se trajina, que lo que sale a la superficie. Aunque...
Te me muestras muy circunspecto respecto a la “realidad argentina”. Aquí está siempre en primer plano, por los corresponsales, y por todo lo presentido alrededor de la operación “Retorno”. Mis comunicantes, que siguen siendo en su casi mayoría argentinos, cuentan y no acaban. Los tilingócratas, encantados con que el dólar esté a 215 en bolsa negra. Los más realistas, cogiendo el petate y yéndose por esos mundos, por aquello de que “pasear” ha sido siempre el deporte predilecto de los argentinos...
Dile a Varela que me debe carta. Cuadrado me envió un libro y le contesté. Debo carta a los Laxeiro, que parece que vienen. A vosotros, os esperamos siempre. El día 1 de este mes, no sé cual de mis hijos, pregunto de repente: “¿Os acordáis que el año pasado estuvimos en casa de Maruja y Luis...?” Porque se os quiere. Particularmente.

Enrique

1961-01-21
Carta de Zegrí a Seoane. 1961
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1961 en 21/01/1961


Enero 21 de 1961

Estimado amigo Seoane:

El marino amigo de Canzani pasó a recoger el rollo con los óleos hace ya más de una semana. Deben estar entonces en camino a Buenos Aires. Van todos los óleos que teníamos en ésta desde su exposición excepto la naturaleza muerta de La Jarra y el choclo que Usted nos obsequió poco después de la muestra. Entre los cuadros devueltos va incluido también el de la Pava y el queso que usted había obsequiado al señor Eloizaga y que pedimos prestado para incluirlo en la muestra. Pero este señor no pasó jamás a recoger su cuadro una vez terminada la exposición. Espero que las obras lleguen sin novedad a sus manos. Van bien empaquetadas de manera que no les puede ocurrir nada dentro del bulto. Le incluyo en esta un de los anuncios de la exposición de grabados que dura hasta fines del presente mes. En la revista Art News en un breve comentario crítico se hace mención de sus grabados. Es sólo una mención sin gran espacio de comentario.

Con nuestros mejores saludos y recuerdos, hasta la próxima,

Armando Zegrí

[Anexo.]

GALERÍA SUDAMERICANA
10 East 8th Street, New York 3, N. Y. GR 3-7510
LATIN AMERICAN PRINTS
January 9- 28, 1961

You are cordially invited to attend the opening of the annual exhibition of Latin Amerincan prints on Monday, January 9th, from 5:30 to 7:30 p.m. On view through January 28th will be work in different print media by thirty-five artists from ten Latin American countries.
ARGENTINA: Hector Basaldua, Vícto Delhez, Mauricio Lasansky, María Moreno-Kiernan, Rosario Moreno, Sergio Moyano, Luis Seoane, Julio Vanzo, Fernando Maza.
BRAZIL: Livio Abramo, O. Guersoni, H. K. Hansen, Aldemir Martins, Fayga Ostrower, Arthur Luis Piza.
CHILE: Dinora, Carlos Faz, Roberto Matta, Francisco Otta.
COLOMBIA: Alejandro Obregón, Guillermo Silva.
CUBA: Wilfredo Lam, Rolando López-Dirube, Guido Llinas, Emilio Sánchez.
MÉXICO: Enrique Climent, Rufino Tamayo.
NICARAUGA: Armando Morales.
PERÚ: Fernando de Szyszlo.
PUERTO RICO: Lorenzo Homar, Manuel Hernández, Carlos Rivera, Rafael Tufino.
URUGUAY: Antonio Frasconi, José Pedro Castigliolo.
GUEST ARTISTS: Michael Ponce de León
Federico Castellón.

Galería Sudamericana appreciates the cooperation of The Contemporaries, New Art Center, Associated American Artist, Weyhe Gallery, and Viviano Gallery, in contributing work for this exhibition.

GALLERY HOURS: Monday through Saturday, 11 to 6:30
Friday evening to 9:30

1961-02-02
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1961
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1961 en 02/02/1961


Buenos Aires, 2-2-1961

Querido Seoane:

Xa vostede sabe que son pouco espresivo, e que persoalmente, talvez, non lle houbese dito nada. Pero teño que manifestarlle, anque sexa probemente, con catro palavras esquirtas a miña fonda gratitude polo traballo que vostede fixo pra audición radial do C. Lucense, a propósito do meu livro. Nel verqueu conceitos que, talvez, me queden grandes. Son verbas de amigo –que moito me honra por selo–, pero ó mesmo tempo, verbas graves, sempre sinceiras, que comprometen o meu futuro e xa inevitábel quefacer literario e cívico. Tratarei de non defraudalo.
Coido terlle dito que desboto os comprimentos de rotineira, con dentes regañados e corazón frío. (E neso creio semellarme a vostede). Por eso, logo de escoitar o seu comentario, i eludindo o anacrónico moitas gracias, quero, si, decirlle que entrou até o cabo dos máis sutiles resortes sicolóxicos nos que percurei asentar ó protagonista, así como na realidade social en que este se desenvolve. Anque debo engadir que non me solprende en demasía esa perceición, pois xa tiña testemuño anterior dela no esceicional dibuxo que sirve de amplo cancelo ás Memorias.
E namais... por hoxe.

Seu devote e leial amigo

Xosé Neira Vilas

1961-02-06
Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1961
París
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1961 en 06/02/1961


París en la terraza de un café. 6 de febrero de 1961.

Queridos Maruja y Luis:

Ya casi nos habíamos olvidado de París. Pero lo presentimos en el avión después de Amsterdam, cuando las caras latinas y sus expresiones nos dijeron que la eficacia norteamericana había quedado atrás.
No les vamos a ocultar que nos sentimos verdaderamente emocionados al llegar aquí. Chicago y Nueva York son lugares muy importantes y fundamentales en la vida actual. Es necesario conocerlos aunque los pocos días pasados allí son demasiado escasos; no podemos decir que los hemos conocido. Pero pudimos apreciar el alto nivel en que se desenvuelve el N.americano. ¿Se imaginan todas las comodidades, los lujos, las cosas necesarias y no, los museos, las obras de arte, el buen gusto, el malo, todo, todo al alcance de la mano, de todo el mundo? Una amabilidad extrema, pero aprendida, un poquitín falsa, aunque agradable Por ejemplo: los ascensores son rápidos y perfectos, paran justo a la altura del piso sin dejar ningún escalón. Pero los o las ascensoristas te previenen en cada parada “Cuidado con el escalón!” y si le preguntas algo que no le enseñaron a responder, no te contesta y recurre al empleado correspondiente, aquél a quien corresponde la respuesta. Todo con la sonrisa en los labios. Pensamos que es necesario otro viaje para ver si corrobora nuestra primera experiencia, pero hay algo que se asegura en nosotros. La humanidad europea, aunque no sea de amabilidad exterior, aunque encuentres franceses que te contestan secamente o más bien indiferentemente en apariencia, sé que viviría en París, con los parisienses, en N. York... no sé.
Aquí nos enteramos que hace 6 meses que llueve. Y nosotros en estos últimos 4 días, caminamos bajo la lluvia que no la notamos. Recorremos los lugares que nos dejaron tantos recuerdos, encontramos París más bello que nunca, más limpio, con la gente mejor vestida, más populoso que antes.
Los primeros días nos hemos dedicado a viajar sin rumbo. Después fuimos al Louvre que está mucho más depurado. Perdón por el salto atrás, pero por comparación, hemos podido constatar la formidable importancia de los museos de Chicago y N. York. No soñé con encontrar una colección de impresionistas como la del Instituto de Arte de Chicago, ni un museo como el Metropolitan (en dimensiones, casi como el Louvre) ni un Museo de Arte Moderno como el de N. Y. El único que estuvo por debajo de mi imaginación es el Guggenheim, ni su arquitectura ni su colección (Notarán que me he puesto exigente). En este último quedan muy bien los pocos cuadros de argentinos.
Vuelvo a París: veo pasar la gente a través de los vidrios de la terraza y pienso que sería agradable estar juntos y comentar como lo hacen en otras mesas, con mayor o menor apasionamiento, pero, se me ocurre que todos con la sensación de estar viviendo, sin perder el tiempo.
¿Será algún día?
Te repito lo que me escribiste, Luis, hace algún tiempo: Es muy agradable recibir cartas en el extranjero.
A nosotros nos pueden escribir al consulado argentino en Milán, para que llegue antes del 5 de marzo y al de Roma, antes del 25 de marzo.

Un abrazo sincero de

Esther y Lipa

[Escrito por Esther Burd:] Queridos: Hemos visto a María Casares y Pierre Brasseur en Cher Menteur, y el Casamiento de M Mississipi de Dürrenmat, muy buenas las 2. Hemos visto [en casa] de María y Eduardo [Jonquières], a Aurora [Bernárdez] y [Julio] Cortázar, que están muy bien. Los cuadros que pinta Eduardo son muy buenos. Un gran abrazo.

Esther

1961-03-01
Carta de Zegrí a Seoane. 1961
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1961 en 01/03/1961


Marzo 1º de 1961

Estimado amigo Luis Seoane:

Le incluyo en ésta un cheque por la venta de tres grabados que se produjeron durante nuestra reciente Exposición de Grabados Latinoamericanos. Me complace informarle que uno de estos grabados (un estarcido) fue adquirido por la colección de grabados del Metropolitan Museum de esta ciudad. El Metropolitan adquirió un grupo de 8 grabados. Entre ellos el suyo. Se vendieron dos estarcidos (en la exposición) y uno de los grabados en madera de la corrida de toros. De estos últimos nos queda ahora solamente uno.
Espero que haya recibido sin novedad los óleos que fueron por mano, encargados al marino amigo de Canzani.

Sin otro particular, con nuestros saludos y recuerdos cordiales para usted y su esposa, quedo como siempre en ésta a sus órdenes.

Armando Zegrí

[Manuscrito:] Inclusión cheque por US$40.00

1961-03-03
Carta de Seoane a Zegrí. 1961
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1961 en 03/03/1961


Buenos Aires, 3 de marzo de 1961

Sr. D.
Armando Zegrí
New York

Mi estimado amigo:

He recibido los cuadros que usted me envió en perfectas condiciones, los que trajo el marino amigo de Ariel Canzani, y recibí su carta en la que me daba la respuesta a la posibilidad de hacer una exposición de grabados en su galería. Estoy de acuerdo con la fecha que usted me indica, a fines de septiembre de este año, y creo que podré enviarle alrededor de 25 grabados nuevos, aparte de algunos otros menos recientes, 1958, 1959, pero originales de técnica, algunos sobre metal con retícula. Tiene usted que decirme para qué fecha le conviene que se los envíe. Pienso que el envío puedo hacerlo por correo certificado, pues así los tengo mandado en otras oportunidades y siempre es más cómodo. De cualquier modo, espero sus órdenes y que usted me escriba a este respecto. Creo que puede ser una buena exposición. Me gustaría saber cómo le fue con la de grabado latinoamericano. Se publicaron de ella bastantes noticias de agencia, sin comentarios, en Buenos Aires. Nosotros estuvimos fuera de esta ciudad casi todo este tiempo huyendo del calor agobiante de este año y ahora tengo que comenzar nuevamente a trabajar intensamente en murales.

Reciban su señora y usted nuestro saludo afectuoso y la cordialidad de su amigo:

[Seoane]

1961-03-08
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1961
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1961 en 08/03/1961

Buenos Aires, 8 de marzo de 1961

Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo.

Querido Del Riego:

Recibí tu carta, la segunda, la primera debió haberse perdido en unas irregularidades que hubo en el correo en esta ciudad por la fecha en que debiste haberme escrito, y lamento no recibir respuesta a lo que manifiesta en la mía. Pero no insisto. Es posible que no interese nada lo que yo pienso sobre esos problemas.
El Centro Lucense de Buenos Aires te envió, según me dijeron, un catálogo de la exposición de obras de artistas argentinos que esta entidad adquirió con destino al Museo de Lugo y con el deseo de continuar adquiriendo mas hasta crear el primer museo hispanoamericano de Europa, tratando de que la iniciativa se extienda a otros países. Creo que es algo muy útil para esa ciudad y para Galicia. Las autoridades argentinas y la prensa de Buenos Aires recibieron con simpatía esa exposición y la idea de la creación de esa sección en un museo gallego. Pensamos que sería importante que la prensa gallega se ocupase de este problema dada su verdadera importancia. Creemos que el único que puede hacer algo en este sentido puede ser, como siempre, perdóname, tu. Te escribo de esto sin que tengan noticia de ello los miembros de la comisión de cultura de dicha sociedad. Los diez cuadros que se envían ahora pertenecen a pintores de generaciones distintas y continuarán los envíos en el porvenir. Háblale tambien a Xohan Ledo, cuya opinión, por mi parte, estimo mucho. Lugo en unos años puede llegar a tener verdadera importancia para el turismo de esta parte de América y tener un museo de este carácter como hasta ahora solo existe uno en E.E.U.U.. He visto el lastimoso número de Vida Gallega dedicado a la pintura. Maruja Mallo, Laxeiro y yo no enviamos, afortunadamente, respuesta a esa encuesta que nos enviaron. Sospechábamos el número dadas las preguntas inconcebibles de la encuesta. Tambien nos hemos venido enterando de lo que ahí se escribió últimamente sobre pintura gallega y los premios de Vigo. Todo es algo que sitúa a Galicia en cuanto al arte fuera del tiempo y de cualquier clase de estimación intelectual. Comenté por radio los últimos libros de Galaxia. El libro de Cunqueiro me pareció el mejor de los publicados últimamente por él y muy bueno el prólogo de Domingo. Varela me habló con verdadero cariño de vosotros. ¿Por qué no me escribes una carta larga y me hablas de tus proyectos literarios?. Maruja y yo os recordamos siempre a Evelina y a tí y esperamos volver pronto, aún no sabemos cuándo. Estoy preparando los originales para las serigrafías que quedé en enviarle a Alvarez Blázquez. Escríbeme.
Un abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí y tu recibe uno fuerte de tu amigo de siempre:
Seoane

1961-03-30
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1961
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1961 en 30/03/1961

Vigo 30-marzo 1961

Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Después de tu largo silencio, recibí la carta de contestación a mi última que me escribiste el día 8 de los corrientes. Lamento de verdad el extravío de la primera, cuyo contenido a estas horas sería difícil de recomponer. Pero, en fin, que le vamos a hacer.
La idea de crear una sección de obras de artistas argentinos en el museo de Lugo me parece una idea excelente y ciertamente positiva. Yo no tenía otras noticias sobre ella, que las que leí en la prensa lucense. Las que ahora me das tú me parecen francamente interesantes. Con muchísimo gusto escribiré algún artículo acerca de este hecho tan importante para Galicia, al propio tiempo que envíe notas informativas a los periódicos. Pero ocurre que no dispongo de referencias para poder realizar debidamente esta labor de difusión. Ni siquiera he recibido el Catálogo de la Exposición que, según indicas, me fue enviado por el Centro Lucense. Te agradecería, pues, que gestionases de nuevo con aquella entidad que me lo remitiesen. También convendría que me mandases algunos datos más que me sirviesen de base para el artículo y las notas.
Supongo que a Xohán Ledo le agradará también mucho la idea de que me hablas. No tuve ocasión aún de comunicársela, porque tuvo a su mujer muy grave, a consecuencia del último parto. Sigue todavía en el Sanatorio, aunque fuera de peligro, pero cuando se reintegre a su casa, tendré oportunidad de charlar con Xohán Ledo sobre el asunto.
El número de la revista a que te refieres, dedicado a la pintura, claro que es lamentable. Pero dado quien fué el que lo ideó, no cabía esperar otra cosa. Creo que no merece la pena tomarlo en serio. Tampoco tuvo el menor eco serio la exposición colectiva viguesa, que se ha concebido como una réplica al Certamen lucense. Ni la gente solvente se dió por enterada, ni siquiera el público mostró el menor interés por visitarla. Puedes estar seguro de que, fuera de Sigüenza que ha sido su animador en la prensa, apenas nadie más se preocupó del asunto. Todas estas manifestaciones más o menos artísticas, ni repercuten ni operan en absoluto en la historia del verdadero arte gallego. Por otra parte, el que se produzcan resulta inevitable.
Opino como tú sobre Escola de menciñeiros. Este libro y Merlín e familia, precisamente por apoyarse en una raíz popular, son, indudablemente, los mejores del autor.
Debido a los abundantes ofrecimientos de libros poéticos, y como Galaxia no podía darles cabida en sus programas editoriales, decidimos Ferreiro, Emilio Álvarez Blázquez y yo, crear una nueva Colección. Se llama Salnés, Coleición de Poesía Galega, y la inauguraremos con un volumen de Iglesia Alvariño, titulado Nenias, que saldrá de las prensas dentro de quince días. Ya te enviaré un ejemplar. Seguirán inmediatamente otros volúmenes cuyos originales tenemos en nuestro poder.
En el orden personal no alimento por ahora ningún proyecto literario. El trabajo agobiante, gratuíto en gran parte, me absorbe todas las horas del día, y no me deja tiempo ni tranquilidad para escribir nada serio.
Este año, como ya sabes, irá Sebastián Risco a Buenos Aires para participar en las Jornadas gallegas del mes de julio. Considero que constituye un gran acierto su elección, pues, aparte de su carácter representativo, reúne condiciones personales muy idóneas para desempeñar un gran papel en los medios culturales de ahí, y en la propia colectividad.
Sentí mucho que Varela hubiese permanecido tan poco tiempo entre nosotros. Les resultó extraordinariamente simpático a cuantos lo trataron, y a mí particularmente me hubiera gustado mucho mantener largas conversaciones con él. Pero las cosas se produjeron así, y apenas si tuve ocasión de hablarle breves momentos. Por cierto que no sé si le entregó a Neira Vilas un libro de cuentos que me encomendaron. Y como ahora Neira se marcha, desconozco la suerte que haya corrido el libro, por la que su autor me pregunta con insistencia. ¿Podrías tú aclararme algo al respecto?
Y nada más por hoy. Saludos cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para ti de
Fdez del Riego

1961-04-11
Carta de Zegrí a Seoane. 1961
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1961 en 11/04/1961


Abril 11 de 1961

Estimado amigo Seoane:

Contesto a su última carta en la cual me indica el número y tipo de grabado que me enviaría para la muestra de fines de Septiembre. Me parece bien. Vuelvo a recomendarle que en el envío de grabados trate de incluir ejemplares de la mayor variedad posible. Al mismo tiempo, creo que sería conveniente (si los tiene) enviar duplicado de algunos. En caso de venta, siempre conviene tener uno de “Repuesto”. Antes de recibir su última carta, yo ya le había escrito incluyéndole un cheque por los grabados suyos que vendimos en la muestra del Grabado Latino-Americano. En la misma carta, le informaba que uno de los grabados vendidos –un estarcido– fue adquirido por la colección permanente del Metropolitan Museum de ésta. Espero que haya recibido esta carta. Si no la ha recibido, contésteme para cancelar aquí el pago del cheque que iba en esa carta. Los grabados para su exposición deberían llegar aquí a más tardar en Julio. Mientras más pronto, mejor. El envío por correo es muy práctico. Si los envía en un rollo de cartón, consiga un rollo realmente fuerte. Porque se maltratan en el camino y los que recibimos para la Muestra del Grabado Latino Americano llegaron algo resquebrajados.

Nuestros saludos para Ustedes

Armando Zegrí

1961-05-06
Carta de Whitelow a Seoane. 1961
Rio de Janeiro
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1961 en 06/05/1961


Rio de Janeiro, 6 de mayo de 1961

Querido Luis:

Hace muchísimo tiempo quería escribirte, pero, como suele suceder, uno va postergando para el día siguiente la carta, y así va pasando el tiempo, hasta que de pronto nos damos cuenta de que hay años de por medio. No sé si actualmente estás preparando el nuevo viaje a Europa. Cuando estuve en Buenos Aires, fugazmente, y parte de esas semanas enfermo, me informaron que llevarías una exposición a Suiza. ¿Cómo va todo eso? Siento tanto no haber charlado contigo después de tu viaje, que sospecho lleno de experiencia interesantísimas no sólo vitales, sino también plásticas. Oswaldito me informa que no tienes obras nuevas para enviar a Río, a la exposición que organizó Muñiz en el Museu de Arte Moderna, de modo que enviaré tres de las que aquí están. Yo pensé que al regresar tú de Europa pasarías por Río. Ahora, hasta vernos, habrá que esperar una coincidencia más feliz. Por aquí, aún no comenzamos la temporada, pues Bonino demoróse más de lo previsto en Europa. De modo que las actividades sólo comenzarán a fin de mes. Por allá, sé que han comenzado con Felipe Noé. ¿Cómo será eso?
Durante mi estada en Río, escribí un libro de poemas, que llamé Cuaderno de Exiliado. El original consta de 104 poemas, que reduje a la mitad, y envié al concurso de la Sade y Fondo de las Artes. Llegaron tarde, según me informa Manucho, y él los llevó a la Edición Sudamericana para ver si allí los publican. Veremos qué pasa.
Y tu producción literaria, ¿cómo va? ¿Has escrito algo nuevo? ¿Teatro, poesía? ¿Cómo está Buenos Aires? Yo la extraño mucho, a pesar de todas las atracciones cariocas.
Junto a ésta, te envío tu currículum para que lo pongas al día, pues el embajador Muñiz lo pidió con urgencia para el catálogo. En cuanto lo completes, por favor, envíamelo aquí.

Recibe un cariñoso abrazo, y saludos para la simpática Maruja. Hasta pronto.

Billy

1961-05-12
Carta de Seoane a Whitelow. 1961
Bos Aires
Rio de Janeiro
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1961 en 12/05/1961

Buenos Aires, 12 de mayo de 1961

Sr. Billy Whitelow
Río de Janeiro

Querido Billy:

Hubiese querido verte cuando estuviste en Buenos Aires, me hubiese gustado mucho hablar contigo. Hablarte de mi viaje a Europa y de toda el ansia de volver que siento. ¿Por qué le niega a uno el destino la posibilidad de vivir algunos años en esa maravillosa ciudad que se llama Venecia, que uno, sólo con pisarla, puede querer más que a cualquiera otra ciudad del mundo? Hubiese querido hablar contigo de Europa, de Venecia sobre todo y de Basilea donde estuve algunos meses y a la que se quiere también para siempre. En una y otra ciudad, bien distintas una de la otra, viví muchas vidas pasadas que en ellas se hicieron plenas o se consumieron. Vi las naves que salieron de Venecia para aplastar al turco en Lepanto, y al Ticiano, muy viejo, orgulloso de su arte, acercarse en góndola a un palacio de rosa y oro a pintar a una suave doncella dorada de carnes y cabellos. Viví los días de Paracelso y Holbein en la Basilea vieja. Paracelso salía taciturno del sótano repleto de retortas misteriosas en las que hervía el mercurio y la piedra filosofal, de una casa que tenía en la fachada la imagen esculpida de un peregrino a Santiago y, a los pies, una fecha del siglo XIII. Ayudé a policromar el gaitero de la fuente de Holbein y a los campesinos que danzan de la columna. Asistí a alguna conferencia de Erasmo, sin entenderlo demasiado, como me ocurre ahora, siglos después, con Jaspers, seguramente porque, tanto a éste como a aquel, les faltó decisión par sostener la teoría con la propia acción. Entiendo, en cambio, muy bien, la danza de la muerte medieval y el Ecce Homo de Nietzsche. Pero no quiero fantasear. Me hubiese gustado decirte que continúa gustándome mucha de la pintura de los museos y todo lo que está bien hecho y pensado.
No escribí nada nuevo. Tengo algunos proyectos. Una nueva obra de teatro, apuntes sobre Suiza que no sé qué hacer con ellos. Grabé mucho en madera. Tengo unos treinta grandes grabados que hice este verano y pinto murales. Buenos Aires está muy bien para quien estima su pasado y sueña su porvenir. No debemos contemplarla en presente como a ninguna ciudad que se modifica todos los días. Te envío el currículum de vuelta con unos ligeros añadidos que los intercaláis si queréis.
Espero leer tu Cuaderno de exilado, estoy seguro que ha de ser un gran libro, todos los poemas que conozco tuyos lo anuncian.

Un saludo de Maruja y un gran abrazo mío:

[Seoane]

1961-05-12
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1961
Bos Aires
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1961 en 12/05/1961


Buenos Aires, 12 de Mayo de 1961

Sres. Esther y Lipa Burd
París

Queridos Esther y Lipa:

Creo que esta carta debe llegar a tiempo para encontraros en París si no modificásteis las fechas que teníais señaladas para vuestra estancia en esa. Supongo que debéis tener noticias abundantes de Buenos Aires. Las nuestras en muchos aspectos no creo que tengan demasiado interés. Todo se desenvuelve con la misma normalidad o normal anormalidad de estos últimos años extendida a lo largo del continente. Uno trabaja como puede, sumido en esta anormalidad de silencio e indiferencia que solo altera algún grito salvaje de malón. Ese malón que, a despecho de Sarmiento, continúa latente como una amenaza en el país y que ahora tampoco excluye el arte. Y no es que piense que estén de más los malones en pintura por ejemplo, sino que continúo prefiriendo en este aspecto el grito individual y solitario del pastor montañés deseoso de afirmarse hombre en el grito y de sentir, al emitirlo, una esperanza de solidaridad de la tribu o de la aldea. El malón llegó este año en Buenos Aires al Museo y expone, a través del patrocinio de Ver y Estimar, ese berrido que no procede de la individualidad de cada expositor, sino del rebaño, con excesos de negro –un negro de paños funerarios, no el de Goya, lujoso y dramático– y chatarra comprada en la calle Warnes o procedente de las quemas. De entre los expositores del museo a que me refiero, alguno en quien se ve talento, de quien uno espera la actitud solitaria expuesta e indiferente de las modas. Hoy acabo de encontrarme con el escultor Lorenzo Domínguez que pasó un año en la Isla de Pascua, viviendo parte del tiempo en cuevas y que trajo unas ochocientas fotografías de las grandes esculturas labradas en lava volcánica, de petroglifos, a las que hasta ahora nadie había dedicado demasiada atención, y unos ciento cincuenta dibujos de esas grandes y misteriosas cabezas y de los temas, hombres pájaro sobre todo, grabados en las rocas. Una maravilla que hasta ahora conocimos en escasas fotografías hechas en general por sabios arqueólogos ignorantes de su interés artístico, o viajeros de buena voluntad y escasos conocimientos que no encontraban diferencias formales en esas tallas remotas. Domínguez vuelve nostálgico de esa isla, con ese pasado poblado por esas grandes rocas talladas laboriosamente, colectivamente, por un pueblo, y de las mismas gentes actuales que allí viven herederos de aquellos grandes escultores anónimos y a su vez tallistas que andan de un lado para otro de la isla con las maderas que labran en cualquier parte, sentados sobre una cabeza de piedra caída o montados sobre un caballo que marcha al paso.
Por mi parte estoy más tranquilo. Estoy trabajando en unos murales y he pintado algo, muy poco, tratando de afianzarme tercamente en lo mío con algunas variantes, las que me dicta mi necesidad de expresión y las experiencias que surgen en la propia obra. Volviendo a la Isla de Pascua, algún petroglifo representa en su esquematismo un barco europeo con una forma indeterminada, quizá sea una nube furiosa precursora de la tormenta con que los antiguos habitantes conjuraban su presencia. Quizá nosotros, individualmente, sin dejarnos guiar por sacerdotes anacrónicos, a nuestro juicio, estamos conjurando algo que presentimos como una amenaza y que se encierra en nosotros mismos. Aquellos primitivos conjuraban el barco tripulado por hombres corruptores de su inocencia y de sus costumbres. Quien sabe si nosotros no conjuramos el barco a la deriva, el solitario barco holandés de la leyenda, que llevamos dentro. Bueno, perdonarme esta carta, pero no quería escribirte nada que se refiriese a Frondizi o a Alsogaray, o a cualquiera que solo merezca una caricatura hiriente en un día cualquiera, aún sabiendo que señalan nuestra época en este país a pesar de todos nosotros.
Creo que os abrazaremos pronto, para entonces guardo cualquier novedad. Un abrazo de Maruja y mío para María, Jonquiéres, Aurora, Cortázar y todos los amigos y otro muy fuerte para Esther y para tí de Maruja y de:

[Seoane]

1961-07-04
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1961
Nova York
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1961 en 04/07/1961

Habana, 4 de xulio do 1961

A Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires

Queridos amigos:

Dempois dun viaxe estupendo, antonte chegamos a Cuba. A esta Cuba revolucionaria na que hoxe é un privilexio residir e participar do seu intre histórico. Botamos un día enteiro en México. Estivemos con C. Velo e con Soto. Percorremos a cidade, mañífica por certo, coa promesa de visitala con máis vagar. Tres cousas nos ademiraron: a cidade universitaria (talvez unha das mellores do mundo), a Plaza de Armas, cos edificios que a rodean, e os murales de Rivera, Siqueiros e Orozco. Eu coñecía a reprodución de algús, principalmente de Diego Rivera, pero velos direitamente é quedarse asombrado.
En México, tamén estiven con Arturo Souto no seu taller. Confidencialmente, debo decirlle, e xa mo adiantaran Velo e Soto, que Souto áchase dende fai tempo sofrindo un xeito de doenza sicolóxica. Unha tremenda neuralxia que o fai indifrente, medoso –disque nin siquera atravesa soia a rúa– e con períodos nos que perde a memoria. Pinta pouco. Repite dende fai anos que vai ir a espoñer a unha galería de Madrí. Perguntoume vagamente por vostede, por Varela e por Dieste.
Que podo decirlle de Cuba? Moito, a pesares de que son horas apenas as que levo aquí. Onte fun a un acto no mañífico teatro da C.T.C. Falaba un mozo de arredor de vinte anos sobre pranificación económica. Asistían unhas dúas mil persoas. Hoxe fala Fidel por radio e TV. Tamén hoxe asistirei a un acto orgaizado pola asociación norteamericana Amigos de Cuba que funciona nesta cidade. Conmemoran a independencia dos EE.UU. cun acto púbrico de adhesión á Revolución Cubana. Desto non se fala fóra. Esa parte das casas dos millonarios do barrio de Marianao foron abandonadas polos seus donos, e están ocupadas polos diplomáticos dos países socialistas e por Escolas de arte. Destas hai máis de trinta. Asisten a elas, e nelas dormen e comen guajiros que siguen un curso de tres anos. Adequiren cultura xeneral e principalmente música, danza, artes plásticas, etc. Proveñen de tódalas provincias e a elas voltarán pra seren alí mestres, cada coal na súa discriprina. Escomenzan o seu labor ás seis da mañán cantando a Internacional. Aquí as libreirías teñen de todo sin restriccións de ningunha caste. Cada coal pode opinar do que queira; certo é que os contrarrevolucionarios son tan poucos que nin se notan, pero a ninguén molestan polas súas ideias. Esto é cuase increíbel, se temos en conta que se vive un intenso proceso revolucionario, aturan bloqueos de toda caste por parte dos Estados Xuntos...
Pra que se dea unha idea da dinámica revolucionaria, poreilles dous exemplos: nunha tarde –a de onte– asistín á creación do Consolidado da Industria Automotriz, elixiuse o persoal, instalouse todo un piso de oficiñas e celebráronse tres xuntanzas con donos de talleres de diversos accesorios mecánicos. O outro é que en sete días costrueuse un aeródromo especial pra que o cosmonauta Yuri Gagarin, a quen veremos o 26 na Habana poida aterrizar cos cinco potentes avións que o acompañan na súa visita e que se supón serán donados a Cuba. A campaña de alfabetización marcha moi ben. Pra fin de ano non quedará un soio cidadán que non sepa ler e escribir. Hai un exército de 100 mil mestres voluntarios, que se instalan nas casas e ensinan, ás veces, a familias enteiras. Se non hai logar, dormen fóra e naturalmente comen por conta do Estado. Outra cousa moi curiosa é que até os delincuentes están coa Revolución. Os presos da cárcere da Habana desfilaron o 1º de maio. Traballan, e do que gañan, fan aportes pra mercar tractores, etc. O tesoureiro é un preso que foi condenado a non sei cantos anos por roubo. Tería moitas cousas máis pra decirlles. Cousas verificadas por min. Cousas increíbeles. E o máis asombroso é que este povo, antes anarquizado, corrompido, viciado, preguiceiro, vive con enerxía a súa Revolución. Fala de invasións, pero non lle teme. Está armado. Ten concencia do seu destino. Asisten tódolos días a cursillos, conferencias, mercan livros, falan de divisas, de planificación, de problemas moi serios e de política internacional coma quen fuma. E protagonizan a Revolución cantando. Un povo sin prexuicios, nin pra vestir, nin pra comer, nin pra falar. Reaízan as cousas máis trascendentales cunha naturalidade desconcertante. Entrevistas de empregados de baixa categoría con altos xefes en mangas de camisa, tutéanse todos (sin que deixen de respetarse), vense, se cadra, ministros a pé e obreiros manexando un cadillac que lle emprestaron, que había a man, que rubeu a el porque o achou primeiro e está apurado, etc. Non eisiste a burocracia ó xeito tradicional. Nestes dous días asistín a varias xuntanzas moi serias e pra tratar problemas non menos serios relacionados coa producción e todo se resolve con outimismo, con eficacia, sin perda de tempo. Hai xente que traballa até quince horas por día. Ninguén fala de xorne, nin de horas extras. O traballo máis alá das oito horas é vontario, pero ninguén se limita a esas oito horas. Non eisisten jefes, senón compañeros responsables.
E polo de hoxe, namais. Cando falo tanto en dous días, non sei o que terei que decir cando leve aquí un ano.
Prégolle informe desta carta a Dieste, Varela, Laxeiro, Díaz Pardo. Estou asentándome aquí e non teño tempo pra escribir a un por un. Gracias.

Lembranzas de Anisia. Un saúdo cordial, fraterno pra vostedes dous, de

Neira Vilas

Xosé Neira Vilas
Avenida 5ª A 6209. Miramar, Marianao, La Habana, Cuba.

1961-07-11
Carta de Seoane a Winizky. 1961
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Winizky. 1961 en 11/07/1961


Buenos Aires, 11 de julio de 1961

Dr.
Ignacio Winisky
Capital

Querido amigo:

Aquí van cuatro líneas sobre Martínez Risco. A los que vienen de España a la Argentina sin apoyo oficial, les resulta siempre difícil darse a conocer, aún cuando vengan invitados por el pueblo español emigrado y defiendan causas tan remotas para los argentinos como puede ser la del derecho y la libertad de Galicia. España, lo que ocurre en España, los españoles, no son, en general, populares en 1961. El prestigio va unido al poder de los cañones.
El Dr. Sebastián Martínez Risco terminó su carrera en la Facultad de Derecho de Madrid. Hizo oposiciones a judicatura y fue magistrado durante aproximadamente veinte años, en distintas capitales españolas siguiendo normalmente su carrera judicial que tiene características especiales en España, entre ellas la inmovilidad de los jueces, algo que debe señalarse en Buenos Aires. Se especializó en Derecho Civil y en problemas de Derecho Foral Gallego. Publicó diversas monografías sobre asuntos de esta índole cuyos títulos no recuerdo –yo me olvidé del Derecho– y es miembro de asociaciones jurídicas españolas y portuguesas. Es colaborador asiduo de Scientia Iuridica de Braga y de publicaciones españolas. Estudia el sentimiento de la justicia en la literatura y en los pueblos. Es un tema que le apasiona. Fue Decano del Colegio de Abogados de La Coruña. La colegiación es obligatoria en España y para poder ejercer la profesión y La Coruña es una de las ciudades de más cantidad de abogados y más sutiles de la Península entera, me atrevería a decir de Europa. Es la capital de un país minifundista y el minifundo es, por fortuna para los abogados, buena fuente de pleitos muy complicados. Escritor notable en idioma gallego, un idioma perseguido desde el siglo xv, no oficial, pero idioma del pueblo, y en idioma castellano, es desde hace algunos años Presidente de la Academia Gallega. Pertenece a una familia ilustre en valores intelectuales. Su hermano Manuel que falleció desterrado en Francia, fue un ilustre físico. Desempeñaba en París el cargo de Maitre de Recherches Scientifiques en la Sorbona. Quien nos visita es un magnífico orador. Por mi parte, no haría esta gestión si no me sintiese solidario de una colectividad de gentes modestas en Buenos Aires, en general, de trabajadores, a quienes se mira con conmiseración y que está deseosa de poder mostrar los valores de su país que vienen a ésta. Si fuese irlandés o bretón que es lo mismo que ser gallego por su antigua cultura común y por su común origen, en Buenos Aires no existirían problemas y yo no tendría que rogarle a usted su intervención. El Decano es posible que fuese al puerto a esperarle y algún edecán de nuestro honrado Presidente. Como no es irlandés ni bretón aunque es lo mismo, yo le ruego, Dr. Winisky, que me ayude. Sé que si dependiese de usted no existiría problema alguno con respecto a esta gestión y estoy seguro que es posible que así ocurra con el profesor de Derecho Civil.

Un saludo muy cordial de su amigo:

[Seoane]

1961-07-22
Carta de Zegrí a Seoane. 1961
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1961 en 22/07/1961


Julio 22 de 1961

Estimado amigo Luis Seoane:

Como no he vuelto a tener noticias de Usted, le escribo para saber si todavía tiene interés en que hagamos la exposición de sus grabados al comienzo de la próxima temporada. Le he reservado tentativamente la fecha de la última semana de Septiembre y comienzos de Octubre. Si no vuelvo a tener noticias concretas de su parte, me veré obligado a cancelar el espacio destinado a su muestra.

Deseándole, como siempre, mucha suerte, éxitos y felicidades, los saluda cordialmente,

Armando Zegrí

1961-07-24
Carta de Rodríguez de Prada a Seoane. 1961
Nova York
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rodríguez de Prada a Seoane. 1961 en 24/07/1961


Vigo 24-7-1961

Querida Maruja:

Mimina nos ha dado noticias vuestras y ha sido portadora de la bonita billetera. Bonita y práctica que además llegó en el momento que tenía necesidad de sustituir lo que estaba usando. Gracias a tu gentileza la tengo de cocodrilo, aquí es carísimo. Muy agradecida.
Por aquí todo está igual. Mañana iremos a Santiago a la misa de Rosalía, y a ver Os vellos non deben de namorarse. La obra será representada por un grupo de aficionados, en la plaza de la Quintana. Seguramente tendrá éxito.
La casa de Samil estará pronto terminada. Nos hubiera sido muy útil vuestra ayuda para resolver algunas cosas. Esperamos que no tardaréis mucho en venir y podremos reunirnos allí. Aun en invierno aquello es agradable con un buen fuego. La chimenea parece que tira bien.

A todos los amigos mis mejores afectos. Con Luis un grande abrazo de

Mª Pilar


Supoño que Luis terá recibido algunha carta minha, escrita durante o noso derradeiro viaxe por Africa. De enton a hoxe todo camiña ao mesmo paso pol-os nosos eidos. Apertas cordiaes pros dous de

Valentín

1961-07-28
Carta de Seoane a Zegrí. 1961
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1961 en 28/07/1961


Buenos Aires, 28 de julio de 1961

Sr.
Armando Zegrí
New York

Querido amigo:

Acabo de recibir su carta y me apresuro a contestarle. Suponía que había escrito desde su última carta en la que usted me remitió un cheque por el importe de la venta de los grabados, que le agradezco, y por lo visto no lo hice. Perdóneme. Mi confusión y desidia de corresponsal tiene como fundamento todo el lío de trabajo en que estoy metido. De todas maneras, el día 13 de este mes, hace quince días, le envié por correo ordinario y certificado 24 grabados y dentro de dos o tres días hago otro envío con ejemplares duplicados. La lista de grabados es la siguiente:
El crepúsculo. Ofelia en Elsinor.
Como una reina del clan que espera. Un preclaro mendigo.
Antiguo guerrero cantábrico. El olvidado II.
Soldado, después de las cavernas. Jefe perverso y decorativo.
Diálogo con signos, andando . De regreso a los surcos.
Guerrero celta al acecho, olvidado. La loca del bosque.
Ana Manana (1). Así. Nada más.
Ana Manana (2). Gaucho dormido con viento sur.
Cada cabeza, un color. No muestra sombra.
Señor de los desterrados. Habita en la montaña.
El olvidado (1). Gaviotas en el mar de los Ártabros.
La conversación. Cipreses de pájaros escondidos, silenciosos.
Creo que puede ser una buena exposición y estoy seguro que han de llamar la atención por su técnica. Estos días sale en Buenos Aires una monografía sobre mi obra gráfica, en idioma castellano y en alemán. Se la enviaré a usted tan pronto tenga algunos ejemplares. Entre las reproducciones, vienen muchos de los grabados que le envío. Me gustaría que usted me dijese la fecha exacta de la muestra y también que me perdone esta demora en responder, siendo precisamente yo el más interesado en la exposición.

Le ruego salude a su señora en nombre de la mía, que también le envía a usted un saludo, y en el mío y reciba usted el saludo afectuoso de:

[Seoane]

1961-08-04
Carta de Zegrí a Seoane. 1961
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1961 en 04/08/1961


Agosto 4 de 1961

Estimado amigo Seoane:

Acabo de recibir su carta y me alegro que los grabados estén en camino. ¿Son todos grabados en madera?
Hemos fijado la apertura de su exposición para el Lunes 25 de Septiembre. Durará abierta hasta el 13 de octubre. Si es posible ofrecer la monografía de su obra gráfica a unos 75 centavos de dólar o a 1 dólar, máximo, me gustaría recibir por lo menos unos 15 ejemplares. Servirían para dar mayor publicidad a su muestra. Al mismo tiempo: no sé si quedan algunos ejemplares de su Libro de Tapas. O de las otras ediciones especiales de su obra gráfica publicadas en los últimos años. Todas estas publicaciones pueden aprovecharse para destacar su labor. Le volveré a escribir apenas lleguen sus grabados.
Con nuestros saludos cordiales para Usted y señora

Hasta la próxima,

Armando Zegrí

1961-08-10
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1961
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1961 en 10/08/1961


Buenos Aires, 10 de agosto de 1961
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Te debo carta desde hace mucho tiempo. Ultimamente no he escrito a nadie y no hago sino trabajar en mis cosas. Pinté nuevos murales y en setiembre hago una exposición de grabados en Nueva York y en Octubre de pintura en Buenos Aires. Por otra parte estoy preparando dos plaquetas de homenaje por los 25 años de sus muertes a García Lorca y Unamuno, para la Editorial Losada, que deben salir en lo que resta de año. Las ilustro con grabados en madera. De proyectos que se refieran a cuestiones gallegas en relación con la colectividad, ninguno. Creo que mejor debe ocuparse de esas cosas Perfecto López por ejemplo y por poner un nombre. Me buscan constantemente pero rehuyo cualquier compromiso. Estoy harto. Sigo con interés todo cuanto ocurre en cuestiones culturales en esa y las comento por radio dos veces a la semana. Mi única labor ahora son los cuatro artículos semanales que hago para Galicia Emigrante y el Centro Lucense. Acabo de leer uno espléndido tuyo que se titula “Una y otra Galicia” que comento para la próxima semana, con cuyo contenido estoy absolutamente de acuerdo y que viene muy bien, si lo léen, lo reproduce “Lugo”, para esta colectividad. Tambien en la próxima semana me meto con el catálogo del libro gallego que acaba de editar el Banco de Galicia en Montevideo, que parece hecho en cualquier imprenta de villa y donde están en su tapa los infaltables y horribles por el dibujo y diagramación, hórreo y cruz de Santiago.
Hoy te escribo de prisa para anunciarte que Dieste y su mujer, Carmen, llegan a Vigo en el “Aragón”, barco de la Mala Real Inglesa, el dia 21 de este mes. Quisiéramos que tu y los amigos de ahí fuéseis a esperarlos. A nosotros, los dos o tres que quedamos aquí, no muchos más, nos deja desolados esta ausencia de Dieste. Creo que piensan irse una temporada a Rianjo y en Galicia orientarán su porvenir. Así es nuestra vida. Dieste lleva originales de varias obras notables en las que trabaja desde hace tiempo y que supongo editará más tarde en Madrid o Barcelona. La noticia de la muerte de Aquilino nos afectó a todos los que lo conocíamos. Yo recibiera hacía poco tiempo, una preciosa carta en la que me hablaba de sus proyectos y soledad y su último libro del que hice un comentario. Hasta ahora los únicos homenajes a su memoria, de Buenos Aires, son los que hice por radio en Galicia Emigrante y la audición del Centro Lucense.
Bueno, recibid Evelina y tu un abrazo de Maruja y mío, y tu en particular otro grande de tu amigo:
Seoane
[Manuscrito]
Escribe.

1961-08-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1961
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1961 en 24/08/1961

Vigo 24-agosto 1961
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Después de un silencio tan largo, que no sabía a que atribuír, recibo, al fin, una carta tuya. A pesar de su brevedad, me alegró mucho, porque supone que no echas en olvido nuestra vieja e inquebrantable amistad.
Supongo que cuando se hayan publicado esas plaquetas ilustradas con grabados en madera, de que me hablas, te acordarás de mí, pues bien sabes la admiración y el interés con que sigo siempre tu labor artística y literaria. ex decirme, también, los resultados de las exposiciones de Nueva York y de Buenos Aires, aunque doy por descontado el éxito de ambas.
En una mañana de sol radiante, de este magnífico e insólito verano que estamos pasando, llegaron Dieste y su mujer. Los fuimos a recibir Ramón Baltar, Colmeiro, Emilio, la mujer de Valentín y yo. Se sentían muy satisfechos del reencuentro con el paisaje. Pasaron dos días aquí. Los llevamos a comer a la playa, bajo los pinos, y después pasamos una gran parte de la tarde juntos, con Ferreiro y su mujer, Maiztegui, Valentín, etc. Ayer salieron para Rianxo donde, como sabes, demorarán una temporada.
La muerte de Aquilino, por lo súbita e inesperada, nos abrumó a todos. Yo no he podido sobreponerme aún del duro golpe. Al entierro asistió una gran muchedumbre, y sus amigos permanecimos en el cementerio de Santo Domingo hasta que cayó sobre su tumba la última pala de tierra. La cultura gallega perdió una indiscutible figura, y nosotros un amigo de muchos años.
La mujer de Díaz Pardo envió para Evelina un bello obsequio, que suponemos procede de Maruja. Suponiéndolo así, Evelina me encarga con muchísimo interés que le transmita su más cariñoso agradecimiento. Ello, sin perjuicio de que escriba personalmente. Ahora estamos materialmente agobiados con el traslado de piso. Tenemos que abandonar el que ocupamos actualmente, porque lo necesitan sus dueños, antes del 15 de septiembre. Hemos conseguido otro en una calle próxima, pero el traslado se hace dificultoso, porque hay que venir diariamente, desde la playa, con un calor sofocante, para ir realizando el cambio. Cuando me escribas, dirige la carta al despacho –Velázquez Moreno 36-1º–, mientras tanto no nos instalamos en la nueva dirección.
Y nada más por el momento. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego.

1961-08-26
Carta de Seoane a Zegrí. 1961
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1961 en 26/08/1961


Buenos Aires, 26 de agosto de 1961

Sr.
Armando Zegrí
New York

Mi estimado amigo:

Todos los grabados que envié son grabados en madera. Hoy sale el segundo paquete de ellos, copias repetidas, que llegará en el transcurso de la exposición según mis cálculos, ya que por ausencia de esta capital, me fue imposible enviarlo antes. También le envío por correo aéreo seis monografías, una de ellas dedicada a usted sobre mi obra gráfica. El resto van por correo ordinario. Su precio es de un dólar. Supongo que el primer paquete de grabados debió haber llegado hace ya días. Mis libros de grabados y dibujos a que usted alude están agotados. Solamente hay ejemplares de una carpeta, La dama y otros grabados, de la que no dispongo de ejemplares, pero le dediqué al editor que le mande alguno para tener a la venta en ésa.
Le agradezco todo su interés en esta muestra y le ruego me haga llegar los comentarios que despierte. A fines de año, aún no sé la fecha concreta, realizo una muestra similar en una galería de Roma.

Reciba el saludo cordial de mi señora y mío para la suya y Ud. Su amigo:

[Seoane]

1961-09-03
Carta de Frontini a Seoane. 1961
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1961 en 03/09/1961

Hotel I.C.A.P. / INSTITUTO CUBANO DE AMISTAD CON LOS PUEBLOS / 1ª Ave. y Calle Cero / Miramar, Marianao, Cuba / Teléf. 2-6561.

La Habana, 3 de septiembre de1961

Querido Seoane:

Te había escrito hace unos días una larga carta que luego desistí de meter en el correo, pues temí no llegara a destino. Esta carta la llevará Grillo a México. Te contaré pocas cosas:
1. He descubierto la mentalidad gallega de Fidel. Pienso escribir sobre eso y tú me ayudarás. No cuentes mi descubrimiento. Aunque tuve ocasión de abrazarlo, aún no he hablado con él. Estoy en eso y espero poder hacerlo antes de mi partida que será el día 15 por vía México, donde permaneceré un día. Seguiré hasta Brasilia para estar con Poli[lla] y alrededor del 22 estaré en Buenos Aires.
2. La revolución no la mueve nadie. Está afianzada. Y día tras día se organiza el pueblo en derredor de sus quehaceres profesionales. La libertad es extraordinaria y las gentes tienen una alegría visible. Los negros están de parabienes. Y las mujeres son limpias y elegantes no importa el color y la condición social. El consumo ha aumentado en todas partes.
3. Recientemente, se reunieron más de dos mil delegados de toda Cuba a discutir el problema de la producción. La crítica y la autocrítica fue muy seria en el fondo. Pero sin enojos. Cuando el Che tuvo que clavarle las banderillas a sus colegas, lo hizo riéndose y quien recibía el impacto también. La gente aplaude las críticas y las autocríticas. Deseo que pienses en este formidable fenómeno de una revolución socialista en idioma castellano. Tiene una peculiaridad contagiosa e insólita. Pues a través de la palabra nuestra pasa una emoción nueva. Es un fenómeno curioso que pone madurez al entendimiento y una dosis de esperanza reconfortante con respecto al destino del ser humano. Mientras estoy aquí, descubro como cosa de milagro la importancia extraordinaria de la palabra hablada. Fidel es un transmisor genial del pensamiento. Y es un poeta emocionante. Es un gallego en el modo de pensar y cuando habla de las gallinas, de los cerdos, de las vacas, de la leche y el quesillo y la mantequilla, de golpe se recuerda a Castelao.
4. Hablé sobre [Rafael] Dieste. Se interesan. Creo que podrías empezar a pedirle –sin pérdida de tiempo– una historia de su persona y de sus obras –y lo mismo de Carmen [Muñoz]– Que te la mande. Luego, a mi llegada, yo la enviaré a Cuba, a la persona a quien hablé acerca de Rafael [Dieste]. Veremos como establecer conexiones entre dicha persona (miembro del Consejo universitario) y Dieste, por intermedio de la Embajada cubana en París. Haríamos intervenir personalmente, si cabe, a [Manuel] Colmeiro, sin perjuicio de que Dieste vaya a París. Ya veremos esto.
5. En enero se hará un congreso latinoamericano de artistas y escritores. Seguramente podrás venir a Cuba. Aquí se habla de hacer un monumento a Playa Girón (lugar de la derrota de los gusanos). Hablé sobre Falcini. También hablé sobre [Fermín] Bereterbide. A este le contratarán. Le escribo enseguida. Dejo conexiones importantes. Las gentes de aquí son gentes llenas de nobleza.
[Escrito na marxe esquerda:] Bueno: me derrito. Estoy frente al mar. El cielo cambia de color. Chispean las olas. A 90 millas de distancia está Miami. Parece mentira. He estado con Neira Vilas y su esposa, aunque poco. No sé si tendré tiempo de verlos otra vez, pues tengo el tiempo medido y no cuento con la puntualidad. La de ellos. Y tengo entrevistas importantes por hacer. Veré al Che, a quien ya conocí y a Fidel y hasta a los gusanos de la invasión. Estuve 4 días andando por los lugares de la invasión y no alcanzo a comprender como pudieron ser tan imbéciles. Tuvieron en sus manos la única carretera que llegaba al lugar, y no la rompieron. Los cazaron como a pulgas. Los encerraron. Sospecho que murieron más de mil en las ciénagas y en el mar. Abrazos

Norberto

1961-09-04
Carta de Piñeiro a Seoane. 1961
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1961 en 04/09/1961

Compostela, 4-IX-61

Querido Luis:

Chegamos hai dous dias de Asturias, pois Isabel é de Xixón e sempre pasamos alí parte das vacacións. O mes de agosto repartímolo entre Coruxo, Láncara, Xixón e Castropol. Por eso non puiden recibir e atender o teu amigo Jacobo Kogan, que veu a Compostela coincidindo coa nosa ausencia. Pasou igual con Canito, o direitor de Ínsula, e con un profesor brasileiro. Sinto de veras non lle ter podido amostrar Compostela ó profesor Kogan. Tódolos anos nos ocurre o mesmo, por ser o mes de Agosto de moita afluencia de forasteiros.
O de Aquilino foi abraiante. Il sentíase algo froxo de saúde, pro era debido á sua vella e descoidada diabetes. Aquiles dias andivo normalmente con uns i outros. O mesmo dia que morreu fixo vida normal e tiña un taxi agardando pra saír de viaxe cando se sentíu mal. Un súpeto infarto de miocardio estranguloulle o folgo en poucos minutos. Eiquí tivo resoanza a sua morte e veu xente de toda Galicia ó enterro. Eu estaba en Vigo e viñen co Cunqueiro, o Paco, o Ferreiro e mailo Alvarez Blázquez. Pouquiños dias antes estiveramos falando longamente no Instituto P. Sarmiento do seu Diccionario e dos problemas ortográficos do galego. Tamén falamos da sua saúde, pro non lle notei desalento. Pola contra, mostrábase disposto a se someter a un tratamento serio. E faloume dunha idea que íl tiña pra facéremos unha escursión de varios dias por Galicia. Foi unha pena que morrese tan prematuramente. Aínda tiña moito que facer na nosa cultura.
Dixéronme que estivo eiquí Rafael Dieste e que marchou a Extremadura e Madrid. Tamén lín nun xornal atrasado que se puxera A Fiestra valdeira en Rianxo. Eiquí, na Coruña e mais en Vilagarcía púxose Os vellos non deben de namorarse. Acudíu moita xente nos tres sitios.
Moitos saúdos nosos a Maruja e de Isabel pra tí. Unha aperta moi forte do teu amigo

Ramón

1961-09-06
Carta de Zegrí a Seoane. 1961
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1961 en 06/09/1961


Septiembre 6 de 1961

Sr. Luis Seoane
Bartolomé Mitre 3793, 2º Dept. F.
Buenos Aires, Argentina

Estimado amigo:

Acabo de regresar de unas tres semanas de vacaciones. Y le acuso recibo del paquete con los grabados para su muestra y de las monografías que Usted envió por correo aéreo. Los grabados son de una gran calidad y espero que logremos presentar una muestra que haga honor a su larga y copiosa labor en este género que Usted domina con tan personal elocuencia. Espero el otro paquete que Usted me anuncia ha despachado por correo ordinario. Le avisaré oportunamente de su llegada. Espero también los ejemplares de La Dama y Otros grabados.
Por supuesto, lo mantendré al tanto de todos los comentarios que se hagan respecto a su exposición.
Con nuestros recuerdos y saludos cordiales para Usted y señora.

Hasta la próxima,

Armando Zegrí

1961-10-02
Carta de Seoane a Maiztegui. 1961
Nova York
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Maiztegui. 1961 en 02/10/1961


Buenos Aires, 2 de octubre de 1961

Sr. D.
Isidro B. Maiztegui
Madrid

Querido Maiztegui:

Recibí tu carta desde Samil del mes pasado y me alegró, nos alegró a Maruja y a mí, tener noticias directas tuyas. El no tenerlas antes fue quizás culpa de mi pereza para escribir cartas. No sé si alguna vez te dije lo agradecido que te estoy por los días de Madrid y por todos los amigos que me presentaste con los cuales no supe hasta ahora cumplir y, sin embargo, me siento hondamente amigo de ellos como en el caso de Marcial Suárez. De todos ellos, sin embargo, como de tí, hice comentarios para la audición de Galicia emigrante. De Suárez comenté su novela que aquí era desconocida y en la que reencontré una Galicia ruda y dramática sobre la cual ya nadie escribe. Pero la verdad es que desde que llegué no hice nada más que trabajar duramente como creo solo se trabaja en Buenos Aires, donde es también trabajo, como tu sabes muy bien, andar por la calle y acudir a una cita. He hecho algunos nuevos murales y grabé y pinté mucho. Estos días se clausura una exposición de óleos míos en Bonino. Exposición que tiene gran éxito y también en estos días se está celebrando una de grabados en madera en Nueva York. Te mandaré por correo aparte el catálogo de la de Buenos Aires y una pequeña monografía en castellano y en alemán que se hizo últimamente de mis grabados. Nosotros estamos, a pesar de todo, con muchas ganas de irnos a vivir a esa. Me gustaría mucho hacer una exposición de mi obra ahí en Madrid, trabajar en esa ciudad y en Galicia donde está todo lo que puede servirme para trabajar. En noviembre, aproximadamente, salen, como homenaje de la Editorial Losada, a García Lorca y a Unamuno, dos plaquetas con grabados en madera míos. El llanto por Sánchez Mejía de Lorca y poemas religiosos y a Castilla extraídos del Cancionero de Unamuno. Pero mejor quisiera trabajar con los pintores y escritores que conocí ahí, con Marcial, Celaya, Figueras, López Pacheco, etc., y Valdivieso y Zamorano y los del grupo gallego de Brais Pinto. Me gustaría, por lo de pronto, colaborar contigo en Preludios gallegos. Dime cómo crees tú que puede ser la edición, si, como pienso yo, abarcaría tu música, poemas y grabados, o música y grabados unidos. Dime cuál es tu proyecto y cuenta desde luego con mi colaboración. Hasta el año que viene no puedo salir de Buenos Aires, pues tengo que cumplir con algunos encargos, de modo que contéstame para ponernos a trabajar. A finales de octubre o noviembre te visitará ahí un matrimonio joven preocupados por cuestiones de música, cine y literatura, Edgardo Kleinman y Susana Goldstein, a los que les dí una carta para tí. Son gente encantadora y seria y creo que llevan la idea de hacer algún reportaje para una revista de cine de aquí.
Escríbeme. Envíame los datos de Preludios gallegos. Saluda a todos los amigos con quienes estoy en falta. Un abrazo a Marcial Suárez. Mi última visión de Madrid fue López Pacheco con su hijito en la estación del Norte. Nunca le escribí diciéndole cuanto agradecí su gesto, me interesó su novela ni como me conmovieron sus versos. Quizás todos ellos nos hubiesen considerado una especie de turistas más que pasan por Madrid y, sin embargo, por ellos, por estar cerca de todos vosotros, estamos soñando con vivir en Madrid.

Un abrazo de Maruja y mío para ti:

[Seoane]

Tu carta tardó en llegar porque pusiste mal la dirección. El domicilio hasta mediados de enero aproximadamente es: Bartolomé Mitre 3793 2º F. Después pensamos cambiarnos de casa.

1961-10-05
Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1961
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1961 en 05/10/1961

Buenos Aires, 5 de octubre de 1961

Queridos Carmen y Rafael:

Hemos recibido hace dos días vuestras cartas que esperábamos con la impaciencia que podéis imaginaros, aún habiendo leído la enviada a Varela y la copia circular de la que enviásteis a Esther. Deseamos vuestras impresiones de Rianjo, de Galicia y de España, porque necesitamos de ellas como sabeis muy bien para ordenar, si se puede, nuestro futuro. Pudimos habernos equivocado, que hasta ahora no creo, en nuestra fugaz visión española. Desde que marchásteis, los seis que quedamos en Buenos Aires incluyendo a Marika, nos vemos con más frecuencia en una u otra casa, como si sintiésemos la necesidad de compartir una soledad acrecentada por tu ausencia y la de Carmen. En los comentarios que hacemos me queda a mí la sensación de que guardase cada uno para sí una elegía que no puede expresar por toda una vida perdida noblemente, pero perdida sin servir realmente a nada, viéndola en cambio cumplida en aquellos que se limitaron a vegetar sin ambición alguna en el rincón de su infancia y de su juventud. Estos quedaron naturalmente incorporados a la historia de su pueblo, aún sin saberlo, mientras que nosotros constituímos una especie de almas en pena y sin arraigo posible. Hablamos de vosotros y estamos deseando que os vaya muy bien y esteis felices en España para que nos sirva y decida. Varela está escribiendo y aceptó ultimamente algunas conferencias y Laxeiro pinta con más intensidad que hace algunos meses, preparando su exposición en Madrid, con la que está muy ilusionado. Por mi parte el próximo sábado cierro otra exposición en Bonino que tuvo mucho éxito de crítica, público y aún de venta y de la que os mandamos por correo aéreo un catálogo, con una espléndida presentación de Varela, firmado por todos los que asistieron a la comida de inauguración, que va resultando tradicional, y en la que se cantaron esas canciones gallegas que van quedando entre nosotros desfiguradas por el tiempo y la nostalgia, como seguramente se fueron quedando los romances ibéricos, en la primera generación de sefardíes, en los puertos del Mediterráneo y del Atlántico. Cantar por no llorar. Díaz Pardo se mantiene solitario en su aislamiento de Magdalena de nuevo en compañía de Mimina, que acaba de llegar. Núñez Bua se droga en conversaciones telefónicas con amigos y posibles clientes. De Antonio tenemos apenas alguna noticia lejana por la que sabemos que insiste en su vocación de Ulyses médico. Los amigos comunes argentinos nos preguntan mucho por vosotros. En Buenos Aires todo continúa aproximadamente lo mismo que en todos los órdenes que cuando os fuísteis. Amenazas de huelgas generales y rumores de posibles cambios tienen estos días a las gentes preocupadas. A veces uno piensa en aquella frase escrita con alquitrán que leí, cuando acababa de llegar a Buenos Aires, en el pedestal de la estátua a Colón y en la cual un gallego emigrado expresó con rencor su desesperanza: “¡Por que non te calaches, idiota!”; quizá a España y a los gallegos y a los otros españoles les hubiese ido mejor limitándose solo a utilizar sus energías en Europa, pero había que contribuir a hacer realidad un sueño, el reino igualitario de Dios, antes que tratar de ir allá en el propio oficio heredado, sedentario. Pero Colón no se guardó más secreto que el de su orígen.
Si volvéis a La Coruña no dejéis de visitar los interiores de las iglesias de la ciudad vieja y hacer el paseo hasta El Ferrol costeando la bahía de los Artabros. Pienso que es uno de los más bellos paisajes de la tierra. Todos esperamos de tí ensayos, teatro y narraciones de tu reencuentro con Galicia y España. Creemos que con todo lo que tu has visto y vivido, con toda tu experiencia acrecentada durante años puedes dar una visión original y única de Galicia. Hablamos entre nosotros de esto. Tienes que relatar la aventura silenciosa de Galicia, los sueños de sus habitantes, la novela de el Berberecho que describe Carmen tan perfectamente y obligar también a que Carmen escriba, con el rigor severo con que parece, según los extranjeros, que tratan a sus mujeres los maridos españoles. Nosotros tenemos muchas ganas de ir el año que viene, aún no sabemos como, trataría de preparar una exposición en Galicia y otra en Madrid de pintura y grabados. Para el mes que viene salen de Losada el Llanto por Sánchez Mejías de Lorca con grabados en madera míos y una plaqueta de poemas religiosos y a Castilla, de Unamuno tambien con grabados míos, que representan Cristos y recuerdos de pueblos castellanos tal como a éstos en la memoria. Se inicia éste último con la mano del Pantocrator en colores. Os mandaré los dos tan pronto salgan.
Tenemos noticias de Carmen, la hermana de Maruja, de la visita que le hicísteis. Quedaron encantados de vosotros. Cuando volváis a Madrid, te recomiendo que no dejes de ir a alguna corrida con Paco, creo que como Hemingway es admirador de Ordóñez, pero es un aficionado que conoce a los toros tan pronto asoman el hocico al ruedo y sabe injuriar con gracia a los toros y a los toreros que resulta la contrapartida del piropo, géneros absolutamente españoles.
Espero que estas líneas no os resulten aburridas y con muy pocas noticias de Buenos Aires, pero es que en realidad no hay casi novedades desde que vosotros marchásteis. La primavera es muy desigual, se alterna el calor con el frío y la humedad y días espléndidos de sol con días de lluvia como el que hoy hace, igual que otras primaveras que vosotros debeis de recordar. Recibid con el recuerdo de los amigos de ésta el fuerte abrazo para Carmen y para tí de Maruja y mío y un ruego, escribidnos.

[Seoane]

1961-10-19
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1961
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1961 en 19/10/1961

Querido Isaac:

Ahí van os colores pra as portas de Morchón? Son sete, que é un número cabalístico, incruido o negro que pra min foi sempre un color. Pra semana que ven tratarei de ter os dibuxos no tamaño que ti indicaras. Non hai novedades. Todo é aburrido ou cicais divertido, según se vexa.
Saudos a Mimina. Unha aperta de

Seoane

19-X-61

1961-10-27
Carta de Seoane a Zegrí. 1961
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1961 en 27/10/1961


Buenos Aires, 27 de octubre de 1961

Sr.
Armando Zegrí
New York

Mi estimado amigo:

Ha pasado algo más de un mes desde la inauguración de la exposición mía de grabados en ésa, de la que se tuvo aquí noticia por telegramas de agencia, sin que me hubiese llegado noticia alguna suya referente a ella. No acierto a explicarme este silencio. Pienso que seguramente debió haberse perdido alguna carta suya. Todo es posible con el correo. De cualquier manera, quisiera que usted me escribiese diciéndome cómo fue dicha exposición, si tuvo éxito, me enviase algunos catálogos, si hubo críticas y ventas. También si recibió el segundo envío de grabados y las monografías que oportunamente envié. Mientras tanto, hice mi exposición de óleos en Bonino que tuvo mucho éxito y que se inauguró casualmente el mismo día que la de la de grabados en su galería. Le agradecería mucho me contestase lo más pronto posible, pues estoy impaciente por conocer detalles, juicios, etc., sobre esos grabados.

Con saludos para su señora y usted de la mía y míos, reciba usted además el muy cordial de su amigo:

[Seoane]

1961-11-21
Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1961
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1961 en 21/11/1961


Buenos Aires, 21 de noviembre de 1961

Queridos Carmen y Rafael:

Estamos comenzando el verano, caluroso, húmedo y desigual, de Buenos Aires y en este momento la luz, si uno se asoma a la calle, resulta tan implacable, agresiva y deslumbrante que pareciera proyectada para torturarnos. ¿Por qué las autoridades municipales no promulgarán una ordenanza prohibiendo el color blanco para las paredes? Buenos Aires estaría posiblemente mejor en verano si los propietarios de los edificios o los constructores volviesen a usar los tonos de la arquitectura porteña del siglo XIX: el rosa, el azul celeste, así el blanco del cielo en verano sería menos hiriente. Anoche tuvimos una asamblea en casa para leer las dos últimas cartas que me enviásteis. Estuvieron Varela y Marika y Laxeiro y Lala. Otra asamblea fue cuando llegó la de Carmen, y Maruja, en ambos casos, guisó pulpo para festejar la ocasión y sumirnos de algún modo en el ambiente marinero de Rianjo y el estado de ánimo que las cartas que nos enviasteis reflejan de alegría y fiesta. A Mimina y Díaz Pardo no logramos sacarlos de la fábrica donde profesan, en la que Mimina es mártir y Díaz Pardo un extraño ermitaño que se disciplina consagrado a un Dios monstruoso y alemán u oriental de caolín y fuego. Núñez Búa como los ángeles buenos hace muy esporádicas apariciones vigilando muy especialmente la rara ermita industrial. Antes de llegar estas últimas cartas estuvimos pasando algunos días con ellos en Magdalena. Allí decoré cien platos para un mural inspirado en la decoración de unas casas del Sudán e hice cuatro grandes dibujos coloreados para unos mosaicos de porcelana que ejecutó luego Díaz Pardo para un establecimiento de La Plata. En la reunión de ayer tus cartas, las que me enviaste y la copia de la de Souto, produjeron la alegría y esperanza que podéis imaginaros hasta en los más reacios al regreso como pueden ser, por circunstancias particulares, Marika y Laxeiro. Con Laxeiro casi hemos decidido decorar conjuntamente en Galicia un monasterio en lo alto de una montaña, o una iglesia donde quiera que nos la ofrezcan o la encontraremos. La poblaríamos con figuras del pueblo y de animales domésticos hasta el altar y buscaríamos en el santoral gallego aquellos santos que si no fueron reconocidos por la burocracia del Vaticano están impuestos en Galicia por las leyendas y la fé populares y que solo hicieron milagros sencillos, curar un niño o una vaca, conseguir un pan o un vaso de leche, que son los más bellos y hondos milagros. Si tuviésemos que representar un castigo, figuraríamos la emigración, un castigo bíblico. Por nuestra parte, Maruja y yo, aún no sabemos como, tenemos casi decidido volver a España en agosto o setiembre del año próximo. Trataré de hacer algunas exposiciones en Madrid y Barcelona, o donde cuadre, e intentaré defenderme con la esperanza de quedarnos ahí. Estos días próximos salen por fin de la imprenta los libros de Unamuno y Lorca con grabados en madera míos para el homenaje de la Editorial Losada a ambos, creo que van a quedar dignos. Varela está escribiendo poesía. Participó en dos homenajes a Picasso con motivo de cumplir éste 80 años, en uno de ellos leyó una notable conferencia y en el otro cuatro espléndidos poemas que espero que se publiquen. Laxeiro está pintando para su exposición de Madrid que creo que es en mayo. Hace pocos días vi uno de sus nuevos cuadros, una pareja curiosa, el hombre viste algo así como un traje de rayadillo de los que volvieron de la guerra de Filipinas y la mujer resulta tosca e ingénua y como envejecida de esperar. Tambien hizo antes una especie de retablo guiñolesco muy bello de color. A mi me parecen dos obras espléndidas si no insiste demasiado en ellas y sabe dejarlas a punto. Díaz Pardo tambien ha pintado algo, muy poco, una figura recordada de su fábrica del Castro y hecho algunos dibujos. No tiene tiempo. Está en todo en la fábrica y está tratando de conseguir piezas nuevas. Por vosotros preguntan todos los amigos y en el caso de los españoles desean que vengan de vosotros buenas noticias porque alienta en ellos, aunque no lo confiesen, secretas esperanzas de retorno y pienso que en los argentinos se crea en ellos como una especie de conciencia de fracaso de su país para retener a las gentes que no buscan solamente bienes materiales. Todos, sin embargo, preguntan por igual con cariño por vosotros y se alegran de las noticias que les damos y que responden a las cartas. Nos alegramos de la decisión de Souto y celebramos la carta de ánimo que le enviaste.
A Ranelagh hemos vuelto muy poco. Llevamos un mes de huelga de ferrocarriles sin que lleve trazas de resolverse y dependemos, para ir, de algún amigo que quiera hacer un paseo hasta allí de ida y vuelta, para abrir las ventanas, ventilar la casa y estimular al señor Juan. Estos días conseguí el afiche de la exposición de arte románico de Santiago con la fotografía del rey David del pórtico de las Platerías. Me alegró mucho conseguirlo, pues copiando una y otra vez esa figura, con un compañero que murió muy joven, Mayer Méndez, creo que aprendí a dibujar. Antes de hacer apuntes de las torres de la catedral y de los campesinos de las ferias de los jueves.
Creo que no os doy demasiadas noticias de todos nosotros ni de Buenos Aires. La ciudad está igual que cuando os fuísteis. Más cara de precios y tan mal iluminada y sucia. Las gentes cada vez más desilusionadas. Esto es todo por hoy. Escribidnos.

Recibid el abrazo de todos los amigos y uno grande nuestro, de Maruja y mío, para los dos:

[Seoane]

1961-12-11
Carta de Seoane a Piñeiro. 1961
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1961 en 11/12/1961



Buenos Aires, 11 de Diciembre de 1961

Sr. D.
Ramón Piñeiro
Santiago

Meu querido amigo:

Recibín fai poucos días a tua carta na que me falas do paso de Susana i Edgardo Kleinnman por Compostela. Agradecémoste moito as tuas atenciós. Eu xa tiña sabido pol-os seus familiares que tiñan estado contigo, que os encantaches, e que Galicia foi pra eles unha sorpresa. Son xentes novas e aínda en formación e que tiñan pensado facer en España o itinerario de Barcelona, Madrid, Andalucía, que eu fixen o posibre por trocalo pedíndolles que atravesasen Santander, Asturias, Galicia e León. Galicia fíxolles unha profunda impresión pol-o paisaxe, e as xentes que coñeceron.
Tiven noticias de Dieste que tamén me fixo gabanzas tuas, gustaríame que vós tratásedes o máis posible. A mín parésceme unha das máis outas persoalidades de Galicia e das mais puras. Eisixente consigo mesmo como casi non coñecín a ninguén da sua fecundidade inteleitual, aínda que teña pubricado pouco, e do seu talento, e de unha dignidade persoal que non é, entre os seus moitos méritos, dos menos recoñecibres. Sei que está agora gozoso de Rianxo e das suas xentes e que estivo moi contento entre vos.
A noticia que me envías dos estudantes sobor do idioma comenteina por radio. E unha grande noticia pol-o significado tamén de quenes piden. Soupen do nombramento de Fole de académico numerario da galega, e leveime, como podes maxinar, unha gran alegría. E un dos meus compañeiros do meu comezo con outros benqueridos que tamén xa son académicos. Eu continúo traballando. Fixen duas novas eisposiciós con éisito, unha de grabados en madeira en New York e outra de pintura eiquí, e pra Editorial Losada remato de facer os grabados en madeira pra Llanto por la muerte de Sánchez Mejías de Lorca, e Del diario político de Miguel de Unamuno, ediciós feitas en homaxe deles co gallo de cumplirse o 25 aniversario de suas mortes.
Moitos saúdos de Maruja e meus pra Isabel e pra tí, desexándovos que pasedes unhas felices Navidades, e pra tí un abrazo de teu amigo:

1961-12-13
Carta de Seoane a Zegrí. 1961
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1961 en 13/12/1961


Buenos Aires, 13 de diciembre de 1961

Sr.
Armando Zegrí
New York

Mi estimado amigo:

Recibí su última carta en la que me da noticia del encargo de los directores de Fortune. Ya me había hablado el señor Saporitti y anunciado que usted me escribiría hablándome del grabado. Acabo de hacer un grabado a tres colores, impreso con tres tacos de madera, con una escena interior y mañana o pasado, tan pronto tenga la prueba que será única, estaré con el señor Saporitti. Le agradezco mucho su gestión y me gustaría saber qué impresión les causó a los directores de Fortune. Al señor Saporitti le diré que transmita a estos señores que le entreguen a usted la copia tan pronto la reproduzcan. Por el tema que me piden, es algo distinto a mis obras habituales sacando todo el partido posible a la madera. El encargo resulta bastante difícil, pues, a mi juicio, lo único casi no ilustrable es la clase media. Nunca se sabe donde termina y comienza y participa de las otras clases que son realmente las ilustrables. En todo caso, sólo se puede representar algo así como el aire de la clase media (ejemplos franceses: Vuillard-Bonnard) que es lo que traté de hacer. Por otra parte, la clase media es la que iguala a los países. Las diferencias notables están en sus aristocracias o en sus gentes del pueblo, de los barrios o del campo.
No recibí aún el catálogo de mi exposición, ni las críticas de que me habló en otra carta suya. Temo que se hayan perdido y en este caso le rogaría me los enviase de ser posible nuevamente.

Reciban su señora y usted el saludo de la mía y el mío y usted, además, el afectuoso de su amigo:

[Seoane]

1961-12-18
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1961
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1961 en 18/12/1961

Buenos Aires, 18 de Diciembre de 1961
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Pasó mucho tiempo desde tu última carta y en la actualidad no sé noticias de vosotros ni de los amigos comunes. Sé que estuvo Dieste y que habéis estado con él y Carmen y que quedó muy encantado de la amistad que le mostrásteis. De Dieste tuve alguna carta de Rianjo, maravillado y vuelto a encontrar en su naturaleza y su pueblo; otra, después tambien de su visita a Santiago. De mí no tengo apenas noticias que darte. Hice una exposición de óleos en Buenos Aires en octubre y por la misma fecha otra de grabados en madera en Nueva York. Pinté mucho. Hice nuevas pinturas murales y salió una pequeña monografía, que te enviaré, sobre grabados míos, en castellano y alemán. Ahora, precisamente en estos días, acaban de salir en edición limitada y en gran formato de la Editorial Losada, Llanto por la muerte de Sánchez Mejías de Lorca, con grabados en madera míos y una antología del diario poético de Unamuno, tambien con grabados, en homenaje de la editorial al 25 aniversario de la muerte de ambos. Es probable que pronto comience otro de Neruda, el próximo mes seguramente, un poema nuevo, La insepulta de Paita, referido a la amante de Bolívar. Ya ves, pues, que trabajo. Espero volver a Europa sobre mediados del próximo año, o para el otoño de esa, y pasar algún tiempo más en Galicia y en España. En cuanto a la colectividad gallega continúo haciendo las audiciones radiales de Galicia Emigrante y Centro Lucense, cuatro artículos a la semana y ocupándome en general de las noticias culturales de esa, libros, exposiciones, actos, semblanzas, etc. Llevo hechos hasta ahora alrededor de 600 artículos radiales de los que me gustaría hacer algún día una antología. Esta es una labor que me resulta ahora un sacrificio por mis otros trabajos, pero que sin embargo continúo haciendo con gusto. De todo lo otro de la colectividad no sé nada ni me preocupa. Sé que estos días le dan un banquete, no sé por qué, a Bernárdez. Abandoné todo contacto con las entidades y solo veo a muy pocas personas de la colectividad. De ahí no sé nada. De Piñeiro tuve una carta hace pocos días con motivo de que pasaron por Santiago unos amigos míos a quienes les dí una carta para él y que sabemos quedaron muy encantados de su compañía. ¿Cuáles son tus proyectos? Sé que Fole es académico, noticia que realmente me alegró. Escríbeme hablándome de vosotros. La semana que viene te enviaré los libros de Unamuno y de Lorca y la monografía sobre mis grabados. Antes quiero que llegue ésta deseándoos a Evelina y a tí un feliz año nuevo y ojalá que en 1962 pueda volver a esa.
Un abrazo para vosotros dos de Maruja y mío y tu recibe otro fuerte de tu amigo:
Seoane

1961-12-25
Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1961
Guadalajara [nac. México]
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1961 en 25/12/1961

Guadalaxara. Jal. 25 Nadal 1961


Sr. Don Valentín Paz-Andrade
Compostela 6
Vigo


Benquerido amigo:

O teu libro Galicia como tarea impresionoume moito e arestora é un dos meus libros de cabeceira; tamén gardo un artigo teu encol do galego que escribiche dispois dunha viaxe ao Brasil e que suscribo enteiramente.
Que teñades un benturoso e arrequeceleiro ano de 1962.
Moitas apertas



Florencio Delgado Gurriarán

1962-01-23
Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1962
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1962 en 23/01/1962


Buenos Aires, 23 de enero de 1962

Queridos Rafael y Carmen:

Acabamos de recibir vuestra carta del día 11 del corriente y la tarjeta del 5 y suponemos que vosotros habréis recibido una carta nuestra del mes pasado donde os dábamos sucinta cuenta de lo que ocurría por Buenos Aires, que no era demasiado importante. Pasamos las fiestas despidiendo el año reuniéndonos en nuestra casa y en la de Varela, los seis nostálgicos que aquí quedamos suponiéndole a Marika una especie de nostalgia consorte. Os recordamos a vosotros y a Baltar y Mireya, que nos parecen más lejanos que vosotros ya que viven en una especie de “terra incógnita” para los porteños. Recordamos todos los brindis de los fines de año en vuestra casa, especialmente los del año pasado y brindamos nuevamente por vosotros, porque se cumplan vuestros deseos y los nuestros y por todos los que hemos estado unidos tantos años en Buenos Aires y ahora están lejos. Hubo, como siempre, canciones nostálgicas, incluso los repetidos himnos de Lala que creo que nos gustan por la gracia de ella y por lo que tienen de “Bienvenido Mr. Marshall” y algún rasgo inédito de humor montañés de Laxeiro.
Hemos tenido noticia de los accidentes de Valentín Paz Andrade y Fernández Del Riego y les hemos escrito a los dos, lo mismo que a García Sabell con motivo del fallecimiento de su madre, de lo que nos enteramos al llegar de Ranelagh donde pasamos unos días y donde ahora tenemos, aparte de árboles más crecidos un motor eléctrico que alivia nuestra estancia allí. En cuanto a nuestras preocupaciones más diarias, Varela está trabajando en un posible libro sobre temas de arte y en otro de poemas y Laxeiro está preparando una exposición para enviar a Madrid en el próximo mes de marzo o no sé si en abril; por mi parte estoy pintando y grabando. Tengo el encargo de Losada de ilustrar un libro de Neruda, tambien con grabados en madera como los que hice de Unamuno y Lorca, cuyos ejemplares os van a llegar próximamente. Espero que con el importe de los derechos de los tres tenga para los pasajes del viaje que proyectamos para este fin de año. Sabsay me pidió la dirección vuestra antes de marchar a veranear a Tenerife que prefirió, por este año, a Punta del Este o Mar del Plata. Creo que esto es todo. Vosotros sabéis por propia experiencia que el verano en Buenos Aires es poco pródigo en noticias de cualquier género que no sean policiales y éstas son cada día más alarmantes. Las últimas bandas criminales detenidas están compuestas en su mayoría por chicos de 13 a 15 años que hacen asaltos millonarios y matan. Pero aún no es todo. Estamos pasando un verano de calor insufrible y húmedo. Hoy precisamente es un día de éstos y la misma ciudad y calles y edificios parecen como agobiados por el clima, como si anunciase alguna catástrofe, desapareciese el aire y todo se calcinase.
Esperamos siempre noticias vuestras. Cifras y datos concretos en cuanto a la vida en esa y anuncios de proyectos para el porvenir. Somos seis al menos que esperamos vuestras cartas como haciendo depender de ella nuestros propios planes.

Recibid los dos un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1962-01-23
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1962
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1962 en 23/01/1962

Buenos Aires, 23 de enero de 1962
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido amigo:
Acabamos de tener noticias por el Centro Gallego del accidente sufrido por tí en Santiago y queremos creer que cuando llegue ésta estés restablecido o en vías de franca curación, así al menos lo deseamos nosotros. Tambien le hemos escrito cuando supimos la noticia de Valentín –a mí me la transmitió Piñeiro– a Pilar Paz Andrade, y en estos días alguien nos dijo que por fortuna había superado la gravedad de sus lesiones.
Acabo de recibir un bello libro de narraciones de Méndez Ferrín del que me gusta todo, la prosa del autor, el prólogo de Piñeiro, las ilustraciones de Patiño y la presentación y tapa que supongo serán de Xohan Ledo. Haré, como con todos los libros de esa, una nota para la audición de Galicia Emigrante o para la del Centro Lucense, pues reparto entre las dos este tipo de notas bibliográficas. Me gustaría que estimuláseis para que pintara con más intensidad a Xohan Ledo. Por mi parte lo haría si estuviese ahí y que escribiese más sobre temas de arte gallego. Yo sé que es difícil dedicarle tiempo a estas cosas cuando no constituyen la profesión fundamental de uno y se tiene familia como él tiene, pero tambien sé que no abundan en Galicia inteligencias como la suya, capaces de labor creadora, y más bien faltan. De repente pueden aparecer unos gansos con su carrera o su técnica muy sabida, capaces de deslumbrarnos por unos minutos, pero sin sensibilidad ni talento alguno creador, como algún joven que me encontré en Santiago o La Coruña y de quienes leo algunos artículos y breves ensayos de vez en cuando, en La Noche o en otras publicaciones, que les lleva caminos de ser “sabios en Alemania” e inútiles para Galicia. Recuerdo entonces a la gente con verdadero interés que está en lo mejor de su edad creadora a quienes nadie estimula o solo el núcleo de sus amigos más íntimos, pienso que este es en parte el caso de Xohan Ledo y algunos más del espléndido grupo de Vigo, al que considero contigo y con él, Ferreiro, los Alvarez Blázquez, etc., de lo más importante, a mi juicio, de la Galicia actual. Bueno, no sé porque te escribo todo esto. Quizá porque solo tengo ganas de decirlo y es bastante.
Por mi parte continúo trabajando en mis cosas e interviniendo cada vez más en muestras internacionales de las que estoy sin embargo bastante aburrido pues tardo años en recuperar las obras. El mes que viene me mudo de casa para un piso 13 que dá al río, más amplio que el actual. Te enviaré con tiempo la nueva dirección, pero si puedes contestarme hazlo aún a esta.
El objeto de esta era desearte solo un pronto restablecimiento y me extendí demasiado. Recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y otro para tí de:
Seoane

1962-08-02
Carta de García Sabell a Seoane. 1962
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1962 en 02/08/1962

2-VIII-1962
Sr. D.
Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

O señor Díaz, ó que non tiven ocasión de ver persoalmente, deixoume na casa o mañífico libro co poema de García Lorca i as tuas ilustraciós. Elena i eu agradecémolo moi de veras e sobor de todo a garimosa adicatoria. Gustounos moito. Os grabados son, como tódolos que tí fás, dunha forza i unha calidade esceicionales. Sinxelamente, eu penso con toda sinceridade que hoxe non hai ninguén que chegue á tua maestría i a tua outura expresiva na arte da ilustración. Cúmprese o que eu sempre teño dito: que tí eres o grande artista por excelencia da nosa terra. Xa te decatas por todo isto que cada nova obra túa é na nosa casa sazón axeitada pra unha auténtica festa do esprito.

¿Cándo nos veremos? ¿Cándo voltaredes vós por eiquí, xa que nós é difícil que vaiamos a isa? ¿Cándo che podrei dar a entrañábel aperta que teño gardada pra tí nos recantos máis fondos do meu corazón? Namentras non chega ise día, velahí vai, ca nosa ademiración e lembranza de sempre en Elena i en mín hacia Maruxa, un cordialísimo apretón de máns.

Domingo

1962-08-12
Carta de Piñeiro a Seoane. 1962
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1962 en 12/08/1962

Compostela, 12-VIII-62
Sr. D. Luis Seoane
B. Aires

Benquerido e lembrado Luis:

Hai dias, o matrimonio Diaz pasou pola miña casa e deixou, da tua parte, unha fermosísima xoia bibliográfica: Del diario poético de Miguel Unamuno. Sintín ben non estar na casa cando viñeron, que foi un dia que eu andaba acompañando a Prada. Como estaban de paso, non cheguei a velos. E non che escribín antes porque alguén me dixo que te cambiaras de casa –coido que foi o Dieste– e tiven que percurar as novas señas.
Con todo o rarecho i o egotista que era o gran don Miguel, estou certo que se quedaría admirado, si a vise, da espléndida edición que lle fixéstedes ós seus poemas. E, dende logo, non é pra menos, porque o libro é moi fermoso. Figúrome que nunca soñou con ver os seus poemas editados tan maravillosamente.
Ben se pode decir, meu querido Seoane, que eres tí un dos que máis teñen contribuído á diñificación –á categorización– estética do libro hispánico no século xx. A tua aitividade artística é moi amplia e diversa, pro unha das facetas dela que non deberán esquencerse é mesmamente a da renovación e valorización estética do libro.
Moito che agradezo que me teñas enviado un exemplar adicado. Tanto a Isabel como a min producíunos gran emoción. Os dous lembramos con frecuencia e sempre con agrado as horas fugaces que pasamos xuntos e que pra nós son inesquecentes.
Pasou por eiquí Francisco Romero, que é, por certo, gran amigo e admirador teu. Acompañámolo unha tarde polas Rías Baixas. Ademáis do seu interés inteleitual, que eu xa conocía a través da súa aitividade filosófica, ten tamén un gran interés humán.
Díxome o Dieste que andabas matinando en vir a Galicia. Ben sabes cánto me alegraría. Quen veu, como sabes, foi Arturo Souto. Aínda non o vín.
Ahí en B. Aires editaron os rapaces unha tradución castelán dos dous ensaios que eu escribín encol da Saudade. Acabo de recibir uns cantos exemplares. Inda que tí os conoces na súa versión orixinal, mándoche un exemplar.
Moitos saúdos nosos a Maruxa e de Isabel pra tí. Unha forte e cordial aperta do teu amigo certo

Ramón Piñeiro

1962-10-00
Carta de Jonquières a Seoane. 1962
Nova York
París
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Jonquières a Seoane. 1962 en 00/10/1962


París, octubre 1962

Querido Luis:

De repente Buenos Aires se me pone cerquita gracias a noticias como la que me dio Noemí Gerstein: que te sacaste el Pallanza –y siento mucho no estar ahí para darte el abrazo que te mando con todo mi afecto y toda mi adhesión por tu obra.
Sé muy poco de lo que sucede allá en materia de pintura porque hace tiempo que Sacai (que era mi “boletín informativo de la plástica bonaerense”) no me escribe. Svanascini me ha contado algunas cosas, pero que parecen más políticas que artísticas.
¿Cuánto vienen por aquí? Aquí sucede de todo y se ve tan mala pintura como en el peor de los sitios (lo que equilibra es que también se la ve tan buena como en ninguna otra parte).
Trabajo todo lo que puedo, pero la Unesco es una casa disgregadora y entre el poco dormir y el mucho pensar que estoy perdiendo mi vida entre papeles que no me importan un comino, no hago lo que debo –o por lo menos en la proporción en que debería hacerlo–. Con todo, tengo material para más de una exposición y he hecho cosas que creo están muy lejos de lo que hacía en Buenos Aires, por el sentido y la calidad, dicho sea sin jactancia. Lo malo es que no llevo una vida de pintor, estoy aislado, no tengo ganas de comunicarme con nadie y todo eso incide en mi dedicación al trabajo (artístico, porque el otro lo cumplo con una tenacidad digna de mejor causa). Es el gran tajo que parte mi vida en dos, lo que la hace “imposible”, y me quita las ganas de ser, de una vez por todas, lo que estoy seguro de que puedo ser. Pero esto es historia antigua y ya no tiene remedio –como no sea el muy drástico de dejar a mi familia–.

Dale un grande y afectuoso abrazo a Maruja y tú recibe, con la alegría sincera de quien te acompaña en tu merecido triunfo, el más cariñoso recuerdo de

Eduardo

JONQUIÈRES
3, Impasse du Moulin-Vert
PARÍS (14E)
FRANCE.

1962-11-01
Carta de Córdova Iturburu a Seoane. 1962
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Córdova Iturburu a Seoane. 1962 en 01/11/1962

CÓRDOVA ITURBURU

Nov. 1º/[1]962
Mi querido Seoane:

Dos o tres veces hablé a Witcomb con la esperanza de encontrarte para felicitarle por tu premio. No tuve la suerte de encontrarte. Hoy, en LA NACIÓN, leo que anoche te han celebrado con una comida. Me consternó enterarme recién de tal demostración. Quién la organizó? Cómo es posible que nadie me haya dicho que eso estaba en marcha? No puedo suponer que haya en nuestro medio quienes supongan que yo no soy tu amigo. A Carmen y a mí nos hubiera gustado de todo corazón acompañarte anoche y celebrar, con vos, ese premio que consideramos legítimamente ganado, como lo he dicho públicamente en mi audición de Radio Municipal.

Carmen y yo les mandamos –a Maruja y a vos– un gran abrazo.

Córdova

1962-11-05
Carta de Maiztegui a Seoane. 1962
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1962 en 05/11/1962

Madrid, 5-XI-62

Querido Seoane:

Por carta de mi madre, me entero de tu premio “Palanza” de lo que te felicito y me alegro mucho. Poco a poco voy viendo a los amigos, en particular a Marcial Suárez que hoy o mañana te escribirá agradeciendo tu libro que le impresionó mucho por los grabados y sentimentalmente como presente tuyo. Todavía no he visto a todo nuestro grupo de amigos, pero en estos días organizaré una pequeña reunión para mostrarles tus libros y hacerles oír las canciones. Me encontré con cierta diversidad de opiniones y actitudes ocasionadas por los acontecimientos pasados (asunto multas al grupo que detuvieron vez pasada) y que unos pagaron y otros no, cumpliendo estos últimos los 30 días de cárcel. Este dato sólo te lo doy a título informativo, pues extenderme más sobre él será engorroso y tampoco creo debemos darle más importancia de la que “debe” tener. Pero es un síntoma de falta de unidad y para mí de disciplina. Tampoco te adelanto más, pues aún no he conversado con varios de ellos. Bien, quiero decirte que “en todas partes cuecen habas”. Te ruego no comentes en absoluto estos datos, pues nada diré a Lorenzo y Laxeiro para no complicar las cosas. Por otra parte, ya pasará dentro de poco tiempo. Aún no he escrito a los amigos y te ruego hacer presente a Enrique Goldstein mis recuerdos. Aquí comenzó el frío y temporada de estrenos teatrales, pero echo de menos nuestra actividad musical, cine, etc. Colmeiro está pasando unos [escrito na marxe esquerda:] días, pero ya regresa a París. De exposiciones aún no he visto nada. Pero estoy sintiendo mucha hambre por el Prado. Un fuerte abrazo para ti y Maruja de vuestro

Maíztegui

[Escrito na esquina superior dereita:] -no dejes de escribirme ¡Enhorabuena por el premio!-

1962-11-06
Carta de Dieste a Luís e Maruxa Seoane. 1962
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dieste a Luís e Maruxa Seoane. 1962 en 06/11/1962

Rianjo, 6 de noviembre, 1962

Queridos Luis y Maruja:

Sin noticias precisas, pero atenidos a un cálculo razonable, os suponemos ya instalados en el nuevo departamento. Estuvieron por aquí Prada y el ingeniero Díaz –éste con las hermosas ediciones de Lorca y Unamuno– y, si mal no recuerdo, algo dijeron de mudanza. También Virginia, aunque no muy segura, y creo que también Lala en alguna carta de hace tiempo.
Hemos sabido de la prolongada huelga de correos y algún amigo navegante nos dijo –lo oiría en un bar de Buenos Aires– que hay aproximadamente un millón de cartas atrasadas y sin repartir. Unas sin repartir ahí, presumo, y otras sin enviar el resto del mundo. Entre éstas pudiera ser que hubiese alguna vuestra o de algún amigo, con vuestra nueva dirección. Como no nos fiamos de la antigua, van estas líneas por mediación de Lala.
Prada y el ingeniero Díaz os habrán dado ya noticias nuestras. Nada importante o decisivo. Pequeños rasgos de ambiente, ánimo, etc., que habrán completado un poco la impresión general que intentábamos daros en cartas anteriores. Hay cosas, sin embargo, que sólo podríamos concretar en diálogo, irreductibles a expresión esquemática, sutiles, huidizas, y que son las que más importaría poder comunicaros. Quizá no es indispensable, pues estuvisteis por aquí...
Este verano tuvimos en Rianjo a los hermanos de Carmen, con parte de sus respectivas familias. Visitas breves y en dos tandas. Enseguida llegó Eladio, que estuvo aquí unos veinte días. Poco después, mi hermano Antonio con su hijo Antonio; y a esta visita sucedió la de Esther, pero de esta vez no en Rianjo, sino en Madrid, adonde nos citó desde Nueva York, pues a punto de regresar a Montevideo en avión, había resuelto hacerlo con escala en España para encontrarse con nosotros. También estuvo aquí, en casa, Colmeiro. Y otro día Souto. ¡Ah! Faltaban por mencionar Barbudo y Ángela, que estuvieron aquí alrededor de una semana, antes de los hermanos de Carmen, y se fueron maravillados y con proyectos de retorno y hasta de relativo afincamiento, hablando de hacer por estas riberas una casa en cuanto junten los dólares. ¿Qué más? ¡Gabriel anuncia ahora su llegada de un momento a otro!
Con Eladio hicimos unas cuantas excursiones. Sería importante que hablaseis con él. Como era de esperar, vio con perfecta lucidez, y con amor directo, natural, impremeditado, los valores de España y singularmente de Galicia, en la cual acabó por reconocer no sólo la tierra de sus abuelos, sino la suya personalísima. Como ya supondréis, se volvían así más misteriosos y entrañables para él –más asistidos de fundamentos y responsabilidades– sus firmísimos vínculos con la Banda Oriental. Descubrir y sentir las clases de valores a que él se refería es sentirse, también, preocupado y consternado por todo lo que los amenaza... Resulta, pues, que se fue de aquí muy entusiasmado y, al mismo tiempo, con muy graves problemas que ya no tendrá más remedio que ayudarnos a resolver.
Esther estuvo muy animosa. Como sólo pensaba estar dos o tres días en Madrid, no vino a Galicia. Luego sintiéndose muy a gusto en España, se fue dilatando el plazo. A última hora estuvo a punto de resolverse a venir; pero optó finalmente por volver ahora a Montevideo –pensando ante todo en Alfredo–, para venir los dos sin prisa el año próximo. Tiene ya en orden, presto para editar, un espléndido libro de poemas. Se fue de aquí con la intención de encomendarlo a Losada y muy feliz con la posibilidad de que Luis tuviese alguna parte en la decoración o en la vigilancia. Con rasgo ingenuo, debo deciros que espera mucho de nuestra recomendación en tal sentido. Os la recomendamos, pues, de todo corazón, aun pensando que su influencia directa sería suficiente. Quizá os haya escrito ya sobre el particular y también –contando de todos modos con vuestra mediación– al mismo Losada.
Mientras os escribo, llega una carta de Mimina por la cual nos enteramos de que Isaac está en el Castro. Anuncian que vendrán a buscarnos.
Con el ingeniero Díaz y luego con Prada estuvimos viendo los grabados del Llanto de Lorca y de la selección del Diario de Unamuno. Quizá os hayan comunicado en términos generales algo de la magnífica impresión que nos causaron. Después los vimos más despacio, adentrándonos en sus finuras gráficas y de alusión poética. Los del Llanto valen para mí como una sutilísima exégesis de Lorca, como un vivo retrato de su poesía –hecho, naturalmente, a la luz del bellísimo poema. En adelante, cuando se estudie a Lorca, convendrá tenerlos en cuenta... Los del Diario cumplen en gran medida análoga función respecto a Unamuno, pero aquí el retrato se ve como intrincado por las luces oblicuas de un espejo roto. Probablemente a causa de la índole del texto. De todos modos, el efecto de conjunto –una vez lograda la síntesis con un poco de atención– es para mí interesantísimo.
Tuve que suspender ayer esta carta porque la llenaba de estornudos. Me alcanzó la racha de constipados que anda por ahí. Ya estoy casi bien; pero tengo que concluir a toda prisa porque acaba de llegar un telegrama de Gabriel, según el cual estará en Santiago con el primer avión. Nos hablará por teléfono. No sabemos si iremos a buscarlo o si le daremos instrucciones para que se venga solo. En cualquier caso, es inminente su llegada y con ella –al menos por unos días– la crisis de mis actividades epistolares que tan formalito y empezando por vosotros me había propuesto reanudar. Vaya, pues, en estilo telegráfico algo de lo que quedaba por decir.
Está hace tiempo en manos del censor, si no ha pasado a la imprenta sin nuevas noticias de la primera edición y algunos otros, entre ellos los que hallé de aquellas fechas en El Pueblo Gallego. Hice una cuidadosa revisión, unificando con algunos toques y con el orden oportuno la atmósfera general del libro. Mencioné, hablando con del Riego, tu proyecto de ilustrarlo, pero sin insistir en la cuestión por no estar seguro de que estuvieses ahora en buena coyuntura –tiempo, tranquilidad, etc.– para hacerlo a gusto. Sospecho que para abreviar acudirán como de costumbre a Xoán Ledo.
Recibí –el año pasado– unas simpáticas líneas de Sabsay y señora, escritas desde Canarias. Les contesté, y unos meses después, por Navidad les escribí de nuevo brevemente. No me pareció oportuno en aquel momento preguntar nada a Sabsay sobre el libro de ensayos que dejé en sus manos. Y como la situación argentina –que afectará, supongo, a las editoriales– no da señales de mejoría, no sé bien que hacer. ¿Querrías tú preguntarle algo? Él me había hablado de Taurus, con cuyas gentes parecía tener relaciones –no sé bien si amistosas o también financieras–, brindándose, si no entendí mal, a encauzar por ese lado el asunto si ahí surgían dificultades o dilaciones excesivas. Esperaré para escribirle a conocer la impresión que recibas del diálogo con él.
Asistí en Madrid a la apertura de la exposición de Souto. El efecto de conjunto era de gran esplendor. Figuraban ya algunas cosas pintadas en Galicia, un tanto improvisadas, pero que ya atestiguan, por sus valores de gracia y simpatía humana, el saludable efecto del retorno.
Acaba de llegar una carta de Lala. Nos da muy alegremente la noticia de que le ha sido otorgado a Luis con toda justicia el premio Palanza. Apenas necesitamos decir cuánto lo celebramos. Con todo el entusiasmo de esta noticia y el cariño de siempre, os abrazan Carmen y

Rafael

Saludos nostálgicos a Lala y Laxeiro, Lorenzo y Marika, Antonio y Mireya (si están por ahí), los Scheimberg...

1962-11-22
Carta de Seoane a Cáceres. 1962
Nova York
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Cáceres. 1962 en 22/11/1962


Buenos Aires, 22 de noviembre de 1962

Sra.
Esther de Cáceres
Montevideo

Querida Esther:

Recibí casi juntas sus dos cartas, la que me envió por medio de Losada y la que me trajo Mireya. Esta mañana estuve con Losada hablando de su libro y me dijo que usted enviase el original e inmediatamente se pondrá a estudiar todo cuanto se refiera a su edición. Por mi parte excuso decirle que haré todo lo que pueda y colaboraré no solo con la viñeta sino preocupándome por él conjuntamente con el dibujante de la editorial.
Tuve noticias de Carmen y Rafael, tambien ayer, donde me hablan del libro suyo y de la alegría que les produjo el encuentro en Madrid. Mireya nos trajo además noticias de su estado de salud y de su franca mejoría, lo cual nos alegró mucho a Maruja y a mí.
Conviene que envíe el libro lo más rápidamente posible directamente a Losada o a mí, como usted prefiera, por la altura del año, pues pasado diciembre comienza el desquiciamento de las vacaciones y es muy difícil hacer nada.

Reciban Ud. y Alfredo un abrazo de Maruja y mío y aparte el saludo afectuoso de:

[Seoane]

Nuestra nueva dirección es:
Montevideo 1985, piso 13, Dto. 68
Buenos Aires

1962-12-14
Carta de Cáceres a Seoane. 1962
Montevideo
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cáceres a Seoane. 1962 en 14/12/1962


Diciembre 14-1962

A Luis Seoane

Querido amigo:

Aprovecho la ocasión de enviarte estas líneas por manos de personas que van a Bs. Aires, pues el Correo está desastroso.
Hoy la sucursal de Losada se comunicó con Don Gonzalo y pude saber el presupuesto de mi libro. Lo giraré, por vía del gerente de acá, el próximo lunes 17, pues antes él no puede hacer el giro y es él quien se va a ocupar. Luis, te ruego (creo que ha llegado el momento del tú, –¿verdad, Maruja?) que mires por mi libro. Cuando sea posible, me enviarán las pruebas; hay algo que ver –además hay que hacer el Índice–. Yo te hablaría por teléfono, pero no sé tus horas. De todos modos, te ruego me digas tus horas, pues así en cualquier caso telefoneo. Yo estoy en duda con el nombre –y de esto te hablo por si compones la tapa– como creo. No sé si será:
Cantos del destierro o Los cantos del destierro fue motivo de discusión con Rafael y Carmen, entre otros...
Bueno, querido Luis. Perdona estas molestias. Estoy mejor, pero despacio...
Tengo una amiga en Bs. Aires, la maestra Martha Falotti, que dirige el I. Bernasconi, qué podría ayudar a corregir pruebas, si es necesario cuento bien con ella (vive en Montevideo 59, 1º C)
Espero que me perdones todo esto. Deseo ver el libro antes de morirme.

Un abrazo a los dos y cariñosos saludos de Cáceres.

Esther

Pedí a Rafael un texto para la solapa.

[Escrito na marxe esquerda da primeira folla:]Luis, si es posible, guárdame el cartapacio en que fueron los originales; no es mío y quiero devolverlo, pero en la urgencia lo envié.

[Escrito na marxe esquerda da segunda folla:]Las personas que llevan esta carta volverán a Montevideo el 27. Si tienes algo que decirme, podrías quizás hacerlo por esta vía. Otra vez, gracias!

1962-12-17
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1962
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1962 en 17/12/1962

Buenos Aires, 17 de diciembre de 1962

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tus cartas de evocaciones magdalenianas y es posible que tengas razón de querer volver si quieres escapar de la historia y del mundo actual. Nada más tranquilo y mortal que Magdalena, aún por hacer y con mucho suelo a su alrededor jamás pisado por nadie. Nosotros en cambio proyectamos nuestro viaje para febrero o principios de marzo hacia Suiza primero y luego a España. Estamos arreglando nuestros asuntos en ésta y ya ni siquiera nos conmueven los “planteamientos” que se suceden y los remiendos económicos que se proyectan. Quisiéramos verte en Suiza o España mejor que aquí. Nuestra primera salida es por diez meses o un año, no sabemos bien. Tampoco sé bien que es lo que puedo hacer en este tiempo, pero trataré de hacer algo. Sobre todo me gustaría mucho trabajar en algo útil a Galicia de donde no tuve más noticias que las cartas últimas de Carmen y Dieste, aparte de la tuyas. Deseamos salir de aquí. Esto se torna cada vez más irrespirable y no existen posibilidades de cambio. Naturalmente es el paraíso de los pagarés y de los cheques a cobrar con plazos diferidos. Nadie o casi nadie paga. Supongo que tendrás noticias de la extensión de la crisis. Pero dejemos esto. ¿Qué fue de las noticias de Galicia que prometiste mandarme? Supongo que habrás tenido tiempo para ocuparte de enviarlas. De todas maneras si tienes algún rato libre durante el mes que viene envíame algunas que pueden utilizarse en la radio. La única que llegó que la de que la Academia designó miembro correspondiente a Víctor Luís Molinari. Felicita a los académicos que encuentres. Es una gran noticia que revela una finísima percepción de esa corporación de lo que ocurre y se hace en Buenos Aires. Ya eran académicos además de Molinari, Estévez, Villar y Cándido González. Prueba además la prodigalidad de que son capaces.
Estos días salieron los libros de Neruda y Alberti ilustrados por mí y creo que resultan más importantes que los de Unamuno y Lorca. Me gustaría que los viésemos juntos. ¿Cuáles son tus planes? ¿Cómo está Mimina y los niños? Por lo de pronto quiero que recibáis Mimina y tú, de Maruja y míos, nuestros abrazos y felicidades en las próximas fiestas y entrada del año próximo. Ojalá sea un buen año para todos el de 1963. Si es posible que nos encontremos ahí, en El Castro, todos juntos. Mientras tanto recibe un fuerte abrazo de tu amigo:

Seoane

1962-12-17
Carta de Seoane a Zegrí. 1962
Nova York
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1962 en 17/12/1962


Buenos Aires, 17 de diciembre de 1962

Sr.
Armando Zegrí
New York

Mi estimado amigo:

Hace muchos meses que no sé nada y pienso que debió haberse perdido alguna carta suya o mía. En el mes de febrero del corriente año, le escribí dándole mi nueva dirección y preguntándole acerca de por qué, por si usted lo sabía, habían eliminado mi nombre en la propaganda de la sección de venta y alquiler de obras del Museo de Arte Moderno y si no era posible que entrasen en ella algunos de los últimos grabados que usted expuso.
En estos últimos meses, hice con éxito una exposición de grabados, muchos nuevos en Bonino, gané en pintura el Premio Palanza 1962, el más alto en este país, y me adquirió dos obras el Museo de Caracas. Ahora proyecto para dentro de dos o tres meses un viaje a Europa, nuevamente a Suiza y allí me quedaré, con viajes a Italia y España, ocho o diez meses. Le tendré al tanto de lo que haga o trate de hacer. Estos días también salen de la Editorial Losada dos libros, uno de Neruda y el otro de Alberti, de gran formato, numerados e ilustrados por mí con grabados en madera en negro y en color: La insepulta Paita de Neruda, dedicado a Manuelita Saenz, la amante de Bolívar, y uno de los primeros libros de Alberti, Sobre los ángeles.
Quisiera que usted me escribiese, me dijese además cual es el estado de mis grabados en su galería. Siempre les recordamos agradecidos a su señora y usted y estando muy próximas las Navidades y final de año les deseamos toda clase de felicidades para esas fiestas y para 1963 tanto mi señora como yo.

Reciba el saludo más cordial de su amigo:

[Seoane]

Mi dirección actual:
Montevideo 1985, piso 13, departamento 68.

1962-12-20
Carta de Seoane a Cáceres. 1962
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Cáceres. 1962 en 20/12/1962


Buenos Aires, 20 de Diciembre de 1962

A Esther de Cáceres.
Montevideo

Querida amiga:

Recibí tu carta y me puse en contacto con Losada. El libro estará seguramente alrededor del 15 del mes próximo, antes parece absolutamente imposible por los turnos de imprenta y sobre todo por el trabajo apurado de fin de año. La gente de la editorial encargada de las cuestiones gráficas, así como Losada, ponen su mejor voluntad para adelantarlo todo lo posible. Les encargué que guardasen el cartapacio. El original debe estar desde ayer en poder de la imprenta. Decide lo antes posible el título y no te preocupes de las pruebas pues en la editorial tienen una persona muy responsable, Andrés Vázquez, de la Facultad de Letras de aquí y secretario de la revista de la Universidad, que se encargará de todo esto y en el que se puede confiar. Cualquier duda es mejor que la resuelvas lo más rápidamente posible para no alterar los turnos en la imprenta, ya que además ahora comienzan los días de fiesta y las vacaciones. El índice tambien se puede hacer en ésta si se trata de un índice corriente. Puedes llamarme por teléfono (44-3225) a mediodía, horas en que generalmente estoy en casa. Creo que todo va a ir muy bien.
Maruja y yo esperamos que estés pronto repuesta y que en enero, cuando salga el libro, vengas a buscar los primeros ejemplares a Buenos Aires. Saludos de los dos para Alfredo y para tí y tu recibe el abrazo cariñoso de

[Seoane]

1962-12-23
Carta de Seoane a Paz Andrade. 1962
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Paz Andrade. 1962 en 23/12/1962


Buenos Aires, 23 de Diciembre de 1962

Sr. D. Valentín Paz Andrade
Vigo

Mi querido amigo:

Hace meses que debí haberte escrito, pero por muchas razones entre las cuales cuento mi trabajo por un lado y mi pereza por el otro, no lo hice. Perdóname. Escribo ahora brevemente para desearos a Pilar, a Alfonso y a ti unas felices fiestas de fin de año y un próspero 1963. Nosotros, seguramente en marzo, estaremos por Europa, en Suiza nuevamente y luego, no sabemos en qué mes, iremos a Galicia pero esta vez para estar más tiempo y trabajar en algunas cosas que me interesan. Quizás para entonces podamos poner en marcha el plan de que hablamos hace dos años. Tengo además para Galicia algunas iniciativas que pueden ser útiles, aprovechando viejas artesanías descuidadas desde siempre. Pero todo esto es cuestión de hablarlo ahí y de estudiarlo con calma pues mi ambición en estas cuestiones sería la de poder competir con los países del Báltico y estoy seguro, que en cuanto a calidad de trabajo, tradición e ingenio, se puede.
Por mi parte, aquí, trabajé mucho este año. Hice murales con nuevas técnicas, una colección importante de grabados, e ilustré para Losada dos libros de gran formato similares al de Unamuno y Lorca del año pasado, uno de Neruda y otro de Alberti. Además conseguí el más alto premio de pintura argentina, el Premio Palanza, que otorga la Academia Nacional de Bellas Artes. Por otra parte museos norteamericanos y el de Caracas en Venezuela, adquirieron obras mías. En cuanto a Galicia continué durante todo el año con las audiciones radiales semanales de Galicia Emigrante y del Centro Lucense. Tengo reunidos alrededor de 500 artículos radiales de los cuales cien o más son estudiando diversos puntos de vista, pienso que totalmente originales, cuestiones referidas a arte y personajes de Galicia. Todo este trabajo me distrajo, como te digo al comienzo, de mis obligaciones de amigo. Además la pereza para escribir cartas sobre todo viviendo el Buenos Aires convulsionado y en crisis de 1962, sin que se ofrezcan perspectivas de cambio para el año próximo y se tenga fé por parte de nadie en cualquier política que no aplique cambios radicales en las estructuras del país. La inmoralidad reinante es absoluta y el pueblo está a merced de los aventureros como no lo estuvo nunca. Los técnicos argentinos emigran para su trabajo hacia otros países americanos y a Europa. Pero todo esto es para hablarlo también largamente.
A principios de año os enviamos nuestra nueva dirección, Montevideo 1985, piso 13, Dto. 68. Un departamento muy bonito con un gran estudio y una espléndida vista sobre el río. Supongo tendréis noticias por Isaac Díaz Pardo, que al marcharnos ahora dejaremos cerrado. Esto es todo. Te ruego que me escribas, quiero saber algunas noticias de ésa. En estos días recibí una carta de Dieste que se la contestaré dentro de unos días. Él nos trasmite el encanto que le produce su regreso.

Reiterando felicidades un abrazo para los tres de Maruja y mío y tú recibe uno fuerte de tu amigo:

[Seoane]

1962-12-23
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1962
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1962 en 23/12/1962

Buenos Aires, 23 de Diciembre de 1962

Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Sin noticias tuyas desde hace mucho tiempo y suponiendo en tu poder un libro que te envié por el ingeniero Díaz Dorado, aproximadamente en Julio, te escribo hoy para felicitaros a Evelina y a tí con motivo de las fiestas de fin de año, deseándoos para el 63 toda clase de venturas. De paso te daré unas pocas noticias mías. En marzo, a mediados seguramente, estaremos en Suíza donde pensamos quedarnos algún tiempo. Luego iremos a esa, quizás por agosto o setiembre, no puedo concretar cuando, dependo de Suíza, pero pienso quedarme en Galicia todo el tiempo que pueda. No tengo ningún plan fijo y sí muchas ganas de realizar algunas iniciativas que desde hace tiempo me vienen preocupando. Durante este año he trabajado mucho. Hice una cantidad importante de grabados, algunos murales con técnicas distintas y me concedieron en octubre pasado el Premio Palanza, el más alto de este país que otorga la Academia Nacional de Bellas Artes. Algunos museos norteamericanos y el cada día más nutrido de Caracas, me compraron obras. En cuanto a Galicia continúo haciendo mis notas para las ediciones radiales de Galicia Emigrante y del Centro Lucense. Tengo reunidos más de quinientos artículos de los cuales unos cien tratan de temas de arte y personajes gallegos desde puntos de vista creo que originales. Quizá algún día pueda hacerse un tomo o dos con la selección. Desde luego he comentado todos los libros de Galaxia que me fueron llegando en estos años. Pienso que he sido el único que los comenta en su casi totalidad. Ahora mismo preparo la nota de Dos arquivos do trasno de Dieste, cuya edición me gustó mucho, mucho las ilustraciones y la tapa de Xohan Ledo y me produjo una gran alegría verlo reeditado. Pienso que mi único vínculo actual con la colectividad son esas audiciones, y, aunque volví a aceptar ser de la Comisión de Cultura del Centro Gallego, no creo que pueda hacer nada, o, si algo, muy poco en estos dos meses que faltan para mi marcha. Quizá pueda trabajar al regreso, pero pienso que sea un regreso por muy poco tiempo.
Tambien acaban de salir publicados por Losada, con grabados en madera míos, otros dos libros de gran formato, como los de Lorca y Unamuno, de Neruda y Alberti, La insepulta de Paita del primero, un poema último y espléndido dedicado a la amante de Bolívar, y Sobre los Angeles de Alberti. Fué, pues, un año de trabajo del que estoy contento y a pesar de la crisis inquietante diaria que vivimos en Buenos Aires. En marzo, como te dije en mi última carta de hace meses, me mudé de casa, vine a un departamento nuevo, hecho según mis necesidades con un buen estudio y con una espléndida vista al rio: Montevideo 1985, piso 13, Dto. 68, para recordarte la dirección. De ahí no tengo más noticias que las que me envió Dieste en una carta reciente y alguna que me transmitió Prada.
Me gustaría que tu me enviases noticias tuyas y de los amigos comunes y de tus proyectos. Sé que estás dedicado a Galaxia y me alegró mucho saberte consagrado a esa obra. Pero ¿por qué no me escribes? Alvarez Blázquez estuvo aquí solo unos días. Apenas pude estar con él. Quedó en regresar desde Montevideo, pero no lo hizo lo cual constituye para mí y para algunos amigos un misterio curioso, supongo que se sintió agobiado por la obsequiosidad de los líderes de la colectividad. No sé. De cualquier manera sentí mucho no haber estado más con él, además yo le estoy agradecido por las molestias que se tomó por nosotros en Vigo y no tuve manera de corresponderle en ésta.
Bueno, recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y tu uno muy fuerte de tu amigo:
Seoane

1962-12-27
Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1962
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1962 en 27/12/1962


Buenos Aires, 27 de Diciembre de 1962

Queridos Rafael y Carmen:

Recibimos hace un mes aproximadamente las cartas que nos enviásteis desde Rianjo y El Castro después de un largo silencio que comenzaba a inquietarnos, y al que no debió ser ajeno el correo de aquí, pues, parece, que no debió llegaros una carta nuestra de marzo o abril con la nueva dirección. Las últimas noticias que teníamos de vosotros, muy poco anteriores a estas cartas de ahora, nos la trajeron el ingeniero Díaz y Prada y unos jóvenes que os visitaron en esa, pero ninguno llegó a darnos una versión de cual era vuestro ánimo. El ingeniero Díaz fué el más explícito y exacto en su juicio y los jóvenes los más cuidadosos de conservar la anécdota de su visita. Pero todos ellos llegaron encantados de vosotros y de Rianjo. Ahora, hace unos diez días, nos llegó la nueva edición de Dos arquivos do trasno con una tapa y dibujos que me gustaron mucho de Xohan Ledo. Del libro ampliado y corregido no he de decirte nada más que tus cuentos, en su belleza y misterio metafísico, resultan como precursores de los de Ray Bradbury, el norteamericano que presentó Borges hace algunos años aquí, pero sin la angustia desesperada de éste y sin lo que éste tiene de Maine Reyd, de película del oeste para transmitirnos su versión de la conquista de otros planetas. Tus conquistas son de otro tipo, de planetas interiores, los que todos llevamos dentro de nosotros, y están, además, construídos y narrados magistralmente. Creo que pasados tantos años continúan siendo de una gran novedad y ejemplares en la literatura peninsular, no solo gallega. Prescinde de este juicio, si tu quieres, pero quiero que sepas que me encantó volver a leer este libro con los añadidos que no conocía o no recordaba y pienso que ese encanto y lección lo habrán experimentado los nuevos lectores y que ha de ser útil a los jóvenes escritores de Galicia. Por mi parte hice numerosos grabados e ilustré, nuevamente para Losada y con las mismas características de los libros de Unamuno y Lorca, La insepulta de Paita, un nuevo poema de Neruda dedicado a la amante de Bolívar, y Sobre los Angeles, de Alberti. Creo que estos dos son superiores a los anteriores. Hice tambien algún mural nuevo pintado y uno de canto rodado que resultó muy curioso. Asimismo hice unos veinte o treinta cuadros al óleo. Ahora, con el estreno de todos estos años, es posible que me encuentre en condiciones de poder empezar a crear algo muy propio y distinto. Me falta regresar al mar de Galicia y a Europa. En marzo, como primer paso, vamos a Suíza, esta vez estaremos dos o tres meses en Ginebra y luego pensamos irnos a España, sin más vueltas, primero por ocho meses o algo más antes de decidir nada definitivo con respecto a Buenos Aires. Lala y Laxeiro tambien preparan su viaje. Laxeiro ha pintado nuevos cuadros muy buenos arriesgándose en conquistar nuevas expresiones por el color, e hizo algunos dibujos espléndidos, de una mayor riqueza gráfica. Varela trabaja en una audición radial que él fundó hace muy pocas semanas dedicada a crítica literaria y artística y a información sobre cuestiones culturales. Nos reunimos casi cada semana los seis y siempre os recordamos. Nuestras conversaciones actuales están sin embargo dedicadas más que a ningún otro tema a la actualidad argentina, cada vez más desastrosa en su política y economía. Se producen numerosas quiebras diariamente, muchas industrias están paralizadas: textiles, metalurgia, construcción, barrios enteros y poblaciones del gran Buenos Aires padecen por falta de energía eléctrica y de agua y en el comercio todo pretende venderse a crédito. A la crisis económica hay que añadirle los numerosos pronunciamientos y la desorientación política sin que nadie vea una salida clara. Existen brotes de nacionalismo agresivo y antisemitismo. Ese es el panorama sintético de Buenos Aires de fines de 1962. Baltar viene de vez en cuando desde San Juan con el fin sobre todo de cobrar atrasos en los sueldos.
Hablé con Sabsay, él va a escribirte sobre tu libro, me dijo que en estos días. Olvidaba deciros que hoy embarca para España Maruja Mallo. Estuvo en casa para despedirse y va con muchos proyectos de trabajo. Su teléfono, por si queréis verla en Madrid, es: 2-258644.
Creo que os transmití bastantes noticias. Escribidnos y decidnos cuando debemos hacerlo nosotros a Madrid y a que dirección. De Díaz Pardo sabemos que regresa en la primera quincena del mes que viene. No lo comprendo.

Recibid los dos un gran abrazo de Maruja y mío y el deseo de que paséis un feliz fin de año:

[Seoane]

1962-12-28
Carta de Cáceres a Seoane. 1962
Montevideo
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cáceres a Seoane. 1962 en 28/12/1962


Diciembre 28 [1962]

A Luis Seoane

Querido Luis:

Tuve una gran alegría al oír tu voz por teléfono –a pesar de que llegaba a veces truncada. ¡Es más fácil hablar con Rianxo! Y mañana hablaré, lo cual me da mucha felicidad. Los llamo a ellos para oírles la voz y para apurar la solapa de mi libro, que Rafael hace –así como una ficha biográfica de Eduardo que necesito para una reedición de Teseo que me encargó el Estado y que me saldrá con un prólogo mío en una Biblioteca de clásicos uruguayos.
Estoy agradecidísima por todas tus bondades. Te dije –y te lo reitero por si acaso– que el nombre es Los cantos del destierro. (Como son tantas mis dudas sobre él “Los” dejo que tú resuelvas según te venga mejor tipográficamente al componer...) Y que una portadilla que hay dentro hacia la mitad del libro debe llamarse El Tiempo Sagrado en vez de El Tiempo Santo.
Y además, que necesito de todos modos pruebas, aunque estén muy bien corregidas, no para corregirlas yo precisamente, sino porque quizá haya algún pequeño cambio (distribución, algún título, etc...) debido a la rapidez con que salió el original para aprovechar el viaje del gerente de Losada aquí. De modo que sí.
Cariñosos saludos de Alfredo y míos para tu mamá y para todos –para los amigos comunes– ¿Y Laxeiro? Un abrazo para Maruja y para tí con todo el cariño agradecido de tu fiel

Esther

Mañana, al hablar con Rianxo, los recordaré a Uds muy especialmente.

1963-00-00
Carta de Tschumi a Seoane. 1963
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Tschumi a Seoane. 1963 en 00/00/1963


[Ginebra, 1963]

Estimado Luis:

Ya ve... para escribir soy de lo más lerdo. Aunque en este caso tengo atenuantes, por un lado, las cosas se me complicaron con el hecho que Gladys tuvo que internarse para una intervención... pues las dudas se confirmaron, que por otro, estuve sobrecargado de trabajo por la ausencia de uno de los colaboradores de E.N.I.
Gladys, Victoria y yo los extrañamos mucho y no vemos la hora en que estarán de vuelta. Cuando pensamos hacer algunos paseos, vamos reservando los programas que nos parecen interesantes para hacerlos con Uds. Por lo pronto, ya está el nuevo coche donde podrán estirar mejor las piernas.
Debo decirle, Luis, que me enorgullezco de haber hecho su amistad y me felicito de haber ido ese día para avisarle que Víctor no llegaría a hora.
En los pocos días que he estado con Ud., aprendí muchas cosas importantes que me serán útiles... por lo cual le agradezco.
Seguramente Ud. ya estará en plena labor... ¿está cómodo?.. espero que el Caudillo no lo perturbe demasiado.
¿Qué me dice de los resultados de las elecciones en Bs. As.? ¡La U.C.R.P. a la cabeza! !El acabose! Menos mal que no se escribe en voz alta... pues tendría una discusión con Gladys.
Con Víctor sigo teniendo los “Martes locos”, pero está muy agradable y simpático.
Burnand (sic) y Catalá, de E.N.I., me pidieron que le mande los datos para que estudie los afiches para Swissair. Asunto que Ud. ya está al tanto por Bosseror (textual). En los proyectos, no es necesario poner texto ni marca.
Espero que haya recibido sus cuadros. Para la empresa de aquí Ud. ya los debe tener en su poder.
El proyecto par las vacaciones en Costa Brava lo hemos fijado para el 15 de Agosto. De cualquier manera, le escribiré nuevamente y precisaré la fecha.
Esperando se encuentren felices entre buenos amigos y familiares, los dejo hasta pronto. Un fuerte abrazo para Ud. y Maruja... Besos de Gladys y Victoria y un brrvuvupobrrovuvu! De Adrianita.

Eric

Afiches Swissair
1. SWISSAIR EN GENERAL. Afiche universal que represente la Cia.
2. EUROPA. Para los demás continentes, invitándoles a viajar a Europa.
3. USA. Para el público Europeo, invitándoles a viajar a USA.
4. AMÉRICA DEL SUR. Para el público Europeo.
5. CERCANO ORIENTE. Para el público Europeo.
6. MEDIO ORIENTE (INDIA)
7. LEJANO ORIENTE
8. JAPÓN
MEDIDAS 0,65 X 1,00
A TODO COLOR

1963-00-00
Carta de Ledo a Seoane. 1963
Nova York
Vigo
Madrid
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ledo a Seoane. 1963 en 00/00/1963

EDITORIAL GALAXIA S.A./Reconquista, 1-Teléfono 18204/VIGO

ca. 1963

Querido Luis:

Escríbote á casa do Marcial Suárez porque non teño a tua direición en Madrid e dime Xosé Suárez que atopas a cotio ó seu irman.
Quixera que, se podes, mandes a volta de correo unha nota cos libros ilustrados con grabados e as esposiciós de grabados (cas datas) pra poñer coma cabo do meu escrito. Se tamén tes a man fotografias dos grabados da esposición da Cruña e queres envialas, mirarei de usar delas, pois que o tempo empurra polo aquel da censura que fána en Madrid. Eu xa fixen un testo e poño unhas ilustraciós tiradas dos libros que teño, todo vai xa na imprenta prás probas que pasarán na censura, pro coido que poderei facer algunha alteración.
Lembranzas pra Maruxa de Mimi e mais miñas.
Unha forte aperta.

Ricardo

1963-01-00
Carta de Piñeiro a Seoane. 1963
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1963 en 00/01/1963


Compostela, xaneiro de 1963

Querido Luis:

Recibín o teu catálogo. Según teño entendido, vas trasladarte a Suiza. En realidade, eu coidaba que ibas vir pra eiquí, porque eso foi o que me dixo Dieste nunha ocasión. De calquera xeito, estando en Suiza será máis doado que veñas dar unha volta en calquera momento.
Xa verías, coido, a reedición que fixemos de Dos Arquivos do Trasno. A Dieste hai tempo que nono vexo.
Temos na imprenta un denso libro de ensaios de Domingo. Tamén enviamos á Censura un espléndido libro de Celestino F. de la Vega sobre o Humor. E deben de estar a punto de sair un libro de contos de Blanco Amor e máis o primeiro tomo da Historia da Literatura Galega de Carballo Calero. Como ves, vaise traballando.
Que iste novo ano vos traia moitas venturanzas e trunfos en Europa, posto que o pasaredes nela.
Moitos saúdos nosos a Maruxa. Pra tí, unha forte e cordial aperta do teu amigo.

Ramón

1963-01-03
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1963
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1963 en 03/01/1963

Vigo 3-enero 1963
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Acabo de recibir tu afectuosa carta del 23 de diciembre último. Me alegró de verdad, pues hacía mucho tiempo que no me llegaban noticias directas vuestras. Si piensas un poco, debes de recordar que te escribí en dos ocasiones, sin que me hayas contestado en ninguna de ellas. También acusé recibo del libro que me mandaste por Díaz Dorado, indicándote cuanto me había gustado y lo muchísimo que te lo agradecí. ¿Estás seguro de que no te ha llegado esa carta? ¿O quizá se encuentra aún en tu anterior domicilio? Desde luego, aquí no ha llegado devuelta, a pesar de que llevaba remite. Es ya la segunda vez que ocurre una cosa semejante, y no sé a que atribuirla. Tampoco vino a verme de nuevo Díaz Dorado, antes de su regreso, como habíamos quedado.
Muchas de las noticias que me das –y que tanto me satisfacen– ya las conocía por amigos comunes. Aunque tú espacies tanto la correspondencia, no por eso dejo de saber de tí. Siempre pregunto por vosotros, cuando encuentro ocasión propicia, y conozco muy bien –como conocemos todos aquí– el enorme prestigio que has alcanzado en los medios artísticos e intelectuales, por la importancia y seriedad de tu obra.
El libro de Dieste está produciendo una gran sensación en cuantos lo leen. En realidad, se trata de un libro que puede considerarse inédito, pues aparte de haberlo revisado y enriquecido el autor con nuevos materiales, la anterior edición sólo era conocida de una minoría insignificante. Tanto el talento narrativo que los cuentos evidencian, como la bellísima expresión idiomática, sorprenden unánimemente a los lectores.
Emilio vino muy satisfecho del breve contacto que ahí tuvo con vosotros. Al parecer, proyectaba volver a Buenos Aires, como os había prometido, pero se le presentó la oportunidad de ir a Caracas –con gastos pagados– donde tiene un sobrino, y quiso aprovecharla. Fué ese el motivo, y no otro, de que no cumpliese el propósito de volver a esa. Supongo que te lo habrá explicado ya, pues me dijo hace unos días que te había escrito. Por él, y por otros, sé que tenéis un departamento estupendo, con una vista muy bella sobre el río.
Me agrada muchísimo la noticia que me das de tu próximo viaje a Suiza, y más aún la de que vendrás a Galicia a pasar una larga temporada. Tengo verdaderos deseos de verte de nuevo, y de que te asientes aquí, donde, seguramente, tantas cosas podrás hacer.
Yo estoy muy dedicado a la labor editorial. Era necesario, porque si hay muchos que trabajan en el plano puramente intelectual, son pocos los dispuestos para la tarea de organización activa y tenaz. Me corresponde, pues, a mí este esfuerzo ingrato y anónimo. Pero me siento contento porque así puedo hacer algo positivo.
Claro está que, en el orden personal, apenas puedo hacer nada. Aunque acariciaba la idea de ir preparando un libro que tengo proyectado hace tiempo, no cuento con tiempo alguno para ponerme a él.
De por ahí nada sé, fuera de lo que tú me dices, y de lo que me dijo Prada cuando estuvo por estas tierras. Del propio Centro Gallego no tuve más noticias que la de la constitución de la nueva Junta Directiva.
No dejes de comunicarme la fecha de tu venida a Galicia, y de la marcha de todas tus cosas, pues no necesito decirte el interés y el cariño que todo lo tuyo me despierta.
Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1963-01-12
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1963
Nova York
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1963 en 12/01/1963

12
enero
1963

Sr. D. Luis Seoane López
Montevideo, 1985, piso 13, Dtº 61
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Nos ha producido una viva satisfacción tu carta del 23. No necesitas formular excusas, porque todos sabemos el abrumador trabajo que pesa sobre ti, como sobre tantos otros encadenados a la angustia del tiempo que pasa, con una celeridad anuladora.
Sería una gran suerte para Galicia y para nosotros, que se lograra la posibilidad de retenerte definitivamente. El proyecto de fundar una gran editora en Galicia, lo estimo viable. Días pasados, con ocasión de acompañar a Orense, al donador del premio “Galicia”, que se entregó a Vicente Risco, el tema volvió a ser motivo de conversación. Feliciano Barrera, el mecenas a quien me refiero, y Manuel G. Cerezales, el actual Director de Faro de Vigo, casado con Carmen Laforet como sabes, eran los otros interlocutores.
Barrera tiene una posición económica muy fuerte, y se halla implicado en negocios de gran envergadura. Es hombre de extracción humilde, surgido en una aldea de Ponteareas, que siente atracción por la economía y la mejora social de Galicia. Parece dispuesto a apoyar o fundar una empresa cultural, abierta al exterior, propicia a canalizar los valores gallegos.
Procuraré continuar en contacto con estos elementos, especialmente para cercionarme bien de que no les mueve cualquier finalidad política, o cuando menos partidista. De cualquier modo, juzgo viable la posibilidad de llegar a algo. Creo que Álvaro Gil, bien emplazado en el mundo financiero, y con un espíritu sensible y abierto, podría ser un elemento importante en la tarea.
Te felicito cordialmente por el premio “Palanza”, así como tendría que hacerlo por tantos otros motivos. Conozco el libro de Lorca, que recibí oportunamente, y que me produjo una viva satisfacción, no solo por los estupendos grabados que has incorporado a la obra, como también porque el nombre de Federico, el tuyo y el de Gonzalo Losada quedarán en la historia de la cultura ligados en una forma tan gentil y justiciera.
Gonzalo Losada me anunció también el envío del libro de Unamuno, y ahora el de Alberti. No he recibido el de D. Miguel, ni conozco el de Pablo Neruda, que sigue produciendo como un gigante. Del homenaje a Alberti he tenido noticias por Blanco Amor, que dentro de unos días debe llegar a Madrid.
Tocas en tu carta un tema que me interesa vivamente, me refiero a las viejas artesanías descuidadas, que están esperando unas manos nuevas para cobrar vida otra vez. He visto en Atenas y especialmente en Roma, piezas elaboradas en los países del Danubio y más al Norte, verdaderamente extraordinarias.
Una vieja predicación mía, en relación con las fábricas de cerámica de aquí, Pontesa y Álvarez, que pertenecen al mismo dueño, pudieran fructificar en forma interesante. Se trata de fábricas de gran producción, que han expuesto recientemente en Hanover. Se encuentran, como yo le había vaticinado, en la inferioridad de la falta de originalidad en la decoración y modelaje, y comenzaron a preocuparse por adquirir elementos técnicos, a base de artistas gallegos. Sería muy importante que pudiera llegarse a orientar en un sentido de mayor nobleza artística y mayor autenticidad una fabricación en gran escala, como la que aquí se ha emprendido en este ramo.
Isaac con su familia estuvo recientemente almorzando con nosotros. Supongo que ya habrá aterrizado en Magdalenta. De Dieste, pocas noticias. Es una lástima que no colabore asiduamente en los periódicos gallegos, a pesar de que ha sido invitado con insistencia, según me dicen. Supongo que estará preparando en el rincón natal alguna obra importante.
Con motivo del acto a que antes me he referido, estuve un momento con Risco. Le encontré al pie de la camilla, arrebujado en una butaca, mas esquelético que en su anterior apariencia, pero con vivacidad de espíritu. Los médicos están inquietos, porque de vez en cuando el sistema circulatorio hace crisis y es necesario apelar a remedios heroicos para restablecerle. Es posible, aunque muy difícil, que remonte la claudicación actual.
Espero que nos informéis más concretamente sobre vuestro viaje y punto de aterrizaje en Europa.
Pilar, que pasó últimamente una temporada poco satisfactoria, se encuentra ahora bastante mejorada. Os envía, lo mismo que Alfonso, sus más encendidos afectos, que harás presente a Maruja con los míos.

Recibe el más cordial abrazo de tu siempre incondicional amigo,

Valentín

1963-02-19
Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1963
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1963 en 19/02/1963


Rianjo, 19 de febrero, 1963

Queridos Luis y Maruja:

Seguimos muy contentos con las noticias de vuestro próximo viaje. Ayer nos dice Esther en una carta que salía el 2 de marzo. Quisiéramos unas líneas vuestras diciéndonos si venís por mar y si hacéis alguna escala en España en vuestro viaje de ida a Suiza.
Además del gusto de saludaros, tendríamos un pequeño encargo que haceros: Gabriel nos trajo de regalo un termómetro-barómetro-higrómetro, comprado en Ginebra, y no funciona bien. Escribimos a la casa y no hay otra manera que llevarlo por mano para evitar los gastos y enojos de aduana. Es una cajita de 19x8x5 centímetros, que no os molestaría mucho si está en vuestros planes hacer escala en Vigo.
Esther ha sentido que no vaya la solapa de Rafael en su libro. Ayer nos mandó una carta del señor Vázquez, de Ed. Losada, en que éste le aconseja no cambiar la tapa por diversas razones, todas de buen sentido. Las cosas se pusieron así, ¡qué se le va a hacer! Esther está muy agradecida a Luis por su viñeta y por la ayuda en la edición. Gracias también por nuestra parte.
Adjunto una carta para Citania, pidiendo unos ejemplares del libro de Rafael. No sé la dirección. Acaso podéis llamar por teléfono, para que los envíen.
Hemos estado preocupados con Olegarita, que tuvo un gran trastorno de origen hepático. Ahora está ya mejor, y esperamos que pronto pueda recobrarse.
Está lloviendo furiosamente –ahora siempre llueve furiosamente–; pero al parecer Galicia es el edén comparada con otras regiones. Todos estos días la radio y la televisión no dan sino desastres en Córdoba y Granada.

Perdonad tantas molestias. Saludos a los amigos y para vosotros un abrazo de Rafael y

Carmen

1963-03-27
Carta de Seoane a Scheimberg. 1963
Basilea
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1963 en 27/03/1963


Basilea, 27 de marzo de 1963

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hemos estado en estos días en cuatro ciudades suizas: Ginebra, Zurich, Winterthur y Basilea. Estamos ahora en esta última ciudad, la más agradable de las cuatro, la que mejor se hace querer y dentro de dos o tres días regresaremos a Ginebra, la más antipática para mi gusto y en la cual uno va distinguiendo el calvinismo en el rostro de sus habitantes, en general, unos rostros desabridos. Sin embargo, esta vez nos quedaremos más tiempo en esa ciudad. Se dice que en el siglo XVI Calvino estimuló a los orfebres para que en lugar de imágenes de santos y cálices hiciesen relojes. También cuentan que cuando quemaba a Miguel Servet, éste, entre llamas, le gritó algo así como: “Calvino, eres un miserable, un tacaño, quisiste ahorrarte leña en esta ocasión”. Es posible que el reformista fuese un genio de la economía, tal como la entienden algunos, que ahorrando leña a los condenados al fuego e impulsando la fabricación de relojes en lugar de obras de fantasía, imprimiese fisonomía y carácter práctico a las gentes. Una nariz es sólo para respirar y una boca para comer. Desconcierta que en Ginebra hubiese nacido Rousseau y hubiese vivido Voltaire. A Miguel Servet, quemado con leña, pudieron esculpirlo con tiempo la liga de librepensadores franceses con el gesto español furioso que tiene su estatua en París. Afortunadamente, en Ginebra, hay rostros de todas partes del mundo que hacen olvidar los ginebrinos, y por ellos, y por mis asuntos, nos quedamos de momento en esta ciudad para hacer desde ella viajes frecuentes a Zurich y a Basilea y tal vez a Milán. Hemos visto tres grandes exposiciones igualmente magníficas: de Jawlensky, en Ginebra; Jacques Villón, en Zurich, y de Paul Klee, en Basilea. La menor en cantidad, la de Paul Klee, reúne sesenta y dos obras. Me impresionó enormemente la de Jawlensky, del que ya conocía muchas obras, pero sus cabezas de la última época, de pequeño formato, repetidas como tema, pero creándose nuevos problemas de pintura, me pareció una lección espléndida para un pintor. Le vienen a uno al recuerdo, contemplándola, el carácter obsesivo de los íconos rusos e igual misticismo. Jawlensky en su último período es algo así como un San Juan de la Cruz en pintura. Pienso –otros lo pensaron antes– que sólo Rusia y España produjeron hasta ahora en Europa, temperamentos así de obsesionados, y de fanáticos por igual de claridad y tinieblas. Ni España ni Rusia ahorraron jamás la leña de los condenados, ni cambiaron, cuando la tuvieron, la fantasía por los relojes. Y, sin embargo, en mi caso estaré en Ginebra, no en otra parte, por si los relojes pueden ser útiles a los fines que me propongo. Los Museos de Basilea y Zurich han aumentado en estos últimos tres años con valiosas obras de arte contemporáneo. La última donación, la de un señor multimillonario, La Roche, dueño de una de las firmas más importantes de productos químicos, se está exponiendo actualmente en una de las grandes salas del museo y consta de 1 Picasso (ya había donado cuatro), 1 Juan Gris (anteriormente había donado 11), 11 Braque, 6 Le Courbusier, 20 Ozenfat, 7 Leger y 4 esculturas de Lipschitz, entre otros. El Museo de Basilea es una maravilla y se lo merece esta ciudad por su amor al arte. Estos días en la vidriera de una zapatería se exponen obras primitivas de arte popular australiano que colecciona su dueño y nosotros estamos parando en un hotel que tiene, solamente en su comedor, un Matisse, dos Roualt y una serie de litografías de Manessier, con un Buffet y otros autores. Todas obras originales y, en otras dependencias, Paul Klee, Bonnard y otros pintores, y obras de franceses, alemanes y suizos en los dormitorios. Tiene además una espléndida colección de piezas etruscas, dos grandes vitrinas en el comedor y una en el vestíbulo. El dueño del hotel va él mismo a excavar a Italia y las piezas que encuentra, algunas de valor incalculable por su originalidad, fueron descubiertas por él. Basilea es un centro de arte y fantasía. Lo fue con los alquimistas de la Edad Media, con Holbein que dejó aquí donde vivió gran parte de su obra y con los químicos actuales. Es una de las ciudades que prefirieron siempre los alemanes mejores cuando no podían respirar en su patria, Nietzche, Stefan George, y ahora, desde Hitler, Jaspers.
Refiriéndome a otras cuestiones, la prensa francesa Le Monde y L´Express se refieren con extensión a la polémica sobre literatura y arte en Rusia. L´Express trae en sus últimos números del 610 al 614, correspondientes a este mes de marzo, importantes revelaciones del poeta Evtovchenko sobre la actitud de escritores y artistas, y Le Monde por su parte la crónica de la polémica levantada en Francia en el P. con motivo de negarse los estudiantes afiliados a cualquier clase de autocrítica por considerarla hipócrita y negativa. Con respecto a Buenos Aires tuvimos noticias bastante buenas por este diario y negativa. Con respecto a Buenos Aires, tuvimos noticias bastante buenas por este diario de la actitud de la M. Creo que convendría leer el libro de Evtovchenko que acaba de salir en París, L´autobiographie précoce, además del de poemas Trois minutes de vérité.
Esto es, en general, un resumen de lo que vamos viendo. En cuanto a Buenos Aires, estaremos emocionados por las atenciones de todos los amigos.

Un gran abrazo para Aída, usted y los suyos y otro para los amigos comunes, a algunos de los cuales escribo también hoy, de

Seoane

[Manuscrito:] Nota: Esta carta fue escrita en Basilea hace unos días. La echamos al correo ahora en Ginebra. Las manchas de arriba del papel vienen desde la fábrica. No son salpicaduras de nuestra cena.

1963-03-31
Carta de Seoane a Varela. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 31/03/1963

Ginebra, 31 de marzo de 1963

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido Varela:

Hoy comienzo a escribir algunas cartas, pues hasta ahora no hice más que andar, gastar dinero en hoteles –el dinero más dormido– y comidas y en orientarme. En la primera quincena de abril, creo que se confirmará una exposición mía de grabados en Zurich y mañana lunes, en Basilea, se reúnen las autoridades de la Kunsthalle con alrededor de ochenta obras entre óleos y grabados. Hemos alquilado un departamento de un ambiente en Ginebra por dos o tres meses y a partir de mañana comienzo a pintar, pues no traje cuadros y sólo cuento con los veinte que dejé en Basilea en 1960 depositados en la Kunsthalle y los cuarenta y siete grabados que seleccioné en ésa para traer. Los grabados han impresionado por su técnica a los pintores y grabadores que conocí las respuestas sobre algunos de los resultados conseguidos. No vaya a ser el diablo que expongan ellos antes que yo y nos vengan luego esos recursos como novedades de París a Buenos Aires.
Pero pasemos a las noticias que pueden ser interesantes para tu audición radial. En la Galería Krugier de Ginebra se exponen actualmente ochenta óleos del pintor Alexej Jawlensky, que formó parte alrededor de 1921 con Kandinsky, Feininger y Paul Klee, del grupo los Cuatro azules en Alemania. Nacido cerca de Moscú en 1864, alternó en su juventud la carrera militar con la pintura. Alrededor de 1900, abandonó su profesión oficial por el arte, estableciéndose en Munich. Desde la Primera Guerra, debiendo abandonar esta ciudad, vivió alternativamente en Suiza, donde se refugió, y en Alemania al término de aquella. En la primera época muniquense de su pintura se notan influencias fauves y expresionistas, abundando en temas referidos a España, pero siempre destacando en ella su fuerte temperamento eslavo y el carácter popular de sus colores. Su época última se acentúa en él su profunda vocación mística y su obra, puede afirmarse, sólo consiste en cuanto a tema, en una serie considerable de variaciones sobre el rostro de Cristo. Adquiere su pintura una profundidad notable y para nosotros, Jawlensky, es no sólo uno de los grandes continuadores de la iconografía bizantina de su país, es uno de los pintores más hondos de este siglo. Falleció en Wiesbaden en 1941. En los últimos años atacado de parálisis debieron atarle los pinceles a las manos, como a Renoir, para que realizase esos rostros dolorosos y sintéticos que nos trae al recuerdo el tono de las maderas secas y de las cortezas de los árboles.
El crítico de arte del semanario francés L´Express, Pierre Schneider, afirma refiriéndose a una gran exposición de Raoul Duffy en París que: “Los prejuicios nos ciegan en nuestra ignorancia. Se exhiben los síntomas de la vanguardia y nosotros salivamos de éxtasis como los perros de Pavlov”. La frase es un acierto referido a parte de la crítica universal y a mucho público aficionado que supone que el arte es asunto de modas y modistas. Schneider se refiere en su artículo a la solidez del arte de Duffy y a como crece con el tiempo su prestigio de gran pintor. La viuda del artista, Madame Raoul Duffy, ha donado a los museos de Arte Moderno de París y los de Le Havre y Niza 75 óleos, 15 acuarelas y 90 dibujos, además de los tapices y cerámicas proyectados por el artista.
Jacques Prévet, el extraordinario poeta francés, está haciendo un libro en colaboración de Joan Miró, el también extraordinario pintor español. Uno de los poemas del libro es éste:

Mangez sur l´herbe
Dèpêchez-vous
Un jour ou l´autre
l´herbe
mangerá sur vous.

El Museo de Basilea, en Suiza, uno de los más importantes del mundo por la obra que contiene de arte moderno y contemporáneo, aparte de las numerosas obras primitivas y antiguas, entre las que se destaca la valiosa colección de óleos y dibujos de Holbein, exhibe estos días la donación que recibió de Raoul La Roche, uno de los magnates de la industria química universal, que consiste en 1 Juan Gris, 7 Leger, 11 Braque, 6 Le Corbusier, 20 Ozenfat y cuatro esculturas de Lipschitz. Su primera donación, en 1955, consistió en 9 Braque, 4 Picasso, 11 Juan Gris, 10 Leger y uno respectivamente de Ozenfat y Le Corbusier. En tres años los museos suizos de Basilea y Zurich y Berna se han enriquecido notablemente por las cuantiosas donaciones de sus comerciantes e industriales. Igual que en Buenos Aires, podemos afirmar irónicamente.
Bueno, es todo por hoy y dime si te interesan estas noticias. A partir de hoy te iré mandando regularmente las que considere novedad y poco probable que lleguen por agencia a ésa. Me voy a quedar quieto y trabajando en Ginebra por dos o tres meses, con alguna escapada a las otras ciudades suizas y a Grenoble en Francia. Escríbeme aunque sólo sean pocas líneas.

Un gran abrazo de Maruja y uno para Marika y para ti de:

[Seoane]

1963-04-01
Carta de Seoane a Falcini. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1963 en 01/04/1963


Ginebra, 1 de Abril de 1963

Sr. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace veinte días que estamos en ésta y hasta ahora no traté de hacer otra cosa que mirar y, cuando pude, ver y comprender. Las ciudades suízas son encantadoras, más, para mí, las de la Suíza alemana: Berna, Basilea, Zurich, me gusta lo que tienen de medieval estas ciudades, sobre todo Basilea y Berna y encontrar el arte por sus calles, bueno y malo, pero siempre hecho con amor y oficio. Me gustan las fachadas pintadas, con relieves, o solo con viñetas heráldicas y frases en caracteres góticos que no entiendo, pero distribuídas de manera que uno puede encontrar en su disposición el genio gráfico suízo. Es un arte racional el que hacen las gentes de este pueblo. Racional como sus máquinas y sus comidas.
Suiza va siendo una inmensa máquina donde los hombres actúan formando parte de su engranaje y cuando tienen tiempo para detenerse a pensar en sus vidas sueñan con el apasionado desorden latino, o con la supuesta vida libre en la para ellos desconocida América de las grandes pampas, horizontes y selvas. La misma belleza del paisaje está aquí muy construida y pensada. Apenas queda rincón que el hombre no hubiese diagramado. Se trata de un esfuerzo de siglos y el propósito de libertad que les llevó a hacer este país condicionándolo a las montañas, los ríos y la nieve, y a racionalizar su religión, acaba por encadenarlos. Pienso que la vuelta de muchos suízos a la iglesia católica es un regreso instintivo a las viejas supersticiones, a la poesía de las imágenes y los ritos, a la anarquía teológica y al desorden y variedad latina que distingue a esta iglesia. Nosotros, herederos de Grecia y Roma y de las leyes bíblicas, que la iglesia nos resumió en catecismos y más bien procuró hacernos olvidar, buscamos algo de ese orden y racionalidad que a ellos ahora les distingue. Pero corremos el peligro de sumirnos en otro exceso y en la nostalgia de la acción instintiva, humana y verdaderamente libre. Perdóneme esta disquisición.
Al arte suízo le falta en general dejarse llevar por el instinto, por ese supremo valor del “me dá la gana” de otros pueblos. Todo está demasiado calculado y sabido, por esto, seguramente, su genio se expresa fundamentalmente en las artes gráficas, industriales y prácticas, lo que, a mi modo de pensar, no les desmerece, sino que los distingue. Son sobre todo notables e ingeniosos artesanos y su arte tiene siempre una finalidad colectiva. Se comprende que Le Corbusier sea suízo y hubiese inventado aquello de la “máquina para vivir” refiriéndose a la casa. Uno ve en los museos las habitaciones medievales de este país y ya entonces eran “máquinas para vivir”, como verdaderas máquinas semejan las fachadas de sus casas antiguas, cada ángulo de la decoración formada por las maderas obedece a una necesidad formal de resistencia y geometría.
Quizá esto explique a Max Bill y su concretismo. Pero uno come los sabios e insuperables chocolates de Suíza y a uno le queda en el paladar la nostalgia de los chocolates hechos a mano en las viejas ciudades españolas, heredado del descubierto en Méjico, menos dulce y más arenoso. Más primitivo y más humano, como ocurre con los quesos de Italia y España. He vuelto a ver a Hodler y a los primitivos suízos, Conrad Witz y Nicolás Manuel, se trata de extraordinarios técnicos de la pintura, de grandes pintores que hay que conocer, pero les falta el toque de dramatismo, locura e instinto, o el genio renovador de sus contemporáneos de algunas otras partes de Europa. Hodler pintó algunos cuadros con figuras yacentes. En ellos está todo lo que caracteriza a la muerte, el color y los gestos últimos, pero se trata de una muerte limpia, ascética, muy poco dolorosa y cruel, humanamente animal, tal como la descubrieron Rembrandt o Goya.
En los museos de Basilea y Zurich encontré nuevos ejemplos de escultura, incorporados a partir de 1960 por adquisición o donaciones. A la entrada del Museo de Zurich junto con La puerta del infierno de Rodin y la gran escultura de Lipschitz están ahora Moore y Marino Marini con una maternidad y un caballero, respectivamente. En el patio del de Basilea junto con Los burgueses de Calais de Rodin, está otro caballero de Marini de bronce, como el de Zurich. Pero más que en escultura es en pintura en lo que aumentaron estos museos. Extraordinarias piezas de impresionistas y casi todas las escuelas posteriores se han incorporado a ellos, pero a todo esto iremos refiriéndonos con tiempo en otras cartas. Uno siente como el arte constituye una necesidad para las gentes de Suíza. Está presente en todas partes y hasta ahora no me referí a los maravillosos libros que se ven en las vidrieras de las librerías impresos en Zurich o en Lausanne, o en Newchatel, y por los cuales uno siente, otra vez más, no ser millonario.

Un gran abrazo para todos los amigos, de Maruja y mío, saludos para los suyos y otro abrazo de su amigo para usted:

[Seoane]

1963-04-01
Carta de Seoane a Bossart. 1963
Nova York
Xenebra
Zúrich
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Bossart. 1963 en 01/04/1963

Genève, 1 de Abril de 1963

Sr. Víctor Bossart
Zurich

Mi querido amigo:

Estamos desde el dia 10 de Marzo en Suíza. Hemos andado por Zurich, Basilea y Winterthur y ahora estamos en Ginebra donde alquilamos un pequeño departamento de un ambiente, (4-6 Rue du Lac, Dto. 59). Tenemos ganas de verte y charlar contigo. No tenemos teléfono. Intentamos llamarte a Zurich y no contestó nadie al número que nos dió Herrera Petere. El dia 11 estaremos de todas maneras en esa ciudad, pues quedé en encontrarme en ella por esa fecha con Sigwart Blum, el crítico de arte del diario alemán de Buenos Aires, que está viajando por Europa. Nos gustaría saber de tí y te rogaría me contestases esta nota si no piensas venir antes del 11 a Ginebra. Empecé a pintar aún sin saber bien para qué.

Un abrazo de Maruja y mío para tí y el afecto de:

[Seoane]

1963-04-02
Carta de Seoane a Sofovich. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1963 en 02/04/1963


Ginebra, 2 de abril de 1963

Sr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estoy ahora empezando a escribir cartas. Dejé pasar todo este tiempo para poder de mejor manera concretar las impresiones que voy recibiendo de lo que veo. Suiza me gusta mucho. Me encanta su paisaje, su nieve y sus ciudades y hasta sus gentes, creo que más a partir de Berna y hacia el norte. Se ven los defectos, pero también puede uno ir admirando sus virtudes y éstas son todas aquellas que nos enseñaron a practicar de niños nuestros padres y la escuela. Se trata de virtudes elementales y prácticas que sirven para hacer cómoda la convivencia. La practicidad es la norma de conducta habitual de estos montañeses, seguramente impuesta por el clima y la necesidad de preservarse de vecinos ambiciosos. Su fantasía está destinada a la invención de objetos útiles y a encontrar en su ejecución satisfacción artística. Les gusta que las cosas estén bien terminadas y produzcan buen efecto, que sean bellas. Quizás esta cualidad les viene de una larga herencia campesina, de encierros caseros en las largas nieves de sus montañas. Alrededor del fuego para calentarse el cuerpo debieron nacer las mejores virtudes suizas, y las virtudes de su arte. Pintan, dibujan, esculpen con exacta corrección, con largo conocimiento del oficio y con tozudez destinada a hacerlo lo mejor posible. Un gran pintor suizo es Hodler, que no tiene, a mi juicio, la resonancia universal que debiera. Extraordinario dibujante y pintor, un poco frío, pero muy sabio y que en su obra es espejo fiel del temperamento de su pueblo. Yo no sé si fue verdad histórica el suceso de Guillermo Tell o es leyenda, pero, cualquiera sea su origen, esa precisión conque dispara la flecha sobre la manzana que está en la cabeza de su hijo, es la precisión que caracteriza a Suiza y a sus artistas. Posiblemente, nada se encuentra individualmente genial en este país. Su genio, en todo caso, es producto del esfuerzo colectivo. Los retratos de Holder son admirables como lo son muchos de sus paisajes de montañas, donde las nieves y las nubes se confunden en color y forma para dejarnos ver por trozos el azul del agua y el verde de los vegetales. Cada línea de sus retratos es exactamente del tamaño que corresponde y está en el único sitio donde puede estar en el cuadro, sirviendo al mismo tiempo para definir al retratado. Pero esto mismo ocurre en los retratos de Goya o de Rembrandt y existe además algo indefinible que escapa a toda lógica y a la corrección del oficio. Félix Valloton, otro suizo, es un maestro, pero le falta el valor de saber desprenderse de lo que es correcto y que fue aprendido. Uno piensa en Renoir o en Monet, que vivían por los mismos años, posiblemente de más edad, no lo sé, pero que se atrevían a dejarse llevar por la fiebre del color y de la expresión. He visto estos días un desnudo rojo de Renoir muy descuidado de dibujo en el sentido académico, pero bellísimo de color y, ¿quién nos diría que esas manchas verdes y azules de Monet componen el detalle de un paisaje?
Vi algunas exposiciones extraordinarias, una de ellas de Jawlensky, del que le hablo a Scheinberg, y en una galería dedicada a libros de arte y grabados cuatro libritos, más chicos que los librillos de papel de fumar, de 3 centímetros por 2 aproximadamente, ilustrados por Picasso con aguafuertes. Son ejemplares numerados y de muy poco tiraje y cuestan 1.000 francos suizos, unos 31.000 pesos más o menos. Aparte de esto, también algunos espléndidos Picasso que vi por galerías, aparte de los museos, que nunca he visto reproducidos.
Bueno, refiriéndome a cuestiones de otra índole. ¿Cómo va el asunto del cobro de la Hebraica? ¿Qué dice el doctor Bruetman? ¿Y Bernárdez? ¿Continúan yendo a Ranelagh? Suponemos que sí si el verano este año es tan constante en ésa como aquí el invierno. Ayer nevó en Ginebra y hoy amanecimos con lluvia y frío, a pesar de esto, los comercios y las gentes están preparadas para gozar de la primavera. Me gustaría que nos enviasen noticias de ésa. Supimos por los diarios de la renuncia del Ministro del Interior y antes de los sucesos provocados por la actitud de la Marina. Le ruego que nos escriba.

Reciban Elsa y Ud. el saludo de Maruja y mío y además Ud. un abrazo de:

[Seoane]

1963-04-03
Carta de Seoane a Goldstein. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1963 en 03/04/1963


Ginebra, 3 de Abril de 1963

Sr. Lázaro Goldstein
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Llevamos en Suíza alrededor de tres semanas. Hemos vuelto a ver los espléndidos museos de Basilea y Zurich y los menores, pero también muy interesantes, de Berna y Wintenthur. No hemos visto aún el de Ginebra a pesar de estar viviendo en esta ciudad, pues esperamos visitarlo con calma y algún domingo próximo para evitar pagar la entrada. En tres años, desde 1960, los museos han aumentado en obras de arte moderno. Pintores como Juan Gris creo que solo es posible verlo en su total dimensión solamente en Suíza, entre los museos de Berna y Basilea, pues entre los dos completan las distintas facetas de su trabajo y con obras fundamentales. De Paul Klee solamente el museo de Berna tiene en la actualidad alrededor de ochenta horas y unas treinta o más están en el de Basilea. En las galerías particulares se realizan, en general, exposiciones de grandes pintores actuales o muertos en los últimos años. Aún nos tocó ver en Ginebra una gran exposición de Jawlensky, en Zurich una extraordinaria de Jacques Villón (ésta en el museo), y en Basilea, una muy completa de Paul Klee.
En cuanto a mis asuntos, estoy hasta ahora contento, gustan mucho mis grabados y es posible que exponga en Zurich próximamente. Tengo también aún en proyecto la exposición de Basilea. Llaman mucho la atención las fotografías de los murales y preguntan sobre la técnica con que fueron ejecutados y el emplazamiento. Algunos que he visto hechos últimamente en grandes casas de departamentos son bastante flojos. Sólo en Basilea me llamó la atención un vitral espléndidamente ejecutado para una puerta. Está hecho de metal y vidrio. En otro edificio, el de una empresa de seguros, vi otro, también notable, de metal, no sé qué metal, desde luego inoxidable, sobre piedra. El segundo, abstracto, pero como el primero, de gran efecto decorativo. Ayer he visto uno horrible, pintado, en el vestíbulo de una casa de esta ciudad.
Anteayer alquilamos un pequeño departamento de un ambiente con el tamaño necesario para poder trabajar y no tropezarnos y hoy comencé a pintar. Quiero pasar en Suíza dos o tres meses y no es posible hacer vida de hotel, por los precios y porque no podemos aguantar hoteles y restaurantes.
Suíza parece estar muy próspera y los suizos consideran que Ginebra es en la actualidad la Chicago europea. Aquí se están estableciendo grandes firmas norteamericanas y sospecho, no tengo mayores pruebas para afirmarlo pues me dejo llevar por la intuición, que los norteamericanos pretenden hacer de esta ciudad económica de la Europa que no está incluida en el Mercado Común. Hacer de Ginebra la rival de Bruselas, que también parece crecer industrialmente, pero, en este caso, como centro de la Europa unida en su economía. Tres ciudades se anuncian, según algunos que entienden de estas cuestiones, como tres grandes emporios económicos de este continente: Milán, Ginebra y Bruselas. Cualquiera sea el porvenir, lo cierto es que, aún transitando de turista por Suíza, uno no puede menos de verla como una inmensa fabrica donde el trabajo es el denominador común de todos sus habitantes.
Me interesaría mucho que si usted la tiene, o le es posible conseguirla, me enviase la dirección de Antonio Bonet en España, pues a última hora me olvidé de pedirla en Buenos Aires. De ahí no sabemos más noticias que las que publica Le Monde de París, periódico muy bien informado y con comentarios muy actuales respecto a la Argentina y Sudamérica. Hasta ahora parece que no existe claridad alguna en la política de Buenos Aires y en Le Monde, refiriéndose concretamente a la deuda exterior y al estado de las finanzas, en un comentario último llama a la reflexión a la marina argentina.
Les tendremos al tanto de cuanto vayamos viendo y haciendo por aquí. Por hoy reciban Polita y usted el abrazo cordial de Maruja y mío con el afecto de:

[Seoane]

1963-04-03
Carta de Seoane a Goldstein. 1963
Nova York
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1963 en 03/04/1963


Ginebra, 3 de Abril de 1963

Sr. Enrique Goldstein
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos instalados por dos meses o algo más en Ginebra y hemos andado hasta ahora por Zurich, Basilea y Winterthur, deteniéndonos sobre todo en las dos primeras ciudades. Hemos visto muchas novedades surgidas desde hace tres años, sobre todo en los museos enriquecidos notablemente con espléndidas donaciones de particulares. Suiza, en general, nos gusta. Hemos visto poca arquitectura nueva, aparte de la que habíamos visto en nuestro viaje anterior. Los edificios nuevos en Basilea y Zurich son sólidos, parecen muy bien construidos y responden al funcionalismo que resulta ya clásico. Lo más sorprendente es el destierro casi definitivo, para las nuevas decoraciones, de todo lo que no sea “nuevo diseño”. En los ambientes que se hacen se admite en general un detalle de “art Nouveau”, una mecedora, un sillón, o cualquier otro mueble que mezcla esas formas casi vegetales con la severidad de las líneas actuales. El “art Nouveau” vuelve por sus fueros. Hace dos o tres años se hizo en Zurich una gran exposición dedicada a él y otra de Van de Velde, con su obra de alrededor de 1900, muebles, tapicerías, pinturas, que derivaban en general a ese estilo. Como es natural, no pude ver esta exposición, pero pude ver fotografías, y un catálogo, y me encontré con sorpresas como algún grabado en madera fechado en 1893, creo que para ilustrar algún libro, de carácter abstracto. Hay que pensar que entre sus amigos franceses de entonces se contaban a Maurice Denis y a Maillol. André Gide habla de él en su diario sólo para pedir que no le gustaba comer fruta que la consideraba solamente como adorno, como objeto de contemplación. Si André Gide hubiese puesto más atención a la obra de Van de Velde hubiese, seguramente, advertido que la fruta era para este gran artista, por aquella época, alrededor de 1900, no solamente objeto decorativo, sino como los vegetales en general, fuente de ideas par muchos de sus dibujos. A André Gide que debió causarle asombro este hombre que no comía fruta, no pensó, quizá, entonces, en qué fuentes humildes nacen muchas veces los estilos de arte.
Hemos visto tres exposiciones muy importantes, de Jawlensky, aquí en Ginebra; de Paul Klee, en Basilea y de Jacques Villón en Zurich. Tres grandes pintores muy distintos y para quienes la pintura fue un lenguaje, lo es en el caso de Villón, destinado a reflejar un mundo. Jawlensky, un artista ruso que salió de su país por 1900, abandonando su carretera militar y que pasó su vida de pintor entre Alemania y Suíza, es un pintor místico en la última etapa de su vida y, con solo el tema del rostro, hizo cuadros maravillosos que tienen el sabor de antiguos íconos sin que se les parezca en nada. Paul Klee es un extraordinario pintor lírico que no abandona al pintor ni su humor ni su gusto por la música y Villón, tan grande como ellos, es un racionalista, un heredero de Descartes, un pintor que no puede abandonar la lógica ni la razón. Admiro a los tres, pero prefiero a los dos primeros. El Museo de Berna que parecía en 1960 ser un museo de poco interés comparándolo con los de Zurich y Basilea, se engrandeció también notablemente. Antes era casi únicamente Paul Klee su atracción principal hoy son Paul Klee y Juan Gris. De este último tiene algún cuadro más que el de Basilea y además cuenta con excelentes Picasso, Braque, Chagall, Leger, etc.
Éstas son las noticias que puedo hasta ahora contar. No muchas. Estos días empecé a pintar y tengo en proyecto una exposición de grabados en Zurich además de la posible de Basilea, suspendida una vez y sin fecha hasta ahora. Me gustaría que me contasen algo de Buenos Aires. No tenemos más noticias que las de Le Monde de París que más bien son alarmantes.

Muchos cariños de Maruja y míos para Anita y Ud. reciba el abrazo fuerte de:

[Seoane]

N/d:
4-6 Rue du Lac. Ap. 59
Ginebra

1963-04-04
Carta de Seoane a Núñez Búa. 1963
Xenebra
La Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Núñez Búa. 1963 en 04/04/1963


Ginebra, 4 de abril de 1963

Sr. D. José Núñez Búa
La Plata

Querido amigo:

Te escribo desde Ginebra donde me quedaré dos meses o algo más. Me gusta Suiza y en esta ciudad viven algunos amigos españoles y argentinos a quienes puedo ver cuando siento nostalgia de hablar de Argentina y España, y castellano, pues gallego se siente ahora a menudo por las calles de Ginebra y de las otras ciudades del norte de este país.
A Laxeiro y a Díaz Pardo les escribí sobre esto. En 1960 apenas había emigración española aquí. En menos de tres años se calcula que entraron alrededor de 16.000 inmigrantes, una gran parte gallegos. Suiza progresa notablemente. A Ginebra la consideran por su progreso industrial y por la cantidad de fábricas europeas y norteamericanas que se establecieron aquí en los últimos años, como una especie de Chicago. Pienso que esto no es un honor para la patria de Rousseau y la adoptiva de Voltaire, aunque se une perfectamente con su tradición calvinista ya que, según parece, fueron los consejos de Calvino los que la convirtieron en emporio relojero e industrial. De cualquier modo se nota que las gentes viven cómodamente y necesitan de mano de obra extranjera para poder desenvolver su comercio e industria. Sin embargo los suizos sueñan con América, temen a la posible guerra, a las andanzas de De Gaull[e] y de Adenauer y piensan en el continente americano como un lugar de libertad, con selvas y grandes pampas, remoto para cualquier contienda, naturalmente, que europea. No se imaginan guerras que no sean europeas. En este sentido no han mejorado desde 1960. Los técnicos en general marchan en cantidad a otros países, a África, Norteamérica sobre todo, y las simpatías de los que se dirigen a América del Sur las tiene San Pablo, en Brasil. De una verdad están seguros y la temen y es que, en caso de guerra, Suiza no podría quedar neutral, tiene demasiados compromisos con uno de los dos bandos que hasta ahora aparecen como beligerantes. Claro que puede cambiar, pues la política suele depararnos grandes sorpresas.
Hasta ahora hemos andado por otras ciudades de Suiza: Berna, Zurich, Basilea, Winterthur. Dejamos las más cercanas a Ginebra para más adelante. De momento quiero pintar, trato de preparar alguna exposición que es posible pueda hacer de grabados y pintura. También recoger notas para enviar a El Día y tratar de normalizar mis colaboraciones a Galicia emigrante. Ya envié una referida a los inmigrantes gallegos en Suiza, con algunos datos que logré conseguir hablando con algunos de ellos. Los días aún viendo museos y galerías de arte y momentos, se nos hacen largos y tengo las mañanas dispuestas para el trabajo. Las noches resultan más largas que los días pues Suiza es una inmensa fábrica donde todo el mundo madruga y se acuesta tempranísimo. En esto les queda, como en otras cuestiones, un fuerte resabio de país campesino.

Bueno, nada más por hoy. Saludos de Maruja y míos para Otilia y para ti y tú recibe un fuerte abrazo de:

[Seoane]

1963-04-04
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1963
Xenebra
Magdalena (Arxentina)
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1963 en 04/04/1963

Ginebra, 4 de abril de 1963

Sr. Isaac Díaz Pardo
Magdalena
Pcia. de Buenos Aires

Mí querido amigo:

Aquí estamos instalados en Ginebra hace tres o cuatro días. Hasta ahora no hicimos más que ir de un lado a otro viendo todo lo que hemos podido, museos, exposiciones, en Basilea, Zurich, Winterthur, Berna y aquí, además, naturalmente, de los monumentos y de lo que se ve por la calle que es mucho.
Ahora alquilamos un departamento de una habitación para quedarnos en esta dos o tres meses y trabajar. Ya empecé a pintar. Es posible que exponga en Zurich grabados y en Basilea pintura y grabados, dentro de unos días creo que se concretará algo. Hemos visto muchos juegos de porcelana en vidrieras y grandes almacenes de diversa procedencia, algunos muy buenos y extraordinariamente bellos, pero creemos, Maruja y yo, que no alcanzan en calidad a lo que haces. Uno de estos días, mañana o pasado iremos al Museo Aridna de esta ciudad, exclusivamente consagrado a cerámica y porcelana y que en viaje pasado no nos enteramos de su existencia. Parece que es un museo notable. De antemano tiene el interés de su especialización y de que abarca obras desde la antigüedad hasta nuestros días y de su carácter universal. Es un museo que se mantiene cerrado dos o tres meses del año y se inaugura el 10 de abril. Es posible que nos hubiésemos enterado de su existencia la otra vez por encontrarse cerrado. A Laxeiro le he escrito sobre los emigrantes gallegos en las ciudades suizas y también envié una nota para la audición de Galicia Emigrante. Es impresionante la cantidad de gallegos que vienen y de españoles en general, pero abundan más los procedentes de Galicia. Se siente constantemente hablar gallego por las calles y vienen a trabajar en los oficios más humildes pero son bien retribuidos en sus trabajos. Ganan de 800 a 1200 francos suizos, es decir, alrededor de 30.000 pesos argentinos y la vida en ésta les permite, según nos dijeron algunos, enviar de 2.000 a 3.000 pesetas por mes a sus casas, pero deben trabajar duramente. Es tremendo el caso de España. La gente más útil para el trabajo y la que está en la mejor edad debe salir por Europa para poder vivir, perdiendo el país destinado a criar hombres que solo han de servir a otras naciones. Nosotros nos detenemos cada vez que sentimos unas palabras en gallego. Los conocemos desde lejos por las calles, por el color rosado de los rostros y por la robustez en general. “Cando van, van como rosas...” decía Rosalía de los que iban a Castilla en el siglo pasado. ¿Cómo volverán los que vienen de estos países del centro y del norte de Europa? ¿Y existe alguien ahora, en Galicia, que se conmueva por ellos como Rosalía y Curros en el siglo pasado? Muchos seguramente no volverán como turistas, se desprenderán para siempre de su familia y de su tierra. Aquí los españoles deben adaptar su idioma al italiano para que puedan comprenderlos, y, en general, la población, por lo que nos dijeron, los prefieren a los italianos.
Bueno, me gustaría tener noticias tuyas y de los tuyos y saber que haces nuevo. Por mi parte quisiera que pintases y escribieses además de hacer porcelana. Creo que tienes capacidad de trabajo para hacer las tres cosas sin descuidar ninguna. Escríbenos.

Un abrazo de Maruja y mío. Saludos para todos los amigos. A Mimina le va escribir Maruja a Galicia. Otro trabajo para ti de:

Seoane

1963-04-04
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1963 en 04/04/1963

Ginebra, 4 de Abril de 1963

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Esperé para escribir a los amigos a estar un poco tranquilo y dejar de andar de un lado al otro. Nos establecimos por dos o tres meses, quizá dos, no sabemos, aquí en Ginebra, donde hemos encontrado un departamento de un ambiente en el que puedo pintar y ya comencé a trabajar. Hasta el día 29 hemos estado entre Basilea, Berna y Zurich e hicimos una visita al Museo Reinhart de Winterthur, una ciudad exclusivamente industrial que como todas las ciudades suizas tiene su interés particular. El Museo está destinado sobre todo a pintura alemana, austríaca y suiza, con una sala importante destinada al grabado francés. La parte impresionista que era lo que más nos interesaba ver está circunstancialmente clausurada lo que nos defraudó bastante. Los Museos de Basilea y Zurich aumentaron en bastantes obras desde 1960 y el de Berna, que a mi juicio es inferior, tiene ahora una colección espléndida de Juan Gris. Creo que para poder ver cómodamente a este pintor hay que venir a Suiza, pues entre Basilea y Berna se reúnen en sus museos más de treinta obras sin contar las de Zurich. Estamos viendo mucho mueble nuevo y nuevos motivos de decoración venidos muchos de ellos de los países del Báltico y de Italia. En uno de los grandes almacenes de Ginebra nos encontramos con sorprendentes Muranos, lástima que un poco caros para nuestros bolsillos, y, aparte, no sabríamos como transportarlos. En cerámica no hemos visto objetos superiores a los del otro viaje, pero sí en cuanto a trabajos en madera. En los ambientes preparados en las mueblerías para la venta, incluyen, con los muebles de línea moderna, alguno de “Art nouveau”, como si el prestigio de este estilo volviese a renacer en este aspecto. Encontramos nuevamente los trabajos de trapos como los de las montañas de Galicia, hechos por los campesinos, y que resultan encantadores en la variedad de sus colores, a pesar de la limitación de la decoración general por como tienen que ser hechos. Y volviendo a cuestiones de arte, pude ver algunas grandes exposiciones entre ellas una de Lurçat muy completa, con 70 tapices, algunos de trece metros por cuatro y medio que resultan notables de color, no tanto en su dibujo. Abusa en recursos fáciles para llenar espacios, como mariposas, estrellas y hojas de árbol. Se ve que se siente cómodo en los tamaños más chicos. En general creo que no es un muralista y que si llegó al muro es por la artesanía a que se dedica. Tiene más temperamento e imaginación de ilustrador, pero una imaginación más bien limitada. Como pintor no tiene, para mí al menos, interés. Son interesantes sus cerámicas, no así tanto sus litografías y gouaches. Pues además de los setenta tapices expone unas 110 obras más de otros procedimientos. Sorprendente para mí fue un vitral hecho con vidrios picados de color, acumulados y seguramente puestos de nuevo al horno para fundirlos. Me gustaría saber como es su técnica.
Bueno, esto es todo por hoy. Ahora acabo de recibir noticias alarmantes de ésa. Vamos a salir para encontrar algún diario que nos informe. ¿Cómo andan los asuntos de Citania? ¿Fue el libro de González López a la imprenta? ¿Debo enviar el dibujo de la tapa? Y por Montevideo, la casa, ocurrió alguna novedad? Le ruego me escriba y me dé noticias de esa.

Salude a sus padres y hermana en nombre de Maruja y mío, y a Martínez Lamela y Sra., a Julio Fernández y a los de Citania, y Ud. reciba un abrazo de:

[Seoane]

1963-04-04
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1963 en 04/04/1963


Ginebra, 4 de Abril de 1963

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Esperé para escribir a los amigos a estar un poco tranquilo y dejar de andar de un lado para otro. Nos establecimos por dos o tres meses, quizá dos, no sabemos, aquí en Ginebra, donde hemos encontrado un departamento de un ambiente en el que puedo pintar y ya comencé a trabajar. Hasta el dia 29, hemos estado entre Basilea, Berna y Zurich e hicimos una visita al Museo Reinhart de Winterthur, una ciudad exclusivamente industrial que como todas las ciudades suizas tiene su interés particular. El Museo está destinado sobre todo a pintura alemana, austríaca y suíza, con una sala importante destinada al grabado francés. La parte impresionista que era lo que más nos interesaba ver está circunstancialmente clausurada lo que nos defraudó bastante. Los Museos de Basilea y Zurich aumentaron en bastantes obras desde 1960 y el de Berna, que a mi juicio es inferior, tiene ahora una colección espléndida de Juan Gris. Creo que para poder ver cómodamente a este pintor hay que venir a Suíza, pues entre Basilea y Berna se reúnen en sus museos más de treinta obras sin contar las de Zurich. Estamos viendo mucho mueble nuevo y nuevos motivos de decoración venidos muchos de ellos de los países del Báltico y de Italia. En uno de los grandes almacenes de Ginebra nos encontramos con sorprendentes Muranos, lástima que un poco caros para nuestros bolsillos y, aparte, no sabríamos como transportarlos. En cerámica no hemos visto objetos superiores a los del otro viaje, pero sí en cuanto a trabajos en madera. En los ambientes preparados en las mueblerías para la venta, incluyen, con los muebles de línea moderna, alguno de “Art nouveau”, como si el prestigio de este estilo volviese a renacer en este aspecto. Encontramos nuevamente los trabajos de trapos como los de las montañas de Galicia, hechos por los campesinos, y que resultan encantadores en la variedad de sus colores, a pesar de la limitación de la decoración general por como tienen que ser hechos. Y volviendo a cuestiones de arte, pude ver algunas grandes exposiciones entre ellas una de Lurçat muy completa, con 70 tapices, algunos de trece metros por cuatro y medio que resultan notables de color, no tanto en su dibujo. Abusa en recursos fáciles para llenar espacios, como mariposas, estrellas y hojas de árbol. Se ve que se siente cómodo en los tamaños más chicos. En general creo que no es un muralista y que si llegó al muro es por la artesanía a que se dedica. Tiene más temperamento e imaginación de ilustrador, pero una imaginación más bien limitada. Como pintor no tiene, para mí al menos, interés. Son interesantes sus cerámicas, no así tanto sus litografías y gouaches. Pues además de los setenta tapices expone unas 110 obras más de otros procedimientos. Sorprendente para mí fué un vitral hecho con vidrios picados de color, acumulados y seguramente puestos de nuevo al horno para fundirlos. Me gustaría saber como es su técnica.
Bueno, esto es todo por hoy. Ahora acabo de recibir noticias alarmantes de ésa. Vamos a salir para encontrar algún diario que nos informe. ¿Cómo andan los asuntos de Citania? ¿Fué el libro de González López a la imprenta? ¿Debo enviar el dibujo de la tapa? Y por Montevideo, la casa, ¿ocurrió alguna novedad? Le ruego me escriba y me dé noticias de ésa.

Salude a sus padres y hermana en nombre de Maruja y mío, y a Martínez Lamela y señora, a Julio Fernández y a los de Citania, y Ud. reciba un abrazo de:

[Seoane]

1963-04-04
Carta de Seoane a Baudizzone. 1963
Nova York
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Baudizzone. 1963 en 04/04/1963

Ginebra, 4 de Abril de 1963

Sr. Luis M. Baudizzone
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos viviendo en Ginebra, quizás por dos o tres meses, y estoy pintando. Es posible que pueda hacer una exposición de grabados en Zurich y otra, de óleos y grabados, en Basilea. Estuvimos en ésta última ciudad diez días, tres o cuatro en Zurich y en Winterthur. Suíza nos gusta, como sabes, mucho, tambien sus museos que crecen de año en año por las donaciones de particulares. Desde 1960 hasta hoy es muy importante la cantidad de obras de arte contemporáneo que fueron incorporadas. Hasta ahora ví cuatro grandes exposiciones: de Jawlensky, Paul Klee, Jacques Villon y una muy completa de Lurçat, que no me entusiasma demasiado, al menos no tanto como los otros tres, con tapices, cerámicas, litografías y gouaches. La menor cantidad de obras es la de Klee en Basilea y son alrededor de ochenta, todas pertenecientes a particulares e independientes de las que están en los museos de este país. En Ginebra me encontré con algunos amigos argentinos y españoles, entre ellos con Amparo Alvajar , que está realizando una labor espléndida dirigiendo un teatro hispanoamericano que crearon funcionarios de América y España que trabajan en las Naciones Unidas y en la Organización Internacional del Trabajo. Este teatro es en lengua española, cuenta con la simpatía de la prensa suíza y sus estrenos son seguidos con interés en el medio intelectual de esta ciudad. Pero no es de esto de lo que quería escribirte, sino de una amiga de Amparo, que llegó, o está por llegar, a Buenos Aires, Marta de Laferrère , nieta o sobrina del autor teatral, que vive aquí en Ginebra con su madre y que tienen ahí, en la capital, un asunto de herencia al parecer muy enredado, además de una cuestión de derechos de autor. Necesita de un abogado de confianza que la oriente y pensamos en tí. Parece ser que Marta de Laferrère es una persona muy tímida, muy ajena a estas cuestiones y que no conoce además gente en Buenos Aires. Yo te rogaría que hicieses lo posible por ella.
En cuanto a los amigos, a vosotros y a todos los que estáis en esa, os recordamos constantemente. Cualquier cosa que vemos y que nos llama la atención siempre nos trae al recuerdo el amigo de Buenos Aires que podría interesarle. Nos gustaría que Elenita y tu os decidiéseis a hacer un viaje a esta y recorreríamos juntos algunas de estas ciudades que son realmente espléndidas por lo que conservan y por lo que construyen, aparte, naturalmente, la amabilidad y corrección de las gentes.
Por hoy nada más. Te ruego saludes a Fina y a Vicente a quienes no vimos cuando nos veníamos, pero a los cuales escribiremos, y Elenita y tu recibid el abrazo de Maruja y de:



D/dirección es:
4-6 Rue du Lac. Ap. 59
Ginebra

1963-04-07
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1963
Nova York
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1963 en 07/04/1963


Ginebra, 7 de Abril de 1963

Sres. Esther y Lipa Burd
Buenos Aires

Queridos amigos:

Mañana o pasado se cumple el mes de nuestra llegada a Suiza. Hemos andado gran parte de este tiempo de una en otra ciudad de este país, con unos días de estancia hasta ahora en Ginebra y en Basilea. En Ginebra, donde estamos ahora, alquilamos un departamento de un ambiente por dos o tres meses para poder trabajar y al mismo tiempo ir cuidando lo mejor posible de nuestra situación financiera, que merece, como podéis imaginaros, le dediquemos una parte importante de nuestra atención. Establecí algunos contactos con galerías de Zurich y de aquí, de Ginebra, que espero sean útiles, aparte, naturalmente, de las lentas y largas relaciones que continúan con la Kunsthalle de Basilea. Esperamos que algo cuaje para el futuro próximo. Los museos han crecido considerablemente con espléndidas donaciones efectuadas por particulares desde nuestro viaje anterior. El de Basilea, que para mí continúa siendo el más importante, aumentó considerablemente en obras del período cubista de Picasso, Braque, Juan Gris, Leger, además de los puristas Ozenfat y Le Corbusier, y en Paul Klee. Este y Juan Gris continúan siendo en Basilea como en Berna los pintores que mejor se ven. Berna quizá tenga ahora más Juan Gris que Basilea y desde luego ya tenía una cantidad superior de Paul Klee, alrededor de setenta obras de éste son las que posée en la actualidad. Los tres museos han aumentado en piezas nuevas pero creo que más en proporción los de Basilea y Berna. A los nombres que os menciono de Basilea hay que añadir nuevos Matisse, Bonnard, Chagall, etc., y algunos norteamericanos, como Tobey, y españoles últimos. En Zurich hay un gran Tapies y dos o tres esculturas de Chillida; en Basilea, Chillida, y en Berna Clavé, aparte, naturalmente, los de escuelas de Alemania y norte de Europa que también en Suíza pueden verse seleccionados. Nos tocó de ver además cuatro espléndidas exposiciones en museos y galerías particulares: Jawlensky, Paul Klee, éstos en Ginebra y Basilea respectivamente, y Jacques Villón y Lurçat en los museos de Zurich y de ésta. Ahora, en estos días, se inauguró en Zurich otra retrospectiva de Max Ernst que pensamos ver el jueves o viernes próximo de paso que vamos a resolver una posible exposición de grabados en una galería particular de esa ciudad. El que me decepcionó, dejando a un lado la espléndida calidad de la artesanía en los tapices y la buena intención humana de sus temas, fue Lurçat. Es un muralista por el destino de la especialidad a que se dedica, pero no lo es como artista, como pintor. Cerca de doscientas obras se reúnen en Ginebra entre tapices, unos ochenta gouaches, litografías, cerámicas y vitrales. Tiene tapices de dimensiones extraordinarias, de catorce o quince metros por cuatro o cinco de alto, pero sin resolver en sus cartones como obra de carácter mural. En ellos se conjugan los más bellos colores de lanas que Lurçat entona con habilidad y la calidad del tejido, pero los espacios los llena con recursos fáciles y repetidos, con mariposas, estrellas, sobre todo estas últimas, empalagosas estrellas estilo 1920 o 1925 de un falso modernismo, y hojas de árboles, todo como una pirotecnia deslumbrante a primera vista pero que cansa en su insistencia. Pienso que lo que seleccionaría para mí sería uno de esos gallos suyos, que los ha dibujado casi siempre de perfil, siempre el mismo gallo pero algo distinto, cuando los hizo tejer en blanco, gris y negro. Por lo demás prefiero la serie de tapices góticos de la vieja Basilea del siglo XV, con sus temas bíblicos y sus bestias más bellas en su aparente ferocidad porque seguramente aquellos pintores conocían menos de la anatomía y zoología que Lurçat. Bueno, en cuanto a otro género de cosas aparte de ver arte y monumentos, sólo hemos visto alguna película del género menos intelectual, como El tirano de Siracusa, que llenaron algunas horas de nuestro tiempo y con ellas multitud de películas de publicidad francamente malas. Creo que están peor que en 1960 y muy mal con relación a lo que vosotros estáis haciendo en esa. Nada que se parezca a la vuestra de propaganda de Rosenthal.
Nos gustaría mucho veros por aquí, que extendiéseis vuestro proyectado viaje de París a Ginebra, esta ciudad encantadora donde se os advierte el paso del tiempo en infinidad de relojes. Las agujas de todos ellos realizan, implacables, una inacabable y cronometrada danza de la muerte.
Escribidnos. Os rogamos que nos mandéis noticias vuestras y de esa. Sin todos vosotros, los amigos, nos encontramos solos. ¿Cómo va Arroyo y vuestro departamento? Os rogamos que nos enviéis y, lo más pronto posible, la dirección de Jonquières y de Cortázar que nos olvidamos en Buenos Aires, y a quienes quiero escribir.

Un fuerte abrazo de Maruja y mío para los dos:

[Seoane]

N/dirección:
4-6 Rue du Lac. Ap. 59
Ginebra

1963-04-08
Carta de Seoane a Varela. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 08/04/1963


Ginebra, 8 de abril de 1963

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Apenas tengo otras noticias nuestras que darte de la que continuamos en Ginebra, haciendo pequeñas salidas a otras ciudades de este país, y de que estuve dos o tres veces con Herrera Petere que siempre te recuerda con cariño. Muy envejecido, preocupado por el destino de lo que escribe y luchando para que le estrenen una obra de teatro en Lausanna y Ginebra. Trabaja mucho en su oficina de la Organización Internacional del Trabajo, y hace, en general, la vida metódica y aislada de los suizos. Nuestras noticias de Buenos Aires son, hasta ahora, muy limitadas. Creo que Le Monde fue quien mejor informó sobre los últimos sucesos. Pero, he aquí algunas noticias últimas por si pueden seros útiles para la audición:
En París, se acaba de estrenar por el Teatro Nacional Popular Luces de Bohemia de Valle Inclán en el Teatro Odeón. Con Divinas Palabras, son dos de las obras de este autor español en las carteleras de teatro de esa ciudad. Las obras de Valle Inclán muestran en Francia la España de su época, como, por los mismos días en otros estrenos, muestran la Alemania e Irlanda, la suya, obras de Brecht y de O´Casey. Algún crítico al escribir sobre Valle Inclán reconoce la pincelada goyesca y negra del escritor, pero consideran Luces de Bohemia como un excelente croquis al lado del admirable mural de Divinas palabras. Poirot Delpech escribe de este estreno: “Una evocación afectuosa, una espléndida lección de independencia de espíritu”.
Ansermet, el excelente músico suizo bien conocido del público de Buenos Aires, acaba de estrenar en Ginebra La Atlántida, de Manuel de Falla, el compositor español fallecido en Córdoba, ciudad donde vivió largos de años de destierro, entregado a la tarea de escribir esa obra, comenzada en España e inspirada en un poema del poeta catalán Jacinto Verdaguer. El estreno constituyó un notable éxito, aún cuando la crítica señaló defectos que atribuye a Halfter, el músico español discípulo de Falla, que la ordenó, y que se hizo cargo de completar algunas de sus partes, al fallecimiento del genial músico.
Por la televisión suiza se proyectó una película consagrada al excelente afichista y decorador francés Paul Colín, uno de los renovadores de la decoración teatral contemporánea y del cartel de publicidad. Fue luego de la Primera Guerra decorador y pintor de Music-Hall y cabarets negros, entonces de moda, y pintó desnuda, en 1921, a Josephine Baker que acababa de llegar a París procedente de Estados Unidos con una compañía de girls a la cual pertenecía. Dibujó carteles e hizo decoración para el Studio des Champs-Elysées y para los espectáculos de los Pitoëff, para obras de Jules Romains, Mercel Pagnol, Georges Neveux, etc. Anciano, afirma: “De los tres mil nombres escritos en mi libreta de direcciones, hay diez de amigos, y de estos diez sólo puedo contar con tres”.
En el museo de Ville de París se está haciendo una exposición retrospectiva de Georges Mathieu. La crítica, casi en su totalidad, arremete contra el pintor y su obra. André Chastel escribe: “Uno se apercibe con sorpresa que el secreto de Mathieu es lo bonito, lo chic, el estilo Dior: sus entonaciones de malva y gris en las pequeñas telas y su administración obsesiva del rojo y del negro, son los rasgos más notorios de una vocación de sastre un poco audaz”. “Estos cuadros ofrecen un interés enfermizo que se puede apreciar sin tener en cuenta la literatura que le acompaña y que abunda, como en los envoltorios de los productos farmacéuticos”. Otro crítico, Claude Roger-Marx, dirigiéndose al director del Museo, escribe: “No, la función de nuestros conservadores no es la de estampillar productos destinados al gran fracaso”. “Los títulos mixtificados cambian, el cuadro no: siempre las mismas salpicaduras del pincel, los mismos signos que no significan nada, los mismos fuegos de artificio, los mismos colores eyaculados del pomo, el mismo dinamismo loco que, no traduciendo ningún movimiento interior, queda en decorativo”. Mathieu, que suele ejecutar en público un gouache en algunos segundos y una tela al óleo en pocos minutos y que organizó a los cuarenta y dos años de edad sesenta exposiciones en Francia y catorce países más, es un producto exclusivo de la actual especulación comercial del arte, siendo como en el caso de Dalí, él mismo su principal agente.

Son cuatro noticias de estos días. Escríbeme y dime si son útiles. Saludos a los amigos y un gran abrazo para Marika y para ti de Maruja y mío

[Seoane]

1963-04-08
Carta de Seoane a Goldstein. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1963 en 08/04/1963


Ginebra, 8 de abril de 1963

Sr. Enrique Goldstein
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Acabo de recibir su carta, hoy, domingo, entregada con especial formalidad por un empleado de correos a las nueve de la mañana. Ayer tarde habló Ruty* con Maruja por teléfono desde Interlaken, y, seguramente, este fin de semana y de vuelta de Zurich, a donde tenemos que viajar el jueves, veremos a los padres de Anita y a su hermana.
Debió llegar a poder suyo una carta que le había escrito estos días pasados con noticias nuestras y de lo que fuímos viendo de más importante en los museos y galerías de las distintas ciudades de Suíza del norte, y participándoles que en la misma casa donde vive una amiga nuestra, funcionaria de la Organización Internacional del Trabajo, alquilamos un departamento de un ambiente para el tiempo que estemos aquí. Estoy pintando, tengo cinco cuadros nuevos, dos alargados de 1,50 aproximadamente por 50 cm., y otros tres más chicos. Nuestro viaje del jueves a Zurich lo hacemos para concretar una exposición de grabados en una galería destinada a este género de arte, a cuyos dueños entusiasmaron los que yo hago. También, aparte de Basilea, estoy en conversaciones con una galería de Ginebra, pero todo aquí es muy lento y objeto de muchas reflexiones y tropiezo con la dificultad de ser un pintor desconocido procedente de un país absolutamente ignorado en estas cuestiones. Si viniese de Nueva York o París, todo se hubiese resuelto en el acto, pues mis trabajos interesan mucho. En Zurich, tendré ocasión de ver esta semana la gran exposición retrospectiva de Max Ernst que prepara el museo, y aquí, en Ginebra, alrededor del 20, la del cubano Willfredo Lam, que desde hace años reside entre Nueva York y París.
Me sorprende la carta de la Otis, pero no me enteré exactamente de qué se trata ni de qué papeles, pues, en su carta, no venía la muestra que me anuncia. De cualquier manera, cuando me escriba, me gustaría saber qué es, a lo mejor, pienso, es papel para pruebas de grabado, en este caso, me lo guarda en la oficina o lo mete en el departamento de Montevideo. De todas maneras, para escribirle y agradecerle a Otis, deseo saber bien en qué consiste el envío. Perdóneme esta molestia, pero si es una atención que tienen conmigo, quiero agradecérsela, como le agradezco a usted su preocupación por esta cuestión. Nos alegró mucho la noticia de Anita y recordaremos la fecha, octubre, en que calculan se acrecienta la familia.
Me gustaría saber de Fiterman, Jenijovich, su tía Rosita, Edgardo y Susana, a todos ellos envío mis saludos. A su padre le hemos escrito también días pasados. Les recordamos a todos.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Anita y Ud y Daniel, y otro más para usted de:

[Seoane]

1963-04-15
Carta de Poggi a Seoane. 1963
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Poggi a Seoane. 1963 en 15/04/1963


Buenos Aires, 15/IV/63

Mi estimado Seoane:

Hágolle llegar estas líneas por gentileza de Lorenzo Varela que me ha facilitado su dirección allí.
Sabrá usted Seoane que me he propuesto, exclusivamente por cuenta mía, hacer un trabajo; y entre ellos, por supuesto, está usted. Sobre la publicación del trabajo, ya se vería más adelante; por ahora juzgo que lo indispensable es tenerlo preparado. Ahora bien, ausente usted del país, me dirigí a Lorenzo Varela quien, según me dijeron, estaría al tanto de su actividad de dibujante e ilustrador desde sus comienzos. Sin embargo, según me acaba de notificar, los datos que él posee son muy pocos frente a lo que ya necesito, pareciéndole mucho mejor que yo me ponga en íntimo contacto con usted.
Ahora bien, yo no sé hasta cuando se prolongará su ausencia del país; si fuera por uno o dos meses, no habría problema, pero si extendiera mucho las cosas ya serían distintas. Por otro lado, tampoco sé si está usted en condiciones de facilitarme lo necesario desde su residencia actual. Para lo que yo pienso hacer necesitaría documentarme con precisión no solamente sobre su actividad de dibujante específicamente entendida, sino también como ilustrador, que será uno de los puntos capitales de mi trabajo y en el que usted ocupa un lugar bien importante y notorio. En forma tanto global como total y detallada se me escapan infinidad de cosas suyas al respecto; de modo que, ¿cuál le parece la mejor medida a tomar? Retrayéndome a un pedido terminante, le hago esta pregunta porque no sé cual es su finalidad allí en Europa, si el descanso y el desentendimiento de toda preocupación o la continuación de su actividad.
De esta manera, dejo a su criterio la decisión sobre mi pedido aunque, como imaginará, el actualizarme sobre su obra daría un curso completo a mis planes. El hecho es que me he puesto a realizarlo aprovechando un claro de mi tiempo, pues la actividad editorial es casi nula con motivo de la situación del país que, como usted sabrá, ha llegado a un extremo por demás doloroso. En fin, es como una espina que uno tiene metida en el corazón y que cada día duele más profundo, sin miras de cambio favorable.
Estimado Seoane, conocidos ya mis propósitos, le transmite a Maruja mis más queridos recuerdos y mi alegría de saber los gratos momentos que estarán pasando por allí. Recuerdos y alegría que, como sabe, hago extensivos a usted.

Hasta muy pronto.

Elena F. Poggi

Elena F. Poggi
Moreno 3649-7ºA
Buenos Aires
República Argentina

1963-04-17
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1963 en 17/04/1963


Bs. As., 17-4-1963

Queridos Luis y Maruja:

Hemos recibido vuestras cartas. Utilizo el doble plural, porque junto con Chola leímos también las que recibieron Falcini y Enrique y Anita Goldstein; nos falta la de Scheimberg que seguramente veremos hoy o mañana. Todas tuvieron la virtud de acercarnos casi físicamente a Uds.; Maruja escribe como habla y Enrique tiene razón cuando dice que se escucha su acento gallego. Además, y a mi especialmente, me llenaron de hambre de viaje, este viaje siempre postergado por los avatares de la vida. A Chola le vendría estupendamente bien hacerlo, de tal manera que me comprometo a tener los ojos abiertos para no perder la primera oportunidad que se nos presente pro domo viaje.
Comparto, Luis, todo lo que Ud. dice sobre Hodler y Valloton, desde luego, lo comparto a través de las reproducciones. En un tomo que tengo sobre la revista La revue blanche, de una hija del fundador, muy bien ilustrado, se puede ver, junto a los grabados y litografías de Bonnard y Vuillard que Valloton ha conseguido el milagro de ser frío hasta cuando grava en madera, que ya es difícil conseguirlo; pero los grabados son perfectos de dibujo y de limpieza. –Hodler resulta más cálido–.
Suiza descripta por Uds. da la sensación de que en cualquier momento podríamos recibir una carta de Maruja contándonos que al abrir una puerta del departamento salió un cu-cú cantando la hora, aunque todos sabemos que eso le va a pasar a Ud., Luis, sacando la envoltura de una tableta de chocolate.
Tuvimos una revolución la misma noche que salió para Ginebra Núñez Búa; tuvo características especiales, esta vez los golpistas se jugaron enteros, hubo batallas, bombardeos por aire y por tierra, centrados en lo fundamental en Magdalena, Punta Indio, City Bell, Córdoba (en la ciudad) y Jujuy; la lista de muertos y heridos es de cierta importancia. El cielo de La Plata se veía, por la noche, iluminado por las luces de bengala que tiraban los aviones de la marina para ametrallar las columnas de tanques y artillería que desde Campo de Mayo avanzaban contra Punta Indio y Río Santiago. La derrota de los golpistas en la guerra fue total, pero a medida que avanzaban las fuerzas azules –es decir, el orden constitucional y las elecciones–, estas mismas fuerzas azules retrocedían políticamente emitiendo comunicados que cada vez las acercaban más a la filosofía política y social de los colorados: antiperonismo y más antiperonismo.
De cualquier manera, pienso que el saldo final con la derrota más o menos fulminante de esta revolución dirigida por capitanes de submarinos es un hecho positivo. La marina ya no va a poder asustar por algún rato.
Pasemos a otras noticias; la primera es un bomba, cobré los $60.000 m/n del Museo, que ya se los giré por la casa de cambios Baires, vía aérea, a la Societé de Banque Suisse, Zurich, esta casa que supongo tendrá sucursal en Ginebra, lo citará para hacer efectivo el giro. Bernárdez pagará los intereses en estos días y con ese dinero abonaré el pagaré de réditos; el saldo, juntamente con una cuota de $10.000 m/n, que he obtenido, mejor, que obtendré la semana que viene del doctor Bruetman, se lo enviaré por la misma vía, si Ud. n dispone lo contrario o algún otro medio. La semana que viene visitaré a Eudeba para ver que pasa.
Los $10.000 m/n de la Hebraica tienen mucha anécdota en su alrededor, pero que no merecen el tiempo de contarla. Obtuve la promesa de otro tanto para el mes que viene.
El precio del librito de Picasso mete miedo, con todo veré si Peralta Ramos tiene interés en él. En cuanto a otros Picasso aunque aquí no hay muchas novedades, por ahora me he cortado la coleta, salvo que Ud. encuentre el número 7 de DU, primer número de esa revista especialmente dedicado a Picasso y que, supongo, rareza y todo, estará más al alcance de mi agujereado bolsillo.
Ranelagh los sigue extrañando, más ahora que Ghersinich obtuvo del intendente de Berazategui un ejército de máquinas que han mejorado de tal manera la calle que han dado en llamarla La Avenida Plátanos.

Queridos Luis y Maruja, basta por hoy; con un fuerte abrazo.

Sofovich

Reabro esta carta el 22-4-63

Las detenciones a las que se refiere Chola son las de Musich, Merchensky, Gringauz, Ernesto Sábato y otros, estando prófugos Dardo Cuneo, Narciso Machinandiarena, Ramón Prieto, Isidro J. Odena y otros, todos ellos inculpados por decreto de constituir un grupo “marxista-leninista de tipo insurreccional latinoamericano”, vinculado al señor Rogerio Frigerio y bla, bla, bla. Interpuse recurso de habeas corpus por todos que estoy tramitando en estos momentos. Todo esto confirma lo que decía en la etapa anterior de la carta: la victoria colorada por encima de su derrota militar.
Si uno de estos días tengo algún rato de descanso, les haré una carta más extensa sobre todo esto. Ayer domingo pude descansar en Ranelagh de tanto ajetreo, el día fue maravilloso, tanto que por momentos me hizo olvidar nuestra soledad.

Nuevamente, un abrazo de quien les quiere mucho.

Sofovich

[Manuscrito:] Cobré los intereses de Bernárdez

1963-04-19
Carta de Seoane a Varela. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 19/04/1963


Ginebra, 19 de abril de 1963

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido Varela:

Aquí te van nuevas noticias, espero que te sirvan de algo. De nosotros, no tenemos nada que contaros. Trabajo y mañana o pasado viene a ver mis cosas el dueño de una galería de Ginebra. Durante la semana de Pascua quedó desierta Suiza, o sus habitantes se movilizaron de un lado para otro buscando los rincones más escondidos del su país. Nosotros hemos estado en Zurich e Interlaken. En Zurich, vimos una gran exposición de Max Ernst. Pero ésta es la primera noticia, ahí va:
En el Museo de Bellas Artes de Zurich se abrió una exposición retrospectiva del pintor surrealista alemán, nacionalizado francés, Max Ernst. Se presentan 231 obras de pintura, escultura, grabado y collages y, en vitrinas, algunos álbumes y libros ilustrados por el pintor y joyas diseñadas por él. Se trata de la exposición más completa que se haya hecho de Max Ernst y se considera un acontecimiento artístico europeo. Las obras más interesantes, a nuestro juicio, son las que abarcan los años que van de 1926 a 1930, con los temas de los bosques, metamorfosis de pájaros y hordas. En los años siguientes, los recursos de oficio que había ido descubriendo durante ese período se convierten en mecánicos y, de hace dos o tres años, es el muy flojo Retrato de Dorotea, (Dorotea Tanning, de Arizona), ejecutado con un lenguaje impersonal y consabido. Se trata, sin embargo, de un gran pintor, un pintor alemán por la rigurosa artesanía de que hace gala y por el mundo romántico que utiliza en su temática.
Eugene Ionesco acaba de publicar un largo artículo contra los críticos de teatro y la crítica profesional en general, Critiques, vous vivez de moi!, se titula. Afirma “Que la crítica sea hecha por los novelistas, los pintores, los filósofos. Delacroix comprendía la poesía mejor que los críticos literarios de su tiempo. Baudelaire y Apollinaire comprendieron la pintura que los críticos de pintura no comprendían”. Con este párrafo termina el artículo provocado por los comentarios desfavorables a su última pieza, Le piéton de l´air. Con motivo del centenario de la muerte de Delacroix, Claude Roger-Marx afirma en un ensayo que el gran pintor romántico fue para los escritores de su tiempo, lo que Baudelaire para los pintores y el más grande de los críticos de arte, coincidiendo, sin hacerlo y sin propósito seguramente de coincidir, como lo afirmado por Ionesco.
El Director de orquesta, Ansermet, uno de los más famosos desde hace muchos años que sostuvo y, seguramente sostiene, vinculaciones con destacadas figuras intelectuales argentinas entre las cuales debe citar a Victoria Ocampo, preside, en Ginebra, el Comité ginebrino por la amnistía a los presos y exiliados políticos españoles. El grupo que constituye dicho comité comprende importantes intelectuales de esta ciudad. Estos días enviaron un telegrama al Papa Juan XXIII y al ministro español Fraga Iribarne, en favor de Julián Grimau, sujeto a proceso en Madrid.
La actriz norteamericana Olivia de Havilland, famosa intérprete de Lo que el viento se llevó y Foso de serpientes, acaba de publicar en Londres un libro titulado Todos los franceses padecen del hígado, en el que comenta costumbres y tradiciones de Francia. “El pecho de una mujer, como los franceses afirman, –escribe Olivia de Havilland– tiene más importancia cuando ella está sin ropas que cuando las lleva”. Y comentando la necesidad de vestirse sexy ella añade: “En Francia, jamás oí hablar de tal asunto. Una acepta por definición que siendo mujer se es sexy y no tenéis necesidad de vestiros para probarlo”.
Estas son cuatro noticias últimas aparte de las políticas que son muchas y muy interesantes, pero que no creo sean oportunas en este momento de Buenos Aires.

Un gran abrazo para Marika y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

Nota: Dile a Marika que compre todas las plantas de carbón antiguas que encuentre. Los comercios de antigüedades de Suiza la tienen a la venta justamente con objetos y obras de arte que a nosotros nos parecen más valiosos.

1963-04-21
Carta de Seoane a Whitelow. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1963 en 21/04/1963


Ginebra, 21 de abril de 1963

Sr. Guillermo Whitelow
Buenos Aires

Querido Willy:

Hace más de un mes, casi dos, que salimos de Buenos Aires, sin plan alguno fijo y pensando más bien quedarnos algún tiempo en Suiza antes de ir a España. No sé por qué Suiza me atrae, tan distinta a mi temperamento, tan ordenada y quieta. Quizás porque sé que entre estos ciudadanos exactos, de muy antiguo calculadores de minutos y segundos, aficionados a las máquinas de precisión, ellos mismos máquinas de precisión, se consumieron muchas vidas apasionadas de desterrados ilustres, desde Paracelso a Nietzsche, o desde Erasmo y Holbein a Hesse y Jawlensky, que vivieron extraños, observados por los ojos fríos como agujas de relojes de las gentes de este país. Unos ojos azules sin pupilas que no miran y taladran como si fuésemos culpables de un delito que no recordamos, que buscamos en vano en nuestra memoria y no recordamos. O, quizás, solamente, de pisar con nuestras sucias suelas de extranjeros el suelo de su país. Un suelo que un suizo de estos días encuentra excesivamente sucio de excrementos de perros, detallando su número –48 de un puente a otro, 34 de una a otra calle– en una carta abierta dirigida a un diario de esta ciudad. En Zurich, pasamos por delante del Cabaret Voltaire, donde el dueño actual parece empeñarse en vano en mantener el fantasma de los Dadá, al lado de la casa donde vivió Lenin que, hace cincuenta o sesenta años, seguramente, miraba curioso a través de sus vidrieras a esos revolucionarios del arte. Volvimos a ver en Basilea, en el museo de la ciudad, los extraños objetos de la cirugía y de la alquimia medieval y, en las calles, el gaitero de Holbein y las viejas casas que ostentan orgullosas un nombre, incomprensible para nosotros, escrito en caracteres góticos sobre una fecha que puede ser 1398 o 1425 y que, desde entonces, fue renovada muchas veces y amparó muchas vidas y muchos muertos y las más extrañas historias que ya nadie sabrá jamás. En Ginebra, me gusta recordar a ese español muerto a fuego lento por decisión de Calvino increpándole en su agonía a éste por haber ahorrado leña para el fuego que le quemaba. Al español furioso, probablemente con el mismo gesto furioso con que le representaron los librepensadores de Francia en la estatua que le erigieron en París, y a Calvino sentado, tétrico, reflexivo, contemplando el espectáculo que él mismo había organizado, oliendo la carne quemada y mirando a las llamas subir al cielo hasta el mismo trono de Dios, con sus ojos casi ginebrinos, calculadores, fríos y sin pupilas.
Vemos todo esto y los museos, algunos magníficos, Basilea y Zurich, y las grandes exposiciones que la riqueza suiza trae a estas ciudades, pero empezamos a sentir nostalgia del desorden mediterráneo y del céltico, el del Atlántico de los Finisterres. Vivir en Suiza es como vivir en el purgatorio donde no se goza del cielo ni se sufre de las condenas de los hombres. Es el purgatorio de Europa.
Estamos sin apenas noticias de ésa, sólo algunas políticas a través de los diarios. Mándanos a decir algo y la dirección de Bonino en Estados Unidos. Aunque para ti sea un castigo, escríbenos unas letras. Saludos a todos los amigos, a Mujica Láinez, a Adriana y un abrazo de Maruja y mío para ti:

[Seoane]

1963-04-21
Carta de Sofovich a Seoane. 1963
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Seoane. 1963 en 21/04/1963


Domingo 21 de abril [1963]

Mi querida Maruja:

Tu carta me alegró y nos hizo reír; se la leí a Claudia y Alejandra. Ya te podés imaginar los comentarios sobre las funditas. Pensaba contestarte una larga carta, pero ahora Bernardo me apura no sé porque motivos de fechas de giros. Cherchez l´argent! Que te puedo decir de nuestra vida; triste, muy triste. Si salimos de la soledad inmediata que nos rodea, nos encontramos con un Bs. As. repugnante, revolucionario con mal olor, detenciones, peligros, tacuaras. Ranelagh nos ayuda. Vamos rigurosamente los sábados y domingos y estuvimos allí toda la Semana Santa con Luisa. Hablamos mucho de ustedes y los extrañamos. Está todo verde y suave, como en primavera, tienen algo de color los crataegus y el resto, todos los verdes neblinosos o iluminados que tan bien conocen. Nuestro limonero, lleno de limones, el ligustro cortado al bisel por don Juan para demostrar su enojo con los vecinos. Y el camino! convertido en una gran avenida lisa sin un pozo, con dos canaletas a los costados. Todo hecho por la intendencia de Berazategui que entre revolución y revolución se aburre y decide hacer cosas útiles. No te hablaré más de Ranelagh porque creerás que te quiero vender nuestra casa para que gocen de la compañía de Tristán.
No vemos casi a nadie, fuimos al cine a ver El Proceso. Nos gustó, pero yo encuentro que el libro tiene una dimensión filosófica y que la película es el relato de una pesadilla, bien que genialmente realizada. Fuimos al teatro a ver El décimo hombre de Chayevzky y también nos gustó mucho muy bien dada, en ese teatrito San Telmo.
Yo trabajo más de lo que puedo, pues aunque pedí licencia en dos escuelas, tengo el Buenos Aires mañana y tarde y dos veces por semana el Policlínico de Lanús en la sección niños del equipo del doctor Goldemberg. Allí aprendo mucho de psicología infantil, diagnósticos, tests, etc. Aunque en el fondo estoy en desacuerdo con la orientación demasiado psicoanalítica que allí tienen, me sirve, sin embargo, para practicar un gran aspecto de la psicología aplicada a la reeducación que puede serme muy útil alguna vez. Pertenezco a lo que pomposamente se llama equipo psicopedagógico del Seminario del doctor Goldemberg.
Marujita , aunque no podemos comparar la paz para el trabajo que deben tener en aquel departamentito de Suiza con la alterada vista del puerto que hubieran tenido desde la terraza de Montevideo, no nos olviden. Yo me encargaré de sorberle el seso hablándole de Ranelagh y como las sirenas a Ulises, los haremos volver siempre a estos pagos.
Claudia les manda muchos besos y me pide que Luis le guarde todas las marquillas de cigarrillos. Doña Alejandra, Juanita Sánchez mandan saludos.

Maruja, espero siempre noticias. Te mando un gran abrazo lleno de nostalgia de tantas vueltas de domingo con ustedes y con el auto lleno de cantos. Y otro gran abrazo a Luis

Elsa

1963-04-21
Carta de Seoane a Menechini. 1963
Nova York
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Menechini. 1963 en 21/04/1963


Ginebra, 21 de Abril de 1963

Sr. Enzo Menechini
Buenos Aires

Querido Enzo:

A última hora no nos hemos despedido de Julia ni Maruja ni yo por culpa del apresuramiento de los últimos días y lo lamentamos comentándolo cien veces entre nosotros, sintiéndonos culpables de una falta de amistad. Tenéis que perdonarnos. Hemos andado mucho por Suíza y hemos empezado a escribir algunas cartas a los amigos, (hoy tambien le escribo a Wily). No tengo nada resuelto sobre lo que voy a hacer y, ahora, en un pequeño departamento de un ambiente que hemos alquilado en esta ciudad, estoy pintando, exactamente igual que si estuviese en la Calle Montevideo, o en la casa de Bartolomé Mitre, esperando quedarnos aquí seguramente hasta fines de mayo. Hemos visto museos y exposiciones de pintura, algunas extraordinarias como una de Paul Klee en Basilea y las de Max Ernst y Jacques Villón en Zurich y otras muy malas de pintores de toda Europa que exponen en estas ciudades. Yo tengo dos o tres proyectos de exposición de los cuadros, pienso que alguna se concretará. No hice uso hasta ahora de ninguna de las cartas que traje de ahí. Pienso que es mejor de momento presentarse solo con lo que uno hace y esperar la reacción espontánea de los demás. Abandonarse a la propia suerte. Hasta ahora las obras mías gustaron mucho a los pocos que las vieron, óleos y grabados y esto pienso que es importante. Hemos visto un día a Bossard que está viviendo en Zurich y hoy voy a esperar a la estación a Blum y su mujer que están viajando por Europa y con el que tambien me encontré en Zurich. En Ginebra hay varios argentinos que trabajan en organizaciones internacionales y entre ellos la esposa de Coco Ferrari, –traductor de la Oficina Internacional de Trabajo–, Corina, una señora argentina que es una magnífica pintora, desconocida en Buenos Aires.
Esta ciudad, como todas las suízas, está llena de encantos, pero le falta, como a las otras, la vida en la calle de las de Italia, de España o de Argentina, el saber cada uno que no vive solo, solo él y su trabajo, sino que vive entre otras gentes con las que puede hablar y discutir sobre el estado del tiempo o el modo más expeditivo de arreglar el mundo. Uno se consuela de tanta soledad viendo los italianos y españoles emigrantes que hablan por las calles, que son una legión, y con los cuales uno puede entablar conversación inmediatamente. Hace pocos días viajamos en un tren con dos, uno de Nápoles y otro de Cattanea, que nos contaron de su vida en Suíza y de sus esperanzas para el futuro. Se trataba de dos seres humanos como nosotros y nos entendíamos como ni ellos ni nosotros podemos entendernos, en un tren o en la calle, con suízos, para gozar, hablando, de vivir y matar el tiempo. Los otros pasajeros, silenciosos, contaban el tiempo, ni lo mataban ni lo vivían, simplemente lo contaban como las agujas de los relojes. Uno veía en sus ojos moverse la aguja de las horas y el minutero, y la de los segundos, y era como una especie de danza de la muerte.
Escribidnos algo de Buenos Aires, de lo que pasa por esa, por la galería y por la calle. Un gran abrazo de Maruja y mío para Julia y para tí de:

[Seoane]

N/dirección: 4-6 Rue du Lac. Ap. 59
Ginebra

1963-04-22
Carta de Varela a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela a Seoane. 1963 en 22/04/1963


Buenos Aires, 22 de abril de 1963

Querido Seoane:

Recibí tus dos cartas. Ya hice uso de tu corresponsalía, con pleno éxito. Está a tono con el informativo que habíamos inaugurado –un panorama mundial y nacional muy breve y adjetivado, que está levantando roncha. Lo tuyo fue especialmente elogiado por los pintores, aunque supongo que a algunos nos les hará mucha gracia, como no se la hacen mis comentarios. Romualdo Brughetti es director de Relaciones Culturales de la Cancillería. Hugo Parpagnoli es director del Museo Nacional de Bellas Artes. Creo que ya sabías que Rafael Squirru es director del Departamento Cultural de la Unión Panamericana. Fuiste seleccionado para la exposición de París, por un jurado en el que estaba Payró. Se ha detenido a unos cuantos frigeristas, entre ellos Merchensky y, al principio, equivocadamente, Ernesto Sábato que ya está en libertad. Yo preparo dos conferencias para ver y estimar sobre El alma en conflicto con la época (lo accidental y lo permanente, como oposición causante del desgarramiento actual). Me ha encargado Eudeba una serie de fichas para la carpeta en que tú participas, y quieren que les busque dinero para colección titulada Arte para todos, con sueldo y asesoría, pero eso de buscar dinero...
Vimos a Baltar, están bien. Díaz Pardo sigue enterrado. Dieste, en su gloria, a la diestra de Rianxo. Núñez Búa salió para Europa, contaba con verte. Di tu dirección a una dama que quería datos tuyos para un trabajo misterioso. Bonino, en Estados Unidos, y Rubbers, preparando las maletas hacia allá. Mándame tus colaboraciones horaonceñas. Y, mientras no me mandes el paisaje, etc., es tu deber, no lo olvides enviarme discos, catálogos, libros, cintas grabadas con veces europeas, reproducciones de tus obras, y sobre todo, mucha compasión por esta vida porteña obligatoria.
Como ves, puedo ser más telegráfico. No te hablo del resto de vuestros amigos porque, como es natural, sólo los veo para maldeciros en compañía nada sospechosa. La noticia triste: Murió Lorenzo Dominguez.
No está Marika en casa, así que os mando estas líneas sin que ella meta baza (como ves, Maruja, para llegar a tiempo, hasta por correspondencia tengo que andar solo). Pero también os maldice, deseándoos, como yo, mucha suerte.

Un largo abrazo.

Lorenzo

[Manuscrito:] P.D. Saludos a Petere , a Amparo si la veis, a...

1963-04-22
Carta de Seoane a Sofovich. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1963 en 22/04/1963


Ginebra, 22 de abril de 1963

Sr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Le he escrito hace unas semanas la primera carta desde ésta dándole cuenta de nuestra vida en Suiza. Un vida ahora regular, con menos viajes a otras ciudades y encerrado parte del día en el departamento, trabajando. Tengo unos óleos nuevos y quizás, dentro de unos días, me ponga a hacer algunos estarcidos. Habituados al ajetreo deshumanizado de Buenos Aires, todo es aquí demasiado tranquilo y lento y ni siquiera se parece notar en esta ciudad que en uno de sus barrios se deciden medidas que afectan al mundo entero. Visitamos galerías de arte, pero nada vemos en las exposiciones individuales, como no sean de artistas consagrados, que pueda interesarnos más que las exposiciones corrientes de Buenos Aires y nos recorremos la ciudad una y otra vez, sobre todo por su parte antigua, para sorprendernos con la vieja bodega cambiada ahora en boutique o en galería artística, con un buen gusto notable. A veces pensamos en las viejas casas de Buenos Aires susceptibles de ser transformadas en algo parecido y, sin embargo, condenadas a la demolición. Casas de San Telmo o del bajo que parecen avergonzar a muchos porteños. En esta ciudad y en la otras suizas, Zurich, Basilea, se pueden encontrar grabados de artistas muy destacados, –excluyendo, naturalmente, los grandes nombres de Picasso, Braque, Miró– y de tirajes que oscilan entre los 100 y 200 ejemplares, a un precio aproximado de 3.000 pesos argentinos. Los libros, en general, están a los precios de Buenos Aires, resultan muy caros aquí mismo donde los hacen. Para estos días se anuncia en Ginebra la inauguración de una gran muestra de Wilfredo Lam, el pintor cubano, que tengo mucho interés en ver. En Zurich, le he escrito a Sarita (Sarita, hermana de la mujer de Scheinberg), vi una exposición de 230 obras de Max Ernst, muy interesantes. Pero todos estos goces se alteran con las noticias que llegan de Buenos Aires. ¿Qué pasa ahí? Le Monde hizo algún comentario muy atinado con respecto a la situación argentina y hoy uno espléndido con motivo de la ejecución de Grimau en España, que hizo reaccionar a Europa con diversos actos de protesta. Estamos necesitados de noticias.
El día 2 del mes que viene, de mayo, vence el segundo pagaré impuesto a los réditos. Creo que Bernárdez debió haber liquidado los intereses correspondientes de la deuda de Ranelagh y, si es así, le rogaría que me hiciese el favor de hacer pagar su importe en la sucursal del Banco de Santa Fe y Azcuénaga. Son 7.998 pesos.

Bueno, esto es todo por hoy. Esperamos impacientes noticias de ustedes y de todos los amigos. Un abrazo de Maruja y mío para Elsa y usted y reciba además uno fuerte de:

[Seoane]

1963-04-22
Carta de Seoane a Aisenson. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Aisenson. 1963 en 22/04/1963

Ginebra, 22 de Abril de 1963

Arquitecto José Aisenson
Buenos Aires

Querido amigo:

Estamos aquí en Suíza desde hace ya más de mes y medio. Hemos recorrido mucho de este país y hemos visto nuevamente los museos más importantes: Basilea, Zurich, Berna, Winterthur y algunas magníficas exposiciones de pintura como las de Paul Klee , Jacques Villon , Jawlensky , Max Ernst , Lurçat, etc., extraordinarias, descontada su calidad por la cantidad de obras expuestas. Solo le escribo ahora por la de Lurçat, que se realiza en Ginebra, y que a mí no me gusta demasiado, por el amaneramiento de sus formas que recuerdan un modernismo gráfico de alrededor de los años veinte y porque pienso que casi nunca resuelve como muralista sus grandes tapices, cuyos espacios cubre de estrellas, hojas, mariposas, pequeñas viñetas multicolores, etc., burlando una posible solución. Es un gran artesano que si consiguió popularizar en nuestro siglo el tapiz, no renovó, a mi juicio, su técnica ni consigue imprimirle la grandeza de los pequeños tapices medievales. Pero no le hablo de Lurçat para hacer su crítica, sino porque en la exposición donde muestra cerámica, alguna magnífica, pintura, litografías, joyas, hay como cuatrocientas obras de él, tiene un vitral realizado con una técnica nueva que éste sí me pareció un aporte notable a esta artesanía. Un vitral espléndido, donde la luz adquiere los matices más sutiles y en el cual se prescinde del plomo y de cualquier clase de nervaduras para convertirlo, con sus vidrios acumulados y seguramente unidos a fuego, no lo sé, en un solo vidrio maravilloso. Le escribo de esto porque sé que a usted le interesan estos procedimientos y en compensación de no haber visto aún los de Lucerna que usted me recomendó que viese.
Nosotros hemos alquilado aquí un pequeño departamento de un ambiente y en él estoy pintando exactamente como en Buenos Aires, con alguna exposición en perspectiva y esperando quedarnos en Suíza uno o casi dos meses más. Como sabemos que ustedes tenían pensado viajar a Europa, por alrededor de estas fechas si no entendí mal, nos gustaría mucho verles en esta ciudad que a nosotros nos gusta mucho, aunque no más, desde luego, que Basilea. No olvido la conversación con el Sr. Saiace y me ocupo de ver lo que puedo de artes gráficas, que en esto, a mi juicio, se distingue el genio suízo.
Saludos a su hermano y a los suyos y a los amigos comunes y reciban Margarita y usted, de Maruja y mío, el cordial de:

N/dirección.- 4-6 Rue du Lac. Ap. 59
Ginebra

1963-04-23
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1963 en 23/04/1963


Buenos Aires, 23 de Abril de 1963

Sr. Luis Seoane

Estimado amigo:

Estuve esperando que se concretaran gestiones que teníamos en camino con referencia al libro de González López, y por ello me he demorado en la contestación.
La visita con Prada y Martínez Lamela al Sr. Daniel Álvarez no fue demasiado fructífera. Excusa: malos negocios. No así la de Alonso Lago, nos recibió muy cordialmente, pero nos dijo que su aporte solo podría ser hecho en papel y que entendía que habíamos hablado de 20.000$. De acuerdo con esta, estuve en la Imprenta López y allí nos ofrecen un descuento de 20.000$ si les entregamos el papel, es decir, exactamente lo que estimó Alonso: ahora bien, cuando comenzábamos a temer por la manera de financiar el resto, surgió una circunstancia feliz. Núñez Búa, que se halla en España, escribió a Prada ofreciéndole la colaboración de Álvaro Gil para completar la financiación de dicho libro. Estimamos la suma necesaria en 50.000,00$ y Prada escribió inmediatamente a Núñez Búa y esperamos que de acuerdo a lo manifestado por éste, sea él el portador de esa suma. Apenas tengamos confirmación, entregaré el libro a la imprenta.
Por Montevideo, sin novedades, el portero Enrique muy correcto. A los pocos días de haber partido Vds., vinieron a retirar el cuadro para el Museo de Israel.
Veo por su carta que están concretando sus deseos y se han establecido ya en Ginebra, donde podrán moverse en un ambiente más propicio que este lamentable que vivimos aquí, estamos a 2 meses de las elecciones y el caos y la confusión son mayores que nunca.
Mi familia sigue bien y les envían muchos saludos, así como la gente de Citania. De mí, dispongan para lo que gusten y reciban el invariable afecto.

Díaz Dorado

1963-04-24
Carta de Falcini a Seoane. 1963
Bos Aires
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1963 en 24/04/1963


Buenos Aires, 24 de abril de 1963

Sr. Luis Seoane
Ginebra

Mi querido amigo:

Hace varios días que me llegó su hermosa carta de Ginebra con su amplio panorama de Suiza y de los suizos, con su penetrante visión de hombre y artista latino. La hice leer de Sofovich, y yo leí la que le usted envió a él, en Ranelagh, en compañía de Elsa, Sarita y María Luisa Sofovich, recordándoles a Uds. dos viendo la casa que fue de Uds., lamentando todos que se hubiesen desprendido de ella. En fin, recordándoles mucho. Al día siguiente en lo de Scheimberg nos intercambiamos la lectura de las respectivas cartas recibidas. Todos esperamos que allí les esperen muchas satisfacciones: trabajos, exposiciones, compras, resonancia artística pública, buena acogida de la crítica y de los artistas, sin excluir –claro está– del público visitante de las muestras y que no olviden de viajar mucho durante la estadía en Europa, que se las deseamos larga y provechosa. Sé muy bien que llegan a una Europa convulsionada que ofrece al hombre sensible aspectos desagradables y otros agradables que compensan y justifican el viaje, máxime sabiendo que han dejado una Argentina en manos militares engreídos de su fuerza material y de su incultura política y general, que han impuesto el miedo y el desasosiego que paraliza las mejores intenciones en todos los sectores del país. Hoy se anuncia ya la postergación de las cacareadas elecciones generales, con las proscripciones conocidas. Se han prohibido las manifestaciones el 1º de Mayo y la C. G. T. ha resuelto acatar la prohibición, tratar de realizar actos en locales cerrados. Pero, hasta ahora, no se advierte ninguna reacción popular...
El fusilamiento del comunista español no tuvo repercusión entre nosotros, al menos ostensiblemente. Indiferencia o inactividad por temor? Hasta cuándo?
El Museo Nacional de Bellas Artes ha comenzado a exponer esculturas al aire libre en una parte de los jardines que rodean a su edificio. Entre ellas figura mi Mujer del Éxodo. Comienza en la ciudad el movimiento artístico a través de las exposiciones. Entre nuestros amigos el asunto [Evgueni] Evtouchenko y sus derivaciones actuales y futuras da lugar a fuertes y apasionadas discursiones...
Advierto los diferentes panoramas que muestran en su carta y la mía, por ello los felicito una vez más por haber emprendido el viaje, aún con deseos de volverlos a ver pronto. Mientras tanto reciban, Ud. y Maruja, nuestros saludos, de los míos, y de este su amigo, un fuerte abrazo para Ud. de

Falcini

1963-04-28
Carta de Seoane a Sabsay. 1963
Nova York
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sabsay. 1963 en 28/04/1963


Ginebra, 28 de abril de 1963

Dr. Fernando Sabsay
Buenos Aires

Querido amigo:

Llevamos aquí en Suiza casi dos meses. Hemos andado por diversas ciudades y ahora nos quedamos por otro mes, o quizá dos, aquí en Ginebra, donde alquilamos un pequeño departamento amueblado de un ambiente amplio, y trabajo. Hemos visto los espléndidos museos de Basilea y Zurich renovados con nuevas adquisiciones y donaciones y también el de Berna, menos importante, además de grandes exposiciones de Paul Klee, Jacques Villón, Max Ernst y Lurçat. La de Paul Klee, la más chica, reunía alrededor de ochenta obras y fue, con la de Villón, la que más nos atrajo. Más de trescientas reunía la de Lurçat y en ésta, a mi juicio, se destacaba más que un gran artista un extraordinario artesano. Por las galerías se ve poca pintura interesante. Se nota, eso sí, un gran cansancio de las últimas escuelas y más bien una vuelta a una pintura figurativa que nos ofrece tampoco demasiado interés. Mis asuntos, los que se refieren a la pintura, hasta ahora marchan normalmente. Estoy en contacto con alguna galería y espero exponer no sé cuándo. Gustan, en general, mucho mis óleos y los grabados. Es una lástima que la Argentina sea incapaz de una política cultural destinada al exterior. En mí se confirma la idea de que en arte ocupamos un puesto destacado. En general, es bastante mejor lo que se ve en Buenos Aires que lo que aquí se expone procedente de París, avalado por galerías parisienses y la crítica de esa ciudad, además de lo que viene de Italia en parecidas condiciones y de Alemania. Pero en Europa sólo tienen noticias de los pronunciamientos militares argentinos y del subdesarrollo del país y la culpa no la tienen, como se comprende, los europeos. Estuve con Bossard dos veces, una aquí en Ginebra y otra en Zurich, donde vive con su nueva esposa, una mujer suizo-alemana, simpática, divorciada o en trámite de divorcio, y de su misma edad. Apenas hablamos de nada. El primer día que lo vi estaba de prisa porque tenía que verse con su abogado, pues acababa de adquirir el 48% de las acciones de una empresa editorial y de publicidad norteamericana, con opción al cinco más que retiene la gerencia. El segundo día en Zurich hemos estado con él una mañana, alrededor de una hora, se iba a pasar la Semana Santa a Strasburgo. Con nosotros estuvo, como siempre, muy cordial y quedamos en vernos con más calma. Está bien y optimista. Os recuerda mucho y con gran afecto. Hablamos de vosotros y de Alberti.
Si Sofía o tú tenéis ganas, nos gustaría mucho que nos pusieseis unas letras contándonos algo de ésa y de vuestras intenciones. Nosotros continuamos pensando en estar por Europa de siete u ocho meses a un año. Tenemos nostalgia de Buenos Aires por los amigos, pero nos angustia pensar en sufrir la estúpida política de los últimos tiempos con sus consecuencias en la vida diaria y las noticias que llegan de vez en cuando a ésta no son nada buenas.

Con saludos para los amigos comunes, al ingeniero Lipschitz y señora a quienes escribiremos, recibid Sofía y tú el abrazo de Maruja y mío y otro más para ti de

[Seoane]

N/dirección es: 4-6 Rue du Lac. Ap. 59
Ginebra

1963-04-28
Carta de Seoane a Kleinman. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Kleinman. 1963 en 28/04/1963


Ginebra, 28 de Abril de 1963

Sr. Julio Kleinman
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace y algo más de un mes y medio que estamos en Suíza y hemos visto en todo este tiempo una cantidad notable de museos y exposiciones importantes. Los museos han aumentado considerablemente en estos tres años, sobre todo los de Basilea y Zurich, el de Berna también con con espléndidas obras de arte contemporáneo. Aumentan con donaciones de particulares. La Roche, uno de los propietarios de la industria química de ese nombre, acaba de hacer una donación muy importante al museo de Basilea consistente en varios Braque, Juan Gris, Picasso, Leger, Le Corbusier, etc. Estamos, pues, como puede imaginarse, muy contentos de poder gozar de todo esto, de la maravilla del paisaje de este país, de sus viejas ciudades y del arte que reúnen, pero nos faltan los amigos de Buenos Aires. Seríamos felices si todos estuviesen aquí con nosotros. No tenemos planes concretos para orientarnos en los próximos meses. Estoy pintando. Alquilamos un departamento amueblado de un ambiente y en él trabajo todas las mañanas como si continuase en el departamento de Buenos Aires. Trabajo mucho. Por las tardes, salimos a buscar diarios para tratar de conseguir noticias de esa y andamos por la ciudad antigua y por las galerías de arte.
Las obras mías, óleos y grabados, parecen gustar mucho a los pocos que las vieron y estoy en tratos con algún dueño de galería para tratar de exponer. Ginebra es una ciudad llena de encanto y tiene la ventaja para nosotros de que nos entendemos en ella con sus habitantes mejor que en Basilea, por el idioma, y porque además alzan con más frecuencia la voz para hacer notar su presencia o destacar su voluntad, aunque Basilea es, a nuestro juicio, más hermosa y más importante desde el punto de vista artístico. Toda esta digresión está destinada además de darles cuenta de nuestra vida a saludarles a Ida y a Ud. y a los suyos, a participarles nuestra dirección por si vienen o pasan por ésta en alguno de los viajes que ustedes realizan. Nos gustaría mucho verles por aquí. Tenemos entendido que ustedes pensaban viajar por estas fechas aproximadamente, si lo hacen, cuenten ustedes con unos guías, Maruja y yo, que tenemos la ventaja de no ser suízos y poder destacar más con mayor imparcialidad sus virtudes y defectos. La pena es que no conocemos la vida nocturna de estas ciudades, suponiendo que tengan verdaderamente vida nocturna para poder ser perfectos guías. Pero algunos españoles, funcionarios de las N. U. nos llevaron a algunas tabernas donde parece que se afirma el espíritu greco-latino alrededor del vino tinto. Nosotros no bebemos, somos más primitivos, pero podemos mostrárselas a ustedes junto con la catedral, las viejas calles, las tiendas de antigüedades, las galerías de arte y la estátua de Calvino, un ser infernal.

Reciban Ida y usted, lo mismo que Edgardo y Susana y Ricardo, el saludo cordial de Maruja y mío y usted un abrazo de:

[Seoane]

1963-04-29
Carta de Seoane a Varela. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 29/04/1963


Ginebra, 29 de abril de 1963

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido Varela:

Recibí tu carta del 22 y te agradezco todas las noticias que me envías. Resulta confusa la de Paspagnoli, ¿es Director del Museo Nacional, como escribes, o del de Arte Moderno, en lugar de Squirru? Si lo es del Museo Nacional, ¿qué pasó con Romero Brest? Siento verdaderamente la muerte de Lorenzo Domínguez, era un gran artista y un excelente amigo. Para mí, además, otro español del exilio, aunque hubiese nacido en Chile, ocupado cátedras en la Argentina, etc., como escultor nació en España, donde se formó y a cuya sangre pertenecía. De aquí la noticia más importante fue la ejecución de Julián Grimau en Carabanchel. Toda Europa se conmovió. Manifestaciones en todas las ciudades europeas. En Francia, Italia y Suiza, obispos y organizaciones católicas hicieron pública su protesta. Aquí, en Ginebra, hubo dos manifestaciones. La última, el sábado 27, de todas las organizaciones sindicales. Al terminar el acto, donde sólo hizo uso de la palabra un dirigente obrero, lanzaron al lago dos coronas de claveles blancos y centenares de claveles rojos para que remontasen las aguas del Rhône y llegasen simbólicamente a la costa de España. Franco se cerró definitivamente, pienso, muchas puertas europeas, las que se había entreabierto para la liberación de su economía y su política. La prensa francesa es en casi totalidad, intransigente con él, con la ahora dudosa ayuda económica de De Gaulle y con Malraux, del que nadie puede escuchar su silencio. Pero ahí van algunas noticias, pues no creo puedas pasar la de Grimau.
En Ginebra, se ha inaugurado una gran exposición del pintor cubano Wilfredo Lam en la Galería Krugier, seguramente una de las más amplias y selectas de esta ciudad, que comprende obras desde 1938 hasta 1962. Se trata, en general, de cuadros de gran formato, de un surrealismo muy particular y realizados con una técnica muy sintética. Sus temas, muy repetidos desde hace años, se refieren a un mundo cubano tropical y de resonancias africanas y oriental. Cañaverales, grandes pájaros, pies y manos muy dibujados sugiriendo no se sabe de qué cuerpos, picos de aves, todo formando ángulos agudos dibujados con precisión. En la primera época, usaba una paleta de verdes, rojos y violetas muy tímidamente puestos al modo impresionista y en los últimos años dibuja simplemente con negro sobre un fondo gris casi blanco. Manifiesta un mundo original que tiene que ver lo mismo que con su país, con su origen chino y negro. Se trata desde luego de un excelente pintor, sabio y menor, que con los años redujo sus aspiraciones y que alcanzó, como los chinos con sus aguadas o como Goya con sus últimos óleos y grabados, a encontrar todo el color posible sólo en el negro.
En la ciudad vieja de Ginebra, se instaló una nueva galería de arte, la Galería Iolas. Se trata de una galería de Nueva York que ha abierto dos sucursales en Europa, en París y en Ginebra. Seguramente, en esta última ciudad, como muchas empresas norteamericanas con el fin escondido de burlar los impuestos de su país. Se inaugura con una muestra de Max Ernst, unas sesenta obras, casi todas ellas de la última época del pintor y los precios de los cuadros oscilan entre 150.000 francos suizos, es decir, 4.600.000 pesos aproximadamente, el de mayor tamaño que es de alrededor de un metro cuadrado, y 21.000 francos suizos, es decir, 690.000 pesos el más chico, el grandor de media tarjeta postal. La calidad, con ser buena en general, no está, pensamos, de acuerdo con los precios. Los mejores cuadros de Max Ernst se presentan, como ya comentamos, en el Museo de Zurich.
Suiza acabad de obsequiar a la Unesco con un tapiz de Le Corbusier de 6,50 x 3,50 metros que decorará la sala 5 y que evocará, según una frase del delegado suizo, “la alegría de vivir y una incesante juventud”. Esperamos que el tapiz, como los tapices de los cuentos orientales, pueda desprenderse a ratos de la pared a que fue destinado para llevar, entre nubes, alegría y juventud a los pueblos subdesarrollados y hambrientos que tantas valiosas horas de preocupación consumen a los delegados de la Unesco. La preocupación de Le Corbusier fue, antes de pronunciarse los discursos, colocar su gran tapiz en la pared de una sala exigua como parece que es la sala cinco de la Institución internacional. Se le presentó al arquitecto racionalista un problema de Chesterton que, seguramente, por nada racionalista, podría el escritor inglés resolver más fácilmente.
Uno de los más importantes críticos de arte de Europa, el francés Georges Duthuit, acaba de publicar un libro, Le feu des signes en Ediciones Skira de Suiza. Con este motivo, acaba de declarar “los estetas generalmente vienen después de los artistas, de sus obras”. En el libro se vuelve contra la estética contemporánea, la dispersión del arte de nuestra época, la concepción individualista del arte y reniega de los prefacios que hizo en los últimos tiempos para pintores del informalismo y de la abstracción lírica, como Riopelle y Sam Francis. El pintor, afirma, debe participarnos la certeza de pertenecer al mundo. La obra de arte no puede reducirse a sabios juegos formales ni a especulaciones geométricas o psicológicas. El libro de Duthuit estalló como una bomba en los medios artísticos y del comercio de arte. Antes se había rebelado contra la concepción estética del Malraux publicando su excelente libro El museo inimaginable.
Georges Mathiew, afecto por la mala crítica que obtuvo de su gran exposición en el Museo de Arte Moderno de la ciudad de París, responde a uno de los más sañudos, André Chastel, de Le Monde, con un artículo en uno de los últimos números de Arts, en el que, si bien logra comadrear alrededor de la obra de Chastel, no consigue desde luego defender su pintura, que era lo que algún público esperaba. En compensación, en uno de los últimos números de París Match, aparece retratado en las poses más diversas vestido de lujosos trajes, que unas veces parecen hacen surgir su figura de una tela del Ticiano o de Velázquez y otras de Goya, y entre muebles muy curiosos y caros. Fotografías singulares que en nuestra época tienen mucho que ver, aunque parezca mentira, con el comercio artístico.
Morir en Madrid es la última película de Frédéric Rossif, el autor de otra muy buena Le temps du ghetto, hecha a base de documentales extraídas de los archivos. También de los archivos de varios países extrajo la documentación gráfica para relatar la guerra de España. Un relato apocalíptico, según juzgan algunos críticos, que mereció el que interviniese la censura francesa cortando frases del texto redactado por Madeleine Chapsal. En estos días, la película de Rossif es la más comentada de Francia y su nombre Morir en Madrid sirvió, en general, como título a los numerosos comentarios que se hicieron contra Franco alrededor de la ejecución de Grimau. Resulta un excelente recuerdo en el momento en que Francia se apresta a ayudar financieramente a España formando parte de su gobierno Malraux, el caballero, subrayamos entre comillas, de La esperanza.

Querido Varela. Éstas son las noticias por hoy. Creo que abundantes. Escríbeme. Un abrazo de Maruja y mío para los dos:

[Seoane]

1963-04-29
Carta de Whitelow a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1963 en 29/04/1963


Buenos Aires, 29 de abril de 1963

Querido Luis:

Me dio una gran alegría recibir tu carta el sábado pasado y leí y releí tus jugosos conceptos sobre Suiza y los suizos. Quisiera devolverte la prosa inteligente con unas líneas a su altura. Pero... estoy un poco apretado de tiempo. He empezado la temporada y en consecuencia tenemos mucho que hacer. (¿Cuándo no?)
Esta carta va ante todo por asuntos plásticos. El actual Director de Relaciones Culturales, Romualdo Brughetti, me llamó hoy por teléfono para tener noticias tuyas. No sé si sabrás a la fecha que has sido invitado a participar en la Sección Grabado de la Bienal de San Pablo con cinco obras. Brughetti desearía saber si aceptase, y si las obras las mandarías desde Suiza, o serían suministradas desde B. A., vía la Galería Bonino, o vía custodios familiares.
Asimismo, me pide que te diga que tratará de hacer todo lo posible por conseguir el Museo de Arte Moderno de Río para presentar allí una exposición tuya, de modo que la una se refuerce con la otra, y la maravilla o el espanto sean totales e irremisibles.
¿Quieres ser tan amable de ponerte en contacto con Brughetti, escribiéndole a la Dirección General de Relaciones Culturales, Sarmiento 2351, Buenos Aires?
¿Cómo está Marujita? Con Adriana siempre los recordamos. Adriana ha solicitado la beca italiana para ir a estudiar teatro a Milán. Ojalá la obtenga!
Pronto te escribiré sobre cosas menos oficinescas. Un fuerte abrazo para ti y Maruja de quien mucho los quiere.

Billy

1963-04-30
Carta de Seoane a Scheimberg. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1963 en 30/04/1963


Ginebra, 30 de abril de 1963

Sr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

No recibí respuesta a mi carta anterior. Quizá esté en camino. Tenemos hambre de noticias de Buenos Aires. Ayer y anteayer recibimos las de Sofovich y Falcini que nos produjeron un gran alegría. Creo que no tengo nada nuevo que contarles de nosotros, pero ahí va una estampa de un día en Zurich, el día de Viernes Santo, con todo cerrado menos alguno que otro restaurante o café.
Dios nos busca en Zurich
Doblaban las campanas desde el alba. Era Viernes Santo. Doblaron todo el día. A la salida del hotel, a las nueve de la mañana, lo sorprendente eran las calles desiertas. Sólo, en general, uno que otro zuriquense de edad las travesaba a grandes pasos, seguramente, para llegar a tiempo a alguna ceremonia religiosa. El río Limat estaba azul, el día claro, espléndido, y los cisnes, para despiojarse, ondulaban sus cuellos sobre su propio cuerpo. Quizá lloviese al atardecer o a la noche. Así sucedió. Nosotros nos entretuvimos en pasear por el muelle del río Limat. Viendo, una vez más, las vidrieras de los comercios. Deteniéndonos a descifrar los títulos de los libros alemanes, o suizos alemanes, y los viejos y nuevos grabados que se ofrecen en venta en alguno de esos establecimientos, mapas antiguos, grabados de interiores de casas campesinas del siglo XIX, grabados con vacas y escenas de labor; grabados de hoy, de Miró, de Max Ernst, de Bazaine, de Manessier..., sólo línea y colores, de técnica rigurosa, inexplicables y simples como el Viernes Santo y el mundo. Una mujer se acerca a nosotros, anciana, menuda, vestida de negro y con un sombrero ridículo en la cabeza. La mujer tenía el rostro blanco, muy blanco y los ojos azules, bondadosos, muy azules. Extrajo de la cartera un pequeño folleto en alemán y nos lo ofreció. En francés, malo explicamos que era inútil el ofrecimiento. No entendíamos alemán. “Mercí, madame”, le dijimos. Preguntó de que idioma éramos. Español, respondimos. “Un momento”, nos contestó. Revolvió en la cartera y del fondo de ella sacó otro folleto que en su ángulo izquierdo superior tenía escrita a pluma una indicación. Sp. El idioma español estaba en el fondo de la cartera. El título nos alarmó. Decía en rojo y entre admiraciones “¡Dios te busca!”. Agradecimos, y nos echamos nuevamente a andar. Por fin, alguien nos buscaba en Zurich y nada menos que Dios. Alguien superior al Director de Turismo, a las autoridades de la ciudad, del Cantón y aún a los mismos gobernantes de la Confederación Helvética. Dios, pensamos, estará en cualquier parte. Resolvimos andar. Abandonamos el muelle Limat, subimos hacia la catedral, la contemplamos, dimos vuelta a su alrededor, alzamos los ojos hacia sus cúpulas revestidas de metal. Dios no nos encontró. No estaba allí. Vimos el gigantesco Carlomagno con la espada sobre las rodillas. Seguimos por aquellas calles estrechas, medievales. Veíamos las calles, los edificios, las vidrieras. En una, pequeñas tallas en madera para el turismo, campesinos suizos tallados, animales, el oso más que cualquier otro, escudos de los Cantones y de las ciudades, objetos de cuero, de metales, todo lo que uno piensa que nadie compra. En otra, bellísimas piedras apenas pulimentadas del Brasil y de la Argentina. Piedras de todos los colores, cantos rodados de las orillas de los grandes ríos. La vidriera de una relojería. Relojes de muchos tamaños y formas. Sólo raramente se puede hablar de estilos. Chatos, abombados, de bolsillo, de pulsera, para la pared, para los muebles. Y cadenas y correas, y precios. Y otras vidrieras, con fotografías de cupletistas y bailarinas. Con apellidos españoles y franceses. Blancas y negras. Morenas y rubias, de diversos colores y formas, como los relojes, los objetos para el turismo y los emblemas de Suiza. Una vidriera entre todas, sólo con un bikini y un precio. ¿Para qué más? Dios no nos encontraba. Decidimos entrar en un café. Volvimos a pensar. Dios puede estar en todas partes. A la izquierda de nuestra mesa un mulato joven, barbudo y con el cabello descuidado y sucio. Seguramente, un artista. Un pintor. Miraba sin ver a nadie. Quizás él fuese Dios. Pero no, tampoco. Posiblemente, un santo. Mujeres beatas, beatas protestantes, impasibles, tomaban su café con leche o crema, o su cerveza, luego de las ceremonias religiosas. Eran como grandes madres estáticas, indiferentes, moviendo sólo la cabeza como las lechuzas para penetrarnos con sus ojos fríos. Dios, evidentemente, no estaba con ellas. Únicamente, las conmovía el dulce y los pasteles. Tenían la edad de la gula. Salimos. Continuamos andando. Llegamos a la estación. Entramos. Compramos Le Monde del día anterior. Escuchamos hablar en las tertulias de emigrantes italianos y españoles. Hablaban en voz alta, reían, cuando no se les notaba preocupados, pensando en dinero. Nadie piensa, ya se sabe, más en dinero que los pobres. Nosotros. Nuevamente salimos. Dios no estaba entre las boleterías y los kioskos, ni entre los trenes. Posiblemente, no había llegado. Ningún tren lo había traído hasta esa hora. Habíamos pasado el Bahnoft Brücke antes de ir a la estación y desde aquí seguimos por Bahnhof Strasse. Nuevas vidrieras. Ahora elegantes. Muebles, alfombras, perfumes, cosméticos, trajes, maniquíes en actitudes amaneradas, de rostros morenos con cabellos de nylon. Comimos algo en un restaurante cualquiera. En una mesa cercana, otra gran madre impasible girando únicamente las pupilas de sus ojos. Las manos sobre las rodillas. Observándolo todo. Estableciendo in mente las incorrecciones de los extranjeros. Abandonamos el restaurante y anduvimos por las viejas y bellas calles. Solos. Anduvimos la colina que fue castro celta. Miramos los viejos techos al estilo de los flamencos. Un capilla del siglo XV. Todo. Nos fatigamos andando. Al atardecer, regresamos hacia el hotel. Por el Quaibrücke, Bellvueplatz, seguimos por Ramí Strasse unos centenares de metros, y volvimos al Quai Limat. En el río, los cisnes se despiojan más sañudamente que a la mañana. Con los largos cuellos aún más ondulados. Y los patos alzaban a un tiempo sus cortas patas para rascarse las cabezas. Caían unas gotas de lluvia. Dios no nos encontró. Sin embargo, el folleto que nos había dado la anciana de ojos bondadosos, y que terminaba en un pequeño capítulo que aseguraba nos necesitaba, comenzaba afirmando: “¡Dios te busca!”. Dios nos buscaba. Nos necesitaba. Pero no nos encontró. Nosotros, naturalmente, tampoco lo encontramos. Seguramente, ese día nos hubiésemos entendido. Hubiésemos estado solos en las calles de Zurich. Él y nosotros. Hasta la hora de los bikinis en los cabarets y de los borrachos agrupados a las puertas de los bares.
Claro, es el hombre quien generalmente busca a Dios. El que llegue a encontrarlo es otra cuestión.
Fue un día así. Dormimos perfectamente, a pesar de los grandes almohadones que nos ponen como almohadas en los hoteles y de los fastidiosos edredones.
La ejecución de Grimau conmovió a Europa entera. Hubo actos en todas las ciudades europeas de protesta. Aquí, en Ginebra, los obreros lanzaron simbólicamente coronas y claveles al lago para que el río las llevase a la costa española. Obispos y sacerdotes católicos de Francia y Suiza protestaron contra Franco. En Rabat, en plena embajada de España, en cuyo salón se celebraba un concierto, un joven se levantó, dijo una palabras de protesta y pidió un minuto de silencio por Grimau. Sólo el embajador y unos cuantos se mantuvieron sentados. Casi todo el público se levantó en su homenaje.
Otro día enviaré más noticias nuestras y de lo que vemos. Un gran abrazo a todos los amigos, a Aída y los suyos de Maruja y míos y otro para usted, fuerte, de:

[Seoane]

1963-04-30
Carta de Seoane a Goldstein. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1963 en 30/04/1963


Ginebra 30 de Abril de 1963

Sr. Enrique Goldstein
Buenos Aires

Queridos Anita y Enrique:

Recibimos sus cartas con la muestra de papel, espléndido, y precisamente para grabados o libros de lujo. Creo que es papel Japón nacarado y, si no, una muy buena imitación. Con ella las diapositivas que resultaron muy interesantes. Nunca me vi tan cargado de bultos. Aquí, en Ginebra, continuamos haciendo la vida que supongo haberles comentado en la anterior. Trabajo todas las mañanas, escribo cartas a los amigos y salimos a las tardes a recorrer la ciudad, ver galerías de arte y calles. El domingo pasado estuvimos en Ivoire, un pueblecito de Francia a orillas del Lago Léman y a 15 kilómetros de Ginebra, realmente encantador. Viejas casas medievales, arcos de medio punto y piedra por todas partes. Allí mismo a la puerta de una casa una maternidad ingénua, pero preciosa, labrada por un cantero del pueblo. Un sitio para quedarse a vivir si uno fuese pescador, o supiese como no teniendo dinero. Podría hacerse una casa toda de vidrio hacia al lago, con una vista de montañas, agua y pueblos al otro lado de la costa. Allí encontraré un solar con malezas, aguardando probablemente al turista suízo o francés que lo compre para hacer su casa de fin de semana. De mis posibles exposiciones, aún nada concreto. Gustan, se lo dije en las cartas anteriores, mucho mis obras, me hablan de exposiciones de grabados y de óleos por separado, pero aún no se pudo concretar nada. Es posible que en los próximos días tenga noticias firmes sobre mis asuntos. Lo malo de Suíza es que sus habitantes suspenden una conversación para hacer un viaje a París o a Amsterdam y uno queda sin respuesta hasta su regreso. Y, además, no tienen prisa, lo que es natural, están en su casa. He pintado unos diez cuadros, cinco, con diez grabados, están en la Galería Benador de aquí, una galería de la calidad de la de Bonino en Buenos Aires, pero más chica, y estoy bastante satisfecho con lo que hago.
Hemos visto nuevos objetos dinamarqueses y nuevos muebles. La línea parece cambiar. Buscan las curvas y en los objetos decorativos, representación de animales, etc., eliminan la línea recta. Es como si buscasen un regreso al Art Nouveau. Las últimas cosas no me gustan demasiado, pierden su carácter funcional y violentan la naturaleza de los materiales. En calidad resultan estar entre las ingenuas tallas de madera para el turismo y lo racional que ellos venían haciendo en los últimos años. Puede ser que sea algo pasajero. Hemos visto también una nueva exposición de Max Ernst en la sucursal de una galería de Nueva York que se acaba de inaugurar en esta ciudad. Son últimas obras del pintor y no compiten con las que en estos días están expuestas en el Museo de Zurich. El cuadro más caro de alrededor de 1 metro cuadrado vale 150.000 francos suizos. El más barato, del tamaño de media tarjeta postal cuesta 21.000 francos. Es decir, aproximadamente 4.500.000 pesos y 650.000 pesos respectivamente. La calidad no responde a los precios. Son unas sesenta obras, casi todas chicas y pertenecen al dueño de la galería, al señor Iolá, un griego de Nueva York que seguramente con esta sucursal de Ginebra busca burlar los impuestos del Estado norteamericano.
Ruty le dijo por teléfono a Maruja que la madre está bastante repuesta, cosa que nos alegra mucho. Nosotros pensamos volver a verles cualquier día de estos.
Por favor, pregúntele a su padre si recibió una carta mía, porque sé que alguna no llegó. Escríbannos. Saludos a todos los familiares de ustedes y a los amigos. Reciban Anita y usted de Maruja y mio un fuerte abrazo:

[Seoane]

1963-05-01
Carta de Varela a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela a Seoane. 1963 en 01/05/1963

Buenos Aires, mayo 1º 1963

Querido Seoane:

Como ves, carnereando, pues es 1º de mayo y estoy escribiéndote, a pesar de que quizá no hayas recibido todavía mi última carta.
Dos líneas nada más, para comunicarte que me acaba de llamar Brughetti, nuevo Director de Cultura, para pedirme que te escriba con el objeto de: 1º –Se te ruega contestes lo más rápidamente posible si aceptas participar en la Bienal de S. Pablo, con 5 grabados. Si te decides y tienen pronto el material, se comprometen a dar la batalla para que estén bien expuestos.
2º –En caso de conseguirse buena fecha y buen espacio, esto es, una sala que yo conozco, preciosa, y hacia mediados de septiembre, realizarían una exposición de tus grabados en el Museo de Arte Moderno de R. J. Los grabados se necesitarían a fin de armar la exposición, a fines de julio, creo que aquí.
Si te sirvieran los tacos que dejaste, se le podría pedir a Audivert o a otro grabador que sacara las pruebas necesarias.
3º –Que envíes para la Bienal: foto personal o fotos, así como de tu obra, especialmente grabado.
Personalmente me parece: que esta gente piensa dar con tus grabados la batalla de premios. Y en cuanto al grabado, R. J. es uno de los pocos lugares en donde encuentra eco. Tu dirás. Creo que debieras responderle directamente a Brughetti, independientemente de lo que quieras decir a mí.
Por si no tienes la dirección, es la siguiente: Director de Cultura del Ministerio de Relaciones Exteriores. Sarmiento 2351.
Nada más por hoy. Compadéceme: sigo en Buenos Aires y mañana participo en una mesa redonda sobre el Premio Ver y Estimar.

Saludos a Maruja, abrazos a Petere y familia, a Amparo y uno grande para ti.

Lorenzo

P.D. La exposición individual no es segura, pues antes de tu respuesta no pueden gestionarla. Las erratas de máquina son de Marika. Las otras también.

Queridos:

Compadézcanme a mí, que lo tengo que aguantar, con su 1ª Plana, su Radio, sus Mesas Redondas, sus Conferencias, y su Eudeba. ¡¡¡¡¡Está insoportable, además me quiere hacer creer que ya te mandó dos cartas!!!
¿Qué hago con los señaladores de cobre? ¿Los necesitan todavía? Mercedes, que siempre me llama a las 8 menos cuarto, el día de la partida de ustedes se durmió y me despertó a las 9:30. Lo extraño es que yo no me despertara igual. Podría probar de mandarlos con alguien o quizá por correo, contéstenme.
Aquí también está de moda las planchas, y los peltres antiguos. Pero el furor son los platos grandes de Talavera y sobre todo los frascos de farmacia antiguos, esos que tienen el escudo de Talavera en azul. Me gustaría saber si no es difícil conseguirlos en España y a cuánto.
Por aquí, todos los comerciantes lloran. Yo, por suerte, me voy salvando gracias a mis clientes italianos. Se vendió la colección española de la viuda de Saint, y el remate tuvo lugar en el jardín español de su casa, lleno de grandes macetones de cerámica, antiguos. Yo compré una enorme espetera, de hierro forjado, con parrilla y todo. El día que la venda, lloro. Es preciosa. Y un bargueño renacimiento español, con incrustaciones de marfil, cajones secretos, etc., y su mesa correspondiente.
Total que, aunque vendí mucho el mes pasado, estoy como siempre sin un cobre.
Los chicos están muy bien, organizándose en sus respectivos departamentos. Ariel, haciendo el servicio militar. Ahora, después de la revolución, lo pasaron a una oficina al Ministerio de guerra. Fernando se comprometió con Sonia. Así que esta vez la cosa va en serio. Hugo acaba de aprobar un examen. Noemí, que les mandó saludos, sigue todavía luchando con Franco. Menos mal que Baudi está de por medio. Baltar estuvo nuevamente por aquí justamente durante la última revolución. Nada nuevo, sólo que el hermano de Mirella está pasando allí una larga temporada. Con Díaz Pardo no hemos logrado comunicarnos. Seguramente no quedó ningún teléfono en pie después de bombardeo de Magdalena. A Laxeiro lo vimos la única vez que fuimos al Moderno. De Lala, después que estuvo en casa para vuestra despedida, no he vuelto a tener noticias. Seguramente todavía sigue ofendida por el Aguna Mineral ???!!!! Aida Scheimberg viene siempre a verme y Sarita y Falcini estuvieron una noche en casa con Venancio Viera. Aparte de eso, no hemos visto a nadie ni salido para nada, de casa al trabajo y del trabajo a casa. Ni al cine. ¡Qué horror! Eso que se dieron dos películas que Lorenzo tenía mucho interés en ver, una rusa La dama y el perro y El proceso de Kafka. Pero no hay tiempo. Desde que se fueron ustedes, estamos más aislados que nunca, pues dejamos así de tener noticias de una cantidad de gente. No habrá más remedio que hacer más sociable a mi marido.

Un gran abrazo de

Marika

1963-05-03
Carta de Seoane a Whitelow. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1963 en 03/05/1963


Ginebra, 3 de mayo de 1963

Sr. Billy Whitelow
Buenos Aires

Querido Billy:

Acabo de recibir tu carta por expreso con las noticias de la participación en la Bienal de San Pablo y la posible exposición de pintura en el Museo de Río. En cuanto a lo primero, dejé al ingeniero Díaz Dorado, amigo mío que creo que tú conoces, una serie de grabados separada en mi estudio por si era necesario por alguna circunstancia. Es necesario desde luego ponerle marcos, de modo que hay que pasárselos a Enzo pidiéndole que se esmeren en el taller dada la ocasión. Hoy le escribo también al ingeniero Díaz para que se ponga en contacto contigo por esta cuestión. En cuanto a la exposición en Río, aparte de los cuadros que están ahí en esa Galería y en la de Río, habría que separar otros en mi estudio y enviar yo algunos de los que están en Basilea, donde tengo unos veinte, pero esto si ocurre lo que proyecta Brughetti, a quien, naturalmente, agradezco mucho –voy a escribirle también hoy– su interés.
Si por falta de tiempo no puedes escribirme, te ruego me pases una copia de párrafos de tus memorias, o de tu diario, aquellos que puedan conocerse sin vulnerar su secreto ni intimidad, pero que me dé idea de lo que opináis sobre lo que ocurre por ésa, sobre gentes amigas o sobre arte. Yo comencé un posible libro de narraciones con una que se titula Dios nos busca en Zurich. A lo mejor, casi seguro, no pasa de proyecto.
Estamos encantados en Ginebra, nos gusta más de lo que sospechábamos cuando nos instalamos y no nos da muchas ganas de salir de aquí. El lago Léman es un pequeño mar, un mar suizo, un mar a la medida de Suiza. Tiene color y huele a mar. Nos gusta el gris que cubre casi siempre sus montañas y las calles de la ciudad vieja con sus galerías, tiendas de antigüedades y bares, no exactamente tabernas. Sólo nos fastidian los autos, las motocicletas y el exceso de cine francés. Pero éstas son otras cuestiones que no tienen que ver con tu carta de hoy. Pinto mucho. Tengo alrededor de ocho o nueve cuadros, no muy grandes, hechos aquí y siento ganas de pintar aún sin saber para qué. Con respecto a mis asuntos, posibles exposiciones, etc., todo parece ir por sus cauces. Nos alegraría mucho que Adriana consiguiese la beca de Italia. Estamos seguros que así será. En España, pienso grabar nuevamente. ¿Hiciste el texto sobre Venecia? Piensa que es uno de los proyectos que más estimo.

Muchos saludos de Maruja. Abrazos para Adriana y para ti de los dos y tú recibe uno fuerte de:

[Seoane]

1963-05-03
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1963 en 03/05/1963


Ginebra, 3 de Mayo de 1963

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí su carta cuando más impaciencia tenía de recibir noticias de Buenos Aires. Estoy encantado de Ginebra, me gusta mucho esta ciudad y pinto con una tranquilidad que no tenía para trabajar desde hace mucho. El día es nuestro y uno puede encontrar, siempre se encuentran, motivos de desagrado, pero en general las gentes procuran ser correctas y agradables en la convivencia. Uno encuentra aquí parte de lo que se desea de bueno para Buenos Aires. La de hoy es una carta apresurada con motivo de una por expreso que me llegó de la Galería Bonino. Resulta que me seleccionaron para intervenir con cinco grabados en la próxima Bienal de San Pablo. Quisiera, pues, que me hiciese el favor de separármelos y se los entregase a Billy, Guillermo Whitelow, en Bonino, usted creo que lo conoce, para que le pongan marcos y los entreguen a la Dirección de Relaciones Culturales del Ministerio de Relaciones Exteriores. Serían los siguientes, a mi juicio:

Juana de los trapos
La profecía
El caído
Mendigos cautelosos, burlones e
Inestable mendigo

Si a usted y a Billy no les parecen bien quizás pueden seleccionarse otros. Por aquí estuvo Núñez Búa pasando dos días. Llegó el primero de Mayo y marchó hoy de mañana. Me alegró mucho verlo y estar con él. Anduvimos juntos con Maruja recorriendo la ciudad. Me habló de la conversación con Alvaro Gil alrededor del libro de González López. Creo que está, por lo que me dijo, resuelta la edición con el aporte que haría Alvaro Gil. Por mi parte tengo entendido que en la conversación que habíamos tenido con Alongo Lago se había hablado de 30.000 pesos, pero de cualquier manera esto no modifica demasiado la situación. No depende, claro está, de lo que recordemos, sino de lo que recuerde Alongo Lago. Ojalá se imprima y se termine con este asunto. Las noticias que vienen de Buenos Aires son desesperantes. Estos señores que gobiernan o pretenden gobernar, dá lo mismo, parecen vivir fuera de la realidad y del mundo. Los funcionarios argentinos de las Naciones Unidas y de la Organización Internacional del Trabajo, etc., que residen aquí, sabemos por uno de ellos, se sienten avergonzados de lo que allí ocurre por las noticias que les llegan. Nosotros solo conocemos las que vienen publicadas en los periódicos de París. Núñez Búa creo que llegará alrededor del 18 y por él sabrá noticias de como estamos. Mis asuntos marchan lentamente pero pienso que bien.

Un saludo para todos los de Citania y uno muy especial de Maruja y mío para su familia y usted reciba el abrazo fuerte de:

[Seoane]

1963-05-03
Carta de Seoane a Brughetti. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Brughetti. 1963 en 03/05/1963


Ginebra, 3 de Mayo de 1963

Sr.
Romualdo Brughetti
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Acabo de recibir una carta de Billy, de Bonino, en la que me participa que usted ha sido designado Director de Relaciones Culturales, noticia tambien participada por Lorenzo Varela en otra que me acaba de llegar. Si alguna noticia de los últimos tiempos, en cuanto a designaciones, me es particularmente grata, esta lo es sobre cualquiera. Le felicito de todo corazón. Es un puesto en el que se puede hacer mucho a pesar de todas las dificultades y usted es una persona que se lo merece por su obra, por la generosidad conque juzga siempre la obra de los demás y por su adhesión a la actividad cultural del país.
Billy me habla de que he sido invitado a participar con grabados en la Bienal de San Pablo. Hoy mismo le escribo indicándole cuales grabados me gustaría enviar y que un amigo mío puede entregarle. Tambien me habla de una gestión suya con el Museo de Río de Janeiro. No sé como agradecerle todo esto. Tambien me participaron, en vísperas de venirme, que estoy invitado a la exposición del Museo de Arte Moderno de París, pero aún no me puse en contacto con Kósice, que me dijeron le escribiese a la Embajada Argentina de París. Le ruego me diga que debo hacer. A Kósice voy a escribirle, pues yo no creo que me mueva de Suíza durante todo este mes y parte del que viene. Me gusta mucho esto, estoy trabajando y tengo en perspectiva alguna exposición.
Bueno, estoy escribiendo rápidamente solo para felicitarle y agradecerle su interés por mi.

Saludos de Maruja y míos para su señora y usted y Ud. reciba el abrazo de su amigo:

[Seoane]

1963-05-04
Carta de Seoane a Frontini. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Frontini. 1963 en 04/05/1963


Ginebra, 4 de Mayo de 1963

Sr. Norberto A. Frontini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Llevamos dos meses en Suíza y estaremos viviendo quizás hasta junio en Ginebra. Hemos andado por todas sus ciudades importantes, gozado de sus museos y de las espléndidas exposiciones que se realizan, pero siempre, nos acordamos de los amigos de Buenos Aires. No podemos olvidar los amigos y no queremos olvidarlos. Nos gustaría que todos estuvieseis aquí con nosotros.
Suíza nos gusta mucho. Nos gustan mucho sus ciudades, el aire, sus lagos, e incluso la mediocridad educada y civilizada, un poco fría, que anda por las calles, en los trenes, en las estaciones, por todas partes. He vuelto a ver en el Museo de Basilea los Juan Gris que tienen, la sala de Juan Gris y los del Museo de Berna, unos treinta óleos entre los dos museos, extraordinarios. Deberían estar en el Museo del Prado, puestos muy cerca de los doce apóstoles de Zurbarán que están en el Museo de Lisboa. Zurbarán y Juan Gris establecen una línea esquemática, severa, profunda, de la pintura española. El blanco y el negro son los colores definitivos de estos dos grandes pintores. Todos los otros colores son como un pretexto para alcanzar ese negro profundo, abismal, y el blanco, el blanco de España. Vi una exposición de Paul Klee, además de todos los que guardan los museos suízos, y te recordé. Recordé que a tí debía en gran parte la adhesión profunda que siento por este otro gran pintor. A todo lo que me habías dicho de sus cuadros en Santiago de Compostela en 1931 o 1932. ¿Cuándo fue? Y a tu obsequio de una pequeña monografía y de un catálogo de la exposición que habías visto en Berlín. Recuerdo que dijiste frases que me parecieron muy acertadas acerca de Paul Klee, de Hofer, de Renée Sintenis y de la pintura y escultura alemana de entonces. Tú gustabas entonces de la pintura, pero luego te fuiste apartando de ella, naturalmente que por otras preocupaciones quizás más fundamentales para tí, pero, por mi parte, te reprocharé siempre el que no continuases ocupándote de ella con el apasionamiento que entonces tenías. Eres una de las personas más dotadas para verla de cuantas conocí y has desdeñado esas dotes. Sin embargo, la pintura, el arte en general, están siempre en el fondo de tus preocupaciones. En tu libro de la cárcel, están los notables capítulos de Burgoa Videla y de las manos significando esa preocupación que no te deja.
Acabo de hacer dos cuadros de homenaje a Grimau. Por toda Europa se han hecho manifestaciones imponentes con motivo de su ejecución y el primero de mayo en Ginebra se encabezaba la adhesión a la fiesta con la bandera republicana española con crespones negros. Era el tercer gran acto de protesta de los ginebrinos.

Un abrazo a Mony, a tí y a los tuyos de Maruja y mío y otro fuerte para tí de:

[Seoane]

N/D. 4-6 Rue du Lac, Ap. 59
Ginebra

1963-05-07
Carta de Seoane a Sofovich. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1963 en 07/05/1963


Ginebra, 7 de mayo de 1963

Sr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibimos su carta y, ayer, el dinero del Museo por medio de una sucursal en Ginebra de la Societé de Banque Suisse. Le agradezco mucho sus gestiones y el dinero nos viene muy oportunamente. Nosotros estamos en esta ciudad como si hubiésemos estado en ella toda la vida, nos sentimos a gusto y trabajo, pinto, más de lo que hubiese creído dada la pequeñez del departamento que habitamos. Entre los cuadros que pinté en este tiempo están dos Homenaje a Grimau que pienso llevar a Madrid donde, según nuestras noticias, el ambiente producido por esta ejecución es extraordinario. Tanto que en Le Monde de ayer se anunciaba la supresión de varios decretos y leyes de represión y la constitución de tribunales civiles para los delitos políticos, limitando los consejos de guerra a los asuntos puramente militares. Éste es un triunfo de la presión interna y la protesta de toda Europa y de todos sus sectores desde los comunistas a los católicos, excluyendo, naturalmente, las minorías fascistas. Franco hizo imposible momentáneamente con esa ejecución la entrada de España en el Mercado Común Europeo. Nosotros hemos vivido las grandes manifestaciones de Ginebra, y de su calidad, y más violentas fueron las de muchas ciudades europeas. La prensa española no hace más que achacar al comunismo internacional estas protestas y tratar de revivir supuestas represiones de las checas de Barcelona y Madrid. El embajador de España en Suiza pretendió con una carta, que los diarios reprodujeron en su letra más chica, dar lecciones de interpretación del Evangelio a los sacerdotes católicos que hicieron público su repudio por la muerte de Grimau y, de Madrid, pusieron verdes a los obispos franceses e italianos por protestar por la ejecución, acusándoles de aliados de los comunistas. Pero la oposición esta vez le ganó a Franco cuando éste pretendía aplacarla con un nuevo asesinato. Creo que de todo esto no informará la prensa de Buenos Aires. En cambio, la francesa y suiza traen un o dos columnas diariamente dedicadas a la repercusión de la ejecución de Grimau. Por la tv francesa habló la viuda el domingo pasado y los diarios se ocuparon de la impresión patética producida por su presencia y sus palabras. Así nos dijeron también quienes la vieron por tv.
De arte estos días hemos visto muy poco. Hemos andado por algunas ciudades y villas francesas de la costa del Lago Léman, Ivoire una de ellas, una villa medieval que conserva su carácter hasta que pronto el turismo se lo haga perder. Ya hay dos o tres hoteles y algunos restaurantes destinados a la explotación turística y hechos con el mal gusto general en esta clase de construcciones. Estuvimos también en el valle del Rhône, por sus montañas patéticas y nevadas, por caminos recién abiertos ahora en los últimos días de abril entre paredes de nieve de tres metros de alto, y por Chamonix, una encantadora ciudad francesa que creo es una estación destinada a deportes de nieve o algo así. Pero más impresionante que las montañas y la nieve y el paisaje en general, resulta el esfuerzo humano capaz de cosechar vides, frutas o verduras, en terrenos casi verticales, a altura inverosímiles, expuestos siempre a los aluviones que deshacen lo que ellos con tanto esfuerzo heroico han construido y sembrado. Hemos estado casi en la colina de San Bernardo. Todo esto es un paraíso para el turismo, pero es un infierno para el hombre que debe arrancarle su sustento a la tierra. Las casas de esta región del Valais son primitivas como en Galicia, de piedra y pizarra, y tienen un tipo de granero muy parecido al hórreo gallego. Ramuz y Giono han descrito las luchas del hombre con esta naturaleza, pero es un hombre metido en un paisaje grandioso entre grandes catástrofes meteorológicas y casi nunca, por lo que he leído de ellos, en lucha con el solamente pedazo de tierra que quiere hacer producir, acumulándola entre unas rocas o entre unos pinos, despojándola de piedras, cuidándola, sin ver de ese paisaje más que aquello que trabaja y comprobando la seguridad de lo que hace elevando los ojos a la cima de la montaña por si desde allí puede desprenderse la nieve o peñascos que haga inútil su labor. Miran para las nubes por si llueve o por el futuro del tiempo, pero no por su belleza. El paisaje es sólo espectáculo para los ciudadanos, no para ellos. En un café donde paramos, dos campesinos miraban colgado en la pared un cuadro que representaba un paisaje muy realista, se acercaron a él y se detuvieron a dialogar sobre la posibilidad de trabajar aquella tierra entre tanto peñasco y nieve. Señalaban con el dedo y, de pronto, también a nuestros ojos, aquella obra de arte se convirtió en un plano puesto en la pared por dos verdaderos estrategas.
Bueno, basta por esta vez. Si no me envió ese dinero de la Hebraica de que me habla, le rogaría lo hiciese lo más pronto posible, pero no me envíe más, de lo que vaya cobrando, guárdelo usted ahí por si hace falta para algo o necesito de él más adelante. Le agradezco todas estas atenciones y molestias y la pérdida de tiempo que debe significar dialogar con el doctor Bruetman.

Un abrazo de Maruja y mío para Elsa y usted. Saludos a los suyos y a los amigos y otro abrazo fuerte para usted de:

Seoane

Estoy buscando el número de Du en librerías de viejo que parece ser es donde quizás pueda encontrarse.

1963-05-07
Carta de Seoane a Poggi. 1963
Xenebra
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Poggi. 1963 en 07/05/1963


Ginebra, 7 de Mayo de 1963

Srta. Elena Poggi
Buenos Aires

Estimada amiga:

Recibí su carta en la que me participaba su proyecto de hacer un trabajo sobre dibujantes argentinos, que a mí, personalmente, me parece muy útil e interesante, pues es un aspecto del arte que generalmente no se estudia y que, sin embargo, es fundamental. En mi caso como dibujante y grabador he publicado 14 álbumes en Buenos Aires desde 1937, que comencé con uno de dibujos satíricos contra el franquismo. La bibliografía de ellos está en el último catálogo de Bonino con motivo de la muestra de grabados, de agosto del año último. En Bonino, Billy, puede facilitarle alguno de ellos que tiene prólogo mío como es el caso de Libro de tapas, Segundo libro de tapas, Doce cabezas, etc. En 1946 fué seleccionado Homenaje a la Torre de Hércules editado por Nova, por la Pierpont Morgan Library de New York, como uno de los mejores libros de dibujos publicado entre 1935 a 1945. En la librería del Centro Gallego (Belgrano y Pasco) debe estar otro, Figurando recuerdos hecho en 1959 y en El Ateneo debe aún haber Paradojas de la Torre de Marfil. Alguno de ellos los tiene Varela. En cuanto a ilustraciones hice muchísimas; para Sartre y Huxley, en Losada; Quevedo y Conde de Gobineau, en Poseidón; Varela, en Nova; Alberti en Emecé y Losada, en ésta última Editorial juntamente con Unamuno, Neruda y Lorca (grabados en madera), y para libros de Yeats, Blake, el mismo Alberti en Botella al mar. Para Lorenzo Varela, Girri, Dora Melella. Miguel A. Asturias, Betina Edelberg y otros tambien en Botella al mar, creo que ya todos están agotados. He ilustrado muchos libros y hecho la tapa para centenares de ellos, además en los libros de Botella al mar hice retratos a casi todos los autores argentinos que allí se publicaron, recogidos muchos de ellos en un pequeño librito, que también debe encontrarse en El Ateneo, titulado Testimonio de vista, tambien con prólogo mío. Antes de Buenos Aires, en Galicia, ilustré libros de poetas contemporáneos míos y con la guerra civil se perdió en la imprenta donde debía imprimirse, por asalto de los franquistas, un álbum titulado Síntesis del crimen de tendencia surrealista. He dirigido gráficamente varias editoriales desde 1939 aproximadamente y alterné siempre la pintura con el grabado y la ilustración.
Yo no sé el tiempo que estaré por Europa pero pienso que si puedo me quedaré hasta fin de año. Estos datos que le envío creo que pueden servirle, sino le ruego me vuelva a escribir y yo le participaré aquellos que necesite. Por mi parte siento no tener nada aquí con que poder orientarla y serle más útil. Apenas traje nada conmigo únicamente las últimas ilustraciones para Losada. Pero esos autores que cité todos deben tener los libros que yo les ilustré y pueden seguramente facilitárselos. Si hacen este libro sobre dibujantes, por cuya idea la felicito, no olviden a los extranjeros contemporáneos nuestros que trabajaron ahí: Clement Moreau, Attilio Rossi, Gubellini, Toño Salazar, etc., que han hecho obra satírica o de ilustradores muy interesantes.
Por aquí, como siempre, estoy trabajando. Para tener vacaciones tendría uno que ser militar y ya es tarde para seguir una carrera tan productiva y nunca sujeta a investigaciones de comisiones especiales. Una carrera en la que uno pueda llegar, solo con sueldos, a dueño de estancias. Escríbame por cualquier cosa que necesite. Por mi parte le agradezco mi inclusión en este trabajo suyo.

Reciba usted con el saludo de Maruja el afectuoso mío:

[Seoane]

1963-05-07
Carta de Seoane a Falcini. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1963 en 07/05/1963


Ginebra, 7 de Mayo de 1963

Sr. D. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Me llegó su carta en vísperas del 1º de Mayo, que aquí se celebró con una gran manifestación encabezada con las banderas de Suíza y la de España republicana, ésta con crespones negros. Fué el tercer acto en esta ciudad dedicado a Grimau. El segundo, que fué la protesta de todas las organizaciones sindicales, se remató con una ofrenda floral. Se lanzaron al lago dos coronas de claveles blancos y centenares de claveles rojos para que el Rhône llevase simbólicamente esas flores a la costa española. Un elemento obrero muy activo en esta ciudad parecen ser los anarquistas. Los socialistas acaban de ganar las últimas elecciones del Cantón y el Partido del Trabajo, comunistas, aumentó en la ciudad sus votos. Europa efectivamente está convulsionada, y se vé, aunque no sea Suíza la mejor ventana para ver; pero, a diferencia de lo que ocurre en la Argentina, las posiciones están tomadas por los distintos sectores populares, son muy claras, y las gentes actúan con una serenidad que ahí se desconoce. Además les ayuda su larga historia. No se trata aquí de soltarle al primero que protesta una andanada de nombres que van desde San Martín a Uriburu por ejemplo, para mostrarlo antipatriota. Ni el ejército, aunque se subleve, se siente tutor de la patria. Napoleón, Garibaldi, el Gran Capitán, o Guillermo Tell, son muertos que viven en la gloria de sus países, pero que están verdaderamente muertos para la historia actual.
No es una guerra entre rosistas y sarmientistas la que está planteada, sino entre dos formas de civilización y en ella se notan, viviendo aquí, los avances y retrocesos, el terreno que se ceden para dar batallas. Ocurren fenómenos como el de Suíza, un país sin trabajadores propios, que dejaría de ser próspero sin la mano de obra italiana, española o griega. Aparte, naturalmente, el depósito de los capitales negros procedentes de todo el mundo que engrandecen la banca de este país y que hacen que su prosperidad sea en parte absolutamente inmoral y haga más patente la hipocresía de ser un país campeón de la libertad. Su banca, las leyes del Estado, amparan a los Gómez de Venezuela, a los Trujillo y a los Perón. Al menos esconde para los pueblos los tesoros que les arrebataron.
En Winterthur, vimos el famoso Museo de Oskar Reinhart y había que hacer un esfuerzo para no recordar, viendo tanta espléndida obra de arte, que su inmensa fortuna se debió en parte a la fabricación de armas y a las guerras. El Sr. Oskar Reinhart, un apacible técnico de la muerte, coleccionaba fundamentalmente pintura alemana, austriaca y suíza del siglo XIX, una pintura de género, tranquilizadora, bucólica, con vacas doradas en verdes montañas, campesinos endomingados, interiores de escuelas infantiles, tabernas donde el pintor mostraba la alegría de los trabajadores en los instantes de asueto, etc. El Sr. Oskar Reinhart luego de calcular la eficacia mortífera de sus armas se sentaba seguramente frente a esos cuadros y sentía una paz infinita, veía bellos desnudos, flores, niños angelicales, las colinas del Tirol, los azules lagos. Böcklin le proveía de leyendas y Anker de retratos de niños. Los artistas acudían a adorar la naturaleza, la vida, seguramente por los mismos años de Reinhart. Bourdelle veía en las pastoras de cabras de su país diosas del Olimpo y adoraba cada movimiento de un cuerpo. Miss Duncan decía, aproximadamente, “es como una sacerdotisa eterna, ella evoca todas las grandes obras de la más noble y alta antigüedad”. Reinhart no veía la vida, a la Duncan, a todo lo que es bello en la tierra, sino su anécdota a través de los cuadros. A la vida la mataba con su actividad. La idea que tenía de la vida es la que tiene Suíza de la libertad. La libertad es la vida, vivirla, no los reglamentos, ni las leyes. Un griego fue siempre un hombre libre y un italiano y un español, aunque los quemasen y los matasen.
Me extendí quizás demasiado y aún no le felicité por La mujer del éxodo colocada en el jardín al aire libre. Al aire libre es donde siempre debiera estar. Debe quedar espléndida y me alegro mucho de esa decisión de Romero Brest. Los momentos que se ven por Ginebra son bastante flojos. La mujer del éxodo en los jardines del Lago Léman tendría un emplazamiento extraordinario y con una figura de Rodin, El deseo, que ví hace pocos días en una plaza, un poco perdida, honrarían el jardín, al lago y a la ciudad. Pero mejor quedaría en Madrid, si las cosas cambiasen.

Saludos a los suyos, un abrazo a todos, todos, los amigos, de Maruja y mío y usted reciba uno fuerte de:

[Seoane]

¿Por qué no me escribe Scheimberg? Le escribí dos cartas, ¿es qué no le llegaron? Maruja le escribió tambien a Aída.

1963-05-07
Carta de Seoane a Brughetti. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Brughetti. 1963 en 07/05/1963


Ginebra, 7 de Mayo de 1963

Sr.
Romualdo Brughetti
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Acabo de recibir carta de Lorenzo Varela en la que me habla de la Bienal de San Pablo, de la posible exposición en Rio de Janeiro y de la necesidad de que envíe unas fotografías mías y de los grabados. Naturalmente que acepto participar en la Bienal. Ya le escribí a Billy, en Bonino, para indicarle como tener los grabados. El mismo día le he escrito a usted. A Billy puede pedirle alguna foto mía de las que ellos conservan en su archivo y, tambien, que a mi cuenta, Forero, o quien ellos consideren, les haga de los grabados para entregarle a usted. Usted mismo, si me hace el favor, hable con Billy, pues yo le escribiré mañana o pasado. En cuanto a Rio puede disponer, cuando llegue el momento, de cuarenta o cincuenta grabados, todos de regular formato. Solo hace falta que me escriban con tiempo para que se puedan hacer los marcos.
Creo que, de momento, esto es todo. Por favor escríbame cualquier novedad con respecto a todo esto.

Saludos de Maruja y míos para su señora y usted reciba el gran abrazo de su amigo:

[Seoane]

1963-05-08
Carta de Núñez Búa a Seoane. 1963
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Núñez Búa a Seoane. 1963 en 08/05/1963


8-5-63

Querido Luís:

Onte viaxei eiquí con Álvaro Xil. Faleille do proieito de Proyecto sobre mobiliario español. Paresceulle ben e está disposto a participar ca metade do cap. que faga falla. Eu non fixen máis que apuntar a ideia, pois, lle dixen, queremos madurala ben antre os dous, denantes de perfilala pra dala en forma de Proyecto. Tamén viaxei con Pepe Fernández, o cerebro do grupo financeiro en que é executivo Álvaro. A él, craro, non lle dixen ren do asunto, pois non teño ningunha confianza co íl. A quen lle falei, xa eiquí, hoxe, foi a Valentín, quen me dixo que xa tiña falado algo contigo e que lle parece ben. Agora, fagamos o proieito do Proyecto e, cando iste o teñamos listo en forma, xa o presentaremos. Tí, que eres o xerminal, mándame unha nota extensa. Eu fareiche as ouservaciós ou engadidos que coide. Considero que hay que falar de mobiliario –no mobiliario entra todo– español ou hispánico, non só galego. Debemos querer xestar unha empresa con pulo longo, os limites xa os darán a realidade e as posibilidades financieiras. Se facemos un proyecto con afán europeo, non de rueiro, conseguiremos meios financieiros. De outro xeito afogaremos o propio anceio. Pra Magdalena xa fixen unha.
Álvaro gustou dos teus murales. Valentín di que se porá en percura de coneitarte con arquiteitos. Coido debes escribirlle ós dous. Do Proyecto podes decirlle só que conmigo andas a matinar tal Proyecto, que lle daremos a coñecer cando estea ben perfiado.
Vin a Del Riego. Estuvo moi cordial.

Apertas

Pepe

Escribe xa a La Plata Díaz 80-952 ou a Bs As: San Martín 665 – “Cenit”.

1963-05-09
Carta de Seoane a Núñez Búa. 1963
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Núñez Búa. 1963 en 09/05/1963


Ginebra, 9 de Mayo de 1963

En cuanto a la posible empresa pienso que podría ser un gran negocio y útil para fomentar en Galicia el trabajo artesano, evitando, además, la salida de gentes de oficio fuera del país. Se trataría fundamentalmente de la fabricación de muebles en serie y piezas únicas, y objetos en general de decoración en los que se aprovechase la habilidad de carpinteros, herreros, tallistas de la piedra y ceramistas, y tuviese como fundamento el arte popular gallego, y, naturalmente, el del resto de la península, pero siempre pensando que debe ser Galicia, por la madera, la piedra, los puertos, la gente, nosotros, etc., el centro de esta actividad. Galicia tuvo, por lo menos hasta el año 30, que sepa, aproximadamente, una industria del mueble, –Magariños en Santiago, Tizón en La Coruña– que se habían quedado haciendo un falso renacimiento y un falso barroco cuando imperaba el Art Nouveau en el mundo, pero que habían tenido su momento de esplendor. Cuando dejaron renacimiento y barroco se limitaron a copiar las revistas extranjeras. Yo conocí siendo estudiante en Santiago la revista de Londres The Studio, de arte y decoración, por uno de esos tallistas que estaba suscrito a ella y copiaba los estilos de muebles cuando se los encargaban. Se trata de hacer labor creadora y competir en el mercado internacional con Dinamarca y los países del Báltico, desde Galicia, buscando nuevas formas e inspirándose en el arte popular gallego y peninsular. Los plateros de Santiago continúan haciendo lo mismo que hace un siglo, por lo que yo vi, degenerando estilos pasados. No hay nada en azabache que pueda compararse con lo que se hizo en el siglo XV o XVI, y la pizarra no sirve en Galicia nada más que para techos. Se trata de aprovechar materiales populares gallegos y sacarles partido con arreglo al gusto de nuestra época. Se trata de hacer el mueble en serie, para el pequeño departamento del edificio colectivo de hoy, y el mueble singular para quien tenga gusto por el arte, los objetos artísticos y la decoración. Todo esto unido a los elementos de decoración del hogar y aún a los “souvenirs”. En Santiago hacen cucharillas para el café, de plata, exactamente igual que en Suiza, cambian casi únicamente en el motivo central de la decoración; donde el platero compostelano pone una urna del Apóstol, el suizo sitúa el emblema de un cantón o de una ciudad suiza. Los pequeños campesinos de madera tallados ahí no cambian, en el estilo, también de los suizos, sino en el traje. El negocio reside en parte notable en la originalidad y el gusto de las creaciones. Ceramistas como los de Celta en Padrón, o algunos de Vigo, han creído que cualquier artista puede servirles para decorar y crear. Así en cerámicas Celta han intervenido grandes artistas gallegos, escultores y pintores, Asorey, Castelao, que conocían muy bien su oficio pero no el de la cerámica y el destino que se daba a las obras que les encargaban. O remedaron el románico y el gótico como los Hernández de Vigo viviendo fuera de su tiempo. Cuando quisieron hacer otra cosa, cayeron en el diseño “modernista” de 1915, de Varela de Seijas en Blanco y Negro. Y sus temas, los de todos los artesanos actuales gallegos, los redujeron al Apóstol y a la ciudad de Santiago, en parte por ignorancia de Galicia, de su pasado artístico –el arte no lo hacen solamente los genios– y de su historia. En Vasco de Aponte o en el Padre Gándara, o en la prehistoria, se encuentran tantos posibles motivos decorativos como en la Compostelana o la Historia de Santiago de López Ferreiro. Se trata de buscar y de encontrar. En la vieja habitación campesina gallega puede encontrarse inspiración para mucho mueble de hoy, como en los yugos, las mantas, etc., para mucha decoración. Somos tan ricos en motivos como Dinamarca, Suecia o Finlandia, sin embargo solo éstos hasta sacaron partido de la cuchara y el tenedor de boj, labrado por campesinos en las noches de invierno o por los pastores, casi iguales o iguales a los gallegos, sabiendo adaptar a nuestra época y a nuestro estilo actual de vida las lecciones de practicidad del pasado.
Bueno, no sé que más decirte en mi carta. Pienso que todo esto puede ser origen de una gran empresa gallega. En Galicia está en estas cuestiones todo por hacer. Tanto por hacer que hasta las latas de sardinas en su presentación, que me perdone Valentín, creo que se lo dije, no pueden competir con las del resto de Europa. Y en nuestra civilización todo lo que quiera venderse debe convencer por los ojos en primer término. No sé si el genio de los países del Báltico se expresa ahora en literatura, pero lo que sé es que para el mundo se divulga en su mueble moderno y decoración. ¿Por qué no hemos de competir con estos países?

[Seoane]

1963-05-12
Carta de Scheimberg a Seoane. 1963
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1963 en 12/05/1963

Domingo, 12 de mayo 1963

Querido Seoane:

Recibí su carta del 30 de abril –que debe haberse cruzado con una mía del martes 16 de mismo mes–. Allí, en mi carta, después de darle noticias de la iniciación de nuestra temporada artística y de las sombrías perspectivas que nos deparaba nuestra absurda y confusa situación política, le prometía para una próxima carta hablarle de Biografía Precoz1de Evtouchenko –que leí con verdadero interés y deleite. Pero las cosas de aquí están cada vez más enredadas y sería absurdo que pierda y le haga perder tiempo con comentarios que Vd. debe adivinar, pues que en este aspecto (el que sirve de leit motiv a la biografía de Evtouchenko –y que constituyó repetido tema en las Memorias2 de Ehrenburg) siempre hemos coincidido. En la interesante interviú que en Letres francaises precedió a la dicha biografía precoz, dice Evtouchenko que el hombre comunista tiene la obligación de denunciar el error donde lo descubra (y más si se trata de fraude o mala fe) y con más razón –dice– debe hacerlo el poeta–sin preocuparse del uso que de esa denuncia puede hacer el enemigo. Y así es, en efecto. Con el pretexto de cuidarnos de servir al enemigo, se pretende –a menudo con mala fe– de acallar una crítica justa –sin darnos cuenta que con ello hacemos un doble daño: el de ocultar una verdad y el de provocar la sospecha en cuanto decimos después. En este sentido, talvez el aspecto más vulnerable que ofrece la obra de Ehrenburg es el de haber callado cosas que no pudo ignorar y que debió denunciar. Pero dije que no iba a hablarle de esto. Ya tendremos ocasión de hacerlo en otro momento más propicio que éste que estamos viviendo aquí, en nuestro país. Estamos acercándonos a grandes pasos a un gobierno militar y no sería extraño que esto suceda mañana mismo, antes de que tenga tiempo de despacharle esta carta. Y lo peor es que no hay perspectiva de evitarlo, ni posibilidad. Los partidos (y esto es algo más de lo mucho que le debemos a Frondizi) están divididos y desarticulados, sin saber para dónde enderezar; y algo parecido le pasa al movimiento obrero, internamente dividido por intereses de fracción y gobernados por dirigentes venalles –y en el mejor de los casos, cobardes– Todos los días leemos nuevas proclamas y declaraciones –que casi siempre sólo sirven para disimular intenciones. A menos de 2 meses de la fecha señalada para las elecciones, Rauch se descarga con un memorial en el que exige –como condición para posibilitar las mismas– aparte del cambio de todo el equipo civil de Gobierno, la modificación de todos los códigos, y no sé cuántas cosas más. Todo esto sería para reír si no fuera tan trágico. Un ex-diputado radical amigo, el doctor Carlos E. Cisneros, me recordaba hace apenas algunos días, a propósito de lo que nos está pasando, la envidia conque no hace aún más de un par de décadas le hablaban de nuestro país en los demás de latinoamérica... Y pensar que ahora, hasta en el Congo africano le hablaron despectivamente de la Argentina al ingeniero Casella en un viaje que acaba de hacer no hace más que algunos meses. Y a la descomposición de los partidos se una la falta de hombres que puedan significar siquiera una esperanza. La desorientación, el desconcierto, son totales y sólo Dios sabe cuándo saldremos de esto –y cómo!–. Entretanto el pueblo sigue inconmovible, indiferente a todo –como si en este juego nada tuviese que ver: una insensibilidad y una indiferencia que alarman. Creo que somos uno de los pocos países donde el asesinato de Julián Grimau ha pasado casi inadvertido. Solamente una protesta del Centro Gallego y de una agrupación republicana; y nada más. Ni una protesta de nuestra prensa aborregada –que apenas si se hizo eco (y nada más que por un prurito profesional) en la sección de lo telegramas de las muchas protestas habidas en el extranjero –sobre todo, en países de Europa–. Me imagino de la magnitud de éstas, que han obligado a Franco a prometer que en lo sucesivo esos juicios van a ser sometidos a jueces civiles y no militares. Después del asesinato, la burla. Entre las pocas cosas que se han filtrado en nuestros diarios, es interesante la carta que le ha dirigido a Franco el doctor Galarza al día siguiente creo del fusilamiento de Grimau. Ah, si tuviésemos aquí gente de ese coraje!.. Pero para qué derramar inútiles lágrimas cuando lo que se necesita es el valor de arrojar piedras. Que es el que nos falta.
Ya ve Vd., querido Seoane, mientras Vd. y Maruja deambulan por esas calles de Ginebra, la calvinista, a la busca de Dios, nosotros aquí lo andamos buscando para que nos salve: Y como en el caso de Vds., no lo encontramos –o, como en la filosofía kafkiana, se nos cierran los caminos cada vez que más parece que nos aproximamos a Él. Dios te busca!, se titula, según su carta, el folleto que le entregó la salvacionista suiza en el día de Semana Santa que a Vd. y a Maruja se les ocurrió la peregrina idea de buscar a Dios... Y si fuera que no nos busca en realidad, por qué en su estúpida vanidad de Todopoderoso para nada nos necesita? De todos modos, gracias por el paseo a través de calles y vidrieras de Ginebra que con Vds. he hecho. Y si en esto estuviera la razón de ser de Dios? Un pretexto nada más para buscarlo y así buscarnos?
Y aquí voy a terminar. Deseamos saber cómo le va a Vd. en sus cosas y cuáles son sus perspectivas, aunque confiamos en que todo les andará bien –como Vd. y Maruja se lo merecen–.
En lo que a mi se refiere, estoy cada vez más acorralado por preocupaciones de orden profesional –que de nada provechoso me proveen y sí sólo de dolores de cabeza que no me dejan tiempo ni lugar para pensar en cosas mejores. Y lo peor es que creo q’ como las del país, no tienen salida (por lo menos visible).
Aída, que recibió la segunda carta de Maruja, tenía el propósito de escribirle; pero, desgraciadamente, no está ahora en las mejores condiciones de ánimo para hacerlo: van a hacer para dos semanas que se le ha agravado la sordera –y ahora de ambos oídos. Está en tratamiento y esperemos que, en el peor de los supuestos, todo esto no vaya más allá de la necesidad de usar de audífonos. Mientras tanto, casi no salimos. A los amigos tampoco los vemos casi. Esperemos, sin embargo, q’ todo se andará y que nuestros males no duren los cien años del pronóstico popular...
Gracias, Seoane; gracias, Maruja, por vuestras hermosas cartas. Sigan escribiéndonos y téngannos al tanto de cuanto les acontece. Aquí los extrañamos.

Abrazos, etc.

Scheimberg

Ah, espero la tapa para mis Cartas europeas, 1958. –Vale–.

1. O autor refírese á obra Autobiografía precoz de Eugène Evtouchenko
2. Trátase da obra Gentes, años, vida: Memorias, 1921-1941 de Iliá Ehrenburg.

1963-05-13
Carta de Seoane a Azcoaga. 1963
Xenebra
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Azcoaga. 1963 en 13/05/1963


Ginebra, 13 de Mayo de 1963

Sr. D.
Enrique Azcoaga
Madrid

Mi querido amigo:

Estamos en Suíza desde hace dos meses viajando de una ciudad a otra pero instalados, momentáneamente, en Ginebra, hasta el mes que viene que iremos a París, donde solo estaremos unos días, antes de irnos a España que es donde realmente tenemos ganas de estar. Nos reunimos muy de vez en cuando con algunos españoles y argentinos que trabajan en organizaciones internacionales y más a menudo con Herrera Petere. Por Ginebra pasó Núñez Búa con quien paseamos de un lado al otro de la ciudad los dos días de su estancia en ésta y quien nos dió noticias tuyas. Continúo pensando en aquellos proyectos de ediciones de que hablamos en Buenos Aires para realizar en colaboración y también en alguna exposición en esa. Tienes que orientarme. Aquí gustan mucho mis cosas y creo que van a quedar organizadas para la próxima temporada dos o tres exposiciones entre Basilea y Zurich, no sé aún Ginebra, de grabados y óleos. Trabajé bastante en este último mes y tengo nuevos cuadros además de otros que haré que lleguen a Madrid o a Vigo alrededor de Julio. Ayer, domingo, ví en una vidriera el tomo de Seghers, de París, dedicado a la poesía española. Por los nombres que cita en la cubierta, la antología reúne poemas desde fragmentos del Cid hasta nuestros días y me pareció absolutamente arbitraria la selección. Es posible que tu ya lo conozcas. Todas estas ciudades están llenas de emigrantes españoles. Dicen que solamente en Ginebra hay 16.000, y por las calles se puede escuchar todos los acentos de España. Igual ocurre en Francia por las pequeñas ciudades de la Saboya, que recorrimos en estos últimos días. Vosotros debéis tener ya seguramente organizada vuestra vida. ¿Qué haces? ¿Se concretó alguno de los proyectos que tenías? Escríbenos unas letras, simplemente para decirnos si estáis contentos y cuales son vuestros planes. Si han variado o no. Si María se encuentra a gusto en Madrid y no lejos de Aragón, y si sentís alguna nostalgia de Buenos Aires. Maruja y yo no sentimos nada más que la lejanía de familiares y amigos. Estamos muy contentos en Europa. Las noticias que vienen de la Argentina no dan ganas de regresar. Núñez Búa se marcha creo que con ganas de volver a vivir en España. Escríbeme.
Un gran abrazo de Maruja y mío para María, para tí y los chicos. Otro fuerte para tí de:

[Seoane]

N/dirección es: 4-6 Rue du Lac. Ap. 59. Ginebra

1963-05-13
Carta de Seoane a Payró. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Payró. 1963 en 13/05/1963


Ginebra, 13 de Mayo de 1963

Sr.
Julio E. Payró
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Llevo aquí en Suíza algo más de dos meses y estaré, seguramente, casi un mes más. Anduve por todas sus ciudades importantes, viendo museos y grandes exposiciones individuales organizadas por los mismos museos o por galerías privadas, y todo aquello que pueda ofrecerse a la curiosidad del público. Es un país difícil y espléndido en muchos aspectos.
A mi, personalmente, me conmueven sus preocupaciones teológicas en su afán de reducir la teología a sentido común, estatutos y reglamentos, el movimiento alquimista de Basilea con sus personajes curiosos, mezcla de charlatanas, teólogos, químicos y médicos, y el genio gráfico popular de sus habitantes que les lleva, sobre todo en el norte, a diagramar instintivamente una pared o cualquier espacio con una seguridad y acierto que hace, a mi juicio, perfectamente suizo y nacional el arte de Max Bill y de los concretos, no tan distante como pudiera parecer a simple vista de Hodler o Valloton a pesar de las figuraciones de éstos. Les une a todos una parecida preocupación gráfica, este gusto particular de su país, e igual exactitud en la colocación de un tono o en la disposición de una línea en la composición del cuadro. Me gusta el Hodler de la última época –siempre es un excelente pintor– el de los retratos, paisajes de lagos y montañas y cuadros históricos de lansquenetes, o lo que sea, en guerra. Su paleta gris y blanca, y esa hábil línea negra que sabía desplazar sobre los planos de color para definir un gesto o un objeto. Pero desde los primitivos suízos hasta los concretos hay una línea anímica nacional que puede explicarse por la arquitectura rural, con sus pontones del exterior de los edificios que definen espacios, por la composición de las leyendas con sus letras góticas en las fachadas de las casas, desde el siglo XIV o XV hasta hoy, por la composición coloreada de las ventanas y puertas, perfectamente concretas, o de muchos de sus emblemas. Atraviesa uno la frontera y ya no es lo mismo Francia ni la misma Alemania, más unida al norte de Suiza.
Entre éstos dos países Suíza significa el amor por la materia, solo por ella; a un color solo por éste, y a una línea exacta y definida. Si tuviese que buscar un ejemplo pondría el de los cencerros de las vacas antes de llegar al de las artes gráficas actuales. A todo esto no he dicho nada de nosotros. Estamos encantados. Alquilamos un departamento de un ambiente y trabajo, pinto. Las obras mías parece que gustan bastante y tengo esperanzas de hacer algo. Casi concretadas tengo exposiciones para la próxima temporada en Zurich y Basilea. Estuvimos con su hijo y su nuera dos o tres veces. Han estado con nosotros muy amables y nos parece conocerles de siempre. Su hijo preside una agrupación hispanoamericana que realiza una labor espléndida a través de un pequeño teatro de aficionados con obras españolas y de latinoamérica. De vez en cuando le iré dando cuenta de nuestra vida. De Buenos Aires creo que tenemos nostalgia desde la semana de salir de ahí, por los amigos sobre todo.

Reciban Anita, María Inés, Silvia y usted el saludo de Maruja y mío y usted además el abrazo de su amigo:

[Seoane]

1963-05-13
Carta de Seoane a Burd. 1963
Nova York
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Burd. 1963 en 13/05/1963


Ginebra, 13 de Mayo de 1963

Sr. Lipa Burd
Buenos Aires

Queridos Lipa y Esther:

Estamos inquietos porque no sabemos si habéis recibido o no nuestra carta, enviada hace bastante tiempo, o se perdió vuestra respuesta. En aquella os pedíamos las direcciones, que os rogamos nos enviéis, de Jonquiéres y Cortázar en París, pues las dejamos olvidadas en Buenos Aires con otras y queremos escribirles. Estaremos por esta ciudad seguramente un mes más. He trabajado mucho, pintado nuevos óleos y hecho además acuarelas, procedimiento que tenía casi olvidado. Mis óleos gustan bastante a quienes los ven y estoy muy contento en este sentido. También tengo en marcha alguna exposición de Zurich, en Basilea y posiblemente aquí en Ginebra. Una galería tiene cinco cuadros míos y diez grabados.
Vivimos en un departamento de un ambiente que logramos alquilar y que resulta bastante cómodo a pesar del tamaño y en el que gozo de una luz espléndida. Sin embargo soñamos con España. Estamos deseando ir. Nosotros y seguramente los 16.000 españoles que viven y trabajan en Ginebra. Hemos estado por todas las ciudades importantes suízas a las que hemos ido una y otra vez y hecho bastantes viajes a la Saboya y Alta Saboya, en Francia, paseado por pequeñas ciudades encantadoras, Chamonix, Annecy, o Ivoire, esta es una villa poco más que una aldea medieval, hemos recorrido algunas gargantas alpinas y llegado a laderas montañosas como San Bernardo o Mont Blanc. La naturaleza es extraordinaria en estas alturas por su belleza, y en esta época del año los grises, verdes más variados y amarillos son los colores que más se perciben, aunque siempre estén presentes el ocre de las rocas y el blanco de la nieve, que sirven para entonar el paso del rojo, rojo de flores, al verde, cuya unión no parece tampoco haberla resuelto la misma naturaleza creándose siempre una especie sutil franja gris cuando está situado uno al lado de otro. Observación que ya había hecho en Ranelagh con algunos rojos de las flores de los geranios y el verde de las hojas y los tallos y resultando en alguna especie una planta mal entonada. He visto mucha pintura, la de los museos, la de las grandes exposiciones, como os decía en la primera carta, organizadas por los mismos museos o por instituciones municipales o galerías particulares. Y en Wintenthur, y ahora estos días en Ginebra, los veinticuatro afiches suízos seleccionados con los mejores del año 1962. Todos ellos notables, verdaderas obras de arte de nuestro tiempo, y en los cuales se destaca tanto como la calidad de su concepción y ejecución artística, la calidad de la impresión y del mismo papel en que fueron impresos. Creo que en publicidad los suízos ocupan un puesto importante en esos sectores que se refieren al afiche, composición de avisos para publicaciones, diarios, revistas, etc., y creación de stands, pero sobre todo en el afiche, a mi juicio, es en lo que más se destacan. Son realmente malos o muy mediocres en el aviso cinematográfico. En el afiche, pienso, tienen la ventaja de no dejarse llevar por un aspecto de él, el dibujo, como es corriente en muchos países, sino de entregarse al estudio de su totalidad, conjugando sus distintos aspectos, papel en que se imprime, tintas, impresión y cuidado de la tipografía, además del dibujo, el montaje, o la fotografía.
De esa tenemos muy pocas noticias, las de los diarios franceses, Le Monde, y de aquí que no son nada buenas. Y en cuanto a España toda Europa vibró, como no había ocurrido desde hace diez o más años, por la ejecución de Grimau. Las protestas y manifestaciones fueron de los sectores más distintos, incluyendo la iglesia, muy importante en este caso, porque se manifestaron jerarquías eclesiásticas de Francia, Italia, Suiza, Inglaterra, etc. En Ginebra, solamente, hubo tres manifestaciones y así ocurrió en cada ciudad europea. La protesta fué general.
No os escribo más ahora. Por favor, mandarnos las direcciones que os pido y decirnos si pensáis venir a Europa y cuándo y si habéis terminado con vuestro departamento y si está ya habitado todo el edificio. Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos.

[Seoane]

Saludos a los amigos comunes.

1963-05-13
Carta de Brughetti a Seoane. 1963
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Brughetti a Seoane. 1963 en 13/05/1963


Buenos Aires, mayo 13/1963

Mi querido amigo:

Me alegro que esté usted pronto para la gran batalla en Europa, y le deseo el éxito que su obra y su conducta merecen. Escríbale a Kósin por lo de París.
Estoy aquí proyectando una Revista Cultural, una serie de libros sobre la cultura argentina actual, viajes de intelectuales al exterior, becas, etc. Espero poder hacer algo en concreto si me lo permiten las circunstancias.
Me llega en este momento su segunda carta. Muchas gracias por todo. En San Pablo usted estará –representado con diez grabados: se necesitan 3 fotos para cada obra. Le hablaremos a Billy. En Río, desearía hacer de usted una gran exposición de grabados, o de óleos, si usted prefiere. Tengo que ir pronto a San Pablo y Río. Espero iniciar las gestiones necesarias a ese fin y a la brevedad. Ya le escribiré. En tanto, no falte usted a la convocación de París; y vamos a apresurar todo lo concerniente a la Bienal Paulistana. En ella, podría usted obtener un Premio. Julio Clins irá de comisario.
Le agradezco vivamente sus palabras de felicitación.

Mi mujer les envía a usted y Maruja los más cordiales saludos. Y yo, a ustedes, un abrazo afectuoso y fraternal.

C. Brughetti

1963-05-15
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1963
Bos Aires
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1963 en 15/05/1963


Buenos Aires, 15 de Mayo de 1963

Sr. Luis Seoane

Querido amigo:

De acuerdo a su indicación, hice entrega al Sr. Whitelow de Bonino, de los grabados por Vd. elegidos para San Pablo, al día siguiente me volvió a llamar ese señor para decirme que el Sr. Brughetti le había pedido que fueran 15 en vez de 5, aunque hasta ese momento no me lo podía confirmar, creo que tenía el propósito de hacer una exposición suya de grabados en San Pablo. No sé si he procedido bien, pero en la mañana de hoy separé 10 grabados más, a mi leal saber y entender, pues el Sr. Billy me indicó que no tenía objeto su intervención en la elección, y se los llevé a Bonino.

A continuación, va la lista de los grabados y el número.

9/35 Inestable mendigo
14/35 Mendigos cautelosos, burlones
19/35 El Caído
14/35 Juana de los trapos
10/35 La Profecía
14/35 El peregrino
2/30 La conversación
13/20 Habita en la montaña
12/20 Cipreses de pájaros escondidos, silenciosos
12/35 Cada uno con sus trapos
15/33 Diálogo con signos, andando
15/35 La calle
13/20 Gaucho dormido con viento sur
11/35 La Celestina
14/35 Sacerdotisa de oscuros presagios
Espero me confirme si es esto lo que corresponde para modificarlo si hubiera tiempo.
Por otra parte, el libro de González López ya está en la imprenta, de manera que, cuando le parezca oportuno, le ruego que piense en las tapas. El Sr. Alonso se portó muy bien y nos va a hacer un envío de papel que superará los 30.000$. Estamos a la espera de Núñez Búa para ver si confirmamos el aporte de Álvaro Gil, en cuyo caso estaríamos tranquilos por el resto de la financiación.
Por la calle Montevideo, todo marcha muy bien y sin ninguna dificultad.

Reciba Vd. y la señora, de mi familia el mejor cariño y mío como siempre un fuerte abrazo.

M. D. Díaz Dorado

A carta está mecanografada con marcas feitas a lápiz na descripción das obras, puideron ser feitas por Seoane.

1963-05-16
Carta de Pagano a Luís e Maruxa Seoane. 1963
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pagano a Luís e Maruxa Seoane. 1963 en 16/05/1963


Mayo, 16 de 1963

Queridos Maruja y Seoane:

Casi deliberadamente he ido postergando la respuesta a las hermosas y sedantes líneas de ustedes, esperando que se aclarara un poco la atmósfera que nos rodea.
En el plano nacional, reina poco menos el caos. Cada día nos depara otra sorpresa. A las muchas “diversiones políticas”, casi diarias, que ya han costado varias vidas jóvenes de conscriptos, se agregan caza de frigeristas-comunistas, con la consiguiente detención de gente conocida, exilios voluntarios y otras yerbas.
A todo esto, el pueblo y nosotros entre ellos, espectadores de un drama cuyo desarrollo no entendemos, pero cuyo final vislumbramos: no habrá elecciones, pero en cambio tendremos otro Franco, sea quien sea el militar que le toque desempeñar este hermoso rol.
En estos momentos, se esta estudiando una ley de represión del comunismo y en sus considerandos incluye expulsión de la Universidad, del mundo de las artes o de cualquier otra actividad pública a toda persona sospechosa de profesar tan indignas ideas, amén de prohibirles votar, y aplicación de la ley de residencia. Para darles una idea aproximada del clima que reina fuera del ámbito castrense, Guido ha dicho el sábado pasado “si quieren dos presidentes presos, los tendrán”. En esas estamos.
Nuestra vida familiar también se ha visto alterada por un hecho sumamente desgraciado: la agudización de la sordera de Aida. Atacado su otro oído por su mal de vértigo, su cabeza se ha poblado de ruidos infernales y esto, a su vez, le disminuyen sensiblemente la audición. No creo necesario abundar en detalles sobre el estado de ánimo de mi hermana y de Scheimberg. Si hasta parece una burla del destino que a una mujer tan vital, tan dinámica se la condene a vivir aislada en medio [de] ruidos que no son las voces que ella está [h]abituada a oír. El médico no es tan pesimista como ella y nosotros, pero hay que tener una gran dosis de paciencia y esperar que su cuadro clínico cambie. En el mejor de los casos, tendría que usar audífono.
A los amigos los vemos poco. Cada uno está enfrascado en sus problemas y en su trabajo. Falcini está trabajando mucho para la exposición colectiva que se hará (Dios mediante) en el Museo Nacional en Agosto, con el entusiasmo y la pasión que pone en todo lo que quiere. Felizmente está muy bien de salud y muy recuperado. Se acuerda muy a menudo de Uds. y los extraña sinceramente. Ahora les hablaré un poco de nuestras cosas:
Nélida abonó el total del saldo que quedó pendiente. Del Teatro del Pueblo me comunicaron que debía pasar a cobrar un dinero de la venta de un cuadro suyo; creo que Falcini les dijo que yo me ocuparía de todas las cobranzas y por eso me llamaron.
El arquitecto Aisenson me comunicó que como viajaría para Europa pasaría a abonar su saldo y parte de la deuda del hermano o primo.
Como yo no conozco a cuánto asciende la deuda de ambos, si usted no tiene inconveniente en su próxima carta, me lo comunica para poder así llevar un mejor control.
Queridos amigos, ¿cómo van vuestros planes? qué se dice en Suiza de la hermosa obra de Seoane? cuándo tendremos noticias concretas? Las esperamos con impaciencia.

Reciban de todos nosotros un cálido abrazo y de mis hijos un cariñoso saludo. Hasta pronto.

Sarita

1963-05-17
Carta de Azcoaga a Seoane. 1963
Madrid
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1963 en 17/05/1963


Madrid, 17 de mayo de 1963

Luis Seoane
Ginebra

Querido Luis:

A la vuelta de un viajecillo –el sexto en dos meses– para ver la “Medea” de Eurípides realizada en Mérida por el “Piraikon Theatron” y de una incursión fugaz en Elvas (Portugal) donde pasamos el día de ayer con mis compadres, me encuentro con la tuya del 13, largo tiempo esperada. Con Pepe Núñez Bua, que ahora está por Madrid camino de Sevilla nos hemos preguntado algunas noches –visitando el Madrid antiguo–, cómo no nos habías escrito antes. Llegamos el 14 de marzo a Valencia y el 17 a Madrid, después de darnos una vuelta por Ifach, Altea y Benidorm, lugar este último de nuestra “luna de miel” remota. Y desde entonces, pues a disfrutar de la tierra como podéis imaginaros, y a soportar los encuentros y desencuentros naturales de quienes vivieron lejos de ella, once años y medio.
Me alegra mucho que me recuerdes a Petere... El día de la inauguración en este del “Fondo de Cultura Económica”, tuve el gusto de charlar un rato con su mujer. Parece que la misma ha vuelto a Ginebra, sin tiempo para pasar un nuevo rato con nosotros. Cosa que lamenté infinito, por mi antigua amistad con el poeta, y porque la galleguita me produjo una impresión estupenda.
No me parece nada mal que continúes pensando en tus proyectos de edición y en lo conveniente de una exposición tuya en estos pagos. Yo voy tomando contacto con amigos de las artes, con galerías, etc., etc., pero no paso por ahora de ahí... No sé en realidad como enfocaré mi vida, vale decir, de qué manera ganaré lo antes posible mi urgente subsistencia. Pero te confieso que tengo una calma como millonario, sencillamente improcedente.
Con Trabazo, con Cristino Mallo, con otros pintores y con tantas gentes, voy haciéndote relaciones públicas. Cosa un poco inútil, pues aquí toda la gente con la que me encuentro, considera “naturalísimo” que los españoles peregrinos, sentemos un poco la cabeza y continuemos nuestra tarea por estos pagos.
La vida, mucho más cara de lo que supuse, sale triple que en América, pero cuesta bastante. Mi hija Isabel, deseando incorporarse al clan sigue anunciando viaje para noviembre, mientras su hermana Clara suspira por el Johnny lejano, y los pequeños –Myriam y Rafaelillo– preparan sus estudios con discreto entusiasmo. María, a quien virtualmente no veo, en vista de lo bien que la tratan –esta tarde, por ejemplo, está en los toros–, está radiante de satisfacción en su nueva –y un poco vieja– casa. El que te escribe, contento de haber hecho lo que hizo, ve las cosas con la calma que más o menos consiguió en la “trepidante Argentina”, de la que tenemos las peores noticias.
Conozco la edición de Seghers de que me hablas... No me parece la pena ni enfadarme: en literatura y en arte, las cosas desgraciadamente son casi siempre así, y no merece la pena de tomarlo en serio. Aunque...
Por mi parte, en vista de que Gonzalo Losada no publicará mi ESPAÑA ES UN SABOR, le he escrito una carta diciéndole que me diga algo definitivo, y copio mi libro para endilgárselo a TAURUS. Luis López Anglada, capitán de la correspondiente sección poética, me lo ha pedido con un afecto extraordinario. Veremos a ver.
De eso de la nostalgia, me parece estúpido hablar... Si no fuera porque tenemos en Buenos Aires a nuestra hija, y porque en aquel “pandemónium" tenemos muy buenos amigos, no nos acordamos ni del santo de su nombre. Es decir; no nos acordamos durante el día... Porque todas las mañanas leemos en la prensa lo que allí pasa, aparte informes directamente por el correo, de lo que pasa, no pasa y puede desgraciadamente pasar...
Escribí a Rafael Dieste anunciándole que habíamos llegado. Aún no me ha contestado. He visto cosas de Arturo Serrano Plaja en Poesía española y en los Papeles de Camilo José Cela, a quien he entregado algunos poemas de mi nuevo libro. También entregué un par de cosas a José Ortega para la Revista de Occidente, cuyo segundo número –segunda época– está en los quioscos. Debería entregarme el “colaboracioneo” por lo menudo, con el fin de ganar y no gastar, operación a la que entusiásticamente nos dedicamos. Pues aunque la vida está por las nubes, sobre todo para quienes no ganamos aún las 20.000 pesetas imprescindibles, esto es un ir y un venir; un llegarse a Logroño a celebrar la llegada de la primavera; es un pasarse la Semana Santa en la sierra y un acercarse a La Mancha, a Toledo, al Escorial, etc., etc., que nos tiene enloquecidos.
Nos han llegado noticias de Buenos Aires referentes al divorcio de Noemí Gerstein y Franco Di Segni, así como de la escena que se organizó el día que el concreto Capristo sorprendió a su señora esposa en delito de adulterino... Porque vienen constantemente gentes de aquellas latitudes –los Trosman, la directora de El Pórtico, la hermana medio polaca, medio brasilera de Alicia Giangrande, etc., etc– que son portadoras de tan extrañas nuevas. Ya sabréis que Squirru está en Nueva York, encargado de la Dirección de Asuntos Latinoamericanos, o algo así, de la O.E.A. Y que Romualdito Brughetti ocupa el cargo que antes tenía en el Ministerio de la Plaza de San Martín, el bueno y un tanto extraño Francisco Luis Bernárdez, actual embajador de Argentina en Portugal... Hugo Parpagnoli dirige el Museo de Arte Moderno de Buenos Aires. Y como consecuencia de estos y otros sucesos, el bueno de Héctor Blas González no contesta a una carta mía en la que le solicitaba noticias de mi “Spilimbergo”. Nuestro buen amigo vive en París, Rue Henrion de Pensey 23, distrito 14, según me informó en el Gijón el amigo Burnichon, editor barbado. A quien un día me encontré de palique con el enfurecido Arturo Soria, compañero matutino de Pepe Bergamín, en Loto, bonito local de la calle Serrano. Me dicen que Rosa Chacel pasa temporada en Madrid y que regresa a los Nuevayores. (Yo no la he visto). El amigo Burnichon dijo también que nuestro entrañable Lorenzo Varela piensa venirse con Marika a las Españas, cosa que yo realmente no creo... Mi hija me manda a veces Primera página y leo cosas suyas. Aún no he escrito al galaico y enloquecido muchacho, como me pidió al final de una temporada argentina durante la que tan mal cultivamos nuestra amistad después de nombrarme corresponsal de su semanal emisión radiofónica...
Escribo poquísimo, como me lo sospechaba. Los poemas “cotidianos” que por las buenas me salen, y alguna colaboración para El día uruguayo y La prensa bonaerense. La parte económica, me resulta desoladora... Mil pesos argentinos, que es lo que siguen pagando los Gaínza Paz todavía, se convierten en 432,90 pesetas. (Aquí, parece que pagan 500 con alguna facilidad, y los colegas no están conformes). Paco Leal Insua solicitó mis servicios como director de Mundo Hispánico, pidiéndome una cosa sobre la Antología de Sorolla que se celebra en el Casón del Retiro. Y...
La casa, que en principio nos parecía horriblemente pequeña, va ajustándose a nuestra destartalada y un tanto híspida idiosincrasia. A ella llegan amigos, conocidos, cartas y telefonazos... Está manga por hombro, porque como os digo, no nos queda un minuto para respirar plácidamente. Aunque sospecho que el cuarto desde que os escribo, con algo de rastro madrileño o de “mercado de las pulgas” parisino, se ordenará próximamente... Todos los amigos situados nos llevan y nos traen con sus coches... Uno, como me decía en Buenos Aires Julián Marías, tendrá que pertenecer a “infantería” mientras las cosas no varíen... En lo expansivo, arquitectónico y aparente, España ha variado de manera considerable en estos once años y medio. En lo otro, ni parole de plus... Las gentes, más dispersas y desparramadas como consecuencia de las exigencias vitales, van apareciendo con una cordialidad y generosidad generales, que a mí me honran y sorprenden. Pero si te he de ser franco, mucho me temo que cuando uno comience a buscar el corrusco las cosas no sean tan plácidas. Se me ha sugerido hacer la crítica de arte mensual en Índice, aunque no he concretado nada... Hablé con los Bioscas, sin que mis entrevistas cuajaran en ningún resultado... Como yo me vine dispuesto a todo y pensando que pasarían seis meses hasta que nuestro caudal familiar y creador se encauzara no grito S.O.S... Pero, sólo los ricos como vosotros –no me peguéis–, que llegaréis con dinero fuerte, encontráis esto fácil y posible.
Un día aparecen por el café Pucciarelli y el Greco, personaje este último que vive, protesta y dice que pinta en casa de Manuel Viola. Otro, se me asegura desde Buenos Aires que Barragán llegó, taciturno y maltrecho... La vida sigue, queridos Maruja y Luis, y vuestro amigo de hace algunos años, está siempre encantado de reencontraros. No necesita jurároslo.

Enrique Azcoaga

1963-05-21
Carta de Seoane a Varela. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 21/05/1963


Ginebra, 21 de mayo de 1963

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido Varela:

Continuamos en Ginebra. Pinto. Salimos a conocer nuevos lugares. Estuvimos en el Museo de Grenoble, magnífico por las obras que reúne de arte moderno y aún de arte antiguo en un edificio inadecuado. Espléndidos Matisse, Bonnard, un retrato de no sé quién de Derain notable, siempre Picasso, etc., y viajamos por la Savoya, una región bellísima y bonapartista. Fuimos a alguna inauguración de exposición de pintura y estuvimos en el estreno de la obra de Buero Vallejo que dirigió Amparo. Muy bueno todo y mucho éxito de crítica en Ginebra donde se ve generalmente buen teatro. Ahora noticias:
Un crítico francés Le piéton de Paris, de France observateur, desalentado por las exposiciones informalistas en rebaño –según él–, se refiere –reproducimos su frase–, “al importante profesor de arte abstracto americano –léase estadounidense–, Hofman –paz– escribe a sus viejos días –y a sus manchas insípidas–”. “Y hasta Brauer –continúa– ese joven austriaco que, Galería Flinker (Rue du Lac) resucita el Jardín de las Delicias como un paquete de gruesos bombones”. Hofman, a quien grandes revistas dedicaron grandes páginas en colores, y del que se hizo propaganda abusiva a todo costo, representó a Estados Unidos especialmente en las Bienales de Venecia y San Pablo. Se trata de un pintor nacido en Alemania que reside desde hace muchos años en Nueva York. Le piéton de Paris termina preguntando: “¿No habrá un pintor que trate de encontrarse a sí mismo delante de la tela? ¿Tratando de escapar a las modas, a sus mezquindades, a este miedo y a esta avaricia sórdida que se cierne por la galerías?
Con motivo del estreno de Tomás Moro o el hombre solo de Robert Bolt, por el Teatro Nacional Popular de Francia, algunos críticos rinden homenaje a Jean Vilar. Uno de ellos, Robert Kanters, escribe en una crónica titulada Sin Jean Vilar: “El T.N.P. de Jean Vilar ha tenido siempre una alta idea de su misión civilizadora, rindámosle homenaje diciendo que ha rehusado incluir en sus planes tal o cual obra políticamente teleguiada, realizando su repertorio sin oportunismo, con una intransigencia sonriente, un sentido agudo del primado de la belleza”. “Uno termina por hablar de él –añade Kanters– casi como de Tomás Moro: es San Jean Vilar quien nos deja”. A Jean Vilar le sustituye en la dirección del Teatro Nacional francés, Georges Wilson, un excelente actor de la misma compañía al que tampoco regatean elogios algunos críticos.
El millonario catalán Alberto Puig, mecenas de los gitanos, la gitanería andaluza de los tablados fue casi siempre una empresa catalana, va, según se escribe, a realizar “la gran operación Flamenco internacional” al estilo de los Ballets rusos de Diaghilev, transformando en un verdadero espectáculo teatral las danzas folklóricas andaluzas. Solicitó la colaboración para ello de Vicente Escudero y Carmen Amaya y espera que se incorpore al grupo La Chunga. El Picasso de estos Ballets sería el pintor madrileño Manuel Viola, informalista, que, según noticias, protege actualmente en Madrid al pintor informalista argentino Alberto Grecco.
Gaeton Picon, el crítico e historiador literario francés, con un equipo de ensayistas y poeta transforma Le Mercure de France, la más antigua revista de ese país, fundada en 1672. Cuando se fundó, se la adjetivó como galante. Boursault la escogió como tema de una comedia: “Donde uno encuentra todo, fábula, historia, verso, prosa.
Sitios, combates, procesos, muerte, matrimonio, amor.
Noticias de provincia y noticias de la corte.
Ningún libro me agradó ni me fue más necesario”.
Sucesivamente Le Mercure de France fue nueva, galante, francesa y nacional. Grandes escritores a partir del siglo XVII han colaborado en sus páginas hasta Gide, Apollinaire, Mauriac, que escribe a propósito de ella: “A comienzos de este siglo, para un adolescente que se roe en su provincia, el caduco Mercure fue símbolo y llave de toda poesía”.
Ahora, según un periodista, El título de rojo obispo, pasó a ser violeta cardenal.
Con motivo de la visita de Marc Chagall al edificio de las Naciones Unidas, en relación con un mural dedicado a honrar la memoria de Dag Hammaskjoeld, se recuerda que el gran pintor entregó al poeta Evtochenko una monografía suya dedicada a Nikita Sergueievitch Kroutchev para que se la entregase personalmente al jefe del estado soviético.
En Lausanne, Suiza, con motivo de la gran exposición de productos de este país que se celebra cada veinte años, se está celebrando un gran esfuerzo arquitectónico y urbanístico. Se crean nuevos barrios y parques, se abren calles nuevas y se levantan gigantescos edificios que luego de ser hoteles serán transformados en viviendas y oficinas. El presupuesto de esta gigantesca obra se fijó en 500 millones de francos suizos, es decir, aproximadamente 17.500 millones de pesos argentinos. La exposición se realizará el próximo año.

Éstas son todas las noticias por hoy. Hasta la semana que viene. Escribe algo. Un gran abrazo para Marika y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

1963-05-21
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1963 en 21/05/1963


Ginebra, 21 de Mayo de 1963

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Acabo de recibir su carta, le agradezco mucho las molestias que se toma por mí rogándole me perdone por todas ellas. Nosotros continuamos casi lo mismo. Mis asuntos en general bien aunque todo muy lento, los suízos son en general lentos, y, en los últimos días hemos viajado mucho por la Savoya y el Delfinado, en Francia, aparte de internarnos por la región central de Suíza. Estuvimos en Grenoble, donde hay un excelente Museo de arte antiguo y moderno, con piezas extraordinarias de arte contemporáneo, sobre todo de Matisse y Bonnard, aparte de los cubistas. Estamos contentos, pero deseando ir pronto a España, quizás vayamos el mes que viene alrededor del 15 o el 20. Antes estaremos unos días en París y para regresar, después de estar en España, a Suíza. Ya veremos. La verdad es que no tenemos plan concreto alguno. Dejaremos que fijen los planes las circunstancias.
Recibí carta de Brughetti en la que me habla de diez grabados para la exposición de San Pablo, quizás, luego, hayan pensado en quince. De cualquier manera me gustaría sustituir de la lista que usted hizo, que le agradezco, los siguientes:

La conversación
Diálogo con signos, andando
Cipreses de pájaros escondidos
Gaucho dormido con viento sur

por

Raudo llamamiento
En el bosque, en otoño
Ponzoñosa bruja del páramo
Haciendo el personaje

Todos ellos están en la colección que dejamos separada en una carpeta, sobre el mueble. Pienso en éstos en lugar de los anteriores para dar mayor unidad y variedad al envío, pues se trata de grabados con tonos superpuestos que pienso que no han de quedar mal al lado de los otros, pues son de técnica similar. Sería importante que Enzo, en Bonino, les ponga marcos del tamaño de los grandes dejando todo el blanco posible. Perdóneme por esta nueva molestia que le solicito.
Me alegro mucho de la publicación del libro de González López. Yo haré la tapa tan pronto ustedes me digan. Núñez Búa estuvo aquí conmigo y les informará de lo que hago. En general lo que hago es pintar, dejo solo de hacerlo para ir a Galerías y ver algo de paisaje o lo que sea que pueda resultar interesante. En Lausanne hemos visto los trabajos de urbanización de una parte de la ciudad donde levantan grandes edificios destinados a la exposición de productos suízos en 1964. Una obra muy importante a la que se destinan 500 millones de francos suízos. Apenas tenemos noticias de ahí y las que vienen son desastrosas. ¿Crée usted que habrá elecciones? La prensa de aquí es implacable con los sucesos de la Argentina.

Un saludo muy cariñoso para su familia, a sus padres, a su hermana y a usted de Maruja y mío, para todos los amigos, y usted reciba un gran abrazo de su amigo:

[Seoane]

1963-05-21
Carta de Blum a Seoane. 1963
Segovia
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blum a Seoane. 1963 en 21/05/1963


Señor, Sra. LUIS SEOANE
4-6 Rue du Lac
5º Dpt. 59
GINEBRA
Suiza

21-5-1963

Amigos Seoane!

Con el amigo Azcoaga presencié la inauguración de la Exposición El arte de América + España en compañía del “Caudillo”. Me encontré también con Duciarelli y con C. de la Cárcova y Sra. Visité Toledo (hermoso!), El Escorial y también Segovia, un encanto!
Hoy, por la mañana: El Prado. Y a las 24 horas, salgo para la Argentina.

Saludos muy cordiales, siempre suyo.

Sigwart B.

1963-05-22
Carta de Seoane a Scheimberg. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1963 en 22/05/1963


Ginebra, 22 de mayo de 1963

Sr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estábamos verdaderamente alarmados por la falta de noticias directas de ustedes. No sabíamos a qué atribuirlas. Nosotros, es cierto, no escribimos inmediatamente después de nuestra llegada porque no queríamos dejarnos llevar por impresiones rápidas. Su primera carta, la del día 16 de la que usted me escribe, no la hemos recibido. Pero no fue la única perdida. Tampoco recibí una que me envió un amigo mío del Centro Gallego a quien envío semanalmente las colaboraciones de la audición Galicia emigrante. De modo que puede imaginarse la alegría con que Maruja y yo abrimos su segunda carta, la que nos llegó, del 12 de mayo. De mis asuntos, los referidos a la pintura, no puedo decir aún si me va bien o mal. Creo que, en general, me va bien. Es posible que haga algunas exposiciones en Basilea, Zurich y Ginebra, en las tres ciudades o en dos de ellas, aún no lo sé, pues no tengo nada firme concretado, y es también posible que haga un mural de hierro para unas oficinas de Zurich. Gustan mucho mis obras y en este sentido estoy contento, pero la gente es muy lenta para decidir cualquier asunto, y yo, venido de Buenos Aires, soy aquí como un caído de Marte, pues la vara de medir en cuestiones artísticas es París o Nueva York. Para la Suiza alemana, Alemania además de París y Nueva York. Nueva York cada vez menos, pues París recobra en estas cuestiones su influencia. El arte italiano actual no cuenta en Suiza. El caso de Marino Marini, muy comprado aquí, no sirve como ejemplo, pues vivió muchos años en Zurich. Se trata de una influencia económica, de intereses comerciales de galerías en la que nada tiene que ver la calidad de la obra de un artista. En Ginebra, según veo ahora en un diario para transmitírselo a usted, hay 23 galerías de pintura. De ellas dos o tres son directamente sucursales de galerías norteamericanas y llevan el mismo nombre de la casa central, las otras tienen nombres independientes, pero sus dueños son agentes de venta de grandes galerías de París. El marchand, aquí, más que un agente cultural es un agente financiero que depende de otros agentes financieros de tipo distinto. La obra de arte posee un valor económico al que se atiende en primer término y, concretamente, la banca le dedica especial atención. Un marchand de París o de Nueva York invierte sumas muy importantes en la propaganda de un artista contratado por su galería, le hace intervenir en exposiciones internacionales, bienales, concursos, etc., promueve campañas de prensa por medio de ensayos de expertos, reportajes sobre el artista, su vida, sus costumbres, etc. Todo sirve como pretexto de la nota, el castillo que compró Buffet que es un pintor de 32 o 35 años a quien espera un porvenir más glorioso que su pasado; la colección de perros de otro; el amor por los muebles antiguos y las ropas lujosas y extrañas de Mathieu; el catolicismo gaga de Utrillo, cualquier motivo sirve para una nota en París Match o en revistas similares y otras breves notas para agencias periodísticas internacionales, que luego compran y reproducen por precios baratísimos los diarios y revistas de todo el mundo, especialmente las que como en Buenos Aires son exclusivamente comerciales. Luego, también por medio de agentes, los mismo directores, comienza la venta a museos europeos de países ricos, los del Báltico, Suiza, Alemania Occidental, Holanda, Bélgica y es entonces cuando aparece el agente bancario o el experto financiero que invierte grandes cantidades en estos valores. En Suiza, se ve muy bien esto. El experto financiero de cualquiera de esos multimillonarios árabes, por ejemplo, lo que más abundan de países petroleros, o que un día siendo ministros se levantaron con el tesoro de su patria, norteamericanos, o de cualquier parte, compran una cantidad de cuadros del pintor consagrado en París, que tiene ya una cotización alta, y los deposita en un banco suizo sin que el propietario jamás los vea, pues no le interesan como arte, sino como inversión, y sin que esos cuadros vean más la luz en mucho tiempo. Estos cuadros rinden más beneficio al adquiriente que muchas acciones de empresas industriales y comerciales. Calcule usted la suba de valor de una obra de Buffet o cualquiera en su condición, de 1950 a 1960, este cálculo le dará a usted idea del beneficio. De Max Ernst podía adquirirse en París en 1949 un pequeño óleo suyo por unos 15.000 francos de entonces. Ahora, en una galería norteamericana de Ginebra, óleos suyos de tamaño de media tarjeta postal valen 21.000 francos suizos, es decir, alrededor de 650.000 pesos argentinos. Y esto que ocurre en la obra de artistas actuales para con las antigüedades. No hay, creo, pequeña villa suiza, casi aldeas, que no tengan su tienda de antigüedades, objetos extraños que pasan de unas manos a otras creciendo de valor. Creo que me extendí demasiado sobre esta cuestión, pero ello explica muchas cosas. Solana, un gran pintor español, tiene una cotización local en España, pero no la tiene internacionalmente y eso ocurre, por ejemplo, con Carrá en Italia, Figari en la Argentina, etc. Pero todo ello aclara porque lo que se ve en galerías son exposiciones de artistas provenientes de París. Alguien que venga por su cuenta, solo, de Calcuta o Buenos Aires, debe luchar con enormes dificultades y la primera importante es el miedo de las galerías a perder dinero. Sin embargo, por mi parte, no me quejo. Vine, eso sí, en mal mes, debí haber llegado en invierno. Ahora tengo que esperar. Mientras tanto, iremos a España alrededor de mediados del mes que viene luego de pasar unos días en París para ver museos y amigos y volveremos aquí en septiembre. Hemos estado en Grenoble y vimos espléndidos óleos de Matisse, Bonnard, Picasso y los cubistas en general. También notables obras antiguas: Zurbarán, Velázquez, Goya, aparte de los franceses y primitivos. Un notable retrato de Fantin Latour. Grenoble es una ciudad encantadora que como todas las del Delfinado y la Savoya tienen además el atractivo de su soberbio paisaje. Por todas partes, trabajadores españoles en cantidad. Como aquí mismo en Ginebra, castellano, catalán y gallego son idiomas que se escuchan corrientemente por las calles. Anduvimos también por regiones suizas. Hasta estuvimos en Gruyère, el lugar de los famosos quesos que resulta que se hacen sin agujeros, muy compactos y que los agujeros son de Ementhal, un sitio entre Berna y Lucerna. Gruyère tiene un hermoso castillo. He hecho algunas acuarelas de paisajes alpinos. Todo esto me atrae mucho. Pero, en esta época del año, los suizos, por lo menos los que a mí me interesan para mis asuntos, se marchan de vacaciones y nosotros aprovechamos para ir a España.
Tuvimos noticias del tremendo efecto causado por el movimiento europeo de protesta por la ejecución de Grimau, sobre todo de las protestas católicas, de obispos, de congregaciones, etc., que se manifestaron con firmas o en la calle junto a las personalidades de izquierda y los partidos políticos. Los diarios españoles, por vez primera, dieron noticia de algunas de ellas sin alterarlas, aunque luego las comentaran caprichosamente. Pemán arremetió contra Mauriac en el ABC. Es inútil, algo cambia también en España. Pemán usa argumentos que no sirven para un católico francés y que empiezan a no servir tampoco a algunos españoles con miedo al porvenir. Sobre la Argentina, los comentarios son de pesimismo alarmante. Nosotros sentimos no tener más noticias.
Bueno, Scheinberg, nada más por hoy. Lamentamos la enfermedad de Aída. Esperamos que cuando llegue ésta haya mejorado. Nosotros los recordamos siempre y les extrañamos como a todos los amigos de ésa, a los que escribimos y a los que aún no les hemos enviado noticias nuestras. Para todos, todos, un gran abrazo de Maruja y mío y otro especialmente para Aída y usted de Maruja y de:

[Seoane]

1963-05-22
Carta de Seoane a Pagano. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pagano. 1963 en 22/05/1963


Ginebra, 22 de Mayo de 1963

Sra. Sara B. de Pagano
Buenos Aires

Querida amiga:

Hemos recibido su carta con las noticias de ahí que agradecemos. Apenas leemos en la prensa de aquí y de París algún que otro comentario desolador y algún día, cuando en un diario trae algún cable escueto, buscamos otro diario que lo interprete y aclare. Su carta y la de Scheinberg que llegaron casi juntas, nos produjeron alegría, aparte por saber de Udes y los amigos, por saber algo más de lo que ahí ocurre. Nosotros continuamos una vida normal, tratando de ver lo que podemos y trabajando con esperanzas de que algunas gestiones iniciadas lleguen a ser realidad. Ahora durante un tiempo, el verano, marcharemos a España a estar con la familia en Madrid, Asturias y Galicia. Antes pasaremos por París. Estaremos muy pocos días, unicamente para ver museos y amigos. Queremos aprovechar lo más posible este viaje. Hace pocos días, le escribo a Scheinberg, hemos estado en Grenoble donde hay un notable Museo de arte antiguo y moderno. De entrada solamente tuvimos que acordarnos de Falcini, pues allí, en el vestíbulo, estaban tres piezas de Bourdelle de seis o siete metros de alto, La Virgen que estuvo expuesta en Buenos Aires en su museo, La Victoria y otra cuyo título ahora no recuerdo, impresionantes. Supongo que en alguna otra parte de Francia estarán al aire libre que es donde deben conseguir todo el efecto para que fueron hechas. De cualquier manera aún con el techo del palacio que sirve de Museo, encima, estas obras de Bourdelle son muy importantes. Quizás les falte al aire libre esa calidad vegetal en el modelado, de tronco, o algo así, que hace que a las obras de Rodin se las vea incorporadas más definitivamente a un parque, como ocurre con La musa que está a la puerta del Museo de Ginebra.
Interrumpo la carta aquí para escribir sobre otros asuntos. La venta de ese cuadro mío en el Teatro del Pueblo me sorprendió, lo tenía absolutamente olvidado. Debe tratarse de algún cuadro entregado hace años y del que luego no me acordé más. Seguramente, como ocurre siempre, o casi siempre, lo vendieron al precio de entonces. A Malamud le entregué un cuadro y un pastel hace mucho tiempo. El pastel se había vendido y creí que me había devuelto el óleo. Parece que no fué así. Le ruego, pues, me lo cobre. El arquitecto Aisenson y su hermano me adeudan 40.000 pesos. 15.000 José, y 25.000 su hermano. Le agradecería que me hiciese tambien el favor de cobrarlos, si ellos pueden pagarlo ahora, pues quizás necesite de todo ese dinero en España.
En cuanto a mis obras gustan mucho en general. Me ofrecieron un puesto para trabajar en cuestiones gráficas en una empresa norteamericana en Ginebra, pero no acepté. No es en Ginebra precisamente donde me gustaría trabajar en estas cuestiones, prefiero Buenos Aires donde se paga menos o no se cobra nada. Esto es muy difícil de explicar. Sarita, le agradecemos todas las molestias que se toma por nosotros y le rogamos a Ud., como a todos los amigos, que nos escriban. Los tenemos a todos presentes aunque no escribamos a todos. Saludos a los suyos, a Falcini, a Nélida, Anita y Petroni, Silvia, María, etc., a todos y un abrazo cordial de Maruja y mío:

[Seoane]

1963-05-25
Carta de Falcini a Seoane. 1963
Bos Aires
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1963 en 25/05/1963


Buenos Aires, 25 de mayo de 1963

Sr. Luis Seoane
Ginebra

Mi querido amigo:

Su carta con noticias de la resonancia que tuvo en Suiza el fusilamiento de Grimau, particularmente de las organizaciones sindicales, cuya protesta fue rematada por la simbólica ofrenda floral lanzada a las aguas del lago para que el Rhône llevara esas flores a la costa española, me emocionó de veras, primero, porque revela esa capacidad de reaccionar ante tamaña injusticia y, en seguida, por oposición a la apatía argentina, que nos avergüenza, por la insensibilidad que podría significar para propios y extraños.
Esta insensibilidad política, tremendamente antisocial, ayer tuvo entre nosotros, si no me equivoco y si es una reacción popular, la acción de un “comando para combatir el hambre”. En el Minimax Superket, situado frente al Parque Rivadavia, sustrajeron un camión cargado de siete u ocho toneladas de verduras, con el que se trasladaron a una villa miseria, de Villa Lugano, donde distribuyeronle entre los moradores que al parecer lo esperaban. Con los alimentos recibían volantes anunciando la organización de comités de lucha para combatir el hambre, la miseria y la desocupación. La comisaría no tomó medidas contra nadie, para evitar la resistencia de los beneficiados. Y los demás...
Por otra parte, el diario La Nación de hoy da un extenso telegrama, procedente de The New York Times donde dice que la Falange española está bajo la amenaza de división, en un acto. Cantarero del Castillo previno que a menos que se llevara a cabo reformas sociales en España, el proletariado “establecerá su dictadura”. Ojalá anuncie buenos vientos para el pueblo español, hacia un ascenso tan esperado.
Y la Argentina sumida en el desconcierto de sus dirigentes hoy nos enteramos de la ley monstruosa que el desgobierno acaba de promulgar para reprimir las actividades comunistas en el país, decreto que puede alcanzar a todos. Es un estímulo a la delación, a la calificación canallesca, a las venganzas de la ambición. Este decreto homicida tiene un segundo, que legisla sobre el doble visado para viajar de y a España.
A pesar de ello, María Casares, en Yerma, pudo provocar y conocer, como Gori Muños, con su arte, la admiración delirante de nuestro público, desde las salas del Teatro Municipal San Martín. Esto por lo español. Y por lo ruso–soviético, el estadio del Luna Park vibró del entusiasmo de millares de personas, durante muchas noches, celebrando la alegría oriental del Ballet Moisseiev, espectáculo de ritmos y colores folklóricos.
Pasando a otras actividades: la galería Bonino inició sus actividades del año con una muestra de pinturas de Vidal, Pellegrini, D´Astrel Baldasua, Batlle Planas, Aizemberg y Seguí, con el título A partir de Vidal. De los tres primeros hay opinión hecha. De los otros me interesan los envíos pictóricos de Basaldúa, cuya figuración evoca con una intensidad colorista. Y Seguí, con un intenso expresionismo menos sabio, más instintivo. En Riobo, Alonso hace un alarde de trabajo en muchas aguadas, en las que persiste un desorden en procura del espacio, que no logra claridad, según mi ver.
Yo trabajo en la preparación de lo que constituirá mi envío a la muestra de esculturas que Romero Brest prepara para la segunda de Julio, en el Museo, de un número limitado de escultores, con otro de pintores, reunidos bajo el signo La generación madura se expresa.
Usted, Seoane, cuándo muestra sus trabajos en Suiza? Tiene taller? En buenas condiciones? Está pintando? o grabando?
Mucho le agradezco sus buenas y cordiales expresiones para mi Mujer del Éxodo y, sobre todo, sus afectuosos deseos de que la veamos en Madrid, cuando las cosas cambien. Supongo que Ustedes habrán recibido las cartas de Scheimberg y la de Sarita, que les dicen cómo los recordamos y extrañamos.

Los míos retribuyen vuestros saludos, los amigos les hacen llegar los suyos; a Maruja y a Ud. un fuerte recuerdo mío y Ud. reciba un abrazo de:

Falcini

[Escrito na marxe esquerda:] Una noche vimos unas interesantes pinturas de Lea Lublin que piensa exhibir en la Galería Riobo, en agosto próximo.

1963-05-25
Carta de Blum a Seoane. 1963
Nova York
Olivos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blum a Seoane. 1963 en 25/05/1963

Dia de la Patria, 25-5-1963

Mis queridos amigos,

Hemos aterrizado bien en Ezeiza y todo y todos están bien.
En España, me senti muy a gusto. Vi al amigo Azcoaga, el Prado, a Lucio Muñoz y hasta al Caudillo. (El último de pura casualidad).
Saludos de todos, también de Badii , el cual vino a vernos, también de Brughalli (por teléfono). Es ahora Director General de Cultura. Cómo progresa!
Parpagnoli : sucesor de Squirru en el Museo de Arte Moderno .
En lo político y económico: de mal en peor.
Todos a la espera de un milagro. Yo también.
Para hoy: salud y coraje. Y que aprovechen sus días en Europa.
Cordialmente y hasta siempre

Abrazos su Sigwart Blum

Después de un buen vuelo, me reuní el miercoles con Sigwart en Ezeiza. Con mucho gusto me recuerdo del día con Vds.
Le agradezco otra vez por todo y les saludo muy cordialmente, su Margarita Blum
Estamos contentos de estar reunidos otra vez con la familia.

1963-05-25
Carta de Aisenson a Seoane. 1963
Bos Aires
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Aisenson a Seoane. 1963 en 25/05/1963

Buenos Aires, 25 de mayo de 1963
Querido Seoane:

He recibido su carta de Ginebra en la que me refiere las interesantes experiencias en decoraciónes de vidrio hechas por Mercat¿? , cuyos detalles constructivos sería interesante indagar para tratar de aplicarlo en esta Buenos Aires actualmente tan gris, donde tan poco se ha realizado en este tipo de decoraciones y que tanto necesita de su luminosidad. He demorado unos días en contestarle pues no tenía aún definido mi itinerario ni las fechas, y trataba de encajar a Suiza dentro de la época en que ustedes estarán allí, pero desgraciadamente no será ello posible por las combinaciones aéreas de nuestro viaje triangular, que nos obligará a visitar Suiza recién a fines de septiembre, perdiendo lamentablemente el asesoramiento germánico de Maruja, pues aún recordamos su gracioso: “empuchen, rempuchen, estrechem, frachem” (sic)
Iremos primero a Dinamarca y Suecia, quizás Noruega y luego a París donde quizás tengamos la suerte de encontrarlos, pues allí estaremos alrededor del 12 hasta fines de julio para ir luego a España, incluyendo a Galicia, que pensamos recorrer en automóvil y donde sería magnífico tenerlos de compañeros y asesores a la vez.
El movimiento de exposiciones en Buenos Aires aún está opaco, quizás por la influencia de la situación económica. Creo que lo más interesante hasta ahora ha sido la Exposición de diseño industrial en el teatro San Martín y la más reciente aparición del libro de Eudeba en el que también colabora usted, de narradores argentinos, muy elogiado por el suplemento de la Nación de mañana que aquí en Belgrano recibimos adelantado. Mi hermano estuvo estos días recordándolos y les envía cordiales saludos, lo mismo que Saidel ¿?. A Julio Kleiman le propuse estos días una pared en la obra de Callao 2050, muy visible desde la calle y que creo que sería interesante que usted la tratara plásticamente quizás con cemento coloreado, en distintos relieves a la manera del italoamericano Nivola ¿? Creo haber visto en algún número de Art D´Aujourd hui algún trabajo de Abt también ejecutado con cemento. De manera que de nuevo lo esperará para que usted lo embellezca, pues recién estará en condiciones cómodas para trabajarlo, quizás en abril o mayo próximo. En ese intervalo, podrá usted imaginar quizás alguna otra técnica para tratarlo más interesante (cerámica, por ejemplo).
Confío en que ésta los encontrará bien gozando conjuntamente de los encantos lacustres de Suiza y que tengamos la suerte de encontrarlos en algún rincón de Europa. Reciban mientras tanto mis afectuosos saludos así como el de Margarita.

J. Aisenson

1963-05-26
Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1963
Bos Aires
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1963 en 26/05/1963


Bs. As., 26 de mayo 1963

Queridos Maruja y Luis:

Con un poco de vergüenza les escribo estas cortas líneas, por haber dejado pasar tanto tiempo desde vuestra primera carta. Si fuese personalmente, les podría contar todas las razones de esta demora. Así, por carta, sólo les digo que el clima tan denso de nuestros problemas es el culpable. Escribirles más sería insistir en un tema agotado en nuestras conversaciones de antes de vuestra partida.
Parece mentira que ya hayan pasado casi tres meses desde nuestra despedida. Aquí todo cada vez peor. Allí, noto por vuestro tono que quizás las cosas no vayan tan rápido como esperaban. Pero pienso que es necesario ser un poco paciente ya que soy un convencido que los resultados no están a la vuelta de cada esquina. Venimos de despedir a María Teresa [León] y Rafael [Alberti] que parten pasado mañana para Milán. Con ellos hablamos largamente de Uds. Hemos coincidido que tus trabajos pueden tener gran éxito en Europa, pero es necesario esperar y trabajar. Que trabajen nadie de nosotros duda, pero tememos que quizás no sean tan pacientes y que puedan malograr, por desistir, de un desarrollo imprescindible en el arte de Luis. Todos nuestros amigos se van... No les niego que nos duele mucho. Las perspectivas aquí no existen. ¿Será que nos tendremos que ir un día nosotros también?
Esther y yo salimos el miércoles 29/5 para Madrid (Imposible llegar a Ginebra, a pesar nuestro) 15 o 20 días allí y después a Amsterdam. A ambas ciudades por negocios, y vamos sin ningún entusiasmo. A tal punto nos absorben nuestros problemas. Esto se los digo para que tengan el entusiasmo de permanecer luchando. A Rafael le daremos vuestra dirección, ya que su avión los deja en Ginebra y estarán en esa un día. Charlarán bastante. Lamento no estar presente para ampliar la tertulia. Pero estoy seguro que ya la haremos pronto. Les estoy escribiendo a las 12 de la noche para que les llegue pronto en el primer avión de mañana, lunes. Nuestra dirección en Madrid: Hotel Emperador (del 30/5 al 18/6). Quizás tengamos noticias de Uds. (o quizás nos encontremos allí o en Amsterdam) ¿Se animarían a llegar hasta nosotros? Si es así, escríbannos. Sería una alegría enorme.

Un abrazo fuerte para los dos y otro más.

Lipa

Queridos Maruja y Luis:

Son la doce de la noche, venimos de despedir a María Teresa y Rafael, a quienes dimos vuestra dirección de Ginebra y les escribimos a 2 días de nuestra partida para España. Vamos por poco tiempo y solamente a España y Amsterdam. Lástima no verlos, pero Lipa debe trabajar en esos 2 países. No podemos quedarnos más de 4 semanas de manera que aprovecharemos el viaje para dar una vuelta por España y sacar muchas fotos. Bs. Aires está como uds. la dejaron, llena de toda clase de problemas, y los nuestros personales siguen aún. Arroyo no se ha terminado todavía, pensamos que para fin de año eso suceda. Aquí estrenaron Yerma de García Lorca con María Casares, dirigida por Margarita Xirgú, la crítica fue en general muy buena, pero nosotros no hemos tenido tiempo de ir a verla. Y creo que no alcanzaremos a verla. Ha habido una exposición de diseño industrial muy interesante y algunas otras de relativa importancia. Parece que Torres Agüero viene a Bs. As. en julio a exponer en Bonino.
Las direcciones que piden son las siguientes:

Aurora Cortázar: 9 Place du Gral Beuret Paris XV
Teléfono: Lec (Lecurte) 6923.
Maria Jonquières: 3 Impasse du Moulin Vert Paris XIV
Teléfono: Seg (Segur) 1032.

Los Jonquières vienen a Bs. Aires para Julio. Eduardo se queda 15 días y se va para Grecia. María se queda todo el mes. Bueno, queridos amigos, a ver si nos podemos ver en Amsterdam como les escribe Lipa. Va un gran abrazo para los dos.

Esther

1963-05-28
Carta de Seoane a Varela. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 28/05/1963


Ginebra, 28 de mayo de 1963

Sr. D. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido Varela:

Ahí van unas noticias. La primera, privada, es que una Galería de Ginebra, muy importante, que acaba de editar un libro de Char con litografías de Braque, y otro no me acuerdo ahora de quien con litografías de Miró, se encarga de mis grabados en Europa. Ayer también tuve noticias de Basilea del acuerdo de la Kunsthalle para exponer óleos míos en la próxima temporada, pero aún no tengo fecha concreta. De cualquier manera, el 10 salimos hacia París, donde estaremos muy pocos días y desde allí para España, que es donde queremos estar. Si hiciese falta, trataríamos de volver en septiembre a Suiza. Ya veremos.
Noticias
Un escritor polaco emigrado a la Argentina cuya reputación comienza a ser universal ha hecho declaraciones a algunos diarios de París. Se trata de Vitold Gombrowicz, que publicó en castellano, hace años, en la Editorial Argos de la capital argentina, su libro Ferdydurke sin que esta publicación tuviese ninguna resonancia en la prensa porteña ni entre los escritores que se tienen por más importantes en Buenos Aires. Ferdydurke se publicó en francés en 1958, desde esta fecha se ha hecho una decena de traducciones del libro a diversos idiomas y el apellido Gombrowicz es ahora conocido, en los medios intelectuales europeos, como el de un importante creador que estuvo aislado en Buenos Aires durante muchos años. La traducción de Ferdydurke al francés se efectuó inmediatamente de la edición polaca en 1957, diez años después que la argentina y veinte máis tarde que la primera edición en Varsovia. Vitold Gombrowicz emigró a Buenos Aires en 1939 y en esa ciudad escribió TransAtlántico, La pornografía, algunos volúmenes de su Diario y la obra de teatro El casamiento, que se estrenará en París el próximo mes de junio. Veinticinco años después de su llegada a la Argentina y luego del silencio porteño, regresa a Europa y se mueve, según parece, con dificultades en el mecanismo de su celebridad naciente: interviús, recepciones, reuniones, encuentros... Entrevistado por Piotz Rawicz afirma: “En la Argentina, yo viví fuera de los medios intelectuales, rodeado de amigos que no pasaban de los veinticinco años de edad. Con éstos, dijo, me habitué a hacer una política literaria, mezcla de provocación, de juego, tontería, rareza, indolencia... Resulta pequeño el universo de la juventud”. Interrogado sobre París, contesta Gromwicz: “Cuarenta mil pintores en esta ciudad de los cuales cuatro o cinco son auténticos. Millares de escritores o que se consideran como tales. La estupidez, la impostura, conscientes o inconscientes, constituyen sus límites. El escándalo no dura mucho”. Se considera la obra de este escritor polaco como una de las más importantes en este siglo en la literatura de su país, precursora de la de Ionesco, conteniendo como tema principal la inmadurez. Los autores franceses preferidos por él son, en general, Montaigne, Rabelais, Jarry y Gide. Hablando de sí mismo, dice: “Soy un viejo campesino, un poco desconfiado y frío. Desconfío de los conceptos y mi obra constituye la sátira de la conceptualización. Definí una vez como una aspirina que produce el relajamiento. Mi arte es el opuesto de la nueva novela francesa, que se hizo descriptiva, objetiva. No me sujeto al objeto. Trato de seducir a las gentes, busco la superioridad, la dominación, la expansión de mi yo. Ésta no es una filosofía, sino la actitud patética de un artista. El hombre está en conflicto perpetuo con la forma, cualquiera que ella sea. La parodia es su venganza”. “Mi drama personal –añadió– procede de dos fuentes, de una degradación vengativa de toda forma, y de mi sumisión humillante a la juventud. Como artista, busco la perfección, tiendo a la madurez y al mismo tiempo estoy locamente encariñado con la inmadurez, lo inacabado. No existe solución, no puede existir, si me convierto en maduro dejo de ser joven, y así continúo...” No es, pues, por azar, la obsesión melancólica de adolescencia y juventud de Gromwicz. Rawicz afirma que la grandeza del drama de este escritor reside en ser “el de un formalista que se burla de la formas, de un realista que no solamente entrevé, sino que ve, carnalmente, la inconsistencia fatal, la pluralidad dolorosa de aquello que se llama comúnmente realidad” Entresacamos algunas respuestas de esta entrevista a un escritor casi desconocido en la Argentina a pesar de vivir en esta nación, conocido ahora universalmente por Francia y que, sin embargo, llegó a la madurez en nuestro país. A la madurez de su propósito de inmadurez literaria. Habría que estudiar hasta que punto influyó en él, o lo afirmó en su propia inmadurez, la inmadurez general argentina. George Braque expone actualmente grabados en madera en una Galería de París y en otra collages. El papel pegado, afirmó el pintor, me permitió disociar el color de la forma y ver que eran independientes uno del otro.
Sobre una exposición de arte norteamericano que se celebra actualmente en París y que constituye una selección de la sesenta y seis exposición del Instituto de Arte de Chicago, afirma Conil Lacoste que la última invención de la vanguardia de Estados Unidos constituye una especie de fotomontajes de objetos domésticos dibujados a gran tamaño, integración de franjas dibujadas, sonrisas de Marylin en serie, falsos helados a gran escala, etc.
Me extendí un poco con el reportaje de Gromwicz, pero creo que vale la pena por ser conocido de una minoría argentina. Hasta dentro de unos días. Saludos de Maruja y míos para Marika y para ti. Un abrazo:

[Seoane]

1963-05-28
Carta de Seoane a Torrallardona. 1963
Xenebra
San Antonio de Padua
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Torrallardona. 1963 en 28/05/1963


Ginebra, 28 de mayo de 1963

Sr. Carlos A. Torrallardona
San Antonio de Padua
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Llevamos casi tres meses fuera de Buenos Aires, hemos andado por toda Suiza, por la Savoya y el Delfinado de Francia y siempre me hice el propósito de escribirte para contarte alguna de mis impresiones, pero siempre, también, fui dejando para otro día el hacerlo. He visto en las ciudades suizas algunas exposiciones espléndidas: Paul Klee, Villón, Jawlensky, etc., volví a ver los espléndidos museos de Basilea, Zurich y Berna, los Juan Gris –treinta y tantos– que a mí me apasionan de Basilea y Berna y, hace pocos días, el también bueno de Grenoble, en Francia, con un magnífico Bonnard casi blanco; un Derain, retrato de no sé qué personaje, notable, y un Matisse extraordinario que cien veces vi reproducido sin percibir su belleza hasta que lo vi en Grenoble centrando una sala. A su lado un pequeño paisaje de camino y árboles ejecutando con una gran sabiduría y de un realismo sorprendente. Pero no es de esto sólo que quería escribirte, sino de Peinado... Aquí, en Ginebra, me encontré con Peinado, pasó unos días en casa de una amiga suiza, aficionada a la música y a la pintura, que vive en un pueblo a pocos kilómetros de esta ciudad. Peinado estaba pintando el paisaje de esa zona y algunas tardes venía a la ciudad para visitar galerías y hacer gestiones o compras. Maruja y yo hemos andado mucho con él y te hemos recordado a menudo. Por mi parte, no lo había visto desde 1949, pero continúa siendo, 14 años después, la misma bella persona, seria y correcta que entonces me pareció y el mismo sabio pintor, aunque un poco vencido. Nos hicimos el propósito de escribirte unas líneas en una tarjeta postal, pero el propósito no pasó de tal. Quiero escribirte sobre esto, sobre el recuerdo de Peinado y deciros a Matilde y a ti algunas noticias nuestras. Llevamos tres meses, o casi tres meses en Suiza, viviendo más que en ninguna otra ciudad en Ginebra. Nos gusta mucho este país. Esta vez, hemos recorrido bastante su zona alpina. He concretado aquí alguna exposición para la próxima temporada y una galería de Ginebra, muy importante, se encargó de representar mis grabados en Europa, aparte de hacer, así mismo, una muestra de ellos próximamente, pero aún no tengo fecha. En los primeros días de junio, vamos a París, donde estaremos una semana o diez días y luego marcharemos a España. En Asturias y Galicia pasaremos, con los familiares, casi todo julio y agosto. Aquí pinté bastante, pero en España pienso aprovechar el tiempo que pueda para trabajar. Os tendremos al tanto de nuestra vida desde allí. Quisiera tener noticias de Buenos Aires. Las que aquí llegan son realmente decepcionantes. Parece que no solamente no mejoró nada, sino que todo se ha puesto políticamente peor.

Por hoy nada más. Recibid Matilde, tú y tus hijos un gran abrazo de Maruja y mío y tú otro fuerte de:

[Seoane]

1963-06-01
Carta de Seoane a Núñez Búa. 1963
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Núñez Búa. 1963 en 01/06/1963


Ginebra, 1º de Junio de 1963

Supongo que a tu regreso a Madrid habrás recibido una carta mía, donde te decía lo que pensaba sobre el proyecto de fabricación de muebles y objetos de decoración que puede comprender desde el tapiz, incluyendo el diseño de mantelerías, colchas, etc., hasta el objeto en madera, cerámicas... Todo siguiendo el ejemplo de los fabricantes de los países del Báltico, pero imprimiéndole un carácter particular y precisamente para competir con ellos. Yo no sé bien como puede hacerse el proyecto para que pueda servir a las gentes que financien esto. Sé como puede encararse su parte artística y también donde deducir los elementos populares que lo caractericen, aparte, naturalmente, de lo que uno mismo, de acuerdo con diseñadores, puede ir creando. El mueble nuevo debe ser destinado a servir teniendo en cuenta el espacio en que vive el hombre de hoy. Espacio en relación con una economía media cada vez más universal. El ingenio del proyectista industrial consiste en crear belleza con el máximo de economía y en utilizar lo más posible las viejas artesanías que restan en cada país, combinándolas con el trabajo que realizan las máquinas. El mueble de hoy debe ser lógico, económico, su belleza debe deducirse más que de la ornamentación, de la belleza y calidad de los materiales, haciéndolos ostensibles, y de la perfección del trabajo. Pero en esa lógica no va a descuidarse la ornamentación, que, aún siendo un elemento secundario en la arquitectura del mueble, debe caracterizarlo, significando, época a que pertenece, su dependencia a los estilos generales de la arquitectura y arte de nuestro tiempo y continuidad de la personalidad diferenciada del pueblo donde se hace. En parte muy importante, se trata de emplear la imaginación con este propósito. Debe ser sencillo y económico, brindar comodidad y eficacia, llenar los requisitos prácticos pero además las intelectuales y espirituales. En cualquier zona de la Península Ibérica existe una riqueza de formas populares artísticas que nunca fue utilizada industrialmente. España y Portugal copian modelos del exterior, repiten formas y ornamentaciones de las viejas artesanías, pero no crean una continuidad de ellas con arreglo a nuestro tiempo y a las necesidades de la industria, cuando no se subalternizan copiando modelos bastardos publicados en malas revistas de labores, construcción, muebles, etc. Una artesanía en Galicia como la del encaje de Camariñas fue incapaz de renovarse. Los checoeslovacos han hecho, con igual procedimiento de bolillos que en Galicia, tejidos ingeniosos y nuevos que pueden llegar a decorar una pared. Pues bien se trata de utilizar también la habilidad de estos artesanos para hacerles eficaces para la industria. El desarrollo y la evolución es tan necesario en cualquier arte como en la industria y, creando, despertar el sentido de belleza que el pueblo conserva rudimentariamente. Yo te hablo pensando en Galicia y en los países del noroeste peninsular, norte de Portugal, León, Zamora y Asturias, si tú quieres puedes extender a parte de Castilla la vieja la fuente de inspiración, pero hay que sujetarse a una zona peninsular para crear un estilo definido, pues España y Portugal no tienen, como pueden tener los países bálticos u otros países europeos una unidad de estilo. Tienen en el pasado, una riqueza de estilo superior y una extraordinaria riqueza artesanal y folklórica.
Estas son unas cuantas ideas generales que creo complementan las que te envié en mi carta anterior.

[Seoane]

1963-06-01
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1963
Xenebra
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1963 en 01/06/1963


Ginebra, 1 de Junio de 1963

Sres. Esther y Lipa Burd
Madrid

Queridos Esther y Lipa:

No sabéis cuanto nos alegró tener noticias vuestras. Estábamos impacientes por tenerlas. Es casi seguro que coincidimos en Madrid. Nosotros marcharemos estos días a París, donde estaremos solo unos pocos y alrededor del once o doce calculamos estar en esa. A París volveremos más adelante. Estamos deseando ir a España a donde debió llegar hoy un tío nuestro que está viviendo en Méjico y al que no vemos desde cuando vosotros podéis imaginar. Hemos estado con Rafael y María Teresa, y Aitana, que nos informaron de todo lo lamentable de Buenos Aires. No da ganas de volver. Nosotros sentimos solamente la nostalgia de los amigos, tan hartos estábamos de todo lo que allí pasaba. En Suíza hasta ahora me fué bien. Una galería que se dedica a grabado, de aquí de Ginebra, muy conocida, con fuertes vinculaciones con París, editora además de libros para bibliófilos, (acaba de editar un libro de Char con litografías de Braque, 200 ejemplares, 3000 francos el más barato, es decir casi unos 100,000 pesos aproximadamente), me va a representar en toda Europa, hará una exposición mía seguramente en el otoño, propaganda, etc. Además está tomado el acuerdo definitivo de mi exposición en la Kunsthalle de Basilea, pero ésta no sé cuándo será, desde luego no este año, todo aquí es muy lento, lentísimo, tienen dos grandes exposiciones, de Braque y de Ensor que duran dos o tres meses cada una, una de pintores de la suíza (sic) alemana, etc. Ya hablaremos de todo esto en Madrid, donde ya tenemos un pequeño departamento en el centro.
Bueno, esto es todo por hoy. Hasta dentro de pocos días. Un cariñoso abrazo de los dos para los dos de:

[Seoane]

1963-06-01
Carta de Seoane a Abt. 1963
Xenebra
Palafrugell
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Abt. 1963 en 01/06/1963

Genéve, 1 de Junio de 1963

Sr. Ott Abt
Palafrugell (Gerona)

Querido amigo:

Recibí su carta de hace ocho días y me alegra saber que están, su esposa y usted, disfrutando de sus vacaciones. Nosotros saldremos de Suíza dentro de unos días hacia España, Madrid en Junio y para Asturias y Galicia en Julio y Agosto. Quizás hagamos alguna escapada a Barcelona haciéndoselo saber a Uds. para poder encontrarnos. Es casi seguro que vuelva a Suíza en setiembre. La galería Edwin Engelberts, de Ginebra, se encarga de mis grabados y es posible que para el otoño haga una exposición de mis obras. Trabajé bastante. Tuve noticias de la reunión de la comisión de la Kunsthalle y del acuerdo que ustedes tomaron con respecto a mí. Estoy muy agradecido al Sr. Theller y a usted por todo cuanto hicieron en esa oportunidad. Además de escribirme el Sr. Theller, el Sr. Sigwar Blum me habló de ello y de la satisfacción que tuvo de conocerles a usted y a su señora. Se trata de un gran amigo mío de tanto valor intelectual y sensibilidad como modestia. Me alegro que usted, Otti, hubiese terminado el gran mosaico cuyo proyecto ví en su estudio. Estoy seguro que debió haber quedado espléndido, pues así se veía en el proyecto mismo. Espero que ahora hubiese abierto ya su caja de colores y empezado a aprovechar en lo posible el paisaje catalán. Por mi parte hice algunas acuarelas de montañas en las cercanías de Ginebra. Me gusta mucho este paisaje y comprendo cada vez más al Hodler de los paisajes de los últimos años de su vida. En Neuchatel ví en el Museo una sala dedicada a él, con recuerdos personales conmovedores. Pero espero hablar de esto con usted personalmente, ahí en Cataluña, o aquí en Suíza.
Les mandaremos nuestra dirección en España. Mientras tanto reciban usted y su esposa el saludo afectuoso de Maruja y mío:

1963-06-03
Carta de Azcoaga a Seoane. 1963
Madrid
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1963 en 03/06/1963

Madrid, 3 de junio de 1963

Luis Seoane
Ginebra

Querido Luis:

Contesto a la tuya del 28 de mayo, después de “refeccionar”esta pobre máquina mía... El sábado último tuvimos la alegría de cenar con Esther y Lipa Burd, circunstancialmente en Madrid, por cosas de negocios... Están muy contentos pensando que podéis llegar a ésta el 15 de junio. Pues el 18 toman el avión para Barcelona, después de recorrerse el norte español, tarea que iniciarán dentro de tres días. (Hoy quedaron en llamarnos para ir a ver el Arte de España y América. Y no sé por qué, aún no lo han hecho...)
Con Trabazo te dedicamos grandes parrafadas, cuando este reajuste enloquecido y enloqueciente, nos permite a María y a mí bajar por los “Gijones”. Por este mismo correo, informo a Rafael Dieste –aunque supongo lo estará– de tu próximo arribo. Pasado mañana inaugura en Prisma –donde la hizo Laxeiro– Mercedes Ruibal, que me escribió recientemente de Vigo. De novedades argentinas, aparte las citadas, no tengo que hablarte más que de la llegada a Madrid de Enma de Cartosio...
Comprendo perfectamente lo que me dices en la tuya. Si mi “reinstalación española” no me está resultando nada fácil, ¡imagínate como te lo va a resultar a ti! Confío, sin embargo, Luis en tres de tus valores, y por este orden: en lo que vas a realizar en el Castro, en la calidad de lo que traes hecho y en el empuje tremendo que siempre te ha distinguido. Con Blum lo comentábamos, y aunque conveníamos que este país no está nada fácil ni para Barraganes ni para otros “anes” o “agas”, creíamos que tu llegada merecía la pena. Y que no debes desanimar.
Esas ganas de venir a España para trabajar en no sé en qué, me parece lo más interesante. ¡En eso estoy yo...! Y no importa que aún no haya vendido una escoba. Una pereza tremenda y un afán escueto de vivir me tienen como “en el barco”. ¡Pero ya saldremos de todo! Cuando pertenecemos a los que nunca decimos: “¡Ya triunfaremos!”
Las chicas están trabajando y estudiando. (Por el trabajo les dan cantidades miserables) El Rafaelito, a trancas y barrancas con los estudios. María tiene enormes deseos de ir de compras con Maruja, de pasear con ella, de charlar de lo divino y de lo humano…De manera que con esto y con nuestro afán de “trabajar en lo que nos echen”, pueden fundarse simpáticas perspectivas.
Llegó Casona para celebrar las 200 representaciones (400.000 pesetas) de su Barca sin pescaor. Esta noche el teatro de Cámara recuerda a Ramón Gómez de la Serna representándole su Corona de Hierro. Sabrás que Luisa Sofovich ha aparecido como pimpante colaboradora de Arriba a la muerte de su esposo. Sorprendiéndonos profundamente a quienes hace años la tratábamos...
Lamento la situación de los argentinos y españoles que por ahí residen y de los que me hablas. ¡Peor para ellos! Eso de pertenecer a la legión extranjera de la burguesía es cosa que hacen muchos españoles, argentinos, finlandeses y hasta judíos... Yo no entiendo una palabra de muchas actitudes, riéndome serenamente de ellas. Porque uno, aunque mal le esté decirlo, no pueda vivir adherido a otras convicciones que a las que de siempre le han nutrido... El paréntesis de “lo moderno” va resultando demasiado largo. Y los modernos se hacen del Opus Dei, de la O.N.U de la O. I. T., etc., etc., porque esto de vivir de lo que a uno le echan, no es por otra parte nada simpático.
Nos encontrarás en Madrid cuando vengas, viejito, porque eso de veranear no es palabra para los Azcoaga. ¡Ya veranearemos por los mares a primeros de año! Se me hablaba el otro día de 15 días en Benidorm baratitos. Pero los “empleos” de las hijas, los estudios del bigardo y la “iliquidez” amenazante de nuestra economía, dirá la última palabra; vale decir: “no hay veraneo”. De manera que aquí nos tenéis para recibiros con el cariño y la amistad que siempre os ha tenido el clan.

Azcoaga

1963-06-05
Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1963
Xenebra
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1963 en 05/06/1963


Ginebra, 5 de Junio de 1963

Sres.
Carmen y Rafael Dieste
Rianjo

Queridos Carmen y Rafael:

Estamos a dos o tres días de marcharnos de Ginebra, donde estuvimos viviendo estos tres meses con escapadas a las otras ciudades suizas y a la Savoya y al Delfinado en Francia. Trabajé bastante, pinté, y quedan organizadas algunas muestras para el otoño o invierno que viene, aparte de haber establecido relaciones con una Galería muy importante de aquí, Galería Edwin Engelberts, dedicada a grabado, que va a representar mis obras de este género en Europa. En todo este tiempo no hemos escrito a nadie, dejando el escribir de un día para otro hasta ahora, que estamos en vísperas de nuestra ida a España. A mediados de mes estaremos en Madrid y después de estar con mi hermana en Gijón nos marcharemos a Galicia. Calculamos estar en La Coruña a mediados de Julio y entonces os iremos a visitar. Nuestra pretensión es hacer lo posible por quedarnos en España. Las noticias que vienen de Buenos Aires son tremendas. Se calcula que actualmente hay aproximadamente un millón de desocupados. Por aquí pasaron hace pocos días María Teresa y Rafael con Aitana, que van a vivir a Milán y las gentes que pueden dejan Buenos Aires. Por ellos supimos noticias desastrosas. Pero ya hablaremos de todo esto. De aquí a Julio casi seguro que todo empeorará allí y nadie crée que las elecciones se realicen. De Suiza no podemos sino decir que nos gusta mucho, pero, para vivir, creemos que más el norte, Basilea.

Por hoy nada más que estas pocas líneas. Tenemos la esperanza de veros pronto. Un abrazo grande de Maruja y mío para los dos:

[Seoane]

1963-06-05
Carta de Seoane a Winizky. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Winizky. 1963 en 05/06/1963


Ginebra, 5 de junio de 1963

Sr. Ignacio Vinizky
Buenos Aires

Querido amigo:

Llevamos tres meses aquí en Suiza, con viajes por su interior y a Francia, y saldremos dentro de unos días para España. No queremos dejar este país sin enviarles un saludo a ustedes y decirles algo de nuestra vida. He trabajado bastante, pintando y quedan dos exposiciones en proyecto para la próxima temporada, en Basilea y en Ginebra, además de que una galería importante de esta última ciudad, Galerie Edwin Engelberts, representará mis grabados en Europa. Veré que puedo hacer en España. Las noticias de Buenos Aires no nos animan a un regreso inmediato. Trataremos, pues, de estar todo este año por Europa como nos hemos propuesto cuando salimos de ahí, y algo más. Por lo de pronto, dependo de esas exposiciones proyectadas aquí, adonde regresaremos quizás en septiembre u octubre. Estos países están en plena prosperidad, seguramente demasiado indiferentes, su población, al menos, de lo que ocurre en gran parte del mundo. Resulta grato vivir en ellos aunque a veces sintamos nostalgia del desorden, de los cielos de Buenos Aires, y siempre de los amigos. Recibimos su despedida con la referencia a Jiménez de Asúa la víspera de nuestra partida. Causó sensación la noticia entre los hispanoamericanos de Ginebra.
Hoy o mañana también daremos noticias nuestras a sus tíos. Que todos los amigos nos perdonen nuestra pereza para escribir.

Un abrazo para Maruja y Ud. de Maruja y mío:

[Seoane]

1963-06-05
Carta de Seoane a Lifschitz. 1963
Xenebra
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Lifschitz. 1963 en 05/06/1963


Ginebra, 5 de Junio de 1963

Ingeniero Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Querido amigo:

Debimos haber escrito antes, pero fuímos dejando pasar los días sin hacerlo como era nuestro buen propósito. Tienen ustedes que perdonarnos, pero no queríamos enviarles una tarjeta postal con dos simples líneas de saludo, sino alguna noticia nuestra. Ahora escribimos en vísperas de salir para España. Quedan dos exposiciones mías proyectadas para la próxima temporada en Basilea y Ginebra y, una gran galería de esta última ciudad, se encarga de representar mis grabados para Europa. Creo, pues, que mi viaje ha sido útil. Hemos viajado mucho por Suíza y por las provincias francesas fronterizas, la Savoya y el Delfinado, espléndidos paisajes y con pequeñas ciudades encantadoras, casi medievales del todo hasta la última guerra, y que, ahora, conservándose en parte con ese carácter, se amplían con construcciones nuevas por la prosperidad económica de estas regiones.
La arquitectura, en general, de las ciudades suizas y la de esa parte de Francia no es demasiado brillante. Buenos Aires, pienso, está mejor, si se sacan algunos ejemplos muy particulares, sobre todo de la Suiza del norte, Zurich, Basilea, Winterthur. Muchos de estos nuevos edificios están muy bien en fotografías, pero no vistos directamente. La fotografía siempre nos ofrece una selección parcial de la obra. Creo que en Lausanne están, en cambio, haciendo construcciones notables y cumpliendo un plan de urbanización muy importante con motivo de la feria de productos suízos que se celebra cada veinte años y que se realizará el año próximo. Hemos visto algo y nos pareció extraordinario. Su presupuesto es de 500 millones de dólares. Las torres que se levantan para hoteles serán convertidas, pasada la feria, en grandes edificios para escritorios y habitación.
Maruja goza, aún ahora en la primavera, del poncho que le regaló Emma*.
Bueno, éstas son algunas noticias, muy pocas, de nosotros y de lo que vemos. Simplemente, queremos decirles que les recordamos con cariño.

Un saludo muy cordial de Maruja y mío para los dos:

1963-06-07
Carta de Seoane a Varela. 1963
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 07/06/1963


Ginebra, 7 de junio de 1963

Querido Varela:

El domingo saldremos para Madrid. Volveremos aquí en septiembre y entonces será cuando pasemos por París. Las gentes que a uno le interesan salen de Suiza para pasar vacaciones en alguna parte y yo me voy a España a ver a los míos y a ver qué se puede hacer. No te extrañe que pase una semana sin enviarte noticias. No creo pueda hacerlo la semana que viene. Luego alterné las de España y Europa, Francia, como ahora.
Ahí van algunas:
El pintor español Saura, que acaba de exponer en París, clasificado como informalista por uno y nuevo figurativo por otros, pero perteneciente al arte negro español y concretamente al grupo El Paso de Madrid, hizo las siguientes declaraciones en una entrevista que le hizo una cronista parisién: “Para expresarse los pintores españoles han recurrido siempre a medios muy simples con el fin de establecer una presencia humana. En general y en su pintura existe un desinterés total por lo accesorio. Si me abro a todo lo que pasa en el mundo, quedo ligado a esta pintura como a la realidad social de mi país. Así soy capaz de pintar otra cosa que la estructura humana. No creo interesar por la anécdota y estoy en contra del oportunismo de la nueva figuración. Exprimo el contenido del hombre, su contenido estructural, ensayando de expresar la realidad que veo”. “El gran problema del pintor que crea es no separar su concepción política de su pintura, es poder comunicar sus opiniones sin traicionar el lenguaje plástico de su tiempo”. Refiriéndose a la actual pintura española expresó: “Por necesidades de la causa (con fines de propaganda oficial), se han colectado pintores como patatas y se ha fabricado artificialmente una pintura falsamente austera, falsamente violenta... Después de la guerra existen sobre todo Tapies y la fuerte realidad de los grabados de Ortega”. “Pintar –añadió– es trabajar por aquello que el pintor desea, es un medio de acción política, aunque el pintor sea el artista más limitado para influir sobre la sociedad. Su posición social, su sentido moral importan tanto como su obra”.
En el Museo Pedagógico de París, se celebra la exposición del Grupo de estudios Françoise Mintowska, que emplea el dibujo como medio inmediato de aprehensión de la personalidad profunda, en la línea de las búsquedas modernas de la psicología por la cual toda forma de expresión tiene un significado y se refiere a una realidad subyacente. Utilizan como tests los dibujos infantiles y por ello nos enteramos muy groseramente que el epileptoide sensorial tiende a la vehemencia, a lo explosivo, ligado a algo concreto, etc., y el esquizoide-racional dominado por la abstracción, el alejamiento, rotura, recurriendo al símbolo. He aquí como el crítico de arte, al mismo tiempo que juzga la obra del artista, puede suministrarle su diagnóstico y posiblemente métodos de curación. Ejemplo de epileptoide-sensorial sería Van Gogh y de esquizoide-racional Seurat, según Mintowska. Por nuestra cuenta, pensamos que Kandinski o Picasso reunirían en ellos, a través de sus dibujos, grabados y pinturas al epileptoide-sensorial y al esquizoide-racional.
Según el crítico Pierre Schneider (L´Express), “El grabado, por su técnica misma, es un arte de maníaco”, se refiere a los grabados de Bresdin, un notable grabador romántico que Baudelaire calificó de genial. “Es en la manía, en la obsesión donde reside la singularidad de Bresdin”, escribe Schneider. La crítica parece de Mintowska.
Jean Giono, en el prólogo de un álbum de croquis de Marruecos de Ives Brayer, afirma: “Nada más inteligente que un dibujo; es la impresión misma de la inteligencia”. “La palabra existe –añade Giono– tal como uno la emplea, en la memoria o en el diccionario; pero no hay catálogos para el trazo, hace falta inventarlo en el instante y nace a la existencia en el momento mismo que uno lo realiza”.
Otro pintor español, Pelayo, exilado en París, expone en esta ciudad (Galería Synthese) una serie de óleos que titula Retratos apócrifos. Se trata de personajes literarios o históricos españoles realizados brutalmente, a la vez gestuales y mediados. Algunos críticos señalan su preferencia por los paisajes austeros, secos, calcinados, que representan La Mancha y que caracteriza su obra anterior.
El escultor argentino Marino di Teana realizó gran parte de las esculturas de la actual exposición de Arte Contemporáneo que se celebra en el Gran Palais de París. Una, de acero inoxidable, tiene 13 metros de largo por 6 de alto y otra, 7 metros de alto por 18 de largo. En el catálogo de esta exposición se afirma la abstracción comienza con El Greco y Goya. Es un punto de vista, como escribe Michel Ragón.
He aquí algunas afirmaciones de Braque contestando a unas preguntas de André Parinaud: “En pintura es lo imprevisto lo que da lugar al acontecimiento”. “En arte no existe más que una sola cosa que valga: aquellas que uno no puede explicar”. “Lo que interesa a Picasso es un juego de formas. Él juega... él juega siempre por otra parte. Viene a ser un caricaturista de la pintura en el sentido grande y noble”. “El renueva el destino y la novedad de todo hasta la caricatura, bien sabido que en el sentido pictórico de la palabra”.
“La naturaleza muerta debe estar sujeta al control del tacto”.
“Después de Cezanne es la gran aventura la que comenzó, la libertad. La libertad, sabemos, se conquista, no se otorga”.
“Se ha terminado el cuadro cuando se borró la idea”.
“Con la edad, arte y vida son uno”.

He aquí todo por hoy. Dile a Marika que los grandes compradores de antigüedades en Suiza son los árabes que se levantaron con el tesoro de su país o que cobran un tanto por ciento por la extracción extranjera del petróleo en sus países. Os recordamos. Escribid. Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1963-06-12
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1963
Nova York
Vigo
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1963 en 12/06/1963


12
junio
1963

Sr. D. Luis Seoane
4-6 Rue du Lac. Ap. 59
GINEBRA

Querido Luis:

Sabía de vuestra llegada a Suiza. Pepe Núñez me trasmitió después noticias más directas. Excuso decirte cuanto nos complacen los propósitos de radicar en Galicia, que animan vuestros actuales pasos de Europa.
Con Pepe hemos hablado bastante sobre las posibilidades de desarrollar aquí algunas artes dormidas, para las cuales Galicia pudiera ser un clima altamente estimulante. En carta que en estos días recibí de Buenos Aires se refiere concretamente a la fundación de una industria del mobiliario, últimamente revolucionada en los gustos europeos, por los creadores escandinavos.
En Londres, y especialmente en París, he visto modelos de sorprendente simplicidad y elegancia, dotados al mismo tiempo de las condiciones más apetecibles en cuanto a comodidad y utilidad. Estuve en la mañana del domingo visitando la Exposición de Artistas Decoradores Franceses, en el Gran Palais. Aunque no es muy copiosa ofrece algunas aportaciones sorprendentes.
En Madrid existe una industria del mueble danés, orientada desde Copenhague, por los arquitectos autores de los modelos. Las piezas son carísimas, casi el doble de su costo en Francia, pero las logran con pureza de líneas y calidades.
Parece que Pepe también tiene el propósito de regresar definitivamente. Sólo lo haría a base de encontrar encaje en algún negocio holgadamente rentable. Sospecho que tiene contactos, con tal finalidad, con un hermano de Pepe Villamarín, residente en Sevilla.
De Isaac carezco de noticias recientes. Le he escrito hace unos días desde el avión París-Madrid. Dieste ha venido con alguna frecuencia en estos últimos meses, y se considera anclado sólidamente en el país.
Excuso decirte cuanta alegría nos producirá vuestra llegada. Pilar ha tenido en esta última temporada contratiempos familiares serios: el fallecimiento de un hermano de su madre, que era un hidalgo gallego excepcional, y una hemorragia copiosa que puso a mi suegra en trance casi mortal. Estos impactos, el segundo relativamente superado, han dejado su huella en el ánimo de mi mujer. Por si no fuera bastante Alfonso tuvo que incorporarse a las milicias universitarias en Burgos, con lo cual nos espera un verano sin él.
Supongo que a mediados o fines del actual nos trasladaremos a la casa de Samil. Se encuentra aún falta de detalles, y en parte sin terminar, por consecuencia del accidente que he sufrido y de la dureza del último invierno, que no permitió hacer cosa alguna. Tal vez nos encontréis en esta faena durante el mes de julio.

Nuestras mejores expresiones para Maruxa con un abrazo cordial de tu siempre incondicional amigo,

Valentín

1963-06-14
Carta de Scheimberg a Seoane. 1963
Amberes
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1963 en 14/06/1963


Amberes 980, 14 de junio de 1963

Querido Seoane:

Recibí su carta del 22 de mayo y la del 25 del mismo mes –ésta con el dibujo para la tapa de mis Cartas1 y las hermosas líneas con que la acompaña. No cree Vd. que las mismas podrían ir como Prólogo para el libro? Si ello no fuera para Vd. un compromiso, con mucho gusto las pondría yo al frente. En cuanto al dibujo, muy de acuerdo. Lo entregué en la Imprenta, aunque no a Manuel López –que estuvo enfermo últimamente y después de casi 2 meses recién empieza a venir a la Imprenta muy espaciadamente–. Me atiende un señor Díaz, quien me mostró una prueba de galeras con sus correcciones. La prueba definitiva me prometió corregirla Lorenzo Varela (es decir, Varela el bueno) –quien estuvo hace poco en casa con Marika. Vinieron a verla a Aída, que no mejora mucho que digamos por ahora, lo que la tiene nerviosa y sin ánimos para comunicarse con nadie; y menos para escribir, sobre todo cuando se trata de destinatarios como Vd. o Maruja. La verdad es que da un poco de miedo. Además, qué de novedoso se les puede decir a Vds. que no sepan? A casi nada más que 20 días de la fecha señalada para las elecciones, nadie podría honradamente asegurar que éstas van realmente a realizarse y en caso de que eso suceda, cómo van a realizarse. Todos los días aparecen nuevos decretos y resoluciones encaminados a cercenar los derechos ciudadanos y, sobre todo, a crear un clima propenso a la abstención; o a vetar, en última instancia y como única salida, al candidato que sea del agrado del Gobierno (léase Ejército). Los radicales de la UCRI se acaban de dividir definitivamente y los de la UCRP no se atreven a formular una plataforma que los haga simpáticos al pueblo. La verdad es que –quiérase o no– son los votos peronistas los únicos que pueden decidir de la suerte de la votación. Y si por casualidad –salvándose del veto judicial– la fórmula del Frente: Solano Lima-Sylvestre Begnis, se impusiera en definitiva, poco o nada habremos ganado, pues que llegaría al poder (si es que llega, repito) comprometida a dar su visto bueno a cuanto desaguisado y venalidad cometió el gobierno de Frondizzi –en otras palabras, a ratificar la venta del país, o renegociarla–. Lo mismo da. Entretanto, el costo de la vida aumenta vertiginosamente (en más de un 30% con relación a 1962, hasta ahora) y se calcula –sin exageraciones propagandísticas– que hay no menos de 750 mil desocupados y las quiebras y convocatorias han aumentado en no sé cuántos cientos de veces con relación al mismo año 1962. Esto no es muy alentador que digamos. Lo que no impide que a más de 700 pesos la platea se hayan agotado los abonos y las entradas a las funciones extraordinarias de Vittorio Gassman (yo conseguí una platea para mí, para una nueva extraordinaria que va a dar el domingo próximo, valiéndome de un revendedor) y durante 18 días ha trabajado el Ballet Moissef en el Luna Park con local lleno de bote en bote (que bien valía la pena) y no pudo prolongar más su estada por dificultades que le puso el SIDE a Iriberri, el empresario. Las localidades de los cines de estreno oscilan entre 85, 90 y 100 pesos: Lo que no obsta para que se llenen. Evidentemente, hay una nueva clase para la que nada resulta caro; y en cuanto a los que no forman parte de la misma, pues que ya nadie cree en el ahorro –o, lo que es lo mismo, en la estabilidad de nuestro signo. Y los Ministros de Economía que se vienen sucediendo hacen lo posible para darles la razón. Y esto es casi todo. Nos vamos desbarrancando a ojos vista. Como Vd. ve, esto no es muy alentador que digamos. Con todo, si por uno de esos milagros las elecciones se realizaran y se constituyera un Gobierno de derecho –de derecho, y no de atracadores– es muy probable que las cosas mejoraran algo. Por lo menos, iríamos presos o nos apretaríamos el cinturón, pero en nombre de la ley y no de arbitrarios decretos dictados con la más absoluta discrecionalidad.
En cuanto a las más cosas, poco o nada puedo decirle. Estoy un poco retraído. No veo casi exposiciones y casi no vamos al cine, pues las pocas veces que lo hacemos Aída tiene miedo a los vértigos. Ayer asistí sólo a la entrega del Gran Premio de Honor de la SADE a Canal Feijó por su labor literaria y cuatro premios de 50.000 pesos cada uno (con dinero del Fondo de las Artes) a cuatro escritores del interior: Un acto simpático y concurrido, a pesar de ser día da Corpus Christi. Y para no quedarme en esto sólo, hoy concurrí al homenaje que le hizo la misma SADE a Leopoldo Lugones en el Teatro San Martín. Habló Borges, proclamado ayer por Silvina Bullrich como uno de los mejores escritores de la hora actual. Borges no estuvo muy feliz, además de la impresión penosa que produce. Quién sí lo estuvo y dictó una clase de conducta para los escritores fue José Pedroni, además que estuvo muy ajustado en sus elogios y apreciaciones críticas.
Los amigos, bien; envidiándolos. Falcini, con Castagnino y Saulo, en la empeñosa tarea de juntar obras para crear una sección argentina en el Museo de Bellas Artes de La Habana. En la lista, por orden alfabético, figuran: Alonso, Anadón, Badi, Berni, Castagnino, Diomede, Giambiagi, Lea Lublín, Policastro, Vd., Soldi, Spilimbergo, Torrallardona y Urruchúa; y como escultores, Falcini, María Carmen y Sibelino. Muchos ya han sido hablados y están conformes. Las obras van a ser de calidad. Se trata de una compra “simbólica”, algo así como los grandes premios de honor –que tan poca gracia le hacen a los que los reciben. Me pidieron que yo le transmita el pedido a Vd.; Benitez le escribe a Spilimbergo, y Falcini a Badi y Berni.
Los Burd andan por Madrid. Los vieron? Por varios conductos sabemos aquí de sus trabajos; y últimamente por Blum, que vio a Falcini. Esperamos que todo les ande bien, como Vd. se lo merece, por lo demás. Aquí, en el Museo de Arte Moderno acaba de inaugurarse la muestra de Eudeba. Es una muy feliz muestra de dibujos, y los suyos lucen muy bien. Es una lástima que falta ahora ese gran animador que era [Rafael] Squirru. El volumen de los cuentos se vende muy bien –aunque la selección pudo ser mejor–.
Esperamos que se encuentren bien en España y hayan encontrado bien a los suyos; y a todos los amigos. Para todos, nuestros más cordiales saludos de Aída y míos. Y para Maruja y Vd., de ambos, un gran abrazo –y hasta pronto–. No esperen que les escribamos para escribirnos. Los extrañamos y sentimos un verdadero placer cuando tenemos noticias de Vds.; y más si son buenas y esperanzadas. Una vez más, chau. Cariños de los míos.

Scheimberg
1. O autor refírese á súa obra Cartas Europeas (Segundo Cuaderno de viaje)

1963-06-19
Carta de Whitelow a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1963 en 19/06/1963


Buenos Aires, 19-VI-63

Querido Luis:

Hace tiempo te debo una carta, aunque en rigor, ¿qué se debe a los amigos? Te darás cuenta de que el trabajo en la Galería –ese trabajo que es un poco el movimiento de la calesita– a veces me quita inspiración y, por desgracia, sólo puedo escribir en estado “fluyente”. La vida en B. A. sigue agitada y confusa como siempre. Cerca ya de las elecciones, nos preguntamos aún si se producirán o no. Existen muchas razones para impedirlas, o mejor, sinrazones. Estos días estuve con gripe y me dediqué a repasar la historia argentina. El vaivén político ha sido el mismo a partir de la discrepancia de Saavedra y Moreno. El divisionismo y el disconformismo han sido dos rasgos muy nuestros, así como ese repentino sentimiento de unión nacional frente al enemigo donde se dieron muestras de coraje inesperado. Para contrarrestar los malestares de esta época de anarquía, he vuelto a mi vieja idea de editar una revista de poesía, amplia, extendida en el tiempo y en la distancia, ecléctica, como soy yo, y tolerante. Estoy en la fase preliminar, o sea, pidiendo presupuestos. Recordé que tú me hablaste de una imprenta chica, que podía hacer lindas cosas bien guiada. ¿Tendrías la dirección contigo? ¿Me la puedes enviar? Por supuesto, cuento con tu ayuda para cuando aparezca la publicación, a la cual llamaré –por ahora– Vertiente. Dime si conoces alguna que lleve el mismo hombre para no incurrir en coincidencias incómodas.
Adriana y yo los extrañamos mucho, pero al mismo tiempo nos alegra que todo les vaya bien. Un fuerte abrazo para ti y Maruja de

Billy

1963-06-19
Carta de Seoane a Scheimberg. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1963 en 19/06/1963


Madrid, 19 de junio de 1963

Sr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Llevamos algo más de una semana en Madrid. No hemos visto casi nada ni, en general, a nadie que no fuese de nuestra familia. Hoy salieron para Barcelona Esther y Lipa. Con ellos estuvimos una mañana en El Escorial viendo las líneas severas de una arquitectura hecha de razón, contemplando, además, por breves instantes El carro de heno de El Bosco. Me acordé de un amigo que en su apasionamiento político encontraba tétrico este edificio y veía a su través lo negro de España. Confundía severidad y medida con otras cuestiones. España sorprende a las gentes y son los mismos españoles, a mi juicio, los principales creadores de mucha confusión y españolada. Nos hemos habituado como permanentes. Juzgamos a Carlos I o Felipe II, Trastámaras o Austrias, como personajes de hoy, sin calcular la época en que les tocó actuar. Se habla del temperamento de los españoles y se juzga por una de las caras de la moneda dejando de lado la otra cara, el canto, material, decoración, etc. El Escorial es para mí una de las obras más lógicas de la Península Ibérica, representativo además de uno de los períodos de su historia más absolutamente razonable, cuando todo se medía y legislaba haciendo que el cálculo fuese norma de Gobierno. España era entonces fría y flemática y eran otros europeos los que tenían la sangre caliente y voceaban. El fracaso económico cambió más tarde sangre y voces. La economía, todo el mundo lo sabe en nuestros días, altera el temperamento de los pueblos y de los hombres, cambia sus gritos y las virtudes o defectos de la sangre y de la herencia. La teoría de los reflejos es tanto como una ley biológica una ley económica. Cuando alguien dice toma a otro, por lo general, se le produce saliva en la boca. Toma y daca es un principio de economía. Pero me estoy perdiendo con todo esto. Lo que quiero decir es que me maravilló volver a ver El Escorial y juzgarlo pensando luego de lo visto unido a esa capacidad de medida un vigor que tiene algunas veces el español. Herrera, Velázquez, Cervantes, Juan de la Cruz... Y mucho más viéndolo con Esther y Lipa que saben observar muy bien y no se dejan desorientar por juicios precipitados. El Museo de Arte Contemporáneo, el único que vi hasta ahora, tiene a su entrada dos notables obras de escultura en piedra de un escultor gallego, Otero Besteiro, que figuran un cerdo y una vaca. Dentro una preciosa cabeza de caballo. Pero no tuve tiempo realmente a juzgar nada de lo poco que hasta ahora vi. Aquí me encontré con muchos parientes que hacía más de un cuarto de siglo que no veía, de todas las ideas y temperamentos, y con uno sobre todo, un tío mío que lleva el mismo tiempo que yo fuera de España, algo menos, que tiene 82 años y que regresó lleno de nostalgia para volverse para siempre seguramente a México. Estoy con ellos desde hace una semana. No hacemos nada más que hablar y comer. Lipa les contará.
Aquí alquilamos un pequeño departamento como centro de trabajo. Pienso pintar mucho. En Suiza, dejé un contrato en Ginebra con una galería que va a representar mis grabados, me encargaron un mural en Zurich para unas oficinas, que tendré que entregar en septiembre, y se expondrá pintura en Basilea, seguramente en otoño.
Esto es todo. Creo que conseguí bastante hasta ahora.

Un abrazo para todos los amigos comunes, para Aída, usted y los suyos, de Maruja y mío, los recordamos a todos. Y otro más grande de:

[Seoane]

1963-06-19
Carta de Seoane a Falcini. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1963 en 19/06/1963


Madrid, 19 de junio de 1963

Sr. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace bastantes días recibí su carta con las novedades de Buenos Aires y de ustedes. Estábamos en vísperas de venirnos a España a donde llegamos hace tres o cuatro días para encontrarnos con un tío nuestro que reside en Méjico, tiene 82 años y está en ese país desde cuando usted puede imaginarse. Hasta ahora hemos andado siempre con él y los otros familiares que residen aquí. No hemos visto nada de lo que nos rodea, no hemos estado con nadie que no fuese de nuestra familia y revivimos en nuestras conversaciones la Galicia de hace un cuarto de siglo. Aunque personajes anónimos, pertenecemos, parece, a la historia. Una historia vaga, confusa, de polémicas lejanas, escaramuzas callejeras, guerras y destierros. Resultamos un poco fantasmales y pueriles para los sobrinos más jóvenes.
Ellos tienen ahora, como teníamos nosotros hace muchos años, fé ciega en lo que hacen, piensan y en lo que consideran seguridad en los medios. Nosotros tenemos igual fé, pero un tanto gastada por los desengaños y el tiempo. Somos tres generaciones los que nos reunimos a charlar, separados por un lapso aproximado de un cuarto de siglo de tiempo entre las tres, y no acertamos a tener una visión común de esta vida actual. Nos une sin embargo una misma libertad en el juicio y una misma actitud negativa y anárquica que parece distinguirnos de siempre para cualquier disciplina. Una actitud que quizás llevamos transmitiéndose en la sangre desde épocas muy remotas. Que pervive por una especie de memoria ancestral de una libertad perdida, no sabemos cuando o muy lentamente a través de generaciones.
Pero no es de esto de lo que quería hablarle. Antes de salir de Ginebra vimos una exposición de óleos y esculturas de Giacometti que el año pasado llevó el premio de la Bienal de Venecia. Confieso que me interesó poco. Su pintura me pareció revuelta y sucia y muy sabida de memoria en su insistencia. Algo más su escultura si no me pareciese que ella nos trae la presencia de algo putrefacto y muerto. Entre El hombre que marcha de Rodin y El hombre que marcha de Giacometti, existe un abismo de vitalidad. En Rodin está verdaderamente la marcha del hombre y se dignifica la fuerza del hombre y de la marcha. En Giacometti es el hombre vencido quien parte y se trata de algo enfermizo o así lo aparenta. Es posible que muchos no estén de acuerdo conmigo. Lo que prefiero de él son las pequeñas esculturas.
Le agradecemos mucho las noticias de esa. Estamos sin más noticias que la de Le Monde que aquí, ahora, nos enteramos, no llega todos los días. Esta es una carta rápida.

Saludos a sus familiares y abrazos a todos los amigos de Maruja y míos. Usted reciba de los dos uno fuerte:

[Seoane]

1963-06-27
Carta de Seoane a Varela. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 27/06/1963

Madrid, 27 de junio de 1963

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estoy en Madrid desde hace quince días y apenas puedo decirte otra cosa de que estoy andado entre familiares de un lado para otro sin apenas ver otra gente de Azcoaga y Maiztegui. Ahora estaré una semana o diez días más que aprovecharé para enviarte alguna noticia. Con calma te enviaré otras referidas al ambiente y a mis cuestiones siempre que éstas, las de mis cuestiones, tengan algún interés. Me encontré en la mesa de un café con Bergamín y charlamos un rato largo, sobre todo de Galicia.
Continúa celebrándose en Madrid la exposición Arte de América y España en los palacios Velázquez y Cristal del Retiro. La muestra, que adolece de ausencias notables entre los artistas menores de 45 años, constituye, sin embargo, un éxito para artistas y críticos locales, aunque el público se encuentre, en general, indiferente a ella. Se destacan los pintores argentinos juntamente con los españoles, por otra parte, seguramente los más numerosos, y se ve con perplejidad el envío norteamericano de mayoría figurativa, que parece, a quienes siguen con interés las cuestiones de pintura, una prueba de honestidad artística tratando de ser independientes y no dejándose llevar por modas momentáneas, como ocurre a la mayoría de los artistas de otras partes de América. Es posible que no se trate de grandes artistas, pero se presentan al menos como verdaderamente originales esforzándose por interpretar la realidad e indiferentes al éxito alcanzado por las llamadas escuelas del Pacífico y de Nueva York, tal el caso de James Jarvaise, John Paul Jones, David Lum, Nathan Oliveira y Larry Rivers. Resultan verdaderamente, con sus defectos, un ejemplo de rebeldía y juventud. Faltan en la muestra, quizás por razones políticas, algunos de los más importantes jóvenes pintores españoles como Tapies, Saura, Viola, etc., y entre los grabadores Ortega, residente en París desde hace muy poco tiempo. Por otra parte, tampoco están representados los españoles que viven en Francia y México.
En el castillo medieval de Bourges, en Francia, se ha inaugurado una gran exposición del tapiz contemporáneo internacional con ochenta obras de maestros consagrados de Francia e Italia, Gran Bretaña, Países Bajos, Polonia y Estados Unidos. La exposición estará abierta hasta el 15 de septiembre y se afirma como una importante muestra del tapiz actual.
El Museo de Arte Moderno de París cuenta con dos nuevas salas dedicadas a dos artistas valiosos a independientes: Dufy y Desnoyer de Segonzac, este último, un pintor insensible y ajeno al fauvismo y al cubismo de su época y a las nuevas escuelas que le siguieron. Según un crítico, Conil Lacoste: “El neorrealismo de Segonzac es como un oasis, un descanso en la pintura contemporánea, el fondo de buen oficio y de inspiración simple sobre la que se perfilan sus audacias”.
Un ejemplo de unidad de las artes se ofrece en París y con la exposición de formas industriales en el Pabellón de Marsan. Participan diecisiete naciones y se destaca el arte que algunos críticos denominan internacional de los escandinavo y nuevas formas del mueble español. De los primeros, las obras producidas por los pertenecientes a la escuela del finlandés Alvar Alto y los que pertenecen a la del danés Arne Jacobsen. Toda la exposición aparece claramente dividida entre los que siguen la línea vegetal y orgánica para la construcción de objetos y los racionalistas partidarios de la línea ascética y pura. Paralelamente, a esta exposición se está celebrando en la Unesco un congreso de estética industrial que aspira a concretar ideas alrededor de lo que debe considerarse el estilo de nuestro tiempo y su adaptación a la forma de vivir actual. Estilos y nombres de fines del siglo pasado y del nuestro son citados corrientemente: Art Nouveau, Art and Crafts, Iugendstil, Morris, Horta, Van der Rohe, Gropius, Gaudí, Van Doesburg, etc., junto con el de los nuevos arquitectos y diseñadores industriales.
Un joven escultor gallego, Otero Besteiro, realiza actualmente una espléndida exposición de sus obras en la Galería Alas de Madrid. Se trata de uno de los escultores más singulares en un país que ofreció a Europa en los últimos años ejemplos como los de Chillida, Oteitza y Serrano. Este último expone actualmente en una galería de Lausanne, en Suiza.

Esto es todo por hoy. Desde ahora, pienso volver a enviarte regularmente otro tipo de noticias. Un gran abrazo de Maruja y mío para Marika y para ti:

[Seoane]

1963-06-27
Carta de Seoane a Bossart. 1963
Nova York
Madrid
Zúrich
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Bossart. 1963 en 27/06/1963


Madrid, 27 de Junio de 1963

Sr. Víctor Bossart
Zurich

Mi querido amigo:

Hace poco más de una semana recibí planos y fotografías con una carta del Sr. Haussman, que sirvieron para dar comienzo a una serie de bocetos para el mural que espero tener a finales de Agosto o primeros días de Setiembre.
Tanto Maruja como yo hemos salido de Zurich muy contentos de haber estado contigo y con Elly (se escribe así?), y por mi parte agradecido por el encargo del mural que me permitirá realizar mi primera obra de este tipo en Europa. Estamos muy contentos en España. Continúa siendo un país con un pueblo espléndido a pesar de todo aquello que tu conoces como nosotros y nos gustaría mucho que entre tus planes próximos decidieses un viaje a este país. Nosotros estaremos en Madrid, donde alquilamos un pequeño departamento, hasta los primeros días del mes de Julio, luego, el resto de este mes y Agosto lo pasaremos en Asturias y Galicia. Nos acordamos con frecuencia de Tschumi y Gladys, tan grandes amigos a quienes debemos momentos muy gratos en Ginebra, y de tu mujer, con su simpatía amable, y de ti. Escríbenos aunque solo sean unas pocas frases que te pasen momentáneamente por la cabeza en algún instante que tengas libre entre una ida al edificio de correos de Zurich y un viaje a Estocolmo o Copenhague.

Recibid Elly y tu el saludo muy cordial de Maruja y mío y tu el gran abrazo de los dos:

[Seoane]

N/D Conde de Aranda 9, 5º piso. Madrid, y, durante julio y agosto, al Sr. Don Emilio Fernández (Para Luis Seoane). San Andrés 162. La Coruña. España

1963-06-28
Carta de Seoane a Sofovich. 1963
Nova York
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1963 en 28/06/1963


Madrid, 28 de junio de 1963

Sr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Mi querido amigo:

No sabemos nada de ustedes desde hace casi dos meses y ya no sabemos quienes son responsables de esta comunicación. Si se ha perdido alguna carta nuestra o la respuesta de ustedes. Ahora llevamos veinte días en Madrid, sin tiempo apenas para escribir unas líneas, pues coincidimos en est ciudad con un tío nuestro que está emigrado en México desde hace veinticinco años y que tiene 82 de edad. Un hombre incasable con el que hemos andado por todas las calles de Madrid cuyas gentes encuentra tristes y con demasiada prisa en relación con el Madrid de 1900, de su época de estudiante. Las gentes ahora corren demasiado, me decía también ayer una señora de una empresa de transportes, no perciben, añadía, que cuanto más corren menos tiempo les queda de vida, o menos tiempo de darse cuenta de que viven. La señora y mi tío resultan, sin saberlo, continuadores de los temas y el pensamiento de la poesía ascética española. Hay que pensar en la muerte para vivir intensamente y sin prisas, sujetando los trabajos a ese final cierto. A nosotros no se nos ocurrió, hasta ahora, pensar en nada de esto y continuamos viviendo. Madrid continúa siendo esa bella luz y ese aire que le dio siempre prestigio entre los pintores y ese fino humor un poco desgarrado, destemplado, del que se nutrieron los clásicos y en nuestro siglo, mejor que nadie, Gómez de la Serna. Un humor conciso de frases breves dichas con gesto severo, algo así como un humor militar si éstos lo tuviesen y les preocupasen, como a las gentes del pueblo y en general a los intelectuales, los problemas del hombre. La pintura actual española tiene ese humor madrileño y ese gesto, blanco, tierra y negro. Así se ve en la exposición Pintura de América y España, en el envío español donde desde luego no están los más importantes por el fin político que tiene la muestra. La obra de los participantes argentinos gusta bastante a los críticos y, desde luego, los premiados, Fernando Muro y Cañás. Se excluyó a España de los premios. Antes de salir de Ginebra, vi una espléndida exposición de Picasso. Una pequeña muestra organizada por la sucursal de una galería norteamericana, cuadros propiedad de un griego-norteamericano, dueño de la galería, Iolas, una especie de Onasis del arte. No hicieron catálogo. Los cuadros y dibujos eran de distintas épocas, no demasiado conocidos, algunos totalmente desconocidos para mí, pero de un rigor extraordinario. También en una y otra galería fui viendo alguno de la serie Le dejeuner sur l´herbe, casi pintados con nada, espléndidos.
Éstas son las noticias que puedo enviar hoy. No son demasiadas. En Madrid, estoy orientándome y por culpa de familiares y amigos no he visto mucho hasta ahora. Es muy difícil adaptarse al sistema de horarios y vida de los madrileños. Tan pronto me lleguen mis cuadros, que están desde hace una semana o más en la frontera y que espero ocurra en los primeros días de la semana que viene, nos iremos a Asturias y Galicia. Mañana, sábado, vamos a Salamanca por dos días. En Galicia, me pondré a trabajar en un mural que debo hacer para Zurich.
Nos gustaría saber de Bernárdez, como está con respecto a nosotros y que usted hiciese si nos hace el favor, gestiones de cobro de los dibujos de Eudeba. También saber algo de como le va al libro de cuentas y si hicieron o no la exposición de dibujos.

Saludos a todos los amigos. Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío. Sentimos nostalgias de todos ustedes. Un abrazo de:

[Seoane]

N/D: Conde de Aranda 9, 5º piso. Madrid
En julio y agosto: Sr. Emilio Fernández (Para Luis Seoane)
San Andrés 162. La Coruña

1963-06-28
Carta de Seoane a Pagano. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pagano. 1963 en 28/06/1963

Madrid, 28 de Junio de 1963

Sra. Sara B. de Pagano
Buenos Aires

Querida amiga:

Una carta muy breve para dos noticias tambien breves de nuestra vida. Estamos en Madrid desde hace veinte días. Estamos encantados de muchas cosas de la ciudad y del pueblo, y se confirma y agudiza nuestro desencanto y aversión de otras. La ciudad parece más próspera, asimismo las gentes, pero de cualquier manera esta prosperidad es, a nuestro juicio, un milagro de picaresca. En el Siglo de Oro los hidalgos hambrientos lucían su atuendo por las calles de las ciudades castellanas y exhibían entre sus labios un palillo de dientes como si de verdad se hubiesen dado el banquete con el que soñaban. Ese palillo de dientes es ahora general y las trampas son de una gran variedad. Tanta como jamás hubiesen soñado los autores de novelas picarescas del pasado. El pícaro Guzman de Alfarache conduce ahora un automóvil último modelo y tiene un televisor nuevo cada tres meses, pues, cada tres meses, la casa que primero se lo vendió a crédito se lo retira. El automóvil es ahora el palillo de dientes. Este es el caso de la pequeña burguesía. En el de las clases más modestas, las trampas son menores y más necesarias, pero tambien existen. Es una cadena de ingenio que no conozco donde nace y termina, aunque lo sospecho. La gente del pueblo es siempre amable y simpática y nosotros estamos encantados de estar aquí aunque solo sea por breve tiempo. Una mujer que vende lotería derrocha gracia por vendernos un billete y nosotros acabamos de comprárselo, más que por el posible y futuro premio por el instante de espléndida literatura que nos hace vivir. Y así el mozo de café, el empleado y el obrero a los que nos dirigimos por cualquier cuestión. Hasta ahora no hemos visto casi nada más que calles y pueblo. El Escorial y algún museo, pero, momentáneamente, es la calle lo que más nos atrae. Ya les escribiremos sobre todo esto con más calma. Mañana vamos a Salamanca donde estaremos dos días. Volveremos el lunes. La próxima semana marcharemos a Asturias y Galicia después.
Ahora, Sarita, quisiéramos pedirle un favor y es que me gire si es posible el dinero que pueda tener de los cobros de cuadros a La Coruña, a la siguiente dirección: Sr. Emilio Fernández (Para Luis Seoane). San Andrés 162. La Coruña. De modo que nos llegase en el transcurso del mes de julio. Sentimos molestarla con este problema, pero es seguro que vamos a tener necesidad de él. Dias pasados le escribí a Scheinberg y a Falcini. Hoy tambien le escribo a Sofovich, así iré haciéndolo a todos los amigos. Con Esther y Lipa pasamos dos espléndidos días en Madrid. Saludos a todos los amigos comunes en nuestro nombre. De todos nos acordamos. A Silvia, a Anita, Nélida, María, Petroni, etc. A todos un gran abrazo de Maruja y mío y otro de los dos para usted y los suyos:

[Seoane]

1963-06-29
Carta de Whitelow a Seoane. 1963
Nova York
Bos Aires
Nova York
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1963 en 29/06/1963


Buenos Aires, 29 de junio de 1963

Señor Luis Seoane
4-6 Rue du Lac, apto. 54
GENEVE-SUIZA

Querido Luis:

Brughetti me pregunta con urgencia si he tenido noticias con respecto a tu envío a la exposición de París. Según él cree, tú mandarás los cuadros directamente desde Suiza. Es así? Porque de lo contrario, habría que disponer esto desde aquí.
También te informo que hemos dado al Museo de Arte Moderno dos óleos tuyos para las exposiciones a realizarse por intermedio de este organismo en el Museo de Chile y en Bogotá. Los cuadros son: Calamares, 100 x 081, y Figura, 0,90 x 117, los dos de 1962. Espero que no tendrás inconveniente.
Disculpa lo escueto de esta carta. Pronto te escribiré largo. Un cariño para Maruja y para ti el abrazo de tu afmo.,

Billy

1963-07-05
Carta de Falcini a Seoane. 1963
Bos Aires
Galicia
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1963 en 05/07/1963


Buenos Aires, Julio 5 de 1963

Señor Luis Seoane
GALICIA

Mi querido amigo:

Recibí su tercera carta, ésta desde Madrid, leímos la que envió a Scheimberg y la que recientemente recibió Sarita. Todas tan jugosas como suyas, que revelan la alegría de Uds. dos de encontrarse en Europa, y muy especialmente en España. Tardé en responder a su última carta, esperando poder darle alguna buena noticia de la Argentina, esperando que aclare. Pero la situación está tan confusa que nadie entiende nada ni vé nada que permita forjar esperanzas inmediatas. Esta noche termina la campaña electoral. Pasado mañana será día de votar, con la proscripción del partido comunista y el veto a todos los candidatos peronistas o sospechosos de tales o de contactos sospechosos. Y como casi todos los partidos especulaban con el aporte peronista, han caído en la redada: el conglomerado del “frente nacional popular”, los demócratas cristianos, la C. G. T. y los populares/conservadores. Han declarado la abstención y el voto en blanco muchos sectores cuyo número va engrosándose. Mientras tanto los aprestos militares, desde hace varios días, adquieren carácter alarmante de posibles reacciones sangrientas para reprimir explosiones multitudinarias. Talvez no ocurra nada de esto. De cualquier modo felicítense de estar lejos de aquí, por ahora. Imagine el clima en el que vivamos. Por poco sensible que se sea no se está para el trabajo concentrado. La cabeza y el oído están de continuo fuera del taller. Ya ven Uds. el panorama de la Argentina de estos momentos. Con todo, preparo mi envío a la muestra del Museo Nacional y la del Museo de Morón, sin descuidar mi envío a la Sala Argentina de la que le habló Scheimberg. Le agradezco su comentario sobre la exposición de Giacometti y su referencia a Rodin, con saludos de Sarita y míos para Maruja y un abrazo para Ud. de:

Falcini

Julio 10 de 1963.

Estimados Maruja y Seoane:

Deliberadamente postergué la continuación de esta carta por 2 motivos: 1º, actualizar nuestras noticias. Desde el 7 de julio comenzamos a vivir una nueva era de pacificación. Los resultados de los comicios dieron el triunfo a los Radicales del Pueblo, partido que no quiso entrar en combinaciones oportunistas, pues conocía su fuerza electoral. Tengo la impresión que la mayor parte de la ciudadanía está satisfecha por el resultado de estas elecciones. Ha quedado ratificada nuestra opinión que el pueblo argentino es fundamentalmente radical, mal que le pese a nuestros amigos utópicos. Además se ha desinflado el mito peronista (apenas el 20% de los votos incluyendo socialistas de vanguardia y comunistas) que debía regir el rumbo de nuestra política y botín codiciado por todos los partidos.
En estos momentos en la UCRI de Allende que ha ocupado el 2º puesto, se conversa sobre la posibilidad de apoyar a Illia en la junta de electores.
2º motivo: el envío de su remesa. Hoy por segunda vez llamaré al ing. Mario Aisenson para solicitarle el saldo de su compra. Si hasta mañana no me lo trajera, le mandaré un giro por $ 54.800 frmado de la siguiente manera: $ 30.000 de los Aisenson, $ 20.000 de Nélida y $ 8.400 –cobrados al Teatro del Pueblo por una compra que hiciera Carlos Alonso en la época de Malamud. Se trata de una Naturaleza Muerta, (óleo), que adquirió para ir formando el patrimonio artístico de su hijita Paloma. Además me he informado que tienen 2 cuadros suyos, un paisaje, óleo, titulado Árboles y un pastel grande Figura. A mi pedido iban a actualizar los precios.
Queridos amigos, aquí en nuestro ámbito familiar las cosas no han cambiado fundamentalmente; vuestra ausencia se hace sentir y mucho. Reciban de nuestros amigos y familiares un fuerte abrazo y mi afectuoso recuerdo.

Sarita

1963-07-07
Carta de Seoane a Varela. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 07/07/1963


Madrid, 7 de julio de 1963
Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido Varela:

Estamos pasando unos día de calor impresionantes, Madrid es en estos días un horno y en esta caldera de Pedro Botero debo andar haciendo gestiones para que en la aduana de Port-Bou dejen pasar mis cuadros, aunque solamente sea en tránsito. Ya está conseguido. Hoy a la noche partimos para Gijón y luego iremos a Galicia. He visto bastante gente a pesar de que no es nada buena la época del año, pues muchos están de vacaciones. Madrid está hermoso descontando el calor y sumando noches, y el pueblo continúa siendo esa maravilla a la que uno desea integrarse. Pero todo esto es para escribirlo en cartas más largas sin otras noticias. Ahora van éstas:
Se está celebrando el cuarto centenario de la fundación de El Escorial que se incluye en el plan turístico de Festivales de España. La conmemoración del cuarto centenario de la obra de Juan de Herrera, aparte de los discursos oficiales y ceremonias religiosas, ofrece al público representaciones nocturnas de música, danza, teatro, entre los cuales se destaca la actuación del bailarín Antonio y su compañía de ballet en el Patio de los Reyes. Se anuncia, para dentro de pocos días, la representación de la obra de Calderón de la Barca La cena del Real Baltasar por la compañía de Lope de Vega de Madrid.
En Barcelona, se celebra en la Galería Gaspar una nueva exposición de grabados al linóleum de Pablo Picasso, que como la anterior de ese procedimiento está obteniendo extraordinario éxito. Cada exposición de Picasso que se realiza en cualquier ciudad española se acompaña de un éxito popular como no conoció jamás pintor alguno y en el que el público premia la lealtad del artista a su pueblo. Ocurrió con la gran exposición de grabado celebrada en Madrid en el Museo de Arte Contemporáneo en la temporada anterior, con las varias exposiciones celebradas en Barcelona en los últimos años y con la de cerámica en Málaga, su ciudad natal, donde además los críticos de arte reunidos en congreso, lograron colocar casi sorpresivamente una placa dedicada al gran pintor en la casa donde nació.
La Editorial Arión de Madrid publicó recientemente tres valiosos volúmenes de Julio Caro Baroja con el título de Los judíos en la España moderna y contemporánea, aporte valioso a la historia española que se señala como de igual importancia que los ensayos históricos de Américo Castro y a través de los cuales se significa la honda raigambre de España de ese sector de su pueblo, finalmente integrado a éste. Se trata de una obra muy valiosa en los cuales Caro Baroja deduce conclusiones muy afines a las de Américo Castro, luego de estudiar más de diez años los archivos españoles, y que deberían servir de advertencia a esos antisemitas de apellido español que de vez en cuando surgen en Buenos Aires.
En Dieppe, Francia, se celebra actualmente una importante exposición de Georges Rouault. Rouault el terrible es el título de una nota sobre el gran pintor fallecido octogenario hace muy pocos años, amigo de Leon Bloy y de Suarès, admirador de ellos al mismo tiempo que de Baudelaire y Huysmans. Los críticos afirman con motivo de esta exposición su arte grave y religioso está unido en su intención al de los grandes pintores españoles.
Jorge de Oteiza, el escultor vasco que residió largo tiempo en Buenos Aires que en 1957 obtuvo el Gran Premio de escultura en la Bienal de San Pablo, y en 1960, junto con el arquitecto Puig, ganó el concurso internacional de Montevideo para erigir un monumento a Batlle, acaba de publicar en San Sebastián un libro titulado Quosque tandem..! Libro desordenado al mismo tiempo que valioso documento humano, donde se hacen afirmaciones como ésta: “Lo que hoy contemplamos en galería y revistas, casi en su totalidad, es la producción secundaria y tardía de un inconformismo, de una pintura gesto (arte-acción) ya academizada en feria de muecas y caricaturas”.
Esto es todo por hoy. Seguramente, tendré que echar esta carta en Gijón, de modo que volverá a Madrid antes de llegarte a Buenos Aires. Estuve en Salamanca pasando tres días. Me hubiese gustado vivir allí, tomar café todas las tardes en la Playa Mayor y pasearme algún día que otro de la semana por las orillas de Tormes, pero ésa es una vida que solo pueden gozar en esa ciudad funcionarios y catedráticos. Un gran abrazo para Marika y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

1963-07-15
Carta de Scheimberg a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1963 en 15/07/1963


Buenos Aires, 15 de julio de 1963

Querido Seoane:

Estoy realmente alarmado. De tres cartas que le escribí a Vd. sólo ha recibido la segunda. La última, del 8 de junio pasado, como medida de seguridad, se la despaché certificada al nombre de su cuñado en Madrid. Salvo que Vd. haya recibido ésta con retraso –después que me despachó la suya del 19 de junio, en la que me habla de su viaje y admiración por El Escorial–. Comparto su entusiasmo y admiración por esta monumental e incomparable fábrica arquitectónica. Desde 1920, en que visité por primera vez el Escorial, admiro a Herrera y en las dos veces que volví a visitar España, nunca dejé de hacerlo al Escorial –éstas con Aída– y mi admiración no ha hecho más que acrecentarse. Su estilo –modelo de sobriedad y de limpieza– corresponde a mi juicio al estilo de vida de la época de Felipe II, ascético, pero en modo alguno pobre (que son dos cosas distintas). Allí, en el Escorial, además de El Carro de heno de ese gran surrealista que fue El Bosco, he vuelto a ver siempre con deleite el San Mauricio, del Greco, y creo que un Expolio1 maravilloso de Goya –con un Cristo estupendo en el centro, envuelto en una túnica de amarillo de seda (allí lo he visto?), un Velázquez y creo que un par de Tizianos –entre muchas otras de valor–.
Ya aquí, en nuestro Buenos Aires, estuvimos unos días con Esther y Lipa, quienes nos transmitieron sus afectuosos saludos. Muchas gracias por recordarnos y pensar en los pobres que no podemos viajar.
De haberse realmente perdido mis dos aludidas cartas, me daría una verdadera pena, pues la historia habrá perdido irremisiblemente el testimonio de dos nuevos augurios políticos míos total o casi totalmente equivocados –como casi todos los míos–. En efecto, a pesar de mi temor de que se llegara a votar el 7 de julio (con proscripciones y ostracismos) el país votó –y creo que con una sensatez que no habría sospechado–. Por mi parte, colaboré en ese acto de sensatez votando para Presidente y Vice la fórmula de Ilía-Perette, de la UCRP (que era una manera de votar contra Aramburu y el continuismo). En el caso de Ilía, hay por lo menos: 1º, que es un hombre honrado y de una vida limpia; 2º, que prometió anular –y por decreto, como corresponde– los contratos petroleros, en cuyo nombre se ha saqueado al país (aunque Sofovich siga creyendo lo contrario); 3º, prometió comerciar con todos los países que quieran comprarnos y vendernos; y 4º, promete anular las proscripciones y los decretos en que se procesa las ideas y en los que, so capa de anticomunismo, se coloca en el index a todas las fuerzas liberales y progresistas del país. Esperemos que esta vez los militares permitan que esas promesas se cumplan. Por de pronto, hay muchos de éstos que están deseando que alguien tenga los c... suficientes para hacerlo. Además que hay una experiencia que no puede repetirse...
Permítame que por razones de prudencia y para no equivocarme una vez más, interrumpa aquí mis pronósticos y esperanzas. El nuevo gobierno tendrá que luchar a brazo partido con los sectores más reaccionarios del Ejército (que son los más) y con el Pentágono, que no se van a cruzar seguramente de brazos y movilizará al ejército de mulatos que lo sirven. Y no sigo. Cuanto menos escriba, menos me equivocaré.
Por de pronto, hay una verdadera euforia en el país y yo participo de ella –aunque, le confieso, me alarma una sola cosa: el coro de aplausos conque ha sido recibida esta victoria de la UCRP. Además, son muchos –y yo entre ellos– los que se alegran que hayan sido desoídas las órdenes de nuestros dos santones: Perón y Frondizi, aunque de paso hayan sufrido un descalabro los de la CGT.
Y ahora a otra cosa: en mi última, le escribí de una sección argentina de pintura, escultura y grabados que un grupo de amigos piensa protagonizar dentro del Museo de Bellas Artes de La Habana. La primera lista de obras la integrarían: Usted, Alonso, Anadón, Audivert, Badi, Berni, Castagnino, Diomede, Giambiagi, Lea Lublín, Policastro, Soldi, Spilimbergo y Urruchúa, y de los escultores, Falcini, María Carmen y talvez Sibelino. A Badi le escribió Falcini y a Berni y Spilimbergo, Falcini y Castagnino. A mí me encargaron que yo obtuviera su asentimiento. Luego que las obras de éstos hayan llegado a su destino, el grupo organizador ampliará la nómina –aunque cuidando siempre que se trate de artistas con títulos para figurar en un Museo. Piénselo con calma, y mándeme su consentimiento a la brevedad posible.
Lo felicito por el mural que le han encomendado y la preparación de sus Exposiciones de grabados y pintura. Estoy seguro que tendrá éxito –y tenga presente que en esto acierto bastante más a menudo que en política. Mándenos noticias, para seguirlo en su carrera de éxitos.
Por sus últimas cartas llegadas a amigos, y más por lo que nos dijeron Esther y Lipa, veo que están Vds. contentos de encontrarse en España. Me alegro, aunque no se encariñen tanto como para quedarse allí definitivamente. La Argentina –a pesar de todo– sigue siendo un país donde es agradable vivir y si mis augurios y los nuevos gobernantes no nos fallan, se volverá a vivir sino como en la belle époque, por lo menos bastante mejor que ahora. Lo de la belle époque corresponde a una asociación de ideas que no deja de ser lógica –pues cada vez que pienso en Balbín (jefe virtual de la UCRP) no puedo dejar de hacerlo simultáneamente en los buenos tiempos del tango con corte y el conventillo de las 14 provincias –mejor desde luego que “villas miseria” de hoy.
En cuanto a otras cosas, estoy pobre de noticias. Salgo poco para no hacerlo sin Aída, cuya sordera no mejora. A veces, ella se olvida y sobrepone, aunque otras sufre mucho con lo que le pasa.
Dentro de unos momentos, veré a Varela (Lorenzo) que me citó para EUDEBA. Le dije en mi última que la exposición de los dibujos de los 10 fue un éxito de público y la edición de los 10 cuentos (120 mil ejemplares) se está vendiendo como pan?
Mis Cartas europeas están casi listas. Todavía no vi como quedó la tapa que Vd. me dibujó (espero que resulte estupenda). Manuel López –que ya se repuso después de casi dos meses de enfermedad– retomó a su cargo el cuidado de la edición, en la que suprimí el pie de la editorial. Le manda muchos saludos.
Y termino. Un gran abrazo para Maruja y Vd. de todos nosotros y que sigan bien y con suerte. Saludos a los amigos que le salgan al paso. Chau,

Scheimberg

O autor refírese á obra de Goya: El Prendimiento de Cristo

1963-07-16
Carta de Frontini a Seoane. 1963
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1963 en 16/07/1963

DR. NORBERTO A. FRONTINI / ABOGADO / Buenos Aires, / LAVALLE 1312, 5º A / TELÉFONO 40-7512.

Julio 16 de 1963

Sr. Luis Seoane
Madrid

Querido Luis:

Estaba todavía, creo, en Brasil cuando llegó tu carta del 4 de mayo. El regreso me fue demorando la respuesta por las muchas preocupaciones profesionales que por mi ausencia se agolparon y más que eso, que es peripecia menor, por la podre que se nos mete dentro del ánimo, la podre de este pobre rico país, con centenares de miles de desocupados, y centenares de empresas comerciales y fabriles en estado de quiebra y el deterioro que ya tiene incidencia personal.
En Brasil vi a viejos amigos, conocí nueva gente y asistí a un espectáculo político insólito con motivo de la conferencia de solidaridad con Cuba. Es un país curioso, de tajantes contradicciones. Río, una ciudad de edificios monumentales, tiene 750 mil personas viviendo en favelas. San Pablo, un Estado cien por ciento capitalista y Pernambuco con ganas de darse una hechura socialista. La dialéctica tiene contemporaneidad y es sucesiva a la vez.
Y aquí, qué ocurre?
Aquí, hasta las amistades se deterioran. Es difícil saber a veces cuáles son los ingredientes que las sustentan. País sin solera, sin tradiciones, mezclado de abajo arriba y viceversa con nostalgias de todo tipo y esperanzas interferidas por una incertidumbre nada metafísica sino real y persistente, con ganas de introducir grandes cambios y sin voluntad para realizarlos, lo poco que se hace parece un milagro si no fuera que nos consta que es obra de un puñado de hombres. Siempre es un puñado el que hace punta. Los demás esperan. Pero, en este país casi todo está corrompido. Y los militares son los seres más anacrónicos del mundo. Doy por supuesto que son otras muchas cosas. Pero son gentes que se han quedado en mitad de camino. Habrá cosa más anacrónica que el indumento con que se visten? Cosa más dura, más rígida, más encolada que las charreteras, los ribetes dorados, blancos, azules, especie de arabescos de sastrería confiteril, que los hace más anacrónicos que los sus curas con sotana? Y así por la mollera, con ideas de nada o nada de ideas, reviejos y rellenos de aserrín de la peor madera. Así nos va!
Vi El ángel exterminador, de Buñuel. La encerrona que Buñuel muestra como símbolo de la burguesía, es formidable. No puede salir. Cuando sale es para volver hacia atrás, desandando el tiempo, y yendo a la iglesia, que también es encerrona; y cuando quiere salir a la calle, la calle es otra encerrona con gentes que disparan delante de los tiros de los policías que son los que sostienen, en definitiva, la gran encerrona. Y todo ello es una apariencia barroca muy de España, muy de país en que sobreviven los varios estilos de varias épocas, superpuestos y mezclados. Pues en eso estamos y con ganas de salir de nuestra encerrona. Y con complejo de huida, que es cosa peor. Y ya la padecemos. Más de 2.000 técnicos o que lo pretenden salen mensualmente del país. En qué vendremos a parar?
Yo creo que iré a pasar un par de semanas a Chile. Me iré. Hay que cambiar de aire mientras se pueda. No es remedio que cure, pero es cataplasma o calmante de unas horas. No van las gentes a pasar el fin de semana a otra parte que la de sus afanes? Pues a mí me han entrado ganas de un año sabático. Y para eso me estoy preparando con la voluntad. Ya que creo que, si no me rompo una pierna o no me sigue subiendo la presión arterial (me está subiendo y es por esta puñetera vida) en enero hago mi viaje. Entonces nos veremos.
Tuvimos elecciones. Veinte y cuatro horas antes de la elección se detuvieron las artimañas del gobierno militar. Quienes decidieron votar en blanco fueron desoídos. Se pensaba que votarían en blanco más de 3 millones. Votaron menos de un millón y medio. Fracasó Perón. Fracasaron los jerarcas de la CGT. Fracasó el PC. Bueno! Y como Alende se largó solo, fracasó [Arturo] Frondizi y el Frente Nacional con [Rogelio] Frigerio, etc. Ganó la UCR del Pueblo. Las gentes decidieron el destino temporario del país en 24 horas. La desobediencia ha sido beneficiosa. No me hago ilusiones, pero soy optimista. Mi optimismo es más subjetivo que objetivo. Sigo temiendo a los factores del poder. Con todo, ciertas cosas habrían cambiado. [Arturo] Illía es parco pero contundente. Pienso que no tiene conciencia cabal de lo que le espera. Se dice que las fuerzas armadas están conformes con Illía. Los ucristas Alende (1.6 millones de votos) votarán por Illía. Los democristianos (más o menos 30 electores) también. Otros partidos menores. Udelpa tuvo un millón trescientos mil votos. Udelpistas y demócratas progresistas. La Cámara de Diputados tendrá diputados del pueblo, de la UCRI, cristianos, conservadores, socialistas de los dos partidos, udelpistas, demoprogresistas. Si no salimos adelante, padeceremos, días más días menos, una tragedia. La promesa del radicalismo del pueblo es tajante: nulidad de los contratos petroleros por decreto, desvinculación del Fondo Monetario Internacional, revisión del puerco asunto de SEGBA. Fácil de decir, menudo engorro real. Pero el pueblo está de acuerdo con eso. Casi la totalidad de los partidos. Creo que podríamos salir con bien. Pero habrá que tomar medidas de tipo constructivo. Illía-Perette declararon que tendrían relaciones comerciales con los países socialistas. Mencionan el caso del Brasil. Todo es, pues, posible y algún beneficio saldrá de tales planes. También prometen la derogación de las leyes y decretos limitativos de la libertad. Cuando Illía decía hace unos días eso mismo, el P. E. daba un decreto reglamentando la persecución, al detalle, de los comunistas. Una cosa tan estúpida como sádica nunca vista. Cosas como ésta confunden y desasosiegan.
Te refieres a Gris y a Zurbarán y dices que el blanco y el negro son los colores definitivos de estos dos pintores. Yo recuerdo la serie de apóstoles de Zurbarán vista en un convento o sala capitular de España y solo recuerdo los amarillos castellanos. Los grises exaltados y de color pizarra de Gris también recuerdan los páramos acerados de Castilla y ciertos lugares de la geografía de España, de León a Lugo. Los recuerdos del Paul Klee, a que te refieres, corresponden a marzo de 1933, cuando volvía de Italia, Francia y Alemania. Fue en este último país donde los había visto. Ya estaba Hitler, ya la gente empezaba a huir. Recuerdo una noche del Romanischer Café, con las caras silenciosas y llenas de espanto de los amigos con quienes conversaba. Fue entonces que conocí a Rafael [Alberti] y a María Teresa [León], en la cripta de una cervecería, después de haber oído una conferencia de Margarita Ken1 (Puede ser?) o de María de Maeztu (Puede ser?). Rafael y María Teresa regresaban de Moscú. Eso era todavía posible. Yo regresé a Génova a encontrarme con Mony [Hermelo] y Polilla [Frontini hijo]. De ahí pasamos a París. También en esta ciudad el caso Hitler producía estremecimientos profundos. Recuerdo una conversación en casa de Geneviese y Simone. Una conversación llena de dramatismo que anunciaba la próxima guerra. Lo que nadie entonces olfateaba era la guerra de España. Cuando volví a España a principios de 1935, estando en Barcelona, la gente sentía ya en la boca el gusto amargo de los acontecimientos y preanunciaba algo grave. En París conocí, sin tratarlo, a [José] Calvo Sotelo.
Tenía una hija como de 13 o 14 años, hermosísima. Polilla la trató. Entonces tenía 5 años. Yo la miraba como catador de belleza. Tendría ahora más de 40 años. Los 30 años más han pasado desde entonces, llenos de dolor y de inestabilidad, y de ni saber que pasa el día siguiente. Así se nos ha ido el tiempo. Cuando días pasados leía el primer número de la nueva época de la Revista de Occidente (el mismo formato, el mismo tipo de letra, la misma composición y el mismo tipo de razonamientos) creí que el tiempo se había detenido. Por un rato me sentí feliz. Creí que todo lo pasado había sido mera fantasía onírica, una detención insomne. El artículo de Antonio Espina sobre Ramón, me transportó a los 20, 30 años; me sentí joven, casi recién nacido para recibir el fruto de la inteligencia creadora de un tiempo arremansado, quietecito y sin otras inseguridades que las de la natural duda del pensamiento mientras se construye y se expresa. No. Las cosas han sido terribles y nuestro tiempo una especie de detención maligna. Porque, aunque hayamos comprendido muchas cosas, las nuevas de la ciencia y la técnica que tantos cambios o modificaciones ha introducido, es tanta la urgencia del cambio mismo, tanta la inestabilidad que él introduce, tanta la preocupación por el pan cotidiano, tan escaso el remanso conversacional, tan limitada la esperanza concreta aunque sea ancha la esperanza en abstracto (el futuro espléndido del hombre, etc. etc.) y tantos los terroríficos instrumentos que han sido creados para una destrucción total del género humano, que todo tiene dimensión cotidiana, de ayer para hoy y de hoy para mañana. Además: ¡qué difícil es hoy entenderse con la gente! Porque: quién sabe ya escuchar? Los jóvenes se los lleva el diablo. Y a los viejos, el dogma o la esclerosis. Uno se va acostumbrando al monodiálogo o al diálogo con uno, o dos o tres amigos. Y si quieres hacer tu monólogo pensando en la multitud que estaría dispuesta a escucharte, se te ponen trabas en medio, y aún en esto, nunca falta un buey corneta.
Aquellas cosas que te habría dicho sobre Klee, Hofer, Sintenis y la pintura alemana de entonces, las repetiría. Tengo las imágenes como si hubiesen nacido ayer. Me dices que entonces me gustaba la pintura y que me fui apartando de ella. Me parece que no es exacto lo que dices. No me he apartado nunca. Lo que ocurre es que con los años que se me han juntado, andando y quedándome, y con la incertidumbre que la época introduce por sus cambios, cambios positivos, que son presente y futuro y cambios que no son ya presente y sí involuntario o voluntario anacronismo por no enfrentar el drama que transcurre en las horas que pasan, con todo eso, me deja frío cuando no me desconcierta el ánimo, lo que no es obra concluida sino reflejo analítico de la crisis del espíritu por incomprensión de lo que está a nuestro alrededor inmediato y mediato. Sólo la incomprensión es paralizante y todas las formas del arte que la denuncian son expresiones de un aristocratismo intrascendente, incomunicable o esteticista. El hombre debe darse entero, trasmutarse. Y no todos los hombres lo son cabalmente. Me gusta la pintura y la escultura. Pero me siento profundamente latino y quiero que la obra de arte, como una forma transmisora del espíritu del hombre, sea inteligible.
El arte que no trasmite algo, con implícita inteligibilidad, algo que, valiendo en el creador valga también para quien se lo destina, valga como sentido cabal y entero en relación con la enteridad del hombre, tal como es con todas sus dimensiones, me parece cosa de minoría en que se implica un tipo de elite elusiva de la humana responsabilidad. Lo del realismo socialista no nos fue explicado bien hasta hace poco. Pero yo había descubierto en mi viaje a la URSS que se trataba de una cosa que concierne a la ética del ser humano, frente a un cambio de sistema social, y no una estética. La estética se da por implicancia. (Te recomiendo que leas sin demora un pequeño librito del escritor y hombre de ciencia inglés [C.P.] SNOW que se titula Las dos Culturas y la construcción científica. Es un librito de no más de 75 páginas que no tiene desperdicio2. Allí hay algunas consideraciones que en mi opinión debe tener presente cualquier artista y escritor). Pero volviendo a eso del realismo socialista: diría lo que dijo Aragon una vez: existe el hombre socialista? O como dijo Huizinga: existió el hombre del Renacimiento tal como lo caracteriza Burkhardt? Todo es tránsito, cosa que viene con nuestro nacimiento, impregnándonos la psicología del alma, y cosa que va con ella hacia el futuro, siendo empero nuestro propio presente, más que como cosa inmediatamente comunicable, como refracción espiritual de algo que está en nuestro contorno con ímpetu de cambio y con implícita futuridad distinta. Naturalmente, el socialismo está dando que hacer y está a la vista. Y la ciencia y la técnica, también, y esto parece que pertenece al ser humano, no importando la etiqueta política o económica que tenga.
Cuando recuerdo el Museo del Prado, lo que más me asalta y me exalta es el Goya de los fusilamientos de la Moncloa. Cómo ha sido posible ese milagro “político” con el color? Y los estupendos cuadros de la Academia de San Fernando. (Ese si sabía y de qué modo!).
Expuso [Carlos] Castagnino. Yo había visto óleos suyos al año pasado en su casa. Me parecieron cuadros estupendos. Estaba allí el óleo magnetizando el cuadro y los colores finamente trabajados, como el poeta que, por las palabras, busca el más recóndito matiz musical. Esperaba ver eso. Pero sus cuadros, con temas de paisaje o figuras, con ímpetus expresionistas estaban velados por cierta opacidad que les da carácter descriptivo, lo que, a mi parecer es propio del claroscuro, que me impidió una comprensión cabal. La libertad que muestra en sus aguatintas estaba latente en esos óleos desiluminados. Pero el vuelo, la trascendencia, no diré misteriosa sino clarísima, poéticamente clarísima, que a mi juicio debe tener el color–aceite (los Goya, caray!) no estaba presente. Claro es que el espectador es un ser comprometido consigo mismo y en cierto modo un ser anacrónico. Pero hay quienes pueden liberarse de sus inercias porque son seres con sensibilidad poética y esperanzados en el hombre.
No, sí me gusta todavía la pintura. Y en eso soy un puñetero romántico. Me den en arte lo que ven mis ojos, pero mucho mejor que ellos lo ven y de modos diferentes, pero sin escamoteos y sin dolos. Como lo que es propio del mundo del hombre que hace historia para los demás, para que los demás la vayan viviendo y sosteniendo. Una historia en la que los hombres se puedan intercomunicar los unos con los otros y no una historia para una minoría espiritualmente parásita.
Estoy escribiendo sin saber dónde estás. Quería contestar tu carta y en realidad me he puesto a platicar contigo como solemos hacer cuando nos encontramos en tu casa, ese remanso de claridad y de amor en que Maruja es huésped principalísimo y tú un duende capaz de genialidades.
Gracias por tu carta. Un gran abrazo para los dos.

Norberto

[Manuscrito:] Acabo de saber por Sara donde están. Ah, Galicia! Deja unas flores junto a las tumbas de Eiroa y Maside, y recuérdame cuando te eches a andar por las rúas de Santiago. Me leyó tu carta. El “escarbadientes” de los pícaros del Siglo de Oro, hoy tiene 6 cilindros! Muy bien! Aquí ocurre lo mismo. Pero nuestros burgueses son más ladrones que en Europa. Abrazos a todos.
Estuve días pasados con [Antonio] Baltar. Siempre encantador. Ves a los Dieste? Abrazos. No dejes de ver a Antonio Espina y Pepe Bergamín. Y los abrazas en mi nombre. Salud! Saludos!

1 Parece una confusión entre Margarita Nelken y Victoria Kent, aunque debe tratarse de Margarita Nelken

2 El titulo exacto del libro de C.P. Snow es Las dos culturas y la revolución científica, edición original de 1959.

1963-07-17
Carta de Varela a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela a Seoane. 1963 en 17/07/1963

Buenos Aires, julio 17 de 1963

Querido Seoane:

Miserables: estáis atlánticos y felices mientras nosotros hibernamos y envidiamos. Vuestros amigos los radicales del pueblo están en vísperas de ocupar el sillón de Plaza Mayo. Hay más gente entusiasmada –incluidos los barrios–, de lo que podrías suponer. La esperanza, –si va unida a la pérdida de memoria–, es la clave de una supervivencia feliz.
Hora Once es un gran éxito. Pero sólo gracias a un avisito de Peugeot podemos pagar el espacio del día y lo que se adeuda. Hay grandes esperanzas –como en el caso radical. Tus envíos son muy comentados: los leemos a cuatro voces, con ráfagas de Strawinsky. Te acompaña Sakai, que escribe desde Nueva York (“un lugar para la lucha, no para la contemplación, pero para la lucha a muerte”). Formo parte del Jurado del Centro e intervengo en el acto académico en homenaje a Rosalía, con Blas González y no sé quien Núñez Buesco. Preparo, con calma, la gran audición dedicada a Galicia. ¿Qué se puede hacer desde ahí –oh, si pudiera ser grabado con música–? Ramallo es crítico de arte de La Prensa. Mujica está medio peleado con La Nación y la sección la hace un chico. M. L. escribió al director: “Está bien que a un crítico de arte le encarguen una gacetilla pero que a un gacetillero le encarguen la crítica de arte...”
Mucho, pero mucho, frío. La pobre Aída Scheimberg se está quedando sorda. [Manuscrito:] Por hoy, nada más. Abrazos. Saludos a todos.

Lorenzo
[Manuscrito por Marika Varela:] Abrazos, besos, recuerdos, promesas de escribir

Marika

1963-07-24
Carta de Seoane a Sofovich. 1963
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1963 en 24/07/1963


El Castro, 24 de julio de 1963

Sr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos ya en Galicia, donde pasaremos Maruja y yo todo el mes de agosto. Estamos, como ustedes pueden imaginarse, encantados de encontrarnos aquí, en este país aparte, distinto, y enormemente desdichado, al que estamos profundamente unidos. Nos reconocemos en el acento de las gentes, en sus miradas y en el mar y la tierra que nos rodea. Entre la niebla. Cuando se entra en Galicia, se llega a un lugar distinto de la Península Ibérica. Entrando por el norte, primero, son las casas de techo gris, de pizarra, de paredes blancas en un paisaje de altas montañas y profundos valles, desarrollado en espiral; luego vienen las casas de piedra y teja roja y un paisaje suave y ondulado, como el otro, siempre cubierto de bosques y coloreado de los más diversos tonos de verdes y amarillos que se destacan aún más que en otras partes, por el gris de las nieblas. Luego el mar, un mar apacible en las rías y violento en la costa abierta. Un mar de hombres, le decía en el de Barcelona un marinero gallego a Don Manuel Azaña. Y el Pueblo. Un pueblo de campesinos y pescadores esforzados, irónicos, suaves, que gusta de sorprender con conceptos y palabras, con el gusto escandalizador y por los matices de éstas, elocuente cuando habla su idioma proscripto, torpe en el castellano obligatorio mal aprendido. Volver, después de muchos años, a tomar un ómnibus de obreros en un barrio de La Coruña para dirigirse a cualquier parte, es una fiesta singular por la hermandad profunda que se percibe entre todos los viajeros. Entre el conductor, el cobrador y los viajeros y éstos entre sí. Y por qué, además, entre todos ellos es norma la cortesía y el respeto. Galicia tiene un mundo fantasmal y pagano, creando al margen de civilizaciones más eficaces, en el que se refugia desde hace dos mil años a pesar de todas las influencias. Para los romanos se llegaba a Galicia atravesando el río del olvido, y sus tropas se arrodillaban temerosas ante las puertas del sol de este fin de la tierra. Un gran sol rojo en el extremo occidente europeo que se hunde en el océano. Y el cristianismo debió maridarse en esta tierra con las creencias paganas de sus habitantes y cederle un apóstol humilde, pescador, como lo son en gran parte los gallegos. Un apóstol vagabundo, como ellos mismos, Santiago. Galicia produjo la primera herejía cristiana y continúa siendo un país hereje, pues la religión debe unirse en ella al paisaje de cuyas entrañas se forman sus habitantes. Me hubiese gustado tener un gran talento para cantar esta tierra donde el hombre aún dialoga en las largas noches del invierno con sus muertos y no puede prescindir para creencia alguna sin que cuente fundamentalmente con sus montañas, sus valles y el mar. Un gallego emigrante es un inválido a quien le amputaron una parte muy importante de su ser, su tierra, la de sus leyendas y sus muertos. Pero es inútil continuar escribiendo sobre todo esto. Creo que no terminaría nunca. Quiero decirle que me gustaría morir aquí.
No recibo hace mucho tiempo carta suya. Estos días me encontré en La Coruña con cartas de Scheinberg, Sarita y Falcini, a quienes contestaré mañana o pasado. Quizás alguna suya se haya perdido, de Scheinberg se perdió alguna. Ahora le escribo para darle cuenta nuestra y recordarle y perdóneme, que el día 31 vence el otro plazo de impuestos a los réditos. Tengo que molestarle nuevamente. Y me gustaría saber algo de Bernárdez y de Eudeba y como fue la exposición de dibujos de ésta para el libro de cuentos. Nos acordamos de usted y de Elsa y de todos los amigos. Seríamos felices si estuviésemos todos juntos. Trabajo. He llegado hace unos días a La Coruña y comencé a trabajar en un estudio espléndido que me prestó Díaz Pardo en su casa, al lado de su fábrica de porcelana y a media hora de la ciudad. Tengo que hacer un mural que lo haré en hierro y porcelana para Zurich. Veremos lo que sale. Por favor, escríbanos. Necesitamos de sus cartas.

Un gran abrazo para todos los amigos y uno especial para Elsa y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

Mi dirección es hasta septiembre
Cerámicas del Castro. Osedo. La Coruña.
España

1963-08-00
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1963
Galicia
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1963 en 00/08/1963

[Agosto 1963]

Querido Del Riego, ahí te va este catálogo. Inauguro el día 4. Me gustaría que vinieseis y que invitases a venir a Celso E. Ferreiro, Xohan Ledo, los hermanos Alvarez Blazquez, Castroviejo, etc. A Cunqueiro lo veré el 3 en el estreno de su obra. Esta invitación es para ti y para todos ellos. Tened en cuenta que es mi primera muestra en Galicia después de 25 años y que quisiera estar con vosotros. Un abrazo para Evelina y para ti de Seoane

1963-08-08
Carta de Seoane a Varela. 1963
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 08/08/1963

El Castro, 8 de agosto de 1963

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido Varela:

Hace dos semanas que no te envío noticias. Me fue imposible. Estamos en El Castro después de haber pasado unos días en Gijón con mi hermana y, aún trabajando, estoy detenido en la belleza de Galicia. Un día, la noche del fuego de Santiago, acompañados de Díaz Pardo y Mimina nos encontramos con Dieste y Carmen y os hicimos largas ausencias. Tengo la sensación de que como San Ero de Armenteira, Dieste deja transcurrir su encanto gallego y su despertar ocurrirá dentro de otro siglo. Aquí no se puede trabajar, pues falta tiempo para ver, para mirar, y un artista no puede tener otra personalidad que la de vagabundo. Un vagabundo más en tierra de vagabundos. Además a uno le gusta el rostro de las gentes y su acento y su humor. Subirse a un ómnibus es entrar a vivir la realidad de un capítulo de novela que ocurre sin tiempo preciso. Ya hablaremos con calma de todo esto. Hasta ahora estoy pasmado. A pesar del pasmo, están terminando de imprimirse en una imprenta de La Coruña El toro júbilo, una costumbre muy antigua del norte de Castilla que me sirvió para hacer siete grabados en madera y un breve prólogo. Quiero ahora empezar a escribir nuevamente a todos los amigos.
Ahí van unas noticias:
Georges Braque prepara un gran mural de 84 metros de altura y 25 de largo para una torre que está edificándose en París que cuenta con veinticuatro pisos destinada a Facultad de Ciencias. El mural de Braque ha de ejecutarse en mosaico con un tema figurativo que se desenvuelve de piso en piso. Situado el espectador demasiado cerca o demasiado lejos, no podrá ver el mural, sino en fragmentos. Sólo podrá ser visto completo desde cierto ángulo. Así la torre parisién, ejecutada en una arquitectura funcional, está llamada a animarse con una figuración moviente que cambiará, para el espectador, según los desplazamientos de la visión.
La nueva Facultad de Ciencias, según Jacques Michel que escribe sobre ella, será a la vez humana y monumental y constituirá un hiato a la vez racional y abstracto, dentro de un estilo donde jugarán las formas geométricas simples y como materiales básicos el acero y el vidrio. Poseerá un estilo internacional y su solo precedente será la torre Pirelli de Milán proyectada por Gio Ponti y Pier Luigi Nervi. Se trata, de acuerdo con Jacques Michel, de un estilo Bauhaus a la francesa. Escribe: “En los Estados Unidos después de practicar la arquitectura puritana dentro del espíritu del Bauhaus con Mies Van der Rohe, se comienza con Luis Kahn, Paul Rudolph y otros a descubrir la arquitectura del cemento y de los volúmenes expresivos. En Francia, la evolución es inversa: ella va del cemento de Perret y de Freyssinet al metal y al vidrio. Si bien la nueva Facultad de Ciencias de París parecerá tener veinte años de edad, su interpretación a la francesa con una intención de elegancia y de fantasía permitirá la contribución masiva de la pintura, la escultura y de una manera general del lenguaje plástico”.
Los arquitectos proyectistas de la obra son cuatro: Albert, Cassan, Coulou y Seassal y los artistas llamados a colaborar justamente con Braque, los pintores Manessier, Bazaine, Bissiere, Estéve, Lapique, Beaudin, Gishia y Lagrange, y los escultores Giacometti, Arp, Hadju, Adam y Etienne Martin. A esta obra se le denomina en París El Escorial de Halle aux Vins, el lugar donde se instala.
En el Museo de Grenoble, en el Delfinado francés, uno de los más importantes de arte moderno de Europa, se realiza estos días una gran exposición de Albert Gleizes, uno de los grandes pintores del cubismo y de sus más importantes teóricos, a quien Apollinaire atribuyó en su pintura rigor y majestad por los años del nacimiento y desarrollo de ese estilo.
En España, se divulgan los poemas de Sedar Senghor, poeta negro, del África negra. Nació en Senegal en 1906 y en uno de sus grandes poemas, La vuelta del hijo pródigo comienza con los siguientes versos: “Elefantes de Mbissel, por tus orejas, ausentes de mis ojos, oyen mis antepasados mi oración piadosa. Sed bendecidos, Padres míos, sed bendecidos! Los traficantes y los banqueros me han proscripto de la Nación”. La poesía de Shenghor es de la que se denomina comprometida, a la que ahora vuelven los jóvenes europeos luego de un largo período de gratitud y formalismo.
En El Castro, Galicia, se acaba de instalar la nueva planta de su gran fábrica de porcelana, donde se ejecuta la de más alta calidad actualmente de Europa. Su fundador, el pintor Isaac Díaz Pardo, es el mismo que instaló hace pocos años Celtia, de Magdalena, en la provincia de Buenos Aires. Se aspira además a que en esta gran fábrica funcione en el porvenir un laboratorio de formas con destino industrial al modo del de Ulm, en Alemania, que dirige el argentino Maldonado.

Éstas son unas pocas noticias por hoy. Trataré de regularizar mi colaboración. Un abrazo a todos los amigos a quienes prometo escribir y uno grande para Marika y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

1963-08-09
Carta de Seoane a Scheimberg. 1963
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1963 en 09/08/1963

El Castro, 9 de agosto de 1963

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estoy en deuda con usted y con todos los amigos. Desde hace bastantes semanas no escribo a nadie, y no es que me falten novedades que transmitir, pero es que más bien prefiero, cuando llegue el momento, hablar de ellas. Existen ocasiones en que no se debe o no se puede, según se vea, escribir. Estoy muy contento en Galicia. Estoy en mi salsa como quien dice y pasmado, como hoy mismo le escribo a Varela, pasmado una vez más del paisaje que me rodea. Una leyenda gallega, que tiene su correspondiente irlandesa como ocurre con mucha sabiduría popular de este país, expresa que hace muchos siglos un monje salió de su convento hacia el bosque vecino para meditar. Llegando al bosque se distrajo con el canto de un pájaro y quedó encantado por su música durante doscientos o trescientos años. Cuando regresó al monasterio, el prior y los frailes eran otros y había cambiado la arquitectura del edificio. Había transcurrido el tiempo que duró el encantamiento y cuando despertó sólo habían cambiado los hombres y lo que éstos hacen. El paisaje y él habían permanecido eternos e iguales. El monje era san Ero de Armenteiro, un santo gallego no aceptado, que sepa yo, por el Vaticano, como muchos santos de esta tierra, vagabundos, o muy estáticos y románicos como era él, pero están en las leyendas o venera el pueblo. Santos que sólo pueden percibirse en el cielo neblinoso de Galicia. El pájaro fue un ruiseñor y el monasterio de Armenteira existe aún, incorporado, éste sí, al santoral de los monumentos oficiales. Yo estoy encantado como el personaje legendario, pero del canto del paisaje me despiertan a menudo cuestiones de índole real. Pero no es momento de hablar de ellas. Galicia continúa siendo para nosotros una maravilla y más en este verano de lluvias finas y nieblas que convierten en fantasmal el paisaje de las montañas y del mar. Estamos en casa de Díaz Pardo, al lado de la nueva planta que acaba de inaugurar de su fábrica de porcelana y a doce o trece kilómetros de La Coruña. Apenas hemos visto familiares, tan a gusto nos encontramos entre ellos, los amigos, y las gentes del pueblo que les rodea. He trabajado algo. Estos días sale de una imprenta coruñesa un álbum de grabados en madera titulado El toro júbilo, un remoto tema ibérico de Castilla la Vieja, salvaje y pagano como son en general los temas de Castilla, pero que se celebra anualmente. Al san Ero de Galicia algún gallego humorista le buscó correspondiente castellano. Salió el monje de un convento, se dispuso a andar por la llanura de su país meditando y, en un árbol solitario, abrasado por el sol, –allí no había bosque– cantó un pájaro perdido. El monje distraído en su meditación, colérico, levantó una piedra del suelo y mató un pájaro para continuar orando o meditando. Con la versión del fraile castellano se establece la división de caracteres entre Galicia y Castilla. El toro júbilo es una fiesta que corresponde a la Prehistoria. Los campesinos sujetan un toro bravo, cubren su cuerpo de barro y ponen brea a los cuernos que se encienden con fuego. Empavorecido el toro corre por la noche castellana ahuyentando con las llamas los malos espíritus, las brujas, o convocando no sé cuales seres misteriosos. Nos hubiese gustado coincidir aquí con los amigos personales de Buenos Aires. Hubiésemos visto juntos montañas, bosques, mar, y hubiésemos traído a la memoria antiguas leyendas gallegas. Ahora los ingenieros acaban de anegar la laguna Antela, para no sé qué beneficio hidroeléctrico y con ella se anegó la leyenda de la ciudad hundida sobre cuyos techos y campanarios cruzaban peces negros, y desaparecieron innumerables caballeros del rey Arturo que allí se habían convertido en mosquitos.
Perdóneme esta carta bastante disparatada, la leyenda es un refugio y éste es un país maravilloso propicio a ellas. Envíenme noticias de ésa. De los amigos, de arte, de la situación general. Estamos ansiosos de ellas. Le escribí a Sofovich y no me contestó porque le falta tiempo, o no me llegaron sus cartas. Yo estaré aquí hasta el primero de septiembre, luego regresaré a Madrid. A Falcini le escribiré mañana y a los otros amigos.

Un gran abrazo para Aída, usted y los suyos de Maruja y mío. Les recordamos siempre.

Seoane

1963-08-09
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1963
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1963 en 09/08/1963


Buenos Aires, 9 de Agosto de 1963

Querido amigo:

Me imagino que estarán Vds. muy ocupados, pues hace casi 3 meses que no tengo noticias vuestras. No sabía a dónde escribirles, pero ayer Cabrera (de Citania) me indicó que me dirigiera a Díaz Pardo. Es así que espero que esta llegará pronto a sus manos.
El libro de González López ya se está revisando y quisiera saber si Vd. ha pensado ya en las tapas, si le parece bien, quizás se pudiera usar el dibujo del otro libro, pero con diferentes colores, en fin, decida Vd. lo que le parezca bien y comuníquemelo.
Por Montevideo todo anda muy bien, sin la más mínima dificultad. En el día de hoy, le llevé al Sr. Rubén Vela, quien le manda un abrazo, un grabado suyo para reproducir, creo que en el catálogo de San Pedro elegí uno en color de los que Vd. había seleccionado y que no pudieron ir.
La situación por aquí en general mucho mejor, después del 7 de Julio, ha renacido en muchos la esperanza de que se encarrile el país y, por lo menos, es éste el primer mes en varios años en que no se rumorea de ningún motín militar.
Bueno Seoane, quedo a la espera de sus noticias, que en lo concerniente al libro urgen un poco. Reciba Vd. y la señora así como su familia y la de Díaz Pardo el mejor recuerdo de mi familia y mío.

S.S.
Díaz Dorado

Rte: Montevideo 1276

1963-08-21
Carta de Seoane a Varela. 1963
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 21/08/1963


Buenos Aires, 21 de agosto de 1963

Sr.
Lorenzo Varela
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Acabo de terminar mi segundo cuaderno de grabados hechos aquí en Galicia. El primero, El toro júbilo, se terminó de imprimir estos días. Son siete grabados en madera a dos colores y su tema es una fiesta castellana. El segundo lo entregué a la imprenta. Se titula O meco y es la narración en grabados, también a dos colores, de esta leyenda gallega. Son doce grabados. El primero de septiembre se inaugura una exposición de grabados míos aquí, en La Coruña, y en octubre una en Madrid que me solicitaron. Éstas son todas las noticias que tengo referidas a mí. Estamos encantados en El Castro y trabajo lo que puedo como puedes ver por estas noticias. Ahí van otras, aunque el verano europeo es muy poco propicio para noticias culturales.
Con motivo del suicidio de Ward en Londres, como consecuencia del célebre proceso en el que también apareció complicado el ministro Profumo, Louis Martin-Chauffier publica un artículo en Le Figaro Litteraire titulado Muerte de un libertino. A Ward, un médico mundado, pintor de los domingos, según el mismo Martin-Chauffier, y perteneciente a la aristocracia inglesa, lo califica “de libertino del siglo XVIII perfectamente amoral, sin escrúpulos como sin remordimientos, amante de la vida y de los placeres, insaciable de dinero (de la manera que lo que gana lo gasta) curioso de conocer, no importa que, con tal de que sea interesante”. Para el escritor inglés parece no haber demasiadas diferencias entre el libertino que representó Watteau y Ward, sin embargo, para alguien no francés ni inglés un libertino se diferencia del otro todo lo que se diferencia un inglés de un francés. El libertino francés del siglo XVIII, cortesano de María Antonieta, contemporáneo del gran pintor, resulta un poco ingenuo al lado del médico de moda inglés, indiferente a la política, pero sirviente a los grandes intereses del espionaje internacional, fenómeno de nuestra época que une provocativas bellezas desnudas a la transmisión de secretos sobre progresos atómicos y planos de cohetes interplanetarios.
Le Livre de poche acaba de publicar en su número 1.000 de la colección, Le Grand Meaulnes de Alain Fournier, coincidiendo además con el cincuenta aniversario de la primera edición de esta gran novela, publicada en septiembre de 1913, es decir, hace este mes justamente cincuenta años. Le Grand Meaulnes fue Premio Goncourt tres meses más tarde y desde entonces no dejó de ser leída por los jóvenes franceses, como lo demuestra una encuesta realizada recientemente aparte del número importante de sus ediciones.
En la sección El Museo Imaginario que publica Les nouvelles litteraires, uno de los escritores de más prestigio último de Francia, André Pieyre de Mandiargues, considera a Chirico el más inspirado de los artistas contemporáneos, no deseando poseer otras obras que una colección completa del pintor italiano. Hice un breve análisis de la obra de Chirico y analiza alguna de sus publicaciones y pensamientos concretos como el que expresa, refiriéndose Chirico a Courbet, “puesto que él es poeta, desea mucho pintar”.
Los intelectuales españoles viajan este mes de ciudad veraniega en ciudad veraniega pronunciando conferencias sobre los más diversos temas. Podríamos hacer una lista de viajeros ilustres que deambulan por la Península acompañándose de un montón de cuartillas para aprovechar los locales que les ofrecen. Los temas, adornados con los más desconcertantes títulos, terminan refiriéndose al Mercado Común Europeo, luego de hablar de Atila, de los árabes, de los romanos y dela historia en general, de la unidad europea y del exceso de nacionalismo en España con motivo de Garcilaso o Lope, de la necesidad del cambio de estructura social y de la reforma agraria con pretexto de los nuevos adelantos médicos o físicos. El título parece ser, por necesidades políticas, algo destinado a desconcertar al público. Los más solicitados son los conferenciantes que han estado últimamente en las cárceles, o han sido multados, como es el caso del crítico de arte Moreno Galván, o del profesor de Salamanca Tierno Galván que, a pesar de la coincidencia de los segundos apellidos, no están unidos por ningún parentesco.

Éstas son las noticias. No son demasiadas. Quizás tenga muchas cuando regrese. Escríbeme. Dime cómo están por ahí las cosas. Un abrazo de Maruja y mío para Marika y para ti, otro de:

[Seoane]

1963-08-22
Carta de Seoane a Pagano. 1963
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pagano. 1963 en 22/08/1963


El Castro, 22 de Agosto de 1963

Sra.
Sara B. de Pagano
Buenos Aires

Estimada amiga:

Acabo de escribirle a Falcini y en estos días pienso contestar algunas de las cartas recibidas hace alrededor de un mes. Creo que desde entonces sólo le hemos escrito a Scheinberg y a mi madre, tan encantados estamos de esta vuelta aunque solo sea por breve tiempo en La Coruña.
Estamos en casa de Díaz Pardo que está ultimando detalles de su nueva fábrica de porcelana dejando la anterior para talleres mecánicos, depósito, etc. Una espléndida fábrica sobre la cual cuento, por el tiempo que esté, con un espléndido estudio de 11 metros por 8, aproximadamente, y por cuyos ventanales se puede contemplar un maravilloso paisaje de montañas, bosques y mar y algún antiguo castillo derruído cercano. Si no fuese por todo lo que ustedes saben sería cosa de quedarse aquí e invitar a los amigos a que nos acompañasen a pasar largas temporadas. Lo malo que con tan espléndido estudio solo hice hasta ahora grabados y algún pequeño óleo para lo que me hubiese bastado una habitación corriente. Desde luego que he trabajado siempre desde que llegué. A Falcini le doy cuenta de dos álbumes que hice en estos últimos tiempos volviendo a temas populares. Cuando vine sin embargo traía el propósito de hacer algunos paisajes, pero la belleza y variedad de éstos en este país es de tal naturaleza que uno se siente impotente frente a ellos. Creo que debe ser lo mismo que ocurre con los lagos del sur en la Argentina. Sin embargo lo intentaré, aunque no sea más que como disciplina.
Estoy inquieto por el giro cuyo envío usted me anunciaba, si depende del Arq. Mario Aisenson le ruego lo haga por la cantidad que usted pueda, pues empezamos a necesitar con cierta urgencia algún dinero, ya que, aunque tengo esperanzas de vender algo, esto no puede ocurrir antes de regresar a Madrid y pueda enseñar de alguna manera mis obras. Nosotros estaremos aquí hasta el día 10 aproximadamente de setiembre, espero que llegue a tiempo, si no a partir de esa fecha estaremos en Madrid en la dirección de la calle Conde de Aranda 9, piso 5º.
Perdóneme Sarita todas estas molestias. Nosotros agradecemos mucho sus atenciones. Estamos deseando estar con todos ustedes aunque nos duele por otra parte dejar esta tierra y Europa.

Reciban todos los amigos comunes y sus familiares el fuerte abrazo y el recuerdo, y para usted especialmente de:

Cariños de Maruja igualmente para usted y todos los amigos comunes.

[Seoane]

1963-08-22
Carta de Seoane a Falcini. 1963
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1963 en 22/08/1963


El Castro, 22 de Agosto de 1963

Sr.
Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estoy nuevamente sin escribir a nadie, viviendo en casa de Díaz Pardo y trabajando todo lo que puedo cerca de una de las más bellas rías de Galicia, a unos kilómetros de La Coruña, la ciudad de Maruja, y donde fuí a la escuela y viví. Estoy maravillado de la belleza que me rodea, que casi tenía olvidada y de las gentes del pueblo que veo y con quienes hablo cuando tengo oportunidad. A Scheimberg le escribí una carta seguramente absurda pero en la que quería expresar este encantamiento.
Veo mucha gente amiga que fueron compañeros míos en mi época escolar, o a parientes que hacía muchos años que había dejado de ver. Y de vez en cuando hacemos alguna salida para ver alguna ermita o monasterio románico en los alrededores de La Coruña, o un viejo castillo derruido, contemplando ménsulas y capiteles que representan vicios y que le traen a uno el recuerdo de la fuerte inquietud social de la Edad Media y todo el esplendor pasado de este país. Tendremos, a mi regreso, mucho que hablar de todo esto de entonces y de la actualidad gallega y española. Ahora no puedo. Entre otras razones porque tengo que ordenar las impresiones que recibo. Creo que estamos en vísperas de un nuevo renacimiento espiritual, llamémosle así, de España. Existen aspectos sutiles, que no se conocen, no pueden conocerse, como es natural, a distancia y de los que tampoco se puede tener idea pasando unos pocos días en cualquiera de sus ciudades.
Creo que antes de volver a Buenos Aires voy a realizar dos exposiciones, una en Galicia y otra en Madrid. Aquí en La Coruña sale estos días un álbum de grabados a dos colores, El toro Júbilo, sobre una costumbre castellana y, dentro de diez o quince días más, otro, O Meco, sobre una leyenda gallega que dicen algunos dió orígen a Fuenteovejuna de Lope de Vega. 19 grabados entre los dos álbumes que son por los colores en realidad 38.
De ahí las noticias que envían las agencias son contradictorias. No podemos tener idea de la realidad argentina por los diarios. Me gustaría que ustedes me escribiesen sobre esto. No recibo carta ni noticias de nadie. Seguramente debo yo carta a todos y me hacen pagar mi falta de respuesta, o se han perdido cartas, lo que me parece improbable.

Un abrazo a todos los amigos de Maruja y mío, a los suyos y usted reciba el muy fuerte de su amigo:

[Seoane]

1963-08-22
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1963
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1963 en 22/08/1963


El Castro, 22 de agosto de 1963

Sr.
Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí su carta de hace algunos días y perdóneme por no haberle escrito antes con noticias nuestras. La verdad es que fué de tal manera trastornado nuestro viaje con la llegada a España y el encuentro con antiguos compañeros y amigos y el deseo de trabajar lo más posible, que fuí dejando de un día para otro el hacerlo. Y sin embargo si a alguna persona debiera yo escribirle con noticias nuestras es a usted. Perdóneme pues, por hacerlo tarde. Me alegro que por fin salga el libro de González López y pienso, creo que lo hemos hablado alguna vez, que puede presentarse con el mismo dibujo de tapa que el anterior cambiando los colores. Se los envío a usted con estas líneas. Lo que usted haga en el asunto de los grabados está bien. ¿Ya no está Brughetti en la Secretaría de Cultura del Ministerio? ¿O Rubén Vela se encarga de la cuestión exposiciones? Desde lejos las noticias de Buenos Aires son siempre curiosas. Con respecto a la Argentina la prensa europea se muestra esperanzada y para los argentinos que encontré como para mí fué un alivio el resultado electoral a pesar de que continúo dudando que haya paz mientras exista un sector de la Argentina dispuesto a creerse tutor del pueblo y de sus gobernantes. Siempre pueblo y gobierno harán algo que les incomode. Por mi parte trabajo bastante. Estos días sale un álbum de grabados en madera y calculo que en la primera quincena del mes que viene saldrá otro nuevo. El primero con motivo de una costumbre popular castellana y el segundo relatando en grabados una leyenda gallega. Regresaremos tan pronto haga yo dos exposiciones que tengo proyectadas, pero mentiría si no le dijese que estamos muy contentos en Galicia y en esta maravilla del Castro a dos pasos de Sada y a algunos más de La Coruña.
Escríbame. Abrazos a todos los amigos, Martínez Lamela, J. Fernández y todos los de Citania, saludos a su familia de Maruja y míos y usted reciba un fuerte abrazo de su amigo agradecido:

Saludos de Díaz Pardo y familia para todos ustedes.

[Seoane]

1963-08-23
Carta de Varela a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela a Seoane. 1963 en 23/08/1963


Buenos Aires, 23 de agosto 1963

Sr. Luis Seoane

Querido amigo:

¡Condenado! He recibido al fin una carta con sabor a Atlántico. Ola va, ola viene, veo que te dedicas a la más absoluta pereza con la más intensa actividad. ¡Qué pasa en las playas gallegas que todo Cristo se contagia de Dieste! Hay a la vista mujeres, sino diría palabrotas. Todo el mundo protesta contra vosotros, y yo, desde luego, echo leña al fuego. Me imagino vuestra felicidad, desgraciados.
Algunas noticias. Premio Nacional de Literatura: Manuncho Mujica Lainez. Premio Nacional di Tella: Macció, y Nacional: Noé. Espantoso. Lo mejor, un cuadro daumiesco de Seguí. Con eso, te darás una idea. Está de paso por Buenos Aires Torres Aguero. Rapado como un monstruoso monje budista y hablando en zen. Expone en Bonino unas caligrafías hechas como si tuviera el mal de San Vito. Se vuelve a París estos días para siempre. Yo supongo que hasta que se convierta en mahometano. Yo he publicado con grabados de Romberg –que está haciendo una muy bonita exposición de grabados en madera en la Galería Nueva, y que es la persona de Buenos Aires que más admirablemente entendió tus últimos cuadros –una carpeta con los poemas que tú conoces de mi Homenaje a Picasso. Ya la recibiréis.
Sigue mal Aída, se cree difícil que pueda recuperar el oído. Falcini, muy bien (le adquirió una escultura el Museo de L´Hermitage) y estuvo muy bien en un reportaje que le hice en Hora Once. Laxeiro es candidato a vicepresidente de la Sociedad de Artistas. Pinta poco, reinsistiendo como siempre. Bonino abre galería en New York, en Madison Avenue. Yo hablé sobre Rosalía en gallego en el Centro, y al parecer, quedaron muy conmovidos los Pradas y Villamarines. Hora Once es todo un éxito. Acaba de pedir Larousse que le pongamos dos avisos. Si no fuera por la deuda que venimos arrastrando, ya daría alguna ganancia. Marika y los chicos, insoportables como siempre. Ariel, haciendo las joyas más bonitas de la Argentina. Los otros dos con tendencia hacia la normalidad. Yo, hacia la anormalidad y muerto de envidia pensando en las playa de La Coruña, desde un día húmedo de este Buenos Aires fantasmal.

Un abrazo para ti y para Maruja, y saludos a los amigos.

Lorenzo

[Manuscrito:] Va dictada, sin corregir

1963-08-26
Carta de Seoane a Goldstein. 1963
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1963 en 26/08/1963


El Castro, 26 de Agosto de 1963

Ing. Lázaro Goldstein
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Fui dejando de un día para otro el escribir estas cuatro líneas, pero el género de vida que estoy llevando, de trabajo, de estudio, de ir y venir a sitios distintos, y, en el caso de Galicia, ahora, el de ver parientes y antiguos amigos, me fue impidiendo cumplir con obligaciones tan elementales como ésta de escribir una carta. He trabajado mucho en Suíza y ahora lo hago aquí, en La Coruña, hasta la primera quincena del mes que viene, en un estudio extraordinario, independiente, que me prestó Díaz Pardo, que usted conoce de Magdalena. Hice una buena cantidad de grabados para dos álbumes con temas de Castilla y Galicia que saldrán uno ahora y otro dentro de diez días aproximadamente. Creo que pueden quedar interesantes. He pintado además algunos cuadros para dos exposiciones que realizaré aquí en España y luego de las cuales regresaremos a Buenos Aires. Tanto Maruja como yo estamos contentísimos de volver a estar en los sitios donde transcurrió la mitad de nuestra vida, aún lamentando todo lo que usted se imagina y que nos afirma en nuestra posición. Galicia es un lugar privilegiado de Europa por su paisaje y sus gentes. Por la vieja cultura que se respira en este país y la cortesía de los habitantes. Pero sentimos al mismo tiempo añoranza de los amigos de Buenos Aires. De todos los grandes amigos que ganamos en los veinticinco años de Buenos Aires. De todas las atenciones que les debemos y de todas las discusiones, conversaciones, etc., que hemos venido sosteniendo en ese tiempo. Y sentimos también ganas de descansar en la calle Montevideo. Ahora aprovechamos todo el tiempo que tenemos para ir a ver monasterios, ermitas y castillos medievales situados en las montañas, entre bosques, a pocos kilómetros de la ciudad. Lleno la vista y la memoria todo lo que puedo de visiones de viejas arquitecturas, de ménsulas labradas en granito, de capiteles. Castillos medievales en ruinas junto a castros anteriores a la romanización de Galicia, con más de mil años de distancia de una edificación a otra. Pero de todo esto ya hablaremos con la calma que nos permitan las prisas de Buenos Aires. Ahora sólo queremos Maruja y yo saludarles a Polita y usted, enviarles un gran abrazo y decirles que nuestro silencio último no significa olvido. Hubiésemos querido que ustedes estuviesen con nosotros. Saluden ustedes a todos los amigos comunes y escríbannos algunas letras. Las necesitamos. Otro gran abrazo de Maruja y mío para los dos:

Seoane

1963-08-26
Carta de Seoane a Goldstein. 1963
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1963 en 26/08/1963


El Castro, 26 de agosto de 1963

Sr. Enrique Goldstein
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace mucho tiempo, dos o tres meses o no sé cuántos, que no les escribo. Fueron pasando días y meses como horas tratando de sacarles todo el partido posible para el trabajo y la contemplación. Desde el 20 de julio estamos en Galicia, concretamente en La Coruña, de donde apenas hemos salido, viviendo en la casa de Díaz Pardo, al lado de su fábrica gallega de porcelana y si en Ginebra pude pintar y trabajar a gusto, aquí, en este mes, he grabado bastante de modo que dentro de unos días saldrán editados dos álbumes distintos de grabados, uno que se refiere a un tema de fiesta castellana y otro a una leyenda popular gallega: El toro júbilo y O meco. En Galicia, estamos encantados. Encantados es la palabra. Y vivimos a unos diez kilómetros de La Coruña, cerca de una ría y desde el estudio que me prestó Díaz Pardo, de 11 x 8 metros aproximadamente, veo el mar, montañas, bosques, los verdes más variados, castillos y monasterios medievales diminutos por la distancia, uno de los paisajes más maravillosos de Europa, que invita más que al trabajo a la contemplación y dejarse sumirse en el encanto. A esto hay que añadirle la cortesía general de las gentes, de pueblo, sus delicadezas para quienes como nosotros somos un poco ya extraños, forasteros, pues no pasa de cualquier manera un cuarto de siglo sin que algo cambie en todos, en ellos y en nosotros. Creo que si me quedase en Galicia, si pudiese, me olvidaría del mundo, tan singularmente bella es y tan amable. A pesar de que la conservábamos en el recuerdo como todos ustedes los amigos saben, el recuerdo se había acartonado, secado, convertido en clisé. Al verla nuevamente y vivirla, aunque sólo sea por días, nos hemos enriquecido y hemos añadido recuerdos nuevos, más nítidos, a los envejecidos.
No sé nada de esa o casi nada y, sin embargo, deseo tener noticias. ¿Por qué no me escriben? Ya sé que la culpa es posiblemente mía, o nuestra, pero escríbannos algunas letras. Yo les recuerdo a todos, a todos desearía tener conmigo aquí. ¿Qué noticias tienen de la madre de Anita y sus familiares? ¿Y Daniel? ¿Y Anita y usted? Escríbannos. Un gran abrazo para todos los amigos y para sus tíos, especialmente Rosita y su tío Enrique. (A su padre también le escribo hoy) y un fuerte abrazo para usted y Anita de Maruja y mío:

[Seoane]

1963-09-05
Carta de Seoane a Varela. 1963
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 05/09/1963


El Castro, 5 de septiembre de 1963

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido Lorenzo:

Hoy inauguro una exposición de grabados en La Coruña, en la Asociación de Artistas, una institución antigua de esta ciudad. La hago con la ayuda de Díaz Pardo, luchando con muchas dificultades procedentes, ya puedes imaginarte de qué fuentes. Ya hablaremos con calma a mi regreso de todo esto. Estoy contento de hacerla. En Madrid, la exposición se presenta de manera bastante distinta. Ayer también empezaron a imprimir O meco, una serie de doce grabados con el relato de esta leyenda gallega. Te tendré al tanto de todo. Estamos encantados, te lo repito, con el paisaje y el pueblo. Encontré a muchos viejos compañeros y amigos, cansados y envejecidos, pero siempre cordiales.
Ahí van noticias:
En París, ha comenzado una extensa campaña con argumentos serios y breves sobre los formatos desmesurados en pintura. Uno de los últimos artículos publicados es el de Claude Roger-Marx en Le Figaro Litteraire titulado El gigantismo no hace la gran mentira. Se refiere a los cuadros presentados en general por pintores jóvenes en el Salón de mayo y en concursos y galerías de arte, con obras que parecen ser ampliaciones del tamaño natural y que no exige el tema, o el problema, planteado por el artista. Recuerda una anécdota de Degas con motivo de una tela inmensa del español Sert en la que pregunta: “Comment est-ce que ça se degónfle?” Se refiere también al grabado que comienza a sufrir de esta afán megalomaniaco de gigantismo, olvidando sus autores que uno de los problemas más importantes de los antiguos grabadores fue el de tratar de contener el infinito en un pequeño rectángulo gracias al solo poder de monocromía y de la impresión de cuya belleza especial se cuidaba el grabador. Los grabados de la muerte, de Holbein, una de las mayores obras de arte europeas de todos los tiempos tienen cada uno apenas cuarenta centímetros cuadrados del tamaño, así como algunos de los cuadros más importantes de la historia del arte, La parábola de los ciegos de Brueghel, o los más importantes de Vermeer que son de tamaño muy reducido.
En Música en Compostela, cursos de música y conciertos que se realizan en Santiago de Compostela entre agosto y septiembre y que se consideran actualmente como de los más importantes de Europa, acaba de obtener un valioso triunfo el compositor argentino José Ramos con una obra titulada Gato número 1. Ramos, en entrevistas de prensa, afirma su aspiración de realizar una música argentina donde se afirmen la diferencias nacionales de la Argentina. Un crítico músical de hace un gran elogio de la obra de este compositor cree encontrar en ella resonancias de la suite Iberia y asombrándose de la novedad nacionalista del propósito de Ramos cuando el cosmopolitismo parece dominar la música como las otras artes.
Circulan clandestinamente en Madrid dos cartas con destinatarios distintos. Una de ellas del catedrático de la Universidad central de Santiago Montero Díaz contestando a los exiliados cubanos que se metieron con su conferencia, pronunciada en esa Universidad, favorable al actual gobierno de Cuba y, otra, de José Bergamín, en la que responde a los ataques que desde el ABC le hizo el director de este diario Luca de Tena. Este mismo señor, que abusa como es notorio de su situación privilegiada, también atacó últimamente al notable escritor Antonio Espina a propósito de un artículo publicado o por éste en un diario mexicano sobre la hispanidad y Ramiro de Maeztu.
En Oporto, para una editorial gallega, está en su fase de impresión las cantigas de escarnio y maldecir de los poetas medievales de los cancioneros galaico-portugueses. Se publican por primera vez después de seis siglos en la Península y fuera de ella. Durante estos últimos años, sus editores vienen luchando, aparte de con dificultades técnicas, con la censura, pues en estos poemas las palabras soeces e injuriantes alternan en los temas con la libertad de descripción de costumbres.
Alfred Hitchcock, el famoso director cinematográfico, vendedor de suspensos, declaró últimamente que las mujeres le dan miedo, afirmando: “como mi mujer era rubia, he creído durante mucho tiempo que todas las mujeres eran rubias”. A una periodista italiana que le entrevistaba le preguntó: “¿Qué significa exactamente la palabra sexy que se oye por todas partes?” Como es puede notar, Hitchcock sabe hacerse el distraído en la vida real con afán de propaganda, lo mismo que que cuando actúa de personaje secundario en sus películas.

Esto es todo por hoy. Te tendré al tanto de mis cosas. Un abrazo a Marika, a todos los amigos comunes y a ti de Maruja y míos. Otro para ti fuerte de:

[Seoane]

Escríbeme. Te lo ruego. Dos minutos de carta.

1963-09-08
Carta de Goldstein a Seoane. 1963
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Goldstein a Seoane. 1963 en 08/09/1963

ENRIQUE H. GOLDSTEIN / Arquitecto / Córdoba 4045-Buenos Aires / Argentina.

Buenos Aires, septiembre 8 de 1963

Mis queridos amigos:

El viernes 30 de agosto tuve dos amables y gratísimas novedades: la carta de Vds. y un varoncito rubio que se llama Rolando y, por supuesto, es vuestro sobrino. Así es, mis amigos. O Anita tiene apuro por ver qué sucede con lo que lleva adentro o los niños de la edad atómica parece que tienen mucha prisa por conocer el mundo. Figúrense el susto que me llevé cuando el viernes al llegar a casa por la noche, me dice Fermina que Anita (a quien la hacía en lo del médico cumpliendo una de sus visitas periódicas) me estaba esperando en el Sanatorio, pues iba a tener familia. Bueno, lo gracioso es que así fué: al ratito de llegar al Anchorena y por suerte sin ningún problema, tuvo un pequeño de 2,400 kg. (200 gr. menos que Daniel). La verdad es que nos dio dolores de cabeza por dos o tres días, pero, por suerte, las cosas se encaminaron bien y es así como Rolando no molesta en absoluto: come bien y duerme, pero por suerte no llora y deja dormir. Daniel, como era lógico suponer, tuvo reacciones de celos, pero ya las superó, o mejor dicho, las está superando poco a poco, ya que no le queda otro remedio. En fin, que esto se está convirtiendo en un familión y Anita está muy contenta de tener tres hombres para que la mimen.
Bueno, vuestra carta nos puso muy contentos e imaginaros perfectamente lo bien que deben pasar las horas en Galicia y la verdad es que los envidiamos un poquito. En realidad, quien debe disculparse por no escribir soy yo, pero hemos pasado tantos y tan variados líos que sin quererlo uno va dejando pasar el tiempo. Las cosas aquí parecen un poco detenidas con esperanza de que el nuevo “Tata Dios” que asumirá el 12 de octubre las compondrá, pero, sin embargo, se respira con cierto alivio y si los que vienen no se ponen a fabricar teorías rebuscadas o toman medidas de corto alcance y poco vuelo, creo (o quizás sea “quiero”) que se encarrilará. Supongo que se habrán enterado del remate de las obras que tenía Palanza; es una lástima que una colección así se hay desparramado, ya que sólo muy pocos cuadros pudieron ser adquiridos por el Fondo Nacional de las Artes. (El retrato de Picasso se vendió en $4.550.000). Por suerte, la madre de Anita ya salió del Hospital y se fueron a pasar algunos días a Lugano; creo que dentro de uno o dos meses emprenderán el regreso. Reciban un fuerte abrazo de quien os extraña.

Enrique Goldstein

1963-09-12
Carta de Seoane a Varela. 1963
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 12/09/1963


El Castro, 12 de septiembre de 1963

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido Lorenzo:

Tengo la exposición de grabados abierta en La Coruña. Tiene gran éxito. Vinieron gentes de toda Galicia a la inauguración y la piensa, luego de un silencio deliberado, rompió a hablar sobre ella con gran elogio. Estoy muy contento de haberme decidido a hacerla. De Buenos Aires continúo sin noticias nada más que las que publican los diarios de inundaciones y alguna que otra (política) sin demasiada importancia desde aquí. No mandé nada a la exposición argentina de París. Resultaba una complicación el envío y no tengo ganas de depender de funcionarios de embajadas. Esto es todo. Ahí van algunas noticias:
En Ginebra, se está celebrando una gran exposición retrospectiva de Pablo Picasso en el espacioso local del Ateneo. Reúne alrededor de trescientas obras entre óleos, grabados y litografías que comprende parte de la producción del pintor entre los años 1897 y 1960. Una crítico de arte, Isabelle Vichniac, hace un elogio de la selección presentada que ofrece al público perfecta idea sobre la evolución de la pintura de Picasso y de las distintas épocas y maneras de su producción: “Yo querré siempre –afirma– guardar en el recuerdo, –como nuestras abuelas dejaban secar entre las páginas de un libro la flor preferida de un ramo– la imagen de ese minotauro herido muerte en la arena, al que una joven espectadora acaricia la testuz vacilante con una mano de la que se deposita toda la dulzura del mundo”.
En París, acaba de celebrarse el octavo Congreso Internacional de Arqueología Clásica. El vasto tema que se desarrolló fue el La expansión de la civilizaciones griega y romana sobre las culturas periféricas. Estuvieron representados alrededor de un centenar de instituciones culturales y científicas y numerosos centenares de congresistas inscriptos que representaron a numerosos países. Además de la influencia sobre Francia y la Península Ibérica estudiaron las de la zona romanizada del Rhin, la de Bélgica y las que ejercieron a través de la cultura romana y céltica en el arte escandinavo. También fue objeto de comunicaciones el arte africano, las herencias púnicas y la influencia greco-romana; las excavaciones efectuadas en Tracia y los nuevos descubrimientos en la necrópolis real de Salamina en Chipre. En la ciudad de Hamburgo será constituido un Museo de Arte Moderno siguiendo las teorías de Le Corbusier y su remate de crecimiento ilimitado. La municipalidad de esa ciudad alemana posee una de las colecciones más ricas de arte contemporáneo, adquirida, en parte considerable, luego de la última guerra.
La Estafeta Literaria de Madrid, –la estafita literaria como algunos le denominan– acaba de publicar un número íntegramente dedicado a la Tierra de Campos, que comprende partes de las provincias de León, Palencia y Valladolid, y a su producción literaria. Nombres ilustres de la historia literaria peninsular como Jorge Manrique, Sem Tob y el Marqués de Santillana, se unen a los románticos Zorrilla y Núñez de Arce, y a los más actuales, entre los cuales destacamos sobre todos al poeta desterrado Jorge Guillén. La Estafeta Literaria anuncia ir publicando en sucesivos números una historia literaria de España por regiones naturales y países distintos. El próximo parece que será dedicado a Andalucía la baja.
Índice, revista de artes y letras de Madrid, publica entre algunas colaboraciones importantes destinadas a aclarar el panorama político y social español, una caricatura de Mingote, el caricaturista del diario ABC en la que un personaje pregunta a otro: “-Y usted, ¿qué considera más importante: ser católico o ser de derechas?”. El dibujo responde a la división cada vez más importante que se está efectuando entre los católicos de España como del mundo. De un lado, los que mantienen su fe a las doctrinas de su iglesia y de otro, los que mantienen su fe a las doctrinas de su iglesia y de otro los que creen que la institución iglesia debe actuar como salvaguardia de sus privilegios.

Éstas son una pocas noticias. Espero que te sirvan y también espero enviarte alguna más importante en un próximo envío. Saludos y abrazos de Maruja y míos para Marika y para todos aquellos que pregunten por nosotros. Cariños de Díaz Pardo y Mimina. Otro abrazo para ti de:

[Seoane]

1963-09-12
Carta de Scheimberg a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1963 en 12/09/1963


Buenos Aires, 12 de septbre, [1]963

Querido Seoane:

Estoy realmente avergonzado. Desde q’ la recibí, hace aproximadamente un mes, ando con su carta del 9 de agosto en el bolsillo para contestarla, y no lo hice porque andaba (y ando) totalmente absorbido por las cosas del Banco Israelita. Ni a exposiciones ni al cine casi voy. Hice una escapada para ver la colección de Palanza que salió al remate –que totalizó (nada más que en cuadros) casi 50 millones de pesos: Un retrato de hombre de Picasso, cuando firmaba todavía Pablo Ruíz Picasso (está reproducido en el libro de Merli) se vendió en 4.550.000 pesos y lo compró un señor totalmente desconocido y apellido rumano –aunque sospecho que por encargo. Y una visita, a todo correr, a la exposición de Butler en Bonino y que parece haber vendido a la fecha todas o casi todas las piezas expuestas. Ah! A todo correr visité la muestra de Di Tella: Lamentable. Algo así, o peor aún, la calificó Lorenzo Varela en su audición de Radio Mitre; y una media hora el 27 de agosto, en la inauguración de Lea [Lublin]. Está realmente bien y por primera vez ha merecido una crítica justa –y en algunos casos hasta entusiasta. Y esto es todo.
Las cosas del Banco desembocaron en lo peor. Su intervención y liquidación por orden del Banco Central. Andamos corriendo como locos: los abogados, en los recursos de orden legal; los directores, en mil diligencias de todo orden para ver si se puede levantar la medida. El Banco Central tomó posesión el día 30 de agosto y a la fecha casi han sido retirados todos los depósitos. Un desastre!
Salió Cartas europeas: La presentación es buena, aunque –aparte de haber tenido que cambiar 2 páginas (cortando los pliegos), ha debido agregarse un Fe de erratas. A pesar de eso, impresiona bien. No he tenido tiempo de distribuirlo entre los amigos a que está destinado; pero ha gustado a los pocos amigos a quienes he tenido oportunidad de entregarlo. Para usted y los amigos de España tengo reservado y dedicados unos 10 ejemplares. No los despaché por temor a que ello sea una imprudencia. Vd. dirá. A pesar de que no tengo la cabeza para estas cosas, tengo una verdadera impaciencia porque Vd. lo conozca y lo vea. Si no a España, les despacharé un ejemplar (o los que Vd. me indique) a Suiza –adonde calculo que irá pronto ya. Y con los dedicados, qué hago?
Cuándo piensa volver? No se imagina Vd. en qué medida los extrañamos nosotros, y los amigos. Y aquí debiera terminar. Sólo quiero agregarle –que a pesar de todos los desaguisados que está haciendo el gobierno a todo vapor (con el evidente propósito de crearle problemas difíciles a Ilía y Peretti) y la posibilidad de que esas dificultades y las insistentes declaraciones de éstos en el sentido de que están firmemente decididos a cumplir el programa electoral: anulación de los contratos del petróleo, de los compromisos con Segaba y con el Fondo Monetario, y más y más, puedan desembocar en un nuevo golpe, me resisto a creer en ello. Lo cierto es, sin embargo, que en estos días –y a medida que salen a la luz nuevos decretos encaminados a cercenarle los recursos al nuevo Gobierno– el dólar está subiendo y la gente empieza a andar inquieta. Felizmente, ya faltan nada más que días para el 12 de octubre.
Aída anda siempre con intención de escribirle a Maruja. Si no lo hace, no es por falta de deseo, sino porque con su problema del oído no tiene ánimos para hacerlo. Lo hará en cuanto le hayan desaparecido los ruidos y los mareos –que van disminuyendo– y sepa que puede usar audífonos. Esperemos que sea pronto.
Espero que Vds. estén bien. A pesar de mi silencio, del silencio de Aída, escríbannos. Siempre los leemos con gusto –y envidiados por quienes no tienen la suerte de que Vds. les escriban. Y basta de declaraciones de amor.

Aída y yo y todos los míos los abrazan a Vd. y a Maruja. Hasta pronto.

Scheimberg

1963-09-13
Carta de Pagano a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pagano a Seoane. 1963 en 13/09/1963


Buenos Aires, Setiembre 13, 63

Queridos amigos:

El 28 de agosto recibí vuestra carta del 22 y en la que esperaba el acuse recibo del dinero que les envié el 10 de Julio del 1963. Ese mismo día, Bernardo me aseguró que en una carta que les mandaba les aclararía algunos datos sobre el envío; pero ante vuestro silencio y sinceramente alarmada, reitero algunas informaciones.
El 10 de Julio, el Banco Francés e Italiano de Am. del Sud. mandó una remesa de 492,75 US$. equivalentes a $68.000. c/ Banco Urquijo, Madrid, a la dirección que me mandó Luis, San Andrés 162, La Coruña. (Adjunto párrafo de la carta). Después de varios días en vista que no recibía noticias de Uds., me dirigí al Banco y me informó que en esa dirección no vivía la persona a quien iba dirigida la remesa, pero en cambio se había presentado una que habitaba en la misma calle número 164, dijo llamarse Luis Seoane García, que no me conocía y que no esperaba dinero alguno de la Argentina. No les envío la liquidación del Banco Francés, pues si quedara por hacer aún alguna gestión, quiere tener este documento en mis manos. Le repito la transferencia es del 10 de Julio de 1963, nº de orden 2477, Banco Francés e Italiano para la Am. del Sud. a Banco Urquijo, Madrid para remitir a Luis Seoane, San Andrés 162, La Coruña, Galicia. Espero que al recibo de ésta, ya estén disfrutando de este dinero y libres de complicaciones.
Por los amigos, tenemos noticias de Uds. aunque bastante raleadas.
Buenos Aires, con su fisonomía habitual y a la espera de días mejores; en general, reina un cierto optimismo. Vimos una hermosa exposición de Lea Lublín en Riobo. La prensa seria la ignoró olímpicamente, pero Córdoba Iturburu cinco días después de finalizada la muestra escribió una hermosa crónica en El Mundo.
Falcini, trabajando a todo vapor para la exposición del Museo La generación madura se expresa y esperando que se concrete el encargo del momento a la De la Torre para emplazar en la plazoleta de Diagonal Norte y Cangallo. Sería un lindo premio a la labor de toda una vida.
Queridos amigos, yo estoy viviendo un momento trascendental en mi vida: Rosanita se casa en Marzo. Creo que aún no me repuse del impacto que me produjo la noticia; en verdad, debiera estar contenta por la elección del muchacho; joven, buen chico, trabajador, estudiante, serio; la antítesis de la iracundia. Rosanita está transfigurada de alegría, y con grandes planes para el futuro. La vida dirá.
Maruja y Luis me gustaría tenerlos conmigo para esta fecha, pero supongo que dependerá de vuestros planes. Por ahora, les digo hasta muy prontito y espero se hayan solucionado todos los inconvenientes del giro.

Saludos de Falcini

Sarita

[Manuscrito por outra persoa:] Negociado de Cambás (sic).

1963-09-14
Carta de Seoane a Alvajar. 1963
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Alvajar. 1963 en 14/09/1963


La Coruña, 14 de setiembre de 1963

[Manuscrito:] Amparo Alvajar

Estimada amiga:

Te debemos una larga carta hablándote de España, de Galicia, de nosotros. Llevamos aquí en La Coruña, mejor dicho en El Castro de Sada, dos meses, yendo y viniendo, eso sí, a La Coruña, en donde estoy actualmente exponiendo con mucho éxito grabados en su vieja Asociación de Artistas. España está desde nuestro punto de vista, el que tu conoces y compartes, mejor de lo que sospechábamos en nuestros diálogos de Ginebra. Se encuentra mucha gente optimista, yo pienso que con fundamento aunque no tenga razones de orden práctico, pero lo noto en las gentes, en las conversaciones que escucho, en el aire, y Galicia está maravillosa como siempre, indiferente, pobre, abandonada, pero maravillosa y en la gente joven vuelve a nacer la esperanza en un futuro próximo. Creo que deberías viajar a España. Ninguna carta ni experiencia ajenas puede ofrecerte una impresión de lo que aquí está renaciendo. En La Coruña cambiaron muchos barrios y la ciudad creció. Da la sensación de ser más grande que Ginebra, desde luego más bella pero sus gentes parecen las mismas en su aparente despreocupación, en su elegancia natural y en su humor. La Coruña es la ciudad liberal de siempre, a pesar de todo lo que se le impone. Nosotros nos sentimos muy a gusto en ella y lamentamos tener que marcharnos a Madrid. Conocimos a mucha gente nueva, a un pariente tuyo, Molina, que es canciller del consulado uruguayo y hombre preocupado por cuestiones de cultura, que siente una gran adhesión hacia tí y ex-compañeros tuyos de bachillerato que te recuerdan con aprecio, Fernando Mon, ahora crítico de arte, y González Garcés, poeta y crítico literario. Por nuestra parte les hablamos de tu labor de directora en el Teatro Hispanoamericano de Ginebra, de tus obras de teatro en Buenos Aires. Yo he publicado aquí, en este tiempo de estancia en El Castro dos álbumes de grabados: El toro Júbilo y O Meco, que tienen como tema una fiesta castellana y una leyenda gallega. Están impresos en Moret, imprenta que tu recordarás. Creo que si volviésemos todos podríamos hacer muchas cosas, la lástima es que algunos como yo mismo tienen una vida realizada fuera de aquí que debemos decidirnos a abandonar. Ahora tenemos que regresar a Buenos Aires, una ciudad que en estos meses sólo recordamos por los amigos que allí viven.
Nos gustaría que nos escribieses. Te estamos muy agradecidos por todo lo que hiciste y haces por nosotros. Debemos regresar a Ginebra, pero no tengo ganas de salir de España por ahora. Tengo en noviembre una exposición [en Madrid.

Recibe un gran abrazo de Maruja y mío:]

[Seoane]
Falta a despedida da carta orixinal (só se dispuxo da cara dianteira do orixinal fotografada). O texto restante pódese enxergar nesta cara ás avesas e reproducímolo entre corchetes, aínda que sería necesario confirmalo.

1963-09-14
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1963
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1963 en 14/09/1963

La Coruña, 14 de setiembre de 1963

Queridos Esther y Lipa:

Hace tres meses o algo así que no sabemos nada de vosotros, en parte, creo, que por culpa mía. Desde hace casi dos meses estamos en La Coruña y no queremos deciros nada de lo contentos que estamos de estar aquí este verano de lluvia, casi invierno, a orillas de su espléndido mar. Trabajé mucho. Hice dos álbumes de grabados en madera y por estos días está abierta una exposición en una vieja entidad coruñesa, la Asociación de Artistas, con un éxito completo. Mucha gente me recuerda y me hacen llegar su adhesión y el día que se inauguró vinieron gentes de toda Galicia convirtiéndose en un gran acto que no puedo definir pero del que hablaremos personalmente. La prensa se comportó valientemente y se nutrió de artículos cargados de intención sobre la muestra y sobre mí. Esto es algo de lo que por ahora puedo contaros. Díaz Pardo me prestó un espléndido estudio que tiene en su fábrica de porcelanas y en él trabajo todo lo que puedo. Pinté algo, no mucho, pues en noviembre realizo otra exposición en Madrid. Me gustaría que coincidiese con algún viaje vuestro. Encontramos a Galicia maravillosa, teníamos hambre de ella, de la venerable tradición de su existencia, de los dos mil años de su historia conocida. Nos gusta pasear por sus ciudades que no tienen fecha de nacimiento, pues son casi todas anteriores a nuestra era, que fueron destruídas muchas veces y otras tantas renacieron, y por las que fueron vencedores y vencidos tantos pueblos de occidente desde los vikingos, o de oriente, desde los fenicios y romanos. En ellas vive un pueblo viejo, mezcla de muchas sangres también antiguas, sabio como lo son todos los pueblos viejos, sufrido y paciente como lo es la vejez, pero en el que nuevamente renace la esperanza. Hace pocos días fuimos a una ermita cercana a El Ferrol, Santa María de Chamorro, la ermita se fundó sobre un supuesto milagro de la Virgen –la Virgen quedó dormida sobre una roca y quedó la huella de su cuerpo estampada en ella, eso nos dijo el sacristán– pero la roca debió haber sido antes objeto de veneración pagana, como otras rocas de Galicia, como los árboles y las fuentes, y la iglesia aprovechó esa veneración para fundamentar el milagro. Pero desde esa ermita situada en lo alto de una montaña, lo que vimos fué un milagro de paisaje, las cuatro rías que componen el mar de los Artabros, las tres ciudades extendiéndose en ellas; La Coruña, El Ferrol, Betanzos y muchas aldeas y villas, y el mar y las montañas. Un paisaje como creo deben encontrarse muy pocos en el mundo, pues desde allí veíamos esas tres ciudades y las aldeas y los bosques y las tierras labradas, y los montes con sus malezas y el mar y el cielo, con la más considerable variedad de verdes y amarillos, de grises y azules. No puedo describirlo. Es imposible. Con todo, sin embargo, tenemos nostalgias de vosotros y de todos los amigos. Algo quiero deciros, aquella conversación absurda con el escultor de Madrid en casa de Azcoaga, no responde a ninguna realidad. Al contrario, existe una comprensión extraordinaria, sobre todo entre lo más jóvenes, para quienes están fuera, aunque no sepan, como no saben, nada o casi nada de ellos.
Os ruego nos escribáis alguna carta. Necesitamos noticias de los amigos. Hace un mes o más que no recibimos carta de nadie. Marcharemos a Madrid a finales de este mes. Un abrazo para todos los amigos comunes y uno muy fuerte de Maruja y mío para los dos:

[Seoane]

1963-09-16
Carta de Falcini a Seoane. 1963
Bos Aires
Galicia
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1963 en 16/09/1963


Buenos Aires, Septiembre 16 de 1963

Señor Luis Seoane
Galicia

Mi querido amigo:

Su carta última me lo muestra feliz. Trabajando en casa de un amigo, enclavada en bellos paisajes de su Galicia, en un lugar que les actualiza a Ud. y a Maruja años de su formación, alternando con viejos amigos, amigos y gentes sencillas que les reverdecen el corazón. Y lo confirman una vez más en su amor por el humanismo de la Edad Media, cuya presencia tienen a mano en todo momento. Me los imagino como peces en el agua, en su elemento. La alegría que trasunta su carta nos aguza el deseo de oírles la voz contándonos lo que no pueden decirnos por carta. Esperamos entretanto el éxito de sus dos exposiciones en Madrid y en La Coruña, Galicia con los álbumes de grabados del Toro Jubilo y O Meco. La que piensa realizar en Madrid y en Galicia, antes de regresar a Buenos Aires, contendrán óleos?
La situación argentina nos obliga a ser espectadores. Si bien la palabras de nuevo equipo de gobernantes son tranquilizadoras, no lo son los actos últimos de los militares que todavía detentan el poder y no quieren levantar el estado de sitio. La amnistía es para los militares y civiles alzados el 2 de abril, pero ella no alcanza a los trabajadores presos por cuestiones gremiales. Lo que puede llegar a ser un caldo de cultivo...
Y todo esto con un equivalente que quiere ser de la plástica: el concurso actual e internacional de la fundación Di Tella: no ha tenido hasta ahora alguien que apruebe lo expuesto y menos los premios locales y extranjeros. Felizmente Butler exhibe en estos momentos un conjunto de óleos de verdadera calidad, reconfortante, en la galería Bonino. Días pasados, en la galería Witcomb se realizó el remanente de las obras de la Colección Palanza, donde un Picasso, firmado Ruiz Picaso, pintado en Barcelona, antes de la época azul, que tiene más de Nonell que de Picasso, alcanzó la suma de 4.500.000 pesos, que con la comisión se habrían pagado $ 5.000.000. Otra novedad es el nombramiento de Laxeiro como vicepresidente de la S. A. A. P.
Y para terminar, por ahora, le diré que yo estoy trabajando en todo lo que puedo. En octubre expondré en el Museo, con otros escultores, cinco esculturas últimas y, talvez, también en octubre y en una nueva galería Arthea, un conjunto mayor de trabajos: esculturas y dibujos. Por otra parte, los amigos de Lisandro de la Torre me han pedido el proyecto de un monumento recordatorio para ser colocado en la Diagonal Norte, frente al edificio YPF y de la C/H. ADE. Espero ahora que mi boceto guste y esté dentro de sus posibilidades económicas. Es un trabajo que me agradaría realizar. Así, pues, me espera mucho trabajo o mucho descanso. Lo más probable será esto último para completar mi ficha. Sabe Ud. que en estos momentos se pide para Siqueiros 16 años de prisión? En Noviembre haremos una exposición de homenaje a Siqueiros, integrada por trabajos de artistas argentinos que deseen testimoniar su protesta ante esa condena monstruosa. La muestra tendrá lugar en la nueva sala del Estímulo de Bellas Artes Maipú y Córdoba.

A la espera de noticias de Uds., vayan muchos saludos afectuosos de los amigos que retribuyen los suyos, de los míos y un fuerte abrazo para Uds. dos de este amigo de siempre.

Falcini

1963-10-02
Carta de Whitelow a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1963 en 02/10/1963


Buenos Aires, 2 de octubre de 1963

Querido Luis:

Hace tiempo que no tengo noticias directas tuyas. Sé que has estado viajando de un lado al otro. Ojalá todo marche como lo deseas. Por aquí los extrañamos mucho, pero comprendemos cuánto más divertido ha de ser recorrer mundo.
Estas líneas salen a escape por la siguiente razón. Pedrito Larralde ha venido a verme para saber qué pasa con tu envío a la Bienal de París. Me encontré con una copia de mi carta a ti del 29 de junio en la cual te hablaba del asunto. Ahora me entero que posiblemente no la hayas recibido nunca. Si tienes tiempo (y ganas), ponte en contacto con Kosice (Embajada Argentina 33, Rue Galilée), pues éste está a cargo de la organización de dicha Bienal.
Mi libro por fin ha salido. Dime si quieres que te lo mande a España, o prefieres verlo a tu regreso. Siempre y cuando regreses.
Como quiero que esta carta salga pronto, no me detengo en pormenores. Dale mis cariños a Maruja, y para ti un gran abrazo de

Billy

1963-10-08
Carta de Seoane a Pagano. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pagano. 1963 en 08/10/1963


Madrid, 8 de octubre de 1963

Sra. Sara B. de Pagano
Buenos Aires

Querida amiga:

Llegamos hace unos días a Madrid después de haber pasado en Galicia, en La Coruña, dos meses y medio aproximadamente. Hice una exposición de grabados con gran éxito y publiqué allí dos álbumes de grabados en madera, uno con tema de costumbre castellana y otro sobre una leyenda gallega. Tuve dificultades –vencidas– de las que hablaré al regreso, o Díaz Pardo, si vuelve antes que yo. De estos álbumes le envío 10 ejemplares de cada uno, por correo ordinario, para tratar de venderlo ahí, si me hace el favor, entre las gentes que pueda interesarles. El precio de cada uno es de 500 pesos. Su tiraje son cien ejemplares. El 25 de noviembre expondré en Madrid, en el Museo de Arte Moderno, 35 cuadros y unos 60 grabados. Hasta ahora no encuentro entre pintores y escritores, los que no conocía de antes y eran amigos, más que muestras de afecto y cordialidad. En Galicia fué emocionante. En vísperas de venirme a Madrid catorce compañeros de Facultad que viven en La Coruña y pequeñas ciudades de alrededor, me ofrecieron una comida que fué conmovedora. Todo esto no me hace olvidar a todos los amigos de Buenos Aires. En las críticas se han dicho muchas cosas entrelíneas, pero todo esto es para hablarlo. Al llegar a Madrid me encontré con su carta del 13 de setiembre, detenida en correos y me apresuré a hacer la gestión en el Banco Urquijo resolviendo todo muy bien. Le agradezco mucho, Sarita, las molestias que le ocasioné y las siento. Tuvo la culpa de todo esto según parece un empleado del negocio de mi cuñado, que me dió por desconocido sin consultarlo. Pero todo está ya resuelto. Este dinero me viene muy bien, pues a pesar de haber vendido muchos grabados en La Coruña tengo que afrontar ahora una cantidad respetable de gastos para la exposición de Madrid y resistir por lo menos hasta Enero. El encargo a Falcini del monumento a De la Torre, que espero esté concretado, me parece el homenaje mejor que le puede tributar Buenos Aires a un gran artista como Falcini. A nosotros nos puso muy contentos la noticia. Mañana o pasado le escribiré a Falcini y también a Scheinberg, les debo carta a los dos. Madrid está como ciudad muy bella y la gente continúa simpática y disimulando lo que puede su pobreza, pero nosotros sentimos nostalgia de Galicia, de sus montañas, de sus bosques, de su mar. Hemos estado en Rianjo con Dieste y entre pescadores. Uno de éstos me preguntó: “¿Sabe Ud. como podría conseguir El viejo y el mar de Hemingway? Es un pescador de edad con el rostro muy curtido de sol y yodo y los ojos azules. Sabe muchas cosas. Es un sabio y es, además, un filólogo nato. De él aprendí curiosas relaciones idiomáticas del gallego y el castellano, aparte de enseñarnos como se extienden las redes para la pesca de la sardina y se rastrea el mar para los berberechos. Tiene soluciones sociales muy justas para aplicar en su pueblo, si él pudiese, mejorando la vida de los pescadores y de la población.
Esto, Sarita, es todo por hoy. Escríbanos. Algunos amigos dejaron de hacerlo y no tenemos apenas noticias de Buenos Aires. Nosotros les recordamos a todos y a todos les enviamos un fuerte abrazo. Felicitaciones muy cordiales para Rosanita al mismo tiempo que para usted. Nuevamente abrazos:

[Seoane]

1963-10-09
Carta de Varela a Seoane. 1963
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela a Seoane. 1963 en 09/10/1963

Buenos Aires, 9 de octubre de 1963

Sr. Luis Seoane

Querido amigo:

Todos nosotros nos alegramos mucho del éxito de tu exposición de grabados en La Coruña. ¿Cómo nos mandaste algún recorte de diarios? Todos quieren saber cuáles son tus planes: si expones en Suiza, si se concretó la muestra en el Museo de Arte Moderno de Madrid, en qué fecha piensas regresar a Buenos Aires, etc.
El viernes de la semana pasada me llamó Sofovich (feliz padre de un robusto varón) y me preguntó qué era de tu vida y adónde se te podía escribir. Al parecer, Sarita Falcini te hizo un giro de 500 dólares hace ya unos meses y él, Sofovich, un envío de 10.000 pesos, de la Hebraica, y no saben nada acerca de su recepción. El primer giro, el de Sarita, se hizo a través de la banca Urquijo. El envío de Sofovich, creo que a través de una persona de confianza. No dejes de escribirles, pues están muy preocupados. Y, por si acaso, en tu próxima carta a mí, dime algo al respecto, por si ellos no reciben tu correspondencia.
He tardado algo en escribirte porque esperaba resolver un problema que se me planteó en Hora Once: creo que como consecuencia de sucesivas entrevistas a Falcini, Castagnino, Inda Ledesma, Teatro IFT, etc. Además uno de los socios de la agencia con quien nos entendíamos, después de no trabajar nada la publicidad durante todo el año, al parecer se alzó con la poca plata reunida por su pereza y desorden. Aproveché la ocasión para librarme tanto de la ineficacia y descuidismo de la agencia, como de la pésima calidad técnica de Radio Mitre. Estamos ahora en Excelsior, y, además de tratarse de una emisora mucho más importante, hay un enorme respeto por la audición y muchas ganas de hacer las cosas bien.
Después de un mes de estar ausentes en el aire, reaparecimos con gran éxito el domingo pasado. Con dos avisos que tenemos –Peugeot y Larousse– cubrimos el costo del espacio. Un par de avisos chicos nos alcanzarán para los gastos menores. Y, lo más importante, es que las agencias de publicidad se refieren al programa hasta con admiración, y algunas de ellas ya anda buscando contacto conmigo. Pero a mi lo que más me importa es una conversación que tuve con el jefe de Relaciones Públicas de Peugeot sobre la posibilidad de hacer Hora Once, además de en radio, por televisión el año que viene: no lo comentes con nadie de aquí para que no haya interferencias. El pobre Scheimberg, tras la sordera de su mujer, pierde el puesto en banco Israelita, pues éste se cierra. No sé si te dije que Bonino está montando Galería en New York. A Willy le encargan la crítica de arte semanal en Crítica, que por fin aparece estos días. También saldrá otro diario de la tarde –El Siglo– bajo la dirección secreta de Timerman y editado por Haynes. Romero Brest ha renunciado al Museo Nacional, aprovechando una exigencia de Quirós –reclamaba dos salas para su donación– para salir por la puerta grande y aceptar el cargo de Director oficial de arte de la Fundación Di Tella, con un sueldo que se calcula es menor de 75.000 pesos mensuales. Parece que hay grandes proyectos (¿cómo siempre?) por parte de las nuevas autoridades. Se habla de dos equipos culturales que procuran llegar a un acuerdo para convertirse en uno solo: el equipo radical, representado por un tal Linares, y el equipo católico, pero amplio, representado por Blas González. ¿Qué tal los Melella? ¿Os dieron mucho trabajo? Me cuenta Azcoaga que andaban enloquecidos por Madrid hace unos días. Recibí una carta alentadora de Valentín Paz Andrade, y una postal Magdalénica de tu carcelero Díaz Pardo.
¿Habría algún modo de tener una idea de tus proyectos y de mis posibilidades hispánicas? Me dice Paz Andrade, creo, que Blanco Amor vuelve a Buenos Aires para liquidar sus cosas y regresar a España definitivamente. Casona hizo declaraciones en Madrid confirmando su instalación hispánica definitiva. Por aquí anda Marcos Ana: estoy rompiéndome la cabeza para ver cómo llevarlo a la radio.
Y no sigo más por hoy. Estoy con toda la fatiga de estos años sin veraneo encima y ya sueño con el mar, pero de día. De la alergia, estoy muy bien, mientras no intento recuperar alimentos. Espero que no te demores mucho en tu respuesta, por mí y por la gente, que está un tanto desorientada con respecto a tus planes.

[Manuscrito:] Saludos a los Díaz Pardo y a todos los amigos. ¿Qué proyectan los Dieste? ¿Qué pasó con Souto?
Chau.
Un abrazo para vosotros de Marika y mío.

Lorenzo

1963-10-11
Carta de Seoane a Falcini. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1963 en 11/10/1963


Madrid, 11 de octubre de 1963

Sr. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Ahora debo carta yo. Ayer he escrito a Sarita dándole algunas noticias generales nuestras. Voy también a escribirle a Scheimberg. Hemos regresado hace pocos días de Galicia y estamos adaptándonos con saudades de esa tierra, a Madrid. No quiero escribir demasiado sobre mis impresiones, prefiero hablar a mi regreso, me resulta por ahora más cómodo. Todo se produce con una gran sutileza. Algo semejante a El proceso de Kafka. Mi exposición de La Coruña, se lo escribí a Sarita y Varela, constituyó un éxito y ahora preparo la de Madrid, óleos y grabados. He pintado en Suíza y Galicia.
En este último lugar, en un estudio espacioso con extraordinarias vistas sobre el mar y montañas y castillos, que me preparó en su fábrica Díaz Pardo. Creo que nunca volveré a trabajar en un sitio de mayor belleza y más cómodamente. Hice algunos cuadros grandes, dos de dos metros de ancho, con temas gallegos, además de grabar. Algunos días con Maruja y el matrimonio Díaz Pardo viajamos por sitios que conocía antes y de los que me quedaba el recuerdo. Siempre tuve miedo que éste fuese superior a la realidad pero me encontré que ésta, la realidad, era superior a cualquier memoria y que la idealización que producen juntos tiempo y nostalgia resulta un esquema disminuído de aquella.
En Betanzos, una pequeña ciudad medieval cercana a La Coruña, que tuvo su esplendor en la antigüedad y la Edad Media siendo un notable puerto comercial que traficaba sobre todo con Francia e Inglaterra, aparte de sus iglesias románicas y de su trazado urbanístico, volví a ver el sepulcro historiado de Andrade, del siglo XIV, con la estátua yacente del noble, de caza en el ataud de piedra y todo ello sobre dos enormes jabalíes, animales totémicos de la casa de Andrade. Creo que debe ser difícil encontrar su sepulcro más rico y severo de esa época en la Península Ibérica y que al mismo tiempo sea fiel testimonio de la rudeza del período histórico a que pertenece. Este sepulcro me hizo pensar que mucho más que las crónicas con su relato de hechos es el arte el que nos va fijando el verdadero carácter de un período histórico. Estos ingenuos momentos de Madrid hechos a finales de siglo y principios de éste, de señores de levitones o señoras de abundantes pechos y ropas, decorados con armas, arpas, paletas y libros, según el oficio y arte en que había sobresalido el representado, es fiel espejo de una época de España.
Una época en que tambien los primitivos santos rudos de su iglesia, fueron convertidos en muñecos asexuados para que los vistieran y adornasen las bobaliconas damas de la buena sociedad, y esto aún continúa. Es lamentable estar en una iglesia románica o gótica y encontrarse con estos adefesios vestidos de puntillitas y con búcaros y flores por todas partes que le impiden a uno la visión total de la arquitectura y aún de la escultura que pueda restar de otros siglos.
En el cementerio de La Coruña hay otro sepulcro contemporáneo que merece atención y es el que Bonome, un escultor gallego perdido y olvidado, hizo para Pérez Lugín, el autor de La Casa de Troya.
Me alegré mucho de la noticia de que usted ejecutará el monumento a Lisandro de La Torre en Buenos Aires, porque, aparte de cualquier razón de amistad y admiración por su obra de mi parte, no creo que ningún escultor esté en condiciones espirituales de sentir la rebeldía de De la Torre, su intransigencia, su disconformismo, como usted. Estoy seguro de que será uno de los más bellos monumentos de Buenos Aires. Le felicito, pues, muy sinceramente.
Escríbame aunque solo sean pocas líneas. Déme noticias de esa. Un gran abrazo para todos los amigos y usted reciba con el saludo para usted y los suyos de Maruja y mío, el abrazo de:

[Seoane]

1963-10-15
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1963 en 15/10/1963


Buenos Aires, Octubre 15 de 1963

Estimados Luis y Maruja:

Se han perdido 3 cartas nuestras, dos mías y la tercera de Chola –también pudiera ser que una empleada del Estudio que estuvo poco tiempo por cosas similares se haya guardado el estampillado y tirado las cartas– de cualquier manera lo lamentamos mucho porque en una de las cartas les anunciábamos el cercano aumento de la familia –guardamos reserva durante muchos meses por razones obvias– y, a nuestra vez, nos llamo la atención la falta de respuesta vuestra.
Pablo David Sofovich y Balza nació, un poco apresuradamente, el 18 de Septiembre a las 15 horas. Es un bebe precioso que nos llena de alegría y nos impulsa hacia la vida con sus ojillos redondos y sus manitas incontroladas. Pesa ahora 3,5 kg, mucho cabello castaño claro, y sus ojos serán de color castaño verdoso, dedos largos y seguramente será alto y delgado. Lo de Pablo David no tiene nada que ver ni con Picasso no con mi padre y, a lo más, sólo es resultado de la unidad, tan de moda, entre el viejo y el nuevo testamento.
Chola está estupendamente bien y ya nos estamos solazando con la expectativa de los domingos en Ranelagh que pasaremos junto con Uds. –Tiene pocos días de diferencia con el varoncito de los Goldstein –también nacido antes de tiempo– y que están muy bien y muy contentos–.
Tuvimos noticias de Uds., las vicisitudes y éxito de la exposición de grabados por Lorenzo y una carta que nos mostró Sarita; nos alegramos mucho y esperamos las carpetas anunciadas. No dudamos tampoco del próximo éxito madrileño.
La vida porteña sigue complicada entre la lucha por sobrellevarla, la expectativa política, las noticias artísticas, el asombro por la nota de Lassaigne en Lettres Francaises sobre el Salón DiTella, ubicando la pintura argentina estilo Siam Di Tella en un plano internacional; la renuncia de R[omero] Brest a la dirección del museo, motivada superficialmente por las imposiciones de la donación C. B. del Quiroz –32 cuadros de kilómetros cuadrados de extensión y que deben exponerse todos juntos y permanentemente– y explicada en el fondo, como así lo admite en el texto de la renuncia, por su ingreso como Director General o algo así de la misma Fundación Di Tella.
En una de las cartas perdidas, informaba sobre cuestiones económicas: quedaron levantados todos los pagarés de Impositiva, cobré el segundo trimestre de intereses de Bernárdez y ahora cobraré el tercero, cobré también $10.000 más de la Hebraica y con fecha 29-7-1963 giré $10.000 (4.363 pesetas) a La Coruña, San Andrés 162, por vía Banco de Vizcaya. Pagué hoy a la administración Goldstein $3.732 por un impuesto municipal sobre el departamento. Con todo, una vez efectuada la cobranza de Bernárdez, tendré aproximadamente $30.000 que Ud. dirá si los giro o que hago con ellos.
Si no hubieran retirado las pesetas informadas y tuvieran problema, me avisan así desde aquí obtengo la transferencia a Madrid.
Estuvimos a punto de mudarnos al mismo edificio de Uds. en la calle Montevideo, pero, aunque el precio era conveniente, no pudimos solucionar con el Ing. Goldstein la financiación de la operación y ahora nos hemos mudado a Guemes 3273, 8º piso, es un departamento muy lindo, no muy grande, pero funcional, con mucha luz y grandes ventanales a la calle. A la salida del ascensor, se da a un palier cuyas paredes están cubiertas por un plástico color madera muy bueno, al encenderse la luz, asalta los ojos del visitante su hermoso grabado de las gaviotas que queda estupendo sobre el fondo de madera y estoy por inventar un procedimiento con poxipol para evitar el entusiasmo de cualquiera que se quiera robar el grabado.
Supongo que alguien les habrá contado ya la nueva actividad del Fondo de las Artes, actividad que ojalá hubiera iniciado antes, concurre a todos los remates importantes de cuadros y con asesoramiento de Payro compra las piezas importantes en subasta que reparte luego entre todos los museos del país. Así, han ingresado al Museo de Buenos Aires excelentes cuadros de M. Laurencin, Roua[u]lt, Renoir, Matisse, etc. que salieron a la venta en los remates de la colección Palanza y otros, (creo que a Roualt le falta alguna vocal).
Bueno, mis queridos amigos, esta carta no se perderá porque la llevaré yo mismo al correo, espero vuestras noticias y consideren que estamos junto con Uds. cuando inauguren en Madrid.

Un abrazo de

Sofovich

1963-10-15
Carta de Seoane a Scheimberg. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1963 en 15/10/1963


Madrid, 15 de octubre de 1963

Sr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos de regreso en Madrid desde hace aproximadamente quince días. El 18 de julio, cuando se inició la huelga de Asturias, nos encontrábamos casualmente en esa región, dos meses después estando en Galicia nos enteramos que la huelga continuaba atravesando diversas alternativas y, en estos días, 102 intelectuales madrileños dirigieron una carta a uno de los ministros, el de Información y Prensa, pidiendo noticias sobre las torturas que se dice aplicaron en aquella huelga. El ministro respondió a uno de los firmantes, Bergamín, con una larga carta donde se admite que se le cortó el pelo (por el modo de decirlo parece que por humor) a dos mujeres de los huelguistas. Dando la sensación de libertad el mismo ministro permitió que se publicaran las dos cartas, que los diarios madrileños, todos dependientes de él, comentan en general en términos desdeñosos para los firmantes y los huelguistas. Bergamín, según dicen, le envió otra carta de respuesta invitándolo al diálogo público sobre éste y otros sucesos. En la Universidad de Madrid antes de finalizarse el curso pasado, un catedrático, que fue compañero y amigo mío en su época de estudiante, Santiago Montero Díaz, pronunció una conferencia favorable a Cuba y a Fidel Castro con la protesta de los cubanos exiliados. Otra carta de Montero Díaz afirmando sus principios y atacando a éstos circula en el ambiente universitario. Sólo estas dos noticias pueden darle una idea del ambiente político que se respira en Madrid y en España en general, aparentando el público indiferencia ante todos estos problemas. Son varias las cartas con firmas que últimamente los intelectuales dirigieron a los poderes públicos e invariablemente son tachados de comunistas aunque muchos de ellos sean reconocidamente de derechas y aún del Opus Dei. En un ciclo de conferencias celebrado en La Coruña en el mes de agosto, se pronunciaron algunas francamente valientes y precisamente una de ellas al finalizar mi exposición y con motivo de ésta. Muchos artículos de diario están escritos con sobreentendidos difíciles de comprender para quienes sean ajenos a los problemas diarios de España, e igual ocurre con el lenguaje de los conferenciantes. Estos días se celebra en Madrid un Seminario Internacional titulado Realismo y realidad en la literatura contemporánea, patrocinado por el Club de Amigos de la Unesco y el Instituto Francés de Madrid. En ningún diario madrileño leí hasta ahora la noticia sobre un suceso tan importante en el que participan personalidades del exterior: franceses, italianos, ingleses. Bueno, éstas son algunas noticias referidas a este momento de España. Las que pueden interesarnos de otra índole, las artísticas por ejemplo, aún no pude ponerme al día sobre exposiciones, prácticamente no comienza la temporada hasta este mes. La mía es el 25 de noviembre de óleos y grabados. He pintado bastante en Galicia, antes en Suiza, y ahora comencé a hacerlo aquí en el departamento minúsculo que tenemos. Trabajo, y tanto Maruja como yo nos acordamos de todos los amigos de ésa y de Buenos Aires.
Deseamos tener noticias y apenas nos llegan. No sabemos nada de Sofovich, ni de Lipa, no nos escriben hace mucho y tampoco de otros amigos.
En Galicia, hemos pasado unos meses maravillosos y nos gustaría tener una casa en su costa para invitarles a todos a estar algunas temporadas en uno de los paisajes más bellos de Europa. De Cartas europeas que estoy impaciente por tener, enviaría sólo ejemplares a los amigos de Madrid. El mío le ruego que me lo guarde hasta nuestro regreso.
Esto es todo por hoy. Nos enteramos con mucha pena por usted del cierre del Banco Israelita. Esperamos que se resuelva de alguna manera favorable. ¿Qué tal Illía en sus primeros días de Gobierno?

Un abrazo a todos. A Anita y Petrone, María, Silvia, Nélida, Pepita y Luisa Kaufman, a los Golubof y a todos aquellos que nos recuerden, y otro muy fuerte para Aída y usted, y para los hijos de:

[Seoane]

1963-10-16
Carta de Seoane a Prada e Laxeiro. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Prada e Laxeiro. 1963 en 16/10/1963


Madrid, 16 de octubre de 1963

Sres. Laxeiro y Lala de Prada
Buenos Aires

Queridos Laxeiro y Lala:

Hace tiempo, meses, os hemos escrito varias veces y no hemos recibido respuesta alguna vuestra. Vuelvo a hacerlo ahora con la esperanza de que nos pongáis unas líneas diciéndonos de vuestra vida y de la de Buenos Aires. Llevamos en España desde mediados de junio. Hemos estado tres meses aproximadamente entre Asturias (12 días), y Galicia. Expuse en La Coruña con gran éxito y ahora, dentro de poco más de un mes, lo haré en Madrid, el 25 de noviembre. Pero no es de mí ni de nosotros de lo que quiero hablaros, sino de Galicia y de Madrid. Si algo asombra al que pasa muchos años fuera de España, como en mi caso, es la grandeza de su pueblo, como esta grandeza permanece a pesar del infortunio social y político en que vive. La vida, en general, es durísima para todos, pero a todos les queda tiempo, cortesía y algo material, que sacan de no sabemos qué sacrificios, para ser solidarios con otros y desde luego con el que llega para estar con ellos. Es un pueblo solidario cuando quien ese les acerca comprende su desgracia, su diferencia, y no trata de ser ajeno a sus inquietudes o mostrar superioridad en cualquier terreno como no sea aquel en que pueda probar verdaderamente ser superior. Para mí, saco la conclusión, conviviendo nuevamente desde hace más de tres meses con gentes de todas clases, de que este pueblo cuando cambie su política y sea dueño del destino español volverá a ser un pueblo ejemplar en Europa, simplemente porque, aún hambriento y analfabeto, reúne virtudes espléndidas de inteligencia y trabajo. Lo que no se puede es estar a su lado sin tratar de comprenderlo, que es lo que hacen muchos viajeros que sólo ven lo externo de las viejas ciudades, sus monumentos y obras de arte y no miran a su alrededor al pueblo que las hizo posible. Por mi parte, de momento, me ocupo tanto de hablar con los obreros y campesinos que encuentro en mi camino, como con los intelectuales, y vengo hablando con ellos desde Suiza donde se cuentan ahora docenas de miles de emigrantes españoles. Desde el punto de vista material han cambiado muchas cosas. Tanto en Galicia como en Madrid se abrieron numerosas industrias que no resuelven los problemas de fondo, y las ciudades han crecido. También aumentó notablemente en tres años el costo de la vida. Un promedio de alquiler de departamento en Madrid es aproximadamente igual que en Buenos Aires, para quien deba alquilarlo ahora nuevo, o no tenga que pagar una transferencia consiguiéndolo con un sobreprecio del antiguo alquiler. Maruja y yo creemos que traducidos los precios a pesos todo está igual y en algunas cosas más caro que en enero de este año en Buenos Aires.
En Galicia, estuve trabajando todo lo que pude, que fue bastante, en un estudio extraordinario que me prestó generosamente Díaz Pardo, con quien pasamos días inolvidables en El Castro, en Sada. Creo que en mi vida volveré a trabajar en un sitio más bello y en un estudio más amplio y cómodo. En La Coruña vi algunas obras de Laxeiro, dos en la Imprenta Moret de esa ciudad, una de ellas de gentes disfrazadas en un paisaje extraño que me pareció formidable. Igualmente, un cuadro pequeño de tamaño que tiene Dieste en Rianjo, éste hecho en Buenos Aires, pero que yo, creo, no conocía. Hemos estado en Rianjo con Carmen y Rafael, continúan encantados y tienen razón de estarlo. Han arreglado muy bien su casa y trabajan con gusto frente a la maravillosa ría de Arosa. Con ellos, hemos salido dos días en barcos de pesca para ver a los pescadores realizar sus faenas y, por mi parte, he aprendido mucho de éstos. Uno de ellos llamado Jesús me preguntó de repente: “¿Cómo podré conseguir El viejo y el mar de Hemingway? Él mismo, claro, no lo sabe, es un personaje de Hemingway. En cuanto a Madrid, está muy hermoso ahora en otoño, pero ya demasiado poblado para nuestra comodidad. Las ciudades no deberían pasar nunca del millón de habitantes. En general, deberían tener siempre menos. Los artistas e intelectuales viven como pueden, trabajando mucho, igual que en Buenos Aires y en muchas otras partes.

Basta por hoy. Hacedme el favor de contestar y decirnos algunas novedades de ésa. Estamos impacientes por noticias. Un abrazo para los amigos comunes y otro para vosotros dos de:

[Seoane]

1963-10-16
Carta de Seoane a Goldstein. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1963 en 16/10/1963


Madrid, 16 de octubre de 1963

Sr. Enrique Goldstein
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos desde hace unos días de regreso en Madrid, donde me puse a trabajar con vistas a la exposición de grabados y óleos que se inaugurará el día 25 del mes que viene. Estoy muy contento del éxito en La Coruña (exposición que hice sólo de grabados), al que mis antiguos compañeros y amigos –los que piensan como yo– extendieron hasta convertirlo en una especie de homenaje. Hice algunos grandes cuadros y estoy trabajando en otros nuevos, pues quiero quedar lo mejor posible en un sitio en donde se hace una pintura muy distinta a la mía, más intuitiva e insistida de materia, menos despojada.
Nos produjo alegría la noticia del nacimiento de Rolando y me imagino la alegría de su padre y la de los padres de Anita cuando tuvieron la noticia, ya seguramente en Lugano y no en el encierro de montañas de Interlaken. Para nosotros fue una sorpresa y nos imaginamos la que ha vivido Daniel, despojado, así de repente, de un lugar único en la atención de los padres y abuelos y en el hogar.
Por nuestra parte, hemos hecho una vida sólo dedicada a contemplar en Galicia su mar y sus montañas y sólo muy de vez en cuando deteniéndonos en ver un monasterio, un castillo o una capilla románica. Hemos estado en Santa Tecla en el actual límite con Portugal, viendo una citania prehistórica muy bien conservada y los relieves que le pertenecieron. Contemplando sus muros que poco ha cambiado el hombre, en lo fundamental de su vida, desde aquella lejana edad. Con el matrimonio Dieste hemos andado en barcos de pesca acompañando a unos pescadores en sus faenas, durante dos tardes, en una ría maravillosa frente a la cual viven ellos. De los pescadores aprendimos lecciones de prudencia y saber, supimos como ellos escuchan a los peces y los distinguen por su sonido en las aguas y saben clasificarlos por la caligrafía que producen en el agua cuando se deslizan por ella. De la muy remota guerra que tienen entablada los pescadores y los delfines que les destruyen sus redes, pero al mismo tiempo, la simpatía que sienten hacia estos irónicos habitantes del mar los hombres que viven de la pesca. Uno piensa cuanto más referido a la naturaleza saben estos hombres que viven de la pesca. Uno piensa cuanto más referido a la naturaleza saben estos hombres que viven sumidos en ella, formando parte de ella, que todos los que tratamos de descubrirla en los libros o en viajes. En el pueblo donde vive Dieste los pescadores lo admiran por los grandes conocimientos que le suponen y porque sabe, si quiere, relatar sus vidas, pero Dieste a su vez los admira a ellos por todo lo que intuyen y conocen, por la profunda sabiduría que poseen de la que jamás hacen gala. Salvando distancias en el tiempo, deben constituir el mismo género de relación que debió existir entre Homero y su pueblo. Los pescadores se saben de memoria alguna obra de teatro que Dieste hizo hace mucho años que se refería a sus vidas y ésta para mí es la mejor literatura, la que el pueblo transmite verbalmente olvidando y añadiendo escenas hasta convertir la obra en leyenda. Esta es la maravilla de El viejo y el mar de Hemingway, obra por la que un viejo pescador me preguntaba como se podía conseguir, sin darse cuenta que él era o podía ser el protagonista de esa obra. El viejo de Hemingway es en todo caso su héroe natural, no impuesto, como puede serlo un general, un rey, o un político, extraños a su mundo.
Con esto queremos darles idea de nuestro género de preocupaciones y de nuestra vida. Cuéntenme de sucesos de Buenos Aires, de los amigos comunes, de todo. Escríbannos.

Con recuerdos para todos, reciban, con todas las felicitaciones por Rolando, el gran abrazo de:

[Seoane]

1963-10-17
Carta de Seoane a Varela. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 17/10/1963


Madrid, 17 de octubre de 1963

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido Varela:

Espero que hayas recibido las anteriores noticias, pero no sé si continuar enviándotelas, pues alguien dijo por aquí que se había suspendido tu audición. Escríbeme sobre esto. También envíame dos o tres poemas gallegos que tengas escritos para una publicación de jóvenes universitarios gallegos. Del Riego quiere publicar un libro tuyo en la colección de poesía de Galaxia. Envíaselo. Yo le dije que deberías tener más de uno en tu cofre corsario y secreto. Le hablé de algunos poemas de homenaje a Iglesia Alvariño.
Noticias:
En una entrevista que J. R. Alfaro hace al pintor español Francisco Cossío en el diario Informaciones, con motivo de su exposición abierta en el Ateno, aquel pregunta: “Con motivo de la exposición de Fautrier se ha dicho que usted fue el creador del tachismo y no de él. ¿Qué hay de cierto? Contesta Cossío: “Efectivamente. Por el año 1927 el crítico francés Teriade hablaba en Cahiers d´arts de mi nuevo hallazgo plástico que era, sin duda, el tachismo que hoy practica Fautrier y que yo abandoné para seguir otros caminos, a mi entender más interesantes. Como entonces, aunque ahora con un concepto muy distinto en mis cuadros la representación final parte de unas manchas”.
Ciento dos intelectuales madrileños encabezados por José Bergamín y entre los que se cuentan muchos prestigiosos profesores universitarios como Laín Entralgo y J. L. Araguren, enviaron una carta al ministro de Información y Turismo pidiendo información sobre la aplicación de torturas a huelguistas mineros asturianos. El Ministro contestó negando –apenas unos cortes de pelo a mujeres– en una carta superficial e impolítica haciendo publicar ambas. Bergamín respondió a la carta del Ministro solicitando libertad de prensa para un debate público sobre éste y otros problemas.
En Madrid, se celebra estos días un Seminario Internacional sobre el tema Realismo y realidad en la literatura contemporánea. El director del Seminario es el profesor José L. Aranguren y lo organiza el Club de Amigos de la Unesco y el Instituto Francés de Madrid. Entre los ponentes extranjeros podemos citar a Mathalie Sarraute, Nicola Chiaromonte, Aleksander Wat y Jean Bloch-Michel, y entre los españoles a José María Castellet, Bergamín y Gonzalo Torrente Ballester. La prensa española silenció hasta ahora este acontecimiento literario.
En Blanco y Negro de Madrid, Carlos Luis Álvarez publica una nota sobre el libro de Victoria Ocampo 338171. T. E., biografía de Lawrence de Arabia, que publicó hace unos años la editorial Sur. Elogia el libro, lo califica de “joya de 128 páginas”, pero termina afirmando que “está escrito con menos serenidad que la derrochada por Lawrence en sus batallas de Arabia”.
“La construcción ensaya de salir del artesanado y volverse industrial”, afirma un arquitecto francés de tipo medio, joven, a Pierre Fisson que le hace la encuesta para Le Figaro Litteraire. “Es indispensable –añade–, pero disminuye la importancia del arquitecto”. “El porvenir es de los ingenieros”, afirma y también, “En la escuela (de arquitectura) os dicen: observad el Partenón. Enseguida, os piden fabricar boites”. Después de diez años, afirma el arquitecto, analizando las demandas de la clientela, “terminaré siempre dibujando un hall con habitantes alrededor”.

Esto es todo por hoy. Cuéntame de los amigos. Saludos a todos. Un abrazo para Marika y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

1963-10-22
Carta de Seoane a Varela. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 22/10/1963


Madrid, 22 de octubre de 1963

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido Varela:

Acabo de recibir dos cartas tuyas, una reenviada por Díaz Pardo desde El Castro y otra del día 16, la segunda y en las dos mes escribes sobre los envíos de dinero que me hicieron Sarita y Bernardo Sofovich. A los dos les he escrito oportunamente. A Sarita, concretamente, el día 8 de este mes agradeciéndole el envío y explicándole como tuve que cobrarlo en Madrid los primeros días de este mes en el Banco Urquijo, por un error en La Coruña de un empleado del establecimiento comercial del primer destinatario, del hermano de Maruja . Supongo que ya debe tener mi carta. A Sofovich le agradecí en carta del 22 de agosto y le acusé recibo desde El Castro el envío de los 10.000 pesos. Pero antes le he escrito otras dos cartas, el 28 de junio y el 28 de julio y no recibí respuesta a ninguna. A Sarita le envié por correo ordinario (no tuvieron tiempo de llegar) diez ejemplares de cada uno de los álbumes que hice en La Coruña: El toro júbilo y O meco para la venta en ésa. Los ejemplares a dedicar, los tuyos y de otros amigos, los dedicaré ahí cuando regrese, a finales de enero o febrero. Mis planes hasta ahora son estos: Celebrar la exposición de Madrid que se inaugurará el 25 de noviembre. Presento unos sesenta grabados y alrededor de 30 óleos. No puedo adelantar opinión alguna sobre como serán recibidas mis obras. La pintura que se hace en general por la gente que a mí me parece más inquieta está dentro del informalismo, la abstracción lírica y el nuevo realismo. La mía está despojada de materia (mejor, materiales), cada vez más despojada, se trata de que yo haga mi pintura y conceder todo el valor que puedo al grafismo. “Muchos jóvenes creen que la vanguardia es un uniforme”, dijo Cocteau; quien también dijo: “No me gusta ningún conformismo, ni siquiera el conformismo del anticonformismo”. Éstas pueden ser mis divisas actuales, aunque creo que lo fueron siempre sin haberlas expresado en palabras. Creo que me irá bien, incluso por eso mismo de que mi pintura no se parece a la que ahora más se hace. Madrid está precioso ahora en otoño, bellísima su luz, que nadie puede cambiar, pero no puedo decirte qué haremos. Ya hablaremos de todo esto en Buenos Aires. De volver a España, por mi parte, pienso que me quedaría a vivir en Galicia, en una villa marinera de los alrededores de La Coruña, o en La Coruña. La gente en uno y otro sitio trabaja desesperadamente para vivir, igual que en Buenos Aires actualmente, al menos antes de Illía, pero existen compensaciones de otro orden. No se puede hacer periodismo, los periodistas son titulados de la Escuela de Periodismo y éstos se comportan frente a los intrusos como los médicos con respecto a los curanderos. Pero se pueden fundar publicaciones, editoriales, etc., y se pueden realizar nuevas empresas.
Las galerías de arte excluyendo Biosca son pocas y malas para una ciudad como Madrid, en general, están acopladas a mueblerías y muchas, casi todas, temen un horario limitadísimo de visita de 6 a 8 y ½, o de 7 a 9. Bueno, todo esto es para hablar con calma al regreso.
En tres años, esto cambió mucho en cuanto a los precios. Hoy no te mando noticias. El Congreso sobre El realismo en literatura terminó entre el silencio más absoluto de parte de la prensa. Las ponencias españolas y los escritores españoles que intervinieron tomaron la posición realista frente a las delegaciones y escritores de otros países. Casi todos, al final, mostraron su acuerdo, rectificando sus posiciones, con las intervenciones españolas dado el carácter especial de la vida social en la Península. Hubo leves incidentes políticos en su transcurso, los españoles fueron acusados de marxistas y un sacerdote católico norteamericano, al cierre, pidió la palabra para defender la posición de los españoles y atacar a quienes no veían la realidad social de un país como España y sus causas. En resumen, las nuevas escuelas literarias de carácter socialista constituyen un bonito juego para países con el estómago satisfecho, no para España, donde su literatura debe ser solidario con su pueblo.

Un abrazo a todos y a Marika y a ti uno grande de Maruja y mío:

[Seoane]

1963-10-25
Carta de Seoane a Whitelow. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1963 en 25/10/1963

Madrid, 25 de octubre de 1963

Sr. Guillermo Whitelow
Buenos Aires

Querido Billy:

Te debo carta y noticias nuestras. Sospecho que algunas las sabrás por Varela o por algún otro amigo. Recibí el número de Sur con tu espléndido poema Secuencia del amanecer. Al regresar, mantengo la ilusión de hacer la carpeta sobre Venecia de grabados en madera, de la que ya hablamos, con un texto tuyo. En el mismo número de Sur me encuentro con este sorprendente párrafo de Carlos Mastronardi: “Bien sabemos que los españoles, de algún modo convertidos a las costumbres musulmanas y sin menoscabo de su proverbial cortesía, prefieren congregarse fuera del ámbito domiciliario. La peña, siempre distante de los penumbrosos gineceos, es una institución muy expresiva del carácter hispánico”. Esto para referirse a que Borges frecuentó la tertulia del Café Colonial, en Madrid, de Cansinos Assens, no arabista como afirma Mastronardi, sino hebraísta, que no es lo mismo. Pero éste, Mastronardi, olvida que España es muy varia y en partes no entraron musulmanes ni sus costumbres, que el hábito de las tertulias literarias y artísticas en los cafés o en las tabernas, pertenece por igual a toda Europa. Italia, los cafés de Venecia cargados de historias literarias románticas, o los de Génova, o los de Roma, o los cafés de París, o los de Viena y hasta los de Zurich donde en alguno nace el dadaísmo. Los españoles de alguna parte de España, la que mejor debiera ser conocida en Buenos Aires, los que están desde Madrid hacia el norte, como los del noroeste, por sus costumbres están algo más cerca de los pueblos bálticos que de la misma Francia y nada de penumbrosos gineceos, dicho a la manera literaria francesa de 1900. Desahogo, continúo. No pude enviar nada a París, pues resultaba una complicación de aduanas españolas que no quise afrontar en vísperas de una gran exposición mía en Madrid de alrededor de 90 obras entre óleos y grabados. No sé nada de Bonino, ni donde está. Quisiera escribirle, pero no sé a dónde. Me gustaría saber si viene a Europa esta año y en este caso me alegraría encontrarlo en Madrid. Os ruego, (díselo o escríbeselo, por favor) que contéis conmigo para el plan de exposiciones de 1964. Estos días me enteré por Varela que te encargan de la sección de arte de Crítica. Me alegró mucho la noticia y te felicito. Creo que puede ser muy útil tu aporte a la crítica artística de ésa, es importante que se encarguen de ella gentes con sensibilidad, como es tu caso, y que sepan además escribir.
No sabemos nada de Adriana. ¿Está en Europa? Salúdala en nuestro nombre, y a Julia y a Enzo, que no nos escribieron, pero que les recordamos siempre. Escribe.

Con los saludos para ti y todos los amigos comunes de Maruja y mío, recibe el gran abrazo de

[Seoane]

1963-10-25
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1963
Madrid
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1963 en 25/10/1963

Madrid, 25 de octubre de 1963

Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Te envío estas fotografías de grabados míos para que se las pases a Xohan Ledo. Se las prometí para un trabajo suyo sobre ellos. Supongo en tu poder los ejemplares de El Toro Júbilo y de O Meco. El precio de cada ejemplar es de 250 pesetas.
Estoy trabajando bastante para la exposición de Madrid, pues expondré treinta o más óleos y unos cincuenta grabados. Quiero quedar, como es natural, lo mejor posible. A Varela le escribí diciéndole que te enviase algún libro de poemas gallegos para vuestra colección. Por mi parte te ruego no te olvides de enviarme algunos pliegos, pruebas, lo que sea, de las cantigas que estáis imprimiendo en Portugal, me interesa enormemente para unos trabajos míos.
Tanto Maruja como yo estamos conmovidos por vuestras atenciones en Vigo. Os recordamos siempre a vosotros y a Xohan Ledo, Ferreiro y los Alvarez Blázquez con gran afecto. Esperamos volver a veros antes de regresar a Buenos Aires. ¿Por qué no hacéis coincidir algunas gestiones que debáis hacer en Madrid con mi exposición, cuya inauguración será el 25 de Noviembre?. Para mí constituiría todo un acontecimiento. Escríbeme.
Un gran abrazo para Evelina y para tí de:
Seoane

1963-10-26
Carta de Seoane a Sofovich. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1963 en 26/10/1963


Madrid, 26 de octubre de 1963

Sr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hemos recibido la carta de ustedes con la noticia del nacimiento del niño Pablo David, que acabamos de conocer por una carta de Varela y que fue una agradable sorpresa por la que les felicitamos muy sinceramente a Elsa y usted. Este acontecimiento venía a explicar para nosotros cuando llegó la carta de Varela, el silencio de ustedes, y al llegar la que ahora nos envían del día 15, teníamos una escrita felicitándoles que ahora sustituyo por ésta. En la última carta que les hemos escrito acusaba recibo de las pesetas en La Coruña, llevaba fecha del 22 de agosto y era la tercera enviada desde España de las que no teníamos respuesta. Así se lo hice saber a Varela hace pocos días, pues me escribió bastante alarmado de que yo no les escribiese. Creo que el nacimiento del niño les debió tener muy atareados, que deben de estar ustedes, como es natural, absorbidos por él y muy ilusionados.
Estamos siempre hambrientos de noticias. Trabajé mucho todo esta temporada, hice con mucho éxito la exposición de grabados en La Coruña, de la que usted tiene noticia, y ahora pronto, dentro de un mes, el 25 de noviembre, haré una gran exposición en Madrid de unas ochenta obras entre óleos y grabados. Todo este trabajo me retrajo de ver museos, monumentos, etc., lo que haré, volviendo a ver sistemáticamente lo que pueda de Madrid, a partir de la inauguración de la exposición. Calles y paisajes fue lo que más vi y lo que más hice fue hablar con las gentes que me fui encontrando en Madrid y Galicia. Hasta ahora sólo volví a ver muy de prisa Velázquez y Goya en El Prado. Volveré a verles con calma y extenderá las visitas a otros pintores y museos. Esta ciudad, me refiero a Madrid, (La Coruña tiene una belleza unida al paisaje, a las nieblas y al mito, nació bella) aparte de lo que sabemos continúa siendo una ciudad encantadora por su luz, tanto como por su pueblo, monumentos, calles, aunque nosotros preferimos la olvidada Galicia, cambiante de luz y visiones, matizada de colores, gris y verde sobre todos. Pinté muchos cuadros. Creo que influyendo en ellos este reencuentro con Galicia, con su paisaje y humanidad. Técnicamente, continúo el camino iniciado en Buenos Aires, un poco sorprendente, creo yo, para Madrid; no puedo saber como reaccionará la crítica y público, pues lo que hago, o intento hacer, es una pintura ascética y esquemática que no se aviene demasiado con el barroquismo y derroche de materia que parece norma de la más última pintura española, la que tuvo éxito en el exterior, coincidente, en este momento, con la de todas partes, pero con un carácter muy peculiar e imprimiéndole en general un fuerte sentido social a su manera, a la manera de cada pintor. Desde luego el promedio de pintura que se ve en galerías es, en cuanto a oficio, superior al de muchas partes. En general, se nota que los pintores, como los grabadores y escultores, se han aprendido muy bien su academia y algo de ese largo aprendizaje queda en sus obras a pesar de la iracundez de sus propósitos y de los resultados. Naturalmente, también existen quienes por snobismo o por lo que sea se improvisan pintores. A las jóvenes de buena sociedad y ricas parece haberles entrado el gusto de pintar como un modo de satisfacer su ocio, y como algo divertido que puede resultar de combinar materiales diversos, resultando que lo que fue drama creador en un artista se convierte, en manos de estas jóvenes, no en todas, en entretenimiento snob. Pero esto ocurre en todas partes. Existen gentes que parecen tener la suerte de tener tiempo de aburrirse, un tiempo que además no les cuesta dinero. Estos días se expone aquí un espléndido retrato pintado por Goya de José Bonaparte, el José I, el Pepe Botella del pueblo español, que tiene tres metros de alto por dos de ancho. El retrato parece haberse encontrado con motivo de la Guerra Civil, pero, hasta ahora, estuvo guardado y en reparación. Es la prueba definitiva, se cree, de la simpatía de Goya hacia los ideales de los invasores. Goya, Bethoven, esos dos sordos geniales pensaban, en cuanto al mundo de entonces, Europa, de igual manera.
Refiriéndome a otras cuestiones, con el dinero que usted, Sofovich, tiene procedente de los intereses que debe pagar Bernárdez, le ruego pague la cuota del Fondo de las Artes que vence creo que el 20 de diciembre. Le escribiré a usted con tiempo. No sabe cuanto le agradezco todas estas molestias que usted se toma por nosotros.
Esto es todo por hoy. Escríbanos. Aprovechen algún momento del feliz sueño de Pablo David para hacerlo. Un gran abrazo de Maruja y mío para los amigos comunes y para los dos:

[Seoane]

1963-10-26
Carta de Seoane a Ledo. 1963
Madrid
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ledo. 1963 en 26/10/1963




Madrid, 26 de octubre de 1963

Sr. D. Ricardo García Suárez
Vigo

Meu querido amigo:

Agradézoche moito o que fas por mín. Onte, denantes de chegar a tua carta, envieille cinco fotografías de grabados a Del Riego pra tí. Hoxe recibo a tua carta e ahí van algús datos:
Libros e álbumes de grabados en madeira, aparte de outros libros e álbumes meus de dibuxos, serigrafía e litografía, 18 en total, son:
Siete grabados en madera con ¡He, los toros!, poemas de Rafael Alberti. Emecé Editores. Buenos Aires 1944.
María Pita e tres retratos medievales, con poemas de Lorenzo Varela. Ediciones Resol. Buenos Aires 1944.
Doce Cabezas, prólogo do autor. Ediciones Bonino. Buenos Aires, 1958.
La dama y otros grabados, con poemas de Lorenzo Varela. Ediciones Stilcograf. Buenos Aires 1959.
El Toro Júbilo, prólogo do autor. Ediciones del Castro. Osedo-Coruña, 1963.
O Meco, prólogo do autor. Ediciones del Castro. Osedo-Coruña. 1963.

Libros ilustrados. Entre outros grabados en madeira:
Lonxe, poemas de Lorenzo Varela. Ediciones Botella al Mar. Buenos Aires.
Llanto por Ignacio Sánchez Mejías, de Federico García Lorca. Editorial Losada. Buenos Aires 1961.
Del diario poético de Miguel de Unamuno. Editorial Losada. Buenos Aires 1961.
La Insepulta de Paita de Pablo Neruda. Editorial Losada. Buenos Aires 1962.
Sobre los Angeles de Rafael Alberti. Editorial Losada. Buenos Aires 1962.

Soio representado con grabados, e indepedente das participaciós con óleos, participei nas seguintes coleitivas:
1958.- V Bienal de Cincinnati, USA.
1959.- Unión Panamericana, Washington.
1960.- Grabado Latinoamericano. Nueva York.
1961.- Grabado argentino. Tokio.
1961.- Grabado argentino. Berna.
1962.- Grabado argentino. Londres.
As mais importantes personaes de grabado.-
1961.- Galería Sudamericana. Nueva York.
1962.- Galería Bonino. Buenos Aires.
1963.- Galería Engelbertz. Ginebra.
Están representados os grabados en Museo de Arte Moderno de Nueva York; Metropolitan Museum, de Nueva York, Children´s Museum, de Detroit; Museo Nacional de Bellas Artes, de Buenos Aires.
Moitas gracias, e lembranzas aos amigos e pra Mimí de Maruja e miñas. Ti recibe unha grande aperta de:

1963-10-28
Carta de Whitelow a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1963 en 28/10/1963

Buenos Aires, 28 de octubre de 1963

Querido Luis:

No sabes la gran alegría que me causó tu carta! Hacía tanto que no tenía noticias directas tuyas. Ahora veo que has decidido hacer una exposición en Madrid. ¡Buena suerte! No dudo de que la tendrás, pues tu obra lo merece por tantas razones que ahora no analizaremos. Bonino está sumamente atareado en Nueva York. El 20 de noviembre inaugura la Galería Bonino Ltd. en 7 West -57th St, New York 19, N.Y. Será un gran acontecimiento para todos. La muestra inicial es la del italiano Achille Perilli. El amo está muy entusiasmado y aunque la lucha será dura tiene muchas esperanzas de vencer. Tiene un socio que se llama Emilio de Junco. Éste, a su vez, posee otra Galería en Toronto, llamada Morris, y era el propietario de la Andrew Morris Gallery donde expuso F. Muro. La Andrew Morris se convierte en Galería Bonino Ltd., y cuenta con un estupendo local de tres pisos (!) en un lugar sumamente céntrico. Puedes escribirle a esta dirección. En cuanto a tu muestra en 1964, creo que no habrá inconvenientes. Le escribiré a Bonino sobre el particular, y también hazlo tú. No te olvides de hacernos llegar referencias sobre tu muestra en Madrid, para nuestro archivo, para los diarios y la Hora 11, que se ha trasladado a la Radio Excelsior. Allí sigo de fijo, bajo el ala protectora de Lorenzo. Anoche le hice una entrevista a Berni y a sus grabados, y me acordé mucho de ti. Lo de Crítica terminó ya, en parte porque el diario no sale. He entrado en un período de misteriosa relache, según dicen por conflictos internos.
Mi libro de poemas te lo envío por mar, ya que veo que durante un tiempo aún permanecerás en Madrid. Me interesa mucho tu opinión. Hasta el momento está obteniendo juicios muy favorables, si bien no han salido críticas aún. En La Nación preparan una bastante importante a cargo del poeta Óscar Hermes Villordo. Dime a quién puedo mandarle el libro en Madrid. Quizás puedan hacerme algún comentario. Me interesa mucho la opinión en el extranjero.
Bueno, Luis, todos te extrañamos lo mismo que a Maruja. Adriana no consiguió la beca italiana, por lo cual está con una gran furia. Termina este año con su profesorado de letras. Después, Dios dirá. En Materia de política estamos animalmente confiados y optimistas. Un abrazo fuerte y besos para Maruja. Tu affmo.,

Billy

1963-11-01
Carta de Falcini a Seoane. 1963
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1963 en 01/11/1963

Buenos Aires, 1 de Noviembre de 1963

Señor
Luis Seoane
Madrid

Mi querido amigo:

Recién hoy puedo contestarle a su carta del 11 de Octubre último, de Madrid. Hermosa carta iluminada con las saudades de su tierra, de la Galicia que celebró su vuelta. De la Galicia de su infancia, de sus comienzos, que Ud. revivió con la intensidad del amor milenario que la estirpe gallega tiene de su tierra y de su historia. Hermosa carta amiga de la que quería acusarle recibo en cuanto viera los grabados que Ud. le enviara a Sarita, según le anuncia en última carta. Pero como tardan en llegar, no demoro más estas líneas. Sarita le escribirá cuando le lleguen.
Sus amigos de aquí celebramos las noticias de la exitosa exposición de la Coruña, de la que he leído la presentación del catálogo y los comentarios de un joven escritor, que Ud. mandó a Scheimberg. Esta reaparición suya en España preanuncia, para nosotros sus amigos, la consagración que le valdrá la gran exposición de Madrid.
Lo veo, amigo Seoane, trabajando en el taller que le preparó Díaz Pardo “con extraordinarias vistas sobre el mar y montañas y castillos”. En esa rica naturaleza, que hizo sentir y pensar que la realidad, esa realidad, era superior a cualquier memoria que la idealiza¿se?. Frente a ella crece la libertad de la imaginación creadora, recreándola.
Esa libertad creadora que [en] la Edad Media ha sembrado sus lares de tan nobles expresiones escultóricas, que provocan su justa estimación en oposición a las adocenadas manifestaciones de finales de siglo y comienzos de este Este juicio crítico, que yo comparto plenamente con mi admiración hacia el hondo humanismo del arte románico, me resulta oportunísimo por su aplicación a algo que termina su carta amiga.
En efecto. Me satisface su contento de pensar que yo podría realizar el monumento a Lisandro de la Torre. Mi proyecto gustó a amigos y hasta a algunos de los integrantes de la comisión de amigos de de la Torre que organizan el homenaje, motivó el entusiasmo de que dio cuenta Sarita a Uds. Y aquí viene la aplicación de su juicio sobre la escultura monumental de fin de siglo: la mayoría de la comisión organizadora desea una efigie a lo finisecular. Y han cerrado nuestro entusiasmo con su negativo silencio. Qué mediocridad!!!
Espero sus noticias de Madrid, de cómo le fue en Madrid. Mientras tanto reciba con Maruja nuestros saludos afectuosos y un abrazo para Ud. De

Falcini

PD: De nuestra realidad podré decirle algo de mi próxima, cuando hechos confirmen o nieguen esperanzas; muy pronto. Por ahora, el hecho más significativo fue la entusiasta admiración al pueblo español que se tributó al poeta Marcos Ana y a los presos españoles.

1963-11-04
Carta de Scheimberg a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1963 en 04/11/1963


Buenos Aires, 4 de noviembre de 1963

Querido Seoane:

Recibí el catálogo de la Exposición de grabados que Vd. realizó en la Asociación de Artistas de La Coruña, así como parte de las hermosas –y por momentos atrevidas palabras pronunciadas por el veinteañero Alberto Míguez en el banquete que le ofrecieron los amigos de La Coruña; y también la hoja de La Voz de Galicia a Vd. dedicada. Bien, muy bien. Me alegro –y conmigo Aída y todos los amigos– del éxito alcanzado y que Vd. se merece, por lo demás. Creo que tienen razón sus amigos de allá cuando lo llaman pintor gallego. Y de qué modo lo es Vd.!; y con qué profundidad y autenticidad! Con todo –y nada más que por vanidad patriótica– lamento que no se haya recordado bastante su condición de argentino... Pero, qué importa? A Vd. lo tenemos en nuestros museos y en nuestras casas y, sobre todo, en nuestros corazones. Esperamos que su exposición de pinturas y grabados en Madrid resulte un triunfo... Me olvidaba decirle que de la hoja La Voz de Galicia me agradó sobremanera lo que Vd. dice en la interviú que le hacen. Se lo leí a Falcini y participa de mi entusiasmo. Recibí también su carta de Madrid, del 15 de octubre. Gracias por sus recuerdos y por las palabras amables que tiene para los amigos. Vd. sabe bien que también nosotros –Aída y yo, los amigos, los recordamos y extrañamos a Vd. y a Maruja (Aída le agradece de alma las tan cordiales cartas y que se decidirá a contestar así que mejore de ánimo). Piensa volver a Suiza? Cuándo? Mis Cartas europeas parecen que han gustado bastante a los amigos. Me dice Vd. que a los amigos de Madrid se las mande... No será una imprudencia y talvez ponerlos en un compromiso? A pesar de esta preocupación, estoy impaciente porque Vd. las conozca –mejor dicho, las vea ya impresas–. Su tapa ha quedado muy bien. Muy interesante todo lo que Vd. me dice de las cosas de España. Es como un nuevo renacimiento. En la comida que le dieron a Ana en Cochabamba 955 y a la que asistimos Aída y yo, se repartió el petitorio de los 1021. Vale por su valentía y, sobre todo, por quienes lo firman. Cómo no estar orgulloso de un pueblo que cuenta con un tal planten de escritores, poetas, artistas y profesores universitarios?
Por aquí, a la espera de que las promesas se vayan convirtiendo en actos. Por de pronto, y salvo en algunos aspectos, creo que las cosas andarán un poco mejor. Es cierto que subsisten las leyes represivas –que se comprometieron a anular al día siguiente de la asunción del mando y que ahora dejan para que decida el Parlamento–, pero no es menos cierto que hay como una sensación de libertad en las calles y en todas partes. Y en cuanto a nuestro petróleo, no sería difícil que de un momento a otro se anulen los contratos (la venta de Petroquímica ya se anuló y no pasó nada; al contrario, Compancs2 ha tenido un gesto muy elegante acatando la decisión del Gobierno). Por de pronto, la gente que integra Energía y Combustibles e YPF es de lo mejorcito de este Gobierno y todo hace presumir que no se van a achicar ante las amenazas y chantages que nos vienen de Estados Unidos. Las Empresas Petroleras y sus defensores dicen y repiten que hacen un mal negocio; pero nunca se ha visto defender tan zañudamente un mal negocio como este de las concesiones petroleras. Y cómo se movilizan sus testaferros criollos!
No quiero anticipar vaticinios para no tener de que lamentarme luego; pero no puedo ni quiero ocultarle que espero –esperamos– que el país se va a enderezar; no sé si mucho, pero algo sí... Y ya sería un buen principio.
Y aquí termino. Me he quedado sin luz en mi escritorio y aprovecho la última que me llega de la calle. Escriba, escríbannos Vd. y Maruja aunque los de aquí seamos un poco remolones en contestar. Básteles saber a Vd. y Maruja –lo ignoran acaso?– que todos los amigos de aquí los extrañamos y los esperamos. Pero para quedarse entre nosotros...

Bueno, Seoane, Maruja, reciban los saludos de los amigos y de Aída y mío un grande abrazo. Hasta siempre, hasta pronto.

Scheimberg

P.S. Mis cosas personales no mejoran hasta ahora –aunque no han muerto aún las esperanzas de salvar al Banco–.

1 Refírese ao manifestó asinado por 102 intelectuais (entre outros José Bergamín que tivo que exiliarse de novo en 1963) dirixido a Manuel Fraga, no que se denunciaban torturas y represión contra os mineiros asturianos.
2 Refírese á empresa petrolífera argentina.

1963-11-12
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1963
Nova York
Vigo
Madrid
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1963 en 12/11/1963


12-nov.-1963
Sr. D. Luís Seoane
Madrid

Mi querido amigo:

Recibí tus líneas, junto con las fotos de los grabados para Xohán Ledo, que le entregué inmediatamente. También obran en mi poder los ejemplares de El Toro Júbilo y de O Meco. Dime que debo hacer con el importe de los ejemplares vendidos y de los que se vayan vendiendo.
Ya está compuesto el artículo, y hechos los ocho clichés de los grabados que lo ilustrarán, que escribió Xohán Ledo para Grial. También irá en el mismo número un comentario mío sobre el poema de Varela. A ver si animas a éste para que se decida a enviarme original para el volumen de que hablamos. Sería muy interesante.
Escribí, como te dije, a la Editora de Coimbra para que me mandase un juego de los pliegos de las Cantigas que ya están impresos. Pero ni me los enviaron, ni me han contestado siquiera. Insistiré de nuevo.
Colmeiro dejó preparados quince dibujos ya publicados y otros diez nuevos para el álbum que vamos a editarle. Llevará un estudio preliminar de Dieste. Pero el material no se entregará en la imprenta hasta la primavera, ya que Colmeiro pretende controlar directamente la edición.
De bien buena gana iría a la inauguración de tu exposición. Pero, ¿quien sabe cuándo podré ir por Madrid? Si no estuviese tan lejos y yo me sintiese menos atado por el trabajo, desde luego que me tendrías en ese día a tu lado. Te deseo un éxito rotundo, y no dudo que lo obtendrás.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1963-11-14
Carta de Seoane a Varela. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 14/11/1963


Madrid, 14 de noviembre de 1963

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estoy trabajando mucho, te lo digo en todas las cartas, pero es la realidad y esto me impide estar al corriente de bastantes actos culturales que ocurren en Madrid que no alcanzan la suficiente divulgación en su prensa por razones que no son de este momento analizar. Inauguro el 26, o el 25, aún no sé ciertamente la fecha, y estoy esperanzado, pero con un poco, es natural, de temor. Quienes vieron mis obras, muy pocos hasta ahora, me auguran un éxito. Veremos qué ocurre. Tengo muy pocas noticias de Buenos Aires. ¿Que fue de Larralde y Brughetti y quien es el nuevo director del Museo? ¿Qué pasó en San Pablo? ¿Y la exposición de París? ¿Qué ocurrió con el libro de cuentistas y pintores argentinos de la Editorial Universitaria? ¿Se hizo la exposición de los dibujos? Me gustaría que en un momento libre me contestases estas preguntas. Ahora ahí va alguna noticia:
Se acaba de inaugurar en Madrid, patrocinada por la Dirección General de Bellas Artes, una espléndida exposición de aguafuertes del pintor español Gutiérrez Solana. En el acto de inauguración se hizo donación de las planchas originales al Estado español luego de haberse realizado con ellas una edición numerada en la que se rinde homenaje al pintor. Esta edición consta de 277 ejemplares distribuidos de la siguiente forma: 7 ejemplares numerados con cifras romanas que contienen una serie de grabados estampados sobre papel con características muy especiales; 27 marcados de la A a la Z, contienen una serie de los grabados estampados sobre papel nacarado; 230 están numerados, con una serie de grabados estampado sobre papel de hilo y 13 ejemplares más, numerados, destinados 10 a los colaboradores, dos a la Biblioteca Nacional y uno a la Biblioteca de la Escuela de Bellas Artes de San Fernando. La introducción a la edición es de Ramón Gómez de la Serna. Su precio oscila entre 160.000 pesetas los primeros ejemplares y 60.000 los impresos sobre papel de hilo. Es decir, 400.000 y 150.000 pesos argentinos aproximadamente. Debemos advertir que el álbum de litografías de Miró, de menos tiraje (75 ejemplares) se vende en su exposición actual de Barcelona, de la que dimos cuenta, a 210.000 pesetas. Los propietarios de las planchas eran los herederos del coleccionista madrileño Juan Valero, amigo y protector de Solana en los últimos años de su vida, que las habían adquirido antes del fallecimiento del pintor, precisamente para hacer la edición que ahora se exhibe de sus grabados. El maestro que enseñó a Solana el procedimiento fue el grabador gallego Castro Gil, fallecido también hace pocos meses, pero Solana no se atrevía a hacer pruebas de sus grabados porque, según decía: “eso del grabado tiene algo de milagro”. En Madrid se considera que esta exposición constituye uno de los mejores acontecimientos artísticos de los últimos años. En una entrevista del diario Pueblo el conocido crítico de arte español, autor de una biografía de Solana, Manuel Sánchez Camargo, afirma: “Para mí los aguafuertes de Solana son el eslabón que une el grabado español con Goya. El hiriente trazo, de una fuerza expresiva y de una calidad sorprendente no tiene par igual en género artístico similar. Cada aguafuerte es una vena carpetovetónica, que es decir dos veces española, llena, como toda la obra de Solana, de una extraordinaria melancolía”. Por nuestra cuenta, creemos que el Museo Nacional de Bellas Artes debieran adquirir, con destino a dicho Museo, uno de los ejemplares de esta extraordinaria edición. Solana se presenta para el porvenir como uno de los pintores más característicos y solitarios de los primeros cincuenta años de este siglo europeo y más unido al pensamiento anárquico y existencial que contribuye a caracterizarlo. Igualmente en su obra de pintor y grabador que en la de escritor, muy poco estudiada hasta la fecha, o sólo en su aspecto pintoresco.
El prestigioso crítico literario alemán Janheinz Jahn publicó hace poco un espléndido trabajo titulado Negritud y surrealismo. En él afirma que “desde que una cultura distinta, la africana, se extiende con sus rasgos comunes a lo largo de varias lenguas europeas, es necesario renunciar a la pura división lingüística, pues la lengua sola ya no permite reconocer a qué literatura pertenece un autor”.
El último número de Arts publica un artículo de d´Ormesson titulado Zen entre los snobs y afirma en un párrafo: “Lo zen entró en Francia con las danzas histéricas y en malas y breves obras de vulgarización”, refiriéndose a la curiosidad actual de Francia por los monjes pintores zen.
El productor cinematográfico español Cesáreo González es un hombre millonario y pintoresco. Afirmó, según dicen, que en época de escasez de productos en España él se hacía traer lo necesario por vajilla diplomática.

Y nada más por hoy. Un abrazo a todos especialmente para Marika de los dos y para ti de:

[Seoane]

1963-11-15
Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1963
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1963 en 15/11/1963


Ginebra, 15 de noviembre de 1963

Queridos Maruja y Luis:

Espero que esta “tercera” carta no se traspapele. Al recibir la vuestra de Galicia tuve que hacer un rápido viaje a París. El mismo día que volví, se me presentó la oportunidad de alquilar un departamento que me convenía y tuve que ponerme “en danza” inmediatamente, de un lado para otro en mis pocos momentos, porque todos tienen los mismo horarios de trabajo que yo y además no es tan fácil que “te den” un departamento. Lo conseguí (pagando 3.000 francos por algunos muebles que en él había y de casi todos los cuales ya me he deshecho), me mudé, y ya sabéis lo que son las “pequeñas” mudanzas, que crees que puedes hacer tú sola en el auto y luego resulta que es un pequeño mundo , y luego, suponiéndoos ya en Madrid, escribí, y al mismo tiempo a otros amigos que tienen en Madrid una dirección parecida. La libreta de direcciones estaba en un cajón cerrado, porque en la casa todavía no había una biblioteca ni un mueble con cajones, y confiando en mi memoria, puse las direcciones equivocadas. Mis amigos recibieron “su” carta, no sé cómo, porque son personas conocidas en Madrid. La vuestra todavía no me la ha devuelto el correo. Todo esto llevó su tiempo, y me preguntaba si realmente estaríais en Madrid, cuando mis amigos me advirtieron del error. Os escribí enseguida, y os envié, como veis, la carta que iba para mi hermano y mi cuñada, que a lo mejor recibís por intermedio de la hermana de Maruja, porque resulta que mi cuñada Mary ha vivido en casa de Maruja y que Maruja y yo resultamos parientes por “interpositísimas” personas, puesto que el difunto marido de su hermana la viuda por primo de mi cuñada y Mary tiene veneración por la madre de Maruja.
Os decía en las “perdidas” de las cartas que no recibía noticias de Núñez Bua, que me encargaba cosas, le contestaba y se quedaba mudo. Ahora escribió, y me decía que sabía que estabais en Madrid. Que la mujer de Tchamig me había telefoneado para preguntarme con ansia por vosotros e invitarme a cenar; que con la mudanza me había quedado momentáneamente sin teléfono y la había perdido “de oídos”, y luego que había cenado con ellos en su casa, estando también invitado Roque, el único argentino de la obra, y que resulta que vivimos a 200 metros los unos de los otros; que no había recibido los libros de Luis pero que suponía que no habías tenido tiempo de mandármelos, que qué pensáis hacer, etc, etc.
Otrosí; mi casa de París ya tiene las cañerías arregladas, y Mary, que tiene la llave, estará “encantada” de prepararla para vosotros, si vais. La de Ginebra ya está a medio poner. El sitio es precioso; hay una entrada grande (para ser entrada), una cocina muy buena, dos habitaciones grandes, un buen cuarto de baño y un balcón terraza andar de cerca de once metros de largo. Por el momento, una cama pequeña en una habitación y otra un poco más grande (disfrazada) en la otra. Esto por lo de dormir. Y hasta lo necesario. La cama pequeña desaparecerá pronto y será sustituida por una verdaderamente grande. Las dos habitaciones, que se comunican con puertas correderas grandes, quedan, si se las cierra, absolutamente independientes, y cada cual con su paso al cuarto de baño. Esto es para deciros que si venís y queréis quedaros aquí, esta es vuestra casa, francamente. No está lejos del centro, y en la esquina hay un autobús que en 5 minutos deja en el centro de la ciudad. Hay mucha luz y un sol directo, y nadie enfrente; una gran explanada. Este barrio, que ahora está en Ginebra, hasta hace un año estaba “en Suiza”, lleno de quintos , de árboles grandes, de grandes parques particulares, y algo de eso queda.
No contestaba a lo que me decíais de la gente de La Coruña porque habría sido muy largo. Y la causa de estos trastrueques de cartas es el excesivo trabajo que he tenido esta temporada. Falta de tiempo. Ya otra vez me pasó algo parecido. Recibí una carta con un sobre de la Unesco en la que me encargaban una serie de cosas que ya le habían encargado a otro amigo de aquí y no había hecho. Escrita a máquina. La leí rápidamente, se la atribuí a un amigo, hice las cosas, respondí, y resulta que era una amiga la que me escribía. Felizmente se conocían; el que recibió la carta la comentó lleno de asombro y todo se arregló.
Magnífico lo de la exposición de Luis. Ya sé que para él lo de las exposiciones es pan de todos los días, pero es una vuelta a España y es, de todas manera, algo sentimentalmente diferente.
Si tenéis tiempo, decidme que pensáis hacer. Los Tschumig os quieren mucho y no hacen nada más que hablar de vosotros. La mayorcita de las chicas recuerda mucho a “Maruxa”, como ella la llama, y al parecer Maruxa es cosa de todos los momentos, porque ella leva a Maruxa de vacaciones, y cuando juega, juega con Maruxa, habla con Maruxa, y todo el día así.
No he recibido nada de las obras de teatro de vuestro amigo. Creo que Víctor de la Serna, al que parece que entusiasmó la representación de Buero Vallejo, le escribió a éste elogiándola. Decidle a vuestro amigo que yo, personal y humildemente, querría leer sus cosas, que no tengo nada que ver con las representaciones (y cada vez menos), y si podéis conseguirlas, me gustaría que me las mandarais.

Y cierro, aunque queda mucho por decir, con un abrazo.

Amparo

Y aunque es de noche y llueve, salgo a echar la carta, porque “parece que andan meigas” en este asunto. No se vaya a meter en otro sobre.

[Escrito na parte superior:] El teléfono, ya puesto, es el mismo:35-89-14
Mi nueva dirección:
15, avenue Krieg, 1er étage, ap. 12-Genève.
Basta 15, av. Krieg. Genève–Suisse, o, como siempre, “Bureau du Travail- Genèveetc.

1963-11-20
Carta de Seoane a Scheimberg. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1963 en 20/11/1963


Madrid, 20 de noviembre de 1963

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hoy escribo también a Falcini. Estoy casi en vísperas de la exposición, que se inaugura el día 26 de este mes. No sé qué ocurrirá. Presento 91 obras entre óleos y grabados que a mí personalmente –hasta ahora– me satisfacen, veremos si los viejos amigos y parientes y no tengo relación con las que gustan del arte. En cierto modo, esta exposición es como una prueba a la que me someto. Madrid está lluvioso y estos días comenzó el frío. Nada este mes de ese aire de Madrid que mata a un hombre y no apaga un candil. Sólo un día en lo que va de mes el viento gallego, escoba del cielo despojó a éste de nubes y la capital felipeña lució esa luz nítida, transparente, de que está justamente orgullosa. En cuanto al otro clima, el que siempre nos preocupó a usted y a mí y a muchos amigos de ésa, existe un título –de novela, película, poema, etc., no recuerdo ahora de qué– Con los días contados, aplicado al caso. A mí, personalmente, me gustaría sumar todos esos días estando aquí. Veremos si tengo esa suerte.
De Buenos Aires vienen al parecer buenas noticias. Casi diariamente en las últimas semanas informan los diarios sobre la marcha de la política argentina y ayer publicaron la noticia del decreto sobre los contratos de petróleo. Ayer a la mañana me la pasé entera en el Museo Arqueológico viendo sobre todo las pequeñas estatuas ibéricas, la infinita riqueza de formas que se puede alcanzar alrededor de un sólo tema, en este caso, debe ser el sacerdote ofreciente, si no son imágenes de pastores y pastores cubiertos con ese largo manto que aún usan en algunos pueblos de Castilla y que en los días de invierno cubren de la lluvia y el frío a los campesinos de toda la Península. Parecía seguirse a través de esas diminutas figuras algunas de las metamorfosis de Picasso yendo desde el naturalismo más cuidadoso de la reproducción humana hasta la estilización más abstracta, como hizo Picasso con la paloma, el toro y el hombre. Llegamos a ver estilizaciones que prueban una inteligencia reflexiva que hacen dudar a uno del adelanto en estas cuestiones de nuestra época y de las próximas que nos anteceden. Es curioso como el hombre usa por una especie de memoria ancestral, por instinto o por lo que sea, el saberlo es cosa de científicos o que ellos deben averiguarlo, iguales recursos gráficos. Por ejemplo, me llamó la atención que en los mantos de algunas de estas figuras usasen la línea en cadena para simular tejidos y adornos, en esta forma ∞∞∞, pero verticales, en general, como igualmente lo hacen Velázquez y ahora algunos pigmenos como yo que se dedican a estas cosas. Ése y otros recursos, círculos, espirales, puntos entre líneas, etc., parecen ser instintivo, lo pienso porque en mi caso, luego de estructurada la obra y de casi ejecutada, me dejo llevar por esas formas que me vienen no sé de dónde. Es curioso como también aparecen en cerámica y en todas las artesanías donde hacen uso del ornamento. Desde luego, en arte, resulta difícil descubrir Américas. Quizás estos motivos sean comunes de siempre a nuestra visión y es posible que las artesanías sean el vínculo que une a aquellos primeros artistas, transmitiéndoles desde no sabemos qué edad remota, a Velázquez, que no conocía el arte Prehistórico celta, ni el íbero, ni apenas arte de la antigüedad y tuviese presentes estos recursos por la cerámica, la herrería, etc., a su tiempo y a nosotros, o porque también se hereden con la animalidad del hombre, como los pájaros y otros animales heredan las formas de sus construcciones. De cualquier manera, estas formas resultan una permanente del arte y del hombre. Bueno, esto es todo. Bergamín, ya lo saben, está refugiado en la embajada uruguaya. Invitado, según dicen, unánimemente y con iguales frases, los diarios de ésta por el embajador, de quien es, por los visto, amigo. Estoy muy contento del clima que vivo. A los gallegos, o de esta procedencia, nos gusta la lluvia y las castañas calientes. Lo dicho, con los días contados.
Esto es todo por hoy. Un gran abrazo a todos los amigos que nos recuerden aún para maldecirnos porque no escribimos cartas ni tarjetas, tampoco de ahí nos contestan algunos. Y Aída y usted reciban otro muy fuerte de Maruja y mío:

[Seoane]

Nota: Acaba de salir una nueva revista, Tiempo de España, es la segunda que nace este mes, la primera es Cuadernos para el diálogo, y trae en una breve antología un pequeño poema de Lorenzo [escrito na marxe esquerda:] Varela titulado A la libertad. Mañana o pasado le escribo a él. Pero dígaselo, por favor, por teléfono. Gracias.

1963-11-20
Carta de Scheimberg a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1963 en 20/11/1963


Buenos Aires (Amberes 980), novbre. 20/ [1]963

Querido Seoane:

Muy poco tengo para comunicarle. Casi no vamos Aída y yo a exposiciones y actos. Lo primero, porque estamos un poco fatigados de la monotonía de las muestras, en que siempre parece que uno volviera a ver cosas ya vistas y revistas –lo que no sería muy grave; lo grave es que se trata de cosas que con verlas una vez ya sobra. Talvez soy un poco injusto con nuestros artistas –sobre todo, cuando pienso que han merecido crónicas elogiosísimas de la crítica extranjera (entre otros, una de Lassaigne –jurado para el concurso de Di Tella de este año– en uno de los números recientes de Letres Francaises). Lo segundo, porque no quiero hacerlo sin Aída –que no mejora de su sordera y, lo que es peor, no tiene posibilidades de mejorar, y es poco probable que pueda usar audífonos. Sin embargo, hemos tenido un año abundante en exposiciones y rico en actividades culturales. Una noticia que seguramente le agradará: acaban de otorgarle a Borges el premio instituido por el Fondo de las Artes (este año para literatura) de 500 mil pesos –como premio a su abundante y meritísima labor de escritor.
Pero no es este el motivo de esta carta. El motivo es: 1º, estar presentes Aída y yo con Vd. en el día de la inauguración de su muestra en Madrid; 2º, felicitarlo muy efusivamente por su Toro Jubilo o Júbilo (o como se diga –según apunta Vd. en su poético y erudito prólogo) y por su Meco o don Juán gallego, perseguido al final por los maridos agraviados en vez de la sombra del Comendador: en uno y otro caso, para gloria y salvación de la institución matrimonial. Hermosas las leyendas y no menos los grabados.
Escríbanos de las cosas de España; y también Maruja, cuyas cartas son saborosísimas y a las que Aída siempre espera poder contestar. Y a propósito de España: Qué pasa con Bergamín y los 101 restantes? Por aquí y por ahora las cosas no van del todo mal. A pesar de las amenazas venidas de afuera, de la visita de [Averall?] Harriman y de todas las presiones, los contratos petroleros han sido anulados. Ya es algo. Lo que vendrá después no sabemos –aunque tengo siempre la esperanza de que Ilia (sin acento, como él lo quiere) hará un gobierno digno –y lo que es más importante, honesto. Que Dios nos oiga. Y nada más por ahora. En vez de vaticinios quiero escribir sobre hechos y sucedidos.
Los esperamos pronto (qué hay de su exposición en Suiza?) y para quedarse entre nosotros. Entretanto, un grande abrazo y besos de Aída y míos para Maruja y Vd. y un saludo de todos los pocos amigos a quienes vemos. Chau.

Scheimberg

1963-11-20
Carta de Seoane a Falcini. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1963 en 20/11/1963

Madrid, 20 de noviembre de 1963

Sr. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace unos días recibí su carta y no me puse a contestarla inmediatamente por todos los preparativos de la exposición, que se inaugurará el día 26 de este mes. Presenté 91 obras, 35 óleos y el resto grabados. En este momento tambien debe estar celebrándose otra mía de grabados en la Galería Engelberts, de Ginebra, pero no lo sé concretamente y espero carta de esa galería. En Madrid está lloviendo constantemente. Tambien aquí se habla del cambio de clima, pues a los madrileños parece les gusta más el año dividido en dos partes, de frío y calor, aunque sea de temperaturas exageradas. Pienso, sin embargo, que a los campesinos de Castilla, de los mismos alrededores de Madrid, les debe gustar esta lluvia. Castelao publicó una vez un dibujo que tenía el siguiente pié en gallego, que traduzco aproximadamente: “A los señoritos no les gusta la lluvia, pero les gustan las patatas”.
La novedad artística más importante de estos días es la muestra de grabados de Solana. Son 25 grabados aguafuertes que se reunieron en un álbum del que se hicieron unos 270 ejemplares en papeles distintos y cuyo costo va desde 160.000 pesetas por los primeros números, a 60.000 los más baratos, cifras equivalentes a 400.000 y 150.000 pesos argentinos. A Varela le he escrito que quizás el Museo de Bellas Artes de esa o el Fondo Nacional de las Artes debiera comprar alguno de los últimos para hacer más completa la muestra del pintor en el Museo de Buenos Aires. Algunos museos del norte europeo ya compraron ejemplares. El de litografías de Miró que actualmente se expone en Barcelona cuesta 210.000 pesetas y son 75 ejemplares. Es curioso como en todas partes se renueva el grabado y como cada vez más los artistas se dedican a él. Es como si conscientemente o no tratasen de encontrar una salida divulgadora y popular de su arte. Los de Solana son desde luego parientes en su desgarro de los de Goya, pero pertenecen a un mundo de él y tienen la calidad de sus óleos, aún siendo a veces deducidos de temas ya pintados o antecedentes de algunos de sus cuadros. Les falta el humor goyesco o en todo caso son de un humor distinto.
Solana recoge un trozo horrendo de miseria y lo pone a la vista de espectador y siempre parece decir: ahí queda eso, sin más comentarios. Goya les imprime como una intención metafísica, y el mundo sobrenatural mezclado con la intención social y política de su momento está presente en ellos.
Lo malo de Madrid es que para ver exposiciones quedan muy distantes unas galerías de otras, y, algunas, son de un snobismo en el lujo de su presentación que pienso que a mucha gente del pueblo les produce reparos entrar. Además sus encargados tan pronto uno pisa el umbral de ellas parecen hacer con la vista la radiografía del bolsillo del visitante. Es posible que esta especie de vendedores-rayos X sean útiles al pintor, pero si uno fuese comprador creo que los trataría como enemigos. Quizás estén permanentemente esperando al yanki que merezca el atraco. Nosotros volveremos seguramente en febrero. Es posible que antes ocurran sucesos notables que deseamos contemplar. Recuerden los últimos días de Evita presentándose en público obligada por las circunstancias del momento.
Las noticias de Buenos Aires parecen ser buenas según la información de los corresponsales de los diarios españoles y según las cartas de ustedes. Todo esto nos produce una gran alegría. Aquí conocí hace pocos días a un pintor, Usandivaras, de Salta, que desde hace años vive en España. No sé como es su pintura. Me dijo que estos días iba a exponer en La Coruña.

Bueno, esto es todo por hoy. Me acuerdo de todos los amigos y a todos les da usted un abrazo de Maruja y mío, así como a los suyos. Reciba usted otro fuerte de:

[Seoane]

1963-11-21
Carta de Cabrera a Seoane. 1963
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cabrera a Seoane. 1963 en 21/11/1963


Buenos Aires, noviembre 21 de 1963

Estimado Seoane:

He dejado pasar siglos con la intención de escribirle y como ésta no basta, hoy he resuelto complir. Debo hacer una revisión de todo lo que pensé contarle. Primero, que llegué tarde a Ezeiza y por ello no pude despedirlo, le envío una ilustración gráfica del momento de mi llegada al Aeropuerto.
De la Argentina lo que yo pueda contarle ya estará enterado. Politicamente, hay veintiún millones de habitantes a la expectativa, culturalmente sigue predominando el Twist. Las visitas de María Casares, el Teatro Popular Italiano, el Teatro Alemán, concertistas y directores hicieron que uno pudiera soñar un poco, más los encargados de las boleterías se ocuparon de despertarnos en forma bastante brusca.
De la colectividad, Ud. tiene una imagen tan bien formada que sólo le agregaré los últimos detalles que se adosó. Está de moda ponerse cara a Manuel Puente y genuflexos cantar loas a, como alguien escribió en las páginas de Opinión Gallega, “ó primeiro dos bos e xenerosos” por su “valioso y desinteresado” aporte a la cultura gallega.
El mismo Centro Gallego se encargó de presentar al público en un gran acto la “completa” Historia de Galicia. Surge en estos momentos otro inigualable “patriota”, Valentín Fernández y arrastra a la recua de obsecuentes gracias a su audacia y sus conocidas dotes demagógicas. Pero no todo es malo, en la otra orilla queda constituída la Asociación Uruguaya de Hijos de Gallegos, la componen gente jóven y con deseos de quebrar la barrera interpuesta por la gente vieja que no quiere reconocer que su momento ha pasado. Su primera presentación en público fué un acto poético musical en homenaje a Juana de América.
De mi vida aquí, no puedo contarle nada que sea interesante, a excepción de un hijo que ya tiene siete meses. Esto lo escribo así, en forma simple, porque explicar lo que uno siente me llevaría muchas páginas. Seguimos en la lucha de vender libros gallegos ahora dejando un poco de lado a la colectividad. Exposición en la Librería Verbum, la de Paulino Vázquez, para el aniversario de Cantares Gallegos, exposición en Castellví de Santa Fé, para la semana de Galicia. En la primera, veinte libros vendidos en una semana y en la otra casi setenta títulos en quince días. Según datos obtenidos luego de nuestro balance anual, se vendieron el 52% de libros en idioma gallego, 43% en castellano y el restante 7% bilingües; en cifras no pasaron de setecientos los libros vendidos.
¿Qué es de su vida? Algo sé por Fernández que siempre nos dá sus saludos y por su hermano Rafael que le cuenta a Elsa.
Mis felicitaciones por las audiciones de Galicia Emigrante, por su exposición de La Coruña, por O Meco y El Toro Júbilo y mis sinceros deseos de éxito en Madrid.
Le pido que sepa disculpar lo informal y variado de ésta y reciba Ud. y Maruja mi más sincera muestra de amistad así como la de Elsa.

Alberto Cabrera

[Manuscrito:]
Alberto Cabrera
Pozos 246, 3º 15
Buenos Aires

1963-11-27
Carta de Rof Carballo a Seoane. 1963
Madrid
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rof Carballo a Seoane. 1963 en 27/11/1963

El Juez Municipal, nº 11/Madrid/Particular/MANUEL SÁNCHEZ CAMARGO

27 noviembre 1963
Sr. D. J. Rof Carballo

Mi querido amigo:

El chico llamó una vez a la viuda de Pellicer; pero no ha querido volver a hacerlo. Ella quería –como es lógico– que saliera de él; pero... Creo estudiará el 1º de Derecho con profesor –que maldita la falta que le hace– y sigue en casa con sus libros, y nosotros. Espero que te vea alguna vez. El Valium lo pedí a Londres; pero no llegó. ¿Es similar o sucedáneo el Librium? Tú dirás. Sigue con Reforsic.
Vi la exposición de Seoane. Mi opinión ante la tuya no tiene validez. Le haré una cosa en La hoja del lunes y Pueblo; aunque no depende de mí la fecha de salida. Eso es un imponderable. Le he mandado la Televisión para que en ella salga la exposición –siete millones de personas. Es un avance. Además le enviaré una crónica para Buenos Aires, y resto de América. Dile me envíe fotos. Y en la radio, en mi emisión de arte, le he incluido. Todo lo que se puede hacer, hecho queda y quedará. Bien lo sabes.
Díselo en mi nombre, ya que tu intervención es decisiva, pues no hay espacio para esta superabundancia artística en la que Ministros, etc., etc., te tienen “frito”, y a veces harto, pues hay que equilibrar el juicio –lo que nos salva y redime– con los mandatos de los directores de periódicos a la vez mandados, etc., etc. La Pintura –por fortuna, apasiona cada vez más–. Pero de Seoane quedará constancia fiel. Lo de “pronto” no depende para nada de mí; pero el hacerlo sí.
Sabes me mandas siempre, y con todo el abrazo fiel de tu admirador y amigo.

Manuel

P/D. En La hoja adelanto un anuncio-nota.


Esta carta recibida por Rof Carballo foi reenviada a Luis Seoane.

1963-12-07
Carta de Seoane a Varela. 1963
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 07/12/1963



Buenos Aires, 7 de diciembre de 1963

Sr. D. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido Varela:

Recibí tu carta, que la agradecí mucho y sospecho que a estas horas, cuando ésta llegue, habrás hablado con Díaz Pardo, si los enredos de Magdalena no le impidieron ir a Buenos Aires, y te habrá participado nuevas nuestras. La exposición mía es un éxito de crítica y de público. Todos los diarios se han ocupado de ella con elogios y acuden a verla muchos pintores y grabadores jóvenes. De esto te hablará Díaz Pardo. Los libros de Neruda y Alberti, con los de Lorca y Unamuno, se presentan abiertos en una vitrina. Cuando se clausure, el día 15, te enviaré un resumen amplio de lo que se dijo en la prensa. Ahora ahí van algunas noticias:
El pintor argentino Jorge Larco expone actualmente en la Galería Quixote de Madrid. En el catálogo de esta exposición, compuesta de treinta y cinco acuarelas, se reproduce un soneto de Rafael Alberti, A la acuarela, dedicado al pintor. La muestra está obteniendo un buen éxito de crítica. En el ABC de Madrid, Santiago Arbós Ballesté afirma: “El de Larco es un mundo intimista, confidencial, recoleto. Posee Larco una dicción muy personal, eficaz, limpia y atractiva. El colorido es refinado, risueño, sugestivo. En el capítulo de bodegones ofrece piezas realmente impares”. Parecidos elogios le tributa José Hierro en Alcázar. Efectivamente, muchos bodegones, así como en general sus otras obras, presentadas por Larco en esta muestra son notables por su limpieza de visión y por la calidad técnica con que están resueltos.
Alberto Grecco, el pintor informalista, aformalista, o como quiera decírsele, que estos días viaja desde Madrid a Galicia para conseguir pequeñas esculturas en miga de pan que se hacen tradicionalmente en San Andrés de Teixido, tiene preparado su recuerdo de Navidad y Fin de Año para los amigos con la reproducción de una página de un semanario madrileño de escándalo, que le dedicó una nota con motivo de la primera exposición de Vivo-dito, nueva escuela fundada por Grecco, celebrada en un andén del metro de la Puerta del Sol. El pintor realizaba sus telas en presencia del público entre los abucheos de éste y seguido de jóvenes pintores y de algunos periodistas convocados allí a una conferencia de prensa. La nota que ahora envía a sus amigos se titula El primer farsante de la temporada, Alberto Grecco, inventor del vivo-dito. Incendiario en Lavapiés y perturbador en el metro. Se le dice incendiario porque en una de estas muestras callejeras quemó sus obras al terminar de hacerlas. En la Puerta del Sol apareció tocado con un tacho de la basura a guisa de sombrero.
Acaba de concederse en Berlín el premio Georg Buchner a un joven encolerizado de la nueva literatura alemana que es considerado el más alto poeta de su generación, Hans Magnus Enzensberger. Tiene 34 años y su primer tomo de poesía lo publicó en 1957. Se titula Defensa de los lobos. Sus poesías las divide en amables, tristes y malignas y desea que sean interpretadas como “inscripciones, carteles, hojas volantes, grabadas o pegadas en un muro, o repartidas delante de un muro”. Se considera que es el primer poeta lírico que fijó la situación política y social de Alemania Occidental. Actualmente, vive, desde 1961, en Noruega, pues quería “tener un sitio en el que el agua fuese todavía agua limpia y el aire siguiese siendo aire puro”. En la entrega del premio, el más importante de Alemania otorgado por la Academia de Letras y Lengua de Darmstadt, afirmó, hablando del problema de la identidad alemana y de la realidad del alemán actual: “A veces oigo decir que los escritores son la conciencia de la nación. Esto no lo creo. He hablado de nosotros de nuestra identidad, no por haberlo sabido mejor que un cualquiera; tampoco por saber creerlo mejor, sino porque nadie quiere saber nada de lo que todo el mundo sabe, nadie habla de ello”.
El S.E.U. Convocó a un concurso de obras entre los estudiantes españoles en dos idiomas, el castellano y el catalán. Un periodista gallego, Fernández Ferreiro, en La Noche de Santiago de Compostela, protestó porque no se hubiese incluido el idioma gallego en el concurso e invitó a los estudiantes gallegos de la Universidad compostelana a que ellos mismos crearan un premio especial aportando cinco pesetas cada uno. La iniciativa se convirtió en popular en el ambiente universitario, extendiéndose además a los estudiantes gallegos de otras universidades de la Península. Es casi seguro que el importe del premio así recaudado sea ahora superior a los de idiomas castellano y catalán. El catedrático Montero Díaz, uno de los más ilustres de la Universidad madrileña, exige a sus alumnos gallegos que respondan a sus preguntas en el idioma de su país.
Bueno, éstas son algunas noticias. Otras son éstas: Acaba de cerrar su exposición en el Círculo de Bellas Artes de Madrid, el pintor español residente en México Bardasano. E inauguró estos días en el mismo local Vela Zanetti, pintor muralista, de parecida tendencia que Bardasano, que vivía en Nueva York. Climent, otro pintor español residente en México, actualmente en Madrid, anuncia su próxima exposición, lo mismo que Eugenio Fernández Granell que reside en Nueva York.

Escríbeme. Un gran abrazo para Marika, para ti y para todos los amigos:

[Seoane]

1963-12-08
Carta de Laxeiro a Luís e Maruxa Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Laxeiro a Luís e Maruxa Seoane. 1963 en 08/12/1963

Buenos Aires, 8-XII-63

Queridos Maruja y Luis:

No sabéis que rabia nos dio cuando me enteré ayer por Díaz Pardo que no habéis recibido nuestra carta dirigida a Madrid; no puedo comprender que es lo que ha pasado con nuestra correspondencia. ¡Cualquiera os convence que os contestamos ahí y también a Suiza! Pero es cierto. Y lo siento principalmente por que en mi primera carta quedaba demostrado el cariño que sentíamos por vosotros y os decía lo mucho que os extrañamos los primeros tiempos; ahora parece que uno se acostumbró a que se alejen los amigos sin la menor emoción.
En nuestra última, os felicitamos por tu exposición de La Coruña y os acusábamos recibo de las críticas que sobre la misma nos envió Maruja.
Ayer se inauguró la exposición de la Escuela de Cerámica y nos reunimos a cenar, después, Baltar, Díaz Pardo, Núñez Búa, José Luis y Juan Sebastián; hablamos mucho de vosotros y de todos los que están ahí, suponemos que os quedaréis a vivir en España, pues es una ocasión para decidirse a tiempo; esto ahora está muy bien, en cuanto a libertad; económicamente difícil y, como siempre, el futuro no sabes cual será; con esto pongo punto final a este párrafo, pues deseo que llegue esta carta.
De noticias sobre amigos no diré nada, pues creo enterados de todo, por muchos conductos.
Estamos con ansia de recibir vuestra carta larga contestándonos muchas cosas de ahí que tanto nos interesan y si os vais a quedar, que también nos interesa mucho.
Con motivo del Año Nuevo y Navidad, me siento un poco triste pensando en aquellas que nos reunimos todos los amigos y que lo pasábamos tan bien. Se fueron para siempre y sólo podrán volver si pudiéramos celebrar. Las del 64 todos en Madrid ¿será posible? A vosotros os deseamos muchas felicidades y toda clase de venturas para el 64.

Con un gran abrazo.

Lala

[Escrito na marxe esquerda:] Laxeiro quería escribir una carta más larga, pero como se que va a tardar unos días, decido no esperarle y echo esta al correo.

[Escrito por Laxeiro:] Amigos Seoane y Maruja: os deseo un feliz Año Nuevo ahí en los Madriles. Abrazos

Laxeiro

¡Estos días te escribiré una cartaza!

1963-12-09
Carta de Seoane a Scheimberg. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1963 en 09/12/1963


Madrid, 9 de diciembre de 1963

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Debo cartas a todo el mundo. Creo que no escribí ninguna desde que se inauguró mi exposición aquí en Madrid. Supongo que las noticias que debió haber llevado Díaz Pardo, a quien encargamos le entregase el abanico a Aída, el que encomendó a Maruja para su arreglo, y una visita a ustedes, habrá subsanado mi falta. La exposición resulta un éxito de público y de crítica, ésta, la de Madrid, un tanto desorientada en cuanto a la casilla donde poder clasificarme y hasta ahora, falta una semana para que se clausure, he vendido cinco cuadros, otra pequeña hazaña o favor de la suerte, pues se trata de una sala donde apenas se vende. Estamos, pues, muy contentos. De otras noticias, las que más importan, continúan circulando cartas y nuevas firmas de adhesión a la primera carta de los intelectuales y circula clandestinamente la entrevista hecha al abad de Monserrat por el corresponsal de Le Monde en París. Otro Abad, el de La Santa Cruz del Valle de los Caídos, contesta a aquel con el lenguaje y lugares comunes habituales, los corrientes en la prensa diaria los días de las conmemoraciones. De cualquier modo, la división, en este caso benedictina, se muestra pública. De Buenos Aires se publican notas optimistas referidas a Illía, pero algunos argentinos viajeros que vemos, entre ellos un comerciante español de La Plata, parecen recibir noticias contradictorias y sobre todo están alarmados por el alza de los precios y falta de dinero. En Madrid, esta alza es también alarmante. Creo que ya no se puede hablar de España como país de bajos precios. Hoy todo aquí vale como en otras partes de Europa, quizás en algunos artículos un poco menos que en Italia o Francia. Desde luego, se puede encontrar actualmente en Madrid todo cuanto se produce en cualquier parte del mundo, apertura a la libre importación hecha, según dicen, con miras al ingreso en el Mercado Común Europeo que puede arruinar a muchos productores españoles. El fenómeno aquí es el común en los países que se clasifican como subdesarrollados económicamente; una clase media que se empobrece y proletariza, emigra o trata de buscar trabajos que menospreciaba, y una clase nueva, la de los enriquecidos por el favor oficial o capacidad aventurera en los negocios y, como en todas partes, es peor que la vieja aristocracia al menos en sus modos y cultura. Al mismo tiempo que se enriquecen, compran títulos de nobleza. Existen casos pintorescos como el caso de unos señores que tenían negocio de pompas fúnebres en La Coruña que ahora son los marqueses o condes de no sé qué, igual que otro, juez del trabajo en mis años de abogado, que ahora resulta propietario de otro título. Esta clase de nuevos ricos ennoblecidos por dinero es mucho más pretenciosa que la vieja aristocracia. Por mi parte, estoy dispuesto a no relacionarme con gentes de esta clase que no me demuestren que sus antepasados no rompieron cabezas a mandoblazos a moros o flamencos. Los viejos castillos y antiguos palacios pasan a ser propiedad de esta nueva clase y los restauran con imitaciones de muebles antiguos y copias de cuadros. Los viejos castillos y palacios tienen ahora este destino y el de convertirse en hospederías para el turismo. San Isidoro de León va a ser, por lo que se proyecta, un hostal como el que fue Hospital Real de Santiago. A todo esto se une la discusión sobre la legitimidad de los posibles futuros reyes y existen pretendientes para muchos gustos. Los reyes de Grecia están ahora en España con pretexto del próximo nacimiento de un nieto aquí, con el propósito, según se murmura, de garantizarle a su hija y yerno el Reino de España. Se pasean por las calles madrileñas y visitan las tiendas de antigüedades y el rastro. No continúo porque estoy corriendo el riesgo, querido Scheinberg, de escribirle a usted una carta de otra época y de atrasarnos en el tiempo.
Les dejo por hoy, cuénteme nuevas de ésa. Les recordamos a todos, reciban usted y Aída el fuerte abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1963-12-09
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1963 en 09/12/1963


Bs. As., 9 dic. 63

Queridos Maruja y Seoane:

En la seguridad de que ésta les llegue en pleno éxito de la Exposición inaugurada el 26/XI y con nuestros mejores augurios para el año 1964 y “con los días contados”. Esperándolos siempre, los abrazamos.

Aída y Scheimberg

1963-12-09
Carta de Seoane a Falcini. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1963 en 09/12/1963

Madrid, 9 de diciembre de 1963

Sr. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

En una carta que he escrito hoy a Scheimberg, hablo de la exposición mía en Madrid. Falta una semana para cerrarse y constituye un éxito de crítica y público, como a él le digo. Se han publicado muchas notas y artículos y muchos jóvenes desfilan por ella. Les sorprende la pintura, los grandes contrastes y espacios de color en un momento en que la pintura española se ha ennegrecido más que en ninguna época anterior, y la falta de materia, de lo que ahora se llama materia, cuando a la pintura de aquí, como a la de todas partes, a esa materia se le arriman materiales, a veces en demasiada cantidad. Y sorprenden tambien los grabados cuando aquí muchos pintores están preocupados por éste género de arte.
Me pasó, pues, el miedo al fracaso que tenía antes de la inauguración de esta exposición. Ayer estuvo en ella una amiga de usted y de Castagnino, pintora, Carlota Malamfant, creo que son así su nombre y apellido, que me dijo que en vísperas de venir a Europa había estado con usted y que había visto en su taller nuevos trabajos suyos que elogió calurosamente. Hablamos de usted y también de Castagnino, que según parece debió haber venido a París por las noticias que ella tenía, luego de haber sido elegido académico, nueva que yo no conocía y que me alegró, pero que debe suponer el fallecimiento de algún académico anterior que no sé quien habrá visto.
Aquí estuve con Larco que estos días celebra una exposición de acuarelas en otra galería madrileña, y con Alberto Greco, que ahora inventó un nuevo movimiento pictórico, el “vivo-dito”, por el cual ya apenas pinta y lo que hace más bien es acotar lo que le gusta y firmarlo. Hizo algunos escándalos inofensivos e ingénuos que no trascendieron demasiado. Estos días marchó a Galicia en busca de unas pequeñas figuras modeladas en miga de pan y coloreadas, que son tradicionales en las cercanías de una ermita medieval a la que van muchos peregrinos.
En Madrid se ve mucho pintor extranjero, del norte de Europa e ingleses y bastantes japoneses y filipinos. Entre las exposiciones que ví últimamente vi una de pintores de muchas nacionalidades que viven en las Baleares. Casi todos, o todos, informalistas o aformalistas. Muchas barbas, pantalones tejanos o yanquis y materiales en los cuadros. Entre ellos un escultor alemán que presentaba un gran bulto negro, del negro de los viejos lutos, tétrico, de un barroquismo absurdo no pensado producido por ramas de árbol y telas que las envolvían, que aparecía como una gran araña gigantesca, o un mónstruo desconocido, y que me pareció solo adecuado para una película de Boris Karlof, o algunas de las de miedo de episodios de mis años infantiles. No comprendí su destino. Tenía cuatro o cinco metros de alto y tuvieron que sujetarlo a la pared de modo especial, quizás por su peso. Es posible que tampoco su autor clasificase esta obra como escultura, sino como pintura. Tampoco lo sé. No deja de ser curioso sin embargo que para algunos españoles este tipo de arte constituya como un modo de aproximación a un posible ingreso en el Mercado Común Europeo. El resto de la exposición resultaba más discreta, siempre, naturalmente, informalista o nuevos figurativos a la manera que se conocen en Buenos Aires.
Estos días me enteré de que en Praga, creo que en Praga, preparan una monografía del escultor Alberto Sánchez que usted conoció. De aquí envían fotografías de sus obras, las que pudieron encontrar o hacer de antes de la guerra y de sus dibujos satíricos.

Esto es todo por hoy. Reciba usted y los suyos el cariño de Maruja y mío. Y un abrazo grande de:

[Seoane]

1963-12-10
Carta de Seoane a Sofovich. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1963 en 10/12/1963


Madrid, 10 de diciembre de 1963

Dr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Mi querido amigo:

No sé cual de los dos debe ahora carta. Es posible que esta vez sea yo el que la deba. Estoy exponiendo en Madrid como seguramente sabe por cartas a amigos comunes, a Scheinberg, a Falcini, a Varela, y estoy muy contento del éxito que tiene la exposición. Se publicaron numerosas críticas y vendí algunos cuadros. Con calma ya hablaremos de todo esto en Buenos Aires. También de algunos incidentes mínimos que ocurrieron. Una exposición vigilada. Madrid está espléndido cuando hace sol. Todo el mes pasado y lo que va de éste, menos estos dos o tres días últimos, llovió a cántaros y la lluvia sólo queda bien en las regiones del Cantábrico, en Galicia, donde llueve seguido y más humanamente. Pero esta lluvia fue librando en cambio a Madrid de la nieve, que este año se anuncia fecunda en toda Castilla y gran parte de España. Muchos puertos montañeses están cerrados al tráfico. Todo esto en cuanto al clima natural. Otro, el intelectual y político, está revuelto como creo no lo estuvo nunca desde hace muchos años. Cartas con numerosas firmas, manifiestos, conjeturas acerca del porvenir, censuras, represalias administrativas muy cuidadosamente aplicadas, cierre con pretextos diversos de determinadas dependencias universitaria, etc., es lo que se viene viviendo. Es muy difícil que todo esto lo perciba el viajero que pase sólo quince días en Madrid o que recorra España como turista. A todo aquello se añade el alza del costo de la vida y el bajo salario de empleados y trabajadores. La prensa hace lo posible para que los españoles no olviden la Guerra Civil y cualquier pretexto es bueno para atemorizar con las checas de los rojos, ocultando la verdadera historia de los sucesos de la guerra. Paseando por las calles, no se percibe nada de esto, sino el encanto de Madrid, la simpatía del pueblo, aunque cada día en invierno, por la lluvia y los negocios, esto se va pareciendo más a Londres. En pintura, se ve de todo, seguramente mucha más mezcla que en Buenos Aires de pintura académica y nueva, y ésta misma no despojada del todo, en general, de los vicios de aquélla. Las galerías, sin embargo, son muy pocas y dispersas para la importancia de la ciudad. El negro es lo que más caracteriza a la pintura española. Una pintura terrosa y negra, o gris y negra, a la que se añade un fuerte deseo de imprimirle carácter social. Un grupo de críticos, universitarios muy jóvenes, anuncian una revista titulada realismo, pero entendida esta palabra a la nueva manera y no siguiendo el realismo italiano de la revista también de este nombre, sino partiendo de ella hasta comprender las nuevas escuelas neofigurativas y aformales que revelen propósito crítico. Es muy posible que algo nueva nazca de todo esto y muy próximamente.
Espero que todas estas noticias les encuentren a Elsa y usted en Ranelagh, a donde esperamos visitarles en febrero, que será cuando regresemos. Comeremos, si usted nos invita, un asado hecho por usted y esperamos que para entonces los árboles estén tupidos en esa parte de la finca donde hace el asado. ¿Qué fue del Rommel vecino? Muchas veces nos acordamos de Ranelagh y de los fines de semana que pasamos en ésa. De algún día que disfrutábamos del sol mientras los militares, azules y colorados, hacían lo posible en Buenos Aires, en su trabajo de los domingos –se comportaban como militares de domingo–, para que no lo disfrutásemos.
El 23 de este mes, creo que es cuando Bernárdez debe liquidar lo de la venta de la casa o parte de ella. ¿Cómo está eso? El 20 también vence un trimestre del Fondo de las Artes. Hay que abonar 26.877 pesos (cuota societaria). Le agradecería mucho que usted lo hiciese, pues quiero cumplir rigurosamente con la entidad, por ésta y por Scheinberg que es la garantía. ¿Qué es de Eudeba? Me deben dinero y no sé nada de ellos ni de cómo fue el libro de cuentos y la exposición que proyectaban de dibujos. Le ruego, Sofovich, que aunque sólo pocas líneas nos escriba sobre esto y sobre como está todo en Buenos Aires. No le pido que le robe tiempo para ello a Pablo, pero que sí róbeselo al estudio.

Un gran abrazo para todos de Maruja y mío, a Claudia y a usted de los dos y uno más para usted de:

[Seoane]

1963-12-10
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1963 en 10/12/1963


Buenos Aires, 10 de Diciembre de 1963

Queridos amigos Luis y Maruja:

Aprovecho esta mañana de huelga tribunalicia –piden un aumento del 40% que los entendidos estiman será poco dentro de tres meses– para cumplir con una deuda recordada todos los días por mí sobre todo a partir del 26 de Noviembre.
No me ha llegado noticia alguna sobre la exposición en el Museo de Arte Moderno. Cómo fue, qué dijeron los críticos, qué los artistas, qué el público; ¿gustaron más los óleos que los grabados?
Ya no recuerdo si le escribí algo sobre las dos carpetas gallegas o si sólo lo pensé. Las he mostrado a todos los que han venido a casa y, curiosamente, porque creo que su ascetismo los hace más difíciles de captar, han gustado más los grabados de O Meco que los sangrientos toros de Júbilo –a veces la sangre es de veras azul–. Quizá sea, lo digo por mi propia impresión, que les llegó más directamente el relato grabado, como narración y como impacto estético. Los toros son estupendos e igualan a un grabado porteño que me mostró antes de irse, de extraordinaria potencia.
The struggle for life –que lo traduzca Maruja que sabe inglés, pero ojo a no confundir con el strudel– se ha convertido en verdadera pesadilla y castigo infernal. El pobre porteño se levanta todos los días sin saber que mala nueva le tocará en esa jornada; Buenos Aires se ha convertido en una ciudad en la que la gente sólo trabaja y come –cada vez menos y peor, pero come–, en cuanto a lo demás, nada, nadie gasta un peso ni en ropas ni en ninguna otra cosa que, por vieja que sea, tenga y pueda seguir tirando. Los cines han mermado sus entradas en un 50%, se salva Vittorio Gassman, que se representa a sí mismo todos los meses en una nueva película.
Nosotros estamos –struggle, etc., aparte– muy bien, Pablito es delicioso, fuerte como un torito, le hago hacer pruebas de circo con tambor y todo y hay una en la que nunca falla: lo pongo boca abajo sobre la lona del catrecito de baño, con los bracitos adelante y, a una palmada, hace presión sobre los puños, levanta la cabecita y medio cuerpo y me dedica una gran sonrisa, de hombre a hombre.
Estoy bastante chocho, no? Ya me verán en una estupenda fotografía tomada en Ranelagh por Anita G.[oldstein], que se titula “De como los padres amamantaran a sus hijos” y que seguramente recibirán en estos días.
La propiedad de Ranelagh estuvo peligrando; pero, por suerte, aguanté el cimbronazo y quedó a salvo con gran alegría para mí que no sabría que hacer sin ese desahogo dominical.
Chola está muy bien y reincorporada, en estos días, a sus actividades profesionales.
Dentro de pocos días vence la cuota del Fondo de las Artes que pagaré, y a fin de mes, el año de hipoteca de Bernárdez que pagará.
Laurita ha sido contratada en la isla por un año a partir de Febrero del año próximo, como ayudante coreógrafa de dirección de un gran ballet folklórico que comienza en esa fecha una excursión artística que se prolongará por un año entero por toda Europa y Asia. Además y esto ella no lo sabe, han coincidido varias antologías de poesía joven en incluir versos de ella en Bélgica, Portugal, Italia, Inglaterra y EE.UU.
Alcira estudia con éxito, almuerza con nosotros todos los sábados, está encantada con su hermanito y es una perfecta ama de casa en el departamentito en el que vive solitaria.
Ha vuelto a salir la revista Que, y como antes, suscita las más dispares posiciones entre sus lectores.
Vemos poco a Aída y Simon Scheimberg –es decir, yo lo veo a él a menudo–, un poco porque la condición de padres fresquitos nos lleva muchas noches y otro poco por
que es bastante triste estar al lado de ese maravilloso ejemplo de optimismo humano que ha sido siempre Aída y sentirla aislada del mundo.
En cuanto a Scheimberg, un golpe de la rueda –en el caso, un justiciero fallo de la Corte Suprema– de la fortuna, le ha devuelto algunas esperanzas en que su trabajo de los últimos años, tenga algún premio.
Mientras tanto, ha iniciado los trámites para jubilarse y es triste oírle hacer cálculos de como va a distribuir su tiempo.
Falcini anda muy bien, su salud es mejor que la del año pasado. Viau da el penoso espectáculo de una decrepitud vertiginosa.
Veo que esta carta se ha convertido casi en un informativo radial.
Anoche estuvimos con una argentina, Elisa Pinto, que recién llegada de Europa, estuvo charlando largo rato, accidentalmente, con Picasso, en la inauguración de una exposición de collares de J. Prevert –hechos sobre la base de viejas tarjetas postales– y nos dijo que nunca olvidara el asombro que le produjo la extraordinaria vivacidad y vitalidad de Picasso.
Bueno, esperemos recibir noticias de la exposición del 26 y casi podríamos ya ir descontando en el almanaque los días que faltan para tenerlos de vuelta entre nosotros que tanto les queremos.

Un abrazo

Sofovich

1963-12-10
Carta de Seoane a Goldstein. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1963 en 10/12/1963


Madrid, 10 de Diciembre de 1963

Arquitecto Enrique Goldstein
Buenos Aires

Querido amigo:

Hace meses que no le escribo, o al menos así me lo parece. Estuve organizando la exposición de Madrid luego de la de grabados que presenté en La Coruña, y pinté mucho. Se exponen 91 obras en la muestra que se inauguró el día 26 del mes pasado y cierra dentro de unos días, el 15, de las cuales 35 son óleos, casi todos pintados en Ginebra, Galicia y esta ciudad. Constituye un éxito de crítica y público. Se han escrito numerosos artículos y notas críticas alrededor de ella y algunos sostienen, allá ellos, que fue la exposición más interesante del año. Nosotros estamos muy contentos. En la gran sala donde están colocados los óleos lucen, desde luego, los colores, de modo extraordinario y producen un buen efecto.
De Buenos Aires no sé apenas nada. Solo alguna que otra noticia contradictoria y más bien favorable a los nuevos gobernantes. La sensación que se tiene desde aquí es que el pueblo está más contento y optimista. Nosotros regresaremos en Enero o Febrero, queremos pasar aquí el Año Nuevo. Recordar las fiestas de fin de año en invierno. En Madrid ya empiezan a iluminarse los árboles de las calles y plazas con lámparas de colores, lo cual produce un gran efecto, aunque creo que, también como en todas partes y por influencia norteamericana, ya baja el Papá Noel desde el cielo en avioneta patrocinado por algún comerciante más hábil o de más capacidad económica que los otros. De pintura, hemos visto alguna exposición interesante. Se nota un retroceso del informalismo y los más jóvenes se adscriben al neofigurativismo o a un realismo crítico interesante, pero muy negro. Se nota un renacimiento del mueble y las artes decorativas por influencia de jóvenes arquitectos y artistas que sin perder de vista lo que hicieron dinamarqueses y finlandeses tiene un fuerte sabor nacional acentuando la vuelta al barroco que éstos también iniciaron. Son interesantes los trabajos en madera, en el mueble, los nuevos tapices y sobre todo lo que están haciendo en cesterías para lámparas y motivos decorativos en general. Lo espléndido de Europa en general, de España, en este caso, es la variedad de recursos artesanales que existen para poder aprovechar la variedad y riqueza de formas y temas heredados que pueden servir para orientar nuevas formas y asuntos. Muchas veces se le ofrecen ya estudiados y hechos al hombre que sepa verlos y utilizarlos con gracia y talento. La falta de orientación estética de las autoridades culturales o su incapacidad hacen que en uno y otro país este movimiento de recuperación y de innovación se retrase y, en el caso de España, además, la falta de industrias realmente preocupadas por estos problemas. Es ahora cuando se señala un renacimiento y él viene unido a otras aspiraciones de las que hablaremos a nuestro regreso.
Sospechamos que deben haber regresado ya a Buenos Aires los padres de Anita y que la madre estará absolutamente repuesta. Son muy agradables y nosotros pasamos dos días muy contentos a su lado en Interlaken, un sitio desde luego muy bello, pero que produce claustrofobia por sus montañas. ¿Qué es de Fiterman? ¿Qué noticias tienen de ellos? Cuéntennos alguna noticia de ésa. Nosotros les recordamos y algunas veces Maruja y yo comentamos los momentos agradables que pasamos en casa de ustedes que parecen muy lejanos a esta distancia y después de ocho o nueve meses. Terminada la exposición, volveremos unos días, en Enero, a Galicia, y entonces, posiblemente, volviendo a Suiza unos días, regresaremos a esa. Ya veremos. Escríbannos.
Reciban usted y Anita, sus padres y los chicos el afecto de Maruja y mío. A su padre le escribo también hoy o mañana. Un gran abrazo de:

[Seoane]

1963-12-10
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1963 en 10/12/1963


Madrid, 10 de diciembre de 1963

Ing. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Pasó mucho tiempo desde mi última carta. Primero, la exposición de La Coruña en setiembre y ahora esta que estoy celebrando en Madrid y para la que tuve que pintar en Sada y aquí, además de exponer lo que había pintado en Ginebra, hicieron que pasase el tiempo muy rápidamente y que olvidase mis obligaciones para con los amigos. Ahora estoy más tranquilo. La exposición se clausura el día 15. Constituyó un éxito de crítica y público y vendí hasta ahora lo suficiente como para ir viviendo en España hasta Enero o Febrero. Se han publicado como dos docenas de artículos y crónicas sobre una y otra exposición y estoy muy contento de esta nueva experiencia. Gustan por igual grabados y pintura. En Madrid expongo 91 obras, de éstas 35 óleos. La pintura llama mucho la atención por el color y el contraste de tonos, en cierto modo ocurre esto porque la pintura actual española se ejecuta sobre todo a base de grises, tierras y negros, y en la más nueva, como en casi todas partes, por influencia del aformalismo, se desdeña el orden y la claridad. En este momento se ve un renacimiento en lo que se refiere a las industrias de decoración y mueble. Hace muy poco se celebró una exposición de arquitectura y diseño industrial en la que participaban sobre todo gentes jóvenes realmente interesantes y veo confirmarse aquello que había visto en Suíza a través de los muebles y objetos daneses, la vuelta a un cierto barroquismo de naturaleza informe o vegetal. En Valencia se hizo en noviembre una gran exposición del nuevo mueble español y parece ser que es en la costa del Mediterráneo y en el sur donde se están haciendo las experiencias más interesantes. En Granada hay un grupo, “Grupo...”, tiene un número que le sigue, no recuerdo su nombre, que pienso es el más audaz. En Galicia, nada, hasta ahora, que se vea. Se han construído algunos edificios mejores que otros en La Coruña, pero no es allí donde surgen inquietudes aunque algunos de los mejores arquitectos y más avanzados de Madrid sean gallegos, como Molezún y La Sota, ganadores de numerosos premios internacionales. El año pasado, o el 61, Mies van der Rohe expresó que “el futuro de la arquitectura en estos próximos quince años corresponderá a España”. El debe tener buenas razones para expresar esta opinión, pero hasta ahora no se nota en la calle, en las nuevas construcciones que se ven, el desarrollo de ese optimismo. Se ven esas posibilidades en las exposiciones, en proyectos que no se realizan. En La Coruña hay un arquitecto que por lo menos respeta la tradición arquitectónica coruñesa, Albalat, siguiendo procedimientos nuevos, pero en general lo que se puede ver es malo o sin personalidad.
No tuve noticias de si salió o no el libro de González López y apenas de como van las cosas en Buenos Aires. Por la prensa madrileña se pueden alternar diariamente pesimismo y optimismo. Hoy se reseña un banquete de centenares de militares en Olivos, ¿es que quieren volver a empezar?
Bueno, le ruego me perdone por no haber escrito antes y le pido que me escriba aunque sea muy rápidamente. ¿Cómo está el departamento de Montevideo?

Con saludos para sus padres y hermana, para todos los suyos, a los amigos Lamela y Julio Fernández, de Maruja y míos, reciba usted el fuerte abrazo de:

[Seoane]

Nota: buscar por Gustavo

1963-12-11
Carta de Seoane, a Laxeiro e Prada. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane, a Laxeiro e Prada. 1963 en 11/12/1963


Madrid, 11 de diciembre de 1963

Sr. D. José Otero Abeledo
Buenos Aires

Queridos Laxeiro y Lala:

Por fin, hemos recibido carta vuestra y nos produjo gran alegría recibirla. Ahora nos tocó a nosotros tardar en contestarla, pues estuve dedicado a trabajar para la exposición que estoy celebrando en Madrid con bastante éxito y tuve que completar los cuadros que traje de Suiza con otros nuevos que realicé aquí a partir de junio, el mes que llegamos. Debéis tener noticias de todo esto referidas a nosotros por Díaz Pardo, como otras generales de España. Soy muy optimista. Pienso que muchas cosas han cambiado desde el último viaje nuestro y que todo se precipita muy rápidamente. Madrid y España son distintos en cuanto a la vida diaria y a su vida total en una diferencia de sólo tres años. Cuando estuvimos en 1960, nos pareció encontrar una juventud espléndida e inquieta. En 1963, su acción e influencia resulta un hecho. El costo de la vida es más caro. Muy pronto no habrá diferencia en éste aspecto entre España y los otros países europeos. Todo comienza a estar muy caro. La diferencia estriba fundamentalmente en sueldos y jornales y en la pobreza que vive la mayor parte de la población, aparte de soportar todo lo que sabemos. Pero pensaba escribiros sobre pintura. En general, se nota entre los jóvenes una necesidad de regreso a la figuración, una figuración no naturalista, muy libre y personal, pero figuración. La crítica estimula en parte esa vuelta. Un fenómeno curioso es la cantidad de jóvenes críticos de arte que hay ahora en España. Sobre todo, procedentes de la Facultad de Letras. Son unos jóvenes muy serios, muy bien informados, y que quieren encontrar en la obra de los pintores una ilustración de sus teorías. Existe en todos ellos un deseo de hacerlo lo mejor posible, pero Madrid no les pone en contacto demasiado abundante con lo que se produce actualmente en el mundo y afirman, con la mayor seriedad, grandes disparates. Las galerías auténticas continúan siendo pocas para la ciudad que es, para el movimiento pictórico español, y en relación con otras ciudades. La mayoría son aún mueblerías y tiendas de antigüedades para las cuales las exposiciones son un pretexto de concentración y conocimiento de gentes. Biosca y Don Quixote son, creo, las mejores. Prisma estaba muy bien, pero cerró. Parece que el director es posible que monte otra galería. La última exposición fue la de Mercedes Ruibal. Hablaremos de todo esto en febrero. Con José Ruibal y su mujer estuve hace pocos días. Van a tener un hijo. Fue finalista del concurso Valle Inclán de obras teatrales que quedó desierto, y en sus barbas actuales surgen canas. A Laxeiro lo recuerda mucha gente, Marcial Suárez a quien veo a menudo, compañero de pensión suyo, entre ellos. También vi en un café a Eduardo Vicente que ayer inauguró una exposición de 60 obras en Don Quixote. El café en que lo vi no fue naturalmente el Gijón, al que yo no voy por no encontrarme con compañeros míos de Facultad que ahora son magistrados, notarios o Gobernadores Civiles. Al Café Gijón fui dos o tres veces y, en realidad, es tanto un café de artistas y escritores como de funcionarios de la administración. Se encuentran también bastantes hispanoamericanos que piensan encontrar en él las antiguas tertulias anteriores a la guerra y un mundo de preocupaciones literarias y artísticas. Por mi parte, me encontré, aparte de magistrados y notarios, una pulga que me abrasó todo un día, y hube de caerme, al sentarme, de una silla desvencijada. Madrid, con todo, (sin compararla a Galicia, ¡ojo, Lala!) está muy simpática y cuidada y, como es natural, la habitan tantos gallegos casi como madrileños, los cuales imprimen a las gentes cierto humor y tolerancia.

Bueno, escribir, aunque sea con sueño. Siempre deseamos recibir carta de ahí. Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío y Feliz Año 1964.

[Seoane]

1963-12-11
Carta de Seoane a Burd. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Burd. 1963 en 11/12/1963


Madrid, 11 de Diciembre de 1963

Sr. Lipa Burd
Buenos Aires

Queridos Esther y Lipa:

No sabemos desde hace meses nada de vosotros. Os hemos escrito dos cartas y no hemos recibido contestación. Suponemos que el trabajo y las preocupaciones os habrán impedido escribir y, como me sucede a mi a menudo, fuísteis dejándolo de un día para otro. De nosotros supongo habréis tenido noticias por amigos comunes. Continuamos en España. He trabajado mucho, grabado y pintado y realizado dos exposiciones, una en La Coruña y otra aquí en Madrid, que está abierta hasta el domingo próximo. Las dos exposiciones con éxito y de ellas hablaremos con calma a nuestro regreso, pues ocurrieron sucesos notables que tienen que ver con mi larga ausencia y con las cosas de España. Se publicaron sobre las dos exposiciones numerosos artículos y notables críticas. En Galicia estuvimos viviendo en casa de Díaz Pardo, que me cedió un enorme estudio para trabajar, en las cercanías de La Coruña, a dos kilómetros de la ría de Sada. Pasamos dos meses espléndidos con ellos. Trabajé mucho y gran parte de mi exposición actual de aquí es procedente del trabajo de Galicia y de aquí mismo, de Madrid, hecho en el pequeño departamento que vosotros conocísteis. Siempre hemos estado esperando tener noticias de algún nuevo viaje vuestro a ésta, de los dos o de Lipa solo. Madrid empieza a animarse con las fiestas de fin de año. Se iluminan los árboles de las plazas y algunas calles con lámparas de colores y es posible que todo resulte de un efecto fantástico si llega a hacer buen tiempo en los últimos días de este mes, pues hasta ahora llueve siempre y nieva en bastante cantidad en Castilla. Hemos recorrido museos, como siempre, pero esta vez anduvimos mucho por las calles. Mezclándonos con la gente, viviéndolas, como no habíamos hecho en Junio, pero nuestro gozo continúa siendo el estar con amigos e ir al cine. A este cine del Madrid actual, limitado, doblado de voces, pero generalmente de locales muy confortables. Exposiciones individuales de pintura he visto muy pocas, algunas interesantes entre ellas una de Fautrier, que no me entusiasma demasiado y otra de Cossío, que precisamente fué antecedente de Fautrier cuando éste no soñaba en pintar como ahora lo hace y en su época precisamente de París. Una de pintores venezolanos que a mi me interesaron muy poco, y, ayer, inauguraron una de pintores jóvenes italianos, organizada por la Bienal de Venecia, a la que no hice más que asomarme y es casi toda de carácter informalista, pero más limpia de color, por lo que vi, de lo que es habitual en estos, y neo-figurativos, siguiendo algunas nuevas tendencias norteamericanas. Tambien una colectiva de los pintores extranjeros residentes en España, casi todos habitantes en las Baleares y casi todos de nacionalidades de monedas fuertes, un treinta por ciento de norteamericanos y otro cincuenta por ciento del norte europeo, lo que hace sospechar que viven en esas islas con el importe del alquiler de sus departamentos y casas de sus ciudades o lugares de orígen. Dan muchos de ellos la sensación de ser aficionados que buscan de distraer sus ocios a quienes las nuevas escuelas de pintura les resulta de fácil imitación. Mucho juego con materiales muy diversos y mucho tachismo a-la-buena-de-Dios. En el centro de la sala un busto de unos cinco metros ejecutado por un alemán, con ramas secas y paños negros del color de los ataúdes, de una funebrería sin gracia y pesada, siquiera tuviese un poco de oro y violeta para imprimirle más aire de pompas fúnebres. Al lado de esto los coches fúnebres de Buenos Aires resultan una fiesta aparte de estar modelados y tallados por alguien con oficio. En general las mejores exposiciones que ví, aparte de la de Cossío y los italianos, aunque difiera de ellos, es de gente joven de aquí, muy preocupados por una posible pintura social dentro de las nuevas tendencias.
Os rogamos que escribáis algunas pocas líneas con noticias. Regresaremos posiblemente en febrero.

Ahora recibid el fuerte abrazo de Maruja y mío y nuestro deseo de un feliz año 1964 para vosotros y los vuestros:

[Seoane]

1963-12-11
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1963
Nova York
Madrid
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1963 en 11/12/1963

Madrid, 11 de Diciembre de 1963
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido amigo:
Recibí tu carta que no contesté hasta ahora por los trabajos y preocupaciones de mi exposición aquí, y, hace dos días, recibí el número de Grial con un espléndido trabajo de Xohan Ledo sobre mis grabados, a quien hoy tambien le escribo para agradecérselo. La exposición se está celebrando en general con mucho éxito de público y tambien de crítica. Estoy satisfecho de haberme decidido a hacerla. Te ruego no olvides las pruebas del Cancionero que estáis editando, me interesa mucho eso por razones de trabajo, además de comenzar a haceros la propaganda, aunque no os sirva de mucho, en Buenos Aires. Te agradezco, como si fuesen para mí, tus notas sobre el poema de Picasso de Varela, aparte, naturalmente, de tu otra nota sobre mis álbumes del Castro.
En Enero pasaré por Vigo, no sé sobre que fecha pues antes de ir a Galicia voy a Asturias.
Recibid Evelina y tu un fuerte abrazo de Maruja y mío, felicidades para las próximas Navidades y un feliz augurio para 1964.
Seoane
[Escrito na marxe superior:] Conde de Aranda 9-5º Madrid

1963-12-12
Carta de Seoane a Shand. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1963 en 12/12/1963


Madrid, 12 de diciembre de 1963

Sr. William Shand
Buenos Aires

Queridos amigos Susana y Shand:

Estamos en deuda con ustedes. Como siempre, faltamos a deberes elementales como este sencillo de escribir una carta lejos a amigos muy queridos. Tienen que perdonarnos. Explicar todo lo que hicimos en este tiempo sería hacer ahora un resumen largo del que me siento incapaz. Prefiero dejarlo para charlar sobre todo ellos a nuestro regreso. Ahora, en estos días, estoy exponiendo en Madrid con mucho éxito de público y crítica e incluso he vendido algunas obras. Pinté mucho, grabé dos cuadernos y desde julio estamos viviendo en Galicia y Madrid con ligeras estancias en Asturias y Salamanca. Volvimos a ver los museos de aquí; de vez en cuando encontramos en galerías jóvenes interesantes, en general con una preocupación social, cualquiera que sea el estilo de su pintura, que no encontramos en otras partes. En ellos está presente la vida actual de España y no quieren traicionarse con su obra. No hay juego en ellos. A mí me interesa el color, sus contrastes y su luz particular, quizás no me guste demasiado tanto negro que utilizan, pero también el negro tiene para ellos su significado singular y es señal de un momento en que viven. El negro resulta tanto la boca de una mina asturiana, el luto de las viudas pescadoras, como el de una cueva donde habitan unas gentes desposeídas. Al negro, al cuadro y a los títulos se les carga de intención. Y estos pintores son gentes serias, muy serias para sus años y en relación con los jóvenes de otros países europeos, pero es que éstos de aquí tienen una experiencia que no pueden olvidar y son familiares del hambre y de la muerte. Nosotros estamos muy contentos de estar aquí y de estar con ellos a su lado. Pero de todo esto ya hablaremos a nuestro regreso que será en enero o febrero. La carta de hoy es sólo para dar muestras de nuestra existencia, una existencia que debe parecer perdida para muchos amigos, entre los cuales les incluyo, porque seguramente no saben cuanto lugar ocupan en nuestro recuerdo y cuantos deseos tenemos de estar nuevamente con ellos. Para estoy para felicitarles por el próximo año 1964 para que sea todo lo pródigo, feliz para ustedes como desean y como todos deseamos. Aquí estamos sumergidos en lluvia desde hace mes y medio y a pocos kilómetros la nieve ha hecho cerrar todos los puertos montañeses. El clima es también posible, aún con el blanco de la nieve, quiera hacer notar su presencia, tan firmemente como su protesta los pintores con el negro. Todo en España resulta protesta y contraste. Esto es lo que estamos viviendo. Si no quieren vengarse de nuestro silencio, escríbannos unas líneas aunque sean de reproche. Repetimos, felicidades para el nuevo año y un abrazo grande para los dos de:

[Seoane]

1963-12-12
Carta de Seoane a Goldstein. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1963 en 12/12/1963


Madrid, 12 de Diciembre de 1963

Ing. Lázaro Goldstein
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace mucho tiempo que no tengo noticias directas de ustedes y hace también mucho que no hemos escrito. Mi disculpa es que estuve trabajando para poder hacer una gran exposición en Madrid, ahora abierta hasta el día 15, y que resulta, hasta ahora, un éxito de crítica y de público. Hoy mismo, en un diario se dice entre otros juicios: “La exposición de Seoane constituye sin duda una de las más brillantes manifestaciones artísticas realizadas últimamente en Madrid”. Antes hice una bastante completa de grabados en La Coruña, también con éxito y suerte. Tuve, pues, que encerrarme a pintar y grabar. De Buenos Aires, tengo alguna que otra noticia y por los comentarios que llegan y que aquí se publican parece el país camino de recuperarse. Desde luego, parece sentirse en las gentes un ligero optimismo que nosotros, desde aquí, no podemos saber con cual fundamento. En España, ocurren muchas cosas largas y difíciles de explicar. Charlaremos sobre ellas a nuestro regreso. Desde luego, nosotros estamos encantados con las gentes del pueblo, y de vivir, aunque sólo sean estos pocos meses, en sus ciudades. Hemos estado en una villa marinera en Galicia, a pocos kilómetros de La Coruña, los meses de agosto y septiembre, en casa de Díaz Pardo, que ustedes conocen de Magdalena, donde me prestó un estudio y trabajé con salidas breves, de horas, para ver algún monasterio medieval, iglesia románica, o castillo.
Antes, en Julio, estuvimos en Asturias con mi hermana y en Salamanca con otros familiares. De regreso, en Octubre en Madrid, me puse a trabajar hasta la última semana de Noviembre en que se inauguró la exposición. Ésta es muy escuetamente nuestra vida en España. Regresaremos a Buenos Aires en Enero o Febrero. De arte, aparte los museos, los de Madrid son, ya se sabe, extraordinarios, y aparte las grandes exposiciones de Suíza, acabo de ver una muy interesante y desigual de la joven pintura italiana que organiza en esta ciudad la Bienal de Venecia. La mayoría son pintores que buscan una salida de su aformalismo en nuevo figurativismo que está en sus balbuceos y que participa de las experiencias alemanas que siguieron al año 18, de la Dadá, e incluso, lo que resulta más curioso, por tratarse de Italia, con influencias de la última pintura norteamericana. Creo que el neo-figurativismo argentino es tan interesante y seguramente más independiente. Hubo también una gran exposición de Fautrier, el informalista francés o lo que sea, de gran delicadeza de matices en el color. Éstas son, pues, unas pocas noticias nuestras que se las enviamos al mismo tiempo que les deseamos un feliz año 1964. Si cuando regresemos no están ustedes de vacaciones, lo festejaremos juntos aunque sea un poco tarde.

Abrazos de Maruja y míos para Polita y usted y otro fuerte de su amigo:

[Seoane]

1963-12-13
Carta de Seoane a Whitelow. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1963 en 13/12/1963


Madrid, 13 de diciembre de 1963

Sr. Guillermo Whitelow
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Debí haberte contestado antes, pero estuve preparando esta exposición de Madrid que resultó un éxito, pero que temí, hasta ahora que está a dos días de clausurarse. Mucho éxito de crítica y de público. En un diario de Barcelona, se dijo que es la mejor exposición de este año en Madrid. Presenté 91 obras, treinta y cinco óleos y el resto grabados y se alterna los gustos en cuanto a uno y otro género. Antes de inaugurarse, estuve pintando como un forzado para que fuesen lo mejor posible y porque me hacían falta algunos cuadros de tamaño mayor a los que traje de Suiza. Por todo esto, me retrasé en escribir. Ahora tengo en el bolsillo desde hace unos días una lista de direcciones que fui solicitando para que envíes tu libro. A mí me parece Isla dentro de mí, un libro espléndido, donde la melancolía, la duda y la noche alcanzan algunos de sus más bellos versos. Pero mi parecer no sirve. Lo leí inmediatamente. Me gusta, sobre todo, ese despreocuparse de la novedad, de lo que se hace en el día, para encerrarte solo y encontrar tu verso, tu idioma y tu mundo. Hay una sombra que sigue al poeta y tiene nacionalidad, en tu caso, pienso que seguramente una sombra irlandesa, que te viene por sangre, da luz a tu poesía, una sombra de atardecer, de cuando se inicia la noche y la hora se vuelve propicia a los fantasmas de cada uno. Perdóname, Billy, yo te puedo decir si unos poemas me interesan o no, nada más. Y los tuyos me parecen muy bellos. “Feliz quien vuelve y disimula todo su llanto”, dices en uno final y este verso lo hice mío desde que lo leí. Es una divisa de desterrado. Pero seamos prácticos, aquí va la lista que pude conseguir hasta ahora:
Francisco Umbral. Poesía española, General Oraaa; Bartolomé Mostaza. Ya. Alfonso XII, número 4; Antonio Valencia, Arriba. Larra 13. Dámaso Santos. Pueblo. Narváez 70; José Luis Cano. Ínsula. Calle del Carmen 9; J. A. Caldas Campañó. Avenida del Generalísimo16; Revista Aulas. Apartado de correos 14.191; Ángel Crespo. Revista de Cultura Brasileña. Jácome Trezo 4-6; Mariano Tudela. En Vigo: Francisco Fernández Del Riego, Grial. Editorial Galaxia. Reconquista número 1.
A Bonino aún no le escribí. Lo haré seguramente mañana. A mi regreso en enero o febrero llevaré toda la crítica sobre mis exposiciones, catálogos, etc., para el archivo de la galería. Os ruego que no me hagáis hacer paquetes ahora ni disciplinarme en estas cuestiones. Un cariñoso abrazo a Julia y Enzo, a Mujica Láinez (que no me contestaron), a Adriana, y tu recibe uno muy fuerte de
No tuve noticia de exposiciones de ahí. ¿Por qué no me mandas alguna? Te lo agradecería.

[Seoane]

1963-12-14
Carta de Seoane a Tschumi. 1963
Madrid
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Tschumi. 1963 en 14/12/1963


Madrid, 14 de diciembre de 1963

Sr. Eric Tschumi
Ginebra

Mi querido amigo:

Estoy avergonzado de no haber escrito antes, pero estuve metido casi tres meses en una villa marinera de Galicia pintando y grabando para una gran exposición que acabo de celebrar en Madrid con mucho éxito –se cierra mañana– y debo ahora cartas y noticias a todos los amigos. Antes de esta exposición, hice otra de grabados en La Coruña, en septiembre, también con éxito. Estamos, pues, muy contentos del resultado de las dos exposiciones y ahora nos disponemos a ver con calma museos y lo que podamos de Madrid hasta enero que iremos nuevamente a Galicia a despedirnos de familiares antes de regresar a Buenos Aires, seguramente para volvernos a últimos de 1964 o a principios de 1965 e instalarnos en Europa. De Bossard no sé nada. Le escribí y no me contestó. Pienso que ha decidido seguramente no hacer el mural o encargárselo a otro, de modo que no pasé d de los bocetos, pues me costaría mucho dinero el ejecutarlo sin saber cuál sería en definitiva el destino de la obra. En cuanto a los afiches para Swissair, me gustaría saber si estoy a tiempo de realizar los bocetos, pues me agradaría hacerlos ahora que quedé libre momentáneamente de cualquier preocupación en cuanto a exposiciones inmediatas. Nosotros nos acordamos siempre de vosotros, de todas vuestras amabilidades y de los paseos por los alrededores de Ginebra en lo que fracasé lamentablemente como fotógrafo, pues no salieron las fotografías de algunas de las excursiones que hicimos y otras no supimos más de ellas a partir de que las enviamos a revelar. Es posible que, si podemos, volvamos a pasar unos días, muy pocos, a Ginebra antes de nuestro regreso a Buenos Aires. España nos llevó más tiempo del que pensábamos y la verdad es que estamos encantados en ella, lo único que continuamos rechazando es su política, toda su mentira, pero estamos encantados de estar en contacto con este pueblo, de su cordialidad y simpatía aunque, a veces, pensemos que no vendría mal un poco de la seriedad y del orden suizos. Pero un poco nada más. Todos los extremos, en cuanto a costumbres, son nocivos. Nos gustaría saber qué estás esculpiendo y pintando, al mismo tiempo que realizas tus trabajos gráficos. Creo que si lo haces, debieras dedicarte a hacerlo. Es posible que consagrarse a estas vocaciones traigan consigo disgustos y desilusiones, pero también es seguro que es la única manera que tiene un artista de cumplir con su vida, aunque se equivoque. Tengo presente la sensibilidad y el rigor con que hacías sus formas concretas e incluso los pequeños bocetos para las ilustraciones de los libros. Yo creo que nunca he visto bocetos más exactos y pulcros, ni formas mas justas en sus proporciones y líneas. Si te lo propones, puedes conseguir hacer obras notables. Me gustaría saber estimularte en ese camino. No me refiero a ninguna dirección estética en vigencia, sino a que esculpas y pintes hasta crearte tu propia dirección o seguir la que más sientas y está de acuerdo con tus propósitos. Bueno, yo no sé si debiera hablar de esto, pero ya está. Lo que quería deciros es, de cualquier manera, que os recordamos siempre Maruja y yo a Gladys y a ti, que recordamos los meses de Ginebra, vuestra casa y las niñas y que nuestra amistad, la que sentimos por vosotros, es verdadera.

Ahora, recibid, con los mejores augurios para 1964, un abrazo para los dos de Maruja y míos, con saludos a tus padres y besos para Victoria y Adrianita.

[Seoane]

1963-12-17
Carta de Shand a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1963 en 17/12/1963


Buenos Aires, 17 diciembre 1963

Queridos amigos:

Vds. nos dieron un alegrón bárbaro con su carta que recibimos hoy. Los judíos hablan de “ojo por ojo y diente por diente”; nosotros creemos en “carta por carta” y a vuelta de correo.
Nos damos cuenta de hasta qué punto Vds. deben estar profundamente en armonía con el ambiente. Ya teníamos noticias de sus actividades y de su exposición en Madrid. Tenemos muchas ganas de ver su obra después del contacto renovado con España. Nos imaginamos qué impresión le causan los pintores jóvenes. Seguramente, tienen una orientación que aquí ignoramos por completo. Ellos viven la “depresión” en carne propia, y ese estado de ánimo se refleja, no en una pintura de tesis, sino como usted dice, en el uso del NEGRO. Es comprensible y, en cierta manera, saludable. Es un modo de estallar: estallar sin ruido.
Les esperamos en enero o febrero con nuestros brazos (y bocas) abiertos, y les prometemos no hablar durante las primeras dos horas. Después-------
Estamos muy contentos con nuestra nueva vivienda que es hermosa y cómoda, y esperamos con todo cariño la llegada de los vecinos de Montevideo y Libertador. En estos días, se ha estrenado una obra teatral mía en el teatro independiente Florencio Sánchez. Los dos gozamos de buena salud y soñamos con un viaje a Europa. Tengo algunas buenas posibilidades en Inter-Prensa. Si se realiza un pequeño porcentaje de ellas, vamos a viajar, aunque sea a plazos, lo que ahora es muy común aquí.
En Buenos Aires, existe actualmente un “deseo” de optimismo, pero sin fundamento. Vamos a ver cómo se desarrollan los acontecimientos. Mientras tanto, brindaremos al llegar el Año Nuevo con Vds.
Paz en el Mundo, y salud en los cuerpos.

Un abrazo

Willie

Queridos Maruja y Luis:

Su carta después de tan largo silencio fue una especie de lluvia de primavera sobre el césped un tanto marchito de San Miguel. Nos alegramos tanto que casi lloramos. Es muy hermoso saber querer y qué poco frecuente es! Tan poco que resulta una mercancía casi sin uso ni valor cotizable. Salvo para los románticos como yo... puro Chejov, con gotas de Scholem Aleijem).
Los mejores deseos de dicha y éxito para ambos y que les damos un abrazo grandote, muy pronto por aquí, con el año 1964 nuevecito, sin gastar.

Susana

1963-12-17
Carta de Seoane a Pagano. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pagano. 1963 en 17/12/1963


Madrid, 17 de Diciembre de 1963

Sra. Sara B. de Pagano
Buenos Aires

Estimada amiga:

Acabo de recibir una notificación del Banco de Urquijo para que pase a cobrar 72,89 dólares que usted me gira desde Buenos Aires. No sé demasiado de qué se trata, sospecho que debe tratarse de importe de venta de las carpetas. De cualquier manera mañana mismo pasaré a cobrar y hoy me apresuro a agradecerle toda su ayuda.
El domingo 15 se clausuró la exposición. Constituyó un éxito y estamos muy contentos. Se hicieron muchas notas y críticas en la prensa de aquí, todas ellas favorables y siempre hubo numeroso público, aparte de haber vendido algunos cuadros entre ellos uno al Museo de Arte Contemporáneo, una gran naturaleza muerta. Ya hablaremos de todo esto a nuestro regreso en febrero. En un diario de Barcelona se afirmó que fue la mejor exposición del año en Madrid. Yo no lo creo pero allá ellos si lo afirman. Estos días están los alrededores de Madrid llenos de nieve pero a nosotros no nos afecta hasta ahora demasiado el frío, más bien nos sorprenden las noticias de los grados bajo cero. Vimos estos días una exposición de jóven pintura italiana enviada por las autoridades de la Bienal de Venecia. Estos jóvenes se parecen en su pintura a los jóvenes de todas partes y ya no ofrecen sorpresas ni escandalizan a nadie. Algunos tienen más gracia que otros, pero nada más, otros siguen a pintores norteamericanos bastante más viejos que ellos. Constituyen una internacional que se gasta rápidamente. Quizás lo mejor de la muestra lo constituye un gran cuadro de un neo-figurativo llamado Atardi, siciliano, titulado Andromaca, muy sensible de color.
Madrid está estos días muy lucida con la proximidad de las fiestas, con las vidrieras de los comercios muy adornadas, suponemos que para los ricos y los turistas, con objetos muy curiosos y de buen gusto. Frente a ellas siempre hay un pobre que mira como en los dibujos de Grosz, que nunca dejaron de ser verdad. Miran mas para estas vidrieras lujosas que para los belenes callejeros.

Maruja y yo les deseamos a todos, a usted, Sarita, y a los suyos, un feliz año 1964 y reciba además el saludo agradecido y amigo de:

[Seoane]

1963-12-19
Carta de Seoane a Varela. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1963 en 19/12/1963


Madrid, 19 de diciembre de 1963

Sr. D. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí tu carta con el resultado de vuestra encuesta para la distribución de ángeles, con respecto a Índice. Me falta comunicarme con los de esta última publicación, aunque supongo que ya les habréis escrito. Azcoaga estuvo en Alicante pronunciando una conferencia y regresó estos días. Allí encontró con José Súarez que huía de la lluvia de Galicia. Las gentes se pasan una gran parte de la vida huyendo de algo. Clausuré la exposición el domingo día 15, te enviaré una nota especial para la radio del novelista y poeta López Pacheco. El último cuadro que vendí fue al Museo de Arte Contemporáneo, una naturaleza muerta de gran tamaño. Como resumen ahí va la opinión del corresponsal en Madrid del Diario de Barcelona del 7-XII-63: “La exposición de Seoane constituye sin duda una de las más brillantes manifestaciones artísticas realizadas últimamente en Marid”. Y ahora, noticias:
Lauro Olmo, el autor gallego que obtuvo brillante éxito en 1962 con el estreno de La camisa, una pieza teatral cuyo tema lo constituyen los emigrantes españoles en el norte europeo, acaba de obtener el premio de novela Elisenda de Montcada, instituido por la revista Garbo. Se trata de un premio muy discutido al cual se presentaron en el presente año 103 obras de las que fueron seleccionadas 15. Los finalistas fueron, El gran sapo de Lauro Olmo, y Las moscas, de Cati Juan de Corral. En el último momento El gran sapo terminó tragándose a Las moscas.
Una de las exposiciones de la temporada en Barcelona fue la del pintor Pedro Flores, conocido del público de Buenos Aires a través de cuadros suyos expuestos en galerías porteñas. La obtención del premio Ciudad de La Habana en la II Bienal Hispanoamericana y la ostentación de un misticismo que, según dicen, suena a falso, le abrieron muchas puertas españolas. En 1961, terminó la gran decoración de la cúpula del santuario de la Virgen de la Fuensanta, en Murcia, su ciudad natal.
En los salones de la Sociedad Española de Amigos del Arte, de Madrid, se exponen estos días 75 obras de 39 pintores jóvenes italianos, selección organizada por la Bienal de Venecia. El Secretario General de esta institución, Gian Alberto Dell´Acqua y uno de sus seleccionadores presentan en breves líneas la exposición en el catálogo y expresa: “Para algunos de ellos –los pintores– el dato fundamental de la investigación se basa todavía en el ámbito del grande y extenso movimiento de lo informal. En otros es clara la adhesión a poéticas de realismo expresionista que tienden en parte a unirse a propuestas de nueva figuración que emergen del seno mismo de lo informal”. La verdad es que la exposición no difiere demasiado de otras similares realizadas por jóvenes de otros países. En todo caso, debemos señalar la influencia de los recientes neofigurativos de Estados Unidos en algunos de ellos, de Tapies en otros, y de Dadá en los menos, uno o dos. Se destacan los neofigurativos Ugo Attardi, con Andrómaca, un gran cuadro preocupado de matices en el color; Franco Francese, con La bestia encima y A los de Kronstadt; y Sergio Saroni, con Figura en campo verde y Casi un saludo. Casi todo lo otro resulta infinitamente aburrido y nada original.
En una memorias de Adolfo Menjou que se publican estos días en la prensa madrileña narra el gran actor de cine de Estados Unidos el siguiente diálogo:
“Un día –dice Menjou– dije a Adolf Zukov:
-Debería pagarme mejor.
-¿Qué significa esto?
-Nada más que lo que digo: No quiero ser una estrella de menos de 5.000 dólares semanales.
Él –Zukov– se enfureció:
-¿Para qué diablos necesita usted tanto dinero?
-¿Y usted, para qué quiere guardárselo? Respondió Menjou”.
Ejemplo de diálogo eterno, generalmente inútil, y tratándose casi siempre de menos cantidad de dólares, entre actor y empresario, escritor y editor, artista y coleccionista, etc., etc.
En Viena, se anuncia el estreno de una obra inédita de Calderón, El Gran Duque de Gandía, cuyo manuscrito fue encontrado en un viejo palacio por el profesor Vaclav Cerny. El Teatro de Cámara de Viena la presentará el próximo verano en el festival de teatro de la ciudad austriaca de Breganz. Según el profesor Kindermann, Director del Seminario de Historia del Teatro de la Universidad de Viena, “constituye un magnífico ejemplo de obra maestra del arte teatral”.
En un artículo de Gastón Baquero publicado el 12-XII-63 en Informaciones de Madrid, que se titula Hay que incorporar al español los típicos modismos americanos, el autor se pregunta: “¿Se ofenderá alguien si recordamos que así como hay cepas americanas que haciendo el viaje de regreso después de cuatro siglos han salvado y salvan regiones vinícolas españolas, hay regiones idiomáticas de América que pueden ser consideradas como santuarios del idioma y como hablantes más puras de la lengua de Castilla que muchas regiones españolas?”
Éstas son algunas noticias. Otra es de que hoy se estrena en Madrid Los árboles mueren de pie, pero no vale demasiado la pena, ya no es noticia, creo yo. En la próxima te enviaré el resumen del teatro español en 1963 hecho por Marcial Suárez.

Abrazos a todos y otro de Maruja y mío para Marika y para ti:

[Seoane]

1963-12-23
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1963
Madrid
Magdalena (Arxentina)
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1963 en 23/12/1963

Madrid, 23 de diciembre de 1963

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Magdalena

Querido Isaac:

Se cerró la exposición como estaba previsto el día 15. Fue un éxito de crítica y público e incluso de ventas. A última hora el Museo de Arte Contemporáneo me compró un cuadro. Estamos, pues, muy contentos y ahora, en los primeros días de enero, iremos a Asturias y luego a Galicia, a despedirnos de parientes y amigos. Calculamos estar en Buenos Aires a finales de febrero o en los primeros días de marzo. En febrero quiero ver lo que pueda de Madrid y alrededores y quizás hacer un viaje a Barcelona de ida y vuelta.
Estos días estamos pasando muy malos ratos con la salud de un cuñado nuestro, que tú conociste y que está muy grave aquí en Madrid. Su enfermedad y la situación de la hermana de Maruja nos tienen muy preocupados. Fue todo repentino.
Continúo madurando el proyecto del Laboratorio. No quiero abandonar la idea de regresar aquí. Todo esto está cambiando. Hace unos días he escrito a algunos amigos de esa. Continuaré escribiendo. Me gustaría que en algún viaje a Buenos Aires estuvieses con Scheinberg y Sofovich para que ellos tengan una impresión tuya de mi estancia aquí. Sofovich debe estar los fines de semana en Ranelagh. El matrimonio Morchón regresa el da 28 según nos dijeron anteayer. Esta es de momento la última noticia. Pepe Rey y familia muy bien con nosotros. Estuvieron pendientes en todo momento de la suerte de la exposición. Recibe un cariñoso abrazo de Maruja y mío y otro fuerte de:

Seoane

1963-12-23
Carta de Sofovich a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Seoane. 1963 en 23/12/1963


Diciembre 23 de 1963

Queridos amigos:

Recibimos la última carta con las buenas noticias sobre la exposición y el viernes pasado tuvimos el placer de comer con Núñez Búa y Díaz Pardo en casa de Scheimberg. Trajeron el catálogo –estupendo catálogo– de la exposición y dos o tres recortes. Además a través de la sobriedad de ese monje de porcelana o de la porcelana que es Díaz Pardo nos enteramos de otros detalles de los éxitos Seoanescos en España. Nos alegramos mucho y continuamos nuestro placer al final de la comida dando cuenta de una montaña de cerezas servidas en uno de esos enormes charros que Aída saca en ocasiones propicias. Principal consumidor fue Núñez Búa mientras las denigraba con servicia, sosteniendo que las cerezas de Galicia son mejores. Si Ud. las hubiera probado, estoy seguro de que hasta Ud. habría estado con nuestras cerezas.
Quedó pago el vencimiento del Fondo de las Artes, que costó bastante trabajo ubicar porque a un contador de ese instituto oficial del mecenazgo se le había ocurrido archivarlo por López Seoane y no a la inversa.
Estamos viviendo en Ranelagh que está muy lindo, y Pablito ha descubierto ya sus manos y, cuando da con ellas, se pone más bizco que Ben Turpin.
La tinta roja no obedece a posición política emparentada con ese color –como Uds. saben muy bien desde allí, las acciones privadas de los hombres sólo las conoce Dios– sino simplemente al hecho que di vuelta la cinta de la máquina para aprovecharla del todo y no comprar otra.
Tengo noticias de una edición –que fue muy postergada– de los grabados completos de Solana, los has visto? Es buena edición?, Es cara?

Bueno, queridos Luis y Maruja, feliz Año Nuevo y augurios, los mejores, para el año 1964.

Sofovich

1963-12-23
Carta de Pagano a Luís e Maruxa Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pagano a Luís e Maruxa Seoane. 1963 en 23/12/1963


Buenos Aires, 23 de Diciembre de 63

Estimados Maruja y Seoane:

Acabo de recibir vuestra carta del 17 de Diciembre, acusando recibo del dinero que les envié hace algunos días. Afortunadamente, comprendo vuestra sorpresa, ante este envío mudo. En verdad, debí mandar inmediatamente unas líneas, pero no calculé que el giro llegaría tan pronto. Y por otro lado mis múltiples tareas casi no me dejan tiempo para sentarme tranquilamente a escribir.
Decía un amigo mío, “trabajo tanto que no tengo tiempo de hacerme rico”. Algo de eso me pasa Trabajo en mil cosas tratando de reunir unos pesos, y finalmente son unos pesos. Yo creo que la única solución que me queda es ganarme la grande, pero juego tan poco a la lotería que ni siquiera esa solución encontraré.
La proximidad de la boda de Rosana me crea algunas obligaciones con ella, no muchas, pero suficientes para trastornar el equilibrio de un presupuesto como el mío y hay que equilibrarlo trabajando y trabajando. No tuve ninguna dificultad para colocar las 20 carpetas. Gustaron enormemente, y si a esto se agregó lo acomodado de su precio, explica la razón de su éxito. Yo, particularmente, felicito a Seoane por el hermosísimo texto (sic) del Toro Júbilo.
Nos hemos enterado accidentalmente que Díaz Pardo está en Bs. As. Estuvo las otras noches con Núñez Búa y otros en la casa de Aida. Como nosotros no éramos de la partida, no lo vimos. Lo lamentamos de todo corazón. Falcini y yo teníamos deseos de tener noticias vuestras, directas.
Debo decirte, Seoane, cuánto nos alegró su éxito en España? Creo que no es necesario, ya nos conoce. Sabe muy bien cuánto lo apreciamos. Hemos vivido su emoción, su alegría ante el descubrimiento de sus connacionales y amigos. Valía la pena hacer la experiencia. Esto también vale para Maruja que tanto tiene que ver en su vida y en su obra.
Aquí todo está como estola... a la espera, de qué? La gente comienza a impacientarse. No se ve claro; promesas, declaraciones. Todavía nada. Sólo el aumento cada día mayor del costo de la vida y sin saber cómo lo van a detener.
Falcini, organizando homenajes y ocupándose siempre de alguien. ¿Cuándo alguien se ocupará de él? Su ánimo está realmente caído después del fracaso del posible encargo del monumento a De la Torre. Todavía no se acostumbró que en definitiva las cosas se resuelvan por no. Después de algunas semanas de euforia, de reuniones, de visitar al taller, etc., etc., el silencio; pero un silencio antipático, tratándose de la persona del Dr. Alemán, propulsor de la idea. Yo trataba de encontrar razones para tranquilizarlo, pues no comprendía por qué no se decidían por la negativa o la afirmativa.
Violentando su manera de ser, Falcini abordó al Dr. Alemán y éste da a entender, sin decírselo francamente que la cosa no marchaba, pero que “no perdiera las ilusiones”, éstas fueron sus palabras.
Días más tarde, los diarios publicaban el nombre de varios dobles apellidos, demócratas progresistas, que elevaron al Consejo Deliberante la idea de levantar un monumento a De la Torre, etc., etc. llevara concurso, etc., etc.
Agregado el silencio obstinado, general hacia su obra, todo lo reduce a reflexiones terriblemente pesimistas, de su obra, de la razón de ser artista. Ya no tiene 30 años ni tanta fuerza para pelear y defenderse. Y si tuvieran razón? Y si su obra no interesa? Éstas son sus palabras.
Sobre éstas y muchas otras cosas, hablaremos a la vuelta de Uds. Para Febrero falta poco y los tendremos con nosotros. ¿Será por mucho tiempo?
Maruja y Seoane, hasta muy pronto. Reciban de todos nosotros nuestros mejores augurios para 1964 y el mío fuerte y siempre cálido abrazo de

Sarita

1963-12-23
Carta de Seoane a Frontini. 1963
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Frontini. 1963 en 23/12/1963


Madrid, 23 de Diciembre de 1963

Sr. Norberto A. Frontini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

No sabemos si estás en Buenos Aires o en Miramar. Te suponemos aún en Buenos Aires. Debí haberte escrito hace meses pero pensando siempre en escribirte una carta larga que fuese reseña de muchos sucesos fuí dejándolo de un día para otro y luego me compliqué la vida con una exposición en Madrid de la que tendrás noticia. Hice dos, una en La Coruña y otra en Madrid, y ambas fueron un éxito del que estoy muy contento. También de vivir este momento de España que, en cierto modo, le trae a uno el recuerdo de los años de estudiante sin que sean iguales, ni esta juventud de ahora tenga el toque de locura de la nuestra. Pero es que tampoco Europa y el mundo son iguales. Pero esto es para hablarlo con calma a nuestro regreso si antes no te decides a hacer el viaje que proyectabas y nos veremos por aquí. Con Maiztegui, hemos estado viviendo el alivio que significó Illía y ahora las noticias de inseguridad económica que transmiten desde ahí los corresponsales de prensa españoles que, en general, lo parecen, tratan de ser objetivos y con simpatía hacia el país.
De pintura, no he visto demasiado estos últimos meses, sino alguna que otra visita a museos y una, últimamente, exposición de joven pintura italiana que organizada por la Bienal de Venecia se realiza aquí. Es muy parecida a la joven pintura de todas partes con influencias de los neofigurativos norteamericanos y de los Dadá. Creo que prefiero a los jóvenes españoles que por lo menos tratan de convencernos de que lo que hacen tiene que ver con la situación social de su pueblo y a veces parece cierto. Lo que desde luego existen son unos jóvenes críticos que buscan poner de relieve las preocupaciones de los pintores anteriores a la guerra y de movimientos que hasta ahora estuvieron olvidados, resucitando nombres como el de Alberto Sánchez, o Castellanos, o recogiendo aspectos del dibujo como en el caso de Castelao Sancha, etc. Lo malo es que deben recurrir a las bibliotecas, pues les es imposible encontrar sus obras en museos o colecciones privadas, pues, o está muy diseminada o desapareció. Aquí están esta temporada además de Souto, que se queda a vivir aquí, Bardasno, Climent, Gaya, Vela, Zanetti, que estaban en México o en Nueva York. Yo no he visto nada más que a Souto que está encantado de encontrarse con sus viejos temas y con el pueblo. Ya cambió desde que está aquí. En literatura, se pronuncian por el realismo social casi todos los escritores jóvenes y celebran como pueden reuniones acerca de este movimiento que creo que en este momento es más agudo que en otras partes de Europa. Bueno, éstas son solamente unas líneas para mostrarte que no os olvidamos y que deseamos para tí, para Mony, tus hijos y el nieto, un feliz 1964, cumpliéndose los mejores sueños vuestros:

Un abrazo de Maruja y mío para ti y para todos:

[Seoane]

1963-12-23
Carta de Falcini a Seoane. 1963
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1963 en 23/12/1963


Buenos Aires, diciembre 23 de 1963

Señor Luis Seoane
Madrid

Mi querido amigo:

El 26 de Noviembre, día de su muestra en Madrid, recibí su carta anunciándomela. Dejé pasar unos días antes de contestarla. Aquí, también, con interminables y copiosas lluvias y, como un descanso, aproveché la oportunidad de pasar unos días en Miramar, en la simpática casa de Petroni, en un lugar privilegiado desde donde se ve el mar con sus variantes, cuyo aire tonifica y pone alas al cuerpo y al espíritu.
De vuelta, me llega su carta comunicándome el éxito de su exposición. Éxito de público y de crítica y, sobre todo, la resonancia que tuvo en la juventud, con la consiguiente satisfacción suya de artista, que nosotros comprendemos y valoramos con la alegría de amigos que le quieren bien.
Comprendemos que haya podido superar los temores que nos acosan en vísperas de exhibir nuestra nueva imagen, nuestra última expresión artística, máxime en un medio del que Ud. faltaba desde hace tiempo. De modo que su muestra debió resultar una revelación para muchos.
Yo, particularmente, valoro su éxito y sobre todo su resonancia que es la justificación de la labor de todo artista auténtico: trascender. Si lo sabré yo! Pues, al silencio que recibió mi muestra en Bonino, silencio que se acrecentó con mis cinco últimos envíos al Museo Nacional de Bellas Artes, a pesar de ser invitado por su dirección.
Razón de más para celebrar sus éxitos, imaginándonos la alegría suya y la de Maruja en el reencuentro con la tierra de sus amores, de sus amigos de siempre. Está demás decirles que los recordamos siempre, extrañándolos mucho. Mi viejo sueño!
Aquí hemos realizado una exposición de trabajos como homenaje a Siqueiros preso. En estos días salió la primera tanda de trabajos que ha de constituir la Sala Argentina en el Museo de Bellas Artes de La Habana, con obras donadas a tal fin. Preparo en estos momentos una reproducción en material granítico de la Mujer del Éxito con destino a la España que queremos, a la España del pueblo.

Celebrando la recordación del escultor Alberto Sánchez que conocí en 1953, recuérdenos a Maruja y Ud. reciba un fuerte abrazo de

Falcini

1963-12-26
Carta de Díaz Dorado a Luís e Maruxa Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Luís e Maruxa Seoane. 1963 en 26/12/1963


Buenos Aires, 26 de Diciembre de 1963

Sr. Luis Seoane y Sra.

Queridos amigos:

No quiero demorar más esta carta que debí enviarles hace tiempo, pero que demoraba esperando adjuntarles el libro de González López, como esto se posterga día a día y ya se acerca la fecha de vuestro regreso no sé si se justificará, cuando salga, ese envío.
Por aquí, afortunadamente, pocas novedades y aunque no hay grandes perspectivas por el momento tenemos un Presidente que habla poco y un ministro de economía y que tampoco lo hace, lo malo es que no sabemos si no hablar obedeciendo a una norma o no lo hacer porque no sabes que decir.
Por Montevideo, todo marcha correctamente y Enrique está ansioso por saber la fecha de regreso para hacer una limpieza efectiva.
Nos alegramos mucho que las muestras hayan tenido el éxito y la resonancia que eran de esperar, pero creo que en Buenos Aires es hora ya que vuelva a aparecer Seoane. Tuvimos un año artístico muy activo y esta última semana todavía se inauguraron exposiciones. Las salas también se multiplican como hongos.
Quedo a la espera de que me indiquen si desean recibir el libro de González López, si lo enviaría por vía aérea, Vds. me dirán adonde.
Mi familia los recuerda con cariño y les envía el mejor recuerdo, lo mismo los amigos Fernández y Martínez Lamela. Yo quedo a la espera de verlos pronto, reiterándome como siempre para lo que gusten.

Díaz Dorado

1963-12-31
Carta de Frontini a Seoane. 1963
Nova York
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1963 en 31/12/1963

DR. NORBERTO A. FRONTINI / ABOGADO / Buenos Aires, / LAVALLE 1312, 5º A / TELÉFONO 40-7512.

Diciembre 31 de 1963

Sr. Luis Seoane
Conde de Aranda 9, Piso 5º
Madrid España

Querido Luis:

Hace dos días recibí tu carta del 23. Ya te había enviado saludos en cartas que escribí a Maiztegui quien me dió razón de tus exposiciones y del éxito meritorio que tuviste.
Me dicen que estarías dispuesto a regresar en febrero próximo, pero para volver a España. De ser así, me parecería bien. Los años que vienen serán tuyos y no de la gente que se ha quedado integrando la generación perdida. Hay que recuperar los vacios de la ausencia, curar los deterioros de la nostalgia organizada o semiorganizada, que ha sido y es una manera artificial de querer seguir adherido a un paisaje en abstracto sin aire verdadero y sin presencias corpóreas, cooperadoras de la propia personalidad. Tú has dado a este país miles de cosas, pero muchas de ellas serán valoradas como es debido cuando seas aquí más que un recuerdo. Cuando se mida toda la dramática generosidad que has vertido en tus obras mientras fuiste su habitante fraternal, cuando se discierna entre la multiple y variada creación tu poderosa inteligencia, cuando se advierta en conjunto tu profunda calidad humana, los hombres de la generación que siga a la nuestra, o la que siga a ésta, empezarán a quererte y agradecerte. Con todo, tu has seguido siendo hombre de tu España y España es una raiz de tu sensibilidad que necesita el contacto de su paisaje, que mucho más que la simple naturaleza es la historia viva que tú sientes como ninguno hasta cuando hablas de los toros de astas incandescentes compendiando siglos en un lenguaje envidiable de tan entrañablemente poético y con ardor de rescoldo sin llamas, romántico y clásico a la vez. Por eso me parece bien que te vuelvas para vivir entre tus hermanos. Tendrás que dar y enseñar y aprender, pues esta es la nueva hora de España. Además: ¿quien a nuestra edad se separa de quien?
Tus cartas te sitúan entre nosotros y cuando te escribo es como si yo estuviera en España contigo y con Maruja. ¿Y por que no me dices si recibiste una larga carta que te escribí a La Coruña? ¿O es que no la recibiste?
Aquí estamos a finalizar el año. Todos bien. Y el país con una libertad de tiempos pasados. ¿Pero de que nos sirve? Podemos hablar más fuerte, escribir más cosas, esperar unas horas más por si el clima político hace posible los rejuvenecimientos que necesitamos. Pero no sé qué cosa de niebla hay ya en derredor. Las cosas se hacen con timidez. Lo fundamental no es urgido con el ritmo que se necesita. Los decretos que anularon los contratos de petróleo se arremansan en la polémica y la inercia, y parece que no ha ocurrido nada. Hay que esperar, sin duda alguna, siquiera unos meses. Empiezan a establecerse relaciones comerciales con países con los que no las teníamos o con los cuales hace tiempo iniciadas, quedaron en suspenso. Si no se hace ésto con amplitud y urgencia, la crisis se ahondará. Se han tirado a la circulación seis o siete mil millones de pesos. La inflación sigue. El dolar que había llegado a 146 pesos está ahora en 133. El gobierno solicitó a los bancos que redujeran sus compras. No sé lo que ocurrirá de aquí a dos o tres meses.
Si decides volver en febrero, nos encontraremos aquí, antes de que haya iniciado mi viaje. Creo que partiré en los primeros días de mayo. He estado con mucho quehacer profesional. Espero poder llevarme el automóvil o comprarme uno allá. Tengo un ambicioso plan de viaje aunque también tengo retaceos temperamentales que me vienen de la preocupación de no poder aguantar tanto andar por esos lugares. Si pudiese hacer el viaje con uno de los hijos, auparía la voluntad. Con todo, haré el viaje por mar para descansar y adueñarme de mi mismo. Porque el hacer cotidiano de quien como yo alquila su inteligencia para defender intereses de otros, es desquiciante. Cuando de repente hago un balance de los últimos diez años, llego a un final filosóficamente apabullante. Lo esencial cabe en un diminuto estuche de recuerdos. Son muchas las horas que gastamos en repeticiones. Muchas las emociones inservibles. Muchas las conversaciones insignificantes. Y esto a mi edad revienta. Por eso necesito hacer un viaje que importe el cambio de las circunstancias. Ver al hombre donde esté, como un eslabón de la vida, un receptáculo de semillas para unas criaturas que no serán iguales a nosotros y que perecerán y de las que nunca sabremos nada, y ellas, de nosotros, poco o nada y lo poco con olvido de nuestros propios nombres. No vayas a creer que estas reflexiones me amilanen. No, tengo conciencia de que es así la tengo con fines meramente didácticos, para sentirme más humilde (o si tú quieres más humillado: con humus en las dos palabras, humus de humanidad de hombre).
Muy bueno lo que me dices de la nueva pintura española. A propósito de los nuevos críticos que tratan de enterarse de quienes fueron Alberto Sánchez y Castellanos, ya sabes que fuí muy amigo de Alberto y que estuve con él largas horas en mis dos viajes a Moscú. También fuí amigo de Castellanos, que no sé si vive o si ha muerto. Era amigo del monstruoso Palencia y también de Alberto. Por entonces Castellanos estaba muy influido por la lectura de Gidka, el autor del libro sobre La Divina Proporción, un ejemplar del cual yo le envié de regalo a Maside quien, después de leerlo, me escribió para decirme que era muy interesante, pero que luego de haberlo leído había que cerrarlo y seguir pintando como le daba a uno las ganas. ¿Conque está Souto allí? No sé si me recordará. Yo lo traté en México y traje de él tres cosas que tú, tal vez, recuerdes haber visto en casa. Dos de temas parisinos y otro, una témpera, con una plaza mexicana un tanto en la hechura del realismo mágico.
Mi nieto está cada día más hermoso. Mony muy bien y hasta de ánimo muy cambiada (¡se está analizando...!), la hija espléndida, etc., etc. Yo, ya lo ven. Todos les recordamos. Tú y Maruja no se pueden olvidar. Están hermanados en nuestro corazón. Tanta vida honrada y limpia, tanta amistad verdadera durante más de 30 años viven y laten a diario. Las calles tienen tu presencia, las casas que frecuentamos. Los amigos pronuncian vuestro nombre como algo entrañable. Cariños para los amigos, abrazos muy cordiales para ti y Maruja y feliz año nuevo. Creo que este nuevo año será año de reajustes en el plano mundial y el de la conducta de las naciones. O cambiamos o nos iremos a otro planeta. Leía el otro día: hay más de mil planetas con vida. Si tuviese que huir, elegiría uno a cincuenta años luz. Un plato volador podría llevarme al instante. Ojalá, y siempre que me trajeran de vez en cuando a pasar unas vacaciones de cansancio en este pícaro mundo.

Norberto

[Manuscrito:] Nota: Si tienes ocasión de ver a Antonio Espina y a Marcial Suárez, les das un cordial abrazo, con la promesa de verlos de aquí a pocos meses. ¡Gracias!

1964-00-00
Carta de Ledo a Seoane. 1964
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ledo a Seoane. 1964 en 00/00/1964

EDITORIAL GALAXIA S.A./Reconquista, 1/Telefono 18204/VIGO





Querido amigo: [1964]

Recibin o teu libro de grabados que foi moi do noso agrado, de Mimi e mais de min, amolos dous agradecemos moito o regalo. Hai grabados mañificos non somentes pola teinica, senon pola grandisima emotividades dos mesmos; pros que coñecemos a Venecia é realmente unha cidade ensoñada a que nos chega dende a tua obra, a suxerencia é direita e podente.
Andamos, Paco e mais eu, as voltas co libro dos teus grabados xa estan preparados os grabados e agardamos polo testo que dixo Domingo nos remesaría un distes dias. De seguida, farase a impresion. Confiemos en que seipamos e podamos facelo todo o ben que merece o tema.
Que traballes moito e con proveito. E agardando a vosa volta recibide Maruja e tí unha forte aperta e a nosa amistosa lembranza.

Ricardo García Suárez

1964-01-01
Carta de Seoane a Varela. 1964
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1964 en 01/01/1964



Madrid, 1 de enero de 1964

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace sólo pocas horas que estamos en 1964. Hemos llegado a este año antes que vosotros. Toda Europa dormía cuando ahí sonaron las sirenas del puerto y nosotros también dormíamos cuando seguramente brindabais porque fuese un año de fortuna para todos. Pero cuatro horas antes habíamos brindado nosotros por todos los amigos de ésa, por un 1964 venturoso y por la amistad. Seguramente, a esas horas os encontrabais en el café Moderno de Maipú o en el Jockey de Florida, o en cualquier otro. Eran las ocho de la tarde en Buenos Aires. Madrid en estos días es un bosque de pinos con luces de colores, poblado de Belenes. Los escaparates de sus comercios constituyen una insolencia de riqueza incluyendo al establo al que hace homenaje. Pero ahí van noticias:
Acaba de publicarse un libro titulado Les bleus de Picasso, en el que se recoge y reproduce la obra de la época azul del gran pintor. El prólogo es de Jaime Sabartés, actual director del Museo Picasso de Barcelona, instalado en uno de los palacios más antiguos de la ciudad mediterránea, que fue restaurado recientemente y habilitado para museo por el ayuntamiento a fin de reunir la obra de Picasso en España, y cuyo fondo lo constituye en su mayor parte la donación de Sabartés, amigo de casi toda su vida del pintor, secretario de éste durante muchos años y autor de varias monografías sobre él.
Alrededor de la exposición de Goya en Londres, Claude Roger Marx publica en Le Figaro Litteraire de la última semana del año 1963 un artículo que se titula Goya y Picasso, donde establece la relación y diferencias existentes entre los dos grandes pintores españoles y universales. También por estos días los diarios de España que dedican grandes páginas al éxito de la exposición de Goya en Londres, compuesta en su mayoría por óleos, grabados y dibujos enviados por el Museo del Prado y distintos museos europeos hasta totalizar 340 obras, anuncian el envío de tres obras de Picasso a la gran exposición que prepara el Gobierno de productos españoles en Nueva York. No se sabe bien qué fundamento puede tener esta noticia. Surgió de unas declaraciones vagas del organizador de la muestra. Lo que sí es noticia verdadera el el éxito que obtiene también en Londres la exposición de dibujos de Agustín Ibarrola, que sufre pena en la cárcel de Burgos justamente con diversos intelectuales más, y al que la crítica londinense denomina neo-Goya. Los dibujos están realizados en los papeles humildes y de cualquier índole de que se puede disponer en una cárcel.
Jean Chalon publica una entrevista en París a Victoria Ocampo donde dice de la ilustre escritora: “Pertenece a esa raza de privilegios que encuentran muy natural decir: Ravel me decía..., Borges me contaba..., Paseé mucho con Calery... Quise mucho a Drieu la Rochelle. Nos escribimos mucho. Únicamente la política nos dividía. El decía negro, yo decía blanco. Él se burlaba de lo que llamaba mi moral de institutriz inglesa”. Jean Chalón destaca con este párrafo, sin decirlo, el afán que tuvo Victoria Ocampo durante toda su vida de llegar a constituir una especie de Ghota de lo que ella considera aristocracia intelectual del mundo. En cuanto a la entrevista por sí misma, como tantas otras veces, destaca lo que hizo por la cultura franco-inglesa en la Argentina, como agente de ella, y no da a conocer en Europa el esfuerzo de los intelectuales argentinos, escritores y artistas, por revelar su propio mundo al universo. Y en una Europa de intelectuales muertos por años y sufren desterrados, etc., se refiere al mes que estuvo detenida en una cárcel de Buenos Aires. Algunas mujeres debieran quedarse para siempre en la edad de su belleza. En el caso de Vitoria Ocampo cuando Ramón Gómez de la Serna la citaba en Ismos, no tanto por su talento como por la hermosura de su espalda.
Daniel Rops, el escritor católico francés, descubre ahora que la autora de Una misa bajo el fuego de Viet-Minh, Relato vivido por Than Sou, es Madame Nhu, que lo acaba de revelar doce años más tarde. Este primer premio, creado para la mejor narración sobre la más bella misa, fue otorgado en 1951 y se hará efectivo en estos días. Consiste en 10.000 francos viejos. Than Sou era el seudónimo de Madame Nhu, la dama asiática que fue permanente noticia por sus audacias verbales y su desgracia en el último semestre de 1963.
Los dos más altos premios de poesía de España en el año pasado fueron otorgados a dos jóvenes obreros, un albañil y un repartidor de leche, ambos naturales del mismo pueblo, Tomelloso. El Premio Nacional para poesía fue dado a Eladio Cabañero, que fue albañil en sus comienzos y que sólo acudió en su vida cinco días a la escuela y por su libro María Sabia; el Premio Adonais, el más codiciado por los poetas jóvenes, a Félix Grande por su primer libro Las piedras, aún inédito, que trabajó de repartidor de leche.
En Madrid, está exponiendo la notable grabadora catalana Isabel Pons, que desde hace bastantes años reside en Brasil participando en muestras internacionales de este país. La exposición se realiza en la Sala Neblí y obtiene gran éxito de público y crítica por la calidad indudable de su obra.
Esto es todo por hoy. Seguramente para la próxima semana te enviaré algunas noticias originales sobre música, literatura, etc., españolas de Moreno Galván, Maiztegui, Marcial Suárez, etc.

Un gran abrazo para Marika y para ti de Maruja y mío y otro para todos los amigos que nos recuerdan:

[Seoane]

1964-01-07
Carta de Seoane a Varela. 1964
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1964 en 07/01/1964



7-1-64

Al finalizar el año 1963, queremos recoger, en un resumen, lo más señalado de la temporada teatral en Madrid. Aunque esta temporada 1963-64 se encuentra todavía en su primer período, son ya numerosos los títulos estrenados.
El Teatro Infanta Isabel empezó con una comedia de Alfonso Paso, Las señoras los prefieren pachuchos, que tuvo una crítica adversa y duró poco en cartel. Para sustituirla, se estrenó otra comedia de Paso, Sí quiero, que tuvo mejor crítica, aunque resulte bastante difícil explicar por qué. Este autor, tremendamente prolífico, ha conseguido que sus piezas se parezcan tanto las unas a las otras, que el simple hecho de que los críticos manifiesten juicios distintos acerca de ellas no deja de ser una prueba de sutileza verdaderamente prodigiosa.
El Teatro Club ha realizado una operación análoga: después del estreno de Las separadas, de Alfonso Paso, que obtuvo mala crítica y poco éxito de público, ha estrenado otra comedia del mismo autor, titulada Gorrión, también mal acogida por la crítica, sin que podamos juzgar de su éxito de taquilla, pues aunque se mantiene en cartel, hace muy poco tiempo que fue estrenada.
El Teatro Marquina abrió la temporada con El pensamiento, adaptación de un cuento de Leónidas Andreiev –El médico loco–. Se trata de una pieza que, a pesar de las excelentes calidades literarias de Andreiev, tiene un cierto olor de vejez, más que de antigüedad. El estudio de los caracteres o, mejor dicho, del carácter del protagonista, el doctor Kergentsef, se basa en un psicologismo que, a estas alturas, bien puede ser calificado de intranscendente. Este estreno era esperado con verdadero interés, debido a que su intérprete era Fernando Fernán Gómez, actor nacido en Buenos Aires, pero cuya vida ha transcurrido enteramente en España. Después de sus interpretaciones en Mi querido embustero (temporada 1961-62) y Sonata a Kreutzer (1962-63), Fernando Fernán Gómez está considerado, con entera justicia, como un actor verdaderamente excepcional. En El pensamiento, su interpretación fue también digna de los mayores elogios, aunque es preciso añadir que el papel se presta a unos efectismos ciertamente inferiores a la calidad del intérprete. Lo mismo puede decirse –aunque, desgraciadamente, acentuando las tintas– de la obra que Fernán Gómez estrenó, en el mismo teatro, a continuación de El pensamiento. Se trata de El capitán veneno, de Alarcón, interpretada para el cine por el mismo actor, hace años. La versión teatral es de Víctor Ruiz Iriarte, autor de éxito en Madrid, hace algún tiempo, y que actualmente lleva algunas temporadas sin estrenar nada original. Fernando Fernán Gómez ha producido cierta decepción en el público aficionado al buen teatro, pues tiene suficientemente demostradas sus enormes posibilidades de actor, y se le exige que apunte a dianas más altas.
El Teatro Lara comenzó su temporada con Aprobado en inocencia, la obra de Luis Peñafiel –seudónimo de Narciso Ibáñez Serrador–, bien conocida en Buenos Aires por su título primero: “Aprobado en castidad”. Éste es también el título con que había sido anunciada en Madrid, aunque a última hora la censura obligó a cambiar la castidad por la inocencia. El éxito obtenido por esta pieza en Madrid es análogo al contenido en Buenos Aires, y actualmente ha sobrepasado ya las doscientas representaciones.
El Teatro Bellas Artes inició la temporada con Calígula, de Albert Camus. Es la primera pieza de Camus cuyo estreno se permite en España, en teatro abierto al público. Ha tenido un gran éxito, permaneciendo unos tres meses en cartel, con una interpretación extraordinaria de José María Rodero, el actor que con Fernando Fernán Gomez comparte hoy el mando interpretativo en España. Un papel tan complejo como el de Calígula ha encontrado en José María Rodero al actor capaz de revelar todas sus facetas, con una evidencia alucinante. Bien puede calificarse de inolvidable el trabajo de Rodero en esta pieza de Camus.
En el mismo Teatro Bellas Artes, a continuación del Calígula, se ha estrenado en Madrid Los árboles mueren de pie, de Alejandro Casona. Esta pieza, dada a conocer en Buenos Aires en 1949, llega a España con un retraso notable. El público la ha acogido muy bien, y la crítica la ha elogiado unánimemente, repitiéndome ahora el fenómeno que ya se produjo en las dos temporadas anteriores con La dama del alba y La barca sin pescador. Como no es nuestro propósito del de ejercer una crítica, sino el de dar unas noticias teatrales, nos abstendremos de enjuiciar las causas –de telones adentro o de telones afuera– que dan origen a este éxito del teatro de Casona en la España actual.
En el Teatro Español, dedicado a los clásicos, la temporada se abrió con No hay burlas con el amor, de Calderón, siguió con Don Juan Tenorio, de Zorrilla, y actualmente se representa La prudencia en la mujer, de Tirso de Molina. Para dentro de unos días, se anuncia la reposición de El sueño de una noche de verano, de Shakespeare.
En el Teatro María Guerrero –igual que el Español, dependiente, de un modo directo, del Ministerio de Información y Turismo, o de su Dirección General de Cinematografía y Teatro–, la temporada se ha abierto, hace unos días, con Los verdes campos del Edén, original de Antonio Gala, que obtuvo el Premio Nacional Calderón de la Barca, 1963, para autores noveles. La crítica la ha recibido con un júbilo que parece un tanto excesivo. En los círculos teatrales madrileños se cree saber que el estreno de esta pieza estaba previsto para fechas posteriores, pero medidas ministeriales han dado origen a su estreno en estas fechas, pues la obra que debía inaugurar la temporada era El matrimonio del señor Missisipi, de Durrenmatt, en adaptación de Carlos Muñiz. El hecho de que el adaptador fuese uno de los firmantes de la famosa carta de los intelectuales, ha provocado esta medida gubernativa, que –de momento, al menos–, cierra las puertas de un teatro nacional a un intelectual discrepante.

Querido Varela:

Te envío el resumen de la temporada 1963 de teatro por Marcial Suárez, novelista y autor dramático, es uno de los más inquietos escritores de esta hora española. Como autor de piezas teatrales consiguió por tres veces, y naturalmente con tres obras distintas, el premio Calderón de la Barca, el más alto del teatro español, sin que ninguna de sus obras fuese representada por razones políticas y sin que, de momento, tenga posibilidad de que se le represente. Trabaja como redactor de Radio Madrid, y continúa incansable elaborando un teatro de carácter realista donde tienen cabida a los problemas más vivos de España que le toca vivir. Para Hora once hizo este comentario exclusivo sobre la temporada española 1963.
En Madrid, y en la Sala Goya del Círculo de Bellas Artes, está realizando una exposición de grabados en madera el artista argentino Albino Fernández. El prólogo del catálogo de la muestra lo firma el historiador y crítico de arte Moreno Galván. Se destacan entre los cincuenta y cinco grabados presentados los que reúne con el título de Canto a la libertad y los seis de La balada del hombre.

[Seoane]

1964-01-13
Carta de Seoane a Varela. 1964
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1964 en 13/01/1964



Gijón, 13 de enero de 1964

Sr. D. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estoy en Gijón y mañana marcho nuevamente a Galicia para despedirme de amigos y familiares antes de regresar a Buenos Aires. Pasaré el mes de febrero íntegro o casi íntegro en Madrid. Maiztegui quedó en enviarte directamente el resumen musical del año 63 en Madrid, que le solicité para Hora once. Espero que lo haya hecho. Ahí van ahora algunas noticias:
El historiador y crítico de arte español Lafuente Ferrari acaba de publicar una extensa monografía sobre el gran pintor asturiano Evaristo Valle. Un extraño artista con influencias del Gauguin de Bretaña y que mezcla en sus cuadros temas de Solana y del belga Ensor tratados con la ironía peculiar de su país. Mas Ensor que Solana, pero respondiendo siempre a la realidad asturiana. Uno de los grandes pintores españoles casi desconocidos en la misma Península y que a comienzos de siglo prometió, en muy pocos años de París, convertirse en un dibujante universal conocido, sino hubiese decidido vivir entre las gentes de su pueblo. Una decisión que muchos no comprenden.
Isidore Isov, el poeta letrista francés que tuvo su cuarto de hora en París al terminarse la última guerra, un cuarto de hora de escándalo, se ha convertido en una especie de desorganizador de Pompas Fúnebres como le denomina un semanario parisién. Actuó como espontáneo recitando sus poemas letristas en el destierro de Jean Cocteau, hace muy pocos meses y, recientemente, en el sepelio de Tristán Tzara. Parece como si el letrimo y su jefe Isidore Isov se nutriese de público solamente en los entierros y alrededor de las tumbas de los verdaderos poetas.
Jean Dubuffet, el pintor francés del movimiento artístico El arte bruto, conocido por la calidad y cantidad de sus texturas y por el extraño mundo figurativo que sirve de tema a sus obras, solicitó a un librero de la Rue de Beaux Arts de Parías un extraño dibujo situado al lado del teléfono de la librería con destino al Museo de Arte Bruto: “¿Cuánto cuesta?, preguntó al librero señalando el dibujo. -Nada, no está a la venta, responde el librero. -¿Cuánto?, insiste Dubuffet. -Nada, repite el librero. Y añade: -Si os divierte llevároslo. -Bien, dice el pintor, esta obra me interesa para el Museo de Arte Bruto que estoy organizando. Os propongo un cambio. Vuestro dibujo por uno de los míos”. Dubuffet envuelve el dibujo con precaución y algunos días más tarde envía al librero un trabajo suyo que los clientes de la librería admiran colgado de una pared. El dibujo que había interesado tan extraordinariamente a Dubuffet era un conjunto muy heterogéneo de líneas trazadas por el librero al azar de las conversaciones telefónicas, una masa confusa de tinta con esos signos que generalmente se trazan distraídos cuando una persona atiende al teléfono en una conversación más o menos larga y, en este caso, según parece, durante muchas conversaciones.
Se acaba de editar de Paul Eluard, reunidos en tomo, una colección de poemas perdidos publicados en revistas políticas, o de arte, en diarios, catálogos y de circunstancias, que su autor no había reproducido en ninguna obra suya. Uno de ellos, publicado en 1951, es el titulado En Espagne que dice así:

S´il y a en Espagne un arbre teint de sang
C´est l´arbre de la liberté
S´il y a en Espagne une bouche bavarde
Elle parle de liberté
S´il y a en Espagne une verre de vin pur
C´est le peuple qui le boire.

Son nada más que tres noticias, pero Gijón no es demasiado buen sitio para ser muy comunicativo y hace demasiado frío para extenderse. Un gran abrazo a todos y uno especial para Marika y para ti de Maruja y de:

[Seoane]

1964-01-18
Carta de Varela a Seoane. 1964
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela a Seoane. 1964 en 18/01/1964



Buenos Aires, enero 18/64

Sra. Da. Maruja Seoane

Querida amiga:

Como estoy muy enojado con tu marido, te escribo a ti. Estoy muy enojado con él, como lo está todo Buenos Aires, por no decirnos nada sobre sí mismo. Es un gran periodista que informa muy bien de todo menos de sí mismo. Yo no me quiero meter en la vida de nadie. No necesito saber cuándo viene, qué planes tiene, etc. Todo eso, lo comprendo, es íntimo. Pero un corresponsal, cuando él mismo es noticia, no puede dejar de informar. Entonces, he tomado la siguiente resolución: Art. 1) Manténgase a Seoane como corresponsal de Hora Once en donde sea. Art. II) Desígnese a Maruja corresponsal de los amigos en ese silencioso país que se llama Seoane.
Condenados: ¿Por qué a estas alturas no tenemos datos de ventas, crítica, etc., de la exposición de Madrid? Miserables: ¿Cuándo venís? Etc., etc., etc.
Después de tres años de no veranear, el médico me manda a Punta Ballena, y mi amigo Lussich me invita a su casa. Consecuencia de la aparición misteriosa de una úlcera de duodeno. ¿Se difundió en Madrid la noticia de los premios de Hora Once? Índice es el único premiado que no escribió... ¿Qué les pasa? No todos los días premian –aunque sólo sea un Ángel– el trabajo de uno en el extranjero.
Yo pienso estar, hasta el 25 de febrero, en esta dirección: Adolfo Alonso Lussich –Uruguay–Maldonado–Punta Ballena.
Escríbeme allí. Hora Once sigue saliendo en verano, con media hora de duración. Yo dejo las audiciones armadas, menos unos minutos para imprevistos. Y para lo que yo mande desde Uruguay.
¿Cuando me mandáis un telegrama ordenándome irme? ¿Y Suiza? Al fin recibimos carta de los Dieste: breve, pero muy bien pensada y nutrida y sugerente. Qué lástima que Cano publicó un fragmento de mi Súplica a la Libertad sin aclarar que se trataba de un fragmento... es como reproducir un detalle de un cuadro, pero presentándolo como si fuera el cuadro. De todos modos, confieso que me emocionó como si fuera lo primero que publico en la vida. España... España...

Basta por hoy. Un largo abrazo.

Lorenzo

[Manuscrito:] P.D. Esta semana sale Brughetti para Madrid-Italia. Aquí se ha portado muy bien. Te buscará para que lo orientes, a través de Azcoaga, porque yo en ese momento no tenía a mano tu dirección.

1964-01-20
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Magdalena (Arxentina)
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 20/01/1964

El Castro, 20 de enero de 1964

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Magdalena

Mí querido amigo:

Estamos nuevamente en El Castro con los tuyos, gozando y abusando de vuestra hospitalidad y del encanto de esta tierra de la que uno no desearía separarse nunca.
Estoy trabajando en unos nuevos grabados en madera para un libro de lujo que va a editarse en Madrid, Preludio, Aria y Coda a Gabriel Fauré el músico francés, 150 ejemplares, que me han encargado con motivo de mi exposición madrileña. Hemos venido el martes de la semana pasada a la noche y aún no he visto nada más que algunos familiares. Pienso despedirme estos días de todos los amigos de aquí, de los que encuentre, pues me produce un enorme fastidio las despedidas y pensamos estar de regreso en Madrid el 1 de febrero para ir dos días a Salamanca y quizás otros dos a Barcelona para regresar a Buenos Aires en los primeros días de marzo, del 1 al 7. Para entonces hablaremos mucho sobre nuestros proyectos que continúo madurándolos “in mente” y lentamente. Hay que exaltar a Galicia tratando de despertar el genio de su pueblo manifiesto en tanta obra escondida durante siglos o solo escondidas de eruditos. Valorizarla. Iba a escribir ponerle un precio, porque en nuestra sociedad, la que nos toca padecer, solo se estima lo que tiene precio. Tú estás haciendo una obra muy importante, extraordinaria, con la fábrica y a tu ejemplo hay que llenar Galicia de pequeñas fábricas en las que la habilidad y el conocimiento heredado del pueblo encuentre cauce para nuevas iniciativas. A mi regreso a Buenos Aires voy a dedicarme a estudiar lo que pueda de estos problemas. El folklore, los objetos folklóricos, tienen belleza, pero no se pueden remedar, no se puede remedar la simplicidad... Brotan, como alguien dijo, de la improvisación y languidecen en la repetición y en el amaneramiento. A veces proceden de viejos estilos muertos. Al folklore lo defienden los llamados tradicionalistas. Nosotros debemos intentar utilizarlo como principio, nada más, de una nueva obra de arte, aprovechando al máximo, en cambio el oficio que hace posible su perduración en el tiempo. Como camino para el futuro; sabiendo que guarda en sus entrañas la originalidad diferenciada de un pueblo. Utilizarlo como los viejos estilos que perduran, para el progreso. Pero no te quiero dar ahora la lata con todo esto. Ya hablaremos con calma de ello. Creo que va a ser difícil hacer comprender a las gentes de nuestros propósitos pero pienso más firmemente que hace unos meses que hay que intentarlo. Tiene que ser como tomar una posición en una batalla, pero en guerra más heroica.
Estamos muy contentos entre los tuyos, con Mimina, Isaac y José. A Camilo lo veremos en Santiago.

Un abrazo grande de Maruja y mío:

Seoane

1964-01-25
Carta de Seoane a Varela. 1964
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1964 en 25/01/1964



El Castro, 25 de enero de 1964

Sr. D. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Andamos por Galicia de despedida. Estamos nuevamente en El Castro y mañana o pasado vamos a Santiago y a Vigo antes de ir a Madrid. Dieste está en Madrid. Te envío algunas noticias, muy pocas, pues han de pasar bastantes días antes de que pueda normalizar nuevamente el envío de ellas.
La Editorial Gallimard de París acaba de publicar un libro del escritor mexicano Carlos Fuentes, La más espléndida región, con un prólogo de Miguel Ángel Asturias. Se trata de una sátira violenta de México postrevolucionario. La crítica francesa le trata de un Dos Passos a la mexicana. En unas declaraciones que acaba de hacer Carlos Fuentes afirma: “Para toda la América Latina el problema es el mismo. El escritor es la voz del pueblo. Tiene dificultad en hacerse entender, mas, si se le escucha, adquiere una importancia más grande que en otros países. La prueba es que se le envía a prisión, o se le condena a muerte, que él sabe la suerte reservada al pueblo que él representa”.
En Madrid, en la sala Don Quixote, expone cuarenta y cuatro grandes dibujos a tinta, el arquitecto y pintor gallego Agustín Pérez Bellas. El crítico Alberto Míguez afirma que viendo sus personajes Pérez Bellas “trata con una razonable crueldad, el cronista recuerda –es obligatorio– el barroco mundo de las romerías y fiestas campesinas gallegas. Hay en estos mendigos, en estos reyes destronados y ridículos, en estas orondas y carnavalescas, un afán destructor y diabólico, una morbosidad que rehuye cualquier snobismo”.
En Le Havre expone Edouard Pignon, el gran artista francés, cuya obra se vinculó alguna vez al realismo socialista, 56 telas. En palabras mismas del pintor, se establece que ellas no ilustran ninguna teoría estética y que en todo caso puede establecerse que sirvieron de lección para su obra todas las que conmovieron al siglo. Pignon parte siempre de la realidad para ir desenvolviendo su propio mundo y son cuadros antológicos los que representan mineros, barcos y marineros de Ostende.
En Renuevos de Cruz y Raya que publica Cruz del Sur-Santiago de Chile-Madrid acaba de publicarse impreso en Barcelona Duendecitos y coplas, de José Bergamín. En las solapas del libro se incluyen juicios sobre el autor de Juan Ramón Jiménez, Pedro Salinas, Azorín, Antonio Machado, Unamuno, P. L. Landsberg, y en la contraportada al pie de la fotografía de Bergamín en una plaza de toros, una frase de Jacquez Maritain donde afirma: “José Bergamín tiene la locura del cristiano y la locura del poeta”.
La Editorial Taurus de Madrid publicó la traducción castellana de El estilo y la idea, artículos y ensayos del músico Arnold Schomberg, uno de los innovadores más discutidos y admirados de la música contemporánea y que en sus escritos mantiene su carácter polemista al mismo tiempo que hace gala de sus hondos conocimientos de la música clásica. En uno de ellos afirma: “en toda música compuesta sobre poesía, la exactitud en la reproducción de los acontecimientos es tan ajena a la valoración artística como lo es el parecido que tenga un cuadro con el modelo”.
La Fundación Ford ha concedido una bolsa de viaje de un año al escritor francés Michel Butor para residir den Berlín. La fundación norteamericana cree que es posible que los escritores puedan inspirarse para sus propósitos mejor al pie del famoso muro berlinés que en territorio norteamericano. Butor de todas maneras anuncia que piensa escribir tranquilamente y estar tranquilo y que entre otros escritores piensa encontrarse con el polaco Vitold Gombrovitz que reside en Buenos Aires. Un periodista le interroga: “Durante vuestro viaje a América usted ha escrito Mobile, ¿qué piensa usted escribir en Berlín? Burton respondió: “un libro seguramente, pero será un Inmóbile”.
“Ni negros, ni blancos: hombre se afirma el escritor norteamericano James Baldwin, el profeta negro de la cólera, como algunos le denominan, que estrenará en París Blue for Mr. Charley. Afirma Baldwin a su entrevistador Leo Saurage: “Si nuestro Gobierno no es capaz de hacer votar a un negro de Mississipi o de Alabama y de protegerle físicamente, no tiene derecho de exigirle de llevar el uniforme. Y es simplemente indecente exigirle que participe financieramente al sostenimiento de escuelas y universidades en las que su acceso le está prohibido”.

Esto es todo por hoy. Saludos a todos los amigos. ¿Qué pasó con la exposición argentina de París? No tengo noticias. Yo no envié nada. Estoy harto de todos esos concursos internacionales que no saben defenderse o se llega tarde y mal. Un abrazo para Marika y para ti de Maruja y uno de:

[Seoane]

1964-01-27
Carta de Alvajar a Seoane. 1964
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Seoane. 1964 en 27/01/1964


Ginebra, 27 de enero de
¡1964, ay!

Querida Marujiña:

En este momento recibo tu carta, y no me lo creerás, pero “ayer” por la noche pensé: “A Maruja se le debe de estar terminando el Té Midros , y te iba a escribir preguntándote si lo necesitabas y querías que te lo mandase o si tenías hasta tu “hipotético” paso por aquí, que todos deseamos.
Como me interrumpieron, sigo hoy, día 29. Ya te compré el té, que tuve que encargar porque, como ya sabes, no suelen tener cajas de las grandes. Hoy me lo han dado y mañana saldrá. Te lo mandaré por avión. ¿Cómo no me lo dijiste antes? ¡Eres más tonta...! Va por avión, no por la prisa, sino porque es más conveniente y más seguro. No quitaré la caja, si no hay inconvenientes en el correo, porque va más protegido, y si realmente pasa un kilo el contenido sólo con el papel de embalar pasa y tienes lo mismo que llenar formularios para que pase por los servicios de aduana, así que no se gana nada. No me mandes los 23 francos con que me amenazas, en primer lugar, porque no son 23 francos sino mucho menos y, en segundo lugar, porque es más el trabajo que te daría a ti que me daría a mí que lo que vale la cosa. Además, no habiendo en España cambio libre, no creo que te vendan francos y, verdaderamente, Maruja, sé sensata: no vale la pena. Como no veo muestras de que aparezcáis por aquí, te digo “desde ya” que, siendo probable que en todas las cosas que tenéis que arreglar en Buenos Aires os gastéis más tiempo del que vez desearíais, me recuerdas por anticipado que te lo siga mandando de manera que no te falte nunca. Ya sabes que no me cuesta nada hacerlo, mientras siga aquí, y aunque me vaya a París, siempre se lo podré encargar a alguien.
¿Venís o no venís? Ya me han traído casi todos los muebles del dormitorio y tenéis una cama de un metro cuarenta, que supongo que os bastará. Ya os he dicho que el sofá de la sala es también cama o puede serlo y que yo tendré sitio.
Hace unos días llamó por teléfono una amiga vuestra para saber de vosotros. Me dijo su nombre, pero ya sabes lo que te pasa con los nombres que te sueltan de repente: que los entiendes mal y los olvidas pronto. Por la voz, estoy casi segura de que era aquella chica que os llamaba de Juterlaken , y el propio hecho de haberme llamado lo confirma. Dijo que se iba pronto para Buenos Aires y que si no llegabais casi en unos días ya no tendría oportunidad de veros. Le di las noticias, un poco vagas, vuestras (me refiero a vuestros proyectos) que por entonces tenía.
Me alegro muchísimo de que lo de Bandi haya sido una equivocación. No recuerdo si la noticia de la muerte de Cholo os la di yo misma o no, porque en esos días estaba bastante mal. Lo que tuve era pasajero aunque muy doloroso y, muerto el perro se acabó la rabia. Quiero decir que son esas cosas como las gripes y tal, que una vez que se van las olvidas y no las puedes llamar enfermedades serias, aunque te joroban de mala manera durante unos días. Dicen, sin embargo, que pueden requerir una intervención quirúrgica, y en otros casos, se pueden reproducir varias veces con unos días de intervalo. No me ha hecho ninguna de esas dos formas. Y ya es la tercera vez que me pasa. ¡Santa Penitencia, ora pro nobis!
¡Os envidio, malvados gallegos! Eu ben quixera ter unha leiriña, botar unha parolada co meu amigo Carrê na súa casa do Ponte do Pasaxe e aínda un sono na praya de Santa Cristina. Pero son deseos momentáneos, es morriña pura, que casi me enfermó en Buenos Aires, un sentimiento vegetal, si así se puede decir, de árbol desarraigado. La verdad es que no quiero ir a España, y cuando digo “no quiero” no hablo con la cabeza, sino con las ganas. Más aún, quiero no ir. No solamente por las razones que cualquiera que no fuerais vosotros supondría. La única forma de expresar mi manera de sentir es esa, que no es muy explicativa ni muy matizada: “quiero no ir”. Lo cual no quiere decir, etc., etc.
El otro día recibí una carta que dice textualmente: “Conocí a Maruja. ¡Hermosa mujer, vive Dios!” Y agrega luego que, dicho sea sin malos pensamientos de ninguna clase, sólo “por amor” de admiración, en lo que coincido. Es de Quiroga, el padrino de mi hermano, a quien yo quiero tanto y que ahora está en Ecuador, me dice también que le fue imposible ir a la inauguración de la exposición de Luis (supongo que la de La Coruña) por un impedimento que surgió a último momento, y que lamentándolo, tuvo que irse sin veros de nuevo.
Luis: ¿No me podrías mandar los catálogos o lo que sea de tus exposiciones en España?
Y ambos a dos: ¿No me podríais dar vuestra nueva dirección en Buenos Aires, que no la tengo? Esto en previsión de que no paséis por aquí.
No olvidéis que si vais a París no tenéis más que avisar, o no avisar. Tienen las llaves de mi casa mi hermano Javier y mi cuñadísima, Mary Castelo, que viven en 17, Quai aux Fleurs, Paris IV, y siendo vosotros mi necesidad hay de prevenirlos. Obrad con toda confianza y seguridad. Y que esos queridos tontos os calienten la casa, etc., etc.
Por si os vais directamente y no tenéis tiempo o ganas para escribir:
Cariños a los amigos, y si veis a Arturo, un gran abrazo y que escriba:
Mandadme vuestra dirección; que Maruja me avise para que le mande una tonelada de Té Midrós, y aquí estoy “para lo que queráis mandar”.
Ojalá vinierais. Si tardáis algún tiempo, ya os mandaré fotografías, no mías (líbreme Dios) sino del departamento. No sé si os he dicho que pedí una plaza que quedó vacante en la Unesco, pese a que ya llevo metidos en este apartamento, aunque parezca mentira, más de 16.000 francos. Como la han pedido muchos (París, je t´aime) no creo que me la den, sobre todo porque quieren que se traduzca del ruso y yo lo tengo bastante abandonado a causa del dichoso teatro, y luego porque desean “formación técnica o científica”, y resulta un poco feo decir que los documentos económicos o científicos de la Naciones Unidas me los daban a traducir a mí, porque los economistas y otros “titulados” lo hacían muy mal, y los trabajos de revisión y edición que estoy haciendo en el BIT me lo han casi impuesto porque hay una cantidad de publicaciones técnicas, pseudo científicos y económicos que con gran sorpresa para ellos corrijo, rehago, publico mucho mejor que los hombres que tienen allí para hacer eso, doctores de toda clase de cosas, pero que no saben traducir, no saben trabajar. Bueno, estoy hablando tonterías.
Escribí a Antonio Baltar con mucho retraso, porque esperaba tener datos más concretos, y me temo que con excesiva prolijidad. No sé si después de esa carta no me odiará, pero, como yo, cuando me vine de Buenos Aires, no había tenido ni siquiera la idea de que las organizaciones internacionales eran algo en donde no podía trabajar. Tengo un “despiste” no tan grande, pero sí despiste en los demás. Si está enfadado, por favor, “desenfadádmelo”, que tanto él como Mireya son dos seres “à aimer”, y yo, que no sé decirle a la gente que la quiero, cuando la quiero, meto mucho la pata.
Mil cariños. ¡Noticias! ¿Qué vais a hacer? ¿Venís o no venís? Bastan dos palabras y vuestra dirección en Buenos Aires. “And so, to supper and talk” como diría Samuel Pepys.
Me olvidaba de deciros, por si Núñez Bua sigue con su proyecto, que los muebles que he comprado ahora son de madera de teca, como los que tiene la Boutique Danoise que tanto le entró por el ojo. Que la casa que me los ha vendido, sin tener una tienda tan visible, sigue un poco el mismo procedimiento. Principalmente muebles, que se fabrican en la Suiza alemana; luego “algo” de lámparas, de adornos, de jarrones, de alfombras, de colchas, etc.; lo suficiente para ayudar al cliente con ideas, pero no como para competir con las casas que sólo venden una de esas cosas. Sé ahora también otros detalles que le podéis decir a Núñez Bua (en primer lugar, que de su ahijado “nunca más se supo” y que si sigue interesado en venir a Suiza, no tiene más que escribirme): la casa Altamira vende, por ejemplo, con el cuádruplo de su precio los mantos de Lorca que utilizan aquí como alfombras (y bien bonitos), una de las cuales nos prestaron (que utilizamos como mantel) cuando hicimos El mejor alcalde. Que casi todas las cosas que tiene esa casa son simples imitaciones (hablo de muebles); te lo demuestra que para esa misma obra nos prestaron (gracias a los buenos oficios de condesa de Cabarrús) cuatro o cinco “viejas” sillas, que a una, porque evidentemente en de madera “fresca”, se le rompió una pata, que yo, personalmente, aunque no era culpa mía, le dije a la gente del grupo que, costara lo que costara, yo pagaba la silla, y que esta gente de Altamira dijo que (al parecer la dueña o la encargada general) ya la arreglaría y que no tenía importancia... Amigos míos se han traído de Madrid imitaciones mucho mejores. No sé si recordaréis un mueble de esquina que salió en Las cartas boca abajo. Fue el único mueble de esquina que pudimos conseguir. No era absolutamente necesario, pero yo había montado los movimientos de la obra pensando en que un mueble de esquina era fácil de encontrar, y no. Y todo estaba prendido con alfileres y la gente que trabajaba en la obra estaba haciendo, durante todo el tiempo de los ensayos, dobles jornadas de trabajo, por una u otra razón. Mejor que cambiar movimientos era buscar el mueble. Bueno, pues el mueble, “soi–disant” español, tenía todas las apariencias de un mueble portugués y además “no iba”, pero no había otro. Pues, ese mueblecito de nada, que parecía hecho en cartón piedra, y no en madera, tenía como precio en Altamira 4.500 francos, si he de creer a Aída Cabarrús que mentir no miente, pero que, a veces, te dice y augura cosas que te hacen dudar de todo. Ella lo consiguió, y ella previno, puesto que o no nos hacen un seguro por esas cosas que tenemos en préstamo para el hecho o no sé qué otra dificultad hay.
A parte de eso, “he renunciado a las tablas”, como una vedette cualquiera. No me gusta hacer las cosas mal. Y no puedo ser el hombre orquesta. Si mi sueldo, por importante que sea, no me da con holgura para satisfacer las necesidades de otros, que tienen que ser satisfechas, tengo que renunciar a hacer “mal y en malas condiciones” una cosa que me gusta, para hacer otra que es necesaria hacer. No es sacrificio; no quiero ponerlo así. Siempre me ha jorobado eso tan español de “la intuición”, el, llamémosle talento personal. “Yo” estoy por los oficios, por el conocimiento lo más profundo posible de la profesión que uno ejerza, y no por “moralismo”, sino por placer. Sólo se gusta de lo que se conoce. Y cuanto más se lo conoce, tanto mejor.
Cuando me vine de Buenos Aires, quise hacer algo en París, seguir cursos de dirección escénica, etc., pero empecé a trabajar inmediatamente y ya no pude, porque me tuve que venir a Ginebra, ¡Qué se le va a hacer!
No dejéis de mandarme vuestra dirección en Buenos Aires ni de avisarme si queréis algo.

Mil cariños.

Amparo

1964-02-05
Carta de Seoane a Varela. 1964
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1964 en 05/02/1964



Madrid, 5 de febrero de 1964

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibimos tu carta con la noticia de vuestra ida a Punta del Este y de la úlcera de duodeno, que aparte sufrimientos y cuidados, que sentimos, te anuncia una larga vida. Nosotros nos disponemos a regresar a fines de este mes o principios del mes que viene, en los primeros días. Para entonces hablaremos de todo. Acabamos de estar en Asturias y Galicia donde fuimos a despedirnos de familiares y amigos y pasamos en pleno invierno días primaverales, lo mismo que en Madrid. Las gentes están asombradas del buen tiempo. Pero ahí van algunas noticias para la radio:
En Madrid, en la Sala Nablí, expone el pintor gallego Eugenio Fernández Granell, exilado desde la Guerra Civil española en Centro América y Estados Unidos. Presenta su exposición el crítico de ABC Santiago Arbó Ballesté. Granell es uno de los pocos pintores que se mantienen fieles al surrealismo y a su jefe universal André Bretón. Realizó numerosas exposiciones en Nueva York, París, Puerto Rico, y los prefacios de sus catálogos fueron escritos, aparte de Pedro Salinas, por componentes del grupo surrealista de París, Benjamín Péret, Marcel Duchamp, Julien Levy, Claude Tarnand, etc., participando en todas las muestras internacionales del surrealismo a partir de 1948. A nuestro juicio, la mayor virtud de su arte es el alarde caligráfico del autor que cubre grandes espacios con arabescos, en muchos casos trazados con un virtuosismo tan notable como el de los maestros calígrafos. Mantiene puntos más o menos remotos de contacto con André Mason y, como casi todos los surrealistas, desconcierta al público con la gratitud de los títulos. Su prologuista actual, Arbós Ballesté, afirma: “la paleta actual de Granell posee un matizado, asordado, acento tropical, una cierta aridez soterrada. Ésta es justamente, creo yo, la versión cromática que un gallego como Granell puede dar del trópico.
Se termina de ampliar considerablemente el Museo Marés de Barcelona, famoso por las colecciones escultóricas que poseía y que ahora se ve acrecentado con 300 imágenes, retablos, calvarios y piezas monumentales, como un pórtico románico del siglo XII desprendiendo de una iglesia de los Pirineos catalanes. La pieza más impresionante, entre las recientemente ingresadas al Museo Marés, es un Cristo bizantino de gran tamaño también del siglo XII y procedente de Italia.
El cronista humorista norteamericano Art Buchwald consiguió introducir nuevas costumbres en la prensa consiguiendo que le sea pagado el refrito, es decir, la publicación de artículos ya hechos que son nuevamente reeditados ahora por orden de la dirección y sin sorprender la buena fe de éste o su falta de memoria. Artículos como los referidos a fechas señaladas, de carácter patriótico o religioso, son ahora seleccionadas entre las publicadas en el pasado pagándosele al autor sus derechos como inéditos. Una mañana el Herald Tribune en su edición europea publicó el siguiente delantal a una crónica de Art Buehwald. Ante la imposibilidad de escribir su acostumbrada crónica por encontrarse de viaje, Art Buchwald nos ruega la inserción de una de las ya publicadas y que viene bien con la fecha de hoy. Agradecemos a nuestro redactor este rasgo de probidad personal, nuevo en él, ya que otras veces nos ha enviado artículos viejos sin dar explicación ninguna”.
En Le Figaro Litteraire se publica una crónica del pintor francés Yves Brayer titulada Yo he visto a Siqueiros en prisión. Después de cuatro años y medio, David Alfaro Siqueiros continúa encerrado en prisión en México por un motivo arbitrario contra el cual se manifestaron en el mundo entero un gran número de intelectuales de todas las tendencias”. Esto dice en el anuncio de primera plana la crónica de Yves Brayer el propio periódico que, como todo el mundo sabe, es un órgano de derechas de Francia. Por primera vez, una persona ajena a la familia fue admitida a hacer una visita al gran pintor encarcelado. Yves Brayer cuenta su entrevista con Siqueiros y la ilustra con dos retratos que los dos pintores se hicieron mutuamente, uno al otro, en el breve tiempo que duró la visita. En la crónica, termina Yves Brayer expresando: “Yo admiro a David Alfaro Siqueiros que en esta vida de reclusión trabaja incansablemente y continúa siendo un gran pintor. Yo espero que recobrará bien pronto su libertad”.
Se está realizando en París una gran exposición gráfica de Max Ernst que, según el título de una crónica en un seminario especializado, constituye una especie de autobiografía del pintor germano-francés. Se exponen los álbumes de grabados y collages que extendieron su prestigio mundial como La mujer de cien cabezas, o Una semana de bondad, publicados entre 1919 y 1934. Max Ernst expresó a raíz de esta exposición: “Mi pintura y mis procedimientos son juegos de niños”.

Esto es todo por hoy. Recibid tú y Marika un abrazo grande de Maruja y mío y transmite un saludo a las olas del Atlántico sur de la seca meseta castellana:

[Seoane]

1964-02-17
Carta de Seoane a Varela. 1964
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1964 en 17/02/1964



Madrid, 17 de febrero de 1964

Sr. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Esperamos de que estés mejor de tu úlcera y de que estéis disfrutando Marika y tú del mar uruguayo. Nosotros regresaremos a fin de este mes, el día 29 quizás. Éstas que te envío son, pues, las últimas noticias desde aquí y ahí van:
Las revistas literarias de Madrid, Índice e Ínsula, agradecen en sendas notas y en sus números de enero, el ángel anual otorgado por Hora once a fines del año 1963, por su contribución a la difusión y exaltación de los valores culturales durante el año y destacan la importancia de esta distinción. En Índice, se publica al mismo tiempo una fotografía del escritor Ernesto Sábato, que en su nombre se hizo cargo del premio en Buenos Aires, vestido de barrendero madrileño, traje adquirido en Madrid por el novelista, con un muro al fondo en el que se destacan frases alusivas a la actualidad política de Buenos Aires y con un pié también alusivo a esa actualidad de hace unos meses.
Con el mismo título de Hora once, acaba de inaugurarse en la estación televisora madrileña un programa policial. Hace años otra coincidencia semejante a ésta ocurrió con el nombre de Correo Literario, que en Madrid se reprodujo tratando de imitar del quincenario argentino y, hace menos tiempo, la Editorial Plaza y Janés de Barcelona puso de título a una colección suya La botella errante, con una viñeta horrenda tratando de seguir el de Botella al mar, nombre de una desaparecida editorial argentina. Hora once de Buenos Aires tiene, pues, seguramente por falta de ingenio de la dirección de la televisión madrileña, su homónimo en la capital de España.
Acaba de inaugurar una exposición de su pintura, en la Galería del Cisne, el pintor español Enrique Climent, exiliado en México desde la Guerra española. Su pintura actual preocupada por los matices de color y materia, sorda en sus tonos, recuerda el surrealismo que caracterizaba al pintor en los años anteriores a 1935 cuando pertenecía al famoso grupo de los ibéricos. El prologuista del catálogo de esta exposición, el crítico Enrique Azcoaga, afirma: “En vista de que el color supone en la pintura de Climent experiencia, la materia –o la textura, o el tejido pictórico– no es en su obra paciencia artesana, sino un planteamiento formal espiritualmente dominado”.
Entre los premios del XIII Salón del Grabado celebrado en Madrid, debe destacarse la medalla de honor otorgada a Picasso, así como el nombramiento a dicho artista como socio de honor de la Agrupación Española de Artistas Grabadores por su aportación a esa muestra. La entrega de premios se efectuó por la Dirección General de Bellas Artes. Esta misma entidad tiene en proyecto la organización de una exposición rodante de reproducciones de obras de Picasso y que comprenderá treinta ciudades españolas. Por otra parte, como participamos hace algunas semanas, en la exposición de pintura que se realizará en el Pabellón Español de la Feria de Nueva York, se expondrán tres cuadros últimos del pintor que fueron adquiridos por el Estado español a una galería de París.
En Toulouse, en Francia, se realiza una curiosa exposición de documentos de diversas épocas, desde la antigüedad, en la que se destacan orlas y formas caligráficas influenciadas por diversos estilos de la historia del arte europeo y sobresalen como ejemplares las firmas marginales de los notarios. Entre éstos, estamos seguros, ocuparían un lugar muy destacado, de exponerse, los de la Península Ibérica, cuyo orgullo continúa siendo hoy la complicada firma con que rematan los documentos que redactan y dan fe.
Al pintor argentino Jorge Larco se le tributó un homenaje en Madrid por sus colegas españoles con motivo de la próxima aparición de su libro sobre la pintura española. El homenaje consistió en una exposición de obras de artistas españoles en la sala de Don Quixote y en una comida celebrada en el Círculo de Bellas Artes donde hicieron uso de la palabra el organizador del homenaje Sr. Zarco, Director de la Galería Don Quixote, el pintor Francisco Cossío, el crítico de arte Camón Aznar y el propio homenajeado.

Éstas son las noticias más frescas de estos días, todas referidas a pintura y pintores. Espero ofrecerte verbalmente otras a nuestro regreso. Un abrazo a Marika y a ti de Maruja y mío y otro saludo al Atlántico sur que desde hace algún tiempo provee de merluzas a España y a Cultura Hispánica.

[Seoane]

1964-03-21
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1964
Nova York
A Habana
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1964 en 21/03/1964


A Habana, 21 de marzal de 1964

A Luis Seoane e señora
Madrid

Amigos moi queridos:

Parece que foi onte cando deixamos Bos Aires, e vai pra tres anos. Parece mentira. Sempre tiven unha noción fuxidía do tempo, porque decote me parece escaso, pero nestes trinta meses a cousa resultoume máis veloz ca nunca. Tanto hai que facer e crear aquí e tan a gosto se fai, que non se sinte o paso do tempo. Porque aituar en Cuba, anque se trate do labor máis modesto, é sentirse útil, sentirse protagonista de algo, moi importante no seu conxunto. Este país é un laboratorio en moitos aspectos. E é o centro do mundo nalgúns outros. E o caso é que o povo –antes degradado e corrompido– síntese aitor desto, sinte o seu camiño como seu, como propio. Esto faime lembrar, anque máis por referenza que por esperencia propia, o primeiro quinquenio dos anos trinta, vividos por vostedes. Talvez aquelo fose máis importante, pero é o mesmo entusiasmo creador.
Percurarei sintetizar o noso quefacer aquí. Eu sigo na Empresa Automotriz, do Ministerio de Industrias, agora a cargo do departamento de Intercambio, que comprende as seiciós de Abastecimientos (compras), de Entrega de Productos (vendas) e Xurídica. As Empresas chámanse Consolidadas porque abranguen producciós afís. Hai 52 Empresas industriales, divididas en Básicas e Lixeiras. Esta (Automotriz) ten 23 fábricas de productos diversos e neste ano incorporaranse sete máis, entre elas dúas totalmente novas, con tecnoloxía checa, de buxía de encendido e bicicletas, e outras máis de carrocerías pra ómnibus. Manexo ben este mecanismo, anque ten a súa complexidade, debido ó tempo que levo aquí, e eso permíteme adicar enerxías ás miñas cousas (enerxías e tempo, que no comenzo nin tiña). Escribo unha seición fixa na revista Bohemia (sae cada quince días) chamada Tribuna de Quejas, onde satirizo o burocratismo, os malos métodos de traballo, etc. Son unha especie de precursor nesta maneira de criticar dende dentro. Tamén pubrico cada tanto artigos no diario El Mundo sobre temas literarios, e outros. Dei remate á novela galega Camiño bretemoso (o protagonista é un galego, un emigrante frustrado que chegou á Arxentina alá polo ano 1914 e pasou gran parte da vida na Patagonia). Escomencei este traballo alá (en Bos Aires) e trouxen o resto de material accesorio que me facía falta. Deille remate fai máis dun ano. Tamén terminei un livro de contos (Xente no rodicio), un livro breve, con 16 narraciós. Teño en proieito algúns cadernos de contos pra nenos, en castelán. Concedéronme un premio nun concurso literario de Ministerio de Educación, por un texto de lectura pra 5º grado. E esto, en síntese é todo.
Anisia tamén escribe. Colabora mensualmente na revista Mujeres, con temas latinoamericáns (folklore, tradiciós, historia, etc.) Outuvo un premio de teatro infantil e outro de centos, tamén pra nenos. Traballa na Editora Juvenil, como coordinadora de ediciós, con Herminio Almendros (amigo de Otero Espasandín) e con Carpentier que é o director da Editorial Nacional. Dende fai catro meses por encargo de Carpentier quedouse a cargo da Editorial (de administradora) pra superar certas dificultades, pero xa feita unha reestructura, nova, anque tamén colaborei, volta nestes días ó seu trafego na juvenil, que é o que lle intresa realmente.
Esta é en síntesis á nosa vida, o que pode engadirse aitividade en milicias, círculos de estudos políticos, etc. Como digo no comezo: un vivir intenso e agradable.
Souben do seu premio e felicítoo sinceiramente. Tamén da esposición de grabados de Coruña e da de Madrid. Pero sei que en tres anos –dacordo coa súa capacidade inmensa de traballo– a súa obra vai máis alá destas dúas grandes mostras. Sei que lle non gosta escribir cartas, pero quixera ter unha moi longa, con moitas novas, sobre todos os problemas de cultura galega, obra súa, perspectivas do livro galego en Galiza e Bos Aires, situación aitual da plástica galega, etc., etc. E tamén dos nosos políticos. Todo o que vostede creía interesante.

E por hoxe namais. Cariños de Anisia e pra Maruja. Unha grande aperta de

Xosé Neira

[Manuscrito na marxe esquerda:] Calle 4 nº 19- Apto. 13 Vedado- La Habana- (Cuba).

1964-04-08
Carta de Seoane a Azcoaga. 1964
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Azcoaga. 1964 en 08/04/1964


Buenos Aires, 8 de Abril de 1964

Sr. D. Enrique Azcoaga
Madrid

Queridos amigos:

Llevamos un mes, pocos días más, en Buenos Aires y estamos aún sin ganas de establecer contacto con las gentes ni de escribir. Estas son, pues, unas pocas líneas para daros cuenta de que hicimos la gestión al llegar con Jorge Feinsilder, que prometió escribir inmediatamente. En realidad creo que esperaba para hacerlo el regreso de Perla Rotzait. Es esta la única noticia que podemos daros de Feinsilder. Nos preguntó por vosotros y le dimos nuevas –buenas nuevas– de cuanto sabíamos. Estamos más bien tristes, con mucha nostalgia de España y pareciéndonos, solo al mes, lejano el tiempo que estuvimos en ella. Hemos estado con algunos amigos comunes. Todos os recuerdan y algunos prometen visitaros próximamente. Por mi parte comencé a pintar y a preparar unos bocetos para dos murales que es casi seguro realice en los próximos meses. La temporada artística prácticamente no comenzó. Hasta ahora una muestra de dos belgas, pintor y escultor, en el Museo Di Tella, otra de “los veinte” en Van Riel, y otra más de Batlle Planas en “Lascaux”, una galería abierta hace algunos meses encima de el local de Air France. Hay varias galerías nuevas de señoras dispuestas a gastarse sus ahorros con la esperanza de acrecentarlos. La única buena pintura que vi esta temporada fué la de Laxeiro, que trabajó bastante este año pasado y que parece decidirse a hacer una exposición en serio este año, quizás en Lascaux. Noé está en Nueva York, creo que tambien Macció, Lea Lublín en París y Berni y Castagnino anuncian su viaje en los próximos meses. “Ver y Estimar” dió su premio estos días a un joven, para mí desconocido, y cuyo nombre no recuerdo, seleccionado de un conjunto muy al día con las revistas de arte llegadas de París. Todo es ahora Pop-arte, los neo-figurativos e informalistas son ya pasatistas. El Pop-arte tiene la ventaja para una ciudad de comerciantes como esta, que sus adeptos son en general buenos clientes de la industria juguetera. Se ven abundantes muñecas pegadas a los cuadros, o trozos de ellas. Ferrari inauguró una exposición en “Lirolay”, mejor que la última vista por mi en Van Riel, y parece estar más tranquilo, en cuanto a viajes, que en 1962.
Por Estados Unidos va a circular una exposición de “Nuevos valores argentinos” organizada por Di Tella. Estas son algunas noticias muy sumarias de lo que se refiere al movimiento artístico. En cuanto a escritores la única noticia que sabemos es que Alberto Girri, que ocupa un alto cargo en la Radiotelefonía, consiguió una beca para Estados Unidos de la Gugenheim1. Esto es todo por hoy. Nos acordamos de vosotros y de todos los amigos de ahí. Nos acordamos de Madrid y de Galicia y sentimos tanta nostalgia de las gentes como de las ciudades y del paisaje. Sentimos hasta nostalgia de esa voz desconocida que alguna vez suena por teléfono y que pide perdón porque se equivocó. Aquí, donde nadie pide perdón y nadie, tampoco, da las gracias. Donde todos tenemos aire de llevar una pistola en el sobaco para eliminar a nuestros congéneres. El cine nos hace olvidar esta vida. Os envidiamos.

Un gran abrazo de Maruja y mío para María, los hijos y para tí de:

[Seoane]

1964-05-18
Carta de Seoane a Azcoaga. 1964
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Azcoaga. 1964 en 18/05/1964


Buenos Aires, 18 de Mayo de 1964

Sr. D.
Enrique Azcoaga
Madrid

Querido Azcoaga:

No hemos recibido respuesta tuya a la carta en que te enviábamos noticias de nuestra conversación con el Sr. Feinsilder.
Yo estoy trabajando en dos nuevos murales y pintando. Preparo una exposición para fin de año y una nueva carpeta de grabados. Esta es nuevamente, resumida, nuestra vida de ahora en Buenos Aires. Igual que en Enero de 1963 o en Diciembre de 1962. Todos los amigos lo mismo. Te recuerdan. Ahora te escribo estas dos líneas para enviarte esta nota de La Razón, aparecida anoche, sobre tu monografía de Spilimbergo.
Escríbenos, cuéntanos algo de Madrid, de pintura, de lo que tu creas útil a nuestro interés. Nosotros soñamos con el regreso.

Abrazos a María y para ti y tus hijos de Maruja y míos:

[Seoane]

1964-05-18
Carta de Azcoaga a Seoane. 1964
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1964 en 18/05/1964


Madrid, 18 de mayo de 1964

Luis Seoane
Buenos Aires

Queridos amigos:

No ha pasado nada para contestaros tan tarde... Es decir, el 31 de marzo, mi madre no dio un susto de muerte... Todo se ha superado por ahora. El 2, me tocó charlar en Melilla, invitado por la Biblioteca Municipal del lugar, vale decir, por los poetas Miguel Fernández y Jacinto López Gorgé. A la vuelta de mis 48 horas africanas, me robaron en plena calle del Caballero de Gracia, después del correspondiente atraco, dejándome sin blanca... La cosa me hizo pedir árnica en TAURUS. Y como a veces, no siempre, hay males que vienen muy bien, me dieron el anticipo de un posible libro sobre Dibujantes de Madrid. Después hicimos una escapada a Toledo... Y el día de San Isidro, aprovechando el puente, hemos estado con mi hija mayor por Zaragoza, Huesca y Monzón –tierra de Costa, el olvidado– para ver a todos nuestros parientes, a quienes debíamos visitar desde que llegamos de Buenos Aires...
En estas idas y vueltas, un día recibimos carta de Lala. Me decía que Laxeiro estaba muy nervioso y que no dormía porque sus “marchands” le habían cobrado un cuadro para pagar el almacenaje. Me decía, un poco puerilmente, que escribiese a Pepe, que hiciera gestiones, yo no sé cuantas cosas... He preferido no contestarla. Y como lo quiero y desearía que no se enfadasen, te encarezco Luis que le digas algo... Entre otras cosas, que el que arregló todo el asunto fue Gutiérrez, y que no era cosa de interferir poderes...
Muchas gracias por la gestión que hicisteis con Feinsilberg. Nunca me escribió. Tampoco lo han hecho aún los Rotzait, a quienes encargué lo vieran y resolviesen... Sin embargo, fueron muy amables haciéndolo desde Roma, desde Grecia, y desde Londres, donde se vieron con Clara Eugenia.
De exposiciones, seguimos con el ritmo que conoces. En la sala donde tu lo hiciste, expone esta veintena Rafael Benet, el conocido neoimpresionista catalán. En la Mordó, lo hace el Greco (argentino). El día del vernissage se le ocurrió poner un anuncio en algún periódico, reclamando “mocitas” para bailar flamenco a las 7:30, en las señas donde exponía. Y cuando fuimos los invitados, nos encontramos con medio mundo de “flamencas vacacionales”, aparte mamás de los pueblos próximos dispuestas a ofrecer a sus hijas... La dueña de la galería hacía como se (sic) sufría. Todos estábamos en el secreto que esto lo había hecho el mismo Alberto Greco. En Biosca, expone el hijo de los Duques de Alba. Y... Se prepara la inauguración de la Nacional.
De Alberto Girri, de quién me contabas algo, me han dicho cosas enormes entre él, Primera Plana, Nélida Baigorria, etc., etc. Te lo comento sin dar a la cosa la menor importancia. Aparte que...
El llamado Lorenzo Varela sigue sin contestar la que le escribí al Uruguay estando vosotros. ¿Tiene la cenestesia por los suelos...? ¿Le toca una depresión de semestre...? ¡Qué se le va a hacer...! Pero lo cierto es que no llegan noticias si por casualidad...
Los Dieste volaron a Rianjo. El primero de los dos días que estuvimos en el Festival Shakespeare, Enrique Casal Chapi me lo dijo. Músico que como es natural estaba contra los ingleses, contra los dibujantes y contra el lucero del alba... Hubo un momento que me habló positivamente de Cristóbal Halffter. Lo anoté...
Souto y Climent se marcharon a México. El primero para arreglar los líos con su mujer y volverse. El segundo, esperando una monografía que le dejó encargada a Ángel Crespo y con la que estaba bastante encantado. No he vuelto a tener la menor noticia del uno ni del otro.
Las cosas literarias siguen como las dejaste. Personalmente...creo que me queda menos para que aparezca el primer libro mío de la segunda vuelta. Camilo Cela ha publicado un folleto de lujo con fotografías del Barrio Chino de Barcelona. Y una hetaira le ha armado un pleito, mientras la declaran “honoris causa en Siracusa”. Estuvo por aquí antes de irse a Estados Unidos. Le despedimos en Lhardy. Días antes, publicó en sus Papeles siete de los poemas que figuran en mi libro.
Todos los colegas andan demasiado pendientes de los premios. Es natural. O haces eso, o tienes que vivir como yo del dichoso segundo oficio. Que cada día me quita más tiempo. Aunque nunca he sabido cómo arreglarlo. O lo cultivo, o me muero de hambre. Y no es cosa de cultivar semejante broma.
Gonzalo Losada, aparte anunciarme un viaje de mes y medio por México, tuvo la bondad de mandarme las Obras Completas de León Felipe. También me ha enviado Tango de Sábato, una cosa de Bernárdez y alguna cosa más... También me hizo la primera liquidación de mi Cancionero. Está realmente hecho un caballero.
Estos días se ha puesto a la venta el volumen de las 22 comedias escogidas de Molière que traduje el verano pasado, con el correspondiente prólogo. Para ver cómo resuelvo el veraneo, me apresto o dispongo a hacer una traducción parecida de Verlaine para mi editorial. Por cierto que, hablando de verano, me alegró que Díaz Pardo me llamase de regreso de Buenos Aires. Ofreciéndome muy gentilmente su casa del Castro por si quería utilizarla... No pude ni verle. Lo hicimos sólo por teléfono.
Como supongo que veréis a Núñez Búa, decidle que por aquí, lo mismo se dice que viene, que no viene...Nosotros siempre le esperamos. Pero... él dirá. Hace días, con motivo de iniciar una serie de colaboraciones con La Gaceta de México, estuve charlando con María Elena la del Fondo. Y le dedicamos los más cariñosos recuerdos...
¿Y vosotros? ¿Qué hacéis? ¿Cómo organizáis el regreso? Me parecería casi bizantino preguntaros que cómo habéis encontrado Buenos Aires. Aunque, como decía mi hija Isabel, se te fue un poco la mano cuando te referías en la tuya a la capital Federal. Lo triste, lo verdaderamente triste es que una vez fuera de “aquel lugar” no te acuerdas de que has vivido en él casi doce años…Eso es lo triste. Pero por lo demás, ¡gran plaza! No hará horas, charlaba con Barón Castro, el gran amigo que han hecho casi jefe de la UNESCO. Pues bien; me decía de Buenos Aires, lo que tú y yo tantas veces hemos comentado. Es inevitable. Pese a la problemática de Illía, a la que no veo ninguna solución...
Se prepara para octubre una magnífica muestra de Zurbarán. Quien sabe si habrá que hacer algo. Biosca no me ha vuelto a hablar de aquella revista sobre la que te di noticias. Un verano que ha comenzado en abril, yo creo que tiene a los indígenas algo pajilacios. Y aunque Dionisio Ridruejo o Moreno Galván estén detenidos, en la calle sólo se habla de la corrida de Bienvenida en Vista Alegre, y de si El Cordobés armará pasado mañana el alboroto...
Aplacé mi viaje a Poitiers. Lo haré en noviembre. El problema es que mis compadres, encargados de llevarme, andan por los Nuevayores. Donde –que nadie se equivoque– los Picassos no son “cedidos”, sino adquiridos por las autoridades de la Feria donde se exponen...

Y nada más. Deseo que me recordéis a quienes me recuerden. Y que no os olvidéis de que siempre os quiere.

Enrique

1964-05-18
Carta de Seoane a Maiztegui. 1964
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Maiztegui. 1964 en 18/05/1964


Buenos Aires, 18 de mayo de 1964

Sr. D. Isidro B. Maiztegui
Madrid

Querido Maiztegui:

Te debemos carta desde nuestra llegada, pero continuamos tratando nuevamente de adaptarnos y olvidar en lo posible todo el goce que nos produjo España entre Junio del 63 y Marzo del 64. Hicimos tus encargos. Entregamos a los Coppola tu obra y a tu madre la carta que le enviaste y casi no podríamos decirte nada más. ¿Te sorprendería que te confesásemos que encontramos esto igual a cuando nos marchamos, pero todo más caro en cuanto a precios y a la gente más indiferente? El Gobierno no hace nada, nadie hace nada. Illia parece una buena persona, pero creo que nada más que eso. Es posible que sepa entenderse con las gentes de los comités, pero nosotros conocimos mejores personas, o tan buenas. Últimamente en España al Sr. Jesús, pescador de Rianjo, amigo de Dieste, que se entiende con los hombres y a la vez con los cardúmenes de peces y con los delfines en su ría de Arosa. Conoce su lenguaje a través de los signos que trazan en el agua o de sus voces. Los delfines acuden divertidos “hablándose” entre ellos a estropearle las redes y él sabe cómo tratarlos sin causarles daño. Son sus vecinos y compañeros de la ría.
A don Jaime, un capellán de cerca de Sada, con los ojos muy azules y el hábito lleno de lamparones, que actúa de radomante y que con una plomada alemana que encierra un metal misterioso encuentra agua para que sus feligreses abran nuevos pozos. Es como un druida y los lamparones de la grasa de las comilonas puedes imaginártelos, si quieres, como líquenes crecidos con el tiempo. He aquí dos personajes buenos que no pueden hacer demasiado mal a una población, pero la bondad de Illia puede llegar a ser trágica. Le llaman “el buenazo”.
No puedo darte noticias de Buenos Aires. Hemos estado con muchos amigos comunes. Todos te recuerdan. Me ofrecieron un banquete extraordinario y trabajo en dos nuevos murales y grabo. A finales de año expondré nuevamente. Esto es todo. A Marcial le agradecí una carta que me envió –y que no hice uso de ella– con motivo de unos ataques solapados de un grupo de la colectividad que se metió conmigo, como preveía, por la exposición en la Dirección General de B. A. La reacción se produjo mostrándome las organizaciones todas en general de la colectividad su adhesión enviándome cartas, comisiones y ofreciéndome comidas que no acepté. De tu Macías, no puedo decirte nada. Averigüé y todo está dormido sin que por ahora esta gente muestren interés en nada útil. Todas las prisas comienzan en Junio, casi en vísperas del día de Galicia. Por mi parte, hablo de tu obra cada vez que puedo. Bueno, esto es todo.
Te ruego me escribas algunas líneas y me cuentes algo de Madrid y de la gente amiga. Nosotros no hemos escrito todavía a casi nadie, estamos perezosos para hacerlo y tratando de readaptarnos a esta ciudad monstruosa, cada vez más monstruosa y con más agujeros en sus calles y atracos de toda índole. Vemos, eso sí, cine en cantidad. Entre muchas, algunas espléndidas películas como La Entrega y Los Compañeros. Escribe. Saludos a los amigos comunes, a Juan Manuel López, a López Pacheco, a Marcial le escribo hoy también. Un abrazo de Maruja y mío para ti:

[Seoane]

1964-05-31
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1964
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1964 en 31/05/1964

31.5.64

Sr. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Me llega la tuya del 18 que te agradezco mucho. Leí detenidamente tu magnífica fantasía empleada para levantar el ánimo que al parecer trasuntaban mías anteriores cartas, en una de las cuales te había mandado las bases del concurso-exposición de Lugo (cuyos organizadores te escribieron directamente) y tú no me contestaste nada, en cuanto a tu aceptación [de] concurrir, silencio que me ha creado un conflicto tremendo. Verás:
Aunque yo no te dije nada para no coaccionar tu pensamiento yo rehusé cortésmente la invitación en razón de que nunca he concurrido a concurso exposición alguno, por una de tantas aprensiones que me rodean. Pero al tener cuadros tuyos aquí en casa recibí una fortísima presión ya no solo de todos los elementos del círculo de las Artes de Lugo sino de Valentín, llegándome a impedir que no impidiese el acceso de obras tuyas a la exposición. Y tú sin contestar si te parecía bien ir o no. Si cedía cosas tuyas y al final la exposición no resulta bien o la cosa no es de tu agrado tú podrías decir que mientras yo me había puesto a cubierto no enviando cosas mías no había hecho lo mismo con las tuyas. ¿Y si alguien piensa que yo impedí que se conociesen tus cosas? Ante este dilema que me ha quitado el sueño he decidido ceder en mi rigidez y enviar tres cosas tuyas y tres cosas mías, las cuales, junto con otra cosa de Laxeiro, vinieron a recoger personalmente los directivos del círculo, hoy. Por una serie de consideraciones te envié: Sentados esperando, en la ría, Mendigos de romería y Homenaje. Todo va fuera de concurso. Colmeiro envía también cosas fuera de concurso y Souto dentro de concurso. Tienen 150 cuadros (hoy se cerró la admisión) y eliminarán, parece ser que más de la mitad. Traen un tribunal de Madrid para la eliminatoria y premio en que están, Chueca, Sánchez Camargo, Gaya Nuño, Ortega Muñoz y no sé quién más. He hecho las cosas lo mejor que he podido, que he sabido y con la mejor ley y si no son de tu agrado es que soy imbécil. Laxeiro estará representado por otras cosas además de una que he facilitado yo.
En otro orden de cosas mi pesimismo ha crecido veinte coordenadas de un golpe: la emigración del personal femenino capacitado venía siendo un problema serio. De repente en la semana pasada vino un inglés a reclutar cien chicas entre 18 y 25 años, solteras, y bien formadas y con la aceptación más que tácita de las autoridades se nos ha llevado la mitad del personal femenino, que siendo el mejor vale por el 70%. El delegado sindical facilitó la operación de este tráfico. Las consecuencias económicas para la empresa son serias, pero no son nada frente a la repugnancia que te causa el saber en qué clase de mecánica estamos viviendo, y uno se pregunta ¿merece la pena reconstruir este descalabro para que luego vuelva otro inglés y se beneficie de ello? ¿Merece la pena pensar en Sargadelos con este panorama? Si hay que aceptar lo que tú dices de la Argentina lo único que yo lamento es no haber aceptado en su momento la proposición de Neira Vilas, pero como insiste aún se puede aceptar.
Os recordamos constantemente. En esta casa para todos los que vivimos en ella Luis y Maruja son consustanciales con ella y con nuestra esperanza. Un abrazo muy tenso de vuestro

[Díaz Pardo]

1964-06-02
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 02/06/1964

Buenos Aires, 2 de junio de 1964

Sr. D. Isaac Díaz Pardo

Mí querido amigo:

Recibí dos cartas seguidas del Presidente del Círculo de las Artes de Lugo pidiéndome que envíe algunas obras para una exposición de pintura gallega que piensan realizar. Lo mismo que tú me participaste en una tuya. Te ruego, pues, que con tu envío, incluyas tres cuadros míos o los que tú consideres conveniente. Pueden ser dos de los grandes, los mendigos de romería y las tres mujeres sentadas, y otro, quizás, de dos mujeres, así mismo, sentadas. Y también grande aunque menor que los otros, pintando con tierras, éste o el que te parezca mejor. Los envío “fuera de concurso”, pero a la venta, si es que se venden el precio que tú dispongas pero creo debe ser no inferior a 30.000 pesetas. Esto por si a alguien se le ocurre perder dinero en un cuadro. Los gastos del envío según dicen en la carta corren de cuenta de la sociedad. De cualquier manera tú me tienes al corriente de esto. Estoy proyectando para fin de año un número especial de Galicia Emigrante, 160 páginas, formato nuevo y época nueva, semestral o anual. Te tendré al tanto de esto. Buenos Aires está imposible. Se han ocupado por los obreros unas 2000 fábricas en dos semanas, algunos dicen que mejora algo la situación económica, nosotros somos pesimistas, todo lo vemos a través del aumento de precios. A mí me va bien. Tengo dos murales para hacer y continúo pintando. No sé nada de esa. Debo carta a mucha gente, entre todos a Pepe Rey, que no le he escrito aún agradeciendo sus atenciones. Escríbeme sobre tus proyectos. Laxeiro realizó una muy buena exposición de óleos y le fue muy bien. Nosotros continuamos pensando en volver. Os envidiamos la primavera de Galicia y las escapadas a la playa de Fontán. Nosotros miramos de vez en cuando desde la terraza al río, más que por su belleza, por su posibilidad de camino de regreso, sabiendo que después de él está el mar, y, a quince días, Galicia. Escríbeme.
Un abrazo a todos cuantos pregunten por nosotros, a los amigos, al mar de la ría, al huerto de manzanos de frente a tu estudio, a los cuervos marinos, a los cucos, a los mirlos, -solo te ruego no saludes a la refinería de petróleo- y uno muy grande de Maruja y mío para vosotros dos y Camilo, Rosendo y Xosé de:

Seoane

1964-06-02
Carta de Seoane a García Sabell. 1964
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1964 en 02/06/1964


Buenos Aires, 2 de Junio de 1964

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Mi querido amigo:
Estamos de regreso desde hace más de dos meses, abandonando de un día para el otro el escribir cartas, seguramente porque nos encontramos perplejos de haber vuelto a dejar Galicia y Europa y no sabemos bien que decir. Tenéis que perdonarnos por no haber escrito aún esa carta, que debimos haber escrito al llegar, que hasta hoy pensamos, y en la que queríamos darte las gracias, que te las doy ahora, por todas vuestras atenciones y afecto hacia nosotros. Creo que algún día escribiré sobre todo cuanto sentí al regresar a Galicia y ponerme nuevamente en contacto con compañeros y amigos de hace más de un cuarto de siglo y a los que el tiempo no cambió en sus sentimientos. Sobre esto y sobre Galicia, una Galicia que viene creciendo dentro de mí, más joven por paradoja a mayor edad mía y que se vuelve a tiempos remotos. Comienzo a pintarla ahora en paisajes que pueden parecer extraños y que tienen sin embargo fundamento real valiéndome de algunos apuntes y recuerdos de los meses que pasé ahí, aclarando otros recuerdos, buscando más que los matices de su naturaleza, su estructura. Trabajé mucho desde que llegué, de manera más decidida en estos paisajes. Pero no es de esto que quería escribirte hoy, sino de tu espléndida conferencia en mi exposición de La Coruña que quisiera tener publicada y de cuya edición hablé con Del Riego y Xohan Ledo antes de venirme, luego, naturalmente, de tu escribirla, como prometiste. Me gustaría que lo hicieses si aún, por tus trabajos, no lo has hecho, pues quisiera que saliese en los próximos meses. No sé si hago bien en insistir sobre esto, pero es que conservo en mí toda la emoción que ella me produjo y continúo pensando en su valor como análisis de una obra y de una persona independientemente de que se refiera a mí. Bueno, esto es lo que quería pedirte. Hoy tambien le escribo a Del Riego. Creo, casi seguro, que el próximo año volveremos a Galicia pero ya para quedarnos en algún lugar de los alrededores de La Coruña, quizás en Sada. Quiero ser útil en esa y no desde lejos, muy vagamente. Uno de estos días, cuando me las envíen, te mandaré una separata de la Revista de la Universidad de Buenos Aires con un trabajo mío Acerca de la Integración de las Artes y que es un boceto de un ensayo que proyecto mucho más extenso. Bueno, esto todo por hoy. Solo queríamos saludaros, pedirte pases tu conferencia a Del Riego y darte unas pocas noticias nuestras.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Elena, los tuyos y para tí de:

Seoane

1964-06-02
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964 en 02/06/1964

Buenos Aires, 2 de Junio de 1964
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
No sé nada de todos vosotros, me encuentro nuevamente incorporado a la tremenda vida de Buenos Aires y con nostalgia cada vez más aguda de Galicia, de cualquiera de sus rías. Trabajo, trabajo siempre desde que llegué. Tengo dos nuevos murales que realizar y dos álbumes de grabados aparte de una exposición a finales de año y, independientemente de esto, acabo de escribir para la revista de la Universidad de La Plata un pequeño ensayo: “El Padre Feijóo y las artes visuales”, que te enviaré tan pronto se publique, así como otro: “Acerca de la Integración de las Artes” que se publicó en la Revista de la Universidad de Buenos Aires y del que me anunciaron unas separatas. Este último lo había dejado hecho antes de irme a Suiza y es posible que lo amplíe, pues me interesa el problema tal como se plantea actualmente. Quiero, tambien, hacer la selección de las notas de la audición de Galicia Emigrante que son unas quinientas, este año se cumplen los 10 de su creación, en octubre, y del que creo poder seleccionar cincuenta o sesenta que pueden constituir un volúmen de algún interés por los temas tratados, referidos sobre todo a cuestiones artísticas de Galicia. Sería el tomo que te enviaría para Galaxia, pero no sé aún cual sería su forma. Algunas serían las notas completas y otras párrafos de ellas de interés particular, tal como ahora lo pienso. Quizás me ponga a hacerlo en los próximos meses para enviártelo alrededor de agosto o setiembre. Todo este trabajo alternándolo el mes pasado con banquetes que me ofrecieron escritores, universitarios y artistas argentinos, organizado por éstos últimos. La Junta Directiva y Comisión de Cultura del Centro Gallego, etc., con motivo de unos ataques solapados y canallas que tu conocerás, publicados en Orientación gallega con motivo de mis exposiciones en La Coruña y Madrid, y que tuvieron como reacción movilizar a la colectividad y a los intelectuales argentinos, en unidad sorprendente, para mostrarme su adhesión. Pero todo esto no vale la pena comentarlo. Me negué a que este asunto mío fuese motivo de nuevas divisiones y discordias. Hoy la (sic) escribo tambien a Domingo pidiéndole que redacte la conferencia de La Coruña como me había prometido, para el tomo sobre mis grabados del que me gustaría que os ocupáseis, dejando a Xohan Ledo toda la libertad para su presentación. Yo me haría cargo aquí de unos doscientos ejemplares aparte de los que enviáseis a “Follas Novas”. Si estos se pudiesen hacer con el texto en castellano, por el público distinto a que se destinan, sería mejor. Contéstame sobre ésto. O pudiese ser bilingüe.
Maruja y yo estamos conmovidos de las atenciones de Evelina y tu con nosotros, en general de todos los amigos de esa y no sabemos como retribuirlas. Tenemos el propósito de instalarnos en Galicia por algún tiempo, no sabemos cuando, posiblemente en Sada, y quizás, no sabemos, iremos nuevamente el año que viene. Este año es posible que vuelva a salir Galicia Emigrante, revista, en nuevo formato y nueva época, con carácter semestral. Cada número constituirá un volúmen de unas 160 páginas. Cuando esté decidido, te escribiré para que nos ayudes con colaboraciones de esa. Queremos ofrecer una visión lo más completa posible de Galicia.
Esto es todo hoy. Quisiera que reanudásemos nuestra correspondencia. Escríbeme sobre tus trabajos y contéstame a estas cuestiones de los libros, sobre el de Domingo. Os envidiamos vuestra casa de Vigo, no las escaleras, el mar que os rodea y el trabajo que tu realizas. Envidiamos a todos los que pueden vivir ahí.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí. Contéstame, necesitamos vuestras cartas:
Seoane

1964-06-16
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1964
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1964 en 16/06/1964

16.6.64

Sr. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí la tuya del 2 cte. cruzada con otra mía de parecida data en que te daba cuenta del envío que había hecho de tus cosas, a lo de Lugo. A la vista de tu última carta veo que no acerté en elegir tus cosas más que en Mendigos de Romería. De todos modos quiero decirte que tanto este como Sentados esperando en la ría (se entiende el que tuviste en la exposición en Madrid) están colocados en el sitio de honor en la exposición y se la “tragan” completa.
El domingo, luego de dar una vuelta por Galicia viendo los abusos que está cometiendo en ella Pedro Barrié de la Maza en nombre de sus intereses particulares, recaímos por Lugo y estuvimos unos momentos en la exposición de la que hemos extraído el catálogo adjunto. Salvo esas dos cosas tuyas que las han distinguido francamente bien todo lo demás está torpemente amontonado, y disparatadamente seleccionado. Vi que el cuadro tuyo Homenaje no lo colgaron; tampoco colgaron otro de los que había enviado yo y que tenía un sentido desde luego nada reaccionario (sin duda el mío no lo colgaron por malo) pero no deja de ser significativo que estos dos cuadros dejaran de colgarlos. Tenía mucha prisa para formar un escándalo y no quise ver a nadie. Sin duda las autoridades hicieron la censura correspondiente. Me he de enterar. Es un paisaje estupendo el de esta tierra pero necesita una desinfección a fondo.
Estuve con Valentín en Vigo. Lo del banco está ya solicitado el permiso en Madrid y se incluye el proyecto del Laboratorio de Formas. A Valentín le han prohibido una sección que venía haciendo en el Faro: “Tiempo de crear”, por mi culpa. Escribió una con el título de “Éxodo provocado” (te voy a hacer una copia de él que puede interesarte). Hubo una buena polémica con La Voz. De este asunto de la recluta de emigrantes que te daba cuenta en mi anterior se consiguió paralizar (tal fue el escándalo que formé) y está radicado en el juzgado. Saltó hasta el Director General de Emigración Riaza Ballesteros que era el que protegía la operación del inglés. Intervino personalmente el Ministro Trab[ILEXIBLE] en la investigación del hecho. Era una verdadera porquería. De las muchachas afectadas de la fábrica se están ya incorporando algunas al trabajo. Me hizo sudar esto y nos costó un riñón.
Me parece estupendo eso de la nueva época de Galicia Emigrante; te felicito. Estoy seguro que va a ser sensacional. Dispón de mí como de un paraguas para todo lo que te pueda servir, desde entregarte una parte de mi salario hasta repartirte ejemplares por las casas.
No hay novedades. Estaos tranquilos por ahí donde pronto os estaré haciendo compañía.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja, con un recuerdo desesperado por teneros lejos de todos los de esta casa

[Díaz Pardo]

1964-06-17
Carta de Maiztegui a Seoane. 1964
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1964 en 17/06/1964


Madrid, 17 junio 1964

Querido Seoane:

Ya estamos aquí en pleno verano y en unos calores que se vinieron de un golpe. Marcial muy bien y trabajando en la editorial Codex, contento y con mejor sueldo y condiciones que en la radio. Lástima que la peña de Zahara se terminó, pues ahora Marcial se levanta a las 8 (!) y hace horario de oficina, con la tarde de los sábados libre. Pero está contento. Organizamos otra peña para el mediodía de los sábados y cerca de la editorial.
Ahora “tenemos” petróleo... gran publicidad, artículos y comentarios. Las acciones de Campsa por las nubes... El h. de p. tiene un dios aparte... y siguen los festejos de los XXV años de paz (¡?). Agrega ahora el torrente turístico...
Pero los precios van subiendo poco a poco. Cine se hace poco, con relación a años anteriores. Te voy a pedir un favor y es que en la nueva comisión del T. San Martín esté Rodolfo Arizaga como músico, amigo mío y a quien también escribo para ver que posibilidades habrá de hacer el Macías. Le envío copia del informe que le hice a Grassi [Díaz]. ¿Quién está ahora de Director Gral? Sabes que si se puede hacer la cantata con escenas, mejor, o si no, la música sola como concierto, pero no me interesa que se tenga que estrenar como “obra gallega” y para festejo de la Semana de Galicia. Sé que tú piensas como yo. Creo que con Arizaga sería una posibilidad, pues es el que organiza los conciertos de San Martín.
Ayer llamé a tu pariente pidiéndole yerba mate y te manda saludos. ¿Qué tal Maruja? Me imagino lo mucho que echaría de menos todo esto y Galicia en esta temporada. Los amigos bien y sin mayores novedades. Buenos, pues son las 3 de la tarde y me voy a comer.

Abrazos.

Isidro

-Todavía no sé cuándo ni a donde pasaré unos días de veraneo. Me imagino Galicia…
-Escribo de vez en cuando. A Coppola, que no me han agradecido mi “atención”.

1964-06-18
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1964
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1964 en 18/06/1964

EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 18204/ VIGO
18-junio-1964
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 2 de junio, después de un largo silencio que me extrañaba. Por lo que en ella me dices, veo que sigues entregado a la intensa actividad de siempre. Me agradará mucho recibir esas dos separatas de trabajos tuyos, que me prometes.
Aunque no mantengo ninguna relación epistolar con personas de ahí, ni me llega noticia alguna de lo que ocurre en la colectividad, sí he visto la nota estúpida a que te refieres. Creo que no merece la pena ni de hacerse eco de ella. Sin embargo, creo que estuvo muy bien esa actitud de solidaridad de los escritores y artistas argentinos, y de la Directiva y Comisión de Cultura del Centro Gallego.
Respecto al tomo sobre tus grabados, se hará lo que indicas. A fin de que pueda destinarse a público distinto del de habla gallega, haremos una edición bilingüe. Hablaré con Xohán Ledo sobre el particular, ya que será él quien dirija la edición. Cuando tengamos en nuestro poder el estudio de García Sabell, lo traduciré yo mismo al castellano. Luego habrá que hacer tres copias de cada uno de los textos, y de cada uno de los grabados para enviarlas a Madrid a la censura.
Para el álbum de dibujos de Colmeiro hizo un bello prólogo Rafael Dieste. Ya lo enviamos a Madrid, junto con las copias de los dibujos para obtener el permiso de publicación.
Según mis noticias y lo que leí en la prensa, las obras que presentaste fuera de concurso a la Exposición lucense de pintura gallega, llamaron la atención y gustaron mucho. Ya sabrás que el primer premio se lo dieron a Tino Grandío, y el segundo a Mercedes Ruibal.
Mientras no preparas los trabajos para el volumen sobre cuestiones artísticas de Galicia, podías enviarme uno o dos de ellos para la revista Grial, los que te parezcan más oportunos.
¿Recibes normalmente los libros de Galaxia? Si te interesa algún libro, o todos, de los que dejamos de enviarte cuando hiciste el viaje último a Europa, dímelo para remitírtelos seguidamente.
De por aquí nada hay que contarte que tú no sepas. Hace unos días, y en vista del tiempo veraniego de que disfrutamos, nos hemos trasladado ya a Coruxo.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego

1964-06-19
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 19/06/1964

Buenos Aires, 19 de junio de 1964

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido amigo:

Recibí tu carta en la que me dices del envío de los cuadros. Yo te había escrito sobre esto ante la insistencia del Presidente del Círculo de las Artes, lo mismo que a éste. Me parece muy bien tu selección y te agradezco la molestia que te has tomado. Buenos Aires lo mismo que hace un mes o que hace dos, quizás un poco peor. No hay carne ni huevos desde hace más de diez días. Las gentes han vuelto, como en épocas bíblicas al cordero y un pollo te cuesta casi trescientos pesos. Todo aumenta y circulan muchas clases de rumores no demasiado fundados hasta la fecha. El Cardenal Caggiano es, por estos días, mediador supremo entre obreros y empleadores. La C.G.T. continúa en su plan de lucha, ocupando fábricas. Por mi parte trabajo. Tengo dos murales, ya empecé con uno y otro que haré a fin de año. Los dos en el barrio Belgrano. Terminé un nuevo álbum de grabados: Bestiario. Junto con el “Rostro de la bestia de mando” está “Una bestia as “el monstruo que constituye un “Bulto de éxito”, la sirena, la serpiente, etc. Diez nuevos grabados, dos de ellos en color. Pinto. Sólo salimos al cine y a pasar algunas horas nocturnas en casa de algún amigo. No tengo carta de nadie de esa. Continúo pensando de manera distinta que tú, creo que hay que quedarse en el sitio de donde uno procede y, si lo siente y lo quiere, trata de modificar las cosas hasta que uno puede más y entonces, si nada cambia y si el desaliento no tiene remedio, dejarse consumir como un árbol o la inmensa mayoría de los honores en todos los sitios. Cada uno de nosotros es un hombre más. Tú has hecho y haces mucho por Galicia y ese es tu sitio, como es el mío y el de todos nosotros. Yo estoy cansado puedo vivir bien en Buenos Aires pero tengo muchas ganas de realizar un último esfuerzo y comenzar de nuevo, otra vez desde abajo, ahí mismo, aunque todos se marchen a Alemania, a Inglaterra a donde sea. La de hoy no es precisamente una carta optimista.
Os suponemos a todos nuevamente reunidos en El Castro. Seguramente irán por ahí Luisa y Pepe Rey y los domingos Pepe Fuentes. Para la revista de la Universidad de la Plata he escrito un ensayo, “El Padre Feijóo y las artes visuales” con motivo del centenario de este y te enviaré próximamente la separata del otro, “Sobre la integración de las artes”, publicado en la revista de la Universidad de Buenos Aires hecho hace más de un año. También este verano es posible que se estrene El Irlandés Astrólogo por una compañía de teatro experimental. Envíame noticias de todos los amigos y de la exposición de Lugo, dime si los cuadros no defraudaron demasiado. Un gran abrazo para todos vosotros: Mimina, Camilo, Rosendo y José y otro para ti de:

Seoane

1964-06-19
Carta de Seoane a Piñeiro. 1964
Nova York
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1964 en 19/06/1964


Buenos Aires, 19 de Xunio de 1964

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago

Meu querido amigo:

Recibín o recorte de La Noche coa nota sobor da eisposición de pintura de Lugo. Agradézoche moito o envío, pois non tiña a menor noticia do que tiña pasado, e alegroume tamén de que a xente se interesase polos meus cadros. Un destes días enviaréiche unha separata dun pequeno ensaio encol da integración das artes que fixen pra a revista da Universidade de Buenos Aires e que son, de certo xeito, notas pra un ensaio maior que teño pensado facer. Tamén escribín outro pra revista da Universidade de La Plata sobre o Padre Feijóo e as artes visuaes en relación con problemas da pintura do seu tempo e do noso. Este non sei cando sae. Teño moitas ganas de voltar a Galicia, cicáis, si podo, pro ano que ven, e quedarme a vivir e traballar ahí xunto a unha ría do norte, gustaríame na de Sada. Xa veremos. Estou traballando moito. Rematéi un novo álbum, Bestiario, de grabados en madeira, que editará próisimamente unha editorial de Rosario. Fai poucos días escribinlle a Domingo e a Paco. Estou moi agradecido a todos vos, os amigos de esa. Saúdos a todos no meu nome, e Isabel e ti recibide unha aperta de

Maruja e miña.



A miña nova direición é: Calle Montevideo 1985, piso 13. Dto. 68.
A tua carta derradeira chegoume de casualidade.

1964-06-26
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 26/06/1964

Buenos Aires, 26 de junio de 1964

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
EL Castro

Mí querido amigo:

te adjunto copia de la carta que envié hoy a Paz Andrade por un problema surgido por culpa de la Agencia Momfort S.A. de Barcelona y de Madrid en relación con mis cuadros y la Aduana. Hice un poder a nombre tuyo y de Valentín. Perdóname la molestia pero tiene la intención de que los cuadros queden depositados en tu casa si se consigue la importación definitiva. Creo que el asunto puede arreglarse fácilmente por Paz Andrade en el Ministerio de Comercio o en la dirección General de Aduanas. Pero hice una presentación, como puedes ver en la carta, en el Consulado Español de aquí para que no iniciasen el expediente a que estaría sujeto por diferente información de los agentes de Madrid o de Barcelona, igual da:
Recibimos tu carta y la de Mimina que se habrán cruzado con las nuestras. Estamos envidiosos de vuestra suerte estando ahí por estas fechas. De aquí prefiero momentáneamente no hablarte. El precio de los pollos en Buenos Aires resulta tener alas más ligeras y que vuelan más alto que el de esas aves y la carne de pollo, como en todas partes, va resultando la más popular. Te felicito por el éxito de las gestiones de que me escribes. Veo poca gente, a Laxeiro y a Varela con frecuencia. A Laxeiro le leí tus noticias de la Exposición de Lugo. Es una lástima que siempre ocurran las mismas cosas en estas muestras y que sea tan difícil organizar una buena y definitiva. Te escribiré con más calma, ahora me encuentro bastante fastidiado con ese asunto surgido con motivo de los cuadros y que me hizo perder tres días en gestiones. Mándame noticias de todos los amigos y la dirección de Fernando Mon. Un gran abrazo para todos y para Mimina y para ti de Maruja y mío. ¿Qué pasó con los exámenes de tus hijos? Estoy seguro que todos habrán ido bien. Nuevamente abrazos.

Seoane

1964-06-30
Carta de Seoane a Ellena. 1964
Bos Aires
Rosario
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ellena. 1964 en 30/06/1964


Buenos Aires, 30 de Junio de 1964

Sr. D. Emilio Ellena
Rosario

Mi estimado amigo:

Tengo terminado el álbum de grabados en madera para su colección. Creo que pueden resultar interesantes. Se trata de un Bestiario de animales fabulosos, tal como se lo había anunciado cuando usted me visitó. Espero, pues, sus noticias para la impresión. Llevaría un brevísimo prólogo, una página, de Félix Gategnó referido al tema de los grabados.

Reciba usted el saludo muy cordial de su amigo:

[Seoane]

1964-07-02
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1964
Nova York
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1964 en 02/07/1964


2 de julio de 1964
Sr. D. Luis Seoane López
Pintor
Montevideo, 1985
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Llega ahora a mi poder tu carta del 27 con los papeles anexos. Seguidamente he escrito a mi querido amigo Ramiro Casas, de la Dirección General de Aduanas, en los términos de la carta anexa.
En el resto de esta semana o primeros días de la próxima debo realizar un viaje a Madrid. Llevaré los antecedentes, visitaré a Casas y haré lo que sea posible para obtener la importación definitiva. Supongo que los cuadros son los que custodia Díaz Pardo, tres de los cuales destinó a la Exposición de Lugo, donde hicieron un resonante papel.
Isaac estuvo recientemente conmigo, de paso para Ribadavia y Lugo. Confiaba en que tu regreso coincidiría con el fin del año actual, pero deduzco ahora que se retrasará algo más.
Supongo que cuando llegues el Banco Industrial de Galicia estará iniciando su funcionamiento, y que encontraremos en él encaje para tu actividad. Tanto en orden al Instituto Gallego de Formas, como a la renovación de las ideas publicitarias, que es necesario emprender en Galicia.
En este orden de cosas, el pensamiento de la gente está evolucionando aceleradamente, y las empresas pugnan por incorporarse a las nuevas técnicas. En tal sentido, el impacto de Pescanova S.A., ha supuesto un avance de varias décadas.
Si me escribes sobre este tema, volveré a decirte algo sobre como yo lo veo.
Cuando tenga alguna noticia del asunto de Aduanas, te la comunicaré seguidamente.

Sin otra cosa, con nuestros mejores recuerdos para Maruja, recibe un cordial abrazo de tu siempre incondicional amigo y compañero,

Valentín

[Anexo.]
[Carta mecanografada]

2 de julio de 1964

Sr. D. Ramiro Casas
Dirección General de Aduanas
Ministerio de Hacienda
MADRID

Querido Ramiro:

Supongo que conoces a Luis Seoane López, un gran pintor gallego residente hace más de 20 años en Buenos Aires, que estuvo recientemente en España. Con este motivo obtuvo la importación temporal de 35 cuadros suyos, despachados por la Aduana de Port Bou, bajo la declaración núm. 18577/63. Se encargó del despacho la Agencia de Aduanas “Monfort, S.A.”, de Barcelona, con sucursal en Madrid calle Antonio Maura, 10.
De esta agencia ha recibido Seoane en Buenos Aires una noticia alarmante, anunciando que si el 2 de julio no se obtiene la importación definitiva, se incurriría en responsabilidad de defraudación.
Dentro de unos días pienso estar en Madrid y procuraré visitarte para hablar del asunto. Para ganar tiempo, te agradeceré que des alguna instrucción, a fin de que las cosas no se compliquen más, sin perjuicio de legalizarlo todo en la forma que sea procedente. En el mismo sentido debe haberse recibido una comunicación del Consulado General de Buenos Aires, a través de la Dirección General de Relaciones Culturales. Supongo que será posible conceder una prórroga, en vista de la residencia en otro país del titular de la licencia de importación temporal, o por otro motivo igualmente justificado.
Rogándote que pongas el mayor interés en el asunto, para evitar cualquier responsabilidad y en espera de poder estar contigo dentro de pocos días, recibe un abrazo cordial de tu siempre incondicional amigo,

[Paz Andrade]

1964-07-02
Carta de García Sabell a Seoane. 1964
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1964 en 02/07/1964

D. GARCÍA-SABELL/LA ROSALEDA/SANTIAGO DE COMPOSTELA


2-VII-1964
Sr. D. Luis Seoane

Querido Luis:

Contesto rápidamente a tu carta. Desde luego, escribiré mi conferencia de la Coruña. Y pronto. Se la entregaré a Del Riego.
Aún no recibí la separata de tu trabajo acerca de “La Integración en las Artes”. Me interesa y podría ser de utilidad al redactar mi disertación.
Estuve en Lugo, en la Exposición de Pintura. Lo tuyo era lo único importante. Tus dos cuadros “se comían” materialmente a todo lo demás. Los Mendigos me impresionaron especialmente. Algún día haré un análisis de este lienzo en el que hay un vasto mundo de vieja y nueva sabiduría.
Recibí el espléndido libro Cuentistas y Pintores. Supongo que a ti te lo debo. Ya se lo notifiqué a la librería que me lo envió.
No dejes de mandarme todas tus cosas. Pienso que yo seré, con el tiempo, tu exégeta máximo.
Abrazos de Elena y míos para Maruja y para tí.

Domingo

1964-07-15
Carta de Maiztegui a Seoane. 1964
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1964 en 15/07/1964

Madrid, 15-VII-64

Querido Seoane:

Sin noticias vuestras, me imagino que estarán todos bien y sin novedades dignas de mención. Sabrás que Marcial trabaja desde junio en la editorial Codex y que está muy contento. Por esta causa, pues tiene que hacer horario de oficina, nuestra peña del Zahara ya no sigue. Yo voy alguna que otra vez cuando estoy en el centro, pero ya no vamos como antes. Ahora estamos en pleno verano y el desparramo de gente que el veraneo supone. Te pido que me perdones la molestia que te voy a ocasionar, pero para los cursos de Música en Santiago que van desde la 2ª quincena de Agosto hasta la 1ª de Septiembre, en que también se hacen conciertos y acuden varios países, me van a estrenar, si no todo el Macías, por lo menos varios números. Para esto necesito las partes de orquesta, coro y canto, sacando copias de la matriz que está en depósito en la Secretaría o archivo o biblioteca del Centro Gallego. Éstas serían las siguientes:
1) Copiar introducción; 2 copias viola (1 atril –con la letra), 2) Del 1º Tiempo –Cuadro II. O Salvamento, copiar desde Andante (Macías con Doña Elvira) que comienza 2 compases antes del número 48 de ensayo, todo hasta final del 1º Tiempo. Son: 1 clarinete, 2 copias de viola A) 2 de viola, B) 2 de viola C) 2 de violoncellos; 1 de contrabajo; 1 copia de la parte de tenor Macías; 1 de soprano Doña Elvira; 1 de flauta, 1 de flautín, 1 de oboe, 1 de clarinete, 1 de fagot, del coro: 4 copias de la parte de sopranos, 4 de contraltos, 4 de tenor, 4 de Bajo.
3) Copiar de IIº Tiempo Meridia –Cuadro I. Morteiro amor, copiar desde cantiga Provei de bucar mesura, 2 compases antes del número 86 de ensayo, o sea, Andante Moderato, copiar hasta el coro a capella Probe enamorada do ceo caída, Adagio número 109 de ensayo incluido. Son : 1 copia de Tenor (Macías); 1 copia de Soprano (Doña Elvira), 2 copias de viola A) 2 de viola, B) 2 de viola, C) 2 de violoncellos; 1 de contrabajo; 1 de flauta (número 97 –Allegreto, hay 2) 1 de oboe, 1 de celesta y de arpa al número 104, adagio, 4 copias de soprano del coro, 4 de contraltos, 4 de tenor (coro), 4 de bajos (coro). Estos coros son a capella.
4) Copiar del IIIº Tiempo Solpor –Cuadro Iº, A prisón –copiar todo el Adagio con el que comienza el tiempo IIIº: son: 1 copia de flauta, 1 de oboe, 1 de clarinete, 1 de fagot, 4 copias de sopranos (coro), 4 de contraltos, 4 de tenores, 4 de bajos, 2 de violas A) 2 de viola B) 2 violas C) 2 de violoncellos, 1 de contrabajo.
5) Copiar cantiga de Macías Ai, Señora, en quen fiança, número 216 de ensayo. Son: 1 copia de oboe, 2 copias de viola, A) 2 de viola, B) 2 de viola C) de violoncello, 1 de contrabajo. Copia cantiga de Doña Elvira, Prisoeiro n´esa torre. Son 1 copia de soprano ( Doña Elvira), 1 de flauta, 2 copias de viola A) 2 de viola C) (no hay viola B), 2 de violoncello (no hay contrabajo).
6) Copiar Dúo de Doña Elvira y Macías, número 241 de ensayo. Son: 1 copia de tenor (Macías), 1 de Soprano (Doña Elvira); 1 de flauta, 1 de clarinete, 2 de viola A) 2 de viola B) 2 de viola C), 2 de violoncello (no hay contrabajo)
-Como puedes ver, se trata de un abuso de lesa amistad. Te incordio a ti porque tú conoces a la gente del Centro Gallego y el sistema de las copias. Para cualquier duda o control el mecanismo técnico musical (instrumentos, orquesta, etc.) te ruego que llames a José Antonio Gallo, buen amigo mío, músico y director de coros, que lo fue de Terra Nosa del Centro Orensano y cuyo teléfono es 90.7305 y dirección Rosario 441-3ºC (Caballito). No saco copias aquí porque me costaría un dineral. Las copias las traerá otro amigo: Ulises Copello, teléf. 89.6897, que llega a España el 12 de Agosto y viene en barco. No creas que no considero todo esto un abuso de mi parte, pero sabes cómo se hacen todas las cosas de improviso y ahora salió esta oportunidad por Conchita Badía que es una de las organizadoras de Música en Santiago. El gasto que ocasionan estas copias serán por mi cuenta y escribiré a mi hermana Rosita para que hable contigo. Bueno, que ya es poco todo el trabajo que tú tienes, nunca falta un amigo que te recargue de más líos.
Estuve unos días en Cáceres (que no conocía) y es muy interesante toda la parte antigua de la ciudad, lo mismo que Trujillo. Espero, a vuelta de correo, tus noticias y te pido me disculpes, pero no tengo otra solución que incordiarte. Un abrazo para ti y Maruja de vuestros

Isidro

-Si te parece, hablas con Gallo que , como músico, encontrará más fácilmente las copias de los fragmentos que pido.

Saludos.

1964-07-23
Carta de Seoane a Maiztegui. 1964
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Maiztegui. 1964 en 23/07/1964


Buenos Aires, 23 de Julio de 1964

Sr. D. Isidro B. Maiztegui
Madrid

Mi querido amigo:

Recibí tu carta por expreso el viernes a la noche. Los sábados a la mañana no trabajan en las oficinas del Centro Gallego. El mismo sábado habló Copello. El lunes de mañana comencé a hacer gestiones que no pude concretar hasta el martes porque las autoridades del C. Gallego habían salido para Ezeiza a esperar a un conferenciante que vino de Nueva York y cuyo avión no llegó hasta el anochecer por la espesa niebla de Buenos Aires. A la noche pude hablar con el Presidente y Estévez que prometieron decidir con la Junta Directiva. El mismo lunes me habló Gallo. El martes decidieron enviarte la partitura íntegra con la promesa de su devolución inmediata a través de Fernández del Riego en Vigo. Consultado Gallo por mí, pareció que ésta era una buena solución, pues Copello sale el sábado para Barcelona. El martes habló tu hermana sobre esta cuestión y le informé de lo que había. Ayer, por fin, ayer miércoles, Gallo recogió la partitura para entregársela a Copello. Todo se hizo un poco complicado por la semana de Galicia. Tan pronto como sea posible, entrégale todo el material a Del Riego para que lo envíe al Centro Gallego, pues en esto quedamos con el Presidente y Secretario de la entidad. Esto es todo. Fue una lástima que no tuviésemos más días para cumplir mejor tu encargo. Sin embargo, pensamos que te sería útil tener ahí, aunque fuese por breve tiempo, tu obra completa.
Me alegro de que Marcial esté trabajando en Códex aunque sospecho que habrá perdido libertad con el cambio. Aquí están en Buenos Aires estos días Llovet, Fernández Cid y Chueca, el Director del Museo de Arte Contemporáneo, pronunciando conferencias. No ví ni escuché a ninguno, pues estoy trabajando bastante. Hice un nuevo álbum de grabados en madera, un bestiario, que saldrá a fines de año, publicado por una editorial de Rosario y estoy trabajando en otro más, Homenaje a Venecia, que saldrá en Agosto o Setiembre. Todo esto unido a murales y a la pintura al óleo. Buenos Aires no cambió demasiado en estos meses, sino en el costo de la vida que aumenta sin cesar. La gente que puede se marcha. Hay muchos parados. Raquel y Cóppola prometieron escribirte. Esto es todo por hoy. Escríbeme noticias de esa.

Saludos a Marcial Suárez, Juan Manuel López, etc., y tú recibe el saludo de Maruja y el abrazo de:

[Seoane]

1964-07-27
Carta de Maiztegui a Seoane. 1964
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1964 en 27/07/1964

[Carta manuscrita]

Madrid, 27-VII-64

Queridos Seoane:

Esta mañana recibí tu carta con la grata noticia que ya viene de viaje las copias del Macías. No te imaginas cuánto te agradezco tus gestiones y lo que lamento haberte tenido que molestarte por este asunto. Como ocurre siempre, todo sale en forma improvisada, pues en cuanto recibí carta de Conchita Badía con la promesa en firme de estrenar unos números del Macías en uno de los conciertos de Música en Santiago, me puse en campaña por las copias. Capello llega el 12 de Agosto a Barcelona y he de ir allá para resolver y poner en marcha los ensayos. Además recibí carta de Arizaga dándome seguridad de estrenarlo en el Gral San Martín (que es miembro de la C. Asesora), si no este año, ya que la temporada está avanzada, para el próximo. Me dice que Caviglia está encargado de organizar una serie de “óperas de cámara” y que el Macías iría como de autor argentino. Ahora lo único que me faltaría sería un golpe militar que echara todo por tierra o que mis amigos de la C. Asesora de San Martín renunciaran y quedáramos como antes sin posibilidad de estrenar el dichoso Macías. Mucho me alegro de saber de tus actividades. Es lo mejor que te puede ocurrir estando ahí. Me imagino que la situación sigue lo mismo y sin posibilidad de un arreglo.
El asunto es muy serio, pues el día menos pensado se nos viene la de Brasil. Por aquí, en plena canícula y todo la gente fuera de Madrid, hasta Marcial, que tiene la flia. en Galicia y él también (a pesar del poco tiempo que trabaja en Codex) le dieron vacaciones. Está muy contento y además sigue con varios trabajos de la Radio, de donde lo llamaron con este fin. Lástima que la peña ya no funcione. Por aquí, sin novedades y todo el país festejando en los Festivales los 25 años de...? Es una situación muy curiosa como aquel que no quiso oír ni pensar y sólo “pasar el rato lo mejor posible” que después “Dios dirá”. Aquí también, aunque más “cuidadosamente”, todo va subiendo, hasta el pan, que hace poco no subió de precio, pero al kilo le sacaron como casi ¼, pero ahora sigue con menos pero con más precio. También en estos días casi la mitad, el precio del hielo y así poco a poco todo, pero “estratégicamente”, que todo el mundo viaja y tiene sus vacaciones. De cualquier forma, me imagino vuestra “morriña”, de estos meses en Galicia. Escribo a Paco del Riego, a quien veré cuando vaya por allá. Ten la seguridad del reenvío del material (copias), pues espero que también [escrito na marxe esquerda da segunda folla:] algún día se haga en Bs. As. Te reitero las gracias por la molestia que te di y con mis afectuosos recuerdos a Maruja. Os abraza

Isidro

1964-08-01
Carta de Seoane a Paz Andrade. 1964
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Paz Andrade. 1964 en 01/08/1964


Buenos Aires, 1 de Agosto de 1964

Sr. D. Valentín Paz Andrade
VIGO

Mi querido amigo:

He recibido tu carta referida a las gestiones que hiciste en Madrid. Te las agradezco mucho. Seguramente la comunicación de la Dirección General de Relaciones Culturales debió haberse demorado por cuestiones burocráticas, pues aquí consta telegrama del Ministro. De cualquier modo es lo mismo, lo importante es que se queden ahí los cuadros y a mí personalmente no me inicien ninguna clase de procedimientos que produzcan inconvenientes al regresar a España. Seguramente mi error fue no usar la primera tarjeta que tú me diste para Casas, antes de la llegada de los cuadros a Madrid, para que él resolviese el problema de Port Bou, y dejándome guiar por la Agencia que me informó mal. Por esa equivocación y el temor de molestar a tu amigo Casas, tengo ahora que molestarte a ti y a Vidán. Siento todo lo que ocurre con este asunto y que al fin se pueda solucionar.
Tuvimos noticia, por la prensa de Buenos Aires, del fallecimiento de Souto y nos produjo un gran dolor tanto a Laxeiro como a mí que lo estimábamos hondamente. Yo hice una nota sobre él para la audición de Galicia Emigrante y para la revista del Centro Gallego. Fue una gran pérdida para el arte gallego, y, lo que es grave luego de lo irreparable de su fallecimiento, es que su obra queda dispersa en uno y otro país, como quedó la obra de algunos pintores gallegos del pasado sin que en Galicia exista el suficiente amor por estas cuestiones que permita rescatarla. Las diputaciones gallegas debieran tener en sus presupuestos una partida para estos casos, adquiriendo las obras con destino a los museos gallegos, de modo que no se perdieran para Galicia. De Souto además de los óleos primeros del Círculo de la Artes de Lugo y alguno que otro que pueda estar en algún museo y en alguna colección particular, no creo que queden más que unas cuantas estampas. En Madrid es posible que haya más cosas dispersas. Sé que había traído de la Academia de España de Roma los siete u ocho cuadros que allí había, extraordinarios, entre ellos uno magnífico, Ángel caído, pero no sabemos cuál será ahora el destino de estas obras. Sería cosa de realizar unan campaña para conseguir traerlas a Galicia, de México, de Madrid, y ese empeño podríais ponerlo tú, Álvaro Gil y quienes tienen sensibilidad para estas cuestiones que por desdicha no son muchos, o conseguir que el Estado o el diablo lo hiciese. El problema ahora es que se aprovechen para el futuro cultural de Galicia.
Por aquí estuvo Emilio González López pronunciando conferencias con motivo de las Jornadas Gallegas. Por mi trabajo no pude asistir a todas pero alguna que le escuché fue bastante buena.
Escríbeme, te lo ruego, tan pronto tengas noticias de Vidán o de los cuadros. Abrazos para Pilar y Alfonso y para ti de Maruja y míos:

[Seoane]

1964-08-01
Carta de Seoane a García Sabell. 1964
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1964 en 01/08/1964




Buenos Aires, 1 de Agosto de 1964

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Mi querido amigo:

Acabo de recibir tu carta del dia 2 de Julio que llegó por correo ordinario. Te agradezco el que escribas la conferencia de La Coruña y se la envíes a Del Riego. A éste le escribo sobre la cantidad de fotografías que necesita para ilustrarla. Creo que va a resultar una excelente publicación. Mi trabajo sobre integración de las artes te lo enviaré estos días por correo aéreo, pues la Revista de la Universidad aún no me entregó los ejemplares de la separata. Me interesa tu opinión. En él me refiero a la casa de García Naveira de Betanzos, por desdicha hoy en ruínas, pues, para mí, es un ejemplo de lo que yo llamo obra de arquitectos de los domingos, similar en arquitectura a la de los pintores de los domingos, los naïfs en general. Te enviaré cuando salga, posiblemente a principios de setiembre, una carpeta de grabados que se titula Homenaje a Venecia, hechos con apuntes míos de esa ciudad que admiro, y, a fin de año, un Bestiario que estoy haciendo para una editorial de Rosario. Me alegro que te hubiese gustado el cuadro de los mendigos, en cierto modo estoy continuando su serie en Buenos Aires que expondré aquí, seguramente, entre octubre y noviembre. Estamos deseando Maruja y yo regresar a Galicia y quedarnos hasta el olvido definitivo en una ría como Sada.
El libro que te llegó Cuentistas y pintores no fué enviado por mí, yo no lo tengo pues aún no fuí por la editorial que lo publicó. Salió cuando yo estaba en Europa. No sé quien pudo haber sido el remitente.
Abrazos de Maruja y míos para Elena y para tí:

Seoane.

1964-08-03
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964 en 03/08/1964

Buenos Aires, 3 de Agosto de 1964
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Recibí tu carta y pocos días después del último número de Grial que me pareció muy interesante. Para Grial te envío las notas tomadas por mi en Italia sobre Serafín Avendaño, que forman parte del posible libro que quiero hacer con la selección de artículos radiales hechos por mi en diez años de la audición Galicia Emigrante, y en el que unas veces se reproducirían los artículos completos y otras solo párrafos de ellos con arreglo a su interés particular o a su originalidad. Recibí carta de Domingo en la que promete escribir pronto su conferencia sobre mis grabados de La Coruña. Dime si hacen falta fotografías para poder enviártelas con tiempo y que cantidad aproximadamente. Aquí tengo en prensa un nuevo album de grabados, Homenaje a Venecia, y a fin de año sale otro, un Bestiario, que me encargó una editorial de Rosario. Estoy deseando regresar a Galicia y quedarme en Sada o en cualquiera de las rías coruñesas. Es posible, según afirman los amigos de aquí, que sea una locura desde el punto de vista de abandono del prestigio ganado después de tantos años de trabajo y de las posibilidades de vida para mí en ésa, pero yo no vine-a-hacer-la-América. Trataría de comenzar de nuevo De la exposición de Lugo no sé nada más que unas notas que me envió Piñeiro de La Noche, luego ví otra aquí que me enseñó Laxeiro, de alguien que no conozco y que debe ser de Lugo mismo, por las cuales no podemos tener idea clara de ella, más bien pareciese que fué un fracaso. A nosotros nos llamó la atención la ausencia de algunos pintores que residen en Madrid y de otros de La Coruña. El fallecimiento de Souto fué una gran pérdida para Galicia, se le debe el nacimiento de la nueva pintura gallega aunque por la diseminación de su obra no pueda, seguramente, mostrarse claramente cuanto influyó en algunos pintores contemporáneos suyos en una nueva visión de Galicia. Su estadía en Méjico, el aislamiento en que tuvo que trabajar y la necesidad de vender, le habían perjudicado grandemente, a mi juicio, pero en Galicia volvía a recobrarse, los últimos cuadros suyos daban idea de su renovación. Sería espléndido que los museos, diputaciones y particulares gallegos adquiriesen parte de la obra de Souto. Pero seguramente no lo harán como ocurre con la de Maside. La mayor tragedia de los pintores gallegos, desde el siglo pasado al menos, es que deben trabajar, por cualesquiera razones, fuera de Galicia y la obra de ellos, en general, se pierde o se diluye sin poder ofrecer a los ajenos a Galicia una característica de nuestra diferencia y dando siempre idea al pintor que comienza que atrás de él no hubo nada. Laxeiro hizo dos espléndidas exposiciones aquí esta temporada, una de óleos y otra de dibujos, logró, creo, ampliar su visión y sus grandes recursos con estos años en Buenos Aires, no teniendo, como no tiene aquí, que trabajar al gusto de posibles compradores.
Bueno, esto es todo por hoy. Escríbeme de acuerdo con Xohan Ledo sobre cuantas fotografías os envío de mis grabados. Y escríbeme distrayéndote de las vacaciones una carta larga sobre vuestros trabajos. ¿Cuando salen las Cantigas de Maldecir? Te ruego me envíes un ejemplar tan pronto salgan. Estoy impaciente por ese tomo.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí. Os recordamos siempre:
Seoane

1964-08-11
Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1964
Bos Aires
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1964 en 11/08/1964

Buenos Aires, 11 de agosto de 1964

Sr. D. Rafael Dieste
Rianjo

Queridos Rafael y Carmen:

Llevamos meses en Buenos Aires y pensando escribiros algún día una carta larga fuimos dejándolos pasar. Por otra parte no queríamos deciros nada de cuanto sentimos el regreso. Tardamos casi hasta hoy el acomodarnos nuevamente a Buenos Aires y al género de vida que no es aquí habitual. Seguramente sabéis de nosotros por Díaz Pardo al que vimos a menudo a nuestra vuelta antes del regreso de él a sus trabajosas vacaciones de El Castro. Buenos Aires está lo mismo que en 1962, o más bien un poco peor. Marcha mucha gente a Estados Unidos y a países centroamericanos con contratos para trabajar, más a Estados Unidos, sobre todo médicos, ingenieros y técnicos industriales, tambien a Israel y Alemania. Es el sur que emigra en nuestra época hacia el norte, antes, en general, las emigraciones se hacían hacia el sur y de este a oeste, ahora parece que cambiaron las direcciones migratorias. Ahora tambien hacia el este siguiendo los sueños de Alejandro Magno y de Colón, pero, naturalmente, por razones distintas. Nosotros pensamos regresar el año próximo si logramos aclarar nuestras posibilidades económicas. Imposible de momento pensar en vender el departamento y resolver prácticamente nuestra situación. Creo que igual es para Lala y Laxeiro. De Antonio no tenemos más que noticias confusas, pues hasta hoy no dejaron San Juan. Trabajo mucho. Tengo preparados dos nuevos álbumes de grabados: Homenaje a Venecia y Bestiario. Para el Homenaje a Venecia me valí de algunos apuntes que hice en esa ciudad en 1960. Pinté bastante e inauguro una exposición el 20 de este mes en Bonino y tengo dos murales encargados, pero, estos, los hago sin demasiadas ganas, me hubiese gustado más pintar libremente y grabar sin preocuparme de estas paredes que en algunos casos a uno le dan para evitar un revestimiento más costoso. Hacemos poca vida social. Vamos mucho al cine que continúa siendo por su universalidad y la cantidad de películas que se proyectan una ventaja de Buenos Aires. Laxeiro hizo esta temporada tres exposiciones, una de óleos y dos de dibujos, muy buenas y que por su éxito le animaron mucho a trabajar, urdiendo nuevos proyectos. Varela continúa “saliendo al aire” por su Hora once los domingos de noche, tiene su tiempo muy ocupado por esta audición y lucha con las dificultades de la publicidad para ir sosteniéndola. Nada, que revele, de sus proyectos de libros. Baudizzone y los amigos comunes os recuerdan. Por nuestra parte añoramos los días de El Castro y los que pasamos con vosotros en Rianjo. Recobrábamos una luz perdida y por mi parte sentía que justificaba mi oficio de pintor. Es seguro de que quedándome en Galicia o en España sintiese más agudamente la responsabilidad de ese oficio, en cuanto a éste está unido a un pueblo y a una historia, no exclusivamente a la historia del arte. Es un sentimiento que se agudizó en mí en los meses de España por eso ya no sueño con otros países que no sean Galicia y España, pues el artista tiene que ser, a su modo, un intérprete de su pueblo tratando de impulsarlo hacia un futuro. Perdóname esta ligera y seguramente muy futil digresión. Pero lo que noto en mí es que cuando pinto aquí, estoy muy lejos de esta ciudad y de sus problemas y uno resulta, viviendo en Buenos Aires, como dividido poseyendo una personalidad doble. Rof Carballo diría, jugando, que esto sería resultado de mi signo, de pertenecer astrológicamente a Géminis. Pero no se trata de un corazón o un sentimiento dividido, sino de un corazón entregado. Literatura y arte guiaron siempre, hasta donde han podido, la manera de pensar de sus épocas y esta ambición no la siento aquí. Durante un cuarto de siglo, como todos nosotros, no he hecho nada más que pensar en Galicia para pintar o hacer cualquier otra actividad y estando allí probé que esto, desde tan lejos, es casi inútil o inútil. Hay que vivir ahí y aprovechar lo que le viene a uno por los ojos y no solo del recuerdo; cada detalle y cada suceso, no existe nada insignificante. El señor Jesús, el pescador amigo vuestro, o Don Jaime, un cura conocido por mí, al azar, acompañando a Díaz Pardo, buscador de agua para abrir pozos valiéndose de una plomada, son personalidades que a uno le sirven. Jamás olvidaremos las dos o tres lecciones sobre delfines y peces del viaje que hicimos con vosotros y el Sr. Jesús por la ría. Fué una espléndida lección de ictiología y de humanidad, lástima que fuese tan breve. Ese modo de leer en el mar a través del movimiento del los peces en el agua o del sonido que éstos emiten es una lección que tambien le sirve a un pintor. Pero no continuaré con este tipo de reflexiones que deben pareceros muy simples. Quisiera darte noticias de Buenos Aires pero más bien son desalentadoras y los amigos están ellos mismos desalentados. Todos hacemos una vida muy casera y se limitan mucho las reuniones, cenas, etc., tan pródigas hace muy pocos años.
Escribidnos, por nuestra parte trataremos de que no sea tan largo como esta vez nuestro silencio. Tenéis que perdonarnos, pero solamente podíamos escribir sobre esta vuelta sin remedio a Buenos Aires, que nos duele.

Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío:

[Seoane]

1964-08-13
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 13/08/1964

Buenos Aires, 13 de agosto de 1964

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta con el catálogo de la exposición y las notas sobre Citania y el libro de González López. Te agradezco estos envíos y me alegro mucho de que te hubieses decido a exponer tus óleos. Estoy seguro que la exposición habrá tenido mucho éxito y te habrá animado para que vuelvas a pintar más regularmente. No tienes derecho a dejar de hacerlo cuando ya habías conseguido entablar ese diálogo que todo pintor sostiene con su pueblo a través de su arte. La pintura, dijo aproximadamente Picasso, en un momento decisivo de su vida, es un instrumento de lucha. Lo es para él y lo es para cada pintor o para cada artista en general cualquiera sea el arte que cultive. Con motivo de esa exposición tuya hice una nota sobre ti par a la audición de Galicia Emigrante que conocerás a tu regreso o te enviaré uno de estos días, que se pasará el domingo próximo, cuando ya esté clausurada tu muestra en la Audición de artista. Me gustaría haber estado ahí en esta oportunidad. A La Coruña y a la Galicia le hacen falta exposiciones como debió ser esta tuya, por los cuadros que conozco, en la que se vea a un artista tratando de expresar su verdad y la verdad común, la que no se dice en voz alta, en rebelión contra la conformidad. Cuando hacías tus formidables jarras de los vicios continuabas pintando, estabas en la lucha para éstas, a mi juicio, mejor dotado. Cuando dejas también esto y te entretienes un día, una semana, o el tiempo que sea, trabajando enormemente en la ejecución de una máquina, creo que escapas de ti mismo, que encuentras en ese trabajo una manera de drogarte. Perdóname que diga esto, está dicho como lo siento y con la mejor intención. Ser pintor, tú lo sabes tan bien como yo, o mejor, es en nuestra sociedad ser un desclasado, un hombre que se sitúa en lo más bajo de la escala social, alguien al que no puede comprenderse jamás del todo, una mezcla de mendigo, bufón y desquiciado, una persona que el técnico, el diputado provincial, el rentista, el que tiene una profesión universitaria ven con desconfianza y sin embargo es más riguroso que todos ellos, más exigente consigo mismo y más entregado a los demás, a todos los hombres. Pero no te escribo más sobre esto, porque es posible ese mejor tema de discusión cuando un día nos reunamos a comer juntos o a charlar. Ahora los técnicos están descubriendo paisajes y mundos que habían descubierto los artistas. Antes que una máquina, nos descubriese la luna, la habían descubierto los escritores, pintores, músicos, etc. No hacen más que comprobar las intuiciones y las verdades del arte. Cualquier día se nos aparece por la calle el monstruo manierista del siglo XVII, o el de Picasso y resulta que es un personaje de Marte que se vino a la Tierra y que desde hace tiempo lo conocíamos. Goya intuyó las calamidades españolas mejor que los nuevos sociólogos que quieran descubrírnosla y sus estadísticas en grabados y dibujos son tan exactas como las que encierran en planillas los burócratas actuales. El dolor de Galicia está mejor expresado por sus poetas y artista que por nadie dedicado a cualquier ciencia dedicada a aliviar el dolor, en economía, política, sociología, etc. No exagero. Es verdad. De Paz Andrade recibí una carta diciéndome que está en camino de arreglo el asunto de mis cuadros. Estoy contento de esto. Le hablé a Laxeiro de la posible venta al Círculo de las Artes de Lugo y tanto él como yo estamos dispuestos a que nos paguen en el siguiente ejercicio, que el dinero nos aguarde ahí. Tú dispón de este asunto de la manera que creas más conveniente, por mi parte y por la de Laxeiro que me pidió que te escribiese en ese sentido.
Bueno, esto es todo, perdóname la lata. Buenos Aires lo mismo. Mejor no escribir sobre esto. Me gustaría escribirte en cambio sobre el San Roque en Sada, sobre “la sardiñada” esa fiesta hospitalaria, generosa, de la que solo puede ser capaz un pueblo pobre, en su mayoría de gentes pobres, sobre la ría, el olor a sardina, el humo de esa orquesta que se ve como una porcelana desde la playa entre la maleza de la Corveiroa. Pero escribir sobre esto es casi tanto como ponernos a llorar Maruja y yo. Por vuestra amistad y sin ambición de nada hemos sido felices entre vosotros hace un año. Un abrazo a todos los que nos recuerdan y otro grande para Mimina, para los chicos y para ti de Maruja y míos. El domingo que viene es “la sardiñada” que seáis felices. Que Camilo, Rosendo y Xosé lancen su gran globo satírico a las nubes.


Seoane

1964-09-01
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1964
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1964 en 01/09/1964

Vigo 1-setiembre 1964
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí la tuya del día 3 de agosto. No llegaron aún, en cambio, las notas sobre Serafín Avendaño que en ella me anuncias. Espero que no se retrasen mucho para poder incluírlas en el próximo número de la revista.
Con relación al álbum de grabados que llevará como prólogo la conferencia de Domingo, creo que debes de ser tú el que nos hagas indicaciones sobre lo que más te agradaría, así como el material que llevará, etc. Tu experiencia y gusto, bien acreditados, serán una garantía para que la obra salga lo mejor posible. En esto está de acuerdo conmigo Xohán Ledo. Escríbeme, pues, indicándonos las sugerencias que se te ocurran, y envíanos, al propio tiempo, todo lo que estimes oportuno para su inclusión en el álbum. Aquí se tratará de interpretar con la mayor fidelidad posible lo que tú señales. Creo que es ésta la mejor solución. De manera que esperamos tus noticias al respecto, ya que supongo que Domingo no tardará en entregarnos el texto de su conferencia.
De la Exposición de pintura gallega celebrada en Lugo poco puedo decirte, porque no fuí a verla. Las opiniones reflejadas en la prensa fueron muy contradictorias. Lo apreciarás, a través de una serie de recortes que te envié por correo ordinario. Desde luego, me llamó la atención la ausencia de algunos pintores que debieran figurar en la muestra. Por otra parte, me sorprendió bastante que le adjudicasen el tercer premio a uno que, a mi ver, no es acreedor a él. Sin embargo, no hay duda que el concurso–exposición, como tal, tuvo evidente significado. Cuando menos, por lo que supone de esfuerzo y porque fue motivo de polémica y de interés para las gentes. Es de esperar que, después de este ensayo inicial, las cosas se mejoren en el futuro.
La noticia de la muerte de Souto nos sorprendió a todos dolorosamente. Pienso que debemos dedicarle algo en la revista Grial. No pudo hacerse en el número 5, que acaba de salir de las prensas, porque no encontré a quien encargarle la redacción de una crítica solvente. ¿Tendrías tú inconveniente en enviarme tres o cuatro folios sobre la personalidad y la obra del artista, en orden a la pintura gallega? Me parece que serías la persona idónea para ello, porque las conocías muy bien.
Calculo que en el mes de noviembre, como máximo, estará en la calle la edición de As cantigas d´escarnho. Tan pronto como dispongamos de ejemplares, te enviaré el que me pides.
Rodrigues Lapa tiene especial empeño en que vaya a pasar un par de semanas a su casa de Anadía. Pero dudo que pueda ir, pues estoy desbordado de trabajo. De otra parte, me siento muy cansado y voy perdiendo insensiblemente el humor para todo.
Nada más por el momento. Escribe pronto dándonos indicaciones sobre el álbum, y mándanos todo el material que creas oportuno.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

1964-09-03
Carta de Seoane a Azcoaga. 1964
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Azcoaga. 1964 en 03/09/1964


Buenos Aires, 3 de Setiembre de 1964

Sr. D. Enrique Azcoaga
Madrid

Mi querido amigo:

No sé si te debo carta o tu me la debes a mí, pienso que tu me debes carta. Estoy exponiendo con gran éxito en Bonino, 22 óleos, de los que ya se vendieron siete al mismo que en un remate se vendían otros tres míos de la colección de Víctor Bossard, que se desprendió de todo lo que tenía de arte en Buenos Aires pues no piensa regresar al país. Terminé, además, dos álbumes de grabados, uno que sale en este mes, Homenaje a Venecia, realizado sobre apuntes que hice en 1960, y el otro, Bestiario, que sale a fin de año por cuenta de una editorial de Rosario. Trabajé mucho en estos meses, pues a esto debo añadir un nuevo mural próximo a terminarse en colaboración con Arranz, y tengo los bocetos de dos más que se harán seguramente antes de fin de año. Todo ofrecido al anonimato igualitario de esta ciudad, sin esperanzas de nada que no sean nuevos trabajos. Continuamos con nostalgia viva de España, con deseos de poder arreglar nuestras cosas y marchar definitivamente; debimos haberlo hecho cuando lo hicísteis vosotros, ahora todo es peor y más complicado. Pero tenemos que hacerlo si queremos salvarnos. Por aquí han estado Chueca Goitía y Laín Entralgo dando conferencias con gran éxito, Laín aún está, pronunció entre otras una conferencia espléndida sobre Picasso. Tambien obtiene éxito un gran pianista vasco, Joaquín Achúcarro y en el Museo de Arte Moderno expone Millares, simultáneamente con la presentación en el Instituto Di Tella de algunos Tapies y Sauras que trajo Tapié, el crítico francés, que es jurado de la Bienal de la Kaiser en Córdoba. Buenos Aires resulta muy movido en estos días por pintores e intelectuales españoles. Los amigos continúan todos trabajando a igual ritmo que cuando tu marchastes, sin demasiados cambios ni novedades. Nos gustaría tener noticias tuyas. Saber si has publicado algo nuevo o que planes tienes. Si la revista de arte con Biosca se concretó y cómo andan estas cuestiones últimamente en Madrid. Si Juana Mordeau tiene ya su galería abierta al público y resulta limitada a un grupo de artistas, o si por el contrario está abierta a diversas tendencias. Saber de todas estas cosas. El Pop-Arte ahora es la novedad aquí como en todas partes. Las villas miserias están camufladas de esta manera en las casas de los ricos. Quizás sea una venganza. Nos gustaría saber como os encontráis. Yo quisiera exponer nuevamente en esa a fines del año próximo. Quisiera exponer entre fines del 65 y principio del 66 en Salamanca, Madrid, Vigo, La Coruña y Barcelona. Escríbeme y dime como continúa todo. Te enviaré Homenaje a Venecia cuando salga, a fines de este mes. Cuéntanos de todo lo que puedas, de los amigos y de vosotros. Estamos con morriña de la tierra, de las gentes, de la península entera.

Un gran abrazo de Maruja y mío para María, para tí y para los chicos:

[Seoane]

1964-09-03
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 03/09/1964

Buenos Aires, 3 de septiembre de 1964

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tus cartas y las notas de la exposición tuya, bien merecidas y que me alegra por si ellas, junto a la exposición coruñesa, sirven para alentarte a pintar más de lo que vienes haciéndolo en los últimos años. Yo estoy también exponiendo aquí con bastante suerte y por este año me quedaré tranquilo en cuanto a muestras, trabajando más lentamente en grabado y murales. Rematé, creo que te dije en otra carta, dos álbumes nuevos de grabados: Homenaje a Venecia y Bestiario. El primero sale en este mes y el segundo en diciembre. Son distintos a todos los otros, pues el de Venecia son solo paisajes y el segundo son animales inventados y, algunos, alusivos a cuestiones de nuestro tiempo. A Dieste le he escrito hace pocos días, supongo que habrá recibido mi carta y de Valentín no tengo noticias, como tampoco del asunto de los cuadros Supongo que todo irá bien. Por aquí está pronunciando conferencias Laín Entralgo. Hace unos días dijo una espléndida sobre Picasso, con alusiones a la actualidad. El público aplaudió hasta no poder más. También estuvo Chueca Goitía pronunciando otras, un cursillo en Tucumán, en la Facultad de Arquitectura, y estuvo según dicen, muy bien. Nuevamente es España que se levanta en América después de un cuarto de siglo de silencio, y, cuando nosotros, los que tenemos la edad de ellos, me refiero a los de mi edad, estamos gastados y cansados sintiendo la inutilidad de tantos años en América. Todo cuanto hicimos parece haber quedado a los lados de los caminos, sintiendo solo el ladrido de los perros. Sabemos lo de la emigración. Es verdad. Pero también lo es que siempre, ahora y antes, las gentes gallegas pretenden revolver su solución con el Estado en ligar de fomentar nuevas industrias y de ingeniarse recursos para evitarla. ¿Por qué los obreros han de trabajar ahí por un sueldo miserable si pueden vivir mejor en otros países? Las conservas gallegas, por poner un ejemplo, se venden al exterior a los mismos precios que las alemanas, pero a los obreros les pagan más, según parece, los conserveros de Hamburgo. De aquí también se marcha gente en cantidad a Estados Unidos, profesionales, técnicos y obreros cualificados. Se hacen campañas para evitar esta emigración, pero hasta ahora resulta inútil. ¿Qué se hace ahí? El mismo Valentín aprovechó el asunto de los emigrantes para acometer contra la ley de despidos. ¿Quién se molesta en modificar las condiciones de vida de los campesinos? No todo debe hacerlo el Estado. De algo deben servir, Ayuntamientos, Diputaciones, Cámaras de Comercio y de Industria y la iniciativa particular. Tú mismo te quejas de eso y te vienes aquí a perder la vida. Estoy decepcionado. Por mi parte cada año que pasa lo siento como algo precioso que no puedo aprovechar como quisiera. Las gentes se marchan de esa y otros quisiéramos irnos para ahí y no podemos. Es la locura.
Nos acordamos mucho de todos vosotros, de la fiesta de Sada y del globo del Castro. Nos acordamos de todo. Sentimos nostalgia del departamento minúsculo de Madrid y de algunas horas nuestras pasadas en La Coruña paseando a lo largo de Riazor. Cuando uno sueña con todo esto, como nos pasa a todos los que no hemos venido a hacer la América, siente su vida como un enorme fracaso. Somos ajenos a esa tierra no por ella, sino porque sus habitantes no necesitan de nosotros, no les importamos. Vale más una hora de vida en la pequeña playa de Fontán viendo los montes lejanos y el mar, sabiendo que esa tierra es la de la sangre de uno, que un año en Buenos Aires. Ahí le crecen a uno fantasías imposibles en esa otra tierra, seca y sin historia que le interese a uno. Bueno, creo que te di bastante la lata, pero estoy contento de distraerte de la fábrica y de que no estés de acuerdo conmigo y no puedas discutirme.

Un abrazo de Maruja y mío para Mimina, Camilo y José y para ti de:

Seoane

1964-09-11
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 11/09/1964

Buenos Aires, 11 de septiembre de 1964

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Te envío dos notas publicadas en Galicia, una sobre tu exposición de La Coruña, que hizo Mariví con las notas que tú me enviaste y otra contestando a la Srta. Cristina Amenedo sobre el idioma. Acabo de recibir la preciosa monografía sobre Arranz, muy bien presentada y con un estupendo prólogo tuyo. Muestra cuanto se puede hacer en Galicia tan pronto alguien se decidiese a proyectar y a crear. Te ruego le digas a Moret esto mismo. Le hablaré a Arranz por teléfono y está emocionado. Es un espléndido gesto tuyo que hay que agradecerte. Yo estoy haciendo un mural con él para un edificio del barrio Belgrano de unos sesenta metros cuadrados. No recibí la nota de Bozal de que me hablas. Seguramente se te traspapeló. Bueno, esta es una carta rápida con el solo fin de felicitarte por la monografía de Arranz. No quiero recordar en ella los cuervos marinos de la playa de Gandarío, ni los manzanos que se divisan desde tu estudio, ni la niebla que matiza el color del Breamo. Tampoco quiero recordar a todos los amigos comunes que estarás viendo casi a diario. No quiero ponerme nostálgico. Que sería lo natural. Lo antinatural para uno es tener permanentemente los rayos de la verdad en la mano, presumir de una dureza que no poseemos y vivir al margen de la desgracia común, sin tratar de hacer, con poco, lo que uno puede. Veintisiete años, o no sé cuantos, en mi caso, de vida antinatural. De todas maneras en nombre de Maruja y mío recorre un día con la mirada el mar que se divisa desde las murallas de la Torre y luego la ciudad, Galicia, hasta donde puedas. Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina, Camilo, Rosendo, Xosé y para ti:

Seoane

1964-09-18
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964 en 18/09/1964

Buenos Aires, 18 de setiembre de 1964
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Te envío la crónica sobre Serafín Avendaño esperando que os sea útil. De este tono, pero más breves, dos páginas, son las notas que podría reunir para un libro sobre temas gallegos. Algunas serían aún más cortas, párrafos, en ocasiones, deducidos de otras de menos interés. Tengo hechas alrededor de 600 de las que podría deducir quizás cuarenta o cincuenta. Todas ellas fueron hechas para la audición radial que cumple ahora en octubre diez años. Sobre Souto me parece que debiera escribir Dieste que fué gran amigo suyo y compañero en largas temporadas de Madrid y Méjico. De no hacerlo él yo lo haría, pero creo que debéis pedirle a Dieste que lo haga. A fines de esta semana o principios de la próxima te escribiré nuevamente sobre la monografía, enviándote fotografías que deben ir.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para ti. Os recordamos siempre:
Seoane

1964-09-26
Carta de Maiztegui a Seoane. 1964
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1964 en 26/09/1964


Madrid, 26-IX-64

Querido Seoane:

Estamos en Madrid. Me apresuro a escribirte para darte detalles de mis días de Santiago y estreno de 7 nos del Macías o namorado. Antes de todo, te agradezco tu gestiones para el envío de la música, pero luego yo te hablaré de esto. Los cursos de Música en Santiago comenzaron el 24 de Agosto y terminaron el 18 de Sept [iembre]. Luego, la plana mayor se trasladó a Orense para dar los premios del concurso de canto que comenzó la eliminatoria en Santiago. Yo fui a Santiago el día 4 de Sept [iembre] para organizar y asegurarme el estreno. Conseguí fijar el día 16, miércoles, para el concierto. Debido a los estudios que hacen cantantes, coros y un pequeño conjunto de orquesta de cámara, hicieron muy pocos ensayos, pero, en cambio, como les gustó la música, trabajaron con mucha cordialidad y buena voluntad.
Elegí los nos más fáciles y de menos orquesta para evitar complicaciones técnicas. El tenor (Macías) era brasilero, la soprano (Doña Elvira) catalana (en un principio era noruega, como dice D. Pardo, pero luego no se animó por los pocos ensayos que disponía), en la pequeña orquesta, había una coreana, inglés, catalán, etc. El maestro Ribó, catalán, que lo tomó con entusiasmo y además de ser buen maestro de coro, dirigió muy bien. El público estuvo muy cordial y fue García Sabell y Sra., Dieste y Carmen, Díaz Pardo y Sra. y Jorge Guillén que pasó una temporada en Santiago. Parece que de verdad a todos les gustó.
Don Ramón Otero Pedrayo estaba en Santander con la señora y le escribí dándole noticias del estreno, pues incluí Introduzón, que es su poema recitado y principio de la obra. Ayer recibí una carta de Dn. Ramón desde Trasalba, muy atento y cordial y haciéndose eco del éxito de Macías. Díaz Pardo hizo crónica muy cordial que salió en La Voz de Galicia, 20-IX-64 y que te adjunto con el ruego que me la devuelvan porque es el único ejemplar que tengo. También estuvo Borobó, que fue muy cordial en publicar en forma destacada todo lo referente a Macías y a mí, y también le gustó Macías. En fin, que no han sido en vano todas las molestias y demás esfuerzos y ahora no quiero dejar enfriar esta oportunidad para gestionar desde ya su estreno completo para el próximo año en La Coruña, Vigo, Bs. As., y luego Madrid. Aproveché mi estadía en Santiago para pasarme dos fines de semana en Rianxo con Rafael y Carmen. Realmente, aquello es algo “sobre natura” y vivir así es un privilegio que envidio. Un domingo estuvieron a comer Luis Villaverde y Sra. y Bouza Brey y Sra., de Villagarcía. Lo pasamos muy bien.
Asunto músicas que me envió C. Gallego por tu gestión y luego por intermedio de José Gallo, espero tus instrucciones para su devolución al Centro Gallego, pues, a pesar de que en tu carta me decías que se encargara Paco del Riego (por indicación de Estévez y Villamarín), no hay para que ocasionarle esta molestia y sería complicar las cosas. Por otra parte, de lo que me mandaron, faltan varios instrumentos, el tenor y la soprano, pero no me complicaron el trabajo por los nos que elegí. Como de todo esto es mejor que me entienda con José Gallo, yo propongo enviarle a él la música que la revise y controle demás detalles técnicos. Creo, es lo mejor, pero de todas formas yo espero tus instrucciones.
Te adjunto esos recortes para que los utilices en la forma que mejor te parezca, pero te ruego luego devuélvemelos, pues a pesar de que reservé varios, no sabes cómo se evaporan y necesito aquí mostrarlos para las gestiones que estoy haciendo. Perdona que te dé esta molestia, pero tú lo comprendes. Bueno, me imagino el trabajo que tendrás que no te dejará mucho tiempo libre. ¿Qué tal Maruja, siempre guapa? Laxeiro y Lala? Ya tengo noticias del “estruendoso” estreno de Rodrigo.
Me parece bien, cada uno se viste con lo que puede... (Bueno, esto no es “alacráneo”, eh?). Espero noticias y recibe con Maruja un afectuoso abrazo de vuestro

Isidro.

-Escribo también a Estévez, agradeciendo el envío de la música y le digo que ya tú serás más explícito con noticias del éxito del Macías.
-Caro Seoane: Recién hoy 1º de octubre despacho ésta, se me había perdido entre unos libros!!!...

Chau

[Escrito na marxe esquerda da última folla:] Te ruego mostrarle los recortes a Núñez Búa, a quien también escribo y que te dé a leer la carta que le escribo, pues ya se lo digo, pero como es tan “despistado” es capaz de olvidarse.
Chau

1964-11-16
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964 en 16/11/1964

Buenos Aires, 16 de noviembre de 1964
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Por medio de un amigo mío, Don Carlos Manzano, que va a Madrid, te envío 34 fotografías de grabados míos para la monografía de García Sabell. Creo que puede ser del mismo formato que las otras y para la tapa que Xohan Ledo haga lo que crea conveniente, quizás pueda utilizarse haciéndola en negro, cualquier detalle ampliado de alguno de los grabados, por ejemplo la mitad inferior de la fotografía (8), o de la (12). Tu y Xohan Ledo lo veréis. Quisiera, eso sí, que las páginas de clisés tuviesen el menos márgen posible aprovechando al máximo las fotografías y que los títulos estuviesen en cursiva mayúscula y minúscula cp.8, y lo que sigue, medidas, color... en redonda del mismo cuerpo y tambien mayúscula y minúscula. Todo esto queda sujeto a lo que disponga Xohan Ledo, después tu sabes que estimo mucho lo que viene haciendo en Galaxia. No recibí respuesta tuya a mi última carta a la que acompañaba mis notas sobre Serafín Avendaño. Te ruego me escribas. Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para ti. Escríbeme.

1964-12-17
Carta de Seoane a Paz Andrade. 1964
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Paz Andrade. 1964 en 17/12/1964


Buenos Aires, 17 de Diciembre de 1964

Sr. D. Valentín Paz Andrade
Vigo

Mi querido amigo:

Te debo respuesta desde hace semanas, no sé desde cuándo. Fui dejando de un día para otro el escribirte por el trabajo, por pereza, porque Buenos Aires termina agotándonos cada día. De Galicia no sé nada, no tengo más noticias que las que trajo Díaz Pardo, nuevamente encerrado en Magdalena y a quien vemos una vez a la semana aproximadamente. Estamos proyectando Maruja y yo, un nuevo viaje a España seguramente a mediados del año próximo, pasando antes por Alemania donde es posible que haga una exposición. Estamos vacilantes. Tengo aquí mucho trabajo, acabo de hacer dos murales, una exposición con bastante éxito y una nueva carpeta de grabados, Homenaje a Venecia, ya agotada, que te envío por correo ordinario. Quisiera hacer todo esto ahí, pero no sé cómo. En otros órdenes Buenos Aires está lo mismo que en 1962, parecen haberse hecho crónicos sus problemas y crecen –eso dicen– algunas ciudades del interior: Córdoba, Mendoza, Salta, Resistencia, se industrializan. También en estos meses hice, con Maruja, algunos tapices, los que quisiera hacer ahí desde el “Laboratorio de Formas”, juntamente con la realización de otros proyectos. Pero no es de esto de lo que quiero escribirte hoy. Más bien preguntarte por mi situación con la Aduana, si el asunto de mis cuadros se pudo arreglar o si continúo siendo infractor a ella. Díaz Pardo me transmitió la noticia de que se había ampliado hasta fin de año el permiso de estancia de los cuadros en ésa. ¿Qué hay de todo esto? Ahora, en estos primeros meses de 1965 tengo que hacer la fachada de una iglesia nueva, aquí en el centro de Buenos Aires, creo que puede ser una obra interesante. El boceto está aprobado por el arquitecto y por la Orden de quien depende. Estará hecha de cerámica, vitrales y llevará como única imagen un gran Cristo de unos cinco metros de alto. Espero que sea algo nuevo y distinto, me espera, pues, un verano de trabajo intenso.Esto es todo por hoy.

Maruja y yo os enviamos con un fuerte abrazo el deseo de unas felices fiestas de Navidad y entrada de Año Nuevo a Pilar, Alfonso y para ti:

[Seoane]

1964-12-17
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1964 en 17/12/1964

Buenos Aires, 17 de Diciembre de 1964
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Por un amigo mío que salió hace días para Madrid, Carlos Manzano, te envié 34 fotografías de grabados míos para ilustrar el texto de García Sabell. Con ellas una breve carta donde te pedía que le dijeses a Xohan Ledo que quiero que él la presente con arreglo a su gusto siguiendo el formato de las monografías ya publicadas, si a vosotros os parece bien, y, si no, siguiendo el criterio editorial pues creo que ahí debe ser, aparte de gustarme lo que Xohan Ledo hace. Tambien te decía que no sé nada de tí y si te pareció bien o no mi trabajo sobre Serafín Avendaño que te envié para Grial hace ya mucho tiempo, acompañado de una carta de la que no recibí contestación. Quisiera que me escribieses. Maruja y yo estamos haciendo planes para viajar a esa el año próximo, no sabemos cuando, desde luego no antes de agosto o setiembre. Trabajo mucho y vivo aislado, por el trabajo, de la colectividad, a la que solo me une en este momento las audiciones de Galicia Emigrante, que continúan teniendo éxito luego de diez años de existencia. Recibí días pasados la espléndida antología de Castelao y espero con impaciencia las Cantigas de escarnio. Envidio vuestro trabajo, vuestra vida ahí, aún con todos los inconvenientes, que conozco, y la relación, con todos los inconvenientes, que podeis sostener unos con otros. Varela, Laxeiro y yo nos vemos a menudo, ya no quedamos apenas más. ¿Por qué no haceis una monografía de la pintura de Laxeiro?. Está pintando como nunca, ha cambiado, madurado mucho su pintura. Ahora está exponiendo con mucho éxito. Es uno de los más grandes pintores gallegos de nuestra época.
Nada más por hoy. Te ruego me contestes, me digas si recibiste las fotos y que te pareció el trabajo sobre Avendaño. Un gran abrazo para todos los amigos. Los recuerdo a todos. Y Evelina y tu recibid el muy grande de Maruja y mío, os recordamos siempre. Tienes que decirle a Evelina que en la próxima comida que haremos el año próximo juntos si nos invitáis, no insista en que comamos más. Ya no podemos. Otro abrazo y con éste el deseo de que paséis muy felices fiestas de Navidad y Año Nuevo.
Seoane

1964-12-18
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1964
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1964 en 18/12/1964

Vigo 18-dic. 1964
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tus breves líneas del 18 de septiembre, acompañando el trabajo sobre Serafín Avendaño. Me pareció muy interesante y ya se publicó en el nº 6 de Grial que ha salido hace unos días de las prensas. Supongo que no tardarás en recibir un ejemplar que se remitió a tu dirección.
Cuando tengas un poco de tiempo, envíame algún otro trabajo similar, para próximos números.
Supongo que habrá llegado a tu poder el volumen 25 Dibuxos de Colmeiro. Dime lo que te parece. ¿Querría Varela u otro amigo de ahí hacer una nota sobre los dibujos y el prólogo para la sección de libros de Grial? O tal vez tú mismo, si es que te agrada. Convendría que me contestases a esto para saber a que atenerme. Entre los conocidos que tiene ahí Colmeiro, habrá alguno que se interese por el libro? El precio de los ejemplares firmados es de 500 pesetas, y el de los numerados sin firmar, de 350. Nos costó mucho la edición, y hasta ahora hemos vendido muy poco.
Hace unos días me llegaron por correo certificado las 34 fotografías de tus grabados para la monografía de García Sabell. Se las entregué a Xohán Ledo, con tus indicaciones para que vaya estudiando la edición.
Ahora estamos muy absorbidos con la cuarta edición de la Guía de Galicia de Otero Pedrayo, y con el Libro de las Peregrinaciones a Santiago de Don Jesús Carro. Como hay que luchar con muchos inconvenientes y escasez de medios, ambas obras resultan muy laboriosas. Cuando estén impresas, nos pondremos inmediatamente con la monografía sobre tus grabados.
El otro día estuve con Dieste y su mujer. Siguen viviendo con gran satisfacción el ambiente de Rianxo. Es una pena que, aprovechando la tranquilidad de ese ambiente, no se meta de lleno a hacer obra literaria. Aunque quizá lo haga y no me lo haya dicho.
Deseándoos toda clase de prosperidades en el nuevo año, te envía un fuerte abrazo
Fdez del Riego

1964-12-20
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1964
Nova York
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1964 en 20/12/1964


Vigo 20/12/64

Sr. don LUIS SEOANE LÓPEZ
Montevideo 1985, p. 13, dpto. 68
BUENOS AIRES

Querido Luís:

Aínda que non tuven vagar para poñerche unhas liñas quero agora informarte que o asunto da importación dos cadros vai por bon camiño. Conto ter n-estes dias a licencia. Preparéi a documentación a través da Delegación Regional do Ministerio de Comercio en Vigo, mais ten de resolver Madrid. Debe facel-o axiña, e mandaréi a licencia a Monfort, o axente de Barcelona, pra que faga o despacho. Non se pagan dereitos arancelarios. A tasa que cobran pol-a licencia xa foi eiquí pagada. De calquera xeito, se o Axente pasa algunha conta abonareilla.
Seguimos traballando na orgaización do Banco. Vai bastante adiantada. Un grupo de emigrados no Mexico cubre unha parte importante do capital accións [sic]. Temos outras aportacións fortes, e moitas mais modestas. Eu quixera levar ao Consello elementos de forte formación galega, a ser posibele cheos de esprito novo, pra asegurar ben a solidaridade futura d-acción a desenvolver c-o pensamento que ven presidindo a fundación. Penso que, chegado o intre de por en marcha a Institución, teremos que asociar a algún artista.
Por certo que o novo Alcalde de Vigo –Rafael J. Portanet–, disponse a convertir a Castrelos no Museo de Pintura Galega Moderna. Dínlle a ideia, e até lle fixen un esquema. Teño certa espranza de que leve adiante a ideia, e si o fai teremos que o axudar, esquecendo outras irrevocables reservas. Ainda sabendome nada afin, escoitame moito, e penso que ten condicións executivas.
Teño novas recentes de Isaac. Visitóume n-estes dias un empregado que volta de Magdalena. Hei de lle escribir axiña. Onde visitéi no Faro a Landeira, que veu do Brasil, nomeado Redactor-Xefe. Cerezales voltóu a Madrid, onde a transformar o Alcazar.

Pra Maruxa e pra tí nosos mellores votos no Nadal e Ano Novo, que conmigo fan Pilar e Alfonso, co-a mais forte aperta do sempre teu incondicional,

Valentín

1964-12-29
Carta de Seoane a Azcoaga. 1964
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Azcoaga. 1964 en 29/12/1964


Buenos Aires, 29 de Diciembre de 1964

Sr. D. Enrique Azcoaga
Madrid

Mi querido amigo:

Debí haberte escrito hace tiempo, lo hago ahora en vísperas de Año Nuevo para daros noticias nuestras, de los amigos y desearos felicidad. Buenos Aires está lo mismo. Nada cambia. Es posible que tampoco nada cambie en otras partes. Los militares, luego de un silencio de meses, comienzan nuevamente a enfrentarse entre ellos y a opinar sobre política y el porvenir del país. Pero no son estas noticias las que quiero transmitiros. Estas las conocéis o las sospecháis. Yo hice una nueva exposición con mucho éxito y publiqué un álbum que seguramente recibiréis en los primeros días de enero, Homenaje a Venecia, se trata de grabados en madera realizados sobre apuntes que hice en 1960; otro, Bestiario, saldrá en enero, tambien grabados en madera publicado por Ediciones Ellena, de Rosario. El primero lo editó Bonino. Hice dos murales, uno en colaboración con Arranz, de cerámica, y tengo encargo de otros dos. Volveremos, pues, a España, en Agosto o Setiembre del próximo año. Quizás Laxeiro marche antes. Acaba de realizar una espléndida exposición en la Galería Velázquez, la tercera de este año, esta última en homenaje a D. Luis Alvarez. Varela continúa luchando con su “Hora Once”. Realiza reportajes interesantes y transmite notas y comentarios que se siguen con mucha atención. Muchos amigos nuestros tiene secciones en Radio del Estado y Municipal. El Instituto Di Tella continúa escandalizando con sus exposiciones. Jorge Romero Brest acaba de publicar una nota a un acto de “Vivo-dito” de Grecco, donde expresa en uno de sus párrafos: “¡Fermento! ¡Fermento! Es lo que necesitamos”. El acto, fracasado, de Grecco estaba dedicado a Madrid e intervenía un limpiabotas de la esquina de Córdoba y Florida, y el bailarín Gades, además del propio Grecco. Comenzó en la Galería Bonino y se remató, si tuvo remate, en la Plaza San Martín. Grecco ahora prometió realizarlo en el Luna Park. Borges es el escritor más reporteado del año. En las librerías se exhiben las traducciones de su obra en diversos idiomas y el autor de más éxito es Julio Cortázar. De aquí salió para España, debe estar ya ahí, Mariano Perla, corresponsal ahora de La Prensa de Buenos Aires. A vosotros os recuerda mucha gente, y, en general, los españoles os envidian. En París están triunfando, según parece, Seguí y Macció y en Nueva York exponen y parece que les va muy bien, Fernández Muro, Sara Grilo y Sakai. De allí llegan ahora Maza y Noé que piensan regresar. Bonino está en Nueva York. Creemos que vuelve en Marzo a Buenos Aires, su galería tiene mucho éxito. En Buenos Aires entró “la fiebre” de los remates de cuadros: Riobóo, Van Riel, Pisarro, Velázquez, compiten en remates [de] pintura. Se abrieron diez o doce galerías nuevas y la pintura parece ser, no es que lo sea, una preocupación fundamental de los porteños. Blanco Amor (Eduardo) marcha estos días para España definitivamente. Tambien Antonio Baltar y Mireya. Esto es todo lo que recuerdo al escribiros estas líneas. En cuanto a vosotros estamos deseando que nos invitéis a charlas en la terraza de vuestra casa, o invitaros nosotros al departamento que alquilemos, similar al de Conde de Aranda, a nuestro regreso. Hay mucho que hablar de todo. Siempre hay mucho que hablar. ¿Qué tal las galerías y las exposiciones en Madrid? No sabemos nada de lo que pasa ahí. Alguna vez con mucho atraso compro Insula e Indice y algún número de Goya. Es lo único que llega a Buenos Aires.
Esto es todo. Escríbeme. Maruja y yo os deseamos a María y a ti y a tus hijos un feliz 1965. Recibid el gran abrazo de los dos:

[Seoane]

1965-01-25
Carta de Seoane a Ledo. 1965
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ledo. 1965 en 25/01/1965




Buenos Aires, 25 de Xaneiro de 1965

Sr. D. Ricardo García Suárez
Vigo

Meu querido amigo:

Eiquí quedou por unha confusión que non me perdono o exemplar de Homenaje a Venecia destinado a tí. Onte, revisando unha morea de paquetes no me estudio, atopeime, co disgusto que podes maxinarte pois tiña creído estaría xa no teu poder. Supoño que xa o terás visto, pois envieille un exemplar a Paco. Trátase de once grabados en cor nos que intento ofrecer unha versión de Venecia. Tés que perdoarme por non telo remitido denantes, supoñía que o tiña levado ao correo o mesmo día do de Del Riego. Traballo bastante. Dende que cheguei fixen tres murales, gravei ise novo álbum, mais outro, Bestiario, que sairá no próisimo mes. Calculamos que pra setembro estaremos novamente en Galicia co propósito de quedarnos o mais tempo posíbel. Lembrámonos de todos vós, e a tí, e mais a Mimí, estamos Maruja i eu moi agradescidos pol-as vosas atenciós. Un destes días enviareille a Del Riego unha lista de publicaciós miñas, de dibuxos e grabados, e unha lista de exposiciós, etc., pra compretar a monografía de Domingo, que me escribíu fai poucos días e dime que por estas datas entregaba o seu traballo a Galaxia. Si che escribo que sinto facerche traballar no coidado dela, mentiría. Estou contento de que ti proyectes e cuides da edición.
Unha grande aperta pra Mimí e pra ti de Maruja e miña:

1965-01-31
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1965
Nova York
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1965 en 31/01/1965


Vigo 31/1/1965

Sr. don LUIS SEOANE LÓPEZ
Montevideo 1985, p. 13, dptº 68
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Onte recibín carta de Monfort comunicandome que o despacho definitivo da importación dos teus cadros está feito. Anunciame o envio da liquidación, que non chegóu ainda. Procederéi ao pago axiña que reciba as facturas.
Tamen onte –hai datas sorpresivas no orde das incidencias afíns– chegóu a nos Homenaje a Venecia, que é unha xoia chea de forza expresiva. Tanto nos grabados como na prosa do prologo, que ten unha calidade viva e nobre, a mais da riqueza de sentimento que a inspira. Moitas gracias, tamen en nome de Pilar, que vos recorda con moito cariño. Temos a Alfonso en Madrid, cumprindo as practicas das milicias. Ao chegar nomearon-o Xuez de causas do Aire –que belo tidoo se non correspondera a un Exercito– e ficará n-este choio ate fins de abril.
Dille a Isaac que recibín a sua derradeira carta. Imaxino que tenciona dirixir un mensaxe aos capitostes inspirado na penuria do agro galego. Meses atrás fixose unha eiquí, con moitas firmas. Seica iba a de Castroviejo en primeira. Non se conqueríu outra cousa algunha irritación e novo apretamento dos torniquetes. Penso que sería mellor aproveitar a laxitude natural e inconteñible d-estes resortes, ou operar por filtración e non por tunda ideoloxica, a que son inertes. De todol-os xeitos faréi si podo o que Isaac pide. E pol-o d-hoxe nada mais. Dille a Pepe que se recibiron os libros de Emilio, e Álvaro dóume un.

Con Maruxa as mais fortes apertas pra ti de

Valentín

1965-02-11
Carta de Laxeiro a Villafinez. 1965
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Laxeiro a Villafinez. 1965 en 11/02/1965


Buenos Aires, 11-2-65

Carta abierta al pintor Villafinez
Amigo Villafinez:

Siempre te he tenido presente en mi memoria, eres la persona a quien más respeto y quiero en Galicia, y prueba de ello es esta carta que te escribo.
Villafinez, pronto cumpliré cincuenta y siete años de gran voluntad; como pintor aún tengo que decir muchas cosas y en ello estoy trabajando más que nunca. Este año tengo proyectado un viaje a Europa en compañía de mi secretaria y marchand. Expondré en Roma, luego en Madrid, Barcelona y Bilbao; en este itinerario también estaba Galicia, en Santiago de Compostela, ya que en Compostela fue donde hice mi primera exposición en la Noche de Santiago y una interviu que le hicieron a mi mujer en el diario de Pontevedra, esto último lo pensaré.
Habrás observado que siempre, la mayor parte de las notas publicadas en los diarios de Galicia hablan de mí, eso, de mí, pero nunca del pintor Laxeiro; es que hablar de un pintor como pintor es jugarse seriamente, por lo menos hay que tener dos condiciones: primero, saber que es la pintura por la pintura, segundo, conocer a fondo el ser humano; cuando los que escriben sobre un pintor les falta conocimiento y no son psicólogos caen en lo pintoresco y anecdótico: hablan de Laxeiro con melenas, de Laxeiro barbero, de Laxeiro bohemio; ahora según el Diario de Pontevedra y La Noche de Santiago, ya soy algo más que un tipo pintoresco, soy así como el hijo pródigo de Galicia, llegan ya a meterse en las cosas más íntimas de mi persona.
Quiero decirte que estoy terminando de escribir una pequeña biografía tuya que firmaré con el pseudónimo Don Ramiro, para ello pedí tu fotografía, la que ya tengo aquí; es un monólogo, tú eres el único personaje, creo que me está saliendo muy bien; escribir es mi hobby favorito; hubo quien dijo que yo “era incapaz de escribir dos renglones que tuvieran hilación, que había un amigo malo que me dictaba”; pues claro que sí y es un campesino de Lalín que se llama José Otero Abeledo.
Te supongo enterado de mi exposición en Madrid en mil novecientos sesenta y dos; he tenido un gran éxito de crítica y varias de mis obras fueron adquiridas a precios muy respetables, las que figuran hoy en colecciones particulares en la Capital de España; además en esta ocasión, la crítica de Madrid organizó una exposición en París en la sala Charpentier titulada Cincuenta años de pintura figurativa española y yo fui uno de los treinta seleccionados al lado de Solana, Regoyos, Vázquez Díaz, Nonel, Benjamín Palencia, etc. Todas estas alegrías me las da una crítica seria y profunda de mi obra; esto es constructivo en la vida el artista que trabaja seriamente y que entrega toda su vida al arte. He aquí el fundamental motivo de encontrarme en Buenos Aires. El artista necesita vivir en un ambiente de comprensión para su obra y este siempre me acompañó en esta Capital argentina. Cada día que pasa, estoy más convencido de que mi estancia aquí fue mi salvación como pintor, y justo llegué en el momento que se iniciaba en este país el más grande movimiento pictórico de Hispanoamérica. Fui bien recibido por la crítica y lo mismo por los pintores consagrados que por los artistas jóvenes; en todo momento han demostrado admiración por mi obra y simpatía por mi persona y es tan cierto esto que la actualidad, siendo gallego, soy el vicepresidente de la Sociedad de Artistas Plásticos Argentinos, la que agrupa a más de tres mil socios. Ahora yo me pregunto: ¿Por qué en la Capital argentina y en la Capital de España lo que interesa es mi obra y no mi melena, mi bohemia y mi vida particular?
Bueno, ahora quiero saber algo de tu vida: tú eres un ejemplo de vocación como artista; nadie como tú a los setenta y dos años tiene tan merecido el gran homenaje popular de un pueblo. Dime, ¿cómo vives? Cuéntame. ¿Un pintor puede vivir ahora en Galicia desahogadamente? Cuando yo estaba ahí, era trágico vivir de la pintura; a pesar de ello el pueblo gallego será grande por sus artistas, nunca por sus cotillas.

Un fuerte abrazo de tu fiel amigo

Laxeiro

1965-02-12
Carta de Rof Carballo a Seoane. 1965
Nova York
Madrid
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rof Carballo a Seoane. 1965 en 12/02/1965

Dr. J. Rof Carballo/AYALA, 13/MADRID-1/TEL. 258084
12-II-1965
Dr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Seoane:

He recibido en estos días tu hermoso libro Homenaje a Venecia. Creo que es una de las cosas mAs bonitas que has hecho. Los grabados son de una gran belleza y quizáS alguno lo enmarque para tenerlo presente muchas veces ante los ojos. ¿Qué te parece?
Realmente la publicación es magnífica y da una sensación viva y hermosísima de las emociones que se sienten en Venecia. Ha salido todo bastante mejor que en La Coruña, y comprendo que esta obra tenga un éxito de venta y grande. Olga y yo os agradecemos mucho la generosidad de habernos enviado un ejemplar de cosa tan valiosa. No es solo un grato recuerdo vuestro, sino que es un mensaje que realmente nos ha afectado de manera profunda. Yo no me olvido de escribir lo que prometí sobre tu obra y el signo Géminis. Cualquier día lo verás aparecer en Grial.
Mil gracias por todo y un abrazo

Juan Rof

[Escrito a man]
Os envío, por correo aparte, mi último libro Medicina y actividad creadora.

1965-02-17
Carta de García Sabell a Seoane. 1965
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1965 en 17/02/1965

DR. DOMINGO GARCÍA-SABELL/C/DR. TEIJEIRO, 11/TELÉFONO 1330/SANTIAGO



17-Febrero-1965
Sr. D.
Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luís:

Recibín o Homenaje a Venecia. Penso que é unha das cousas túas máis logradas. Sigues no camiño ascendente. A axeitada medida do teu formidable progreso é a distancia que media entre o Homenaje a la Torre de Hércules e iste derradeiro homenaxe. Xa sei que son obras de distintos alcances pro, con todo e con iso, o senso de progreso que hai entre elas é evidente. O teu prólogo é dos textos máis fermosos que teñas escrito i está moi por riba do poema de Whitelow.
Un distes días entregarei a Galaxia o texto do meu Limiar pro teu libro.
Saúdos moi cordiales de Elena e meus pra Maruxa. Tí recibe unha forte aperta do teu constante amigo e incondicional ademirador

D. García Sabell

[Escrito a man]
¿Cando vos teremos por eiquí?

1965-02-17
Carta de Piñeiro a Seoane. 1965
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1965 en 17/02/1965



Compostela, 17-II-65

Sr. D. Luis Seoane
B. Aires

Benquerido Luis:

Recibín o teu Homenaje a Venecia, que foi pra min unha grata e moi leda sorpresa. Contemplei moitas veces, e sempre de vagariño, ises once grabados. Non me canso de ollar pra iles. Sempre me lembran o entusiasmo con que tí nos falabas de Venecia mentres tomabamos un café con leite no Hostal. Entusiasmo ben fondo e ben persistente, como estas fermosas estampas demostran. Confesas no prólogo, impregnado de serena e sabia emoción evocativa, que lle ofreces esta presada de grabados a Venecia coa mesma intención, e quizáis co mesmo destino efímero, con que se lle podería ofrecer un ramo de rosas. A comparanza metafórica vale somentes no que se refire á intención –e tamén, dende logo, á beleza da oferta--, pro falla no tocante á duración da sua vixencia. A tua oferta é tan xentil e tan fermosa como podía ser un espléndido ramo de rosas escolleitas. Pro é superior a elas nunha cousa importante: na perdurabilidade. Nesto o arte é superior á natureza. As tuas “rosas”, por non seren pura e simple creación espontánea da vida senon obra do esprito, non son efímeras, non están fatalmente condenadas ó ritmo de caducidade vital. Viven –perduran– no tempo espritoal. Durarán máis, moito máis, moitísimo máis do que durará o seu creador, e poden, mesmo durar, máis que a propia Venecia. Ise é un dos prodixios do arte verdadeiro: sobrevivir ó seu creador i ós motivos que o inspiraron.
Dígoche que me gusta moito o teu álbum venecián. Si algunha vez for a Venecia –desgraciadamente é moi pouco probábel–, seguro que ollarei e vivirei o seu ambiente “a través” dos teus grabados e da impresión que deixaron no meu esprito.
Os nosos saúdos garimosos a Maruxa e de Isabel pra tí. E xunto co agradecemento máis sinceiro, recibe unha forte aperta do teu amigo

Ramón Piñeiro

1965-02-24
Carta de Zegrí a Seoane. 1965
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1965 en 24/02/1965


Febrero 24 de 1965

Sr. Luis Seoane
Calle Montevideo 1985, piso 13, Dto. 68
Buenos Aires, Argentina

Estimado amigo:

Después de tanto tiempo, me ha dado mucho gusto en recibir su carta y de saber de su viaje a Europa, de su regreso a España y del éxito de sus exposiciones y ediciones de grabados. Por supuesto, me gustaría mucho ver su nueva producción de grabados. También desearía en alguna forma devolverle la obra que tenemos aquí en bodega: sobretodo los grabados y un dibujo y dos acuarelas (creo) que nos quedan de nuestro primer contacto. Hemos mostrado esta obra muchas veces y ahora la tenemos inactiva. Si Usted sabe de alguien que pueda llevarle estas cosas por mano sería la manera mejor de hacerlas llegar a Usted intactas. Por aquí siempre se le recuerda. También siempre pensamos en hacer otra visita a la América Latina. Pero los proyectos tropiezan cada año con falta de tiempo u otras dificultades. Además tenemos un hijo que complica la posibilidad de viajes. El muchacho tiene ahora 10 años y pensamos llevarlo al hacer otro viaje.
Sobre sus grabados, la situación es la siguiente. Desde la fecha del último cheque enviado a Usted en Marzo de 1961, hemos vendido dos: uno al Museo Metropolitano de Nueva York (Como Una Reina de Clan...) y otro a la importante colección de la Biblioteca de Filadelphia (Conversación). Estos dos grabados han figurado en exposiciones organizadas independientemente por ambas instituciones. También contribuimos uno de sus grabados a un beneficio del Museo de Houston en Texas. Este museo solicitó trabajos de varias galerías de Nueva York. Nosotros contribuimos tres obras. De las tres, una suya. El grabado a la Biblioteca de Filadelfia se venció en $35 y el del Metropolitano en $40. De manera que, descontando la comisión, le quedaría un saldo a su favor de $50. Sin embargo, del pago hecho a Usted directamente por Fortune, pago acordado en $175.00, nos correspondía a nosotros una tercera parte que estimo asciende alrededor de $58. Consideramos por lo tanto cancelados mutuamente los créditos pendientes. Hace tiempo que no tenemos nada suyo en exposición sencillamente porque lo que hay en bodega lo hemos mostrado innumerables veces. De vez en cuando incluimos algo cuando nos piden exposiciones de lugares fuera de Nueva York. Pero eso es todo. La Galería con el tiempo ha crecido sobre todo en respeto e interés por parte del público. Ha aumentado su clientela. Pero por el hecho de que la mayoría de los pintores que presentamos no tienen una reputación hecha en los Estados Unidos no se pueden hacer ventas en grande. Como Usted sabe de sobra, es la demanda lo que estimula y justifica las alzas de precio. Le incluyo los últimos catálogos de la Exposición del Grabado Latinoamericano que realizamos anualmente a fines de Diciembre y que dura todo el mes de Enero. Esta muestra se ha acreditado con el público, la prensa y los directores de museos. Continuamos al mismo tiempo presentando nombres nuevos, haciendo labor de pioneros. Hemos logrado preparar el camino para algunas firmas que empiezan a solidificar reputación en los Estados Unidos.
Nuestros recuerdos para Usted y su señora. No perdemos las esperanzas de aparecernos por B. A. el día menos pensado. Ojalá que cuando esto se realice, lo encontraremos a Usted para conversar largo y tendido. Hasta pronto, entonces y muy cordialmente,

Armando Zegrí

1965-03-13
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965 en 13/03/1965


Buenos Aires, 13 de Marzo de 1965
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
No sé nada de tí desde hace tiempo. No recibí respuesta tuya a mi última carta y tampoco sé si recibiste mi Homenaje a Venecia que te envié a fines del año, en Diciembre. Estos días recibí una carta de Domingo donde me decía que te entregaba el original de la monografía sobre los grabados, y yo debo enviarte para ella, cuando me digas, una lista de álbumes publicados y de museos y galerías donde hay obras mías como un complemento que creo es necesario. Tambien te hablaba en una de mis cartas de la posibilidad de que hiciéseis una monografía de Laxeiro. Está pintando mejor que nunca y últimamente ha hecho obras notables aclarando y enriqueciendo su paleta y ahondando en su mundo particularmente campesino y misterioso. El no sabe nada de que te escribo sobre esto, tampoco Varela, que por mi parte os propondría como autor del texto. Este verano fué insoportable en Buenos Aires. Unos meses de enero y febrero agobiantes como no recuerdo otros. A pesar de esto trabajé bastante. Hice, no recuerdo si te lo escribí, tres nuevos murales y estoy trabajando en unos vitrales y cerámicas para la fachada de una iglesia nueva de aquí, en el centro de la ciudad. Buenos Aires continúa creciendo aún con todas las dificultades económicas que atraviesa. Crece de manera insoportable. Lo único realmente importante, al menos para una minoría, es que paralelamente se desarrolla su movimiento cultural. Con todo yo preparo mi viaje a ésa para finales de agosto o setiembre, a esa o a Alemania a donde quizás deba ir por una exposición, y, en este caso, llegaría más tarde a Galicia. Me gustaría saber de tus planes. ¿Cuándo sale el Cancionero de Rodrigues Lapa? De la colectividad sé muy poco. No veo a casi nadie. Recibí las últimas publicaciones de Galaxia, siempre espléndidas. Me pareció muy buena en general la antología de Dónega de la obra de Castelao. Estamos deseando volver a Galicia. A Xohan Ledo le escribí estos días pasados, inexplicablemente había quedado en casa, sin despachar por correo, el ejemplar que le había dedicado de Homenaje a Venecia, si conociese el amontonamiento de cuadros y libros y objetos que existe en mi estudio, comprendería el motivo. Esta es una carta rápida. Te ruego que me contestes. Dime cuando debo enviarte la lista de obras mías para la monografía y cualquier otra cosa que necesites o se os ocurra con respecto a ella.
Recibid Evelina y tu un gran abrazo de Maruja y mío:
Seoane

1965-03-14
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1965
Venecia
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1965 en 14/03/1965



Venezia, 14/3/65

SR. D. LUIS SEOANE LÓPEZ
MONTEVIDEO 1985
P. 13, DPT. 68
BUENOS AIRES
(ARGENTINA)

Queridos Luis e Maruxa:

Oxe fago eu meu homaxe a Venezia. Vin desde Milan, onde me levou un asunto profesioal. Dende Roma mandéi a Isaac o mensaxe que me tiña pedido. Non sei se interpretei ben o que compria decir. Si o mandan as orgaizaciós galegas fará o seu impacto, sin lle dar dereito a refusar atención a algo razoablemente exposto, e sen concomitancia que dende o punto de vista d-eles se poida aproveitar a xeito de ferrollo. O traballo tírame por un libro que se podo faréi, coa mesma tesis.

Dende San Marcos longas apertas.

Valentín

1965-03-17
Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1965
Bos Aires
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1965 en 17/03/1965


Buenos Aires, 17 de Marzo de 1965

Sr. D. Rafael Dieste
Rianjo

Queridos Carmen y Rafael:

Recibimos hace pocos días tu carta (la de Rafael) en la que acusa recibo de la carpeta de grabados de Homenaje a Venecia. Un recibo como no se usa, generoso y espléndido, por el cual quien recibe da más que lo recibido. Te agradezco mucho tus juicios sobre los grabados y la nacionalización oriental que me tributas, china, japonesa, lo que sea, pues para mí siento que cuanto más occidental es uno, y los gallegos lo somos en Europa por historia, geografía y costumbres, mucho más que otros pueblos, más cerca, o más curiosos, nos encontramos de ese otro mundo del que se empeñan en separarnos. España, Francia, Inglaterra, Holanda, deben mucho a esos mundos, algunas de las más originales formas de su arte y de su cultura. Las porcelanas de Holanda, el teatro de Yeats, las estampas de algunos admirados pintores franceses fin de siglo, la chinerías de España. Siento, sin embargo, que en los grabados míos falta toda la sabia artesanía de los chinos, su larga paciencia, esa propiedad de definir en muy pocos trazos, los indispensables, aquello que caracteriza a un ser, hombre o animal, o a un objeto. Pienso en Rembrandt preocupado en el encierro de su estudio del gheto de Amsterdam por las estampas persas, al igual que, siglos después, Matisse, tan opuesto, en su soleada casa de Niza. Oriente actúa de levadura para todos esas naciones más nuevas que crecieron en las posibles fronteras de la Atlántida, en la perplejidad que ese misterio, y otros misterios, sumió para siempre a estos pueblos. Pero bien, mis grabados no son nada, sino solo recuerdo tosco de una bella ciudad que se hunde y que merece bastante más. Te digo todo esto porque, efectivamente, admiro cada vez más en pintura esa aparente elementalidad de las aguadas y dibujos chinos, precisamente ahora cuando occidente se complace en la acumulación de objetos y materiales extraños y de uso diario como manera de expresión, y tu acertaste, adivinaste, esta mi preocupación actual.
Nos alegró mucho saber del reingreso de Carmen a la inspección escolar, puede ser, dentro de lo posible, muy útil su experiencia y cultura y puede servirle a los mismos compañeros que los supongo a todos con menos conocimiento y sentido de la realidad, éste último seguramente por haber vivido más sumidos en ella sin la enseñanza que se deduce de tantos años por otros países. Nos alegramos tambien que os establezcáis en La Coruña, entre otras razones, descontadas las patrióticas de Maruja y mías, para estar más cerca vuestro a nuestro regreso. En algunos de estos paseos por las calles de las orillas del Orzán, por la coraza, no dejéis de recordarnos. Por allí paseó su ancianidad Pondal y le contaba a sus parientes jóvenes aventuras vividas solo en su imaginación de las que había sido audaz protagonista en los mares de Oriente. Otra vez Oriente. A Pondal, muy abrigado, las manos en los bolsillos, con una gorra visera que le tapaba la frente y ayudaba a destacar aún más su barba, la visión de ese mar de altas olas le servía para trasladarse desde la prehistoria, con sus hadas, druidas y dólmenes hasta los mares de piratas de Salgari y Conrad. Por mi parte, sueño, para mi porvenir, con invenciones parecidas y viajes imaginarios tan remotos. Todos nos hemos alegrado del reingreso de Carmen: Varela, Laxeiro y Lala, Díaz Pardo, etc. Y ahora ahí van algunas noticias nuestras. Varela acaba de llegar con Marika de Punta Ballenas, donde se ennegreció a conciencia. Continúa dedicando su actividad a Hora once, la sección cultural que dirige de los domingos. Creo que estos días va a contestar tu carta. Laxeiro está pintando mejor que nunca y trabaja mucho. El año pasado hizo cuatro exposiciones y el próximo Mayo vuelve a inaugurar otra muestra. Díaz Pardo está encerrado en Magdalena y solo de vez en cuando se deja ver en Buenos Aires. Está haciendo unos grabados en madera muy buenos. Baltar se mudó estos días a un nuevo departamento de una habitación en algo así como un hotel recién construído en el centro, en la calle Paraguay, creo que Paraguay y San Martín, ya os contará él. Proyecta su viaje. Por mi parte hice tres murales nuevos, ahora estoy en el cuarto y pinto y grabo. Apenas salgo de casa y veo muy poca gente. Volveremos a esa en setiembre. Estos días salimos con un matrimonio amigo a una excursión al norte argentino: Tucumán, Salta, Jujuy. Scheinberg1, Baudizzone, Frontini, Ceire, etc., todos os recuerdan y preguntan por vosotros. Buenos Aires continúa creciendo y haciéndose más incómoda. Esto es todo por hoy. Un gran abrazo para Carmen y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

1. É difícil esclarecer se o apelido é Scheinberg ou Scheimberg, con eme, como aparece escrito noutras cartas, pois existen as dúas formas.

1965-04-07
Carta de Seoane a Ellena. 1965
Bos Aires
Santiago de Chile
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ellena. 1965 en 07/04/1965


Buenos Aires, 7 de Abril de 1965

Sr. Emilio Ellena
Santiago

Mi estimado amigo:

Recibí sus cartas fechas 26 de Febrero y 29 del mes pasado y unos días más tarde el gentil obsequio de Ud., que agradecemos y que nos trajo personalmente el Sr. Cairati. En cuanto a la carpeta pienso que es mejor esperar su regreso para todos los detalles que falten. El colofón se lo envío con las modificaciones que se me ocurren y suprimiendo los ejemplares fuera de comercio, pues siempre, a mi juicio, constituyen una confusión. Tambien espero por usted para la impresión de los grabados de la otra carpeta colectiva de que me habló. Los tengo terminados, son de tamaño 50x35 y a dos colores. Creo que puede resultar interesante y su impresión, en este caso, me urge para volver a utilizar la madera en nuevos grabados.
Siento mucho los inconvenientes que usted tuvo y no se preocupe por la espera de la carpeta, pues saliendo en el mes de abril sale muy bien dentro de la temporada.

Le saluda con su amistad:

[Seoane]

[Anexo.]

Colofón
Esta carpeta contiene las copias

de diez xilografías de Bestiario, álbum original de Luis Seoane correspondientes a un tiraje especial de 50 ejemplares. Félix Gattegné, por especial gentileza, preparó para esta edición el texto que ella incluye. El mismo fué traducido al español por el profesor Manuel Lamana. Imprenta Fontana de Perú 796, Buenos Aires, Argentina, tuvo a su cargo la impresión de las xilografías, tarea que fué supervisada por el autor. Emilio Ellena dirigió esta publicación cuyos textos y cubiertas se terminaron de imprimir el 15 de abril de 1965 en los talleres de la Imprenta Exito, Rioja 3037, Rosario (S.F.) Argentina.

1965-04-27
Carta de Negri a Seoane. 1965
Bonn
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1965 en 27/04/1965


Bonn, 27 de abril de 1965

Distinguido amigo:

Le ruego excuse mi silencio de tantos meses. Pero se imaginará Vd. las dificultades que trae consigo instalarse en un país extraño al que se llega con muchas responsabilidades y pocos recursos. Ante todo, estas líneas son para decirle que los dólares están a su disposición. Como se trata de una suma considerable, no me he animado a confiarla a terceros para mandársela a Buenos Aires. Si tiene Vd. alguna persona de su confianza en Europa, le ruego me dé su nombre y dirección y yo haré el giro de inmediato. En caso contrario, retendré la suma en Bonn hasta verlos a Vds. por aquí, que espero será pronto.
A propósito de esto último: de acuerdo con lo conversado en Buenos Aires, hice algunas gestiones ante directores de museos y galerías privadas con el propósito de exponer sus obras en Alemania y obtuve una respuesta concreta por parte de la Galería Schütze, de Bad Godesberg, dirigida con criterio vanguardista, cuyo propietario se interesó vivamente por su pintura. Le dije que tenía Vd. algunas obras en Ginebra y que pensaba venir este año a Europa con sus trabajos de 1964 y 65. A esto me responde Schütze que está dispuesto a viajar a Suiza para ver los cuadros que Vd. ha dejado allí, y me pide que por favor le escriba pidiéndole la dirección de la persona que los guarda. Como de todos modos la exposición se haría con una selección hecha por Vd. mismo, me parece que no perdemos nada complaciendo al Sr. Schütze. La oportunidad es buena, no sólo porque la Galería Schütze es muy bien frecuentada, sino porque de allí y con las críticas que seguramente obtendrá Vd. en Bad Godesberg, Bonn y Colonia, podremos pasar la muestra a Berlín y a Munich. Sería muy útil para mí, entretanto, disponer de algún material ilustrativo sobre su obra en general y sobre sus últimas pinturas en particular. Aquí suelen proponerse las exposiciones enviando diapositivas en colores. Si Vd. no encuentra a quien encargárselas, mi hermana Nélida lo hará con gusto, pues ya lo ha hecho muchas veces para el Instituto de Historia del Arte.
Espero sus noticias. Entretanto, con mis saludos para su señora, le renuevo las expresiones de mi sincera amistad.

Tomás Alva Negri

Señor Luis Seoane
Buenos Aires

1965-04-27
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1965
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1965 en 27/04/1965

Vigo 27-abril 1965
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 13 de marzo último. La vida de intenso trabajo que llevo no me permite el menor respiro. Me siento muy cansado y sin ánimos, pues ni siquiera los domingos puedo descansar. Fue esa la causa de que no hubiese contestado antes a la tuya.
Sin embargo, me extraña muchísimo que no te hubiese llegado otra que te escribí con anterioridad. Te anunciaba en ella el envío del número de Grial en que apareció tu artículo sobre Avendaño, y te pedía una nueva colaboración para el número que está en prensa, de tipo similar. También te comunicaba la remesa de un ejemplar de 25 Dibuxos de Colmeiro, con prólogo de Dieste, que supongo habrás recibido, y me refería a la posibilidad de colocar ahí algún ejemplar del volumen. A nada de eso tuve contestación. ¿Qué ha ocurrido? ¿No llegaron los envíos a tu poder? Digo esto, porque hoy llegó devuelto a Galaxia un libro que se te remitió hace unos meses, por ausencia del destinatario, según hace constar el cartero en el sobre.
El mes pasado encargué a Atlântida Editora, de Coimbra, que te mandase por correo certificado un ejemplar de las Cantigas d´escarnho e de mal dizer. Imagino que sino lo recibiste ya, no tardará en llegarte. Dime lo que te parece la edición.
Por mi parte debo decirte que recibí el ejemplar dedicado de Homenaje a Venecia. Me ha gustado muchísimo, y te lo agradezco de corazón.
Tu álbum de grabados ya está en marcha. Uno de estos días terminarán el trabajo en el fotograbado, y en la imprenta están componiendo el prólogo de García Sabell que, por cierto, me ha gustado mucho. Más, desde luego, que el que había escrito para el cuaderno de tu pintura. Él mismo hizo la traducción castellana del texto gallego. De manera que irá en los dos idiomas. La única duda que tenemos ahora se refiere al tipo de papel a emplear. Creo que no quedaría mal impreso en papel registro. Indícame concretamente el número de ejemplares que debemos enviarte para colocar ahí, aparte, naturalmente, de los que te enviemos para tí.
La idea de hacer una monografía de la pintura de Laxeiro me parece muy oportuna. El único problema que veo es el de las dificultades económicas, pues tanto el fotograbado como la imprenta subieron los precios considerablemente. Sin embargo, si ahí pudiesen colocarse algunos ejemplares entre los amigos para ayudar a costear la edición la cosa podría arreglarse. Con el álbum de Colmeiro tuvimos muchos gastos, y sólo recuperamos una parte muy pequeña de la inversión. En fin, en tus manos queda la cosa.
Dieste está imprimiendo aquí un libro en castellano. Yo le presto la ayuda que puedo para apresurar la salida de la edición.
Mándame urgentemente la lista de obras tuyas para la monografía. Si se te ocurre alguna cosa más sobre ésta, dímelo sin pérdida de tiempo. Envíame también alguno de los trabajos que ya tienes hechos para la revista Grial.
Y nada más de momento. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1965-04-29
Carta de Maiztegui a Seoane. 1965
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1965 en 29/04/1965


Madrid, 29-IV-65

Querido Seoane:

En Marzo estuve en La Coruña para ver a Rey de Viana, director del Ballet Gallego, y hacerle conocer Macías, que le gustó mucho y está decidido a montarla. Ahora veremos cuándo será esto posible. Aquí he hecho algunas gestiones, pero todavía sin resultados prácticos.
Hoy mismo escribo a Grassi Díaz recordándole el Macías. Me ha dicho que la comisión del T. San Martín, formada por Zavalia, Arizaga, Caviglia, etc., había renunciado. Te ruego me confirmes la noticia, pues iba a escribirles por estreno de Macías. Por aquí, sin novedades, salvo el “desarrollo económico y social...”
En La Coruña me encontré con Rafael Dieste y Carmen, que se incorporó como inspectora de enseñanza y han comprado un piso en playa Riazor. Está muy bien. Saludos a Díaz Pardo. Espero unas líneas tuyas, a pesar que estarás con mucho trabajo. Mándame algunos “chimentos”.
Sabrán que Marcial está en la editorial Codex. Trabaja mucho, pero sigue también en algunos programas de la radio y está contento. Te habrás enterado que premiaron su obra Las monedas de Heliogábalo, del concurso Isaac Díaz Fraga, con obligación de estrenar. Esperamos el acontecimiento. ¿Qué es de Laxeiro? Cuando los veas, les das un abrazo a Lala y él.
Bien, espero tus noticias. Sé que tu y Maruja se vienen para Octubre ¿es cierto?

Abrazos

Maíztegui

Supe del Chico (Andrés) de Horacio Coppola. Es una pena grande. Si lo ves a Horacio, dile que me escriba.

Isidro

Fernández de los Ríos 77
Madrid 15

1965-05-18
Carta de Seoane a Negri. 1965
Bos Aires
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1965 en 18/05/1965


Buenos Aires, 18 de Mayo de 1965

Dr. Tomás Alva Negri
Bonn

Distinguido amigo:

Agradecí mucho su carta de 27 del mes pasado y agradezco igualmente sus gestiones para una exposición mía en ciudades de Alemania. Lamento que las obras mías que estaban en Suíza se encuentran en la actualidad en Galicia, España, pero le envío una pequeña monografía sobre mis grabados hecha en Buenos Aires por S. Blum, crítico del diario alemán de aquí, y el catálogo-monografía que se publicó en Madrid en el año 1963 con motivo de una exposición de casi cien obras entre oleos y grabados. Dentro de 15 o 20 días le enviaré asimismo algunas diapositivas que acabo de hacer sobre algunos cuadros, siempre que salgan decorosas, sujetas ahora al proceso del revelado y camino de Alemania para esto. Con las monografías le envío fotografías en negro de cuadros últimos. He trabajado mucho últimamente y creo puedo hacer una buena exposición. En cuanto a los dólares ya me los enviará usted cuando encuentre persona de su confianza por quien hacerlo, o le escribiré cuando por mi parte sepa de persona de confianza mía que vaya a esa o al que usted pueda girárselos en algún otro lugar de Europa. Nosotros probablemente iremos en setiembre u octubre, y, si encuentro la posibilidad de exponer en esa, iríamos a Alemania.
Hemos estado alguna vez con su hermana Nélida juntamente con el matrimonio Payró y le hemos recordado con simpatía. Por un amigo mío que va a España le hago llegar la presente carta y las monografías, pues el actual trabajo a reglamento del personal de correos en estos últimos días hace que desconfiemos del envío. Le ruego me tenga al tanto de sus gestiones que, repito, le agradezco mucho.

Con saludos de mi esposa para usted reciba el saludo muy amigo y cordial de

[Seoane]

1965-05-18
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965 en 18/05/1965

Buenos Aires, 18 de Mayo de 1965

Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Recibí tu carta fecha 27 del mes pasado. En realidad, estaba alarmado por falta de noticias tuyas desde hacía tanto tiempo. No recibí, efectivamente, esa carta de que ahora me escribes y tampoco sé como pudo ocurrir que devolviesen un libro destinado a esta dirección por “ausencia del destinatario”. Es verdad que siempre se pierde alguna carta y ocurren sucesos como la huelga actual del correo de Buenos Aires, por lo que te envío ésta por intermedio de Díaz Pardo que la echará al correo en Madrid, pero a mí, que sepa, no se me había perdido ninguna. Tampoco recibí el Cancionero, es posible que no tarde en llegar. Ahí te van ahora algunas noticias mías. Desde este mes me hago cargo nuevamente de la dirección de Galicia del Centro Gallego. Acepté por la insistencia del ofrecimiento, pero estoy ya arrepentido pues realmente no tengo ni tiempo de ocuparme de ella ni ganas de ver, con ese motivo, algunas gentes que hace años había perdido de vista para alivio mío. La revista no puede cambiar demasiado pues está siempre sujeta, como es natural, a las necesidades societarias del Centro Gallego, al elevado costo de su edición, por su gran tiraje, y actualmente a la profusión de su publicidad sin que se pueda elevar el número de páginas. Por otra parte pienso salir para Europa en setiembre u octubre y esto es tambien un inconveniente.
Recibí estos días el libro de Neira Vilas que me parece interesante y me alegro que lo hubiéseis editado. Para la monografía de grabados, te acompaño la lista de álbumes y libros míos de grabados y dibujos y la de los museos en donde estoy representado con obras, pues creo esto pueda interesar al comprador de este tipo de libros. Prescindo, en este caso, de las obras literarias. Estoy seguro que el texto de García Sabell es muy bueno y estoy impaciente por conocerlo. Envíame ciento cincuenta ejemplares que se venderán aquí, naturalmente fuera de la colectividad a quien este tipo de cosas no interesa. Yo no recuerdo ahora como es el papel registro de ahí, pero creo que, para los fotograbados, hace falta lo que se llama aquí papel ilustración, cuyo nombre en España tampoco recuerdo en este momento. Xohan Ledo y tu debéis decidir. El papel ilustración es el que utilizasteis para imprimir los clisés de las monografías de Maside y mía.
Laxeiro se haría cargo tambien de unos ciento cincuenta ejemplares para la suya y Varela haría el texto. Hablé con él, le alegró mucho esa posibilidad de la publicación y está disponiéndose a reunir fotografías de su obra. Creo que así mismo puede hacerse cargo de los clisés de color, a enviar de aquí. Para Grial te enviaré un trabajo sobre Asorey, pero un poco más adelante, con motivo de su contrato para el altar del Panteón del Centro Gallego, hace años.
Díaz Pardo te llevará personalmente una nueva carpeta mía, Bestiario, que acaba de salir.
Esto es todo por hoy. Escríbeme. Saludos cariñosos de Maruja y míos para Evelina y para tí y tu recibe el fuerte abrazo de:
Seoane

1965-06-00
Carta de Bianco a Seoane. 1965
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Bianco a Seoane. 1965 en 00/06/1965

Bs. As., junio 1965

Los recuerdo siempre con mucho cariño.

Hace una mañana fria y estoy estudiando en la biblioteca de la Facultad porque quiero dar mis materias en julio. A veces, desearia que mi dia se multiplicara infinitamente, es tanto lo que me sorprende, subitamente, a cada instante, que es imposible dejar de maravillarse aún cuando siento que el asombro, de por si, no es suficiente para llenar de sentido esto, tal vez esa fuera la verdadera tragedia de Fausto , … no sé.
Anoche vi a Vitorio Gassman , que se encuentra en Bs. As. en una gira por América, dió Oreste de Alfieri, a pesar de la marcación de romanticismo exterior, él logró infundir a su papel algo que hoy casi esta olvidado, tumultuoso apasionamiento, yo hubiera preferido verlo en Pirandello tal vez, pero para su temperamento este personaje le ofrecía todas las gamas de posibilidades, y Gassman es un poco divo, aún continua en él la idea del teatro a lo Sarah . Es tanto su dominio que por momentos deja de dominar. Creo que Alfieri no se puede hacer de otro modo, sino acentuando todas sus caracteristicas romanticas, asi se explican los parlamentos, el juego de las pasiones, la violencia, el desborde. Gassman arrolla, avasalla, cuando acaba la obra, uno siente como si un poco sin quererlo lo han envuelto en una gran ola, lo han abrazado y una extraña fuerza lo precipitase. Es esta la indefinible magia del teatro, ese sueño luminoso que despierta en nosotros la inquietante imaginación, el juego de la irrealidad, el amor.
Necesitaba mucho hablar de estas cosas, que poco a poco van constituyendose en algo indispensable para mi. Me imagino que estará pintando mucho. Cuando se ahonda en el lenguaje pictórico, en ese mundo misterioso de colores y formas, la búsqueda es interminable a medida que uno descubre nuevos o inesperados matices de color o armonía de formas. Se va tambien descubriendo a si mismo, verdad... cada encuentro en la tela es un encuentro con uno mismo.
Me preocupa la tarea del hombre, el trabajo del hombre, su quehacer es un símbolo de inconmensurable amor. En el medioevo se tenia, quizá, mayor claridad con respecto al artista. Muchas veces me causan gracia ciertas exigencias actuales, la falta de humildad, la originalidad, o mejor el anhelo de ésta.
Estoy colaborando en el diario Principios de Cordoba en su suplemento literario, y posiblemente en la Gaceta de Tucumán , me hace muy bien escribir comentarios, pues me exige precisar mis ideas, ordenarlas y leer mucho. He presentado, ademas, la solicitud de Beca para estudiar en Italia, seria para fin de año, por eso quisiera recibirme, no porque quiera acabar, sino porque la Facultad es demasiado absorbente y quisiera realizar otras cosas.
Billy hizo unos comentarios por radio en la audición de Lorenzo Varela, son muy divertidos los reportajes, porque Varela con su locuacidad no deja nunca hablar a los reportiados.
Ginebra debe ser un lugar encantador Bs. As. esta inquieta, angustiada, desconcertada. Esperamos las elecciones y aun no perdemos el optimismo.
Siempre, sigue cocinando tan bien, Marujita, por más que intento, no me salen aquellos panqueques…
Mi cariño de siempre

Adriana

1965-06-07
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 07/06/1965

Buenos Aires, 7 de junio de 1965

Querido Isaac:

He recibido tus cartas y Maruja y yo nos alegramos muchísimo de que lo hubieseis pasado lo mejor posible en las vacaciones que os tomasteis, y, por mi parte, de tu actividad al margen del descanso, siempre, en cuanto al libro que proyectas. Pero calma. Por mi parte, no tengo nada que decirte en cuanto al proyecto que me enviaste. Los gallegos tenemos la manía de la histeria y ahora de la economía, de agotarlo todo en un tomo que luego no lee casi nadie. Como el título del libro lo indica se trata solo de la actualidad gallega y el pasado debe estar presente únicamente en cuanto la condiciona. Con todo lo que es historia, que no es, de este siglo (1, 2, 3, 4, 5, 6) haría únicamente una síntesis cronológica y una breve bibliografía para los lectores que les interesasen estos problemas más a fondo. El libro tiene que ser lo más ágil posible. Pero tú ya lo tienes hecho por lo que leo en tu última carta y no tengo nada –me parece bueno– que discutir. Yo haré la tapa y los dibujos que me pides pero debes decirme a donde debo enviarlos. Solo te ruego no me incluyas para nada a mí en tus peticiones de colaboración a García Sabell y a Del Riego. Son amigos míos desde hace más de treinta años y yo respeto sus opiniones cualquiera que sean, como deseo que los demás respeten las mías, y, no quiero que entre ellos y yo haya malos entendidos. Han hecho demasiado en veinte años como para pedirles o exigirles nada. Yo nunca les pedí nada de este tipo, ni a ellos ni a nadie, y perdóname que tampoco ahora quiera hacerlo.
Cuida las colaboraciones y repasa con calma los nombres para las antologías, la de poesía sobre todo. Está muy bien Lorenzo Varela y Ferreiro, supongo que también Barros, (se trata de poesía en idioma gallego, se entiende). Pero hay que añadir a otros poetas que no citas Iglesia Alvariño el primero, su poema “Petöfi”, de Cómaros verdes, de 1947. Neira Vilas tiene muy poca importancia, a mi juicio, en este género literario, en cambio sí la tiene para la antología del cuento de que escribes. Dieste, Fole, Méndez Ferrrín, tú mismo, Mourullo, Neira Vilas, serían los que yo seleccionase y por el orden que escribe sus nombres.
Lo del Centro Gallego anda con mucha calma y a mí ya me ocurrieron con ese motivo sucesos desagradables. De Núñez Búa no sé nada. No lo vi desde antes de tu marcharte. No quiero pensar que también esté incomodado conmigo, pues yo lo estimo y no se me ocurre como puedes arreglar tu amistad con él sino escribiéndole. Escríbeme sobre cualquier asunto que se te ocurra. A Laxeiro le hablé ya sobre su colaboración, la va hacer. Estamos deseando ir a España ojalá sea en octubre, esperamos que sí. Esta carta va escrita de prisa, para que notes que, de las que recibo, algunas las contesto con más urgencia. La tuya del 2 la recibí ayer. Correos trabaja a reglamente. Buenos Aires lo mismo, el dólar subió como impulsado por el Géminis IV y nadie puede detenerlo en su viaje a no sabemos qué astro, 270 pesos en el mercado paralelo. Cuando me contestes escríbeme sobre lo que has visto de pintura, exposiciones, etc.

Un abrazo para Mimina, para los pequeños y para ti:

Luís

1965-06-15
Carta de García Sabell a Seoane. 1965
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1965 en 15/06/1965



15-junio-1965
Sr. D.
Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Moitas gracias polo teu novo álbum de xilografías. Estamos tan acostumbrados ós teus fabulosos achádegos que xa cáseque nos parece normal recibir, con certa frecuencia, unha obra maestra túa. E nembargantes, haberia que celebrar cada unha delas como un extraordinario acontecemento da nosa cultura.
Supoño que un distes días aparecerá ó album de Galaxia. Apertas garimosas de Elena e miñas pra vós os dous.

Domingo

[Escrito a man]
O limiar de Fattegno está moi ben

1965-06-21
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 21/06/1965

Buenos Aires, 21 de junio de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro. La Coruña

Querido Isaac:

Recibí tus cartas, te escribí antes de que llegases tú a El Castro y tengo muy poco que contestarte. Hablé con tus amigos de la Asociación de Artistas sobre lo que me pedías, reunir cuadros para enviar y les parece muy poco probable conseguir hacerlo sino en una muy poca cantidad. Por mi parte no tengo nada que decirte. No estoy de acuerdo contigo en esto. El catálogo cuesta demasiado caro y por menos cantidades se hubiera hecho en Buenos Aires. Un catálogo aislado no tiene más interés que otros que se han hecho; incluido en el catálogo general hubiese sido más eficaz aunque tuviese menos reproducciones. Si ha de venderse aquí, lo adquieren, sobre todo al precio que saldrá, dos o tres docenas de personas. Paso el día trabajando, se me acumuló bastante tarea y trato de sacármela de encima. Cada vez veo mi porvenir más confuso en el sentido de no percibir claramente un destino para el futuro. Estoy muy arrepentido de aceptar la dirección de la revista del Centro. Me lleva tiempo y tengo que volver a aguantar pérdida de tiempo y sugerencias de una serie de gentes que no estimo y de las que me había aislado en los últimos años. El suplemento a la revista, que como tal sale el trabajo sobre arte gallego, tardará en salir unos quince días. Los de la Asociación piensan que es muy poco y hasta ahora no han hecho más que enviar su opinión negativa, publicada en su boletín y también por radio, pidiendo que se abra discusión sobre él. Yo estoy aburrido y lamento haberme metido en esto. Quiero trabajar únicamente en mis cosas, hace tiempo que lo decidí así y no deseo cambiar. No quiero tratar de hacerlo todo sino únicamente aquello que creo mejor poder hacer y el pintar y grabar, si uno se dedica a ello, lleva la vida y sobre todo si para uno es el oficio de que vive. Tú lo sabes esto tan bien o mejor que yo.
Supongo que todo estará ahí igual, Maruja y yo os envidiamos, lo decimos siempre pero es verdad. Nos hubiese gustado estar ahí con vosotros. Lo de Picasso lo sabíamos, se dijo en España cuando estábamos allí, fue consultado por teléfono por la Galería, se frotó las manos cuando se enteró de la venta y comentó, “los pagaron caros”. Lo único excepcional que hizo fueron las donaciones al Museo Picasso de Barcelona. Vi, hace algunos años, dos tapices de Adam, naturalmente también los de Cluny, y algunas fotografías de alguno de Bissiére, todos ellos, en general y otros más, dinamarqueses y suecos, de Lurçat, de Miró y de Picasso, etc., fueron los que encendieron en mí el deseo de hacer cartones para tapices y me hicieron pensar en la posibilidad de revivir la artesanía gallega de la tecelanas, pero todo esto quedará en puro sueño como tantos proyectos que fueron madurando en uno y no tuvimos oportunidad de realizar por falta de dinero y propia capacidad organizadora Ya no creo en el Laboratorio de Formas. No creo que se pueda hacer nada ahí para eso harían falta gentes con una visión que fuese más allá de unos mezquinos dividendos anuales que los tendrán, estoy seguro, y tuviesen un patriotismo superior al de los manifiestos. En Galicia se pueden hacer muchas cosas. Está virgen en estas cuestiones. Cuando se intentó hacer algo fue desdeñado al arte popular, remedado el arte del pasado e ignorado lo que se hacía en el mundo por sus contemporáneos. Dan penas las platerías compostelanas, los esmaltes de los Hernández y hasta las puntillas de Camariñas, con formas copiadas de revistas y muertas. Produce dolor ver como se deja marchar a trabajar en el exterior de peón o de criada a un ebanista o a una tejedora aldeana. Pero la gente se muere por levantar castillos en el aire, hacer estadísticas, molestar a los que hacen algo, en lugar de querer hacer de cada aldea, a partir de su realidad y de sus posibilidades, un centro industrial y de arte. Existen formas gallegas inéditas, están en el paisaje, en los instrumentos de los oficios y en los objetos heredados. Ahí están para quién sepa recogerlos. Pero todos hemos sido educados en una escuela diferente, incapaz de despertar nuestros sentidos y sacar provecho de nuestras posibilidades; dedicados exclusivamente a memorizar y hacer cuentas. Nada de estimular y despertar en el alumno el deseo de creación. Perdóname esto, es un desahogo. Por mi parte siento que he perdido mi vida y me siento cada vez más solo. Paso días enteros sin salir de casa. Dentro de algunos años más seré un viejo huraño y maniático viendo como los demás quieren ir a la luna sin haber podido alcanzar yo el único pedazo de tierra que me interesa y que para mí encierra tantas cosas por descubrir como Marte o ese satélite. Y sin embargo no hacía falta para realizar muchos de los sueños que tuve –ya los rechazo– el dinero de un maldito cohete. En este mundo tecnológico a medida que progresa –no estoy en contra de su progreso– resulta cada vez más maravilloso el cacharro o trozo de madera labrada que hace solamente un hombre. Esto es lo que más admiro yo, el objeto que hace el hombre como hace miles de años, en soledad, y al hombre. Viendo la luna, sin poder alcanzarla, soñándola desde una ventana o desde la cima de un monte y riéndose de la I.B.M. y del automatismo por lo que todo esto tiene de risible.
En estos momentos está abierta en Buenos Aires una de las mejores exposiciones que vi en mi vida, la de esculturas de Henry Moore. Bueno, esto resulta demasiado largo. Escríbeme. Escríbeme de lo que quieras, pero sobre todo del mar de Galicia.

Un abrazo de Maruja y mío para Mimina, Camilo, Rosendo, Xosé y tú:

Seoane

1965-06-27
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1965
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1965 en 27/06/1965

Castro, 27.6.65

Querido Luis:

Hoy, domingo, recibo la tuya del 21, que merece una contestación inmediata para acudir como un San Jordi a matar ese dragón de tu pesimismo. Yo te confirmo las mías del 12, 15 y 22, además de otras cosas, recortes de prensa etc., que te he enviado y que te seguiré enviando.
¿Cómo podría empezar con eficiencia para acabar con ese dragón? Como ese aparato mitológico está dentro de ti no hay más remedio que atacarte a ti. “Por mi parte siento que he perdido la vida y me siento cada vez más solo”. ¿Se puede decir una equivocación mayor? Tú, una persona con tanto talento está visto que no podría decir semejante cosa. Es un dragón que habla por tu boca o que te has tragado un fantasma y lo tienes metido dentro de una glándula. Contra ese fantasma o ese dragón hay que ir y dejarte a ti libre de él para que quedes como eres tú, como es el Luis Seoane que todos queremos y admiramos como artista y sobre todo como ejemplo de conducta humana fuera de la cual no hay ni hombre ni hay arte. Ya sabemos que no es cómodo vivir sobre esas piedras y sobre estos días, pero porque la suerte nos sea negativa no es posible desentenderse de esa realidad sobre la que estamos viviendo y desertar de luchar contra ella. Aquí queda Galicia, así como es, casi todo analfabeto, incapaz de leer un libro y menos de entender un cuadro, con una burguesía corrupta, con mentalidad de sargento de plaza de soberanía africana, más analfabeta de espíritu que el analfabetismo gramatical de su pueblo; pero queda por algunas partes una minoría pequeñísima, casi sobran dedos de las manos para contarlos, que saben en la hora que viven y sobre las piedras en que se ven obligados a vivir. No está todo perdido. Y aunque estuviera perdido todo en Roma San Juan iría hacia ella, a morir en la ciudad de donde Pedro está de vuelta. Es la contradicción interna, y eterna, a través de la que el hombre viene avanzando. Es incómodo vivir en Roma donde parecería que no hay nada que hacer porque todo es vacío y corrupto pero fuera de ella ni San Juan, ni San Pedro, tendrían tranquilidad, porque estaban fuera de la línea de su destino. Tú tienes que pelearte, defenderte, luchar y soportar incomprensiones y estupideces, estés aquí o estés ahí, pero estés donde estés –porque ahí estás, ahí fuiste, para dejar testimonio de algo, para protestar por algo injusto, para dejar una inconformidad airada con algo que no es ético ni estético– donde estés, a regañadientes, protestando, incómodo, no podrás desentender[te] de tu destino ligado con la suerte, no del paisaje sino de los hombres y de las mujeres de Galicia, porque el día que vieses que tus manos estaban fuera de esa obra –aunque la obra parezca tan poco “exitosa”– ese día es cuando te sentirías morir de pena por equivocación. Hazte esta reflexión para que estés contento aún soportando las inconveniencias, idas y venidas, discrepancias y chabacanerías de las gentes que nos rodean. Imagínate a Luis Seoane, desentendido, incomprometido, haciendo arte abstracto en Suiza, “trabajando únicamente en sus cosas” que adquirirían los potentados internacionales. El espectro de esa imagen bastará para que te encuentres feliz entre las inconveniencias de las gentes de la Galicia metropolitana o de la Galicia emigrante, aún con todas esas “manías” que ves en la economía, en la estadística y en la mecánica –que dices ver pero que en realidad es un simple decir tuyo–. La pintura o la música, la industria o la artesanía son manías del mismo tenor. Los pintores pueden creer que los economistas son unos maníacos y viceversa los economistas pueden pensar lo mismo de los pintores. Hay una cosa que no son manías: el espíritu de solidaridad con nuestros semejantes, sobre todo con nuestros semejantes desvalidos que tenemos cerca, desvalidos de alguna forma. Ello entraña en sí una instancia ética y estética. A ella remito todo y no estaríamos dispuestos a desentendernos de ella cualquiera sea la suerte que tengamos que soportar, aunque impliquen burla y silencio. Lo contrario no nos llevaría más que a un malabarismo, un virtuosismo y una torre de marfil. Tú con tu vida nos has dado un ejemplo de esto y por ello nos hemos acercado a ti. El pesimismo de tu carta vertido en tu propio destino no puede considerarse más que como una segregación equivocada de una glándula que estamos seguros que curará y por lo que hacemos votos. Nadie tiene por qué admirar la tarea que satisface hacer a quien la hace, sino aquella tarea que comprende, que al menos sospecha que la comprende, y con su identificación o su posible identificación goza. Hemos de hacer lo que es posible hacer aunque no sea el cielo que todos deseamos, ni siquiera el purgatorio. Si es imposible lo que queremos hacer, si no hay gentes donde aplicarlo, por muy bueno que sea cae en el campo de la utopía. Y no hay más remedio que aceptar la crítica y todo tipo de inconformidad de nuestros semejantes, y hasta sus inconveniencias. La molestia, el escozor, que causa la crítica a nosotros mismos, individualmente, debemos justificarla como una inadaptación que padecemos nosotros. No me refiero, por supuesto, a la crítica artística en la que no hay otro contenido que el de una diversión intranscendente. Como ves escribo como hablaba Platón subido a un pedestal “profundando”. Perdona mi cátedra y mi parvada, pero ¿cómo he de hacer para matar ese tu dragón interno que te tiene desesperado y aislado? ¿O que te quiere aislar? Va una anécdota para descansar: los alumnos de último año de Medicina de Santiago pidieron obras a los artistas para, rifándolas, engrosar fondos para su viaje de fin de carrera. Otero Besteiro les contestó que le gustaba mucho esa idea de ayudar a los estudiantes, etc., y que de muy buena gana entregaría no una sino media docena de obras para el fin que piden, pero... pensando en que mientras los estudiantes de todas las facultades de España se habían solidarizado con la de Madrid a excepción de la de Santiago váyanse Vdes. a tomar por el culo. Esta misma frase voy a emplearla yo si no me autorizan a publicar unos dibujos que ya están en la Delegación de Turismo a censura y que, finísimo y amicalísimo, Serrano Castilla, giró a Madrid so pretexto de que caían fuera de su atribución. La mitad de la frase ya se la dejé caer por carta. Sin miedo y sin resentimiento para con nadie el camino está abierto para muchas cosas. Por naturaleza por intuición la juventud practica esto dentro de lo que nosotros nos debemos mantener por hipótesis.
A otra cosa. Si esa gente de la Asociación quiere ayudar aunque sea poco o procurar la ayuda de otros, no importa el aspecto cuantitativo, se agradece la intención referida de alguna forma. Lo único que es seguro es que las cosas no han de dejar de hacerse. Esa crítica de la Asociación a los del Centro no puedo tomar alcance de ella por las cuatro palabras con que me la expresas, pero no creo que ello suponga ningún inconveniente sino un acicate para afianzar las mentes indecisas, y para dejar constancia de cualquier incontaminación a ultrance. Todo eso tiene como base la tontería mimeográfica de Silva. Sobre el Galicia está visto, a tenor de lo que dices, que aparecen las mismas contradicciones internas. Su precio de costo puede no tener nada que ver con el de venta que puede ser el que se quiera o interese. Su antecedente se está vendiendo muy bien aquí sin punto de comparación con lo que se vende ahí. Está visto que es de este lado del Atlántico donde interesa hacer esto y como se va a hacer. Cabe la ayuda y la crítica para mejorar su contenido, y se ruega y agradece. En cuanto a su realización no cabe más que ayudar en lo que buenamente se pueda. Estoy preparándole una exposición a Laxeiro. Por la índole de lo que le digo en la carta que te adjunto mucho agradecería se la entregases tú sin que, a lo mejor, se entere Lala. Muchas gracias. Colmeiro también quiere hacer otra exposición en La Coruña. Vamos a ver. Sigo sin poder mirar el paisaje; dicen que está precioso. El mar ¡Ay el Mar! azul, se ve desde tu estudio al pie del Breamo como algo que entró en estos valles y se quedó dormido en una tarde de primavera. Cuando lo miro desde tu ventana se agradece que no se haya ido aún.

[Manuscrito na marxe esquerda da primeira folla:] Apertas a Maruxa e a ti de tódolos desta casa. Voso

Isaac

1965-06-28
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 28/06/1965

Buenos aires, 28 de junio de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido amigo:

Recibí tu última carta con la copia de la tuya a Villamarín. Este debe estar a punto de verte, en España, o de hablarte, salió de aquí con el hermano hace cuatro días. Yo no pude hablar con él y no tengo manera de referirme al asunto a que te refieres sin discutir con alguien de la Junta Directiva. De modo que desistí de hacerlo. La carta que propones se envíe con los ejemplares yo no puedo proponerla, ni nadie que respete los veinticinco años pasados del Centro Gallego. Puede hacerlo un particular, allá él quién lo haga, pero no una institución que mantuvo durante todos estos años una línea de conducta con respectos a estas cuestiones. Habla con Villamarín. Como ves pensamos de modo distinto en estos asuntos. El trabajo sobre arte creo que ya te dije en otra carta, sale incluido en la revista y sólo mil separatas aparte. Esto es todo lo que se consiguió, y, para esta decisión, se prescindió de cualquier opinión mía. Bueno, creo que saldrá en la primera quincena de julio. Y yo no pienso más sobre éste. La Sociedad de Artistas no se adhirió. Todas las otras sí. Me alegro de tus éxitos con Valentín y Celso espero que éste no olvide que los primeros poemas del carácter que buscáis nacieron en América, en gallego, y luego que esos en castellano de Pimentel, y antes que los de él mismo; es posible que no los conozca.
Buenos Aires está insoportable con un clima que resulta una mezcla de los de Londres y Río de Janeiro. Humedad, niebla, calor y es invierno, la gente ya se decidió a vestirse con ropa de verano. La exposición de Henry Moore es una revelación para todos, aún para los que conocíamos la obra suya. Junta es una exposición, con tan gran cantidad de piezas grandes y pequeñas, y dibujos y bocetos, etc., es algo maravilloso y prueba la existencia de un escultor realmente extraordinario. Ojalá pudieran verla algunos escultores gallegos capaces solo de herir el granito dejándolo lastimado por sus cinceles sin conservar su valor de bloques de piedra, convirtiéndolos, a un tiempo, en grandes obras de arte. La máxima libertad unida al más grande rigor. Me hubiese gustado que la pudieses ver. Laxeiro trabaja bastante. Expone a partir de mañana en la Galería Lascaux, creo que va a ser una exposición muy importante.
Bueno, cuéntame algo de por ahí que se refiera a la naturaleza, a las gentes, a algo de lo que pudo impresionarte en París. Un abrazo nuestro para todos vosotros. Escríbeme aunque no estemos de acuerdo en algunas cosas. Otro abrazo de:

Seoane

1965-07-07
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 07/07/1965

Buenos Aires, 7 de julio de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí dos cartas tuyas luego de escrita mi última, no sé qué día, y recibí también los recortes de los diarios que son para mí de gran utilidad. Creo haberte escrito que las tapas para esos dos libros las envío cuando quieras, pero no se adonde, ni formato, ni cantidad de páginas aproximadas de ellos, ni límite de tiempo para el envío. Las tapas y los nuevos dibujos de Laxeiro y los míos. Maruja está buscando los originales de fotografías, tienen que existir muy buenas y en cantidad considerable en los archivos de los diarios, o en los particulares de los fotógrafos de ellos. Bueno, en cuanto a tu otra carta que te agradezco mucho por lo significa de amistad, no la contesto por ahora; no me entendiste, y no creo, por tu respuesta, que valga la pena insistir. Continúo fiel a mis convicciones pero estoy harto de todos los lugares comunes que se usan en nombre de ellos y que terminan sirviendo a los empresarios. No tienes, pues, por qué escribirme sobre una posible afección a no sé qué glándulas –no sé que tienen que ver las glándulas con estas cuestiones– ni sobre la posibilidad de que me “incomprometa”, ni la de que marche a Suiza a hacer arte abstracto para vender a los millonarios suizos, pues no es el mejor país para vender a los millonarios ni es tampoco un centro decisivo del arte abstracto, ni el arte abstracto o lo que así se llama, es tan despreciable como para que uno deje de pensar seriamente en él. Tiene al menos una gran tradición en el arte folklórico de todos los pueblos desde la prehistoria, sin que a los pastores o campesinos que los hicieron les compraron los millonarios suizos, y sin que Picasso y otros grandes pintores que yo admiro cambien en nada porque les compren los marchantes y millonarios de todo el mundo, no únicamente de Suiza, y hagan su Guernica y su Corea cuando llega el momento. Para ellos y no para otros, de hacerlo, aunque el resto de la vida hagan el arte que quieren. Por mi falta de talento y habilidad quizás no pueda llegar nunca a hacer nada de lo que ellos hicieron. En cuanto a lo de “incomprometido” no quiero discutir esta palabra. Creo que la discutimos bastante, la inventaron hace más de treinta años y resulta hoy caída en desuso y es una necedad. El arte está comprometido siempre, aunque a veces resulte difícil de entenderlo a los agitadores del compromiso y a los otros, los que piensan que el artista debe ser ajeno a las cuestiones de los hombres. Por los mismos años en París Eugenio Sue era socialista y Balzac monárquico y nosotros ya nos hemos olvidado de Eugenio Sue. Pero todo esto lo sabes tú de sobra y creo que usas la palabra sólo para irritarme. Como puedes notar estás, y estoy, en cuanto a discusiones, como en 1963 a la hora del desayuno, lo que resulta un buen síntoma. Sobre los economistas, etc., no quiero escribirte hoy, terminan siempre cuando son financieros, además, pidiendo la supresión de las garantías de trabajo de los obreros. Algo que yo jamás hice desde mi supuesta torre de marfil. (Sobre la torre de marfil –generalmente igual o parecido a la torre de marfil de un científico– publiqué hace años unas paradojas en dibujos con un prólogo del que tampoco me desdigo). Pero todas estas son cosas que no les preocupan, en general, a los amigos de esa. Pero ahí van noticias más importantes que las que se refieren a mí. Laxeiro está haciendo una espléndida exposición en la Galería Lascaux con mucho éxito de público y venta. El primer día vendió cinco cuadros, seguramente venderá más en esta semana. En el Centro Gallego se está organizando una exposición de Dionisio Fierros, con cuadros de género y algún paisaje, pertenecientes todos a un coleccionista de Buenos Aires. Son catorce cuadros los reunidos. También se organiza un concierto de canto medieval gallego para final de mes, y, aparte, alguna conferencia de Vilanova y de una doctora argentina, Sra. Pastor, sobre el quinto centenario de los irmandiños y las revoluciones burguesas en Galicia durante la Edad Media. Como puedes notar ya no puedo hacer otra cosa, pues no me queda tiempo, que ocuparme del Centro Gallego. Ahora no sé como zafarme de este compromiso. De pintar, hacer mis trabajos y no puedo. Me alegro mucho de los dibujos que piensas publicar ¿de qué se trata?, ¿un álbum? ¿les acompañan narraciones como el anterior tuyo? A Domínguez lo vi una o dos veces más y no conseguí nada nuevo de él. De Vigo recibí por correo aéreo un ejemplar de mi monografía quedó muy bien. Hoy le acuso recibo. Villamarín supongo que se irá a vez al Castro. Iba a Orense con su hermano para ver a sus padres. Aquí le hicieron una gran cena de despedida. En ella vi a Núñez Búa que luego, días más tarde, estuvo en casa. Ni una palabra acerca de la discusión vuestra, ni sobre ti. José Luis Romero debió haber llegado, al menos lo esperaban días pasados amigos comunes, pero aún no lo vi. Le llamaré uno de estos días para que me cuente sus impresiones. Laxeiro me dice que el problema de Luisa y su hija es cosa de él, que por otra parte nunca fueron a sus exposiciones. De modo que no te ocupes de eso. Te va a escribir.
Bueno, por hoy nada más. Te vuelvo a pedir que me envíes el formato de las publicaciones para las que tengo que hacer las tapas. Ellos tienen varias colecciones y quiero hacerlas lo mejor posible. Maruja y yo pensamos en el mar de Sada. Os rogamos toméis un café, Mimina y tú, en la Terraza en recuerdo nuestro. Un gran abrazo para todos de:

Seoane

1965-07-10
Carta de Seoane a Ledo. 1965
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ledo. 1965 en 10/07/1965


Buenos Aires, 10 de Julio de 1965

Sr. D. Ricardo García Suárez
Vigo

Meu querido amigo:

Recibín, fai uns días a monografía de Galaxia, espléndida, agradézoche moito a tua intervención, gustoume moito a tapa e a diagramación tipográfica, pra min é a millor das que fixéchedes diste carácter. Gustoume tamén moito o texto de García Sabell. Escribinlle hoxe sobre esto a Del Riego. Penso que foi un acerto situar as reproduciós no centro do libro separando o texto galego do castelán, e gustoume tamén moito a distribución da tapa e os seus coores. A Del Riego tamén lle escribo sobor da última eisposición de Laxeiro. Moi ben, a millor, pra min, de cantas fixo eiquí. Está tendo gran éisito. Traballou moito nos últimos tempos e busca mais atinadamente novas formas e coores. Pola miña parte pinto e grabo. Enviareiche, tan pronto teña por quen, un dos novos grabados meus, un pouco difrentes aos anteriores.
De novo, agradézoche moito canto fixeches por min, e recibide Mimí e ti unha aperta de Maruja e miña. Escríbeme algunha vez que teñas folgar. Outra aperta de:

1965-07-10
Carta de Seoane a García Sabell. 1965
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1965 en 10/07/1965




Buenos Aires, 10 de Julio de 1965

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Mi querido amigo:

Recibí estos días por correo aéreo la monografía que me dedicaste, excelente por el modo de ver mi arte en general de acuerdo con nuestra época y de verme, una persona que ella misma se desconoce. Como todo lo tuyo, está espléndidamente escrita, pero me resulta imposible, ahora, escribiéndote, juzgarla. Se trata de algo que me atañe, que se refiere a mí, y no puedo nada más que acusar recibo y agradecértela de todo corazón. Quedó además muy bien presentada, me gusta más, en su disposición tipográfica y encuadernación, que las cuatro monografías anteriores. Creo que Galaxia debería continuar publicando tomos de esta colección con más frecuencia, siguiendo a este libro en sus características. A Del Riego y a Xohan Ledo les escribo tambien hoy unas líneas agradeciéndoles su trabajo. Recordaba de tu conferencia de La Coruña, que me emocionó hasta las lágrimas, ¿cómo no recordarla?, algunas afirmaciones que recoges en tu texto de ahora que me parecen exactas alrededor del arte y del artista, pero me sorprende la verdad, en lo que me cabe juzgarla, de tu ficha antropológica. Si es casi seguro –no puedo tener certeza alguna sobre mí mismo– que esté perfectamente definido como persona por ti y que a este modo de ser personal se ajuste cuanto hago. Es curioso constatar como se completa este trabajo tuyo ahora con la monografía sobre mí pintura que hiciste hace diez años. No te digo más. Estoy deseando tener ejemplares para que el de ahora se conozca lo más posible en Buenos Aires, sintiendo, para esta divulgación, que se trate de mí.
Recibid Elena y tu un fuerte abrazo de Maruja y mío y nuevamente te expreso mi agradecimiento:

Seoane.

1965-07-10
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965 en 10/07/1965

Buenos Aires, 10 de Julio de 1965
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Recibí por correo aéreo el primer ejemplar de la monografía que quedó muy bien y por la cual os quedo muy agradecido a García Sabell, Xohan Ledo y a ti. Me gustó mucho la tapa de Xohan Ledo, la distribución y el color de ella y el texto de García Sabell, algunas de cuyas afirmaciones recordaba de su conferencia de la Asociación de Artistas de La Coruña, que me parecen exactas e increíbles, en cuanto me favorecen, que se refieran a mí. Exacta asimismo su ficha antropológica, en lo que conozco, que, como le pasa a cada persona, no es demasiado y muy acertados sus juicios sobre mi arte. Espero que me envíes los ejemplares convenidos lo más pronto posible, si no los has enviado aún, para poder colocarlos en las librerías de ésta y me digas el precio del ejemplar para, de acuerdo con Cabrera, poner su precio a moneda argentina. Estoy seguro que va a ser muy bien recibido por la minoría que aquí se ocupa de estas cuestiones. Aparte de esto no he recibido carta alguna tuya en respuesta de la última mía de hace algo más de un mes en la que creo te decía, entre otras cosas, que volví a la dirección de la revista del Centro Gallego. Tambien te hablaba de la monografía de Laxeiro que van a preparar Lorenzo Varela y él. Laxeiro inauguró estos días una nueva exposición en ésta con mucho éxito. Se trata de una espléndida muestra para mí la mejor, más unida, de cuanto hizo hasta ahora. A Laxeiro le hizo muy bien su estancia en Buenos Aires, el establecer contacto con otra pintura y otros artistas para situarse de manera más definida en nuestra época, proyectarse en nuevas búsquedas sin que le apremiasen para vivir los posibles clientes que solo gustan del tema pintoresco. Por otra parte Buenos Aires, con sus dos mil exposiciones anuales y sus grandes exposiciones internacionales, se está convirtiendo en una de las tres o cuatro capitales del arte del mundo.
De los amigos de ahí no sé nada. A tí te envié por Díaz Pardo, que supongo te habrá entregado, la última carpeta de grabados mía, un bestiario, que está ya agotada, y, por este año, es posible que no publique nada nuevo, limitándome a pintar y grabar. Esto es todo, escríbeme, envíame alguna noticia. No recibí el cancionero que me enviaste. Se lo compré a Follas Novas. Es espléndido y muy notable la labor de Rodrigues Lapa.
Un abrazo de Maruja y mío para Evelina y para ti;
Seoane

1965-07-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1965
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1965 en 16/07/1965

EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 18204/ VIGO
16-julio-1965
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 18 de mayo. El agobio de trabajo me impidió contestarla antes, aunque tenía el propósito de hacerlo. Coincidió todo con la Junta general de Galaxia, la organización de una caseta de nuestros libros en la Feria del Libro de Madrid, y posteriormente de la que se celebró en Santiago. Todas estas labores pesaron sobre mí, y no dispuse de un momento libre para otras cosas. Sin embargo, te mandé por correo aéreo el primer ejemplar de la edición de tus grabados. Posteriormente se te enviaron por vía marítima, y correo certificado, los 150 ejemplares que pediste para colocar ahí. El precio mínimo a que podemos venderlo es de 75 pesetas. Dime si te gustó como quedó la edición. Como verías, la imprimimos en papel registro, pues tanto Xohán Ledo como yo entendimos que resultaba mejor que lo que vosotros llamáis papel ilustración. En fin, ya me dirás lo que te parece.
Díaz Pardo me entregó tu carpeta, Bestiario, que me gustó muchísimo. Te la agradecí de corazón.
Espero que me envíes el trabajo prometido para Grial sobre Asorey.
Me parece muy buena la idea de hacer un volumen sobre Laxeiro, con prólogo de Lorenzo Varela. Si, por otra parte, se hace cargo de los clisés de color y se compromete a adquirir 150 ejemplares, mejor que mejor. Estoy pendiente, pues, de que me envíes la fotografía y el texto.
Supongo que ya habrá llegado a tus manos el ejemplar de las Cantigas d´escarnho e de mal dizer que, por indicación mía, te enviaron desde Coimbra. Se trata de una obra importantísima, que está causando sensación en los medios romanísticos de todo el mundo.
Recibí una gran alegría cuando supe que te habías hecho cargo de la dirección de la revista del Centro Gallego. Me imagino lo que supondrá para tí de pérdida de tiempo, pero constituye una garantía para todos el que seas tú quien esté al frente de ella.
No sé si te dije que Dieste publicó un libro titulado Diálogo de Manuel y David. Estos días llegó a Galicia Colmeiro. También está aquí Valenzuela.
Y nada más por el momento. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1965-07-23
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 23/07/1965

Buenos Aires, 23 de Julio de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu última carta en la que al fin me envías las medidas del libro y cantidad de páginas de modo que pueda hacer la tapa que me pides y que enviaré la semana que viene a la dirección que me indicas. A Laxeiro le entregué inmediatamente la dirigida a él. En cuanto al otro asunto del Centro Gallego todo eso escapó, de mis manos, pues tengo la impresión de que no quieren hacer más de lo que hicieron. Todos, todos, si hubiesen tenido tiempo de reflexionar, –más que de reflexionar de consultarlo– una o dos semanas, lo hubiesen rechazado. No les importa Galicia más que como turistas. De los mil ejemplares que se hicieron aparte no saben bien qué hacer y yo mismo no cuento en este momento para enviarte, o para mí, con un solo ejemplar. Están excelentemente guardados. Hice una lista de corporaciones y entidades, prensa, etc., sin excluir ninguna a la que debe enviarse˙ Irán por correo ordinario, lo que retrasa un mes más el conocimiento general de este asunto. Refiriéndome a otras cuestiones, Varela pronunció una espléndida conferencia sobre Dionisio Fierros y otra muy buena sobre las rebeliones burguesas en Compostela en el siglo XII la profesora Pastor de Tognesi que ¡al fin! estudió las causas económicas-sociales de las rebeliones, planteando muy claramente los problemas que se originaban en los señoríos. Lástima que estas conferencias no se hubieran pronunciado una y otra en Galicia. El estudio de la profesora Pastor es el resultado de miles de documentos revisados y microfilmados en archivos de Madrid.
A Valentín le escribí cuando me participó haber logrado el permiso de “residencia” de los cuadros en esa agradeciéndole, y le decía que había que reclamar las 10.000 pesetas que el Banco Mercantil de Madrid había depositado, de mi cuenta, como garantía, a la Aduana de Port-Bou, y, para luego de reclamar su devolución, una vez conseguido el permiso, liquidase con ellas los gastos ocasionados con la agencia o con lo que fuese y no tuve más noticias. Conservo copia de la carta y volveré a escribirle estos días. Le escribí cuando en correos no se trabaja a reglamento.
Contestando a tu carta, tu profesión postiza de hacer cacharros sin otro fin que su utilidad, sirve al hombre y es bastante. Cualquier trabajo hecho con amor sirve al hombre y al pueblo donde se realiza. En tu caso, siento lo digo una vez más que todo eso te obligue a abandonar tu primer oficio, el de pintor, con el cual hiciste obras notables y tienes condiciones y fuerza para hacerlas aún más importantes volviéndote a entregar a él. Cualquier cosa que pintes, hecha con seriedad y amor sirve a los hombres y a Galicia hace falta que la sirvan, entre otras maneras, en las artes y los oficios. Yo no endioso, al artista ni al arte. Mi Dios, en todo caso, es la creación humana en general. Unos zuecos bien hechos, una mesa, una silla que sean útiles y tengan la gracia que nace del amor al oficio y del conocimiento, valen como un dibujo, un grabado o un poema y abren caminos para un pueblo, de grandes empresas de otros órdenes, y al progreso. En esto es en lo que creo fundamentalmente y por eso me molestan los exhibicionistas que se auto idealizan porque son hábiles, los que prefieren reproducir su fotografía personal a un cuadro, sobre los que discursean sobre arte y no lo hacen, y los que no entienden o no quieren entender que crear un bello objeto ayuda a mejorar el mundo. La eternidad de Velázquez no reside en sus temas, ni la de Rembrandt, ni la de ninguno de los que reconocemos como grandes artistas, Cuanto no daría yo por pintar alguna naturaleza muerta como Zurbarán o Juan Gris! Representando un cesto con alguna manzana y un mantel, sirvieron al conocimiento y al hombre, o trazando solo un bello arabesco como muchas veces Picasso. Por eso soñé siempre con crear millares y millares de objetos en Galicia, también cacharros, si tú quieres, que sirviesen para imprimirle un nuevo carácter a su pueblo y mejorar su vida. Era el programa del Laboratorio de Formas. Pero esto no lo entienden los que sueñan sólo con sus intereses, o, en el mejor de los casos, no con trabajar con su pueblo, sino con planificarle el trabajo, naturalmente, como siempre, con ellos de directores. Bueno, perdona esta divagación. Quiero decir que pintes, que aproveches el estudio “te lo presto” sólo para eso. Vimos Galicia en un documental que anda por aquí. Estuvimos por todas las rías, en las ciudades y en la montaña. Como envidiamos a los que viven en ella teniendo en conciencia de lo que es realmente y de verdad la viven. Fuera, estamos muertos.

Un gran abrazo para Mimina, para Camilo, Rosendo, Xosé y para tú de Maruja y Mío:

Seoane

Saludos a los Baltar y, naturalmente, a los Dieste. Este último me debe carta.

1965-08-09
Carta de Negri a Seoane. 1965
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1965 en 09/08/1965

Bonn, 9 de agosto de 1965

Querido amigo:

Oportunamente recibí su carta del 18 de mayo, que ahora contesto con las noticias que paso a darle.
La Galería Schütze, de Bad Godesberg, resolvió no hacer la exposición. Me dirigí entonces a la Galería Buchholz, de Munich, la cual, después de retener el material de información durante seis semanas, dio afortunadamente una respuesta favorable. Desean exponer 12 grabados en madera por el estilo de La Juana de los trapos, La Celestina, Jefe perverso y decorativo, etc.; y esto enseguida, ya el mes que viene. Por eso me piden que les envíe las obras antes del 31 de agosto. Si Vd. está de acuerdo, le ruego mande un rollo con los 12 grabados, por correo aéreo y expreso, a mi nombre y a la dirección de la Embajada, Koblenzer Strasse 52, Bonn. Yo me encargaré del resto.
Creo que el ofrecimiento de la señora Godula Buchholz es de todo punto de vista conveniente, ya que su salón tiene más categoría que el de Schütze, y considerando que al tener esto seguro podría yo hacer algunas gestiones para que Vd. sea invitado por el Departamento de Prensa e Información para visitar Alemania por algunos días. Noviembre sería quizás el mes ideal para el viaje, qué le parece?

Con mis saludos para su señora, reciba un fuerte abrazo de su seguro amigo

Tomás Alva Negri

Señor Luis Seoane
Buenos Aires

1965-08-16
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 16/08/1965

Buenos Aires, 16 de Agosto de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Ya envié la tapa del libro de Castelao con arreglo a las medidas que me enviaste y que vi corresponden al formato chico de esa colección. Fue enviada por correo aéreo. También entregué tu nueva carta a Laxeiro. Por aquí todo marcha lo mismo en cuanto a todo, o a casi todo. Únicamente te ruego le devuelvas la conducta a Fernández del Riego. La Junta Directiva del C[entro] G[allego], o su vicepresidente en ejercicio de la presidencia y el secretario, dieron orden estricta de enviar esos ejemplares a Del Riego para que éste se los hiciese llegar exclusivamente a Villamarín para que a su vez dispusiese de ellos en esa. Nada de enviarte a tú, ni a Risco, ni a nadie, ni que dispusiese de ellos Del Riego. Esto puedes comprobarlo aquí a tu vuelta. El Centro Gallego es más complicado de lo que tú te imaginas y abundan en él los caciques de todos los colores. Estos días salió el decreto del poder ejecutivo autorizando la elevación de un monumento a Castelao y designando la comisión correspondiente. Es algo risible: José Blanco Amor, Molinari, Valentín Fernández, Regueira, Prada, Puente, veintitantos, etc., componen la comisión del monumento.
En cuanto a otras cuestiones dos grandes exposiciones, una de arte francés contemporáneo en el Museo Nacional de Bellas Artes, unas 200 obras de pintura; y otra de arte actual polaco en el Instituto Di Tella organizada por el Ministerio de Cultura de Polonia. Me hubiera gustado que hubieses visto esta última. Se compone de óleos, grabados y tapices. Grabados y tapices extraordinarios. Absolutamente todos abstractos e informales. Yo, con mi pintura y mis grabados resulto un académico al lado de ellos. Te envío catálogo por correo aéreo sobre todo para que leas un párrafo de Ryszard Stanislawski, crítico de arte muy conocido que viene con la exposición y con el que yo me solidarizo en cuanto expresa que el arte debe ser “la expresión de convicciones y sentimientos del hombre en su deseo de inmortalidad, de sus inquietudes, de su compromiso y de su comportamiento osado, activo y dinámico hacia toda la verdad”. Corresponde a las cinco, a las mil, a las que sean, flores de que hablaba Mao en una conferencia célebre. Con esto quiero acabar con este asunto del “arte comprometido”. Además de tu carta leí el artículo de La Voz de Galicia. Todo eso es muy viejo, está muy dicho, y no es nada. Lo importante en arte como en cualquier actividad es ser fiel a uno mismo. No mentirse y tratar de servir a la colectividad de la manera en que uno piensa honradamente que puede servirla mejor. Yo continúo siendo el mismo, con todos los defectos con que nací y aspirando a iguales cosas que hace muchos años, pero algo que siempre odié son las definiciones absolutas y las clasificaciones excluyentes. Por el catálogo que te envié te darás cuenta que no tendré más gente con quien pelearme, sino todo lo contrario. Pero es que además no pienso pelearme con nadie, sino que en estas cuestiones creo que uno debe actuar solo, uno y su conciencia. Yo hace años peleaba por muchos escritores y artistas que oficialmente eran agredidos y que ahora, desde hace muy poco, fueron reivindicados y son exaltados. Pero te ruego que no hablemos más de esto. Cuando llegue Villamarín trataré de que envíe la carta a Risco, creo que llega estos días. Antes no puedo hablar con nadie de esto. Para el próximo número de la revista hice un comentario sobre tu artículo alrededor de Centro Gallego. ¿Cuándo sale tu álbum? Me habló muy bien de él José Luis Romero. Estoy deseando verle. Por mi parte tengo que hacer un refranero, es decir 32 refranes grabados en madera para EUDEBA [Editorial Universitaria de Buenos Aires] en una edición de gran tiraje. Tengo que terminarlos antes del 30 de septiembre.

Cuéntame de la gente de ahí. Un gran abrazo a Mimina y a todos de Maruja y mío. Otro abrazo de:

Seoane

1965-08-16
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1965
Vigo
Nova York
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1965 en 16/08/1965

Vigo 16-agosto 1965
Sr. D. Luís Seoane
Montevideo, 1985-13º
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibo ahora tus líneas del día 9 y me doy prisa en contestarlas.
Los ejemplares de tu libro de grabados fueron enviados de la siguiente forma: El día 7 de julio se remitieron tres paquetes, certificados con los núms. 42, 43 y 44. El día 10 se mandaron otros tres, certificados con los números 108, 109 y 110. Y el día 17 se enviaron los tres últimos, certificados con los números 132, 133 y 134. Supongo que, si no te han llegado, los recibirás de un momento a otro, pues la experiencia nos dice que los envíos de libros invierten mes y medio aproximadamente en el viaje. De todos modos, si dentro de un plazo prudencial no los recibes, comunícamelo rápidamente para hacer la oportuna reclamación en correos.
Aparte de los ejemplares que tú solicitaste, se enviaron ahí los de los suscritores y los de Follas Novas. Aquí no empezamos a distribuirlo, porque en el verano está todo el mundo fuera de sus domicilios. Lo pondremos en circulación a primeros de setiembre.
En vista de tus noticias sobre la no recepción del ejemplar de las Cantigas d´escarnho, escribí a Coimbra comunicándolo. Me contestan ahora de Atlântida Editora, que fue la que realizó el envío, diciéndome que este lo hicieron el 18 de marzo, certificado con el nº 17049. Pero, por lo que veo, fué dirigido a Montevideo 1895-13, en vez de 1985-13. Creo que ahí habrá que buscar la causa de que no te haya llegado. ¿No podrías hacer una gestión en correos, indicando todo lo que yo te digo, para ver si lo tienen detenido o lo han devuelto al remitente? Sería una verdadera pena que se extraviase el ejemplar, pues, aparte de su precio, la obra se agotará muy pronto, y no tardará en ser muy buscada.
Como sabrás, el 18 se inaugurará en La Coruña la Exposición de Laxeiro preparada por Díaz Pardo. Hoy mismo recibí el Catálogo.
No me extiendo más, para que recibas esta carta lo más pronto posible. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

1965-08-20
Carta de Seoane a Negri. 1965
Bos Aires
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1965 en 20/08/1965


Buenos Aires, 20 de Agosto de 1965

Dr. Tomás Alva Negri
Bonn

Querido amigo:

Recibí su carta del 9 de este mes y ayer envié por expreso, a la dirección de la Embajada, un paquete con 14 grabados, dos más de los que usted me indicaba. Siento mucho lo de la Galería Schütze. Su hermana Nélida tuvo la amabilidad de hacer algunas diapositivas de algunos cuadros míos últimos que le envío acompañando a ésta por si fuesen útiles.
Le ruego que si usted hace alguna gestión acerca de Prensa e Información para una posible invitación de visita a Alemania, que no sea antes de Enero próximo si es posible, pues por causas familiares y de trabajo debo retrasar el viaje que tenía pensado para octubre. Tengo que entregar a E.U.D.E.B.A. 32 grabados en madera referidos al mismo número de refranes criollos antes del 30 de setiembre y seguir luego la impresión del libro en los talleres gráficos donde se realice. A la señora Godula Buchholz puede interesarle saber que en la revista de Munich Gebrauschgraphik, Nos 5 de 1954; 10, de 1957 y 9, de 1960, se publicaron artículos y reproducciones de mi obra gráfica en Buenos Aires. Quisiera me tuviese usted al tanto de la fecha de exposición y que me enviase algún catálogo, así como noticias de lo que ocurre con ella.
Le agradezco todas las molestias que se está tomando por mi. Reciba usted saludos de mi esposa y Ud. el fuerte abrazo de su amigo:

[Seoane]

1965-08-20
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965 en 20/08/1965

Buenos Aires, 20 de Agosto de 1965
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Ayer recibí los paquetes de libros que me enviásteis. Todo llegó normal y la demora se debió a un conflicto de la Aduana de Buenos Aires con los importadores de libros, por motivos de divisas. Te ruego me digas cual es la cantidad total que adeudo a Galaxia por ellos, aunque quizás los pague cuando vaya a esa que será dentro de muy pocos meses, aunque no en octubre como tenía pensado, por razones de trabajo. Estoy invitado por el Departamento de Prensa e Información de Alemania a recorrer ese país en el mes de noviembre, pero tampoco sé si podré ir. En los primeros días de setiembre se inaugura una muestra de obras mías en Munich. Esto es todo.
El trabajo más importante que tengo en estos momentos son treinta y dos grabados en madera, en negro y color, ilustrando un refranero criollo, para la Editorial Universitaria de Buenos Aires, en una edición popular de 20.000 ejemplares. Es algo muy importante para mí por la enorme divulgación que alcanza y el prestigio de la Editorial. De Galicia no sé nada. Todos los amigos parecen haber enmudecido, solo últimamente, alguna que otra carta de Díaz Pardo. Las noticias que más pueden interesarme me llegan por conducto de terceros. Tengo la sensación de haber perdido gran parte de mi vida en empresas que ahora parecen inútiles. América no cuenta para Galicia sino como fuente de pintoresquismo a través de unos emigrantes que, sin embargo, por su vida, merecen elogio. Pero todo esto es para analizarlo charlando, en mi caso, o para un estudio serio de carácter sociológico para quien se sienta capaz de hacerlo. Buenos Aires crece constantemente, es la segunda ciudad de América y una de las cuatro o cinco primeras del mundo en muchos aspectos y la colectividad gallega, cada vez más, se disuelve en ella perdiendo personalidad, aunque de alguna manera la incorpore al cosmopolitismo porteño y nadie acierta a hacer un balance del significado durante dos siglos del aporte emigratorio gallego, con las influencias que pudo haber ejercido. A Galicia parece no importarle. Ya hablaremos de todo esto con calma. Ahí se tiene una visión muy deformada de América y de los emigrantes, habiendo establecido desde viejo en cuanto a éstos, una escala de valores a través de sus fortunas personales, no contando en general otra clase de méritos, y, sin embargo, por este continente se expandió de alguna manera, tanto como las virtudes en el trabajo del gallego, su talento creador. Existen innumerables ejemplos.
No quiero importunarte más con estas cuestiones. Próximamente hablaremos de todo esto. Quiero decir que el mundo gallego no está reducido a Galicia, como ahí parece afirmarse constantemente. Escríbeme.
Cariñosos saludos de Maruja y míos para Evelina y para tí y un abrazo fuerte de:
Seoane

1965-08-31
Carta de Negri a Seoane. 1965
Berlín
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1965 en 31/08/1965


Berlín, 31 de agosto de 1965

Querido amigo:

Muchas gracias por su carta del 20 del corriente y por el envío de los grabados, que ya están en Munich, en poder de la Galería Buchholz. La exposición se inaugurará antes del 10 de septiembre, razón por la cual la Sra. Buchholz desea saber a la brevedad el precio neto de cada una de las obras. Le ruego me lo comunique a vuelta de correo expreso. La dirección es: Argentinisches Konsulat, Hüttenweg 25, Berlin 33 Dahlem, Alemania.
En cuanto a la invitación para visitar Alemania, que será por una o dos semanas, no hay ningún inconveniente en concretarla para enero o febrero, y casi es mejor así, pues llegará Ud. después de las fiestas, en el período más activo del semestre de invierno. A este propósito, me interesa saber si quiere Ud. decir una charla sobre pintura argentina contemporánea o sobre su propia obra, en la Casa Argentina en Bonn. Si está de acuerdo, sería bueno que me adelante un resumen del tema a desarrollar.
Volveré a escribirle con las noticias sobre la inauguración de su muestra. Entretanto espero carta suya.

Mis respectos para su señora y un fuerte abrazo a Ud. de su seguro amigo.

Tomás Alva Negri

Señor Luis Seoane
Buenos Aires

1965-09-08
Carta de Galaxia a Seoane. 1965
Nova York
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Galaxia a Seoane. 1965 en 08/09/1965

8-IX-1965
Sr. D. Luís Seoane
Montevideo 1985-13º
Buenos Aires

Muy sr. nuestro:
En ausencia del Sr. Del Riego, que pasa una breve temporada de descanso en Portugal, le adjuntamos, por indicación suya, la Factura correspondiente a los 150 ejemplares de su libro de grabados, que le remitimos en el pasado mes de julio.
Con tal motivo se ofrecen de Vd. attos. ss. ss. y amigos.

A carta leva adxunta factura correspondente aos 150 exemplares do libro de grabados.

1965-09-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 14/09/1965

Buenos Aires, 14 de septiembre de 1965.

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Buenos Aires está como siempre. Dejemos a Stanilawski, el arte, las convicciones y sentimientos con respecto a esto. Todo este asunto es tan viejo como el hombre y ha consumido y consume, al menos desde que existe historia, una cantidad considerable de papel y de ingenio. Cada grupo lo quisiera con arreglo a sus intereses o a sus ideas y el artista por mucho que busque, por muy lúcido que él sea, no sabe bien, no puede saberle, pues busca algo que casi siempre no puede concretar, cuáles son sus verdaderos intereses y cuales sus verdaderas ideas en arte. Alguien puede decirle: “quiere que me haga un Cristo, o una manifestación de protesta”, y él hace el Cristo o a las gentes manifestándose, pero esto no cambia lo que él busca que es otra cosa y que resulta ajeno al encargo del cliente, aunque ahí están el Cristo y los manifestantes para que el cliente y otros abran la boca. Buenos Aires está como siempre. Hoy volvió a subir el dólar, momentáneamente quedó a 178 cambio oficial y se habla de golpes militares, Onganía, Osiris Villegas etc.
Aunque hasta ahora son sólo rumores, tiene, por lo que parece, muchas probabilidades de que cualquier día de estos se produzca alguno. Se ataca, desde muchos puntos, a la Universidad y a las instituciones democráticas. Hay centenares de detenidos. Suponemos que todo esto debes saberlo por algunos viajeros y los diarios. Los de aquí cuando no actúan como los avestruces escondiendo la cabeza para no ver, incitan a la persecución y alarman a las gentes con supuestas agresiones de la izquierda. En estas pocas líneas te ofrezco un panorama que puedes adaptar a tu bucólica imagen de este país ya a los yuyos de Magdalena y a los enormes hormigueros que sustituyen a vialidad. Pero dejemos también esto. Recibí tu libro de dibujos que Maruja y yo te agradecemos mucho, hice una nota para la radio acerca de él. Me pareció muy bueno, dibujo y texto, y muy distinto a los otros dibujos del libro anterior. Creo que es un gran libro y gusta mucho a todos aquellos a quienes se lo enseño. Esto y pintar es lo que continúe pensando que debes hacer, y escribir, que es otra faceta de tu talento que no explotas en beneficio de unas industrialidades que te llevan el tiempo necesario para tu trabajo. Me gusta de tu libro ese deseo de hacer vibrar la línea y concretar la forma que hubiese gustado también mucho a Maside, estoy seguro. Cuando vaya haré, por mi parte, otro álbum para continuar engrosando las Ediciones del Castro. Pero ¿cuándo iré? Ya no en octubre como tenía pensado. Tardaré seguramente unos meses más. Casi con toda seguridad en enero, tengo aquí unos trabajos que no puedo dejar. Estos días se inauguró una muestra mía en Munich, aún no recibí catálogo, y por estos días también expongo catorce óleos en la Plata, y después, a mediados de octubre temples y acuarelas aquí en Buenos Aires. Aparte de este estoy terminando los grabados del refranero criollo 32, de los cuales quince son a dos colores. Se trata de una edición de alrededor de 10.000 ejemplares. Veremos la resistencia de los tacos de madera. Iremos a Europa en barco y directamente a Hamburgo, desde Alemania viajaremos, después de diez o quince días, directamente a España si algo no cambia nuestro itinerario. Te agradezco todo lo que nos ofreces, el estudio, todo. Lo usaré todo lo que pueda, grabaré y pintaré. Sentimos enormemente no poder estar ahí en octubre como eran nuestros planes. Nos hubiese gustado estar ahí como hace dos años, trabajar, estar con vosotros y ver a los amigos, pero me resulta imposible ahora. También me hubiese gustado estar ahí para evitar que Camilo rompa su vida futura con su venida a ésta y venga a tener con los años el drama de los emigrantes en general. Pero esto es cosa vuestra, que tú con tu mentalidad familiar feudal no permitirás que se discuta. De la portada del libro recibí noticias, parece que les gustó. Veremos cómo queda. En cuanto a la otra parte escríbele a Villamarín pues el Centro Gallego no compra libros, sino que, hasta ahora, los recibe en consignación y muy pocos. Si yo pudiese hacer algo no te pediría que le escribieses a Villamarín, pero yo no puedo hacer nada. Me “gasté” en la oposición al congreso de emigración y en la redacción de una moción que suavizaron hasta lo inverosímil gracias a las buenas disposiciones de Estévez. Lo que tengo que hacer en el C.G. es marcharme. La culpa fue mía. Yo sabía todo esto antes de aceptar nuevamente la dirección de la revista, por eso la había dejado antes, tan pronto pude, y no debí haber vuelto.
Bueno, esto es todo por hoy. Escríbeme. Abrazos de Maruja y míos para Mimina, los chicos y para ti:

Seoane

1965-09-20
Carta de Piñeiro a Seoane. 1965
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1965 en 20/09/1965



Compostela, 20-IX-65
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Benquerido Seoane:

Hoxe recibín de Galaxia a monografía dos teus grabados e pasei un par de horas felices ollando as láminas e léndo o espléndido prólogo que lles puxo Domingo. Quedoume o esprito invadido dun estrano e delicioso pracer, talmente como si tivera batido súpetamente con un requintado i escintilante tesouro. Por eso, sinto a íntima tentación de che escribir unhas liñas de cordial felicitación i ó mesmo tempo de sincera gratitude, porque o tesouro, obra do teu traballo creador, é pra todos nós e pra todolos que veñan detrás de nós. O prólogo de Domingo é un breve, agudo e certeiro ensaio que servirá de pauta interpretativa da tua persoalidade e da tua obra, poisque os seus criterios de valoración son atinados e lúcidos.
Xa sei que estás novamente ao fronte da revista do Centro Gallego. Alégrome pola revista e polo prestixio que eso lle dá ao Centro. Figúrome que pra tí, no orde persoal, non deixará de ser unha carga de traballo.
Eiquí en Compostela, tivemos –e aínda temos– un ano de moito rebumbio coas romaxes xacobeas. Confiamos en que tamén vós aparezades calquera dia por estas ruas.
Moitos saúdos a Maruxa e de Isabel pra os dous. Pra tí, unha forte e cordial aperta do teu amigo

Ramón Piñeiro

1965-10-30
Carta de Maiztegui a Seoane. 1965
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1965 en 30/10/1965


Madrid, 30-X-65

Querido Seoane:

Te adjunto dos críticas del estreno de la obra de Marcial. Todos los comentarios en general son elogiosos, pues se encuentran con un “teatro” en el que se “dicen cosas y bien dichas”. ¿Comprendes? Carlos Larrañaga –Heliogábalo– estuvo muy bien como “tipo” y “actor”. Bien el resto, aunque alguna laguna sin mayor importancia por lo extenso del reparto. Me refiero a los “portiquines”. Pero la mise en scène fue buena, los decorados de Burman pudieron ser mejores, pero no “desentonaron”, el vestuario bien, sobre todo el de Heliogábalo. Se aplaudió “de veras”, pues al final, nadie se levantó hasta que Marcial dirigió unas palabras al público. En resumen, que Marcial ha entrado por “la puerta grande” por la seriedad y responsabilidad de “escribir teatro”. Ahora veremos qué pasa con el público. Hay que esperar. Sabrás que me pasé un hermoso veraneo en El Castro con la simpática flia. Díaz Pardo. Son estupendos y sumamente generosos y amables. No tienes idea del hermoso estudio que te ha preparado Isaac. Yo viviría in aeternum ahí. Sabrás que Mimina se entusiasmó con mi idea de comprarse un piano (cuando el diablo mete la cola…) y ya se lo compró, pues recibí carta y me cuentan que encontró uno de muy buena marca, creo, en Sada, que le gustó y se lo llevó al Castro. Hizo una “pichincha”, pues lo pagó muy barato. Está muy contenta y me imagino el “titeo” de Isaac. Los chicos, formidables. Anoche se fue Laxeiro, que ya estará en estos momentos en brazos de Lala.
Para el 8 de Nov. próximo expone Colmeiro en Biosca y en esos días Mercedes Ruibal y Agustín en Quixote. ¿Qué es de vosotros? ¿Cuándo venís? Tengo noticias que el Macías se estrenará en la temporada del 66 en el San Martín, pues al fin le concedieron a Grassi Díaz un presupuesto de 15.000.000 (quince) para hacer ópera de cámara, donde incluiría el Macías completo y escenificado.
Si tuvieras alguna oportunidad, no dejes de confirmarme esta noticia. Escríbeme para saber de ustedes y con cariñosos recuerdos para Maruja, te abraza.

Isidro

[Escrito na marxe esquerda da segunda folla:] Te agrego la crítica del estreno del M.[aría] Guerrero (O´Neil) de Enrique Llovet y cómo indirectamente puede ser favorecido Marcial con respecto al público, que sigue mucho el ABC.

1965-11-05
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 05/11/1965

Buenos Aires, 5 de Noviembre de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí dos o tres sobres tuyos conteniendo recortes de diarios que te agradezco y no sé si te debo carta o eres tú quien me la debe a mí. Es lo mismo. Anteayer se cerró una nueva exposición mía de témperas y estarcidos que tuvo mucho éxito, vendiendo algunas de ellas, y en los primeros días de diciembre sale un nuevo álbum de grabados, 32 refranes criollos que edita EUDEBA, once mil ejemplares la primera edición y cinco mil más reproducidos en edición de bolsillo. Una aventura para la editorial universitaria y para mí que de salir bien puede abrir nuevas posibilidades de trabajo a grabadores argentinos. Se trata de grabados muy populares que ilustran refranes muy conocidos en el país. También a principios de este mes sale una carpeta de gran formato que reúne a diez grabadores de aquí, en ella se incluyen seis grandes grabados míos, nuevos, que hube de hacer conjuntamente con los otros. También para fines de ese mes, diciembre, me encargaron de la municipalidad, sección cultura, los decorados para El Trébol Florido de Alberti a estrenarse en un parque de Buenos Aires en uno de los teatros de verano. Al mismo tiempo que todo dibujé algunas joyas conjuntamente con otros pintores para una joyería de Buenos Aires y destinadas a ser expuestas en el exterior. Te hago un resumen de mi trabajo actual. Estuve con Laxeiro al día siguiente de su regreso, me habló de todos vosotros de quienes viene encantado, de Mimina, de ti, de Camilo, Rosendo y José. También me habló y me lo describió el estudio que me habéis destinado y que os agradezco profundamente, mucho más de lo que pudiera expresaros por carta. Estamos deseando estrenarlo y quizás sea en enero, si consigo hacer todo lo que debo para esa fecha. En todo caso será cuestión de días de diferencia. Laxeiro me habló de la gente que vio ahí y en Madrid y me dio una opinión bastante exacta, creo, sobre la actualidad hispánica. De aquí no tengo nada que decirte en cuanto a la colectividad. Apenas sé nada de ella. A Ramón también lo vi una o dos veces. Como es característico en él no se enteró de nada, o únicamente de lugares comunes y si algo va caracterizando estos últimos años es el repudio a los lugares comunes, de las frases hechas y de las ideas fijas. Cada vez se cree menos en la salvación por las frases. En cuanto a la Argentina estamos como si quisiéramos llegar a alguna costa lo mismo que náufragos sobre una tabla, siempre a punto de que una nueva tormenta o algún tiburón trate de impedirlo. Te supongo enterado de todo esto. Espero el Castelao. El distribuidor tú lo conoces de sobra. Aquí las gentes del ambiente artístico y otras se preparan a hacer un homenaje a Arranz con motivo del 25 aniversario de la fundación por él de la Escuela de Cerámica. El seis de diciembre se proyecta ofrecerle un banquete. Me gustaría que hicieses un artículo sobre él para La Voz de Galicia y mandases tu adhesión. Puedes decir en el artículo que fue muy amigo de A. Machado, Valle Inclán y Azorín en su época de Segovia, de todos los Zuluega y cuñado de Emiliano Barral además de gran amigo. Otras noticias no tengo, únicamente que Antonio Muiño se marcha el día 4 de Diciembre a vivir a Nueva York con un nuevo puesto de periodista. Las que te envío hoy quizás no sean demasiado importantes. Saludos a todos los amigos comunes, a Mincho, Pillado, Bocelo, Barros, Fuentes, etc., a los de la Asociación de artistas y especialmente a los Dieste. De Rafael acabo de recibir su libro, muy bueno, del que tengo que acusarle recibo. Escribe. Dime como está el otoño en Galicia y si las rías guardan recuerdo de nosotros, de todos los que un día las abandonamos. Aquí los fuertes vientos del norte o del sur acaban por llevarse todos los recuerdos. De nada queda memoria.

Un gran abrazo a Mimina, A Camilo, Rosendo y Xosé y a ti, de Maruja y mío. Hasta pronto:

Seoane

1965-11-06
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1965 en 06/11/1965

Buenos Aires, 6 de Noviembre de 1965

Sr. D. Francisco F. del Riego.

Querido amigo:
No recibo carta tuya desde hace tiempo. Hace unos días unos recortes de periódicos que te agradezco. Te supongo con mucho trabajo como siempre y con pocas ganas de escribir. A mi me pasa a menudo. Recibí el número 9 de la revista Grial, muy bueno en general y destaco tu breve ensayo sobre Paul Varely y la espléndida traducción al gallego de “El cementerio Marino”. En gallego suena como si hubiese sido escrito en ese idioma. Creo que no se puede decir más de una traducción tan difícil como la de este poema. Yo trabajo, trabajo. Pinto y grabo, y tambien escribo, sin saber para qué, pues de Galicia me siento excluído. Solo me recuerdan apenas unos pocos amigos. La última amargura que sufrí fué el verme absolutamente olvidado, o despreciado, o excluído, del censo de escritores gallegos de La Estafeta Literaria. Los autores del censo si lo hicieron por el lugar de nacimiento desconocen no solamente las leyes biológicas, sino las del Código Civil español, por las que, en el caso de las últimas, me bastaría con acudir a un consulado y solicitar mi inscripción en su registro para tener iguales derechos que los nacidos en cualquier parte del territorio español. Si lo hicieron por el lugar de nacimiento sobra, entre otros, Fray Martín Sarmiento, salvando las distancias. Yo también nací “casualmente” en Buenos Aires como aquel en el Bierzo. En Galicia se despoja –esto lo sabía– a los emigrantes de la posibilidad de vivir en su suelo y a los hijos de éstos de la de sentirse gallegos –esto lo sé ahora–. Pude haber ocupado cargos importantes en la Argentina de no haber sido leal a una tierra, Galicia, y a una sangre, la de toda mi estirpe hasta donde puedo conocer y, sin embargo, noto que se incluye en el censo hasta los que nacieron “casualmente” en Galicia, o a aquellos que para ocupar puestos en otras naciones reniegan de su tierra y de su sangre y jamás escribieron dos frases en gallego y no a quienes nacimos “casualmente” –como nacen todos los hijos de emigrantes– fuera de Galicia pero que la expresamos, como sea, en todo lo que hacemos. Siento que he perdido toda una vida por tratar de ser sincero y leal. Te escribo hoy para referirme solamente a esto. Me siento empujado, arrojado a un lado para que me aparte y reniegue de todo cuanto hice hasta ahora. Como un ser anacrónico cuya obra no tiene sentido alguno, puesto que no sirve a quienes está dedicada o es rechazada por éstos. Una especie de Pelo de Zanahoria en una legión que creía integrar. Esta carta es un desahogo que envío al amigo. Tómalo como tal. Tengo necesidad de decirle esto a alguien. Tengo que decirlo. El haber estado preocupado por el porvenir cultural gallego durante más de treinta años, haber lanzado iniciativas desde la emigración que se hicieron fecundas, tratando de introducir nuevos temas en la literatura gallega y recogido de la antigüedad de Galicia la posibilidad de un arte actual que la caracterice, el haber luchado por su dignidad, fuera de ella, no sirve siquiera para que se recoja mi nombre al lado de cualquier gacetillero o profesor de instituto de los muchos que en el censo se recogen. Lo siento por mí y por todos los hijos de emigrantes y por todos los padres de estos hijos que tratan de que sean, en cualquier parte en donde se encuentren, tan gallegos como ellos. Es un empujón que nos dan a los hijos para que lo sientan los padres, sintiendo éstos además que ni esa Galicia les pertenece. ¿Qué significa lugar de nacimiento?. Me gustaría que tu o cualquiera me lo explicase. Para mí, hasta ahora, apenas sirvió para facilitarme un pasaporte.
Perdóname si quieres esta carta. Es un desahogo contra el provincialismo y la estupidez de cuatro o cinco gallegos pero pienso que es hora de pronunciar discursos divulgadores de lo que significa ser gallego, heredero de una sangre y de un espíritu y de quienes lo son hasta con arreglo al código civil español, solo dependientes para ello de un simple trámite administrativo que no atañe para nada a espíritu ni sangre.
Un gran abrazo para Evelina y para tí de:
Seoane

1965-11-27
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1965
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1965 en 27/11/1965


Vigo 27-nov. 1965
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 20 de agosto último, en el momento en que salía para Coimbra, donde pasé una breve temporada. Antes de marchar, dí orden en Galaxia de que te enviasen la factura que pedías por el importe de los ejemplares que se te enviaron de tu libro de grabados. Supongo que te la mandarían.
Mil veces tuve la intención de escribirte, pero estoy verdaderamente desbordado por el trabajo, y he ido dejando acumular multitud de cartas de amigos que no sé cuando podré contestar. El exceso de obligaciones me produce irritabilidad y nerviosismo, que no soy capaz de superar. En muchas ocasiones me siento tentado de dejarlo todo, y de buscar un largo descanso que necesito muchísimo.
Ahora me llega tu segunda carta. Desde luego tienes toda la razón en quejarte por esa estúpida exclusión de tu nombre en el censo de escritores publicado en las desdichadas entregas de la revista a que te refieres. No sé quien será el autor del mismo, aunque supongo que sería algún aficionado de fuera de aquí, que utilizó para hacerlo el Diccionario de Escritores de Couceiro, y alguna otra información verbal. Creo, sin embargo, que no debes dar mayor valor a la cosa, pensando en su procedencia. En contra partida, puedes sentir la satisfacción de que todos los que tienen alguna significación intelectual en Galicia saben valorar en todo lo que representa tu personalidad y tu obra. Lo está demostrando ahora el buen éxito del libro de grabados. De él se hicieron elogiosos comentarios en casi toda la prensa gallega. No sé si te habrán enviado algunos recortes, aparte de los que yo te mandé, pues me dijeron que se habían publicado mientras estuve de viaje. Hoy te adjunto una nota aparecida en Faro de Vigo y un artículo que salió en La Voz de Galicia. Para el número 11 de Grial –pues el número 10 está ya impreso– se publicará un comentario de Dónega Rozas.
Y por cierto, ¿por qué no me mandas algún trabajo para la revista, similar al que me enviaste anteriormente?
¿Cuándo me remites el material para la monografía de Laxeiro con el trabajo de Varela? Supe que el primero pasó unos días en Vigo, pero yo no lo he visto.
Me alegra mucho que sigas trabajando con el mismo ardor de siempre. En definitiva, tu obra, por su calidad y dimensión, será lo que ha de quedar con carácter de permanencia, por encima de los pequeños olvidos que hoy puedan mostrar algunos personajes intranscendentes.
Y nada más por hoy.
Un cariñoso saludo a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

1965-12-03
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 03/12/1965

Buenos Aires, 3 de diciembre de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Anteayer llegó Camilo. Entró en la ciudad húmeda después de un día de traída por Sánchez. Nos reunimos con él en casa, Sánchez, de Magdalena, Núñez Búa y su hija Tilita, Laxeiro y Lala, Valenzuela y Mariví. Apenas dos horas de preguntas de parte nuestra y respuestas de Camilo. Queríamos que se quedase en Buenos Aires pero no fue posible, Sánchez y él tenían urgencia en ir a Magdalena. Esperamos que venga uno de estos días. Llegó muy bien y animado. Esto es todo lo que puedo decirte hoy. A nosotros nos devolvió, por muy poco tiempo, los días pasados en El Castro y creo que lo mismo a Laxeiro e a Núñez Búa. Os veíamos a todos vosotros y estábamos con todos en el comedor de vuestra casa o en la biblioteca. Nos trajo el recuerdo de todo el cariño que nos brindasteis y que os agradecemos. Mi casa, con Camilo, pretendió ser por un instante tan abierta y cordial como la vuestra, pero creemos que no lo logró. Antes de la llegada de Camilo recibí dos cartas tuyas, la primera con la copia del capítulo histórico sobre Galicia. Está bien, creo sin embargo que faltan las rebeliones burguesas de la Edad Media en Santiago, Lugo, Orense. Muy importante en la historia europea, y la Asamblea de Santiago, casi en nuestros días, y el plebiscito, también muy importante. La semana que viene mandaré los dibujos y creo que también Laxeiro a quién se los pedí. Recibí con la segunda la copia del contrato de Sargadelos que te agradezco. Trataré de hacer un plan de trabajo de acuerdo con la finalidad de la empresa, tratando de convertir a Galicia en un país piloto en España en cuestiones de diseño. Hablaremos de esto a tu regreso. Yo trabajo mucho, pinté muy poco, grabé bastante y estos días sale el libro 32 refranes criollos editado por Eudeba, once mil ejemplares impresos con el taco original, algo nunca hecho hasta la fecha por lo menos en ningún país latino, y, en enero o febrero, salen en otra edición esos mismos grabados, reproducidos en offset en un formato de bolsillo, para integrar la colección Siglo y medio, que cuesta treinta pesos.

Ahora estoy con los decorados para El trébol florido de Alberti. Pienso hacer algo muy fuerte de color y muy plano, seguramente lo contrario de Andalucía. Estos días también recibí el tomo de Sargadelos muy bueno, útil y muy bien editado. Muy bien asimismo tu nota preliminar y el excelente trabajo de Bello Piñeiro que yo no conocía. Creo que es de gran utilidad su publicación. Lástima que otras facetas del arte gallego no cuenten con monografías como esa. Ya hice sobre el libro una nota para la radio que se transmitió. Por aquí no pasa nada, todo encarece notablemente, no hay eso que dicen circulante, pero la gente no se priva de proyectar sus vacaciones en Punta del Este o en las playas argentinas. Nosotros pensamos resistir como hasta ahora los días de calor, trabajando y aprovechando la refrigeración de los cines.
Esto es todo por hoy. Un abrazo grande a Mimina, a ti, a Rosendo y Xosé de Maruja y mío. Escribe. Otro abrazo de:

Seoane

1965-12-29
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1965
Ourense
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1965 en 29/12/1965


Orense, 29 de diciembre de 1965

Querido Seoane:

Ya sé que tengo que escribirte una larga carta, pero, por lo mismo que tiene que ser larga, la voy demorando. Claro que me gustaría más hablártela. Aquí, cada trimestre, llega un rumor de que “vais a venir el mes que viene”. No sé de donde salen, pero circulan. Yo me he replegado en mi Orense natal, quizá para siempre. Madrid está incómodo, o revuelto, confuso, frívolo, insolidario. En mi oficio nada se puede hacer si[n] toparse con la limitación política. No hay el peligro inmediato de la persecución, pero existe el de la “protección”, que es mucho peor. Por lo menos aquí la vida es limitada, claro está, pero menos tensa, más normal... y algo más barata. Y además tiene esa antigua cordialidad en que uno fue criado; ese aire vecinal que ahí tanto se añora y en el que cada cual siente “su tierra como la tierra firme que se buscó a través de tanta navegación. Por otra parte, Galicia vive una confusión que se parece mucho a una final disolución. Se vive desde cada ciudad o pueblo en forma de un exclusivismo local, en el peor de los sentidos, que en nada recuerda al sentido integral que de ella hemos tenido hace años. Yo no sé qué habrá que hacer para reconstruirlo ni si será posible. Los grupos de Madrid –quizá porque están lejos– la ven en más amplia perspectiva; pero les falta coherencia, fijeza itineraria, claridad de destino y quizá voluntad conjunta para esclarecerlo primero y realizarlo después. Se nota el bache de la continuidad, el hueco de dos generaciones perdidas. En ese sentido, debiéramos estar todos aquí. Yo siento que mi vieja experiencia –y mi mayor densidad mental o moral en presencia directa de este drama sordo, pero tan vivo y lacerante– quizá podría ser útil en aquel medio. Mucha gente joven lo dice, lo quiere; y más aún después de mi actuación en el Congreso de Emigración, tan sobre “el filo de la navaja”, y de unos artículos que ando publicando. Pero con mis medios actuales, no puedo sostenerme en Madrid con cierto decoro. Y los medios claudicantes nunca justificaron los fines; por más nobles que éstos sean, quedan desvirtuados en su propia raíz. Ese es mi actual drama de conciencia, poco fácil de llevar, te lo aseguro.
Te quiero pedir un favor importante. He intentado con diversas cartas enviadas, aún viviendo ahí, a la administración de Citania que me liquidasen mis derechos con ejemplares de A Esmorga. Nunca me han contestado. Yo sé que a vuestro esfuerzo tendría que corresponder con mi desinterés. Pero los ejemplares que alguna vez he recibido han sido para regalar en casi su totalidad; para difundir no solo como cosa de realce personal mi novela, sino para difundir un modo al parecer especial –que vosotros y no yo habéis “descubierto”– de producirse la narrativa gallega de nuestro tiempo. De este modo, me quedé sin un solo ejemplar. Aquí, en Galaxia, tampoco quedan. Ahí sé que están agotados. Sin perjuicio de otra que estoy escribiendo, quiero reeditar aquí A Esmorga. Todo el mundo habla de ella, pero son poquísimos los que la tienen, y muchos los que desearía tenerla. Ahora me hacen falta tres ejemplares para la censura. ¿No los habrá por ahí? Me harías un gran favor. Quizá queden en el stand del Centro Gallego.
También a través de los años, he pedido que me liquiden los derechos de Cancioneiro igualmente con libros. No fue posible. Hay no sé cuantas intervenciones mías y no sé cuantos despachos, en la Comisión de Cultura de tres presidencias para que se les liquiden sus derechos a los respectivos autores, ofreciéndoles la opción de que sea en libros, lo cual resultaría más económico para el Centro. Yo no sé quién detiene las gestiones, pero sé que el fraude –porque es un verdadero fraude– continúa sin que nadie lo remedie. A ver si tú tienes mejor suerte y te hacen más caso. Por lo pronto, te ruego ordenes que manden media docena de ejemplares.
Antes de mi repliegue orensano, he visto algunas veces al gran Dieste en La Coruña. Publicó un bello e intenso libro de diálogos. Somos muchos los que esperamos cosas importantes de esta magnífica madurez de nuestro amigo que tanta falta hacen entre tanta purrela irresponsable –y elogiadísima y premiadísima– con que aquí se nos abruma.

Mis afectos a la excelente Maruja, saludos a los amigos y un abrazo de año nuevo para ti de tu viejo amigo

E. Blanco Amor

Fuente del Monte, 3. Orense
Dime –ya se lo escribí a Silva hace días– si interesan colaboraciones mías en Galicia.

1966-00-00
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1966
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1966 en 00/00/1966


[1966]

Querido Luis:

Te mando las pruebas de Valentín, llegadas en tiempo “record”. Falta la solapa y convendría meterle una faja llamativa.
A propósito de fajas, no te olvides de poner en A Esmorga uno que diga:
“Novela prohibida pola censura en España”.
Te sugiero esto –al menos para los ejemplos de aquí– porque será muy publicitario.
Valentín me dice que las monografías de Citania en Galicia a 70 y 80 pesetas, precio excesivo según se comenta.
Ahí te mando también las observaciones finales del otro.

Un abrazo

Eduardo

1966-01-11
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1966
Ávila
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1966 en 11/01/1966


11-1-66 17:30 h.

Desde Ávila, Maruja! No sé de qué hablarte primero, si de las rosquillas de Ávila, de Toledo, el Escorial o Madrid. O los campos sembrados con dibujos geométricos de olivos, o de los españoles, o de Goya, o de Velázquez. Estoy maravillada. He reaccionado frente a España reconociendo lo que nunca había conocido y reconociéndome. Me encuentro de repente hablando como los españoles. En cada calleja de Ávila, he encontrado a mis dos abuelas envueltas en pañoletas negras. Superado el trauma del avión, todo hasta ahora ha salido muy bien. Mañana salimos para Barcelona. Ya te escribiré más adelante. El viaje de hoy por el Guadarrama ha sido maravilloso. Con todo, siempre hay una hora del día, cuando el cansancio me vence, que siento un nudo de opresión que se llama nostalgia. Mis dulces hijos, los tres. Como España me conmueve, todo lo que siento, lo alegre y lo triste, lo siento más. Marujita, hasta muy pronto, desde lejos también se agrandan los amigos. Un gran abrazo a Luis y otro para ti.

Elsa

Irá carta de Bernardo para Luis.

1966-02-03
Carta de Sofovich a Seoane. 1966
Milán
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Seoane. 1966 en 03/02/1966

Milán, 3 de Febrero de 1966

Mi estimado Luis:

Sabrá ya que soy terriblemente perezoso para escribir. He necesitado la primera decepción de este luminoso viaje que estamos haciendo, Milán, para mirar atrás y decidirme a escribirle.
Estamos a punto de dejar Italia en dirección a Francia con un potable viaje intermedio a Ginebra.
En España, no obstante, la escasa fortuna que tuvimos con el tiempo, lo pasamos muy bien; Marcial Suárez, “gran tipo”, como decimos en B. Aires, Maiztegui, con su simpatía de siempre.
Lo que vivimos es todo de maravilla; pero me quedan para siempre el paisaje castellano, la roca ascética de Toledo, del Escorial, de Ávila, y de todo lo bueno y muy bueno que tiene el Prado. Los italianos, los flamencos completan, afirman lo que sabía de ellos por la letra y la reproducción, pero otra cosa distinta que leer y hojear a Goya y Velázquez es sentarme en un banco frente a las Meninas o quedarme de pie bajo la cúpula íntima de San Antonio de la Florida y dejarse mirar por los personajes goyescos; o pasar de los cartones del Prado a los tapices del Escorial.
Salvo cuatro o cinco cuadros del Greco, no me ha pasado lo mismo con él; desde luego El Entierro del Conde [de Orgaz], parte del San Mauricio, todo el Sueño de Felipe II, pero pienso que España debe haberse quedado pobre de buenos Grecos, gran parte de los vistos, sus repetidas réplicas por encargo, disminuyen su figura, quizá para demostrar lo que pienso (aún no he estado ni en Londres ni en París) baste decir que en un museo de 2º categoría, el Barberini de Roma, hay dos Grecos, sobre temas no vistos en España, que son verdaderas joyas.
Madrid es una ciudad encantadora, y las muchas horas que hemos pasado Elsa y yo caminando por ella y oyendo hablar y reír a los madrileños, o viéndoles participar con ingenuo entusiasmo en las fiestas del 6 de enero, nos han dado una imagen de su profunda raíz popular española. En ese sentido, Madrid vence a los turistas.
No ocurre así, en cambio, en Roma. Ciudad estupenda llena de sorpresas en cada esquina, en cada piazzeta se la ve, no obstante, estar pendiente de alguna manera, del turista. Fíjese que en la Chiesa de San Pietro in Vincoli a un paso del Foro, del Coliseo, etc., y a 2 metros del Moisés de Miguel Ángel, hay un extraño aparato con 6 teléfonos, adosado a una columna románica, se pone una moneda de 100 liras, se mueve una palanquita hacia el tope del idioma del turista, inglés, francés, alemán o español, se descuelgan 2 auriculares y un speaker con voz de actor de García Lorca explica durante 3 minutos el origen del templo y que quiso decir M. A. con el Moisés.
En cambio, otras ciudades italianas (y aún aquellas que tienen algún aparato perdidito por ahí, detrás de algún atrio) tienen más personalidad, más color y los imponen al turista: Perugia, Florencia, Siena.
Un personaje curioso que se da tanto en España como en Italia es el guardián del museo que se acerca inmediatamente a contar la anécdota del cuadro; el más gracioso resultó ser un italiano del monasterio de San Marcos en Florencia, que explicando el Noli me tangere del Beato Angélico “mimaba” la escena repitiendo el gesto de Magdalena y el rechazo de Jesús. A Chola a la salida tuve que darle un café amargo para cortarle la risa.
Viendo a Venecia, no obstante, la niebla y el frío, admiramos aún más su hermosa carpeta de Bonino.
Luis, creo que esta carta inconexa y todo lo que luego charlaremos me han ganado su perdón por mi silencio.
En cuanto a Picasso; Barcelona, Antibes y Vallauris han sobrepasado, desde luego, la alegría del hallazgo de 4 o 5 viejas ediciones que desconocía y 2 de A la Insegna di pesce d´oro.
Mañana, aquí, en Milán, remitiré también para Ud. un ejemplar de una novela de Hemingway, con ilustraciones de Picasso, que saldrá dentro de pocos meses.
Si usted necesita algo de aquí, de estos negocios que aquí se llaman tutto per l´ofizio y que muestran maravillas en tizas, pastel, óleo, etc., me emite a American Express, París, y con todo gusto lo llevo.

Un abrazo y todo mi cariño para Maruja.
Sofovich

[Escrito por Elsa Sofovich:] Mi querida Maruja, pensé escribirle desde Roma, pero las largas novelas que mando a Pinamar me dejan agotada. Seguramente, desde París, te escribiré.
Perugia y Florencia me han enloquecido. Siena me ha gustado muchísimo. Pero en Florencia se dio un conjunto de circunstancias, todas favorables, que me permitieron gozarla tal vez como ninguna otra ciudad. Mucho sol, gente encantadora, encuentro con argentinos simpáticos. En fin, el David me dejó sin aliento y Botticelli, la Primavera, que tanto miré año tras año en una pequeña reproducción que me había regalado Aurora, se hizo realidad.
Roma y Madrid tienen un particular encanto de “historia viviente”, diría yo.
Hubiera sido espléndido hacer el viaje juntos.

Un gran abrazo para los dos

Elsa

[Escrito por Bernardo Sofovich:] Olvidaba agradecerte un consejo. Lo hemos pasado maravillosamente bien en el Hotel d´Inghilterra en Roma.

1966-02-14
Carta de Seoane a Sofovich. 1966
Bos Aires
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1966 en 14/02/1966


Buenos Aires, 14 de febrero de 1966

Sr. Bernardo Sofovich
París

Querido amigo Bernardo:

Acabamos de recibir su carta –la recibimos el sábado día 12, tardó ocho días en llegar desde que la echó en Italia, o tardó dos días y seis en repartirla el correo local– y nos alegramos de la felicidad del viaje de ustedes, la que se deduce de la carta suya y de la tarjeta y nota de Elsa a Maruja. Sabíamos por Carmen, mi cuñada, de la pequeña aventura de Reyes en Madrid. El último año que pasamos nosotros en esa ciudad a los camellos que se dirigían a la Plaza Mayor para divertir a los niños, le seguían las comparsas de Samuel Bronstein, que rodaba por entonces El circo más grande del mundo y aprovechaba público y camellos para la cabalgata que aparece en la película. Los habitantes de Madrid y sus alrededores se apiñaban en la calles céntricas y a nosotros nos resultó difícil llegar hasta la calle donde vivimos. Está muy bien lo que usted escribe, Madrid vence a los turistas, yo, sin embargo, diría que en días como esos de fiesta, Madrid vence a sus desgracias. Nos alegró mucho que le gustara esa parte de Castilla la Vieja, árida, ocre, roja y seca que produce gentes duras, nobles e intransigentes. Nosotros procedemos de una tierra distinta que no produce ni ascéticos, ni místicos, verde y pagana y que cuando produjo santos, resultan santos inverosímiles, con más parecido a personajes de cuentos de hadas que a lo que dialogan con el Dios de Castilla. La naturaleza en Galicia los hace soñadores, apacibles e irónico y no renuncian a los bosques ni a los ríos, mientras que en Castilla esa tierra peñascosa y desnuda los eleva a un cielo habitado por un Dios adusto y un Cristo sangrante y enjuto como ellos mismos. Pero no soy yo quien debo hablarles de España, ni de Italia, ni de los que ustedes están viendo o por ver. Al regreso ya hablaremos de todo esto y de las experiencias comunes. Tampoco puedo decirles mucho de Buenos Aires. Hacemos vida absolutamente casera y sólo de vez en cuando vamos a algún cine. No tenemos, pues, apenas noticias importantes de la ciudad ni del país. En los diarios se destacan las huelgas, reuniones de la C.G.T., aumento de precios y los atracos y crímenes. La mayoría de los amigos están en Punta del Este, en Mar del Plata o en cualquiera de las playas de la provincia. Buenos Aires está desierta y si no fuese el estado cada vez peor de las calles, resultaría una ciudad cómoda para ser peatón. Por mi parte, trabajo mucho esta temporada. El día 1 de abril sale de Buenos Aires una exposición mía que recorrerá varias ciudades de Estados Unidos luego de iniciarse en Washington para finalizar en Nueva York. Estará compuesta de veinte óleos, treinta grabados y libros y álbumes míos. La patrocina la embajada Argentina en EE.UU. y Relaciones Culturales. La mía y una, aparte, de Berni. Espero que resulte interesante. Estoy contento hasta ahora de lo que hice el último mes. Vemos de vez en cuando a Aída y Scheinberg y menos últimamente a todos los amigos que alternan vacaciones con trabajo.
A Marcial Suárez le debo carta e igual a Maiztegui, son dos grandes amigos míos. Marcial Suárez es un estupendo escritor y una persona agradable y de gran nobleza. Ahora, después de no sé cuántos premios acaba de obtener un éxito con una obra suya de teatro y espero que sea el primero de otros muchos. Estos días voy a escribirles a los dos.
Bueno, esta es una carta rápida con la esperanza de que les llegue a tiempo en París. Le agradezco mucho la suscripción del Picasso ilustrado a Hemingway y el ofrecimiento que me hace de colores o cualquier artículo de pinturería. De momento, no necesito nada y espero arreglarme con lo que tengo hasta mi viaje. Eso sí, si encuentra catálogos últimos de Picasso de la Galería Louse Leiría y de otros pintores que no sea Massón, que lo tengo, se lo agradezco. Lo mismo de Berggruen, 70, Rue de l´Université si tiene últimos. Escríbannos con sus opiniones aunque sea muy pocas líneas, siempre las agradecemos.

Un abrazo para los dos:

[Seoane]

1966-02-22
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1966
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1966 en 22/02/1966


22-2-66

Caros Luis y Maruja:

Gracias por su carta. Aquí, en Londres, he completado el conocimiento de la diáspora española que conocí en Zurich y en París. No se sabe en que parte lo pasan peor, quizá en Zurich. En realidad, lo que hemos visto ya se lo hemos oído contar a Ud.
Londres nos trata bien, aun hoy que ha llovido torrencialmente y con truenos de verdad, no como los truenitos de París.
Hoy nos tocó la National Gallery, que muestra casi como ningún otro museo europeo. En Venecia, no pudimos apreciarla por falta de luz, la escuela veneciana. Y cuando uno pasa luego a los flamencos, Memling, Van Eyck, Rembrandt, Rubens, Van Dick, Turner, etc., y cree que ya no hay más lugar para tanto de bueno, tropieza de repente con el retrato de Isabel Cobos de Porcel, probablemente el Goya que más me haya gustado de los muchos que vi.
Ayer vimos una gran exposición Bonnard, 355 números en el catálogo, entre óleos, pasteles, dibujos, litografías, carteles, libros ilustrados, etc. Una estupenda selección hecha en el mundo entero por Dennys Sutton. Además, modelo de cosa bien organizada o de organización al servicio del arte. Dos veces por semana, tríos y cuartetos de música de cámara, al cierre de la exposición, dan breves conciertos de música francesa contemporánea de Bonnard, Ravel, Debussy, Erik Satie.
De la exposición en sí misma, maravillosa, hablaremos en Buenos Aires; yo no sabía que fuera tan maravilloso paisajista.
Querido Luis, mañana será la Tate Gallery y una visita especial a la Venus del espejo de Velázquez.

Hasta pronto

Sofovich

Cariños a Maruja.

1966-02-22
Carta de Sofovich a Seoane. 1966
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Seoane. 1966 en 22/02/1966


Londres, 22-2-66

Queridos amigos:

Maruja, quiero mandarte aunque sea unas pocas líneas para agradecerles la carta que recibimos en París. Fue muy oportuna, una charla amistosa en una ciudad que nos hizo sentir un poco solos. En materia de cartas, escasearon las de Pinamar y las de la familia en general. En materia de ánimo, tardamos una semana en poder digerir a los franceses y, naturalmente, no los digerimos. Ya charlaremos mucho en Bs. As. La carta será breve por el tiempo que vuela aquí en Londres, pero te adelanto, Maruja, que, oh, herejía! no me gustó París. Ojo que aquí hablo en singular; no lo quiero comprometer a Bernardo con mis opiniones. Puedes suponer que no niego la hermosura de París, sus boulevares, sus negocios, su lujo, paseos y todo lo exótico que camina por las calles, pero no viviría en París aunque me becaran. Es una hermosa fachada, yo no puedo penetrarla o, mejor dicho, pienso que, si penetro, no hay nada detrás. Estuvimos primero en San Germain de Près, en un hotel malísimo, no tanto por el edificio como por su trato. Después, un encuentro casual con Raquel Forner y Pepita Puga nos cambió la vida. Ellas estaban en un hotelito en B. Raspail, en pleno Montparnasse, cuyo dueño vivió en Bs. As., tiene mujer argentina, hijos argentinos, etc. Nos mudamos en una hora. La habitación es con baño y “kitchinet” y allí cociné, hice compras en la feria junto con Raquel Forner, etc. Hemos pasado unos días muy lindos; Raquel Forner es simpática, humana, con sentido del humor. Fina. En fin, he simpatizado con ella y en esa forma otra vida empezamos a dominar nosotros a París. Conseguimos dominar también el Metro. En París, el Louvre no llevó días y en la Orangerie estaba la colección Paul Guillaume de pintura impresionista. Notre Dame tiene hermosos vitrales y otro tanto la S. Chapelle. No sé, sin embargo, si me impresionó la catedral tanto como Toledo o Ávila. Pero ya me olvidaba que sacaremos el cuero a los franceses entre café y café en su terraza (aspiro a un poco de verano)
Londres me encanta, aquí puedo usar el plural sin miedo. Nos encantó Londres y los ingleses. Ya el primer día y conociendo poco el idioma, todo fue accesible y agradable.
Las calles y las casas tienen un encanto especial que no hemos visto en otras ciudades. Nos encantó la National Gallery y una exposición extraordinaria: Bonnard que vimos en la Real Academia. Nos falta lo demás. Pero nos encanta Londres.
Volvemos a París por unos días a nuestro hotel con cocinita y, más o menos, el 5 estaremos en Madrid. Allí veremos a tu hermana y sobrino. Volveremos seguramente al Prado. Caminaré por la Carrera de San Jerónimo hasta la Puerta del Sol. Qué sé yo! En un momento, ¡pensamos entrar en España por Galicia! Tenemos un tren directo desde París (consejo de la mucama española (gallega) de la cual soy muy amiga) ahora no sé si lo haremos porque se nos van acabando las fuerzas para tanto viaje.
El 9 a las 11:35 de la noche salimos de Barajas. Llegamos a Ezeiza el 10 a las 13 hs. más o menos (1). A juntar fuerzas los amigos que ya sabes lo que me gusta viajar en avión.
En Madrid, tengo un alma gemela en este sentido: Marcial Suárez. Pienso consolarme con él porque le pasa igual que a mí.
Así que, amigos, será hasta muy pronto. Dice Bernardo que te hará un adelanto de noticias a Luis en hoja aparte.

Un abrazo para los dos

Elsa

Saludos a Aída y Scheimberg. Recibimos en París una líneas de Scheimberg. Sí, vimos el románico catalán en Barcelona. Estos son mensajes y retrucos para los amigos de la calle Amberes.

(1) vuelo 131 de Aerolíneas

1966-02-23
Carta de Seoane a Brughetti. 1966
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Brughetti. 1966 en 23/02/1966


Buenos Aires, 23 de Febrero de 1966

Sr. D. Romualdo Brughetti
Presidente de la Asociación de Críticos de Arte
Buenos Aires

Mi estimado amigo:

Acabo de recibir la carta que me envió en nombre de la Sociedad que preside, designándome entre los diez pintores que deben concurrir al Premio Rosa Yolanda Ottonelli de Dodero, designación que agradezco a esa Junta Directiva por el honor que significa. Concurriré, pues, con los tres cuadros que solicitan, pero lamentando no poder indicarles todavía los títulos ni medidas de ellos, lo que prometo hacer telefónicamente en su oportunidad.

Aprovecho el envío de estas líneas para saludarle y por intermedio suyo a esa Junta Directiva reiterándoles mi agradecimiento:

[Seoane]

1966-03-08
Carta de Alberti a Lorenzo Varela. 1966
Roma
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alberti a Lorenzo Varela. 1966 en 08/03/1966

Roma, 8 de marzo de 1966

Lorenzo:

¿Qué te diré? Gracias. Por tu amistad, por tus palabras que habrán ayudado mucho a los espectadores. ¿Por qué no vienes a Roma? Hay más curas que en Compostela. Te copio ese poemilla mío.

La TERNA
Los curas, de tres en tres
como paraguas andando
del revés.
Paraguas o gallinetas
calientes, desencajadas,
bien ocultas las braguetas
desabrochadas.
¿Dónde está la madre Asunta,
dónde sor Luz, sor Inés?
¿Qué hora es?
Ya nuestro badajo apunta
las tres.
Los curas se desvanecen
pero otros tres aparecen.


Grandes abrazos para los dos de
Rafael.

1966-03-08
Carta de Alberti a Seoane. 1966
Roma
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alberti a Seoane. 1966 en 08/03/1966

Roma, 8 de marzo, 66

Mi querido Seoane:

Sé que tu escenografía es estupenda. Quiero conocerla inmediatamente. Mándame fotos. Ya que no puedo estar con vosotros esa noche. Me consolaré. Gracias, gracias, ¿Qué haces? Te he perdido la pista. ¿Vuelves por Europa? ¿Por qué no a Roma? ¿Nunca estuviste? Podrías exponer. Escríbeme. Conozco buenas salas.
¿Tuvo éxito mi obra? Se habrán metido conmigo, como era la costumbre. Aquí, no. Gracias de nuevo. Con grandes abrazos de los dos para Maruja y para ti.

Rafael

1966-04-28
Carta de Carballo Calero a Álvarez Blázquez (1966)
Lugo
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Carballo Calero a Álvarez Blázquez (1966) en 28/04/1966

COLEGIO FINGOY LUGO

28, abril, 1966

Sr. Don Xosé Mª Álvarez Blázquez
Vigo
Meu querido amigo: Fai tempo que lin en “Cuadernos” o teu traballo sobre literatura relativa ao Mariscal. Agora recibo a separata que che agradezo moito. Ben quixera compracerte dándoche unha opinión meditada acerca do teu estudo. Non me será difícil facerche comprender que ando esmagado polas angurias e que de momento non dispoño de vagar pra manexar “o escalpelo”. Ti sabes tanto coma min diste vertixinoso vivir arrebatado por mil deberes ineludibles que lle merman a un o tempo. Incrementadas as miñas obrigas docentes e compricado todo co meu oscilar entre Santiago e Lugo, vexo aterrado cómo a duras penas salen as miñas tarefas cotiáns, e non son dono de dar abasto ás que, como a Gramática, sendo urxentes, non está suxeita a un prazo fixo, anque a súa demora me valla constantes admonicións. Final de curso este tempo, con centenares de alumnos se sumamos os dos tres centros nos que traballo, apenas por facer frente á situación. Vemos, pois, de agardar ate que poda estudar seriamente o teu traballo.
Craro está que é de grandísimo interés. Fica firmemente demostrado que Saavedra refundiu anacos de dous poemas distintos sobre o Mariscal, perfeitamente calificados por ti. É tamén indudable, ao meu xuício, que a “Relazón” prosifica algo dun deles. Cánto, en qué medida se atopan na prosa aqueles versos díste, é dicir, ata que punto a túa reconstrucción ten posibilidades de ser esacta, é o que non podería decir sen estudala verso por verso, e iso farei axiña que poda. Hai outros moitos aspeitos das túas conclusións que aportan outras luces ou plantean novos problemas e e merecen a atención máis esmerada. En fin, felicítote efusivamente por tan fremosa aportación aos nosos estudos literarios.Non che ocultarei que fai tempo crín ter achado unha noticia que resolvería o problema da verba ou verbas “Todomira” confimando i espricando a leición deFreijomil, pero agora, querendo dar con isa noticia pra cha comunicar que non a acho acho onde imaxinaba que a vira, e como a atopara por azar, cando non estaba preocupado por ista cuestión, non tomei ningunha nota, empezo a pensar que estóu trabucado, e que hai en min alguna confusión e nunca albisquei cousa sobre o particular. Endebén, hei seguir esculcando ate me convencer de que soñéi, ou ate dar de novo co dado, en cuio caso non deixaría de aportarcho.
Gostaríame ter pronto ocasión de falar contigo de todo isto e outras moitas cousas. Veremos agora as luces que Filgueira aporta no seu anunciado traballo dos “Cuadernos”.
É tamén interesante o teu descobrimento do pouco galego de Aguirre. E un grande Colón dos nosos tempos. Por certo que outra cousa sobre a que tiña tamén algo que decir é a túa reconstrucción dos versos corruptos da égloga de Belmiro e Benigno. Xa non me acordo ben. Era algo de pouco monta, pero cando fagas a edición crítica dise testo volveréi a ler o teu traballo e che indicarei o que se me ocurra sobre algún verso.
Unha forte aperta do teu amigo. Ricardo.

1966-05-04
Carta de Maiztegui a Seoane. 1966
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1966 en 04/05/1966


Madrid, 4 Mayo de 1966

Querido Seoane:

La Sra. Dina Rot me saludó por teléfono en tu nombre, pero no tuve el gusto de conocerla personalmente, pues anduvo muy atareada con sus gestiones en el Instituto de C. Hispánica, pasaron los días y últimamente me llamó para decirme que partía a Israel y que de regreso pasaría por Madrid tratando de verme.
Con la nueva ley de prensa, parece que por ahora hay menos censura y salen algunas noticias de los líos que hay en las Universidades de todo el país. También ya se habla más ampliamente de las posibilidades del advenimiento de la monarquía... En fin, pase lo que pase, el caso es que el “tío” no se muere nunca. Ya está aquí Laxeiro preparando su próxima exposición en la sala Quixote. Ya veo que no paras un momento de trabajar y con las facetas más variadas del mundo plástico y naturalmente superándote en cada obra que realizas.
Me alegra las noticias que me das de los amigos, particularmente de Coppola que nada sé de él. Bien, ahora paso a tratar de lo siguiente: sabrás que en La Nación del 27 de Dic. de 1965 salió anunciado el estreno de Macías o namorado en el T. San Martín para la temporada de Ópera de Cámara que quiere hacer Grassi Díaz. Con tal motivo, escribí al Ministro Juan Emilio Martini, que somos amigos desde los tiempos del conservatorio, quien en carta recibida estos días me dice lo siguiente que te transcribo: “... creo que si era la intención de incluir la Cantata Macías o namorado en el plan de la temporada, las dificultades empezaron cuando toda la temporada musical del San Martín, es hasta hoy, sólo un proyecto muy caro a Grassi Díaz, pero que no está todavía debidamente asegurado en el plan de actividades del Teatro, dedicado de lleno a la actividad de la Comedia, especialmente ahora que el Teatro Cervantes está en refacciones y la Comedia Nacional realiza sus espectáculos en la Sala del San Martín. Además las temporadas de comedia van a sufrir una interrupción grande, por cuanto la OEA ha tomado para el mes de Julio el San Martín para sus reuniones. Todo esto demora la realización del plan integral, que incluía una actividad musical grande. Yo lamento no poder decirte nada más que lo que en realidad es nuestro pobre panorama, pero es mi deber informarte la situación real de las cosas, para que todos, yo en primer lugar, sigamos desde aquí y desde allí bregando para que tu Cantata, estrenada con éxito en España (se refiere a los números que se hicieron el año 64 en Santiago de Compostela) encuentre en tu país el lugar que merece”.
Ahora bien, ante esta situación y habiendo sido recientemente nombrada Secretaria General del Teatro Argentino de La Plata mi parienta Clara Maíztegui, hoy mismo le escribo proponiéndole el estreno completo de Macías para fin de temporada, que sería Setiembre u Octubre, pues para el 25 de Julio, Día de Galicia, ya no hay tiempo, aunque bien sabes y ya lo hemos hablado, que no me interesa este tipo de “galleguismo” de estrenar “patrióticamente”.
También le propuse el 12 de Octubre, día de nuestra Madre Patria...!!
Pero todo esto tiene su intención y es que, en el caso de que el presupuesto del T. Argentino no cubriere del todo el montaje de Macías, solicitar del Centro Gallego de Bs. As. y explotando el “chauvinismo hispánico” de los variados “cráneos” de la C. de Cultura y demás “directivos...” una ayuda financiera para tal fin. Naturalmente, que no me hago ninguna ilusión en este sentido, pero siempre habría alguna posibilidad si las cosas se plantean en una forma “viable”. ¿No te parece? En este sentido, también escribo a mi parienta y a Díaz Pardo. Además, creo que el montaje de Macías puede hacerse con un presupuesto normal de decorados, vestuario, etc. para este tipo de montaje de obra lírica. En este sentido, también me he permitido decirle a la parienta que te consulte para que calcules grosso modo un presupuesto. En caso de que estas gestiones cuajaran (que no soy nada optimista, pero no quiero quedarme con los brazos cruzados) te mandaría los datos que necesitaras para el montaje. Como ves, en forma “imperativa” desde ya cuento con tu colaboración inestimable. Bueno,... “mientras hay vida, hay esperanza...” Sé que tienes una exposición en USA. ¿Qué noticias tienes? ¿Qué “hormiguea el estático” de Isaac? Por lo visto, a Camilo le ha caído bien nuestra pampa... Bien, te ruego que me perdones que te “incordie con mi pseudo-nonato” Macías. El pobre, el día que vea la luz, será a fuerza de unos colosales “fórceps”.

Con afectuosos saludos para los amigos, recibe con Maruja un fuerte abrazo de vuestro

Isidro

Esta noche, en el Teatro Goya, Lauro Olmo estrena El cuerpo… “que quizá sea una tragicomedia en la que se intenta hacer una crítica del “machismo” a escala doméstica” (…) “Existen límites circunstanciales que es peligros rebasar, y la contención que estos imponen no ayudan mucho al logro de lo propuesto. Sin embargo, tengo puesta mi esperanza en una serie de virtudes que creo que mi obra encierra. Podríamos decir que la acción se desarrolla entre un ocaso y un amanecer. Entre la fuerza que, sin proyección hacia el futuro, decae, y un nuevo empuje de juvenil espontaneidad y con fe en el porvenir” (…)
“Lo que sí les ruego es que traten de separar el grano de la paja”, (…) etc (párrafos de Autocrítica)
Veremos qué pasa.
Marcial, bien, lo mismo que su flia. y trabajando mucho. Voy casi todos los Sábados a comer con ellos, pues es la única manera de vernos.
Espero tus noticias.

Isidro

1966-05-08
Carta de Carballo Calero a Álvarez Blázquez (1966)
Lugo
Oviedo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Carballo Calero a Álvarez Blázquez (1966) en 08/05/1966

Fingoy, 8 maio 1966

Sr. Don Xosé María Álvarez Blázquez
Oviedo
Meu querido amigo: Pois chegóu afinal a túa carta aludida na de data 28, e tamén trai data do 28. Por ela entéirome dos teus traballos en preparación, todos de subidísimo interés, xa que darán un grandísimo pulo ao coñecimento das épocas escuras da nosa literatura. Primeiro, a colleita da poesía galega antre 1450 e 1850. Segundo, isas esculcas no campo dramático. Terceiro, a prosa política da primeira metade do XIX. Dou por descontado que pubricarás o testo íntegro de “Os rogos dun gallego”, que xa cicáis teñas conseguido, e que non deixarás de ver o manuscrito de Carré Aldao sobre a literatura en Galicia durante a Guerra da Independencia.
As consultas na Biblioteca da Universidade son hoxe imposibles, segundo resulta das xestións que pratiquéi. Como está en obras o edificio, os libros áchanse arrombados e non son accesibles. Temos de agardar, pois, a que se reorganice a Biblioteca, segundo as noticias que outiven de Don Salvador Parga.
Entremedias, sempre que haxa ocasión, oralmente ou por escrito, non deixaremos de intercambiar información.
Unha forte aperta.
Ricardo Carballo Calero

1966-05-22
Carta de Azcoaga a Seoane. 1966
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1966 en 22/05/1966


Madrid, 22 de mayo de 1966

LUIS SEOANE
Buenos Aires

Mi querido Luis:

Acabo de recibir noticias de Carmen Riganelli en las que me cuenta –¡una vez más!– tu sorpresa por no responder a las tuyas. Lamento profundamente decirte que en mi registro “estás cumplido”, y que si Ilsa Colella, aún no me ha dado la que le escribiste de presentación, yo no tengo que ver con los ingleses. Pero yo no te debo carta. Como no se la debo al Valerón, que siempre me pone dos líneas pidiéndome la correspondiente, y cuando le escribo cordialmente y encantado, sigue sin decirme una palabra. Uno comprende, comprende todo perfectamente. Pero yo no os debo carta.
El martes 16 por la noche me metí en cama, víctima de un, por lo visto, cólico nefrítico. Llevo casi una semana sin ir al despacho; no he podido atender como se merecen en sus exposiciones a Laxeiro y Baeza, y lo único que he hecho es un poema para el homenaje que el día 8 se le organiza a Rafael Alberti en París. (Durante esta semana, he leído un recorte de La Nación en que un crítico te maltrata al referirse a tu condición de escenógrafo).
La noticia de la muerte del querido Javier Farias nos dejó a todos turulatos. Si las cosas morales tienen la influencia que los “populistas” aseguran en las cosas físicas, algo debió de influir en mi prolongado arrechucho. Supe el suceso por Alfaro, nuestro representante en Buenos Aires, que no sé si conoces (Emilio Alfaro). Y me quedé de piedra. Luego ya me escribieron los Goris, Lala escribió a Laxeiro. Total: que nos hemos quedado absurdamente sin uno de esos amigos que medía, en un plano disparatado y entrañable, momentos importantes de la vida.
Mi Chica, Clara Eugenia, acaba de prometerse con un alemán, gerente de un negocio de importación, con el que se casará al año que viene. Sigue trabajando en la casa inmobiliaria francesa donde inició su quehacer al regresar de Buenos Aires, y ahí la tienes contenta como una rosa. Rafael y Myriam continúan con sus estudios y quehaceres. Isabel, en Hamburgo, enloquecida por lo bueno, y sin entender todo que de malo se recolecta en el país más civilizado. Nosotros, que marchábamos viento en popa a toda vela, nos hemos quedado como “viejecitos” a la vista de mi arrechucho. Que marca probablemente, no digo que algo clave, pero sí un si es no es advirtiente. Si el humor no se pierde...
Estos días están en Madrid persona-s como: Alberto Fernández Mezquita, que aún no sabe si regresar a Venezuela; Dora Melella (de paso para Galicia), se fueron los Pécora y nos reunimos en comida cordial con Hartung, el alemán nacionalizado francés. Va y viene la gente que es una gloria.
Desde el punto de vista plástico, te interesaría extraordinariamente la exposición que celebra Antonio Quirós en Biosca. (Porque todo lo que nos ha mostrado Laxeiro, supongo que te resulta bastante conocido). Hartung no estuvo demasiado bien representado en Neblí. Y... Me nombraron Secretario General de la Asociación de Críticos de Arte. De manera que... Hay grandes proyectos, que acabarán en eso...
En el terreno político, las cosas no andan demasiado tranquilas... Se fue a la prolongación de una Ley de Prensa, que sin volverse plenamente contra los autores (¡estaría bueno!) nos permite saber de los mismos, cosas que en circunstancias resultan horrorosas. Los curas catalanes se incorporan a la “vanguardia revolucionaria”. El Ministerio de INFORMACIÓN pública clandestinamente un folleto en el que se pone de chúpame domine a Ridruejo, Laín, Aranguren, Maravall, etc... Unos van para aquí... otros van para allá. Los que hasta en verso hemos podido decir que todo lo que no acredite una “levadura popular” nos aburre y resulta idéntico, estamos de espectadores... Viendo cosas que hacen cantar a las piedras... Hay quien está de optimista enloqueciente: todos aquellos que necesitan serlo para creer en lo que siempre mantienen. Otros, que no somos precisamente mesurados, seguimos solos y esperamos...
El otro día, que estuvimos por Segovia, recordamos mucho a Arranz, a quien sí debo carta. Dile que veía caras, que podían muy bien ser de su tertulia y de la de Antonio Machado. Anduve por los Desamparados, el sitio de Don Antonio. Y...
Corpus Barga envió una carta abierta muy bonita a la ESTAFETA LITERARIA (de un oficialismo depresivo) poniendo una vez más los puntos claros respecto a la muerte del andaluz. Aquí, después del fracasado Homenaje que celebramos muchas gentes, y que sólo ha servido para que el bueno de Pablo Serrano se guardara de nuevo su cabeza, ha habido una especie de simulacro, del que fue cabeza principal, Eugenito Montes.
Las cosas de EDAF, editorial a la que pertenezco, marchan viento en popa. Se convocó un premio de 500.000 pesetas para una divulgatoria Historia del Arte. Apareció el anuncio en los días que andaba por aquí Paulina Berlatzky y díjome que se presentarían los Ernestos, o los Osvaldos (divorciados), etc., etc. Vamos a lanzar una edición del CAPITAL.
Vi dos cosas tuyas muy buenas, incluidas en LA PINACOTECA DE LOS GENIOS. (Si te acuerdas, saluda muy cordialmente en mi nombre a Julio Payró).
Anda por Madrid Gonzalo Losada. Lo vi solamente la mañana que apareció por nuestra empresa, juvenil y optimista. Ha marchado a Barcelona. A su regreso charlaremos. Luzuriaga regresa “para siempre” como suele decirse en Buenos Aires. No sé que me dijo en una fiesta... Pamplinas. Porque si quiere irse a vivir a Buenos Aires porque le conviene, que se vaya. Pero que para hacerlo no cuente todas esas extrañas monsergas que sólo concluyen para mí en una cosa: que se sienten envejecidamente desfasados.
Recibí hace tiempo una carta espléndida del Norberto Frontini. ¡Nadie me había dicho lo del hijo! Uno de tantos de los que por aquí aparecen tuvo que contármelo. ¿Se resolvió el problema..? ¿Sigue en Tucumán? Si lo ves, dale un abrazo.
El que ha decidido el más total de los mutismos es el bueno de Núñez Búa. El otro día bajó de Vigo su amigo del alma, Nungandón por excelencia.Y me dijo que iba a darse una vuelta por Buenos Aires, de nuevo. A él sí parece que le escribe.
¿Qué cuenta el bueno de Guillermito a su regreso al porteñismo..? Ya he visto que llegar y topar: ayer o antes de ayer habló con Palant o Yannover en la Casa del Escritor.
Los precios en esta querida aldea siguen subiendo, de acuerdo con una inflación que no hay Plan de Desarrollo que pare. ¿Llegaremos a lo argentino…? ¡Quién lo sabe! Lo que sí te aseguro es que, el hecho de tener que depender de mi “segundo oficio” para cubrir apenas lo necesario, no me tiene de excelente humor precisamente. Y por encima de estar en todo cuanto caldo resulta necesario, no paso bueno temporada precisamente, antes y después de lo nefrítico.
Siempre quiero inaugurar una colección, comenzar una revista... Pero vienen las ocho horas de trabajo en EDAF y desbaratan todos mis propósitos.
Últimamente, las gentes inquietas bailaron en la cuerda floja. Pero por primera vez en la historia de los treinta años, penaron escasamente en la sombra...
El Ya se muestra muy interesado en que España y Rusia reanuden relaciones. Este verano, que aún no se habrán reanudado, trataremos de reencontrarnos con mi hermana en Hendaya. Pasa también por un pésimo momento: su marido, de resultas de un rema, ha perdido la visión de un ojo.

Hasta tus noticias, muchos recuerdos de todos nosotros para Maruja y un abrazo para ti de

Enrique

1966-06-05
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1966
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1966 en 05/06/1966

A Habana, 5 de xunio do 1966

A Maruxa e Luis Seoane
Bs. As.

Queridos amigos:

¡Tanto tempo, tantas cousas acontecidas! Vai –parece mentira– pra cinco anos que non nos vemos. Cumpriranse o próisimo día 28 (cea nun restaurante da rúa Sarmiento. Gardamos con agarimo a servilleta con dibuxos de Seoane, Laxeiro, Díaz Pardo, e palavras de Dieste, Varela, Baltar).
Está demais decir que os temos decote presentes. Máis do que poden imaxinar. Sin darnos conta, de pronto a un amigo que chega con inquedanzas plásticas (o escultor Delarra, e outros) comenzamos a ollar tapas de livros, e Libros de tapas, grabados en metal e madeira, o fermoso óleo que penda na parede do noso fogar. E falamos (murales, editoras, xornalismo, Galicia emigrante). Todo. Recentemente deuse aquí por radio a noticia de exposición coleitiva en Bos Aires na que vostede tomou parte. Refírome á de homaxe a Vietnam. Con ese motivo, escribín un sinxelo artículo que se pubricará no diario Juventud rebelde (único diario nacional da tarde), nestes días.
Anque non tiñamos correspondenza direita, sabemos que están vostedes ó tanto do noso quefacer, por Isaac. Isaac é unha das persoas con quen mantemos (de todo o ámbito da nosa limitada correspondenza) un contaito máis seguido. A dinámica de Isaac é asombrosa. Un día escribe dende o Castro; outra vez de Madalena; de pronto dende París, ou Madrid. E logo esa dinámica que trascende das súas cartas, ese andar polos máis diversos vieiros da aición creadora. Na aitualidade, sintetizando, facemos: Anisia: de responsable de redaición dun semanario infantil, e escribindo teatro pra nenos, xénero no cal especializouse certamente. Eu: a cargo dun departamento (denominado de Convenios y Protocolos) na Direición de Colaboración Técnico Científica do Ministerio de Industrias; e fago xornalismo variado (temas literarios, reportaxes no ámbito da industria, e humorismo –neste raro xénero mantiven as seiciós fixas Tribuna de quejas e Variaciones sobre el mismo tipo, e agora pubrico, con frecuencia cuase semanal estas: La voz de las cosas e Buro-crónicas, nos semanarios El sable e Palante, respeitivamente; son con temas de críticca, ridiculizando o burocratismo, etc. Galicia está presente arreo en moitos dos meus traballos (Valle Inclán, poesía galega, humor galego, poemas galegos de Lorca –dos que fixen unha tradución que se pubricou con introito na Revista da Universidade Central–, etc.). E, por suposto, seguir escribindo en galego (estou cunha serie de contos que poderiamos chamar simbolistas. Dei romate a unha noveliña e a un manoxo de poemas. Tamén, un pouco pra competir con Ani, escribo pra nenos. Xuntos (cousa moi pavera por certo) compartimos un premio nacional o ano pasado con cadanseu libriño de contos. Anisia pubricou Becados, uns relatos estudiantiles e eu En el zoológico, un contiño curto e moi ilustrado pra nenos pequerrechiños, do cal fixeron uns corenta mil exemplares. E está é a nosa vida, unida á aitividade social diversa (milicia, etc.). Penso que lles puiden dar unha ideia aproximada do noso andar por estas terras, onde se vive moi intensamente. Seguramente, parecidas a aqueles anos, vividos por vostedes, previos a 1936.
A Habana é unha cidade limpa, fermosa, con xente leda. Aquí hai un dito que todo se tolera menos cair pesado. Vese España nos costumes, moito máis que no conxunto de Bos Aires. Todo o que é español valórase e trascende na xente o orgulo de orixe. Non hai no orde cultural a profundidade que se pode ter (en) Bos Aires, pero a cidade absorbe, atrapa ó que chega, sin que el se decate. A xente é hospitalaria, en todo o país.
No orde galego (pouco podo decir nunha carta), hai oitoxenarios e algúns que teñen algús anos menos, pero dificilmente se atope un que baixe de 60. Us non están dacordo co sistema anque ben mirado non os perxudicou, pero torceulle os seus propósitos. Por exemplo, un antigo propietario de dúas ou tres casiñas pasaba traballos pra cobrar o alquiler, e agora ten asegurada renda vitalicia sin traballo ningún máis que ir a buscala. Pero moitos preferían ter máis incomodidade. Outros, nin arre nin xo, coma se vivisen noutro mundo. E moitos máis están plenamente integrados e síntense realmente crase (teño pensado se tería certo intrés escribir uns reportaxes a galegos que desempeñan postos de responsabilidade neste instante). Ó mellor concreto un livro algún día con ese tema.

E namais. Cariños de Anisia. Saúdos aos amigos comúns. Un abrazo forte de

Neira Vilas

1966-06-15
Carta de Carballo Calero a Álvarez Blázquez (1966)
Lugo
Oviedo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Carballo Calero a Álvarez Blázquez (1966) en 15/06/1966

Colegio Fingoy, Lugo, 15 xunio 1966

Sr. Don Xosé María Álvarez Blázquez
Oviedo
Meu querido amigo: Estiven no Convento de San Francisco de Santiago pra localizar as “Sumptuosas fiestas”. Teño xa a signatura do volume, e na primeira ocasión consultaréino pra ver se hai nil algo que che interese. Non o puiden facer na primeira visita por falta de tempo. Conservo todas as papeletas pra evacuar as consultas cando sexa posibre.
Fai xa tempo dabondo que consultéi o manuscrito de Carré, e as miñas lembranzas do mesmo son debis. Pero non cabe dúbida que se eu atopara nil copia de testos galegos descoñecidos, hobéraos citado. Lembro que cita algunhas estrofas de “Os rogos” que non figuran en “El idioma gallego”; pero disto xa fixen uso na miña “Historia”, e xa que tes o testo íntegro agora, non hai máis que falar. Coido que, efeitivamente, niso de gran número de follas soltas en galego antre 1808 e 1823, ten que haber un pouco de fantasía. En todo caso, Carré non as tiña á vista ao redactar o seu traballo. Sen dúbida houbo algo, e algo se conservará, pero ninguén sabe ónde, e só a sorte pode depararnos cicáis algún exemprar.
Non deixaréi de lle falar a Carré como me indicas. En Boel non estiven. Ise día actuéi en Santiago. Fai tempo que non vou á Academia. Cando se presente a ocasión, trataréi do asunto.
Xa non me acordaba da miña referencia á carta de Fandiño. Vina na Academia, e xa que mo afiuzas, correxín o erro de cita no meu exemprar da “Historia”. É un erro estrano, porque a cita é de primeira man. Pero istas cousas pasan.
Verbo de Sir Robert Wilson xa chegara eu á conclusión de que o sainete de que fala Salinas tiña que se referir aos acontecimentos do ano 23. Pero que satirice aos liberás do ano 12 non quer decir que a acción se desenrole nisa data, senón que ataca aos “doceañistas”, é decir, aos que en 1820 puxeran en vigor a Constitución do 12. Polo tanto, teño, efeitivamente, que revisar o párrafo, pois, fora por imprecisión das miñas fontes, fora por interpretalas mal, admito a posibilidade de que a obra sobre Wilson fora anterior á de Fandiño, escrita no 12; o que vemos que non é probable. Creo recordar que Wilson participóu tamén na guerra da Independencia; pero todo fai supor que o sainete perdido se refería aos tempos do Cen mil fillos de S. Lois.
Podo falar sen incomenente coa Bibliotecaria de Lugo i encarregarlle que che mande unha fotocopia do testo de Pintos, anuncio da segunda setena, pubricado en “La Aurora del Miño”. Se ela non o pode facer, por non ter organizado o servicio, podo pedir que o faga a un fotógrafo. Axiña que dispoña de tempo faréi a xestión. Xa comprenderás cómo ando de trafegos nistes finás de curso. Tes que aturar que tarde en comprirche as encomendas, pero ten a seguridade de que se me das tempo iréi facendo o que poda.
Supoño que aínda estarás en Oviedo. Comunícame os teus cambios de endrezo.
Unha aperta.
Ricardo Carballo Calero.

1966-07-16
Carta de Carballo Calero a Álvarez Blázquez (1966)
Lugo
Oviedo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Carballo Calero a Álvarez Blázquez (1966) en 16/07/1966

Fingoy, 16 xulio 1966
Sr. Don Xosé María Álvarez Blázquez
Oviedo
Meu querido amigo: Puiden despachar máis unha das túas encomendas. Dempóis de varias xestións na Biblioteca Provincial conseguín que me deixaran a coleición de “La aurora del Miño” e levéina a un fotógrafo, quen, logo dun intento que non resultóu satisfactorio, outivo unha fotocopia que me parecéu suficientemente crara do diálogo de Pintos. Mandéicho certificado hai uns días, e supoño que estará xa no teu poder.
Vin o teu traballo en “Grial” sobre os versos de Aguirre. Os meus puntos de vista sobre a siñificación dos mesmos—considéroos marxinás ao noso Renacimento—espóñense nun artigo que mandéi ao “Faro”.
Conforme vaia podendo, iréiche despachando o resto das consultas. Agora estóu inmovilizado en Fingoy, con miras a rematar a Gramática.
Unha aperta do teu amigo,
Ricardo Carballo Calero

1966-08-19
Carta de Zegrí a Seoane. 1966
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1966 en 19/08/1966


Agosto 19 de 1966

Sr. Luis Seoane
Montevideo 1985
Buenos Aires

Estimado amigo:

A mi regreso a Nueva York un saludo con mis agradecimientos por su generosa acogida a mi paso por Buenos Aires. He vuelto muy halagadoramente impresionado con el tenor de su última obra y desde luego creo que los grabados que traje conmigo constituyen una prolongación muy positiva de la obra anterior gráfica suya que hemos presentado en Nueva York.
Espero que su proyecto de hacer una parada en esta ciudad en su próxima peregrinación a Europa se resuelva satisfactoriamente y desde luego lo esperamos.
Nuestros mejores recuerdos para Usted y su señora.

Muy cordialmente,

Armando Zegrí

1966-08-20
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1966
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1966 en 20/08/1966

20.8.66

Sr. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Llegué mal peor que salí. Cama, etc. Y aún no he eliminado de todo los efectos de los antibióticos. Mucha gente como consecuencia de la época y el encuentro con los problemas esenciales me dejaron sin tiempo y más desorientado que de costumbre. Hoy al fin te pongo estas líneas.
Aquí, cuando llegué, tenían organizada una exposición de Maside. Te envié un catálogo. Se celebró una velada literaria en la que intervino Mon, Martínez Barbeito y yo. Yo me limité a hacer una crónica de la velada que se le había hecho en Bs. As. hace ocho años a raíz de su muerte y en la que había pronunciado una conferencia Dieste y en la que habías intervenido tú y Laxeiro. Leí, pues, parte de lo que aquella noche habíamos dicho. La muestra, que con buena intención provocó Antonio Baltar y ayudó Dieste, Mincho y Mon, no ha sido un ejemplo de organización. El ayuntamiento, por gestión del padre de Míguez les dio diez mil pesetas, y se realizó en una sala decorada con estilo mostrenco-románico-feudal que ha montado un tío pesado que se llama Lombera donde antes estuvo Boedo al final de la calle de San Andrés. Ahora está exponiendo Tomás Barros en la Asociación de Artistas cosas muy buenas y cosas muy malas. Este muchacho no anda bien. Su vieja manía persecutoria que una sociedad secreta histórica vendría dirigiendo contra los intelectuales a través de objetos-símbolo e individuos utilizados como agentes inconscientes empiezan a transcender a la vía pública en manifestaciones de matiz paranoico. En la exposición hay también signos de su estado psíquico, entre otros que ha puesto precios a los cuadros desde 500 pesetas que no le cubren el valor de los materiales empleados en ellos.
Los Dieste estuvieron dos días por aquí. Muy bien. Recuerdan a la Argentina con sus amigos con visible nostalgia. De Laxeiro, que está en Vigo, nada sé, ni alcancé a ver a Mariví. Al director de Vieiros, que yo tenía ganas de conocer personalmente parece ser que el mes pasado por las fiestas del Apóstol la policía lo agarró y lo devolvió a Méjico ¡un hombre que tanto ama a Galicia que le puedan hacer esta cosa tan desconsiderada en su propia tierra! Desde luego se nota que hay reacción contra Galicia pues hasta aquellos fragmentos del Evangelio en gallego que se venían publicando han dejado de salir en La Noche. Esto entre otras muchas cosas. A Alberto le iniciaron un proceso por lo del libro de Castelao. ¡Es el colmo! Claro que esto no creo que pueda prosperar. El éxodo del campo sigue y este está en un abandono sin precedentes. Se leen cosas en la prensa reaccionando contra esto. En el campo donde Galicia tenía guardado su historia podría estarse ubicando una punta de la confabulación para aventar los restos de lo genuinamente gallego, porque si sumas que la presión turística impersonal con su avalancha de plástico y cocacola lo va vulgarizando todo y pensando que en algún momento tendrá que acometerse lo del campo, no sería extraño que se trajesen técnicos agrícolas y braceros extranjeros para solucionar el problema. Como tú no vas a tardar en venir tendrás ocasión de ver las cosas con tus propios ojos. Celso Emilio al emigrar para Venezuela dijo unas palabras ejemplares: “Tenemos que aspirar a que Galicia además de ser una tierra para nacer y para morir sea también una tierra para vivir”.
Sargadelos: ando a vueltas con el anteproyecto con Albalat. La idea creo que va por buen camino y que te gustará. Estamos coordinando la idea de la planta según el arquitecto con la nuestra, es decir: con la función que ha de cumplir. Casi estamos de acuerdo. Una vez que tenga las líneas visuales del alzado las conocerás tú para que digas tu opinión. Estoy viendo que se va a ir mucho tiempo en todas estas cosas, pero ya a estas alturas interesa hacer una cosa muy bien hecha y que resulte verdaderamente ejemplar.
Por todas estas cosas es conveniente que tú me tengas al tanto de vuestras fechas de viaje y que desde Alemania o desde donde te encuentres nos enviéis vuestra dirección para comunicarnos.
Tu estudio sigue esperando por ti. Es una pena que tengamos un pueblo tan poco preparado para entender de arte o de otra cosa. Indudablemente la culpa no es de él, sino, como diría Dieste, de su clase dirigente rufianizada, adinerada y condecorada, que, naturalmente, tampoco puede valorar el arte. Pero tal circunstancia no debe de cambiar nuestro rumbo, especialmente el tuyo, de perfeccionar una determinada faceta del espíritu. Y yo por ahora junto con mi irrenunciable orgullo de emigrante puedo jactarme de admirar tu obra. Emigrante o presidiario son destinos buenos por vía de ser leal antes de renunciar a querer mirar para las cosas.
Mientras tanto miro con inquietud lo que sucede por la Argentina. Eso de la Universidad me da ganas de llorar.
Si se te ocurre no dejes de poner unas líneas diciendo lo que te parezca.

Un abrazo a Maruja y otro a ti de

[Díaz Pardo]

1966-08-26
Carta de Ellena a Seoane. 1966
Nova York
Santiago de Chile
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ellena a Seoane. 1966 en 26/08/1966

CENTRO INTERAMERICANO DE ENSEÑANZA ESTADÍSTICA / CIENES / Avenida República 517; Santiago, Chile / Dirección Postal: Casilla 10015 - Dirección Cablegráfica: CIENES-Teléfono 94319, 95171 y 98594.

Agosto 26, 1966

Señor Luis Seoane
Montevideo 1985
Buenos Aires –Argentina

Estimado amigo Seoane:

En el mes de Mayo, se hizo en el Museo de Arte Contemporáneo una Muestra en base a la carpeta de grabados publicada en Noviembre pasado. Me permito hacerle llegar un catálogo y un recorte periodístico vinculado con esa muestra.
Recientemente, le escribí una nota en la que le comentaba mi preocupación por saber cuándo viajarían a Europa a fin de hacerles llegar, antes de su partida, los tres ejemplares de la carpeta. Estos fueron armados por Zelaya y se encuentran en un paquete con su nombre en la escuela de Rebuffo (Pedro de Mendoza 1777)

Un cordial recuerdo para Ud. y su señora y el sincero deseo de recibir sus noticias.

Emilio Ellena
Á marxe figura un texto impreso sobre as funcións do Centro.

1966-09-12
Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1966
Guadalajara [nac. México]
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1966 en 12/09/1966

Guadalaxara, 12 Setembro 1966



Benquerido amigo:

Folgoume moito o ler o artigo de Rosa Arcimegas que che envío con esta, xa que gaba (como é xusto) as túas dotes de conferenciante e o teu labor a prol da nosa Terra e da súa cultura. Mándocho por se ti non o coñeces.
Seguimos polas terras da Nova Galicia, aturando as saudades que me teñen comesto. Co meu traballo de sempre e viaxando polo noroeste da República Mexicana. De vez en cando sópranme as musas e fago algún cativo poema. Fixen unha tradución do «Bateau Ivre» de Rimbaud. Sigo facendo algúns «apuntes» poéticos das miñas viaxes.
No nº 9 de Grial apareceu unha tradución do «Cimiterio Mariño», feito por Lorenzana. Apuntábase que era a a primeira feita en galego. Mais eu (que fixen outra pubricada en Bos Aires o 52) escribinlles para desfacelo erro. No nº 12 acusaron recibo da miña aclaración e prometeu pubricar a miña perífrasis.
¿Que hai de novo no pequeño mundo das nosas letras? ¿Cando ves por eiquí novamente? ¡Ogallá sexa axiña!
Moitos saúdos da miña xente para todos vosoutros. Lembranzas do Ramón Esturau a quen coñeciches nista. Unha forte aperta do teu amigo


Florencio Delgado Gurriarán


Francisco Mores (o da «Casa del Arte») vive agora no Carballiño, Mosquera 34.

1966-09-26
Carta de Seoane a Dieste. 1966
Bos Aires
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste. 1966 en 26/09/1966

Buenos Aires, 26 de setiembre de 1966

Sr. D.
Rafael Dieste
Rianjo o La Coruña, no sé bien.

Querido amigo:

Te adjunto esta nota que salió ayer sobre tu último libro en La Prensa de Buenos Aires. No estoy de acuerdo con ella, pero te la envío lo mismo. Nosotros fuimos retrasando el viaje hasta ahora, que estamos próximos a emprenderlo, saldremos el día 10 del mes que viene hacia Méjico, donde estaremos unos días y luego Nueva York, otros siete días, para ir de allí a Alemania y de éste último país viajaremos a España, a Galicia, no sabemos exactamente cuando. Os informaremos desde alguna ciudad alemana. Renuncié a una exposición circulante mía organizada por Relaciones Culturales de la Argentina, en los Estados Unidos, te imaginarás por qué, creo que Díaz Pardo estaba en Buenos Aires cuando lo hice. Pertenezco a una generación de renunciantes. En Buenos Aires salió estos días una monografía sobre mi obra editada por Bonino de la que os enviaré un ejemplar por correo ordinario, quedó lo mejor posible dado su carácter popular y excluyendo la fidelidad de las reproducciones en color. Tambien un librito con la monografía que hizo Lorenzo Varela para el catálogo de Nueva York que no llegó a imprimirse. Tuvimos noticias recientes vuestras por Mireya y Antonio a quien vimos al día siguiente de llegar a Buenos Aires y algunas veces más. No sabemos nada de Espasandín, que nos mandó una carta conmovedora de Nueva York, anunciándonos su ida a Europa y prometiéndonos la nueva dirección donde fuesen a quedarse, probablemente Portugal. Quisiéramos encontrarnos con ellos, pero no sabemos cómo. De aquí no tenemos noticias que transmitir, debéis conocerlas todas por Díaz Pardo. Buenos Aires cambió bastante. Mayor cantidad de rascacielos, la Av. 9 de Julio está desconocida para vosotros, lo mismo que las otras avenidas céntricas, Santa Fe, Callao, Libertador, y el barrio Belgrano. Aumentaron considerablemente los teatros experimentales, las galerías de arte y el número de conciertos. Los cafés de Maipú y algunos de Florida se pueblan cada vez más de jóvenes barbudos y melenudos, pintores y poetas y de muchachas con minifalda, desgreñadas, y blusas “pop”, asimismo los quioscos de semanarios y de publicaciones inverosímiles. Una joven que acaba de visitarnos cambió en menos de un año tres veces de vocación, estudió pintura, Historia del Arte, nueva rama de la Facultad de Filosofía y Letras, abandonando la pintura y ahora se dedica a la política, abandonando la historia del arte. Todo se sucede y abandona en Buenos Aires con igual rapidez y en estos últimos tiempos. Bueno, recibid Carmen y tu un gran abrazo de Maruja y mío. Y hasta pronto:

[Seoane]

1966-09-26
Carta de Seoane a Azcoaga. 1966
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Azcoaga. 1966 en 26/09/1966


Buenos Aires, 26 de setiembre de 1966

Sr. D. Enrique Azcoaga
Madrid

Querido amigo:

Ahora te debo carta. Antes, perdóname, me la debías tu a mí, así como tambien el acuse de recibo de un álbum que te envié y que no sé si te llegó o no: Homenaje a Venecia, editado por Bonino. Es posible que alguna tuya o mía se haya extraviado, desaparecido por culpa de alguna de las huelgas de correos pasadas. No lo sé. Sospecho que de todas maneras no te habrán faltado noticias de Buenos Aires por todos los que viajan a esa y por tus corresponsales, los numerosos amigos que sostienen correspondencia contigo y que alguna vez me encuentro en la calle y me dicen, “acabo de recibir carta de Azcoaga”, o, “hoy le he escrito a Azcoaga”. Buenos Aires sin embargo no cambió demasiado desde tu marcha. Algunos nuevos edificios en las calles céntricas y en barrio Belgrano, más conciertos, más teatros experimentales y más galerías de arte con un desborde de “pops” y “ops”, todo en crisis, pero viviendo. Los cafés poblados de barbas juveniles, minifaldas y blusas “ops”, con joyas “pops” y muchas largas melenas de ambos sexos, descuidadas, cayendo sobre algunos hombros como en las estampas de nuestros tatarabuelos de la prehistoria, o como la de los viejos colonos que se establecieron en la frontera con el indio, o como las de éstos. El Café Moderno es el centro de toda esta rebeldía que sufrió ya los embates de las nuevas autoridades municipales, a quienes preocupan tanto los excesos capilares como las ideas, posiblemente escondidas bajo tanto pelo. Supongo, pues, que estarás enterado de todo. Nosotros saldremos para Europa el 10 del mes que viene, pasando antes por Méjico y Nueva York, en total 20 días, quizá, en las dos ciudades. Vamos a Alemania y seguramente en Enero o Febrero estaremos en España. Tengo programada una o dos exposiciones en Alemania y me gustaría hacer otras dos en Madrid y Barcelona. Ya veremos. Esta carta, pues, no tiene respuesta. Te escribiremos desde el primer lugar de Europa donde nos asentaremos más tiempo. Acabo de exponer, como siempre en Bonino, con bastante éxito y terminé algunos murales que hice en colaboración con Arranz. Sé que publicaste un nuevo libro que no ví hasta ahora en librerías, pero que algún amigo común recibió. Espero leerlo en España. Todo está un poco peor en otro aspecto. Recibid María y tú el gran abrazo de nosotros dos y hasta pronto:

[Seoane]

1966-09-26
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1966
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1966 en 26/09/1966

Buenos Aires, 26 de setembro de 1966

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido amigo:

Debí haberte escrito hace quince días, un mes, no sé cuando, contestando a tu carta. Pero toda esta temporada desde que tú te fuiste, aparte de la exposición que hice en Bonino, fue de tanto trabajo que me tuvo como drogado y aislado de todo para poder cumplir con todos los compromisos y marcharnos. Saldremos de Buenos Aires el 10 de octubre próximo. Apenas nos quedan quince días de Buenos Aires y aún tengo que hacer algunos dibujos que me encargaron y un pequeño texto sobre Bonnard para Códex, aparte la otras obligaciones de siempre. Iremos a Méjico primero donde estaremos diez días aproximadamente, luego a Nueva York a ver los tres Museos que me interesa conocer, una semana, y de ahí a Amsterdam y a Alemania. Desde cualquier de estos sitios te escribiré dándote noticias nuestras y tratando de conciliar con Mimina y contigo alguna vuelta por Francia e Italia. A finales de Noviembre se inaugura en París, en el Petit Palais, la gran exposición de Picasso que se organiza en homenaje a sus 85 años y que promete reunir 4.000 obras procedentes de todas partes del mundo. Creo que esta es un oportunidad única para conocer lo más completa posible la obra de Picasso. La exposición estará abierta unos tres meses, por lo menos hasta fines de enero. Podemos quizá coincidir en su transcurso. Recibí las noticias que me enviaste referidas a la fábrica de Sargadelos y a todo. Buenos Aires está lo mismo que cuando te fuiste, bastante peor en algún sentido, supongo que por Camilo debes tener frecuentes. Por aquí estuvo pronunciando conferencias C. José Cela, quedó muy bien en general. Las autoridades del C[entro] Gallego le invitaron a pronunciar una de ellas en su local y luego le ofrecieron un banquete sus autoridades. Por el Correo de Galicia, rodeándole a la hora de comer. Valenzuela se marchó estos días, yo no lo vi y prefirió despedirse de nosotros por teléfono. Él sabrá por qué Baltar está ya en Buenos Aires. Viene muy descontento aunque yo personalmente no creo que haya ganado nada con este cambio de última hora, pues es posible que encuentre aquí recién estrenado lo que pretendió dejar ahí. Todo resulta muy difícil y confuso. Me gustaría mucho recibir carta tuya antes del 10 del mes que viene, si no, ya nos pondremos de acuerdo enviándote alguna dirección a algún sitio a donde vamos para recibir tus cartas. Mientras tanto recibid Mimina y tú el fuerte abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1966-10-01
Carta de Piñeiro a Seoane. 1966
Santiago de Compostela
Nova York
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1966 en 01/10/1966



Compostela, 1-X-66


Sr. D. Luis Seoane
Montevideo, 1985, piso 13, dept. 68
Buenos Aires

Benquerido Seoane:

Estuven ausente de Compostela durante tres meses. Acabo de chegar de volta. Entre as cartas que me agardaban, atópomeme con unha tua de presentación de González Lanuza. Sentín ben non cadrar eiquí con il, pois certamente gustaríame conocelo persoalmente.
Eu estuven nos EE.UU. Por rara coincidencia, recibín simultaneamente duas invitacións pra ir alá: unha de Emilio González pra dar un curso sobre Ortega i outro sobre o ensaio español contemporáneo na Escola Española de Middlebury –onde conocín ó profesor Castagnino– e outra invitación da Universidade de Harvard pra tomar parte no vi Coloquio Internacional de Estudos Luso-Brasileiros. O Coloquio foi interesante pola numerosa e calificada concurrencia. Houbo por primeira vez, unha sesión galega. Falouse galego en Harvard.
Tíñanme dito que pensabades vir. Xa vexo que eso ocurrirá a fin de ano. Alegrarémonos moito de vos ver.
Apertas nosas pra os dous

Ramón

1966-11-09
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1966
Europa
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1966 en 09/11/1966

9.11.66

Sr. Don Luis Seoane
EUROPA

Querido Luis:

Hacia Europa mando esta carta para ver si te encuentra en alguna parte. Yo se la envío a Mimina y si acaso vosotros escribís al Castro ella os la puede enviar. Andamos perdidos desde hace un tiempo. Por mi parte ando más perdido que nunca. Tuve que venirme a la asamblea de Celtia. Villamarín se quedó por Galicia con sus asuntos consecuentes del fallecimiento de los suyos. No le parecía bien que ni él ni yo estuviésemos en esta asamblea en la que por otra parte se renovaba el directorio. Y, obediente, aquí me vine contra todos los proyectos que tenía. Bueno... Nada. No fue nunca mejor mi suerte.
Lo del Centro ya sabes como quedó. Los 144 votos que llevaron al rufián Mourente a la presidencia se los facilitó el traidorzuelo de Estévez falsificando telegramas de Villamarín con órdenes, y otras argucias más nefastas aún como el denunciar de comunistas a sus contrarios, y en estos momentos. El día de la votación Ángel Fdez. me dijo que tenía una carta tuya con la renuncia en la emergencia. Está bien. Eso es digno. Me pregunto si Vilanova en la entrega oficial de su libro sabrá tener la misma dignidad. Los ánimos están alporizados. Tengo la esperanza de que el Mourente no podrá hacer ninguna de sus marranerías. Te informaré.
El 29 la asamblea; el 30 lo del Centro y al 1º estaba en cama con una ensalada de gripe –anginas– todo de la que estoy saliendo. Al país lo encontré muy mal desde el punto de vista del comercio. A los amigos no he podido verlos. Pude “oler” el aroma que quedó de tu exposición. La Argentina sin los Seoane no vale nada. De momento estoy sin proyectos. ¿Volveré en marzo al Castro? ¿Me quedaré hasta más adelante y mandaré venir a Mimina? No sé. Estoy hasta la coronilla de tantos viajes. Tarde o temprano habrá que decidirse por el Castro o por Magdalena. Feliz de ti y de Maruxa que vais a ver tantas cosas buenas por ahí. Entre nuestros proyectos estaba el coincidir con vosotros en París y ver esa exposición de Picasso. Ahora tendré que conformarme con la verde pampa, los mosquitos y los mourentes.
El proyecto de Sargadelos quedó sin terminar. El arquitecto es bueno pero una calamidad. Cuando tú llegues a Galicia llegarás a tiempo de darle tu opinión a Albalat. Más o menos el proyecto está concebido, pero falta su desarrollo y solución técnica.
Al pasar por Madrid para venirme estuve con el agente de patentes y solicité protección para la utilización comercial del nombre “Laboratorio de Formas” y para una marca anexa que te envío aparte. La marca no es definitiva (ya tú harás la que quieras). Se trataba de hacer una para acompañar al nombre, y este no lleva la palabra Galicia para evitar impedimentos por alegación de localizaciones geográficas. Me pareció oportuno hacer esto, pues no vaya a ser que alguien intente pisar la idea. De momento todo fue hecho a mi nombre, pero más adelante habrá que pensar en formar una pequeña Sociedad para evitar que este nombre pueda figurar como el de una sociedad, aún cuando su utilización comercial queda ya protegida.
Estoy deseando saber de vosotros. Figuraos como deseo vuestros éxitos y vuestra felicidad. Conmigo o sin migo sabéis que en el Castro está vuestra casa y sobre todo el hermoso estudio de Luis.

Un abrazo muy fuerte para entreambos con la nostalgia mortal de dos emigrantes

[Díaz Pardo]

1966-11-25
Carta de Piñeiro a Seoane. 1966
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1966 en 25/11/1966


Compostela, 25-XI-66

Benquerido Luis:

Recibín as duas monografías sobre o teu arte. Foi unha leda, emocionante sorpresa, despois de varios meses de incomunicación. De vez en cando, chegábame o rumor de que ibas vir e afincar en Sada. Despois dixéronme que pasaríades por eiquí agora a fin de ano. E, nesta agarda un tanto imprecisa, chegaron as duas fermosas monografías que, certamente, fan enormemente viva a tua presencia. Unha presencia que xa ten o valor indiscutíbel da perennidade a través da obra.
Pola nota que figura na monografía de Ediciones Esquema XX, vexo que tiñas preparada unha xeira polos EE. UU. e que se interrumpíu. Síntoo, porque estou seguro de que chamaría a atención e interesaría alí a tua obra. Eu estiven por alá dous meses e medio e, polo que vin, coido que lles interesaría o teu arte. Fun dar un curso sobre Ortega e máis asistir ó vi Coloquio Internacional de Estudos Luso-Brasileiros. Con tal motivo, estiven en varios sitios e sempre percibín unha gran curiosidade polo arte moderno e mesmo polas formas máis vangardistas.
A monografía de Bonino é interesantísima polo seu caráiter antolóxico de cáseque 20 anos de labor. Algunhas das láminas en color –por exemplo a nº V, ou a nº VI– engaiolan pola súa serena armonía. Verdadeiramente, eiquí en Santiago debería de haber unha gran sala adicada á tua pintura. É unha pena que haxa tanta obra tua polo mundo adiante e tan pouca en Galicia. Está ben, moi ben, que a haxa polo mundo adiante, pro está mal que o país non se ocupe de conservar pra sí parte desa obra.
Saúdos garimosos a Maruxa e de Isabel pra os dous. Pra tí, unha forte e cordial aperta do teu amigo certo

Ramón Piñeiro

1966-12-20
Carta de Laxeiro a Seoane. 1966
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Laxeiro a Seoane. 1966 en 20/12/1966


Madrid, 20-XII-66

En un Caravela de Iberia volé a París el 17 de noviembre con la gran ilusión de ver tu exposición homenaje a Picasso: el 19 entré por primera vez en el Grande Palais a contemplar 280 pinturas del más grande de este siglo. En esta grandiosa exposición los dos primeros cuadros están fechados en La Coruña. Quisiera hacerles sentir a ustedes la emoción que tengo ante esta realidad. Como gallego que soy, pensé que era el más grande homenaje que le hacía a mi tierra en todos los tiempos; ahora me pregunto ¿los señores que rigen y dirigen la vida cultural de La Coruña y cito también la Universidad compostelana se enterarían o seguirían dándose por no enterados?
Sólo quiero darles mi ojeada sobre los lienzos de Picasso. Picasso es este Picasso por París, sino sería otro Picasso. Está claro que este hombre tiene una fina sensibilidad de pintor acompañada de una inteligencia clara de la vida y de las cosas; en toda su obra se ve claramente que sabe mucho de todo cuanto se ha pintado y dibujado en el mundo, esto que sabe de otros lo une a lo que no sabe de él mismo, y es ahí cuando surge el genio de Picasso, un ser así de él sabe muy poco, por eso encuentra cosas con sus herramientas de trabajo; los que saben donde están ya no tienen la emoción de encontrarlas. Conocía muy pocas obras originales de Picasso y estas no creo que lo representan con todos sus valores. En esta exposición vi con plena claridad de quien se trata. Este hombre respetado por toda persona inteligente y sensible que los tontos y los cultos muchas veces atacan. Dios nos libre de un tonto culto, a estos me refiero.
Picasso es un pintor para los cultos inteligentes y para los inteligentes incultos. Los no inteligentes cargados de títulos y doctorados nunca lo entenderán. Recorro toda la exposición con un eco de fondo, que de cuadro en cuadro retumba cariño. Ahora estoy delante de un cuadro que representa a una familia de circo. Aquí la vida está bañada de poesía y tragedia por un que desde un gran amor por la humanidad ante esta obra uno duda del sentimiento humano, cuando se ve lo que expresa la cara del Chimpancé que mira al matrimonio, gozoso de su hijo, en un momento de descanso. Aquí encuentro en un lugar que tengo delante y a mi espalda, nervioso y deseoso de ver todo a la vez, miro hacia adelante y hacia atrás, ya no sé que harán ante tanto milagro. Pregunto sobre lo ocurrido viendo los que tengo de frente. Es una parte de la serie de los saltimbanquis. Con todos ellos, está plasmada la luz que baña el alma del artista, estos cuerpos mal alimentados. Trasuntan un gran amor por su trabajo en un ambiente que a pesar de las penurias reúne una felicidad incomprendida. Ahora estoy delante de un cuadro de la época azul. Yo diría de todas las épocas. El amor y sus frutos, ¿la vida, lo eterno? Adán y Eva emocionados viendo proyectándose la humanidad. Sería interminable si siguiera describiendo la emoción que siento delante de cada obra. Sólo quiero decirles a los que lean esta pequeña nota que fue en Galicia, en La Coruña donde este genio soñó y proyectó este gran Paraíso.

Laxeiro
Pintor de Lalín.

2431-9043

1966-12-20
Carta de Shand a Seoane. 1966
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1966 en 20/12/1966

Buenos Aires, 20-12-66

Queridos amigos:

Recibimos hoy su carta –el día de mi cumpleaños– y Vds. pueden imaginar qué alegría nos causó. Sabemos muy bien cómo deben gozar caminando de nuevo por las calles de su querida Madrid. La posibilidad de entrar en el Prado es en sí un factor que enriquece la vida cotidiana. Estamos seguros que, de todas las ciudades que Vds. han visitado, es Madrid la amiga comprensiva, siempre dispuesta a dar sus ofrendas a aquellos que saben reconocerlas. Diríamos sin titubear que las calidades del pueblo son la materia prima para la sociedad futura del hombre. Ahí están la sinceridad y el calor sin los cuales ninguna nación avanzará. Vd. tiene razón al decir que los españoles son libres. Son verdaderamente libres porque se han liberado de los factores que destruyen el ser humano. Cuando leímos sus apuntes “Arios” sobre Alemania, nos reímos porque sus impresiones son muy similares a las nuestras. Francamente, no tenemos ningunas ganas de volver a ese país, especialmente después de las últimas elecciones....
La vida aquí en Buenos Aires sigue su ritmo de antes; conciertos, conferencias, presentaciones de libros y, por supuesto, una inundación de exposiciones plásticas “nuevoleras”. Hoy en día, para ser un artista, hay que abandonar la pintura...
Pero, es una gran ciudad a pesar de todo.
Yo estoy trabajando mucho. El año que viene aparecerán cuatro libros. Esta noche vamos a la Fiesta de la Poesía en el Museo Larreta, Belgrano, donde, entre otros artistas, oiremos cantar a Dina Roth. Por supuesto, leeremos su carta a todos los amigos comunes para que participen con nosotros del regocijo que nos proporcionó. Le deseamos salud, paz, y la realización de exitosas exposiciones durante 1967.

Un gran abrazo de

Willie

[Escrito por Susana Shand:] Queridos Maruja y Luis: Los extrañamos mucho. Hay una especie de silencio en el barrio. Vengan pronto a poblarlo con su inimitable acento!

Susana

Arrojo 1160
Buenos Aires

1966-12-24
Carta de Frontini a Luís e Maruxa Seoane. 1966
Nova York
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Luís e Maruxa Seoane. 1966 en 24/12/1966

DR. NORBERTO A. FRONTINI / ABOGADO / Buenos Aires, / LAVALLE 1312, 5º A / TELÉFONO 40-7512.

Diciembre, 24 de 1966

Sr. Luis Seoane y Maruja Seoane
Madrid

Queridos Luis y Maruja:

Les escribo desde mi Estudio, en el cubo de una ciudad silenciosa. Al parecer, todo el mundo está en sus casas volviendo a la tradición cuyo futuro parece deteriorado. Las familias, ¿dónde están las familias verdaderas? El hecho de que esté aquí solo es una prueba personal que podría universalizarse. Un hijo está donde ustedes saben. Como el procurador fiscal pidió licencia para no acusar o sostener el recurso de apelación en la Alzada, la Cámara designó a un cofiscal de la lista de abogados del foro tucumano. Naturalmente, el nuevo fiscal ad hoc necesitará mucho tiempo para enterarse de cómo son los vericuetos del expediente, mientras tanto los muchados, el hijo, deberá permanecer un mes, dos o tres meses más. El otro hijo, con sus dos criaturas, estará con los otros abuelos. Otra compostura que me es incompatible. Y la hija estará con su suegro o suegros. Y todo el mundo, de este modo, está y no está aunque quiera estar junto. Habría que volver a creer en dios con y sin mayúscula. O volver, como solía decirme aquel gran castellano Ángel del Río, volver a la idea de pecado. La idea de pecado me encanta como revelación del poder creador del ser humano. Todo cambio es pecado visto desde la normalización pretérita. Pero, ¿de qué les estoy hablando? De mí, por lo visto. Pero yo quería decirles que recibí con alegría la carta que Luis me envió desde París. Los envidio por haber visto esa exposición múltiple de Picasso. Una larga vida creadora, una ráfaga espermática en el nivel de la invención y del mundo. Nuestros nietos se acostumbrarán a ver sin asombro epidérmico. A ver con naturalidad. Y les pasará seguramente lo que (a) mí cuando he vuelto a ver a Goya. Se le ven las entrañas del genio. Y es ahí donde se advierte que los medios de que se vale el hombre para expresar su ser profundo son infinitamente variados y múltiples, desde la palabra, siempre insuficiente, hasta la música tan cerca de las excelencias que el hombre ha atribuido a la divinidad por él creada. Me gustó eso de “soldado raso de la pintura”. Que es como decir, estado de inocencia. Cuando lo leí, me acordé de Castelao, cuando en Santiago de Galicia, en la Universidad dijo aquello de que “hoy llamamos genialidad a lo que antes llamábamos inocencia”. Lo comprendí, o creí comprenderlo por primera vez. Lo había repetido miles de veces con intuición pretenciosa, pero sin advertir la similitud del sentido de ambas palabras. En ambos casos, con ambas palabras, me parece que se define el nivel de la levadura auténticamente creadora. El genio es la inocencia haciéndose conocimiento verdadero. O lo que es lo mismo: de la inocencia al conocimiento. De la nada a la creación. La nada y el ser? Bueno, ya próxima la media noche, les deseo buenas fiestas. Pero más, que se te hagan fruto verdadero, a ti Luis, esas tremendas, temblorosas ganas de pintar. Vaya monstruo simpático! Estará por ahí de aquí a pocos días Clarita, la esposa del Dr. Reati, con una sobrina. Le di tus señas para que pudiese ella conversar contigo. O mejor: para que te oyera. Le advertí que estarías trabajando. Pero podrías darle algunas indicaciones para París, pues seguirá para la ciudad picassiana. Ah, los recuerdos del [escrito na marxe esquerda:] Berlín de 1932/33. Hofer, Haeckel. Guardo las imágenes en la memoria. Nolde, Rene Sintenis. Los tiempos pasados entristecen si el presente está detenido. El tuyo es una vibración enternecedora. Bueno: falleció el hijo de Falcini. Qué se le puede decir a los sobrevivientes? Cada cual está solo con sus dolores, con su dolor. No sé a donde iré de vacaciones. He tenido tanto que hacer, o tanto aturdimiento, que no he dispuesto de tiempo para pensar en ello. Grandes abrazos para ti y Maruja y vuelve a escribir una de tus estupendas cartas.

Norberto

1966-12-26
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1966
Roma
Magdalena (Arxentina)
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1966 en 26/12/1966

Roma 26-Xll-66

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Magdalena

Mi querido amigo:

Estoy en Roma desde hace unos días y desde Méjico al menos siempre me propuse escribirte sin en que ningún momento, por una u otra razón, lo hubiese hecho. No sé en donde, en Nueva York o en Alemania, nos enteramos por una carta de Mimina de que estabas en Magdalena y lo sentimos mucho porque este viaje que hicimos Maruja y yo proyectábamos hacerlo con vosotros dos en la parte europea. Ahora mañana o pasado marcho a Madrid. No sé el tiempo que estaremos en España. Estoy muy cansado y sin ti, sin las discusiones diarias a que me sometías, creo que España no es lo mismo. En Méjico estuve con Luis Soto e hice algunos proyectos con él referidos a Galicia. Escríbele. Méjico es un desastre en el terreno político referido a Galicia y todo se le debe a Prada y compañía. En París estuve con Martínez y con Alvajar. El primero parece estar muy contento con el porvenir de Ruedo Ibérico. Estuve alrededor de una hora con él. Te escribiré con más tiempo sobre todas estas cuestiones o hablaré personalmente contigo de ellas si regresas a España en el próximo mes. ¿Para qué quieres que me ocupe de Sargadelos si tú piensas quedarte residiendo en Magdalena? A mí me interesa este asunto en la medida que tú estés comprometido con él, si no.... creo que renuncio a Galicia. He luchado como pude por ella desde estudiante, hace casi cuarenta años y no puedo más. No se puede luchar con molinos de viento. No hay Quijote que resista la realidad. Y la realidad es que un país cuya dirección está en manos de los Barrié de la Maza en el caso peor y de los Fernández o los de “Pescanova” en el mejor, solo noto por la mediocridad con ideas trasnochadas y con un pueblo desgraciado e indiferente incapaz de iniciativas. En este viaje he visto todo lo que pierde de hacer Galicia por la mezquindad de sus hijos afortunados. Por mi parte renuncio a todo. Allí la dirige Barrié de la Maza, un mentecato afortunado de La Coruña y en Buenos Aires capital de la emigración gallega un sujeto como Mourente por la traición, no sólo de Estévez, sino del mismo Villamarín. No sé puede juzgar al margen de unas elecciones del Centro Gallego ponga a candidato una persona que no es......, como quedó. Escríbeme pronto el jueves o viernes a Madrid. Al domicilio de la hermana de Maruja, a mi nombre. Es Avenida Ibáñez de Ibero nº 1-2 –Madrid 3. Escribe con todo cuidado. Más tarde te mandaré la nueva dirección si consigo departamento. Creo que estaré poco tiempo en España. Expongo en Alemania, En Bonn el día 12 de enero.

Un gran abrazo para Camilo y para ti. Saludos a todos los amigos:

Seoane y Maruja

1966-12-26
Carta de Falcini a Seoane. 1966
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1966 en 26/12/1966

Buenos Aires, 26 Diciembre 1966

Señor Luis Seoane
Madrid

Mi querido amigo:

Su hermosa carta de París, fechada 13-12-66, llegó en momentos difíciles para nosotros. Días antes, el 10 de diciembre, perdimos al hijo; después de una larga dolencia y una penosa intervención quirúrgica, un cáncer generalizado se lo llevó, cuando pensábamos que se recuperaba.
Sus cartas del París de Picasso, con la evocación de mis primeros amores con la escultura, confirmándolos, me hizo bien:
La terrible imagen de Rotterdam devastada de Zadkine, la figuración más impresionante de este gran escultor, tan vinculado a cierta escultura gótica y tan saqueado hoy por tantos escultorcitos que pretenden explotar sus soluciones, sin recordarlo. Comparto su impresión y su juicio, Seoane. Lo mismo le digo de la obra total de Barlach. Ignoro aún El ángel de los muertos de Colonia. De Kathe Kollwitz conocía la escultura monumental Los padres de duelo, cuya realización escultórica me impresionó, sin saber que recordaba al hijo muerto en la guerra. Tampoco sabía que Barlach y Kollwitz fueron compañeros de lucha. Las imágenes del dolor humano de Nuestra señora de las ruinas, como la de La cruz de la peste, todas forman un rosario de obras comprometidas por su significación al extremo de su carta me estimula para el trabajo. Tuvo usted Seoane en esta carta el acierto psicológico que yo necesitaba.
Además, su entusiasmo ante lo que va descubriendo en su deambular por el arte del presente y del pasado es muy comunicativo, máxime frente a la exposición de Picasso. Todavía se expone, en Di Tella, 150 grabados del monstruo sagrado, todos de la colección Leirís [?]. Es una muestra impresionante. En estos momentos estamos gestionando la muestra en Bs. As. de los óleos de Picasso que están en Leningrado, di Tella se haría cargo de los gastos.
1966 será y es el año de Picasso, veremos si él autoriza el préstamo de las obras. Yo lo tendré al tanto de las gestiones.
Todavía no me llegó el almanaque con las reproducciones de Barlach que desde ya le agradezco con un gran abrazo para ustedes dos, los mejores votos para 1967.

Falcini

PD: Sus cartas van circulando entre los amigos.

F.

1967-00-00
Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 00/00/1967


[ver data 67]

Queridos Maruja y Luis:

No sé si habrá llegado una carta que les envié a la dirección que tenía de Vds. en Madrid. Ahora aprovecho esta que me dio Torrellardona y que volví a recibir en una carta de Emma. Por ellos sé que estás trabajando, Luis, y que no tiene ganas de moverse. Yo tampoco tengo muchas, pero como no tengo mucha posibilidad de trabajar, seguiré viendo todo lo que puedo. Estuve una semana acá; luego fui al sur donde encontré a Lelong, el director de turismo francés de [...] con quien pude recorrer bastante, pese al mal tiempo.
Vi los museos del Midi; el de Leger, muy bien ubicado, la casa de Renoir, el de Picasso en Antibes (que ya conocía la capillita de Vallauris de Picasso, la capilla de Matisse y, sobre todo, el Museo de la Fundación Maeght que es una maravilla. Todo con viento frío o lluvia o todo junto.
En Mayo creo que ya les dije que voy a Londres de lo demás aún no tengo fechas fijas aunque creo que será en Holanda y Suiza en la 2ª quincena de Mayo, Italia en Junio y luego Grecia e Israel (si voy), de modo que a España sólo podré llegar entre Julio y Agosto.
Hasta cuándo estarán Vds.? Los Lifschitz al fin se decidieron, pero es una lástima la carrera que van a hacer en 35 días. Será como lamer un postre rico solamente. Espero poder verlos, pero no sé cómo, salvo que coincidamos en España. A ver si toman coraje. Maruja y me escriben unas líneas.
Desde el 1º estaré en 18 Quai de L´Hotel de Ville- Paris 4eme.

Cariños grandes de

Noemí

1967-01-03
Carta de Seoane a Negri. 1967
Nova York
Madrid
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 03/01/1967


Madrid, 3 de Enero de 1967

Dr. Thomas Alva Negri
BONN

Mi querido amigo:

Por fin estamos instalados en Madrid por tres o cuatro meses y podré trabajar, si no tan cómodo como en Buenos Aires, con una relativa tranquilidad. El silencio de muchos días que precede a esta carta fué debido en parte a los viajes que nos agobiaron como nunca y a una fuerte gripe de Maruja de la que apenas se liberó. En Roma hemos gozado de un sol esplendido, el primero desde Méjico e igual sol encontramos en Madrid y aunque no había demasiado cosas nuevas que ver en los días que estuvimos, una exposición Dadá con muy pocos originales y muchas fotografías, un Pop norteamericano que no me interesó nada, remedando publicidad callejera, y fotografías de obras de Pops, Rauschenberg, Jasper, Johns, Lichtenstein, etc., volvimos a alegrarnos de esa ciudad espléndida y de la simpatía de su pueblo. La Nochebuena la pasamos con Castagnino, Alberti y Toño Salazar, el dibujante que vivió en Buenos Aires que fué expulsado por Perón y ahora es Embajador de El Salvador en Roma. El día 30 viajamos a ésta donde conseguimos un pequeño departamento después de muchas vueltas: Paseo del Dr. Esquerdo Nº 75, 3º Dcha. El teléfono es, por si su madre y Nélida vienen pronto a Madrid, que nos alegraría mucho, o usted mismo, 273-54-14. Ahora estoy deseoso de tener noticias de la exposición, nombre de la galería, fecha exacta, catálogo, etc., de todas cuantas usted me envíe. Lamento todas las molestias que ella le ocasiona pero espero tambien que ella guste a las gentes preocupadas por estas cuestiones de ahí.
Ahora, con calma, prometo cumplir con todas las obligaciones de correspondencia que tengo y una de las primeras cartas que escriba [h]a de ser a Payró, a quien contaré como pudo haber recibido una carta colectiva que nunca se llegó a redactar.

Saludos de Maruja y míos para su madre, Nélida y usted reciba además el abrazo de su amigo:

[Seoane]

1967-01-05
Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1967
Madrid
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1967 en 05/01/1967


Madrid, 5 de Enero de 1967

Sres. Carmen y Rafael Dieste
Rianxo

Queridos Carmen y Rafael:

Recibimos la carta que nos enviásteis hace dos o tres días. Llegamos a Madrid el día 30 y estamos instalados por algún tiempo en un pequeño departamento del Paseo del Dr. Esquerdo 75, 3º decha., el teléfono es 2735414. Hasta ahora no hemos visto más gente que la de la familia, las hermanas de Maruja y a Lala y Laxeiro. Lala creo que nos dijo que llegó el 28 y trata de reconocer su ciudad. Anduvimos por muchas ciudades y nos sentimos cansados como pocas veces en nuestra vida. Para vosotros os adelantamos el recuerdo cariñoso de León Felipe, con quien estuvimos en Méjico. Muy lúcido, conservando una memoria espléndida y recordando los comentarios de Rafael a un ensayo de su traducción, o recreación, lo que fuese, de Shakespeare, creo que en el Teatro de Bellas Artes. De todo esto y de otras muchas gentes amigas y cuestiones hablaremos pronto con calma si venís a Madrid, como dice Rafael en su nota, a finales de este mes. Nosotros estamos deseando veros. De Buenos Aires nada podemos deciros que escrito ahora mismo no resulte lejano. Unicamente que debo carta a todos los amigos. Ahora en estos primeros días madrileños trataré de escribir a los más que pueda.
Esto es todo ahora. Os esperamos. Nos gustaría veros aquí antes que en Galicia y si venís, os agradeceríamos que nos anunciáseis la llegada para modificar cualquier plan de viaje a Salamanca o Barcelona y estar con vosotros.

Un abrazo de Maruja y mío para los dos. Saludos a los amigos comunes. De Mimina recibimos una carta preciosa que Maruja o yo contestaremos estos días.

[Seoane]

1967-01-09
Carta de Seoane a Zegrí. 1967
Madrid
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1967 en 09/01/1967


Madrid, 9 de enero de 1967

Sr. Armando Zegrí
New York

Mi querido amigo:

Estamos, al fin, en España, después de un largo recorrido por ciudades alemanas, Ginebra y Roma. En París, hemos visto las impresionantes exposiciones de Picasso que constituyen, a mi juicio, una lección de libertad y de trabajo, naturalmente que en su caso, acompañado de genio. Pero no es para referirme a Picasso que le escribo, sino para agradecerle a Mildred y a usted las atenciones que tuvieron con nosotros los días que pasamos en Nueva York, que fueron muchas, y participarles nuestra dirección en Madrid, donde estaremos seguramente cuatro o cinco meses, iremos a Galicia en ese tiempo, y aquí hemos alquilado un pequeño departamento en Paseo del Doctor Esquerdo 75, 3º derecha, donde espero trabajar lo que pueda. Nueva York nos encantó en muchos aspectos y creo que volveremos nuevamente aunque no sepamos ahora cuándo. Recordamos mucho la reunión en su casa con el grupo de gente amiga de ustedes entre la que estaba Antúnez, y la breve entrevista con Frasconi a quien voy a escribir con calma.
Bueno, creo que por hoy nada más. Un abrazo muy afectuoso y agradecido para ustedes dos de mi mujer y mío:

[Seoane]

Nota: El día 11 se inaugura una de las exposiciones mías en Bonn. No me quedé en Alemania porque no aguanto demasiado su gente.

1967-01-13
Carta de Seoane a Scheimberg. 1967
Nova York
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1967 en 13/01/1967


Madrid, 13 de enero de 1967

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos en Madrid desde hace doce días sin ver casi nada, únicamente las gentes que encontramos al paso y alguna que otra exposición particular. Ayer vimos una de litografías de Miró, muy sabia, capaz de deducir partido estético a cualquier rasgo al parecer insignificante, a una mancha que pareciera surgida del descuido y que, sin embargo, aparece admirablemente situada en el rectángulo del papel. Y otro día vimos en una galería las esculturas de Pablo Serrano, un gran escultor aragonés. De todos modos, aún estoy impresionado por las exposiciones de Picasso en París. Desde Madrid por lo que estoy viendo, todo los que pueden, aún aquellos que parecen no poder, acuden a París a ver esas exposiciones. Cuando un día, pasado el tiempo, se haga historia, el fenómeno de la atracción ejercida por este genio indudable deberá ocupar un capítulo importante, pues, a París acuden no solamente artistas y aficionados, sino gentes que uno sospecha al margen de estas cuestiones. Algunos, pienso, va a ver la obra de Picasso como podían haber ido a ver al hombre más gordo del mundo, o a la mujer con barbas en algún circo generalmente alemán del pasado. Ahora los fenómenos de esta naturaleza son más frecuentes o parecen serlo e inspiran menso curiosidad popular. Pero Picasso...
En en vestíbulo del Grand Palais, en el guardarropas, pueden verse las valijas de gentes venidas de todas partes de Europa a ver su obra. Antes de buscar hotel, acabamos de descender del tren o del avión, van al Grand Palais o al Petit Palais a ver la obra del gran pintor que les atrajo y desorientó durante tantos años. Y es cierto que nadie sale desilusionado. Entrar en el recinto de estos palacios es como penetrar a grandes salones encantados de los cuentos infantiles, donde el color, las formas, el ingenio gobiernan nuestros sentidos. Claro que hay grandes artistas de nuestra época, unos han muerto hace muy poco tiempo y otros viven, pero ninguno, a mi juicio, alcanzó a dominar de tal modo su oficio, a alterarlo con arreglo a su capricho y a inventar procedimientos y formas hasta él desconocidas. No se trata de comprenderlo, simplemente hay que admirarlo. Nadie comprende una catarata, se puede explicar, su belleza, la que surge del agua cayendo, levantando espuma, creando a través de ella los colores del arco iris, convirtiendo el agua en polvo casi invisible, eso no se explica, no se acierta a describir su grandeza y éste es el caso de la obra de Picasso. A mí, personalmente, me produjo su visión unas ganas enormes de pintar, tal la libertad que muestra como posible en pintura y, al mismo tiempo, su recuerdo, ahora lejos de esas muestras, una tremenda incapacidad de trabajar de tal manera me pienso incapaz de crear algo que se semeje a esa fuerza. Ese monstruo Picasso tiene la virtud además de situarnos en nuestros límites. Nos propina una tremenda lección de humanidad. No continúo, todo esto, en mi caso, es para recordarlo en conversaciones que tendremos, Dios mediante, como se continúa diciendo por costumbre en España. Por favor, escríbannos, dennos noticias de los amigos, noticias en general.

Grandes abrazos para todos, para Aída y para usted de Maruja y míos.

[Seoane]

La dirección ahora es: Dr. Esquerdo 75, 3º derecha. Madrid

1967-01-15
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 15/01/1967


Bonn, 15 de enero de 1967

Querido amigo:

Nos alegró mucho su llamado telefónico. Como le dije, hoy me disponía a enviarle todo lo referente a su exposición en Bonn.
Ya se entera Ud. por las fotografías de que la inauguración estuvo muy concurrida: presente el Embajador, muchos diplomáticos, los críticos de los dos principales diarios de Bonn, artistas, etc. Le envío la nota que apareció el viernes en el General Auzeiger (la traducción irá en la próxima, pues debo meditarla con un poco de paciencia: el crítico usa un vocabulario y expresa conceptos que no se pasan fácilmente a otro idioma).
Por una carta del director de la Galería Boisserée, de Colonia, Sr. Schilling, que acabo de recibir, me atrevo a sospechar que el éxito de Ud. en las salas del Deutsche Bücherbund allanará el camino para una próxima exposición de pinturas en aquella ciudad. Hablaré con Schilling, seguramente la semana que viene, y le informaré enseguida.
De nuevo felicitaciones por el éxito en Bonn, mis saludos más cordiales para Maruja, y a Ud. un afectuoso abrazo de su seguro amigo.

Tomás

P. S. Ya he mandado la noticia y una foto a La Nación. También se ha interesado el corresponsal de La Región de Orense.

Sr. Dr. Luis Seoane
Madrid

1967-01-19
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1967
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 19/01/1967


A Habana, 19 de xaneiro do 1967

A Maruxa e Luis Seoane
Galiza

Moi queridos amigos:

Sabemos de vostedes por Isaac. Sabemos do viaxe a México e a Norteamérica e a Alemania. En fin, penso que todo elo será de grande importancia pra vostede. Seoane, pro seu quefacer artístico, prá súa pintura, xa universal. Por todo elo, aledámonos sinceiramente.
Isaac dime que, se quero escribirlle, podo facelo ó Castro, pero non sei se a presente lles chegará ou non, debido precisamente a que non sei por onde andarán. Nunca estiven no Castro, pero teño pra min que debe ser un logar acolledor (sobor de todo polos amigos que alí se reunirán; un xeito de Donselar, non si?). Certo é que alí non estarán todos. Varela sigue en Bos Aires. Baltar voltou pra alá. De Dieste tiven carta fai pouco. Aledoume moito, pois facía tempo que non sabía del (nin de Carme).
Souben (non me lembro agora como) que vostede se ocupou nunha das audiciós de Bos Aires do meu pequeno livro Xente no rodicio. E quixera ter, se lle non é moi molesto, o texto daquel comento, porque estimo moito todo o que vostede (pola súa agudeza crítica) poida ter dito. Sería posible que mo mandase? Gracias.

E polo de hoxe namais. Agardo noticias de vostedes. Entramentras, reciban vostede e Maruxa lembranzas de Anisia e de voso amigo

Neira Vilas

1967-01-19
Carta de Seoane a Núñez Búa. 1967
Madrid
La Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Núñez Búa. 1967 en 19/01/1967


Madrid, 19 de Enero de 1967

Sr. D. José Núñez Búa
La Plata

Mi querido amigo:

Estamos poniéndonos al día, escribiendo cartas, con todos los amigos que dejamos hace tres meses. Sería muy largo decirte todo cuanto hicimos desde Méjico hasta Madrid. Hemos visto unos veinte museos, naturalmente lo que queríamos ver de ellos, docenas de monumentos de diversa clase y once ciudades si no cuento mal alguna casi de paso y una de ellas, Berlín, en sus dos partes. En Madrid descansamos ahora de tanto viajar y ver, renunciando a la invitación a visitar Israel, que un núcleo de amigos me había conseguido desde Buenos Aires, con la esperanza de poder ir más adelante, menos cansado, en otro año. Estuve y hablé con muchos gallegos a partir de Méjico y tenemos que hablar de todo esto, solo Luis Soto y alguno que otro, muy pocos, tienen conciencia clara de los problemas de Galicia. Casa de Galicia de Nueva York es un disparate muy próximo a Casa de Galicia de Buenos Aires y en cuanto a Europa, a los emigrantes gallegos, los problemas los ven desde el punto de vista más de acuerdo con su situación, como puedes imaginarte y nada ortodoxos ni sujetos a medias tintas para quienes suponen que la política es independiente de la situación social de los hombres y de los pueblos. Pero todo esto es para hablarlo a nuestro regreso. Regresé de Alemania antes de tiempo, pues el día 11 de este mes se inauguró una exposición mía en Bonn, que creo tiene éxito según me informan de esa ciudad y sé por notas de diarios que me enviaron, pero no podía aguantar más de cansancio y de deseos de trabajar. En Madrid estoy pintando. Apenas vi gente. Un día vi a Míguez, dos a Martínez López que está aquí, y hablé por teléfono con Ben-Cho-Shey, a quien veré seguramente la semana próxima. Los tres me preguntaron por ti dándoles las noticias que pude de tus actividades. Con calma iré viéndolos a todos. Tuve noticias de las elecciones del C[entro] Gallego en Nueva York por Molinari a quien me lo encontré en un museo. Yo había dejado mi renuncia a la revista por si triunfaba el dueño del Hotel Horizonte. Creo me sustituyó, según me informaron aquí, el canalla de J[osé] B[lanco] Amor. No lo sé exactamente y no me importa. Es posible que el C. Gallego no pierda mucho con mi renuncia, pero la designación de ese burro arribista es la que merecen nuestros amigos que se enorgullecen de los gallegos redactores o colaboradores de La Nación, como si esto significase en nuestros días prestigio intelectual alguno. Es el tipo de escritor comprensible para la capacidad literaria de los rematadores. No sé si habrá salido ya el número de la revista de la Universidad de La Plata dedicado a Valle Inclán. En caso de que hubiese salido te ruego me envíes un número y me reserves algún otro para mi regreso, siempre que no haya separatas. Tengo nuevos datos políticos sobre Valle Inclán sacados de unas cartas que se publicaron dirigidas a Alfonso Reyes, no divulgadas hasta ahora, que confirman lo que escribí en mi trabajo. Te ruego no te vengues de mi tardanza en escribirte. Escríbeme. Saluda a Castagnino y a los amigos y recibe un abrazo para Otilia, para ti y los tuyos de:

[Seoane]

1967-01-19
Carta de Zegrí a Seoane. 1967
Nova York
Nova York
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1967 en 19/01/1967


Enero 19 de 1967

Sr. Luis Seoane
Paseo del Dr. Esquerdo 75, 3º decha.
Madrid, Spain

Estimado amigo:

Contesto a su carta desde Madrid y me alegro de saber que su viaje sigue con el mismo ritmo de interés. Aprovecho la oportunidad para enviarle nuestro anuncio del Salón del Grabado en el cual utilizamos un Seoane. El cartel de anuncio ha sido muy bien acogido y la gente se lo lleva de la exposición para colocarlo en sus respectivas casas. Tenemos en esta muestra varios de sus grabados y una de las grandes cabezas como atracción en la ventana. Por aquí se les recuerda a Ustedes con todos los amigos comunes. Fue una gran satisfacción tenerlos a Ustedes en Nueva York y sólo esperamos que la visita se repita.

Nuestros recuerdos para Usted y Maruja y hasta pronto con un abrazo cordial de

Armando Zegrí

1967-01-19
Carta de Seoane a Falcini. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1967 en 19/01/1967


Madrid, 19 de Enero de 1967

Sr. D. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibimos la fotografía que nos envió de una obra suya con las felicitaciones para este año que agradecemos mucho. Me alegró encontrarnos en Madrid con una imágen de su escultura, siempre rigurosa, pero dejando traslucir tras el rigor su apasionada fé en la vida, en el hombre y en la naturaleza, que es lo que el artista debe fundamentalmente revelar cualquiera sea el género de sus búsquedas y el camino estético que lo oriente. Eso es el realismo, tal como yo lo entiendo, todo lo demás es formalismo, academia, dejarse ir por cauces que otros iniciaron.
Acabamos de ver una exposición de escultura de un gran artista español, Pablo Serrano, toda ella compuesta de formas deducidas de la naturaleza, barrocas si se quiere, como puede ser barroco un árbol, la tierra y el mar tormentoso, presidida por una gran cabeza (creo tiene un m. de alto) de Antonio Machado, copia de otra que la policía le retiró en Baeza en un acto que intelectuales y estudiantes habían organizado para colocar una placa en la casa en que había vivido el poeta en los años en que había sido profesor en esa ciudad. La cabeza que le hizo Pablo Serrano es, efectivamente, monumental, como una mascarilla gigantesca, pero plena de vida, dejando traslucir a través del rostro fielmente reproducido la enorme sabiduría y la humanidad de Machado. Es tambien un canto a la vida lo que ejecutó Serrano, un canto al hombre y poeta que fué Machado, un canto elevado en bronce que ha de perdurar por mucho tiempo. Esta copia, la que ahora se exhibe en una galería madrileña, la acaba de adquirir el Museo de Arte Contemporáneo de Nueva York, mientras la otra continúa encerrada en un depósito policial.
Así viene siendo España desde hace siglos. Ningún pueblo ama la libertad más que sus hijos y ninguno la escarnece más. Poco antes de llegar nosotros a Madrid un congreso de críticos de arte españoles pidió se incorporase al Museo del Prado el Guernica de Picasso y es posible que algunos de los que piden esto ahora hubiesen dado lugar al dolor de Guernica, pero el ir dando tumbos del blanco al negro, blanco y negro extremos, de la cal al carbón del infierno, es una condición española, al menos de gran parte de España, pues en Galicia el pueblo se deja llevar por la fatalidad y su condición es la de los vagabundos y peregrinos.
Sentimos mucho la noticia del fallecimiento de su hijo y lamentamos no haber estado en Buenos Aires para acompañarles. Recibí carta de Frontini. Mañana o pasado le contestaré. Debo carta a muchos amigos. Saludos. Por hoy reciban Uds. el abrazo de Maruja y mío, acompañándoles en su dolor:

[Seoane]

1967-01-20
Carta de Lifschitz a Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Lifschitz a Seoane. 1967 en 20/01/1967

Bs. As. 20/I/1967

Queridos Maruja y Luis:

La verdad es que nos estamos portando bastante mal con Uds. porque, como ven, hace ya mucho que recibimos su carta de París, pero con esto de los viajes a Pta. del Este y vuelta, programamos escribir desde Bs. As., cuando estamos en Punta y desde esta cuando estamos en Bs. As. Aquí he recibido con gran alegría la reproducción del Mural de Luis que los Petracca han utilizado en sus tarjetas de fin de año y que acompaño; Luis si le interesan algunas más hágamelo decir que yo le procuraré algunas. También le remito por cuerda separada un ejemplar de Argentina en el Arte, número dedicado a los Murales, en el cual se reproducen 2 murales de Luis. El Mural de Pampa ha quedado muy bien, aunque lamentablemente el ángulo superior izquierdo está algo tapado por una viga existente. Con Emma hemos tenido una experiencia que nos permite estar seguros que los cuadros de Luis nos gustan por lo que realmente son y no por el afecto que tenemos por Uds.; hace algo más de un mes, íbamos caminando por Florida y viendo en las vidrieras de Harrods los cuadros que ilustraban tangos, y rechazando, sino todos, la mayoría, cuando Emma dijo: “mirá este, tiene algo más que el exterior, me gusta”. No me acuerdo ahora: cuantos balcones y ninguna flor1 (sic)
Además tengo el agrado de anunciaros que somos ahora poseedores del cuadro de Luis Repollos Violetas (el nombre es mío para identificarlo). Ahora la noticia bomba: dentro de 2 horas voy a pagar la cuota inicial de nuestros pasajes a Europa, que creo será alrededor del 1º de Julio, dada la época y el calor, creo que iremos a los países nórdicos exclusivamente, aunque buscaremos la forma de hacer una corrida para verlos a Uds., dependiendo esto fundamentalmente de donde estén Uds. para entonces, ya que estaremos por allá –solamente 35 días–. De la situación política ya supongo que tendrán noticias por los amigos y no vale la pena hablar, ya que las noticias son malas y la pretendida tendencia hacia la democratización de Onganía, con su re[e]structuración de Gabinete [h]a traído al mismo a gente del grupo Ateneo Argentino de neta inspiración de Amodeo –de quien se está empezando a hablar (aún muy suavemente) como del posible candidato a Presidente, en una salida con elecciones en el futuro. En fin, esta carta parece el famoso soneto y ya me ha salido. Con un gran abrazo y hasta muy pronto. Esperamos noticias más amplias de la Exposición Picasso y estamos programando el viaje a México que haremos juntos (especialmente ante el entusiasmo que está demostrando Luis por viajar).

Nuevamente y con muchos saludos a Díaz Pardo y familia.

Rafael

[Escrito por Emma Lifschitz:] Queridos Luis y Maruja: en verdad, los extrañamos a los dos y bastante...
Noemi ya fue de viaje: 1º a EE.UU. y luego Europa. Le di vuestra dirección. En P. Este se inauguró una bienal de artesanía Americana. El 1º premio en cerámica fue justamente a algo que no era artesanía, sino un torso. No quiero demorar esta carta ya de por si bastante demorada. Les escribiré próximamente con más amplitud. Un fuerte abrazo

Emma

1967-01-27
Carta de Scheimberg a Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1967 en 27/01/1967


Buenos Aires, viernes 27 de enero 1967

Querido Seoane:

Recibí hace algunos días su carta del día 13 despachada de Madrid y no quiero que pase este mes sin escribirle. Por unas líneas de saludo de año nuevo que le mandé en vísperas de Navidad, ya sabrá que recibí sus anteriores cartas del 13 de noviembre, de Nueva York, y del 12 de diciembre, de París. Gracias porque se acuerdan de nosotros, usted y Maruja. Aquí los recordamos y los extrañamos. Desde que ustedes se marcharon, casi no hemos visto a los amigos, salvo a los habituales –a los de casi todos los días–. Ah, sí!, el día de Navidad hicimos una pequeña despedida en casa a los Torrallardona y a Lala que viajaban unos días después: sólo estuvieron, aparte de los familiares y los amigos que llamo de casi todos los días, Falcini y Julia Lublin con su esposo. Ella es realmente una mujer encantadora, él muy simpático... Novedades?
Cerramos el año artístico, también aquí, con una importante muestra de grabados y litografías de Picasso, en Di Tella: 150 piezas, todas pruebas de artista, firmadas, que abarcaban de 1927 a 1965 (30 de la serie Vollard y las restantes procedentes de la galería Louise Leiris). Fue un éxito de público extraordinario. Debió cerrar el 13 de diciembre y se la prorrogó hasta el 23 y aún habría podido continuar por mucho tiempo con el mismo interés por parte del público. Por intermedio de la Embajada soviética en Buenos Aires, Romero Brest (con la colaboración de Falcini) gestiona traer para este año las 9 piezas de Picasso del Museo de Leningrado y que ahora están en París integrando la muestra de Picasso del Grand Palais. Las gestiones parece que están bien encaminadas. Esperemos que terminen con éxito. Cómo les envidiamos que hayan tenido la fortuna, usted y Maruja, de asistir a la muestra de Picasso en París. Pero bien se la merecen ustedes. (A propósito, aún no he recibido el catálogo de esa muestra –que usted me anuncia en su carta de París).
Cerramos bien el año artístico y no lo iniciamos mal. Durante 3 días solamente se exhibieron en Plástica los 70 grabados que van a exhibirse en abril en la Casa Argentina de París y luego en distintos países de Europa. Es una muestra importante que honra al arte argentino y que significó una verdadera sorpresa para mí por la cantidad de nombres nuevos. Hay 2 grabados suyos, que ya conocíamos. Son 35 artistas con 2 piezas cada uno. Es una muy buena selección. El jurado de selección lo integraron Blum, Rodríguez y Péccora –y Ocampo por Relaciones Culturales del Ministerio de Relaciones Exteriores.
Otras novedades? La gente anda dispersa por el veraneo y los ex-ricos (léase jubilados) sin movernos de la casa. Terminamos el año político con una crisis parcial de Gabinete: se marcharon felizmente Martínez Paz (Interior) y Salimei (Economía) y entraron desgraciadamente en su reemplazo: Krieger Vasena (libertadora) en Economía y Borda (ex Forjista, primero y Peronista luego hasta 1949). Esperanzas? En su discurso-programa, el nuevo ministro del Interior nos prometió la felicidad para el futuro –un futuro sin plazo próximo. Entretanto, y mientras esa felicidad llega (si es que llega!) prometió usar de la fuerza (de la que disponemos –dijo) para con los que se opongan a la obra de la gran Revolución Argentina y como premio a los conformes –y mientras llega la felicidad, el pan a 52 pesos el kilo, la leche a casi 30 pesos y los huevos a casi 10 pesos la unidad. Esto por ahora. Además aumentos en transporte (98 pesos el viaje de ida a La Plata en ómnibus), en la luz, gas, etcétera. No está bien eso?
Y ahora una mala noticia. El mismo día 25 enterramos a Oliverio Girondo y a un amigo, el doctor Peluffo –Julio Luis Peluffo– usted lo conocía –era una bellísima persona y una inteligencia extraordinaria. Nos ha dolido mucho su muerte. La de Oliverio Girondo no era de extrañar, pues nunca se repuso del accidente que sufrió hace cosa de un par de años... Bueno, a otra cosa y a vivir: El 5 de febrero salen Sarita y Silvia, las dos solas, para México y Estados Unidos: 2 semanas en México y 2 semanas en Nueva York. Se trata de una agradable travesura en la que usted tiene su parte de culpa –con las cartas que de allí escribió–.
Y basta ya. Gracias por hacernos partícipes de vuestro viaje; gracias, Seoane, gracias, Maruja. Sígannos escribiendo; es una felicidad renovada leerlos –y mientras esperamos vuestra carta. Saluden a los amigos comunes.

De todos nosotros, de los amigos; de Aída y míos especialmente, un gran abrazo para usted y Maruja. Hasta siempre!

Scheimberg

[Escrito na marxe esquerda da última folla:] P.S. Esta carta va en nombre de Aída y mío. También es común la envidia que les tenemos y común nuestros buenos deseos.
Vale.

1967-02-02
Carta de Seoane a Payró. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Payró. 1967 en 02/02/1967


Madrid, 2 de febrero de 1967

Sr. Julio E. Payró
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace semanas, o meses, ya no sé, que debí haberle escrito. En Bonn, con Nélida y Tomás Negri una noche en la que les hemos recordado, decidimos escribir una carta colectiva que no llegamos en ningún momento a redactar, pues la dejamos para mañana, un mañana como ocurre en estas decisiones con todos los mañanas, que no llegó. Sin embargo les tuvimos siempre presentes. Ahora estamos en Madrid instalados en un pequeño departamento que alquilamos por unos meses quizás hasta Julio o Agosto, y desde aquí haremos algunas correrías a ciudades castellanas antes de ir a Asturias y Galicia, a donde iremos a comienzos de la primavera, cuando sean menos constantes las lluvias. Es inútil tratar de describir en una carta todo lo que vimos desde que salimos de Buenos Aires y nos gustó. Méjico en primer término, la gloria de su barroco, la riqueza de tanto ornamento en oro componiendo algunos de los altares más bellos del mundo. La piedra trabajada elevándose entre plantas y árboles tropicales, o que a nosotros nos lo parecieron, en paisajes por kilómetros semejantes a los de Castilla por el color. La arquitectura, lo que queda de ella, y la escultura precolonial. Y luego el pueblo. Un pueblo de complicados y agresivos mestizos, atrozmente nacionalistas, y de indios pobres, simpáticos y cordiales que se mueven como ánimas en pena en un mundo de “muertitos”. Todos los “muertitos” quizás de las civilizaciones perdidas que perduran en ellos por una especie, es posible, de memoria ancestral, los aztecas, los toltecas... La ciudad de Méjico tiene un espléndido museo antropológico, pero las calles mismas son un museo, por ellas pasean los restos de viejas civilizaciones y sus mezclas. En las más recientes con los españoles queda, en general, en los ojos y en el rostro la crueldad de conquistadores y aztecas. El águila y la serpiente son, a mi juicio, un exacto símbolo de Méjico sin poder saber yo a cual sangre pertenecen la serpiente y águila, a conquistadores o conquistados. Nosotros, de orígen europeo, tambien festejamos los “muertitos”. El festejo es similar al de todos los pueblos primitivos. Nuestros bisabuelos de Galicia tambien comían y bailaban sobre las tumbas de sus antepasados en el día de los muertos y en el atrio de las iglesias. Le escribo sobre Méjico porque seguramente es lo que más me impresionó en cuanto a países y al que deseo volver. Luego me impresionaron de otra manera la ciudad de Nueva York, muchos de los museos que ví, el Guernica, las exposiciones de Picasso, la cordialidad de la familia Negri y el haber encontrado en Roma una “trattoría” con dos grandes cuadros del pintor exiliado español Gaya, envejecido, solitario y a quien llaman, el dueño de la trattoría y los camareros, “el profesor”, que fueron pintados como homenaje al Ticiano y a Velázquez. El homenaje de un hombre desterrado, aparentemente vencido, que solamente vive en su pintura.
Ahora en Madrid estoy trabajando y por estos días está abierta en Bonn una exposición de grabados míos que, según Negri, tiene mucho éxito. Ya les iré escribiendo, así de la misma manera que ahora, súbitamente, cuando menos lo proyecto. Un abrazo para los [escrito na marxe esquerda:] amigos comunes y otro grande para María Inés, Silvia y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1967-02-02
Carta de Seoane a Cherniavsky. 1967
Nova York
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Cherniavsky. 1967 en 02/02/1967


Madrid, 2 de febrero de 1967

Sres. Julia e Isidoro Cherniavsky
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Estamos instalados en Madrid por unos meses que alternaremos con Asturias y Galicia y yo estoy trabajando, pintando, después de unos meses de otro tipo de actividades, las normales del turismo, que nos dejaron absolutamente agotados a Maruja y a mí. Es ahora cuando podemos reflexionar con tranquilidad sobre lo mucho que vimos y podemos establecer una especie de categoría de valores deducidos de obras de artistas, numerosas ciudades, gentes, con arreglo, naturalmente, a nuestros gustos. México constituyó una sorpresa, Nueva York otra. Menos Alemania y Holanda, que ya conocíamos en parte, y ninguna París y Roma, si excluímos en París las grandes exposiciones de Picasso y la “Dadá” del Museo de Arte Moderno, que a mí, personalmente, me trajo a la memoria una juventud, la mía, desarrollada entre protestas, algaradas políticas, persecuciones y una admiración sin límites por muchos de los dadaístas que ahora se exponen en París, anarquizantes y “revoltosos” de la primera postguerra europea. Esta exposición tenía en el mes de diciembre su complemento en Roma con otras originales de pintores Dadá y con los que se considera, no sé por qué, neo-dadás de Estados Unidos, Rosenquist, Lichtenstein, etc., a quienes falta para mi comprensión la sinceridad de aquellos, el impulso verdadero de revuelta y les sobra así como una nostalgia de temas folklóricos que intentan reavivar, encontrándolos en las costumbres de sus ciudades y en los nuevos objetos derivados de la fuerza industrial del país, lo que sería legítimo y hasta elogiable si no tuviese todo ello el aire de arte popular “fabricado”, es decir, no popular. En la técnica, cuando pintan y dibujan, los encuentro, por mi parte, más cercanos al Art Nouveau, a los dibujantes cartelistas del 900, a los diseñadores de telas y papeles de pared, y cuando esculpen, a los escultores del cementerio de Génova, aunque éstos hubiesen hecho ángeles de la muerte e imágenes del dolor y los neo-dadás representen hamburguesas, linternas eléctricas o automóviles, exactamente reproducidos en bronce. Cuando los dadás del 17 o de los años posteriores hacían con fósforos un rostro o pintaban bigotes al Monna Lisa trataban de inquietar a una burguesía de la que Grosz en Alemania hizo sus mejores retratos, pero la burguesía de hoy no es la del 20 y la pintura y el arte en general no se liberaron de las academias del pasado para caer en recetas de inferior calidad y en dogmas sin apóstoles verdaderos ni mártires. Pero todo esto es para hablarlo con calma. Por mi parte, estoy exponiendo en Bonn, según parece con mucho éxito, se prolonga la exposición hasta marzo, vendí algunas cosas y han escrito muy buenas críticas sobre la muestra. Luego, no sé aún en que fecha, lo haré en Colonia. En España de momento estoy trabajando y tengo muy poco para enseñar. A todos ustedes les suponemos de vacaciones. Es posible que esta carta les llegue cuando ustedes disfrutan de ellas. No importa. Lo que quisiera es que me escribiesen y me diesen noticias de Buenos Aires. Tenemos nostalgia de los amigos.

[Escrito na marxe esquerda:] Un gran abrazo para los amigos comunes y ustedes reciban otro de Maruja y mío para los dos:
N/D: Paseo del Dr. Esquerdo 75, 3º, dcha. Madrid

[Seoane]

1967-02-06
Carta de Seoane a Negri. 1967
Bos Aires
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 06/02/1967


Buenos Aires, 6 de Febrero de 1967

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Recibí uno de estos días pasados seis carpetas de Los Pulpos, que trajo a Buenos Aires un familiar de su hermano y que recogimos en casa de una tía suya. Le agradezco mucho el envío. No puedo juzgarla, pero creo que quedó bastante bien. Por su tía nos informamos del accidente que le ocurrió y de la rotura del peroné, que debe tenerlo enyesado e inmovilizado durante algunas semanas. Lamentamos mucho este accidente que además del natural dolor físico produce la molesta inquietud de sentirse impedido de moverse como uno quisiera aunque sea por poco tiempo.
Supongo que estarán en su poder los 47 grabados que le envié por K.L.M. dirigidos a la Embajada. Me gustaría conocer su opinión de los retratos de Klee y Hernández. Estoy trabajando en los de Henry Miller, Kafka, Borges y Cortázar. Creo que le dije en mi última carta que reservo el nº 3 de cada uno para usted. Tambien estoy pintando bastante y acabo de hacer un mural para una sucursal del Banco Español del Rio de la Plata, en la esquina de Caseros y Luca, hecho con el tema de los conquistadores, –el tema es un pretexto decorativo– y en hierro y bronce. Se trata de siete figuras aisladas, 50 cms. una de otra, de dos metros de alto por 1,35 de ancho. Estoy, pues trabajando, tratando de vencer el calor de este verano de Buenos Aires. Envíeme noticias, las que pueda sobre mi próxima exposición de Bonn. Aquí atravesamos la pasividad habitual de estos meses. Unicamente se puede ver cine y algún teatro. La séptima y octava parte de la población está en las playas del sur o en las uruguayas. Si no fuese el calor sería relativamente cómodo andar por las calles.
Les recordamos siempre. Ya hizo un año que pasamos unos días espléndidos con ustedes. Saludos muy cariñosos de Maruja y míos para su madre, Nélida y usted y el abrazo amigo de:

[Seoane]

1967-02-06
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1967 en 06/02/1967


Madrid, 6 de Febrero de 1967

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Recibimos la carta de ustedes del mes pasado que nos produjo, como pueden imaginarse, una gran alegría, pues los corresponsales de Buenos Aires, seguramente por las vacaciones de enero y febrero, son parcos en escribir. Nosotros llevamos ya más de un mes en Madrid. Estamos instalados en un diminuto departamento de esta ciudad y trabajo todo lo que puedo tropezando con muebles y paredes, pero satisfecho de poder trabajar. Aún no hemos visto a mucha gente conocida, precisamente para poder gozar de todo el tiempo como nuestro y no atarnos a compromisos sociales. Hicimos alguna escapada a Toledo, Segovia y El Escorial. Volvimos a ver El Greco en Toledo y El Escorial, El entierro del conde de Orgaz y los apóstoles San Pedro y San Ildefonso, que me conmueve por algunos detalles de pintura, soberbia, las llaves de San Pedro y la casulla del otro santo, que no recuerdo exactamente si es San Ildefonso, ahora dudo, que pueden parecer hechos en nuestros días por su frescura y libertad. Los tonos de Bonnard, esa pincelada sobre todo menuda para subrayar matices, acentos de luz y de color, están puestos hace siglos y parecen de ayer o de hoy. Digo Bonnard como podría referirme a algunos pintores anteriores impresionistas, o algunos cuadros abstractos líricos de Tobe, el norteamericano, que buscó efectivos parecidos una gran parte de su vida. Segovia volvió a encantarnos. A pesar de su crecimiento actual, el Acueducto romano, el Alcázar y sus iglesias románicas, continúan imprimiéndole ese carácter que tiene de ciudad de leyenda. Sus mesones con cochinillos asados en las vidrieras, que también esto es importante, conservando algunos su ambiente medieval, contribuyen a realzar ese aspecto legendario. Recuerda unos viejos grabados románticos evocando una Edad Media más literaria que real. Pero bueno, vayamos a las noticias. Es sorprendente lo del viaje a Europa, ¿cómo pudo ser que se decidiesen a hacerlo? Nosotros para esa fecha si no nos hemos vuelto a Buenos Aires, estaremos en Galicia, que por esa época tiene un clima parecido al del norte europeo, fresco y desigual. Pero si organizan solamente el viaje al norte, no dejen de ir a Holanda, Amsterdam es una ciudad muy bella y Rotterdam creo que es un ejemplo de ciudad nueva con notable arquitectura moderna, aparte, naturalmente, los museos de esas ciudades y sus monumentos.
México, al que se refieren, es muy distinto, es un pasado misterioso, extraordinario, indígena y colonial y un presente revuelto del cual lo que menos me gusta es su pintura, salvando naturalmente algunos ejemplos, muy pocos. Les agradezco el envío de la reproducción de Petracca*, lástima que no hubiese puesto de qué se trata, vitral, y el nombre del autor. No vi aún la reproducción de la estampa que hice para el tango con letra de Fernández Moreno, el viejo, y música de Piazzola. La dejé hecha cuando me vine. Tampoco sé cómo quedó la puerta para Goldstein. No me escribieron. Y el cuadro que ustedes me dicen no me imagino de dónde pudo haber salido. Efectivamente, lo recuerdo, aunque no sé la fecha de cuando fue hecho ni quien lo tenía. ¿Es que se vendió en algún remate? De todas maneras, me alegro que lo tengan ustedes. Estamos con nostalgias de Buenos Aires –una gran ciudad a pesar de sus políticos– y de todos los amigos. La exposición mía de Bonn es un éxito. Se publicaron notas muy buenas, vendí seis obras y se prolonga por su éxito de público, hasta el mes de marzo. Ya les escribiré cuando tenga más noticias de ella.
Por favor, escríbannos como lo han hecho ahora, con noticias, estamos deseosos de ellas.

Un gran abrazo para los cuatro de nosotros dos y saludos a todos los amigos comunes:

[Seoane]

1967-02-06
Carta de Gerstein a Seoane. 1967
Nova York
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Seoane. 1967 en 06/02/1967


París, 6 de febrero [67]

Queridos Maruja y Luis:

No sé dónde les llegará esta carta, pero yo la mando a la única dirección de Vds que conseguí, en Madrid. A lo mejor están acá en París.
Llegué el 4 desde Nueva York después de 3 semanas provechosas dentro de lo que se puede esperar de allá. Quedaron dos de los broches nuevos que hice de oro para una exposición circulante que organiza el Museo de Arte Mod. de N. Y. para la cual ya me habían escrito a Bs. As. en Diciembre. Es una muestra que irá a Alemania, Holanda, luego de los EE. UU. por un año. Los artistas que figuran son, salvando lo presente, la crema de la crema –veremos cómo resulta–. Lo demás, poco –pero no me esforcé demasiado.
Hoy comencé a ver los Picassos (escultura). Es un presentimiento, verdad? (Como dice Luis).
Los hemos extrañado mucho después de su partida de Bs. As., los Lifschitz y yo.
He seguido trabajando mucho hasta el día de irme de Bs. As. (por suerte!).
Qué prevían hacer? Yo, hasta ahora, tengo como programa esta semana hasta el 12 acá. El 13, en Niza y vuelta en auto a París recorriendo. El fin de mes no sé. Marzo y Abril acá, ya tuve contestación de Grecia que me atenderán, pero no me dan ni medio. De Londres, formidable. Me esperan con bombo y platillos, y el director del British Council que yo ya conocía anteriormente arreglará conmigo mi programa. Lo que no sé es por cuánto tiempo. Supongo que 10 o 15 días en Mayo. El resto espero aún noticias de los holandeses e italianos.
Si quieren mandarme dos líneas diciéndome donde estarán en Mayo-Junio-Julio-Agosto, se los agradeceré con grandes reverencias y talvez los encuentre. Escríbame y no sean fiacas.

Mi dirección acá es:
N. Gerstein
C/O E. Jonquiéres
3 Impasse du Moulinvert
París 14eme

Mil cariños de

Noemí

1967-02-09
Carta de Seoane a Negri. 1967
Madrid
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 09/02/1967

Madrid, 9 de febrero de 1967

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi estimado amigo:

Estamos, creo que se lo dije por teléfono, muy contentos con lo ocurrido hasta ahora con la exposición de grabados y esperamos noticias suyas con respecto a los juicios de las gentes a quienes interesan estas cuestiones, y las notas de la prensa que usted me anunció. Aquí trabajo todo lo que puedo. Tengo hechos unos 9 o 10 cuadros de tamaño regular y espero aprovechar muy bien lo que resta de febrero y el mes de marzo, antes de irnos a Asturias y Galicia. En Galicia continuaré pintando hasta nuestro regreso a Buenos Aires. Este es mi programa. En cuanto a exposiciones actuales que puedan verse en Madrid, muy pocas. Una de litografías de Miró, muy vistas bastantes de ellas en otras partes, y otra de un excelente escultor español, Pablo Serrano, que muestra entre otras obras de carácter distinto, una cabeza de bronce de Antonio Machado que el día de su inauguración fué adquirida por el Museo de Arte Moderno de Nueva York. Los Museos son, desde luego, lo más importante de Madrid. Casi nada más que los museos, la luz y el pueblo. Por otra parte aquí viven y actúan bastantes argentinos, sobre todo dedicados a radio y televisión que parecen ser estimados. Dragún, María Fux (está de paso) y Macció son los más conocidos. Sin embargo recordamos los días que pasamos con ustedes en Bonn, los paseos por esa ciudad y por las vecinas, Colonia, Duseldorf y Francfort. El castillo convertido en restaurant, la exposición de los constructivistas, el de Stael de Duseldorf, el ángel caído de Barlach y las “arias” de los cafés, todas las “arias” que le quedan a Alemania capaces de mirar a la gente como los buhos y las suízas, sin girar la cabeza. El “marchand” pedagogo, maniático de la técnica de la galería donde se exponían grabados de Braque, ahí en Bonn, y un turco o sirio, o lo que fuese de Asia Menor, siempre cubierto con su especie de fez, seguramente enfermo o anormal que desayunaba silencioso y extraño en el Hotel Eden, a quien uno se imagina esgrimiendo una cimitarra para abatir cabezas cristianas. Los ojos y el silencio eran los de un fanático musulmán, tal como pensamos a los religiosos musulmanes los que no lo somos. Quizás, desengañado de Alá o abandonado por éste buscaba su paraíso en la medicina alemana. Estos días nos dijeron que Payró viene en marzo a Madrid a dirigir no sé que publicaciones en Códex de aquí, ¿saben ustedes algo de ésto? ¿Por qué no vienen ustedes unos días y nos encontramos aquí todos juntos? En Madrid no hace demasiado frío y en marzo hará mucho menos. El sol es diario y estos días se parecen mucho a Buenos Aires por sus huelgas. Bueno, les rogamos que nos escriban, usted o Nélida, esta carta es para los tres, a quienes recordamos Maruja y yo con cariño y agradecimiento. Un gran abrazo nuestro:

[Seoane]

1967-02-11
Carta de Seoane a Azcoaga. 1967
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Azcoaga. 1967 en 11/02/1967

[Manuscrito:] Para Azcoaga: reportaje
[Manuscrito:] Madrid. 11-II-67

El arte mural contribuye a la arquitectura. Esto es algo de lo que siempre se habló mucho, por lo menos en lo que va de siglo, y no se hizo demasiado. Se hicieron en todas partes de América y Europa congresos y coloquios sobre arte mural e integración de las artes, pero parecen haber servido de muy poco. Los arquitectos y constructores en general, a la hora de los proyectos, parecen olvidarse de las hermosas teorías sostenidas por ellos referentes a integración de las artes y en el mejor de los casos cuentan con el pintor y el escultor a último momento como recurso para resolver el problema de un vestíbulo, de una pared. Sin embargo el escultor y el pintor debieran estar presentes desde el comienzo mismo, cuando se pergeñan los anteproyectos. De esto se quejaron, hace mucho, Leger y Henry Moore, artistas con vocación de muralistas y que en este género realizaron grandes obras. Por mi parte asistí como espontáneo curioso a un congreso de integración de las artes que se celebró en Londres en 1949, donde intervenían Herbert Read y Henry Moore y donde se repitieron, con los mismo[s] argumentos que se habían dicho en un congreso anterior de París, en el que intervino Le Corbussier, no recuerdo si provocado por éste, y se dijeron más tarde en otros congresos. El pintor y el escultor, los dos o uno de ellos al menos, deben estudiar con el arquitecto los problemas de arte mural, de ornamento, desde el comienzo mismo del proyecto. En muchas etapas de la obra puede surgir la posibilidad de intervención del artista y la naturaleza que rodea al solar y la luz pueden ser ayudantes importantes de su labor. Otra cuestión es encargar la obra a último momento para una pared o un espacio que, en los comienzos, no se había pensado utilizar con ninguna obra de arte. Sobre fue publiqué un ensayo en la Revista de la Universidad de Buenos Aires hace unos tres o cuatro años. Lo escribí a solicitud de su director, José Luis Romero, y valido de la experiencia propia luego de haber hecho numerosos murales con distintos procedimientos. Porque, otra cuestión es ésta, la de los procedimientos a usarse. No se trata de pintura y escultura sino de la utilización de otras artesanías como se hizo en distintas épocas, pero sobre todo con el manierismo y el barroco, las más brillantes, a mi juicio, en la Edad Moderna. Y como se había hecho antes, en Egipto, en Grecia, con el románico y con el gótico. El pintor y el escultor estuvieron presentes orientando al constructor cuando no existían verdaderas especialidades tituladas para la erección de un edificio. En Méjico y en España, he visto verdaderas “herejías” de “desintegración de las artes”, palacios y monasterios que constituyen importantísimas obras arquitectónicas donde el pintor no fue capaz de respetar la arquitectura en su afán de expresarse únicamente como pintor, de acuerdo a temas y no relaciones formales. Tambien he visto como arquitectos, verdaderamente irresponsables en éstas cuestiones, encargan murales a pintores de caballete, a ilustradores, para realizar una pared y así se pueden ver numerosos disparates que en lugar de acrecentar la belleza en las ciudades, la disminuyen. La obra mural debe respetar el edificio y la naturaleza que lo rodea. Hay que volver, además, como en la Edad Media, a trabajar con los materiales. En esa edad el Maestro, el arquitecto, tenía unas ideas generales que expresaba en geometría, luego los artesanos humanizaban contribuyendo con su arte e iniciativa, las obras monumentales. Se trabajaba más con la intuición y se sabía que un edificio se enseña y se pueden conceder títulos, como una ciencia, pero que nadie puede enseñar a nadie a ser artista. Sobre éstos expresó razonamientos muy hondos el gran arquitecto Wright, que nunca quiso enseñar. Pienso, pues, que hay que integrar las artes en arquitectura uniendo intuiciones y despojándose arquitectos y artistas de los títulos para poder colaborar.

[Seoane]

1967-02-11
Carta de Scheimberg a Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1967 en 11/02/1967


Buenos Aires, sábado 11 de febrero, 1967

Querido Seoane:

Por carta recibida de una de las chicas de Torrallardona (Cristina), sé que Vd. recibió mi carta del 27 (?) de enero y también que los encontraron, a Vd. y a Maruja, muy bien. Me apresuro a escribirle ésta para que sepa que ya recibí el estupendo catálogo que Vd. me ha hecho enviar de la exposición de Picasso en el Grand y Petit Palais. Recorriéndolo, y a pesar de que la obra de Picasso es conocida (cómo es cierto aquello de que sobre ningún artista –ni vivo ni muerto– se escribió tanto como sobre la obra de Picasso y sobre el hombre Picasso!), me he explicado la impresión de asombro y la desazón que le produjeron. Espero que ya habrá reaccionado de esta última y que ya estará trabajando de nuevo con la misma intensidad y seguridad de siempre. Siempre he creído que el artista verdadero –escritor, pintor, escultor, músico– viene al mundo armado de su palabra, y si tiene algo que decir, lo hará con su palabra, que siempre será suya, propia, y de ningún otro. Y es que el artista verdadero se crea su instrumento –que es único, suyo y nada más que suyo–. Esto se lo puedo decir a Vd., porque lo considero –y no es para halagarlo, ni cosa de amistad– en esa categoría, de los que traen un mensaje y saben expresarlo. Pero basta de sobarle su vanidad...
Repasando el catálogo, volví a envidiarlos –a Vd. y a Maruja– por la suerte (bien merecida, por lo demás) que han tenido de poder ver la obra viva –y tan viva!– de ese monstruo único que es Picasso. Y a propósito del catálogo: vio Vd. que en la reseña biográfica y a pesar de tratarse de una edición oficial no se ocultan las opiniones y actuación política de Picasso? Habría podido hacerse esto en estos momentos en n/ país? No son cosa tabú ciertas militancias entre nosotros?... Y pasando a otra cosa: Cómo los tratan los fríos? Parece –por lo que nos dicen los diarios– que estos no son obstáculo para que los ánimos anden calientes. Esperemos que todo sea para bien –por aquello de que bien está lo que bien acaba...
Bueno, Seoane; bueno, Maruja: Téngannos al tanto de sus andanzas y trabajos. Abrazos de Aída y míos.

Scheimberg

[Escrito por Aída Scheinberg:] Querida Maruja: En realidad, Scheimberg lo dijo todo, además de decirlo muy lindo. Estoy absolutamente de acuerdo con él. Amigos y familiares están afuera o muy lejos. Qué grande que es Buenos Aires cuando los seres queridos están ausentes! El otro día, pensé mucho en ti; estaba acostada mirando el cuadro de Luis, La mujer de bata azul; aunque no es un retrato, siempre que lo miro, me siento cerca tuyo. Nos gustaría saber a dónde se puede escribir a los Torrallardona. Un abrazo fuerte a Luis y a ti, Marujita de

Aída

Tímidamente te pregunto cuándo vuelven.
(Saludos cariñosos a los hermanos)

1967-02-11
Carta de Seoane a Blum. 1967
Nova York
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Blum. 1967 en 11/02/1967

Madrid, 11 de febrero de 1967

Sr. Sigwart Blum
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos, ya por unos meses, en España, quizás hasta mayo o junio luego de un viaje largo por muchas ciudades americanas y europeas. Anduvimos por Alemania, las ciudades del Rhin, Munich, Berlín, uno y otro, y a nuestro regreso hablaremos de ellas. Hemos visto todo lo que hemos podido de pintura alemana, exposiciones colectivas, individuales y museos. En Berlín alcanzamos a ver una gran exposición de Beckmann, óleos, dibujos y grabados que me interesó mucho, pero tanto como su obra pintada su obra gráfica, fué un gran grabador que además dejó documentada notablemente la vida alemana de la primera postguerra. Creo que después de la última los alemanes no han tenido un núcleo de artistas que fueran capaces de testificar la Alemania que vivieron como esa generación de los Grosz, Dix, Beckmann, etc. Este último dejó el testimonio de la desesperación, la miseria, la corrupción, en que había quedado Berlín después del Tratado de Versalles . De Dix ví tambien una exposición de dibujos muy completa. Me interesaron los de antes, lo de la época de sus coqueteos con los dadá y con el arte social. Los de los últimos años, de paisaje y religiosos, no. Bueno, vimos muchas obras que me interesaron profundamente. El espléndido Angel caído, de Barlach, en Colonia. Pero de todo esto ya hablaremos. Ahora estoy exponiendo en Bonn , con mucho éxito y después lo haré en Colonia no sé aún en que fecha. Estas son unas muy pocas noticias para darles cuenta de nuestra existencia y decirles que les recordamos. De Buenos Aires no sabemos nada. Creemos que todo debe estar lo mismo. Ayer asistimos a un recital de danza de María Fux en El Ateneo de Madrid , con mucho público y estuvimos unos momentos con ella.
Bueno, esto es todo por hoy. Estaremos en Madrid algún tiempo. Escríbanos por cualquier cosa que desée y enviaremos noticias.
Un abrazo de Maruja y mío para todos ustedes:

1967-02-15
Carta de Falcini a Seoane. 1967
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1967 en 15/02/1967


Buenos Aires, Febrero 15 de 1967

Señor
Luis Seoane
Madrid

Querido amigo:

Recibimos vuestras cordiales expresiones, que agradecemos mucho a Maruja y a Usted.
Precediendo a sus afectuosas palabras, me llegó el calendario con reproducciones de esculturas de Barlach, el escultor alemán cuya humanidad ganó mi admiración desde los comienzos de mi larga autodidacia de escultor, de artista.
Siempre me impresionó, en su escultura, el drama que la agitaba, a través de sus originales expresiones artísticas.
Las esculturas que reproduce el calendario alemán confirman mi entusiasmo cuando conocí su obra, en piezas mas dramáticas, más aún de las reproducidas aquí.
Gracias, de nuevo, por el buen recuerdo.
Su carta de España me alcanzó mientras leía el cuarto tomo de las memorias de Erhenburg: La Nuit Tombe. Sus recuerdos de España, de las virtudes del pueblo español, son tan sentidos, tan entrañables, que comunican su amor a la condición humana de la gente con la cual alternó y vivió en las buenas y en las malas. Qué exaltación del poeta y del hombre MACHADO.
Mientras tanto, nos llegan noticias de lo ocurrido en Baeza; de lo ocurrido con María Pineda, y de lo actual... y de la consagración del poeta a través de Pablo Serrano.
Hace unas noches nos reunimos en casa de Scheimberg para enterarnos del gran homenaje de Francia a Picasso, en el hermoso catálogo que Ud. le envió. Con nosotros estaban Sima e Isaac Kornblith y Bernardo Waisman. Pero es un catálogo para ver detenidamente.
Aquiles Badi, recordando mi amor de Florencia, me envió por unos amigos una publicación de reciente aparición:
Firenze–I giorni del Diluvio que es una nueva versión de Apocalipsis, lleno de reconocimiento a la solidaridad, la fraternidad del pueblo florentino.
De Aquí, poco de bueno. La crisis hace viajar a todos. Deseamos que Uds. vivan lo positivo de lo que ven y saben.

Los abrazan Germaine y este su amigo que lo hace trabajando fuerte, enriqueciéndose en su pensamiento y en su producción. De cuyos frutos no hemos de tardar en ver, con Uds.

Falcini

1967-02-21
Carta de Seoane a Scheimberg. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1967 en 21/02/1967


Madrid, 21 de febrero de 1967

Sr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí su carta en la que me dice haber recibido el catálogo de Picasso. Me alegro que le hubiese llegado. Espero que también lo haya recibido Sofovich encargado juntamente con el tuyo. Nosotros disfrutamos por estos días muy relativamente de Madrid. La mayor parte del tiempo lo paso encerrado en el pequeño departamento que alquilamos trabajando. Tengo pintados unos quince cuadros, algunos de regular tamaño, que han de exhibirse en Colonia y en alguna galería de aquí, posiblemente después de nuestro regreso a ésa. La parte vieja de Madrid está muy bella. Las viejas calles alcanzan su mayor esplendor en la noche, cuando los faroles las iluminan por partes acentuando las sombras, volviéndolas casi a los años de su nacimiento, hace dos o tres siglos nada más, en el caso de esta ciudad muy moderna comparada con otras de España y del mundo, pero que a uno le bastan para conocer una vida pasada y unos personajes que vivieron padeciendo, triunfaron, murieron en el anónimo o en la gloria, pero que todos ellos amaron la noche, las calles apenas iluminadas conjuntamente con la claridad de la luna y de los faroles, porque en esas horas alcanza su mayor lucidez el diálogo, la canción suena mejor, los hombres se suelen presentar más verdaderos y hasta el amor, aunque sea reja por medio, adquiere la intimidad que contribuye a su grandeza. Un sábado a la noche, ahora, en invierno, por las cercanías de la Plaza Mayor, por la calle de Cuchilleros, alrededor del mercado de San Miguel, Madrid es extraordinario. En algo supera a todas las capitales europeas y es su alegría. Se trata de la alegría de un pueblo de trabajadores sin esperanzas de demasiados progresos personales que saben que al día siguiente gozarán de un dominio sin patronos y sin trabajo, que la mañana y la tarde será de ellos, de sus familias, de sus parientes y amigos y que esa noche para ellos es única, pudiendo gozar del tinto o del blanco en el mesón de su preferencia y cantar las canciones de su ciudad, o las de los países de España de donde proceden, Castilla, Galicia, Andalucía... Un sábado a la noche Maruja y yo enseñábamos a un matrimonio amigo la Plaza Mayor, eran aproximadamente las diez de la noche y de repente un grupo de marineros con su uniforme, ocho o diez, rompieron a cantar a coro una vieja canción gallega, San Benitiño de Lérez, sonaba bajo las arcadas como una canción de nostalgia y desafío, marcando la distinción de otra tierra y otras costumbres. Pero inmediatamente fueron un grupo de vascos, ya no en un idioma romance cargado de latines como el gallego, sino en el suyo de origen desconocido, antiquísimo, los que desafiaron a Madrid haciendo notar su diferencia y así fue, después, en todas aquellas calles que rodean a la Plaza Mayor. Grupos de jóvenes cantando canciones de sus países, andaluces, extremeñas, castellanas, a las puertas de los mesones, hombres y mujeres, con guitarras y otros instrumentos, algunos estudiantes en grupos vestidos de tunos haciendo sonar pasodobles y valses. Lo que quiero decir es que un museo o un cuadro puedo verlo en cualquier momento. Ahí están por siglos para que se vean, pero esto que vivimos una noche no volverá a repetirse, al menos de igual manera, será, para siempre, una noche única, sólo nuestra, una maravillosa obra de arte que nos pertenece para siempre, como sólo les pertenece la noche del sábado a los trabajadores de los países pobres, mal gobernados, donde los patrones pueden abusar sin riesgo de castigos. Una noche convertida en gigantesca obra de arte por un pueblo entero porque aún la televisión no llegó, para corromperlo, a todos los hogares. Ésta es la noticia más importante que hoy les envío. Uno puede soñar manolas y chisperos de un Madrid castizo, pasado. Instante en que esas calles fueron escenario de motines populares, con los primeros Borbones y con los últimos, de pronunciamientos militares, de guerra y de historia en general, peor lo más importante es el instante que se vive, teniendo una conciencia de que está viviéndolo. Aunque no sea más que eso, pasear por una calle y encontrarse con un cartel que dice Joyería Las amas de cría, en la Calle Mayor. Por favor, escríbannos. Un abrazo de:

[Seoane]

1967-02-23
Carta de Seoane a Zegrí. 1967
Nova York
Madrid
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1967 en 23/02/1967


Madrid, 23 de febrero de 1967

Sr. Armando Zegrí
New York

Mi querido amigo:

Recibí su carta con el cartel de la exposición el grabado latinoamericano, que le agradezco mucho, no únicamente por el envío, sino por la deferencia que significa la reproducción de un grabado mío. Supongo que la muestra debió de ser, en general, un éxito. Al menos me alegraría que lo hubiese sido. Estoy pintando, trabajo todo el tiempo y tengo ya unos quince cuadros destinados a una exposición en Colonia. Actualmente, expongo en Bonn una colección de grabados con mucho éxito de crítica e incluso de venta. La exposición se prorrogó durante todo este mes clausurándose estos días. Para España no tengo aún plan alguno, espero exponer en Barcelona, no sé cuándo, y en Madrid, posiblemente en la Galería Juana Mordó, pero sin tener aún fecha. De todas maneras, trabajo sin preocuparme demasiado de concretar nada mientras no tenga obra suficiente. En París, vi todas las exposiciones de Picasso, las organizadas por el Estado y las de galerías particulares. Siete u ocho muestras espléndidas. Me alegro de haber podido coincidir con todas ellas. Creo que es el más grande pintor de nuestro siglo, el más vital, el que mayor cantidad de puertas abre para nuevas posibilidades expresivas. En Madrid, muy poco, una buena exposición de un escultor español, Serrano, con una cabeza maestra de Antonio Machado que la compró el Museo de Arte Moderno de Nueva York. Esto es todo. Un gran abrazo para Mildred y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1967-02-23
Carta de Seoane a Goldstein. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1967 en 23/02/1967


Madrid, 23 de febrero de 1967

Sr. Lázaro Goldstein
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos establecidos por unos meses en España, donde pasaremos temporadas en Madrid, Asturias y Galicia con rápidos viajes a algunas ciudades antes de regresar a esa en el invierno. Este viaje nos cansó mucho. Debíamos estar en Alemania con la exposición que tengo abierta en Bonn, que se desarrolla con mucho éxito de crítica y de venta, pero me gustan muy poco los alemanes y prefiero estar aquí trabajando. Después de la muestra de Bonn, que se cierra a finales de este mes, tengo otra en Colonia para la que debo enviar obra desde Madrid, pero sin concretar aún fecha. Trabajo, pues, desde los primeros días de enero lo mismo que en Buenos Aires, saliendo muy poco del pequeño departamento que alquilamos y solamente para gozar de las calles de Madrid, sobre todo del Madrid nocturno, alguno de cuyos barrios, perfectamente cuidados conservando su carácter, nos remonta a siglos anteriores con sus callejones, rejas, mesones, paredes fuera de escuadra, etc., aunque sin manolas ni chisperos, ni otros personajes que los que se pueden encontrar con trajes de hoy ya alguna vez que otra con alguna guitarra, o improvisando un coro a la puerta de alguna taberna. Saliendo solo para pasear o estar con algunos amigos. Estos días pasados hemos estado en un recital de danzas de María Fux* donde nos encontramos con algunos conocidos de ahí, entre ellos con la doctora Erna, creo que se escribe así, amiga de Polita, que está pasando en ésta una temporada y con quien estuvimos charlando bastante de Buenos Aires, de Madrid y de todo. Aquí se construye mucho, más que edificios aislados, barrios en los alrededores y aún en el centro que les ayuda a remodelar la ciudad con un gusto en general bueno, edificios de diez y doce pisos, pero cuyos departamentos en su interior no están, por algunos que vimos, tan resueltos como suelen construirlos en Buenos Aires. También creo que la solidez de algunos deja bastante que desear por el ejemplo que conozco de una manzana, a dos cuadras de donde vivimos, que a los diez o doce años de construida tienen que desalojar a sus habitantes para cimentar suficientemente los edificios y reconstruirlos. De todas maneras, pienso que debe ser una de las ciudades del mundo donde más se construye en este momento y las razones deben ser de índole social, evitar el paro de gremios, pues existen 70.000 departamentos disponibles, según una estadística reciente. Estamos muy contentos, pero sentimos nostalgia de todos los amigos de esa y del departamento de la calle Montevideo, de las tormentas de Buenos Aires, de las nubes y de los colores del río. No sabemos aún cuando les llamaremos una noche cualquiera por teléfono para pasar unas horas charlando de todo esto, pero antes escríbannos aunque sólo sean unas líneas con algunas noticias. Un gran abrazo de Maruja y mío para Polita y usted:

[Seoane]

1967-02-23
Carta de Seoane a Goldstein. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1967 en 23/02/1967


Madrid, 23 de febrero de 1967

Sr. Enrique Goldstein
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Debí haber escrito hace tiempo ampliando las noticias precipitadas de mi primera carta, pero el cansancio del viaje y el trabajo que emprendí tan pronto llegué a Madrid, tenía verdaderos deseos de pintar, hicieron que fuese dejando de un día para otro mis buenos propósitos. Hemos hecho, ya lo sabe, un viaje exclusivamente dedicado a ver pintura y nos entusiasmamos, de paso que la veíamos, con muchos museos y ciudades. Nos hartamos del Pop y del Op de Nueva York. Volvimos a admirar a Paul Klee en Dusseldorf y a los constructivistas holandeses y rusos, Mondrian y Malevich sobre todos, en Francfort, una espléndida retrospectiva, con la de Dadá en París y las soberbias de Picasso, las tres oficiales y las otras de galerías particulares. Al mismo tiempo, todo lo que hemos podido de artesanía y arte popular en todas partes.
En Nueva York alcanzamos a ver los dos museos nuevos, el Whiney de Arte Americano y el de Arte Popular, los dos muy interesantes. El primero además importante como arquitectura, más racional, creo, para ese fin, que el Guggenheim, que a mí, perdóneme, no me interesó demasiado en cuanto a eso, a una arquitectura que debe sujetarse a las necesidades de un museo. Muy original, desde luego, la idea de la rampa en espiral, suponiendo que las obras deban verse paseando al modo turístico y que deba verse todo empezando por arriba y también original eso de que el espectador no pueda acercarse al cuadro, pero disparatado, puesto que a quien interesa la pintura tiene necesidad de acercarse a ella, casi de olerla y de tocarla, como me ocurre a mí, cuando no lo vigilan. Los museos de Nueva York son realmente notables. Pero ya hablaremos de esto a nuestros regreso.
En Madrid, gozamos de todo hasta de las huelgas, de las que supones apenas se dará noticia en Buenos Aires y nos sorprende la cantidad de edificación nueva siguiendo una política que no deje sin trabajo a los gremios de la construcción, lo que sería calamitoso para una ciudad casi exclusivamente burocrática. Existen 70.000 departamentos disponibles, eso dicen los diarios, que no puedo saber a quien van a ser alquilados o vendidos, ni creo que nadie sepa. Ahora estoy exponiendo en Bonn y dentro de unos meses, quizás cuando esté de regreso en Buenos Aires, lo haré en Colonia. Tengo también para octubre o Noviembre una exposición en México y la posibilidad de otra de grabados en Nueva York.
No sé nada de como quedó la puerta de la casa de ustedes en Av. de los Incas, ni si están ya habitando el departamento, ni la dirección. ¿Por qué no me escriben unas líneas?

Un gran abrazo para Anita y para usted de Maruja y mío, con otros para Susana y Edgardo y Beatriz y Sergio, y para Daniel, Rolly y Laurita.

[Seoane]

1967-02-23
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1967
Nova York
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1967 en 23/02/1967


Madrid, 23 de febrero de 1967

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Llevamos aquí en Madrid unos dos meses. Estamos viviendo en un pequeñísimo departamento en el límite del barrio de Salamanca, camino de Vallecas, y tenemos enfrente y a otros lados de la calle unas obras en construcción del color rosa ladrillo de esta ciudad que nos dejan ver, sin embargo, algo, muy poco, del cielo intensamente azul y limpio de Castilla. Enfrente, los edificios también en obras, en parte, de la “Ciudad Sanitaria Provincial” en el cartel provisional, y a continuación un nombre y apellido que odio. Pero por cualquier barrio que habitásemos estaríamos rodeados de obras. Las mezcladoras de cemento y las grúas parecen ser las máquinas más corrientes de Madrid y andamos sobre polvo y lodo, según haga bueno o mal tiempo, igual que en esta calle. Toda esta fiebre constructiva cuesta a España mucho dinero y está destinada a mantener sin resolver una difícil situación social, puesto que en este momento existen, según las estadísticas, 70.000 departamentos vacíos, en alquiler o venta, mientras por otra parte faltan viviendas para las gentes obreras del interior que se desplazan a la capital. De todo esto hablaremos a nuestro regreso. En el pequeño departamento pasamos grande parte del día y pinto lo mismo que en la calle Montevideo. Tengo ya alrededor de 15 cuadros de regular tamaño destinados a una exposición en Colonia. Otra se clausura estos días, al final de mes, en Bonn y obtuvo bastante éxito de crítica y venta. Estas son, en general, las noticias más importantes sobre nuestra vida. Antes de esta tranquilidad hemos visto ciudades y museos hasta cansarnos y solo ahora, después de algún tiempo, podemos empezar a poner en orden, a digerir, cuanto vimos. Creo que Méjico como país y su arte popular fué lo que más nos conmovió, Nueva York, la ciudad y los museos, y el paisaje del Rhin con las pequeñas ciudades bordeando el río. Luego Picasso. La obra de él, una parte muy importante de ella, desplegada en las tres exposiciones oficiales de París y en salas particulares es una justificación, si no hubiese más, de vuestro viaje. De ahí llegó Díaz Pardo que nos dijo que había hablado con usted por teléfono y que parece que va a quedarse una temporada larga en El Castro. Lo veremos allí, probablemente en abril o mayo. El nos trajo las pocas noticias que tenemos de Buenos Aires. Las del C. Gallego las conocí en Nueva York.
Bueno, esto es todo. Le ruego que me escriba unas líneas, se lo agradeceré. Reciban sus padres, Carmen y usted el abrazo grande Maruja y mío:

[Seoane]

N/D: Dr. Esquerdo 75, 3º, dcha. Madrid.

1967-02-23
Carta de Blum a Seoane. 1967
Nova York
Olivos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blum a Seoane. 1967 en 23/02/1967

23-2-1967

Mi querido amigo:

Justamente en estos días estaba por enviarle una carta, pues recibí una del
Städtisches Museum Leverkusen,
Schloss Morsbroich,
Leverkusen
cuando llegó su simpática carta del 11.2 Merci beaucoup.
El director del museo, Rolf Wedewer (teléfono 52 150) me escribe con fecha 13.12 que ha regresado de un largo viaje y le gustaría encontrar al Sr. Seoane...
Comuníquese con él, por lo menos, para informarle sobre sus exposiciones en Bonn y Colonia poco distante de Leverkusen.
Además están ya en Paris dos de sus tres grabados dejados en Bonino para la gran exposición del grabado argentino actual. Será inaugurada en la segunda mitad de abril en la Casa Argentina. Después pasa por Estocolmo. Habrá también catálogo y me pidieron que escriba la introducción. Aquí hacen mucha publicidad para esta exposición, que reúne buen material y muchos trabajos de gente joven.
Me alegra que todo vaya bien. Me imagino que en Europa hay mucho para ver. Tiene que contarme todo, todo.
En Buenos Aires, todo anda como siempre. Pero el cielo es todavia azul y la pampa grande y esto ya basta. Seguramente, están a menudo con Laxeiro. A él (o a ellos) y también a Azcuaga cordiales saludos. Y si ve a Lucio Muñoz, también a el. Quizás tiene ahora el dibujo para mí que me debe todavia... Ya sabe.
Luis, fíjese en el número (de) enero y febrero (de) 1967 de la Gebrauchsgraphik. En enero, salieron los trabajos de Giménez (… ¿pop art?) y en febrero, los dibujos de la carpeta de Eudeba, el concurso del don Quijote. No falta tampoco la nómina del jurado. Entre los que se destacaron, hay tambien un artista madrileño.

Esto para hoy, con los mejores deseos para usted y Maruja en nombre de todos los Blum, pero, especialmente de su amigo.

1967-02-24
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967
Madrid
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967 en 24/02/1967

Madrid, 24 de febrero de 1967

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Recibí tu carta y el catálogo y monografía de Arranz. Trataré de hacer lo que pueda estos próximos días. A Chueca lo he llamado 10 o 12 veces por teléfono y nunca lo encuentro. A Romero Escasi le había hablado de Arranz en el año 63, conversación que recordé luego de estar contigo, y volveré a hablarte ahora. Este es uno de los encargos. El otro, el de estudiar la posible revista, estoy en eso, pensándola, tratando de encontrar la fórmula de que cuando salga, si sale, llegue a las gentes inteligentes y cultas sin recurrir a las narraciones de crímenes famosos, notas sobre princesas y relatos sobre cualquier tema. Creo que es difícil el problema. El humor, el dato exacto, justo, sobre los problemas de toda índole de Galicia y su aspecto gráfico, tiene que ser el fundamento de su diferencia entre las revistas que ser bilingüe. Hacerla significa un enorme esfuerzo económico y equipos de administración, redacción, perfectamente afinados. Mientras pienso en esto, pinto. Te agradezco la carta a Gaspar. Esta gente debe tener sus planes y compromisos, pero no importa. Si no se puede hacer la exposición no dejaré por eso de dormir. No tengo demasiadas ganas de exponer para que acudan solamente a ella los parientes y amigos, como parece ser la norma española. ¡Que clase media...!. Las salas de exposiciones de Madrid están vacías de público. Dime cómo encostraste lo de Sargadelos, si Albalat hizo algo aún o no. ¿Qué piensas hacer? Nosotros quizás en abril iremos para Asturias y Galicia. Ayer Martínez López me dijo que Núñez Búa viaja a España alrededor del 20 de mayo, ¿sabes algo? Escríbeme. Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina, José y para ti. Saludos a los amigos, a Carmen y Rafael Dieste si los ves. Otro abrazo:

Seoane

1967-02-24
Carta de Torrallardona a Seoane. 1967
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Torrallardona a Seoane. 1967 en 24/02/1967

BOIS DE BOULOGNE (PARÍS), Febrero 24 de 1967

Mi querido Seoane:

He demorado en escribirte porque no tenía ninguna seguridad del lugar que íbamos a residir y después de muchos cavileos resolvimos tomar una medida heroica, dado lo cara que es la vida en Europa y ha sido comprar una caravana. Esto nos representa una gran economía. Ya hace tres días que vivimos en nuestra caravana y nos parece que vamos a andar bien. Pensamos quedarnos por lo menos un mes aquí en esta dirección: Touring Club de France, 65 Avenue de la Garde-Armée PARÍS (XVIe) Parc de Camping et Caravaning.
De Madrid a San Sebastián tuvimos unos paisajes maravillosos. El País Vasco es formidable, nunca creí que pudiera haber un paisaje tan hermoso. Después pasamos a Francia y durante un trecho muy largo, nos quedamos indiferentes hasta llegar a algunas ciudades como Poitiers, por ejemplo, que tiene un gran encanto.
Nuestro gran bautismo nos lo dio Picasso. Te puedes imaginar lo que fue para nosotros. Hasta el último día hubo unas colas larguísimas a pesar del frío y de la lluvia. Esto era conmovedor. Otro de los milagros de nuestro siglo. Nos encontramos con los Díaz Pardo, fue una gran alegría. También estuvimos con los Russos [Raúl Russo] y los Presas [Leopoldo Presas]
Yo, todavía, no he podido pintar seriamente, he hecho alguna cosita sin importancia.
Siempre recordamos con Matilde y los chicos los días hermosos que pasamos con Uds.
Yo creo que después nos iremos a dar una vuelta por Suiza, Italia, Alemania, volveremos a Francia para seguir a España.
Me gustaría saber qué haces y si trabajas mucho y de Maruja cómo va? con su catarro.
Estoy confundido llevando esta vida que, por momentos, me parece absurda y en otros, me encanta. Bueno, vamos a ver como salimos de todo esto.

Darás saludos a los Valenzuela y tú y Maruja reciban nuestro cariño.

Torrallardona

1967-02-25
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1967 en 25/02/1967


Madrid, 25 de febrero de 1967

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Recibimos hace unos días la carta de ustedes con noticias que, como es natural, agradecemos mucho y también por correo aparte el tomo sobre Arte Mural Argentino. Este cuaderno me sorprendió por lo arbitrario y poco informado del texto y su mala diagramación general, también caprichosa y sin responder a juicio alguno de valor. Parece mentira que Buenos Aires, tan importante en muchos aspectos, no pueda tener una crítica que supere unas veces al tópico y otras al afán de novedad, al estar rigurosamente al día, precisamente ahora cuando parece haber entrado en descrédito todo arte que ilustre un manifiesto, unas teorías previas. No formulo este juicio por mí, que en la monografía me considero suficientemente citado y reproducida mi obra, aunque el autor no advirtió todos los prejuicios que fui rompiendo con ella y las innovaciones técnicas que aporté cuando nadie lo hacía. Mi vuelta al románico, me refiero a la técnica, por decirlo así, en la Galería Santa Fe, cuando mis compañeros todos parecían seguir con el estilo de cada uno, claro, fórmulas renacentistas, a veces pasadas por agua y traídas de México, amparando con otros nombres esas fórmulas. Ni los aportes de materiales nuevos en la decoración mural, el hierro, el bronce, los relieves, la taracea, etc., cuando nadie lo hacía y siendo tan audacia para mí como para los ingenieros y arquitectos que lo aprobaban. Pero es que tampoco sabe el autor expresar el aporte de los otros, olvida a algunos, y se permite críticas aisladas como la que se refiere a Soldi* (pintor de generación anterior), injusta, cuando se le hace a este pintor solo. Un verdadero disparate el texto, la selección de fotografías, la diagramación, que sólo servirá para desorientar a quienes interesan estas cuestiones y no están demasiado informados. Después de este pequeño desahogo vayamos a las noticias nuestras. Estamos en el departamento del que ya les escribimos, muy apretados y ya tengo cuadros en el pasillo, en el dormitorio, que nos impiden movernos sin casi tropezar con ellos, pues he pintado mucho para el relativo poco tiempo que llevamos en Madrid, dos meses. Aparte de pintar, hacemos algunos paseos al atardecer por la ciudad viendo alguna que otra calle, edificio o monumento interesante y algún día, salimos a ciudades próximas. Tengo unos quince o dieciséis cuadros nuevos, entre ellos una serie de soles que a mí personalmente me satisfacen y algunos relativamente grandes, 1 metro por 80 cts, con temas más acordes con los últimos de Buenos Aires. Lo bueno de ver mucha pintura, como vimos desde que salimos de ahí, es que uno se afirma en la propia, que aún aprendiendo nuevos recursos, o admirando profundamente a otros sin aprender nada de ellos, va consolidando la propia visión, sin que afirmar esto quiera decir nada acerca de la calidad y el acierto en la obra de uno en relación con la de los demás. Ésta es otra cuestión. Tuve carta de Noemí desde París. Está muy contenta y ha tenido hasta ahora mucho éxito, según me escribe. Me gustaría que viniese a España antes de que regresemos y le escribí en tal sentido para encontrarnos en Madrid o en Galicia. Por mi parte, también estoy contento, una galería, la más importante de aquí, la de Juana Mordó, se encarga de mis obras y proyecta una exposición para la próxima temporada. Esto independiente de la exposición de Colonia, segura, pero que no sé aún cuándo es. La de Bonn se cierra estos días con mucho éxito, según parece. A través de la ventana del departamento, veo el color rosa del ladrillo de Madrid, un poco de cielo, por lo general, intensamente azul, y un edificio de sanatorio por cuyas afueras andan monjas que cuando no tengo las gafas puestas, por mi miopía, parecen por sus cofias fantasmas. España está llena de fantasmas, así al menos la ve alguien como yo, miope.

Un gran abrazo para ustedes dos, Carlos y Eduardo de:

[Seoane]

1967-02-25
Carta de Seoane a Frontini. 1967
Nova York
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Frontini. 1967 en 25/02/1967


Madrid, 25 de febrero de 1967

Sr. Norberto Frontini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos establecidos en Madrid por unos meses y estoy trabajando todo lo que puedo en el pequeño departamento que alquilamos. Tengo una pequeña serie de cuadros de regular formato ya hechos de los cuales estoy contento, en general. También tengo casi un álbum, o un álbum sin casi, de dibujos hechos desde México de cabezas de personajes que fui sorprendido en cafés sobre todo. Cabezas mejicanas, yankis, alemanas, suizas, francesas, italianas, españolas; sobre todo italianas y españolas. Tengo alrededor de un centenar de ellas, casi una aldea internacional, a las que puse leyenda con arreglo a lo que en el momento me sugerían. Son dibujos muy rápidos, pero que constituyen mis apuntes de viaje, pues está visto, quizá deba sentirlo, que me importan más las gentes que los monumentos, aún importándome mucho éstos. Digo que quizá debiera sentirlo porque parezco haber entrado en la edad en que son los momentos lo que interesan, sólo la historia, y se desprecia a las gentes o no se hace caso de ellas.
Desde Madrid, hemos hecho pequeños viajes a ciudades cercanas, a Toledo, al Escorial, a Segovia, todas ellas ahora perfectamente acondicionadas para el turismo, esa gran industria, pródiga en divisas, recientemente descubierta en este país que no logra, sin embargo, matar lo que de auténtico le queda, pues una preocupación organizada por el turismo trae como consecuencia un recuerdo de vida pasada y el hacer que los monumentos entren en la categoría de pomposas escenografías.
El pueblo y su vida, la que vive corrientemente, hacen que esto no ocurra. Segovia continúa siendo una maravilla de ciudad con su gigantesco acueducto, sus iglesias románicas y sus antiguos mesones y casas señoriales. Y otra maravilla, El Escorial, al que siempre veo como ejemplo de rigor arquitectónico español, de la disciplina constructiva que en otras artes produjeron a Cervantes y Velázquez, a San Juan de la Cruz. Sólo quienes extienden las dependencias fúnebres, donde están los sarcófagos de los reyes, a todo el edificio pueden encontrarlo tétrico. Y al paisaje que le rodea. La soledad no es tétrica, puede ser solamente melancólica y hasta alegre. Yo encuentro alegre a El Escorial. Seguramente, porque no me dejo llevar por la impresión que puedan producir los pudrideros, destinados a la descomposición de los reyes y príncipes muertos, ni por los sarcófagos, ni por la silla de mano de los últimos días de Felipe II, cuando ya corrían por su cuerpo los gusanos de su podredumbre; aunque también complacerse en esto, que no fue complacencia al arquitecto Herrera, es asimismo Castilla. En general, una parte grande de España tiene una imágen cruel de la muerte. Los gallegos, o los de su orígen, somos distintos, a través de ella vivimos otra vida, por eso el pueblo gallego ama a las ánimas y convive con sus muertos, que adquieren, para su presencia, formas familiares, increíbles para quienes no son gallegos. Bueno, perdóname esta lata, pero te hablo de mí. Escríbeme. Dame noticias de Grillo, está ya en libertad?

Un abrazo grande de Maruja y mío para Mony y para ti:

[Seoane]

N/D. D. Esquerdo 75, 3º dcha. Madrid

1967-02-25
Carta de Seoane a Falcini. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1967 en 25/02/1967


Madrid, 25 de febrero de 1967

Sr. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí hace días su carta en la que me dice haber recibido el pequeño almanaque de Barlach. A mí me interesa mucho este escultor, no solamente porque encuentre en su obra un casi permanente tema campesino que me es particularmente grato, sino porque aparte de lo que alguien llamó “protesta expresionista” de que se vale, que ayuda a fundar, recurre a las formas del gótico que es el estilo en que alcanza madurez su país. En efecto, en las reproducciones de ese almanaque faltan las formas y temas más dolorosos de Barlach, seguramente porque los editores no las consideraron las más adecuadas para su finalidad. En nuestros días los editores de almanaques piensan ofrecernos una imágen optimista de la vida, más bien que recordarnos la brevedad de nuestro tránsito por la tierra y los sufrimientos que debemos padecer, a manera de los poetas ascéticos del XVII o del XVIII. Sin embargo, Barlach era una escultor ascético y doloroso.
Me gustaría conocer bien su vida. Es un hecho importante que hubiese sido muy amigo de Kathe Kolwitz. Los rostros de las figuras que ambos ejecutan se parecen, son de una misma raza campesina y trabajadora, aunque los de ella estén hechos con una mayor naturalidad, sean menos angulosos y más sentimentales. Tambien es curioso que no haya desnudos en su obra, por lo menos yo no los he visto, que tenga necesidad de largos mantos y capotes para envolver los cuerpos. Es, quizá, otra señal de ascetismo y tambien de su debilidad por los pliegues verticales del gótico. Tambien puede ser un modo de caracterizar al pueblo, su pueblo, aún sin que las ropas tengan una referencia a las costumbres, a las modas, de los años de su vida.
Perdóneme estas divagaciones. A veces pienso en cuestiones como ésta cuando dejo de trabajar. Trabajando, usted debe saberlo mejor que yo, no puede pensarse en ellas. Uno reflexiona sobre lo que hace y la intuición nos va llevando de la mano, aún sin quererlo. Hay mucho de misterio en lo que uno hace, bueno o malo, y de herencia que no está concretada en cláusulas testamentarias.
Me acuerdo ahora de su relieve maravilloso, purísimo, de la muchacha desnuda en el balcón. De dónde le llegó a usted esa imágen? Para mí viene de la patria mediterránea de sus padres, de las cercanías del mar donde nacieron Venus y las ninfas. Las gentes del Atlántico, que desde siglos vienen admirando esas formas, cuando se enfrentan con un desnudo son mucho más despiadadas, incapaces de representar semejante pureza, toda esa castidad. Ejemplos los desnudos de Rembrandt, la Betsabé, los de Rodin. Vuelva a perdonarme. Posiblemente no sé lo que escribo. Escríbame y envíeme noticias. Empezamos a sentir nostalgia de Buenos Aires y de los amigos. De las nubes que pasan por encima de la terraza de la casa de la calle Montevideo y del paso de los largos trenes de Retiro.

Saludos a todos los amigos y un gran abrazo de Maruja y mío para Germaine y para usted:

[Seoane]

1967-02-27
Carta de Seoane a Torrallardona. 1967
Madrid
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Torrallardona. 1967 en 27/02/1967


Madrid, 27 de febrero de 1967

Sr. Carlos A. Torrallardona
París

Mi querido amigo:

Hemos recibido la carta que nos enviasteis seguramente escrita ya en vuestro hogar rodante, una idea que me parece espléndida. Sabía por Díaz Pardo, que estuvo conmigo en Madrid, que os habíais encontrado en la exposición de Picasso y que juntos celebrasteis al gran pintor. Díaz Pardo vino entusiasmado de las exposiciones, como nos entusiasmó a nosotros y creo que a todo el mundo que las vio. Es una experiencia que recordaremos toda la vida. Yo continúo pintando. Inauguro una exposición en Colonia el día 4 de mayo, con 25 óleos, y debo trabajar todo lo que pueda durante el mes de marzo. Ya en abril iré a Asturias y Galicia. Madrid está ahora muy bien. No hace frío, pasó la lluvia o parece haber pasado; estos días se puede gozar de su atmósfera clara y sol. Si os pareció formidable el paisaje de las Vascongadas, no te van a quedar adjetivos para el de Galicia, pues, puedes creérmelo, de todo el Cantábrico, que es bellísimo, Vascongadas, Santander, Asturias, Galicia, este último país es el más bello, el más matizado de verdes, menos abrupto en sus montañas y en la costa bordado de rías sin igual como no sean, según dicen, los fiordos noruegos. Pero todo esto tenéis que verlo. Si Russo o Presas, a quienes siento no haber visto, regresan por Madrid, dales nuestra dirección. Nos gustaría mucho estar con ellos. Agradecimos mucho a Cristina su paisaje de Burgos, al que pondremos un marco en Buenos Aires, pues está lleno de verdad y gracia, así como las líneas que nos dedicaron Juanita y Cristina. En Burgos, hice, hace muchos años, una vida, siendo tuno como los que visteis en la Plaza Mayor de Madrid, dibujos en los cafés. El primer dibujo se lo hice a un cura que me dio diez céntimos, algo así como una peseta de hoy.
Bueno, enviadnos noticias vuestras, más abajo te pongo la dirección de Galicia en la misma casa de Díaz Pardo, a unos kilómetros de La Coruña. Recibid Matilde, Cristina y Juanita y tú el gran abrazo de Maruja y mío. Os recordamos con cariño:

[Seoane]

El Castro de Osedo
Fábrica de Porcelanas
Sada. La Coruña. España.

1967-02-27
Carta de Seoane a Rotemberg. 1967
Nova York
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rotemberg. 1967 en 27/02/1967


Madrid, 27 de febrero de 1967

Sres. Dina y Abrasha Rotenberg
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Recibimos la carta que nos enviásteis ya no sé cuando, sospecho que antes de salir de vacaciones de las que llegaréis de vuelta seguramente estos días, pues, entendemos que pensaban tomárselas en febrero. Nosotros llevamos dos meses en Madrid, trabajando y paseando, más todavía trabajando que paseando, en un espacio cuyas medidas casi exactas se las digo a Julia e Isidoro en la carta que les enviamos, que sale conjuntamente con ésta. Desde que escribí esa carta, hace unas horas, tuve confirmación de la fecha de mi exposición en Colonia, el 4 de Mayo, y durará cinco semanas, como consecuencia del éxito de la alcanzada en Bonn cuya clausura volvió a prorrogarse, lo supe tambien hace unos momentos, parece que aún durará gran parte de marzo. Quizá, desde el punto de vista práctico, debiera estar en Alemania pero de alguna manera debemos poder pagarnos la felicidad de hacer lo que nos dá la gana, este tipo de libertad que no hay quien le quite a los españoles –éstos asi lo créen– o a los de su orígen y que es un modo, como otro cualquiera, de comprarse alguna satisfacción personal. Aquí estamos más a gusto que en Alemania. Estamos entre gentes libres de muchos prejuicios, no de todos, casi libres, aunque sientan su libertad encerrada entre las fronteras, aquí no son paredes, de una gran cárcel. En El Prado hay una aguada de Goya donde un preso arrodillado recibe en su celda un rayo de sol, y sonriente, expresa: “Divina libertad”. Así es, la libertad se lleva con uno y es lo que uno siente aquí de las gentes del pueblo. Goya lo sabía muy bien. Claro que no quiere decir que ellos lo sientan. Libres los siento yo en relación con suízos y alemanes. Cada vez que nos veíamos observados por esos alemanes de ojos de hielo, impersonales y fijos como los de algunas aves de rapiña, cuidando de que cumpliésemos con las reglas, nos sentíamos coartados en nuestra libertad. Otra cosa es que las reglas las formulen y las cuiden los de arriba, no los vecinos y parientes, los funcionarios del Estado y el Estado, que los españoles nunca están dispuestos a obedecer y que si obedecen es por los mismos motivos por los que soportan sin remedio, una tormenta, una catástrofe, una enfermedad, algo que ellos no pueden controlar, que en ningún caso depende de ellos. Es posible que esta libertad individual, esta tolerancia de unos con otros, sea el producto de siglos de desgracias comunes, de mezclas, de guerras perdidas, de su vejez como pueblo, como ocurre con los otros del Mediterráneo, o con esos otros que denominamos primitivos. Por mi parte, comprendo mejor a quien aún crée en un sacerdote tribal al que se le suponen poderes sobrenaturales y misteriosos, capaz de conjurar males con oraciones verbales y recetas vegetales, que a quienes adoran al dios Thyssen, el de los metales, incapaz de consolar con algún simple y extraño conjuro a un semejante. No me refiero, se entiende, en este caso, a la libertad política. No sé por qué les escribo todo esto. Debiera seguramente referirme a otras cuestiones. Al mismo Goya, de quien hoy mismo encontramos en el museo un dibujo a la aguada en el que se valió del “collage” para acentuar sus blancos, encerrando papel recortado en el negro de tinta, el dibujo número 328 de los que allí se exponen. O a Raimón, el valenciano que canta en catalán canciones “comprometidas” y cuyo último disco ya se agotó en unos días entre Barcelona y Madrid, sin que nosotros pudiésemos adquirirlo. España está hambrienta de que alguien se refiera a sus problemas. Yo acabo de pintar un cuadro titulado Emigrante, donde del cuello de una gran figura femenina pende un cartel que dice: “Elle s´apelle Manuela Rodríguez. Elle est analphabéte. Aidez-la. Genève 1963”, que es un tema que Maruja y yo vivimos precisamente en Ginebra y en ese año. Era una trabajadora española que viajaba en tren desde Tessino a España, a la que le colgaron el cartel en el punto de partida y se enloqueció en el tren.
Por hoy nada más. Escríbannos. Me gustaría en una próxima enviarle a Dina noticias que puedan interesarle para su arte. Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío:

[Seoane]

N/D: Dr. Esquerdo 75, 3º, dcha. Madrid.

1967-02-27
Carta de Kornblith a Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Kornblith a Seoane. 1967 en 27/02/1967


B. A., Febrero 27/67

Queridos amigos:

Amigos comunes nos suministran constantemente noticias vuestras y los sabemos radicados ahora en España, para una larga etapa de estudio y de trabajo que seguramente llena lo fundamental de vuestro viaje. Estamos seguros que les será provechoso hondamente útil en la labor de creación artística de Luis. En cuanto a nosotros, venimos de regresar de nuestras vacaciones anuales dejándonos estar y tardando en recuperar el hábito de un trabajo ordenado en este país cada vez más desordenado y anarquizado. Seguramente, estarán al cabo de lo que ocurre. Algunos periódicos hablan abiertamente de próximos cambios en la dirección política irremediables. El caos abarca fundamentalmente el elevado costo de la vida, que exterioriza un progresivo aumento rayano en lo inverosímil. No sé como la mayoría de la gente sobrevive. Pero cunde el descontento. La C.G.T. que termina de cumplir la primera etapa de su anunciado plan de lucha, acaba de ratificar en una dramática sesión de su directivo que realizará la segunda a iniciarse el primero con una huelga general de 24 horas aún ante las advertencias del gobierno que ya ha suspendido la personería gremial a la Unión Ferroviaria y que ahora amenaza con extender igual medida a otros gremios y acaso con una intervención a la C.G.T. Todo esto, ya en plena crisis, las antes idílicas relaciones entre el gobierno y la central de los trabajadores aumenta la fricción existente y llevará el conflicto a expresiones, aún más audaces e imprevisibles. La calle se llena de rumores. Como de costumbre, según los “entendidos” convergen varios movimientos en los que se ubican generales y oficialidad de menor jerarquía. Dios sabe lo que ocurrirá. La 11ª reunión de la O.E.A inaugurada en el Teatro San Martín con gran pompa oficial, rechazó por gran mayoría el proyecto argentino que facilitaba la creación de una fuerza militar continental de carácter permanente, con el socorrido argumento del peligro comunista. En fin, que la cosa como decía el criollo, está buena para todo. Están Vds. bien donde están, alejados de nuestro mundanal ruido y trabajando en cosas más positivas y trascendentes. Pero no dejen de darnos, aunque sea de vez en vez, noticias de lo que hacen y como están que por nuestra parte, también, algo les haremos saber de estos pagos.

Los abraza

Isaac

Maruja y Luis, queridos amigos:

Fue un verdadero placer encontrar vuestra tarjeta al regresar del veraneo. Gracias por ella y por el recuerdo hacia nosotros sabemos que estamos incluidos –como amigos destinatarios– en una carta a Sarita, pero como ella se fue de viaje, debemos esperar su regreso para leerlas, lo que verá en los primeros días de Marzo. No obstante, sabemos cuánto les gustó N. York y las emociones vividas en París frente a Picasso. Hermosa carta la última que nos leyó Sarita. Me alegra mucho saberlos bien y contentos.
Acá, estamos con pocos acontecimientos de importancia. B. Aires se prepara a retomar su ritmo de trabajo. Hemos tenido un verano muy suave y no sé si no se prolongarán las calores, pero se está muy bien en la capital.
Mi deseo es mandarles mis recuerdos amistosos y retribuirles vuestros buenos augurios.

Los abraza

Anna

1967-02-27
Carta de Seoane a Cherniavsky. 1967
Madrid
Vicente López
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Cherniavsky. 1967 en 27/02/1967


Madrid, 27 de febrero de 1967

Sres. Julia e Isidoro Cherniavsky
Vicente López

Mis queridos amigos:

Acabamos de recibir la carta que Isidoro nos envió a principios de este mes con noticias de esa que agradecemos, pues aquí, por estos días, no se publican, referidas a Buenos Aires, más que las de algún atraco, o sobre las reuniones inefables pero peligrosas de la O.E.A. De Tucumán leímos un comentario en un diario de aquí redactado por su corresponsal en Buenos Aires en el que reflejaba aproximadamente el clima de violencia de la provincia. Pero el corresponsal no encontraba otra explicación que la agitación “extremista” que conmueve América latina. Todos los problemas, el de los ingenios, el de la explotación comercial e industrial de la tierra tucumana, el de los cañeros y sus jornales, el de las relaciones políticas y económicas entre los poderes provincial y nacional, etc., los unía a los guerrilleros de Guatemala y Venezuela. El corresponsal vive en Buenos Aires y no puede pues achacársele la falta de perspectiva que sobre el continente americano tienen la mayoría de los europeos. Pero no es de esto sobre lo que quiero escribirles, sino de nosotros. Llevamos ya dos meses en Madrid. Hemos hecho salidas a las ciudades más cercanas sin haber ido ni a Asturias, donde tengo a mi hermana, ni a Galicia, donde está mi pasado, bastantes de mis amigos y gran parte de mi familia y de la de Maruja, porque no queremos hacerlo mientras yo no prepare debidamente la exposición que debo enviar antes de irme, a Colonia. Tengo ya bastantes cuadros de regular formato, pero aún debo trabajar seguido hasta el mes de abril aproximadamente. Lo malo aquí es el espacio demasiado limitado con que cuento para pintar, 4,40 x 2,40 mts, con dos sillones impresionantes, de horribles y grandes, amarillos y azules, quedan, pues, 2.40 ms. x 2.40 de los que hay que deducir una mesa circular que tiene de radio 80 cms. y un mueble, bar, biblioteca, etc., que tiene 1.50 de largo, el alto no me importa, y 35 cms de fondo. Me queda de esta forma, en realidad como estudio, 1.60 x 2.05. No cuento mi propio volúmen que también resulta estorbo en un espacio así. Tampoco me importa la propia altura. De manera que el pequeño pasillo está ya obstaculizado para la entrada y salida por los cuadros que repartimos con el dormitorio. Las paredes son verdes lo que resulta otro inconveniente, pues casi podría afirmar que me obliga a entonar los colores de mis cuadros con ella para poder juzgarlos con relativa tranquilidad visual. De todos modos pinto contento. En este pequeño rincón pinto, leo y escribo cartas a los amigos. Es posible que no haga falta más si hubiese un depósito para ir enviando los cuadros y las paredes no fuesen verdes y los sillones amarillos y azules. De Bonn tengo hasta ahora muy buenas noticias. Se cierra estos días la exposición y tuvo mucho éxito de crítica y público. En Madrid establecí contacto con la mejor galería de aquí, la de Juana Mordó, que quiere algunos cuadros míos para la exhibición, que desde luego le prometí. Aquí la temporada termina a finales de mayo, son muchas las exposiciones y pocas galerías que pueden denominarse tales. Tampoco las exposiciones son en general interesantes. Hay mucho pintor dispuesto a satisfacer el gusto de una burguesía nada cultivada con un arte semiacadémico y temas muy consabidos. Es curioso como la españolada inventada por los extranjeros, sobre todo franceses como Merimée y Dumas padre a la cabeza, prendió en los españoles que, cuando menos a cuento viene, presumen de realistas. Hay mucha “españolada” pintada.
Bueno, esto es algo de lo que anuncio como tema de conversación futura en Buenos Aires, en nuestra casa, en la de ustedes o en la Galería. Escríbannos y por favor noticias. Un gran abrazo para los dos:

[Seoane]

1967-02-27
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1967 en 27/02/1967


Madrid, 27 de febrero de 1967

Sres. Esther y Lipa Burd
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Estamos desde hace dos meses en Madrid voluntariamente encerrados en un pequeño departamento que alquilamos, más chico y más caro que el otro que teníamos hace tres años, algunas cuadras más lejos del centro y con muebles seguramente de peor gusto. Pero yo trabajo contento y es ahora cuando puedo escribir con tranquilidad a todos los amigos. A vosotros os he escrito unas letras creo que desde París. Desde entonces estuvimos en Roma donde pasamos la Nochebuena con Castagnino y Alberti y nos hemos venido aquí a pesar de que debiera estar en Alemania, pues tengo abierta una exposición en Bonn, que se prolongó por dos meses por su notable éxito. Termina en abril y el 4 de Mayo inauguro otra en Colonia. Esto creo que es lo más importante que me ocurrió últimamente. Para setiembre u octubre tengo que enviar a Méjico otra. Con Alberti hemos hablado mucho. Quería que nos quedásemos a vivir en Roma, así tambien lo expresa en la dedicatoria a nosotros de un libro de él en italiano y a mí no me disgusta la idea como una posibilidad, si no fuese que nuestra vida quisiera verla repartida, en el futuro, entre Buenos Aires y Galicia, o España, aspiración remota e improbable. De Buenos Aires siento siempre nostalgia por los amigos, que son muchos y probados, por el pasado propio que, si no es muy brillante, fué fecundo en trabajos y sueños y por las nubes, las tormentas y el espacio y desorden, que tambien es libertad, de esa tierra. Tengo unos 15 cuadros pintados y aspiro a tener en Marzo la totalidad de los 25 que me hacen falta para la exposición de Colonia. Apenas salimos. De vez en cuando a alguna ciudad de los alrededores de Madrid; Segovia, Toledo, El Escorial... Hemos vuelto a ésta última y recordamos muchas veces el viaje que hicimos juntos en 1963, con la confusión de los relojes de la estación que estuvo a punto de hacernos perder el tren. El Escorial está ahora mucho mejor que entonces para ver su pintura, pues han creado en las dependencias que seguramente fueron caballerizas o habitaciones de servicio, o no sé qué, la parte de los museos. Allí, en uno de ellos, están reunidos ahora entre otros, las obras de El Bosco y de El Greco. En otro de ellos los planos y maquetas del arquitecto Herrera y muchos de los instrumentos de todas clases que entonces se usaban en la edificación, incluso inventos que por vez primera se usaron en la construcción de ese monasterio, constituyendo todo ello una colección muy interesante y curiosa. Nos gustaría que nos hubiésemos citado otra vez con vosotros frente al gran reloj de la estación y volver a advertir, cuando ya desesperábamos en encontrarnos, que la estación tenía dos grandes relojes. Madrid continúa siendo una ciudad simpática, agradable, que en esta temporada acumula polvo por las construcciones, y huelgas. Por aquí andan, esta temporada, bastantes argentinos. Macció está viviendo en ésta. No lo ví. Estuve con él en Nueva York y París. María Fux hizo varios recitales de danza. Ahora se fué a Barcelona para regresar a ésta para cumplir con unos compromisos. Torrallardona anduvo por aquí con su mujer y sus hijas y ahora compró en París un acoplado para su coche para evitarse pagar hoteles, creo que regresa en abril a España para quedarse algún tiempo. Muchos otros, unos conocidos y otros no andan por aquí, 150 llegaron en una excursión.
Todas estas son algunas noticias. Os rogamos que vosotros nos enviéis otras de esa. Solo sabemos por los diarios de los asuntos de la O.E.A. y de la C.G.T. Escribidnos. Un gran abrazo para los dos de Maruja y mio:

[Seoane]

1967-02-28
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967
Madrid
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967 en 28/02/1967

Madrid, 28 de febrero de 1967.

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido amigo:

Acabo de recibir tu carta. Muy bueno tu artículo sobre Picasso aunque no esté de acuerdo con algunos reparos que dejas traslucir y piense, que entre lo mejor de su vida de pintor, están sus últimos cuadros “alegres” de la galería Loise Leiría. Discutiremos esto. Lo de la Galería Gaspar lo sospechaba. No tengo nada que hacer aquí. En todo caso volver a empezar y no me quedan ganas. Es el país que “decíamos ayer” de Fray Luis de León, olvidando todo lo que quedó entre ese ayer, que es antesdeayer, y hoy. Expongo el 4 de Mayo en Colonia 25 óleos recibí noticias, y se prolongó un mes la exposición de Bonn termina en abril.
Ahí va el proyecto de revista: Formato 28 x 22 aproximadamente; páginas 56, 1ª página, redacción, talleres, abonos, etc., como es corriente. Pág. 2, 3, 4, 5, 6, nota política, social, económica ilustrada sobre Galicia; 7, 8, 9, comentarios de asuntos referentes a Galicia de toda índole (5 ó 6 comentarios); 10, 11, 12, 13, reportajes, notas, noticias de todo tipo: sociales, económicas y sección permanente sobre el mundo emigrante gallego; 14 ,15, 16, 17, 18, 19, 20: El mundo en general, notas de actualidad mundial; 21 a 25, vida cultural: libros, exposiciones, espectáculos, música, etc., todo lo que produzca o deba producirse en Galicia. De 26 a 32: Reportajes sobre la vida artesana, campesina y marinera. También sobre villas, comarcas, ciudades, etc. 31 a 39, narración en idioma gallego, una de autor distinto en cada número. En las otras páginas deben ir secciones fijas, aparte las dedicadas a publicidad: sobre los intereses gallegos en Madrid; noticias sobre las regiones vecinas a Galicia: Asturias, León, Zamora, norte de Portugal; biografías de gallegos ilustres, notas sobre monumentos, obras de arte, etc. Almanaque del tiempo para labradores, pescadores, etc.; deportes gallegos; caricaturas con sentido político y social; crucigramas y entretenimientos, etc. La tapa de cada número a 3 colores y desde luego todo ello ilustrado abundantemente con fotografías. Esto es todo lo que de momento se me ocurre. Todo puede ir muy bien si hay una buena redacción y sobre todo una buena administración y distribución. Hablaré con Alberto. Puede ser una revista muy importante y si yo tuviese dinero para hacerla haría que fuese útil a Galicia, Asturias, León y Zamora, ampliando la ambición de la generación de Murguía, de Asturias, León y Zamora, ampliando la ambición de la generación de Murguía, de Asturias y Galicia. Tienen bastantes cosas que defender en común. Pero esto ya es otro problema. Creo que todo esto tenemos que hablarlo con calma. Discutirlo. Pueden existir dos publicaciones distintas con iguales fines. Escríbeme. Un gran abrazo para Mimina, José y para ti de Maruja y de:

Seoane

1967-03-00
Carta de Sofovich a Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Seoane. 1967 en 00/03/1967


Bs. As., Marzo 1967

Mi querida Maruja:

Con gran sorpresa de la última carta de ustedes, sacamos la conclusión que se han perdido dos cartas nuestras, una de Bernardo y mía y otra mí desde Ranelagh. Lo siento muchísimo porque yo sé lo lindo que es recibir noticias. Claro que ustedes no estaban tan nostálgicos como nosotros, pero de todos modos, da mucha rabia que se pierdan cartas. Fueron a la dirección de Madrid.
Ahora no podría ni siquiera sintetizar mis anteriores. El mes de enero en Ranelagh fue un poco agotador para mí por el trabajo y las visitas, pero me dejó un saldo hermoso, lo habíamos pasado maravillosamente y Pablito y Claudia estaban tan bien que nos fuimos con lástima de P. del Este el 31 de enero. Atravesamos nuestro marrón R. de La Plata con un calor de los mil demonios en un barco que a Pablo le resultó fascinante y a nosotros un alto horno inaguantable. Pero, en fin, llegamos a Punta como dice la gente “bien” y hay que recordar que es hermosísimo como paisaje y como lugar de veraneo. Tuvimos una confortable casita en medio del bosque de Cantegrill. Al llegar nomás, desde la ventana, Pablo preguntó si por fin podría ver a Caperucita y al Lobo. Y así empezó nuestro veraneo. Resumen total e inesperado: los chicos, fabulosamente bien, Bernardo, torturado todo el mes por un dolor de rodilla derecha y yo, con una siniestra neuralgia (media cabeza, oído izquierdo, órbita) con cuyas secuelas estoy todavía luchando de un especialista a otro. Verdaderamente, el día de nuestro regreso, 7 de marzo, yo había ingerido 150 aspirinas, 3 frascos de antibióticos y no se sabe cuántas cosas más. Todo lo cual me deprimió bastante y bajó la presión. Desde entonces hasta ahora, he andado muy regular y sin ganas de nada. Hoy es el primer día que me siento algo mejor y te escribo. No querría que nos crean ingratos o descariñados. Ni tampoco quiero que esta carta sea un lista detallada de todas las nanas, que son muchas.
Bs. As. está como siempre en materia de gente amiga. Prácticamente no hemos visto a nadie desde que llegamos, por mi enfermedad. Pero por los llamadas telefónicos, sé que Aída y Scheimberg están bien. Que Anita y Enrique están semi locos con su casa nueva. En dos o tres conversaciones telefónicas con Anita, me encontré consolándola como una madre por las molestias que le producen el ir y venir de obreros en la casa que parece está lejos de estar completa y terminada. Total que en medio de mis problemas reales y terrenos atiné a decirle a Anita que efectivamente todo eso era muy molesto, pero que recordara que son problemas de signo positivo y no negativo, originados por el estreno de una espléndida casa! Tal vez mañana la conoceremos, todavía no hemos ido.
A Marika y Lorenzo los vimos en el hermoso panorama de Solana del Mar. Estaban encantados, como de costumbre y el marco que los rodeaba era más o menos el paraíso terrenal. ¡Vivían en una casa cuyo verde jardín terminaba en la suave y blanca arena y de ahí al mar!
Que te puedo contar de nosotros, Maruja, haciendo abstracción de las aspirinas, pasamos unas vacaciones tranquilas, en un lugar divino y viendo disputar a los chicos, cada uno en su estilo y de acuerdo a su edad. Claudia, rompiendo corazones en bikini y Pablo retozando en la playa, sin miedo al mar, y ofreciéndonos, día a día, el hermoso espectáculo del despertar de su inteligencia. Será que estamos muy “gagá”, pero muchas veces nos llena de admiración este hijo nuestro.
En materia de trabajo, para las “cesantes” todavía tratando de organizarme en trabajo particular, cuando me sienta más fuerte. Bernardo se debate de Montevideo 467 a tribunales y de ahí al estudio y de ahí a casa. No necesito decirles que esto es un desastre, que todo está caro y que no se sabe cual es el demencial objetivo del Gobierno.
Todas las noticias de ustedes, en cambio, son muy buenas y traen el hermoso aire de Europa esta vez purificado por la exposición Picasso. Realmente les envidiamos la suerte, la inolvidable experiencia. Yo, además, les envidio España. A veces, soñamos despiertos y decimos que lindo sería ir aunque sea un mes a España, ahora, mañana o pasado. Pero la realidad se impone siempre y aquí estaremos esperándolos con los brazos abiertos y abundantes cafecitos.
Vuelvan a escribir pronto. No hagan caso si el tono gral. de esta carta es un poco “depre”. A pesar de todo, tomo conciencia cada vez más que aún las alternativas de la depresión y los problemas atañen a la vida y eso quiere decir que se está viviendo, hablando, queriendo, llorando o riendo. Y que, con todo, vale la pena.
Cuenten cosas y digan cuándo piensan volver.
Ranelagh está divino y a partir de la semana entrante tendremos un pozo de agua nuevo a 42 metros de profundidad! A la vuelta del Uruguay nos encontramos con la noticia de que se había terminado la napa. Será porque somos muy limpios, no? El hecho que al principio casi nos da un síncope. Pasamos Semana Santa haciendo ayuno y abstinencia de agua, pues no saliendo ninguna gota de nuestro pozo, teníamos que acarrear de los vecinos en numerosos baldes, mangueras, etc. Llegamos a darnos cuenta que bañarse es un prejuicio, que se pueden comer todas las comidas en un solo plato y que la noche con un fuentón grande de agua y empezando por Pablito, toda la familia podía higienizarse en el mismo fuentón. Volvimos el domingo con una ligera pátina, pero a la verdad muy mejorados de los múltiples dolores.
Y con este criterio que adoptamos ahora –pro salud– de tomar todo con tranquilidad provinciana –estamos encantados de que mediante la aplicación de 30.000$ tendremos agua pura y cristalina, mejor que nadie.
Bueno, queridos amigos, basta de macanear. Les conté de Ranelagh porque sé que les gusta. A Luis le envío un gran abrazo, para los dos, besos de los chicos. Para ti, Maruja, todo mi afecto.

Elsa

Saludos a Carmen y sobrino. Y a la familia de Díaz Pardo. A la familia Suárez y Maiztegui

1967-03-02
Carta de Seoane a Negri. 1967
Madrid
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 02/03/1967


Madrid, 2 de Marzo de 1967

Srta. Nélida Negri
Bonn

Mi estimada amiga:

El domingo pasado hablamos por teléfono con Tomás, que nos dió las noticias de la exposición mía en Colonia el dia 4 de Mayo y de sus conferencias, creo que en Suecia, a donde marchaba en estos días. Quedé con él en que nos escribiríamos con usted para detalles de la exposición de Colonia. Me anunció que tenía que hacer un grabado en linóleum para el catálogo pero no me dijo la medida, el formato. Tampoco otros detalles que creí entender que usted me suministraría. Me gustaría pues, saber todo esto. Estoy trabajando mucho. Tengo ya una buena cantidad de cuadros, y tendré, seguro, los 25 de la exposición a finales de este mes. Tambien me dijo que la exposición de grabados había constituído un éxito –éxito que les debo a ustedes– y quedó en enviarme las críticas de ella, pero le agradecería que usted me enviase detalles de toda clase, impresiones sobre juicios del público o de las gentes a quienes interesan estas cuestiones. Madrid, a la que vemos solo algunas horas cada día, pues todo el resto lo pasamos encerrados trabajando en este minúsculo departamento que alquilamos, tiene por estas fechas una temperatura agradable y de vez en cuando, aparte de sus maravillosos museos, ofrece algunas exposiciones. Estos días se realizan, una exposición de grabados expresionistas alemanes, muy completa; una de litografías, dibujos, grabados, de un ilustrador austriaco, Hans Fronius, interesantes, alrededor de 120 obras, y otra muy importante de pintores ingénuos americanos, los que se llaman primitivos, una mala designación, desde Estados Unidos a la Argentina. Esta muestra es realmente una fiesta de color, de alegría, de temas. Brasil, Méjico, Haití, destacan la brillantez de su paisaje tropical y la originalidad de sus costumbres y mezclas raciales. La Argentina resulta más severa, menos colorida, más reflexiva a través de sus pintores ingénuos y no menos interesante, más cerca de Estados Unidos. Incluso pintando un mismo tema, flores, se perciben las diferencias. Me pareció reconocer en algunos cuadros argentinos que se exhiben, los de una peluquera ucraniana, señora de edad, que tiene una peluquería para hombres en la calle Reconquista, ó 25 de Mayo, desde Tucumán a Córdoba, y que pinta, en las horas de descanso, generalmente flores, temas religiosos y recuerdos de su Ucrania. De la otra pintura que se vé se puede hablar muy poco, en general, es floja.
Tanto Maruja como yo recordamos con placer todos los paseos que hicimos con ustedes por las ciudades alemanas, los museos que vimos, los Paul Klee, el De Stael, los constructivistas y el misterioso timbre de alarma que sonó al acercarme a un Bissier. Tambien la comida con las minúsculas sombrillas en el castillo de Godesberg, con el maravilloso paisaje que le rodea. Les estamos muy agradecidos a Tomás y a ustedes.

Muchos saludos de Maruja y míos para su madre, su hermano y usted:

[Seoane]

1967-03-04
Carta de Núñez Búa a Seoane. 1967
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Núñez Búa a Seoane. 1967 en 04/03/1967


4/3/67

Querido Luis:

Con ise articuliño daraste conta da razón pol-a que non contestei axiña á tua carta. Onte regresei de Bs As., do sanatorio Antártida, onde estiven 11 días. Parez que a hernia vai a quedar acochada. Agora, con Laxeiro, Cuadrado, Abraira, etc., etc., vamos a facer a Sociedad de los excollombaos galaicos. Se cadra gañamos os eleiciós do C[entro] G[allego]. Xa sei que víchedes á miña xente. Eu teño mentes de ir a Europa en maio. Veremos como ando de folgos e de cartos. Ises brutotes do derradeiro Correo contra o teu sucesor debe ser cousa de Prada. Voulle a decir que reproduza ise artigo de Guieiros. É o que ti me deras pra El Día e que alí lle paresceu moi político, pol-o visto, según me dixo Canabal. As eleiciós do C. G., ausente e “calado” Villa, gañaronas Andrade e Vidrierita, que visitaron un por un ós amigos e clientes de Pepe cunha carta amañada por iles. O segredo estaba na enemiga de Pepe pra Prado e os Pérez, donos con Reboreda de “Galicia”. A ausenza forzosa e o silencio, supoño que querido, de Pepe, deixoulle o camiño ceibe a Andrade e Vidriera, e Mourente gañou por 130 votos. As maniobras dos mandatarios de Villa deulle uns 2.000. Pepe voltou; dise nemigo de Mourente, eu non dubido; pro está calado, non pode e non quer desautorizar ós seus “mandatarios”. En fin, eu nin falar quero de todas istas porcalladas. Mandeille un artigo pra ti a Míguez. Pra Maruja e pra ti apertas tensas.

Pepe


[Anexo.]

[Artigo de Luis Seoane, “El pensamiento de Castelao”. Guieiro, sección “O pensamento galego”, p. 5. Anotación manuscrita: Nbre 1966]

El pensamiento de Castelao

por Luis Seoane

(Especial para GUIEIROS)

En París acaba de publicarse una antología del pensamiento vivo de Castelao, El pensamiento político de Castelao, realizada por el joven escritor coruñés Alberto Míguez sobre el libro publicado hace años en Buenos Aires, reeditado hace poco, “Sempre en Galiza”. Le precede un acabado estudio sobre la ilustre personalidad del escritor, artista y político gallego, del mismo antologista, en la que destaca el aspecto universal, peninsular, revolucionario, del pensamiento de Castelao generalmente interpretado como simplemente destinado a la consecución de una Galicia modificada administrativamente, autónoma en algunos aspectos de esa posible administración vigilada por un poder central y detenida en el tiempo, en su presente, en cuanto a su economía y vida social. La culpa de esta interpretación del ideario de Castelao la tienen, en general, sus mismos admiradores, más preocupados por reformas formales en cuanto a Galicia, administrativas dijimos, que por una verdadera transformación capaz de hacer olvidar la estructura medieval, anacrónica en bastantes aspectos, que fundamenten su actual realidad. En la emigración sólo parece recordarse de Galicia lo que constituye su aspecto idílico, las suaves montañas, los verdes valles, los alegres bosques y la extensa puntilla que forman la[s] rías en casi toda su costa, dejando que el mar disuelva sus espumas en las playas y entre las rocas. Pero nadie parece recordar el otro paisaje, el de los precipicios montañeses, el del mar de tormentas y naufragios, el de los bosques oscuros que guarecen al jabalí y al lobo, el de las nieves inhóspitas y de las interminables lluvias. Castelao vio también este paisaje y su correspondencia humana. Asistió, en el límite de su juventud, a los levantamientos campesinos que agitaron Galicia hace cincuenta años, con su rosario de muertos en refriegas con la Guardia Civil, en Nebra, en Sofán, en Narón... De aquellos años, (1916, 1917, 1918), son los dibujos que recoge en el álbum “Nós”, con los que incita a la rebelión. Un dibujo que representa a un campesino pensativo, con la cabeza apoyada sobre los brazos cruzados sobre un gran hacha, expresa la siguiente reflexión: “Y que su brazo solamente sirva para abatir árboles...” En una estampa tierna, como muchas de él en las que gustaba dibujar niños, dos huérfanos, o tal nos parecen, en el camino de la iglesia que se anuncia por un alto ciprés, expresan en la leyenda: “¡Un Padrenuestro por los que murieron en Sofán!”. Es este un dibujo anterior, en el orden del álbum, al de una campesina que reza rodeada de sus tres hijos para que Dios los libre de la justicia. Coinciden estos dibujos con los años de las rebeliones campesinas gallegas, surgidas esporádicamente y como reacción a abusos comarcales, independientes unos de otros, no sujetos a una organización que las abarcase a todas, y a la crisis en algunos países americanos donde habitaban numerosos emigrantes gallegos que hace que Castelao reflexione, también en dibujos, sobre el triste destino del emigrante. En el prólogo de su álbum “Nós”, el artista afirma: “Yo no quise cantar la delicia de nuestras fiestas, ni la hartura de los casamientos, sino las tremendas angustias de cada día de los labradores y marineros”, añadiendo: “Algunos espíritus sensibles que lloran por la melancolía de los tangos y de los fados, encontraron desmedido este dolor de mis estampas; otros espíritus inertes vieron poco patriotismo en el afán de ser verdadero”. Pues bien, este Castelao fuertemente emparentado en su intención con los dibujantes franceses de “L’assiette au beurre”, pero en general menos demagógico que éstos y más rebelde en la calidad de su dibujo, familiarizado aquellos años con el modernismo de Munich, va resumiendo su pensamiento con respecto a la renovación política y social de Galicia. De ellos se nutre tanto como “Sempre en Galiza”, la enorme cantidad de leyendas posteriores a sus otros dibujos publicados en la prensa gallega y los casi finales, en su obra de artista gráfico, de los álbumes de la guerra. A ellos hay que atender en primer término cuando se trata de establecer el pensamiento social del artista, tan hondo como su pensamiento político. Su galleguismo no consisitía en dotar a Galicia de un nuevo ornamento administrativo capaz de satisfacer a una minoría que, en sus preocupaciones de todo tipo, no difiere demasiado de las que poseen los que detentan poder en la sociedad gallega actual. Consistía en mucho más, y eso es lo que ven en la actualidad los jóvenes gallegos como Alberto Míguez. Castelao sabía de la existencia de esa Galicia idílica a que antes nos referimos, pero no podía gozarla por la presencia constante de esa otra a que se refiere en el prólogo de “Nós” y que, medio siglo después de publicado este álbum, no se ha modificado demasiado.

1967-03-13
Carta de Seoane a Palazón. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palazón. 1967 en 13/03/1967

Madrid, 13 de marzo de 1967

Sr. D. Francisco J. Palazón
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos en Madrid desde hace casi tres meses, pinto, igual que en la calle Montevideo, en menos espacio, pero con buena luz y contento. Contento de trabajar, no de las cosas que me rodean, unos muebles estúpidos, sillones amarillos y azules y unas paredes verdes y rosas, pintadas así seguramente porque fueron vistas en alguna revista de decoración, y las imitaron, o creyó la propietaria de la casa que satisfacía el promedio de gusto del turista. Por lo demás bien. Trabajo y, con Maruja, salgo por las tardes o por las noches a andar por las calles de la ciudad, o a ver algún espectáculo que pueda interesarnos, teatro de Valle Inclán y Bertold Brecht, espléndidamente puestos en escena y que resulta lo único interesante de esta temporada de Madrid, carente, en general, al menos en estos meses, de teatro, cine o exposiciones de interés. No veo mucha gente importante. No tengo ganas de verla, prefiero hablar con la gente del pueblo. Con un taxista, cualquier obrero, una vendedora de lotería o de cigarrillos, cualquiera que no sea un estúpido señorito de bigotito recortado, como trazado a cordón, con pulsera de oro en la muñeca del brazo derecho, los zapatos bien lustrados que le dice a otro ¡macho! Odio esta palabra de cuarto de banderas, de prostíbulo, tan en boga ahora en Madrid. Un niño de escuela se dirije a otro, a un compañero, y le grita entusiasta, ¡macho! Odio esta palabra que escucho en cualquier parte, como me fastidian los funcionarios de Cultura Hispánica que hablan de América haciendo chistes, sin conocerla y riéndose del acento de los americanos. Un pariente mío, médico y aficionado a los Congresos de emigración, acaba de pronunciar una conferencia en esta ciudad ofreciendo a las naciones americanas capitales y técnicos. El es gallego y podía suponer ironía en el ofrecimiento, pero no, lo decía de verdad, sintiéndolo. Se trata de un hombre que vive fuera de la realidad y que no sabe de donde acude el capital a España, ni que en América existen, en bastantes naciones, iguales técnicos que en España. Ese mismo día había hablado con un obrero que gana 55 pesetas de jornal, menos de lo que estipula la ley. Y el anterior con un ebanista que luego de ocho horas de labor debe trabajar particularmente otras cinco o seis horas de lustrador de muebles para poder vivir él y su familia. No quiero decirte nada ahora de los emigrantes. Hablamos con muchos gallegos en Holanda, en Alemania, en Suíza, ¿para qué hablar de lo que nos dijeron y dejaron entender en sus conversaciones? Acaba de salir un libro del Instituto Español de Antropología Aplicada, se titula Migración y sociedad en la Galicia contemporánea. Parece muy interesante, no hice más que hojearlo y leí un elogio al mensaje del Centro Gallego, aquel de hace aproximadamente dos años. El libro está hecho por un equipo de universitarios. Pero no quiero hablarte de estas cuestiones. Estoy, sin embargo, encantado de estar en España por el pueblo. Por este pueblo que rompe a cantar en cualquier momento –el canto y el alcohol ahogan las penas– que Maruja y yo vamos a escuchar pasmados en la Plaza Mayor o en cualquiera de las calles que surgen de ella o la rodean, en los idiomas y con la fonética de sus países de orígen, o de Madrid. Cantando las viejas canciones de siempre, San Benitiño de Lérez, o un zortzico, una jota, una canción de la Montaña o de cualquier otra parte de España. Escuchándolos, paseando por las calles, viajando a alguna ciudad cercana, o yendo a los museos, vivimos España. Tan pronto termine de preparar la exposición de Colonia que se inaugura el dia 4 de Mayo, iremos a Galicia, el pobre, espléndido y mendigo país, cuyos hijos emigrando en mayor cantidad que los de otras tierras constituyen una de las fuentes de divisas que mi pariente ofrece a América. Para estar tambien con la gente del pueblo. Ya no tengo edad para visitar intelectuales que no me interesan, o solo relativamente, y visitar compañeros de carrera que me hablan durante una hora y media de caza, la del urogallo en el Cebrero o la del faisán en Castilla, o de como sería útil instalar un hotel para atraer turismo en las Islas Cíes. (¡Qué saben en general ellos de las Islas Cíes ni de Galicia!). Estar en sus hogares oyendo hablar de esos mismos temas y del servicio doméstico, –que como todo el mundo sabe aquí son alemanas o suízas, mientras los obreros españoles hacen turismo en los países de ellas– o escuchando charlas sobre los tiempos del bachillerato, o de la Universidad, mientras yo contemplo, aburrido, en las paredes de sus salas unos cuadros horrendos y vitrinas con porcelana alemana del peor gusto comprada, como los cuadros, en el bazar de la esquina, porque ellos, claro, desprecian los barros de Buño o la cerámica de Talavera o de cualquier otro pueblo español donde se hace de padres a hijos desde hace siglos. No hay nada que nos una, están vencidos (me refiero a los de mi edad) o son alféreces provisionales y presumen de esto.
De exposiciones, una muy buena de escultura de Pablo Serrano, con una espléndida cabeza de Antonio Machado en bronce. Una copia la compró el Museo de Arte Moderno de Nueva York, la otra la tiene la policía de Baeza. Otra, no tan buena, de pintura y objetos de Millares, con un poema excelente que le dedicó Alberti y de éste, de Alberti, una exposición de grabados en Fernando Fé. En la inauguración la gente esperaba en la calle para poder entrar y firmar un pliego de adhesión a Alberti. Parecida multitud en el primer día del festival de películas checoeslovacas en El Ateneo. En cuanto a otras cuestiones, huelgas, por ejemplo, hay tantas como en Buenos Aires, tan variadas, unas parecidas y otras menos ostentosas. En Roma hubo una de barrenderos con la diferencia sobre la de Buenos Aires que despiden peor olor, así nos pareció, los cubos de la basura. Posiblemente, no lo sé, las pastas al pudrirse. De teatro Valle Inclán, como ya dije, es la revelación, La cabeza del Bautista, La enamorada del Rey y La rosa de papel, están siendo notablemente representadas. El público aplaude además a circunstancias actuales.
Nada más por hoy. Escribidme. Esta carta sirve tambien para Manzano –me gustaría ver lo que está pintado–, Salvador y Maeso. A Manzano dile que estoy pintando emigrantes con carteles colgados del cuello, como he visto, para enviarlos tambien a Alemania.

Un gran abrazo para Pili, para Carlos, para tí y los pequeños de:

[Seoane]

1967-03-17
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967 en 17/03/1967

Querido Isaac:

Ahí va el catálogo de la exposición de Alberti cuya inauguración fue un acontecimiento. La gente esperaba a la puerta en la calle para poder entrar. Eso reunió desde las 5 _ hasta las 10 de la noche aproximadamente. Que yo sepa fue lo único interesante de estos últimos días. De Buenos Aires no tengo noticia de nadie. Quizás no andarán los correos. Y de aquí tampoco. Pinto, trabajo y espero.

Un gran abrazo de los dos, Maruja y mío para Mimina, José y tú.

Seoane

En la corte –17-III-67

1967-03-17
Carta de Seoane a Sofovich. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1967 en 17/03/1967


Madrid, 17 de marzo de 1967

Sr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Continuamos en Madrid hasta fines de abril, donde es casi seguro inaugure una exposición de grabados. El 25 de abril –iba a ser el 4 de mayo– se inaugura una de óleos en Colonia, pero enviaré los cuadros desde aquí. Para entonces seguramente estaremos en Asturias camino de Galicia. Pero estamos alarmados, no recibimos carta de nadie de ahí. He escrito a todos los amigos y no tengo respuesta. A ustedes les hemos escrito dos cartas, la última el día 7 de febrero y suponemos que han contestado, pero aquí no llegó respuesta alguna. Tampoco tenemos noticia de si recibieron el catálogo de la exposición de Picasso en París. Sabemos, sí, que Scheinberg lo recibió. Creemos que todo esto debe ser consecuencia de las huelgas últimas, pero al correo debían dejarlo en paz. Trabajo mucho, todo lo que envío a Alemania es nuevo y no gozamos, hasta ahora, demasiado del clima de Madrid que en estos últimos días es decididamente primaveral. De Buenos Aires tenemos solamente las noticias de los diarios que no son muchas y las que se dicen ahí de Europa no son demasiado optimistas. Se trata de presentar al mundo como absolutamente desquiciado, sumido en desconciertos, para exaltar la felicidad española, una felicidad que muchos hogares ciudadanos –los campesinos no resultan nadie– no alcanza a la cifra de 2.500 a 3.000 pesetas, o la superan en poco, en un momento de notable alza de precios. De arte, en general, gozando de los grandes ejemplos de España, sobre todo de Velázquez y Goya. Y disfrutamos las calles de Madrid, los diálogos con la gente, el ir encontrando en uno y otro que no se trata de vivos-muertos, sino de gentes que viven desesperadamente, pero esperan. Por aquí hay ahora muchos argentinos que van y vienen de Sevilla, Madrid, de Madrid a Barcelona, de los que tenemos noticias porque alguien nos dice que pasaron y dejaron dicho que van a volver. En Fernando Fe se inauguró una exposición de grabados de Rafael Alberti con mucho éxito. La asistencia de la inauguración se transformó en un homenaje. Esto es todo por hoy. Por favor, escriban. Deseamos noticias de ahí. Un gran abrazo para Elsa, Claudia, Pablito y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1967-03-17
Carta de Seoane a Shand. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1967 en 17/03/1967

Madrid, 17 de marzo de 1967

Sres. Susana y William Shand
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Recibimos la carta de ustedes. La última recibida de Buenos Aires desde hace veinte días. Estamos alarmados por la falta de respuesta de nuestros amigos. Suponemos que se trata de irregularidades de correos o algo así, pues casi todos ellos son, en general, atentos corresponsales. A nosotros, a Maruja y a mí, nos afecta esta falta de comunicación. Dos veces al día acudimos al buzón a ver si llegó alguna carta y siempre lo encontramos vacío y, naturalmente, nos produce tristeza. Madrid está muy bien esta temporada en cuanto a clima. Parece haberse adelantado la primavera y gozamos del paseo por las calles. También esta temporada, por excepción, según parece en los últimos tiempos, se están representando algunas buenas obras de teatro: Bertol Brecht Madre Coraje y El buen alma de Sezuan, espléndidamente puestas en escena, con muy buenos actores; Valle Inclán en tres piezas cortas, La cabeza de Bautista, La enamorada del rey y La rosa de papel, las que han obtenido más éxito de las representadas este año y el pasado de este autor. Espléndidos decorados, actores, movimiento en escena, etc. Valle Inclán resulta una revelación para la gente joven. Lo que no entendieron los padres y abuelos resulta que entienden muy bien sus hijos y nietos, que lo consideran absolutamente renovador del teatro español. Benavente y Arniches y cuantos tuvieron éxito en los años de su plenitud, del 900 al 20, o algunos años más tarde y, cumplieron en 1966, o el año anterior, su centenario de nacimiento, pasaron por los escenarios sin pena ni gloria. A Valle Inclán apenas estrenado en los años de triunfo teatral de ellos, desdeñado de las grandes compañías, es ahora el renovador y los jóvenes críticos y el público encuentran en su obra, no sólo el afán que tuvo de renovar el teatro español, haciéndolo más expresionista, menos doméstico, más teatral, haciendo que las pasiones se mostrasen más relevantes y esquemáticas que lo que solían hacerlos los amables autores e entonces, que se mostraban muy sutiles, haciendo un teatro familiar donde predominaban los sobreentendidos sociales, sino su valor actual, permanente, tanto de la tragedia o del drama que plantea como de la forma como lo hace. Lo que confirma la necesidad de unir formalismo a intención, algo que yo busco sin encontrarlo, quizás, en lo que hago. De cine lo que tuvo trascendencia estos días fue el festival de cine checoeslovaco. No hubo manera de entrar en la sala donde se proyectaba. La gente, joven la mayoría, hasta asistió de pie a los estrenos. Fue un éxito absoluto. Nosotros sólo pudimos asistir un día, el primero. Maruja logró asiento, yo sostuve mis buenos kilos sobre ambos pies como cuando pesaba menos, tenía diez años de edad y asistía a los cines en serie de mi infancia, a ver, por ejemplo, La mano que aprieta. Por favor, díganles a Esther y Lipa que me escriban, no sabemos nada de ellos.

Un gran abrazo para los dos con saludos a Bernardo, su hermano, y a todos los amigos, de Maruja y de:

[Seoane]

1967-03-17
Carta de Seoane a Scheimberg. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1967 en 17/03/1967


Madrid, 17 de marzo de 1967

Sres. Aída y Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

No tenemos noticias de ustedes. Les escribimos el 21 de febrero y no sabemos si les llegó o no nuestra carta. Hoy les enviamos el catálogo de la exposición de grabados de Alberti que está celebrándose aquí con gran éxito. A Kornblith le escribo con más detalle de esta muestra, que resultó muy importante por otras cuestiones que usted percibe y que de alguna manera se sobreentienden en la lectura de los trabajos de los dos críticos de arte y del Director del Museo de Arte Contemporáneo que se publican en el catálogo. Nosotros continuamos con la vida que, creo les manifestaba en nuestra última carta, hacíamos. Gran parte del día trabajando, al atardecer y de noche saliendo, cumpliendo compromisos, viendo cine y teatro, o simplemente paseando por las viejas calles de esta ciudad, de cuando verdaderamente era Villa y Corte, los serenos andaban con llaves de hombres, no yales, marcaban el va..., o el ahora voy con los golpes de vara y decían las horas. A las horas de los embozados en largas capas. Cuando Goya y Moratín, o Larra o Espronceda, o el Duque de Rivas, gustaban, seguramente, andar más por las calles, mientras los absolutistas discurrían en sus gabinetes románticos las más oscuras repercusiones. Cuando Valle Inclán declamaba a la luz de un farol versos del Canto a Teresa, de Espronceda, o estrofas de Zorrilla. A la hora de los maullidos de los gatos. Este es el Madrid que me gusta, el de Gómez de la Serna; el otro, el nuevo, el que está construyéndoseme parece atroz. Cuando no participa del gusto arquitectónico corriente en todas las ciudades es aún peor, pues la tradición, el viejo o los viejos estilos, sólo se guardan para algunos aspectos de la política y para la conservación de costumbres anacrónicas. La vida como las que envidiábamos siendo estudiantes desde Santiago de Compostela, con verdaderos jefes de peña, donde un escritor presidía un grupo derrochando diariamente talento e ingenio. Ahora casi el único café es el Gijón, del que escapo, pues temo escuchar el discurso de algún ex compañero mío de facultad, ahora magistrado, registrador de la propiedad o funcionario de algo, sobre como debe cazar el faisán y las características del faisán macho, o temas similares. Además se parece demasiado a las salas de estación de los pueblos, donde siempre llegan conocidos de Buenos Aires, o de otras partes, que están con nosotros de paso, por curiosidad, esperando un tren que no llega e igualmente incómodo. Lo que queda, pues, es añorar, transformar para uno la crónica en leyenda, y pasear. El pueblo es el mismo que vivieron aquellos inmortales que recordamos. Sólo cambiaron los trajes. También cantan las mismas canciones.
Escríbannos con noticias. Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos. Azucen a los amigos para que nos escriban:

[Seoane]

1967-03-17
Carta de Seoane a Anna de Sima e Isaac Kornblith. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Anna de Sima e Isaac Kornblith. 1967 en 17/03/1967


Madrid, 17 de marzo de 1967

Sres. Sima e Isaac Kornblith
Buenos Aires

Queridos amigos:

Recibimos las cartas de ustedes que nos produjo, como es natural, gran alegría, pues se trata que, con una de Shand, fueron las únicas que nos llegaron en casi un mes, o al menos desde hace viente días. No sabemos qué ocurre con las cartas y nos tiene preocupados, limitados como estamos a muy pocas noticias de los diarios. El día 10, viernes, se inauguró en ésta una muestra de grabados de Alberti, los últimos que vino haciendo y de algunos de los libros que él ilustró, entre ellos Los ojos de Picasso, de los que también se vendieron aquí hace algún tiempo, privadamente, siete ejemplares al precio de 50.000 pesetas. La inauguración fue un éxito notable por la impresionante cantidad de gente que acudió desde las cinco y media de la tarde hasta las diez de la noche. Se le enviaron firmas de adhesión y constituyó un claro homenaje. Alberti habló al día siguiente con el dueño de la galería participándole su contento. Éste es el suceso más importante que puedo participarles. Con él estuvimos en Roma, como creo que le escribí a Scheimberg, pasando juntos, igualmente que con Nina y Castagnino, Toño Salazar, etc., la Nochebuena. Hace vida de artesano, grabando mucho y se hizo amigo de un estampador, Romero, un sardo con apellido español, que es un maestro de su oficio, estampa los grabados de los más importantes artistas italianos y de otros países; y que tiene su taller cerca de la Vía Venetto. Con éste pasa una parte de la mañana siguiendo de cerca el estampado de los propios grabados. Es curiosa su disposición artesana, la afición que tiene al trabajo con las manos y que le emparenta con aquel gran poeta inglés, asimismo grabador, que fue William Blake. Poetas y escritores que dibujaron hubo muchos, en España, hubo el caso de Galdós, Unamuno y Lorca. En Francia, el de Víctor Hugo, Valery y Cocteau. En Inglaterra, el de Blake y Chesterton. Maiakowsky y Kafka en Moscú y Praga; pero que grabasen, un oficio que exige paciencia y esfuerzo, lo que se llama trabajo material, lucha con una materia, metal, madera o lo que sea, no hubo, que sepa yo, más que Blake y Alberti. Y estos de Alberti son notables desde muchos puntos de vista. Es un poeta que graba y un grabador. En Madrid, por otra parte, los curiosos buscan sus obras abstractas de hace unos cuarenta años, fue de los primeros abstractos de España. Él mismo tiene ahora en su casa de Roma una obra hecha por entonces que le llevaron o enviaron desde aquí.
De nosotros, muy poco. Trabajo mucho. Tengo preparada la exposición de Colonia que se inaugura el día 25 del mes que viene –se adelantó, pues iba a ser el cuatro de mayo– y me dispongo a hacer una exposición aquí, en Fernando Fe, en la misma galería donde está ahora Alberti, y disfrutamos de los museos y de las calles de Madrid. Esto es todo.

Un gran abrazo para los dos y para los amigos comunes, de Maruja y mío:

[Seoane]

1967-03-21
Carta de Seoane a Negri. 1967
Madrid
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 21/03/1967


Madrid, 21 de Marzo de 1967

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Le escribo estas líneas en vísperas de salir para Valencia, donde estaré hasta el domingo, hoy es martes, pues en esta semana no hay nada que hacer en ésta capital por las fiestas de Semana Santa. Las gestiones para la salida de los cuadros, fotografías de ellos etc., no pueden hacerse hasta el día 28. Los madrileños, los que pueden, salen de la ciudad estos días y como podría ocurrir en Buenos Aires, unen para tomarse vacaciones las jornadas de trabajo a las festivas. Tengo 24 cuadros preparados, falta solamente ponerles las varillas para ser expuestos y tengo miedo de que el día 25 de abril señalado para la exposición sea demasiado pronto. Hubiese preferido la fecha primera del 5 de Mayo, ¿no será posible cambiar la inauguración para esa fecha? Creo que es casi seguro que lleguen las obras alrededor del 20 de abril, pero puede ocurrir que por algún motivo incontrolable de parte nuestra se retrasen y en este caso sería un trastorno para la galería y para ustedes. Los precios de los cuadros se los enviaré detallados en una próxima carta, oscilarán entre 500 y 1.000 dólares, pero el dueño de la galería puede decidir el precio definitivo con arreglo a su experiencia y con una tolerancia a favor del posible cliente del 10 al 15 por ciento. A mí, desde luego, me interesa vender, que algún cuadro mío quede ahí. Lamento molestarle a usted tanto. Tambien le agradecería me enviase las notas de la prensa de Bonn sobre la exposición de grabados con los nombres de los críticos y las palabras pronunciadas por usted en la inauguración, así como la impresión general que produjo, comentarios del público, etc., pues todo eso como es natural es para mí muy útil, y la dirección exacta de la galería de Colonia para hacer el envío. Tengo el linóleo grabado que enviaré por correo, pues no creo que haya dificultades para hacerlo, de modo que llegue a tiempo. Lleva en la parte de atrás una flecha que indica su parte superior. Es apaisado y abajo y arriba, o como dispongan ahí, lleva la tipografía. Lo hice del tamaño mas grande que pude en este departamento minúsculo, con mesas pequeñas y donde lo único grande –y horrible– son los sillones. A mi regreso, el lunes próximo, le envío la lista de títulos y los precios. A Valencia voy por asuntos de trabajo. Se trata de un stand de porcelana que tiene en una feria industrial de allí una fábrica de Magdalena, en la provincia de Buenos Aires, que tiene otra en Galicia, Celtia.

Esto es todo por hoy. Saludos de Maruja y míos para su madre y Nélida y usted reciba el más afectuoso y agradecido de:

[Seoane]

1967-03-22
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 22/03/1967

Buenos Aires, marzo 22-[19]67

Queridos amigos Luis y Maruja:

A nuestro regreso de P. del Este, hace pocos días, nos encontramos con v/ carta de Madrid y cuando nos disponíamos a contestarla, hoy, llegó otra fechada el 17 de marzo.
Evidentemente, se ha perdido una carta muy extensa que enviamos a principios de año a la dirección de la hermana de Maruja; es lástima, porque en ella le contaba muchas cosas que supongo interesantes.
Sí, recibimos el hermoso catálogo completo de la exposición de Picasso y antes, enviado a su nombre, un pequeño catálogo de grabados, de Nueva York.
En aquella carta, le contaba mis impresiones de una buena exposición de grabados de Picasso que trajo Di Tella y tuvo extraordinario éxito de público y de pintores, no así de crítica. La cosa empezó en el propio catálogo de la muestra –tengo un ejemplar reservado para Ud.–, en cuyo prólogo, Romero Brest declara que en realidad P. no es un grabador, sino un pintor dibujante, y que la muestra que se le ofrecía al público no podía ser comparada con las obras de los grandes grabadores que registraba la historia del arte; todo esto dicho con un lenguaje muy abstruso, última modalidad de R. B. Arrancando de allí, otros críticos, Osiris Chierico declaró en Confirmado que los grabados de P. mostraban evidentes fallas artesanales, observación que repitió La Razón; desde luego, a nadie se le ocurrió decir que la exp. constituyó uno de los acontecimientos más importantes de la vida artística de Bs. As., en muchos años. Eran 150 piezas.
El “esnobismo” de algunos –R. B. declaró que sentía la necesidad de reubicar la obra toda de P. a la luz del arte reciente– se sumó la ignorancia de otros; Osiris Chierico ilustró su nota con la reproducción de una de las litografías expuestas sin reparar en que se trataba del 17 estado de dicha litografía, circunstancia que no autoriza precisamente a hablar de fallas artesanales.
Tengo también en Bs. As. para Ud., en encuadernación, el libro de Hemingway ilustrado por P., publicado en entregas semanales en Italia.
Nos han cambiado la ciudad; mientras estábamos en P. del E. se cambió la mano de la mayoría de las calles de la ciudad, por ejemplo, Corrientes es mano única hacia el puerto, v/ Montevideo, en lugar de ir hacia el río, lleva su tráfico a la Pampa, y el efecto total es curioso porque, de alguna manera, resulta una ciudad nueva, se descubren edificios que antes no se veían, rincones nuevos y, hasta una distinta sensación física cuando al llegar a un cruce de calles hay que mirar al lado opuesto al que durante toda una vida uno estaba acostumbrado.
Lo pasamos muy bien en P. del E., a pesar de ella misma, mejor dicho no de ella, sino del tipo de vida que allí se acostumbra.
Teníamos una casita en pleno bosque, alejados 20 o 25 cuadras de la Av. Gorlero multitudinaria y contrabandista; todas las noches antes de acostarse y a las mañanas al levantarse Pablito me invitaba a ir al bosque para ver si sorprendíamos a Caperucita Roja; tuve que inventar la tesis de que C. R. era invisible en la vida para el hombre, y que sólo se la podía ver en los libros de cuentos, pero Pablito no quedó muy convencido.
Visitamos dos o tres veces a Marica y Lorenzo en Solana del Mar; en realidad, todo comenzó con una anécdota; paseábamos solos un atardecer por la playa de Solana cuando a lo lejos vi la figura de una extraña y exótica bañista en traje de circunstancia, pero envuelta en numerosos velos batidos por el viento, pensé que era digna de ser Marica y era. Con ella, fuimos en busca de Lorenzo a quien encontramos sentado en un banco, en una estupenda terraza de jardines que morían en la arena, todo envuelto en nylon corrugado –es una suerte de tela transparente e irregular como el cartón corrugado–, mirando a lo lejos y con su permanente cigarrillo; nos saludamos y de inmediato nos contó la historia del hombre que hacía más de cincuenta años y con la ayuda de contrabandistas y filibusteros había plantado esos bosques y los había llenado de toda suerte de orquídeas, orquídeas que desde luego ya hacía tiempo que habían desaparecido.
En las visitas siguientes, tuvimos torneos de invención de verbos verdiperfectos, última creación de Varela.
Creo que fueron los momentos más agradables que pasamos en P. del E.
Para que hablarles del costo de la vida; en la carta perdida les daba algunos datos. De entonces a ahora la cosa empeoró, una buena película de cowboys –casi siempre italiana– cuesta 315 m/n, la entrada, los nuevos impuestos son agobiantes: a Uds. les toca un, el 1% sobre el valor de tasación fiscal del departamento de Montevideo, por “una sola vez” y aparte de los impuestos y tasas habituales; Uds. que son abstemios pagarán la coca-cola como si fuera vino, de manera que casi vale la pena alcoholizarse por tan poca diferencia. Los libros de arte se venden calculando el dólar a 600$ m. n., así por ejemplo la reedición de la primera parte del tomo segundo de las obras completas de Picasso tendrá que venderse a $40.000 m. n., es tan trágico esto que estoy pensando seriamente en comenzar a coleccionar la bibliografía del pintor Vigilante aun a riesgo de ser su único coleccionista, y probablemente coleccionista único de colección vacía.
Muy buenas sus noticias sobre el quehacer artístico, no considera Ud. legítimo que alguien se preocupe de hacerlas conocer en alguna revista o columna de periódico? Si Ud. me autoriza y me envía dos o tres datos, circunstanciados, yo me encargo de ello.

Bueno, amigos, un fuerte abrazo de quien les quiere y extraña.

Sofovich

1967-03-22
Carta de Falcini a Seoane. 1967
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1967 en 22/03/1967


Buenos Aires, Marzo 22 de 1967

Sr. Luis Seoane
Madrid

Mi querido amigo:

Recibí hace unos días su carta, con la presencia de su pensamiento activo, que tanto me interesa, a mí como a los amigos comunes, siempre ávidos de noticias, ya que sus cartas son leídas, a menudo, en ruedas cordiales recordándoles.
Le diré que me alegra nuevamente leer sus conceptos que figuran la imagen del escultor, del artista y del hombre Barlach. De su acento campesino, de su aspecto gótico.
Aspectos dominantes en la obra del escultor alemán capaces de impresionar sensiblemente al artista Seoane, cuyos caracteres nutricios, campesinos y góticos, siempre me impresionaron como constantes en su obra, espiritualmente actuales.
Barlach con sus expresiones desgarrantes justifica, en mi opinión, el calificativo de “de protesta expresionista” que Ud. oportunamente recuerda. Su doloroso misticismo tiene la forma que le corresponde. Forma expresiva. Su estilo plástico.
Me impresiona saber de sus afinidades y amistad con Kathe Kolwitz, cuyo arte trasciende, quizás más, por su profundo realismo, que lo hace más accesible a mayor número de gentes. Sin embargo, esas dos expresiones de arte tienen un fondo conceptual común. Lo gótico y lo campesino, como el gran arte popular gozan de una gran actualidad. Documentado en un hermoso libro que tradujo José Luis Romero La gran Claridad de la Edad Media. Hace tiempo que yo rastreaba los comienzos del humanismo, no en el Renacimiento, sino en la Edad Media en mi último viaje por Europa, en Italia tuve una gran revelación. En Florencia, en el museo de la catedral, vi unas esculturas de mármol, obras de Arnolfo di Cambio, escultor y arquitecto de Santa María dei Fiore. La concepción plástica de su escultura tiene una forma tan luminosa y tan plena que no tiene equivalentes en el Renacimiento. Fue compañero de Giotto y de Pisano, con quien colaboró en varias obras.
Fue el antecesor de Della Quercia, el escultor de la basílica de San Petronio de Bolonia. Sin embargo, se le conoce como arquitecto.
Acerca del posible misterio de lo bueno o lo malo que hacemos, del misterio de los orígenes de las imágenes personales que motivan las meditaciones finales de su carta que contesto, me recuerdan parejas observaciones que me hacía Alfredo Guttero en su carta desde Florencia.
En efecto, nuestras imágenes suelen tener sus orígenes en realidades ensoñadas, a través de viajes, o ya sea de los “paisajes interiores” que el atavismo desarrolla en nosotros oscuramente; precisamente los que nos han impresionado y nos modelan todavía mediante la intuición.
Serán ésas las huellas invisibles para el ojo común que están actuando, creando un medio complejo de poderes íntimos? Entre las cuales están estas divagaciones mías.

Hasta siempre, les digo a Ud. y a Maruja, con los mejores recuerdos míos y de Germaine.

Falcini

1967-03-27
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 27/03/1967


Buenos Aires, 27 de marzo, 1967

Queridos Maruja y Luís:

Perdónenme que no haya acusado antes recibo a v/ cartas de 21 de febrero y el 17 de marzo. Recibieron la mía en que les decía que me había llegado el catálogo de Picasso? No sé si les anunciaba que también lo recibió Sofovich. Ya debe haberles escrito. Novedades? Seguramente, ya no lo es para ustedes que desde el lunes 13 el dólar está a 350 pesos (más alto que en el mercado paralelo); que la C.G.T. ha quedado prácticamente liquidada –aunque por razones tácticas se la mantiene como ficción legal; que desde hace cosa de un mes todos los argentinos, varones y mujeres mayores de 14 años, estamos enrolados (léase militarizados y pasibles de ser sometidos a la jurisdicción militar) en virtud de la ley de Defensa civil? Como ustedes ven, las novedades no son muy alentadoras que digamos... Esto de la ley de Defensa civil –que incluye a los extranjeros, llegado el caso– el pueblo no lo toma muy en serio; pero bastará que un día el Jefe de la Nación se levante de mal humor y entonces ya será difícil predecir lo que puede pasar. Todo esto es realmente lamentable, aunque era de prever. Qué otra cosa podía esperarse de la conjunción de hacendadas y botas y la desgraciada presión del FMI y del Pentágono? Nos queda la esperanza de que algunas leyes duran sólo lo que sus autores en el poder...
Recibí el catálogo de la exposición de grabados y dibujos que realiza Rafael Alberti en Madrid. Se trata de un hecho por muchos motivos significativos –como usted, Luis, lo señala en su última carta. Sugestivos los textos de los tres trabajos que incluye el catálogo. Por alguna razón –sería largo de explicar– me agradó más el de Gaya Nuño (no sé si es el mejor). No sé nada de la vida de los Alberti. Hace muchos meses que no recibimos ni una línea de ellos (ni de Rafael –que es reacio a escribir cartas– ni de María Teresa). Recibimos carta de Torrallardona, de París. Está loco con la Exposición de Picasso. Como ustedes ven, esto es general.
Por aquí, las temporadas de Exposiciones no han comenzado. Galatea va a iniciar en breve la suya con 16 obras de mi colección, correspondientes a pintores muertos. El catálogo va a llevar una presentación de Lorenzo Varela. Marika me la leyó por teléfono. Creo que se trata de una página plena de simpatía.
Y esto es todo por ahora. Ah, gracias por el paseo por el viejo Madrid con que ustedes nos regalaron. Es el Madrid que conocí en los primeros meses del año 21 cuando existía el Pombo, el Botín, el Continental, el Universal –y que añoré cuando volvimos, Aída y yo, en 1951 y en 1958. Lástima que todo eso desaparezca.
Besos y abrazos de Aída y míos. Y usted, Luis, siga trabajando. ¡Buena suerte! Escríbannos. Hasta siempre.

Scheimberg

1967-03-27
Carta de Goldstein a Seoane. 1967
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Goldstein a Seoane. 1967 en 27/03/1967


Buenos Aires, 27 de marzo de 1967

Mis queridos amigos:

Carezco de excusas por mi silencio, pero... el atenuante es el hecho de habernos mudado al nuevo departamento. Qué lío: ya casi no recordamos lo que significa “intimidad”, pues no transcurre día sin que tengamos de 5 a 10 obreros adentro haciendo y rompiendo cosas (en casa de herrero...). Pero por suerte ya vamos terminando y las cosas van saliendo como queremos. Estamos muy contentos de vivir allí; respiramos aire puro y los niños no causan ni angustias de tenerlos encerrados ni problemas de falta de lugar como en el otro departamento. Esperamos ansiosamente vuestro retorno y en este caso el de Maruja como especialista en “parques, plantas y jardines”, pues desde ya tendrá que asesorarnos en la terraza, que parece se ha convertido en el centro de la casa. El mural luce magníficamente; el pobre Arranz tuvo que hacer 10 o 15 piezas para lograr el rojo de la tejuela que se había roto. Justamente hoy iré a comprar un reflector para iluminarlo bien, ya que de noche se incorpora al living. Les aseguro que no da ganas de moverse: la vista es fabulosa y la tranquilidad absoluta (el ruido de los trenes ayuda a dormir). En cuanto al vitral del hall de entrada sirve ya de referencia a todo el barrio. Nadie habla de la dirección sino “de la casa que tiene un vitral en la puerta”. Realmente ha quedado muy bien: sólo me resta iluminarla de noche, lo cual no deja de ser un problema, ya que el reflector que puse lo tuve que retirar porque encandilaba a los automóviles que circulaban por la Avenida. Supongo que ya encontré la solución. Por lo que nos cuentan, creemos que se van a empachan de ver tanto Picasso; realmente los envidiamos. Debe haber sido impresionante. En cuanto a las referencias de los Op, Pop y Cía. ya estamos hartos de verlos por todos lados: es que cuanto tipo que empieza a pintar no conoce otra cosa? Todavía no comenzaron las exposiciones, pero les aseguro que tengo avidez por algo que rompa con las “cosas” que se vieron estos últimos años (aunque creo que no es solamente un fenómeno local sino que ocurre también en Europa y USA). Lo felicito Luis por las exposiciones que tiene por delante. Este año quiero que hagamos sobre sus murales, no sé si impreso o en diapositivos, pero es hora de que se haga algo.
Bueno, espero que sigan sus éxitos y nos perdone el no haberles escrito antes. Besos a Maruja y a Vd., un fuerte abrazo.

Enrique

Nuestra nueva dirección: Avenida de los Incas 3295-14º 77

1967-03-30
Carta de Shand a Seoane. 1967
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1967 en 30/03/1967


Buenos Aires, 30 de marzo de 1967

Queridos amigos:

Recibimos su carta que nos causó mucha alegría. Alegría por haber hecho un contacto con ustedes a través del Atlántico y alegría por su contenido. Yo no sé si una amistad podría sobrevivir tras largos años de mensajes epistolares –tengo mis dudas–, pero una cosa es cierta, nosotros les echamos de menos, y esto es un hecho. Es por eso que a menudo pienso que el ser humano no debe buscar la libertad porque la libertad implica una afirmación de que el individuo puede existir solo, sin siquiera la amistad de un perro. Tan pronto el hombre encuentra alguien o algo para amar, su libertad se transforma en mito. Por lo tanto, el amor es todo lo opuesto a la libertad. Qué viva esa esclavitud! Digo yo. La diferencia básica entre la esclavitud del amor y la libertad en la soledad es simplemente que el primer caso es auto-impuesto, mientras que en el segundo caso es la libertad en búsqueda de la esclavitud. Ustedes me dirán que todo esto no es más que pamplinas, y a lo mejor tendrán razón, pero en todo caso tuve el impulso de ponerlo sobre el papel para ver cómo sale.
Recién volvimos de Mar del Plata donde pasamos días preciosos, llenos de sol, de pitucos (vivimos en un departamento de mi sobrina en Playa Grande) y de mariscos. Un día comimos una paella que mereció el adjetivo “valenciana”. Después de llenarnos con porciones pantagruélicas, nos preguntamos si es posible imaginar “el hambre” y desgraciadamente tuvimos que admitir que no. No fue posible concebir “hambre” con la barriga llena. No les parece alarmante? Qué se puede esperar de los demás si uno mismo es una bestia?
Por correo separado, les mando un libro que recién llegó caliente del horno de Argentores. Aparentemente, se trata de una mujer violada, pero si ustedes quieren, se trata también de otras cosas...
Ya uno está empezando a oír rumores de exposiciones y, sin duda, tendremos una buena tanda de vanguardistas de toda especie. Habrá mucha excitación, gritos, ruidos, experimentos, polémicas y sorpresas, pero faltará un pequeño elemento de cierta importancia –la pintura. Pero, qué vamos a hacer? Hoy en día se pinta con hierro, yeso y trapos. Hay mucha trapería en todas partes.
Sabemos por Sima que su exposición se inaugura en Colonia el 22 de abril. Ojalá hubiéramos podido estar allí ese día con ustedes. Qué sea un gran éxito!
Esther y Lipa salen mañana para Europa mañana. Lipa me dijo que no pudo conseguir alojamiento en el Hotel Madison, París, por lo tanto, por favor, escríbale a la siguiente dirección:
KLM
Av. Opera 36 bis
París

Susana y yo les saludamos y les deseamos que disfruten de su estadía en ese viejo mundo que todavía tiene muchos años por delante.

Willie

Arroyo 1160, piso 10
Buenos Aires
Argentina

1967-04-02
Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Seoane. 1967 en 02/04/1967


Bs. As. 2/Abril/ [1]967

Queridos amigos:

Debo pedirles mil disculpas por la demora en contestarles su última, pero es que he estado un poco “fuera de caja” como se dice, porque desgraciadamente y con una rapidez fulmínea, mamá se descompuso y falleció hace aproximadamente 20 días y a pesar de que tenía algo más de ochenta años, el hecho de que hasta prácticamente 5 días antes estaba mental y física extraordinariamente bien, me dejó un poco sorprendido. En fin, la vida esto. Por otra parte, aquí no hay grandes novedades, sino queremos mencionar la “ley de defensa” y otras pequeñas minucias, como [puede] ser la intervención más o menos encubierta a los sindicatos, y probablemente una ley de prensa, que se viene anunciando. Con referencia a los asuntos plásticos, todavía no se ha entrado en temporada, pero cada vez más, los artistas tienen intervención en todos los aspectos, tanto es así que hoy se ha inaugurado una muestra de un concurso que hizo una firma muy grande, fabricante de tejidos, para ideas de dibujos –con un jurado: Parpagnoli, Sofía Sabsay, Rodríguez, Delia Garces (el gusto de las damas que utilizan la tela) y varios más. El primer premio –Polesello, pero la que ganó una mención es Alicia Grosigrande, muy contenta con ello. Estuvimos en la casa de ellos y vimos unas cuantas Piedras Amorosas, así llama él a una serie de sus esculturas, y nos parecieron muy interesantes. Como Uds. saben el 8 de julio estaremos en Londres, de donde pensamos ir a Dinamarca, Suecia, Bélgica, Holanda y París (aquí alrededor del 10 de agosto), nos gustaría nos escriban por donde andarán (si saben entre esas fechas) porque tenemos muchas ganas de verlos, y estudiaríamos la posibilidad de corrernos adonde Uds. estén para ese entonces.
Nos alegró mucho las noticias de la última carta, donde lo vemos a Luis con gran energía y alegría y la próxima exposición en Colonia, y el hecho de que la Galería [Juana] Mordó se encargue de los cuadros de Luis. Tengo muchos deseos de ver las salas de Luis.
Disculpen esta charla insulsa, pero la poca variedad de lo que por aquí pasa, unido a la chatura propia, no me permite hacerles una carta más linda.

Con un gran abrazo mío y de los chicos y un hasta pronto.

Rafael

[Escrito por Emma Lifschitz:] Queridos Maruja y Luis, los extrañamos bastante.

Muchos cariños.

Emma

1967-04-07
Carta de Carballo Calero a Álvarez Blázquez (1967)
Lugo
Oviedo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Carballo Calero a Álvarez Blázquez (1967) en 07/04/1967

Lugo, 7 abril 1967

Sr. Don Xosé María Álvarez Blázquez
Oviedo
Meu querido amigo: os sete cursos de alumnos que teño que controlar antre o Instituto e a Universidade, mais os traballos anexos, impedíronme ate hoxe che dar conta das xestións que realicéi sobor das consultas bibliográficas que me encarregaches. (Como non che teña xa escrito e me teña esquecido de que o fixen, o que creo improbable, pero non imposible, dado o vértigo con que me é preciso pasar dunha cousa a outra). Se que estíveches en Santiago estando eu ausente, e non sei se terás ido pola biblioteca da Universidade. Eu fun de novo e comprobéi que cos dados das papeletas relativas a “papeis varios” non é posible de momento localizar os testos que interesan. Despois de diversas procuras, e de traguerme cousas que non eran as que buscaba, dixéronme que o falecido bibliotecario Bustamente tiña reorganizado esa sección e que coas referencias que eu daba non era posible achar o que quería. Naturalmente, coido que haberá que aportar máis referencias. Paréceme que o mellor será que fagas ti persoalmente unha nova xestión perto de blibliotecaria cando dispoñas de temo para pasar algúns días en Santiago i espricar con pelos e sináis todo o que poida dar unha pista se é que tes outras referencias que dar, ou tempo para insistir e agardar que remexan dabondo. Se isto non pode ser, eu volveréi á carrega cando se me presente outra ocasión, pero polo de agora non teño conseguido máis que, en definitiva, a resposta de que non achan o que pido. Esto, polo que se refire ao resto das consultas non acraradas, agás a do libro de claustros (e a dos vilancicos do Convento de Menores). Sobre o libro dos claustros deixéi instruccións para que mo busquen, e agardo poder che mirar o material axiña. Do Convento, non adiantei un paso. Teño localizado o libro, e só falta que me poida desprazar a San Francisco nun momento en que esté alí o P. Ouro, con quen teño concertado a consulta.
Polo menos, quero que recibas esta conta rendida das miñas xestións, inda que neste periodo de tempo non teña conseguido resultados positivos. Ve que non deixéi de me coidar do asunto.
Agardando que recibiras a separata de Cadernos relativa a Valle-Inclán, e promentedo novas informacións cando as teña, envíoche unha cordial aperta, o teu bo amigo.
Ricardo.

1967-04-07
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 07/04/1967


Buenos Aires, 7 de abril 1967

Queridos Maruja y Luís Seoane:

Hace un par de días, nos habló Lala. Nos dijo que ustedes no han recibido carta nuestra. Nos extraña. Tres cartas les llevamos escritas (sin contar la tarjeta de saludo para el Año Nuevo), las dos últimas son del 27 de febrero (en ésta le acusaba recibo del catálogo de la Exposición de Picasso) y del 27 de marzo la última, en respuesta a la suya del 17 del mismo mes y envío del catálogo de la exposición que está realizando en Madrid Rafael Alberti. Espero que a estas horas ambas cartas ya les han llegado. La primera sé que la recibieron por carta que nos escribió una de las hijas de Torrallardona. Sería lamentable que alguna carta se haya perdido. Lo que interesa es que sabemos que ustedes están bien y que también lo estamos nosotros. Sabemos además (esto por Sofovich, no por las cartas suyas) que usted, Luís, está exponiendo con éxito en Bonn y que el 15 va a inaugurar una exposición de grabados en la Galería Fernando Fe, de Madrid. Aída y yo le deseamos mucho éxito y que venda además. Escríbannos al respecto.
Como sospecho que a estas horas ya están en v/ poder la dichas cartas mías, es poco lo que tengo que agregar. Onganía aquí, y Salazar en Portugal han declarado, enfáticamente, en sendos discursos que sus respectivos programas de gobierno se ajustan en un todo a las ideas sustentadas por la última encíclica de Paulo VI. No se dijo alguna vez que es cosa de viajar menos y leer más los diarios? De marxista trasnochado calificó un diario newyorquino esa encíclica.
Y para no darles más lata, ahí va el catálogo de la exposición que con obras de mi colección inaugura la temporada 1967, Galatea. Lleva prólogo, mejor dicho, presentación de Lorenzo Varela, muy simpático por cierto. Me gustaría conocer su opinión.
Y nada más por ahora. Abrazos y besos de Aída y míos; saludos de todos los amigos.

Scheimberg

1967-04-10
Carta de Negri a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 10/04/1967


Bonn, 10 de abril de 1967

Queridos Maruja y Don Luis:

¡Qué alegría saber que vienen Uds. para la inauguración en Colonia! Así podremos hablar largamente de muchas cosas, entre ellas de nuestro viaje a España que tenemos que hacer cuanto antes; evitando así la época de los fuertes calores.
¿Piensan siempre regresar a Buenos Aires en agosto o van a prolongar la estada en estas tierras?
Nosotros nos quedaremos al menos hasta agosto también y, como existe la posibilidad de que antes de esa fechas venga a Alemania con una beca, mi hermano Miguel Ángel con su familia quizá nos quedemos todavía unos meses más (hasta fin de año).
Hemos viajado al norte de Alemania para Pascua. Estuvimos en Bremen. En la Kunsthalle vimos una interesante exposición de E. Bernard y la colección permanente del Museo que es importante (un paisaje de Cézanne maravilloso, Picassos, Gris, ¡Bissier!, ya hablaremos) lástima que no existe un catálogo del Museo.
En Colonia, en una importante Galería (de la Sra. Ana Abels) hemos admirado una magnífica colección de cuadros para la venta. ¿Saben que por la módica suma de 35.000 marcos puede adquirirse una de esas magníficas cabecitas geométricas de Jawlensky que con tanta codicia contemplábamos en los museos? Tiene también un de Stael pequeñito que es una delicia; Kirchner, Macke, una excelente acuarela de Nolde, un óleo del mismo no tan bueno, Riopelle, etc. Vamos a volver con Uds. cuando vengan porque vale la pena.
Del afiche de la exposición Luis Seoane, he visto las pruebas y ha salido estupendo. El catálogo y la tarjeta-invitación están en marcha, pero aún no he visto nada. Cualquier novedad volveré a escribirles antes del 20.

Muchos saludos de mamá y Tomás. Cariños.

Nélida

P.D: Payró está todavía pensando si hará o no el viaje. Con Códex terminó, pero pensaba venir por cuenta propia. ¿Le han escrito ustedes últimamente?

1967-04-10
Carta de Kornblith a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Kornblith a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 10/04/1967


Buenos Aires, Abril 10/67

Maruja y Luis Seoane: Queridos amigos:

Vuestra carta del 17 de Marzo está sobre mi escritorio y me recuerda constantemente que les debo una respuesta. La verdad es que por diversas y comprensibles razones he ido aplazando esa placentera tarea. La carta de Luis nos llegó cuando regresábamos de Pinamar donde pasamos los días de Semana Santa. Nos dio mucha alegría, sobre todo, saberles bien y, sobre todo, que Luis trabaja intensamente preparando su exposición de Colonia. Será todo un éxito, sin duda, lo deseamos nosotros y los muchos amigos que tienen aquí, ardientemente. Muchas gracias por las noticias y el catálogo de la exposición de Rafael [Alberti]. Es ciertamente halagador que Rafael haya podido abrir una exposición de grabados en Madrid y con tan grandes elogios y panegíricos, como los que le dedican los críticos que escriben sobre su personalidad en el catálogo. Últimamente, tenemos pocas noticias de M. Teresa y Rafael. Las que nos llegan son casi siempre indirectas y algunas no muy satisfactorias, pues aluden a una artrosis que Rafael tiene en una rodilla que prácticamente le impide caminar y salir de su casa. Ayer, Anna hablo con Lala por teléfono, ya de regreso en B. A. Cuando la veamos personalmente, tendremos más informaciones de Vds., que nos interesan mucho. Nos anticipó lo que sabíamos fragmentariamente, que Laxeiro es todo un éxito en España, lo que nos parece muy bien. En eso, en recibir y a veces en transmitir noticias a los amigos que están en Europa, empeñamos gran parte de nuestros deseos, de nuestras informaciones, y de esta ilusoria esperanza que abrigamos de viajar también nosotros, cuando nos toque el turno. Eso se hace cada vez más difícil para los argentinos. Krieger Vasem, que es el actual ministro de Economía, ha devaluado el peso argentino, que se cotiza en el mercado oficial a 350$ por dólar, cinco pesos más de lo que se cotiza. Oh, paradoja! en el mercado paralelo. El cambio, anunciado con el propósito de detener la inflación y estabilizar la moneda por ahora sólo ha traído mayores encarecimientos, algunos de grandes proporciones en el costo de la vida, pues muchos precios de artículos de primera necesidad subieron del 30 al 50 por ciento. Los diarios al dar cuenta de las estadísticas oficiales en la materia dicen –por ejemplo los de hoy domingo– que la vida encareció un 2,2% lo que provoca en la gente carcajadas que tienen sus derivaciones dramáticas. Entre tanto, se han liberado algunas restricciones y gabeles aduaneros. Dentro de poco, muchos artículos de procedencia extranjera podrán comprarse en Argentina a precios más bajos que los nacionales. El equipo económico del Gobierno sostiene que las medidas adoptadas fomentarán la competencia y colocarán los precios a niveles reales. No creo que la pequeña industria y el pequeño comercio puedan soportar el impacto. Como de costumbre, los que se restregarán las manos serán los representantes del gran capital financiero e industrial y los del agro, pues aún los cereales con mejor precio internacional, y las carnes, darán óptimas ganancias. El pueblo tendrá que correr el cinturón un agujero más y en la paz económica se producirá, seguramente, una selección natural impuesta por las paritaciones de las medidas adoptadas y las circunstancias.
Pero, en fin, este es un país rico y de grandes recursos naturales y de algún modo o alguna vez hemos de salir. Aparente contradicción: la temporada artística, en todos los órdenes, teatro, cine, conciertos, exposiciones, etc. se presenta admirable. Buenos Aires es un centro, cada vez más activo y mayor de tales actividades, cada vez más, también, prestigiadas en el mundo.
Se me acaba el papel. Sólo me queda el espacio para hacerles llegar un fuerte abrazo, con los deseos de nuevos y merecidos éxitos.

Isaac Kornblith

Mis queridos amigos:

Poco tengo por agregar a la carta de Isaac, quien les mandó un panorama nacional bastante completo. Lo de Rafael fue emocionante, durante días he vivido una felicidad muy especial. Lástima su salud. Por carta de Sarita a sus padres, supe que María Teresa fue sola a Tours, donde se puso El Adefesio y luego a París. Qué pena grande que no pueda caminar! Por lo visto, debe de haber empeorado desde que estuvieron Vds. en Roma.
Los Castagninos están aquí, pero aún no los hemos visto. Se fueron a M. del Plata y creo que no regresaron aún. Les telefonearé en estos días. Me alegra mucho saberlos bien y con perspectiva de exposiciones y nuevos viajes, pues supongo que irán a Colonia.
Tonica se casa el 18 y se van a Chile. No sé si Vds. sabían que noviaba con el hijo de los Malajovich (Sino) (sic) un magnífico muchacho. Gori no está bien, ha perdido la estabilidad y le tiembla el lado izquierdo.
Los pobres se quedarán solitos. M. Carmen, como siempre, espantando con inteligencia e integridad el peso de todos los problemas. Tonica se recibió de bióloga y Hugo no le dejan terminar su carrera de geólogo, la que completará en Chile.
Esperamos algunas y esporádicas noticias directas de ustedes, las que son recibidas con sumo cariño.

Un fuerte abrazo a los dos.

Anna

Addenda:
La empresa Pirelli de esta editó con motivo de fin de año un importante almanaque con la ornamentación gráfica, en color, de la vida indioamericana en la cuenca platense durante el siglo XVIII. Contiene hermosas láminas debidas al padre Florian Panecke que hasta ahora se conservaban casi inéditas en el monasterio de Zwettl (Austria). El almanaque es bastante voluminoso y sería una lástima que se perdiera o se perjudicaría al doblarlo. He conseguido uno para Luis, lo tiene Scheimberg en su poder como depositario, con cargo de entregárselo en la primera oportunidad.

Isaac

1967-04-12
Carta de Prada a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Prada a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 12/04/1967


Buenos Aires, 12-4-67

Queridos amigos Maruja y Luis:

Espero que esta carta llegue par la inauguración, queriendo tengas mucha suerte y que os vaya todo muy bien. Ya os contaría Laxeiro mi llegada a esta ciudad, que no fue muy tranquila, pues nos encontramos con una tormenta terrible y tuvimos muchos inconvenientes para aterrizar.
Cumplí con todos vuestros encargos, sólo me falta de encontrar Sofovich y el ingeniero Díaz. Cuando los llamo, no han llegado y cuando insisto, se han ido, pero como no era cosa urgente, los veré en cualquier momento.
He tenido mucho que hacer y constantemente salgo y entro a la casa para hacer gestiones, así que la gente tampoco me encuentra a mí.
Me acuerdo mucho de todo lo de ahí. Te cautiva esta tierra una vez que has vuelto a pesar de que tenga muchos defectos.
Maccio se quería volver tan pronto llegó a Ezeiza porque, la verdad, todo aquello y el camino hasta llegar al Centro es deprimente comparado con lo que acabamos de dejar ahí. Luego lo he encontrado varias veces y me dice que está procurando adaptarse.
Ya empezaron las exposiciones, todas malísimas, pero esto sirve de motivo para encontrarse con los amigos. Mañana hay una exposición en Galatea de obra de la colección Scheimberg y, como es natural, ya tenemos cita para encontrarnos.
Ayer cenamos con los Baltar en casa de los Varela y os recordamos mucho. Lorenzo, siempre con deseos de ir a esa, pero es tan difícil lograr esto, con esta moneda de porquería, como dicen los argentinos, que es casi imposible. Está más gordo y me sorprendí viéndole comer un bife. Los Baltar, con nostalgia de eso, pues esto es muy aburrido si no andas invitado a casa de los amigos. Ésta es la tragedia de nuestros amigos, que me supongo les pasa como a mí.
Yo quiero tanto a la Argentina que pienso que es mi país, esta sensación tuve cuando llegué, pero, al mismo tiempo, quisiera vivir ahí y disfrutar de todo lo que tiene de bello esa tierra. Espero lograr vivir en los dos, que sería una felicidad.
Llegó María Antonia cargada de cartas. Ya sabéis para quien, creo que la irá muy bien si lleva a cabo sus gestiones. Yo le dije que aquí no es como ahí, pero no me he querido meter mucho, cada uno con lo suyo. La vida se fue por las nubes; el pollo aquí es artículo de lujo, un café vale 25$ y los restaurantes están con un 40% más de cuando yo me fui. Ahora hay impuesto a todo y el teléfono lo van a subir el doble, menos mal que todo lo van a arreglar en Punta del Este. Hace unos momentos, estuve oyendo noticias que decían que Arosamena el del Ecuador le dijo a Johnson que mientras ellos estaban defendiendo la democracia, entre comillas, en Vietnam y gastándose allí millones, América Latina la estaban perdiendo y precipitándose acontecimientos que le iban a costar muy caro. En Uruguay hay un lío enorme con huelgas, manifestaciones y atentados contra la conferencia; este continente está muy convulsionado, no sé qué pasará mientras la gente en Buenos Aires, tranquila, pero la encuentro triste. Estoy indignada con Laxeiro, él me recomendó que le escribiera enseguida. Así lo hice, pero él no ha contestado a ninguna de mis cartas.
Está haciendo unos días de calor increíble.
[...]
Todos los amigos y para vosotros un fuerte abrazo de

Lala

1967-04-14
Carta de Seoane a Sofovich. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1967 en 14/04/1967


Madrid, 14 de abril de 1967

Sr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibimos la carta de ustedes que nos produjo una gran alegría. Quizás se hubiese perdido la carta que nos enviaron por algún problema de dirección o de correos. Nosotros, la anterior desde luego, no la recibimos. Quizá aquel paleto u hombre ingenio que recomendaba al buzón su carta no estaba del todo descaminado. Seguramente, no creía demasiado en las instituciones. De nuestra vida sabrán ya, estamos seguros, por Lala. Unas pocas excursiones a alguna ciudad cercaba a Madrid, alguna visita a algún museo, y trabajo. Inauguro el 17, el lunes próximo, en la galería Fernando Fe y el 25 en Colonia. El 23 vamos a estar ciudad por tres o cuatro días, a la inauguración. Estoy muy deseoso de saber ciudad por tres o cuatro días, a la inauguración. Estoy muy deseoso de saber si ocurre algo, si interesan las obras, si vendo, etc. La experiencia de la muestra de Bonn fue muy buena. Gustaron mucho los grabados y se prolongó la fecha de exposición. Veremos a ver si gustan así los óleos en Colonia. No tenemos casi otras noticias a que referirnos. Estuvimos en Cuenca, una ciudad medieval de cuento infantil de hadas, con sus altísimas casas colgantes construidas sobre rocas y un museo de arte español abstracto espléndido. Está montado en una de esas casas, ésta del siglo xv, que conserva aún trazos de un mural de entonces donde se figuran escenas caballerescas y en alguna habitación el artesonado mozárabe. Los cuadros están muy bien iluminados y las paredes están sencillamente caleadas. Todo el lujo que posee está confiado en esas habitaciones antiguas, en las obras que se exponen y a unos pocos muebles muy simples. Resulta uno de los pocos museos realmente ejemplares que hemos visto, único en casi todos sus aspectos. Se creó por iniciativa privada y su fundador es un pintor filipino de origen español que vive aquí, Zobel. En los alrededores de la ciudad ejemplares de rocas gigantescas con las formas más caprichosas labradas por el tiempo, algunas de la forma del hongo de la atómica, a las que el pueblo fue poniendo nombres desde antiguo: Las setas, El frutero, Ciudad encantada, etc. En las galerías de aquí no hemos visto nada importante últimamente. Únicamente, una exposición de Lucio Muñoz, un poco más coloradas las maderas que construye y graba que en la exposición que hizo en Bonino, menos negras, pero igualmente interesantes. De teatro aparte de Valle Inclán y Bertold Brecht, notablemente puestos en escena, nada más. Para hoy se anuncia el estreno del Piccolo Teatro de Milán con las obras de Goldoni representadas hace años en Buenos Aires por la misma compañía. Las noticias que llegan de ahí con el alza del costo de la vida son alarmantes, supongo que todo ello debe derivarse del nuevo reajuste del dólar, pero ese 10% que tenemos que pagar sobre el valor de la tasación fiscal del departamento, ¿cuándo tenemos que hacerlo? ¿Qué recargos hay en caso de no hacerlo en el plazo determinado? Pues desde aquí no tenemos medio alguno de poder hacerlo. Nos interesaría que nos contestase a esto, pues hasta fines de agosto por lo menos no vamos a regresar seguramente a ésa. Vea el modo, en todo, caso, de que esto pueda arreglarse. Se lo agradecemos. Al ingeniero Díaz, que vive cerca de nuestra casa, le dejamos dinero para los impuestos, pero con éste no contábamos. Los impuestos en Buenos Aires surgen de sorpresa como los atracos. En cuanto a las críticas surgidas en ésa sobre los grabados de Picasso son sencillamente producto de la ignorancia general que existe en algunos críticos sobre este género. Picasso no es solamente un gran grabador, sino para muchos, yo me encuentro entre ellos, el más importante de nuestra época. Cuando empezó a hacer litografía este género del grabado había quedado reducido a un sistema de impresión, sólo él volvió a imprimirle categoría innovando su técnica y popularizándolo. Cuando hizo linóleum, el linóleum era sólo un sustituto un tanto escolar del grabado en madera y él renovó su técnica y lo elevó a categoría de verdadero género. Cuando hizo aguafuerte, aguatinta, punta seca, él planteó siempre nuevas posibilidades y abrió caminos inéditos poco comunes. ¿Cómo se puede exponer como geniales grabados de Alechinsky, por ejemplo, siendo muy buenos, y menospreciar los de Picasso por quienes presumen de estar al día sobre el arte de nuestro tiempo? En lo que llamamos grabados, existen dos procesos separados, lo que se denomina grabar, incidir en una plancha de metal, madera o lo que sea y el estampar. En grabar es un gran maestro Picasso; en el estampar lo son Mourlot en París o Romero en Roma y los impresores de oficio. Para estos verdaderos artistas de su oficio, la mayoría de los grabadores que estampan son unos pobres aficionados. Esto lo sabemos todos los que grabamos, y estampar es lo que no hace Picasso. A.R.B. le conmueven los relieves en el papel y otras zarandajas por el estilo. No, por favor, no publique nada de estas cartas, en general se trata de juicios expresados muy rápidamente y para los amigos.

Un gran abrazo para Elsa, Claudia, Pablito y usted de:

[Seoane]

Escríbannos.

1967-04-14
Carta de Seoane a Scheimberg. 1967
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1967 en 14/04/1967

Madrid, 14 de abril de 1967

Sr. Simón Scheinberg

Mi querido amigo:

He recibido sus cartas y el catálogo de la exposición de Galatea con el prólogo tan bellamente escrito y justiciero de Varela. Debió haber quedado muy bien esa exposición, colocados uno al lado de otro los pintores tan distintos que fundamentan el arte argentino de nuestro siglo, vistos así, en una galería, independientes, alejados del hogar donde usted los tiene, sin el apoyo sentimental que les presta la colección y el coleccionista que, naturalmente, influye en la visión del espectador visitante y librado cada cuadro a su propia libertad y fuerza, la que del pintor pudo o supo transmitirle. Me hubiese gustado verla y haber estado con ustedes ese día. Nosotros continuamos el género de vida que creemos haberles descrito en nuestras cartas y que suponemos les habrá relatado Lala, a quien, por cierto, le pedimos que les dijese que no habíamos recibido carta de ustedes ni de los otros amigos en bastante tiempo. Pues bien, al día siguiente de su partida recibimos una de ustedes y luego fueron llegando otras. El lunes inauguro una exposición de grabados en la Galería Fernando Fe. Expongo entre otros los grabados de Santo Domingo y una cabeza que le hice grabada en madera, aquí en Madrid, a León Felipe sobre un apunte hecho en México. Es un modo de continuar la oposición que representó la exposición de Alberti y de anteceder a la del escultor Alberto Sánchez, gran artista abstracto, que ustedes conocen, muerto en el exilio. La exposición de Alberti constituyó un gran éxito de público, de venta e incluso de crítica. El ABC le dedicó una buena nota y todos ustedes conocen el significado de este diario en Madrid. Ahora se prepara, creo que para la próxima temporada, ésta termina en junio, una nueva muestra de Alberti en Barcelona. El día 23 de este mes salimos para Colonia, donde estaremos tres o cuatro días, pues inauguro el 25 una exposición de óleos. Veremos cómo me va, mejor dicho como les va a los cuadros, pues a partir de que uno los da por terminados siguen una vida independiente del autor. Cuando uno los ve, al cabo de meses y de años les encuentra, como a los familiares y a los amigos, las arrugas y los achaques del tiempo y no se sorprende un poco. Debe pasarle al pintor algo parecido al padre que luego de muchos años ve nuevamente a un hijo cuyo recuerdo se fijó en el instante de la separación, “¿pero éste es mi hijo?”. –“¡Qué cambiado está..!” pensará para sí. Nada es eterno, se suele decir y el dicho es una perogrullada, pero una perogrullada que se afianza en nosotros a medida que nos alejamos de los años en que soñábamos que nuestras convicciones, sentimientos, hechos, etc., estaban destinados a la eternidad. Cuidado, no estoy filosofando. Ni siquiera lo intento. Lo que ocurre que, de vez en cuando, me encuentro en España con un excompañero, amigo ahora, que me dice: “Tengo un dibujo tuyo que me regalaste en Santiago cuando éramos estudiantes, tienes que verlo...” Yo hago lo posible por no verlo para no tener que decirme “¿Cómo pudiste tú haber hecho esto y encima regalarlo?” Y me dan ganas de pegarme un par de bofetadas por haber creído, hace tanto años, haber hecho algo interesante. Quizás dentro de otros muchos años me ocurra lo mismo con lo que ahora expongo aquí en Madrid y en Colonia. Lo único que siempre nos conmueve es lo que otros han hecho y hemos querido y continuamos queriendo, aún no siendo genios sus autores, no llamándose, por ejemplo, Goya ni Picasso. Ésta es posiblemente una carta distinta a la que pensaba escribirles. Apenas noticias, casi escribiéndoles de cuestiones que uno piensa algunas veces y luego deja de pensar en ellas y que nos llevarían a tratar de vivir en estado primitivo en la selva, como soñaron los anarquistas, Quiroga y Giambiagi en sus juventudes, si en mi caso no estuviese demasiado encariñado con las ciudades y lo que éstas ofrecen en nuestra época, de cine, por ejemplo. Una noticia. En Mallorca se reunieron los parlamentarios europeos a tratar asuntos relativos a sus funciones, estaban representados todos los países, o casi todos, desde la Unión Soviética hasta España. Bueno, ésta es una noticia que libro al juicio de cada uno. Yo la doy por juzgada.
Escríbannos. Deseamos saber de todos los amigos y de Buenos Aires. Un gran abrazo para todos los familiares y amigos y para ustedes de Maruja y mío:

[Seoane]

PD: Después del 10 de mayo, estaremos en Gijón, en casa de mi hermana, cuya dirección es: Luis Eguiburu (Para Luis Seoane). Farmacia. La Calzada, Gijón, España.
Y ya en junio, en El Castro, en casa de Díaz Pardo. Cerámicas del Castro. Osedo, Sada. La Coruña.

1967-04-14
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1967 en 14/04/1967


Madrid, 14 de abril de 1967

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Recibimos hace dos o tres días su carta con la triste novedad del fallecimiento de su madre y excuso decirle que, tanto Maruja como yo, nos solidarizamos con el sentimiento de ustedes.
El lunes, 17, inauguro la exposición de grabados aquí en Madrid y al domingo siguiente, el 23, salimos para Colonia donde se inaugura, el 25, la de óleos, en la Galería Boisserée de esa ciudad. Allí estaremos tres o cuatro días para luego regresar a Madrid. Esperemos que todo vaya bien. Nuestra vida aquí hasta ahora fue de trabajo con alguna salida a museos y a alguna ciudad cercana. Una, maravillosa, que no conocíamos, Cuenca, que llaman la ciudad encantada y queda a 160 kilómetros de Madrid, una ciudad medieval levantada sobre rocas gigantescas, más altas las casas que muchos rascacielos de Nueva York produciendo una impresión parecida, en cuanto a su arquitectura, a las de hombres sobre muy altos zancos y llena de color. Allí está un precioso museo, debido a la iniciativa particular, de arte abstracto español, hechos en una de esas “casas colgadas”, ésta del siglo XV, en cuyas paredes aún se conservan murales de entonces y artesonados mozárabes en los techos. Una maravilla de pequeño museo, sin igual, creo, por lo que ví, y ví ya bastantes museos, en Europa y América. También estuvimos en Valencia, una ciudad de muy poco interés, capital de una zona arrocera y frutal del Mediterráneo español y patria del novelista Blasco Ibáñez, el autor de Los cuatro jinetes del Apocalipsis que llevó a la Argentina a principios de siglo un colonia de campesinos de la región valenciana para sembrar el arroz en ésa.
Estos días de Madrid son de gran frío, por alguno de sus alrededores la temperatura alcanza a 3 grados bajo cero y en los últimos días llueve constantemente. Todo esto después de unos quince días primaverales en los cuales se mostraba en todo su esplendor la luz de Madrid. Esa luz nítida, transparente que enamora a los pintores y que unos meses antes de su fallecimiento había decidido a Spilimbergo* a venirse a vivir aquí.
De Noemí no sé nada. Le contesté a una carta que nos envió desde París y esperamos verla en el verano. Nuestro plan, luego de Madrid, en Mayo, iremos a Asturias donde estaremos con mi hermana 15 o 20 días y luego a Galicia, a El Castro, al lado de La Coruña, donde estaremos seguramente dos meses y, por mi parte, me dedicaré a trabajar todo lo que pueda. Tengo muchos proyectos. Ya no creo que podamos salir de allí hasta regresar a Buenos Aires. Estamos saturados de ver ciudades, museos, galerías, ¡ojalá nos sirva de algo!, y de lo que tengo más ganas es de trabajar.
Ahora empieza ahí la temporada. Sospecho que toda la inquietud de Buenos Aires se empieza a volcar en las galerías, en los conciertos, en el teatro. Todo esto tiene que envidiárselo España y, en general, Europa, a Buenos Aires. Esa clase media atenta a cualquier obra de creación artística que concurre afanosa a escuchar, a ver, para luego discutir en los hogares, en los cafés, en cualquier clase de tertulias, lo que escucharon o vieron. Buenos Aires tiene defectos como cualquier gran ciudad, o pequeña ciudad, da lo mismo, pero tiene sobre casi todas la virtud intelectual de su curiosidad. Los defectos nos vienen de arriba, en general, no son imputables a su población y algunos, como el incumplimiento, parecen ser más universales de lo que creemos. Estos días los comerciantes e industriales españoles se quejan en los diarios de la falta de formalidad de los alemanes en los pagos y compromisos.
Esto es todo por hoy. No dejen de escribirnos. Tenernos al tanto de lo que ocurre por ésa. Estamos siempre ansiosos de noticias. Un gran abrazo a los amigos comunes y otro muy grande para ustedes, Carlos y Eduardo de:

[Seoane]

1967-04-14
Carta de Seoane a Goldstein. 1967
Madrid
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1967 en 14/04/1967


Madrid, 14 de abril de 1967

Sr. Enrique Goldstein
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Ahora soy yo el que debo carta y paso a cumplir contestando. Estamos en Madrid quizá por un mes más, luego iremos a Asturias, pero antes, por tres o cuatro días, volveremos a Colonia donde el día 25 se inaugura una exposición mía de óleos para la que desearía un éxito similar al que obtuve con la de grabados en Bonn, que llegó a prorrogarse casi un mes. Aquí, en Madrid, inauguro otra de grabados en lunes 17. Esta ciudad está, desde luego, llena de interés en todo aquello que se refiere a arte del pasado, historia y costumbres populares. Como le dije en mi otra carta, o creo haberle dicho, nada en lo que tiene atigencia con la arquitectura nueva, o muy poco. En todo caso, los grandes ejemplos se refieren a ingeniería, o a las medidas que protegen la construcción que aquí hacen de la necesidad de tener los gremios sin pararlos, en un país cuyos campesinos emigran en masa como trabajadores a las ciudades y al extranjero.
Pero Madrid tiene un gran encanto si hacemos abstracción de muchas cuestiones, y, entre ellas, uno singular es el hablar con las gentes o visitar sus lugares de reunión habituales, las tabernas las noches de los sábados y todo lo que es el Madrid viejo. De vez en cuando, se encuentra por la calle una bruja de Goya, envuelta en paños negros y agitando billetes de lotería en lugar de una escoba que a fuerza de gracia en el decir le vende a uno un décimo. Por desgracia, no toca nunca nada porque el billete resulta embrujado, la bruja goyesca ha mirado antes el número con su ojo bizco sin dejar tiempo a algún conjuro eficaz. Habrá que pasarlo, antes del sorteo, por una joroba y en España, así como hay bastantes brujas, o que lo parecen, hay pocos jorobados. Habría que tratar de encontrar uno de eficacia probada resulta muy difícil. La pena es no poder hacer abstracción de muchas de esas cuestiones y alguna de éstas, como la política, es la que hace más difícil el total contento nuestro.
De arte vimos una exposición interesante de Lucio Muñoz, después de otra bastante menos a mi juicio, de Millares, ambos conocidos en Buenos Aires por haber expuesto en Bonino y en el Museo de Arte Moderno. Lucio Muñoz hace más coloreados su especie de relieves en madera, y Millares no logra superar su gusto por los materiales putrefactos a la manera de alguna moda pasada. Ahora se trata de volver al Art Nouveau, como se admite en algunas revistas femeninas para las ilustraciones y por la moda en general. Op y Art Nouveau conjugándose. Yo de todas maneras, prefiero esto a esos materiales sucios, negros y en descomposición que quisieron elevar a categoría de expresión de nuestra época, olvidándose de que la época, una época, encierra expresiones muy distintas, muchas veces opuestas y que esa variedad constituye su riqueza. Es una lástima que la historia de las costumbres y de la moda, capítulo muy importante de la historia general de la cultura, no sea de enseñanza obligatoria en los colegios secundarios. Esto evitaría la soberbia conque se muestra en su iniciación cada nueva manera estética, abriría paso a la modestia conque se debe intentar todo lo que se crea realmente original. Esto es algo en lo que no puede estar de acuerdo nuestro dictador estético R.[omero] B.[rest], en Di Tella. O si está de acuerdo, es para fastidiarnos. Nos alegramos mucho que estén ya en la Av. de los Incas y que hubiese quedado bien la puerta del edificio. Me gustaría ver como queda de día iluminándose hacia adentro y de noche despidiendo, como corresponde y no despertar a los dormidos, su luz hacia afuera. Escríbame de esto y de sus proyectos. Ese de los murales míos, reunirlos en un libro, aunque sea modesto, estoy sinceramente deseándolo, creo que es el único modo de que algunos de ellos queden. Pero en ese libro hay que hacer el homenaje debido a quienes los hicieron posibles.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Anita, usted y los chicos, y todos los amigos comunes de:

[Seoane]

A partir del día 10 de mayo estaremos en Asturias. N/d es:
Luis Eguiburu (Para Luis Seoane)
La Calzada (Farmacia)
Gijón. España.

Y, a partir del mes de junio, de los primeros días, estaremos en La Coruña:
Luis Seoane
Parcelanas del Castro. Osedo
Sada. La Coruña
España.

1967-04-18
Carta de Seoane a Falcini. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1967 en 18/04/1967


Madrid, 18 de abril de 1967

Sr. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Acabo de inaugurar ayer, 17, una exposición de grabados en Madrid, en la misma galería donde acaba de celebrarse la de Alberti y en la que, a continuación de la mía, se realizará la del escultor Alberto Sánchez que usted, creo, conoció, fallecido en el exilio hace dos o tres años. Fué, la de mis grabados, una inauguración emocionante. Se llenó la sala de gente joven que fue sucediéndose durante unas tres horas, aparte de los viejos amigos y compañeros. Un grupo de jóvenes artistas y estudiantes gallegos me entregaron dos pliegos con un poema, diversos dibujos y numerosas firmas. Aunque no tuviese otro éxito que éste, sentimental y político, de la inauguración, me daría por muy satisfecho.
Una vez me dijo mi padre al terminar mis estudios en la Facultad de Derecho: “No sé si serás un buen abogado o no, pero nunca dejes de ser honrado; la honradez es el mejor negocio de un hombre”. Pues bien, no únicamente por consejo de mi padre, sino porque surgió así de mi carácter, de mi modo de ser, traté de serlo siempre y yo pienso, que ahora la adhesión que recibí no lo fué tanto seguramente por la bondad de los grabados sino porque traté de ser en cualquier oportunidad honrado y leal. Mi padre fué un viejo anarquista, muy desengañado de todo en los últimos años de su vida, pero conservándose fiel a sus principios que a lo largo de ella tuvo como orgullo su lealtad de corazón y honradez. Ayer pensé muchas veces en él y más cuando aquellos jóvenes me entregaban el poema con las firmas y los dibujos. Intimamente se los dediqué.
No sé por qué le escribo de esto. Seguramente porque cuando escribo una carta a un amigo que estimo me gusta decir aquello que pienso en el mismo momento de escribir. En las paredes de la sala cuelgan los grabados que hice al atropello a Santo Domingo y una cabeza que le hice a León Felipe, poeta con cuyos versos los estudiantes hacen ahora canciones de protesta.
El domingo que viene volveremos a Colonia por cuatro o cinco días con motivo de la inauguración de la exposición de pintura. Volveremos a ver El Angel de la Muerte de Barlach y las notables esculturas que tiene esa ciudad y de las que creo le hablé en otra carta.
De Buenos Aires tenemos ahora las noticias que nos llegaron de algunos amigos, además de las que vamos leyendo en los periódicos de aquí. Se hicieron grandes comentarios en la prensa alrededor de la reunión de Punta del Este, todos ellos en general pesimistas y no demasiado buenos en cuanto al porvenir inmediato de América del Sur y Centro América. Otras noticias son alrededor de los aumentos de precios y las bajas de las monedas de algunos países, Argentina sobre todo, con respecto al dólar. Creo que los corresponsales extranjeros deberían informarse sobre algo más que asuntos desdichados. Por ejemplo, debieran atender a suministrar información sobre aspectos culturales y humanos de los países donde están acreditados.
Argentina es en muchos terrenos una suma de desastres, pero, en cambio, en distintos aspectos de la cultura Buenos Aires ocupa un lugar de privilegio en el mundo a pesar de su situación geográfica y uno, estando lejos, se siente orgulloso de la enorme inquietud intelectual de su población y de todo lo que allí se consigue sin que el Estado intervenga. Quizá éste debiera ocuparse menos de las truchas, los salmones y los ciervos de los lagos y los bosques del Sur, muy interesante para unos pocos pescadores y cazadores que pueden desplazarse de un lugar al otro del planeta, que de informar sobre lo que Buenos Aires posée de riqueza e inquietud intelectual. Incluso de nuestros artistas barbados y extremistas en estética y de sus caciques, que son tan buenos como los de cualquier parte y merecedores de la correspondiente atención turística.
Las minifaldas y los “capeloni” de Maipú y Florida tienen tan buenas piernas y largos cabellos como los de otras ciudades y esto es, si se quiere, tambien importante para el conocimiento de los pueblos. Uno puede aprender de esto en España. Tan púdica, tan recatada, y que, sin embargo, sus oficinas de turismo no dudan en mostrar al mundo como en sus playas pueden exhibirse los más bellos cuerpos de todas partes casi desnudos, con más sol. Claro que esto no tiene que ver con lo que se supone la vida española, pero, a la hora de acrecentar el turismo se unen, “los negocios son los negocios”, para la evocación, Santa Teresa de Jesús, el Greco, Don Quijote, el Cid y todas las glorias españolas unidas a esas jóvenes acostadas en las doradas playas del mediterráneo. Una lección muy bien aprendida de Francia. Ahora empieza a exhibir los propios “rebeldes sin causa” por si sirve al negocio turístico.

Un gran abrazo para todos los amigos y para los suyos y usted reciba una muy fuerte de Maruja y mío:

[Seoane]

1967-04-23
Carta de Torrallardona a Seoane. 1967
Antibes
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Torrallardona a Seoane. 1967 en 23/04/1967

Antibes 23-IV-1967

Sr. Luis Seoane

Mi querido amigo:

Muchas veces quise escribirte, pero no lo hice. Recibí tu carta donde me contabas de tus futuras exposiciones.
Yo he pintado mucho. Ahora vamos para Italia. Visitamos el Museo Léger, en Biot y me acordé mucho de ti, pues tú contribuiste mucho a que yo lo comprendiera. El museo es formidable y hay algunos murales que son lo mejor que he visto en este género. También te habría gustado ver el museo de Antibes. Donde reina Picasso. Está en un viejo castillo medieval, y las cosas de Picasso con la piedra, y esa severidad de esa arquitectura se ven muy bien.
Los cuatro siempre pensamos en ustedes y los asociamos constantemente con todo lo que nos gana.

Recibí tú y Maruja nuestro cariño.

Torrallardona

Nuestros mejores saludos a los Díaz Pardo

1967-04-23
Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Nova York
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 23/04/1967


París, 23 de Abril [67]

Queridos Maruja y Luis:

He querido escribirles antes, pero no me da el tiempo. Dentro de una semana dejo París, pero aún no sé si vuelvo el 1º de Junio, pues se está organizando mi expo en la Casa Argentina, con las obras de Italia y otras que enviarán (por avión dicen) de Bs. As. Veremos.
Recibí la noticia de una beca de 1 mes en Roma que sería para Junio, pero que postergaré para Septiembre si expongo acá en Junio.
El 1º de Mayo, lunes próximo, me voy a Londres por 12 días, luego 4 a Amsterdam y luego a Zurich (16-21), Berna (21-25), Ginebra del 25 a fin del mes.
Si vuelvo a París, me daré el gustazo de recibir en Junio a Fernando y Ariel y en Julio a los Lifschitz a quienes reservé hotel en el Madison (163 Bvd. St. Germain). Si puedo arreglar así, me iría en Agosto a Grecia (si se calman con la revolución a Israel luego, y Roma en Septiembre.
Vale decir que no llego a España hasta Octubre. Vds. estarán aquí? Ojálá!
No vuelven por París?
Avísenme a esta misma dirección: 18 Quai de L´Hotel de Ville, que previsan (sic) hacer- de acá me remitirán las cartas.

Muchos cariños de

Noemí

1967-05-03
Carta de Falcini a Seoane. 1967
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1967 en 03/05/1967


Buenos Aires, Mayo 3 de 1967

Sr. Luis Seoane
Madrid

Mi querido amigo:

Nuestros amigos comunes, y yo, celebramos sus éxitos europeos como pintor y grabador. La inauguración de la muestra de grabados de Madrid, con la cálida demostración de amigos, de ex compañeros y de jóvenes recordando el paso del hombre, artista y ciudadano leal, consecuente, generoso, de gran conducta, que todos le reconocemos, no podía menos que dejarle la satisfacción inolvidable, el éxito sentimental y político, el refrendo artístico, que eso supone. Esa noticia, más las que los diarios propalan estos días, y el entusiasmo de Cuadrado, de su amor de poeta, divulgado por televisión, ha acuciado mi interés por conocer España, agudizado actualmente por la posibilidad de ir a Rusia de que se habla en la embajada de ese país. Si podemos ir y reunimos los pesos necesarios, nos llegaríamos a la tierra de sus mayores y de sus amores.
Comprendo muy bien cómo ha podido tocarle la demostración hecha a Ud. y a su obra de artista, máxime cuando acabo de experimentar algo parecido durante un breve viaje al Uruguay, de muy pocos días, después de una larga ausencia. Un tocante encuentro con viejos amigos, compañeros y ex discípulos. Dejándome la sensación de que uno no ha pasado como un gusano por ese país. Actualizando los años de trabajos, de luchas.
Hace apenas dos días inauguraron una escultura mía en una plaza de San Fernando, Provincia de Buenos Aires, con una emocionante exteriorización popular. Y esto como anticipo de la exposición que haré en la galería Nexo, el 21 de agosto. Esta muestra comprenderá esculturas mías y las de un joven escultor: Enrique Azcárate. De común acuerdo, pretendemos demostrar que puede haber continuidad escultórica entre las generaciones, dentro de la diversidad de expresiones, con vistas a la calidad artística. La unidad conceptual puede unirnos. Veremos.
Las actividades del Museo Nacional de Bellas Artes comenzó este año con una muy interesante muestra de nuestro grabado actual. Hay trabajos de interés por su calidad artística y de dominio artesanal.
El 15 de este mes, inaugurará de grabados, en Van Riel, Pompeyo Audivert, refrendando y ampliando su interesante participación en el Museo Nacional. Anoche se inauguró en Nexo una muestra de pinturas, dibujos y litografías de Bruno Casinari, creo que en gran parte pertenecientes a la colección Acqune.
Se recibieron noticias de Rusia en el sentido de que será posible tener los óleos de Picasso existentes en Leningrado, en segunda mitad de 1968, siempre que Di Tella confirme su demanda.
Romero Brest me leyó la confirmación de Di Tella. Al mismo tiempo me anunció la posibilidad de que en Di Tella se exhiba una muestra de pintura soviética con anterioridad a la de Picasso.
A tal efecto, Romero Brest sería invitado a Rusia para colaborar en la selección de las obras de los pintores soviéticos.
En los altos de Galatea, se mostraron diez y siete obras de artistas desaparecidos que integran la colección de Simon Scheimberg, suscitando el interés que Ustedes podrán imaginar.
Podría pedirle, amigo Seoane, para cuando vuelvan, una reproducción, en tarjeta postal o como sea, del Ángel de la Muerte de Barlach, de la ciudad de Colonia? Disculpe mi pedido.
Nada de bueno de la situación argentina puedo decirle.

[Manuscrito na marxe esquerda da segunda folla:] Todos esperamos la vuelta de Uds. dos, augurándoles una feliz y exitosa estada en Europa. Nuestros mejores saludos para ustedes dos y un fuerte abrazo del amigo de siempre.

Falcini

1967-05-04
Carta de Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 04/05/1967


Bs. As., 4 Mayo/ 67

Queridos Luis y Maruja:

Nos alegran mucho sus cartas porque las vemos llenas de optimismo y esa descripción de Cuenca es realmente hermosa. Me imagino que la situación en España los ha de tener sobre ascuas, pero pienso que esto tenía que pasar y espero que no se traduzca en nada más grave, pero todo esto dice que el pueblo español tiene un fuego que nada puede apagar –y comparándolo con estos pobres pueblos de América Latina, que durante siglos han estado sometidos a la bota y a cualquier tipo de dictador que quiera venir, es de admirar– aún el clero o parte de él está despertando. En cambio aquí, estamos como ovejas –la nueva ley universitaria– que indudablemente quiere transformar la universidad de popular en aristocrática– no ha despertado ninguna protesta –un aborto de huelga de un día fracasada de origen! En fin, veremos. Les adjuntamos un recorte de LA PRENSA donde habla de un famoso pintor. Hay en este momento una exposición de grabados –donde hay de Luis– pero todavía no lo hemos visto. Estamos siguiendo un curso Historia del Arte que dicta Billie [Guillermo Whitelow] muy bien y concreto. Allí nos encontramos con Adrianita (su sobrina), que estuvo encantada de oír noticias de Uds. y nos pidió su dirección para escribirles. Acá todos preguntan por Uds. y quieren saber como les va. En Bonino hemos visto un a[f]fiche de la Exposición de Luis en Bon[n]. Lamentablemente y pese a lo que hubiéramos querido, no nos podremos ver en Europa, ya que lo corto de nuestro viaje no nos permite, según lo que hubieran sido nuestros deseos, corrernos hasta Galicia. Aparentemente nos veremos con Noemi [Gerstein] en París. No sé si Uds. saben que se hizo en Galatea una exposición de parte de los cuadros de [Simon] Scheimberg, en homenaje al verdadero coleccionista. Hoy sábado 6 hemos estado en la exposición de joyas de Wildenstein donde está la plaqueta y el cuadro de Luis –están también [Raul] Soldi, [Sofía] Sabsay, [Vicente] Forte, etc. son las que fueron a EE.UU–. Estos días lo vimos a [Fernando] Arranz que no sé si saben ha estado un mes en cama dura, recién hace unos días le pusieron un corsé de yeso y esto le permite levantarse algo–. Todo esto por un problema de vértebras. Pablo Edelstein nos habló de dos grabados de Luis, que parece que lo impresionaron mucho.
Bueno, como novedades ya más no hay. Reciban un gran abrazo de Rafael.

Emma

Los chicos les agradecen sus saludos y los retribuyen.

1967-05-08
Carta de Seoane a Negri. 1967
Madrid
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 08/05/1967


Madrid, 8 de Mayo de 1967

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Le envío dos dibujos de Leopoldo Lugones, a lápiz y a tinta, viejo y joven, que creo son fácilmente reproducibles.
Continuamos en Madrid hasta la semana que viene. El 17 ó 18 saldremos para Asturias donde pasaremos quince o veinte días en casa de mi hermana y luego, a Galicia. Le hemos dejado las dos direcciones a Nélida. Estoy impaciente por saber algo de la exposición en Colonia, si la crítica se ocupó de ella, si realmente interesa, si el director del Museo la visitó, etc. En Madrid tiene mucho éxito de crítica la de grabados que no sé cuando se clausurará, pues el dueño de la Galería quiere prolongarla. Les suponemos gozando del saber e ingenio de Payró y sentimos mucho no estar con todos ustedes para comentar juntos museos, monumentos y lo que fuésemos viendo. Aquí, ahora, continúo haciendo acuarelas. Para el departamento que ocupamos resulta la técnica más adecuada. Un tema: cabezas, y con ellas algún que otro paisaje y breves notas líricas, si decir esto se permite, de solo color. De Buenos Aires me enviaron la noticia de agencia de la inauguración en Colonia.
Nada más por hoy. Cariñosos saludos de Maruja y míos para su madre, Nélida y usted y un abrazo de bienvenida a Payró, y otro para usted de:

[Seoane]

Nota:
Por favor, escríbame. Sospechamos que le habrán llegado bien los embutidos de España. Dos de ellos iban sin la punta porque de otro modo no había manera de acomodarlos en la caja. Estos días le enviaré los grabados.

1967-05-09
Carta de Scheimberg a Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1967 en 09/05/1967


Bs. Aires, mayo 9 de 1967

Querido Seoane:

Contesto a su carta del 14 de abril. Ni tantas arrugas ni para darse de bofetadas en lo que respecta a sus obras del pasado –o mejor dicho, juveniles–. Dice Unamuno en alguna parte que sólo escribe para siempre el que escribe con la sangre de su cuerpo. Y esto tanto vale para el que escribe como para el que pinta o esculpe, o crea en cualquier género. Con las obras así escritas nos pasa como con los hijos salidos de nuestra sangre –que no envejecen para los padres. Somos nosotros los que envejecemos. Y las obras podrán ser distintas con el tiempo; pero siempre habrá algo que denuncie la común paternidad. Yo he visto algún dibujo suyo de su época de estudiante; no sabría decir de su valor definitivo, pero creo que sabría descubrir que le pertenece. Con menos distancia, eso no sólo me pasa a mí con las obras suyas de tan distantes años como son los q’ van del año 47 a la fecha –sino a cuantos pasan por mi casa: “Esto es un Seoane”, dicen frente a cualquiera de ellas. Es algo parecido a lo que pasa con el mentón pronunciado de los Borbones (o lo que fueren). Es el hilo de sangre que da, repito, la paternidad. Quién más variado que el Van Gogh de colores negros de su época de Bélgica del delirantemente luminoso de sus últimos años? Y, sin embargo, Vd. que entiende y yo que no entiendo no nos equivocamos en la atribución. Y no digamos ya con Goya... Y esto que pasa con Vd., y con Van Gogh, pongamos por caso, no nos pasa con los apresurados incubadores de obras y de estilos en las que ni la esperma es la misma (perdóneme la expresión). Pero no quiero seguir por este camino tan fácil es extraviarse para el lego.
Espero que le haya ido bien –y con provecho además– en sus exposiciones de Madrid (grabados) y de Colonia (óleos). En cuanto a la primera, sé que, por lo menos de público, ha sido todo un éxito. Pero como no sólo de arte vive el artista...
Aquí siempre lo mismo: empantanados y sin vislumbrarse ninguna salida, que es lo trágico. Dios dirá.

Y nada más por ahora. Besos y abrazos para Maruja y Vd., de Aída y míos.

Scheimberg

1967-05-11
Carta de Pagano a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pagano a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 11/05/1967

Mayo, 11, 1967

Queridos Maruja y Luis Seoane:

Desde México y luego de Nueva York, les envié sendas tarjetas para saludarlos y comunicarles el insólito viaje que realizamos Silvia y yo. Y digo insólito porque lo decidí en menos de 48 horas.
Silvia viajaba con su hermano y cuñada; el itinerario me tentó y sin pensarlo demasiado me largué. A último momento Henry, Raquel tuvieron que desistir de viajar y lo hicimos solitas.
La 1ª etapa, México, resultó magnífica. El plan que nos habíamos trazado era muy ambicioso y lo pudimos realizar a costa de una tremenda fatiga. De los 18 días que estuvimos en México, quedamos 10 en el Distrito Federal y sus alrededores.
Aquí quedamos deslumbradas con su Museo Arqueológico, que visitamos varias veces. Existen varias colecciones privadas, entre otras la de Diego Rivera con una riqueza artística increíble. Hemos visitado cuanto edificio tuviera murales de Rivera, Orozco. Seguimos a Tamayo. Me atrevo a decirles que Rivera me aburrió por lo repetido, en cambio el que fue creciendo para mi fue Orozco.
Hemos visitado hermosas iglesias de los siglos XVI, XVII en el interior de México, cerca de Puebla, especialmente, Santa María de Tonantzintla de un barroco popular indígena hermosísima. Su interior está totalmente decorada en blancos, dorados, azules, rojos con cabezas de niños ángeles pintados en forma brillante. (Silvia, trajo diapositivas de esta iglesia y a nuestra vuelta las veremos). Hemos visto a Sequeiros pintando en el Castillo de Chapultepec un mural muy hermoso.
País increíble, México: condena a un artista por participar en un movimiento de maestros a cuatro años de cárcel, luego lo deja en libertad y le encomienda la pintura en los muros de edificios públicos. Al mismo tiempo, está pintando en Cuernavaca un mural de 10.000 m2. Se imaginan? Tendrá que pintar durante todo el tiempo que le falta vivir, que esperemos sea mucho; porque se lo ve muy bien y muy vital. El día que lo vimos había comenzado a trabajar a las 8 de la mañana y regresó a su casa a las 21 horas. Confiesa tener 70 años. Nos invitó a su casa, estuvo cordialísimo y tiene emocionados recuerdos de la Argentina y sus artistas.
En la ciudad de México encontramos a los Baudizzone y luego los volvimos a ver en N. York.
Dejamos la capital y nos fuimos al encuentro del arte maya en Yucatán; Palenque en Talaxo y luego Uxmal y Chichén Itzá en Yucatán. Aquí el segundo descubrimiento.
En verdad, poco conocíamos del arte indígena prehispánico, pero los mayas tenían una riqueza cultural y artística que nos deslumbró. En Chichén Itzá, en medio de castillos y palacios, el juego de pelota, etc., un observatorio astronómico digno de la era electrónica. Sus calendarios, el ritual y el solar con conocimientos de astronomía y matemáticas y su arquitectura. En Palenque, hemos visto la más pura arquitectura maya en medio de una vegetación tropical, de la que se extrajeron estas riquezas artísticas, porque la maleza la había cubierto totalmente.
Yo no conozco América, pero creo que México es América. Todo su pasado es tan auténtico y lo exhibe con tanto orgullo!
Cualquier hombre de la calle, hasta un vigilante, lo orienta al turista al encuentro de la riqueza artística de México.
Hemos tenido muchos contactos humanos. Hemos conocido gente muy interesante, hemos viajado en los camiones, como ellos le llaman al ómnibus, donde viaja la gente del pueblo. Y hemos conversado con ellos. Qué país contradictorio!
Por un lado, nos exhiben con orgullo su pasado histórico y, sin ningún pudor, sus miserias actuales, alternando con los signos del gran progreso la miseria más tremenda. En medio de las lujosas avenidas el mestizo y [la] mestiza descalzos con harapos, envuelta la mestiza con el rebozo y dentro del mismo un niño prendido a su pecho y en las espaldas otro niño casi desnudo.
En Acapulco, donde estuvimos de paso un día, una niñita totalmente desnuda de dos o tres años sucia de tierra, porque seguramente en la choza donde vivía dormía sobre letrinas, cuando me vio pasar, me dijo : “Hellow, one pesos” me pedía la limosna en inglés. Y entonces nos preguntábamos, y la Revolución Mexicana?
Del Yucatán pegamos el salto y llegamos a N. York, EE.UU.: otro país, otro mundo.
Sin pasado cultural ni artístico, posee todo cuanto el hombre puede adquirir con dinero: grandes museos, grandes teatros, grandes salas de conciertos, grandes galerías de arte, grandes colecciones privadas, etc., etc.
Si en el Museo Metropolitano faltan muchos artistas del Renacimiento, en cambio, hay 26 Rembrandts. Si en la sala de escultura griega es pobrísimo, tienes Degas, Monet, Renoir, Gauguin o montones y qué decir del Museo de Arte Moderno?
Además la gente se interesa muchísimo por cualquiera de las manifestaciones del espíritu, la prueba está en que no hemos podido conseguir a ningún precio localidades para el teatro ni para un concierto ni ópera.
Hemos visitado a Bonino y su hermosa galería. Exponía una muchacha, cuyo nombre no recuerdo; el apellido era alemán muy raro, exponía cosas ídem.
Estaban en ese momento Le Parc y Bonevardi, un argentino que tiene gran éxito en EE.UU. y vende mucho.
Hemos visto una gran retrospectiva de Paul Klee en el Guggenheim y, no obstante, haber 10º bajo cero de temperatura en la calle, la gente hacía cola para entrar.
Nueva York como ciudad no me impresionó mayormente. Sí, en cambio, me sentí como sepultada en medio de tanto rascacielo. Yo pienso que así serán las ciudades del futuro, pero desearía que fueran más a la escala humana.
Queridos Seoane: hoy he sentido nostalgia de Uds. por eso me he puesto a escribirles. A la mañana, hojeando el Clarín, leí las noticias de la exposición en Colonia. Yo ya lo sabía por algunas de las cartas de los amigos que he leído. Les deseo mucha suerte.
De estos pagos, creo que no tengo nada que agregar a lo que escriben de aquí los amigos... No obstante, el nuestro es un gran país. Vuelvan, los esperamos. Reciban un fuerte abrazo de

Sarita

Saludos de todos los míos y especialmente de Falcini que, por suerte, está muy bien.

1967-05-13
Carta de Seoane a Whitelow. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1967 en 13/05/1967


Madrid, 13 de mayo de 1967

Sr. Guillermo Whitelow
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hoy le he escrito a Enzo quejándome de la falta de respuesta de él y tuya a mis cartas. No quiero insistir contigo. También le doy noticias de mis exposiciones en Alemania y España. He trabajado mucho. Hice alrededor, aparte de óleos, la mayoría de los que ahora se exponen en Colonia, algunos grabados, un retrato de León Felipe cuyo apunte hice en México, unas cincuenta acuarelas con un tema, cabezas barbudas en general, paisajes y notas abstractas, deduciendo todo el partido posible de esa técnica y además, se lo digo a Enzo, más de cien cabezas hechas en cafés de diversas ciudades de gentes anónimas, atendiendo en lo posible, dada la rapidez de los apuntes, a sus rasgos y a su psicología. De ellas seleccionaré unas cincuenta para editar en la colección iniciada por tu libro de poemas. Hemos estado en algunas ciudades castellanas, entre ellas Cuenca, misteriosa, con sus casas edificadas sobre rocas gigantescas, hogar primero de aves de rapiña tan altas rocas y casas seculares, como los edificios modernos de Nueva York, donde, seguramente, en el pasado, los cristianos oteaban el horizonte en busca de huestes moras que tratarían de aniquilar, utilizando como arma la ventaja de la altura. En una de esas casas antiguas que tiene como pared lateral la roca que limita un precipicio, han acondicionado un Museo de Arte abstracto español, extraordinario. En su acondicionamiento han respetado unos artesonados mozárabes y unas pinturas murales del siglo xv, en sus partes menos deterioradas, que representan escenas caballerescas y que se avienen muy bien con la pintura que exponen y los sobrios muebles de nuestro tiempo. Resulta uno de los más bellos museos de cuantos he visto, situado en una ciudad provincial de procesiones extrañas, medievales, residencia de ricos manchegos que no recuerdan para nada ni a Don Quijote, ni siquiera a Sancho, aunque bien quisieran ellos que así fuese, en el caso del primero y, en mi caso, me gustaría que al menos se pareciesen o imitasen al Sancho gobernador. Lo único quijotesco de esa ciudad, aparte su construcción verdaderamente quijotesca, pero de Quijotes lejanos, olvidados, es el Museo de Arte Abstracto, que no tuve tiempo a saber que pensaban de él la fuerzas vivas de la ciudad. Sólo sé que le gusta al dueño de restaurante Baviera, un gallego emigrante en Castilla que se dispuso a coleccionar cuadros de los pintores representados en el museo.
Bueno, me gustaría que me contestases a alguna carta, que me enviases noticias de ahí, de la galería, de lo que se te ocurra, pero que escribieses.

Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

Nos vamos para Asturias y Galicia. La dirección en Asturias es:
Farmacia Eguiburu. La Calzada. Gijón. España
Y en Galicia, después del 10 de junio:
Porcelanas del Castro. Osedo. Sada
La Coruña. España.

1967-05-13
Carta de Seoane a Menechini. 1967
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Menechini. 1967 en 13/05/1967


Madrid, 13 de Mayo de 1967

Sr. Enzo Menechini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

No sabemos nada de vosotros, de Billy, de la Galería, de los libros que os pedí que me enviáseis, y que me hubiesen sido muy útiles, etc. Ahora estamos a punto de marchar para Galicia donde estaremos aproximadamente hasta setiembre. En Madrid se cierra estos días la exposición de grabados que se celebra con mucho éxito, de crítica y de venta, en la Galería Fernando Fé. En Colonia se inauguró en la Galería Boisserée una exposición de pintura que luego sigue a una Galería de Hanburgo y de la que no tengo aún noticia. Estuve en la inauguración con bastante gente a pesar de ocurrir el mismo día el entierro de Adenuaer y la impresión que recibí sobre la obra expuesta fué muy buena. Se celebró antes en Bonn otra de grabados, que tambien obtuvo éxito de público y vendí algunos de ellos. Esta exposición pasa a fines de este mes a la Galería Das Schwarze Schaf, parece que es la “La oveja negra” en castellano, de Münster. De la muestra de Colonia os envié un afiche para que lo colocáseis colgado de la pinza, con otros muchos de ésa, en el picaporte de la puerta del patio de la Galería, para que no lo vea nadie, o solo algún distraído. Estas son algunas noticias de mi actividad. Trabajé mucho en Madrid, hice algún grabado nuevo y gran parte de la exposición que ahora está en Colonia. Vimos muy poca gente. Solamente amigos y parientes que viven aquí. De amigos de Buenos Aires a Mujica Láinez, a Macció, a Radaelli y a algunos más, becados no sé bien por quién, o quiénes, que pasan para París o Londres y que dedican unas horas, dos o tres, de atención al Museo del Prado, varias a dormir y el resto a ver precios y sentarse en los cafés haciendo lo que se dice vida de turista. En cafés de ciudades alemanas, de Roma, de Madrid, etc., he hecho más de un centenar de cabezas de personas anónimas, con las que haré a mi regreso un libro de la colección del de poemas de Billy, seleccionando alrededor de cincuenta cabezas “arias”, latinas, íberas, etc. Por hoy nada más, solo el ruego de que contestéis alguna carta, de que enviéis alguna noticia, de que nos habléis de Buenos Aires.

Un gran abrazo para Julia y para tí de Maruja y mío:

[Seoane]

Mi dirección en Galicia:
Porcelanas del Castro. Osedo, Sada
La Coruña. España.

1967-05-13
Carta de Almazán a Seoane. 1967
Barcelona
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Almazán a Seoane. 1967 en 13/05/1967

Barcelona, 13-V-67
Apartado de correos 1429

Muy querido y recordado Seoane:

Me he enterado por la crítica del ABC de la exposición en Fernando Fé de los grabados que me supongo son los que me enseñasteis en vuestra casa durante aquella comida de la que guardo tan gratísimo recuerdo (esto que escribo no es una frase, es sencillamente la verdad) grabados que tanto me gustaron. Deseo que con la muestra os haya ido muy bien. Parece ser, según me dijo la señorita que en la librería atiende, que se quieren dedicar a grabados y dibujos originales. Esa era mi idea aquí en Barcelona, pero como no tengo capital no puedo hacer nada. Por indicación de dicha señorita, yo iba a ir el día de mi salida de Madrid para aquí, a charlar con el dueño de F. F. sobre este proyecto mío por si se podía hacer algo, pero las prisas de las últimas horas me impidieron cambiar impresiones, cosa en la que insistió la señorita por creer que podía, tal vez, ser conveniente para ellos y para mí.
¿Cuándo venís a Barcelona? Yo os estoy esperando. ¡Ojalá sea pronto! Tendría mucha alegría en veros de nuevo vuestro fiel amigo.

S. Almazán







1967-05-15
Carta de Frontini a Seoane. 1967
Nova York
Bos Aires
Nova York
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1967 en 15/05/1967

DR. NORBERTO A. FRONTINI / ABOGADO / BUENOS AIRES, / LAVALLE 1312, 5º A / TELÉFONO, 40-7512.

Mayo 15 de 1967

Sr. Luis Seoane
Esquerdo 75, 3º Dcha.
Madrid

Mi querido Luis:

Recibí oportunamente tu carta del 25 de febrero. A mis años el tiempo tiene vertiginosidad imperceptible.
O es que el quehacer cotidiano en vez de estrangular las horas las urge? El tiempo pierde su medida horaria, cosa de la inteligencia y no de la sensibilidad, cosa mecánica, no de la vida continua. Ocurrió que estuve con tu carta en el bolsillo y le fui añadiendo las dos que le escribiste a Luis, y así se fueron pasando los días. Supongo has regresado de Galicia y estás ahora en Madrid, y allí te vuelvo a escribir. He tenido noticias de tu exposición en la urbe castellana por la carta que me leyó Falcini y antes, de ustedes, por referencias orales de Clarita que vino emocionada por la dulzura de Maruja y alucinada por el tamaño de tu inteligencia y el fervor que pones al hablar de tu tierra natal. Me habría gustado nacer en tierras de árboles y no en ciudad. Junto al mar y no entre muros, a la vera de un río corredizo y no entre las calles de una ciudad que cambia su fisionomía día tras día. Quizá sea por eso que para mí la patria, como geografía, ha sido, durante muchos años, una metáfora vacía, y después, un largo paisaje diferenciado; más tarde fue una historia sin asidero en la vida concreta del hombre y del ciudadano y, por último, varios estratos con zambullidas repentinas en las desemejanzas que los siglos han dejado entre las gentes como residuos de culturas si no distantes, distintas. Ese viaje que haces por tierras de España tiene la presencia de las constantes de la historia que son la razón de ser de la biología profunda y la expresión de la relación con los aires de un contorno físico incambiable o poco menos. A nuestra edad, a la mía, querríamos menos cambios insustanciales y la presencia de un clima histórico que sea como nuestra memoria. Me parece convincente lo que me dices acerca del rigor –la clasicidad– del tránsito del hombre español. Por eso me parecen hermanadas la prosa de Cervantes, el ceñimiento formal de Velázquez, y la límpida arquitectura de Herrera. Y Goya? Acaso sea lo mismo con más expresividad. En vez del hieratismo de Rivera, el misticismo del divino Morales o la pasión un tanto acartonada del Greco (muy señorial, muy retratada) o la abundancia colorida de Zurbarán, Goya es la expresividad poética de la vida del cuerpo y del alma del hombre y sus pasiones.
Pero de tal fuerza trascendente que parece abarcar todo el proceso dramático de la vida humana desde la primera fermentación sobre la tierra hasta el deliquio (desfallecimiento y delicia) de la búsqueda de dios.
Y por qué dices de Barlach que es goticista? Siempre me pareció entroncado en las formas románicas. En aquéllas que más de una vez vi talladas en el bronce de los portales de algunas iglesias. Achatadas las figuras, indiferentes los atuendos, en planos cruzados sin violencias geométricas, dándose el cuerpo en función de las caras donde la expresión de la vida interior adquiere una fuerza dramática sorprendente. Lo cual, años después, asocié con algunas de las tallas de Rodin, el Sarmiento, el Balzac (los varios ensayos previos?). Quizá por otros motivos espirituales, quizá porque Rodin tenía conciencia de la importancia que estaba adquiriendo la inteligencia del hombre en la edad moderna.
Pero, qué pasará siglos mediantes, con la cibernética, con el lenguaje, y las significaciones que hasta ahora han servido al hombre para entenderse? Colijo que el hombre va permanentemente hacia su propio consciente cambio por la auto creación y que de aquí a siglos, todo será diferente. No lo será el diálogo que lo conduzca hacia la superación de sus constantes limitaciones. Será por eso que te estremecen los “momentos”? Tú agregas: la historia, es decir, el tránsito. Y de eso se trata, de cómo transitamos este mundo o por este mundo. Cuando a la distancia de decenas de años recuerdo ciertas lecturas de juventud, ciertas teorías, el lenguaje pedante que se me metió en los entresijos del alma a través de los libros universitarios, me doy cuenta que nuestra civilización es una costra de estupidez. La civilización que pone su acento en las cosas materiales. Claro, ellas vienen a nuestro encuentro. Empero, siempre será más encantadora la sonrisa de un niño o una mano de mujer que se mueve como ala, que todo ese estiércol que se desvanece, no de una generación a otra sino de hoy a mañana. El “momento” (me impresionó mucho esta frase de tu carta) es siempre un estremecimiento. Acaso por su instantaneidad, por su huidiza compostura. Cuando tú lo fijas, lo haces inteligible y perdurable. Un estudio comparativo de la sucesión de los momentos (los momentos claves del ser humano) serviría para constatar las constantes de la conducta. Esa es la virtud del artista. Y si se tiene genio como tú, vaya si la cosa tiene importancia. Pero los momentos que registras en tus obras son también tus propios momentos espirituales. Porque todos somos meros seres transitivos. Y este es nuestro drama y la razón de ser también de nuestra instantánea alegría. Tú dices que encuentras alegría en El Escorial. Me cuesta imaginarme ante El Escorial en ese estado de alegría. Y mis imágenes (tendría que haber nacido en España) son las del asombro. Pero también la del dominio de mí mismo, como vida fluyente, frente a esa sobria arquitectura. Un recuadro para los ojos, la voz, el cuerpo flexible, andariego, andante. Quizá sea esa la alegría. El contraste entre la vida y esa obra del hombre. Pero eso se da en España.
En las iglesias de Castilla, la muerte es muerte a más vida. Es cosa a mi modo de ver muy castellana, que acaso tenga que ver con el ensorbecimiento que dio al castellano la conquista y la riqueza de América. Un énfasis de su petulancia. Aunque no debe olvidarse que la Iglesia Católica inventó o reinventó la resurrección. Los muertos de supuesta noble vida merecieron estar en el templo de dios. Cuando la paganía del espíritu tiene remotas, visible u ocultas reminiscencias de los países aborígenes o de la Roma imperial, a los muertos se los despide bebiendo y comiendo. Y eso ha quedado entre nosotros, hijos de España, y persiste en las provincias. Se trata de la despedida. ¿Recuerdas la Tumba del Elefante que hay en Carmona? Pues allí hay mesa para comer, y vomitorios y un baño para aguas termales. Comer, vomitar, quitarse el mareo en agua tibia, y a seguir. La despedida. A mejor vida o a vida eterna?
En esta ciudad de encierro, ciudad de país ocupado, todo es incertidumbre. Puedes tener nostalgias del tango y acaso sea por amor, por división de tu vida entre España y Argentina, por contradicción de las vivencias del corazón. Pero yo, que vivo aquí, me aburro, me canso, huyo. Y me da mucha alegría conversar epistolarmente contigo, contigo, que eres uno de los mejores interlocutores del mundo. Menos mal que en estos últimos días hemos contado con la presencia de personas con quienes me hallo a gusto. Estuvo Orfila y estuvimos varias veces con él. Y en una ocasión con él y mi viejo amigo brasileño Caio Prado, y su esposa, que estuvieron pasando una semana con nosotros. Ahora están en Córdoba, de donde seguirán a Mendoza y luego a Santiago, regresando a fines de mes. De Grillo recibí carta hoy. Nos correspondemos por carta y a veces nos damos a tomarnos el pelo. Me provoca para que le escriba y yo a mi vez para sacarlo de sí mismo. Ayer llegó de Salta, Ana María. Estuvo allí varios días. Lo encontró muy flaco. Ya no puede digerir las comidas asquerosas que le dan. Y ya lleva tres años y más de dos meses. Mañana vence el plazo para dictar la sentencia del tribunal de Tucumán. Si, como esperamos, confirman la del juez de primera instancia, pronto lo tendremos con nosotros. No me hago ilusiones, pues el asunto de Bolivia podría despertar enconos oficiales y vaya uno a saber qué añadidos se hacen al proceso. Si confirman la sentencia, podría salir con libertad condicional. Lo esperamos. Pero eso depende de algunas quisicosas que podrían demorar la definitiva salida.
Mony está bien. Pero en estos días un tanto apesadumbrada por algo que le ha ocurrido en La Plata, que es largo de contar y creo que no vale la pena. Los demás familiares muy bien. La hija de Chispa es una delicia. Una “verdadera” nieta cuya compañía me hace mucho bien. Hemos estado con Castagnino y Nina. Te hemos recordado mucho. Y como todos los amigos han leído las cartas que le enviaste a Falcini, nos ha conmovido ese homenaje de los artistas madrileños. Me emocionó aquella lección acerca de la honradez que te dió tu padre. Esa es la honradez de toda tu admirable vida. Si no hubiese sido así y si la maravillosa Maruja no fuese como es, no habrías sido el pintor y escritor que eres. Yo he tratado de ser como mi padre en otro plano de actividades. Pero sobre todo en la vida profunda. Una contradicción me habría fastidiado mucho. Y a otra cosa: hace dos meses falleció el padre de César, el suegro de Chispa. Buena persona. Cuando estuvo en Madrid, se entrevistó con Maiztegui. Un derrame cerebral, media hora de conciencia y diez días en estado de coma. También falleció en enero, el Dr. Julio Peluffo. Creo que lo conociste.
Bueno: me parece que te he dado una larga lata. Es más de media noche en un día domingo. Hay en la ciudad ese silencio compacto de las noches porteñas, vísperas del lunes. Hace calor (estamos sufriendo un otoño caluroso). En las cartas de Grillo siempre hay saludos cordiales para ti y Maruja. Cuánto tiempo se quedarán aún? Un abrazo fraternal para Maruja y para ti, con abrazos de Mony (acabo de telefonearla) y hasta siempre vernos. Y abrazos para Maiztegui.

Norberto

1967-05-16
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 16/05/1967


Bonn, 16 de mayo [19]67

Queridos amigos:

No les escribí antes esperando tener las críticas. Hasta el 9 que salimos para Baden-Baden no habían llegado. Tomás las encontró al regresar, pero como el lunes fue fiesta aún no están traducidas.
Hay una buena noticia: las fotos que se creían perdidas han salido. Peters confundió las cámaras y las averiadas fueron otras. Pensaba mandárselas junto con ésta, pero Peters quiere hace un álbum con ésas y las de color para enviarle y como en ese terreno manda él... no hay protestas.
Payró llegó muy bien y está contento con el viaje. Lo llevamos a Colonia el viernes 5 a ver la exposición. Le pareció espléndida, la recorrimos detenidamente. Las figuras le interesaron, en especial y sobre todo, se detuvo ante la Imagen caída.
En Baden-Baden lo pasamos bien. Payró dijo unas palabras admirables. Habló también el Director del Museo que dijo una sarta de disparates y evidenció una vez más el total desconocimiento –por parte de los alemanes– de nuestro país, y de nuestro arte. Hay anécdotas sabrosas que les contaré personalmente.
Después del 5 no volvimos a Colonia. Pensamos hacerlo mañana o pasado y le escribiré de nuevo.
El sábado vamos a Bremen y lo encontramos allá a Payró.
Con las fotos y las críticas, les enviaré el catálogo de Pettoruti que es realmente hermoso.
Llegaron los embutidos en abundancia tal que los saboreamos varios meses; son exquisitos, muchísimas gracias.
Cariñosos saludos de mamá y Tomás.

Los abraza

Nélida

1967-05-18
Carta de Seoane a Negri. 1967
Madrid
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 18/05/1967


Madrid, 18 de Mayo de 1967

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Ayer, 17, enviamos por expreso certificado y vía aérea 14 grabados, que suponemos en su poder cuanto ésta llegue. El día 8 le remitimos por correo aéreo certificado los dibujos de Lugones, uno a lápiz y otro a tinta y una breve carta nuestra. Nos extrañó que usted me dijese por teléfono que no había llegado. Suponemos que habrá sido únicamente un retraso del correo y estarán ya esos dibujos en poder suyo. Ayer cerré tambien la exposición de grabados de aquí. Tuvo mucho éxito de crítica, de público y de venta. Vendí 12 de los 21 que estaban expuestos. Pero estoy inquieto por Colonia, deseando recibir noticias de ustedes, de Colonia, de cómo trató la crítica la exposición y si interesó a alguna gente, qué dijo el Director del Museo, etc.
Le ruego que usted o Nélida me envíen noticias sobre todo ello. Tambien sobre como fué la inauguración de Petorutti y la llegada de Payró, etc. Nosotros nos iremos el domingo a Gijón, salimos a mediodía para llegar allí a las diez de la noche y estaremos 15 o 20 días en casa de mi hermana. Madrid está lluvioso y frío. Este año las corridas de toros de San Isidro Labrador, el patrón de la ciudad, 15 de mayo, se celebran ante un público que tirita de frío, se cubre con paraguas y parte del cual bajó del norte esperando encontrar el consabido sol de Castilla. Perdóneme la rapidez de estas líneas, están escritas de prisa y entre paquetes de toda índole, pues al marcharnos a Asturias y Galicia dejamos el departamento que habíamos alquilado para la temporada de Madrid.

Con abrazos de Maruja y míos para su madre, Nélida y usted, reciba otro fuerte de:

[Seoane]

N/D en Gijón: Farmacia Eguiburu. La Calzada. Gijón. España.
En Galicia: Porcelanas del Castro
Osedo. Sada
La Coruña. España.

[Anexo.]

Grabados en Alemania entregados al Dr. Tomás A. Negri, 1967
Enviados a Alemania 4 de mayo de 1967
1 El gran magistrado.
2 Desnudo azul.
3 El peregrino.
4 Haciendo el personaje.
5 Hombre errante, libre.
6 Ponzoñosa bruja del páramo.
7 Gaviotas en el Mar de los Artabros.
8 Rey de orígen divino.
9 Las inquisidoras.
10 La Bella Epoca.
11 Diálogo con signos, andando.
12 Figura campesina herrumbrada.
13 El Sol II.
14 Bailarina aspirando a ángel.
Galería Buchholz, enviados a Negri
1 El caído I.
2 El caído II.
3 Ofelia, en El Sinor.
4 El Sol II.
5 El Sol III.
6 Guerrero celta al acecho, olvidado.
7 Cada uno con sus trapos.
8 El pulpo.
9 Paisaje y sol.
10 Cielo, luna y mar borrascosa.
11 Mendigos cautelosos, burlones.
12 Cabeza de Huaco.
13 La Celestina.
14 Señor de los desterrados.
15 La Calle.
16 Inestable mendigo.
17 El caballero del Paso Honroso.
18 Juana de los trapos.
19 Paisaje (azul y gris).
20 Duro verdugo.
21 Homúnculo de lengua viperina.
22 El olvidado I.
23 El olvidado II.
24 De regreso a los surcos.
25 Jefe perverso y decorativo.
26 Guerrero antiguo.
Total, 40 grabados y tres vendidos fuera de lista.

1967-05-24
Carta de Seoane a Shand. 1967
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1967 en 24/05/1967


Gijón, 24 de mayo de 1967

Sr. William Shand
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí su obra Judith y el gángster, en la que acierta una vez más a plantear problemas de nuestro tiempo. Excuso decirle la alegría que me produjo recibir, aquí en Gijón –bajo un cielo habitualmente gris como el de Londres– una obra suya. Me gusta en ésta, no solamente el tema que sin su desarrollo no sería nada, sino el diálogo, la concepción de ella y la construcción de la misma. Los personajes, tal como fueron concebidos y se nos presentan a través de las distintas situaciones que atraviesan, constituyen un acierto del tipo de realismo que usted busca en teatro y que a mí me parece muy característico de nuestra época, buscando para ellos esas dimensiones que la vida produce, haciéndolos expresión de inquietudes generales y utilizándolos para defender la vida, lo único que de verdad –por lo que cada día aprendemos de los sucesos de toda índole que ocurren– merece defensa. Leída Judith y el gánster lejos de los comentarios de los amigos comunes, de usted, su autor, y de aquello que pudiera influenciar mi juicio, me parece una excelente obra teatral y creo debe constituir un éxito bien interpretada y puesta en escena. En Madrid, vi alguna muy buena interpretación de Valle Inclán, tres obras de un acto, y Bertold Brecht, creo que ya se lo escribí, y nada más. Estos días representaban a Shakespeare, El rey Lear, y a Beckett, casi nada de teatro español joven, aún comercial, y nada del más comprometido que, sin embargo, existe y es muy bueno por algunas obras que leí manuscritas. El teatro insustancial de Paso, o el nada interesante a mi juicio, o equivocado, de Sastre y Romero, políticamente opuestos, son los que ocupan los escenarios. Existen dos buenos directores jóvenes, Salvat (Brecht) y Alonso (Valle Inclán) y desde luego compañías de experimentales con obras de Beckett y de algunos autores españoles como Arrabal, que escribe en francés, vive en París, y levanta ronchas por su ostracismo. Hace un teatro efectista y de verdadero disparate jugando con la sorpresa al espectador. En el resto de la Península salvando Barcelona apenas existen compañías de aficionados que destrozan el teatro clásico y el más convencional de nuestro siglo. El teatro, como la caricatura, resultan aquí un peligro, pero este último género comenzó a abrir brechas en la prensa diaria y esperamos que pronto pueda decirse lo mismo con respecto a las obras de teatro que hoy los autores jóvenes más decididos conservan en sus carpetas. Por mi parte, continúo trabajando, hice muchas acuarelas y una cantidad importante de dibujos de cabezas hechas en los cafés, que quizá reúna, seleccionándolas, en un pequeño libro. En Galicia, pienso continuar pintando y grabando. Aquí, en Asturias, estaremos muy poco tiempo y no puedo hacerlo como quisiera. Ayer nos asomamos al mar, este mar acerado del norte español, tan distinto al Mediterráneo, un poco lago para las gentes de este lado del Atlántico, y vimos como se deslizaban las olas en instantes de baja y calma. El cielo gris, el mar azul-acerado y las colinas verdes y amarillas encerrando una ciudad blanca y negra. Negra de tiempo y carbón. Así es esta ciudad asturiana, puerto minero. En algún lado, algunas ruinas romanas y en el fondo de todo, en el subsuelo y en el aire misteriosas creencias célticas con hadas y fantasmas. Escríbannos. Abrazos de Maruja y míos para los dos:

[Seoane]

1967-05-24
Carta de Seoane a Falcini. 1967
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1967 en 24/05/1967


Gijón, 24 de Mayo de 1967

Sr. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí carta suya hace bastantes días y otra más reciente de Frontini en vísperas de nuestra salida de Madrid. Una carta larga que me alegró mucho, como la suya, como las de todos los amigos de quienes siento ausencias y con los que me gustaría charlar y discutir sobre aquellos asuntos que a todos nos interesan, porque el discutir es tambien algunas veces, prueba de amistad, no se discute con cualquiera, sino con quien se estima o al menos se estima su juicio. En cuestiones de arte se discute ahora muy poco. Más bien se escribe o se habla despreciando lo que no se estima o no se comprende. R.[omero] B.[rest] dá por muerto, en grabado, en una noticia de catálogo, a Picasso o por existente en pasado, así me dijeron, o consideró su aporte poco valioso y, sin embargo, a mí me parece que su aporte en ese género, el del grabado, como en otros, el aporte de Picasso resulta fundamental en nuestra época. En España quienes siguen las nuevas tendencias estéticas no pueden soportar a los que continúan una tradición de la pintura española que tiene ya más de un siglo, la de Goya, y al revés.
A unos les parece que el dibujo de los más jóvenes, totalmente seco, mecánico, técnico, con mucho de “art nouveau”, es preferible a ese dibujo de línea sensible, caligráfico, temperamental, que constituyó la gloria de Toulouse Lautrec, de Bonnard y, antes, de Daumier y Goya. Pero no discuten, se desprecian. Quizá en lo más hondo de ellos se envidien y no comprenden que tanto para unos y para otros lo que puede salvar su obra es la “gracia”, ese algo indefinible que para los cristianos se alcanza en la santidad, lo que los andaluces denominaron “duende” y que es lo que yo encuentro en muchas obras de arte popular.
En el Rastro de Madrid hemos comprado unos ex-votos extremeños, naturalmente anónimos, que tiene eso, “gracia”, algo encantados, inexplicable, que vence a todas las torpezas. No tienen probablemente un gusto establecido por el hábito de repetirse, que es lo que constituye un estilo, pero tienen un candor que me atraen. Eso es lo que tiene todo el arte cultivado que estimamos, junto con otras cualidades de orden distinto, técnicas, y lo que le une a la creación popular realizada sin técnica alguna, una canción, una edificación campesina, una leyenda, etc.
En la zona minera de Asturias por donde pasamos para venir a Gijón, esas casas blancas de cal, en las que destacan como ornamento la cantería de sus aberturas, el color de las puertas y ventanas y la pizarra de sus techos, o la teja roja, en un paisaje verde y negro con un cielo casi siempre gris, tienen la “gracia”, la ingenuidad de los ex-votos que compré en El Rastro y, al mismo tiempo, la de los dibujos de Bonnard o de algún artista sabio como éste. Aquí, en Gijón, queda mucha de esa edificación surgida de los constructores del pueblo y lo que desentona hasta ahora son esas nuevas construcciones al estilo de las revistas de arquitectura en uso la que le hace perder carácter, como ocurre con las nuevas construcciones en casi todas las ciudades europeas que vimos.
Pero esta rotura con un pasado que había alcanzado a distinguirse ya no se discute. Se desprecia ese pasado como los fanáticos de éste desprecian lo bueno, útil y bello de lo nuevo. Vivimos en una época en que parece no tratarse de congeniar en nada. A mi juicio podrían los arquitectos buscar de encontrar coincidencias entre ese acierto de la construcción popular y sus técnicas, pero no, se trata de cambiarlo todo en su totalidad, aunque este cambio borre las características de un pueblo antiguo.
En Gijón la guerra se llevó muchas cosas, entre ellas el espléndido museo de dibujos que había coleccionado Jovellanos y que alcanzaba desde los grandes artistas renacentistas a Goya, del que no quedó nada, y ahora tratan de borrar sus características más visibles.

Un gran abrazo de Maruja y mío para ustedes dos:

[Seoane]

1967-05-25
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1967
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1967 en 25/05/1967


Gijón, 23 de Mayo de 1967

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos amigos:

Recibimos la carta última de ustedes dirigida a Madrid. Nos hemos venido a Gijón, en Asturias, el día 21 de este mes, es decir, hace dos días y aquí estamos en casa de mi hermana y mi cuñado hasta dentro de dos semanas aproximadamente, en que iremos a La Coruña. La exposición de grabados de Madrid se cerró el día 17, luego de estar abierta durante un mes, y, aparte del éxito de crítica y público, vendí 12 grabados de los 21 que expuse, entre ellos uno nuevo, el retrato de un poeta desterrado de México, León Felipe, cuyo apunte a lápiz le hice en noviembre y cuyo grabado hice en España a mi llegada. De Colonia sé que la exposición se celebra con mucho éxito y que estuvo a verla Payró* de paso por aquella ciudad y que le gustó mucho. Hay dos muy buenas notas de críticos alemanes sobre ella, cuyo resumen les enviaré próximamente, tan pronto las tenga debidamente traducidas, juntamente con las de España.
En Gijón, no creo pueda trabajar, pues vamos a estar muy poco tiempo, tenemos aquí hermana, cuñado y parientes, todos muy solícitos con nosotros y queremos andar un poco por Asturias. Gijón es una ciudad muy antigua, aún quedan restos romanos en ella, y es el puerto de la cuenca carbonífera asturiana, seguramente por esto mismo en sus barrios predomina un tono gris y negro en sus viejas casas que contrasta con el azul acerado del mar Cantábrico, muy a la manera de Rouault o de alguna marina expresionista alemana de Nolde, por ejemplo. Aquí hubo un gran pintor casi desconocido en Buenos Aires y en el resto de España, Evaristo Valle, que pintó muchas escenas del puerto y de la zona minera y se le tenía por un gran dibujante, pero renunció a su porvenir universal para encerrarse en esta ciudad y pintar a su pueblo, muriendo a los ochenta y pico de años.
Hoy se cotiza muy alto su obra y se le considera como uno de los grandes pintores españoles. Yo creo que su prestigio ha de crecer aún mucho más, pues fue, efectivamente, muy importante pintor post-impresionista. Otro buen pintor asturiano, Piñole, aún vive, es casi nonagenario y también pintó a este pueblo suyo. A media hora de aquí está Oviedo, la capital asturiana, con una catedral importante y dos monumentos de los siglos IX y X, Santa María de Naranco y San Miguel de Lillo, pre-románicos, y que constituyen por algunas razones auténticos misterios de la arquitectura medieval española. Todo dentro de uno de los paisajes montañosos más impresionantes y bellos de Europa y que imprime un fuerte carácter a sus habitantes, verdaderos montañeses aún siendo costeros y dedicándose muchos de ellos a los trabajos del mar.
Bueno, éste es el lugar donde estamos como introducción a nuestro viaje a Galicia. Toda España es muy diversa de país a país y a pesar del centralismo político mantiene cada uno de éstos sus características propias en los más diversos aspectos de la sociedad y de la cultura. Escribiremos con más noticias nuestras y, por favor, no dejen de escribirnos y enviarnos noticias.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Carlos y Eduardo y para ustedes dos:

[Seoane]

1967-05-26
Carta de Whitelow a Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1967 en 26/05/1967


Buenos Aires, 26 de mayo de 1967

Querido Luis:

Tendrás que disculpar este largo silencio, debido, como podrás imaginarte, un poco al ritmo extraño de mi vida. No te he olvidado, ni creas que dejo de pensar en tu campaña europea. El afiche de Colonia lo hemos tenido en la sala chica hasta hace poco. Por los Scheinberg y los Lifschitz también nos han llegado noticias tuyas. Sé que todo está saliendo muy bien, y no puedo menos que alegrarme. Pasé el verano en B. A., en parte porque Enzo tuvo que hacerse una escapada a Italia para ver a sus padres, que no estaban bien de salud. Cuando regresó, preferí quedarme leyendo en casa, antes que ir a algún sitio y dispersarme. Me había lanzado a organizar los cursos privados, y tampoco podía descuidarlos. Así es como actualmente tengo doce alumnos que siguen todos los martes Historia del Arte conmigo, entre ellos Rafael y Ema, y también el matrimonio Martínez Vallerga. Por algo se empieza. Conseguí un poco inesperadamente un local a la vuelta de Bonino, en la calle Paraguay, un primer piso alquilado por otros amigos míos, quienes me ceden el salón día por medio. Pero yo lo utilizo sólo los martes. Después, estoy por entrar a trabajar en la cátedra de Estética, en la Facultad de Filosofía. Digo “estoy” porque el nombramiento nunca me ha llegado, aunque me informan que existe. El titular es Narciso Pousa, y yo tengo a mi cargo una comisión de trabajos prácticos. Mañana, en principio, daré la primera clase sobre la poética de Paul Valéry. Veremos qué pasa. Por un lado, estoy contento, pues esto me obliga a concentrarme más, a leer mucho, y a estar “afilado”. Pero, bien sabes que esas actividades suelen hallarse siempre en la cuerda floja, de modo que no me hago mayormente ilusiones. Esperamos con mucho interés la serie de “cabezas anónimas”, que seguramente deben ser muy buenas.
Nosotros iniciamos la temporada con una exposición de Giancarlo Puppo, y ahora estamos con Josefina Robirosa, para pasar dentro de una semana a Gertrudis Chale. En Di Tella presentan una exposición de Figari, con algunas obras realmente notables, especialmente los velorios y entierros.
En el Museo Nacional de Bellas Artes han hecho una exposición de Grabados, adonde enviamos cuatro obras tuyas que estaban en la Galería. El ambiente, en general, está tranquilo. Todavía no ha habido ningún “escandalete” plástico. De París han vuelto los ex-Premio Braque, muy fastidiados porque nadie los tomó en cuenta... (Mesejean, Cancela y compañía). El actual premio Braque resultó Messil, que me parece mucho más serio que los anteriormente nombrados.
Quizás sepas por algún recorte que se estrenó ya la ópera Bomarzo de Ginastera-Mujica Lainez en Washington, con mucho éxito. Esto le sirve a Manucho de gran promoción, pues parece que el libro sería traducido al inglés. Por las cartas, se muestra muy satisfecho con el resultado del viaje.
Bonino vendrá, como todos los años, en julio. Mientras, nosotros seguimos trabajando activamente. Enzo dice que sólo ha recibido una carta y que pronto te escribirá.
Bueno, Luis, supongo que la simpática Maruja estará bien, deseando llegar a Galicia para disfrutar de un verano, como ella quería. Dale muchos cariños de todos nosotros, lo mismo para ti, y será hasta muy pronto.

Billy

1967-05-26
Carta de Seoane a Negri. 1967
Xixón
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 26/05/1967


Gijón, 26 de Mayo de 1967

Srta. Nélida Negri
Bonn

Querida amiga:

Recibimos su carta en Gijón, a donde llegamos el día 21 y donde estaremos hasta el día 8 ó 9 de Junio, con noticias de Payró, de la exposición de Petorutti y de las fotografías de Peter, ¿se escribe así?, etc., que agradecimos mucho y quisiéramos ahora saber algo de la exposición de la Galería Boisserée, que suponemos debe cerrarse mañana, si va a Hamburgo o no, que críticas hubo y cual es su destino. Perdóneme por mi impaciencia. Desde Madrid enviamos un paquete con 14 grabados para completar la exposición de Münster, creo que ninguno de los enviados ahora estaba en la exposición de Bonn, y, con los que quedaron de ésta, pueden constituir una buena muestra de ellos. La de Madrid fué un éxito en todos los sentidos: público, crítica y venta, como le escribí ya a Tomás y quedé muy contento de haberla hecho.
Estamos deseando llegar a Galicia donde comenzaré de nuevo a trabajar, aquí en Gijón, por muchas razones, es imposible, pasamos gran parte del día charlando en las reboticas de mi hermana y de mi cuñado, cada uno tiene una farmacia, y viendo cine, sobre todo películas del Oeste. Todo en un clima de frío, viento y lluvias, pero gozando de un paisaje montañoso extraordinario, con altos picos de nieve y con las laderas y las montañas y valles matizadas de los más bellos verdes. Gijón es un puerto minero, a muy poca distancia está la cuenca carbonífera de Asturias, y su color es blanco, gris y negro que contrasta con el azul agrisado del Cantábrico. La ciudad posée poco interés, apenas unas ruínas romanas y algunos edificios civiles medievales. La gran colección Jovellanos, de dibujos de pintores italianos, franceses y españoles del renacimiento a Goya, fué destruída durante la guerra civil y su pinacoteca municipal tiene solo obras de artistas asturianos, algunos muy interesantes como Valle y Piñole, de un expresionismo local al tratar temas de mineros, campesinos y de la costa.
Suponemos que Payró debe estar ya de vuelta de su recorrido alemán. Nos hubiese gustado mucho haber coincidido con él para gozar de su saber y de sus observaciones, pero debemos contentarnos con limitarnos a comentar nuestros recuerdos en Buenos Aires. Supongo que Tomás habrá recibido ya los dibujos de Lugones, a lápiz y a tinta, pues en la conversación telefónica que tuve con él me había dicho que no los había recibido y me cuesta pensar que se hayan perdido. Fueron enviados desde Madrid por correo aéreo certificado. Le ruego me dé noticias de si llegaron o no y de la exposición de Colonia.

Reciban su madre, Tomás y usted abrazos muy cordiales de Maruja y míos y saludos en nuestro nombre a Payró si está en Bonn:

[Seoane]

1967-05-26
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1967
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1967 en 26/05/1967


Gijón, 26 de mayo de 1967

Ing. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace mucho tiempo que le he escrito, ya no recuerdo desde donde, y siempre pensé en volver a escribirle con motivo de algo nuevo que veía y que me hubiese gustado contarle, pero lo fuí dejando hasta ahora. Expuse grabados en Bonn y en Madrid con gran éxito de crítica, público e incluso venta, óleos en Colonia, con el mismo éxito, en la galería Boisserée, en una exposición que termina mañana y que el dueño de la galería donde se exhibe pasa a otra de Hamburgo. La de grabados, reforzada con algunos más de los expuestos en Bonn que envié de Madrid, pasa a exhibirse a la galería “Das Schwarzw”, algo así como “La oveja negra”, en Münster. Ahora, cuando deje Asturias, en la primera semana de Junio, me encerraré en El Castro nuevamente a trabajar. Toda la exposición de óleos que expongo en Alemania la hice en Madrid, trabajando cuanto pude que fué diariamente y durante bastantes horas cada día. Esto es todo lo que se refiere a mi actividad. De Buenos Aires sé lo que cuenta algún amigo y lo que leo en los diarios que no es demasiado, lo que prueba su felicidad o por lo menos de que no ocurren demasiado desgracias que son las que con más frecuencia se destacan en la prensa diaria de cada país.
Hemos visto museos extraordinarios en diversas ciudades de Alemania, galerías con exposiciones notables en Bonn, Colonia, Dusseldorf, Francfort, Munich y Berlín. Pudimos ver en Francfort una exposición muy completa de los constructivistas rusos y holandeses de la segunda década del siglo. En París alcanzamos a ver las tres grandes exposiciones del homenaje a Picasso y una extraordinaria de los “dadás” completada con otra de Roma, aparte de los museos extraordinarios de Nueva York y el antropológico de Méjico. En Madrid alguna que otra exposición regular, una muy buena, ésta sí, de “ingénuos” de toda América. En esta ciudad está comenzando ahora el comercio de arte. Dos buenas muestras, la de un escultor, Serrano, y de un pintor, Lucio Muñoz, que usted seguramente conoce de Bonino en Buenos Aires. Lo que más me impresionó en este viaje fué el “Museo de arte abstracto español” de Cuenca, uno de los más bellos y logrados de cuantos he visto, hecho por iniciativa particular en una de las casas colgadas de esa ciudad y conservando detalles mozárabes del edificio, artesonado, puertas, etc., y un mural gótico del siglo XV en lo que debió haber sido comedor. Este museo me impresionó y me hizo pensar como podría hacerse en un viejo caserón criollo de San Telmo, con muy pocas modificaciones, un excelente museo tambien de arte contemporáneo argentino, donde la gracia de su acondicionamiento sustituya la riqueza, que es lo que en definitiva consiguieron en la antigua casa de Cuenca. Pero de todo esto hablaremos con tiempo a nuestro regreso, como de otras cuestiones a la que ahora no quiero referirme. No sé si usted hizo o no el mural de la sucursal del Banco Español y como quedó, ni tengo noticias de usted, ¿por qué no me escribe? Ahora quiero pedirle un favor, que me renueve en el Banco de Galicia, en la sucursal de Callao, el alquiler de la caja de seguridad que vence el dia 30 de Junio, está a nombre de Maruja y mío, usted tiene el contrato. Tambien nos gustaría saber si el viento no afectó en el departamento de Montevideo el toldo metálico. Le agradeceríamos nos escribiese al Castro, donde vamos a estar hasta finalizar agosto o principios de setiembre.

Reciban sus padres, Carmen y usted el saludo de Maruja y mío, igualmente Lamela y señora y usted el abrazo fuerte de:

[Seoane]

1967-05-26
Carta de Seoane a Cherniavsky. 1967
Xixón
Vicente López
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Cherniavsky. 1967 en 26/05/1967


Gijón, 26 de Mayo de 1967

Sres. Julia e Isidoro Cherniavsky
Vicente López

Mis queridos amigos:

Recibimos en Madrid la carta última de Isidoro hace quince o veinte días, no recuerdo ahora exactamente la fecha, y nos alegró muchísimo saber de ustedes. Nosotros continuamos viendo lo que podemos y descansando ahora en Asturias del trabajo de Madrid, donde pinté mucho, grabé algo –una cabeza de León Felipe– y expuse con éxito hasta el 17 de este mes. La exposición de Colonia se cierra mañana, luego es probable que se remita a Hamburgo y uno de estos días se inaugura la de grabados de Munster. Aquí, en Asturias no hago nada sino gozar del paisaje maravilloso de este país de montañas abruptas, eternamente verdes, coronadas en parte de nieve y con valles idílicos donde no es cuenca minera, que es negra y blanca como esta ciudad, Gijón, que es su puerto más importante. Maruja y yo pasamos una buena parte del día entre las farmacias de mi hermana y de mi cuñado, a 500 metros una de la otra, haciendo tertulia de rebotica y actualizando viejos recuerdos familiares, universitarios y de los otros, de los que no se debe hablar demasiado. En la primera decena de junio nos iremos a Galicia, donde volveré a trabajar hasta nuestro regreso a Buenos Aires. Tengo muchos proyectos, algunos de los cuales pienso realizar allí en donde cuento con un gran estudio acondicionado para mí por un amigo y desde el cual veo bosques, campesinos trabajando la tierra como hace dos mil años, una aldea marinera y el mar. De vez en cuando hablaré con algún campesino o pescador que poséen una especie de memoria secular, que estoy seguro me contará, a propósito de cualquier noticia actual, alguna leyenda heredada del ciclo caballeresco, o me referirá hazañas de las ánimas que pueblan la fantasía gallega y de fantasmas errantes condenados. Si es un viejo campesino es posible que lleve en el bolsillo migas de pan para alimentar las hadas de las fuentes, y si se trata de un viejo pescador nos relatará picardías y hazañas de los delfines, o sucesos de ocurridos hace mucho en las rías, en los que intervinieron fuerzas sobrenaturales, que él, como el campesino, tratará de explicarlos con intervención de los muertos. Todo ello después de muchas razones: argumentos más o menos racionalistas, porque algunas gentes, maestros, médicos o curas, se vienen empeñando en que no sean tan paganos y no crean en aquello que no vieron y les contaron sus padres y abuelos, a quienes, por otra parte deben creer, o que dicen haber visto ellos mismos en algún momento de alucinación. Todo esto tiene para nosotros un encanto indescriptible, nos vuelve a la niñez y a todos los miedos pasados. En el viaje anterior conocimos un cura muy alto y de ojos azules, con una sotana pobre llena de suciedad y manchas, que actuaba de radomante buscando agua, a través de la vibración de la plomada, para algún vecino. Era un visionario de orígen campesino que había olvidado las lecciones del seminario, y había regresado al paganismo. A nuestro juicio era lo mejor que pudo haberle ocurrido, de no vivir su tiempo como, naturalmente, no lo vivía. Continuaba siendo en el siglo XX el sacerdote, el druída, de una tribu anterior a Roma en esta parte de occidente. No sé por qué les escribo de todo esto, como no sea porque esta Galicia es la que nos explica de alguna manera a Maruja y a mí. De Buenos Aires tenemos pocas noticias. De pintura en Madrid vimos muy poco últimamente que valiese realmente la pena, una exposición muy buena de Lucio Muñoz, que expuso hace años en Bonino, una notable grabadora norteamericana y una de dibujos muy buenos ilustrando a Bertold Brecht de un escenógrafo catalán. También vimos otra muy amplia de Torres Aguero con el que estuve en Madrid.
Esto es todo por hoy. Escríbannos. Uno de estos días le escribiré a Dina y Abrasha Rotemberg, de quienes no tenemos noticias. Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío:

[Seoane]

1967-05-29
Carta de Payró a Seoane. 1967
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Payró a Seoane. 1967 en 29/05/1967


Bonn, mayo 29 de 1967

Mi querido Seoane:

Nélida acaba de recibir carta suya de Gijón, en que nos habla de minas, de nieve y de montañas, pero calla cuidadosamente las orgías de turrón que se estará haciendo junto con Maruja. Hasta ahora no he podido contestar sus afectuosos y reiterados saludos porque me han tenido de trote durante la gira alemana. A decir verdad, fue interesante, pero demasiado “turística” por lo abultado de los programas. Ya hablaremos de todo eso, de lo que he visto y de la enormidad de cosas que quedaron sin ver en este país tan inmensamente rico en monumentos y obras de arte. A todo el mundo le digo lo mismo: siendo tan absolutamente bella la naturaleza en Alemania (es un parque, de frontera a frontera), ¿cómo se explica que los alemanes hayan querido siempre meterse en tierra ajena, cuando la suya es perfecta? Esto debe ser algo como la manía del adulterio.
Vi su perfecta exposición en Colonia, y me gustó mucho todo lo exhibido, que lo muestra a Ud. muy en vena y con mucho ángel como siempre. No me agradó demasiado la sala, aunque desde cierto punto de vista, eso de colgar los cuadros en un ambiente “vivido”, de librería con algo de “cambalache” artístico, puede ser cosa mejor que esa terrible frialdad de nuestras galerías desnudas. Las crónicas que se han publicado y que ayudé a traducir son favorables y elogiosas, pero las considero como trabajos de críticos inferiores y superficiales. Claro está que quizá pueda achacarse esta opinión a mi vanidad profesional. De todos modos, creo que su obra merece un análisis más hondo y competente. Pero todos nosotros debemos pagar –aquí, en Europa, y en nuestra tierra– el precio de haber nacido en la América inferior. Hoy no debería quejarme yo de eso, pues acabo de recibir una carta del director del Museo de Nuremberg, Dietrich Mahlow (dicen que es un historiador muy importante) en el que elogia en términos “latinos” mi prólogo de la exposición Pettoruti. Como es la primerísima vez que un europeo se ocupa de mis cosas, estoy orgullosísimo.
Véase mi retrato

Un abrazo a los dos.

Payró

Na última páxina autorretrato do autor.

1967-05-30
Carta de Seoane a Pagano. 1967
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pagano. 1967 en 30/05/1967


Gijón, 30 de Mayo de 1967

Sra. Sara B. de Pagano
Buenos Aires

Mi querida amiga:

Recibimos su carta aquí, en Gijón, una ciudad antigua, puerto minero, que también lo fué de escuadras nacidas en el pasado para la guerra contra los ingleses o franceses y donde ahora pasamos Maruja y yo, una semanas de ocio. Nos alegró mucho recibir y tener noticias del viaje de Silvia y usted a Méjico, en cuyo país estaba seguro que encontrarían bastantes obras de arte y monumentos que iban a interesarles. Me alegro de la coincidencia de gustos en cuanto a la pintura mejicana mural, en la que se destaca Orozco, por otra parte, de la única pintura, casi puedo afirmarlo así, de caballete, que realmente me interesó. La piel azul, que está en el museo que fué su estudio y dedicado a él, de Guadalajara, y del que no pude encontrar reproducción alguna. Ese cuadro y la bóveda del Hospicio de esa ciudad, con esos hombres grises desnudos entre altas llamas, me parecen de lo más significativo del arte mexicano actual, al menos del que yo he visto. Quizás unos sorprendentes Tamayo últimos, en blanco y negro, que encontré en una Galería de Méjico. Pero a nosotros lo que más nos sorprendió fué la riqueza del arte colonial y de la artesanía popular. Estuvimos en un pueblo, Tlaquepaque, de las cercanías de Guadalajara, quizá uno más entre varios, no lo sabemos, donde la cerámica, el trabajo de los metales, de la madera, etc., resulta sorprendente. Todo el pueblo como un gran taller instalado en casas coloniales con bellísimos patios y jardines donde está presente el recuerdo de antiguas grandezas. De buena gana hubiésemos comprado, Maruja y yo, alguna pieza de cerámica representando a un perro, a un toro, o a un buho de más de medio metro de tamaño y que si recuerdan por el ornamento y algunos detalles piezas españolas, tambien recuerdan no sé por qué, la escultura de las civilizaciones mejicanas perdidas. Es un arte mestizo como lo es la mayoría de la población mejicana y en este mestizaje reside posiblemente uno de los secretos de su fuerza y de su encanto. Cada vez estoy más convencido de que los pueblos son naturalmente barrocos, contémplense los trajes populares de todas partes, los adornos de las mujeres, las ropas de las camas que se hacían en el pasado, las mantelerías, los bordados y me parece ver en el barroco estilo un fermento para el arte popular.
El barroco de los españoles e italianos le hizo bien al arte de Méjico como seguramente el del Perú, encendiendo la imaginación de sus pueblos, abriéndoles nuevos caminos a su gran capacidad creadora. Siento mucho haber despertado tan tarde a estas cuestiones, no haberlas estudiado cuando me atiborraba la cabeza con artículos de códigos y teorías inútiles, por lo que se advierte, de la filosofía del Derecho o de Derecho Penal. Creo que hubiese encontrado, por lo menos las hubiese buscado, las influencias del barroco americano en el barroco español, que ahora superficialmente percibo a través de algunos temas, influencia de la que nadie habla, ni escribe y que sin embargo presiento en el barroco gallego y en el de Salamanca.
Tanto Obispo yendo y viniendo de España a América, o al revés, durante tres siglos, ordenando construcciones de iglesias y monasterios, trayendo y llevando ideas originales de cada uno de los dos continentes, fueron los que produjeron el arte colonial de América y el barroco de España, más colonial seguramente, de lo que los españoles creen. Pero de todo esto ya hablaremos en Buenos Aires, la ciudad americana con una grandeza tambien original, la de hacer surgir todas sus artes del cosmopolitismo fundador. Hablaremos de todo hasta aburrir a los amigos.

Reciba usted y todos los amigos, todos, a todos los recordamos, María Silvia, Pepita, los Golubof, Luisa Kaufman, Anita y Juan, Mario y Rosana, y todos con los cuales me escribo, el recuerdo y abrazo nuestro. Y otro grande para usted de Maruja y de:

[Seoane]

1967-05-30
Carta de Seoane a Glusberg. 1967
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Glusberg. 1967 en 30/05/1967


Gijón, 30 de Mayo de 1967

Sr. Jorge Glusberg y Sra
Buenos Aires

Queridos amigos:

Les debemos noticias nuestras desde hace meses, desde alguno de los sitios por donde estuvimos y en los que pasamos escribirles, enviarles una tarjeta, unas pocas noticias o algo así, pero siempre dejándolo, como ocurre con frecuencia, de un día para otro. Tienen que perdonarnos. Sabemos, no recordamos por conducto de quienes, que ustedes viajaron últimamente, no sé ahora si a Estados Unidos o a los países del Báltico y esto nos alegró y alivió nuestra turbia conciencia de malos corresponsales. Estamos en España desde Enero con alguna salida al exterior, a Alemania, a donde fuí a inaugurar una exposición de óleos en la Galería Boisserée de Colonia y trabajando todo lo que pude. Hice algunos grabados nuevos, un retrato de León Felipe de unos apuntes hechos directamente en México, que expuse con mis otros grabados en la Galería Fernando Fé de Madrid, exposición que obtuvo mucho éxito de público, crítica y venta, igual que la de Bonn, con menos venta (también de grabados), que se prolongó durante dos meses. La exposición de Colonia de ahora se cierra precisamente hoy, para, según noticias, inaugurarse en otra galería de Hamburgo cuyo nombre no sé, en contacto comercial con la Boisserée, y la de Bonn a la galería Das Schwarze Schaff de Münster. A los críticos les sorprende tanto la técnica de mis grabados como la de los óleos y lo que alguno llama mi independencia. Pero ya hablaremos de todo esto a nuestro regreso que será a finales de agosto o en setiembre, como de todo cuanto fuímos viendo de arte por las ciudades que pasamos. Únicamente, porque no creo se tenga noticia en Buenos Aires, quiero destacarle a usted un nuevo museo, de iniciativa privada, extraordinario, fundado por un grupo de pintores, Zobel, español-filipino, Torner, etc., en Cuenca, una ciudad extraña a 160 kilómetros de Madrid al sudeste, de edificaciones sobre precipicios que llaman las “casas colgadas”, el Museo de Arte Abstracto Español. Está hecho en una de esas antiguas “casas colgadas”, conservando los restos de un mural gótico del siglo XV, creo, con escenas caballerescas y artesonado, puertas, etc., mozárabes. Creo que es uno de los museos más bellos de cuantos he visto y las obras que se exhiben, en general muy valiosas, escultura y pintura, están perfectamente presentadas. No se puede pedir más. Ahora, antes de irnos a Galicia, estamos pasando unos días en Gijón, Asturias, donde tengo una hermana, gozando del paisaje montañoso de este país, del blanco, negro, es zona carbonífera, y verde envuelto en grises que la distingue. En Madrid, vimos una importante exposición de Torres Agüero, una de grabados en plomo de Rafael Alberti que obtuvo un gran éxito –fue la primera exposición de Alberti en España y no hay que olvidar su significado– y alguna exposición más de algún argentino desconocido ahí que se arriesga, creo yo, a estrenarse aquí no dejándonos del todo bien. Quien, sí, nos deja bien, es un director joven de teatro, Jaime Jaimes, que puso en escena dirigiéndola, en un teatro madrileño Esperando a Godot de Beckett. Éstas son algunas noticias recordadas en este momento que quizá puedan interesarle. Muchas más las comentaremos a nuestro regreso. Escríbanos con noticias de ustedes si no nos guardan rencor por nuestro silencio.

Reciban los dos un abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

Nuestra dirección en Galicia:
Cerámicas del Castro. Osedo. Sada. La Coruña. España.

1967-05-31
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
Xixón
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 31/05/1967


Bonn, 31 de mayo de 1967

Querido amigo:

Dos líneas para agradecerle los Lugones, que encuentro excelentes.
Le adjunto las críticas aparecidas en los dos principales diarios de Colonia: van con la traducción correspondiente.
En cuanto al aspecto “ventas” lamento tener que comunicarle que el resultado fue totalmente negativo. Mañana, 1 de junio, iré a ver al señor Schilling para disponer el transporte de los cuadros a la Embajada donde, si Ud. no decide otra cosa, los guardaré hasta encontrar otra galería. Creo que lo conseguiré, pues la exposición de Boisserée es un antecedente importante y las críticas son buenas. El hecho de no haber vendido no debe preocupar demasiado porque incluso artistas de mucho nombre aquí, no venden. La mayoría de las exposiciones se clausuran con poca o ninguna venta. Dicen que la gente está asustada por la crisis financiera. En fin, volveré a escribirle después de mi entrevista con el Sr. Schilling.
Paso ahora a Mûnster. Los grabados llegaron muy bien y todo está en marcha para inaugurar el 25 de junio. Quieren hacer un afiche y piden un linoleum del tamaño que Ud. eligió para el de Boisserée o más chico, que pueda imprimirse en azul. Si está Ud. de acuerdo, mándamelo por favor cuanto antes, por expreso. Gracias.
Payró se fue muy contento. Lo hemos recordado a Ud. y a Maruja con mucho afecto.

Reciba, junto con Maruja, los más cordiales saludos de su invariable amigo.

Tomás

Señor Luis Seoane
Gijón

1967-06-01
Carta de Seoane a Scheimberg. 1967
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1967 en 01/06/1967


Gijón, 1º de junio de 1967

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos en Gijón en casa de mi hermana hasta el martes próximo, día 6, y estamos, como quien dice, lejos de todo lo que viene preocupándome en los últimos tiempos, museos, galerías, etc.; Gijón tuvo antes de la Guerra uno de los museos de dibujos más importantes de Europa, el Jovellanos, con el nombre de este ilustre político asturiano, de aquí, de esta ciudad, cuyas doctrinas se habían nutrido de los enciclopedistas franceses y de Feijóo, como muchos de los grandes americanos de la independencia. El museo fue destruido en la Guerra y poseía centenares de dibujos del Renacimiento italiano, Miguel Ángel, Leonardo, etc., y luego Velázquez, El Greco, Zurbarán, hasta Goya y pintores de su época de finales del XVIII hasta principios del XIX. Cuidador de este Museo en la década del 20 fue Moreno Villa, el notable poeta y pintor que falleció exiliado en México, quien confeccionó un catálogo que ya no se encuentra. Fue una gran pérdida la del Museo Jovellanos. Hoy sólo queda el Museo Municipal que posee algunas obras interesantes sobre todo de artistas de la ciudad, los naturalistas de los últimos años del siglo pasado, Álvarez Sala, Martínez Abades, que fueron muy reproducidos en las páginas artísticas del Blanco y Negro y de La Esfera, de un naturalismo regionalista como entonces se usaba, bastante sentimental muy de acuerdo con las poesías de otro asturiano, Campoamor, con sus Doloras. De esa época también, pero que falleció hace pocos años, fue un gran pintor de aquí, de Gijón, Evaristo Valle, triunfador como dibujante en París en revistas de moda, que repentinamente deja la capital del mundo para encerrarse en ésta, puerto industrial, y pintar escenas mineras, trabajos del puerto y escenas populares, con un humor y desgarro próximo por igual a Ensor y a Solana y a quien Lafuente Ferrari, el historiador de arte madrileño, dedicó un tomo impresionante hace dos o tres años. Otro pintor que aún vive, nonagenario, es Piñole, que pintó esos mismos temas y que aún siendo interesante no alcanza a mi juicio, el humor ni el dramatismo de Evaristo Valle. Esto es todo en cuanto a arte. En lo que se refiere a naturaleza, aquí está el Mar Cantábrico que se extiende hasta el Finisterre gallego, acerado, profundo, tormentoso, poblado de naufragios y leyendas, como todo el Atlántico Norte, donde intervienen por igual sirenas y embarcaciones errantes, apestadas, condenadas a errar para siempre, o marinos corsarios, iguales o muy parecidas leyendas que en la costa gallega. Junto a ese mar un país montañoso, abrupto, verde, cuando no negro de minerales, de carbón, que es uno de los más bellos de Europa. También estas montañas encierran leyendas, hadas, las xanas y brujas y sucesos históricos deformados por el pueblo referidos a los moros, muy presentes en Asturias, porque aquí comienza, en Covadonga, la Reconquista. En una ladera de la costa, casi junto al mar, en una casa solitaria, vivió hasta hace diez o quince años una anciana poeta gallega, Rosario Acuña, que tenía fama de bruja y de quien decían las gentes del pueblo que convocaba a los espíritus. Las gentes evitaban el contacto con ella y se apartaban de la casa y a mí me hubiese gustado conocer su misterio, pero parece imposible. Todos los que conozco dicen lo mismo, que tenía fama de bruja, de echar a las gentes el mar de ojo y de reunirse con los espíritus. Es posible que hubiese contemplado más de un naufragio desde alguna de las ventanas de esa casa blanca y solitaria en que vivía. Me hubiese gustado ser su amigo. Debía ser como una vieja sacerdotisa de tiempos remotos. Le escribo a usted sobre pintores y la naturaleza de Gijón y Asturias y, nada de Rosario Acuña, sobre las gentes, mejor lo hablaremos a nuestro regreso. Impunemente, podría hablarse de los indianos que aquí hay muchos en los cafés, hablan en voz alta y recuerdan todos los acentos de América, pero no vale la pena, el asturiano es, en general, bastante vanidoso. Escríbannos. Pueden hacerlo ya al Castro.

Un abrazo para todos los amigos, para sus hijos y un fuerte abrazo para Aída y usted de Maruja y de:

[Seoane]

Porcelanas del Castro. Osedo. Sada.
La Coruña. España.

1967-06-06
Carta de Seoane a Waisman. 1967
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Waisman. 1967 en 06/06/1967


Gijón, 6 de junio de 1967

Sra. Ora A. de Waisman Diamond
Buenos Aires

Estimada amiga:

Debí haber contestado quizás antes a su carta, pero estuve pensando todos estos días como poder cumplir con usted y la Galería Galatea participando en la muestra El arte en el espejo, y no encuentro manera de poder hacerlo. Resulta muy difícil el envío de un cuadro desde aquí, donde los problemas de aduana son similares a los de Buenos Aires –quizás menos anárquicos y más desinteresados– aparte de que creo no poder fuera de la tranquilidad de mi estudio recrear, como usted expresa, una obra maestra. Quizá se lo hiciese, escogería una obra de pintura románica o algún exvoto popular que considerase conseguido en su propósito, seguramente resuelto con la mayor ingenuidad técnica, o sin técnica alguna, pero bastantes veces de una gran fuerza emotiva y lírica. Pero sería casi imposible luego enviarlo, o así me lo parece, sin contar con un amigo que viajase a ésa, que lo llevaría de muy mala gana por tratarse de este tipo de envío con el que no se sabe si se pueden tener o no dificultades de aduana. Perdóneme por esta vez y créame que agradezco de corazón el que usted me hubiese incluido entre los expositores. El 25 de este mes, inauguro mi cuarta exposición de la temporada, en Munster, en la Galería Das Schwarze Schaf, creo que La oveja negra en castellano. Antes las hice en Madrid, Colonia y Bonn con éxito de crítica y público. También vendí algunas obras. Payró vio la exposición de Colonia, lo que me alegró mucho. Le ruego que le diga a Gategno y a Goldsmith que les recuerdo con afecto, que un día cualquiera les escribiré, que recuerdo con nostalgia la librería y que me guarden los números de Quadrum que vayan llegando.

Que salude usted a los amigos comunes y reciban usted y su espeso el afectuoso saludo de Maruja y mío:

[Seoane]

1967-06-06
Carta de Seoane a Vinitzky. 1967
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vinitzky. 1967 en 06/06/1967


Gijón, 6 de junio de 1967

Sres. Lea y Juan Vinitzky
Buenos Aires

Estimados amigos:

Recibimos en Madrid la tarjeta de ustedes con el recorte de La Prensa de Buenos Aires referido a mi exposición de Colonia, y agradecemos mucho la atención de ustedes. Estuvimos en esa ciudad sólo unos pocos días, casi exclusivamente para la inauguración y el dueño de la Galería Boisserée la remitió a Madrid, de donde salimos hace quince días para Gijón y aquí estaremos con mi hermana y mi cuñado hasta dentro de dos o tres días que marcharemos a Galicia, donde pasaremos una temporada mayor, en La Coruña, y donde me pondré nuevamente a trabajar en el estudio que me cede un amigo mío pintor y ceramista. A nuestro regreso, hablaremos con calma de la experiencia deducida de este viaje, para mí pródigo en enseñanzas y muy útil. El día 25 inauguro una nueva exposición, la cuarta de la temporada y esta vez en Münster. Antes, además de la de Colonia, lo hice en Bonn y Madrid con éxito de crítica y público y aún de venta, por lo que estamos muy contentos. Pero hablaremos del viaje de ustedes y del nuestro. Debemos noticias de él a muchos amigos, a Maruja e Ignacio, y en la casa, entre otros, a Manuel Goldstein y señora, que estando ustedes ausentes, a quienes molestamos la otra vez, nos hacen el favor de encargarse de nuestro teléfono. Ahora solamente estas pocas líneas de recuerdo, agradeciendo, como dije, el de ustedes.

Reciban el saludo afectuoso de sus amigos:

[Seoane]

1967-06-06
Carta de Seoane a Negri. 1967
Xixón
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 06/06/1967


Gijón, 6 de Junio de 1967

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Recibí la carta de usted y de acuerdo con ella le envié ayer, dia 5, por correo aéreo expreso, el linóleum para el afiche de la exposición de grabados de Munster. Es del mismo tamaño que el otro. Si quieren imprimirlo en color azul que lo hagan más bien en un azul oscuro, un ultramar, o no demasiado claro. Esperemos que les guste. Las críticas están todo lo bien que se podía esperar para la exposición de un pintor desconocido en esa, un poco confusas quizás, pero esto viene siendo norma de la crítica de arte en las publicaciones diarias de todas partes cuando el artista es independiente y no aparece claramente comprometido con una escuela establecida o un movimiento artístico determinado, como creo es mi caso. En cuanto a las obras no me gustaría causarle más molestias, le debo a usted demasiado por todo cuanto hizo con esta exposición de Colonia y las otras. Seguramente pasada ya la temporada de exposición lo mejor sea que usted me las remita a C. Macarrón S.A. Jovellanos 2. Madrid, escribiéndome a mí los cuadros que faltan, título y número, para poder advertirlo a la Aduana. Se trata del suyo y del que queda en poder de la Galería. No me preocupa demasiado el no haber vendido, me hubiese gustado, claro está, vender, sobre todo pensando en que pudiesen quedar cuadros en Alemania, o que hubiese aceptado la galería el plan aquel que discurríamos la tarde de la inauguración en aquel café de Colonia, que era otra manera de que quedasen en esa. Otra vez será. De todas maneras disponga usted como crea conveniente. Recibí el catálogo de Pettoruti. Muy bueno. Lástima no poder leer los textos, el de Payró y el suyo. Refiriéndome a esto, usted me debe el que hizo para la inauguración mía, perdóneme que insista en que me lo envíe así como las fotografías de Peter que me pueden ser útiles para alguna publicación futura.
Pasado mañana, dia 8, nos iremos de Asturias a Galicia. Hemos paseado mucho por Asturias todos estos días, a la que ya conocía en gran parte de otros viajes. Es un país de paisajes extraordinarios, de montaña y de mar, con playas entre bosques y rocas altísimas que son muy visitadas ahora por el turismo francés y belga. En Oviedo ví un museo provincial que tiene notables obras de arquitectura prerrománica, relieves, escultura única en Europa aunque no demasiado abundante. De este estilo estuvimos en una preciosa capilla, San Juan de los Prados, como la de San Miguel de [...]

[Seoane]

1967-06-08
Carta de Falcini a Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1967 en 08/06/1967


Buenos Aires, Junio 8 de 1967

Luis Seoane,

Querido amigo:

Ayer, inesperadamente, me entero de su cumpleaños, por Cumpleaños en el arte, en televisión, mediante una simpática recordación efectuada por Cuadrado, recordando sus comienzos. Según me dijeron, porque yo no lo oí. Se refirió a los años de bohemia, en España.
En esos momentos, teníamos la mala noticia que nos daba Tove: el fallecimiento del amigo Arranz, ocurrida a las siete de la mañana. Arranz padecía de la descalcificación de dos vértebras, además su vieja afección pulmonar hizo crisis en dificultades para respirar y una infección cerebral que terminó en un síncope, que acabó con su vida. Entró en coma a media noche, pero con lucidez hasta entonces y sin hacerlo sufrir en forma visible. Lo acompañaron, además de su magnífica compañera Tove, de sus dos hijos. En esa casa se pensó mucho en ustedes dos.
Thobe nos encargó muy particularmente a Sarita y a mí a que les escribiera, anunciándole el deceso.
Esta mañana, cumpliendo una de sus voluntades, fue llevado al crematoria de la Chacarita.
Para despedirlo estábamos muchos amigos, entres otros, Gori Muñoz, Kornblith, Lozada, Mirella y Baltar, Tove, Núñez Bua, Frontini, Scheimberg, su amigo con quien convivió en Tucumán, nosotros y tantos más, muchos más y todos sus compañeros de la escuela. Sin olvidar a sus muchas alumnas.
Demás está decirle la alegría que dio leer sus entusiasmos tan sentidos del arte popular, celebrando los encantos, sus “duendes”, la gracia natural, irreproducibles.
Interrumpo estas líneas para ir a patinar los bronces elegidos por Payró para integrar mi representación a través de mi donación al Fondo Nacional de las Artes.

Como anticipo de la exposición que realizaré el próximo 21 de Agosto en la galería NEXO y para terminar estas desordenadas noticias, reciban Ustedes dos nuestros afectuosos saludos.

Saludos a Díaz Pardo

Falcini

1967-06-17
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 17/06/1967


Bonn, 17 de junio de 1967

Querido amigo:

Aquí le envío 25 catálogos con las correspondientes invitaciones para la inauguración de su exposición de grabados en Mûnster.
Por separado, le envío 10 afiches por si Ud. quiere distribuirlos en España. Hemos hecho 35 especiales, que también le envío por certificado con el ruego de que los numere y firme.
Esta exposición de Mûnster durará dos meses y será muy frecuentada. La galería Das Schwarze Schaf tiene mucha fama entre la gente de vanguardia. Lo tendré informado.
Sobre la exposición en Boisserée le escribiré largamente el lunes.
Es todo por hoy. Cordiales saludos para Maruja y un fuerte abrazo a Ud. de su amigo

Tomás

Señor Luis Seoane
La Coruña

1967-06-20
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 20/06/1967


Buenos Aires, junio 20, [1967]

Queridos Maruja y Luis:

Como Uds. ya lo deben saber, murió Arranz. Su muerte ocurrió en silencio, el mismo que rodeó su vida en la Argentina. Ese día fue uno de esos en los que no hay diarios, y todo Buenos Aires estaba conturbado por la guerra entre árabes e israelíes. La nota de Varela, publicada en El Mundo, antes de ayer, más otra más breve de La Nación, fueron excepción.
Mucha tarea y más preocupación por resolver los crecientes problemas económicos me pidieron, o de alguna manera, no me dieron tranquilidad para escribirles en todo este tiempo, les pido disculpas.
En poco tiempo, hemos tenido ocasión de ver excelentes grabados suyos; los últimos en Galatea, muestra en los que son excepción.
No sé si les conté ya que tengo dos nietos; el hijo de Alcira, Nicolás, es un gordito morocho de tez blanca, alegre y comilón, idéntico al abuelo que les habla, decididamente tranquilo; el de Laura, Miguel, es ya el intelectual insatisfecho e inquieto que quiere ver constante todo el mundo visible desde su coche cuna, seguramente se va a caer más veces que el otro.
Salimos poco y vemos a poca gente, con excepción de Simón y Aída Scheimberg, porque nos conmueve mucho su acelerada ancianidad y la soledad en que viven. Alguna vez vamos al cine y somos fervientes defensores de Carlitos Chaplin como director de la Condesa de Hong Kong.
Las cosas en nuestro país, tranquilas de forma, muestran un acelerado trasfondo de tensión en lo económico social, ayer, en el gran salón de la planta baja del Banco Industrial, hubo una asamblea de más de 1.000 empleados pidiendo aumento de sueldo, he visto muchas en la vida, pero en ninguna como esta, ausente toda consigna o intención política, trasuntaba con más fuerza la angustia del reclamo económico.
Con Scheimberg, comentábamos la otra tarde, con alegría, que el regreso de “los” Seoane ya se cuentan por semanas y no meses y Lala –que por fin recuperó su chalet y ahora lo está pintando y reparando para su venta– me dijo que ella pensaba en un regreso anticipado de Uds.
El impuesto a la propiedad inmueble aún no ha sido reglamentado y no se sabe cómo y cuándo habrá que pagarlo, de manera que no se preocupe Ud. si la obligación sale antes de su vuelta, yo la abonaré.
Bueno, queridos amigos, con muchos cariños de Chola, que está trabajando mucho en su especialidad, me despido de Uds. hasta otra.
Pablito y Claudia están muy bien.

Sofovich

1967-06-21
Carta de Seoane a Negri. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 21/06/1967


El Castro, 21 de Junio de 1967

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Querido amigo:

Acabo de recibir su carta y los catálogos de la exposición de Munster que quedaron muy bien, y espero que me lleguen, como usted me anuncia, los diez afiches para distribuir y los 35 grabados especialmente impresos para ser firmados, que le remitiré inmediatamente. Estoy aquí sin poder hacer nada, pues al día siguiente de mi llegada, en un viaje al centro de la ciudad, en La Coruña, me caí en la calle astillándome un hueso en el hombro derecho con desgarramiento de tendones y el médico me anunció que todo el proceso de cura me llevará aproximadamente tres semanas. No hago, pues, más que leer, desesperar de impaciencia y esperar noticias de los amigos. Ahora deseo la llegada de los afiches, que firmaré como pueda, y de la carta que me anuncia sobre la exposición en Boisserée.
Nuevamente lamento todos los trabajos que se toma por mí y los agradezco. Saludos a su madre, a Nélida y a usted de Maruja y míos. Un fuerte abrazo de:

[Seoane]

1967-06-23
Carta de Shand a Seoane. 1967
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1967 en 23/06/1967


Junio 23-1967

Querido Luis:

Muchas gracias por su carta y sus comprensivas palabras acerca de Judith y el gangster. A menudo, un libro o un cuadro son mejores medios de comunicación, aún entre amigos, que el diálogo diario. Por supuesto, no es de extrañarse. En la obra creativa, el hombre pone su esencia y la esencia es siempre fácil de reconocer. Uno está o no está de acuerdo con lo que encuentra, pero, por lo menos, en la obra creativa no hay lugar para complicadas mistificaciones. Yo diría que los momentos de confrontación con tales obras son los momentos más puros para nosotros, ya que ellas despiertan lo poco de nobleza que todavía existe en el ser humano.
No le contesté antes porque estaba deprimido a raíz de la situación en el Cercano Oriente. Todavía sigo malhumorado. Desgraciadamente, la crisis recién ha comenzado. Si Vd. rasca las crisis políticas en cualquier parte del mundo, se dará cuenta que no son situaciones aisladas, sino claramente relacionadas con el gran conflicto básico de los Estados Unidos con la URSS. Me entristece enormemente ver el papel que le toca a la URSS con respecto a la nación que perdió seis millones bajo el nazismo, el poder contra el cual la URSS luchó. Las vicisitudes de la política mundial traen parejas sus trágicas contradicciones. El otro día le pregunté a un amigo lo siguiente: “Entre Siria socialista e Israel, títere según Vd. de los Estados Unidos, ¿con qué país está Vd.?” Me contestó que está con Siria... Como dijo algún anónimo filósofo “así es la vida” o “¿la muerte?” Las montañas de palabras que se vierten en la U.N. sólo sirven como cortina para cubrir la permanente amenaza de guerra. Parece que todavía la paz es el período entre dos guerras. En cierto modo, no lamento el hecho de tener 64 años. Ser joven con las perspectivas de locura que actualmente se presentan, no es muy tranquilizador y ciertamente no conduce a un sentido de estabilidad para formar un hogar y familia. Yo estoy uniendo mi grito al de los demás: “¡Qué viva el amor!” pero, aunque trato de engañarme, tengo mucho miedo de que el odio seguirá reinando aún durante varias décadas.

Muchos saludos a Maruja y a Vd. de Susana. Un fuerte abrazo

Willie

Acabo de entrar en El Ateneo y vi colgados varios cuadros, entre los cuales hay uno de Vd.. Francisco Gil me dijo que él lo había organizado. La pequeña exposición es muy simpática. Gil le manda saludos.

[Escrito por Susana Shand:] Queridos Maruja y Luis: Perdonen que no les escriba más. Estoy muy deprimida. Mi hermana está cada vez más débil, más cerca del fin. He sufrido terriblemente el [escrito na marxe esquerda:] proceso de Israel, su breve guerra, en que además del todo está involucrada la parte querida de mi sobrina, su esposa y su hijo. Abrazos.

1967-06-23
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 23/06/1967


Bonn, 23 de junio de 1967

Querido amigo:

Dos líneas para avisarle que los cuadros salieron ya para Madrid, a la dirección indicada por Ud.. El flete, como en el transporte anterior, corre por cuenta suya, de modo que debe ser pagado en destino. En Alemania queda solamente el cuadro marcado en el catálogo con el nº 20, que tuvo Ud. la delicadeza de darme. El Sr. Schilling me comunicó al cerrarse la exposición que no aceptaba el cuadro como pago del alquiler y exigió 800 marcos, más otros gastos por aduana y franqueo que hacen un total de 926,35, según el recibo que le adjunto. Había aquí 405,00 DM suyos, procedentes de la venta de los grabados en la exposición de Bonn; la diferencia de 521,35 DM la he adelantado yo, de modo que la cuenta con la Galería Boisserée está saldada. Seguramente se venderán grabados en Mûnster que alcanzarán a cubrir esta diferencia, de modo que no se preocupe en lo más mínimo.
Espero que haya recibido los catálogos y los afiches para la exposición que se inaugura el domingo. Tengo muchas esperanzas en su resultado porque, como creo haberle dicho ya, se trata de una galería muy conocida y frecuentada por la gente de vanguardia. Además, su director demostró mucho más interés que Schilling, empezando por no cobrar alquiler. El afiche ha sido pagado por la galería y el catálogo-invitación por la Embajada, de modo que en Münster no habrá gastos para Ud.
Volveré a escribirle a mi regreso de Berlín, donde voy como delegado argentino ante el Festival Cinematográfico.

Saludos cordiales para Maruja y un fuerte abrazo a Ud. de su siempre amigo

Tomás

Señor Luis Seoane
La Coruña

[Anexo.]
[Mecanografado con firma autógrafa e co membrete:] RECHNUNG NR / KÖLN, den / Boisserée / BUCHHANDLUNG: MI STOLLWERCKHAUS AM HOF 4-6 / KUNSTHANDLUNG: AM MUSEUM DRUSUSGASSE 7-11 / Lt. Bestellung vom: / Porto:.

1. Juni 1967

An die
Argent. Botschaft
Kultur-Abteilung

Bonn
Adenauer-Allee 52

Betr.: Kosten für die Ausstellung Louis Seoane
Miete für die Räume 800
Zollabfertigung durch die
Spedition Roggendorf 77.35
Porto für die Plakate 49
-------------------------
DM 926.35

1967-06-27
Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 27/06/1967


Bs. As., 27/VI/67

Queridos Maruja y Luis:

Hemos recibido la carta de Díaz Pardo en que nos cuenta de la fisura de Luis. Quisiéramos saber como sigue, por favor, escríbannos a París donde estaremos a partir del 8 de Julio próximo.
La dirección es Hotel Madison, 143 Boulevard Saint-Germain, Paris. Adjunto les remito algunas de las muchas reseñas que con motivo de la muerte de Arranz se han hecho. Como siempre todos se han dado cuenta ahora de quien era Arranz y todo lo que había hecho. Claro que todo son palabras. En fin, tenemos la gran satisfacción que hizo Arranz un poco tiempo antes de su muerte. En fin, queridos amigos, henos aquí a unos días de nuestro tan decantado viaje, y con un miedo pánico, especialmente Emma: hasta que no estemos de vuelta no creo en que vaya. Por aquí las cosas están como siempre. Exposiciones que se hacen y no para nada. Ahora hay una en el [Instituto] Di Tella—surrealismo—organizada por [Aldo] Pellegrini, pero, a mi entender, es una mezcla infame donde surrealismo es únicamente el de Xul Solar y, en algunos cuadros, [Juan] Battle Planas. Indudablemente, se me ha escapado el comentar el acontecimiento mundial del momento, que es la guerra y postguerra –Árabe-Israelí–, pero yo creo que para comentar eso es tan amplio que el ámbito de una carta no da y hay que esperar los acontecimientos –mientras tanto los acontecimientos se van desenvolviendo muy favorablemente, pero como dije, va a ser motivo de las largas charlas. Cuando piensan estar por acá. La verdad es que los extrañamos mucho. Bueno, con un abrazo y muchos saludos para Díaz Pardo y flia.

Rafael

Queridos Maruja y Luis:

Lamento muchísimo el pequeño accidente sufrido por Luis. Espero que no se desanime y espere “pacientemente” su restablecimiento. Llamó Esther Burd y nos comentó que no pudo verse con Uds. en España. Aseguró escribirles este fin de semana. Como se imaginan, a pocos días de emprender “el gran vuelo”, pienso, como pensé siempre, para que quiero todo este lío si estoy tan bien acá. Pero ya lo tomo como algo inevitable (más o menos como sacarse una muela). Es inevitable y después se tiene una gran satisfacción. Los chicos siempre los recuerdan con gran cariño y está demás decirles que los extrañamos mucho y que ya quisiéramos estar todos juntos para comentar a gusto.
A [Fernando] Arranz lo habíamos visitado poco antes, ya estaba en cama, pero por un problema de columna y se alegró mucho al vernos. Nicolás está con sus tíos, Tobe encontró la ayuda y colaboración de sus amigos y colegas y creemos se va a arreglar bien, por lo menos, económicamente.
El otro hijo de Arranz estaba bastante tranquilo y amistoso con Tobe. Lo que quiso decir Rafael más arriba es que Arranz como último trabajo grande nos hizo para una obra en Charcas esq. Gurruchaga una hermosa mural con dibujos hechos por él mismo. Realmente es hermosa. Lástima no poder tenerla en nuestra casa.
Les agradeceré muchísimo que le den mis saludos a Díaz Pardo (las tacitas ya llegaron, recuerdas Maruja?)

Un gran abrazo a Luis y otro bien fuerte para Maruja

Emma

1967-07-01
Carta de Seoane a Negri. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 01/07/1967


El Castro, 1 de Julio de 1967

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Querido amigo:

Envié hace dos o tres días los grabados numerados y firmados para la Galería de Munster, 35 ejemplares. Espero tener más suerte que en la de Colonia y que el marchand no se comporte de igual modo irregular. Sospecho el disgusto que debió producirle a usted el cambio de actitud del dueño o encargado de la Galería Boisserée por el que a mí me produjo, estando como estoy lejos y sin conocer detalles. En cuanto a la cuenta pasada por él, de no venderse nada en Múnster, yo le giro a usted o le hago llegar desde Buenos Aires cuando regrese, el dinero que adeudo. Lamento profundamente causarle a usted estos inconvenientes. No sé como compensarlos. Estos días me dispongo a comenzar nuevamente mi trabajo después de tres semanas de no poder hacer nada por el brazo inmovilizado. Ahora mismo no puedo levantarlo ni extenderlo hacia el frente, parece ser que durante unos días estaré impedido de esos movimientos. En sus cartas no me dice nada de las exposiciones de Petorutti, de como lo trata la crítica alemana y reacciona el público. Tampoco de las fotografías de los cuadros míos que hizo Peter y cuando me las mandan. Tampoco supe nada más de la exposición de grabado argentino de la Casa Argentina de París, ¿qué pasó? Perdóneme todas estas preguntas. Y otras más, ¿fué el Director del Museo de Colonia a la exposición mía de Boisserée? Si fué, ¿qué dijo? ¿Cuál es la impresión que usted tiene de esta exposición? Anteayer estuve en una iglesia muy pobre de la costa cantábrica gallega, a la que para llegar hay que subir y bajar a pié montañas escarpadas cubiertas de bosques y malezas más de cinco kilómetros a la ida y otros tanto a la vuelta, desde una carretera. Se trata de una aldea solitaria a la que acuden romeros de toda Galicia, del norte de Portugal y de Asturias y su leyenda es anterior al cristianismo, enlazada al culto naturalista celta y al de los promontorios terminales del mundo prehistórico, con recuerdo de viajes de muertos al reino de ultratumba, unido a mitologías de Bretaña y Holanda. Se trata de San Andrés de Teixido y el refrán popular dice: “A San Andrés de Teixido-vai de morto o que non foi de vivo”. En el camino no se debe matar ningún bicho, reptil o animal, pues todos ellos conducen almas de quienes no fueron en vida. Un paisaje sorprendente a orillas del océano, maravilloso, y un pueblo cándido con una iglesia que tiene un altar barroco popular, hecho seguramente por un carpintero común, con imágenes policromadas encantadoras por su ingenuidad. Me gustó ser peregrino como lo fueron otros hace más de dos mil años y no matar bicho alguno ni reptil que pudiesen conducir almas. Esta fué nuestra única aventura esta temporada.
Escríbannos. Un saludo a su madre, a Nélida y a usted de Maruja y mío y un gran abrazo para usted de:

[Seoane]

1967-07-03
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1967 en 03/07/1967


El Castro, 3 de Julio de 1967

Ing. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos desde hace un mes aproximadamente en El Castro, en el estudio que me presta Díaz Pardo y en el que hasta ahora no pude hacer nada, pues al día siguiente de llegar me caí en La Coruña y me astillé el húmero en el brazo derecho con desgarramiento de tendones, de modo que anduve unos veinte días con el brazo en cabestrillo y ahora trato de recuperar los movimientos. En estos días empiezo a hacer algunos dibujos y a escribir cartas. A pesar de esto hemos estado en algunos lugares de la costa norte de Galicia. Estuvimos en Laxe con Parga Pondal, en su laboratorio de Geología, realmente extraordinario, donde comprobamos lo que puede hacer un hombre solo en beneficio de su país con solo muy pocos recursos; en Buño, viendo como un pueblo de alfareros que resistió dos mil años se hunde en muy pocos. De setenta alfareros que existían sólo quedan siete en condiciones lamentables; y en San Andrés de Teixido, otro lugar milenario, en el que guardan creencias y leyendas similares a algunas de Holanda y Bretaña. Aquí adquirí algunos ejemplos de arte popular, lo poco que allí hay en esta época del año, pues, creo que en setiembre es cuando acuden en mayor cantidad de romeros de Galicia, norte de Portugal y Asturias. Tuvimos que escalar diez kilómetros de montañas entre ida y vuelta por caminos pedregosos donde es imposible, hasta ahora, que se pueda ir en vehículo normal alguno. Se trata de las montañas de la Sierra da Capelada que se asoman al Cantábrico. Pasándolas y en una costa de altos acantilados, está San Andrés de Teixido, una aldea con muy pocos vecinos, creo que unos veinte, y una capilla, ahora en reparación, tiene un altar barroco muy popular e ingénuo del siglo XVII según me dijeron, policromado con colores vivos y oro de acuerdo con las figuras que modelan en miga de pan y que iluminan con anilinas. Aquí, en El Castro, estaremos seguramente hasta setiembre que regresaremos a Buenos Aires. Trabajaré todo lo que pueda, esta vez tratando de estimular, con Díaz Pardo, algunas artesanías, de acuerdo con aquello de que tanto hablamos en esa.
Espero que usted haya recibido las cartas nuestras anteriores, sobre todo la última en la que pedíamos nos renovase en el Banco de Galicia, sucursal Callao, el alquiler de la caja de seguridad que vencía el 30 de Junio. ¿Por qué no nos escribe unas líneas? Nos gustaría saber de todos ustedes y de Lamela. De lo que está haciendo usted. De su versión sobre el Buenos Aires actual que se engrandece para mí con la distancia.
El día 25 de Junio se inauguró una nueva exposición mía en Munster, Alemania, es la cuarta exposición de este año: Bonn, Colonia, Madrid y ésta. A su casa enviamos algunos paquetes de libros, ¿llegaron? Perdóneme estas preguntas y esta insistencia en tener noticias de ustedes, pero tenemos nostalgia de todos los amigos de esa.

Con saludos para sus padres, Carmen y usted de Maruja y míos reciba el abrazo grande de:

[Seoane]

1967-07-07
Carta de Seoane a Rotemberg. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rotemberg. 1967 en 07/07/1967


El Castro, 7 de Julio de 1967

Sres. Dina y Abrasha Rotenberg
Buenos Aires

Queridos amigos:

No pude escribir antes porque una caída en la calle, en La Coruña, al día siguiente de llegar, me produjo un astillamiento de húmero en el brazo derecho y desgarramiento de tendones, que me tuvieron sin hacer nada hasta hace unos días sin que hasta ahora, por otra parte, hubiese logrado alcanzar sus movimientos normales y la caída fué hace ya más de un mes. La carta de ustedes nos produjo emoción y debemos decirles que nos solidarizamos con Israel en cuanto al conflicto con los países árabes, desde el mismo comienzo. Tenemos, como todo el mundo, nuestro juicio tomado con respecto a muchas cuestiones de política internacional, pero nosotros que no somos políticos en el sentido de aspirar a conducir a nadie, sino en cuanto suponemos que ella es una facultad humana que debe ejercerse en beneficio de la colectividad, no podríamos estar ni con los reyes árabes, ni con las veinte o treinta familias dueñas del petróleo en perjuicio de sus pueblos, ni con regímenes que continúan aplicando penas como la de cortar manos a los ladrones, etc. Tampoco, como es natural, con quienes en nuestro siglo son capaces de declarar, como en el medioevo, una “guerra santa”. Por otra parte recuerdo muy bien sucesos ocurridos hace treinta años con la participación de ellos y de los que ahora prefiero no escribir. Esta es, pues, nuestra posición y como siempre nos dejamos guiar por sentimientos más que por otras razones.
Estos días empecé, al mismo tiempo que a escribir cartas, a dibujar algo. Estoy haciendo unos proyectos de jarras de porcelana con supuestos rostros de personajes medievales gallegos, juglares, caudillos populares, etc. Veremos que sale de todo esto. Por otra parte, con amigos y parientes, viajando mucho por Galicia. Es un país bellísimo en todas sus partes, por el interior, en las montañas con grandes bosques que esconden monasterios y castillos medievales y en la costa bordada de rías, de playas tambien entre bosques, y donde se conservan, como en el interior, viejísimas leyendas venidas desde la prehistoria que el catolicismo supo muy bien aprovechar, para peregrinaciones y romerías aún contradiciendo sus creencias, pues casi todas proceden de viejos cultos paganos, naturalistas, que adoraban la piedra, los ríos, las fuentes, el sol, creyendo en la transmigración de las almas, etc. Galicia continúa siendo un pueblo pagano donde la mayoría de aquellas creencias perviven, lo que imprime una gran fuerza lírica a sus manifestaciones populares. No pasa ese catolicismo de creer en las ánimas de los muertos que pueblan sus nieblas. De todo esto ya hablaremos a nuestro regreso. La saudade que distingue a los gallegos quizás proceda de su nostalgia por un mundo perdido hace casi dos mil años y al que bosques, ríos, mar, invitan al recuerdo a través de una especie de memoria ancestral.
Perdonen todas estas divagaciones. Todo ello no impide nuestra nostalgia de los amigos y de Buenos Aires. Otra condición gallega es llevar el paisaje dentro de uno por donde quiera que vaya y en Buenos Aires lo tenemos, queriendo o no, con nosotros.

Un abrazo de Maruja y mío para los dos. Escríbannos, nos gusta recibir cartas y noticias:

[Seoane]

1967-07-07
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1967 en 07/07/1967


El Castro, 7 de Julio de 1967

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
París

Queridos amigos:

Estoy empezando a escribir y dibujar, pero aún no puedo extender el brazo ni levantarlo y sólo fue una caída en la calle* que me produjo una fisura en el húmero y desgarramiento de tendones. Espero que dentro de una o dos semanas más se normalizará todo. De momento, es muy molesto valerse sólo del brazo izquierdo y sobre todo el no poder trabajar.
Todos nosotros aquí nos hemos llevado un disgusto grande con el fallecimiento de Arranz, particularmente nosotros que le queríamos como ustedes saben. Estábamos gestionando con Díaz Pardo, del Museo de Arte Contemporáneo de Madrid, una exposición de obras de él, pagando el museo los gastos de traslado y el viaje de Arranz. Todo queda ahora en nada. Queríamos que volviese a ver Madrid, su ciudad natal, y Segovia, donde trabajó y estudió cerámica, pues conocíamos su nostalgia, el deseo que tenía de ver algunos parientes y amigos y de estudiar algunos problemas de cerámica en los museos de aquí. Pero todo eso no pudo ser. Muy buena la nota de Varela en El Mundo, les agradecemos que la hubiesen enviado.
Por mi parte, estoy exponiendo ahora en Munster, Alemania, esta vez grabados, en una galería que se llama Das Schwarze Schaf, La oveja negra, o algo así. En Colonia, vendí algo, de modo que podremos resistir unos tres meses más en Europa. Aquí, en el Castro, empecé a modelar unas jarras con rostros de personajes medievales gallegos. Espero dejar una serie de 18* antes de regresar a Buenos Aires. Galicia está ahora en verano, con sus nieblas sobre las montañas extendiéndose hacia el mar, muy bella, sobre todo esta parte de la costa. Visitamos de vez en cuando monasterios y castillos medievales, bastantes en ruinas, y aquellos lugares donde quedan leyendas que proceden de la Prehistoria que la iglesia aprovecha para sus romerías y peregrinaciones, sin importarle el origen pagano de las creencias que incorpora, y aldeas de tradición artesana donde se repiten oficio y fórmulas desde hace siglos. Todo esto tiene un gran atractivo, pocos países lo tienen como Galicia, pero la gente no puede vivir aquí y emigra en cantidades enormes. Es un país con la economía deshecha por el centralismo absorbente del Estado que igual legisla para ella, Galicia, con características muy particulares, que para el centro y sur de España, tratando además de anular su personalidad. Todo esto es muy complejo. Lo cierto es que una gran parte de este país de campesinos minifundistas y de pescadores y marineros, debe emigrar para vivir. Ya hablaremos de todo esto con calma a nuestro regreso. Y ya nos hablarán ustedes del viaje que ahora emprendieron y durante el que verán, sin duda, muchas ciudades, paisajes, arte, etc., que van a interesarles. Europa es una maravilla, también lo es América. En general, el mundo es una maravilla. Y Buenos Aires es una de las ciudades singulares del mundo. Con muchos defectos, lo sabemos, pero también con muchas virtudes. Buenos Aires nació de hombres libres, los que salieron de muchas naciones para iniciar una vida nueva, sin prejuicios, sin pasado histórico que les agobiase, abiertos a todas las inquietudes y esto es, a mi juicio, importantísimo. Por mi parte, reduzco el mundo a Galicia, es natural, y a Buenos Aires. No quiero continuar. Estarán deseando salir del hotel para ir a un Museo o andar por las calles de París, de las más encantadoras que existen y asimismo de las más libres.
No sabemos nada de Noemí, ni de Torrallardona*, si los ven, que nos escriban.

Un gran abrazo para los dos de:

[Seoane]

1967-07-19
Carta de Scheimberg a Seoane. 1967
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1967 en 19/07/1967


Buenos Aires, julio 19 de 1967

Querido Seoane:

Cuánto tiempo sin comunicarnos! Me disponía a contestarle (contestarle? No, a corresponder a su muy hermosa carta del 1º de junio cuando ocurrió la muerte de Arranz –y no sabía cómo darle la noticia–. Ya lo sabe Vd., por varios contactos. El entierro fue un acto muy emotivo. A pesar de no haber diarios ese día, estuvo muy concurrido. Rodrigo Bonome despidió los restos en un discurso muy sentido. Al día siguiente, incineraron el cadáver... Cuántas cosas ocurrieron en este tiempo! La guerra relámpago de Israel, que no terminó y ahora el ansia expansionista despertada –mejor dicho, acrecentada en el sector belicista que domina allí. Qué difícil resulta ubicarse cuando los sentimientos se mezclan y aun se sobreponen a la razón! Y esto más, que ninguna de las partes está integrada por santos. Pero dejemos esto para mejor oportunidad...
Por aquí, a los tumbos por una pendiente resbaladiza que nos va arrastrando a todos y sin que se prevea por el momento adónde va a parar. Se acabó la euforia “revolucionaria” y el gobierno se va deshilachando poco a poco. El dólar, en el mercado paralelo, va excediendo ya a la en un momento arbitraria cotización oficial. Ya tenemos una nueva ley de hidrocarburos en cuya virtud el país podrá quedar hipotecado indefinidamente. Como quien dice: un Frondizi aumentado y mejorado –es decir, empeorado. Ya estudió una ley contra el comunismo en que se establece el delito de opinión –justamente cuando ya nadie opina y se deja estar... Pero dejemos también esto que duele demasiado.
Vd. como anda? Por Tove supimos que Vd. se dislocó un brazo y que no podía trabajar. Ya está bien? A Vd. no lo concibo ocioso. O está en dictador? –como decía Heine cuando se vio obligado a dictar sus cosas. Pónganos al tanto. Cómo está Maruja? Cuándo los tendremos de regreso? Por un afiche exhibido en Bonino, nos enteramos que Vd. va a exponer grabados en Alemania del 25 de junio al 25 de agosto. Cómo anda eso? Cómo le fue en las exposiciones de grabados en Madrid (por Lala tenemos entendido que bien) y de óleos en Bonn? Todo eso, todo lo que se refería a Vd. nos interesa. Sus cartas son leídas en las reuniones de amigos. Falcini y yo pensamos que sería muy interesante reunir esas cartas y publicarlas. Ésas, sí! Y no sigo, porque no quiero hacerle cosquillas a su vanidad. (A propósito de amigos: ¡Pepita Potik es abuela! Le alegrará que Vd. y Maruja lo sepan). En cuanto a nosotros, bien –sobrellevando el mal tiempo en la mejor forma posible. Aída no escribe porque su sordera la tiene de mal humor y no quiere amargar a los amigos.
Seoane, Maruja, escriban, escríbannos aunque tardemos en contestar. Es, a veces, tan difícil hacerlo. Abrazos, hasta siempre, hasta pronto.

Scheimberg

Saludos a los Díaz Pardo.

1967-07-22
Carta de Seoane a Cherniavsky. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Vicente López
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Cherniavsky. 1967 en 22/07/1967

El Castro, 22 de Julio de 1967

Sr. Isidoro Cherniavsky
Vicente López

Querido amigo:

Recibí su última carta cuya contestación retrasé pro culpa del accidente del brazo, del que supongo sabrán por terceros. Hoy también le escribí a Scheimberg y a Rotemberg y a otros amigos lo hice hace unos días. Trataré de ponerme al día con todos pues de todos, por otra parte, quiero recibir noticias aparte de las recibidas. Estamos en Galicia gozando de un aislamiento espléndido en una aldea muy cercana, 2 kilómetros, a una villa marinera que está, a su vez, a unos 12 o 14 de La Coruña. Estoy, se lo digo a Scheinberg, tallando unos retratos imaginados de personajes medievales gallegos para unas jarras de porcelana. Proyecté dieciocho y tengo talladas once. Se trata de una experiencia nueva para mí de la que estoy aprendiendo bastante. Siempre me atrajo la escultura y es posible que en Buenos Aires trate de hacer algunas otras obras con la ventaja de este aprendizaje que hago aquí, hasta ahora con una torpeza similar que voy dominando, a la de cualquier escultor popular. De pintura y de arte último en general no veo nada, solamente del pasado, el románico y el barroco gallegos en iglesias medievales, en edificios de los siglos XVII y XVIII o mezclados en monasterios comenzados a construir en el siglo XII y terminados seis siglos más tarde, aprovechando algunas excursiones de fin de semana hacia lugares apartados de la costa o en la montaña. En las ciudades, en general, se conserva casi todo lo que tiene algún mérito artístico pero en cambio se echan abajo aquellas construcciones que sin tener el valor de un estilo acreditado del pasado, les imprimían carácter y estaban perfectamente adecuadas a unas costumbres y a un clima, para levantar nuevos edificios sin carácter alguno, de acuerdo con una especie de estilo universal divulgado por las revistas de arquitectura y que igual se yerguen en ciudades tropicales que en estas de clima templado o en las más frías de más al norte. Desde que salí de Buenos Aires tropiezo con iguales edificios de la Avenida 9 de Julio en una y otra ciudad y creo que admiro ahora más a Testa por su Banco de Londres, capaz de romper con tanta monotonía, independientemente de otros valores. Las ciudades españolas están perdiendo carácter, se uniformizan como las de casi todos los países sin que la experiencia acumulada a través de los siglos, en una y otra tierra, sirva para nada. El Estado proyecta, por ejemplo, escuelas en serie, iguales para el clima seco y caluroso de Andalucía que para el lluvioso y frío de Galicia. Se trata en el mejor caso, de ese tipo de edificio que puede luego presentarse en fotografía en alguna publicación de propaganda como un nuevo logro de arquitectura moderna –ni siquiera es eso– y que no responde, no solamente el clima, sino además a las diferencias temperamentales y a la continuidad histórica de cada una de las distintas regiones. Bueno, así parece ser en todas partes. Por favor escríbannos, cuenten que novedades artísticas hay en este momento en Buenos Aires, que se hace, etc.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Julia y usted:

[Seoane]

1967-07-26
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 26/07/1967


Bonn, 26 de julio de 1967

Querido amigo:

Su exposición de grabados en Mûnster ha sido un gran éxito. Muy buenas críticas (que le enviaré traducidas con mi próxima carta) y buena venta: hasta ahora cinco grabados vendidos y un cliente en firme para otro ejemplar de El pulpo, que si lo tiene, le ruego me lo mande enseguida. De modo que no hay ya deudas. Creo, por otra parte, que la venta continuará bien hasta el fin de la exposición.
La buena impresión causada en Das Schwarze Schaf es tal que le proponen a Ud. integrar la serie de carpetas que edita la galería. Me han dado una como modelo (y que le obsequian) para que Ud. se haga una idea y diga si acepta la proposición. En su caso estiman que conviene hacerla con seis grabados, por la técnica que Ud. prefiera, pero si es posible, a dos colores. Calculan que podrá venderse a unos 80 marcos, que no es mucho económicamente, pero la carpeta tiene excelente difusión y es una buena forma de hacer conocer su nombre en otras galerías, museos y bibliotecas. La tirada es generalmente corta, pero queda a su criterio. En caso de aceptar, Ud. tendría que mandar los originales y el resto corre por cuenta de la galería. Piénselo, especialmente cuáles serían sus condiciones y contésteme.
Le mando también un álbum con las fotografías tomadas en Colonia. Me interesa conocer su opinión sobre las de los cuadros, en colores.
¿Cuándo vuelven a Buenos Aires?
Escríbame pronto.

Con saludos para Maruja, se despide de Ud. con un fuerte abrazo su amigo

Tomás

Señor Luis Seoane
La Coruña

1967-07-27
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 27/07/1967


Bonn, 27 de julio [19]67

Queridos amigos:

Tomás les escribe al mismo tiempo; Yo agrego algunas informaciones que deseaban tener y que él ha omitido. La exposición Pettoruti tuvo en Baden-Baden algunas críticas muy buenas, pero otras muy superficiales. Payró opina que generalmente los diarios no deben tener críticos especializados, sino que cualquiera se encarga de las mismas y así resultan vagas y poco precisas. Mañana se inaugura la 2º de Petto en Nürmberg. Tomás acaba de partir para allá. Cuadros de Petto no se vendió ninguno, sí varias serigrafías que se exponen al mismo tiempo en otro local: en Baden-Baden fue en la Asociación de Jóvenes Artistas; no sé dónde será en Nüremberg.
En París, vimos con Payró la exposición del grabado en la Casa Argentina. Si Ud. no tiene el catálogo, dígamelo que le puedo enviar el que traje yo y pedir más después a Fernández. Creo que han mandado demasiados artistas para esa muestra, La Casa Argentina tiene salones grandes, pero en los otros países no sé cómo se arreglarán.
Payró hace ya casi veinte días que está de regreso en Bs. As. Creo que el viaje ha sido provechoso aunque no lo ha animado tanto como yo esperaba. Al irse de aquí, planeaba con gran entusiasmo volver el año próximo con toda la flia. Gracias a la venta del departamento de Lavalle, pero en las cartas que he recibido últimamente lo veo mucho menos decidido. Los alemanes le ofrecieron un contrato de 3 meses con 5.000 marcos de sueldo para hacer alguna investigación sobre arte alemán. Estando acá dijo que no podía aceptarlo inmediatamente, pero que lo haría al volver el año próximo. Le hemos enviado la carta oficial a Bs. As.; aún no le contestó a Tomás, pero a mí me ha escrito en forma tal que me parece va a deshacerse del compromiso.
En cambio, parece ahora animado con la creación por parte del Fondo Nacional de las Artes, de un Instituto de H. del Arte exclusivamente dedicado a la investigación. Y Letty y yo tendríamos un cargo en el mismo y volveríamos a revivir el antiguo instituto de la calle Reconquista.
Con la llegada a Alemania de mi hermano menor con toda su flia., no sé cuándo regresaré a la Argentina. No sé si cuando estuvieron Uds. aquí la última vez existía ya la posibilidad del contrato en una clínica de Düsseldorf. El caso es que se lo han dado por dos años, así que mi madre con sus nietos aquí no tiene miras de volver a la patria. Ya les escribiré cuando sepa algo más concreto con respecto a mis proyectos. Por el momento seguiré en Bonn. Veré si puedo ir a Münster próximamente y les describiré la galería que no conozco.
Dígannos cuándo regresan, exactamente, a Bs. As. y si quieren algo de este país antes de emprender el regreso.
¿Llegó el catálogo Petto que mandé hace ya bastante? ¿Qué otro catálogo desearían recibir? Escriban pronto que esperamos noticias. Tomás se va de vacaciones del 15 de agosto al 15 de septiembre.
Muchos saludos de mamá.

Cariños

Nélida

1967-08-02
Carta de Seoane a Negri. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 02/08/1967


El Castro, 2 de Agosto de 1967

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Recibí su carta y el álbum de fotografías que agradezco mucho. En general están bastante bien y algunas de ellas me serán muy útiles para reproducir. Le ruego salude a Peter ¿se escribe así? y le diga que me gustaron. En cuanto a la carta me produjo, como es natural, alegría. Estoy muy contento de que hubiesen gustado los grabados en Munster y que quieran los directores o el director de la Das Schwarze Schaf hacer un álbum con grabados míos. Naturalmente acepto, pero tendría que imprimir aquí los grabados pues creo que sería menos complicado que enviar ahí los tacos y enviarme ellos luego las copias para firmarlas y volver a enviarlas a Münster. A mí, la carpeta hecha ahí, me interesa mucho para la difusión que pueda tener, como usted mismo dice, y estoy impaciente por recibir el modelo. La haría con un tema, no sé cual, para establecer unidad entre uno y otro grabado y, naturalmente, a dos colores si ellos lo prefieren así. Deben decirme cual es la tirada habitual de ellos y en cuanto a condiciones las que tengan por norma, pues no tengo pretensión alguna. Deseo, esto sí, solamente disponer de algunos ejemplares para España y Buenos Aires. Aquí continúo trabajando. Esculpí 19 cabezas de personajes gallegos, 18 de ellas de figuras históricas medievales para jarras de porcelana. Se trata de una experiencia que creo útil para mí, pues, desde hace mucho tiempo, tengo ganas de hacer escultura. Por otra parte cuando regrese a Buenos Aires es probable que haga algo parecido, otra serie con personajes gauchescos, unos históricos como Güemes y otros legendarios o literarios como Martín Fierro. Creo que es útil que la historia se divulgue tambien en las “boutiques”, comercio que parece tan alejado de ella.
A Buenos Aires pensamos regresar a fines de setiembre por eso me interesa mucho una respuesta rápida de la Galería y recibir el modelo de ellos para emprender rápidamente el trabajo, pues me interesa que salga lo mejor posible. De los cuadros no tengo noticia alguna, quizás convenga que el señor de la Galería Boisserèe, de Colonia, le dé a usted el número de talón de envío para hacer las averiguaciones correspondientes.
A Nélida le escribiremos uno de estos días. Recibimos la carta de ella al mismo tiempo que la suya.

Con saludos de Maruja y míos para ella, su madre, hermanos y usted, reciba el fuerte abrazo de su amigo:

Seoane

1967-08-04
Carta de Seoane a Goldstein. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1967 en 04/08/1967


El Castro, 4 de Agosto de 1967

Arq. Enrique Goldstein
Buenos Aires

Queridos Anita y Enrique:

Creo que debemos carta nosotros desde hace tiempo. No sé. Si ustedes deben, es lo mismo, tenemos ganas de escribirles y eso basta. Estamos en El Castro, en Galicia, en casa de Díaz Pardo donde estoy tallando una serie de 18 cabezas de personajes medievales gallegos con destino a jarras de porcelana y ensayando con esto escultura. Al mismo tiempo, continúa, con gran éxito, mi exposición en Münster, en Alemania, desde donde ahora me encargaron un álbum de grabados para una colección de la Galería Das Schwarze Schaft. Es la cuarta exposición desde que salí de ésa; Bonn, Colonia, Madrid y ahora Münster. En Madrid, pinté mucho y ahora, después de casi dos meses de descanso forzoso, pues me caí en una calle de La Coruña y me astillé el húmero por el hombro, comencé a trabajar nuevamente. A finales de setiembre regresaremos a Buenos Aires, no tenemos aún fecha y suponemos que lo encontraremos bastante cambiado. Estamos deseando verles el nuevo departamento, la puerta de entrada del edificio, saber en general que hacen y que proyectos tienen. También llegar al departamento de la calle Montevideo. Saber que pasó con el toldo, si resistió los vientos o ocurrió algo que alarmase a los vecinos. Nosotros, aparte del trabajo, gozamos del paisaje maravilloso de Galicia, de sus montañas, de sus bosques, del mar y de todo cuanto hizo el hombre en el pasado, viejos castillos medievales, monasterios e iglesias románicas y barrocas. Hace unas dos semanas estuvimos viendo en una capilla gótica de la montaña unas pinturas murales del siglo XV, en parte perdidas por el clima húmedo del país y abandono, con unas figuras de damas de entonces con complicados peinados y extraños sombreros. El sitio se llama Vilar de Donas, algo así como Pequeño Pueblo de las Dueñas o de las Señoras. Y el mismo día, a unos kilómetros de distancia, un espléndido monasterio barroco, con ejemplos de ornamentación abstracta labrada en el duro granito de Galicia que, pro su grandeza y originalidad, es seguramente uno de los más bellos de Europa. Lástima que este país quede tan lejos para las dimensiones europeas de casi todas las rutas de turismo. Pero bueno, ya hablaremos de todo esto. Ahora sólo se trataba de escribirles, de que tuviesen noticias nuestras. Ahora queremos las de ustedes. Escríbannos.

Un fuerte abrazo de Maruja y mío para los dos y besos para Danielito, Roly y Laurita:

[Seoane]

1967-08-04
Carta de Seoane a Baudizzone. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Baudizzone. 1967 en 04/08/1967

El Castro, 4 de Agosto de 1967

Dr. Luis M. Baudizzone
Buenos Aires

Queridos Elenita y Baudi:

Estaréis extrañados de nuestro silencio, de nuestro silencio de meses, unos meses que Maruja y yo hemos vivido muy intensamente y durante los cuales muchas veces nos hicimos el propósito de enviaros una tarjeta o escribiros sin llegar a hacerlo nunca por eso de la pereza. Lo hacemos ahora desde El Castro , en un día de lluvia de Galicia, luego de decorar cinco cabezas de personajes gallegos medievales , de las 19 que tallé, las primeras esculturas que hice en mi vida, con destino a jarras de cerveza de porcelana. Están destinadas a enseñar historia de Galicia en las “boutiques”, lugares ajenos a cualquier clase de historia, ya que no se hace en la escuela ni en otros centros de enseñanza. Estaré aquí trabajando hasta fines de setiembre que regresaremos a Buenos Aires, y con nosotros, en casa de Díaz Pardo , está en estos momentos Maiztegui , blanco de años y negro de mar, nostálgico, que ayer recordaba los caudillos del pasado argentino, las horas infantiles de su ciudad de Entre Ríos y los años convividos contigo y con los Cóppola , Romero Brest, Zolezzi, Vicente y Carlos Ruiz, etc. El Buenos Aires del decenio 1930 a 1940 que yo llegué a conocer en los años finales, cuando comenzaban a destruir la Avenida de Mayo con la apertura de la 9 de Julio. En realidad Maiztegui y nosotros somos muy nostálgicos, unos saudosos, que no estaremos nunca del todo en ningún lugar de la tierra, quedándonos en los sitios provisionalmente por años, esperando marchar algún día a ese sitio paradisíaco que no sabemos definir y que no encontramos en parte alguna. Es posible que la sangre gallega tenga la culpa de todo esto. Galicia, quizás es lo que más nos acerca a nuestra esperanza si no fuese que este país, con su belleza, anula la voluntad haciéndonos perder en ensoñaciones. Pero dejemos a Maiztegui, ya hablaremos de todo esto, de Nueva York que nos gustó mucho, de Méjico, a donde pensamos volver Maruja y yo, y de otros sitios, de Roma donde Alberti me buscaba el medio de que me quedase a vivir allí, y de Alemania, cuyas ciudades del Rhin conocimos todas en este viaje y donde realicé tres exposiciones con éxito, en Bonn, en Colonia y en Münster, donde estoy exponiendo y me encargan les haga una carpeta de grabados para una colección que hace la Galería Das Schwarze Schaf , con otra exhibición hecha en Madrid en Abril y Mayo, cumplí los nueve o diez meses de ausencia de esa y nos permitió vivir hasta ahora. Estas son, pues, nuestras noticias. De Buenos Aires solo sabemos las que nos envían algunos amigos y las que proceden de La Nación en la edición aérea de los domingos, seguramente por destinada al exterior, con noticias, en general, de color rosa. ¿No queréis escribirnos unas líneas aquí?. Queremos saber de vosotros y de Buenos Aires.
Saludos para Fina y Vicente, para vuestros hijos y los amigos comunes y recibid los dos un gran abrazo de Maruja y mío:

1967-08-07
Carta de Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 07/08/1967


Londres, 7/VIII/67

Queridos Luis y Maruja:

Son nuestros últimos días en Londres. El domingo nos vamos a París y el miércoles que viene, o sea el 16, tomamos el avión por lo que supongo que la próxima de Uds. la recibiremos ya en B. A. Ayer hemos estado en la Tate Gallery, donde actualmente hay una exposición de esculturas de Picasso. Recién mirándolas, me voy enterando –ya que las descripciones no significan nada– lo extraordinario que es este hombre (?), es algo más? Como me imagino lo que hubieron disfrutado viéndolos –les mando un pequeño librito, que no sé si conocen.

Con un fuerte abrazo y hasta pronto, saludos a los D. Pardo y muchos cariños de Emma.

Rafael

N: No me sorprende lo del embajador porque no creo que nadie sepa realmente que pasa en Argentina, pero lo que sí, dudo de que sea bueno.

1967-08-10
Carta de Seoane a Negri. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 10/08/1967


El Castro, 10-VIII-67

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Querido amigo:

Recibí el album de la Galería de Münster de un grabador Appen, Metamorphoses, creo que se podrían imprimir aqui los grabados. Tal como propuse en mi carta, para facilitar trámites de envio y envios. Le ruego me diga si debo empezar a hacerlos. Tambien le pido de favor que me consiga de la Galería Boisserée la fecha de envio de mis cuadros, número del talón y todos los datos que tenga referente a dicho envio pues aún no llegaron y me solicitan todos esos datos para hacer las gestiones pertinentes.
Terminé las jarras. Estoy decorándolas. Creo que van a quedar bien. Comencé con Maruja unos tapices de trapos. Escribiré con más calma. Tambien a Nélida de quien recibimos carta. Estoy impaciente por las críticas de Münster. Por favor escríbame con los datos de la Galería Boisserée.

Saludos para su madre y para Nélida de Maruja y míos y un abrazo para Vd de

Seoane

1967-08-12
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 12/08/1967


Bonn, 12 de agosto de 1967

Querido Seoane:

Me apresuro a contestarle porque el tiempo apremia para Ud. si es que regresa a Bs. As. en septiembre.
Tomás sale hoy de vacaciones por un mes, por eso le escribo yo, y trataré de enviarle, lo más rápidamente posible, los datos sobre los óleos de Colonia.
Con respecto a las carpetas de grabados no hay inconveniente en que los imprima Ud. en España. En principio se pensó en 60 u 80 carpetas con 6 grabados cada una. Dígame Ud. si el número le parece suficiente y cuántas carpetas quiere para la Argentina y España. La Galería piensa pagar su trabajo en ejemplares de las carpetas, así que tiene Ud. que establecer cuántas le corresponden. Como los grabados los imprime Ud., tendrá que mandar las facturas de la imprenta para que las pague la galería de lo contrario, ellos no tendrían prácticamente gastos. Escríbame si está Ud. de acuerdo con este arreglo.
Aún no han enviado las críticas de Münster. El lunes haré llamar reclamándolas y, previa traducción, se las enviaré.
¡Cómo me gustaría ver los tapices que está confeccionando con Maruja! Sabe Ud. que siempre tuve debilidad por ellos. Imagino las maravillas que habrá hecho en las jarras de cerámica. Si llega a sacar fotos, envíenos alguna.
Las últimas noticias de Bs. As. no son alentadoras, ¿qué me cuenta del asunto Bomarzo?
Payró no ha vuelto a mencionar el Instituto de Arte que pensaba crear el Fondo. Me escribió –eso sí– que han reducido en un tercio el presupuesto anual del mismo, así que siguen las trabas a la cultura. Blas González –ya lo sabrá Ud.– ha sido nombrado embajador para estudiar en USA medios de propaganda turística (!!!).
Los grabados dijo Tomás que los mandara a nombre de él a la Embajada para evitar problemas con la aduana. La dirección es:
Adenauer Allee, 52
Bonn.
Ud. verá si conviene mandarlos en varios paquetes.
¿Han fijado ya el día exacto del regreso? ¿Cómo quedó su brazo y cómo está Galicia en este mes de agosto?
Espero sus noticias. Ni bien las tenga yo de los óleos de la Boisserée volveré a escribirle.

Cariños para Maruja y para Ud.

Nélida

1967-08-14
Carta de Seoane a Burd. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Burd. 1967 en 14/08/1967


El Castro, 14 de agosto de 1967

Sr. Lipa Burd
Buenos Aires

Queridos Esther y Lipa:

Os debemos carta desde hace algún tiempo, no sé cuanto, desde que nos anunciásteis vuestro viaje y paso por Madrid, donde esta vez nosotros faltamos a la cita por compromisos familiares, teníamos que estar con mi hermana en Gijón y luego venirnos al Castro. Luego vino mi caída en una calle de La Coruña y el astillamiento del húmero junto a la articulación del hombro, a la que siguieron más de veinte días inútiles; sentimos mucho no estar con vosotros esta vez. Supongo todo el placer que os produjo el viaje y la alegría de encontraros con los viejos amigos de París y con París. En setiembre nos contaremos nuestras impresiones viajeras. Hice cuatro exposiciones, en Bonn, Colonia, Madrid y Munster, esta última aún está celebrándose. Se cierra el 25 de este mes y para la Galería de esta ciudad tengo que hacer un álbum de 6 grabados a dos colores. Mis óleos y los grabados tuvieron gran éxito. Tuve muy buenas críticas y vendí algo en cada ciudad y esto nos sostiene. Ahora, aquí, estoy esculpiendo unas cabezas de personajes medievales gallegos para una colección de 18 jarras de porcelana y le estoy tomando gusto a la escultura. Es posible que en Buenos Aires intente hacer algunas otras con la experiencia de estas tallas y con finalidad distinta. Hemos hecho últimamente una serie de excursiones par ver ermitas, iglesias, monasterios y castillos apartados en las montañas y difícil, en algunos casos, de llegar a ellos. Estuvimos últimamente en una iglesia, en Vilar de Donas, en el centro de Galicia en una aldea perdida, donde subsisten, no sabemos por qué milagro a pesar del clima y del abandono, unos murales góticos del siglo XV con unas sorprendentes figuras de nobles de la época, con extraños peinados y sombreros no menos extraños. Allí también guardan unos sarcófagos de caballeros medievales realmente extraordinarios. El mismo día y a algunos kilómetros de distancia, estuvimos en un monasterio, el de Sobrado de los Monjes, nacido románico y luego barroco con notable utilización de elementos geométricos en la fachada y en la ornamentación interior. Uno de los más bellos ejemplos sin duda del barroco europeo y además típicamente gallego pues todo ello está labrado en el duro granito de esta tierra que, naturalmente, condiciona las formas. Todo esto unido a excursiones por la costa. Por la costa de la muerte, por las rías altas del Cantábrico, etc. Ya charlaremos de todo esto con calma. Quisiéramos poseer el talento para la fotografía de Lipa para testimonio de nuestras visitas. Pero no, no lo tenemos y, además, casi siempre olvidamos la cámara fotográfica. De Buenos Aires tenemos muy pocas noticias. Solamente algún amigo nos envía alguna. Os rogamos que nos escribáis, estamos ansiosos de ellas.

Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos:

[Seoane]

1967-08-15
Carta de Seoane a Whitelow. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1967 en 15/08/1967


El Castro, 15 de Agosto de 1967

Sr. Guillermo Whitelow
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Ahora te debía carta yo. Llevamos bastantes meses en España y supongo que a través de amigos comunes debéis haber tenido, Enzo –que no me escribió– y tú, noticias nuestras. Estuve un mes inválido, con el húmero del brazo derecho astillado por una caída, aún no me repuse el todo, fue en junio y pasé julio y agosto tallando y decorando cabezas de personajes medievales gallegos para jarras de porcelana. Una experiencia nueva que pretendo me sea útil en el porvenir. Ya terminé, pero me quedó el deseo de hacer escultura, algo que siempre me gustó sin que nunca me atreviese intentar hacerla. Estos días comenzaré una carpeta de grabados para la galería de Munster donde expongo hasta el 25 de este mes y de cuya exposición os envié el cartel que supongo habréis colgado muy discretamente en la puerta del patio. Saldremos para ahí a finales de septiembre, luego de terminados los grabados de la carpeta y de haber recibido lo que queda de los cuadros y grabados expuestos en Alemania, pues he vendido bastantes grabados y algún óleo, sin que sepa aún el resultado final de Munster. Las cuatro exposiciones, las tres alemanas y la de Madrid, tuvieron además mucho éxito de crítica. En cuanto a nuestra vida, aparte de estas cuestiones, la desenvolvemos viendo a familiares y amigos y pasando los fines de semana recorriendo Galicia, por la costa, por las rías y villas marineras y por la montaña, con el pretexto de ver un monasterio, una ermita o algún castillo medieval generalmente preciosos ejemplares de arte románico con maravillas de ménsulas, capiteles, portadas y rosetones, o algunos barrocos también ejemplares, muy posteriores, de los siglos XVII y XVIII, barroco muy distinto al del resto de la Península, pues, el material, el duro granito gallego, condicional el estilo. Todos ellos, castillos, monasterios, etc., enclavados en altas montañas, aisladas, entre bosques, de modo que resulta dificultoso al turista poder conocerlos. A veces, hay que subir a pie por senderos transitados casi únicamente por campesinos. Así hemos visto hace dos semanas unos murales góticos en una iglesia con representación de damas del siglo XV, con curiosos peinados y sombreros. Muy cerca de donde nació el apellido Varela, de Lorenzo y de los antepasados de Mujica Láinez. A pesar de toda la belleza que nos rodea, bien aquí en cuanto a trabajo, estamos con nostalgia de Buenos Aires, por mi parte de la visita mañanera a Galatea y al Café Moderno.
De ese cortado, de la 9 o 10 de la mañana, tomando en compañía de Enzo o tuya. Cuando Enzo llega, después de comprar El Mundo en el kiosko de la esquina. Y nostalgia de los cines. De ti sé que tus clases particulares de historia del arte tienen gran éxito, no sé, en cambio, si lograste la cátedra en la Universidad. Espero que sí.

Recibe el saludo de Maruja y mío extensible a Adriana, Julia y Enzo –que no contesta– y el abrazo fuerte de:

[Seoane]

1967-08-15
Carta de Seoane a Negri. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 15/08/1967


El Castro, 15 de Agosto de 1967

Srta. Nélida Negri
Bonn

Querida amiga:

Recibimos su carta con todas las informaciones que le agradecemos: la de la exposición Pettoruti cuyo catálogo, no sé si les dijimos, quedó espléndido y suponemos que muy bien el juicio de Payró que precede a las reproducciones y el de Tomás, que están en alemán. Las referidas a Payró mismo del que nos alegramos se decida a crear el Instituto de Historia del Arte dedicado a la investigación y en el que formarán parte Ketty y usted. Es un modo de continuar la espléndida labor de la Universidad que las circunstancias les obligaron a abandonar. Pienso que ese propósito justifica cualquier sacrificio y enriquece el país. Tambien las noticias de la exposición de grabado, de la que nosotros no teníamos ninguna otra aparte de que iba a realizarse. No conocemos tampoco el catálogo que le agradeceríamos, si usted puede, nos enviase o hiciese enviar. Trabajé bastante. Tallé 20 jarras para porcelana, 18 representando personajes medievales gallegos y además una figura de heroína del siglo XVI que defendió La Coruña contra el navegante inglés Drake y un jarrón grande con gaviotas muy abundantes en esta costa, donde como en toda Galicia, nadie mata un pájaro. Hoy, precisamente, terminé de decorar las últimas jarras de personajes medievales, las que figuran al Maestro Mateo, autor del Pórtico de la Gloria, y la de Inés de Castro que reinó después de muerta en Portugal. Ahora me dispongo a hacer los grabados para la Galería de Munster si me envía prontas noticias Tomás contestándome a la carta que le envié hace cuatro o cinco días, pues nuestra intención es regresar a Buenos Aires a finales de setiembre, cuando se cumple casi el año de nuestra salida de allí. Si usted sabe algo le ruego me lo diga por si Tomás tarda en contestar por su trabajo o por las vacaciones. Tambien le pido igual favor con respecto a la galería de Colonia. Parece que envió los cuadros tan pronto se cerró la exposición pero no han llegado aquí y tengo necesidad, para reclamarlos, de la fecha y datos de envío y medio por donde salieron de Alemania, ferrocarril o lo que sea, itinerario y número de la expedición. Todos los datos que tengan en la galería. Asi mismo si fueron asegurados. Si los enviaron por tren a que ciudad española de la frontera llegaban, Irún o Port-Bou, pues esto es necesario para el despachante de aduanas. Les rogaría a Tomás o a usted que me enviasen estos datos, pues estoy intranquilo con respecto a ellos. Ya sé que no se pierden pero temo que estén en algún depósito del que no tenemos noticia.
En cuanto a nuestra vida aquí aprovechamos el tiempo que podemos para ver todo lo posible del románico y barroco, estilos de los que es muy rica Galicia, aparte del paisaje siempre bellísimo. En el interior es similar al de la Alemania de la Selva Negra y Bavaria, posiblemente en más bosques y en la costa toda esa belleza bordada de rías y mar. Hemos visto algunos monasterios, castillos o iglesias realmente notables. Alguna fachada barroca ornamentada con figuras geométricas absolutamente formalistas, así como capiteles románicos anteriores del mismo carácter. Les recordamos siempre a ustedes. A su hospitalidad y a los días espléndidos que pasamos en Bonn. Recordamos las largas caminatas por Colonia y Duseldorf con su mamá y usted. De los catálogos que usted me ofrece le pediría, si no es abuso, que me enviase alguno que usted considerase de interés, de artistas nuevos alemanes o de esa parte de Europa, siempre que usted me cobre su importe. Escríbanos.

Un saludo muy cariñoso para su madre, Tomás y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1967-08-16
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 16/08/1967


Bonn, 16 de agosto de 1967

Querido Seoane:

He hecho hablar hoy a la Galería Boisserée. La Srta. Schilling, hermana del dueño, va a comunicarse con la empresa encargada de despachar sus óleos para ver que ha pasado con ellos. Averiguará número de envío, fecha, etc. y dijo que prefería escribirle directamente a Ud. De cualquier forma, dejaré pasar unos días y, lunes o martes de la próxima semana, haré llamar nuevamente para ver si, en efecto, se han ocupado del asunto.
Espero noticias suyas con respecto a la carpeta de Münster. Aún no han llegado las críticas de los diarios.
Hoy vamos a Düsseldorf a visitar a mi hermano y su flia. En Düsseldorf se ha inaugurado recientemente una Kunsthalle –la primera exposición está consagrada a 200 artistas modernos de todo el mundo. Si aún dura, la veré y le informaré luego.
Muchos saludos para Maruja y para Ud de mamá y míos.

Cariños

Nélida

1967-08-26
Carta de Seoane a Núñez Búa. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
La Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Núñez Búa. 1967 en 26/08/1967

El Castro, 26 de agosto de 1967

Sr. D. José Núñez Búa
La Plata

Mi querido amigo:

Te debo carta y noticias nuestras. Hace tiempo que debí haberte escrito y no lo hice dejando de un día para otro el hacerlo por temor de no decirte nada que pudiese interesarte en cuestiones que interesan tanto a ti como a mí referidas a Galicia y a España. Hoy lo hago sin hablarte tampoco de ellas. Lo haremos con calma seguramente a fines del mes que viene, en Buenos Aires. Recibí el número de la revista de la Universidad de La Plata sobre Valle Inclán. Creo que quedó muy bien y digo esto porque apenas tuve tiempo de verlo, pues se lo llevó prestada una amiga mía que terminó quedándose con ella. La nota, pues, que me decías hiciese para la radio la haré a mi regreso, pues aquí, en Galicia, parece no haberla recibido nadie, al menos no la recibieron las gentes que esperaba la tuviesen. No sé en Vigo y Santiago. Desde luego se trata de un nuevo esfuerzo notable de Castagnino, al que hay que agradecérselo, aparte de tu empeño en todo esto. Yo estoy trabajando en El Castro. Hice 18 cabezas de personajes medievales gallegos para jarras de porcelana y una más de María Pita. Los personajes medievales son: Prisciliano, la monja Etheria, San Pedro de Mezonzo, el Obispo Sisnando, San Rosendo, Gelmírez, María Castaña, Martín Códax, el Rey García, Payo Gómez Chariño, María Balteira, Xohan Tuorom, Pedro Madruga, Pardo de Cela, Rui Xordo, Inés de Castro, el Maestro Mateo y Vasco de Aponte. Una especie de cóctel destinado a hacer populares personajes muy diversos, de siglos medievales distintos, y creyendo que aquí la historia gallega, de no enseñarse en las escuelas y centros de enseñanza, habrá que hacerlo a través de las “boutiques” y bazares, haciéndola entrar por los ojos. Con las jarras se editará un folletito diciendo quienes son los personajes. También hice un álbum de grabados con el tema del pulpo, nuestro animal tótem, para una galería alemana de Munster, donde estos días se clausuró una exposición mía de grabados. Con Díaz Pardo hemos hecho algunas otras obras comunes. Ya hablaremos de todo esto. Una última noticia de diario es que empezaron a emigrar jóvenes gallegas para trabajar de criadas en Milán, La Voz de Galicia del 23, creo que esta noticia se comenta sola. Bueno, ya hablaremos de todo. A mucha gente no la vi aún y a alguna pienso que no la veré. Seguramente la semana que viene o los primeros días de la otra iré a Vigo, a donde aún no fui. No tengo más que ganas de trabajar. Recibid Otilia, tú y los tuyos un fuerte abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1967-08-26
Carta de Seoane a Negri. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 26/08/1967


El Castro, 26 de Agosto de 1967

Srta. Nélida Negri
Bonn

Querida amiga:

Recibí su última carta con noticias sobre la gestión de ustedes en la Galería Boisserée, pero la Srta Schilling aún no me escribió. No sé, pues, aún nada de los cuadros y suponiendo que los hubiese enviado si no tengo el talón de envío o número de despacho por ferrocarril, o como fuesen enviados, no se puede hacer aquí gestión alguna. Siento tener que molestarle a usted con este asunto, pero como se trata de una galería que parece no ofrecer garantía alguna de seriedad, por lo ocurrido con el alquiler de la sala, estoy un poco inquieto. Tampoco sé si han hecho seguro de los cuadros por si ocurre algo. Le ruego, por favor, que no dejen de llamar o de ver a estos señores de la galería hasta saber que ocurrió con el envío. Es posible que estén en un depósito de aduanas de España, en este caso tienen que participarnos los datos de expedición para reclamar. Tambien es posible que la agencia encargada por la galería, por despreocupación, no los hubiese enviado. Este tipo de informalidad es el que a los porteños nos parece achacable en Buenos Aires a la naturaleza de sus habitantes y, sin embargo, parece que tambien ocurre en la disciplinada, eficaz, superior, severa, etc., Alemania, cuya población tampoco parece tener, por otra parte, algunas cualidades argentinas.
Con respecto a la carpeta de Munster terminé ayer los grabados. Se trata de seis imágenes de pulpos y se titula El pulpo, naturalmente que en alemán, que no sé cómo sonará. Todos ellos irán impresos a dos colores alternando en cada uno un color frío y otro cálido, un azul o un verde con un rojo o un tierra. Tambien les envío impresa la etiqueta de afuera en la que no tienen que imprimir nada más que el título y nombre del autor. Creo que dentro de quince días aproximadamente estará todo ahí. Galicia está estos días muy bella y nosotros de vez en cuando, al atardecer, salimos con nuestros amigos en busca de castillos medievales, encontrándonos a veces con círculos célticos de piedra. Lástima que las gentes tengan que emigrar de este país por razones económicas y tanta belleza esconda muchos problemas de todo tipo.
¿Qué noticias tienen de Payró con respecto a la creación del Instituto? De Buenos Aires apenas tenemos noticias en las últimas semanas. Nos deben cartas y estamos deseando tenerlas. Dígame si vió la exposición con que se inaugura la Kunsthalle de Duseldorf y que tal resulta la selección de los 200 artistas de todo el mundo.

Saludos para su mamá y hermanos y para usted de Maruja y míos:

[Seoane]

1967-08-26
Carta de Seoane a Blum. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Blum. 1967 en 26/08/1967

El Castro, 26 de Agosto de 1967

Sr. Sigwart Blum
Bs. Aires

Mi querido amigo:

Hace meses que le debo carta y escribo ahora cuando dentro de probablemente un mes, regresaremos a Buenos Aires. Mañana termina mi exposición en Munster , la tercera de las exposiciones que hice en Alemania, con mucho éxito, según me dicen, de crítica y venta. La galería, además, me encargó un álbum de grabados que terminé de hacer estos días, con un tema: el pulpo . Con la de Madrid, que la prensa destacó como una de las más importantes del año, fueron, pues, cuatro, las exposiciones que hice. Trabajé mucho y aprendí bastante en todo este tiempo. Creo que entre las enseñanzas que recibí la más importante consiste en tratar de despojarse de prejuicios con respecto a lo que otros hacen y a la misma obra de uno. Todo es válido siempre que responda a una necesidad interior y de nada valen las teorías si éstas no se apoyan en una actividad sincera de parte del creador nacida de la experiencia propia y del conocimiento. He visto a unos jóvenes mirar risueños los grabados expresionistas porque suponen que el grabado es solo cocina y no veían lo que tenían de auténtico las obras que se exponían, ni lo que significaron de renovación en su época, ni lo que contenían de revelación sobre la personalidad de los autores. He aprendido bastante en los museos de Nueva York y de Alemania y en las exposiciones que fui viendo en uno y otro lugar. Pero bueno, de todo esto y de muchos otros temas hablaremos a mi regreso, cualquier noche que nos reunamos o en una mesa del café Moderno, de la calle Maipú, vecino a Velázquez y a Bonino. Estoy ya con ganas de regresar, es mucho tiempo para estar fuera de casa aunque en cierta manera me encuentre en ella en Galicia, si no fuese que pesan sobre ella los mismos motivos que me llevaron a marchar hace 30 años. Bueno, esta carta va solo para saludarles a usted y a su esposa, e igualmente a sus hijos en nombre de Maruja y mío. Un abrazo de:

1967-08-29
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 29/08/1967


Bonn, 29 de agosto de 1967

Querido Seoane:

Me apresuro a enviarle las últimas noticias obtenidas de la Boisserée para que se tranquilice Ud., pues, según ellos, los cuadros no corren peligro alguno y están asegurados.
La señorita Schilling dio el nombre de la compañía expedidora, es: Spedition Roggendorf- Köhn-Nülheim. Hice llamar y un señor Bachmann, de dicha firma, dio los siguientes datos: que los cuadros fueron enviados a España y en 24 hs. cruzaron la frontera alemana; que llegaron a Irún (España) en plena época de vacaciones. Por consiguiente, la aduana trabaja sólo de mañana, con unos horarios absurdos, y allí comenzó a demorarse el trámite, ya que de Irún los óleos siguen viaje a Barcelona donde los recibe la firma BRÖMME que trabaja en combinación con Spedition Roggendorf de Colonia.
Los de Colonia ya han escrito a Brömme para que activen los trámites, pero aún no ha habido respuesta. Los alemanes –por supuesto– echan toda la culpa de la demora a los españoles que –según ellos– se van a tomar el sol en vez de atender los asuntos aduaneros.
Creo que algo hemos adelantado y espero que, en pocos días, reciba Ud. noticias directas de este envío. Por mi parte, no los dejaré en paz y dentro de unos días haré llamar nuevamente a Roggendorf-Colonia para saber qué se ha adelantado en el trámite.
Payró me escribe regularmente, pero –hasta ahora– no hay nada de la creación del Instituto. Esperemos que no quede en el proyecto.
La Kunsthalle de Düsseldorf la vi por fuera. La exposición inaugural ya había acabado y estaban montando la nueva (varios artistas desconocidos para mí). Veré si puedo visitarla la próxima semana. El edificio por fuera es interesante y los salones han de ser muy buenos.
Le mandé ayer dos catálogos de la exposición del grabado: los únicos que tenía. Si quiere Ud. más, avíseme, que trataré de conseguirlos.
¿Cómo hará con los gestos de impresión de los grabados? ¿Mandará Ud. las facturas como le había propuesto en carta anterior? No me dijo si estaba de acuerdo con ese arreglo.
Muchos saludos de mamá y míos para Maruja y para Ud.

Cariños

Nélida

1967-09-03
Carta de Pagano a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pagano a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 03/09/1967


Bs. As., Setiembre 3-67

Queridos Luis y Maruja:

Ayer en Nexo donde Falcini hizo una hermosa exposición leí la carta de Uds. y los seguí en vuestras andanzas y trabajos. Evidentemente, a Luis no lo detienen contrariedades ni accidentes en su fiebre de trabajar. Por suerte para Uds., todo su maravilloso trabajo no cae en el vacío. En cada lugar que deja, queda testimonio de su magnífica labor de artista. Creo que pocos artistas gozan de ese privilegio.
Hoy a las 13 horas, se cerró la exposición de esculturas de Falcini. Junto con esculturas y dibujos de Azcárate, joven escultor y cuya obra actual hace vislumbrar a un joven artista.
Esta exposición tuvo para Falcini un balance altamente positivo. Si en compras y comentarios, hubo el más absoluto silencio, en cambio, desfiló permanentemente por la sala un mundo de gente, sobre todo varios artistas, pintores y escultores que vieron en su obra, y así se lo manifestaron, a un artista incansable que expresa su autenticidad sin el temor a la corriente que todo lo quiere arrastrar, destruir, renovar, crear nuevos lenguajes. Falcini es Falcini.
Por primera vez desde que lo conozco, después de una exposición lo he visto feliz. Yo acoto, lamentablemente le falta “popularidad”. A estas alturas de su vida, lo llena de alegría saber que su donación al Fondo de las Artes poblará los museos argentinos.
Hace un par de semanas tuvimos en el Di Tella una colosal exposición de Le Parc. No me extenderé sobre el tema. Uds. la vieron en París. Aquí sus obras se vendieron en dólares y los amantes de las bellas artes se disputaban el privilegio de adquirir sus seriografías. Este es un artista con popularidad. Las radios y las televisiones le dedicaron grandes espacios en sus programas y hasta un chófer de un taxi me habló de Le Parc.
Aquí, en Buenos Aires, estamos viviendo una época de grandes y apasionadas controversias. La crisis de Medio Oriente. Desde que estalló la Guerra Árabe-Israelí no hay reunión de amigos o de familiares que no termine en una batahola (sic) dentro de cada familia judía o grupo de amigos donde predomina la colectividad, el no estar cien por ciento con Israel merece el rótulo de antisemita. Lo más sorprendente es ver y escuchar a mis amigos que hasta ayer les preocupaba poco o nada el problema del judaísmo, la pasión y el acento que ponen en su defensa de Israel.
Gente politizada que conoce la trayectoria de Israel desde su creación, su actitud frente al mundo árabe, su mala postura en el año 56; no entienden razones. A nosotros, dicen, no nos importaría que arrasaran con Israel. A tal punto ha llegado la tensión que Scheimberg y Kormblith decidieron no responder a las provocaciones de los amigos (entre estos Syma) que creen que si no nos arrodillamos el heroe Dayam no merecemos ser judíos.
Yo, por mi parte, tengo mis reservas con respecto a la política de la URSS en este conflicto porque pienso que el mismo papel juega Israel que Arabia Saudita y Kuwait como lacayos del Imperialismo. Pero la URSS hace su juego político y esto último lo calla. Mis dudas las comento sólo con Scheimberg y en el más absoluto retiro.
Y estos patriotas de última hora no han movido un dedo cuando ocurrieron y siguen ocurriendo las masacres de Vietnam.
He leído en vuestra carta que están preparando el regreso. ¡Qué alegría! En verdad, hace falta aire fresco. En los últimos meses, han ocurrido varias desgracias entre los amigos y han quedado claros difíciles de llenar. Uds. están fuertemente incorporados a nuestras vidas y vuestra ausencia se siente mucho. Ir a casa de los Seoane o encontrarse con ellos es siempre un motivo de alegría. Es otro don que es privilegio de pocos.
Queridos amigos, no he contestado la hermosa carta que recibí de Uds. porque estamos sumamente preocupados con María.
Luego de varias postergaciones, su médico decidió operarla. Hace 15 días practicaron la primera y el próximo miércoles será la última y definitiva. Ella vive esperanzada y se ha entregado a esta horrible operación con alegría. Veremos.
Por mi parte, trato de disparar de los problemas trabajando y trabajando con relativo éxito.
El conflicto “árabe-israelí” ha paralizado casi totalmente las ventas. De lo que se deduce que la gran masa de compradores son judíos y han destinado sus excedentes a ayudar al Estado de Israel. Este clima lo han sentido casi todas las galerías de Bs. As.
Mis hijos están muy bien. Quisiera decir lo mismo del resto de mi familia.

Los abraza

Sarita

1967-09-04
Carta de Seoane a Scheimberg. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1967 en 04/09/1967


El Castro, 4 de septiembre de 1967

Sr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

No sé si deben ustedes carta o somos nosotros los que estamos en deuda. Es lo mismo. Es posible que la deuda sea nuestra. Ha transcurrido el tiempo estos meses sin apenas haber tomado conciencia de su tránsito, por lo menos en lo que se refiere a días y semanas.
Acabo de terminar los grabados de un nuevo álbum con destino a una colección de la galería Das Schwarzw Schaf, de Munster, donde terminó, según me dicen con bastante éxito, la exposición de grabados. El álbum va a constar de seis grabados, ya hechos, a dos colores con un tema, el pulpo y debo enviarlos estos días a esa ciudad alemana. Tenía el proyecto de hacerlo hace algún tiempo, en realidad desde que había hecho uno de mayor tamaño, también a dos colores, hace algo más de un año en ésa. El pulpo es una especie de animal totémico de los gallegos y se dicen de él aquí muchas cosas interesante, pero lo más importante para mí es que es un elemento indispensable de las grandes reuniones populares y resulta una forma familiar de las gentes de esta tierra. Algunos eruditos dicen que en la antigüedad mercaderes griegos se lo llevaba a ciudades del Mediterráneo y a su país donde tenía una gran aceptación, por lo que es posible que los pulpos representados en sus cerámicas fuesen de origen gallego. Yo no me meto en esto, todo es posible. De cualquier manera, me atrae la idea de que así hubiese ocurrido. Venir a esta costa de tormentas, la costa del olvido que le decían los romanos, para llevarse pulpos no me parece demasiado descabellado. Con otros medios, antes de hacerse popular en Buenos Aires, se lo hacían llevar hasta ahí los emigrantes de Galicia y como recuerdo de esto queda desde el siglo XVIII la palabra pulpería. Los antiguos pulperos colgaban el pulpo seco junto a las cuerdas, los rebenques, las velas y los baldes del techo de esos establecimientos, como se colgaban aquí, sin los rebenques de las tabernas. Pues bien, hice seis grabados de ellos y es lo último que por esta vez hago en Galicia, pues a mediados de este mes salimos para Madrid dispuestos a emprender el regreso a Buenos Aires luego de estar dos o tres días en Barcelona y uno o dos en Salamanca. Creo que este viaje fue fecundo en trabajos. Lástima del mes perdido con motivo del accidente del brazo. De ahí no sabemos apenas nada. Los diarios de aquí sólo destacan las grandes desgracias latinoamericanas y la Argentina no parece haber entrado, al menos para la prensa española, en un período de grandes desgracias. Sus mejores páginas están dedicadas a grandes relatos, memorias, reportajes, etc., de exdirigentes de la última guerra mundial, o de príncipes en el destierro, o de artistas de la canción y del cine. Sustituyen así a las novelas por entregas de mediados de fines del XIX. Uno vive como en una isla remota y a veces tiene uno la sensación de estar toda Galicia poblada de Robinsones Crusoes. Pero de todo esto ya hablaremos con calma a nuestro regreso. Aquí todo parece eterno e inmodificable, aunque crezcan las ciudades y la costa se pueble cada vez más de viveros de mariscos. La belleza del país contribuye a esta impresión y el carácter bondadoso, escéptico y cortés del pueblo.
Esta carta, como casi todas las mías, dicen muy poco, pero el caso era monologar con ustedes desde lejos, aunque sólo fuese del pulpo y de los diarios. El diálogo será muy próximamente sobre otros muchos temas y más fundamentales. Hasta entonces reciban Aída y usted, sus hijos y los amigos comunes, el gran abrazo de:

[Seoane]

1967-09-04
Carta de Seoane a Negri. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 04/09/1967


El Castro, 4 de setiembre de 1967

Srta. Nélida Negri
Bonn

Querida amiga:

Recibimos la carta suya con noticias de la Sra. Schilling y al día siguiente una de la Spedition Roggendorf en la que envían los datos de la expedición y afirma que los cuadros debieron haber llegado hace dos meses aproximadamente a España pero que esperan confirmación de Barcelona donde tienen ellos agentes. Aproximadamente lo mismo que usted dice en su carta. Hoy le escribo a la empresa de Madrid que se había encargado del envío a Alemania y luego de remitirme los cuadros a Galicia. Espero que todo vaya bien y no tenga necesidad de preocuparles a ustedes más sobre este asunto y les quedo nuevamente agradecido por las gestiones y molestias que todo esto les ocasiona. Tambien recibí los catálogos de la exposición de grabados de París. Está muy bien. No sé cual fué la reacción de la crítica parisién, ni si la hubo. Vista la exposición así a través del catálogo, pienso que da idea de la inquietud de los grabadores argentinos, aparte de que la selección pudo haber sido, seguramente más estricta. No lo sé. Creo que de cualquier manera en el caso del arte argentino que se expone en el exterior, pesa la falta de antecedentes y el tratarse de un país remoto para cualquier europeo y nuevo. En Buenos Aires se desarrollaron antes que en otras partes algunas escuelas nuevas, algunas casi nacieron allí, o sin casi, como ocurrió con los madís y con el espacialismo, y se hicieron aportes técnicos valiosos. Por mi parte pienso que en América, en este género, el grabado, la Argentina ocupa el primer puesto. He visto lo que se hace en EE.UU. y Méjico y a mi juicio, [es] más importante lo nuestro, pero EE.UU., Méjico y Brasil parecen tener, o tienen en cualquier caso mejor prensa. Hace dos días, el dia 2, envié por correo siete paquetes con los grabados impresos y firmados siguiendo el modelo de la galería que ustedes me enviaron. Seis paquetes contienen los grabados grandes y uno la viñeta para la tapa, de modo que únicamente deben imprimir el texto, título y nombre de autor. El título es EL PULPO, naturalmente en alemán, que no sé como se traduce. Los envié a la dirección de la Embajada tal como me pidió Tomás. Dígame que les parecieron. Tan pronto tenga la factura, la enviaré para la galería de Munster por la impresión de ellos. ¿Sabe usted como terminó la exposición? Tambien me gustaría recibir la crítica de los diarios que su hermano me anunció me enviaría.
Bueno, esta carta está exclusivamente dedicada a escribir sobre mis asuntos. Créame que lo siento. Espero sus noticias y le ruego nuevamente me perdone todas estas molestias.

Un saludo muy cordial para su madre, los suyos y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1967-09-05
Carta de Seoane a Zegrí. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1967 en 05/09/1967


El Castro (La Coruña), 5 de septiembre de 1967

Sr. Armando Zegrí
New York

Mi querido amigo:

Hace meses que no sabemos nada de ustedes. Nosotros llevamos tres en Galicia, donde además de astillarme un brazo, el derecho, como consecuencia de un caída, suceso que me invalidó el primer mes, tallé en yeso 19 cabezas de personajes medievales gallegos para jarras de porcelana e hice una carpeta de grabados en madera a dos colores para una colección de álbumes de este tipo que edita la Galería Münster, donde terminé de exponer el 25 del mes pasado. Fue la tercera exposición en Alemania: Bonn, Colonia y Münster. En Madrid, expuse en el mes de abril solamente grabados, todas ellas con bastante éxito. Ahora, a fines de este mes o en los primeros días del que viene regresaremos a Buenos Aires, donde volveré a trabajar con más tranquilidad, aunque la de aquí, la de Galicia, es mucha. Allí lo haré en mi propio taller, lo que tiene, excuso decirlo, bastantes ventajas aún cuando el que tengo aquí lo tengo como mío, cedido por un gran amigo y es de una amplitud extraordinaria. Creo que este año fuera de Buenos Aires fue para mí muy útil. Vimos menos cosas y me convencí definitivamente que uno en arte debe seguir su propio camino ahondando todo lo posible en él. Se trata de un camino entre rocas.
Siempre recordamos los días pasados en Nueva York y las atenciones de ustedes y nos quedaron ganas de volver a hacer, no sabemos cuándo, un viaje similar. Nos gustaría mucho que usted nos escribiese a Buenos Aires y nos cuente sus planes. El de la venida a España, creemos que no se efectuó, pues no hemos tenido noticias algunas de ustedes, como habíamos quedado.

Reciban usted y su esposa el saludo afectuoso de Maruja y mío y un abrazo para usted de:

[Seoane]

1967-09-17
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 17/09/1967


Bonn, 17 de septiembre 67

Querido Seoane:

Recién hoy, al regresar Tomás de sus vacaciones, hemos visto los grabados que llegaron a la Embajada en perfecto estado. Son bellísimos. Para verlos en conjunto, los pusimos, uno al lado del otro, apoyados contra la biblioteca: podría hacerse con ellos un friso admirable. El título de la carpeta no será en alemán muy distinto del que tendría en castellano, ya que pulpo en aquel idioma es Polyp.
La semana próxima Tomás llevará las xilografías a Münster. Ya se comunicó con la Galería que estuvo de vacaciones hasta esta semana. Por eso, no enviaron aún las críticas de los diarios que Tomás se procurará cuando vaya.
Mándenos en la próxima la fecha exacta de su partida de Galicia para saber a dónde escribirle en las próximas semanas.
Espero que Maruja haya recibido ya el te. Quisiera saber cuánto le durarán esas cajas, aproximadamente, para hacerle otros envíos a Buenos Aires.
¿Quedó solucionado el asunto de los óleos? Por favor, cuéntenos que también nosotros estamos preocupados.
Las Reunidas nostálgicas cuelgan ya –preciosamente enmarcadas– en casa, encima del sofá en el lugar que ocupaba el amate.
Escríbannos pronto. Tomás lo hará –con todos los detalles de Münster– la semana que comienza.

Besos para Maruja, un abrazo

Nélida

1967-09-25
Carta de Cherniavsky a Luís e Maruxa Seoane. 1967
Vicente López
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cherniavsky a Luís e Maruxa Seoane. 1967 en 25/09/1967

CONSUL ARGENTINA / DE AUDITORIA Y MANDATOS

25-9-67

Estimados Luis Y Maruja:

(Debe haber sido el inconsciente que me hizo escribir en mayúscula “Y Maruja”, porqué puede alguien pensar en Luis sin dejar de pensar en Maruja...).
Ya hace demasiado tiempo que no recibimos carta y lo peor es que nadie me habla de haberla recibido de Ustedes, si bien es cierto que por razones de trabajo, voy menos a la Galería y, por lo tanto, me veo menos con amigos comunes, tampoco Julia me ha contado nada, salvo un amago de regreso mencionado por no sé quien hace un mes o más. De alguna manera, por otra parte, el mayor movimiento cultural de Buenos Aires, lógico por la fecha, sin referirme especialmente a las plásticas, hace que los añore más.
Estoy esperando vuestro regreso para hablar un largo tiempo de España y poder prever así cual será la próxima modificación que le espera a las condiciones sociales de nuestro país, a su economía e inclusive cual será y como la reglamentación proyectada para el Código Civil o cualquier otro. Y además –ahí sí lo haremos en común– deducir como una vez modificado el contexto nacional que se encuentra en plena marcha, para desventura nuestra, serán las manifestaciones artísticas y casi seguro, aunque algunos les parezca raro, también las científicas que, en lo que a reacción humana andan más cerca de lo que generalmente se cree, por lo menos en el orden nacional de cualquier país. Aunque haciendo un rápido repaso histórico, hoy no andan tan paralelamente ambas.
El otro día en rueda de pintores, uno de ellos comentaba que parecido le había resultado el mural del restaurante del Centro Lucense de la calle Belgrano y Entre Ríos a la pintura de Seoane. Valga como anécdota de la semana.

Con todo cariño

Isidoro

1967-10-03
Carta de Zegrí a Seoane. 1967
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1967 en 03/10/1967


Octubre 3 de 1967

Sr. Luis Seoane
Buenos Aires, Argentina

Estimado amigo:

El Museo de Arte Moderno adquirió su grabado del Paisaje de Nubes. Pagaron $40.00. Le incluyo un cheque en cancelación de esta obra. Miss Johnson (del departamento de grabados del Museo) estuvo en esta galería de nuevo hace algunos días mirando obra. Volvió a echarle un vistazo a varios de sus grabados. Veremos si algo más resulta de esta visita. Ella debe ir a la América del Sur dentro de muy poco. Va a São Paulo y pasará luego nuevamente por Buenos Aires en dirección a Chile y otros países del Pacífico.
Lamento que no hayamos podido ir a España y re-encontrarnos allá como teníamos pensado. Pero nos fue imposible asegurar de antemano estadía en Madrid y la gente amiga que llegaba de allá nos intimidó con el recuento de las dificultades de encontrar alojamiento. Pensábamos ir en Agosto y este mes es el peor de la epidemia del turismo. Seguimos, sin embargo, con el proyecto y el interés de realizar el viaje. Recibí su última carta de La Coruña y aplaudo su capacidad y tenacidad para el trabajo, contra viento y marea. O contra brazo astillado. Concurro también con Usted en que son muchos y tentadores los caminos a seguir. Pero el único que vale es el propio. Lo que importa es poder seguirlo hasta el fin sin desviarse y con honradez para con uno mismo. Aquí los recordamos siempre y espero que podamos reunirnos todos otra vez pronto en alguna parte.

[Manuscrito na marxe esquerda:] Cordiales saludos para Usted y Maruja de Mildred y míos.

Armando Zegrí

1967-10-18
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967 en 18/10/1967

Buenos Aires, 18 de octubre de 1967

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Estamos en Buenos Aires desde hace diez días. Llegamos perfectamente y encontramos todo en orden. Buenos Aires está lo mismo desde algunos puntos de vista: exposiciones, teatro, cine, conferencias, etc., con algunas galerías más y la inquietud de siempre. La vida encareció, esto sí, mucho. Todo vale más del doble en algunas cosas. En general los precios son los de España, en relación peseta y peso con el dólar. A Camilo le vimos al día siguiente de llegar. Había venido a Buenos Aires a un gran banquete que se le atribuye a Vilanova con motivo de la publicación de su libro sobre los gallegos en la Argentina y al que no asistieron como resulta natural, las autoridades del C[entro] Gallego. Está muy bien, formal y preocupado por las cuestiones de la fábrica a la que parece comenzó a ir Núñez Búa. Le hablamos de nuestra estancia ahí, de todos vosotros y de los parientes, sus tías y primos. También lo poco que sabemos de la fábrica esa, la del Castro, de los nuevos juegos de café, etc. Asimismo los viajes que hicimos juntos por Galicia.
Por mi parte no comencé aún a trabajar. Esta mañana estuve viendo una pared de 14 por 3 metros que debo decorar y parece que me esperan otros trabajos de este tipo. Por otra parte en el tiempo que estuve fuera se vendieron algunos cuadros míos en la Galería Bonino, lo que significa para nosotros, ahora, una temporada de tranquilidad económica. Desde que llegamos no hace más que llover. La cantidad de lluvia caída inundó toda la parte sur de Buenos Aires casi desde Avellaneda a Florencio Varela. Hubo muchos muertos y desaparecidos y existen unas 200.000 personas evacuadas que perdieron momentáneamente su hogar. Una desgracias que no había ocurrido jamás. Por nuestra parte nunca vimos llover con tal intensidad, con tanto viento y tan violentamente como la semana pasada. Estas son las noticias que puedo darte de estos días. Vimos algunos amigos muchos de los cuales preguntan por ti. A todos les damos noticias que sabemos, esto es, pues, todo por hoy. Excusamos repetirte que los días que pasamos juntos, con vosotros, cuentan entre los más tranquilos y felices de los últimos tiempos. Estamos muy agradecidos a la bondad y generosidad de Mimina y tuya, a toda la delicadeza vuestra y de Mariluz, de tus hijos, así como a las atenciones de José Luis, Ángel, Marentes, Losada, etc., Y no necesito decirte que a los Nogueira a quienes apenas vimos, pero por ti naturalmente, nos testimoniaron simpatía. Recordamos siempre la comida que nos disteis. Tenía necesidad de decirte esto y lo digo así, porque me da la gana, que es un argumento definitivo. Sólo te pediría que no dejes de enviarme las cabezas lo más pronto posible, mientras no haya aquí dificultades de importación. Por mi parte no dejo de pensar en la publicación del Laboratorio de Formas.
Bueno, esto es todo. Solamente queríamos saludaros desde esta gran ciudad, única en algunos sentidos, hasta en sus catástrofes, y de la que sólo sentimos no esté en la vecindad de Galicia, más cerca en general de Europa.
Un gran abrazo para todos, para Mimina, para ti, para todos, de Maruja y Mío:

Seoane

Nota:
¿Llegaron los cuadros de Madrid? Uno de los Macarrón –no sé cuantos hay– me aseguró que iba a despacharlos a la semana siguiente de nuestra estancia en Madrid. Nos lo dijo el día 2.
Otra nota: No traje ninguna copia del grabado que hice de León Felipe ¿podías enviarme cinco ejemplares por Paz Andrade? Están en la carpeta de grabados que quedó ahí. Gracias. Otra nota más: ¿A quién se le habrá ocurrido en España pedir al Banco de Santander informes míos y para qué?

1967-10-20
Carta de Guilherme Almeida a Paz Andrade. 1967
São Paulo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Guilherme Almeida a Paz Andrade. 1967 en 20/10/1967

São Paulo, 20 de outubro de 1967

Caríssimo amigo Valentín:

Perdoe-me a demora na resposta à sua generosa carta de 1º de setembro. É que diversos impecilhos (uma terrível gripe foi o principal) não me permitiram lucidez bastante para apreciação do seu magnífico livro. Devorei-o com gula. Um García Lorca atualizado? Não sei. Sua poesia é sua mesmo: é a que eu escreveria se fosse o poeta e o galeciano puro que é você.
Tal livro não precisa de «Prefácio». Mas como não saberia eu nunca deixar de servir a você, imaginei essa carta, que é sincera, sentida ao longo da leitura da sua «Eira dos sonos». Se você julgar que ela merece aparecer à entrada do seu livro, será uma glorificação que lhe ficarei devendo. Vai ela em papel meu, pessoal, de sorte que, gravada em fotocópia, suponho que seria menos desinteressante.
Diga-me qualquer coisa a respeito. Suas órdens me serão sempre bemvindas.
Muito seu, de espírito e coração.



Guilherme




São Paulo, 20 de outubro de 1967


Valentín, meu Poeta:


A órdem que você me dá de prefaciar o seu esplendido Eira dos Sonos é a única que não a deveria dar você, nem a poderia eu obedecer. Por que? Sua poesia é sangue: nosso sangue, um mesmo sangue, da matricial Galiza aos filiais Portugal e Brasil ritmadamente fluido. Sínto-a em mim, palpitante mas intangível, assim como ao infante não seria possível tomar êle próprio o pulso ao seu cordão umbelical.
Foi daquêle meu Vigo de 1933 –de onde vi você trovar e vi Colmeiro lavrar- que me veio a veia alimentícia dêsse sangue: dêsse Vigo onde teve a sua côrte Dom Denis, Rei Trovador e Rei Lavrador. E, pois, terra de trovas e lavras, é a Galiza, assim, uma autenticidade histórica: êsse «matriarcado, arquivo da essência de uma raça», que marca, fundo, da primeira á última página, todo este seu lúcido livro, Valentín: êsse livro que é seu e é meu também, muito de meu sangue também. Deixe-me...
... deixe-me que lhe conte, amigo. Faz trinta e quatro anos que, estando eu em Santiago de Compostela, visitando a Catedral, aí descobri, na Capela do Santíssimo, creio eu, um vitral ofertado por uma dama cujo nome de família era «Andrade». Ora, eu também sou Andrade, do lado materno: descendente de um daquêles cinco cavaleiros que passaram à Espanha, à guerra dos Mouros, com o conde Dom Mendo, e foi seu solar a Vila de Andrade, no Reino da Galiza.
Somos irmãos, Paz-Andrade. Sou, portanto, suspeito para dizer desta sua forte, livre, lúcida, sadia, pura, bela poesia, na qual escuto, com você, «os querendosos chamamentos do lar»; beijo a paterna mão do lavrador cujos «dedos» abrem como cinco chaves as entranhas da terra desde Adão»; escuto também o plim-plim das «vozes unissílabas da pedra» que o canteiro juntou «ao pentagrama mágico do Mundo»; acompanho, na fimbria marítima, «a fenda que vai no céu abrindo o cutelo do lôna dos veleiros»; saudei os «bem-chegados ao porto, marinheiros, a cavalo nas ondas», sob o tutelar tatalar do «verde vento pela leira e vento azul pelo mar, panos da nossa bandeira»...
Valentín Paz-Andrade: Aqui tem você, nesta carta, o meu comovido «ex-voto» pela graça que recebo da sua milagrosa Poesia.



Guilherme

1967-10-22
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967 en 22/10/1967

22.10.67

Querido Luis:

Hoy, por fin, llegaron los Torrellardona (sin remolque). Fuimos a buscar a los Dieste y almorzamos todos en Sada en Beiramar contemplando la ría. Tomamos café en el Castro y luego estuvimos de turistas por Betanzos. Vieron tus cosas y les gustaron mucho. Y las vieron ya colocadas en unos anaqueles que le hicimos para ellas en la exposición. Mañana se irán por las rías hasta Ferrol y pasado vendrán a ver trabajar la fábrica y a almorzar al Castro.
Moret recibió el importe de la factura que te había dado para la Galería alemana. Se conoce que la Galería entendió que debía enviarlo a la imprenta. Moret se queda con ese dinero y lo deduce del importe del cartafol. Sigue Moret: estamos ya con el folleto jarras y Teixido; también con Sargadelos de G[ómez] de la Serna, quien corrigió las pruebas y dio algunas sugerencias, entre ellas aumentar reproducciones. Así el domingo pasado viajamos desde Ribadeo hasta San Ciprián retratando los lugares importantes que vivió el Marqués, y ya se están fotograbando. Los pies se tomarán del texto.
Noticia importante: el Directorio de Celtia en reunión en la que estuvo presente N[úñez] Búa prefirió aceptar mi renuncia antes de conceder lo que yo pedía. Por fin pudieron liberar a Celtia del último ceramista que les quedaba. Si a la empresa no la matan... todo se dará por bien empleado. Te lo digo para que sepas mi situación pero creo que será bien que no te des por enterado, al menos por mí. Esta situación me permite contemplar de otro modo las cosas de aquí, (por eso te la digo). Por lo pronto, ya estuve en Sargadelos para concretar la compra de esos trozos de terrenos que faltaban, y para dar línea a la explanación, que vamos a empezar de inmediato. Ya estuve con Albalat. Me pidió disculpas para contigo. Creo que está a punto de volverse loco con la cantidad de cosas que tiene entre manos. Está conforme con mi programa: luego de todos los permisos, trámites, transformador de energía y abastecimiento de agua, vamos a construir rápidamente un sector de la rosca; justamente el que corresponde a la nave de hornos y la parte correspondiente de oficinas. En ella montaremos un horno y los elementos necesarios para hacer piezas por colado. Esta planta piloto debería estar produciendo dentro de seis meses. En ese momento tendríamos una idea más clara sobre todos los problemas (el arquitecto también) y estaríamos muy cerca de la meta. Esta situación frente a esa posibilidad cambia el enfoque de otras cosas. Por lo pronto en la exposición de Hogarotel se van a presentar piezas elaboradas en la planta piloto de Sargadelos, en cuya concreción de ideas, formas, técnicas, etc., trabaja el Laboratorio de Formas en colaboración con el Castro. Las piezas se marcarán:
SARGADELOS
Pba. Lab. 67
Cuando en el verano vengan los turistas por Galicia comprobarán que Sargadelos está produciendo en Sargadelos.
Estoy trabajando para Hogarotel. El 7 del mes que viene iremos a Barcelona Mimina, Xosé y yo. Te enviaré fotografías de lo que se va a hacer. Quedó poco tiempo. De todos modos hice una colección de botijos, seis, haciendo evolucionar una forma semejante al botijo de Buño (ojo, no es privativo de Buño, se hizo en varios centros de España). Hice también un moucho y un toro (uno jarra y otro cenicero). También hice ocho decorados a juego para vajilla. Todo bajo-cubierta predominando el azul de marras. Ya está todo saliendo del horno y los Torrellardona y los Dieste quedaron muy bien impresionados de estas cosas, que fueron los primeros que las vieron.
Estas son todas las novedades. No sé si te dije que estuvimos en Barcelos, en la feria. Su artesanía es mucho más pujante que la nuestra. Fuimos con los Paz-Andrade. Luego llegamos hasta Oporto. Es necesario conectarse más con Portugal. Manda esa idea que tienes de un juego con entronque portugués. ¿Podría ser para Sargadelos?
Lo del Che nos tiene a todos impresionados. Hoy cuando confirmábamos la noticia de la muerte con los Torrellardona lloramos todos. Todos somos un poco responsables y a todos nos responsabiliza esa fe y esa esperanza en el hombre cuya imagen nos deja el que tiene que morir por ella. Esto no podrá conseguir más que radicalizarnos.
Hasta ayer no le entregó la aduana tus cuadros a Macarrón. Estuve sobre esto. Vienen por el camino. Y unos se volverán a Madrid para la exposición de Zarco. Mándame precios, a ver si llegan a tiempo.
En esta casa pesa vuestra ausencia. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja.

[Díaz Pardo]

1967-10-22
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 22/10/1967


Bonn, 22 de octubre de 1967

Querido amigo:

Damos por seguro que han llegado Uds. muy bien y que están contentos de vuelta en Buenos Aires.
Nosotros hemos tenido aquí bastante movimiento: la inauguración de Pettoruti en el Rheinischen Landesmuseum de Bonn (que fue un éxito rotundo), la colosal Feria del Libro en Frankfurt con un excelente stand argentino, la visita de Ernesto Sábato, que vende muy bien la traducción alemana de su libro, etc.
En Mûnster, como ya se lo comuniqué, las cosas marcharon muy bien. El mes próximo le despacharé las treinta carpetas de El pulpo; los dueños de la galería han quedado muy contentos y distribuirán el resto del tiraje en toda Alemania.
Pero lo más importante, y motivo principal de la presente, son los planes para 1968. He hablado, en el mes de julio creo, con la Sra. Godula Buchholz, sobre la exposición de óleos que le propuse en 1965 y entonces no pudo concentrarse. Ella me prometió ponerse en contacto con Ud., a cuyos efectos le di su dirección en Galicia. La Sra. Buchholz acaba de comunicarnos que está dispuesta a hacer la exposición; irá a España el mes próximo y le gustaría ver los cuadros.
Por otra parte, el director del Museo de Arte Moderno de Bonn (Städtishe Kunstsammlungen), Dr. Eberhard Marx, se ha interesado por una exposición de xilografías suyas en la Arndt Haus, dependencia de dicho museo dedicada al grabado. Si está Ud. de acuerdo, le agradeceré (que) me mande una colección de 30 o 40 xilografías (si es posible, algunas nuevas para no repetir la exposición que hicimos en enero pasado en el Deutsche Bücherbund). Los que no se han vendido en Mûnster pienso mandárselos a la Sra. Buchholz para que los ponga en venta coincidiendo con su exposición de óleos en Munich. ¿Qué le parece?
Querido amigo, por hoy es todo. Espero sus noticias y entretanto le envío cordiales saludos para Maruja y un fuerte abrazo a Ud.

Tomás

Sr. Luis Seoane
Buenos Aires

1967-11-02
Carta de Seoane a Negri. 1967
Bos Aires
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 02/11/1967

Buenos Aires, 2 de noviembre de 1967

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Estamos en Buenos Aires desde hace tres semanas, muy contentos de haber regresado, sin darnos demasiada cuenta de los cambios ocurridos desde hace un año que parece han sido muchos. Notamos, si, que los precios en general se han duplicado, que la vida está mucho más cara pero llevamos muy poco tiempo para expresar un juicio propio sobre todo esto. De momento estamos contentos de haber vuelto al departamento de la calle Montevideo y, por mi parte, de encontrarme nuevamente en mi estudio y entre mis cuadros y libros. Es posible que antes de un año vuelva a Europa para hacer un gran mural en Vigo, frente a la bahía, siempre que quienes lo encargan acepten las condiciones que propuse, pero hoy, ahora mismo, no tengo, creo, ganas de que las acepten. Deseo mejor trabajar aquí en mi taller en paz, pintar. De Payró no supe nada. Parece ser, según me dijo Anita, que está en una ciudad de la provincia –General Roca, me parece recordar– dictando un cursillo de conferencias. Espero verlo cuando regrese. El movimiento artistico como hace un año, como hace bastantes más, muy ruidoso y encendido en polémicas. Deira llevó el Premio Palanza, pero solo votaron cinco académicos. Algunos se negaron, pues consideraron muy floja, en general, la muestra –yo no la vi, se cerraba al dia siguiente de nuestra llegada– y otros, como Payró, estaban fuera de Buenos Aires. Se abrieron nuevas galerías, algunas con espléndidos locales. El movimiento cultural si se juzga por estos síntomas no se detiene a pesar de los problemas económicos que afligen al país.
Recibí su carta del 22. ¿Cuándo sería la exposición en el Museo de Arte Moderno de Bonn? ¿Tendría tiempo de preparar algunos grabados nuevos, seis, siete? Estoy muy contento con la posibilidad de estas exposiciones, ésta y la de Bucholz. Antes de salir de Galicia le escribí a la Sra. Godula Bucholz indicándole que había cuadros míos en la Galería Juana Mordó de Madrid, que ella podía ver, pero trataría, tambien, de enviarle la exposición desde aquí. Me parece bien que envíe los grabados de las exposiciones pasadas a Bucholz, a Munich. Le agradezco mucho estas gestiones y le reclamo, perdóneme, las críticas de Münster, pues pueden resultarme útiles para el catálogo de la exposición de Bonino del año próximo. Creo que voy a publicar el librito de cabezas hechas en los cafés europeos, unas noventa, pues tengo muchas más. En La Coruña dejé otras 54 para otro pequeño libro que puede resultar curioso. Se trata de algo que ahora no se hace.
Antes de venirnos estuvimos unos días en Lisboa, una ciudad en la que siempre nos gusta estar, muy bella y cuyos habitantes tan melancólicos como sus fados parecen para siempre agotados. En un restaurante, pintado en la pared un retrato gigantesco del gran poeta Fernando Pessoa, ese solitario que usó tambien los seudónimos de Alvaro de Campos, Ricardo Reis y Alberto Caeiro, cuatro poetas en uno, y que fué uno de los primeros renovadores de la lírica peninsular. Por 1913 ó 1914 era futurista, al menos uno de los poetas que inventó, Alvaro de Campos. El retrato del restaurante está pintado por uno de sus compañeros de inquietudes y escuela, Almada Negreiros, poeta y pintor, que durante algún tiempo hizo las viñetas de la Revista de Occidente antes de la guerra de España. Me gusta Lisboa. Pero deteniéndome a reflexionar en esto que acabo de escribir, ¿me gusta Lisboa?, creo que soy injusto: me gusta el mundo, creo que tambien me gustarían todas aquellas partes que aún no conozco y seguramente no conoceré jamás.
Bueno, perdóneme todo esto. Un saludo muy cordial para su madre, Nélida y usted de Maruja y mío. Que Nélida nos escriba independientemente de usted. Los recordamos a los tres con mucho agradecimiento y afecto:

[Seoane]

1967-11-03
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967 en 03/11/1967

Buenos Aires, 3 de noviembre de 1967.

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 22 de octubre y el catálogo de Formas 1967. Siento no haber estado allí a la llegada de Torrallardona y los suyos. Naturalmente, me hubiesen decepcionado verles llegar sin el acoplado, con el aire que les suponía de gitanos enriquecidos. De cualquier manera estoy contento de que hubiesen ido por Galicia y comprobasen que lo que muchas veces les contamos en Buenos Aires de ese país no era procedente de la fantasía o de la nostalgia. El catálogo bien en general. Lástima la impresión desigual del color y del negro. Hay que exigirle más a Moret y, también, a ti, como fotógrafo publicitario, pues el tono distinto de las fotografías contribuye a destacar la desigualdad de impresión. De todas maneras es un buen catálogo, sobre todo por su contenido. Quizá la culpa no sea la desigualdad de tono en las fotografías sino el mal arreglo de los clisés en la imprenta. Pienso que lo más probable sea esto último. Perdóname la crítica. Me pareció perfecto que de Münster hubiesen girado el dinero a Moret. Es un alivio. Me sorprende la decisión del D. de Celtia. No puedo suponer que harán en el porvenir. N[úñez] Búa estuvo conmigo antes de marchar a Madrid, creo que va por algo de Pescanova, y no me dijo nada. En Villamarín no creo, ya lo sabes, y ahora, bien informado de lo que ocurrió en el C[entro] Gallego, mucho menos. Nos engañó a todos. A Mourente le acaban de pegar dos palizas consecutivas en dos asambleas. En la última, hace cuatro o cinco días, le dejaron los opositores como “chupa de dómine” y le echaron abajo sus proyectos. Hay esperanzas, hasta ahora fundadas, en las próximas elecciones. No sé más. Aquí estuvo una semana o diez días el ballet Gallego. Gustó mucho. Muy buena crítica y gran impresión en el público argentino ajeno a la colectividad gallega. Desde luego visto en un escenario de teatro, como el del Coliseo de Buenos Aires, gana muchísimo, es superior a lo visto en la Coruña, en una carpa de urgencia con escenario atroz, donde lo vimos juntos. Creo que con “Galaxia” y porcelanas del Castro es lo más importante que se hace en Galicia en el orden cultural y que las diputaciones o los ayuntamientos deberían apoyarlo decididamente. Es muy importante para Galicia. El domingo pasado estuvieron en casa Rey de Viana y el hijo de Parga Pondal con sus respectivas mujeres, y José Soto (Pepiño o Gaiteiro). Ayer marcharon a Chile y vuelven a Uruguay y Brasil donde ya estuvieron y actuaron también con mucho éxito.
Me alegra mucho que Sargadelos “ande”. Que Albalat hubiese encontrado algún tiempo para dedicarle. También de la colección de botijos y el toro y el búh. Espero tus fotografías y no dejes de enviarme la colección de jarras medievales. Quizás la decisión de Celtia sea un bien para Galicia y una buena lección que recibimos todos. Una empresa gallega en Buenos Aires no hay que hacerla con gallegos, sino con argentinos o gentes de cualquier otro origen. Yo tengo experiencia suficiente a través de las editoriales y de Galicia Emigrante. En esta última los avisadores eran en su ochenta por ciento ajenos a Galicia. Los gallegos emigrantes no creen en estas cosas, y, si creen, es porque pueden sacarle dinero inmediatamente como a los hoteles o los almacenes. En cuanto a la forma circular de Buño ya sé que puede repetirse en otras partes, pero da la casualidad de que es una forma prehistórica celta que se conserva en Galicia, Irlanda y Bretaña (el círculo y la espiral) y no hay por qué suponer que Buño lo trajo de otras partes como no sea en época remota; lo que a mi juicio hay que hacer es volverla a su pureza formal, antes representativa y ahora sólo decorativa, y es bastante, y sacarle esa función inútil de porrón, simulando al mismo tiempo timones, etc., que no tienen porque simular. Sólo los círculos y los radios que los unen, con la decoración adecuada.
A mí no me gusta la idea de exponer en Don Quixote. Me fastidian las exposiciones colectivas y heterogéneas y no me gusta Don Quixote. Me gustaría que me eliminaseis de ese compromiso con el pretexto de que estoy fuera y no contesté a tus cartas, o lo que se te ocurra. Por otra parte, con esos cuadros y otros que haga, haría, a mi regreso, una exposición en Madrid y de exponerlos ahora no podría hacerlo. Creo que es posible hacerla en Juana Mordó en 1968 o principios de 1969, por una conversación que tuve con ella antes de venirme. De Paz Andrade y el mural de Vigo no sé nada. Es posible que hubiesen creído que estaré muy contento de hacer un mural gratis, o casi gratis por tratarse de Vigo, como si uno a Galicia no le hubiese ofrendado nada más que la posibilidad de un mural. Estoy trabajando poco. No tengo demasiadas ganas. Estos días empezaré. Tengo que hacer estos días un proyecto de mural para aquí, y lo haré, estoy pensando, con el tema de los conquistadores de los siglos XVI y XVIII. Es un tema tan bueno como el de los Arlequines, y tan decorativo. Bueno, eso es todo. Contesta. Abrazos para Carmen y Dieste, y para Mimina, Xosé y tú el más grande y nostálgico de Maruja y mío.

Seoane

1967-11-07
Carta de Molar a Seoane. 1967
Bos Aires
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Molar a Seoane. 1967 en 07/11/1967


Buenos Aires, 7 de noviembre de 1967

Señor LUIS SEOANE
Montevideo 1985, Dto. 68, Piso 13
Capital

Estimado amigo:

Tengo el agrado de enviarle con la presente el diploma que fuera otorgado por el SEXTO FESTIVAL DEL DISCO INTERNACIONAL DE MAR DEL PLATA 1967, por su participación, con su cuadro interpretando la obra: SETENTA BALCONES Y NINGUNA FLOR, en la realización del disco long play 14 CON EL TANGO, el cual fuera distinguido en el citado Festival, con el PRIMER PREMIO PRODUCCIÓN MÚSICA CIUDADANA ARGENTINA.
Hago propicia la oportunidad, para hacerle llegar mis saludos más cordiales.

Sinceramente

Ben Molar

s/c San Martín 640
Buenos Aires

1967-11-09
Carta de Molar a Seoane. 1967
Nova York
Bos Aires
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Molar a Seoane. 1967 en 09/11/1967


Buenos Aires, 9 de noviembre de 1967

Señor LUIS SEOANE
Montevideo 1985, Dto. 68, Piso 13
Capital

Estimado amigo:

Tengo el agrado de informarle que por correo separado le estoy enviando un ejemplar de la revista ESTAFETA LITERARIA 1967, publicada en España.
En la página 22 de dicha revista, Ud. podrá observar que ha sido reproducido su cuadro interpretando el tango SETENTA BALCONES Y NINGUNA FLOR, del cual han publicado también la letra.
Supongo que para Ud. será grato tener en su poder dicha publicación y hago propicia la oportunidad para enviarle un cordial saludo.

Sinceramente

Ben Molar

s/c: San Martín 640
Capital

1967-11-17
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967 en 17/11/1967

Castro, 17.11.67

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Al regresar de Barcelona, tenía aquí tus cartas del 3 y 9 cte. Mandé inmediatamente tu artículo a Bocelo y ahí te van dos recortes. Creo que se podría montar una campaña en favor del libro, pero era necesario que se mandasen aquí unos cuantos ejemplares. Con un abrazo dile a Vilanova que se moleste en esto.
El 13 pasé por Madrid y dejé montada en el escaparate de Quixote la exposición de cerámica de que te hablaba. Y ayer inauguraban la exposición de pintura, cuya invitación acompaño. Zarco le encargó el introito del catálogo a Míguez. Te lo enviaré cuando lo manden. Sobre esta muestra, tu carta, naturalmente, me ha sorprendido, al manifestar tu fastidio, ahora, por ella, porque ahora no puedo hacer nada. Creo que no hicimos más que lo que se había acordado en Vigo. Está visto que es muy difícil meterse en “camisas de once varas”. Bueno, ahora ya está. Ni Frau le contestó a Zarco ni Valentín consiguió sacarle nada a Lugrís, quien, al parecer es un caso ya perdido de verdadera pena. Laxeiro consiguió a Maruja Mallo.
Con respecto al mural de Vigo Valentín me dijo la última vez que tú habías pedido 150.000, que él te dijo que pediría 200.000, que luego de acordado por esa Sociedad el hacer ese mural, que tú decías que la ejecución debería ser aparte, que él piensa (ya que no le parece fácil modificar el acuerdo de la empresa) que tú te conformes por el proyecto y dirección con los 150.000 que en un principio pedías, quedando los otros 50.000 para la ejecución, alcancen o no. Esto tenía la idea de transmitírtelo él al ir a Bs. As. Ahora al haber venido N[úñez] Búa no sé si seguirá en la idea de ir ahí (a lo mejor ya está ahí pues hace un mes que no lo veo). Me limito a transmitirte lo que dijo por si te es de interés saberlo.
En Barcelona nos reunimos con los Torrallardona, que embarcan mañana. Ellos os contarán de la buena impresión que les causó la exposición de Hogarotel con nuestro stand. Hay cosas de muy alta calidad: el completísimo pabellón de artesanía de México es una. Las escuelas Masana otra, con una labor importante de tapicería de todo tipo. El grupo catalán, también, que se llama La Cantonada es formidable (un arquitecto, un ceramista, un joyero, un decorador, un pintor) este último Joan Vilá, con un tapiz-colage como el tuyo era lo que se acercaba más a la calidad de tu obra. Bueno, se está vendiendo Sargadelos (Laboratorio 5ª etapa) y de tus jarras ya hay vendidas creo que tres colecciones.
Lo peor es que desde que nos fuimos no paró de llover y no se pudo terminar de explanar Sargadelos.
He visto el número extraordinario julio-agosto de la Galicia del C[entro] Gallego. También he podido comprobar que las colaboraciones todas que figuran en él fueron pedidas por Paco a sus autores alguno de los cuales se indignó cuando supo lo que estaba sirviendo con ella. Yo cada vez entiendo menos las cosas. Luego el ejemplo de Guevara me tiene acorralado e indiferente por todo lo demás. Bueno, ya veremos.
De momento esto es todo. Te informaré de todo lo que pueda haber de interés.
Sabéis como se os recuerda. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

vuestro

[Díaz Pardo]

1967-11-25
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967 en 25/11/1967

Castro, 25.11.67

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Escribo más que el Tostado. Te confirmo una mía de regreso de Barcelona. A esta altura supongo que ya te habrán enviado el catálogo de Madrid. Parece que la Exposición está gustando mucho. El Faro le dedicó una página, que te la enviaré. Y Garcés que está entusiasmado con ella parece que le dedicará otra pues me pidió material gráfico y le envié tu Sol del catálogo de tu exposición en Alemania. Las pasé moradas para darle una fotografía tuya para el catálogo. Acompaño unas malas fotografías para que veas como quedó la parte de Sargadelos en la Exposición de Barcelona y escaparate de Zarco.
Bueno. El terreno de Sargadelos ya está explanado. Andrés ahora sí que está terminando el proyecto. Lo estoy viendo casi a diario. El orden de trabajo será rematar el proyecto, pedir presupuesto (posiblemente Lamas), Banco Industrial para que ayude y puesta en marcha de la obra. Pero simultáneamente sin esperar por nada poner manos a la obra en el sector de la rosca que ya te hablé. La cosa de permisos, de Industria, Diputación, etc., es una trenza tremendamente larga y estamos con ella.
Simultáneamente hay que definir la Sociedad con el Capital que va tener, especialmente la proporción de la que se va a partir. Esta sería:

Luis Seoane 100.000
Los socios del Castro 600.000
Cera del Castro 1.200.000
Laboratorio de Formas 600.000
Socio de Argentina y A. Varela 200.000
Reservado para el grupo de técnicos que atenderán la planta 300.000
-----------------
3.000.000

Esto es lo que se había acordado en el convenio firmado por el Lab. de Formas y Cerámicas del Castro, en documento de 20 de nov. del 65 que tú ya tienes. Risco está ya viendo la manera de dar forma a esto y pasar el espíritu de ese documento a la escritura pública constitutiva de la Sociedad. El Laboratorio de Formas es necesario constituirlo en Sociedad Limitada para que intervenga en Sargadelos como tal y como tal disfrute indefinidamente del derecho de intervenir unilateralmente en todos los aspectos plásticos que se relacionen con Sargadelos, según está acordado. Como al mismo tiempo tú figurarás como socio personal de Sargadelos directamente, es decir independientemente del Laboratorio, es necesario que me envíes lo antes posible un poder para ambas cosas. Es decir: poder a Isaac para en tu nombre constituir la Sociedad Limitada denominada “Laboratorio de Formas”, con domicilio en el Castro Osedo Coruña. Ha de ser un poder amplio y total para luego yo poder acordar la inversión del Laboratorio en Sargadelos. El mismo poder puede autorizarme a suscribir e integrar 100.000 pesetas en tu nombre en el Capital de la sociedad limitada “Fábrica de Cerámica de Sargadelos” y debe ser igualmente amplio para poder disponer de tu cargo de gestor, ya que todos los socios serán gestores. Este poder, dice Risco, lo podrías hacer en el mismo consulado ya que, al parecer, el Cónsul tiene potestad de notario. Y de esta forma ya queda visado, porque ha de ser visado.
Convendría que esto lo hicieses lo más rápidamente posible, pues estoy viendo que todos estos trámites sumados no se acaban en dos años.
Para terminarte con Sargadelos, te envío copia de la carta que con esta fecha le envío a Villamarín. No había más remedio que respetar una cosa que se había dicho en un principio. Como también le dijimos a Laxeiro, pero en este caso, se me ocurre, más adelante podemos incorporarlo al Laboratorio de Formas con una pequeña participación y de esta forma participa de alguna manera en Sargadelos, invitación que le hicimos ahí mismo en tu casa y que él aceptó pero cuyo aporte lo haría en cuadros.
Las jarras tuyas están ya perfectamente embaladas y pendientes del permiso de exportación para embarcarlas. Se les puso un precio muy bajo (a ver si ahí cuela) para que las Aduanas no te claven; ya te mandaremos las facturas pro-forma para que puedas e[fe]ctuar ahí el despacho.
Otra cosa. En el Colegio de Arquitectos se celebraron hace dos y tres días respectivamente dos charlas-coloquio que presidió el arquitecto madrileño De Miguel director de la Revista de Arquitectura; una sobre diseño industrial y otra sobre las galerías coruñesas. Han resultado muy importantes. Te mando la reseña que hice de la primera. Se interesó mucho por el Laboratorio de Formas y estuvo una mañana aquí con Albalat y marchó encantado. Hace unos 20 años él y otro organizaron algo parecido en Madrid y terminaron cuando llevaban perdidas 800.000 pesetas, pero él sigue creyendo en la virtud y beneficio de la reflexión sobre el diseño. Me pidió que le concretase los propósitos del Lab. de Formas y de un día para el otro tomando ideas vertidas por ti y otras que habíamos pensado le hice ese anteproyecto de propósitos cuya copia te acompaño.
Perdóname la longitud pero aún se me quedan cosas sin decirte. Otra vez será. Es tanto, además, lo que tengo que hacer que no sé de donde voy a sacar el tiempo.
Laxeiro le dijo a Rey en la inauguración de lo de Zarco que pensaba estar en Bs. As. este mes. Yo no volví a verlo desde la exposición Colmeiro cuando tú.
Sabéis como se os recuerda, y como se espera vuestro retorno.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja de vuestro

Isaac

1967-12-04
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967 en 04/12/1967

Buenos Aires, 4 de decembro de 1967.

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido amigo:

Recibí los catálogos del Castro y de Sargadelos que quedaron en letra inglesa muy bien, sólo lamento la tapa de éste último. De saber que Moret no tenía letra inglesa hubiese hecho otra. También recibí las fotos del stand de la exposición de Barcelona que debió haber quedado muy bien por lo que se ve. Asimismo el recorte de La Voz con mi artículo y otro con el artículo de Garcés, no, en cambio, el del Faro de Vigo que me anuncias. Míguez me remitió un catálogo de la exposición de Madrid. Aquí de nuevo trabajando como si no hubiese salido nunca de Buenos Aires y participando en alguna pequeña aventura como el homenaje a Ch[e] G[uevara] con 31 retratos todos de igual formato, 1 x 1 m. y con una cabeza de tamaño igual, siguiendo una fotografía muy conocida y en cuya exposición, en la Sociedad de Artistas Plásticos, que duró unas cuatro horas –suspendida ya te puedes imaginar por quienes– se volcó una enorme cantidad de público. Fue, de todas maneras un espléndido homenaje. Te enviaré unos siete u ocho grabados nuevos, segunda versión de otros hechos anteriormente. Me gustaron mucho las formas de los botijos que siguen al de Buño. Creo que es un notable aporte a la cerámica gallega. No hay que detenerse y continuar. Este periodo de Sargadelos tiene que ser más importante que los anteriores. Por mi parte lejos de esa no sé qué puedo hacer. Todo lo más proyectar algo para cuando regrese. Buenos Aires le absorbe a uno todo el tiempo. En esta semana pasada estaban abiertas 73 exposiciones de pintura, ¡73!, y el tiempo que estuve fuera se inauguraron ocho o diez galerías nuevas. Mañana creo que llega Paz Andrade y uno de los Fernández, no sé cual. Quizás vaya a esperarlos con Núñez Búa que continúa “rosmón”, igual que siempre. Te estoy escribiendo sin orden alguno. También me enteré que te habían designado correspondiente de la Academia Gallega parece que aún estábamos ahí y no nos dijiste nada, ¿por qué? Enhorabuena. ¿Cuando lee Dieste su discurso de ingreso? En una próxima carta te enviaré la copia de la nota que hice sobre el libro de Neira Vilas para que se la envíes desde ahí. Desde aquí es imposible. En esta semana haré el poder que me pides para Sargadelos con arreglo a tus instrucciones y te lo remitiré por correo aéreo. A Villamarín no lo vi. Ya negué el saludo a unos cuantos del C[entro] G[allego] y continuaré negándoselo a otros. No quiero volver a saber nada más de la colectividad y tampoco, naturalmente, en cuanto a ésta, de Villamarín, culpable como los otros, pero con menos franqueza en la entrega. Estabas absolutamente equivocado. Jugó con todos favoreciendo a Mourente. Con el triunfo de éste se aclaró todo. Bueno esto es todo por hoy. Escríbeme. Envíame los recortes de la exposición de Madrid aunque sean notas desfavorables. Las espero. Y el artículo del Faro de Vigo que anunciabas. Saludos a todos, los Vázquez, la otra gente de la fábrica, a Mariluz y a los amigos que pregunten por nosotros. Continuaremos recordando los meses del Castro como únicos por vuestra hospitalidad. Por mi parte siento no discutir contigo sobre ese tipo de decoración que considero nefasta que se llama bajo cubierta y que a ti, ortodoxo en cerámica, te atrae. Un gran abrazo para Mimina, Xosé, Rosendo y para ti de Maruja y mío:

Seoane

Hace unos días llamamos a Magdalena, a Camilo, para saber cómo estaba. Está bien pero parece que tendrá que operarse de la garganta. Estaba estudiando mucho pues tenía exámenes. No viene nada a Buenos Aires.

1967-12-12
Carta de Negri a Seoane. 1967
Bonn
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1967 en 12/12/1967


Bonn, 12 de diciembre de 1967

Querido amigo:

No he recibido hasta ahora respuesta a mi carta de finales de octubre, pero supongo habrán llegado Uds. bien y que la demora se debe a las múltiples ocupaciones que tiene Ud. en Buenos Aires.
Vuelvo ahora sobre dos puntos de mi anterior, referentes a sus exposiciones en Bonn y en Munich planeadas para 1968. Lo más urgente, por ahora, es Munich, ya que la sra. Godula Buchholz viajará a Madrid el mes próximo y desea ver los cuadros que volvieron de Colonia para disponer todo lo necesario relacionado con la nueva exposición. Como no sé dónde están depositados esos cuadros, le ruego (que) me lo diga a vuelta de correo para poder avisar a la sra. Buchholz.
Con respecto a la exposición de grabados de la Staatliche Kunstsammlungen (gabinete de grabados Arndt Haus) una conversación que mantendré el próximo viernes con el Dr. Eberhard Marx.
Ahora le acompaño un recibo por triplicado por cuatro de sus grabados que adquiere la Embajada para decorar la Casa Argentina en Bonn. Le ruego me los devuelva firmados (con tinta) a la brevedad ya que debemos cerrar el 31 de diciembre el período administrativo correspondiente al año. Como Ud. ve, hemos cotizado en 250 marcos cada grabado, lo que hace un total de 1.000 DM. Dígame si desea que le gire a Buenos Aires el importe o prefiere que lo retenga aquí para cubrir eventuales gastos ocasionados por sus próximas exposiciones y que no puedan entrar en el presupuesto de la Galería, del Museo o de la Casa Argentina.
Es todo por hoy, nuestros cordiales recuerdos para Maruja y a Ud. un fuerte abrazo de su amigo

Tomás

Señor
Luis Seoane
Buenos Aires

1967-12-18
Carta de Seoane a Negri. 1967
Bos Aires
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1967 en 18/12/1967


Buenos Aires, 18 de Diciembre de 1967

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Recibí su carta del 12 de este mes cuyo contenido me sorprendió en parte, pues dice no haber recibido carta mía y yo le escribí el 2 de noviembre pasado una larga donde le dábamos cuenta de nuestra llegada y primera impresión del regreso a Buenos Aires. Carta cuya remisión certificamos. En ella le enviábamos algunas noticias culturales de ésta, el concurso Palanza, la exposición Alonso, etc., y contestaba agradeciéndole las noticias que usted me enviaba, la de la exposición en el Museo de Bonn, la gestión acerca de la Sra. Godula Bucholz, a quien le escribí antes de salir de Galicia diciéndole que algunos de mis cuadros estaban en la Galería Juana Mordó de Madrid donde podía verlos, etc. Al mismo tiempo le preguntaba cuando sería la exposición del Museo de Bonn con objeto de hacer algunos nuevos grabados, diez o doce, de modo que ella incluyese alguna novedad. Ahora, a todas esas noticias debo añadir que en el mes de Julio se realizará en Art Gallery International, una gran galería nueva de Buenos Aires, una muestra retrospectiva de mi obra patrocinada por esa Galería y Bonino, que abarcará aproximadamente 25 años de trabajo y para la que empezaré a prepararme en Enero, pues quiero que lo que pinte desde ahora para entonces sea superior a lo hecho. Presentaré en ella óleos, grabados y libros. En la carta anterior tambien le pedía que me enviase, si es posible, las críticas de la muestra de Münster y que me dijese el resultado de ella y si había salido, o cuando sale, la carpeta de grabados. Las críticas pueden ser útiles, si son utilizables, en el catálogo de la exposicion de Julio y así mismo la carpeta. Tambien le daba noticia de la publicación para la temporada en Abril o Mayo, de un librito con 80 ó 90 dibujos de cabezas hechas por los cafés europeos, interpretadas con leyendas. Otros 54 que llevan su leyenda en gallego los dejé en La Coruña para su publicación. Ahí van representadas algunas de las arias que ustedes conocen. Bueno, a todo esto debo añadir ahora mi agradecimiento por la venta de los grabados para la Casa Argentina, cuyos recibos acompaño. El importe creo que lo mejor es que usted lo retenga para los gastos que puedan ocasionar las otras exposiciones, como con el importe de lo que se haya vendido en Münster, si es que se vendió algo.
Estamos contentos de estar en Buenos Aires, una ciudad fabulosa con muchos defectos y bastantes virtudes pero que estos días está insoportable de calor. A mediados de Diciembre alcanzamos los 34 grados, un record cuyos habitantes no merecíamos. Quisiéramos que usted y Nélida nos escribiesen con noticias de exposiciones importantes en esa. Nosotros los recordamos siempre con mucho agradecimiento y afecto.
Ahora solo un saludo cordial para su madre, Nélida, sus hermanos y usted de Maruja y mío y el deseo de que pasen todos ustedes juntos una feliz Navidad y Año Nuevo. Un fuerte abrazo de su amigo:

[Seoane]

1967-12-22
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967 en 22/12/1967

Castro, 22.12.67

Querido Luis:

Tengo aquí tus cartas del 4 y 14 cte. La última con el poder. Acompaño a esta el conocimiento de embarque de tus jarras, que por fin han salido. Perdona lo que han tardado pero todas estas cosas de exportación tienen mucho trámite. Van a porte pagado y te va una factura del valor declarado por si te hace falta. Tú ya tratarás de evitar el pago de aranceles en lo posible. Espero que lleguen sin novedad. Cuidado al desembalar. Va también un sobre pequeño que vino para ti.
Contesto las tuyas: Primero: eso de que a mí me hayan hecho correspondiente de la Gallega tiene que ser un error que al parecer publicó algún periódico de la colectividad ahí (¿sería Faro de España?). A no ser que los nombren sin consultar ni comunicar al destinatario. Lo que sí no entiendo es que tú puedas tener dudas sobre mi recalcitrante anti-académico-oficialismo. Si algún día decido enrolarme en alguna entidad de nombre sonoro será en un grupo de guerrillas o en alguna organización de demolición. Que sea enhorabuena por ese retrato del Che. Camilo habló en una carta de él, asombrado. Eso está bien. Le paso la noticia que me das a Neira y a quien le enviaré, cuando me llegue, lo que dices quieres le reexpida.
Los cuadros de la exp[osición] de Madrid ya están aquí. No hubo ventas. Si por un lado la crisis es espeluznante Zarco me escribió de que los precios eran muy altos y que en Madrid es muy dif[íc]il vender cuadros que pasen de 20.000 ptas. (Digo lo que dice) Le hicieron dos cosas por televisión y hubo al parecer diversas crónicas en la prensa de Madrid y en la de toda Galicia, creo que todas muy favorables pero nadie se molestó en enviarnos algo y yo nada he visto. Lo que vi del Faro y Voz te lo envié. El Faro volvió a dedicarle otra media página a las cerámicas de Sargadelos nuestras en una crónica muy buena de una tal Mª del Carmen Parada. Reproduce tres jarras tuyas y tres botijos. Esta no te la envié porque no conseguí otra. Trataré de conseguirla. Tus cuadros en la exposición gustaron mucho, dicho sin eufemismo alguno. Beatriz Rey que estuvo estos días por aquí estaba encantada con ellos. Y quiere tener un cuadro tuyo. Estuvo viendo lo que tienes aquí. Me dijo si no habría forma de comprarte un cuadro a plazos, y que no podía llegar a pagar más de 20.000 pesetas. Eligió uno pequeño de 60 x70 que dice por detrás “campesinas comentando”. –8.– Yo le dije que lo consultaría contigo pero que no te diría de la persona que se trataba, pero como le vi tanto entusiasmo por el cuadro se lo dejé llevar y que luego ya resolvería el problema contigo sobre lo que yo haya hecho mal. No sé si habré hecho bien. Si estás de acuerdo dímelo para debitarle al padre esas pesetas y acreditártelas a ti en tu cuenta.
Lo de Piñeiro; discurso de ingreso, tuvo mucho éxito. Estuvo muy bien. También estuvo muy bien y con mucho éxito una conferencia de Alonso Montero sobre la problemática del gallego y castellano, organizada por el Facho con motivo de finalizar la primera parte del curso de idioma gallego que vienen haciendo en las aulas del instituto Da Guarda. Como creo sabrás las escuelas del ayuntamiento y de la Diputación de Barcelona empezaron en este curso a dictar sus clases en catalán, con la vista gorda de Madrid.
Sargadelos. Impasse mientras dura el trámite de presupuestos, permisos etc. El terreno está explanado. A primeros de enero creo que tendremos el primer empleado fijo de Sargadelos que lo vamos a preparar para encargado y que nos representará allí mismo para las cosas que se van a hacer. Al venir un permiso de la Diputación de Lugo una tajea para entrar en la finca y dos caminos de piedra, uno por arriba y otro por abajo a donde se a va iniciar la obra. Ahora aquello es un lodazal. Aún estuvimos el último domingo. Si en febrero se empieza a excavar la fundación de los muros iríamos bien. Todo va a depender también un poco de que las cosas por el país no se agraven más de lo que están y no nos perturben la liquidez.
Mientras tanto, o al mismo tiempo, aquí nos hemos metido en más complicaciones. Ayer nos llegó la troqueladora (3 Tm.) y vamos a montar la fábrica de cajas. También estamos instalando un horno gemelo del que se va a instalar en Sargadelos (estamos haciendo las partes para los dos simultáneamente). En fin que estamos de obras por todas partes.
Bueno. El precio y forma de pago en la factura de las jarras es puramente teórico pero sin ellos no dan el permiso.
Supongo que ahí os llegarán noticias de la crisis de todo orden que se ha recrudecido en este país al devaluar la peseta. La gente está asustadísima y no se sabe cómo se va a salir de este socavón. Aparecen críticas al gobierno muy fuertes en la prensa, claro que son al gobierno no al régimen y entonces no pasa nada. Pero el malestar es muy grande.
Por aquí tenemos a Rosendo. Y no pasa más.
Espero que capeéis el calor porteño y me alegra que Maruja añore el suave clima de verano del Castro, aunque haya algún terco discutidor que lo ponga en duda, porque eso os traerá antes para aquí. Todos me preguntan por vosotros ¿cuándo vuelven?

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1967-12-28
Carta de Guilherme Almeida a Paz Andrade. 1967
São Paulo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Guilherme Almeida a Paz Andrade. 1967 en 28/12/1967

São Paulo, 28 de Dezembro de 1967


Valentin, caríssimo:

Estou aturdido! Imagine que somente hoje me vem às mãos a sua carta de 28 de outubro! Importantíssima para ambos nós pelas providências de urgência que ela me pedia e que de mim dependiam, referentes ao seu esperadíssimo livro. Imagine, amigo querido, que o empregadinho do meu escritório, ao recebê-la, na minha ausência, colocou-a dentro de um livro que ocasionalmente a acompanhava: livro esse que sô hoje abri. Estou envergonhadíssimo e no entanto sem culpa...
Vejamos, entanto, o que podemos fazer. Desisto da idéia de reprodução em foto-cópia daquela minha missiva. Isso, principalmente porque não tenho cópia desse original, que bati diretamente da minha Remington, sem papel carbono. A única maneira de remediarmos o caso é o seguinte: composição tipográfica da qual você me mandará, com urgência provas para minha revisão, que farei no mesmo dia da recepção, devolvendo-as devidamente revistas e alterado o tratamento de «você» para «tu», se achar você necessário. Junto a esta, em papeleta à parte, a minha assinatura usual e oficial, com data: em tinta negra (Nankim) para cliché que fechará a página co meu modestíssimo prefácio. Concorda? Em caso afirmativo...
... receba, no meu abraço de fim-de-ano, os votos melhores para 1968, e mande-me para a minha falta sem «mea culpa» a sua absolvição amiga.
Seu, «ex toto corde»



Guilherme


N.B.: Remeta-me a sua resposta, não para o meu escritório, mas para a minha casa: Rua Macapá, 187 - São Paulo, ZP 5.

1968-01-04
Carta de Negri a Seoane. 1968
Bonn
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1968 en 04/01/1968


Bonn, 4 de enero de 1968

Querido amigo:

Su carta del 2 de noviembre no llegó, pero sí la del 18 de diciembre por la que me entero de que están Uds. bien y contentos. Me alegro mucho de su nueva exposición en Buenos Aires y de la próxima publicación del librito con dibujos de cabezas.
Con respecto a la exposición en Bonn le comunico que hemos fijado las fechas entre el 5 de marzo y el 7 de abril. El director del museo desea que todo el material se encuentre en Bonn antes del 31 de enero. A este respecto le agradeceré si, como en casos anteriores, me envía Ud. un nuevo linóleo para el afiche (indicando en qué color prefiere que sea impreso) y los 40 grabados que le solicitaba en mi anterior entre los cuales pienso convendría que haya algunos inspirados por temas argentinos. ¿No podría ser el linóleo para el afiche con algo gauchesco? De todas maneras queda librado a su buen criterio. Lo que sí le encarezco es que los cilindros conteniendo los grabados estén aquí antes del 31 de enero y el linóleo para el afiche, si es posible, algo antes.
Siento tener que apremiarle con los plazos, pero Ud. sabe lo difícil que es concertar exposiciones a nivel de museos, de modo que la oportunidad no debe desaprovecharse.
También nos gustaría exponer (el Dr. Marx está muy interesado) libros ilustrados por Ud. Bastará un ejemplar de cada uno y hay tiempo hasta el 20 de febrero para que lleguen. Sería lindo presentar 2 vitrinas con todos los libros ilustrados por Ud. hasta ahora. Quizá Losada (don Gonzalo o Vázquez acogerán la idea seguramente con interés) pueda ayudar para el flete de los libros que salieron con su sello editorial.
Querido amigo, mientras quedo en espera de sus noticias, le envío los más cordiales saludos para Maruja y un abrazo para Ud.

Tomás

Señor
Luis Seoane
Buenos Aires

1968-01-06
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 06/01/1968

Buenos Aires, 6 de enero de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido Isaac:

Recibí tu carta con el conocimiento de embarque de las jarras, que te agradezco. Entregué todo a un despachante de aduanas y espero que al desembarcar no ocurra nada, pues, de acuerdo con los trámites, yo no estaré presente. Buenos Aires está como siempre y recibimos el Año Nuevo con nuevos aumentos de precios, también como siempre. Camilo pasó el fin de año con nosotros y un núcleo de amigos, entre ellos el poeta inglés Shand y Sra., que irán por ahí tratando de conocer Galicia seguramente en Mayo. De la colectividad no sé nada. Estuve con Villamarín en casa la noche que vivieron a cenar Paz Andrade y Fernández, fue invitado por Núñez Búa, no soltó prenda sobre el C[entro] G[allego], yo tampoco hice nada para que la soltase. No era el momento oportuno. Desde luego confirmé mi desconfianza hacia su actitud por lo que dicen unos y otros de los derrotados. Estos días sale para España invitado por Cultura Hispánica José Blanco Amor. Supongo que irá a Galicia donde estoy seguro será bien recibido, al menos por Naya, colaborador de la revista igual, que el hijo de Lugrís. Atento a las declaraciones.
De acuerdo con la venta del cuadro a Beatriz Rey por tratarse de una amiga. En cuanto a las exposiciones de que me hablas haz lo que quieras, siempre que no se expongan más de 25. No me gusta, esto sí, la idea de hacerla en el Ayuntamiento. Ya sabes por qué. Este año tengo una gran exposición retrospectiva en el mes de julio, en Art Gallery International de esta capital, y fui invitado a exponer en la Universidad de Lima. No sé qué hacer. Por otra parte también tengo una exposición de Grabados en el Museo de Bonn después de Mayo y otra posible exposición en Munich. Además envié tres grabados nuevos a la II Bienal de Grabado de Cracovia, en Polonia. Como puedes ver trabajo, aunque no todo lo que quisiera. Te escribo muy rápidamente, sabes que por estas fechas no hay apenas noticias que transmitir en Buenos Aires. Desde el día 1º estamos pasando unos días estupendos en cuanto al clima, pues diciembre fue calurosísimo. Tuvimos noticias de que se creó la cátedra de idioma gallego en la Universidad de Barcelona y que fue encargado de ella Basilio Losada. Siento mucho no haber ido a esa ciudad en este último viaje y conocer personalmente alguna gente de la que allí está. Pero es imposible conocer a toda la gente interesante y estar en todas las ciudades. Volveremos al Castro no sabemos cuándo, pero este año. Quiero ver si podemos hacer algo con las tejedoras aparte de lo que pueda hacer “sobrecubierta”, tratando de arruinar tu ideal de perfección cerámica. Rosenthal de Buenos Aires abrió una sucursal en la calle Talcahuanoi, muy bien puesta, con excelentes piezas europeas de cristalería y cerámica. Aquí se están haciendo excelentes obras de cristal, algunas muy originales. Tove montó su taller propio de cerámica en el barrio de Belgrano y parece irle bien. La exposición de la Escuela de Cerámica de este año fue dedicada a Arranz. Se vendió todo, como siempre. Esta es una carta muy particular que deberás perdonarme.

Un gran abrazo para Mimina, para ti, José, Rosendo y los amigos. Saludos a los Dieste y a Mincho. Un abrazo de Maruja para todos vosotros.

[Seoane]

1968-01-07
Carta de Paz Andrade a Guilherme Almeida. 1968
São Paulo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Guilherme Almeida. 1968 en 07/01/1968

7/1/1968


Sr.D. Guilherme de Almeida
Príncipe dos Poetas
Rua Macapá, 187
São Paulo, ZP 5



Querido Guilherme:

Non hai culpa de ninguén. A todos nós cousas semellantes están a pasar as veces. Ademáis, o libro non retrasou a sahida pol-a traição d-outro libro. Onde mellor podía esta acochada a carta na ausencia do destinatario? Eu atribuía a traição ao correio...
Do 4 ao 20 de decembre tamén eu estuven ausente. Tuven necesidade de facer unha viaxe aos portos da Patagonia, cruzando duas veces o ar do Brasil sin escala en São Paulo, o que moito sentín. Agora xa teño o material completo e logo pode ser entregue o orixinal a imprenta.
Eu pensara facer o mesmo que indica na carta. Agora, co-a assinatura recibida moito mellor. Envíolle copia do prefacio por unha dúbida que a lectura me suxire. No segundo parágrafo di: «dêsse Vigo onde teve a sua córte Dom Denis». Eiquí non conocemos este feito. Temo que os eruditos non concorden. Deixo ao seu xuízo manter ou trocar a forma de tan bela cita.
En canto ao tratamento acho desnecessario facer a mudanza proposta, xa que «você» ten na terra de orixe da carta o tono que convén aos sentimentos que expresa, aínda que antre nos, eiquí, pudera ser algo distinto.
Supoño que andará por algunhas libreirías paulistas un libro meu –La anunciación de Valle-Inclán- publicado recentemente en Buenos Aires pol-a Editorial Losada. Non dispoño aínda de exemprares pra lle mandar, si ben agardo que se reciban eiquí en poucos días máis.
Pídolle perdón por tanta maçada que lle veño causando e c-os [ilexible]




[V. Paz Andrade]

1968-01-20
Carta de Seoane a Negri. 1968
Bos Aires
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1968 en 20/01/1968

Buenos Aires, 20 de Enero de 1968

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Ayer, viernes 19, envié como carga aérea por K.L.M. un gran paquete con 47 grabados, de los cuales seguramente hay algunos que ya tienen ustedes, otros son nuevos. Deben llegar a esa alrededor del 23 y fueron dirigidos a su nombre al domicilio de la Embajada Argentina. En cambio me resulta muy difícil mandar el linóleo, simplemente porque no encuentro en Buenos Aires linóleo en el que pueda grabar. El que se encuentra no tiene apenas espesor. Se trata de un material, según me informan, que actualmente en ésta casi no se usa. Si llegase a poder hacerlo se lo enviaría a ustedes con tiempo, si no, quizás pueda hacerse ahí un cliché con alguno de los grabados que se exponen que a ustedes les interese más, o solo con letras. Ahí va el único grabado con tema gauchesco que hice, gaucho dormido con viento sur, y van algunos nuevos, segundas versiones de los soles, del pulpo, de la otra cara de la luna, de cabeza de huaco y de alguno más, tambien dos retratos, el de Miguel Hernández, el poeta español y uno de Paul Klee por los años de la primera guerra europea.
No sé nada del álbum de Münster y tampoco nada de lo que ocurrió finalmente con la exposición en esa ciudad, ni me llegaron las críticas que me anunciaba en una carta hace meses. Me gustaría que me enviase esas críticas y me dijese algo de lo que pasó y el por qué la galería de Münster no me envía el álbum.
No sé si le escribí que en el mes de Julio se hace una gran retrospectiva de obras mías, con más de cien obras, en Art Galery, una gran galería abierta a final de la temporada pasada que se abrió en la calle Florida, entre Tucumán y Viamonte, con dos locales inmensos muy bien presentados. Dos pisos, dedicados uno a escultura y otro a pintura. La exposición estará abierta todo el mes de Julio. Le escribiré con calma sobre todo esto y sobre mis proyectos. Ultimamente vendí algunos grabados al Museo de Arte Moderno de Nueva York, donde había ya obras mías, y a la Biblioteca del Congreso, de Washington, y me invitan a hacer una exposición en la Universidad de Lima que haré, si puede ser, a partir de agosto.
Bueno, no quiero entretenerle más. Payró está en Mar del Plata. De Buenos Aires se calcula que han salido para playas del Uruguay y del Sur más de un millón de personas. Aquí hace un calor impresionante, como no recuerdo de años anteriores y por el centro de la ciudad se ven estos días bastantes turistas brasileños.
Iré guardando para usted una copia, la número 3, de cada uno de los retratos que haga de escritores o artistas. Ahora estoy con los de Kafka, H. Miller, Borges y Cortázar, de la serie solo hice los dos que envío para la exposición.

Un saludo muy afectuoso para su madre, Nélida y usted de Maruja y mío y reciba el abrazo de su amigo muy agradecido:

[Seoane]

1968-01-23
Carta de Guilherme Almeida a Paz Andrade. 1968
São Paulo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Guilherme Almeida a Paz Andrade. 1968 en 23/01/1968

S/P, 23/I/1968


Valentin amigo:

Duas palavras às pressas para dizer que achei melhor fazer a cópia, eu mesmo, com algumas corrigendas, do texto-prefácio. Suprimi a referência duvidosa à Côrte de D. Denis em Vigo (eu aprendi assim e creio que certo, mas não posso provar. E, pois, «in dubio pro reo»...).
O tratamento de «você», para nós, não corresponde ao «ustede» castelhano, que é cerimonioso; é antes parecido com o «tu» (intimidade). Acho, pois, que você deve conserva-lo.
Não, não apareceu por aqui, nas livrarias, o seu La Anunciación de Valle-Inclán. Espero-o gulosamente...
Então, você sobrevoou São Paulo sem pousar um minuto? Nem em pensamento?... Não creio.
Minha cordialíssima «aperta» e toda a imensa saudade do amigo dileto.

«ex todo corde»


Guilherme

1968-01-26
Carta de Seoane a Paz Andrade. 1968
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Paz Andrade. 1968 en 26/01/1968


Buenos Aires, 26 de enero de 1968

Sr. D. Valentín Paz Andrade
Vigo

Mi querido amigo:

Días pasados recibí de Don Salvador Ferrín González dos fotografías de la fachada de Frigoríficos Berbés S.A., pero no me envió las medidas, alto y largo de la pared, indispensables para poder, de acuerdo a ellas, estudiar el proyecto del mural. Con esta fecha le escribo al Sr. Ferrín reclamándoselas pero te ruego que si tienes oportunidad de verlo, o de hablarle, le reclames me las envíe lo antes posible para ir estudiando con calma dicho proyecto, pues tratándose del primer mural mío en ésa quisiera fuese, si puedo, lo más original posible convirtiendo esa fachada en algo único y distinto en la península. Esto es todo por hoy. También recibí de Fernández una tarjeta desde Madrid. En Buenos Aires estamos soportando un calor que no conocíamos hace años, tan intenso y repetido. Leí con calma tu libro sobre Valle Inclán. Creo que es de lo mejor que se publicó en los últimos años, el que mejor abarca su mundo y su personalidad. Continúo pensando que deberías escribir tus memorias, o al menos hacer la historia de tu vida y la de tus contemporáneos de los años que siguen al 20 hasta el límite que tú mismo te impongas, quizás del 20 al 30, con la fundación de Galicia[,] la de El Pueblo Gallego y los periodistas y escritores y dibujantes que vivieron en Vigo o colaboraron en esos diarios: Castelao, Maside, Villar Ponte, Dieste, A. Villar, Fco. Luis Bernárdez; los de Orense: Xohan Carballeira, Lustres Rivas, etc., y los visitantes. Sería un libro muy importante para Galicia y contribuiría a fijar una época que si tú no escribes sobre ella tiende a olvidarse. También Vida Gallega, a pesar de su chatez y cursilería, el intento de Gaceta de Galicia, etc. Tú fuiste testigo y actor. Nadie mejor para recordarla.
Bueno, esto es todo por hoy. Maruja y yo os recordamos a Pilar y a ti con mucho cariño. Un gran abrazo de ella y mío para los dos. Otro para ti de:

[Seoane]

1968-01-30
Carta de Seoane a Rey. 1968
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rey. 1968 en 30/01/1968

Buenos Aires, 30 de Enero de 1968

Srta. Beatriz Rey
Madrid

Querida Beatriz:

Recibimos tu carta de hace un mes que agradecimos mucho, acompañada de la nota de ABC sobre las exposiciones del año en Madrid. Os recordamos a todos con mucho cariño y esperamos, a nuestro regreso, seguramente a fines de año, en octubre quizás, veros en Galicia o en Madrid. Creo que haré un mural en Vigo, en un frigorífico, en el Berbés, pero antes debo hacer una exposición en Lima invitado por la Universidad. En marzo, este marzo que viene, se inaugura una grande de grabados en el Museo de Bonn y después, en Julio, también el que viene, se realizará en una gran Galería de aquí, una nuestra retrospectiva mía de alrededor 100 cuadros, de 1948 a 1968. El verano es una espléndida época para trabajar en Buenos Aires, a pesar del calor de este año, pues casi toda la gente conocida marcha de vacaciones y uno queda libre de toda clase de compromisos, con la ventaja, para el descanso diario, de que no hay que hacer colas interminables a la puerta de los cines. ¿Conseguiste sala para tu exposición de dibujos y grabados? Quizás en Fernando Fé donde expuse mis grabados puede ser un buen sitio, ¿por qué no hablas con ellos, con la Srta. Isabel, o con Don Ful?

Recibid todos vosotros, Pepe, Luisa, Isabel, José María y tú un abrazo muy cariñoso de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-01-30
Carta de Rodríguez de Prada e Paz Andrade a Luís e Maruxa Seoane. 1968
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rodríguez de Prada e Paz Andrade a Luís e Maruxa Seoane. 1968 en 30/01/1968

Vigo 30, 1, 68

Queridos Maruja y Luis:

Desde que Valentín llegó, todos los días hacía propósito de escribiros, pero se quedaba en propósito.
Antes de nada quiero daros las gracias por vuestro obsequio que me gustó mucho. Siempre tan cariñosos y atentos con nosotros.
Valentín me dijo que seguramente Luis hará el mural en el edificio que están haciendo aquí en Veiramar. Esto quiere decir que os tendremos pronto por aquí, y naturalmente como tendréis que estar en Vigo, nos veremos más, pues cuando estáis en La Coruña, por unas cosas y otras, casi no nos vemos.
Este invierno lo estamos pasando en Samil, también está mi madre con nosotros y yo mucho más tranquila que cuando está en San Miguel que siempre pienso que pueda pasarle algo. El invierno no puede ser mejor, para pasarlo aquí, durante el día el sol es tan estupendo, que parece verano.

Mi abrazo con todo cariño de

Mª Pilar

Querido Luís:

Supoño que Isaac xa terá informado de que o alcalde de Vigo falóume de comprar un lote de cadros teus e outro d-il. Ten xa en deposito 8 de Colmeiro, que tamen mercará. Debes lembrar que de todo este programa xa se tratara antre nos hai meses, cando compróu os de Laxeiro. Estóu agardando que Colmeiro conteste pra chamar de novo o Alcalde, e tratar rematar a operación. Cecais teñamos que facer en Vigo unha exposición dos teus cadros –idea de Isaac–, senon consigo levar o Alcalde ao Castro, que é difícil. Supoño que dos precios xa terá idea o noso xigante comprimido. Con estas adquisicións o Museo de Pintura Galega Moderna xa estaría en bo camiño.
C-os do mural ainda non puden falar. Non sei se che mandaron foto e medidas, ainda que sospeito que sí.
Pol-o d-agora, mais nada.

Apertas cordiaes de

Valentín

1968-02-19
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 19/02/1968

Buenos Aires, 19 de febrero de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Acabo de recibir tu otra carta cuando terminaba de escribir a Varela y me disponía a contestar la anterior tuya. Y los recortes, que trataré de pasar a N[úñez] Búa. En cuanto a M[artínez] Risco no lo justifiques, no vale la pena. Así ocurre todo en esa. Igual da J[osé] Blanco Amor, Valentín Paz Andrade, Estévez, etc., el problema es hacer cada uno su política personal. Al banquete pudo haber ido en nombre de la Academia, ya que se trata de un correspondiente, el Sr. Vales Villamarín por ejemplo. Pero a mí todo esto no me interesa, o mejor, cada vez me interesa menos. Ahora se proyecta por Valentín Fernández y Manuel Puente unos juegos florales creo que para julio, y se habla de que serán invitados especiales Otero Pedrayo y Martínez Risco. Van a ser, si se celebran, una maravilla de cursilería. En esto también anda Molinari. A P[az] Andrade le escribo algo sobre esto. Pienso que debería hacerse algo desde ahí para impedirlo. No es tiempo de Juegos Florales y, aparte de no tener tradición gallega –sólo fueron importantes los del Álbum de la Caridad en La Coruña– nos puede pensar ahora en “reinas” para esos juegos, en mantenedores ni en posibles cantos a Galicia, a la virtud, al trabajo o a lo que sea. A mí personalmente, se lo digo a P[az] Andrade, me hubiera parecido mejor un Juicio de Dios entre V[alentín] Fernández y Mourente, un torneo a lanza por ejemplo, vestido de armadura y en el estadio de Boca o River. Serían más populares y tan medievales o más, pues los Juegos Florales se reducían a Provenza en esa Edad.
En cuanto a tu carta anterior, aparte de la buena noticia de la puesta en marcha la edificación de la fábrica de Sargadelos y de su coste, que me parece considerable, y la mala del Banco de La Coruña, pienso que luego que el Laboratorio de Formas esté suficientemente legalizado y puesto en marcha es cuando se podría proyectar, quizás, la incorporación de un equipo asociado o colaborador en el que desde luego deberían formara parte un núcleo de arquitectos y artistas, entre ellos Albalat y Núñez. Antes creo que debemos darle forma nosotros.
En lo que se refiere a Ediciones del Castro creo que mientras resuelven podría irse haciendo una colección Sargadelos, Laboratorio de F[ormas], o algo así que se fuesen imprimiendo mientras no deciden aquellos a quien depende. Me gustaría desde luego que se hiciese el libro de las cabezas para la exposición mía de aquí. Puedes, si quieres, ponerte en contacto con Del Riego. Pero antes tienes que hacer el prólogo. Supe lo de Ferrín e hice con ese motivo una larga nota radial No pienso discutir más el asunto bajo-cubierta-sobre-cubierta y menos sobre la cuestión del parentesco que pueda existir entre la realidad y el deseo. Existen, sí, aparte, sin que se confundan, realidad, algo que se concreta, y deseo, algo a que se aspira y que, en general, por fortuna, nunca alcanza forma real, lo que obliga al hombre a buscar, inventar y descubrir. Pero este no es tema que me importe discutir. Allá cada uno con su realidad y con su deseo. Lo importante es el resultado que alcance. En mi caso mis deseos superan con mucho mis realidades y esto sí me preocupa, pero no es asunto discutible sino conmigo mismo. No sé si te contesto a todo. Lamentamos tu gripe, esperamos que estés repuesto del todo. Aquí el verano se va pasando en una mezcla de días frescos y calurosos con una pequeña tormenta casi semanal, muy aparatosa y de poca lluvia. Nosotros apenas salimos de casa. Trabajo bastante. El 5 del mes que viene, marzo, se inaugura una gran exposición mía de grabados en el Museo de Bonn. Se cierra el 4 de abril y la Biblioteca del Congreso de Washington me compró uno grande que estuvo expuesto en la Bienal de Yugoslavia. Hice también un mural de hierro para una obra del Ingeniero Díaz, que ya está colocado. Envíame noticias y dime si pintas y qué pasa en cuanto a, exposiciones por La Coruña y Galicia en general. ¿Quién es éste Martínez-Anido de Radio Nacional de La Coruña? ¿Debo contestar o esperar que me escriba?

Un gran abrazo de Maruja y mío para Minina, para ti y Xosé y todos los vuestros incluidos Ángel y José Luis. Otro abrazo:

Seoane

1968-02-20
Carta de Seoane a Paz Andrade. 1968
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Paz Andrade. 1968 en 20/02/1968


Buenos Aires, 20 de Febreiro de 1968

Sr. D. Valentín Paz Andrade
Vigo

Querido Valentín:

Recibín a tua carta de 3 de Xaneiro na que me falas do propósito do alcalde de Vigo. Tí e mais Isaac podedes dispoñer das miñas cousas pra isto. Do frigorífico recibín as fotografías mais non me remitiron as medidas. Escribinlles fai tempo e non contestaron. Escribín ao xerente, e, sin as medidas, non podo proieitar nada. Fíxeno ao mesmo tempo que a tí sobor desto. Enviádeme as dimensiós das paredes pra poder ir matinando no que teño de facer. Eiquí están programando, os nosos, uns ridículos xogos froraes pra este ano. É cousa de Valentín Fernández. Conviña facer algo pra evitalo. Vai ser un disparate, cursi e fóra de época. Mais orixinal e popular tería de ser un xuicio de Dios entre Valentín Fernández e Mourente. Penso que si viñesen algunhas cartas ou notas sensatas de ahí resolveríase o problema. Polo demáis todo está o mesmo, os problemas coleitivos esquecidos polo vran y eu traballo illado na miña casa. Teño a grande eisposición retrospeitiva en Xulio e logo debo facer outra en Lima invitado pola Universidade. En Bonn inauguro no Museo o dia 5 de Marzal que remata o 4 de abril. Laxeiro traballa moito coidando estar nesa nos primeiros días do mes de abril pra expoñer en Biosca. Isto é todo.
Escribe e fai que me remitan as medidas do muro. Agradézoche moito as túas xestiós polos cadros. Unha gran aperta pra Pilar e pra tí e pra Alfonso de Maruja e miña:

[Seoane]

1968-02-20
Carta de Seoane a Lifschitz. 1968
Bos Aires
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Lifschitz. 1968 en 20/02/1968


Buenos Aires, 20 de Febrero de 1968

Sr. Carlos Lifschitz
Londres

Querido Carlos:

Recibimos tus dos tarjetas, la última con la reproducción de las dos figuras de la escultura inglesa Bárbara Hepworth, una de las más interesantes de Inglaterra y de Europa. Por ella supimos que estuviste en la Tate Gallery, que nosotros vimos hace muchos años y nos pareció uno de los mejores museos de arte moderno de Europa y te envidiamos, como también por tu estancia en Londres, cuyas gentes y calles son, así mismo, si bien se miran, un museo de especie distinta, pues no creemos exista otro país, al menos en Europa, donde los habitantes sean tan dignos de ser observados con la misma mirada atenta que el espectador dirige a las piezas de un museo. Esos sombreros de señora que recuerdan los años del prerrafaelismo, que aún deben quedar, o “la belle epoque” inglesa, esos aires victorianos de algunos caballeros con bigotes de la época de Kipling y de los coroneles de colonias subidos a elefantes de la India, esos empleados de galera y pantalones a rayas, esas jóvenes cuyas cabezas rubias recuerdan a la inocente Ofelia, para siempre prerrafaelista aunque la hubiese creado Shakespeare y esas venerables ancianas arrugadas en sus largos y flacos pescuezos como los de las tortugas, etc., eran nuestro mejor espectáculo inglés. Y los Lyons, y las tabernas, y los puritanos a las puertas de éstas con sus micrófonos para enviar al infierno a sus clientes, y las avispas de los alrededores de Londres (ahora en invierno no deben verse) tan importantes como los ciervos o los rebaños de ovejas en Richmond Park, por ejemplo, y los ancianos huéspedes de los hoteles discutiendo de mesa a mesa las noticias del diario mientras untan con mermelada las tostadas del desayuno... es algo que Inglaterra ofrece a la curiosidad de los extranjeros. Todo un mundo pintoresco que en ese país, en Londres al menos, se produce naturalmente, formando parte de su modo de ser y no para llamar la atención, como producto de extranjeros que viven mal, y son para siempre extranjeros, al menos en la vida diaria y para la policía, como ocurre por ejemplo en París.
Bueno, todo esto es algo que se me ocurre escribirte para distraerte en algún momento de ocio. Ya nos contarás tus impresiones al regreso.

Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-02-20
Carta de Seoane a García Sabell. 1968
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1968 en 20/02/1968

Buenos Aires, 20 de Febreiro de 1968

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Meu querido amigo:

Non teño a man a tua carta, mais creo que vou responder a duas preguntas túas. Non me remitas a biografía de San Pedro de Mezonzo, pois coido que voltaremos a Galicia polo outono, cecáis en outubro, e non quixera perdela. Teño todalas notas tomadas pra o Ciprianillo, fai falla que tí fagas a escolma e o estudo previo ou prólogo. Os grabados fagóos ahí tan pronto chegue. Estou seguro que vai chamar a atención e imos pensar nun formato orixinal que teña que ver co caraiter máxico do texto, pódese facer a troquel. Ten de ser un libro pra poucos i extraño. Eu téñoo medio matinado. O dia 5 do mes que ven inaugúrase unha eisposición de 60 grabados meus no Museo de Bonn, i en Xulio faise eiquí unha retrospeitiva de unhas cen obras, desde o 48 ao 68, vinte anos de non chegar a facer o que un desexa.
Recibín o discurso que agradezo moito, de ingreso de Piñeiro na Academia, e a tua resposta, duas pezas notábeles que xustifican a sua eisistencia. Hoxe escríbolle a Piñeiro sobor delo. Pareceume importantísimo o estudo de Piñeiro, e o mesmo o teu encol da persoalidade deste. Supoño que terían un gran éisito e a mín gostaríame ter estado presente neses intres.
Unha aperta grande pra Elena e tí de Maruja e miña:

Seoane.

1968-02-20
Carta de Seoane a Piñeiro. 1968
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1968 en 20/02/1968



Buenos Aires, 20 de Febreiro de 1968

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago

Meu querido amigo:

Déboche carta dende fai un mes aproximadamente. Fun deixándoa dun día pra outro obrigado polo traballo. Dende que cheguei non fixen outra cousa que traballar. Teño en Xulio unha grande eisposición eiquí dunhas cen obras, retrospeitiva, que abarca 20 anos de miña pintura y (sic) en setembro teño que ir a Lima invitado pola Universidade pra facer outra eisposición. Denantes, o catro do mes que ven, inaugúrase no Museo de Bonn unha mostra con 60 grabados, todo esto con outros traballos que agardaban o meu regreso. Voltarei a Galicia en outubro.
Recibín e lín o teu espléndido traballo de ingreso na Academia, e penso que é do millor, senón o millor, o máis fondo, que se fixo deica hoxe, o menos dos que eu coñezo. Mañífico, así mesmo, e xusto, o discurso de García Sabell. Supoño que sería un día, o da vosa leitura, memorábel na Academia. Agradézoche o envío. Felicitaciós moi sinceras. Paseino a algús rapaces deiquí pra que o lean.
Unha fonda aperta pra Isabel e pra tí de Maruja e miña:


Seoane

1968-02-20
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1968
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1968 en 20/02/1968

Buenos Aires, 20 de Febrero de 1968

Sr. D. Francisco Fernández del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Sospecho debes haber recibido una carta mía de hace ya meses desde te pedía que me volviese a enviar las publicaciones que tu considerases de Galaxia y te deba cuenta de mi llegada. Siento que mi estancia en Vigo hubiese sido en este viaje tan breve y no haber podido estar Maruja y yo más tiempo con vosotros, pero todo fué consecuencia de la rotura del brazo en La Coruña, ese mes inmovilizado, y la necesidad después de trabajar en los proyectos que tenía con Díaz Pardo, las jarras con cabezas medievales que supongo has visto, y la de cumplir mis compromisos con Alemania, el álbum, etc. Pero volvemos a fin de este año, quizás en octubre. Ahora quisiera que me enviases Grial desde el último número de 1966, todo 1967, el último número si se publicó y los libros que tu consideres de más interés que publicásteis en estos últimos meses. En este viaje recogí una buena cantidad de formas típicamente gallegas junto a Díaz Pardo para tratar de desarrollar en el Laboratorio de Formas que fundamos con Sargadelos, cuya fábrica comenzó a edificarse, según mis últimas noticias, y deseo continuar con esto el próximo invierno de ahí. Desearía hacer algo por el renacimiento de la artesanía popular gallega, carpintería, tejidos, platería, azabache, etc., algo que fuese de nuestra época y tuviese raíces en el pasado artesano de Galicia.
Aquí, desde que llegué, estoy trabajando nuevamente. Tengo una gran exposición retrospectiva en Buenos Aires en el mes de julio, alrededor de 100 óleos; el mes que viene, el dia 5 de marzo, se inaugura una gran muestra mía de unos 60 grabados en el Museo de Bonn, en Alemania, que finaliza el 4 de abril, y, en agosto e (sic) setiembre, una exposición también de óleos en Lima, invitado por la Universidad. Tengo, pues, un buen año de trabajo. A mi regreso a Galicia quiero hacer con Victoria Armesto un santoral gallego que quedó proyectado y con García Sabell una antología del Ciprianillo. De aquí, de la colectividad, no me ocupo. Sé que se intentan hacer unos ridículos juegos florales que sospecho serán lo suficiente cursis para avergonzarnos. Creo que desde ahí debiera hacerse algo para impedirlo.
Bueno, escríbeme, envíame noticias de los amigos y cuéntame de tus proyectos. Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí de:
Seoane

[Escrito na marxe superior:] Montevideo 1985-13º

1968-03-07
Carta de Negri a Seoane. 1968
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1968 en 07/03/1968


Bonn, 7 de marzo de 1968

Querido amigo:

Su exposición en Bonn ha sido todo un gran éxito. Le envío los catálogos, las críticas y algunas fotos. La esposa del Presidente de la República, señora de Lübke, estuvo presente en el acto inaugural.
Volveré a escribirle con más detalles y para mandarle las traducciones. Payró seguramente será tan bueno de leerle los recortes que ahora le adjunto.
Un fuerte abrazo con mis felicitaciones. Saludos para Maruja.

Su amigo

Tomás

1968-03-11
Carta de Seoane a Negri. 1968
Bos Aires
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1968 en 11/03/1968


Buenos Aires, 11 de marzo de 1968

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Pasó ya el día 5 y supongo inaugurada la muestra en el Museo de Bonn, no sé que habrá pasado, ni como queda, ni si interesará o no. De todo esto le pido, por favor, que me informe pues estoy impaciente por tener noticias y tambien las notas críticas que pudieran publicarse en los diarios. Creo que sería interesante que esa revista Humboldt que llega a Buenos Aires publicase alguna reproducción o nota, o lo que fuese, para que de alguna manera quedase documentada la muestra en relación con esta ciudad. El dia 5 pensamos Maruja y yo en Bonn varias veces al día, en ese museo que usted tuvo escondido hasta al segundo viaje, y en qué parte de él habrán puesto los grabados y si serían suficientes en cuanto a cantidad. ¿Cómo quedó el catálogo? ¿Me lo enviaron? Perdóneme toda esta impaciencia. Aquí, continúo proyectando la retrospectiva de mi obra que se celebrará en julio. Va a hacerse un buen catálogo y Payró redactará el estudio preliminar. Pinto bastante y para Julio calculo tener impresas la serie de cabezas de café dibujadas por sitios distintos de Europa, con el título de Retratos furtivos y dos pequeños cuentos de Kafka con grabados en madera. Estoy, pues, trabajando. Ahora comienza además la temporada de Buenos Aires y con esta los compromisos personales. Para Mayo se anuncia una gran exposición de obras del Museo de Arte Moderno de New York, de Monet a Miró, que promete ser muy importante. Y ahora el Museo inició su temporada con una serie de carteles de Mathieu para Air France. Como ocurre con toda la obra de Mathieu viene abalada de mucha literatura sobre propósitos, supuestos descubrimientos, etc., todo cronometrado. Mathieu es el primer pintor que bate records de velocidad de ejecución, superando él mismo sus propios records.
Bueno, no le molesto más. Espero con impaciencia sus noticias. Maruja y yo enviamos a su madre, Nélida y usted, un saludo muy cordial y reciba usted el abrazo de su amigo:

[Seoane]

1968-03-14
Carta de Seoane a Negri. 1968
Bos Aires
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1968 en 14/03/1968


Buenos Aires, 14 de marzo de 1968

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Recibí el primer catálogo por correo aéreo con las críticas y la carta suya. Me alegraron, como usted debe suponer, las noticias del éxito de la inauguración. Aún no sé que dicen las críticas, no ví estos días a Payró y no encontré a nadie que lea alemán, espero saberlo sin embargo en estos días próximos, pero me gustó mucho, se lo agradezco, su prólogo y su interpretación de lo que hago tratando de no separar Argentina y Galicia, pues ambas se unen en mi sentimiento así como el gusto por la fantasía y la realidad. A los dos días, es decir, ayer, recibí el paquete con otros catálogos enviados seguramente cuando acababan de imprimirlos. Le ruego que me escriba con alguna noticia nueva que usted tenga de la exposición, nuevas críticas si las hay, o lo que sea, tambien si el Museo queda con algún grabado, etc. Perdóneme todas estas molestias. ¿Por qué no han puesto los retratos de Klee y Hernández? ¿Les rompería la unidad de la muestra, pareciéndoles, quizá, distintos a los otros, o por falta de espacio? Me gustaría que Peter sacase algunas fotografías del conjunto y las que seguramente sacó de la inauguración para conservar en mi archivo. Vuelvo a pedir perdón. Por favor, escríbame.

Maruja y yo enviamos un gran abrazo para ustedes todos y usted reciba otro agradecido de:

[Seoane]

1968-03-21
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 21/03/1968

Castro, 21.3.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí tu carta de mediados de febrero en su momento. Y de todo cuanto dices tomo buena nota. He estado, y sigo ocupadísimo, acaso como nunca dándole un cambio a una buena parte de las instalaciones del Castro. Preferí instalar aquí previamente y con carácter definitivo el horno que habíamos estudiado para Sargadelos, de esta forma vamos más seguros. Y como va muy bien ya hemos tirado el que teníamos y en base a ello replanteado una serie de cosas en las que estamos.
Va una fotografía de cómo estaba lo de Sargadelos hace una semana y otras del letrero que se puso en la carretera general. La obra lleva traza de cumplirse en el tiempo establecido. Estamos con todas las demás cosas y tenemos ya aquí trabajando (practicando) en la F[ábri]ca la persona que va a ser el encargado en Sargadelos, un muchacho de 25 años, casado con la hija de la que nos vendió los solares y natural de allí mismo de Cervo. El trabajo se amontona por momentos. El Banco de La Coruña nos concedió el crédito de que te hablaba en otra anterior que de momento, y aunque es poco, algo ayudará. Luego, si tengo ánimo, buscaría otras combinaciones de financiación. Ya veremos. Desgraciadamente la noticia que te anticipaba del copamiento del Banco de La Coruña por el Banco de Bilbao está plenamente confirmada. Huelgan comentarios.
Dentro de cinco días salgo para Valencia. Como de esta vez no tengo que recogerte a ti y a Maruja en Madrid como el año pasado, iré en tren o en avión. Voy a lo mismo. Volveré enseguida.
Me hicieron, grabaron, unas entrevistas para la radio nacional de La Coruña una y otra para Madrid que radiaron en cadena por toda España, sobre lo de Sargadelos. Hablé naturalmente de ti. Martínez-Anido me dijo que te había escrito y esperan que le envíes lo que te piden. Creo que debes hacerlo. Ediciones del Castro sigue detenida. El Minist[erio] mandó otro rollo de inquéritos para mejorar su información que cubrí de inmediato y aproveché para forzar el permiso. Un lío. Haré cuanto pueda.
Y todo mi tiempo ocupado con una gran preocupación venida de ahí de la Argentina: Magdalena. Desde que lograron echarme fuera en cinco meses debieron perder 6 millones y suponte: la gente sin cobrar, etc. Camilo puede contarte (por cierto se operó de la garganta y tuvo que hacerlo fuera del Centro Gallego porque no tenía médico de esa especialidad). Suponte la desesperación que me trasmite el equipo de muchachos de allí. Villamarín amenaza con dimitir sí yo no me incorporo a Magdalena. Yo le pido que no dimita y me comprometo a volver siempre, naturalmente, que el Directorio se comprometa a no innovar en mis ausencias y se ve que el resto de los directores o la mayoría no quiere ceder y después de los esfuerzos que han hecho capitaneados por N[úñez] Búa para eliminar primero a Arranz y luego a mí todavía les sería más difícil ceñirse a la realidad. Así que yo me encuentro atado de pies y manos. Creo que he hecho todo lo posible por resolver las cosas sin atacar públicamente a nadie y tratando de entenderme con estos señores. He reiterado repetidas veces que si la empresa la llevan adelante sin mi criterio y aún en contra de él yo estoy conforme, y hasta puedo decirte a ti que ese es mi deseo. Lo que desde luego no puedo acomodarme es a permanecer impasible mientras a la empresa se la lleva a la ruina. Allí están gentes que he llevado yo y que me encuentro en cierto modo responsabilizado de su suerte y que como ahora me están pidiendo poco menos que responsabilidades por haberlos abandonado. Allí están también varios años sacrificados, entre los que cuenta el esfuerzo prestado por el Castro, a cuyos socios no me he atrevido a enterar para evitar que al que era nuestro apoderado se le aplique de inmediato la figura de traición y fraude. Así que estoy viendo que no habrá más remedio que convocar una asamblea extraordinaria y llamarle a cada uno por su nombre y suponiendo que la mayoría esté dispuesta a defender a la empresa pues, con dejarla morir pierde, tratar de barrer a toda esa mierda. Figúrate que todo esto me quita el sueño.
Bueno, esto es lo más desagradable. Hubiese querido darte mejores noticias, entre ellas que el Museo de Castrelos se decide a comprarte una colección cuadros para instalar una sala, para lo cual el Alcalde tiene prometido venir un día con Valentín a conocer tu obra. Pero lo estoy esperando. La situación económica en España se agrava por momentos, no se sabe a dónde se va. Es delicadísima la situación. De arte por aquí poco importante. Estuvo por aquí Esther de Cáceres y viene para aquí Kóppola (Horacio) ¿se escribe así? Los estudiantes de Santiago siguen en huelga. De estas cosas ya te supongo enterado.
Manda noticias de tus exposiciones. Sabes cómo me alegran tus éxitos. El himno que constantemente cantan los estudiantes de Santiago es Venceremos nós. Y nada más por hoy. ¿Cuándo venís? Sabéis como se os recuerda en esta casa. Aún me quedan cosas por decirte, será en otra.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1968-03-25
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 25/03/1968

Buenos Aires, 25 de marzo de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido amigo:

Sospecho que debes haber recibido una carta mía de fines del mes pasado y de la que no obtuve respuesta. Supongo estarás muy ocupado con tu trabajo de siempre y en Sargadelos. Por mi parte preparo la exposición retrospectiva de julio que espero tenga algún interés, sólo espero, y estoy a punto de ilustrar por mi cuenta dos breves cuentos de Kafka con grabados de madera y con destino a presentarlos en la muestra. Laxeiro salió hace dos días para Madrid. Tiene su exposición en abril, en Biosca. Fui a despedirlo a Iberia y sentí un poco de envidia. Me gustaría estar ahí y aquí al mismo tiempo. También ayer recibimos las jarras de los personajes medievales que estuvieron en el puerto cerca de dos meses por las vacaciones de los vistas, la tranquilidad del despachante de aduanas –hace falta un despachante para las gestiones– que me parece muy ducho en estas cuestiones de porcelana, etc., pero al fin han llegado muy bien. El primero, el único que las vio hasta ahora fue Sofovich que le gustaron mucho. Desearía que me mandases lo más pronto posible el precio de ellas, puesto el envío en Buenos Aires, para posibles encargos, pues creo que algún amigo va a querer hacerlo. Te envío un artículo publicado en La Nación sobre Galicia de J[osé] B[lanco] Amor, parece ser el primero de una serie. Te iré mandando los que publique. Prometen ser muy interesantes. Por ello te darás perfecta cuenta del paraíso que habitáis. Resulta tremendo saberse repentinamente ciego, incapaz, de percibir progreso en un país, el no haber notado la abundancia de cuartos de baño, cocinas de gas, autos, etc., de que habla en el artículo. Los gallegos resultan enemigos del progreso, emigran seguramente por no poder soportar tanto confort en la propia tierra y marchando a países más atrasados como los del norte de Europa. En cuanto a la revista del C[entro] G[allego] parece ser que Del Riego renunció a la corresponsalía, no tengo la confirmación de la noticia, y que fue designado, va a ser designado, Naya. Que con éste ya habló J. Blanco Amor. Por mi parte siento la noticia. Del Riego era una garantía para todos nosotros, no así Naya, que cada día resulta más confuso. De Bonn, de la exposición en el Museo, tengo muy buenas noticias. Recibí críticas extremadamente elogiosas, espero que la venta esté de acuerdo con ellas.
Esto es todo. Escribe. Envíame los precios de las jarras, noticias, etc. Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina, Xosé, Rosendo y para ti:

Seoane

1968-03-29
Carta de Seoane a Ledo. 1968
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ledo. 1968 en 29/03/1968


Buenos Aires, 29 de Marzo de 1968

Sr. D. Ricardo García Suárez
Vigo

Meu querido amigo:

Acabo de leer a tua nota que fixeches sobor do meu álbum O pulpo. Agradézocha moito, pois parecen ademáis moi ben vistos os grabados. Sinceiramente penso que deberías escribir e pintar máis. E unha lástima que non o fagas. Xa coñezo os motivos, mais coido que poderías sacrificar algún tempo pra destiñalo á pintura e a escribir arredor de temas de arte. Perdóname por este consello. As notas tuas son moi boas, non coñezo a ninguén en Galicia que poda facer notas semellantes encol de cuestiós artísticas. En xeral, fáltalles a túa formación –moi importante– de pintar.
Estou expoñendo estos días unha serie de 50 grabados no Museo de Bonn e chegáronme notas moi eloxiosas dos diarios alemás i en xulio fago unha mostra retrospectiva da miña pintura nunha galería deiquí. Mostrarei cen ou máis óleos. Xa che enviaréi o catálogo e tamén un exemprar de Retratos furtivos, outros cen dibuxos feitos polos cafés de moitos sitios. A Díaz Pardo deixeille 54 feitos en Galicia co ánimo de publicalos ahí, xa que levan leendas en galego. Esto é todo por hoxe. Soio quería agradecerche o teu comentario e dar mostras de que miña muller i eu non vos olvidamos e vos enviamos unha forte aperta:

1968-03-29
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1968
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1968 en 29/03/1968


Buenos Aires, 29 de marzo de 1968
Sr. D.
Francisco Fernández del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Recibí anteayer los números de Grial y tres libros de Galaxia, pero no recibí carta alguna tuya, ¿a qué se debe este silencio?. Estoy francamente alarmado, pues no creo haber cometido falta alguna que lo merezca. Estoy exponiendo actualmente en el Museo de Bonn con mucho éxito, me han llegado críticas muy buenas, y trabajo, sin saber demasiado lo que ocurre en la colectividad. Todo el tiempo no llega a nada en Buenos Aires donde crece cada vez más el movimiento cultural. En realidad hoy es en occidente una de las primeras ciudades con Nueva York Londres y París, superando a éstas dos últimas en algunos aspectos, el musical, por ejemplo, o el teatral y cinematográfico en cuanto a la cantidad de conciertos o de representaciones y proyecciones. En teatro experimental los dos directores de mayor éxito actualmente en París, Lavelli y García, están formados en Buenos Aires. Por otra parte ya existe aquí mayor número de galerías de arte que en París, según dicen los aficionados a estadísticas. No queda, pues, tiempo para asistir a todo ni para verlo todo, y naturalmente a mí ninguno para ocuparme de anacrónicos Juegos Florales. Te agradezco mucho el envío de la Contribución al diccionario Gallego de Aníbal Otero, muy importante y útil.
Por favor escríbeme. Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí:
Seoane

1968-04-03
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1968
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1968 en 03/04/1968


3 de abril do 1968

A Maruxa e Luis Seoane
Bos Aires

Queridos amigos:

Escribinlles fai tempo, vía O Castro. Anque non souben de vostedes direitamente, teño noticia do seu quefacer. Viaxes, esposiciós (teño diante o catálogo da coleitiva de Quixote, que me mandou Isaac). Vexo cada tanto mostras do seu arte, pequenas mostras que son unha síntesis refrescante dese seu longo e intenso e maduro andar (Galicia Hoy, Viaje a Sargadelos, Antoloxía de Castelao, pra falar soio de tapas; e eses murales de novo estilo como os que aparecen en Galicia Hoy). En veces, revolvendo en librerías de lance daquí, poden verse dibuxos seus, tapas súas, e un alédase, naturalmente, coma se batese co autor na rúa. Vai pra sete anos que non os vemos. Lémbrome daquela noite no restaurante de Cangallo ou Sarmiento, non sei ben, onde nos agasallaron uns cantos amigos de certo. Laxeiro recitou en checo, e Maruxa cantou A miña burriña, etc., que Anisia adeprendeu moi asentada e inda repite cada tanto. Era o 28 de xunio, data galega moi sinalada, e tamén por eso a lembro.
Souben por Isaac desa esposición de homaxe ó Che; da formidábel interpretación de vostede no seu lenzo; dos vinte minutos que durou todo, en fin. Quixera facer algo sobor deso, e quixera, sobor de todo, dar conta á Comisión de outo nivel creada pra perpetuar a memoria deste home eistraordinario (a quen tiven o privilexio de tratar), a que recolle tódolos feitos e homaxes que se lle rinden. Podería mandarme (a través de Isaac) catálogo –de habelo–, e onde non, nomes dos artistas participantes, sala, data en que se celebrou, etc. E se é posíbel, unha fotografía do cadro de vostede.
Dime tamén Isaac que vostede se ocupou da miña noveleta Camiño bretemoso na audición galega que escribe. Sería moito pedir que me mande unha copia do texto? Hei de agradecerllo, pois a súa opinión intrésame particularmente (metinme con Bos Aires, a Patagonia, etc. de anos atrás e non sei que pensará vostede de tal empresa, arriscada, por certo). De camiño (e tamén se non é pedir demais) prégolle que me mande o comento, tamén radial, que –dixéronme– fixo arredor do meu libriño de contos tiduado Xente no rodicio. E disculpen tanto pedir...
De nós tería tanto que decir... Vivimos esta esperencia histórica, día a día, que é unha formidable escola; escola até nos erros, nas cousas que, ás veces, saen tortas. Polo demais, somos milicianos, labregos por tempadas, xornalistas, un pouco de todo según as necesidades e as circunstancias do momento. Como trafego constante, Anisia escribe pra nenos (radio, teatro infantil, algo de biografías e traballos de divulgación –un xeito de monografías breves) no que é cuase unha especialista. Eu, no Ministerio de Industria Básica, na Direición de colaboración técnica (protocolos de colaboración, orgaísmos internacionales, etc.) e parellamente xornalismo en veces, cando teño tempo. Tamén –talvez por contaxio con Anisia– escribo ás veces pra pequechos. Pubricouse meu En el zoológico (libriño pra pequerrechos de 4 anos) e está no prelo Aventuras de juguetes (6 contos pra o mesmo nivel, co que compartimos o segundo premio nun concurso Anisia e eu alá polo ano 65); en fin, algunhas cousas máis, e por suposto sigo a escribir en galego, pois eso é consustancial coa miña vida. Teño feito algo máis e moito proieitado que se irá cristalizando. Eso, en poucas palavras, é o que podo decir como resume da nosa andaina por estas terras (non tan quentes como se di: 12-28 grados).

Agardo, pois, novas de vostedes a través de Isaac. Entramentras, reciban os dous cariños de Anisia e unha aperta de

X. Neira Vilas

1968-04-03
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1968
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1968 en 03/04/1968

Vigo 3-abril 1968
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Acabo de recibir tus líneas del 29 de marzo. Con anterioridad recibí la carta que me escribiste el 20 de febrero. No la contesté antes porque llevo una larga temporada muy cansado y sin ánimos. Estoy sometido a tratamiento médico para reducir la colesterina de la sangre, y he perdido ya algunos kilos. Sin embargo, no acabo de recobrar el espíritu de antes. Confío en que en el verano, aliviado un poco del trabajo y en contacto con el aire libre, pueda ir reintegrándome a mi ser habitual.
Regreso ahora del cementerio de Pereiró, donde dimos tierra a Antón Beiras. Llego profundamente impresionado, y no sé cómo expresarte el doloroso trance que pasamos cuantos fuímos sus amigos.
De esos Juegos Florales de que me hablas, no tuve otra noticia que una circular que supongo recibirías también tú.
No sabes la gran satisfacción que nos producen los éxitos de tus exposiciones. De la de Bonn tuve conocimiento por diversos conductos. Te adjunto el recorte de un comentario aparecido en la última página, en lugar destacado, de Faro de Vigo.
¿Por qué no me envías una nota de tus actividades artísticas más recientes para Grial? ¿Y por qué no me mandas, asimismo, alguna colaboración tuya para esta revista?
Por aquí sigue todo más o menos como siempre.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1968-04-07
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 07/04/1968

7.4.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Tengo la tuya del 25, 3 de la que creo algo te contesté en una nota. Por supuesto ya te puedes suponer cuanto nos alegra tu éxito de Bonn. Pero había que mandar notas aquí para reproducirlas. Debieran de mandar noticias desde el mismo Bonn. ¿Por qué las recibieron en el Faro y no en La Voz? ¿Es que te estás volviendo de Vigo?
Te dije que estuve en Valencia y allí me acordé mucho de vosotros del año pasado. De esta vez fue viaje más rápido a base de avión y tren pero me quedaron unos minutos y pude ver dos museos muy importantes: el de Bellas Artes y el de Cerámica “González Martí”. Había letreros por las calles “parlem valencià”. Me gustó más. De vuelta de Valencia estuve en Sargadelos. Estaban con la última placa de techo. Se cumplen pues los plazos previstos. Lo malo es que la cantidad de cosas que se me echa encima me empieza a poner nervioso y por si fuese poco eso de Magdalena es una plancha que le aplasta a uno sin que uno pueda defenderse. No se concibe que un individuo llegar a una postura tan indigna como N[úñez] Búa. Y lo que más me duele es que no sea de Mourente, pues este Mourente que es accionista de Celtia se va a frotar las manos cuando vea los cargos que se acumulan contra uno de sus detractores. ¿No habría un alma de Dios por ahí que pudiese aconsejar a N[úñez] Búa que se retire para evitar ese espectáculo?
Bueno, ayer vino por la tarde Emilio, el hermano de Maruja, con su mujer, preguntando por vosotros y le hemos informado como pudimos. Estuvieron una hora muy cariñosos. También ayer recibí la inscripción de Ediciones del Castro. Ahora irá inmediatamente tu libro de dibujos.
Lo de Blanco Amor José es una basura. Mejor ni hablar. Y el pobre de Eduardo le han rechazado en La Voz artículos que envió con la intención de no [co]brarlos. Es triste. Creo que lo más sano y estético es irse a Vietman a matar yanquis y aliados de ellos. Hay que atacar los más importante: la cabeza de la basura.
Si voy por Vigo trataré de ver a Paco, enterarme de si dimitió y si así fue felicitarlo por ese gesto de autorreprobación de las tonterías que ha hecho pues si Naya y otros confusos están colaborando en la revista del Centro no hay otro culpable que Paco que fue quien los llevó.
¿Cuando venís?
Te tendré informado de todo.

Abrazos muy fuertes a Maruja y a ti de todos los de esta casa

[Díaz Pardo]

[Manuscrito:]
Lo de Beiras
Copia carta a Villa -7.4

1968-04-08
Carta de Laxeiro a Luís e Maruxa Seoane. 1968
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Laxeiro a Luís e Maruxa Seoane. 1968 en 08/04/1968

Madrid, 8-4-68

Queridos amigos Luis y Maruja:

Aquí me encuentro en los Madriles esperando el día de la inauguración de mi muestra y poniéndole trajes a los cuadros que por cierto me costarán unos miles de pesetas, porque los dichosos trajes conocidos por el género, bastidor, marco, casi hasta a la altura del pantalón, chaqueta. Santullano después de ver algunos de los cuadros y lo mismo el crítico que iba a hacer el prólogo en el catálogo están contentísimos con la obra. Yo mismo, después de verlos con marco, me gustan un poco más. Espero que todo salga bien y estoy contento por traerme el cuadro grande. Aquí hace un frío que pela. Yo hasta ahora no tuve ningún resfriado y por el momento me encuentro contento aquí. El día 21 de marzo llegué a Madrid y no hice más que llegar me dieron la triste noticia que aquella mañana muriera Graciano Macarrón, que, con todos los pequeños defectos, era una buena persona. Y ahora la otra triste noticia; Antonio Beiras lo enterraron en Vigo el 2 de este mes, siempre es así, las buenas personas que están haciendo algo útil para la Humanidad son las que desaparecen, y además jóvenes, pero no pasa así a los parásitos estos viven hasta que el aburrimiento los mata. Beiras falleció en Santiago, según noticias, el entierro fue una inmensa manifestación de duelo. Si le quieres dar el pésame a la mujer, aquí te mando la dirección. (Colegio Rosalía Castro, Vigo). No vi aún a Marcial. Te manda saludos Isorna. He visto muy poca gente, después de la inauguración veré más. Me preguntó por vosotros don Ful y os manda muchos saludos. El Gijón, como siempre, las mismas caras con los mismos números. Bueno, tan pronto esté el catálogo te lo remitiré y te tendré al tanto de lo que ocurra. Mi muestra que se inaugura el 18 de este mes. Por Lala, sé que vosotros estáis preparando tu exposición, la que será un éxito y así lo deseo. Ya sé que llamaréis a Lala de vez en cuando. Esta lo necesita porque está un poco sola y triste. Las cosas no salen como uno quiere, pero ya se arreglará. Para otra tendré más que decirte, abrazos para los dos

Laxeiro

1968-04-10
Carta de Negri a Seoane. 1968
Bonn
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1968 en 10/04/1968


Bonn, 10 de abril de 1968

Querido Seoane:

Con estas líneas, le acompaño las fotografías tomadas el día de la inauguración de su muestra de grabados en el museo de Bonn.
Volveré a escribirle para enviarle un juego completo de las críticas que han aparecido. Entretanto doy por seguro que Payró le habrá traducido las que le adelanté en mi anterior.
Pasaremos las Pascuas en París, con mi madre y Nélida. También vendrá Miguel Ángel con su familia, de modo que este año estaremos todos reunidos.

A Maruja y a Ud. nuestros deseos de felicidad y un cordial abrazo.

Tomás

Señor
Luis Seoane
Buenos Aires

1968-04-14
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 14/04/1968

Castro, 14.4.68

Querido Luis:

Te confirmo varias mías. En una te habla de que ya está autorizada la editorial. El libreo de tus dibujos: “Cada testa un mundo” (y el prólogo sería eso que te envío) está ya en la imprenta. Y confío estará terminado rápidamente. Dentro de mis limitaciones te lo cuidaré lo mejor que sepa y pueda. Cubierta con un dibujo de los de dentro impreso en gris con letras negras semejante a ese dibujo que te mando. 500 ejemplares numerados del 1 al 500. Primero una hoja blanca, luego otra con el título, luego tu primer dibujo, “…mañán pode ser diana”, luego la portadilla, luego el texto en letras grandes ocupándolo todo y sucesivamente los 54 dibujos por el orden que los dejaste. Al final el rematouse con el número de ejemplares tirados. Por detrás de la portadilla el exemprar nº. Te digo todo esto para que tengas una idea de cómo irá. No esperaré tu respuesta para que salga lo antes posible pero si ves que algo debiera ir de otra forma, dilo por si llega a tiempo, que casi siempre se llega a tiempo, en estas cosas.
Con este libro tuyo está en la imprenta una segunda edición del de Neira Memorias dun neno labrego con prólogo de Alonso Montero, que se interesan por él varios universitarios. En fin: vamos a ver.
Sargadelos sigue. Se cumplen los plazos. Anteayer estuve allí y pasado mañana volveré. Montañas de cosas que hacer. Yo sigo mientras lo de Magdalena me sigue sacando el sueño y estoy pensando en que se venga Camilo.
Me escribe Lifschitz interesándose por tus jarras. Mañana le contesto, y le enviaré catálogos. Por cierto, tú me preguntabas los precios en una anterior. Se le pusieron quinientas pesetas a cada una. Ahora: un embarque semejante al que se te hizo a ti tuvo un gasto de fletes y despacho que se acercó a las dos mil pesetas, por ese su costo aquí para despachar a ahí debe calcularse en unas seiscientas pesetas. De todos modos el costo importante debe ser ahí los aranceles que hace poco eran del orden de un 150%, por eso si desde aquí se factura todo su valor deben salir ahí caras. Si es así una solución puede ser facturarlas aquí baratas y el resto que te lo paguen ahí a ti, y luego aquí se te carga en cuenta. Tú ordenas.
¿Cuándo venís? Abrazos muy fuertes para entrambos.

Isaac

1968-04-18
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 18/04/1968

Buenos Aires, 18 de abril de 1968.

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido amigo:

Acabamos de recibir la tuya, ayer o anteayer, y no me contestas a la pregunta que te hice sobre las jarras, ¿qué precio tienen?, pues algunas personas quieren la colección. Yo no sé qué contestar. No sé por qué recibieron en El Faro la nota de la exposición de Bonn, ni sé quién es el autor, si es seudónimo o verdadero nombre y apellidos alemanes. De cualquier manera me extrañó que se publicase ahí. Uno de estos días te enviaré las dos notas, muy buenas, que me llegaron hasta ahora para que tú dispongas de ellas. Me prometieron el envío de otras que también se publicaron. Lamento todo lo que me cuentas de Magdalena y me gustaría mucho aconsejar a Núñez Búa en cuanto a este asunto pero no me da oportunidad de hacerlo, jamás me habla de Magdalena y últimamente lo veo muy poco. Antes venía a menudo por casa pero desde que se ocupa de los problemas de Pescanova, o creo que se ocupa, viene mucho menos, creo que viaja más a menudo al interior, no sé si por los seguros o por Pescanova. Me llamó por teléfono no hace muchos días diciendo que se iba afuera por Semana Santa. Es todo lo que sé de él. Tu carta a Villamarín me parece bien. Es lo menos que puedes decirle. Sin embargo pienso que en representación del Castro, o simplemente como accionista, deberías venir aquí y plantear el asunto de Magdalena a todos los mondelos que habéis reunido en el directorio de la empresa. Esta gente no tiene evidentemente plan y anda a la deriva, terminarán por hundir o desfigurar a Celtia. No se puede hablar de falta de mercado pues se están abriendo nuevos bazares y algunos como Rosenthal y Churba, el de Belgrano, instalaron sucursales muy ostentosas en el barrio norte. En las vidrieras apenas se ve esta temporada porcelana de Magadalena, así nos parece a Maruja y a mí. No conozco la ofensa a Camilo, hace algunas semanas que no viene a Buenos Aires, Maruja piensa llamarlo uno de estos días. Recibimos siempre de él por correo recortes de los diarios que tú le envías y lo suponemos preocupado por los exámenes y las clases. En cuanto a Paco eres injusto con él. Si renunció no fue por mí ni por los amigos de aquí que deseaban que quedase, como garantía de una colaboración conveniente para la revista y como el único, entre los periodistas conocidos de ahí, capaz de interpretar los deseos nuestros. Naya es otra cosa por lo que sé y leí de él, y no conocemos de Paco tontería alguna que haya hecho para el Centro Gallego de la que él fuese responsable. Conozco muy bien el C. G. y puedo afirmarte esto con la autoridad que me puede haber dado pasar allí 19 años en las dos épocas de mi dirección de la revista y no creo, por mi parte, ser idiota. Nadie estorbaba más a J[osé] B[lanco] A[mor] que Paco, según me consta. Las colaboraciones de la revista fueron solicitadas directamente por J.B.A. Las cartas fueron escritas en la secretaría del C.G.
Para el libro de dibujos míos el título definitivo es Retratos desguello (de reojo), viene de esguello, una palabra que le gustaba mucho a Manteiga y que incluso utilizó para una serie de artículos. Me alegra la noticia del techo de la primera fase de Sargadelos. Tienes que decirme algo de la impresión de las gentes de Sargadelos. Sospecho que les alegrará la construcción de la nueva fábrica. Estos días, mañana, inaugura en Madrid Laxeiro, en Biosca. Está muy contento. Recibí una carta de él. Llevó de aquí algunos cuadros nuevos y el grande de más de dos metros que hizo en 1965 o 1966 y que expuso en Velázquez. Estoy seguro que tendrá mucho éxito. Siento lo de Eduardo B[lanco] Amor. No comprendo por qué le rechazaron los artículos. ¿Se trata de algo personal?.
Bueno, esto es todo por hoy. Contéstame “largo”. Un gran abrazo para todos vosotros de Maruja y mío. (Recordamos el espléndido viaje a Valencia, en el camino a Cuenca, y sobre todo las paellas, y me quedan como recuerdo dos o tres retratos que hice allí). Otro abrazo:

Seoane

Nota:
Los clisés de los retratos deben ser de igual tamaño al original y todos pluma, o de línea, o como ahí le llamen, que no recuerdo. Siento añadirte una nueva preocupación, y el libro aproximadamente del tamaño de los de Botella al Mar, dejando poco margen a los dibujos, 1 cm. arriba y de los lados en la página y me gustaría ocupasen las páginas pares e impares, es decir, nada de páginas en blanco.

S.

1968-04-18
Carta de Seoane a Negri. 1968
Bos Aires
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1968 en 18/04/1968


Buenos Aires, 18 de abril de 1968

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Ayer recibí las fotografías de la inauguración de Bonn. Nos gustó mucho verlas y sentimos no haber estado en ella, aunque seguramente, de haber estado, hubiésemos deseado estar fuera de allí, como ocurre con todas las inauguraciones. La Nación había publicado una de ellas, la del director del Museo y la esposa del presidente. Clausurada la exposición le ruego me envíe en una próxima carta con las impresiones personales, lo que usted pudo observar y oir de las gentes que acudieron ese día u otros. Me importa mucho todo esto, su opinión y las otras opiniones, pues un pintor, un artista en general se va haciendo con los demás, no solo con lo que aprende de otros artistas, de los museos, y extrae de sí mismo. Me interesa la opinión del público de Alemania uno de los más informados del mundo por su tradición en cuanto a grabado. Tambien las nuevas críticas de publicaciones si las hubo y el resultado general de la muestra. Tambien quisiera saber algo de Münster, si tiene usted noticias, que pasó con la carpeta, si fué bien aceptada por los suscriptores de la Schwarze Schaf, porque, si les interesa, quizá podría hacerles otra a final de año. Ahora estoy consagrado a la muestra retrospectiva de Bonino y Art Galery que reunirá unas cien o ciento veinte obras, óleos, desde 1948 hasta este año, es decir una selección de 20 años de trabajo.
Perdóneme todas las molestias y pérdidas de tiempo que le ocasiono pero usted debe comprender mi impaciencia en estas cuestiones pues uno con respecto a las propias obras está, quiéralo o no, pendiente del juicio de los demás, por muy aislado que esté, trabaje o guste de ese aislamiento. Nadie podría trabajar en ella si no tuviese comunicación con las gentes en general.
Maruja y yo nos alegramos hubiesen pasado todos juntos unos excelentes días de Pascua en París. A todos los suyos les enviamos un saludo y a usted un abrazo de:

[Seoane]

1968-04-19
Carta de Seoane a Azcoaga. 1968
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Azcoaga. 1968 en 19/04/1968


Buenos Aires, 19 de Abril de 1968

Sr. D. Enrique Azcoaga
Madrid

Mi querido amigo:

Te debo carta desde que llegué hace ya muchos meses, cinco o seis, y te debo noticias de aquí, no sé muchas que puedan interesarte. Buenos Aires continúa creciendo, crece el número de sus galerías de arte, de su comercio, de sus “torres”, de sus artistas, etc., crece y uno no acaba de comprender cual es el fenómeno de este crecimiento. Galerías se han abierto algunas nuevas, Art Galery International1, un piso fabuloso en Florida entre Viamonte y Tucumán, donde, de acuerdo con Bonino, haré una exposición retrospectiva de aproximadamente 110 óleos en el mes de Julio. La de Perla Figari, la mujer de Nagel, que abrió una muy bien presentada y espaciosa en la calle Maipú casi frente a Bonino, dedicada exclusivamente a dibujo y grabado, donde expondré grabados en Agosto y luego una pequeña de Makarius el fotógrafo, tambien dedicada a grabados, donde expondré estarcidos el mes próximo. Se abrieron otras diez o doce entre 1967 y lo que transmitió de este año que evito citarte. Asimismo Olejaveska compró la de Pissarro y entró en el gremio de los “marchands”. Aparte de estas noticias generales, otras de índole personal. Preparo un tomo de dibujos de café, hay muchos de Madrid, Retratos furtivos, hechos en las mesas de café y dos pequeños álbumes ilustrando con grabados de madera dos cuentos de Kafka, El buitre y Un suceso cotidiano. En Galicia saldrá el de las cabezas de cafés hechas allí, Retratos desguello, es decir, de reojo y en octubre seguramente, estaré de vuelta en España. En Bonn la exposición mía de grabados que se cerró el 7 de este mes, estaba abierta desde el 5 de marzo, constituyó, según parece, un acontecimiento. Estas son mis noticias personales. Pero ahora te escribo por otra cuestión. Se trata de un informe que me pidieron para el Centro Editor de América Latina, compuesto por la gente salida de EUDEBA, sobre una lista de posibles autores para pequeñas biografías de las siguientes personalidades literarias españolas: A. Machado, Valle Inclán, P. Baroja, M. de Unamuno, García Lorca, R. Alberti, Aleixandre, J. R. Jiménez, Luis Cernuda, Pérez Galdós, Juan Maragall y Rosalía de Castro. Es decir sobre doce españoles estudiados en su vida y obra por otros doce escritores españoles. Quisiera que te incluyeses tu en alguna de ellas, Alberti, por ejemplo, e hicieras lo mismo con Marcial Suárez, Unamuno o Rosalía, o el que fuese. Creo que son algo más breves que la francesa Ecrivains de toujours de las Editions du Seuil, pero de un carácter parecido con un gran tiraje. Esto es muy urgente y pienso que muy importante. Envíame nombres y direcciones para que escriban directamente. Mejor es que tu hagas la lista sin que los posibles autores se enteren. Los libros de C.E.A.L. se están vendiendo mucho, es en este momento seguramente la editorial que más vende. Establecerían contacto con cada autor, así me informaron.

Sin más hoy, recibe para María, tus hijos y tú el fuerte abrazo de:

[Seoane]
1. O nome correcto é Art Gallery International.

1968-04-20
Carta de Seoane a Zegrí. 1968
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1968 en 20/04/1968


Buenos Aires, 20 de abril de 1968

Sr. Armando Zegrí
New York

Mi querido amigo:

Recibí hace unas dos semanas el paquete de grabados y dibujos que trajo de parte suya nuestro amigo Ariel Canzani. Debí haberle escrito tan pronto me los entregó, pero fui dejando de un día para otro con la esperanza de darle alguna noticia sobre mis actividades. En julio, se realiza una retrospectiva mía, 1948 a 1968, de pintura, 110 óleos aproximadamente, en Art Gallery International, una sala inmensa muy bien presentada en la calle Florida. La hago de acuerdo con Bonino. Y en agosto, una exclusivamente de grabados en otra galería nueva, Perla Figuri, en la calle Maipú, casi frente a Bonino. Por otra parte, en Bonn, se acaba de clausurar, el día 7, una exposición de 50 grabados en el museo de esa ciudad que se celebró con gran éxito y una crítica excepcional, en la que los alemanes, sin embargo, no pudieron evitar de destacar la influencia que ejerce por lo visto en los argentinos el trópico. Muy bien las consideraciones artísticas, pero evidentemente mal de geografía. Y en octubre, si es posible, procuraremos volver por unos días a New York de paso para España, donde haré, seguramente, si aceptan los bocetos, una mural en Vigo. Antes saldrá en Buenos Aires dos breves cuentos de Kafka hechos con grabados míos y un tomito de dibujos de cabezas que fui haciendo por los cafés europeos que se titulará Retratos furtivos. La Biblioteca del Congreso de Washington me compró uno de los grabados expuestos en la Bienal de Lubjana, en Yugoslavia. Esto es todo. Nos gustaría saber de ustedes y qué proyectos tienen.

Siempre agradecidos, con saludos de Maruja y míos para Mildred y usted y reciba el abrazo de su amigo:

[Seoane]

1968-04-22
Carta de Seoane a Laxeiro. 1968
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Laxeiro. 1968 en 22/04/1968


Buenos Aires, 22 de abril de 1968

Sr. D. José Otero Abeledo
Madrid

Querido Laxeiro:

Recibimos tu carta con los primeros días de frío de Buenos Aires y de casi en las vísperas de tu exposición madrileña. Nos alegramos mucho de que estés satisfecho, al menos un poco más de los cuadros. Para mí, en general, que creo que has hecho bien en llevar, va a constituir una sorpresa. Supongo que habrás tenido ya un éxito el día de la inauguración el 18. Por mi parte, trabajo mucho. Tengo resuelta la muestra retrospectiva de julio que será constituida por 110 óleos y, en agosto, en la Galería de Perla Figari, nueva, casi frente a Bonino, expondré unos 50 grabados, al mismo tiempo sale el libro de dibujos, Retratos furtivos y dos pequeños álbumes de grabado. Para el mes que viene, mayo, expongo estampas en la pequeña galería que inauguró Makarius, el fotógrafo, en el mismo edificio donde estuvo Lascaux, Florida y Paraguay, solamente que en el subsuelo. Esta temporada se han abierto dos o tres galerías. Unas sesenta se anuncian en la Guía de Arte, aparte de las muestras de los museos, del Instituto Di Tella. En Di Tella está exponiendo Badii, es escultor y hace pocos días se cerró una, a mi juicio horrenda, de un pintor suizo que representó a su país en la Bienal de San Pablo. Se trataba de cuadros con temas de neumáticos para autos y guantes y manos ejecutadas en el peor estilo de anuncios para vidrieras, pero gigantescos, de tres metros por tres. Su nombre no me quedó grabado en la memoria. No creo lo necesite jamás. Tuve noticias del fallecimiento de Beiras por Del Riego, que lo sentí mucho como puedes imaginarte. Igualmente siento el de Macarrón, que conmigo fue muy correcto tratándome con simpatía. Me dirás como te va con la exposición y envíame el catálogo. Nosotros estaremos probablemente en España para octubre y estaremos quizás todo el invierno en Galicia. Hay que probar al turismo que Galicia tiene un invierno magnífico, con todo lo que constituye un buen invierno, lluvias, frío, vientos, heladas, humedad, nieve en algunas partes que es lo que en definitiva pone a prueba la naturaleza física humana, su capacidad de resistencia. ¿De qué vale un invierno como el madrileño muy frío, pero casi siempre con sol? Inviernos son los nuestros. Pues bien, iremos a resistir a El Castro. Saluda a todos los amigos comunes, a Isorna y a todos los contertulios de El Gijón. A don Ful y a Isabel en Fernando Fe si pasas por allí, a Ruibal si lo ves y a Santullano en la galería. Con Lala hemos estado algunas veces desde que te fuiste y le llamamos a menudo. Hoy inaugura Falcini una gran escultura que titula España peregrina y dibujos en la Galería Nexo.

Bueno, esto es todo por hoy. Recibe un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-04-22
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 22/04/1968

Buenos Aires, 22 de abril de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Acabo de recibir tu carta con el prólogo que has escrito para el libro de dibujos míos. Antes de nada quiero felicitarte por dicho prólogo. Me gustó mucho, creo, aparte de las exageraciones, que es el que corresponde y coincide en lo fundamental con el que hice para los otros que se publican aquí. Acertaste perfectamente en la intención de esos dibujos y creo que estos no podían presentarse mejor acompañados. La única observación que se me ocurre es la de mi nombre. Creo que Lois es un arcaísmo. Ya sé que algunos lo usan, pero yo siempre usé Luis, incorporado en Galicia al lenguaje familiar y que equivale a Luiz en Portugués. En cuanto al título te lo decía en mi última carta, Retratos desguello, es más breve y significativo que el otro. Me parece muy bien la tapa, solamente creo que basta simplemente para el texto con poner Seoane, sin el Luis, en todo caso como tú quieras y suprimiendo, esto sí, “apuntes de”. Con la palabra retratos se dice bastante claramente de que se trata. Quizás, sin modificar la estructura de tu boceto, el título debe ir abajo y el autor arriba. Esto es todo. Me gustaría que el libro no se imprima en el famoso papel ilustración, cauché, o como se le llame ahí, pues el tipo de grabado no lo exige y cualquier otro papel es más cálido. Te agradezco mucho todo lo que estás haciendo por este libro. En cuanto a las jarras yo le diré a la gente que vale cada una 600 pesetas, pero tú busca el modo de enviar una factura a ellos por menos precio para los trámites que deban hacer aquí, lo mismo que hiciste con las mías, de modo que envíen todo ahí, el importe me refiero. Las vio poca gente, pero a quienes las vieron gustaron mucho. Creo que en mayo pasarán por ahí Willian Shand, el amigo inglés amigo mío de hace muchos años, que vive aquí, y su mujer Susana. Lleva tu dirección y teléfono. Creo que desembarcan en Lisboa y suben a Galicia. Llévalos o hazlos llevar por las rías hasta El Ferrol. Que vean, si se puede, Chamorro. Quisiera que trajesen una buena impresión de Galicia como trajo Torrallardona. Son también amigos de Dieste. Perdóname por estas visitas pero se trata de promover Galicia en Buenos Aires.
Los juegos florales los patrocina la Academia Gallega. Viene Martínez Risco a ellos e hizo, según parece, cambiar alguno de los temas para que no haya ninguno que tenga carácter político. En la lista de invitados incluyeron a Fraga. Se está formando aquí un fantástico mundo de confusión. Nosotros iremos seguramente en octubre. Estamos con ganas de volver y por mi parte hacer cosas, no sé bien qué: objetos, otras jarras, tapices, cuadros, lo que sea y pueda. Quizás en noviembre se haga otra exposición de óleos en Alemania, hasta ahora no pasa de proyectos y conversaciones. Tengo un proyecto para Magdalena que sólo haría si tú vinieses o se arreglase contigo, que sería hacer una docena de jarras con caudillos populares argentinos del XIX. Creo que tendrían éxito.

Bueno esto es todo. Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina y para ti, Xosé, Rosendo, Hnos. Vázquez, de:

Seoane.

1968-05-03
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 03/05/1968

Castro, 3.5.68

Querido Luis:

Estuvimos unos días en Madrid, también por cosas de Sargadelos. Vimos la exposición de Laxeiro, otra de Faílde Gago y otra de Andrés Colombo. Este último ha dado un gran avance y, ya al cierre, tenía dos pequeñas cosas vendidas. No lo vi. Laxeiro y Faílde no se habían estrenado en la venta. Las cosas están difíciles. Ambas exposiciones muy buenas. Faílde ha dejado bastante su románico. En la exposición de Laxeiro estuve con el grabador Oliver, que vendrá por aquí.
Tus dos cartas han llegado y aunque teníamos grabado todo se está volviendo a grabar Retratos desguellos. También observando las demás indicaciones que haces. Tu trasacordo es positivo. De acuerdo.
“Los mondelos que hemos metido en el Directorio” los ha metido tu amigo Núñez Búa al que puedes decirle todo eso. No a mí. ¡Solo eso faltaba! Por entretenimiento te envío copia de carta y resumen del informe a Villamarín para que veas que las cosas están llegando a su desenlace con el escándalo correspondiente. Esa idea de las jarras con los caudillos argentinos es verdaderamente tentadora, y deberías hacerlas aunque estén así las cosas. De momento allí en Magdalena tendrás todo el respeto que te sea necesario; llamas a Camilo y que te preparen el material que digas. Creo que lo debes hacer. Le harías un gran favor a Magdalena. Acaso la colección esa de mondelos podría darse cuenta de que son unas verdaderas miñocas.
Lamento no haber quedado convencido con lo que me dices de Del Riego. Los que colaboraron recibieron la invitación de él y no del Centro. Además tampoco ha dimitido y el pasado domingo representó al Centro en la Asamblea de Orense para la creación de una Federación de Centros Gallegos, y según me dijeron amigos comunes la gente no ha querido ni mirarle a la cara. La reunión fue presidida por Eduardo Blanco Amor a quien le enviaron 15.000 pesetas para que representara al Centro junto con Del Riego, pero la gente quedó encantada de Eduardo pues puso por delante el carácter transitorio de la junta actual encaramada por circunstancias desdichadas sin representar al verdadero sentimiento de la institución. Y luego se manifestó abiertamente contra todo lo que defiende la actual junta, y desde la presidencia sirvió a cuanto progresismo pudo. Y puso de relieve lo de las 15.000 pesetas con las que sin duda intentaba sobornársele. Es pura información lo que digo.

[Díaz Pardo]

1968-05-07
Carta de Negri a Seoane. 1968
Bonn
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1968 en 07/05/1968


Bonn, 7 de mayo de 1968

Querido Seoane:

Con la presente, le envío una fotografía del exterior del gabinete de grabados del museo de Bonn (Arndt Haus), tomada en oportunidad de su exposición. Verá ud. en primer término los carteles con los soles. De ellos les despaché un cilindro hace cosa de 2 semanas.
El éxito de esta última exposición fue formidable: tanto el público como la crítica reaccionaron en la forma más positiva; el director del museo quedó encantado y Hap Grieshaber, al verse comparado con ud., pidió desde Stuttgart un catálogo.
Paso ahora a la exposición que tengo proyectada para septiembre en Munich. La señora Godula Buchholz me dice que quiere ver diapositivas de algunos de los cuadros que ud. mandará. Esto me permito encarecerle, pues se trata de un detalle muy importante para que yo pueda concluir las gestiones. La idea de hacer otra carpeta con grabados me parece muy buena, pero ya que hacemos la próxima exposición con la señora Buchholz, pienso que sería conveniente proponérsela a ella para que la edite en Munich, coincidiendo con la muestra. En fin, ya hablaremos de ello. Lo importante es ahora, que ud. me envíe cuanto antes unas 10 diapositivas de los cuadros que piensa exponer.
En espera de sus noticias y con afectuosos saludos para Maruja, lo abraza su amigo

Tomás

Señor
Luis Seoane
Buenos Aires

1968-05-09
Carta de Zegrí a Seoane. 1968
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1968 en 09/05/1968


Mayo 9 de 1968

Mi querido amigo Seoane:

Veo que Usted sigue en un tren de grandes actividades. Mucho nos ha alegrado tener todas estas buenas noticias de sus numerosas y variadas exposiciones. Igualmente, nos alegra la noticia de su regreso a Nueva York en Octubre de paso para España. Ustedes nos encontrarán por esa fecha instalados en un nuevo local en el nº 152 Este de la calle 79. Es una buena sala y sobre todo más céntrica y más estratégicamente ubicada dentro del plano artístico y comercial de Nueva York. Nos cambiamos dentro de un mes o mes y medio. Estamos ahora en el proceso de llevar a cabo los preparativos e instalaciones del local para nuestros fines. Aproveché el paso de Canzani por Nueva York para devolverle por mano la obra que teníamos aquí acumulada desde hace años y que habíamos mostrado en muchas ocasiones. No tuve tiempo de avisarle del envío. El Museo de Arte Moderno tiene otro grabado suyo “en bodega” desde hace algún tiempo, pero no me han notificado aún si lo han adquirido o sigue “en consideración”.

Nuestros saludos y recuerdos para Usted y Maruja,

Armando Zegrí

1968-05-18
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1968
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1968 en 18/05/1968


Montevideo, 18 maio 1968

Benquerido amigo e irmán:

Polo noso común e admirable amigo Díaz Prado, ademiramos o fermoso traballo del Manuel María Versos pra cantar en feiras e romaxes, que vai editar o noso Patronato da Cultura Galega, prás próisimas xiv Xornadas de Cultura Galega. Nembargantes, como o númaro de páxinas é pouco abondoso, tomámonos a liberdade de pedirlle, novamente, a súa axuda, que consiste en facer un dibuxo por cada poesía, ademais da carátula correspondente. O tamaño do libro será, esaitamente, ao de Historias de emigrantes, de Neira Vilas.
Estamos moi inquedos coa tardanza de Díaz Pardo, pra que nos mande o material pra Eisposición. Sant-Yago xa está petando na porta. ¿Que fará con todo iso?

Agradecendo de antemán a súa deferencia, reciba unha aperta cinguida.

Pereira

1968-05-20
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 20/05/1968

Castro, 20.5.68

Sr. Don Luis Seoane. - Bs. Aires.

Querido Luis:

El día 16 salieron los primeros ejemplares de la imprenta de tu libro y del de Neira (enviándote ese mismo día a ti uno de cada). Para que al día siguiente pudiesen figurar en el stand que pusieron en el Cantón Arenas-Facho, fui yo mismo a pedir los permisos a donde los dan con una tarjeta de recomendación de Risco. Fue lamentable porque de una manera falta de la menor educación y respeto se me acusó de querer meter gato por liebre con motivo de las letras gallegas. Ya te puedes imaginar en qué sentido. Me vi retrotraído [a] los difíciles tiempos de hace cerca de 32 años. Aguanté porque ya no tengo ni una Magdalena a donde irme. De lo contrario me tomo de inmediato un avión y no vuelvo más. Pero... ya estoy cansado para volver a empezar de nuevo y que vuelva a salirme otro N[úñez] Búa... Bueno, pero los libros han salido bajo mi responsabilidad aunque habrá que esperar cualquier cosa. En el tuyo, entre otras cosas que están mal, unas que veo y otras que no, se les escapó eso de “apuntes” en el lomo que tú no querías. Perdona. Mañana te van tres ejemplares por avión y diez por barco. Y ya me dirás los que quieres que te envíe. Tu libro gustó muchísimo a quienes lo han visto. En La Voz hay jaleo. Primero les han puesto una fuerte multa por lo de Felipe del año pasado que tú ya conocías y no se sabe por qué razones pero sí que Bocelo ha saltado. Sin punto y aparte. Estuvo Eladio Dieste hace cuatro días. Rafael me dijo que se encontró en Santiago al poeta Willian que me anunciaras. Parece ser que le fue imposible venir por aquí, donde, naturalmente sería atendido como tú querías. Lo lamento. Lo esperábamos. Ayer estuve en Sargadelos. Va muy bien y queda hermoso. De hace unos 15 días son esas fotografías en una de las cuales verás al arquitecto, al aparejador y al constructor. Te va asimismo copia de la escritura de constitución del L[aboratorio de] F[ormas]. Pasado mañana espero que, al fin, se firmará la de ampliación de Sargadelos. Todo esto tiene muchísima complicación; si no fuese porque la idea es tentadora no tendría fuerza para llevar esto adelante. Además que es una tarea desproporcionada a las fuerzas disponibles propias. Pero todo se andará. --- Lab. de Formas: como ves se constituye por 320.000,- luego suscribe 500.000 en Sargadelos por cuya diferencia Hacienda nos desplumará, pero es la mejor solución estudiada. Pienso que conservando nosotros siempre la mayoría podría pensarse que en un futuro podría elevarse este capital a 500.000, es decir aumentar 180.000. Y estas 180.000 repartidas aprox. en 6 individuos que, a la vista de los acontecimientos, de la evolución de las ideas y de la experiencia recogida, iríamos invitando a colaborar. De momento nos interesaba en mi manera de ver y afrontar las cosas invitar a colaborar a Albalat. Tengo como razones: que se está portando muy bien, que lo está haciendo muy bien, que sus servicios van a representar una punta grande de pesetas y que esta era una forma de retribuirlo, en parte, de atribuir a un arquitecto del L. F. la aportación que representa este edificio y además, tratar de que un trabajo que está haciendo sobre la planificación de una ciudad de las rías de los ártabros, que considero importantísimo pudiera presentarlo desde una publicación nuestra. Se le ofrecería una participación de 30.000 ptas. y se le comprometía a actuar dentro de nuestro espíritu, ya no solo al ingresar en la sociedad sino también con algún documento-manifiesto privado que construiríamos. Bien: ahora dime tu pensamiento, considerando que esto me aliviaba un poco. Y una última cosa: me traigo a Camilo; le he dado orden ya de que prepare los bártulos. Lo he pensado bien y creo que así es mejor. Sobre Magdalena no sé todavía qué hacer. No sé si merece la pena hacer algo. No sé siquiera si será posible hacer algo, ni si se llegará a tiempo. De lo único que estoy seguro es de que Camilo debe venirse inmediatamente. No dejéis de darle algún consejo al abandonar eso. Deseo que quede bien con todo el mundo. Dios os lo pague.
Hoy estuvimos en Santiago y Padrón donde les pusieron el “Pedrón douro” a los coengos Espiña y Morente que van de éxito en éxito y que cada vez se definen más hasta el punto de que ya les han prohibido varios actos y publicaciones. Almorzamos en Santiago con ellos. Los actos han resultado de gran emoción. Yo estuve con Piñeiro que está muy interesado y muy elogioso para la evolución que lleva Ediciones del Castro.
Y nada más porque son las tres y dentro de cinco horas tengo que levantarme para trabajar y lo peor es que aún tengo que acostarme.
¿Cuándo venís? Hace unos días Raúl se pasó una tarde aquí con su familia. Todos quieres saber la fecha de vuestra llegada con más o menos precisión. Sabéis como se os quiere. Un abrazo muy fuerte a entreambos de

[Díaz Pardo]

Contéstame a esas cosas

1968-05-24
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 24/05/1968

Buenos Aires, 24 de maio de 1968.

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Ayer recibí tu nueva carta y, junto a ella, la copia de la escritura del Laboratorio de Formas, las fotografías de las obras de Sargadelos y la noticia de La Voz de Galicia, de la publicación de los libros. Recibí los cuatro míos y el de Neira Vilas que enviaste. Muy bien. El mío quedó en general muy bien. Espero que la gente, apoyada en tu prólogo, entienda la intención de los dibujos y los pies. Te ruego me cuentes sinceramente la opinión de las gentes ahí. No olvides que uno hace lo que puede por conocer la opinión de los demás. En todo existe un proceso de curiosidad y uno hace cosas para establecer un diálogo con el mundo que le rodea, aparte la necesidad que sentimos de expresarnos. Ayer acababa de contestar a tu carta anterior cuando el correo trajo tu nueva carta y vuelvo a escribirte anulando la otra, pues muchas cosas cambian después de la lectura de la última. A Neira Vilas le escribiré por tu intermedio uno de estos días y le enviaré lo que pide. Esta temporada anduve “de médicos”. Me encontraba mal, con un aprensión muy alta que no me disminuía y hube de hacer análisis, electrocardiograma, fondo de ojos, etc., hasta resulta que tenía algo que se llama “bloqueo de rama derecha de corazón” un título casi oriental y poético que no es por lo visto como enfermedad muy importante y que debo tener desde hace diez o quince años, o haberse originado por esas fechas. Como consecuencia debo comer a régimen, andar unas treinta cuadras diarias, trabajar menos, despreocuparme dicen, no fumar. hago casi todo lo que me recetan, además de tomar unas píldoras en cada comida. También dejé de fumar. No lo hago desde el día 1, y desde el día 1, sueño con el cigarrillo. Dejé cualquier otro sueño. No es fácil. Masco chicle. Me asombra lo de La Voz, suponía todo superado y en ningún momento pensé que se pudiese romper con Bocelo, ¿qué significa todo esto?. No creo que a esta altura se pueda dar marcha atrás. Sería lamentable. Y también me sorprendí del regreso de Camilo. No quiero creer que renuncias a luchar por tu derecho a la fábrica de Magdalena. A Camilo le hablamos por teléfono días pasados, casi no viene por Buenos Aires y volveremos a hablarle mañana o pasado para reunirnos con él. Creo que vale la pena que luches por Magdalena, aunque como siempre continúe pensando que tu labor importante está ahí. Debéis hacer un viaje a Buenos Aires. En cuanto al ingreso de Albalat al Laboratorio de Formas, tú sabes que apenas lo trato, lo conocí por ti y hablé con él dos o tres veces, en los dos viajes míos. Me pareció una excelente persona, muy informado en general de muchas cuestiones y las que vi de sus obras me gustan. Pienso, como tú que puede ser útil al Laboratorio de modo que tú resuelve como creas conveniente. Nosotros iremos en octubre. Antes no es posible. Esta vez viajaremos exclusivamente a España pasando antes 15 días en algún sitio. En Julio se celebra la retrospectiva mía con 120 óleos, permanecerá abierta durante todo el mes y en Agosto hago una de grabados, unos 50, en una galería nueva, “Perla Figari”. La de óleos de acuerdo con Bonino la hago en la “Art Gallery”, una galería impresionante en Florida y Viamonte. Estos días se celebra en el Museo una espléndida muestra, “De Cezanne a Miró”, de museos y colecciones particulares de los Estados Unidos y en Octubre se celebrará aquí la primera Bienal Internacional del Grabado. Tengo ganas de organizar contigo algo de esto en Galicia, en La Coruña, una Bienal del dibujo y grabado, o del grabado y artes gráficas, quizás mejor lo último, a la que se acudiría por invitación y que podría ser el fundamento de un Museo del Grabado en La Coruña. No comentes aún la iniciativa, pero piensa en ella. Es relativamente fácil organizar y se trataría de interesar a un núcleo de industriales y comerciantes de la ciudad para financiarla, que, teniendo el local, el del Ayuntamiento supongo para este caso, costaría muy poco. Todo el material en general se mueve por correo certificado y el gasto más importante sería la estancia de unos jurados en un hotel de la ciudad, sus viajes, y los premios, que pueden ser de toda la región y aún del exterior. Los premios serían adquisición y estos grabados serían propiedad del posible Museo. Bueno, ya hablaremos de todo esto. A La Coruña le serviría para proyectarse internacionalmente en el campo del arte. Esto, si te gusta, podría ser una de las primeras iniciativas públicas, más adelante, del Laboratorio de Formas.
Del libro envíame unos 10 más. Pronto sale el de aquí, dentro de una semana aproximadamente. Lamento que Willian Shand no hubiese ido hasta ahí, que Dieste no lo decidiese. Me gusta mucho Sargadelos.

Un gran abrazo para Mimina, para ti, para todos, de Maruja y mío

Seoane

1968-05-29
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1968
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1968 en 29/05/1968


Vigo, 29 de mayo de 1968

Sr. D.
Luis SEOANE LÓPEZ
Montevideo, 1985 - piso 3º dep. 68
Buenos Aires

Querido Luis:

Fai meses que teño pendente de resposta a tua derradeira carta. Demorei contestala por ter conocimento de que o Xerente de “Frigoríficos Berbés S.A.”, enviouche un plano da fachada onde debe colocarse o mural coas medidas. Como o resto está xa rematado, hoxe pedinlle unha nova foto que ordeará facer, onde o espacio reservado pra o teu arte fica con cara de cemento.
Tamén motivou a demora, a promesa do Alcalde renovada varias veces xa, de ir conmigo un día ao Castro pra mercar un lote dos teus cadros e outro dos de Isaac. Como e home tan ocupado ainda non pudo dispor de unhas horas pra facer o viaxe, mais sigue no mesmo pensamento. Derradeiramente mercoulle 4 oleos a Torres e 12 a Colmeiro. Todo o de Maside será depositado tamen en Castrelos. Consigueu ademais 6.000.000 de ptas. pra construir un novo edificio proximo ao Pazo, adicado totalmente a Museo.
Con Isaac estuven o dia 24, con motivo d-unha conferencia que din na Cruña, onde se ven celebrando un ciclo orgaizado pol-o Instituto Cornide. Sei que editou dous libros mais, un adicado a ti. Aínda non-os recibín.
Supoño que pensarás no pensamento de voltar en Octubre. Denantes deberías mandar si podes o proyecto do mural.
No Correo Gallego de Santiago, publicóuse o teu parrafeo sobre Fuentes Jorge pol-a Radio. Fixome lembrar os meus tempos, nos que tamen frecuentaba a Libreria de Rubial.
Laxeiro e Failde fixeron derradeiramente en Madrid dos exposicións [sic], verdaderamente extraordinarias. Failde vendéu moito. De Laxeiro sei de algunha venda, mais non teño toda información sobre éste punto.
O meu libro de poemas editarase na colección Salnés. Levará pol-o tanto a portada que levan os outros libros xa pubricados.

Coas nosas millores lembranzas pra Maruxa que Pilar e Alfonso manda tamen pra tí, recibe unha cordial aperta do teu sempre incondicioal amigo enteiro e verdadeiro,

Valentín

1968-06-04
Carta de Negri a Seoane. 1968
Bonn
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1968 en 04/06/1968


Bonn, 4 de junio de 1968

Querido Seoane:

Hasta hoy no he recibido respuesta a la carta que le envié el 7 de mayo. Tampoco sé si le llegó la fotografía del exterior de la Arndt Haus y el cilindro con los carteles que hicimos para su última exposición.
Pero lo más urgente es lo relacionado con la exposición en la Galería Buchholz que inauguraremos en la primera semana de septiembre. Necesito saber con toda urgencia, porque la Buchholz así me lo reclama, lo siguiente:

1) Cuántos cuadros mandará Ud. desde España y cuántos desde Buenos Aires.
2) Título, medidas y fecha de cada uno de ellos.
3) Si le será posible, considerando el viaje a Europa, que me anunciaba en su anterior, estar presente el día de la inauguración.
4) Cuándo podrá enviar las diapositivas de algunos de los cuadros que piensa exponer. Esto último es muy urgente.
5) Si Payró está de acuerdo en escribir unas palabras para el catálogo.

Le ruego disculpe la urgencia con que le pido todas estas noticias, pero Ud. comprende que el tiempo pasa y hacer las cosas bien requiere cuidar una serie bastante larga de detalles indispensables.
Nosotros, gracias a Dios, seguimos bien. Mi familia pasará sus vacaciones en la Costa Azul y yo, por mi parte, iré seguramente a Italia, aunque todavía no tengo nada decidido. Dé, querido amigo, nuestros más afectuosos saludos a Maruja, y reciba Ud. un abrazo de

Tomás

Señor
Luis Seoane
Buenos Aires

1968-06-04
Carta de Seoane a Negri. 1968
Bos Aires
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1968 en 04/06/1968


Buenos Aires, 4 de Junio de 1968

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Recibí su última carta y una muy buena fotografía en color del edificio donde se celebró la exposición y del cartel. No contesté antes pues estuve preocupado por mi salud, haciendo análisis, fondo de ojo, radiografías, electrocardiogramas, etc., hasta encontrar el motivo de mi casi permanente presión alta. Resulta que tengo una dolencia de nombre largo y que parece oriental, al menos es poético, “Bloqueo de rama derecha de corazón”, o algo así, que no es, dicen, muy importante, pero que me obliga a, a), pasear; b), dejar de fumar; c), guardar un régimen alimenticio; d) tomar determinadas píldoras y volver de vez en cuando al especialista. A esto hube de unir la preparación de la retrospectiva que está prácticamente lista, el catálogo está en la imprenta, tendrá 32 páginas y lleva tres reproducciones en color y un hermoso prólogo de Payró; y la preparación de los grabados para los cuentos de Kafka que tambien está en la imprenta. En cuanto a la posible exposición en Munich no quisiera que fuese antes de noviembre o diciembre, o mejor en los primeros meses de 1969, para poder enviar los cuadros desde España que resulta más fácil que desde Buenos Aires y en donde estaremos en octubre.
Por aquí estamos pasando algunos momentos de incertidumbre y esta temporada las instituciones de artistas, la Academia de Bellas Artes, intelectuales reunidos o personalmente, están pidiendo para que no cambie de destino el Fondo de las Artes y no lo saquen del Ministerio de Hacienda para llevarlo al de Instrucción Pública. Pero no voy a escribir sobre esto pues lo supongo naturalmente muy informado. Buenos Aires continúa, por otra parte, creciendo y acaban de inaugurar dos nuevos edificios bancarios en la calle Florida muy interesantes arquitectónicamente, el Banco Popular y el Banco Municipal de Buenos Aires. Es posible que dentro de pocos meses la ciudad cuente con una de las mejores arquitecturas en este aspecto, el de los Bancos, del mundo. En cuanto a las Galerías cada vez se abre alguna nueva. Solamente Olivos tiene dos. Tan pronto esté el catálogo se lo envío para que usted a su vez pueda remitírselo a la señora Godula Bucholz. Por otra parte le enviaré dispositivas dentro de una o dos semanas. Le agradezco mucho sus gestiones y reciba usted y los suyos un afectivo saludo de Maruja y mío y el abrazo de su amigo:

[Seoane]

1968-06-11
Carta de Audivert a Seoane. 1968
Palamós
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Audivert a Seoane. 1968 en 11/06/1968

Palamós, 11 de junio 1968

Estimados amigos Seoane y señora:

Posiblemente ustedes hayan extrañado mi incumplimiento de no mandarles noticias nuestras, perdonen, me cuesta mucho escribir, sobre todo viajando por esta España que de tanto gozarla me hace olvidarme de mí mismo.
Amigo Seoane, en Barcelona vi una vez al amigo Almazán. Estaba muy ocupado y te manda muchos saludos. Al Sr. Torroella no pude verlo por estar ausente de Barcelona. Espero que pronto podré conversarle. En Madrid, conversé con el señor Fulgencio Díaz de Fernando Fé. Le interesaron mucho mis obras y concretamos con él inaugurar la exposición el 2 de octubre en su galería. No hice huso (sic) de la otra presentación por no parecerme oportuno, en su oportunidad le haré llegar la invitación de la exposición.
Hemos recorrido Córdoba, Sevilla, Granada, etc. y después de un largo descanso empezaremos de nuevo. De salud, andamos bien. El clima nos sienta mucho, lo único es mi vista. Estoy escribiendo y se me enciman las letras. El lunes voy para Barcelona a hacerme revisar.
Estuve con Laxeiro en Madrid. Pasamos momentos muy agradables. Vi su exposición, muy buena.
Un fuerte apretón de Rosa y mío para ustedes. Saludos a Lola y amigos.


Audivert



1968-06-12
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 12/06/1968

Castro, 12.6.68

Querido Luis:

Recibí tu carta 24 de mayo. Nos alegra que sigas confirmando eso de que para octubre vendréis. El castigo ese de no fumar, por el contrario, me parece un castigo demasiado fuerte para ti y queremos consolarte con una sonrisa irónica. Esperamos que ese “bloqueo” no tenga mayor importancia y por ello hacemos votos. Las energías fabulosas que gastabas en lo del cigarrillo, ininterrumpido, supongo que aumentarán tus ímpetus discutidores. Tengo que ir entrenándome porque ahora sí que estoy en desventaja. Pero nos levantaremos más cedo.
Ayer recibo carta de Camilo en que me anuncia que casi seguro saldría de ahí el 17 y si es así ya no tengo forma de comunicarme con él. Quería que me trajese un Cruces de pedra de Castelao (da Galiza, claro). Como no me da tiempo de comunicárselo ¿podrías indicarle donde puede conseguirlo? Te lo agradezco.
Te fueron los libros: 20 de ellos por barco ya deben de estar a llegarte. Dieron los permisos. Pillado Director de La Voz: Bocelo director del Ideal. Todos es posible aquí sin ponerse nerviosos.
Estuvimos en Santiago viendo eso de la Estampa Popular. Creo que no es ni bastante popular ni bastante buena en general y me parece equivocado eso de exponer en las tabernas, aunque se está extendiendo, sin duda, por eso de la carestía de los locales de exposiciones, digo yo. Intentaré de todos modos hacerles una nota.
Tomo nota de tu proyecto sobre bienal dibujo/grabado. La idea es magnífica y también difícil de llevar a cabo pero el resultado justificaría el esfuerzo. Primero tienes que venir tú. Luego hablaremos. Yo ya tengo bastante para entretenerme con lo que tengo. Pero la idea está.
Lo de Sargadelos está muy avanzado. Supongo que a primeros del mes que viene estaremos instalando, empezando al menos. Queda muy bien. Pero el esfuerzo que resta para llevar a cabo esta primera etapa es todavía monumental. Se hará.
De Magdalena te contará más Camilo que yo. Villamarín me escribió ya por dos veces urgente y desesperado pidiéndome que retirase el proyecto de traer a Camilo y de que me presentase inmediatamente en Magdalena para dejar las cosas como estaban. A estas alturas no deseo que las cosas vuelvan a estar como estaban. Ahora son necesarias garantías de que no se volverán a repetir las mondeladas. Y no se puede pretender que a estas alturas me fíe de la garantía verbal de N[úñez] Búa, ¡hasta ahí podríamos llegar!
Dejo sin comentar el marcusianismo de la realidad imperante en el mundo porque por sí solos los acontecimientos son bastante elocuentes. Pero el momento es inquietante en el fondo del problema y la incógnita ha crecido.
Nada más por hoy. No dejes de tenerme al corriente de tus planes. Los míos se concretan por el momento en lo de Sargadelos, exclusivamente y aún me faltan muchas horas del día. Ya hace unos 20 días se firmó la escritura de ampliación del capital de Sargadelos en la forma que forma [sic] que te había anunciado en un principio. La sociedad queda ahora en dos millones setecientas mil pesetas. Ya te mandaré una copia.

Muchos éxitos. Un fuerte abrazo para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

Los de Radio Nacional (Ramiro) no cesan de llamarme para que influya sobre ti a ver si les mandas lo que les prometiste. No te conocen. ¿A ver quien influye sobre ti? Pero debías enviarles eso.

1968-06-12
Carta de Seoane a Negri. 1968
Bos Aires
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1968 en 12/06/1968


Buenos Aires, 12 de Junio de 1968

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Recibí su carta del dia 4 del corriente en la que me participa la fecha de la exposición de la Galería Bucholz. Supongo que usted tendrá en su poder mi última carta en la que le daba cuenta de haber recibido y agradecido sus envíos y otra suya, manifestándole en ella los inconvenientes que tengo para exponer en septiembre en Munich. El más importante es el de tener aquí la retrospectiva en Julio, durante todo el mes, y no podré por lo tanto contar con mi obra hasta Agosto, y, aún en Agosto tampoco, pues siempre suele venderse algo después de la clausura de la muestra aunque no se hubiese vendido en el transcurso de ésta. Por otra parte tambien renuncié a una muestra para setiembre tambien en la Universidad de Lima dejándola para fines del año próximo si allí no tienen inconveniente. En España no tengo ahora apenas cuadros pues se vendieron algunos de los que fueron a Colonia y no puedo, con los que quedan realizar una exposición, además que está a punto de comprarme varios de ellos el Museo de Vigo. La Sra. Bucholz y usted tendrán que perdonarme, rogándole a usted para que influya en ella de modo que la postergue para febrero o marzo de 1969, pues la enviaría desde España donde pienso estar desde mediados de octubre. Desde allí le enviaría la muestra debiendo decir ella la cantidad de cuadros. Le enviaré tan pronto salga el catálogo de la retrospectiva de Buenos Aires, que creo va a ser importante. El catálogo lleva, aparte de un prólogo de Payró y numerosos datos sobre mi obra, reproducciones en color y en negro. Le ruego me disculpe por todo el trabajo que le ocasiono.

Muchos saludos de Maruja y míos para su madre, los suyos todos y usted. Reciba el abrazo muy amigo de:

[Seoane]

1968-06-14
Carta de Shand a Seoane. 1968
Londres
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1968 en 14/06/1968


Londres, junio 14, 1968

Queridos amigos:

Aquí estamos instalados en mi querido Londres, tratando de vivir como si fuéramos habitantes permanentes. Cada noche, vamos a otro teatro. Los teatros aquí son íntimos y se oye cada palabra de los actores, que son espléndidos. Ahora estamos presenciando el movimiento de los estudiantes, que es realmente extraordinario. Ayer llegó Cohn-Bendit de Francia, y fuimos a un “teach-in”, una especie de mesa redonda donde él habló juntamente con estudiantes de España, USA, Alemania Occidental, Yugoslavia, Checoslovaquia, Japón e Italia. Fue una verdadera lástima tener que salir tan pronto de París (estuvimos allí solamente 3 días) porque no podía mantenerme en contacto con mi oficina, ni por carta, ni por cable, y me era imprescindible enviar y recibir noticias de la oficina continuamente. Por eso no tuve oportunidad de entregar su suscripción al Sr. Martínez, y le mandé el dinero desde aquí. Le adjunto el recibo del banco por la suma de ₤42-13-0 libras que es el equivalente de los U$S 100 dólares que Vd. me entregó. El banco en París se lo entregará al Sr. Martínez con su nombre y dirección en Buenos Aires, y así el sabrá quien lo mandó.
Tenemos mucho que hablar sobre Galicia que es simplemente maravillosa, el paisaje y la gente. Pasamos una regia noche con los Dieste, pero no pudimos ir a La Coruña. Dentro de una semana, vamos a Stratford-upon-Avon y de allí seguiremos viaje a Escocia. Londres nos está brindando su mejor sol. ¿Quién dijo que aquí llueve? Tenemos sol todos los días. ¿Qué les parece?

Un gran abrazo de Susana y

Willie

Sr. Luis Seoane y señora
Montevideo 1985, 13º
Buenos Aires
ARGENTINA

1968-06-15
Carta de Seoane a Neira Vilas. 1968
Bos Aires
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Neira Vilas. 1968 en 15/06/1968


Buenos Aires, 15 de xunio de 1968

Sr. D. Xosé Neira Vilas
Habana

Meu querido amigo:

Fai anos que tiña de escribirlle. Debín facelo moitas veces. Unha delas cando recibín un recorte dun diario ou revista adicado a min, e onde vostede deixouse levar pola amistade pra facer eloxios da miña laboura. Outras vegadas cando, ó meu turno, e moi xusticieiramente, teño escrito sobre vostede pra Galicia emigrante con motivo sempre de libros. Mais eu son un vago e tardo moito en escribir unha carta. Como tódolos vagos, perdo moito tempo e pra unha carta materialmente escrita nun intre calquera fun esquecendo dúceas delas que matinei nas horas máis inconcebibles que no meu pensamento tiñan xa forma de carta e nas que se decían ó meu parecer, cousas interesantes. Mais esquecidas logo. A vostede xa lle teño remitido un tomo de moitas páxinas, tantas matinei en todos estos anos. Téñolle falado de todo o que interesarlle a vostede e interésame a min, de arte, de política, de Galicia, da coleitividade deiquí, de libros, dos intelectuales galegos, das xentes galegas en xeral... Faleille do que fixen en tantos anos, moitos cadros, exposiciós, álbumes, viaxes, novos murales... todo o que un vai facendo impaciente, con présa como mascando chicle tontamente pra queimar enerxías e imprimirlle un senso á propia vida, ou tratando de descubrir cal é ise senso, com a pode xustificar un si pode xustificala. A vostede pregunteille polos traballos que facían Anisia e vostede, polos que tiñan feitos ó chegar, por tódalas espranzas que vivimos xunto eiquí encol do porvir dese país i, en xeral, de tódolos pobos, por todo aquelo que nos incumbe máis fondamente. Unha ou dúas vegadas puiden ter ido a esa e por diversas circunstancias, traballo, non cheguei a ir. Non sei si voltarei a ter outra oportunidade.
Galicia foi pra min en algús aspeitos unha decepción. A frase dita máis acotío polas xentes da miña xeneración é “xa vamos vellos...”. Eu non tiña pensado endemais na edade como unha cárrega deica o ano 60 en Galicia. Todos repetían, “xa vamos vellos...” i eu, probe de min, non o estaba entón e sigo sin notalo e traballo tratando de millorar no que fago, inventando ou tratando de inventar novos medios de eispresión, como fai moitos anos, cando colgaba os meus dibuxos na parede do Café Español de Santiago, tratando agora de facer en Galicia algo novo, acompañado a Díaz Pardo, que tamén esquece o tempo no traballo. “Xa vamos vellos”, parecía ser a divisa de Galicia no ano 60. No 68, xa todo cambiou, eisiste unha espranza, bulen os mozos e os que se sentían vellos entón teñen oito anos máis e levan camiño de momificarse. En xeral, con eisceciós, as xentes da miña xeneración son en Galicia moi vellas e teñen o medo a todo dos vellos. Medo a que un aire ou calquer cambio os mate. Lévome ben con todos, mais non podo falar con eles de aitualidade. A carón deles envellezo repentinamente e lembramos o pasado i estou a punto de decir como eles, “xa vamos vellos...”, e ficar sin espranzas, sin urxencia, sin respostas, perdida a fe. Mais todo está cambiando tamén en Galicia e moita xente moza está renovando as mentalidades detidas no tempo. Estanse facendo cousas interesantes e destacándose xentes novas de verdadeiro valor que a un danlle polus pra o traballo. En Buenos Aires, xa vostedes saben. Medra eistraordinariamente o movimento cultural, hai máis concertos, máis teatros, máis cines, e pra cuestiós de arte hai unhas setenta galerías. Faltan outras cousas tan importantes como istas, tódalas que vostedes coñecen. En canto á coleitividade millor é non falar. Eu estou arredado. Agora van facer uns xogos florales, con raíñas e frores naturaes, como é lei, patrocinados pola Academia Galega e as entidades máis importantes da coleitividade, excluíndo o Centro Galego. Os mentores son Valentín Fernández e penso que Regueira, e os cartos ponos M. Puente. Valentín Fernández é agora o inteleitual dos centros provinciales. Eu propuxen que en lugar dos xogos florales fixesen un torneo, tamén lembrando o medioevo, a lanza i espada, con armaduras, nun campo de fútbol, de Boca ou de Racing, por exempro, entre dous calesquera nemigos. Non me fixeron caso e, non embargantes, penso que tería maior expectación que os cantos a Galicia, á muller galega, etc. Ben, isto é todo por hoxe. Do meu traballo non teño moito que decire. O 1º de xulio inauguro unha grande eisposición retrospectiva, 120 cuadros, de 1948 a 1968. Iste ano xa fixen dúas eisposiciós, unha no Museo de Bonn i outra eiquí. O ano pasado fixen tres en Alemania e unha en Madrid. Tamén escribo algo. Traballo. Non sei si esta carta ten algún intrés pra vostedes. Mais por ista vez, non a deixo soio pensada. En todo caso, os lembramos, que os queremos moito, que ficamos convencidos que calquer día voltaremos a coincidir en calquer cibdade. Nós, de algún xeito, sempre sabemos de vostedes. Procuraremos no porvir enviarlles noticias nosas. Réstame decirlle a sorpresa que Maruxa i eu tivemos coa adicatoria de Camiño bretemoso. Non sabemos como agradecela. Emocionounos fondamente. Moitas gracias.

Unha grande aperta de:

[Seoane]

1968-06-18
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 18/06/1968

Buenos Aires, 18 de junio de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Ayer despedimos a Camilo que se fue en el Libertad y en un día de sol. Su ida nos dejó un poco tristes, aunque lo veíamos poco era el vínculo en ésta que nos unía a todos vosotros y a El Castro. Hoy salieron los primeros cinco ejemplares de Retratos Furtivos y, aparte, te envío uno por correo aéreo, a los demás amigos se los iré enviando por correo ordinario tan pronto salgan, dentro de una semana o diez días aproximadamente. Tenía que haber salido antes que la edición tuya, por el tiempo que llevaba en la imprenta, pero no fue así. De cualquier manera sale a tiempo para mi exposición de ésta. Ya me dirás que te parece. Creo que con el tomo que hiciste se complementa muy bien. En cuanto a las jarras también hoy llegó el mueble que encargué para ellas, gustan mucho. Tienes que enviar la colección de 18 jarras a los siguientes amigos:
Dr. Bernardo Sofovich: Güenes 3273-8º piso. Buenos Aires
Arquitecto Enrique Goldstein: Avda. de los Incas 3295- piso 14. Buenos Aires.
Sr. Lipa Burd: Calle Arroyo 1160, piso 11. Buenos Aires

Y las facturas las jarras de acuerdo con lo que tú me decías, incluyendo naturalmente el precio del embalaje, con precio menor para las guías. Ellos te girarán el dinero que corresponde. Envíaselas a los tres lo más rápidamente posible.
Escríbeme. Un gran abrazo para ti de Maruja y mío. Saludos a todos.

Seoane

1968-07-04
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1968
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1968 en 04/07/1968


A Habana, 4 de xulio do 1968

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:

Escribinlles en avril pasado, a través de Isaac. Recibiron a carta? Agora volto a facelo, de modo máis direito. Comenzo por presentarlles a Antonio de Brito (fillo de portugués e galega), amigo entrañábel dende fai dez anos e que o sigue sendo de xeito cabal. Confíe nel, pois, en todo sentido.
Tony (como lle chamamos familiarmente) lévalle o texto do meu livro máis recente: Historia de emigrantes. Un livro relativamente curto. Son 16 historias de galegos emigrados en Bos Aires. Percurei varias cousas: ambiente de cidade cosmopolita nestes relatos (os meus contos anteriores discurren no ámbito rural). Cada historia non é somente a dun individuo, senón que aparez no contexto migratorio en mestura con outros galegos e inda con emigrantes doutras latitudes (xudeos, italianos, paraguaios, etc.). Os seus protagonistas non son trunfadores, senón os da maoría: obreiros, criadas, etc. Carecemos en Galiza dunha literatura galega de cidade. Neste caso, a atmósfera é de cidade, pero na América (na meirande cidade galega). A procedencia dos persoaxes é rural deliberadamente (rural é a maoría dos nosos emigrantes, craro). O desprazamento aldeia-cidade é sempre motivo de análise arredor da adaitación, pero neste caso o desprazamento non é á Coruña ou a Santiago ou a Vigo, senón a unha cidade moito mor, cosmopolita, de certo, na outra banda do mar. En fin, todas estas pequenas consideraciós responden ó meu propósito (logrado ou non, deso non podo ou falar), e soio pode engadir que se trata dun dos meus livros máis queridos (e non por ser o máis recente), e talvez o que máis traballo me deu. Quixen levar ó prano literario a emigración en Bos Aires e non precisamente a por de ricos e banqueteiros e moñifates, que de todo hai, senón desa maoría que poucas veces (con esceición de vostede mesmo en Fardel... por exemplo, e poucos casos máis) foron tidos en conta polos creadores galegos.
E agora veño a preguntarlle esto: Quero que vostede faga pra el unha portada e algús dibuxos pra ilustraciós interiores. Mais: quero (direi por que: a súa comunión con Bos Aires, o seu fondo coñecemento dese cidade, a tenrura ou como se chame con quen ten enfocado sempre os problemas da nosa emigración no ámbito porteño, etc., etc.) quero, digo, unha introdución ou prólogo seu pras Historias. Por derradeiro: quero o seu diseño en canto a tamaño de livro, tipo de letra (tería de ser máis ben tirando a grandeira, xa que o texto é pouco) e demais, pra que este traballo galego-rioplatense, ou galego-porteño salla o mellor posíbel. Esas tres cousas lle pido.
En principio, as Historias serán editadas polo Patronato da Cultura Galega de Montevideo. O amigo de Brito estará en contaito con vostede e tan axiña como todo estea, recollerao e ocuparase do envío pra liberalo a vostede dese trafego.
Polo de hoxe, esto é todo. Escribireilles máis longo pra falar de nós, do noso quefacer, anque Tony pode decirlles algo, pois temos correspondencia seguida.

Cariños pra os dous de Anisia. Miñas lembranzas a Maruxa, e pra vostede unha aperta fraternal de sinceiro amigo

X. Neira Vilas

[Escrito na marxe esquerda:] Coñece a edición eistraordinaria da revista poética Claraboya (León) onde aparecen poemas seus e fala amplamente de vostede Basilio Losada? Coñece o artigo deste mesmo autor sobre a poesía galega na América de La trinchera? Tamén nel se refire á súa poesía.

1968-07-10
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 10/07/1968

Castro, 10.7.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí la tuya en que me dabas cuenta de la salida de Camilo y, ya este aquí con nosotros nos ha hablado de todo lo que sabía de vosotros y de las atenciones que habéis tenido con él. Si Dios no os lo paga no habrá Dios que os lo pague, Camilo trajo las maletas (como alguien describía desde Magdalena) estilo Pepe Rey para Pepe Rey. También el disco en que se incluye un canto panegírico al ejecutivo, obsequio fino e inteligente que me hacéis con una ironía mordaz que me justificará doscientas horas de padecimientos dialécticos con los que espero corresponde[r]os. También Dios os lo pague porque si no... Lo peor es que encima de enviarle las maletas esas Pepe Rey se va a sentir muy aludido con ese disco.
Simultáneamente llegó tu Retratos furtivos, estupendo, que empequeñece al que te he hecho aquí. Toma nota de los pedidos de jarras para Sofovich, Gold[s]tein y Lipa, cuyo permiso de importación ya se está gestionando. Las jarras de Lipzchis (?) deben de haber salido ya y estoy esperando los conocimientos de embarque para ponerle unas letras ya que no se han podido enviar por el procedimiento que él quería fraccionado en 5 o 6 bultos, toda vez que saldría carísimo pues el costo de un embarque mínimo, con todas las gestiones de despacho y derechos, debe pagarse por cada bulto consignado a cada nombre como si fuese un envío de medio metro cúbico. Celebro el éxito de tus jarras ahí que empieza a parecerse, aunque débilmente, al que tienen aquí, a pesar de todas las precauciones que hemos tomado para no divulgarlas.
La obra de Sargadelos está con sus remates, acristalamientos, revoques, etc., y ya se ha excavado el foso para el horno, cuyas primeras piezas empezaremos a llevar para allí la semana que viene. El que va a estar de encargado en Sargadelos y lleva unos tres meses aquí practicando y hace un meses [sic] hemos traído a dos chicas de Sargadelos que están practicando decoración aquí. Y una docena de personas, entre ellos mis hijos, están trabajando aquí en cosas relacionadas con Sargadelos.
No dudo del éxito que estará alcanzando tu exposición retrospectiva. Espero recibir el catálogo.
Y no te digo más por hoy pues tengo miedo de que te pase como al ejecutivo del cuento y gastarte de lo que tienes menos, que es de tiempo.

Un abrazo entrañable para entrambos de vuestro amigo.

Isaac

[Manuscrito na marxe esquerda:] Hoy dice La Voz que Del Riego dimitió como Deleg[ado] del C[entro] Gallego por motivos de salud (le enviaré mi enhorabuena) y que nombraron a Naya (se la enviaré también por su estómago de buena salud).

1968-07-12
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1968
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1968 en 12/07/1968

Buenos Aires, 12 de Julio de 1968
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Te envío por correo ordinario el libro de dibujos que acaba de salir, Retratos Furtivos, hermano mayor del que publicó Ediciones del Castro, Retratos Desguello, y el catálogo de la exposición retrospectiva de pintura que estoy celebrando estos días que abarca 20 años de trabajo, 1948-1968, unos ciento veinte óleos y que está obteniendo gran éxito de todas clases: público, venta, prensa, etc. En octubre estaremos en esa para pasar unos meses pintando y trabajando con Díaz Pardo en algunos proyectos que tengo de porcelana para Sargadelos, siempre con la pretensión de divulgar personajes e historia de Galicia a través de los bazares. Te felicito por tu renuncia a representar al C. Gallego en las condiciones actuales y por la carta enviada a Mourente. No podía ser de otra manera. Por mi parte cuando salí de aquí en octubre del 66, en vísperas de las elecciones, dejé mi renuncia escrita para ser entregada a Mourente si triunfaba, lo que ocurrió y entregó Fernández. Desde entonces, vivo absolutamente al márgen de la colectividad, viendo solo algunas personas que son amigos personales, pero continúo siempre con las audiciones de Galicia Emigrante, cuyo mayor eco se registra, como ocurre con muchos asuntos culturales nuestros, entre argentinos.
Recibo regularmente Grial y algunos libros de Galaxia que comento por radio. No dejéis de enviarme lo que podáis. Me pareció espléndido el libro para niños con algunos dibujos, supongo, de los hijos de Xohan Ledo. Creo que el continuarlos con nuevos títulos puede ser muy útil. Aquí está todo el fondo editorial de Citania que queremos donar íntegramente a Galaxia, son, como sabes, miles de libros y títulos muy diversos. No sabemos como podemos hacerlos llegar y si vosotros los aceptáis o no. Me gustaría que me escribieses sobre esto. En el catálogo hay algunos títulos importantes y actualmente están todos depositados en una oficina. Por lo de pronto nos interesa saber si aceptáis la donación. Te ruego me contestes lo más rápidamente que puedas a esto, pues quisiera que se resolviese el problema antes de salir yo de Buenos Aires.
Recibid Evelina y tu un gran abrazo de Maruja y mío. Tenemos ganas de veros con los otros amigos de ahí.
Seoane

1968-07-17
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1968
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1968 en 17/07/1968

Coruxo 17-julio 1968
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Acabo de recibir tu carta del 12 de los corrientes, y me doy prisa en contestarla.
Te agradezco mucho el anuncio del envío de Retratos furtivos y del Catálogo de tu exposición retrospectiva. En primer término porque tengo especial interés en coleccionar todas tus cosas, y en segundo lugar porque creo interesante hacer una nota en Grial para dar a conocer tu labor a sus lectores, que son muchos y calificados.
Mi renuncia a la delegación del Centro Gallego era inevitable. Resistí todo lo que pude para no dejar el campo libre a otras gentes. Pero llegó un momento en que, por razones de ética elemental, no era posible continuar. Así se lo hice saber claramente a Mourente, con la dureza necesaria.
Me alegra muchísimo que te decidas a venir en octubre a trabajar en los proyectos de porcelana para Sargadelos. Pienso que, en este particular, Díaz Pardo está realizando una labor muy meritoria, que habrá de valorarse debidamente en el futuro.
Respecto al fondo de Citania, de que me hablas, no es preciso decirte con qué satisfacción lo recibiríamos. Ya nos habían hablado algo de ello en Follas Novas, y en tal sentido le escribimos al Ing. Díaz, del que, por cierto, no tuvimos contestación. Como sabrás, estamos vendiendo en Galicia muchísimos libros editados por vosotros. Tantos, que ahí no dan abasto a los pedidos que les hacemos. Tu libro, Na bretema, Sant-Yago, lo agotamos, y lo mismo está ocurriendo con otros, como A esmorga, Galicia como tarea, los volúmenes de González López, Las ciudades gallegas, Las catedrales gallegas y bastantes más. Es decir, que las obras que estaban ahí dormidas por falta de salida comercial, las estamos liquidando nosotros.
Todas nuestras publicaciones te las seguimos enviando sin excepción. Supongo que las recibirás regularmente.
Es probable que uno de estos días salga para Caracas. Hay allí bastante lío en la Hermandad Gallega, pero creo que puedo hacer alguna labor positiva. Pese a lo que digan, el caso es muy distinto del del Centro Gallego de Buenos Aires. Yo me produciré en los mismo términos que lo hice en la Argentina, o tal vez más acentuados.
Y nada más por el momento. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego

1968-07-22
Carta de Negri a Seoane. 1968
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1968 en 22/07/1968


Bonn, 22 de julio de 1968

Querido amigo:

Le agradezco mucho el catálogo de su exposición en la Art Gallery International y el volumen con los Retratos furtivos. Lo felicito por todo, ha quedado muy bien.
De acuerdo con sus deseos, he suspendido su exposición en Munich. Fijaremos una nueva fecha para 1969. Ya hablaremos personalmente en octubre cuando nos veamos. Tengo, además, otras excelentes posibilidades para Ud..
Pasado mañana saldré de vacaciones. Volveré hacia fines de agosto.
No deje de avisarme la fecha de su viaje a Europa.
Un cordial abrazo y muchos saludos para Maruja.

Afectuosamente

Tomás

1968-07-24
Carta de Seoane a Azcoaga. 1968
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Azcoaga. 1968 en 24/07/1968

Buenos Aires, 24 de Julio de 1968

Sr. D. Enrique Azcoaga
Madrid

Mi querido amigo:

Te he escrito una carta el 19 de abril de este año en la que te daba noticias de amigos, nuestras, y te pedía un informe editorial. Guardo copia. Como no me contestabas le pedí a Pepe Blanco que te escribiese directamente. Por él supe que le contestaste. Ayer o anteayer la viuda de Riganelli nos dijo a Maruja y a mí que te quejabas en alguna carta de no haber tenido noticias mías. Si no las tienes, no fué desde luego por culpa mía, se habrá perdido la carta del 19 de abril. Pero es que hubo otra anterior apenas llegados de regreso a Buenos Aires de la que tampoco tuve respuesta, en la que te recomendaba un amigo que luego no te vió, y, aparte de la nota de presentación que le hice en la mesa de un café, te escribí una carta hablándote de él. Tu dirección creo tenerla bien. Es la misma de siempre y la extraigo de igual libreta de direcciones, no sé, pues, que ocurre. El sábado próximo, 27-VII, se clausura una exposición retrospectiva que hice de acuerdo con Bonino en Arte Galery International1, una nueva y enorme galería porteña donde expongo 116 óleos. Resultó ser un éxito extraordinario, inusitado, muy buena crítica y mucha venta, van vendidos 29 cuadros y espero, o esperan los “marchands” que se venda alguno más. Este país es una caja de sorpresas. Acabamos de estar un fin de semana en Mar del Plata y nos encontramos conque allí funcionan 10 galerías de arte que viven de su venta en invierno, independiente de lo que puedan vender a los turistas en la temporada veraniega. Todo ello con los líos que te puedes imaginar, por ahora no superiores a los de tus años en ésta. Por correo aparte, te envío Retratos furtivos, un libro de dibujos míos que acaba de publicar una nueva editorial de aquí y en el que se reúnen con cien apuntes de café que hice por Europa, sobre todo en España. Te lo enviaré con el catálogo de la retrospectiva. El día 5, por otra parte, inauguro una de grabados en otra galería nueva, Perla Figari, de la mujer de Enrique Nagel que tu debes recordar, casi frente a Bonino. Una galería muy buena en cuanto a presentación. Trabajo siempre. No tengo apenas noticias vuestras. La de Riganelli nos dijo que érais abuelos, noticia por la que Maruja y yo os felicitamos de todo corazón.
Escribe. Contesta a alguna carta. Estoy sospechando que luego de haber adquirido fama de buen corresponsal te has echado a dormir. Un gran abrazo para María, para tí, los chicos y Rafael, de Maruja y mío, y otro fuerte para tí de:

[Seoane]
1. O nome correcto é Art Gallery International.

1968-07-26
Carta de Negri a Luís e Maruxa Seoane. 1968
Antibes
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Luís e Maruxa Seoane. 1968 en 26/07/1968


Antibes, Museo Picasso
26-7-1968

Queridos Maruja y Seoane:

Supe por Payró del enorme éxito –tan merecido– de la exposición retrospectiva. Lamento no haber estado allí para gozarla y compartir con ustedes esa alegría.
Espero con impaciencia que llegue octubre para verlos y conversar personalmente de mil cosas. En tanto, un abrazo muy fuerte y mis felicitaciones.

Nélida

1968-07-29
Carta de Azcoaga a Seoane. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1968 en 29/07/1968


Madrid, 29 de julio de 1968

Luis Seoane
Buenos Aires

Mi querido Luis:

Sigo siendo un correcto corresponsal... Lo que pasa es que de tres cartas que me has escrito por lo que me dices, sólo he recibido la de fecha 24 de julio... La leímos con María y los chicos en nuestra casita de Olmeda de las Fuentes. El lugar, paisajísticamente inefable, lo encontraron Álvaro Delgado y sus gentes. Y allí tenemos el refugio de fin de semana. En este lugar, concretamente, aguantan los rigores de la canícula Clara Eugenia, mi hija, y Carolina, mi nieta. Se trata de un prodigio rubio, de ojos azules, que tiene a estas alturas tres meses y un día. Y no hay que deciros que se os recordó, y muy cordialmente.
Celebro extraordinariamente tu exposición retrospectiva, por lo que tiene de gloria ideal y fiduiciaria. Uno, en lo que a lo artístico se refiere, sólo tiene que contaros: que lo echaron una vez más, del vertical y sindicalista PUEBLO; que luego hizo algunas cosas en el BLANCO Y NEGRO y que ahora –¡oh descanso!– no tiene tribuna en este plano de cosas. Sin embargo, fuimos también este año invitados a LA CRÍTICA DE LAS ARTES, el cursillo que se celebró en la Magdalena (Santander), al que acudió todo el conjunto de fuerzas vivas calificado en el país –te recordamos con Castro Arines–, donde pasamos la veintena primera de julio.
Bianco evidentemente me escribió proponiéndome, después de un cambio de cartas, que me ocupe en sendos libros de Juan Ramón Jiménez y Cernuda. La tarea primera la iniciaré lo antes posible. Pero no puedo dejar mis dos artículos mensuales de ABC, mis ocho o diez de la radio, mis dos de la ESTAFETA LITERARIA –donde me gustaría escribir algo sobre tus retratos furtivos cuando los reciba–, y últimamente mi frecuente colaboración en una página literaria que ha iniciado INFORMACIONES, en donde ya he publicado DESDE UN MIÉRCOLES CENICIENTO (cuento) y EL ESCRITOR Y SU PROPAGANDA. Ando metido, con la novela MANUEL –¡aquella que el señor Asturias, mi amigo Losada y otros, declararon complicada y llena de peligro en un concurso, según Beatriz Guido– en algo que si se resolviera a mi favor me haría un hombre. No lo creo. Y sigo como siempre dándole a esto de la tecla, porque lo piden y porque gusta.
Una noticia, familiarmente sensacional, es la de Myriam: quiere casarse a mediados de octubre. Está en relaciones hace poco más de un año con un chico aparejador, que trabaja en cosas de la construcción, y les ha dado muy fuerte. ¡Otra que se nos va! Isabel anuncia boda para más adelante, pero informalísticamente. Rafael dejó sólo una asignatura para septiembre de su carrera de médico, iniciada este año.
¿Qué sabéis de Núñez Búa? ¿Salió para su viajazo el bueno de Norberto Frontini? Lamento que no me llegara tu primera carta al regreso, porque parece que me hablabas de sucesos y amigos. Insiste, hombre; no trabajes demasiado. Noticias hispanoargentinas, tengo pocas. Recibí un libro de Rossler, donde vi un poema dedicado a ti; llegaron tres o cuatro, mas bien inominados... La Bulrich pasó para París, pero no tocó Barajas... Lo más importante es ese presunto ejército porteño-montevideano. Del que prefiero no hablarte.
Hay malas noticias respecto a la salud de Blas de Otero y la Albornoz. Ayer murió Antonio Oliver Belmás, el marido de Carmen Conde. De los Barbudo, que pasaron larga temporada entre nosotros, no he vuelto a tener noticias desde que los supongo en Wisconsin. Plaja estuvo en Madrid, y ni siquiera me vio.
Por lo demás, continuamos en la misma tensión y estilo que cuando nos dejasteis. Tristes a veces con nuestra gran cantidad de problemas. Y con coraje y alegría en las restantes ocasiones.
Con muchos saludos para Maruja de los dos y los chicos, lo que quieras para ti de quien contesta en cuanto recibe cartas. Un abrazo

Enrique

1968-08-02
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1968
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1968 en 02/08/1968

A Habana, 2 de agosto do 1968

Sr. D. Luis Seoane
Bs. As.

Meu querido amigo:

Non me é posíbel espresarlle canta emoción nos produxo a súa carta do 15 de xunio, que Camilo levou no seu viaxe e que Isaac nos mandou deseguida. Chegounos onte. Anisia, moi contenta, leuma por teléfono (igoal que o artigo radial sobor de Camiño bretemoso. Pola noite, tiven guardia de milicia e tróuxena comigo (denantes falamos longo de vostedes dous, cousa que facemos con frecuencia) e voltei a lela unha e outra vez –carta, artigo, notas no dorso do mañífico retrato do Che– e pareceume coma un símbolo o facelo con uniforme e fusil na mao, polo que ese mensaxe ten de loita, de afirmación combativa e pola conduta sin volta nin engruñamentos de quen mo dirixía.
Moito, moito tería que decir (e non diría grande cousa) arredor desa conmovedora carta. Falaba con Anisia desas cartas pensadas. Porque nos acontece outro tanto. Sete anos son moito tempo na vida dun ser aitivo, e no seu caso hai que multiplicalos por non sei canto pra ter unha ideia do seu trafego trascendente, en cifra e calidade. Souben dalgús viaxes, de esposiciós, de álbumes, pero é unha imaxe que soio podemos aproisimar coñecéndoo de antemán, como por sorte ocurre. Unha frase de Isaac nunha carta, outra nova, vainos servindo de información resumida. O demais, maxinámolo. E sin decatarnos cuase, cando algún amigo artista (pintor, escultor, dibuxante) vén pola nosa casa, solprendémonos amostrando livros de tapas, dibuxos, poemas seus. Días atrás ía camiñando pola rúa Obispo co escultor Delarra, Direitor da Escola San Alejandro e nunha livreiría de vello atopamos algús tiduos de Dorna, de Pomba, e veña falar das ilustraciós e demais. O cadro que nos regalou cando viñemos ocupa logar de preferencia no noso fogar. E até enmarcamos unha estampa de Nadal que vostede fixera pra Suchard (lémbraa?). Malia esas dúas oportunidades que non chegou a vir. Cantas cousas a verificar, cantos parrafeos e recordos, pero máis ca recordos, proieitos! Porque ese derrotismo de vamos pra vellos de que fala, penso que nin con cen anos chegarei telo. Lémbrome que xa vostede me comentaba eso cando voltou do viaxe de 1960. Ese derrotismo é a antítiesis do pensamento e da dinámica de vostede e estou ben certo que non cairá nel nin con cen anos de vida. Cómpre decir que non son somente os da súa xeneración. Hai algúns da miña (38 a 40 anos) que andan neso. Algunha frase, algún artigo, etc., sirveume pra comprobalo. E cousa curiosa! a de asociar eso ó comento de vostede do ano 60, denantes de ter recibido esta súa carta na que confirma esa teima dalgunhas xentes de por alá, rumo á momificación.
Por sorte, como vostede, non son así as novas xeneraciós (salvo algunha esceición que xa aludín). A mocedade, en sentido xeral, ten un ouxetivo. Sabe a onde vai. Estou en contaito con uns cantos valiosos, por suposto os máis radicales, incruso estudantes compostelanos aitualmente sancionados, e intérpretes de cancións de protesta ou da nova canción galega, ó xeito de Raimon. En fin, estou nese sentido moi ben informado. E xa que falamos de mozos, coñece vostede traballos de Basilio Losada? Criouse en Barcelona e alí é profesor na Universidade; dirixe tamén un Seminario de Cultura Galega. Menciónollo porque lle vén facendo xusticia á obra poética de vostede (revista La trinchera, Barcelona, xunio 1966: La poesía gallega de América, e revista Claraboya, León, septiembre-octubre/67. No extraordinario adicado á poesía galega). Pode imaxinar canto me aleda esa revalorización. Esta xusta ubicación de Fardel e Na brétema e As cicatrices equival a un recoñecemento individual e de camiño á obra do núcreo dos desterrados, que até non fai moito, en certos seitores, acetaban a medias, pese a tan rotundas mostras como se levan dado de aportaciós insoslaiables. En fin, que neste orde coma en moitos outros hai unha toma de concencia en Galiza que medra por días e que resulta un bon síntoma a autocrítica dalgús, como vén acontecendo. Penso que se aveciñan intres de interés, un porvir alentador.
É posíbel que estea no seu poder xa un livro meu inédito (Historias de emigrantes). Dazaseis contos ambentados e desenrolados en Bos Aires, con protagonistas galegos. Son historias breves. Penso que poden axudar á comprensión da vida do emigrante galego nesa cosmopolita cidade; da súa vida, das súas angurias, xa que non son precisamente trunfadores, tal como acontece na realidade coa maoría. En fin, non vou poñerme a latricar arredor dos contos agora. Foron por mao até Montevideo pra que dalí llos remitisen a un rapaz (Tony de Brito), amigo noso de confianza quen iría a velo a vostede a propósito? Dous a un tempo: desexo pra este livro unha introdución e unhas ilustraciós de vostede (sempre, craro está, que o traballo, é decir, este brazado de contos resulte realmente do seu intrés). Ambas cousas serían pra min de grande alegría. A dos dibuxos, non teño que espricala (a súa plástica está unida á miña modesta andaina literaria dende a portada de Dende lonxe, que me mandara de Milán, lémbrase? Dempois foi ese estupendo neno deitado da portada Memorias dun neno labrego). En canto á introdución ou prólogo, pois por esa coincidencia nosa en canto ó feito migratorio galego, á realidade concreta dos galegos de Bos Aires, tan coñecida e tantas veces e de moitas maneiras analizadas por vostede dende a radio, as revistas que dirixeu Fardel, Cicatrices, en fin, por todo eso, pola súa humanidade (e quedoume atrás o primeiro poema de Na brétema, ó citar livros). Tony levaralle, se non lle levou xa, o texto e, unha vez disposto todo, encargaríase de recollelo e mandalo a Montevideo, onde teño unha promesa (a medias) do Patronato da Cultura Galega (Canabal, etc.) de editalo. Tomei en firme esta meia palavra e agardo que cristalice. A eles mandeilles tamén unha copia do texto. Veremos. Tamén intresa –e xo advertín a eles– indicaciós topográficas, de diseño e demais (como lle digo a vostede na carta que vai co texto).
Esta mañán mandei a reproducir o retrato de Che. Mandei sacar varias copias (pois a que vostede madou, Anisia quere enmarcala pra ter nós). A interpretación é formidable, o retrato ten a dozura dos ollos del, o seu xesto, que facendo presencia cuase viva, mantendo ese equilibrio de presente, vivo e o tempo lexendario. Podería falar en estenso desto non soio polas fotos, e retratos de todo tipo que vemos a diario nas paredes, nas revistas e álbumes, por milleiros, senón porque eu tratei persoalmente ó heroi, varias veces en diálogo persoal direito, e perante tres anos en reunión cada dous meses. Esa imaxe a un tempo severa e cordial (como aparez nun retrato grande que teño diante neste instante, no meu despacho do Ministerio) está lograda no seu retrato. Anque algo atrasada, penso dar a noticia da esposición, etc. e pubricar este retrato. Tamén mandei unha copia (a primeira xestión será esta) á Comisión Nacional de Homenaxe, onde se vén recollendo todo o relacionado con Che (xa pasei alí: un poema de Novoneyra, outro de Manuel María, en galego, un artigo de Blanco Amor, un dibuxo de Isaac, etc.).
Xa vostede debe saber que Isaac editou na Coruña (mellor dito, reeditou) as Memorias dun neno labrego. Por razós dunha regulaciós de correos aínda non vin o livro. Mandoume tres exemplares por avión e non o recibín. Penso telos nestes días. Dime Alonso Montero que quedou un livro moi fermoso. Con Isaac (home a quen ademiro, e que apreciamos de verdade, e que, igoal que vostede sigo a cavilar de onde saca tempo pra facer tanto, teño correspondencia regularmente. A empresa de Sargadelos (en cuio desenrolo tamén está vostede o que me aleda certamente) constituie unha iniciativa formidábel e un esforzo tenaz. Sei do Laboratorio de Formas (teño os catálogos), etc.
De nós? Sería longo falar, anque talvez nada novo diriamos, pois supoñémolos informados en certo modo, por Isaac. Anisia, na súa especialidade: literaria infantil. Colabora co Instituto do libro, fai algo de asesoría nas orgaización infantís, na radio, TV, etc. Eu, metido nos convenios e protocolos de colaboración centífico téinica co esterior, e cos lerios de Organismos Internacionales (un trafego que me gosta, debo añadir), no Ministerio da Industria Básica, e facendo algo de xornalismo variado. Derradeiramente, como me estou adicando máis ó galego, no tempo que me queda livre, voume limitar a unha seición semanal, breve, de caráiter humorístico no semanario Palante, satirizando vellas taras, egoísmos, etc., que perduran na xente a pesares dos cambios sociales, da nova estroitura: tamén o burocratismo, etc. Proieito levar a cabo algo en torno a Galiza aquí. Sería longo espricar o por que, pero en síntesis é: incorporar o tema de Galiza, súa literatura, etc. a un orgaísmo oficial, como poidera ser a Universidade, o Instituto de Literatura e Lingüística, etc. Veremos. Hai que partir cuase de nada, de moitísimos menos, craro do que se tería que partir pra unha iniciativa semellante en Bos Aires. Do que salla, tereino informado.
E abonda! Non, non abonda. Vexo que inda non falei do artigo radial sobre Camiño bretemoso. Gracias, moitas gracias por todo o que dixo desta noveliña e da miña persoa. Percurarei non defraudalo. Fago, deliberadamente e dentro do que as miñas forzas dan, unha literatura nefeuto, popular. Quero que a xente me entenda. Que os obreiros e labradores, se cabe, poidan ler. No caso do galego, intresa non soio polos temas, senón tamén polo feito de que a xente leia na língoa que fala. Téntame, ás veces, algunhas modas ou estilos, pero volto a pensar inevitablemente no noso povo. Gracias polo que di arredor de Follas novas, etc.

Agora si. Vaia pra Maruxa e pra vostede unha aperta moi garimosa e cordial, de Anisia e de

Xosé Neira Vilas

O Día das Letras Galegas fixen unha semblanza de Curros, pola radio, e lin en galego varios poemas del.
Hai aquí un tal José Seoane (será parente seu?) que leva pubricados dous livros sobre investigaciós folklóricas, na Universidade Central (un sobre medicina popular e outro Cuentos de aparecidos). Non o conozo. Vive en Santa Clara ou por alá.

[Anexo.]
[Foto.]

Milicianos
Anisia e Pepe Neira.

1968-08-12
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 12/08/1968

Buenos Aires, 12 de agosto de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tus dos cartas y el recorte de tu artículo para La Voz de Galicia que te agradezco mucho. La retrospectiva fue, efectivamente, un éxito no esperado en las proporciones que alcanzó y ahora estoy exponiendo grabados en una galería también nueva, “Galería Perla Figari”, también muy bien. Después de esto me preparo para marchar para esa en octubre y trabajar ahí. Esta temporada, para los actos del Día de Galicia, estuvo Celso Emilio Ferreiro, estuve con él dos o tres veces. En general en conversaciones privadas muy bien, no pude escuchar sus conferencias por coincidir con mi exposición y se marchó finalmente sin despedirse. Creo que convenció a los organizadores de los Juegos Florales que traigan a Méndez Ferrín. Me parece que fue un buen consejo. También estuvo en ésta el catedrático de Valladolid José Luis Varela, nacido en Orense, creo, invitado, por el Centro Gallego dando conferencias sobre Rosalía y Valle Inclán y alguna otra más. No tuvo demasiado público –creo que en una de ellas dijo que Rosalía había escrito sus Cantares Gallegos muy bien y para siempre, que las páginas de ella no se sentían en esta época del desarrollo gallego. Parece ser que se trata de un catedrático elocuente con capital en Valladolid. No puedo escribirte demasiado sobre esto pues estuve al margen de los actos, en gran parte por coincidirme en horas con mi exposición. Te envío un recorte de Correo de Galicia para que te informes de noticias inusitadas en relación con la revista del Centro Gallego. No vale la pena, a mi juicio, ni comentarlas. Cada uno debe procurar ser él y lo mejor posible y que los demás hagan lo que quieran. Algunos –no tienen remedio– nacieron para ganarse la vida como chacales, alimentándose del cadáver de los caídos. Parece quedar muy bien la parte de la obra de Sargadelos. La enseñé a muchos amigos por el recorte y las fotos anteriores que me enviaste. Este año Buenos Aires continúa sin invierno. Niebla, humedad y apenas lluvia y frío. Llueven OVNIS. Según un científico, creo que físico español, se espera antes de fin de año una invasión de OVNIS que comenzará por esta parte de América. Si ocurre antes de nuestra marcha y funciona el correo os comentaremos.

Grandes abrazos a todos, a Mimina, Camilo, Rosendo, Mariluz, todos y para vosotros dos uno grande de Maruja y mío:

Seoane

1968-08-21
Carta de Maiztegui a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1968 en 21/08/1968


Cerámicas del Castro-Osedo. La Coruña
21 de Agosto 1968

Querido Seoane:

Aquí me tienes otra vez gozando de estas hermosas latitudes galaicas y con la simpática compañía de la familia Díaz Pardo. Lo pasamos muy bien y con el tiempo típicamente variable para que no podamos protestar de “uniformidad solar” con cielos perennemente despejados... Y para colmar diversidad de acontecimientos, anteayer Isaac por poco se queda sin los dedos mayores de cada mano en una máquina nueva de la carpintería aserrando un tabla, pero, por suerte, atento a lo pudo haber sido, le rebanó la yema de uno y lastimó un poco menos la del otro dedo. Menos mal que estaba de visita el Dr. Carlos Pimentel (de Lugo, casado con una prima de Mimina) y también Tito, el cuñado de Mimina, que le hicieron las primeras curas y al rato ya andaba Isaac como “chijete” de un lado para otro. Naturalmente que ahora tendrá que aguantarse unos días con los dedos vendados hasta que se cicatricen, pero sigue su vida normal de un lado para otro. He visto y leído tu catálogo y críticas de tu exposición retrospectiva con gran éxito y también el librito o colección de caricaturas y de todo ello me alegro mucho por ver tu actividad cumplida artísticamente con una personalidad tan definida como la tuya. Bueno, que no quiero darte más coba para que me mandes o me traigas un catálogo y las caricaturas. Camilo ha venido hecho todo un criollazo y recuerda a nuestra Argentina en la simpatía y ternura propias de un gallego de ley.
Yo estaré aquí hasta fin de mes. Esta familia, in-conmensurable en su cordialidad y bondad, son mi perdición, pero de buena gana me quedaría sine die por aquí. No sé si has oído hablar de una nueva sociedad de música. “Pequeña Ópera de Cámara”, capitaneados por Clara Goreloff y que, según Marisa Landi, que vendrá dentro de poco por aquí, es posible que hagan el Macías para la próxima temporada del 69. En fin, si algún día aparece Macías, le habrán salido barbas hasta la rodilla... Bueno, espero verlos a Maruja y a ti en Octubre por aquí.

Un fuerte abrazo para los dos de

Maiztegui

1968-08-29
Carta de Seoane a Azcoaga. 1968
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Azcoaga. 1968 en 29/08/1968


Buenos Aires, 29 de Agosto de 1968

Sr. D. Enrique Azcoaga
Madrid

Mi querido amigo:

Acabo de recibir tu nuevo libro de poemas Del otro lado, que me parece un gran libro y que le hace a uno sentir que no publiques más. ¿Cuándo la novela de Buenos Aires? ¿Cuándo lo que puedas de tu Diario? Del otro lado es testimonio de tí mismo, cada uno de nosotros de tu generación puede incorporárselo, pero hace falta que además dejes tu testimonio de la vida de relación que viviste, tu mundo, más, seguramente que otros de tú Buenos Aires, de tú Madrid, de los personajes que viviste, que te hicieron gracia o no te la hicieron. De ese Madrid que tu viviste de los años siguientes al 30 y del Buenos Aires de alrededor de 1950 ó 55 y que hoy a mí me está pareciendo remoto, pues todo cambió mucho desde que os fuísteis, como cambia Madrid, pero aquí el cambio, creo, es más rápido, como cambia el mundo. Bueno, pero no tengo que hablarte de esto. Por correo deben llegarte pronto un catálogo de una exposición retrospectiva mía donde mostré unos ciento veinte cuadros, 1948-1968, y que obtuvo un gran éxito. Vendí exactamente cuarenta cuadros y obtuve una crítica espléndida. Como consecuencia de todo me hicieron, junto con Russo, miembro de número de la Academia Nacional de Bellas Artes. Ingresamos el día 19 de setiembre. No sé bien en qué consiste ser académico. Te contaré más adelante. Pero tú lo fuiste a la Academia Breve y debes tener alguna experiencia. A propósito de todo esto, yo creo que debe haberse publicado tu intervención en la Universidad de verano de Santander donde te referiste a América y al Arte Argentino, ¿por qué no me envías un ejemplar si se publicó?
Aquí en otros aspectos continúa lo mismo, únicamente más galerías y más pintores. Badii hizo una gran exposición de escultura retrospectiva. Kósice lo mismo y publicó un libro sobre la hidroescultura o algo similar, aún no lo tengo, las dos muestras en Di Tella. En Bonino una muy buena de una norteamericana que vive en Madrid, Joan Semmel. Ahora está exponiendo Polesello con obras muy decorativas, de muy buen gusto y con materiales acrílicos. En la sala del Concejo Deliberante una extraordinaria de grabado japonés contemporáneo y, en Art Gallery International, Roberto González con muy buenas obras, despojado de su influencia de Alonso. Tambien está exponiendo las hijas de Torrallardona muy buenos apuntes de viaje y el lunes inaugura el padre, en Wildenstein. La galería comercial del Este, que va desde Maipú a Florida, se ha convertido en una especie de calle del arte. Se establecieron pequeñas galerías de arte pops y ops, locales donde se venden “posters” y fotografías gigantescas, joyerías de hippies, allí están los “picacobres”, los trajes o vestidos, o lo que sean, más audaces para hombres y mujeres, etc. Hay maravillosos falsos telescopios y aparatos inútiles que impiden la normalidad del paso. Negocios, aparte de estos y con igual sentido, los hay en muchas calles del centro. Santa Fe, o Paraguay o Charcas. El color está en todas partes y en mi caso tengo la sensación de haber pintado siempre con grises o con colores deslucidos. Todo brilla de día y de noche. Bueno, esto es todo por hoy. Me dirás que te parecieron Retratos furtivos que te envié y debe llegarte seguramente estos días. Creo que te envío algunas noticias. Espero que no te las hubiesen adelantado. Un gran abrazo para María, Mary, Mirian, Rafael y tu de Maruja y mío, y recibe el fuerte abrazo de tu amigo:

[Seoane]

1968-08-31
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 31/08/1968

Buenos Aires, 31 de agosto de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibimos la carta de Maiztegui, la de Mimina y tus cuatro letras escritas con los dedos lesionados. Lamentamos el accidente y quizás esto y tu trabajo expliquen tu silencio de tanto tiempo. Por aquí estuvo unos días Celso Emilio Ferreiro, que no dejó demasiada buena impresión. Estuvo conmigo dos veces, vio unos momentos a Varela, no cumplió a última hora con la gente de la Federación, marchó sin despedirse de nadie, luego de unas conferencias muy grises. Lo único importante para él fue reunirse con sus amigos de infancia de Celanova y beber, beber… Parece que en Caracas no hay vino. De todas maneras hay que defenderlo. Llegó estos días M[éndez] Ferrín. Estuve con él. Muy bien en general. Creo que puede ser muy útil aún cuando su intervención más importante sea en los inefables Juegos Florales. El 31 se entregan los premios. Te escribiré sobre todo esto. Por mi parte acabo de cometer una pequeña traición a mí mismo. Acepté ser académico de número en la Academia Nacional de Bellas Artes de aquí. Lo hice pensando en Galicia, en la Academia Gallega, en donde jamás fui propuesto para correspondiente, como tampoco Espasandín, Baltar, Varela y Cuadrado y en cambio lo son Valentín Fernández, Estévez, Molinari… Casi veinte años dirigiendo Galicia, habiendo editado unos 100 volúmenes de autores gallegos, publicando tres libros de poemas en gallego, una decena de álbumes de dibujos y grabados con temas gallegos. Pintando una gran cantidad de cuadros también con asuntos gallegos, o casi todos, redactadas casi mil crónicas sobre cuestiones gallegas para la Audición Galicia Emigrante, haber dirigido Galicia Emigrante revista, etc., no me sirvió para nada en cuanto a los académicos gallegos… En cambio, mis exposiciones aquí, sin negar mi galleguidad, sirvió para que me designasen. Acepté por un acto de rencor, porque iba resultando tanto yo como los amigos a que antes me refería, sólo los que reciben las bofetadas, que hasta no llegan a merecer el saludo de despedida de C. E. Ferreiro, perseguido en Caracas por los mismos que él ayudó, según sabemos, en años que no podemos olvidar. Bueno, perdóname este desahogo. Pero toda paciencia tiene su límite. Estaremos en octubre o quizás más tarde, en noviembre, en esa. Te tendré al corriente. Terminé con mucho éxito las dos exposiciones, con un éxito que da vergüenza, la retrospectiva y la de grabados. Ahora tengo nuevas propuestas para Alemania pero trabajaré ahí al mismo tiempo que para Sargadelos. Creo que puedo hacer algo útil. No te olvides del envío de las jarras de Sofovich, Lipa Burd y Enrique Goldstein. Las esperan con impaciencia.

Un gran abrazo para Mimina, para ti y para todos de:

Seoane

1968-09-06
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 06/09/1968

6.9.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Acabo de recibir tu carta del 31/8 en la que viene la noticia de tu flamante nombramiento de académico que nos ha alegrado como puedes suponerte. ¡Calquera vaite a tusir! Bueno desde el punto de vista de la colectividad creo que hiciste bien en aceptar eso y yo, emigrante aunque fracasado, te lo agradezco. ¿Debería dar esta noticia a los de La Voz? Sin duda la edición aérea de La Nación la ha de traer, en todo caso les mando la hoja.
Por Ferrín te envié una nota en la que te daba cuenta de lo de Sargadelos, y que por la tuya parecería que no recibiste. En síntesis es: estamos instalando el sector construido. En un par de meses puede, acaso, quedar instalado si los problemas legales y otros que realizan por contrata casas especializadas, tal el transformador, inst. combustibles, etc., se rematan en ese momento. En cuanto al resto de la obra, es decir a la totalidad del edificio, se está con las fundaciones. Hemos firmado un contrato por el resto de la obra por seis millones y medio de pesetas. Hemos solicitado un crédito de la Caja de Ahorros de cinco millones con bastante esperanza de que nos lo darán y es con esta esperanza bajo la que nos decidimos a seguir con el resto. Si fallara lo de la Caja de Ahorros tendríamos que darle un corte al acabar la estructura de hormigón y techos, lo que ya hemos previsto en el contrato, y aún así ver como saldríamos del compromiso. De cualquier forma la operación es desproporcionada en la totalidad del proyecto con instalación y puesta en marcha a nuestras posibilidades. Solo el entusiasmo nos lleva a acelerarla y estoy seguro de que hemos de tener muchas dificultades y ha de haber que hacer muchas maniobras para solventar todo. El accidente de mis dedos me ha hecho perder ya 20 días y supongo que me destrozará otros 30 más. Esta carta que te escribo con índices y meñiques supone un esfuerzo. De acuerdo con lo que había consultado contigo he comunicado a Albalat nuestras intenciones en los términos de la carta que te acompaño. Con frecuencia viajamos juntos a Sargadelos y hablamos largo. Cuando vengáis hablaremos. Leí de tus cartas todo lo que me dices con atención especialmente en lo referente a los temas de la colectividad y sus invitados. No me es posible compartir tu berrinche con C[elso] E[milio] Ferreiro ni creo que aquí lo compartiría nadie de los nuestros. Su prestigio como poeta y en función de su conducta crece de manera sorprendente. La editorial Ciencia Nueva está agotando su tercera edición bilingüe de Longa noite de pedra. Y de sus poemas se han hecho múltiples canciones (Maiztegui musicó algunas) y circulan discos y grabaciones diversas. Ciencia Nueva anuncia un nuevo libro, siempre bilingüe, pues su obra inte[re]sa no solo en Galicia sino en toda España, con título En el país de los enanos que escribió últimamente. Los estudiantes lo han convertido en un poeta símbolo y este año se cuentan varios actos prohibidos en los que figuraban sus poemas en forma de canciones o recitales. Creo que cuando aparece una persona en la que se centra una coincidencia tal no hay más remedio que aceptarla sin discusión, es positivo. Yo mismo le he encargado un romance para hacer un cartel de ciego que dibujaré y del cual se imprimirá en tela para hacer carteles de verdad que llevarán a las ferias estudiantes compostelanos. La historieta tendrá naturalmente unos perfiles precisos y simultáneamente se imprimiría una carpeta con un texto sobre las artes del cordel. Vamos a ver.
Maíztegui se marcha mañana. Y hoy estamos esperando a la compañera de Pepe Martínez que viene a pasar unos días con nosotros, y mañana iremos a recoger a A Estrada a Virginia que viene a pasar unos días al Castro. Y en este momento viene Xosé a decirme que están vuestros hermanos de Asturias. Voy allá. --- Ya he vuelto. Estuvo Estela y su marido, Luis y dos sobrinos, Mimina no está que fue a Orto y los atendimos Xosé y yo. Vieron tu estudio y hablamos mucho de vosotros. Siguieron viaje a Ferrol porque Luis jura mañana la bandera. Dicen que discutes mucho. No les creo. Vuestro cuñado es la primera vez que sale de los alrededores de Gijón en 28 años. Rara avis. Bueno. Se haría interminable esta carta si te contase cosas que creo te interesan. Estás a venir y ya hablaremos. La realidad es marcusiana a ultranza. No hay opción. Los factores alienantes del hombre le han posibilitado una extraordinaria defensa a los enemigos del hombre. Poco se puede hacer si no es provocar para tratar de desenmascarar para que cada uno figure en el concierto social con su propia cara y no engañe. La tarea es ardua. Pero la juventud que estudia de todo el mundo de pronto ha entendido que este es su destino y que no hay ningún otro más importante. Yo estoy con ellos.
Comentando tu última carta... de acuerdo en que tus méritos por las cosas de Galicia no te sirvieron como a Estévez, etc., los suyos para que te propusieran ser correspondiente. Pero esto probaría, dado que tus méritos son reales, que en la Academia Gallega no tienes amigos sino simplemente armatrostes enmascarados. Es compleja la estructura de la significación de la cabeza humana. Discutiremos.
Esperamos vuestras últimas noticias anunciándonos la llegada.
Las jarras de Goldstein, etc., ya han salido.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja.

[Díaz Pardo]

1968-09-06
Carta de Zegrí a Seoane. 1968
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1968 en 06/09/1968


Septiembre 6 de 1968

Sr. Luis Seoane
Montevideo 1985, piso 13, Dto. 68
Buenos Aires, Argentina

Estimado amigo:

Le incluyo un cheque por US$42.00 en cancelación de su grabado Homúnculo de lengua viperina que adquirió el Museo de Arte Moderno recientemente. El grabado se vendió en $70.00. Hemos descontado la comisión de la galería (que entre paréntesis es desde hace cerca de un año del 40% en lugar del antiguo 33 y 1/3%) La pequeña alza de la comisión ha sido dictada por el aumento de gastos. Estamos esperando verlos nuevamente por Nueva York a su paso para España. Creo que le informaba en una carta anterior del cambio de la galería a la calle 79. Hemos iniciado hace una semana nuestras labores en este nuevo local y la temporada no se ha iniciado mal. Nueva York aún no se despereza del letargo del verano. Oficialmente (o mejor dicho, cronológicamente) la temporada ha comenzado en la primera semana de Septiembre, pero no hay actividades artísticas que se destaquen aún en la ciudad. Este año el gran acontecimiento será la celebración del centenario del Museo Metropolitano. Nuestros recuerdos para Ustedes y hasta pronto,

Armando Zegrí

1968-09-06
Carta de Chávarri a Velasco. 1968
Madrid
Nova York
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Chávarri a Velasco. 1968 en 06/09/1968


Madrid, 6 de septiembre de 1968

Doña Luisa María Velasco
Galerías Iolas-Velasco
Zurbano, 88
MADRID

Querida Luisa:

Durante mi estancia en Buenos Aires, he tenido ocasión de conocer a un pintor del que ya me interesaba mucho la obra, se llama Luis Seoane, nacido en Galicia y vive desde hace algunos años en Buenos Aires en la calle Montevideo, 85 -piso 13 -apt. 68.
A mi juicio es uno de los grandes pintores actuales, con una gran popularidad entre los expertos de todo el mundo y con una obra de extraordinario valor. Está interesado en exponer en España y yo quiero dar una conferencia sobre su obra. Yo le indiqué que a lo mejor te podría interesar organizar su exposición.
No sé que fechas tienes libres, pero en todo caso creo que sería una exposición digna de vuestra Galería. Si quieres ver documentación acerca de su obra, puedo enseñártela, aunque me imagino que ya la conocerás por referencia.

Esperando tu respuesta, te saluda cariñosamente.

Raúl Chávarri

1968-09-06
Carta de Chávarri a Seoane. 1968
Madrid
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Chávarri a Seoane. 1968 en 06/09/1968

INSTITUTO DE CULTURA HISPÁNICA / CURSOS DE DOCUMENTACIÓN ESPAÑOLA PARA PERIODISTAS IBEROAMÉRICANOS.

Madrid, 6 de Septiembre de 1968

Sr. D. Luis Seoane
c/Montevideo, 85 -piso 13 -apt. 68
BUENOS AIRES (Argentina)

Querido Luis:

Adjunto te envío copia de la carta que con esta fecha dirijo a Luisa María Velasco y de cuyas gestiones te tendré al corriente.
En breve, me pondré en contacto con Díaz Pardo para hacer el reportaje de sus cerámicas.
Aprovecho la ocasión para agradecerte, una vez más, todas las atenciones que tuviste conmigo y esperando verte pronto por España, te envío un fuerte abrazo.

Raúl Chávarri

1968-09-20
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 20/09/1968

Buenos Aires, 20 de setembro de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Te envío directamente la tapa para O Divino Sainete. Como ocurre siempre, se olvidó Alonso Montero de enviarme las medidas del formato, de modo que la hice de acuerdo con el tamaño del libro mío que tú editaste, que tiene 18 cms por 15, habría pues, que reducir el dibujo a 14 de ancho para que cubriese, como es mi intención, toda la tapa. No contesto a tu carta. Estoy con mucho trabajo. Discutiría sobre Ferreiro y su estadía en Buenos Aires. A mí no me da la gana de estar de acuerdo con todo el mundo y prefiero siempre las gentes que nunca, nunca, se doblaron, aunque ahora hagan cosas que nos gusten. Tú me entiendes. En cuanto a poemas, hubiese sido preferible para mí, que los jóvenes se enterasen de quién es quién y le pidiesen a Varela, anterior en el “compromiso” a Ferreiro, y, también, para mí, de más valor. De acuerdo con todo lo otro. Méndez Ferrín en general muy bien. Muy bueno su discurso de “mantenedor”. Lo leí. Como puedes darte idea no estuve presente en ningún acto. Me perdí el ver de etiqueta a V[alentín] Fernández, Puente, Comisión organizadora, maestro de ceremonias, etc., y los trajes de la reina de los juegos florales y su corte de amor. Me perdí el haber vivido la Provenza medieval en primavera, en este invierno bastante primaveral por otra parte del Buenos Aires de varios siglos después. Por mi parte proyecto proponer el recuerdo de un tribunal de la Santa Inquisición, más reciente en el tiempo a los juegos florales provenzales.
De acuerdo lo de Albalat. Nosotros saldremos de aquí a mediados o finales de octubre. No puedo antes. Estaremos en El Castro seguramente en Diciembre. De todas maneras me tendré al tanto de todos mis proyectos. Tengo que hacer estos días los dibujos de un libro de narraciones de Neira Vilas dedicado a Mimina y a ti. Es un libro espléndido que se va a editar parece en Montevideo y los temas ocurren en Buenos Aires.
Escríbeme. Ayer tomé posesión de la Academia de Bellas Artes de aquí En general los académicos llegan a muy viejos, si no me dan un pretexto para renunciar antes. Ya estamos dos del homenaje que tú sabes. Escríbeme sobre Sargadelos. Recibí la nota de Victoria sobre las jarras. Te la agradezco. Tengo nuevos proyectos para discutir antes de fin de año.

Un gran abrazo para todos, para Mimina, Camilo, Rosendo, Xosé y para ti de Maruja y mío:

Seoane

1968-09-22
Carta de Piñeiro a Seoane. 1968
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1968 en 22/09/1968


Compostela, 22-IX-68

Querido Luis:

Nistes dias regresamos de América. Eiquí agardábanos o teu novo e fermoso libro de dibuxos Retratos furtivos. Xunto con il agardábanos tamén o catálogo da tua “exposición retrospectiva”. Foi unha leda sorpresa, e tamén, pola oportunidade do encontro, foi como a chave cordial que nos reintegrou ó mundo galego súpetamente e con toda a fondura emotiva do noso sentir.
Verdadeiramente, é gozo profundo e sutil ir pasando as páxinas do teu libro, tan animadas de expresión viva como cheas de sabiduría humá. Despois de ver –repetidas veces– istes Retratos furtivos da humanidade europea, agardo con ilusión os 54 retratos de humanidade galega que se anuncian no prólogo. Serán, estou seguro, un gran documento do noso pobo, un documento que fará perenne polo milagre do arte a realidade fuxidía da vida.
¡Canto me gustaría ter visto esa exposición retrospectiva! O xenio artístico galego mostraba nela a sua expresión máis vigorosa e moderna. Trátase dunha exposición que nos honra a todos, que nos ennobrece a todos ante o mundo. Moito che agradezo a xentileza amistosa de nos ter enviado un exemplar do Catálogo, que tanto a Isabel como a min nos emocionou moi sinceramente. Como ocurre co libro dos Retratos furtivos, tamén me gusta ollar de vez en cando o catálogo. Ademais ocurre que, non sei por qué misterioso motivo, a derradeira lámina é a que máis me impresiona, así que sempre me quedan desexos de o ollar de novo.
Dixéranme alá pola primaveira que agora no outono viríades a Galicia. ¡Ogallá seña certo!
Apertas nosas pra os dous


Ramón

1968-10-24
Carta de Chávarri a Seoane. 1968
Madrid
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Chávarri a Seoane. 1968 en 24/10/1968

INSTITUTO DE CULTURA HISPÁNICA / CURSOS DE DOCUMENTACIÓN ESPAÑOLA PARA PERIODISTAS IBEROAMÉRICANOS.

Madrid, 24 de octubre de 1968

Sr. D. Luis Seoane
Montevideo 1985, piso 13-68
Buenos Aires
R. ARGENTINA

Querido Luis:

Dentro de breves días, voy a iniciar un Seminario de arte argentino contemporáneo, necesitaría tener algunas diapositivas de obras tuyas que podrías mandarme por valija aérea diplomática vía Bermúdez de Castro, sin montar en marquitos para que pesaran menos y ya me ocuparía yo de instalarlas.
Con estas diapositivas, podría informar sobre tu personalidad a la directora de la Galería Iolas-Velasco, que está interesada, en principio, en la exposición.
Como me imagino que no tendrás inconveniente, voy a utilizar el grabado que me regalaste (la Sacerdotisa), como cartel del Seminario de Arte argentino.

Un abrazo.

Raúl Chávarri

1968-11-26
Carta de Puppo a Seoane. 1968
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Puppo a Seoane. 1968 en 26/11/1968


Montevideo, noviembre 26 de 1968

Querido Sr. Seoane:

Mejor es tarde que nunca:
Adolfo Pastor
Calle Durazno 1727, Apt. 7
Montevideo
Créame, innumerables veces he tratado de conseguir la dirección. No la tenían, no estaba el que la tenía... en fin. El tiempo ha ido pasando! La conseguí hace 2 minutos y antes de que se pasen otros seis meses se la envío.
Espero que Ud. y su Señora estén bien. Vio mi exposición? Me gustaría saber que piensa.
Estoy grabando para XILÓN. Le mostraré lo que mande: pienso ir para Navidad.
Le ruego acepte mis disculpas por la tardanza y quiera aceptar mis mejores saludos junto con mi estima

Giancarlo Puppo

1968-12-07
Carta de Seoane a Sofovich. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1968 en 07/12/1968


Madrid, 7 de diciembre de 1968

Sr. D. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hoy comienzo a ponerme al día con la correspondencia a los amigos con la esperanza de que todos me contesten y envíen noticias de Buenos Aires. Hace diez o doce días le envié el catálogo de la gran exposición de Miró que se celebra en Barcelona con motivo de cumplir el pintor 75 años, una muestra extraordinaria que abarca todos los períodos de su obra y todas las técnicas y géneros por él cultivados. Óleos, grabados, dibujos, que dominan las paredes severas, de piedra, del ex Hospital de la Santa Cruz, un grandioso edificio de origen gótico y que está precisamente en el barrio gótico de Barcelona. También, con el catálogo de Miró, le envié dos catálogos de exposiciones de Picasso en la Sala Gaspar, casi agotados y que sospeché que usted no tendría. Estuvimos en el Museo Picasso, que van a ampliar añadiéndole un palacio que está al lado al que actualmente ocupa, y que contiene, ahora, toda la serie de las Meninas y los últimos grabados. Enfrente de este museo se va a abrir el Museo del Traje, con lo cual ganará la ciudad un nuevo atractivo. En cuanto a Picasso y Miró el ayuntamiento barcelonés dispuso dejar en las ramblas dos espacios en el centro para que sean decorados por los dos grandes artistas tan unidos a la historia de la ciudad. A Miró, por otra parte, le reservaron una pared en el nuevo aeropuerto, nuevo o reformado, no lo sé, de Barcelona, que se constituye tanto un homenaje al artista nuevo como un engalamiento. En Madrid, no hay en estos momentos nada realmente importante, ninguna exposición que atraiga especialmente, únicamente la muy pobre del Bauhaus que estaba en Buenos Aires hace unos dos años y no se anuncia en pintura nada de particular para los próximos meses. En cine, vimos anteayer Bandolero una película del oeste con muchos tiros y en la que mueren los malos, donde James Steward, creo que se escribe así, emite el idioma y el acento de un pastor de la provincia de Madrid. Lo mejor de Madrid está siempre en sus museos, el pasado, y en la calle el pueblo que, sin embargo, a medida que crece la ciudad, pierde atractivo. Hay un presente del que apenas se escribe en los diarios, el de los estudiantes, arriesgado, capaces de alterar este aparente orden establecido, hipócrita, hecho de silencios, violencia y ocultamientos. Aquí me encontré con Brughetti y su señora, mejor dicho, me encontré con él en Barcelona y ahora de nuevo en Madrid de casualidad. Viajó por Italia, creo que estuvo en París y marcha en estos días a Buenos Aires. Con Hellen Ferro, que sabía estaba en España trabajando para Códex, es el único argentino que encontré por aquí. Dentro de pocos días marcharemos a Asturias a pasar la Nochebuena con mi hermana y a fin de mes estaremos en el Castro, en Galicia, donde ya me pondré a trabajar. Desde allí escribiré con más calma y les haré un resumen del viaje, de todo lo visto en Nueva York, las tres ciudades alemanas donde estuvimos, Dusseldorf, Colonia y Bonn, y de Roma. Mientras tanto, les rogamos a usted y a Elsa que nos escriban con noticias de ahí y de todos los amigos. Estamos deseando tenerlas.

Reciban Elsa, Claudia, Pablito y usted el abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-12-07
Carta de Seoane a Scheimberg. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1968 en 07/12/1968


Madrid, 7 de diciembre de 1968

Sres. Aída y Simón Scheinberg
Buenos Aires

Queridos amigos:

Hace casi mes y medio que salimos de Buenos Aires y aún no hemos escrito a ningún amigo. La verdad es que apenas nos quedó tiempo para hacerlo. En Nueva York, anduvimos por sus calles más que en el otro viaje, volvimos a ver sus magníficos museos y nos detuvimos a ver sus gentes, en la calles, en los restaurantes, en esa obscena calle 42, en la que se agrupan las librerías destinadas a vender libros referidos a temas sexuales, cuyas tapas están hechas con fotografías de desnudos femeninos o masculinos, cuyo sexo se tapa con un breve trozo de papel blanco, en remedo de la hoja de parra, una hoja de parra que sugiere mucho más de lo tapa, y los cines con películas pornográficas cuyas fotografías anunciadoras son un modelo, naturalmente impúdico, del género. Al lado de cines y librerías, los locales con máquinas tragamonedas a cuya entrada un alto cowboy, de metal pintado, alza lentamente sus revólveres para apuntar al joven o al niño que acertó en su disparo a dar en el vientre, o en el corazón, o en donde sea, del muñeco. Todo dentro del más ajustado realismo publicitario, lo mismo que el realismo de las fotografías de los cines y las tapas de los libros sobre temas sexuales. A mí me encanta la calle 42 de Nueva York, con camiones de la policía en algunas esquinas, un público considerable de rostros de todas las razas que pasean sus veredas y donde se puede sospechar que se desate la violencia y se produzca el crimen en un instante cualquiera. Me gusta la calle 42 o el Village que justifican el arte pop, un arte mucho más realista de lo que las gentes ajenas a Nueva York piensan en casi todas partes. Verdaderamente, neoyorkino en sus temas y hecho siguiendo el estilo de los grandes afiches y carteles de publicidad.
Pero de todo esto ya hablaremos, si soy capaz de hacerlo, a nuestro regreso. Ahora con referencia a Nueva York, sólo se me ocurre recordar al comienzo de ese himno tradicionalista, beato, español, dirigido a los indiferentes, ateos, socialistas, republicanos, etc., que decía: “De Luzbel las legiones se ven ya marchar, y sus negros pendones el sol enlutar...”
Después de Nueva York, estuvimos en Alemania, Dusseldorf, Colonia y Bonn, y en Roma. Estuvimos con los Alberti que los encontramos muy bien, mejor que en el viaje anterior, recordando a todos los amigos, y luego en Barcelona y ahora en Madrid. Ya le escribiré con más clama sobre estos lugares y lo que fuimos viendo. En Barcelona, está celebrándose una gran muestra retrospectiva de Miró, extraordinaria, cuyo catálogo les enviamos hace unos diez días por correo ordinario. Festeja la ciudad los 75 años del pintor, y después de Barcelona toda esa obra pasará, pasa a ser expuesta en abril o mayo, al Museo Guggenheim de Nueva York.
Ahora estamos cansados de hoteles y de viajes y estamos deseando llegar a Galicia para trabajar y gozar del clima de lluvia, del verdadero invierno de Galicia. Cuando está más verde, las tormentas se suceden en el mar y las gentes lamentan la constancia de la lluvia. Una buena estación para trabajar. Escríbannos al Castro. Allí estaremos dentro de unos quince días. Tenemos ganas de saber noticias de ésa y de todos ustedes. Hasta entonces, reciban el fuerte abrazo extensible a todos los amigos, de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-12-07
Carta de Seoane a Falcini. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1968 en 07/12/1968


Madrid, 7 de diciembre de 1968

Sr. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hoy he comenzado a escribir algunas cartas, a usted entre los primeros, y no porque tenga demasiado que decir, sino porque, egoístamente, espero respuestas y noticias de los amigos. A Scheimberg le digo los lugares en donde estuvimos, Nueva York, tres ciudades alemanas, Colonia, Bonn y Dusseldorf, y después en Roma y Barcelona.
En Nueva York alcanzamos a ver una extraordinaria exposición de frescos italianos renacentistas: Giotto, Piero della Francesca, Paolo Ucello, etc., seguramente extraídos de pequeñas iglesias del campo italiano a donde no acudían turistas y que deben engrosar actualmente un Museo, no sé cual, en Italia. El Paolo Ucello es un fragmento abstracto, de líneas cruzándose hasta el infinito y pudo haber sido la pintura que inspiró a Balzac La obra maestra desconocida. Para ver estos frescos hay, o había para los días que estuvimos nosotros, que guardar colas bastante aburridas.
En Roma vimos el nuevo Museo de Arte Moderno, espléndidamente presentado, donde se puede seguir todo el desarrollo de la pintura italiana desde el 900 y poco antes y donde hay ejemplos muy buenos de todos los grandes artistas que caracterizan el fin de siglo y lo que llevamos andado de éste hasta las últimas escuelas. Tambien tienen una colección bastante nutrida de arte extranjero, sobre todo franceses y alemanes. De los escultores están bien representados Medardo Rosso, Martini, Marini y Manzú. De Fontana tienen además de algunas de las últimas obras, dos o tres que corresponden al período de su regreso a Rosario y Buenos Aires.
En Barcelona vimos la gran exposición Miró, que para mí creo que fué muy importante, pues afianzó alguna de mis convicciones de los últimos años con respecto a la pintura. Está perfectamente presentada en un edificio de orígen gótico dedicado, hasta hace pocos años, a hospital, el Hospital de la Santa Cruz, y donde los colores y las líneas de Miró deben vencer la fuerza, largo y altura, de las enormes paredes de piedra. Uno no se explica por qué, o si se lo explica, no sabe expresarlo, la pintura de Miró, alegre, inspirada en parte en las decoraciones de los barros de Cataluña y de Baleares, casi folklórica, recuerda en su fuerza, en su dominio de los muros, a la pintura románica. Muy importante de la exposición de Miró es la obra gráfica de éste, mucho más importante de lo que yo sabía y de notable calidad, las litografías, los aguafuertes, los grabados en madera... Barcelona siente gusto en afirmar públicamente sus valores y este año lo ha convertido en el “año Miró”, organizando esta muestra y publicándose algunos libros dedicados al pintor en los que se prueba la capacidad gráfica de los catalanes.
En Madrid de momento no vimos nada que valga la pena. Al Museo del Prado le están remozando las paredes, sacándoles las telas que constituían el fondo de los cuadros y simplemente, pintándolas, lo que queda mucho mejor. En Roma volvimos a ver el retrato del Papa Inocencio, de Velázquez, mucho mejor presentado actualmente, y ese cuadro fantástico del Ticiano, España defendiendo la religión, o un título parecido, de los últimos años de su vida.
Bueno, esto es todo por hoy. Cuéntenos noticias de Buenos Aires. Estamos ansiosos de ellas. Saludos para todos.

Saludos de Maruja y un gran abrazo de:

[Seoane]

1968-12-10
Carta de Seoane a Whitelow. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1968 en 10/12/1968


Madrid, 10 de diciembre de 1968

Sr. Guillermo Whitelow
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estoy comenzando a escribir a los amigos y hoy también le escribo a Enzo. Esta carta es, en cierto modo, un complemento a la que le envío a él. Antes quiero decirte que estuvimos en Nueva York con Marichal y Solita y que éste le dijo a Maruja, en un aparte, que si solicitas la beca pongas dos buenos padrinos, pues entonces Marichal hará todo lo posible por conseguírtela. Te tienen una gran estimación. Nueva York siempre resulta interesante, para turistas como nosotros, que van de una ciudad tan distinta como Buenos Aires, a la que además están habituados. Creo que si tuviese que poner un negocio en Nueva York sería uno de callejero, un kiosco de diarios, florería, un puesto de frutas, o vendedor de castañas, para poder ver las gentes. Cada uno que pasa es una novela, se lee en el rostro. En cualquier ciudad ocurre bastante de esto, pero en Nueva York se nota más la vida que pasaron sus habitantes, su origen y su presente. Son más distintos unos de otros que en Buenos Aires, aún procediendo de un mismo origen racial, maldita palabra, pero la pongo para señalar las diferencias de alguna manera. Me gusta Nueva York, pero no viviría en ella. Prefiero una ciudad, probablemente cualquiera, de Europa. Las gentes son más viejas y más sabias, más sabias por viejas, por los miles de años de herencia en un sitio. Un romano, un barcelonés, un aldeano europeo es más sabio que esos tecnócratas que alientan ambiciones determinadas con respecto a los astros. Calculan mejor que una IBM. Poseen un instinto animal que los neoyorkinos no llegaron aún a tener, o perdieron, porque obligaron a cambiar demasiado el género de vida de los aldeanos que procedían de Europa. Buenos Aires es, hasta ahora, otra cosa. Todo se vino haciendo a la medida del hombre. Nunca pudo ser, como Nueva York, el sueño de un cineasta expresionista alemán de la segunda década del siglo. Nunca fue, por ejemplo, Metrópoli, no se pareció nunca a Metrópoli. Me gustan muchas cosas de Nueva York, pero no me gustan sus habitantes ni su vida. En todo caso, sólo su novela, la que puedo adivinarles en el rostro y que tiene mucho que ver con las de los personajes de las tabernas en las películas del Oeste.
Con Bonino lo pasamos muy bien el tiempo que estuvimos juntos. Parece que tienen el proyecto de abrir una galería en San Pablo. Bueno, ya hablaremos de todo esto al regreso. Cuéntanos tus proyectos. Escríbenos. Nosotros lo haremos desde Galicia.

Saludos a todos los amigos comunes. Un gran abrazo para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-12-10
Carta de Seoane a Pagano. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pagano. 1968 en 10/12/1968


Madrid, 10 de diciembre de 1968

Sra. Sara B. de Pagano
Buenos Aires

Querida amiga:

Ahora, después de un tiempo de haber salido de ahí, empezamos a escribir algunas cartas a los amigos. Queremos que sepan de nosotros y, a su vez, que nos envíen noticias. Estamos ansiosos de noticias de todos y de Buenos Aires. No hemos podido coincidir con nadie de quienes viajaron aproximadamente por las mismas fechas que nosotros. Nélida sabemos que pasó por España, que estuvo en Madrid y en alguna ciudades castellanas y andaluzas, por su yerno Luis, con quien estuvimos dias pasados, y que lo encontramos perfectamente adaptado a este nuevo medio, pues nos pareció contento y aguardando el viaje de Roxana. España es una buena experiencia y creo que él tiene perfecta conciencia de ésto. Con Nélida sentimos mucho no coincidir. Igual nos pasa con Julia, que debe estar en París, pero viajando es muy difícil establecer planes concretos, así, al menos, nos ocurre a nosotros. Estuvimos unos doce días en Barcelona y volvimos a ver los espléndidos museos de esta ciudad y concretamente en el Museo Picasso nos acordamos muchas veces de todos, pero, sobre todo, de Falcini, pues ese Museo es la obra de un gran amigo suyo, de Sabartés, que hizo durante treinta o más años de su vida una vida modesta, acumulando tesoros para un día enriquecer su ciudad, Barcelona, de la que había emigrado joven. El poeta decadente, del retrato de juventud que le hizo Picasso, coronado de laurel por humor, resultó ser mucho más poeta en la vida real y en sus gestos, en éste concretamente de crear el Museo Picasso, que con su propia obra de escritor. Resulta conmovedor ver al pié de muchos grabados la frase que expresaba la amistad de su amigo de más de sesenta años, Picasso, redactada muchas veces con desenfado y gracia. Y a la ejemplar obra de Picasso que en el Museo se reúne hay que añadirle la ejemplaridad de esta amistad sostenida a lo largo de tanto tiempo y que produjo el milagro último de este museo.
Estamos en estos días viviendo una España un poco insólita, con huelgas triunfales parcialmente de estudiantes y en la que los lectores de diarios envían a éstos cartas más atinadas y audaces que los editoriales y comentarios, de sus redactores. Por lo visto, los lectores no temen la censura y no se sienten tampoco obligados a autocensurarse. Pero hasta ahora no hemos podido percibir demasiado la diferencia con 1966 y el año pasado. A Roma la notamos un poco apagada, sin demasiado que ver nuevo, únicamente el Museo de Arte Moderno, reformado, ampliado, espléndido. Pero a Roma, como a Madrid, no le hacen falta novedades para acrecentar su encanto popular. Allí pasamos unos días muy buenos, aún mojándonos por la lluvia. Estuvimos con Rafael Alberti y María Teresa, a quienes encontramos muy bien y en una calle tropezamos con Raquel Edelman, con la que hemos andado mucho.
Bueno, estas son noticias elementales que se complementan con otras enviadas a otros amigos. La más importante seguramente para Roxana y para usted es, la de encontrarnos a Luis muy bien. Escriban enviando noticias. Un gran abrazo y saludos a todos los amigos y especialmente para Roxana, Mario y María y para usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-12-10
Carta de Seoane a Menechini. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Menechini. 1968 en 10/12/1968


Madrid, 10 de diciembre de 1968

Sr. Enzo Menechini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos en Madrid desde hace una semana de paso para Galicia. Estuvimos en Nueva York, Duseldorf, Colonia, Bonn, Roma y Barcelona. En Colonia ví una muy buena exposición de Raquel Forner, realmente muy importante, renovada en el color. En Barcelona una extraordinaria de homenaje a Miró, con unas cuatrocientas obras, pintura, grabado, escultura, y en Roma el Museo de Arte Moderno, totalmente remozado y ampliado hasta convertirse en uno de los importantes de Europa. Pero estamos cansados de ver y viajar, deseamos llegar a Galicia para poder trabajar y gozar con las lluvias y la niebla gallegas, de las noches de frío y de las narraciones fantasmales surgidas de labios de alguna vieja, delgada y alta como un huso, cuyos ojos se diluyen visionarios en el espacio.
Os suponemos preocupados por el nuevo local. Concretando proyectos. A Bonino lo encontramos en Nueva York. Estaba muy contento, o así nos pareció. Como la otra vez que estuve en su galería neoyorkina tenía una exposición de Morales. A nosotros nos parece que siempre expone Morales. De Alberti, siguiendo tus consejos, hablé con él, se puede hacer una exposición en las dos salas de adelante, pero no puede ser, según Alberti, antes de octubre del año próximo. Los grabados de homenaje a Miró son muy buenos. Te escribo de prisa y desordenadamente. Supongo que Malhá y Najmías, o Malhá solo, o Najmías solo, o International Gallery, te habrán liquidado a principios de este mes lo que restaba de la venta de mis cuadros. Me interesaría saber esto. Como me interesaría que me diese noticias de ahí. De cuando es, por ejemplo, la exposición mía de Mar del Plata, etc.
Por aquí anda vuestro desaprensivo amigo Pirovano. ¿Quién es este señor todo cejas e “ideas luminosas”? No acabo de saberlo. A través de Cultura Hispánica Argentina, parece que existe ahí una sucursal de Cultura Hispánica de España, y la embajada argentina de Madrid proyecta una exposición de arte argentino aquí. ¿A quién representa este señor? ¿A los críticos, a los propietarios de galerías, a los artistas...? Quizás a Di Tella.
Buenos, escríbeme aunque sea muy brevemente. Dame noticias de Najmías y de Mar del Plata.

Recibid Julia y tu un fuerte abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-12-10
Carta de Seoane a Cherniavsky. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Cherniavsky. 1968 en 10/12/1968


Buenos Aires, 10 de diciembre de 1968

Sres. Julia e Isidoro Cherniavsky
Buenos Aires

Queridos amigos:

Estamos en Madrid desde hace pocos días y vamos camino de Asturias y Galicia dentro de unos días, lugar éste último donde pasaremos unos tres meses. Tengo muchos proyectos que pienso realizar en El Castro, la aldea de los alrededores de La Coruña donde está la fábrica de porcelana para la que hice las cabezas de personajes medievales que ustedes conocen. No sé si Julia regresó de París y cual fué su experiencia en esta ciudad. Nosotros estuvimos en Nueva York, Dusseldorf, Colonia, Bonn, Roma y Barcelona, antes de llegar a Madrid. Rodeamos París. Hemos visto algunas de las exposiciones muy importantes y vuelto a ver los museos de esas ciudades, algunos con reformas fundamentales, como el de Arte Moderno de Roma, hoy un museo realmente notable por su remodelación y por la obras que encierra muy bien seleccionadas y que dan idea del arte italiano y europeo desde finales del siglo pasado hasta la actualidad. Naturalmente, no es el Museo de Arte Moderno de Nueva York, ni el de París, pero es que antes de la reforma era un museo provinciano, malo, sin interés para un extranjero que quisiera solamente conocer el desarrollo del arte del siglo en Italia. Otro museo que volvimos a ver con gran satisfacción fué el Museo Picasso de Barcelona, con más de setenta piezas nuevas incorporadas, entre ellas la fabulosa serie de Las Meninas que resultan una lección de pintura, y el homenaje, de un sabio en su oficio, a un gran pintor del pasado. Y en Barcelona también nos encontramos con la gran exposición de Miró, organizada por el municipio en homenaje al gran pintor con motivo de cumplir setenta y cinco años. Una exposición extraordinaria donde se reúne la obra pintada y la obra gráfica de Miró, desde sus obras de hace aproximadamente medio siglo. Tiene interés ver como esta obra, que uno no sabe por qué recuerda la pintura románica, y si sabe no puede explicárselo escribiendo, o razonar el parentesco, domina los inmensos muros de piedra del edificio, que se inició gótico, donde se exponen. Para mí fué, creo, muy beneficiosa ver así desplegada la obra de Miró.
Esto es todo por hoy. Nos gustaría saber de ustedes, de los amigos comunes, de los proyectos de Julia, de los suyos, etc. Que nos envíen noticias de esa. Recordamos a todos. Nuestra dirección es la misma que ustedes deben tener del año pasado. Cerámicas del Castro. Osedo. La Coruña. España.

Reciban ustedes el gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-12-11
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1968 en 11/12/1968


Madrid, 11 de diciembre de 1968

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos amigos:

Suponemos que acabáis de llegar a Buenos Aires procedentes de Nueva York. Nosotros hace veinte días aproximadamente que estamos en España y estamos ya deseando llegar al Castro para quedarnos quietos y poder trabajar. Desde luego, está probado, para mí, que no soy un viajero, que no somos viajeros, que más bien nos gusta quedarnos en un sitio y casi, eternizarnos en él. Creo que para nosotros solamente van quedando dos sitios para sentirnos cómodos, Argentina y España. En Barcelona nos encontramos con una maravillosa exposición de Miró, alrededor de 400 obras, pintura, grabado, escultura, que se exhiben en un antiguo y grandioso palacio que fue el Hospital de la Santa Cruz, cuya arquitectura inicial fue gótica. La pintura de Miró resiste, se armoniza, mejor dicho, con las inmensas paredes de piedra del antiguo edificio. Tiene la misma fuerza de la pintura románica. En el fondo, Miró está influenciado más que nadie por el arte románico y de esté sacó la belleza intensa de los tonos y ese grafismo que en el pintor actual se mueve libre, loco, lírico, valiendo por sí mismo y en el románico fija una figura, un objeto, lo subraya para siempre desconfiando de la permanencia del color. A mí me gusta Miró. Partimos, salvando las distancias entre él y yo, de un gusto igual, creo, por el arte de los miniados, el románico y la pintura o el arte popular. A él le seduce e inspira el arte de las cerámicas de Baleares y Cataluña, a mí el más rudo de las rocas grabadas de Galicia y los dibujos de los naipes y de los carteles de ciego, esos que se acompañaban de aleluyas antes que la televisión hubiese matado toda poesía. En Barcelona, vimos también, aparte, todos los otros museos, el de la pintura románica; el Marés, de escultura románica, gótica y de los imagineros castellanos, sin igual en ninguna parte del mundo; el Museo Picasso, extraordinario como museo y encerrando ahora, en los últimos tiempos, toda la serie de Las Meninas donadas por el mismo Picasso, unos setenta cuadros y, naturalmente, toda su obra grabada, otros óleos, cerámica, etc. A Madrid estamos recorriéndolo nuevamente. Hemos vuelto a ver la cantidad grande de dibujos de Goya del Museo del Prado, los cuadros de la época negra y sus retratos de reyes degenerados y Velázquez y el Ticiano, y el Greco, todo lo que solamente se puede ver en cantidad, con la consiguiente calidad, en España. El domingo próximo día 15, nos iremos a Asturias a pasar unos días con mi hermana y mi cuñado y de allí, el 26 o 27 a El Castro, a trabajar y discutir con Díaz Pardo. Tengo dos o tres exposiciones para hacer. Veremos si puedo pintar con calma y me sale algo. Para ayudarme les ruego a todos los amigos que me escriban y envíen noticias. Estamos deseando tener noticias de Buenos Aires y en cuanto a vosotros, de Buenos Aires y del viaje que hicisteis. En Roma, coincidimos con Raquel Edelman* y pasamos con ella unos días muy buenos.
Esto es todo por hoy. Muchos abrazos para los amigos comunes, para Carlos, Eduardo y vosotros de:

[Seoane]

1968-12-11
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1968 en 11/12/1968


Madrid, 11 de diciembre de 1968

Ingeniero Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Empezamos ahora a escribir a los amigos después de casi dos meses de viaje. Estuvimos en Nueva York, Dusseldorf, Colonia, Bonn, Roma y Barcelona, y ahora estamos en Madrid solamente por pocos días, de paso para Asturias y Galicia. Hemos visto algunas exposiciones interesantes: Arte precolonial del Perú, en Nueva York, en el Museo Gugghenhein; el nuevo Museo de Arte Moderno de Roma; la gran exposición de Miró en Barcelona, unas cuatrocientas obras de pintura, escultura y grabado, organizada con motivo de sus 75 años; el Museo Picasso, con casi setenta obras nuevas incorporadas, toda la serie de Las Meninas, etc. Hemos vuelto a ver, naturalmente, edificios, iglesias, catedrales, museos, calles que habíamos visto en viajes anteriores y hemos gozado mucho con volver a ver todo lo admirado y visto otras veces, pero estamos deseando llegar a Galicia. Por mi parte estoy impaciente por trabajar. Estamos cansados de hacer turismo y agobiados de todo lo que vemos. Madrid está como siempre, muy simpático, lo mismo que Barcelona. Es decir, en el caso de Madrid, simpática siempre la ciudad y en general los madrileños, aunque éstos están muy orgullosos de los pequeños autos que compran a plazos y están muy seguros de que los artefactos eléctricos acaban de descubrirse en España. Y es verdad, aunque la verdad sea distinta al pensamiento de ellos. Tambien acaban de descubrir la compra a plazos, tipo de compra que puede ser el secreto de la abundancia de agencias de detectives y policía privada que abundan en las dos ciudades, Barcelona y Madrid, y que no había notado en los viajes anteriores. Estamos, pues, muy bien, solamente algo cansados de viajes. En Galicia pienso pintar y grabar además de hacer, seguramente, algo para Sargadelos. ¿Cómo están por ahí las cosas? ¿Qué novedades hay del C. Gallego, de arte, de política, universitaria, etc? No sabemos nada de Buenos Aires, aparte alguna carta de mi madre que, naturalmente dice muy poco. ¿Cómo están ustedes? Por favor escríbame al Castro. Ya conoce la dirección. ¿Cómo quedan los murales? Escríbame.

Reciban su madre, Carmen y usted saludos y el abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

Cerámicas del Castro. Osedo
La Coruña. España

1968-12-12
Carta de Whitelow a Seoane. 1968
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1968 en 12/12/1968


Buenos Aires, 12 de diciembre de 1968

Querido Luis:

Aunque sé por los Scheimberg que aún no te encuentras en Osedo, lo mismo te escribo para ganar tiempo. El motivo, aparte del placer de retomar contacto contigo y Maruja, es de negocio. Enzo me pide que te transmita lo siguiente:
De acuerdo con lo convenido, habló primeramente con Najmías el 22 de noviembre para irlo preparando para fin de mes. Este manifestó que había quedado contigo en pagarte el 10 de diciembre, y que habían hecho todo lo posible para liquidarte antes de tu viaje. Quedó en llamarlo a Enzo, pero no lo hizo. El 10 de diciembre, Enzo lo llamó directamente a Mallah, y éste le dijo que te pagarían a tu regreso en abril, lo cual pone en evidencia un contrasentido, ya que Najmías puso como fecha el 10 de diciembre. Cada uno por su parte, oportunamente se amosacaron con Enzo, acusándolo de dudar de la palabra de ellos.
En consecuencia, Enzo quiere que le des tu parecer, si debe insistir él, en cuanto tenga tus instrucciones, o debe dar intervención a Sofovich. También me dice que si tú le escribes a Mallah, por favor, le envíes copia.
Aparte de estos dimes y diretes cefardíes, puedo darte en cambio la buena noticia de que ayer Enzo terminó de pagar el nuevo local. Fue un día de calor horroroso. Quiero decir que la nueva galería nace bajo un cálido auspicio. La exposición de los Torrallardona gusta mucho, y te hemos extrañado, ya que fuiste el promotor y Deus ex machina.
¿Cómo está Maruja? Dale nuestros cariños de siempre y para ti un gran abrazo.

Billy

[Manuscrito:] P.S. Laura le entregó a Enzo los 2 grabados que compraste. Vale.

1968-12-13
Carta de Seoane a Shand. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1968 en 13/12/1968


Madrid, 13 de diciembre de 1968

Sres. Susana y William Shand
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Estamos escribiendo, al fin, a todos los amigos, lo que quiere decir que necesitamos respuesta de todos ellos. Hicimos hasta ahora un viaje espléndido, volviendo a ver calles de ciudades ya vistas y arquitecturas y museos, y todo lo que un turista ve porque no tiene otra cosa que hacer sino mirar. Volví a hacer dibujos por los cafés, sentándome en ellos para aguardar pacientemente una presa que siempre llega. Resulta un modo de ir de caza, como ya dije en el prólogo de Retratos furtivos, aunque no fuese así tan claramente, pero creo que cada vez más me emociona un rostro de persona que una arquitectura, una calle, un museo. El hombre por sí mismo más que por su obra. Cuando uno está viendo una obra cualquiera y piensa en el hombre que la hizo, no puede menos de evitar el aumento de simpatía o de antipatía por la obra. El autor importa mucho, su vida, su pensamiento, su manera de colaborar o no colaborar con otros hombres es muy importante. Yo admiro a Degas, pero cada vez que pienso en éste con prejuicios raciales, enemigo de Zola, reaccionario, antidreyfusista, su obra pierde bastante valor ante mis ojos, procuro buscar en ella donde está la falsedad, el error del hombre. Quizás por esto siempre me inquietan las obras de autor anónimo. Necesito saber del autor para poder penetrar en la obra de arte. Es posible que esto no le ocurra a mucha gente, a casi nadie, pero un libro o un cuadro es, para mí, muy importante –aparte de que lo sea para la literatura e historia del arte– como para dejarme llevar por ella si atrás no veo al hombre que la hizo. Algo de esto me pasa con las ciudades. En general, las ciudades europeas comenzaron siendo aldeas, burgos sin importancia, y fueron haciéndose ciudades con el trabajo de los siglos. Hubo en esos sitios donde se levantaron, guerras, persecuciones, catástrofes de muchas índoles, pero todo eso hacía cada vez más humanos a sus habitantes. Ellos sabían que no lo perdían todo. Que una invasión de otro pueblo, que una inundación, un incendio, podía con ellos. En Nueva York, nunca pasó nada, es una ciudad sin muñones, sin señales de desgracia, aún en sus barrios más pobres. Insolente en su arquitectura, en sus calles, en sus gentes. Todo es, o parece, despiadado, aunque en ella habiten minorías que buscan piedad para ellos y para otros, que existen y de verdad la buscan entre tanta frialdad y riqueza. Sin embargo, Nueva York me gusta. Me gusta hasta que pienso como se fue elevando, quienes son sus autores, porque llega a ser así la ciudad más representativa de nuestra época y precisamente de todo aquello que más odiamos de nuestra época: el capitalismo, la guerra, el racismo, el desprecio del hombre en su tercera edad, la vejez, etc. Tendría que vivir en Nueva York para ver todo esto en el rostro de las gentes y no puedo y además, a pesar de admirarla, no me gusta para vivir. Prefiero una aldea del Finisterre gallego. Hace más de dos mil años que sus gentes se asoman al mar, escudriñan el horizonte, temen los temporales y son arrastrados a la fuerza, a la emigración, a todas las desgracias, por las gentes de las grandes ciudades. Ahora los gobiernan, ellos no lo saben, desde Nueva York.
Perdonadme toda esta digresión. Escribidnos. Saludos a todos, a Bernardo, a Sofía, a Margot Parker, a todos los amigos y un gran abrazo para los dos de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-12-13
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1968
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1968 en 13/12/1968


Madrid, 13 de diciembre de 1968

Sres. Esther y Lipa Burd
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Hemos estado en diversos sitios y hasta estos días no hemos escrito a nadie. Nos acordamos de todos, pero al llegar al hotel no teníamos ganas de escribir, nos sentíamos muy cansados y nos parecía, además, que no teníamos nada que decir. Ahora tampoco tenemos demasiado que decir, quizás nada, pero tenemos muchas ganas de comunicarnos con todos los amigos. Hemos vuelto a ver los museos de Nueva York, los de Duseldorf, Colonia, Bonn y el de Arte Moderno de Roma. Ahora, en estos quince días, vimos los de Barcelona y Madrid. No quiero decir nada de los museos, solamente que envidiamos el talento fotográfico de Lipa para poder dejar testimonio en diapositivas de cuanto vió. Con nuestra pobre y pequeña máquina comprada en Panamá en un momento de parada del avión, no sacamos aún, en más de mes y medio, ni una sola fotografía. Somos gente absolutamente negada a las máquinas, al menos en el caso mío, y además olvidamos diariamente su existencia. En Nueva York nos pareció que estaban en franca retirada las últimas tendencias de arte llegadas a Buenos Aires y procedentes precisamente de Nueva York. Quedan los grandes nombres, dos o tres y nada más. En el mismo Museo Whitney –creo que se escribe así– de arte estadounidense, han retirado muchas de las obras que estaban expuestas el año pasado. Claro que esto no quiere decir nada pero es sistemático que las retiren para colgar en cambio algunos excelentes pintores que antes no estaban por considerarlos, seguramente, entonces, pasatistas. Hay una corriente de gente joven que comienza a hacer pintura lo más seriamente posible, dejando el ensayo en su lugar debido, el de ensayo, y creando obra determinada, nada desquiciada, ni loca, ni arbitraria, sino dibujando y pintando. Por mi parte creo que fué muy útil la vuelta al Art Nouveau, a la figuración que lo imita para establecer nuevamente el valor del hombre como tema eterno del arte o de aquello que lo rodea. Madrid está en estos días de fin de año llenándose de Le Parcs de todos los gustos, bueno y mal gusto, como motivo de ornamentación y aprovechando la ventaja de los motores y de los nuevos materiales. Es muy interesante todo este arte que se vuelve popular y termina siendo realizado por artesanos ingeniosos anónimos. Esto es precisamente lo que no puede ocurrirle a Picasso, a Max Ernst, a Miró, como no le ocurrió a Goya ni al Ticiano. Es posible que pase, con estas opiniones, por un conservador, pero no, no creo serlo, simplemente me ocurre que un motor eléctrico, por ejemplo, me parece en su forma más bello que los resultados estéticos que pretende un artista haciendo ensayo sobre él. Pienso que la mayor parte de las invenciones artísticas ya fueron hechas hace tiempo y una “montaña rusa” es un ejemplo estético cuyo autor no se conoce. Sin embargo, tiene belleza por sí misma y nadie la admira como obra de arte.
Bueno, nada más por hoy. Hablaremos de esto en Buenos Aires. Escribidnos de vosotros, de planes inmediatos, de los amigos, de Buenos Aires, de como llegaron las jarras. Mientras tanto recibid, con saludos a los amigos, el fuerte abrazo de:

[Seoane]

1968-12-17
Carta de Seoane a Varela. 1968
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1968 en 17/12/1968



Gijón, 17 de diciembre de 1968

Sr. D. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Te escribo sin demasiada confianza en tu respuesta. Simplemente, para que sepas de nosotros y de lo que vamos viendo de España. Estuvimos antes en Nueva York, tres ciudades alemanas, Dusseldorf, Colonia y Bonn y luego en Roma, donde visitamos, aparte algunos monumentos, a María Teresa y a Alberti. Muy bien. Alberti, trabajando mucho. Acaba de hacer un libro dedicado a Miró, con cinco o seis grabados y manuscrito, y destinado a enviarle el número 1 hace, creo, que veinte ejemplares, al mismo Miró, del que estaban exponiendo 400 obras en Barcelona –te envié el catálogo– con motivo de sus 75 años de edad. Y ganando dinero con un disco, el que hizo un joven cantante italiano con un poema suyo, La paloma, y música de Guastavino, adaptada ésta por el cantante a la actual música, si se puede decir así. Alberti está muy optimista con este disco. Piensa ganar con él mucho dinero. Acaba de salir cuando nosotros pasamos por Roma y se habían vendido alguna buena cantidad de ejemplares de La paloma. En Madrid, Aguilar acaba de publicar su libro a la pintura, con reproducciones en color, muy caro, 250 pesetas el ejemplar y del que fuimos excluidos todos los pintores vivos menos Picasso y Miró y algunos nuestros como Portinari. En el caso de lo vivos, quizás para no tener que explicar quiénes somos y por eso que se dice: “justicia distributiva”, y en el de Portinari, porque ya muerto, sin rendir a beneficio, y no habiendo sido ni Goya ni Cezanne, así parece, realmente no vale la pena. Pero dejemos a Alberti. Estamos en España hace casi un mes. Hemos estado en Barcelona y Madrid, espléndidas las dos en muchos aspectos, pero aguantando ambas, como toda España, una crisis económica sorda producida por el cierre de industrias y que afecta al comercio. La gente se queja este Fin de Año, pero continúan hablando del progreso español y enseguida por el éxito del turismo. El progreso consiste, en general, en la producción de electrodomésticos y el aumento de pequeños autos, de Citroën y de la Fiat, muy baratos, y que se compran, como las máquinas eléctricas, en muy cómodas cuotas. Un progreso similar al de los países africanos, o a los de cualquiera del tercer mundo. El progreso se nota en anuncios como éste de Gijón, una ciudad, como sabes, industrial, puerto de la cuenca minera de Asturias, pero sin apenas atractivo alguno, una estatua de Jovellanos, otra de Don Pelayo, una buena playa y unos cuantos cines donde se proyectan películas del oeste. Dice el aviso en La hoja del lunes: “Bonnie y Clyde –Club Boite Fundición, 10. El único ambiente pop de Gijón. Venta de pósters. Carnets especiales para chicos y chicas. Tarde y noche–”. Éste es el progreso. Ni minifaldas, ni cohetes a la luna. Por otra parte, en Madrid, hay 90.000 casas en ruinas y 70.000 departamentos vacíos. Existen jubilados con 500 pesetas mensuales, 2.500 pesos argentinos. Te escribiré con más detalle. Ahora sólo quiero saludaros a vosotros, a los amigos comunes, que paséis unas felices fiestas y fin de año con Fernando y esposa, Hugo, Ariel y novias. A todos, nuestro saludo. Recibid Marika y tú el fuerte abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-12-17
Carta de Seoane a Goldstein. 1968
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1968 en 17/12/1968


Gijón, 17 de diciembre de 1968

Señores Polita y Lázaro Goldstein
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Estamos a punto de instalarnos en Galicia, donde haré nuevas jarras y proyectaré algunas piezas de porcelana y tapices. Hemos estado en Nueva York, algunas ciudades alemanas y Roma. Ahora estamos en España donde volvimos a ver viejos amigos, en Barcelona y Madrid, y parientes. Estamos contentos de todo el viaje y comenzamos ahora a notar los primeros grandes fríos que nunca son tan importantes como dicen, en general, las gentes y acusan los pocos grados de temperatura. Todo esto de los climas resulta ser muy personal, aparte de no ser inmutables como pareciera a través de las geografías al uso. Algunos de los climas templados están situados en la zona tórrida y países fríos en invierno de menos de cero grados o de muy pocos por encima, pero secos, son más resistibles que los de las zonas húmedas con mayor cantidad de grados. Pero todo esto no importa demasiado cuando se tienen ganas de ver museos, exposiciones, edificios, calles, etc., que es lo que nos ocurre a nosotros y lo hacemos casi siempre, y mientras podemos, caminando, que es el mejor modo de ver mundo. Hemos visto así, aparte siempre los museos, grandes exposiciones en Nueva York y naturalmente, ahora, en Europa. Hemos visto todo cuanto es posible ver, o así nos parece, por calles y barrios de Nueva York y las otras ciudades. Hemos visto en Brooklyn, a la puerta de grandes supermercados, los jóvenes con cartelones haciendo campaña contra la adquisición de uvas de California y por el aumento de los jornales a obreros rurales californianos y mejicanos. Eran jóvenes estudiantes con los que estuvimos charlando, pues bastantes eran del sur donde aún se habla español y de zonas donde existen movimientos separatistas. Y hemos también visto la propaganda electoral en Nueva York con carteles inusitados y pósters tremendamente inquietantes para los candidatos, pero a nadie parecía importarles nada. Johnson, su mujer y el Vicepresidente aparecían en una composición fotográfica como pistoleros, y en otra gran fotografía una mujer negra embarazada, sonriente, señalaba con un índice su gran vientre y dice: “Esto lo hizo Nixon”, etc. Todo con un humor tosco, brutal, que tiene muy poco que ver con la ironía de los europeos en general y la porteña. Eso mismo se diría en Buenos Aires de otra manera. Se llamarían pistoleros a Johnson, al Vicepresidente y a la mujer de Johnson de otra manera, así lo creo yo. Me refiero a la propaganda gráfica.
Bueno, ya iremos refiriéndonos a éstas y otras muchas cosas en nuevas cartas. Ahora, por favor, contesten, mándennos noticias. Escriban los dos, o uno de los dos, pero escriban. Les deseamos unas felices fiestas y buen fin y comienzo de Año Nuevo a ustedes y toda la familia. Y con el saludo para los amigos, reciban el fuerte abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-12-17
Carta de Seoane a Anita e Enrique Goldstein. 1968
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Anita e Enrique Goldstein. 1968 en 17/12/1968


Gijón, 17 de diciembre de 1968

Sres. Anita y Enrique Goldstein
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Empezamos hace apenas unos días, una semana o algo así, a escribir a los amigos. Empezamos a necesitar respuesta, cartas de todos ellos que nos digan de sí mismos y de Buenos Aires. Nosotros hicimos el viaje de la manera que pensábamos: Nueva York, algunas ciudades alemanas, Dusseldorf, Colonia y Bonn y luego Roma antes de llegar a España. Las únicas sorpresas fueron el Museo de Arte Moderno de Roma, o mejor, el viejo museo totalmente renovado, puesto al día, con numerosos autores europeos incorporados y perfectamente situados con arreglo a la trayectoria que siguieron, espléndidamente distribuidas las salas e iluminadas. Pasó a ser uno de los más notables museos de Arte Moderno de Europa. En Barcelona, hemos visto una gran exposición de Miró, alrededor de 400 obras de pintura, escultura y grabado. Le hemos escrito hace algunos días sobre ella a Sofovich. Está dedicada a homenajear los 75 años del pintor y se une a ella la creación de un Museo Miró para el cual éste donó cuarenta obras. Al mismo tiempo, el Municipio de Barcelona le encargó un gran mural para el aeropuerto de la ciudad y la decoración de un trecho del piso de las Ramblas, igual que a Picasso. En cuanto al Museo Picasso, le incorporaron toda la serie de Las Meninas, aparte de nuevos grabados, lo que aumenta el Museo en unas setenta piezas aproximadamente. Barcelona se convierte con todo esto en una de las más importantes ciudades de arte de Europa: Museo de Cataluña, de arte Románico, pintura mural y escultura; Museo Marés, de escultura románica, gótica e imaginería española, estos dos Museos únicos en el mundo. Museo de Arte Moderno, en obras; Museo del Teatro con buena cantidad de bocetos y figurines de Gordon Craig y de la ópera rusa; Museo Picasso, y, pronto, el Museo Miró y el del traje, que va a ser, según parece, un museo muy completo. Aparte de ellos, existen colecciones inusitadas de filatelia, de sombrillas del siglo XIX, de abanicos, de cajas de fósforos del mundo, de naipes, de tabaqueras, etc., que dan idea del amor catalán por el coleccionismo. Pero de todo esto ya hablaremos con calma. En Madrid, hemos visto alguna exposición de pintores nuevos, una exposición Bauhaus y luego los museos tradicionales al que se añadió ahora el Museo de América, que dirige un *ex-compañero mío de Facultad y amigo mío, destinado hasta ahora a la América pre-colonial con piezas aztecas, mayas, incas, etc., pero al que se va a añadir la parte colonial y el arte actual de América.
Bueno, esto es todo. Iré escribiendo regularmente a partir de ahora, sobre todo tan pronto esté instalado en Galicia.
¿Cómo fué al viaje a París? Estamos deseando conocer noticias. ¿Cómo están todos? ¿Y Susana y Edgardo? ¿Está Sofovich en la nueva casa?

Escríbannos y reciba mientras tanto con el saludo para todos los amigos el abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1968-12-19
Carta de Falcini a Seoane. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1968 en 19/12/1968


Buenos Aires, Diciembre 19 de 1968

Señor Luis Seoane
Osedo. La Coruña

Queridos amigos:

Al fin tenemos noticias directas de Uds. Después de tantos preguntarnos si había noticias, Scheimberg, Sarita y yo tuvimos cada uno carta y por cierto muy interesantes todas. Anticipándonos algo de lo que nos dirán a su regreso.
De aquí, no es mucho lo que le pueda decir. Del momento político, ni que hablar.
De la temporada artística del año, que comenzó con la fiesta del color que Ud. nos dio con diez anos de pintura, seguidas de las de Butler, y la de Centurion, terminó, para mí, con la de Castagnino en Rubbers, que no recuerdo si Uds. alcanzaron a ver. Fue una muestra de la pintura de Castagnino, enriquecida de color y de temática: a sus caballos, a sus campos de cardales muy interesantes, agregó escenas de amor, episodios del drama de Cristo y del Che en paños de la Verónica, todo exhibido en la “boite” negra de Florida 935. Otra muestra interesante fue la del grupo de ceramistas del Molino de Viento, exponente alegre, juvenil que comienza muy bien. Imaginarán la alegría de los Torrallardona, como padres y maestros.
Estas cosas positivas de Buenos Aires, al mismo tiempo que la prohibición del homenaje a Castagnino al cumplir sus sesenta años de vida...!!
Por otra parte, la simpática y generosa iniciativa de Uds. de poder realizar una muestra total de mi labor fue desestimada por el Ministerio de Cultura. No habrá razones...?
Conversaciones con amigos comunes, me actualizaron sus incitaciones para que yo escribiera recordando hombre y momentos que tuve la suerte de conocer en la marcha.
Ya ve Seoane cómo está ud. presente en mi recuerdo que obliga a mi reconocimiento,

[manuscrito:] un gran abrazo para Maruja y usted de

Falcini

Nota. De su interesante carta de viaje que trato de contestar, me interesará saber precisiones de la obra del Ticiano que tanto le gustó. Y tratándose de la maravillosa época última del gran pintor.

Falcini

[Manuscrito:] Feliz año nuevo 1969

1968-12-20
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1968
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1968 en 20/12/1968


Buenos Aires, 20 de diciembre de 1968

Queridos Luis y Maruja:

Por fin, tenemos noticias de Uds.; como el campo de las conjeturas es infinito, hubo una noche porteña de principios de mes, con 35º a las 23 hs., en la que, convencidos como estábamos, comenzamos a difundir la noticia de que Uds. habían devenido hippies, perdidos en alguna parte.
Buenos Aires sigue viviendo con un diciembre infernal, calores de hasta 38º, lluvias interminables, inundaciones –sobre todo de las cabinas subterráneas de teléfonos–, nuevos impuestos para 1969, nuevo libro de Cortázar tremendamente castigado por toda la crítica, pero siempre al tope de las estadísticas de venta, atenuación de los asaltos a los bancos compensada con una novedad; secuestros de chicos rescatados con millones y luego descubiertos y, entre ellos, un nieto de Civita el de abril ($9.000.000 m/n) y un episodio que a no ser por los antecedentes del actor hubiera sido sensacional: en la Recoleta se hace un homenaje al Gral. Arturo Ossorio Arana (su tumba aún tiene tufos alcóholicos), están presentes Rojas, Aramburu (este en calidad de orador “ciceroniano”), el Comandante en Jefe Gral. Lanusse, toda la plana mayor de 1955, tropas de las 3 armas, etc., etc. y, de repente, comienza a sonar vigorosa y destempladamente allá en lo alto la campana mayor de la iglesia de la Recoleta, cuyo nombre olvidé; todos levantan la vista y entonces aparece un hombrecito en la ventanilla del campanario que con un altavoz grita: “traidores, fariseos, asesinos de la democracia y el pueblo, vende patrias, etc.”: era Patricio Kelly.
Estamos ya mudados a Conesa, pero vivimos en Ranelagh; el dto. es muy lindo, pero recién estará habitable dentro de un mes.
Enrique y Anita volvieron; el diagnóstico de los especialistas europeos confirma el de los nuestros, aunque sin darle la gravedad del de aquí o siendo menos pesimistas. Lo cierto es que él continúa con los mismo síntomas quizá más visibles ahora porque ya no intenta disimularlos.
Hubo un escándalo artístico criminal del que tendrán noticias por los recortes que agrego; extravié una nota muy extensa de La Razón sobre el mismo asunto y una solicitada muy discreta firmada por artistas y escritores, pocos, en la que sin considerar el asunto en sí mismo levantaban la imagen de Vogelius en tanto mecenas y amigo de las artes. Ya salió en libertad, lo vimos cenando en la Cantina dei Piacere; Francione, que debe estar bastante bien informado sobre el asunto, me dijo que arreglar la cuestión le costó al Mecenas: $100.000.000 m/n. Es probable, porque desde el punto de vista criminal, al tener el antecedente de la condena a año y 8 meses, condicional, por encubrimiento del robo de los Goyas de la colección Ugarte, en 1946, su situación procesal era muy brava.
Le agradezco los catálogos de la Sala Gaspar, que efectivamente no tenía, aún no han llegado. Como Ud. verá, mi querido Seoane, esta es la ventaja que tienen los que no ocultan su colección, al contrario, la exhiben, alardean de ella y consiguen así que los habituados a ver bibliotecas como Ud. tengan el recuerdo óptico de lo que falta. Si fuera a la inversa, en mi caso, todo sería mero azar.
Con esto y un bizcocho, hasta...
Jacobo Muchnik me envió desde Barcelona el tomo II de la Colección Juan de Juanes de Papeles de Son Armadans dedicado a P. resultó ser la primera edición, 1962, del libro de C. J. Cela, Gavilla de fábulas..., ej. N: 563, maravillosamente impresa con los tipos y adornitos que usa la revista, en un papel P., especialmente fabricado por Guarro y usado por primera vez en dicha edición, con la clásica firma de P., en letras de agua, y alternando, en una página un sol y en la otra una gavilla, especialmente dibujados por P., también en letras de agua. El todo encuadernado en una tela gruesa, tipo arpillera, rubia, totalmente limpia de letras o dibujos. La reproducción de los dibujos, y los colores, adquieren en este papel una calidad estupenda; se tiene miedo de dar vuelta a la página, por temor de que se corra el trazo o se perjudique el color.
Queridos Luis y Maruja, mil perdones, termino aquí, tengo mucho trabajo, en enero les escribiré más.

Bernardo

[Manuscrito:]Las jarras, aún en el puerto, se armó un lío kafkiano; Lipa no pudo resolverlo y ahora estoy trabajando de hacerlo yo; veremos que pasa. Calculan un derecho de importación de $150.000

[Manuscrito na marxe dereita:] Cariños de Claudia y Pablo que nada solo, sin salvavidas!

1968-12-25
Carta de Blum a Seoane. 1968
Nova York
Olivos
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blum a Seoane. 1968 en 25/12/1968

25-12-1968

Queridos amigos!

Enfrentando cada día su cuadro extraordinario –(estamos muy, muy chochos con el) y sentimos más nostalgia.
Pero espero, que si vamos a Europa en abril o quizá ya en marzo, haríamos una visita a España. ¡Vamos a ver! Claro, que visitaríamos a su querida Galicia –una peregrinación cultural a Santiago de Compostela.
Adjunto un pequeño librito editado por Baudi. Quizás le interese.
Con los mejores saludos y buenos deseos para 1969 para ustedes, quedo en nombre de todos los Blum.

Muy cordialmente Sigwart Blum

1968-12-27
Carta de Seoane a Payró. 1968
Barcelona
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Payró. 1968 en 27/12/1968


Barcelona, 27 de Diciembre de 1968

Sr. D. Julio E. Payró
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Te debo carta. Siempre debo carta a los amigos. Me gusta escribirles despaciosamente y esto hace que a veces no les conteste. Me halaga cuando me dices que te gustó ver el cuadro Figura sentada en la exposición de Art Gallery, pero nuevamente me reprochas que hubiese puesto tu nombre como propietario. Es verdad, el cuadro habíamos quedado que era de María Inés, debió haber estado a nombre de ella, aunque claro que está implícito en el Sra. que acompaña a tu nombre. Debí haber puesto “propiedad de María Inés Payró”. Vamos camino de Galicia. No sabes cuanto representa solamente la frase “Camino de Galicia”, es equivalente a “Camino de Santiago” y se nos echa la Edad Media encima. José Luis Romero sabe mucho de esto. Reyes, nobles guerreros, campesinos, y bandidos salían de todos los pueblos de Europa camino de Santiago. A todos les unía el temor al más allá y una fé. Podría narrarte muchas historias de peregrinos que aprendí de niño. Aquel Guillermo de Aquitania, de “ojos claros, leonados, verdes como el agua del mar”, que murió junto al sepulcro del Apóstol, o “A Raíña”, la reina Sta. Isabel de Portugal, peregrina a Compostela, o la estampa que soñé hacer de Carlomagno rezando arrodillado en Roncesvalles en dirección a la ciudad del Apóstol. Unos lo veían en sueños cabalgando su caballo blanco y blandiendo la espada contra los infieles y otros vestido de peregrino yendo hacia Santiago como ellos. Así vestido de peregrino es como lo quieren los gallegos. Humilde como casi todos los santos que adoran, San Andrés el pescador, San Roque el ex hidalgo dedicado a los pobres, o los santos locales que son muchos y que han hecho milagros absolutamente gratuítos, el milagro por el milagro. El milagro como un arte que no tiene por qué servir únicamente para la caridad. El milagro por el milagro, algo así como el arte por el arte. Con estas palabras agradezco los elogios a mi exposición y con este sentido escribo estas pocas líneas. Otro día próximo te comentaré con detalle nuestras andanzas, nada importantes y de nuestra estancia de ahora en Barcelona. Saludos a todos los amigos comunes y para María Inés, Silvia y para tí el abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

Escrita a petición de R Payró (fillo de Julio), que á morte de seu pai pídelle a Seoane que escriba carta con data anterior ao 5-VII.71, para que a súa compañeira (Mª Inés) teña algunha justificación de ser propietaria dun cadro de Seoane.

1968-12-29
Carta de Torrallardona a Luís e Maruxa Seoane. 1968
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Torrallardona a Luís e Maruxa Seoane. 1968 en 29/12/1968

Buenos Aires, 29 de Diciembre de 1968

Queridos Luis y Maruja:

Ante todo, queremos agradecer vuestra hermosa y alentadora carta, llegó justo cuando estábamos en los últimos preparativos de la exposición y habiendo terminado semejante cantidad de platos (800). Ya se nos habían ido hasta las ganas de exponerlos. Con su inyección de entusiasmo, pudimos cobrar coraje para hacer el taco y sacar las copias para los afiches (que fueron hechos a mano por uno por uno los motivos de los platos, y de los que hemos guardado unos ejemplares para Ud.)
Podríamos decir que no tuvimos ningún inconveniente. Enzo y Billy quedaron bastante sorprendidos, pues las cosas que habían visto no tienen nada que ver con éstas, creemos que para usted también va a ser una sorpresa, pues casi todos los platos que expusimos fueron hechos con esmaltes sobre loza a altas temperaturas, procedimiento no usual, pues es bastante riesgoso, dado que las piezas se rajan por no resistir tanto calor.
La vista general de la sala daba una impresión muy pintoresca y extraña a parte de diverso, dado el carácter diferente de nosotros cinco. Ha sido una gran experiencia que pudimos realizar gracias a ustedes y a Tove, trabajamos en su taller durante los meses de octubre, noviembre y parte de diciembre, gracias a su voluntad y entusiasmo pudimos terminar la tarea, pues nuestro horno es muy pequeño y no hubiéramos dado abasto.
Ella tomó la exposición y los platos como cosa propia y hablaba a todo el mundo de nuestras cosas.
Tuvimos la visita de muchos críticos y artistas y también “ceramistas” los que quedaron bastante sorprendidos tanto por los temas como por la realización.
Entre ellos, Sixto Jacovich, presidente de Hartford, estuvieron presentes él y su hijo el día de la inauguración y no se explicaban como habíamos realizado las piezas, pues ellos dicen que la loza que fabrican no resiste más de 800º (ya les contaremos con lujo de detalles).
Además en este momento nuestros platos están también en Wildenstein, fuimos invitados por el señor Stein para la feria de Navidad.
En cuanto al mundo exterior, lo más positivo que hemos logrado fue el interés que mostró la crítica: Hubo una publicación muy bonita del señor Baliari, en La Razón de la Sra. Roselot y en La Nación del señor Ramallo. En la Revista Premiere Plana salió una nota y una foto en la parte del “letravagario”.
También hubo notas radiales de la señora de Benzac y el señor Jorge Feinsilber.
Todos nos acordamos mucho de Ud. el día que colgamos los platos, pues nos hubiera encantado que estuviera presente, sinceramente le extrañamos mucho y estamos seguros de que hubiera estado muy satisfecho de su obra. Nos hubiera gustado estar junto a Uds. y la familia Díaz Pardo y comenzar juntos el nuevo año que esperamos sea tan hermoso y movido como éste, pero nos resignamos y partimos el 7 de enero para Mar del Plata y nos llevamos platos para ver si podemos realizar allí alguna muestra (ya han formado parte de nuestra vida).
Ansiamos saber algo de Galicia y de Uds., que estamos seguros se encuentran bien.

Recordándolos mucho, se despide de Uds. el grupo Molino de viento,

[varias firmas]

P.D. Nuestra dirección en Mar del Plata es: Manuela Pedraza 1244, Barrio Parque Constitución. Mar del Plata

1968-12-31
Carta de Shand a Seoane. 1968
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1968 en 31/12/1968


Buenos Aires, 31 de diciembre de 1968

¡FELIZ AÑO NUEVO!

Queridos amigos:

Pasamos cinco días en Mar del Plata y al volver encontramos su carta. Ahora sabemos que están de nuevo en su querida Galicia con los suyos, gozando plenamente del país y todo lo que esto implica. Al leer la carta de Luis, lo vi hablando con su pasión de palabras que salen como un torrente que no acepta desvíos. Los hombres “serios” desprecian el “turismo”, pero lo que no quieren reconocer es que el “turismo” es otra manera de ver las cosas. Evidentemente, el turista no profundiza, pero esto no quiere decir que no reciba un fuerte impacto de impresiones que se suman a lo que él trae consigo, y que juntamente adquieren cierta validez. Vd. ha dicho una cosa muy, pero muy atrevida. “Creo que cada vez más me emociona un rostro de persona que una arquitectura, una calle, un museo”. Yo, en cambio, opino que a lo mejor en la arquitectura, la calle y el museo está el hombre más que en su rostro. Lo que el hombre crea es más grande que el hombre mismo. El hombre en sí puede ser pequeño, mezquino, hasta cruel, pero su obra puede alcanzar a ser grande, generosa y humana a pesar de él.
La semana pasada tuve la satisfacción de ganar un premio Municipal por una obra teatral. Lo celebramos yendo a Mar del Plata. Allí nos encontramos con Esther y Lipa y pasamos muy buenos ratos con ellos. Esta noche vamos a la casa de Bernardo a una reunión familiar. Hoy recordamos el 31 del año pasado en que gozamos en casa de Vds. el calor irremplazable de la amistad. Seguramente, se ven a menudo con los Dieste. Denles un gran abrazo de parte nuestra y díganles que no hemos olvidado la noche que pasamos con ellos. ¡Ah! y díganle a Carmen que la palabra que ella buscaba para nombrar los platitos que acompañan el copetín es: INGREDIENTES.
Les deseamos un año nuevo lleno de lo que más anhelan y vuelvan pronto. La calle Montevideo ha quedado súbitamente vacía con su ausencia.

Un abrazo fraternal

Willie

Queridos Maruja y Luis:

Willie cumple años en Diciembre. Cuando llegó su día y aparecieron sobre el escritorio dos sobres, no de propaganda comercial, los miramos con expectativa y ansiedad. Uno era de los amigos dilectos que la nostalgia agranda y ahonda en el cariño, los legendarios Seoanes. La otra, oh, milagro! una carta de la Municipalidad notificando a Willie que se concedió el premio a otras no estrenadas (50.000$ aparte del honor). Yo creo que es un hecho sin precedentes en la Argentina. Que un autor extranjero, de habla no española, gane un premio por una obra teatral en castellano. El jurado presidido por Alfredo de la Guardia era serio y bravo. Así que Willie puede estar orgulloso de haber sido seleccionado entre 280 obras presentadas. El otro premio fue otorgado a Pérez Pardella. Este año que concluye nos deja así con buenos recuerdos.
Ha sido propicio para Uds., con esa magnífica exposición (recordada en primer término en la reseña del último domingo de La Nación) con el nombramiento de académico. Tantas cosas hermosas! Tan merecidas!
También para Willie, con este premio, con una pieza teatral que tradujo, estrenada por Francisco Javier con gran éxito de crítica en el ABC (pero con un ingreso de 7.500$ para Willie) su traducción de poesía africana (Sudamericana le liquidó 10.000$ hasta ahora). En fin, vamos ganando fortunas con el arte y así llegaremos a poder comprarnos un ventilador para protegernos de ardoroso verano que tan distante debe parecerles en su Galicia querida.
Hoy tenemos un especial deseo de abrazarlos, como el 31 del año pasado cuando participamos del ágape que preparó Maruja, con los Laxeiro y el hijo de Díaz Pardo. Viva la amistad, viva la paz! Vivan los homes! Abajo los robots!

Abrazos y besos de

Susana

¡Salud!!! ¡1969!

1969-00-00
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969 en 00/00/1969


[1969]

Seoane:

Estamos moi inquedos cos grabados (hai folga do Correo eiquí e aínda non viñeron). A eisposición comenza ó próisimo martes 15 (deica ó 31).
As cerámicas veñen o domingo 6 no Libertad pro coa folga do Correo non temos a lista de embarque. En fin, todo se arranxará...
Adxunto o libro cáseque armado. Coido que agora será xa a derradeira proba (tamén debería estare na inauguración ó 15).

Unha aperta irmán:

Pereira

1969-00-00
Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1969
Bath
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 00/00/1969


ca. 1969

Sr. LUIS SEOANE
MONTEVIDEO 1985 P. 13
BUENOS AIRES
ARGENTINA

Queridos Maruja y Luis:

Como ves, desarrollar el Pop en un país como éste, acostumbrado a verlo desde la prehistoria creo, no es tan difícil... Inglaterra es, además, un jardín y algunos lugares, como el Soho, un poco basurero, ¡pero llena de vida!

Un fortísimo abrazo.

Esther y Lipa

1969-01-01
Carta de Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 01/01/1969


B. Aires, 1 Enero 1969

Queridos Luis y Maruja:

He decidido comenzar bien el año y que mejor que escribirles a Uds.. Resulta que apenas recibida la carta de Uds. de Madrid nos fuimos a Punta del Este y esto hizo que se retrasara nuestra respuesta. Además que las cartas de Luis son una verdadera lección de arte y normalmente para contestarla a su nivel debería ponerme a estudiar mucho y largo. De cualquier forma las disfrutamos y mucho. De nuestro viaje no creemos que haya mucho que decir, que Uds. no hayan visto y disfrutado como nosotros. Indudablemente, no nos sentimos “todavía” como “no viajeros”; al contrario, estamos cada vez más entusiasmados con la posibilidad de hacerlo, lo único que lamentamos es una falta de conocimientos en profundidad de muchas cosas de filosofía, historia y arte que nos permitirían por asociación ubicar y relacionar muchas de las maravillosas cosas que vemos. De todo lo que hemos visto en este viaje, tenemos un recuerdo especial para Venecia, donde a pesar de haber tenido lluvia y casi inundación nos ha impresionado por su belleza, indudablemente única, por la poesía que se respira en todo el ambiente y por su tranquilidad (porque ya estábamos enloquecidos por los autos en Roma y Florencia y aun Assisi –New York, no nos interesó nada salvo en sus magníficos museos y algunas colecciones y pocas galerías que pudimos ver–. Pero la gente –la forma de vida– lo que pudimos ver de ella, nos repelió –quizá esperábamos algo más limpio y ordenado, pero salvo los extraordinarios edificios, no nos gustó nada. Opinión no compartida por Carlos, que espera volver dentro de unos días y pese a la gripe. He tenido la suerte de encontrar “traspapelada” en una librería el libro de García Lorca Llanto por Ignacio Sánchez Mejías y con grabados (10) de Luis. Ejemplar nº 19 con lo que pueden imaginarse que contento estoy. En N. Y. recibimos la carta que dejaron en Bonino y lamentamos mucho que el Inglés de Maruja no le sirviera–pero como consuelo les diré que el nuestro nos sirvió de poco y en ciertos círculos no da más–en cuanto a otros lugares no bien empezábamos a hablar ya nos decían: “Uds. son americanos” y seguíamos hablando en castellano. Ya sabemos que Luis va a hacer una exposición en Colombia y esperamos estar todos allá. Corresponde ahora que hablemos un poco de aquí. Lamentablemente, y parecería que en todas las cartas que les he escrito, por lo que recuerdo, el tema era lamentablemente desagradable, porque lo único que puedo es darles malas noticias–cada vez peores– la reacción está ganando terreno. Y la última ley de Cine que—como han de haber oído o leído ya—es una absoluta censura de tal forma que en ese sentido ya no se puede hacer nada que el “gobierno” considere inconveniente. Además se está hablando muy fuertemente de la desaparición de Fondo de las Arte. En fin, se quiere limitar todos los medios de difusión cultural o por lo menos—que no estén absolutamente en manos de ellos—lo que indudablemente configura un panorama muy desgraciado. Por aquí últimamente La Razón no informa ninguna actividad de “platos voladores” lo que nos hace sospechar que debe haber algún poder de atracción en Luis.

Con un gran abrazo, los extrañamos mucho y con un especial recuerdo para Díaz Pardo y flia.

Rafael

1969-01-06
Carta de Payró a Seoane. 1969
Nova York
Mar del Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Payró a Seoane. 1969 en 06/01/1969


Mar del Plata, enero 6 de 1969

Querido Seoane:

Espero que estén Uds. muy bien, gozando del orvallo. Supongo que su trabajo de decoración habrá comenzado brillantemente y que se sentirá Ud. feliz y contento en la patria de elección, al lado de su gran Maruja. Recibí los folletos que me envió desde Nueva York y los agradezco mucho, pues me fueron utilísimos, acaso más que el catálogo inasequible. He demorado en escribirle y darle las gracias porque pensé que andaría Ud. por Europa antes de ir... a Galicia. (Por lo pronto, ya sé que estuvieron Uds. en Bonn). Además, el Fin de Año me ha traído mucha tarea y me fatigué bastante. Ayer llegué a Mar del Plata donde me propongo descansar bien hasta el 30 de enero, fecha en que regresaremos a Buenos Aires. No tengo novedades de interés que referirle, salvo que La Nación presta menos atención que nunca a las noticias de arte, desde el cambio de dirección. Está publicando algunas correspondencias procedentes de Nueva York acerca de las tendencias actuales, pero de lo local dice menos que nada. El Fondo me parece estar definitivamente condenado. Nuestras iniciativas, becas, concursos, premios, promoción de artesanías, fomento cultural del interior y de las fronteras, no agradan. En fin: creo que en diez años hemos hecho todo lo posible.
Mi dirección aquí es: Catamarca 1271 (2ºB), Mar del Plata, por si algo se le ofrece. Pessaro hizo diapositivas de sus admirables mandiocas.

Muchos cariños para ambos, de todos nosotros.

Payró

1969-01-07
Carta de Goldstein a Luís e Maruxa Seoane. 1969
Punta del Este
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Goldstein a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 07/01/1969

Punta del Este, 7/1/69

SRES. MARUJA Y LUIS SEOANE

Queridos amigos:

No saben cómo los extrañamos. Ha sido un año para nosotros particularmente “movido” con bastantes problemas, sobre todo, familiares. Ellos nos han tenido un tanto apartados de nuestros amigos y especialmente Uds. Lo lamentamos de veras. No hemos podido participar más activamente de todos los festejos que en vuestro honor y para vuestra gloria merecida y reconocida se celebraron en compañía de todos nuestros fraternos amigos. Pero bien sabéis que siempre hemos estado y estaremos presentes en vuestros grandes triunfos, pero también en los otros: en los pequeños y en los diarios de vuestra VIDA... Ya habíamos tenido noticias de vuestra experiencia en Nueva York, Alemania, Roma. De N. York, las reacciones populares “dirigidas” son en gran parte brutales o insólitas. Es consecuencia de uno de los fenómenos más nuevos del mundo de hoy: el de los medios de comunicación y de los desastres que provoca su aparición incontrolada en cualquier parte. No hay noticia, ni información, ni dato, ni suceso que no se conozca en todo el mundo en contados segundos; y sin digerir y para el bien o para el mal, lanzado a los cuatro vientos. Y la competencia de esos medios y su torcimiento para lograr impactos, etc. producen un real “despelote”. No existe autocontrol y el pueblo no está en lugar más (sic) preparado intelectualmente para recibirlos y juzgarlos por sí mismo. Además, como usted lo ha dicho muchas veces, “no hay tradición”. Bien, pero la tenía Alemania y al caer en la dictadura total y por lo tanto en los medios de comunicación?, vea lo que sucedió. Los filósofos, los sociólogos deben apurar el paso y acercarse a los logros de la ciencia y a la tecnología para hacer que, previendo el futuro de la humanidad y no esperando a que la historia se escriba, pueda enderezar este mundo tan magnífico y tan descontrolado.
Les acompañamos un recorte de la revista Análisis que trata sobre murales. Algunas acotaciones las hallarán entre líneas. Fundamentalmente, hace rato que estoy preocupado por el problema. No me gustan nada esos chirimbolos que se alejan del muro o que se cuelgan o pegan aquí y allá. NO SON MURALES. Otra vez caemos en eso de los objetos (nombre que se da a cualquier “cosa”). Creo que debemos insistir en el plano del MURO continuado, para que la dinámica la produzca el artista con su obra que ya se escapará del muro para buscar al espectador o viceversa, haciendo jugar el espacio por su sugestión, forma y color, disegno y ubicación en el entorno, otros planos, cielos rasos, pisos o diferentes materiales. Eso no quiere decir que se usen solamente los materiales tradicionales. Allí en el muro tiene cabida todo. He vuelto a ver sus trabajos y cada vez me emociono ante su obra de las Caretas (Malandro) o la de los Cruzados. Son joyas y juegan maravillosamente en el espacio. Yo repetiría ese concepto hoy. Creo que la madurez está no en buscar siempre lo “nuevo” en contraposición a lo clásico, por snobismo puro. Caemos en lo decorativo y yo no quiero eso. Bueno, ahí van las noticias. Espero prontito las vuestras. Prometo no hablar del tiempo como “pasatiempo”. A Maruja que retemple su voz porque a la vuelta no se escapa de hacernos escuchar unos villancicos.

Besos

Lázaro

(A Gustavo, le dije de visitar La Coruña y verlos a Uds.)

[Escrito por Polita Goldstein:] Queridos, muy queridos amigos:

Un año más y nos encuentran otra vez en Punta del Este, entre pinos y eucaliptos, mar a lo lejos, sol y tranquilidad. Nos hacía mucha falta. Como dice Lázaro y Uds. lo saben, pasamos un año muy “movido”. Esto, para nuestro cansancio, nos viene muy bien. Gustavo está en Europa entre paseando y viendo cosas de arquitectura. Marisa vendrá con su marido un poco aquí. Nosotros quisiéramos viajar también este año. Veremos como el trabajo de Lázaro lo permite. Los extrañamos y nos encanta vuestro progreso (es plural, pues es de los dos) y pedimos nos sigan escribiendo. ¡Feliz Año! muy feliz año! Los quiere.

Polita

1969-01-08
Carta de Rof Carballo a Seoane. 1969
Nova York
Madrid
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rof Carballo a Seoane. 1969 en 08/01/1969





Madrid, 8 enero de 1969

Querido Seoane:

Me acordé mucho de vosotros este verano en Venecia y, a la vuelta, he releído tu libro que aun me ha gustado mas que la primera vez. La nostalgia se entretiene con la vista de tus grabados en la habitación que es ahora para mi la preferida.
Recibi tus libritos y el de retratos. Te agradezco mucho el recuerdo. Yo ando, entre vago y ocupado, preparando un nuevo libro: El hombre como encuentro. Pero, algún momento espero tener un rato para pergeñar algo sobre Géminis y Seoane. Te envío un pequeño ensayo mío, como recuerdo. Un saludo y cariñoso de Olga para los dos y un gran abrazo de

Juan Rof

1969-01-11
Carta de Seoane a Chávarri. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Chávarri. 1969 en 11/01/1969


El Castro, 11 de Enero de 1969

Sr. D. Raul Chávarri
Madrid

Querido amigo:

Acabo de recibir tu carta enviada a Buenos Aires fecha 6/IX/68 y devuelta por el correo, en la que pusiste la dirección equivocada –mi dirección porteña es: Montevideo 1985, piso 13, ap. 68–. Te la agradezco mucho. Lamento no haberte encontrado en Madrid, habías marchado a Bilbao y no pude saber nada tuyo, ni de tus gestiones, las que se refieren a la carta a Dña. María Luisa Velasco.
Recibí estos días, por intermedio de Espinoza, un tomo dedicado al diseño industrial que me interesa mucho y te lo agradezco.
Me gustaría mucho que en uno de tus múltiples viajes que haces, creo, por la península, te acercases a esta tierra y te pusieses en contacto con Díaz Pardo y sus porcelanas. Recibiste mi carta, respuesta a una tuya, desde Nueva York?

Recibe un fuerte abrazo.

[Seoane]

1969-01-16
Carta de Seoane a Whitelow. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1969 en 16/01/1969


El Castro, 16 de enero de 1969

Sr. Guillermo Whitelow
Buenos Aires

Querido Billy:

Te escribo tarde, llegué tarde a ésta, pues estuvimos más tiempo del que pensábamos en Asturias y es ahora cuando comienzo a ponerme al día en trabajos, pintura, grabados, etc. y correspondencia. El asunto Mallah me deja perplejo, pues tanto él como Najmías habían quedado en liquidar el 10 de diciembre a Enzo y nada tiene que ver mi viaje con el cobro de ese dinero. Es además absurdo que tenga que depender de mi regreso el cobrar algo que me pertenece. No sé qué hacer. Creo que le escribiré a Mallah, os enviaré copia. Creo, según noticias que tuve, que la exposición de los Torrallardona –menos los padres– fue un éxito, de lo cual me alegra mucho. Se trata de gente que busca, como puede, su propio camino. En España, hasta ahora, gozo de muchas cosas no demasiado nuevas para mí; de interminables discusiones acerca de todo, de las gentes y las calles de las ciudades y, desde que estoy en Galicia, de la maravilla de este paisaje, de sus nieblas, hasta de su lluvia seguida, constante, que lo mantiene con la más variada cantidad de verdes y del mar, el mar tenebroso de los legionarios romanos, de múltiples leyendas de naufragios y el del barco siempre a la deriva del holandés errante. Un mar violento cuyas olas alcanzan en la costa coruñesa de altura de las casas de seis y siete pisos, de 15 a 20 metros. Estoy imprimiendo un pequeño álbum de grabados, Homenaje a un pájaro, el título en gallego igual que el breve texto que le antecede, una cuartilla en el que recuerdo a un hornero consumido por las llamas, en Ranelagh, un hornero que Maruja y yo quisimos salvar. Sin embargo, siento ganas de regresar a Buenos Aires. Me hacen falta los amigos de ésa y el estar metido en mi estudio entre mis cosas. Extraño todo eso. En todo caso, me gustaría repartirme entre Galicia y Buenos Aires, nada más. Creo que todo lo otro no me interesa demasiado. Si se trata del pasado, aquí tengo tanto pasado como en cualquier otra tierra europea y más, incluso que bastantes de ellas, aquí está el puerto más antiguo del mundo calculado en miles de años, el de Bares, y algunos de los más bellos monumentos europeos y si se trata de hoy, de la actualidad, prefiero Buenos Aires a Nueva York y a casi todas las ciudades nuevas o que tienen partes nuevas que tratan de vivir el siglo xx o así lo manifiestan. La pobreza y la suciedad de Nueva York no la tiene Buenos Aires, claro que tampoco tiene sus museos ni sus ricos.
Bueno, ya hablaremos de todo. Escríbeme. Un gran abrazo a todos los amigos y a Enzo –que no escribe– y otro grande para ti de:

[Seoane]

Nota: ¿Qué exposición fue esa mía de Walter Thompson Argentina? ¿Qué expusieron mío? ¿Qué pasó en Mar del Plata con la exposición de óleos proyectada?
Nota 2: Adjunto copia de esta carta a Mallah y Najmías, lo más amable que puedo.
Nota 3: ¿Recogisteis los grabados que compré en la Primera Bienal de Grabado? ¿No te olvidas de comprarme L´Arte Moderna, tal como me prometiste?

1969-01-22
Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 22/01/1969


Buenos Aires, 22 de enero de 1969

Queridos Maruja y Luis:

Si no me conocieran seguramente se sorprenderían mucho más de mi tardanza en la contestación. La explicación como bien saben prácticamente no existe, aunque se juntan muchas cosas. No es que no queremos estar en contacto con Uds. aunque sea por carta, pero es obvio que los alicientes desde aquí son menos y ponernos a relatar los hechos de Buenos Aires no es una tarea demasiado atractiva.
Efectivamente esto está peor. Sé por Rafael que Uds. deben estar al tanto por la cantidad de recortes que él les envía, así que no voy a redundar en los mismos temas.
Si se añade a esto que acontecimientos de otra índole, particulares o artísticos o de otras actividades casi no hay, eso excusa un poquito más nuestra tardanza. De todas maneras ahora estoy muy contento de escribirles y me parece que estamos sentados charlando entre los numerosos cafés de Maruja.
Esther y yo empezamos un viaje por Méjico, la semana que viene, que espero satisfaga todas las inquietudes que sugiere ese país y que a Uds. les gustó tanto. Vamos a pasar por supuesto por los más importantes lugares arqueológicos, coloniales y actuales de Méjico. Hemos leído bastante, creo que vamos a tener una visión más o menos completa.
Estaremos en Oaxaca, Yucatán y por supuesto todos los alrededores de Méjico, inclusive es posible que visitemos a Siqueiros en Guadalajara y llevo un cargamento de películas para aburrir a los amigos después.
Según tengo entendido, la vuelta de Uds. está pensada para marzo o abril. Nosotros regresaremos la primera o segunda semana de marzo. A lo mejor Luis no está muy enojado y nos encontraremos en Buenos Aires con algunas líneas desde Osedo [O Castro,Sada]. Nos gustaría mucho.
Nos vemos bastante con E[m]ma y Rafael y los recordamos “espesamente”. Inclusive estuvimos en su casa de afuera, acompañados por Aurora [Bernádez] (que como saben, está en Buenos Aires hasta abril) bien como les decía estuvimos en Tortuguitas un día muy lindo de mucho calor y entre la pileta de natación y los árboles, la conversación y el silencio la pasamos muy, muy bien.
Queridos, ya no tengo más que decir, por lo menos que recuerde ahora, solamente que comparto tu opinión Luis de que cada vez es más difícil estar fuera y que uno quiere estar rodeado de lo de todos los días cada vez un poquito más, aunque también pienso que es necesario luchar un poco en contra de eso para abrirse un poco y después, quizás, pasarla mejor.

Ahora un fortísimo abrazo y un hasta pronto de

Esther
Lipa

1969-01-24
Carta de Whitelow a Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1969 en 24/01/1969

Buenos Aires, 24 de enero de 1969

Querido Luis:

Mientras Enzo trata de ponerse en contacto con el dúo Mallah-Najmías, yo te escribo para que no pase más tiempo entre tu carta y la respuesta. Los días transcurren normalmente. Por mi parte, entregado el inventario de los cuadros, dibujos, grabados, libros, etc. Hasta ayer hizo bastante calor, pero hoy, luego de lo que los diarios llaman una “microtormenta”, respiramos un poco. Enzo ha ido por dos días a Rosario, acompañando al matrimonio Roselot, quienes, en estos meses, publican semanalmente notas sobre las grandes colecciones argentinas. Comenzaron con los Scheimberg, luego Lorenzutti y Alessandro. Y así seguirán. Por supuesto, los clientes poderosos, como decía Maruja Mallo, está veraneando, de modo que en materia ventas todo ha entrado en punto muerto. De vez en cuando aparece algún comprador con cara de aburrido, y algún americano en busca de grabados de color local. Mientras, Testa está elucubrando las sutilezas de la nueva Galería, y contamos con el ardor del joven Puppo que, como su nombre indica, tiene grandes habilidades para correr y brindar, tomando medidas y examinando huecos y llenos en el subsuelo magno. Enzo considera que en mayo estaremos allá, aunque quizás, como suele suceder, se demore un poco. Con respecto a tu exposición en Walter Thompson, te explicaré mejor de qué se trata. Esta firma ha inaugurado sus nuevas oficinas, las cuales cuentan con un espacio aceptable para exponer cuadros o esculturas, en la sala que precede a la de proyecciones. Se supone que esta sala es el paso obligado de los ejecutivos dispendiosos, que concurren a deleitarse –o no– con los slogans urdidos por el equipo de Walter Thompson. Su director, el señor Webster, bastante sensible a la pintura, nos pidió que cada tanto le prestáramos cuadros para colocar en esa antesala de la gloria, de modo que tanto los empleados de la firma como los ilustres visitantes pudieran sin mayor esfuerzo disfrutar de un panorama aunque fragmentario de la pintura argentina actual. Y es por esa razón que enviamos cuatro cuadros tuyos con cuatro de Puppo, que aún está ahí, y que el mes que viene reemplazaremos por otros de otros dos autores. En segundo lugar, debo decirte que Enzo se ha ocupado de los grabados que compraste en Art Gallery, y yo, a mi vez regularmente, de la compra de la revista Arte Moderna. También han llegado las tapas, que te tengo guardadas con el resto. Por ordenanza municipal, han hecho desplazar el quiosco, entonces el muchacho viene personalmente a traerme la revista todos los miércoles. Por último, los cuadros para Mar del Plata ya fueron enviados, pero aún no tenemos noticia acerca de la exposición.
El que ha muerto es el Petiso González Garaño, como recordarás, estaba bastante postrado últimamente. Este lunes asistimos a su entierro en la Recoleta, en una graciosa bóveda que remeda un castillo gótico. Hablaron Butler y Burzio, pero lo mejor fue, como siempre la necrología que Manucho había escrito seis meses antes y que, con horror, le habían extraviado en La Nación, a raíz de la mudanza. Dos anécdotas. Una, sobre el difunto; la otra, sobre la nueva Nación. Parece ser que el Petiso se había vuelto muy avaro en sus últimos tiempos y, en consecuencia, murió enormemente rico. En su velorio sólo había dos coronas enormes (pues está de modo no mandar flores ahora, y todos aprovechan la ocasión): una de la Academia Nacional de Bellas Artes, y la otra del... ¡Palacio de las Papas Fritas! Esto, porque se sospecha que el Petiso era el dueño de tan exquisita institución. Y así lo acompañaron al sepulcro las dos academias.
Segunda: el día de la inauguración de los nuevos talleres de La Nación, asistió un mundo de gente. Había que apretar un botón para poner en marcha las maquinarias flamantes. La madrina lo hizo, pero nada respondió al toque del botón. Entonces, Bartolito apretó a su vez el adminículo. Nada. Recurren al obispo Caggiano y, dice Manucho que tal vez milagrosamente, se oyó un chirriar y se supuso que las máquinas funcionaban. El cóctel siguió ruidosamente tapando el maullido de gato de las máquinas. Pero, horror! horror! Al día siguiente, nadie recibe La Nación a la hora sólita. Qué pasará, decíamos. Habíamos anunciado inclusive el nuevo formato, un poco más chico. Lo que pasó fue que, cuando apretaron el botón, más máquinas estaban frenadas, pero ante la insistencia y la digitación sacra de Caggiano, dificultosamente comenzaron a trepidar, rompiéndose y despedazándose! Ergo, durante dos meses, por lo menos, estarán en reparaciones, y hemos vuelto a las antiguas máquinas próceres, y al mismo formato de siempre. ¿Qué te parece?
Estoy en la segunda versión de Macbeth, que debo entregar en febrero al Fondo de las Artes. Con respecto a esta entidad, hubo nueva alarma. Se sucedieron los pedidos para que no desapareciera y, finalmente, Pinasco y Cía. lograron entrevistar al Presidente, quien los tranquilizó, diciéndoles que el Fondo no iba a desaparecer. Sí, eso lo sabemos. Lo que puede cambiar es su estructura, y dejar de ser autárquico, y ése es el temor. Así estamos por el momento. De modo que mi traducción irá a dar a las fauces de un dios conocido a medias, y no sé cómo será lo del pago. Se ve que hay un litigio entre Venus y Mercurio en mi horóscopo actual, porque el libro que tengo en Kraft sigue inmóvil. Kraft está medio fundida. Le han pasado las deudas de la firma a la sección editorial, y entonces ésta, que andaba bien, ha tenido que quebrar. Y así, se ha ingurgitado mis 30.000 pesos, y ni siquiera contestan a mis cartas. Yo esperaré hasta marzo, y luego veremos. Imagínate cómo me ha perjudicado esto, en un momento en que se está dando el Sueño de una noche de verano, en una traducción que me pertenece con Manucho, quien siempre con gran generosidad habla del “poeta Whitelow”. ¿Dónde anda ese poeta, dirá la gente, cuyos libros nunca se ven? Yo quería justamente que saliera en noviembre, pues la obra fue estrenada en diciembre. Ya ves, caro Luis, cómo me mortifican los astros. Por suerte, lo he tomado con calma, y me digo que no hay mal, etc. A Manucho le han dado el premio Forti Glori, pero Forti está muy sentido porque él no estuvo presente cuando la apertura de los cómputos. Le ganó a Silvina Bullrich por ocho votos. Justo. El producto del premio ya lo ha invertido en la compra de una gran propiedad en Córdoba, seis manzanas de La Cumbre. Es una casa a la española que fue de Avelino Cabezas, con siete dormitorios, y una biblioteca de 14 metros. Por el parque, que es un bosque, hay diseminadas casitas, un lago artificial con una isla, un pequeño teatro donde caben unas cincuenta personas, una torre que fue atelier de Jorge Larco... Manucho piensa vivir allí por lo menos la mitad del año, y creo que puede convertirse en un centro de atracción. Por suerte, Anita no tiene inconveniente en ir a vivir a Córdoba. El lugar parece que es espléndido. Quizás vaya a verlo en febrero. Pero recién será de Manucho en abril, cuando termine de pagarlo todo. Se lo han dejado en 7 millones de pesos, lo cual es tirado.
Bueno, Luis, hasta pronto, cariños para Marujita, y mucho éxito en tus cosas.

Un fuerte abrazo de,

Billy

1969-01-24
Carta de Seoane a Sofovich. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1969 en 24/01/1969

El Castro, 24 de enero de 1969

Sr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí hace días la carta suya con noticias de Buenos Aires y de los amigos. Por nuestra parte, apenas tenemos noticias que transmitir. Estoy trabajando y acaba de salir un nuevo álbum de grabados míos, doce grabados en madera a dos colores con el tema de los pájaros, el texto va en idioma gallego. Se lo envío por correo aparte. Creo que quedó bien y fue hecho en homenaje a un hornero muerto quemado en Ranelagh. En la carta suya, no me dice cómo quedó el asunto del estúpido error en el prontuario mío. Me intranquiliza el pensar que pueda tener dificultades a mi regreso, que será, pienso, en abril. Antes tengo que hacer varios trabajos aquí. De Buenos Aires apenas tenemos otras noticias que las de ustedes. Scheinberg no me contestó, a Falcini le contesto yo hoy o mañana lo mismo que a Sarita y volveré a escribirle a Scheinberg. ¿Le pasa algo? ¿Está quizás más enfermo? Recibí, sin embargo, su saludo de Fin de Año. ¿Recibieron el catálogo de Miró? Fue una exposición impresionante. Creo que la recordaré siempre. No es fácil dominar con el color, casi sólo con color y líneas, paredes inmensas como las del edificio gótico de Barcelona donde expuso. De Picasso vi, por una publicación española, que en Louise Leirís se exponen actualmente más de 300 grabados últimos de él. No sé de qué grabados se trata y en España por otra parte es muy difícil sabe nada de lo que ocurre en este aspecto en el exterior. Los diarios están tratando de llenar sus páginas con desastres políticos en otras partes para evitar dar noticias de los propios que estar siendo muchos. Hay paros en todas clases de obreros, de estudiantes, de pescadores y existen como dos mundos, uno el de arriba indiferente a la opinión y que parece tener todo resuelto con un monarca y continuidad política y otro indiferente a lo que piensan y hacen los de arriba que pretenden cambiar como sea la actualidad. De Argentina no sabemos nada. Parece ser, sin noticias, un pueblo feliz, a lo mejor es que ya no le queda camisa. Una noticia que circuló por aquí fue la de haber llevado a cabo la conversión del peso. Sin embargo, no la hemos visto confirmada después en parte alguna. A ustedes les suponemos en Ranelagh o alternando Ranelagh con Punta del Este. Cuéntenos de la nueva casa y del verano yo de Buenos Aires. Escríbannos. Nosotros recordamos constantemente a los amigos y con los Díaz Pardo hablamos de todos.

Un gran abrazo para Elsa, Claudia, Pablito y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1969-01-25
Carta de Seoane a Negri. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bonn
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1969 en 25/01/1969


El Castro, 25 de Enero de 1969

Dr. Tomás A. Negri
Bonn

Mi querido amigo:

Llevamos más de un mes sin comunicarnos con Ud. Estoy aquí encerrado trabajando, pintando, e hice además, en estos últimos tiempos, un nuevo álbum de grabados a dos colores con el tema de los pájaros. Se titula en idioma gallego Homaxe a un paxaro. Se lo envío aparte por correo aéreo. Desde Madrid le envié como habíamos quedado el tomo de Conan Doyle, de Aguilar, supongo que lo habrá recibido. En cuanto a exposiciones renuncio a cualquiera durante este año en Alemania. Tengo dos en España, Madrid y Barcelona y preferiría si a usted no le parece mal, que los grabados que están ahí los llevase, si es posible, con sus efectos a Buenos Aires, siempre que usted regrese a la Argentina. Puede usted, naturalmente, disponer de ellos para donar los que quiera al Museo de Bonn como creo que habíamos quedado. Le ruego que me escriba enviándome noticias de ustedes y de cuando crée que marcha a Buenos Aires. Nosotros regresaremos seguramente en abril.

Reciban su madre y usted un saludo muy cordial de Maruja y mío y usted un abrazo de su amigo:

[Seoane]

1969-01-27
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1969 en 27/01/1969

El Castro, 27 de Enero de 1969

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos amigos:

Recibimos vuestras cartas con los recortes de diarios que agradecimos mucho, y el día 24, la sorpresa de la felicitación a Maruja por su cumpleaños. Aquí, tras muchos días seguidos de lluvia constante de acuerdo con el clima habitual de este país, estamos gozando de unos días primaverales, tan primaverales que los pájaros se equivocan y comienzan a hacer sus nidos, los que hace sospechar de la normalidad de sus hábitos y las plantas comienzan a florecer. Por mi parte, trabajo todo lo que puedo. Estoy pintando, proyectando algunas piezas de porcelana e hice un nuevo álbum de grabados, Homenaje a un pájaro, el texto está en idioma gallego y os lo traduciré tan pronto estemos de regreso. Supongo que cuando llegue esta carta ya estará en vuestro poder, pues lo mandamos hace tres o cuatro días por avión. Se trata del homenaje a un hornero muerto en Ranelagh y se compone de doce grabados en forma de carpeta, pequeños, a dos colores. Son una especie de grabados de viaje para llevar en cualquier bolso por el tamaño. Creo que quedaron bien. La pintura que estoy haciendo es siguiendo de cierta manera la que últimamente estaba haciendo en Buenos Aires, grandes tonos que se cruzan y se superponen y la figura señalada con una especie de signos. Creo que está muy de acuerdo con nuestra época, lo que no quiere decir que lo esté con la moda, con la novedad o el grito, que les gusta a los del Di Tella. Yo creo que nuestra civilización viene a ser una especie de civilización del signo en la que todo se representa por trazos esquemáticos y señales. En todo caso, una civilización donde el signo se une al átomo y a la astronáutica. Existe un idioma internacional hecho de signos para automovilistas y aviadores, por ejemplo; para los astronautas, para las estaciones de ferrocarril, para los puertos, para cuestiones industriales, marcas cuya sola imagen se identifica a un producto, etc. La figuración se hizo siempre a base de signos que iban disimulándose en la acumulación de ellos para representar la realidad, pero siempre se partió de unos signos, o de unas líneas elementales que podían haberse quedado en signos. Paul Klee pintó siempre signos y los acompañaba siempre de flechas indicativas, números y letras, igual que Torres García más tarde, y Miró, y A. Gorki en EE.UU., por poner cuatro ejemplos. Llegaron al lenguaje propio a su lenguaje de señales esquematizando su mundo. No otra cosa hizo Picasso siempre. Por mi parte, trato de hacer algo parecido. Algo muy distinto a los desaparecidos “pops” que lo que hicieron fue copiar rigurosamente la bandera de EE.UU., por ejemplo, de igual manera que otros pintores copian una vaca, o una hamburguesa, o una lata de conservas, o si la reproducen en escultura, lo hacen con una técnica parecida a la que sirve para hacer mascarillas. Claro que uno siendo ciudadano está más familiarizado con la bandera de EE.UU. (cada vez más) con la hamburguesa o la lata de conservas que con la vaca, este es el gran verdadero hallazgo “pop”. Nuestro arte popular es, desde hace tiempo, ciudadano, está siendo creado en las ciudades. No existen los trajes típicos campesinos, ni apenas quedan productos de artesanía, la industria lo invadió todo y, si existen costureras campesinas o en la ciudad, creo que ya no hacen otra cosa que poner remiendos a confecciones industriales. El pato Donald de plástico o el astronauta también de plástico, o de algún material sintético, sustituyen al muñeco de madera que hacían unos artesanos en las aldeas. Bueno, el caso es que sigo pintando siguiendo mi camino, el iniciado hace años y que no puedo saber a donde conduce por más que razone estas cuestiones. Cuando doy vuelta la cabeza y miro por el ventanal del estudio, veo un paisaje maravilloso, ondulado, con bosques en una y otra montaña, un cielo gris o azul según el tiempo, la tierra labrada, un palacio almenado muy cerca y el mar al fondo. Un paisaje que pintado, reproducido, no sería nada, en todo caso una especie de tarjeta postal, pues hay algo difícil de pintar, imposible de pintar, la lluvia y el viento. Los pintores naturalistas acudieron también al signo por lo menos para la lluvia y el viento y el mar, y esa fue su contradicción. Nadie puede copiar la naturaleza como ella efectivamente es, contando con todo lo que de verdad la compone. En cuanto a otras noticias, aquí, desde hace unos días como vosotros debéis saber, no hay ninguna, como no sean las internacionales que ahí también se conocen, y de Buenos Aires no sabemos más que los comentarios vuestros. Aquí llega La Nación aérea, insulsa y en la que nos enteramos en general de defunciones. Por ella supimos el fallecimiento de González Garaño, una personalidad a la que se debía mucho y a la que le llegan los elogios después de muerto.
Bueno, por favor, escribir. Nos hace mucho bien. ¿Escribió Noemí desde Israel? Un gran abrazo para los cuatro, Emma, Rafael, Carlos y Eduardo. Un saludo para los amigos Martínez Vallerga y Kovalesky de:

[Seoane]

1969-01-29
Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 29/01/1969


Buenos Aires, Enero 29-1969

Queridos Luis y Maruja:

Ayer hemos tenido la inmensa sorpresa de recibir el libro de grabados “Los pájaros”1 que realmente son fantásticos y no se imaginan que alegría es para nosotros recibir una imagen fresca del poder creador de Luis. Estamos viviendo en un páramo: hace un calor de los mil diablos, humedad, incomodidad, etc. Para colmo no hay nadie en Bs. As. salvo nosotros que fuimos solo unos pocos días a Punta para Navidad y aquí estamos haciéndole compañía a Eduardo [fillo] que está estudiando para rendir el ingreso libre a Ingeniería a finales de Febrero. Carlos [fillo] viajando y enviando muy pocas noticias. Estuvo en Perú (Machu Pichu lo deslumbró), en México, San Francisco, luego se hace un crucero en el Federico C [Costa] por el Caribe saliendo de Miami y luego va a N. Y. Y ahí…qué pasará?
Noemí G.[erstein] está en París, no anduvo bien de salud. Con Julia e Isidoro nos hemos visto en Bua [Buenos Aires] y se van pronto para Bariloche. Los Edelstein están en Bua [Buenos Aires] y pronto irán a Punta. Estamos desconectados de todo y de todos, ya que el trait-d´union, se escribe así?, lo harían Uds. con su magnífica hospitalidad que por supuesto extrañamos muchísimo. Lipa y Esther [Burd] partieron hoy para México y ya me estoy regocijando con las fotos que traerá. Hoy me encontré en la calle con Rotenberg Abrasha. Salen para Bariloche por el mes de Febrero. No se imaginan que ganas tengo de visitarlos por allá.
Qué piensan hacer; qué programa tienen? Cuenten y escriban todo y, sobre todo, no hagan lo que hacemos nosotros: escribir poco y mal.
Querida Maruxiña: Marica [Gerstein] te agradece muchísimo tus saludos, alma buena. Te extrañamos mucho a vos tus cantos, (aunque últimamente mermaron bastante). Hoy, es decir, dentro de un rato, nos vamos por unos días a P. Este y quiero despachar esta antes. Cariños a Díaz Pardo y flia., y a Uds., muchas gracias!! y cariños y + cariños.
Y hasta prontito.

Saludos de Poly [Eduardo fillo] y de Rafael.
(Yo también dibujo, ¿no?)

Emma

A autora engade un debuxo da súa man que representa figura sentada nunha cadeira
1 Refírese a obra de Luis Seoane, Homenaxe a un paxaro (1968)

1969-01-31
Carta de Seoane a Shand. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1969 en 31/01/1969


Buenos Aires, 31 de enero de 1969

Sres. Susana y William Shand
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Recibí la carta de ustedes hace ya unas dos semanas y quedé muy agradecido por ella. Estoy deseando tener noticias de ésa y sé que ahora es la peor época de Buenos Aires para noticias. En verano, no pasa nada en Buenos Aires. Pareciera que el país entero se tomase vacaciones por estas fechas. Aquí leo La Nación aérea y apenas trae otras noticias que fallecimientos. En cuanto a mi carta anterior hubo un mal entendido, quizás no supe expresarme, yo no desprecio determinado tipo de turismo, el que se hace para conocer. A éste no debería llamársele turismo. El turismo, hoy, tal como se entiende aquí, es otra cosa, es la salida de un país hacia otro sin interés alguno por ninguna clase de cuestiones culturales, solamente para escapar de una vida mediocre de rutina y tratando de encontrar, fuera de cualquier vigilancia, todo lo corrompido de otro país para satisfacer las más bajas necesidades. Ir a Florencia o tratar de conocer Coimbra, o Atenas, o un país entero que nos interesa por muchas cuestiones referentes a la cultura en general, o a la industria, o al comercio, no es exactamente hacer turismo desde mi punto de vista. Marco Polo no fue un turista, ni Lord Byron o Shelley. Tampoco estoy de acuerdo con lo que el hombre crea es más grande que el hombre mismo. El hombre soñando en crear, sin haber creado nada, es más importante que un monumento cualquiera. Malo o bueno, o mezcladas en él la bondad y maldad, como ocurre generalmente, el hombre es por sí mismo un mundo extraordinario, un micromundo. A mí me gustaría tener la capacidad de poder leer el pensamiento de las gentes con sólo ver el rostro de ellas. A muchos les gustaría lo mismo por utilidad. A mí no, me gustaría por curiosidad. En cierto modo, fue este el deseo de la ciencia fracasada de los fisionomistas del siglo XIX. El pensamiento de un hombre, las vueltas de su pensamiento, las dudas, los sueños que no expresa, las intenciones fallidas y las que llevará a cabo, todo cuanto se le ocurra son múltiples monumentos, obras de arte, construcciones inverosímiles. Joyce no describió más que muy pocos personajes tratando de buscar mejor de este modo en sus almas. Un personaje o dos bastan: Don Quijote, o Don Quijote y Sancho. Por sentarse en un parque y ver pasar todos esos mundos sería extraordinario. Ir leyendo en los demás a través de los ojos, de la contextura de sus cabezas, de las arrugas de sus rostros, el porvenir que espera, sería un viaje tan sorprendente como el de ir a otro planeta. Se dice “cada hombre es un mundo” y es verdad. Un mundo que no podemos descubrir en su totalidad. Y cada obra de arte es obra de esos múltiples mundos.
Nos alegró mucho el premio de la Municipalidad. Es un premio justísimo al talento y al profundo humanismo de quien vive como usted, Shand, su tiempo. Entre tanto premio injusto a gentes sin interés, al fin un premio bien merecido. Lamentamos no haber estado con ustedes para festejarlo. Los festejaremos al regreso. Estos días les envié un álbum de grabados, Homenaje a un pájaro. Se trata de un pájaro, un hornero, que Maruja y yo guardamos en el recuerdo. Cuando regrese, se lo traduzco. El texto está escrito en gallego. Escríbannos.

Un gran abrazo para los amigos comunes, para Bernardo, para todos y para ustedes dos de Maruja y mío:

[Seoane]

1969-01-31
Carta de Seoane a Scheimberg. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1969 en 31/01/1969


El Castro, 31 de enero de 1969

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos sin noticias de ustedes. Les hemos escrito una carta hace tiempo y no hemos recibido respuesta, únicamente, aquí en El Castro, una felicitación de Fin de Año que agradecimos mucho. Suponemos, también, que habrá recibido el catálogo de la exposición de Miró en Barcelona, un acontecimiento notable que pasa ahora íntegramente al Museo Guggenheim de Nueva York. Por mi parte, estoy pintando todo lo que puedo, pues debo alternar la pintura con algunos objetos de porcelana para la nueva fábrica que se hace en el norte de Galicia y, entre los proyectos que tengo, están los de hacer dos cabezas, un poco mayores que las anteriores, de Valle Inclán y Unamuno. Publiqué además una nueva carpeta de grabados en madera con tema de pájaros, unos pájaros naturalmente inventados dedicados al recuerdo de un hornero muerto en Ranelagh, como se dice en el prólogo escrito en gallego, que les traduciré cuando regresemos. La carpeta, un álbum de formato más bien pequeño, se lo envié por correo aéreo hace cuatro o cinco días. Galicia está como siempre. Las ciudades crecen lentamente y la gente emigra. Unos pocos, siempre los intelectuales, trabajan lo que pueden para cambiarla. Algo han conseguido en los últimos años. En estos momentos, se celebra aquí, en La Coruña, una gran exposición de Souto, un gran pintor gallego fallecido en México hace pocos años y que fue el que abrió camino a la nueva pintura gallega. De él se puede decir, recogieron enseñanzas algunos pintores prestigiosos de después. Se trata de grandes óleos y acuarelas. Óleos con temas de pescadoras gallegas, de maternidades y de figuras de carnaval. Unos personajes de Carnaval que no tienen nada que ver con los de Ensor y Solana. Souto fue el pintor que hizo los más impresionantes cuadros de la Guerra Civil, el mismo Ensor le dedicó un bello poema en una exposición que había hecho al final de ella en Bruselas. Las estampas son escenas de puerto, campesinas y de pescadores. Se trata de una gran exposición, pero lo notable es la gente que acude a ella. Voy casi todos los días y observo el público. Se trata de personas que tienen más de cincuenta años de jóvenes que no pasan de los 25. Parece que hubiese una generación completa a quien no le interesa la pintura, o el arte, y en general nada, pues pienso que esto que ocurre con la
[Falta continuación]

1969-02-02
Carta de Scheimberg a Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1969 en 02/02/1969

Buenos Aires, febrero 2 de 1969

Querido Seoane:

Estoy en falta con Vd. y Maruja; mejor dicho: estamos en falta Aída y yo. Pero por donde empezar. La situación del país no es muy halagüeña que digamos; uno vive con la sensación de que algo se está moviéndonos bajo los pies. En qué va a terminar todo esto? Lo que es real es que los salarios están congelados mientras que los precios de las cosas siguen subiendo –a pesar de los beatíficos comunicados oficiales y de las no menos beatíficas promesas de empresarios y comerciantes comprometiéndose a no aumentar los precios. Pero Aída, que va a la feria sabe muy bien que nada tienen que ver los comunicados con la realidad. Es aquello de que lea menos estadísticas y comunicados oficiales y vaya más a las ferias. A partir del 1º de enero se va a permitir un aumento en los salarios del 8% cuando ya los costos han subido en un 30%. Los sindicatos empiezan a agitarse, pero no pueden ir muy lejos con una C.G.T. Dividida y con dirigentes vendidos. Todo se va en fintas –hasta que un día la masa desborde a los dirigentes y se arme la gorda... Hay algo que está madurando, pues las cosas no pueden seguir así: La Argentina –que era el país que estaba en primer término entre los países consumidores de carne (alrededor de 110 kilos de carne por año y por habitante) figura hoy en cuarto lugar con un promedio de 60 kilogramos y la misma relación hay en el consumo de la leche.
Pero no es de eso de lo que yo quería hablarles, o por lo menos por donde yo quería empezar. Comience, pues, como en las novelas de Cortázar, a leer desde aquí y en último término el principio de esta carta y sólo si ve que vale la pena hacerlo. En realidad, le estoy escribiendo como si ya hiciera mucho tiempo que están fuera del país. Y no hace acaso mucho tiempo? Qué es mucho tiempo? Para los amigos ya es. Y a propósito de tiempo: Ya va para una semana que recibimos su Homaxe a un paxaro. Hermosos los 12 grabados y muy hermosa y sentida la página conque Vd. presenta el cuaderno; es una página escrita con el corazón en la punta de los ////////////dedos, una página plena de emoción y de poesía. Bravo! Y muchas gracias. Es un regalo realmente regio y excesivo, muy por encima de nuestros merecimientos. Y agregue todavía (ya casi me olvidaba) el estupendo catálogo de la exposición Miró –Barcelona 1968-1969 y el de las 58 piezas de Picasso, donadas por éste para el Museo Picasso con la serie de Las Meninas y Los pichones –que recibimos hace cosa de dos o tres semanas–... La verdad: Aída y yo estamos apabullados con tanto obsequio. Qué otra cosa más que las gracias podemos darles? Solamente lamentamos no poder retribuirles tanta atención... Qué más? Esperemos que ya hayan recibido la postal que les despachamos, firmada por los amigos que se reunieron en casa en la noche del sábado 25 de enero –en que celebramos el cumpleaños de Luisa Goluboff y su reintegro a la vida normal, con la visión casi totalmente recuperada. Aída y yo, bien de salud, tratando de mantener un pacto de no agresión con el tiempo. Ella para evitar que avance su sordera y yo para que los años que aún me faltan por vivir no me aporreen demasiado. Un pacto de no agresión, pero ayudado con todo un repertorio de “muestras gratis” de que me provee Augusto y Rosita. Ambos y Olica y Schtirbu les mandan saludos. Y aquí termino. Recibí en tiempo su carta del día 7 de enero, despachada desde Madrid. No cree Vd. que esa propensión a la pornografía que Vd. señala en la literatura y en el cine y en las artes visuales es común a todos los períodos de decadencia? Es como una evasión de los instintos demasiado tiempo aprisionados por una moral exagerada y que se da en su forma más agresiva en los ambientes y pueblos más puritanos. Ya Freud en su mediocre ensayo sobre Leonardo señaló la pornografía como una evasión del genio hacia la naturaleza. Yo pienso que debe ser un signo de vejez tanto en los pueblos como en los hombres y mujeres. Por mi parte, confieso que un poquito de pornografía –no mucha, desde luego– me ha gustado siempre (léase Rabelais, Bocaccio o Quevedo) y más ahora que me voy poniendo viejo. Dejemos esto para debatirlo mano a mano, cuando tengamos la suerte de tenerlos de vuelta, en Buenos Aires. Y aquí corto esta carta desarticulada –con nuestros abrazos para Maruja y Vd. y n/ saludos a los Díaz Pardo y los Dieste, de Aída y míos.

Scheimberg

1969-02-02
Carta de Falcini a Seoane. 1969
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1969 en 02/02/1969


Buenos Aires, Febrero 2 de 1969

Señor Luis Seoane
La Coruña

Mi querido amigo:

Trataré de acusar recibo de sus muchas atenciones. Desde el hermoso envío del catálogo ilustrado de la obra de Miró, que la Municipalidad de Barcelona exhibe como homenaje en el año de Miró.
Emocionante homenaje de la ciudad a su ilustre artista. Reconocimiento vital que tienen acento popular, de la mayor nobleza.
A este regalo, recuerdo del amigo, Ud. lo hace seguir de su emocionante poema Homaxe a un paxaro, ilustrado de doce grabados en madera. Poema, donde el verbo y el color se integran, se exaltan mutuamente para evocar la imagen trágica de un pájaro en la noche, el invierno, la lumbre del hogar, en cuyas llamas se inmoló en la fuga imaginaria del terror instintivo.
Y las reflexiones del poeta artista acerca de la muerte del hornero, cuyo fantasma lo llevan en ellos como otros fantasmas de muertos, hermanos nuestros de los que no se puede hablar. Paso del hornero por la vida... y sus resonancias innumerables las experimenté fuertemente en estos momentos. Su creación, en efecto me llegó cuando perdí a mi hermano Arturo, con quien manteníamos una verdadera hermandad en lo afectivo, en lo político como en lo cultural. Lo sabía muy enfermo. El mes pasado estuve con él, dialogamos de muchas cosas... Su cabeza funcionaba bastante normalmente. Regresé a Buenos Aires.
Antes de pasar una semana, una mañana me llamó telefónicamente mi sobrina, médica, diciéndome que Arturo se había agravado. Apenas tuvimos tiempo de llegarnos en avión. Diez horas más tarde, se nos iba... tras emocionante agonía, el 20 de enero.
Días antes recordábamos hechos corrientes en horas de luchas pasadas y presentes. De ahí la resonancia de su homenaje que voló al fuego... no sé si me explico o divago?
Y para completar, aún más su amistad, antes de ayer recibí su carta fechada el 21 de enero.
La evocación del paisaje gallego, con sus lluvias interminables, con las verdegurantes montañas a lo lejos y el mar bravío que le hacen soñar en llegar a tener una casa en sus costas.
Evocación que resuena en mí como una invitación al viaje que hubimos de realizar este año y que temo que en caso de presentarse la ocasión, ya sea demasiado tarde para conocer la tierra de Maestro Mateo y morada de tantos amigos como comunes, como Uds. siempre tan fraternales.
Agradecido a sus buenos recuerdos y los estímulos al trabajo necesario.

Reciban Ud. y Maruja un fuerte y expresivo abrazo de este amigo de siempre

Falcini

Al recibo de estas líneas, Luis y Rosina deben haberles anticipado mis saludos. Sarita ya sabe que llegaron bien a Madrid.

1969-02-04
Carta de Seoane a Goldstein. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Goldstein. 1969 en 04/02/1969


El Castro, 4 de Febrero de 1969

Inge. Lázaro Goldstein
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí su carta que agradezco mucho, y la nota que la acompañaba, supongo que de Análisis sobre el mural en Buenos Aires. Por mi parte, continúo aquí trabajando, pintando, tengo algunos óleos nuevos, y proyectando y haciendo piezas de porcelana con temas de aquí, históricos y populares. Debo hacer también unos figurines y proyectos de decorado para una obra de teatro de Castelao, que estrenan los estudiantes de Coimbra, en Portugal y un mural en Vigo para la fachada de un frigorífico de pescado cuyos bocetos ya hice, pero que aún no conocen. Trabajo, pues, bastante y tengo tiempo, además, para gozar del bello paisaje de este país apenas conocido, en general, de los argentinos. Todo esto no hace posible que deje de sentir nostalgia de Buenos Aires. Por momentos, por días, estamos deseando regresar para estar con todos ustedes, todos los amigos de tantos años y que son imposibles de sustituir. Por otra parte, las causas que nos obligaron a irnos de aquí, aunque ahora no nos afecten, al parecer, directamente subsisten agravadas por múltiples circunstancias. Ya hablaremos de todo esto. Estarán ustedes ahora gozando de Punta del Este, del verano, de las vacaciones políticas que siempre se producen en verano, de un Buenos Aires con menos tráfico y complicaciones. Aquí el invierno, este invierno, es muy benigno, en este país de lluvias llevamos quince días con sólo algún que otro pequeño chaparrón y no hizo, hasta ahora, verdaderamente frío. Parece que las estaciones fuesen cambiando en todas partes. Todo lo que usted dice del arte mural es exacto y Buenos Aires goza del privilegio de ser una de las ciudades con mayor cantidad de murales en edificios privados. En las ciudades europeas que fuí viendo, no encontré demasiados y la mayoría de inferior calidad a los de esa ciudad. Existen, en cambio, una mayor proporción de murales en edificios públicos y, naturalmente, en nuevas iglesias donde abundan vitrales de excelente calidad, en parte por la buena fabricación española del vidrio que es, como es natural, un elemento muy importante de la creación del vitral. También se usa mucho la piedra pensándola como material duradero y que, por otra parte, tiene grandes antecedentes que todos conocemos. El proyecto mío para el frigorífico está proyectado para ser ejecutado en pizarra y en cuarzo, dos piedras abundantes en Galicia y que frente al mar, generalmente azul, y los barcos pesqueros de todos los colores, pero abundantes en rojo y verde, pueden quedar muy bien, predominando el gris casi negro de la pizarra y el cuarzo blanco. Ya veremos.
Escríbanme tan pronto tengan algún momento. Queremos recibir noticias de esa. Aquí no sabemos nada de Buenos Aires. Reciban ustedes dos, los amigos comunes y los suyos, un gran abrazo de Maruja y de:

[Seoane]

1969-02-09
Carta de Lublin a Luís e Maruxa Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Lublin a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 09/02/1969


Buenos Aires, 9-2-69

Mis queridos y añorados Luis y Maruja:

Esta es, creo, la primera carta que yo les escribo. Todavía no sé por qué me cuesta tanto hacerlo, no con Uds., sino en general. Pero es tanto la falta de Uds. que tengo que esta es una forma de compensar las charlas que solíamos tener.
Yo regresé de Europa el 30-12-68, justo para pasar Año Nuevo con los míos. El viaje fue en todo sentido estupendo y, como todo viaje, siempre deja un aprendizaje, o sea, a uno le permite revalorizar lo auténtico y lo otro desaparece solo. Esto es una manera más que pobre de manifestarte Luis, una vez más, la profunda admiración que siento por ti y por tu obra, la autenticidad de toda, tu vida como artista. Tal vez suena esto un poco a romántico. No es así. He visto tanta y tanta pintura, y tan poco lo que realmente uno, modestamente, cree que es rescatable que yo me he preguntado más de una vez porque un APPEL o uno de KOENING ocupan el lugar que tienen y un artista como tu no está aún en los grandes museos de Europa.
Es algo que me tengo cuestionado hace rato y no encuentro una respuesta que me conforme.
En fin, el problema es más serio de lo que uno tal vez piense, lo mismo que el mercado nuestro, galerías, coleccionistas; en fin, de todo esto creo que podemos hablar mucho a vuestro regreso.
De Bs. As. fuí a Bogotá, donde concreté para el mes de Octubre o Setiembre. Tú verás mejor que fechas te resulta mejor, una muestra en el museo de Arte Moderno, que dirige Marta Traba, la cual tiene un entusiasmo enorme; te admira enormemente y no son frases solas, pues te diré que es más que exigente en lo que ella presenta. Aparte es una mujer encantadora y de un talento poco común. Nuestra idea es que vayamos con Isidoro, Emma y Rafael y Uds. juntos a Bogotá. Sería lindo, no?
De ahí pasé a París, donde estuve 5 semanas de la cuales 4 días le dediqué a Amsterdam y 8 a Londres. Los museos de esos dos países son más excepcionales. Ver los Rembrandt y Piero della Francesca y Goya y Velázquez, etc., es de una emoción indescriptible. Vi en París una muestra de 340 grabados nuevos de Picasso, el cual todavía, a su edad, nos sigue deslumbrando. Pensé que te hubiera gustado verlos. Luego en Londres vi una retrospectiva completa, incluyendo 100 dibujos de Van Gogh, también sensacional. ¡Realmente fue un artista genial!
Me dio una pena enorme no verlos en Madrid, pero mi pasaje a esa lo tenía a mi regreso, por lo tanto ya no fui, pues no quería ir sola. Me vi con Raquel Edelman y me contó del encuentro de Uds. en Roma. Yo pasé unos días muy lindos con ellas en París.
Aquí, Bs. As., en esta época está un poco triste, sin grandes novedades. Cenamos unas cuantas veces con Emma y Rafael y mañana nos volvemos a ver. Nos van a leer la carta que recibieron de Uds. y como siempre la mayor parte del tiempo son el tema de nuestra conversación.
Pensamos irnos para Bariloche el 20 y estar de regreso para el 1º de mayo.
¡Ah! Me olvidaba agradecer el envío del libro. Es extraordinario, los grabados son una maravilla.

Reciban un abrazo bien fuerte

Julia

Queridos Luis y Maruja:

Sólo el paso del tiempo que me acerca a Ustedes es la parte gratificante por ahora, la futura será el raconto que Ustedes me harán del viaje. No sé porque o quizás si sé, pero es para decirlo y no escribirlo, quiero que nos inviten para ese raconto 3 veces, una para escuchar a la pareja, otra para beber del académico y otra para gozar sólo a Maruja.
La tranquilidad político-económica invade al país, pero es así porque también son invasiones las tiranías de las supuestas democracias-aristocracias de castas como las que tenemos, en las que asegurado el alimento y la diversión, la masa no siente ninguna otra necesidad social. Un muy hábil juego de impedir la formación de subcastas asegura aparentemente la continuidad del régimen que inclusive no busca crearse ninguna imagen popular, pero cuida si, sin que ni siquiera trascienda en las publicaciones semanales tan proclives a querer analizar la situación, que jamás las tensiones lleguen a ser individualizadas como tensiones y el margen entonces de inseguridad para el gobierno rota del campo laboral al universitario, luego pasa al otro, pero jamás se adiciona ni se producen 2 tensiones en 2 latitudes distintas al mismo tiempo. Sólo una muy velada lucha por el poder entre el ministro del interior y su colega en economía Borda versus Krieger Vasena se mantiene y en algunos niveles es tema de conversación.
Una fuerte campaña psicológica en el exterior exclusivamente de Krieger Vasena lo eleva quizás a un Borda que no sabe ni quiere? crearse imagen propia. En la caída del Franco Francés, el peso argentino como tal, es decir, como divisa fuerte ayudó a sostenerlo. Luego rechaza un ofrecimiento de continuar reservando el Banco Mundial 125 millones de dólares para sostener el peso argentino en el futuro por considerarlo innecesario y da su golpe maestro haciendo circular el rumor (que luego desmiente) que el peso será revaluado por vez primera desde que nació el país. Pero en cambio, comienza a emitir ya el “peso fuerte”.
Mientras tanto, la ciudadanía (me incluyo) idiotizada todavía lee que Ilia se reunió con colegas en un asado para estudiar la actualidad argentina. Brazil come manzanas francesas en vez de manzanas de Río Negro. Fiat compra Citroen en Francia y DKW en la Argentina.
Los pulpos siguen siendo terribles por su aspecto en el mar.

Abrazos de

Isidoro

1969-02-10
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1969 en 10/02/1969


El Castro, 10 de Febrero de 1969

Ingeniero
Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibimos hace unos días su carta que agradecimos por la noticias que nos transmite, y, efectivamente, a mi me encuentra trabajando y polemizando con Díaz Pardo. En polémica a partir de determinadas coincidencias fundamentales en el deseo común de realizar trabajos útiles para Sargadelos. Hemos hecho algunas piezas de porcelana en colaboración, una vaca, una paloma... Proyecté una especie de “Ramo de fiesta” que creo puede ser original y muy gallego, una pieza grande, y ahora acabo de terminar una cabeza de Unamuno para una jarra de mayor tamaño que las medievales, antes hice la de Valle Inclán, y a mi regreso de Portugal, pues iremos unos días a Oporto y Coimbra, haré una de Castelao. No sé si haré mucho más, pues pensamos regresar en Abril a Buenos Aires y encargar la obra de la terraza para ampliar el estudio. Ayer tuvimos la noticia del fallecimiento de Vázquez Iglesias. Lo sentimos mucho, pues, con los defectos que pudiera tener, todos tenemos defectos, fue, a su manera, útil a la colectividad. Su fallecimiento debió haberse producido repentinamente. Leímos la nota necrológica en La Nación aérea. De Buenos Aires sabemos muy poco. En una escuela de aquí aparece la Argentina, en un mapa, conjuntamente con los otros países sudamericanos, como país hambriento y subdesarrollado. Esta es la visión que se ofrece de la Argentina en un país que envió millones de emigrantes a su territorio. Es curioso el desconocimiento que se tiene de América ahora en España. Parece que fuese propósito del gobierno mantener en ignorancia al pueblo sobre América y únicamente, de vez en cuando, se publica la noticia de la salida de técnicos para Latino América. Galicia es la que hasta ahora se viene salvando en general de este desconocimiento. Se asombran cuando uno dice que prefiere Buenos Aires a Madrid, y, más aún, cuando uno les replica que aparte los habitantes, cuyo número no importa demasiado, en determinados aspectos no hacen un Buenos Aires, Madrid, Roma y Barcelona juntas.
Dieste me decía hace pocos días que después de siete años que llevan aquí se encuentran, sin quererlo, viendo la misma película que ya habían visto en Buenos Aires, y pasaron siete años. Bueno no sé por qué hablo de todo esto, quizás porque me indigna saber que aquí en La Coruña, se exhibe un mapa de América en esas condiciones, sin explicar a los alumnos en que lugares se pasa hambre y en cuantos otros no y que en este caso, casi todas las naciones del mundo tienen regiones hambrientas y subdesarrolladas y otras superalimentadas y desarrolladas o en desarrollo. Castilla la Nueva, Andalucía, etc., no son ejemplo de alimentación en España ni de desarrollo.
Estoy contento de que hubiese quedado bien el mural del Banco de la calle Cabildo. Le agradecería, si es posible, que consiguiese que Forero sacase unas fotografías de él y en cuanto a los dibujos para las placas de hormigón de que usted me escribe en su carta, las hago con mucho gusto, aquí, si es antes de abril, o ya ahí a mi regreso, en ese mes, como bocetos y en papel de poco peso.
Le ruego transmita a Martínez Lamela y Sra. y a los amigos comunes mi saludo y de Maruja y mío para los suyos con un abrazo para usted de:

[Seoane]

1969-02-16
Carta de Payró a Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Payró a Seoane. 1969 en 16/02/1969

Buenos Aires, febrero 16 de 1969
Carnaval

Querido Seoane:

Llegó su envío aéreo cuajado de castillos, donceles de Sigüenza y célebres médicos del siglo XVI, con el precioso contenido de Homenaje a un pájaro, que me hizo exclamar una vez más acerca de su talento, su riqueza interior y su vitalísima actividad, pues se ve que no pierde un momento, ni siquiera de viaje, para enriquecernos a todos con sus bellas obras. (Perdone mis errores de escritura. Estoy nervioso porque estoy algo enfermo). Me promete Ud. en su cordial dedicatoria una traducción del texto, pero sepa que nos, los catalanes, no somos tan brutos como para no poder deleitarnos con su prosa en gallego.
Espero que haya recibido mi carta anterior en que le agradecía su muy útil envío de Nueva York. Lo supongo trabajando intensamente en la decoración de la fábrica de A Cruña. Tengo impaciencia por ver fotos de esa magna obra. Aquí, sin novedades. Pasamos el mes de enero en Mar del Plata, de donde volví con una incómoda dolencia que me impide realizar los grandes proyectos de actividades que había acariciado. Para entretenerme, he estado haciendo de esos soldaditos napoleónicos que Ud. conoce por mi producción anterior.
Los Romero están en Pinamar con su primera nieta, hija de María Sol. Los Giangrande veranearon entre la Route de Punta del Este.

Un abrazo para Maruja y siete para usted de

Payró

1969-02-17
Carta de Kornblith a Luís e Maruxa Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Kornblith a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 17/02/1969


Lunes, 17 de Febrero de Buenos Aires, [1969]

Maruja y Luis: Queridos y recordados amigos:

Les escribo esta mañana nublada de un carnaval cada vez más desabrido y desteñido. Hay quietud en el ambiente y hasta mí llega el pesado silencio de la ciudad. Estoy solo en casa. Anna ha tenido que irse a Pinamar para vigilar ciertos trabajos de pintura que se están realizando en nuestra casa y aproveché para escribirles esta carta. Aunque no directas de ustedes, por nuestros amigos comunes Scheimberg y Falcini principalmente, seguimos vuestro tránsito europeo y nos informamos de cuanto hacen. Con mayor razón ahora que llegó a nuestras manos el hermoso y emocionado homenaje a un pájaro que nos envió Luis y que hemos admirado conviviendo la emoción de Uds. con ese desventurado hornero. La breve referencia narrativa que integra el trabajo es, sencillamente, conmovedora. Nosotros que en Pinamar vivimos cuando estamos allí casi enteramente rodeados de pájaros, hemos establecido con muchos de ellos una inquebrantable amistad que nos ayuda a comprender al triste hornero insertado (sic) en vuestro cariño. Y este monumento que le ha levantado Luis con tanta emoción sale pujante de cada grabado. Son, sencillamente, repito, consecuencias . El arte tan personal de Luis ha inmortalizado esta vez a un oscuro pájaro, imprimiéndole un alma y nueva vida. Gracias, muchas gracias por el envío. Recuerdo ahora, con motivo de ese pájaro vuestro, nuestro, la conmovida inscripción que Jefferson puso sobre la tumba de su esposa y que tanto tiene en común con el hornero: “Si en las sombras el fuego de los amigos y el amor cesara de fulgir, el mío, solamente el mío, continuaría quemándose a través de la muerte”. Sé que ustedes, están en comunicación permanente y reciben constantemente informaciones de Buenos Aires y de nuestro país, al que tanto queréis y donde les esperan tantos sinceros amigos. Pero no resisto al deseo de transmitirles algunas. En general, las cosas no han cambiado desde vuestra salida. El verano suele poner una tregua en el acontecer económico y político. La gente piensa en descansar y olvidar. Hasta Onganía se ha ido a los lagos del sur en donde piensa permanecer hasta principios de Marzo. Krieger Vasena, el ministro de economía se fue ayer a N.A. [Norteamérica] para tratar de convencer a los norteamericanos que la situación argentina es buena y promisora y que deben ayudarnos más. Lleva, como principal argumento, el de la estabilidad lograda a cambio de un congelamiento casi total de las aspiraciones obreras y freno absoluto a las necesidades. El gobierno prácticamente ha quedado en manos de Borda, cuyas declaraciones a los periodistas, como de costumbre, son ambiguas. Se ha dado a conocer el anteproyecto de la nueva ley de enseñanza, que no sólo introduce cambios esenciales en la estructura educacional, sino que liquida, y ahora definitivamente la vieja ley 1420, de educación laica y obligatoria, y concede a la iglesia la supervisión de todo el organismo.
La ciudad está casi vacía. En un solo día llegaron 25.000 autos a M. del Plata y 150.000 turistas que, agregados a los que fueron anteriormente suman cifras enormes. La vida argentina, prácticamente, se ha replegado a los sitios de veraneo. En Mar del Plata se están efectuando con duración de 10 días cada una, más exposiciones en estos dos meses que en dos años en Buenos Aires y hasta el prestigioso “crítico de arte” y rematador Feinsilber ha efectuado un fabuloso remate de obras que reunió a un selecto público de veraneantes y dio bastante dinero. En Minamar me encontré con Forte, este mes está Alonso con su familia. Ayer, La Nación registró la información de la aparición del libro A la pintura de Rafael, en edición efectuada por Aguilar en papel de Japón de seda natural, con muchas ilustraciones y un dibujo original que le dedicó Picasso a Rafael, pintor. Rafael, a la vez, le regaló con un poema consignado a Picasso, poeta. El libro, según tengo entendido, se venderá a 20.000 pesos el ejemplar.
Anoche estuve con Maricarmen y Gori Muñoz; a este último lo encontré bastante mejor y hasta se le entiende cuando habla bastante mejor. Quien no está bien, quien sabe si vive a estas horas es Cunill Cabanellas, a quien le dio días pasados hemiplejía sin remedio. Como ustedes ven, les escribo desordenadamente y con una letra que entenderán si son brujos. Mi propósito al escribirles es charlar un rato con ustedes, agradecerle el envío a Luis e informarles algo de lo que les interesa. Yo sé que en el fondo Uds. están extrañando a este Buenos Aires dinámico al que están tan vinculados por todo y que deben añorar el recoleto departamento de la calle Montevideo, donde Luis realiza tantos prodigios. Si les sobra tiempo, no dejen de escribirnos para hacernos saber cómo están y qué hacen. Por mi parte, si les interesa, prometo escribirles. Sé por experiencia lo que significa recibir noticias del pago cuando se vive en el extranjero. Antes de partir, Anna, sabiendo que en su ausencia yo les escribiría, me pidió que les transmitiera su agradecimiento y sus saludos. Lo hago cumpliendo sus deseos y agregando a los de ella un fuerte abrazo de quien los quiere y recuerda cariñosamente.

Isaac

1969-02-18
Carta de Whitelow a Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1969 en 18/02/1969

Buenos Aires, 18 de febrero de 1969

Querido Luis:

No quiero dejar pasar más tiempo sin agradecerte el envío del precioso libro Homaxe a un paxaro. Me gustó muchísimo, y el texto me parece muy poético aparte del contenido profundo que encierra.
Por aquí, la ciudad duerme su último sueño estival. Quiero decir que las Carnestolendas han inmovilizado de nuevo todos. Enzo se encuentra en Brasil. Ha ido a la “fazenda” de Bonino y regresa mañana o pasado.
Yo me voy a La Cumbre a conocer la posesión de Mujica. Pasaré allí unos diez días. Creo que me hará bien porque estoy empalagado de Macbeth y de la rutina porteña.
Bueno, Luis, dale muchos cariños a Maruja, y para ti un gran abrazo.

Tuyo, affmo.,

Billy

1969-02-18
Carta de Shand a Seoane. 1969
San Miguel de Tucumán
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1969 en 18/02/1969


San Miguel, 18 de febrero de 1969

Queridos amigos:

Al hacer una visita a Arroyo, me encontré con su carta y LA CARPETA DEL PÁJARO1. Estos grabados me conmovieron profundamente, pero debo confesarlo, me entristecieron también. Me entristecieron porque, de repente, me di cuenta de la naturaleza de los homenajes a que se dedica la gente hoy en día. En la mayoría de los casos, el homenaje es una especie de lo que se llama “relaciones públicas” en una u otra forma. En realidad, los participantes se homenajean así mismos y a sus pequeños intereses. Hay palabras que seguimos usando aunque ya son un poco gastadas: democracia, libertad, tolerancia, etc. “Homenaje” es una de estas palabras porque uno se pregunta a menudo si el motivo justifica un homenaje, y si “homenaje” es la palabra adecuada para este tipo de bodrio. Sus grabados son, cada uno de ellos, una llamada de atención; a través de ellos uno se da cuenta qué lejos estamos de los valores eternos que muchos han olvidado. Sus grabados son instrumentos para medir nuestro alejamiento actual del amor y la bondad. Al escribir estas palabras, tengo un poco de vergüenza, parecen una cursilería. A pesar nuestro, la peste general nos contamina... Menos mal que la tristeza que mencioné antes no duró y fue reemplazada por una alegría desbordante. Sentí que yo mismo volaba junto a su hornero. Gracias Luis por darnos la posibilidad de compartir su homenaje a la inocencia, es decir, compartir su amor.
Estamos aquí ya hace casi dos meses. Poder caminar sobre la tierra en vez de cemento es recuperar la fuerza que se debilita en la ciudad. Hay algo de la tierra que entra en nosotros. A lo mejor si pisamos la tierra durante mucho tiempo, brotarán flores de nuestros miembros... Imagínese, cada ser humano un “jardín caminante”. La idea tiene sus encantos, ¿no le parece?
Durante los últimos dos años, he trabajado en un libro que hace tiempo que quise preparar. Se trata de una antología de la poesía argentina contemporánea en inglés. Acabo de terminarlo. He traducido unos 250 poemas de poetas argentinos vivientes. Vamos a ver quien lo edita. Considero que lo debo al país donde he pasado tantos años. Otro homenaje.

Un gran abrazo para Maruja cuya carta y felicitaciones agradezco de todo corazón.
¡Hasta pronto!

Willie

[Escrito por Susana Shand:] Mis queridos: Ahora somos Willie, yo y los pájaros para amarnos y recordarlos con fraternal afecto.
Un beso y un abrazo fuerte de

Susana

Arroyo 1160
Buenos Aires

1. O autor estase a referir á obra de Luis Seoane, “Homenaxe a un paxaro”

1969-02-18
Carta de Martínez Romero a Seoane. 1969
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Martínez Romero a Seoane. 1969 en 18/02/1969


Buenos Aires, 18 de febrero 1969

Estimado Seoane:

Días pasados quedó Ud. incluido en nuestra conversación en momentos en que cerrábamos una página de nuestra corta actuación en esta extraña colectividad y gallega de Buenos Aires: escribíamos a Galaxia ordenando que suspendiera los envíos de libros a nombre de la Asociación Arg. de Hijos de Gallegos. Y digo extraña porque, si bien somos en parte culpables de una inactividad perniciosa en el último año el resto debe atribuirse a una serie de entes que se autodenominan representantes de Galicia. Y entró Ud. en nuestra charla porque recordábamos sus palabras en aquella reunión en su casa en la que nos decía que era imposible intentar trabajar con gente así. Recordaba Ud. la actuación de otras colectividades y sus expresiones culturales y realmente éstas nada tenían que ver con lo que debían ser las nuestras. Y esto nos fastidia realmente. Porque si bien somos parte de una cultura gallega, participamos asimismo de lo que pasa en Buenos Aires, en Argentina y en el mundo. Y ante una barrera de relación con lo gallego es muy lógico que muchos mandemos todo al demonio y participemos en lo que resta. Pero a pesar de todo somos cabezas duras y hemos pensado intentar algo distinto en lo que podamos verter nuestro interés por lo gallego y, a su vez, aprender y relacionarnos con lo gallego.
Esperamos ahora su regreso para que nos aconseje y nos dé algunas ideas o redondee otras. Sería inútil asesinar un sentimiento que sale del inconsciente o de no sé donde, pero que existe. Y aún somos muy jóvenes.
Me gustaría saber la fecha de apertura de su exposición en Montevideo, pues tal vez coincida con un congreso de Psicología al que tengo deseos de asistir, si no coincide con el nacimiento de mi hijo, que por supuesto anularía el viaje.
Leí hoy el libro de Neira Vilas y me gustaría comentarlo con este emigrante gallego que escribe tan bien en su morriña de Galicia y Buenos Aires. Tal vez la única manera de detener este reloj inmigratorio sería para él, y tal vez para nosotros también, volver a la tierra de origen.
No tenemos aún noticias de Inés Canosa. Si como seguramente sucederá, se encuentra Ud. con ella, ruéguele nos escriba y salúdela en nuestro nombre, como así también a Maruja e Isaac Díaz Pardo.

Lo saluda cordialmente

J. Martínez

S/C Segurola 235-3ºE
Buenos Aires

1969-02-20
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1969
Ranelagh
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 20/02/1969


Ranelagh, febrero 20, 1969

Mis queridos Maruja y Luis:

Varias veces, estuve por escribirles; están siempre en nuestro recuerdo, en nuestras conversaciones, pero, otras tantas veces, me venció el cansancio. En verdad, no hemos tenido vacaciones a pesar de estar en esta bella Ranelagh desde el 18 de diciembre. La culpa: la casa de Conesa 1955, nuestro futuro hogar. Por el momento, una obra que no se termina, en la cual pusimos los muebles y a la cual hubo que ir prácticamente todos los días para conseguir que pusieran un tornillo o se acordaran de poner las jaboneras y el portarrollos en el baño. Y conste que no es un chiste! Se transformó en una pesadilla y nos pasamos el verano sobre la Avenida Calchaqui.
Pablo y mi mamá que han estado aquí permanentemente están espléndidos. Claudia, un poco sola, un poco aburrida. Todas sus amigas, veraneando. No nos hemos movido de aquí. Todo nuestro contacto con el exterior han sido las visitas de los amigos en especial en enero y las cartas de ustedes. El jardín está más lindo que nunca y la pileta. Nos conmovió el librito de los pájaros, nos gustó muchísimo y leemos la historia con emoción. No la conocíamos y es realmente hermosa. Haciendo una mala traducción, la he leído a cuantos nos visitaron y, por cierto, los grabaditos han gustado muchísimo a todos. No te imaginas, Maruja, la cantidad de pájaros que llenan nuestro jardín porque hay ahora tanta agua. Nuestra casa y la tuya son dos manchas verdes, sobre todo la mía, que linda con los cardales resecos, porque hay bastante sequía.
Estuvieron la semana pasada Aída y Scheimberg. Estaban muy bien; animados, sobre todo Simón estaba contento, en un buen día, inteligente, irónico.
Pocos más tengo para contarles, pues este verano ha sido una pausa en todo sentido. Sólo he leído una pausa en todo sentido. Sólo he leído La mujer rota de Simone de Beauvoir. Magnífico y amargo. En realidad, tuve que leerlo con descansos, pero es un libro de nuestro momento con respecto al problema de la mujer madura y sola por uno u otro motivo.
Estuvieron acá Anita y Enrique antes de irse para Punta del Este y de los amigos comunes nadie más.
Ya tenemos ganas de reintegrarnos a la ciudad y colgar cuadros. Muy pronto será descolgado de la escalerita el de Luis y nos acompañará a Conesa. Pensamos mudarnos en la primera semana de marzo por razones de trabajo, pero cocinaremos con un calentador de gas.
Escriban allá o al estudio; nos alegra mucho tener noticias de ustedes y cuenten cuando vuelven.
Juro que en mi próximo viaje la primera estación será El Castro. Galicia y todo lo que me falta de España. Las descripciones tuyas, Maruja, me sorben el seso.
Cariños muy especiales y sinceros a los Díaz Pardo. Un gran, gran abrazo para los dos.

Elsa

1969-02-20
Carta de Negri a Seoane. 1969
Bonn
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Seoane. 1969 en 20/02/1969

Bonn, 20 de febrero de 1969

Mi querido amigo:

Muchas gracias por el libro de Conan Doyle y, especialmente, por el Homaxe a un paxaro, que me ha gustado muchísimo. Pienso que el formato armoniza a las mil maravillas con las pequeñas xilografías, muy bellas y delicadas.
Me parece bien no hacer este año exposiciones suyas en Alemania. Yo viajaré a Suiza a fines de marzo y enseguida a Buenos Aires, donde debo llegar, de todas maneras, antes del 15 de abril. Ya haremos allí planes para el futuro. En cuanto a sus grabados, con mucho gusto los llevaré con mis cosas.

Saludos cordiales para Maruja y a Ud. el abrazo amistoso de

Tomás

P. S. Le hemos enviado a Maruja su té. Espero haya llegado bien.

Señor
Luis Seoane
Cerámicas del Castro
Osedo-Sada
La Coruña

1969-02-21
Carta de Blum a Seoane. 1969
Nova York
Olivos
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blum a Seoane. 1969 en 21/02/1969

21-2-1969

Muy queridos amigos Seoane:

Muchas, muchas gracias por el Homaxe a un [paxaro ]1 Es una realización formidable. También Sabat + Badii quedaron encantados. Hasta perfeccioné mi gallego!
Principio de enero tuve un accidente con un ojo en la pileta. Va algo mejor, pero nuestro viaje a Europa queda archivado.
En abril, saldrá un número especial de Argent. Tajeblah .2 Tengo la idea de escribir sobre las relaciones culturales entre ambos países y mencionar especialmente 3 exposiciones importantes en Argentina + 3 en Alemania:
Hansen -Grishaber -Trökes - Petorutti -Seoane-Forner .
Mis idea es reproducir los dos dibujos de Retratos furtivos en homaxe al señor de los negocios y a la ARIA-Prost!
Un gran abrazo para Vds. (y también a Laxeiro si aparece) en nombre de todos los Blum.

P.S. El Graphis (febrero) publica un artículo (en color) sobre los trabajos de Sábat. Quizás puedas ver la revista en una librería.

1969-02-27
Carta de Scheimberg a Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1969 en 27/02/1969


Buenos Aires, 27 de febrero 1969

Querido Seoane:

Recibí su carta del 31 de enero que debe haberse cruzado con una mía que por esos días le escribí y que ya habrá recibido. De cualquier manera, deberá disculparme mi parquedad para escribir –que ya es tradicional en mí; ahora agravada por los achaques de la edad. La vejez (esa palabra fea que Aída no quiere ni oír) me ha tomado con todo ensañamiento y parece que pretendiera cobrarse en los años que me quedan aún por vivir los debidos tributos, y que yo, como todo criollo que se respete, trato de eludir. Veremos si salgo airoso de esta pelea. Lo cierto es que estoy desazonado –y las cosas que pasan no ayudan siempre a sobreponerse–. Está visto, amigo Seoane, que con mis cartas pase lo que con las composiciones musicales: la nota clave me traiciona y me lleva por caminos que no he querido recorrer. Dejemos, pues, esto donde está –como justificación o disculpa. Muy interesante su clasificación por edades del mundo que concurre a las exposiciones y salas de espectáculos: no será que los hombres de la edad media, quiero decir, que hoy anda promediando los 50 años o poco más son los que han sufrido más el impacto de los acontecimientos y no se sienten con fuerzas para reaccionar, mientras que a los viejos nos ha tomado ya curtidos y preparados para las desilusiones. Tiene usted razón en poner su confianza en los jóvenes (aunque hippies y todo): lástima que sea un movimiento demasiado desarticulado que no sabe dónde va a desembocar. Hacía falta un poco del romanticismo anarquista que se incorpora a los movimientos de masas como un antídoto a su excesiva burocratización. Pero no sigo. Ya tendremos tiempo de hablar de estas cosas cuando vuelvan al pago. Es decir, usted a hablar y yo a escucharle con gusto, aunque casi siempre usted se va demasiado lejos... Ya le expresé mi admiración (y agradecimiento) por la carpeta de grabados en homenaje a un pájaro1 –y, en especial, a la emocionada página que le sirve de presentación. Realmente conmovedor, y lo curioso es que todos los amigos que recibieron el cuaderno coinciden en ello. Bravo por la idea de incorporar a su museo imaginario las cabezas de Unamuno y de Valle Inclán: Y por qué no a la serie de sus retratos en grabados? Ya hallaré lugar en las paredes de mi casa para ubicarlos. Y no le pregunto si trabaja mucho –pues sería algo redundante. Cuándo vuelven? Aquí los extrañamos mucho y como se lo merecen. No deseo tocar el tema político de nuestro país porque no quiero ponerlos de mal humor y quiero evitar todas las putiadas que me sugiere. Baste decirle que vamos de mal en más mal, es decir, en peor.
Y aquí iba a terminar esta latosa carta si no fuese que acaba de llamarme Ora Waisman Diamond, que me pide le formule un pedido en su nombre. Para mayo aproximadamente quiere preparar una muestra así: Cómo ve su obra pasada el artista? Talvez mejor. Cómo haría hoy una obra ya realizada hace 10 ó 15 años? Se expondría junto con la foto de la obra elegida, su versión actual. Ya cuenta con la aceptación de Russo, Presas, Butler, Castagnino y otros –y desea muy vivamente contar con su colaboración. Se trata de recrear un tema que ya tuvo su forma... Bueno, espera su respuesta y le agradaría que sea de aceptación.
Y aquí termino. Aída y los míos, bien. Los amigos, dispersos por el veraneo. Los únicos que hemos quedado en Buenos Aires somos nosotros y los Goluboff –que les agradecen y retribuyen los saludos. De viajar ya no se habla–por ahora al menos.

Saludos de Aída y míos para todos los amigos –especialmente a los Díaz Pardo y los Dieste –y para Maruja y usted un grande abrazo de ambos. Hasta siempre.

Scheimberg

[Escrito por Aida Scheinberg:] Queridos amigos: Acabo de llegar de lo de Kornblith y sin consultarles puse sus nombres en el obsequio que los amigos le vamos a hacer a Isaac que en mayo cumple 70 años. Quiero decirles además que ya estoy deseando que vuelvan para darles un abrazo y además quiero que vuelvan, nada más.
Todo lo dijo ya Scheimberg y yo no hago más que agregar mis cariñosos saludos para los amigos de allá y para ustedes.

Aída
1. Refírese á obra de Luis Seoane: Homaxe a un páxaro.

1969-02-28
Carta de Seoane a Cherniavsky. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Vicente López
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Cherniavsky. 1969 en 28/02/1969

El Castro, 28 de Febrero de 1969

Sres. Julia e Isidoro Cherniavsky
Vicente López

Mis queridos amigos:

Recibimos hace unos días, no recuerdo cuantos, vuestras cartas. Empezamos a ser nosotros los deudores de respuestas, pero hemos estado unos días en Portugal, en Coímbra, a donde tenía que ir con motivo de las decoraciones, figurines y caretas de una obra de Castelao, un autor, escritor humorista, dibujante, narrador, político, etc., gallego, muy importante, que va a llevar a escena un grupo teatral universitario. Los dirige un gran director catalán, Ricardo Salvat. Estuvimos en Coímbra, ciudad maravillosa de calles empinadas como Lausanne y que por las capas de los estudiantes, además de la arquitectura, recuerda un siglo XVII de esplendor. Tuve que intervenir en un acto que duró dos horas para referirme a Galicia, a Castelao, a la emigración y fué tal el entusiasmo por mi intervención, aún hoy no me lo explico, que nos hicieron en (sic) homenaje consistente en una cena en una de sus “repúblicas”, casas habitadas solo por estudiantes que viven en colectividad (la misma costumbre existe en Santiago de Compostela y Salamanca) y al que asistieron unas doscientas personas, cantaron fados, corridos, cargados de política, canciones de protesta, etc., y todo duró hasta las cuatro y media de la madrugada. Hablaremos de esto a nuestro regreso. Creo que solamente dos o tres veces en mis años y en público tuve tanta conciencia y agradecimiento de vivir sintiéndome útil. Allí había estudiantes de todo Portugal y de las colonias, mulatos y negros. Conocía a un negro de Angola que me fué extraordinariamente simpático, de gran talento, Antonio Manuel García Neto, que creo será en su país un hombre muy útil. Es tambien un gran amigo de Salvat. En realidad había ido a Portugal por otras cuestiones, pero aproveché la petición de colaboración de Salvat para detenerme en Coímbra. Ya hablaremos de todo esto con calma. El caso es que hice los bocetos para los decorados de ocho escenas de la obra, 24 figurines de trajes y me resta por hacer 24 caretas para los actores. Todo esto mezclado al trabajo para la fábrica de porcelana para la que hice diversos objetos, y tres bustos para tres jarras grandes, de 25 a 30 centímetros de alto, de Valle Inclán, Unamuno y Castelao, tres homenajes muy sentidos por mí.
A Julia le agradezco la gestión de mi exposición en el Museo de Arte Moderno de Bogotá. Creo que podré hacer una buena exposición. A Marta Traba la conozco desde hace muchos años, coincidimos en París en 1949 juntamente con Alicia Pérez Penalba y fuimos amigos, además admiro su poesía. Ahora hace mucho que no sé nada de ella. Pero tanto como la exposición me gusta la idea de hacer un viaje juntos con Emma, Rafael y vosotros a Bogotá. Creo que lo pasaríamos muy bien. Nosotros pensamos regresar en Abril y pienso que la exposición podría ser en octubre. Ahora, en este mes que viene, debo hacer tres grabados grandes para una trienal de grabado en Carpi1, Italia, las ilustraciones para un libro de un escritor gallego amigo mío, las 24 caretas y algo más para porcelana. Esta es una carta únicamente informativa. Aparte los informes debemos decir que tenemos nostalgia de los amigos, de Buenos Aires, en mi caso preferentemente del cine de Buenos Aires y hasta del Di Tella.

Un gran abrazo a todos los amigos comunes, a Enma y Rafael, a Dina, a Rotenberg (de quienes no tenemos la dirección nueva) y muy fuerte a vosotros de Maruja y mío:

[Seoane]

1. Refírese á Trienal de Grabado celebrado en Carpi. Castello del Pío (Italia)

1969-03-02
Carta de Seoane a Palmás. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1969 en 02/03/1969


El Castro, 2 de Marzo de 1969

Sr. D. Ricardo Palmás
Buenos Aires

Meu querido Palmás:

Recibín a súa carta de fai pronto un mes, mais recibina á miña volta de Coímbra onde estiven por mor das decoraciós, figurís e caretas de Os vellos non deben de namorarse que interpretarán un fato de estudantes universitarios dirixidos por un direitor catalán, Ricardo Salvat. É unha boa esperencia.
O meu viaxe moi ben. Traballei moito. En colaboración con Díaz Pardo fixemos algunhas novas pezas pra Sargadelos e pola miña parte fixen tres bustos-xarras, Valle Inclán, Unamuno e Castelao, que teñen de sair nesta primeira quincena de marzal, con tempo pra unha eisposición en Valencia de Cerámica. Non coñezo o número de Artiempo de que me fala. Prégolle me garde un exemprar. Paseille a Díaz Pardo os encárregos de Dorita Seco e de vostede, e tamén dos catálogos. Vainos facer, tamén íl ten de ocuparse do envío, da cerámica e grabados pra Montevideo. Xa nos puxemos dacordo en principio, en canto ó envío. En canto a Chan vin o primeiro número. Non me gusta. Mais coido que, goste ou non, vostede debe aceitar a corresponsalía. En canto as aitividades galegas en Buenos Aires sería unha garantía. Ademáis pode millorar e chegar a ser a revista que todos desexamos.
O disco de música medieval galega de N. Y. lévallo Inés, que está istes días no Castro. Nós marcharemos deiquí a mediados ou fin do mes de Abril.

Con un saúdo de Maruxa, reciba unha forte aperta de:

[Seoane]

1969-03-02
Carta de Seoane a Martínez Romero. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Martínez Romero. 1969 en 02/03/1969

.

El Castro, 2 de marzo de 1969

Sr. D. José V. Martínez Romero
Buenos Aires

Querido amigo:

Comprendo perfectamente la situación de ustedes con respecto a la colectividad gallega. Las ambiciones de quienes la dirigen son muy limitadas –se trata de un problema de cultura– y muy personales; cada puesto es un motivo de figuración o el medio de cumplir determinadas aspiraciones, no dudo que en general, honestas. La colectividad gallega ha venido decayendo hasta llegar a lo que es hoy, una enorme masa de gentes inútiles en cuanto a cuestiones vitales para Galicia y también para Buenos Aires. Posiblemente, sus momentos más influyentes de mayor eficacia, mas propicios, fueron alrededor de 1880-1912; 1924-1931; 1936-1940. Estas fechas deben revisarse, pero puedo de algún modo justificarlas y tienen que ver con la corriente emigratoria de fin de siglo, con la actividad gallega en los sindicatos argentinos, con la situación política española y con la Guerra Civil. En su decadencia obran factores de dependientes de la política de la Argentina y de España, aparte de la falta de personalidades surgidas de la masa migratoria. Cuando más hicieron los emigrantes por Galicia fue cuando actuaron en clanes, por comarcas, ayuntamientos o parroquias. A partir de la creación de las provinciales y de algunos inocuos organismos políticos que se fundaron después de la Guerra Civil, comienza su decadencia. Pienso que es necesario volver para el trabajo a los clanes, y el trabajo debe tener que ver con la necesidad de liberar a Galicia del analfabetismo –no basta que una persona sepa firmar para ser alfabetos– y de ir creando fuentes de trabajo para que las gentes no emigren. Todo esto se relaciona naturalmente con otros países y con el mundo, ni que decir tiene que con la Argentina, puesto que ahí puede desarrollarse una posible labor. Tenemos necesidad además de que se sepa que es América en España. Una acción gallego-argentina debe surgir a partir del conocimiento de ambos países. Todo esto resulta, escrito así rápidamente, muy confuso. Si ustedes quieren, hablaremos a mi regreso y pienso que unidos en pequeño grupo puede hacerse alguna obra interesante, de acuerdo con nuestro tiempo. Entre las cuestiones que pasan inadvertidas en los últimos años para los dirigentes da colectividad gallega es que el mundo cambió, cambia diariamente, con mucha rapidez y las ideas de hace treinta o cuarenta años con tan distantes de la actualidad como las del siglo XII en el XVIII.
La exposición de porcelanas, tapices y grabados organizada por El Castro en Montevideo, es alrededor del 25 de Julio. Inés Canosa está precisamente estos días en El Castro. Nosotros regresaremos a finales de abril.

Reciban Pilar y usted el saludo muy cordial de Maruja y mío:

[Seoane]

1969-03-03
Carta de Goldstein a Luís e Maruxa Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Goldstein a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 03/03/1969

ENRIQUE H. GOLDSTEIN / Arquitecto.

Buenos Aires, 3 de marzo de 1969

Sres. Maruja y Luis Seoane

Mis queridos amigos:

Sin atenuantes: reconozco que soy un vago, ya que en todo este tiempo no les he escrito, pero prometo enmendarme. Primero el viaje a Europa, luego este dichoso Buenos Aires con las complicaciones pre vacaciones, el trabajo y todo lo demás me han absorbido por completo. Ante todo Luis, gracias por los “pájaros”: los grabados son extraordinarios e imagino el éxito que tendrán; el texto (aunque me costó un poco...) es hermoso y me hizo recordar tantos lindos momentos que pasamos en Ranelagh. Por lo que nos contó Raquel Edelman (a quien encontramos en París) creo que estuvimos en Roma en la misma semana: no se imaginan la rabieta por el desencuentro. El viaje comenzó en París donde nos “pegamos” a Beatriz y Sergio. Gracias a ellos pudimos conocer las cosas no turísticas de la ciudad, sobre todo mucha gente, gente vieja y joven, gente de las calles, estudiantes, vagos, en fin, una maravilla. La sorpresa radicó en que ya no me resultaron parisienses antipáticos; me parecieron más abiertos al mundo y menos a la defensiva y preocupados por sus cosas. Además la ciudad y sus monumentos con la “cara lavada” me gustaron muchísimo más. Por supuesto visitamos varios museos y galerías “de vanguardia”(?!) y de las otras (una de Beckman en el Museo de Arte Moderno con infinidad de obras pertenecientes a colecciones particulares y varios museos). También hicimos una escapada a Vézelay (era mi novia secreta desde épocas de facultad): ese pueblo románico y esa joya de Catedral me quitaron el aliento. Con razón, Romain Rolland eligió ese lugar para vivir!
Después fuimos a Londres (siempre en compañía de Bea y Sergio: una pareja maravillosa con quienes además nos hicimos íntimos amigos): a pesar del frío y de la llamada “comida” quedamos impresionados por todo. La actividad es tremenda y nos mareamos de tantos conciertos, obras de teatro, cines y exposiciones. Además es un foco de buena arquitectura y urbanismo. Tuve la suerte de ver y estudiar ejemplos magníficos como el conjunto del Royal Festival Hall y el Queen Elizabeth Hall. Y, por supuesto, Hogarth, Constable y también la Wallace Gallery (que “descubrimos” por casualidad) con sus Rembrandt y Van Dyck. Pero a pesar de todo, estoy de acuerdo con un mozo español que nos atendió en un restaurante: los ingleses son como las aceitunas verdes. Muertos de frío, humedad y neblina nos fuimos por 3 o 4 días a Roma (ah!!!) y de allí a Israel, ya que Anita no quiso dejar de visitar la tumba de su madre. Reconozco que a pesar de haber ido con una buena dosis de prejuicios, me impresionó el cambio fabuloso en los diez años que no veía eso. Se nota una actitud de desafío frente a las cosas y lo van resolviendo a toda prisa. Hasta la gente es distinta y se parecen mucho a los latinos. Además de haber visto mucha arquitectura actual muy buena, pudimos visitar algunas ciudades árabes (Jerusalén, Hebrón, Jericó): fue lo más interesante y nos sentimos transportados 2 o 3.000 años atrás... hasta burros por las callejuelas (además del olor y las moscas). Demás está decir que todo fue debidamente fotografiado más de 500). De allí volvimos a París y el 24/IX regresamos a ésta: extrañábamos a los chicos como locos. Pero, por suerte, todo resultó bien y me esperaba un trabajo descomunal que todavía me tiene sujeto. A pesar de eso pude “escapar” a Punta del Este por dos semanas: descanso absoluto aislados en medio del bosque. Anita y los chicos han pasado todo febrero allí y mañana regresarán. El verano ha sido bastante caluroso y pesado: todavía tenemos días de 33º aunque espero que sean los últimos estertores.
Buenos Aires ha vuelto a poblarse, ya que dentro de una semana comienzan las clases... qué lastima! A Bernardo lo veo a menudo y dentro de dos días se mudarán definitivamente a Conesa, ya que hasta ahora estaban en Ranelagh. Bueno, nada más por el momento. Espero contestación.

Un fuerte abrazo.

Enrique

1969-03-03
Carta de Seoane a Rof Carballo. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rof Carballo. 1969 en 03/03/1969

Laboratorio de Formas/Osedo-La Coruña/Teléfono 23/ Sada
El Castro, 3 de marzo de 1969

Sr. D. Juan Rof Carballo
Madrid

Mi querido amigo:

Recibí tu carta hace unos días, que te agradezco mucho. Estuvimos en Portugal gran parte del mes pasado, pues debo hacer, para el teatro de los estudiantes de Coímbra, la escenografía, figurines y caretas de Os vellos non deben de namorarse, de Castelao, y volveremos por Madrid donde apenas estuvimos unos días, a finales de abril. Tu carta debe estar en Buenos Aires aguardando mi regreso. Salimos en octubre. Te llamaré tan pronto como llegue a Madrid. Hoy te envío un nuevo pequeño álbum de grabados.

Un abrazo para Olga y para ti de Maruja y mío.

1969-03-05
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1969 en 05/03/1969


El Castro, 5 de Marzo de 1969

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Pasamos hace unos días un temblor de tierra cuyo epicentro fue en alta mar, al sur de la Península Ibérica, pero que hizo temblar de madrugada tierra y edificios del centro y oeste, hasta en Galicia, donde las gentes no están habituadas a este tipo de convulsiones y se alarmaron bastante. Ésta fue la única emoción de la temporada, pues nuestra vida transcurre muy tranquila y, en mi caso, trabajando bastante, pues, aparte el pequeño álbum que vosotros recibisteis, pinté unos ocho o nueve cuadros, hice en colaboración con Díaz Pardo unos cuantos objetos de porcelana y por mi cuenta tres bustos-jarras de Valle Inclán, Unamuno y Castelao, el gran dibujante y escritor gallego fallecido en Buenos Aires. Todo esto se lo cuento en una carta a Julia* e Isidoro, como también que estuve haciendo, terminé anteayer, los bocetos de decorados, figurines y proyectos de caretas para una obra de teatro de Castelao que se estrenará en Coimbra, creo que a mediados o finales de abril. Aún me faltan las ilustraciones para un libro de un escritor amigo y alguna obra más destinada a la fábrica de porcelana. Estuvimos en Portugal y pasamos unos días espléndidos en Coimbra, una antigua ciudad universitaria portuguesa, cargada de historia, con calles bellísimas y entre otros monumentos medievales un espléndido monasterio donde están enterrados algunos de los reyes fundadores del Estado portugués. Todo en Portugal está muy unido a Galicia, pues, como dijo alguien en el siglo XVII, allí lo que no es de origen gallego es de origen moro, pues la Galicia histórica abarca algunas de las provincias del norte portugués y la Reconquista contra los mahometanos la hicieron en los siglos medios, los gallegos que más tarde, siendo Portugal independiente, dieron a ese país algunos de sus mejores políticos y navegantes. Todo es historia aquí en Galicia muy conocida, un poco olvidada en Portugal, por razones patrióticas, y olvidada absolutamente en la historia general de España, porque las Historias se escriben con arreglo a las conveniencias políticas de cada Estado, no de cada país o de cada pueblo. Y en el caso de España, hay que ocultar en su historia la particular de gallegos y catalanes, entre otras historias, para no fomentar separatismos. Galicia lloviendo casi siempre, o alternando lluvia y sol en el mismo día y a diferentes horas, casi podríamos decir que alternando por horas lluvia y sol en el día, está bellísima y cuenta además como algo privado con los más nítidos arco-iris del mundo. Lástima que a los colores del arco-iris se les convirtió en colores representativos del apoyo mutuo y ahora al ver el arco-iris en el cielo no hago más que ver la bandera o la escarapela que se exhibe en el día del mutualismo. Así, unos cuantos señores, o uno solo por una ocurrencia momentánea, estropean la visión poética que hasta ellos o él nos ofrecía la naturaleza a los hombres. Un arco-iris pintado ahora en un cuadro se vería ya como una bandera más, en este caso, la del día del mutualismo unida a discursos conmemorativos. Claro que no sé de ningún gran pintor al que se le hubiese ocurrido pintar el arco-iris, a pesar de su belleza. En todo caso, la pintura que hicieron surgió siempre del arco-iris de su paleta, pues no otra cosa eran los colores reunidos en la paleta. Quizás la bandera del mutualismo debió haber sido la de la pintura, y al mutualismo representarlo simplemente con una cadena, un para todos y todo para uno, que es el caso del eslabón y la cadena. Así, además, se reivindicaba a la cadena, de prestigio bastante deteriorado desde la antigüedad. De Buenos Aires tenemos pocas noticias, quizás porque ahora en verano no ocurre nada y la gente está fuera de la ciudad, en todo caso solamente cada quince días la noticia de algún atraco. Pero aún siendo en este caso, el de los atracos, siempre nos da gusto ver en letras de imprenta estando aquí el nombre de Buenos Aires. En cuanto a España, no sabemos nada, no se dan noticias ni siquiera de los atracos si los hay. Apenas son noticias que puedan satisfacer nuestra curiosidad. En general, los diarios están muy preocupados por las intimidades de las princesas y de los artistas de cine. Creo que aumentan las primeras y les intercambian intimidades y anécdotas terminando en confusión artistas de cine, siempre más que princesas, y princesas. En todo caso, en esto consiste en parte el realismo español. Francia es mas clara y por eso, para mi gusto, menos atractiva. No se confunden jamás princesas y artistas de cine y cada cual tiene su intimidad y anécdotas inconfundibles. Pero a un pueblo, como el pueblo español, cuyo personaje literario más importante, Don Quijote, confunde una fregona con una princesa, hay que darle, para su lectura, confusiones diarias. La verdad aunque sea a título informativo, parece ser siempre nociva. No sabemos, pues, nada a través de la prensa de la Argentina ni de España. De la Argentina, sólo los atracos.
Bueno, quizás esta carta sea toda ella un disparate, pero tenía ganas de escribir así, sin más, como si estuviésemos cenando juntos en un restaurante cualquiera de Buenos Aires. Cuando lleguemos, ya habrá pasado la época de los helados en Saverio, (aunque creo que los hay todo el año), pero, de todas maneras, lo celebraremos con un helado o con un postre, por mi parte creo que estoy deseando llegar para estar con vosotros y con todos los amigos. Para los Martínez Vallerga, para los amigos todos y para vosotros, Emma, Rafael, Carlos y Eduardo, un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1969-03-06
Carta de Seoane a Blum. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Nova York
Olivos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Blum. 1969 en 06/03/1969

El Castro, 6 de Marzo de 1969

Sr. Sigwart Blum
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Me alegró mucho que le gustasen los grabados. Estamos disfrutando de la lluvia constante o casi constante, de Galicia, de la niebla y de los infinitos verdes de esta tierra. Por mi parte disfruto de toda esta naturaleza trabajando encerrado en un estudio muy amplio, pero trabajando. Hice nuevas piezas de porcelana, ilustrado algún libro y haciendo decoraciones y figurines para una obra de teatro de Castelao, un escritor, dibujante y político gallego fallecido en el exilio, que se va a representar en Coímbra, Portugal.
A mediados o finales de abril, aún no sabemos exactamente cuando, regresaremos a Buenos Aires. Esperamos que su accidente del ojo no sea nada y que lo tenga ya curado. A Laxeiro lo he visto en Vigo donde está, o estaba, trabajando muy bien. Estuve con él unas horas y creo volverá a verle muy pronto. Trataré de ver el Graphis dedicado a Sábat, a quien me alegré le hubiese gustado Homaxe a un paxaro, lo mismo que a Badíi.
Un gran abrazo para todos ustedes de Maruja y mío:

1969-03-09
Carta de Pilares a Luís e Maruxa Seoane. 1969
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pilares a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 09/03/1969


Madrid, 9 de marzo del 69

Para Maruja y Luis Seoane

Queridos amigos:

Ya nuestro común amigo Marcial os habrá contado y cantado la llegada del Homaxe a un paxaro que, mientras nosotros vivamos, vivirá también con los “outros pantasmas de mortos que foron coma nós, irmán nosos” y de los que esperamos poder hablar, contar y cantar. Y ya os diría el proyecto de jaula que hemos pensado para que la docena de apostólicos pajarinos se sientan y se encuentren lo más libres que puedan en nuestras casas.
Yo pienso resolverlo del siguiente modo:
Pondré los doce paxaros entre filas de 2 cuadros. Sacaré una fotocopia de la primera página y otra de la cuarta, dejaré la segunda y tercera en el mismo papel impreso, numerado y firmado que nos mandaste y como, forzosamente el color del papel de la fotocopia será distinto, quedará muy bien dentro del, enmarcado. ¡Gracias, Maruja, Gracias Luis!

Pilar

[Escrito na marxe esquerda:] Pilar, y Pily, también envían recuerdos, abrazo, gratitud!!

1969-03-12
Carta de Chávarri a Seoane. 1969
Madrid
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Chávarri a Seoane. 1969 en 12/03/1969

INSTITUTO DE CULTURA HISPÁNICA / CURSOS DE DOCUMENTACIÓN ESPAÑOLA PARA PERIODISTAS IBEROAMÉRICANOS.

Madrid, 12 de marzo de 1969

Sr. D. Luis Seoane
El Castro (OSEDO)
LA CORUÑA

Querido Luis:

Si no ocurre nada en contra, los días 20, 21 y 22 de este mes, voy a viajar a La Coruña con el único objetivo de verte, recoger documentación sobre lo que estás haciendo, hacer fotografías y cambiar impresiones con vosotros, principalmente acerca de la posibilidad de que El Castro sea el escenario de un seminario de Diseño Industrial en 1970, seminario que pagaría la Organización Sindical, pero que, por supuesto, sería en su realización absolutamente independiente y apolítico.
Espero que cuando vaya yo por allí el día 20, ya tenga noticias para ti acerca de la exposición en Iolas-Velasco. Si no fueras a estar en esas fechas, te ruego me contestes urgentemente a fin de cambiar el programa.

Y nada más, un abrazo muy fuerte,

Raúl Chávarri

[Manuscrito:] 2431123

1969-03-20
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 20/03/1969


Buenos Aires, 20 de marzo [1969]

Mis queridos Luis y Maruja:

Seguramente no tendré explicación válida para Uds. por mi silencio de tanto tiempo; lo cierto es que cuando recibimos primero el paquete con el emocionante Homaxe a un paxaro y luego la carta de enero y más tarde el catálogo estupendo de Miró, y los de Picasso, me dije en cada oportunidad, hoy mismo escribo, pero todo era llegar de Ranelagh al estudio y enfrentarme con la masa de asuntos y, fundamentalmente, con los problemas de la terminación del departamento de Conesa para que la decisión fuera postergada hasta hoy.
En el Homaxe a un paxaro, todo texto y grabados es hermoso; el impacto fue tal que me pasé esa tarde en el Estudio mostrándolo y leyéndolo a no sé cuantos amigos; Narciso, Ramón Prieto, Camilion, Odena y qué sé yo cuantos. Dos o tres días después me llamó Scheimberg que acababa de recibirlo y vivía también la misma emoción. Aquella noche me decía Chola que el texto le había producido la misma sensación de pureza poemática que le causaba Juan Ramón Giménez.
Conesa 1955 sufrió los inconvenientes del viaje de Enrique y Anita a Europa y luego, un mes de veraneo de ellos en P. del Este. Lo que estaba proyectado para el 15 de diciembre pasado aún no está terminado.
Nosotros mudamos los muebles el 18 de diciembre y nos fuimos a Ranelagh en donde vivimos hasta el 5 de marzo. Ranelagh estuvo estupendo, con días y noches maravillosas, la pileta es un halago para el cuerpo y hubo muchas flores. El chalet que fue de Uds. es ahora un coto cerrado con extraños habitantes que viven en el con espíritu de departamento.
Hemos viajado, yo todos los días en auto o en tren, saliendo a las 8 de la mañana y regresando a las 22 por la noche, Elsa tres veces por semana y dedicando en la ciudad horas enteras en empujar la terminación de los dos departamentos, primero se terminó el de la planta baja para que el consultorio de Elsa pudiera funcionar, quedó muy lindo con su alegre jardín propio y ya trabaja Elsa con el mismo éxito económico y profesional de los últimos meses del año pasado.
Nosotros vivimos ya en el 8º al que aún faltan 4 o 5 cosas por terminar, pero ya se lo ve luminoso, amplio, realmente cómodo. Enrique, que es el estupendo muchacho que conocemos, hizo lo imposible por solucionar el desbarajuste que se armó con sus viajes y realmente le estamos muy agradecidos por sus innumerables atenciones. Desgraciadamente, no anda bien y, lo que es peor, no creemos que tenga mucha conciencia de ello.
Ya viviendo allí se planteó la lucha entre el arquitecto cuya obra de arte es el departamento y su dueño que tiene obras de arte y siente necesidad de verlas y regalarse con ellas; no alcanzan las paredes, pero, lentamente, por las noches y poniendo un poco de heterodoxia en la armonía arquitectónica estoy venciendo en la batalla. Por ejemplo, conforme con Enrique, forramos una columna con madera lustrada, mate, en tono bajo, a una idea mía de aprovechar uno de los lados de la columna para colgar un cuadro, sólo recibí un discreto, pero despreciativo silencio, pero hete aquí que un cuadrito pequeño, óleo, de Luis Seoane, el que estaba en Güemes en la pieza de Claudia, puesto sobre ese fondo, no sólo le daba alegría, sino que aligeraba con color todo un rincón en el que predominaba la madera.
Para colmo de mi complejo de culpa por no haberles escrito antes, me ocurrió hace 15 o 20 días encontré en un entrepiso de la librería Fray Mocho, un ejemplar en perfecto estado de su libro sobre la columna de Hércules –sé que no es “la columna”, pero como estoy un poco cansado, no recuerdo el verdadero título; el ejemplar que tuve alguna vez, dedicado, desapareció de donde estaba.
Anoche, Enrique y Anita cumplieron 11 años de casamiento, a Anita le llevamos unos dulces y a Enrique un ejemplar in tonso de Tres hojas de ruda y un ajo verde, que no conocía.
Me doy cuenta ahora que hasta aquí esta carta es un esfuerzo por hacerme perdonar mi silencio y por probar lo que no necesita ser probado; que los quiero mucho.
El problema del quinielero quedó aclarado, fue un error del detective informante, se trataba de un Seoane que no es Luis, sino Manuel, con número de cédula distinto.
Les envío con ésta tres recortes de noticias que fui separado en este largo tiempo; uno es del 4 de enero con la nota publicada en La Razón por Hernández Rosselot sobre la colección Scheimberg, integrando una serie referida a las colecciones más importantes del país; otra con una torpe información sobre un remate dado en Mar del Plata por el inefable Feinsilberg, autor también de la nota; y la tercera, aparecida hoy en Clarín, según la cual Romero Brest persiste en su tonta actividad, ya con verdadera sevicia.
El próximo 26 llega en barco desde Barcelona mi hermana Paula que trae el catálogo de la última exposición de grabados de Picasso, en París, de la que Ud. me hablaba en su carta. Me dijo antes por correo que la exposición era maravillosa.
Nadie sabe nada aquí sobre su mural en Galicia.
Queridos amigos, me tengo que ir corriendo a mi conchabo del Banco de donde dentro de pocos meses saldré con alegría.
La carta de Elsa que agregó fue escrita hace no sé cuánto tiempo; ella está muy bien y con Claudia y Pablo que fue a Ranelagh niño de departamento y terminó en aguerrido cazador de sapos, les envían fuerte abrazo, con los míos

Bernardo

1969-03-20
Carta de Seoane a Scheimberg. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1969 en 20/03/1969

El Castro, 20 de marzo de 1969

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Acabo de escribir a Falcini y le hago mención de cruceros gallegos hechos por canteros del pueblo que se conservan policromados y de algunos monasterios que voy viendo que se encuentran diseminados por la montaña y la costa gallega y que Maruja y yo, acompañados por los Díaz Pardo, mejor dicho, llevados por éstos, vemos los sábados a la tarde y domingos. Es impresionante ir constatando el centro cultural que llegó a ser Galicia hasta que los Reyes Católicos la domaron, como dice el cronista de ellos. Durante tres siglos crearon los cancioneros, uno de los monumentos literarios más importantes de la Edad Media, impulsaron la escultura románica hasta crear su mejor ejemplo con el Pórtico de la Gloria y desarrollaron la arquitectura hasta sembrar Galicia de iglesias y monasterios de ese estilo. De ahí casi se salta al barroco, pues los ejemplos góticos y neoclásicos son muy pocos, aunque algunos, como el Hospital Real de Santiago, hoy Hostal, es un excelente ejemplo de plateresco. Pero el barroco vuelve a ser el otro gran estilo gallego, que los gallegos adoptan porque se aviene a su temperamento, como se avino antes el románico. Y románica y barroca es Galicia, siempre libre, y romántica como seguramente pocos pueblos. La comida continúa siendo románica, como la vida y la conversación, y la literatura es en gran parte barroca. Valle Inclán es un buen ejemplo de lo último y Camba y Castelao de lo primero. El clasicismo es el estilo que no parece venirle bien a los gallegos. En general, se trata de un país anárquico, aún en el siglo XX, de tribus y clanes, de parroquias, que son heredadas de los viejos castros célticos, con iglesias asentadas sobre piedras de dólmenes, que cree en las propiedades de la luna, adora al sol, quizás porque llueve mucho, cree en la transmigración de las almas y cuando no ponen a la puerta de las casas un ramo de flores silvestres que le ahuyenten el mal de ojo y el aire de muerto, clavan en los hastiales de las casas astas de vaca con conjuros. Algo que podría decribir Walter Scott de su Escocia. Ambos países, muy viejos y misteriosos. Misterioso porque su historia conocida, la de Galicia, comienza con Roma y todo lo anterior es leyenda y mito. Me gustaría vivir en un país que uniese todo esto a la inquietud cultural de Buenos Aires y que reuniese para mi egoísmo a los amigos de uno y otro sitio. En cuanto a los jóvenes, de los que hablamos en otras cartas usted y yo, es posible que no sepan a donde les lleva su rebeldía, pero lo importante es que éstas existan; siempre llevan a alguna parte. Nadie sabía en qué iban a parar las dos revoluciones más importantes del siglo XVIII, pero ellas se hicieron y mejoraron el mundo, aunque, luego de realizadas, los burócratas, tecnócratas, etc., hubiesen formulado cánones y creado disciplinas y se hubiesen convertido en conservadoras.
Bueno, esto es todo por hoy. Está lloviendo seguido desde hace días. Todo el paisaje que se ve desde mi estudio, las montañas y el mar, lo cubre a lo lejos la niebla y de cerca el verde de los prados y las huertas. De vez en cuando pasan por el camino unas vacas muy mojadas conducidas por una mujer o un niño, ambos de botas y que cubren su cabeza y sus cuerpos con paños. La lluvia para ellos no tiene importancia, están habituados a ella. Como los cuervos y las gaviotas. Saben, además, que ella es la pobre riqueza de Galicia. La otra riqueza, la opulenta, la van a buscar los hombres sobre todo al norte de Europa, a otras partes menos lluviosas, pero más frías.

Un gran abrazo para Aída, Augusto, Rosita, Olika, Schtirbu, los amigos comunes, y usted y Aída reciban otro además de Maruja y mío:

[Seoane]

1969-03-20
Carta de Seoane a Ledo. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ledo. 1969 en 20/03/1969

LABORATORIO DE FORMAS/OSEDO/LA CORUÑA/TELÉFONO 23/SADA


El Castro, 20 de Marzo de 1969

Sr. D. Ricardo García Suárez
Vigo

Meu querido amigo:

Remítoche dous grabados meus pra o Instituto Beiras. Cicáis sexa pouco, nono sei, mais non conto con mais obra eiquí –óleos– que non teña xa dispostos pras eisposiciós fora de Galicia. De calquer xeito o Instituto pode contar conmigo pra algunha xestión que poda facer en Buenos Aires. O precio dos grabados son 5.000 pesetas cada un, menos do precio que os vendo en Buenos Aires e noutras partes, mais si che parece moito ponlle tí o precio. Si se venden os cartos son íntegramente pra o Instituto, e si non se venden, queden de propiedade díste.
Nos marcharemos deiquí o sete ou oito do mes que ven. Vinde. Rematei de facer pra un teatro universitario de Coímbra os telós, figurís e máscaras pra Os vellos non deben de namorarse. O teatro diríxeo o catalán Ricardo Salvat, e fixen pra Sargadelos, aparte algús diseños, as cabezas pra xarras de Castelao, Valle Inclán e Unamuno. Penso que lles conseguín parecido. Marcial Suárez quere que faga os dibuxos e tapa pra o libro que ten de publicar en Galaxia. As ilustraciós fágollas, mais a tapa dependo de que tí o permitas. Contéstame.
Unha aperta de Maruja e meus pra Mimí e pra tí. Saúdos de Isaac, quen tamén enviará unha obra tan pronto volte de Valencia, onde se inaugura unha mostra de cerámica:

1969-03-24
Carta de Seoane a Whitelow. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1969 en 24/03/1969


El Castro, 24 de marzo de 1969

Sr. Guillermo Whitelow
Buenos Aires

Querido Willi:

Sospecho que estaréis de vuelta, tú, de la posesión de Mujica Láinez en La Cumbre y Enzo de la facenda del potentado Bonino en Brasil. Nosotros continuamos aquí, en El Castro, gozando de semanas para algunos interminables de lluvias, de las nubes bajas y de las nieblas, todo lo cual convierten en más variados y bellos los verdes de Galicia. Hice algunas nuevas cabezas y diseñé algunos objetos para porcelana, aparte de pintar nuevos cuadros, de hacer algún que otro grabado y de dibujar unos telones, figurines, etc., para una obra de teatro de Castelao que se estrenará en Coimbra, ciudad maravillosa que recuerda, por sus cuestas, a Lausanne y que tiene algunos espléndidos monumentos románicos, además de su brillante tradición universitaria. A dos o tres kilómetros está Conímbriga, la ciudad romana anterior destruida por los suevos, que conserva cuatro kilómetros de mosaicos romanos y plantas de palacios y otros edificios. De todas maneras, a finales del mes de abril, estaremos en Buenos Aires, de aquí saldremos alrededor del día 8 para Madrid. Quiero trabajar en el departamento de la calle Montevideo, quejándome de las llamadas telefónicas equivocadas y también a veces, de las que no son equivocadas. Tenemos necesidad de Buenos Aires. Es una pena para nosotros no poder vivir en los dos países a un tiempo. Estos días estamos viendo una luz extraña en la chimenea de una casona próxima a esta casa en que vivimos, un palacio del siglo XVIII, que sólo está habitado en verano. No sabemos si es un fantasma, una señora de la casa que falleció hace apenas un mes y puede desear algo, estar penando por algún motivo desconocido, ser el reflejo de la luz de otra parte, o simplemente la lámpara que enciende un sirviente que allí habita y que éste no cree que sea. No logramos saber qué es. La luz aparece casi todas las noches, no todas, y resulta muy misterioso entre la lluvia, el silencio de la noche, el ladrido de los perros y, solamente de vez en cuando, el crujido de alguna rama de árbol o el rumor de éstos. Como tú ves, pasaron los siglos, estamos a punto, o están, de llegar a la luna y a nosotros nos asaltan supersticiones heredadas. Esa luz misteriosa termina con nuestro racionalismo. Estos misterios sólo ocurren en el extremo occidente europeo.
Cuando lleguemos a Buenos Aires, te contaremos de qué se trataba. No sé nada de la exposición de Mar del Plata, si se hizo o no. Bueno me enteraré al regreso. Escribe. Recibe un gran abrazo de Maruja y mío, lo mismo que Julia y Enzo, que no escriben:

[Seoane]

1969-03-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1969
Nova York
Vigo
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1969 en 24/03/1969

EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 218204/ VIGO
24-marzo-1969
Querido Seoane:
O sábado que vén, a meia tarde, si é que non xurden incomenentes, temos proieitado ir facervos a visita prometida, Xohán Ledo e máis eu, coas respeitivas mulleres. De xeito que, si non tedes compromiso de saída do Castro, agardádenos.
Xa lle escribín a Marcial Suárez e quedamos de acordo prá edición do seu fermoso libro. Onte entreguei o orixinal na imprenta. Compre, por iso, que me mandes canto antes a portada e as ilustraciós. Faremos unha edición de 3.000 exemplares, dos que 750 serán especiales, impresos en papel rexistro.
Xohán Ledo está totalmente conforme en que señas tí quen fagas a tapa e as ilustraciós. E nós, naturalmente, estamos satisfeitísimos de contar con esa colaboración.
Deica logo, e con garimosos saúdos a Maruxa, mándache unha cordial aperta
Fdez del Riego

Supoño que che mandarían o Perfil que che fixo Pablos en Faro de Vigo

1969-03-25
Carta de Azcoaga a Seoane. 1969
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1969 en 25/03/1969


25-III-69

Querido Luis:

Supongo en tu poder mi acuse de recibo por el envío de tu precioso HOMENAJE A UN PÁJARO. Adjunta tengo el gusto de remitirte una copia de la nota que con esta fecha envío al TERCER PROGRAMA de Radio Nacional. Creo –según Maiztegui– que Norberto llega pronto. Espero que los Díaz Pardo y vosotros, continuéis en perfecto estado de salud. Nosotros vamos tirando.

Un abrazo

Enrique Azcoaga

1969-03-26
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1969
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1969 en 26/03/1969


A Habana, 26 de marzo do 1969

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:

Antonte chegoume, de Montevideo, Historias de emigrantes. Foi motivo de singular emoción pra min. Unido a vostede estou dende os comenzos; dende que me decidín a saír á rúa (portada de Dende lonxe que lembro foime enviada por vostede dende Milán). É un síntese máis seguro se camiña ben acompañado. No caso deste derradeiro livro, o vencello é completo. E eu síntome delo moi feliz e honrado. Polo de pronto é o livro meu de mellor presencia, de mellor diseño e calidade gráfica. A estupenda portada (faime lembrar instantaneamente algunhas de Galicia emigrante, algún vitral e algún mural de Bos Aires, obra súa), os dibuxos interiores, todos eles unha acabada síntesis visual do drama migratorio, e polo tanto, en ensamblaxe perfeito cos temas das narraciós. E o prólogo. Ese texto (por demais eloxioso pra min e prá miña inda modesta andaina literaria) di verdades coma centellas; verdades tremendas e rotundas, necesarias. Estou dacordo enteiramente coel; suscríboo en todo o seu alcanzo, sin restarlle o máis mínimo matiz. Certo que en Galicia non se acaba de entender a emigración. Certo que persisten algús deses delincuentes coas súas donas medievales e os seus fidalgos trasnoitados. Certo que a temática do artista arrinca da unión entre os recordos. (Figurando recuerdos) e o país ou países onde se viveu e vive, no desterro. Certo o dos congresos estúpidos e o dos conferenciantes almidonados que iñoran a aportación dos emigrantes, e o dos axentes da hispanidade. Verdades que talvez lle doian a algús –que é necesario que lle doian a algús– e que están moi crara, moi oportunamente pranteadas.
Volto a decir: a presencia gráfica do livro é unha festa pra min (pra nós, pois Anisia está igoalmente entusiasmada e xa o andivo amostrando a ilustradores, tipógrafos, etc., do Instituto do Livro). Vese craramente –aparte das ilustraciós, dise tan pouco nesta vella frase...)
Naturalmente, estas historias non son todas as que poidese contar. Outras quedaron sin narrar. Talvez lle chegue o día. Bos Aires sigue pasando en min. Se teño folgo, voltarei ó tema da emigración galega nese contexto. Proieito (craro que inda pasarán seguramente anos –os meus proieitos son de longo alcance e escribo moi despacio, refago, boto, volto a empezar–) unha novela, máis horizontal con persoaxes múltiples e atmósfera porteña. Distinta, por tanto, na súa estroitura, na ambientación e na época a Camiño bretemoso. Desenrolaríase na década do cincuenta. En fin, veremos. Dende logo, anque vivín 12 anos en Bos Aires, nunha edade e nunhas circunstancias moi especiales de maor intrés. E de maneira singular pode contalas vostede (que xa o anuncia e teremos que tomarlle a palavra). Terá que falarnos en detalle do protestante da Arzúa e de Don Dios e de tantos e tantos aludos na revista do Centro Galego e en Galicia Emigrante (rev. E audición) vostede que tanto anos e con tanta sensibilidade percorreu a vida arxentina, e a dos galegos insertados nela. Esas súas historias agardamos, de maor intrés, estou certo (dígoo con ausoluta sinceiridade) que as que eu narrei ou poida aínda narrar.
Que podo engadir de nós? Seguimos a vivir intensamente, fervorosamente, esta esperencia, participando de cheo en tódalas tarefas que a construción dunha nova vida, dunha nova sociedade nos pon diante. Non perdemos, pois, a ocasión de asumir –á beira de todo un povo– a diñidade. Estas esperencias terán –ogallá sexa pronto– aplicación no noso magoado e postergado país; en Galicia i en Hespaña toda.
Teño un livro en Galaxia pra editar. Son 23 brevísimos contos, agrupados baixo o tiduo de A muller de ferro. É un realismo distinto. Fábulas (nalgunhas delas os persoaxes son animales, coma os do seu bestiario, de Galicia emigrante. Sairán tamén uns versos (un caderno con poucos poemas) en Monforte –Val de Lemos, que dirixe Manuel María– baixo o tiduo de Inquedo latexar (por eles adiante tamén anda Bos Aires). Disporei, naturalmente, que se lles manden cando sallan. Anisia deu romate a unha monografía sobre Vietnam, pra nenos e adolescentes. Farase unha grande edición. Está sendo ilustrada por un bo dibuxante. Tamén termiñou tres obras de teatro histórico, relacionado coas loitas e independencia cubana. Dous libros de contos infantiles, un meu e outro dela, agardamos que sallan nun soio volume dentro de uns meses.
E namais. Cómpre decir que tanto a Maruxa como a vostede os lembramos acotío? É doado maxinalo. Cuase non nos escribimos, pero ben sabemos canto nos une ós catro. Algún día, en calquera cidade (como di vostede) atoparémonos, e será longo o palique, unha conversa longa, de nunca acabar. Será.

Cariños de Anisia pra os dous. Meus saúdos moi cordiales pra Maruxa. E pra vostede unha emocionada e forte aperta do seu vello e sinceiro amigo

X. Neira Vilas

Queridos Maruxa e Luis Seoane:

No seu tempo, saeu o orixinal desta carta. Entre que lla dei a un que a ía botar fóra, e que vostedes estiveron ausentes tanto tempo (por carta de Isaac souben que até fai pouco ficaban na Coruña), temo que non teña chegado o seu poder. Daí que lle mando a copia da mesma.

E namais polo de hoxe. Cariños de Anisia pra os dous. E unha aperta moi cordial e fraterna de

Neira

1969-03-26
Carta de Seoane a Payró. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Payró. 1969 en 26/03/1969


El Castro, 26 de marzo de 1969

Sr. Julio E. Payró
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Me alegro mucho que le hubiese gustado Homaxe a un paxaro, hecho en una madera de Guinea que encontré en Asturias y en recuerdo de un hornero de Ranelagh. Desde entonces trabajé bastante, hice algunos óleos, unas cuantas figuras de porcelana talladas en yeso y tres cabezas: Valle Inclán, Unamuno y Castelao, para jarras, unas jarras bastante más grandes que las de los personajes medievales que usted conoce y casi del tamaño natural de las cabezas, y para iniciar una iconografía peninsular de escritores y políticos y artistas de nuestro tiempo, desde luego heterodoxos. Esto es un proyecto que es posible no pueda realizar. De Cataluña me gustaría hacer Maragall y Companys, éste entregado por Laval, fué ejecutando en Montjuich descalzo, a petición propia, para sentir en sus pies la tierra de su país. Esta es la única manera que tenemos de vengarnos los seres pacíficos, fijando en el recuerdo de las maldades que cometieron quienes no soportan la diferencia de ideas. Hice tambien para Coímbra, para un teatro universitario que dirige por contrato un gran director catalán, Ricart Salvat, los bocetos para ocho decorados, 25 figurines y 23 caretas, para una obra de Castelao. Es una colaboración catalano-gallego-portuguesa. Están ocurriendo cosas notables de las que hablaremos. Ediciones en los cuatro idiomas de España: catalán, gallego, vasco y castellano, y, tanto en uno como en otro país, excluyendo, por miopía, las editoriales madrileñas. Yo debo hacer cuando regrese a Buenos Aires para enviar desde ahí, un grabado en madera para la traducción gallega de un gran poeta catalán actual, Salvador Espriú, del que se editará una obra para una edición cuatrilingüe. Todo esto conseguido por influencia popular, porque los pueblos nunca dejaron de ser lo que fueron y confiaron siempre en el futuro. Pero ya charlaremos de todo esto algún día de comienzos de mayo que nos reunamos con José Luis Romero, sabio en estas cuestiones, y González Lanuza que las comprende muy bien.

Hasta entonces un gran abrazo a todos los Romero, los Giangrande, Maya, si la ven de vez en cuando, y otro grande para Silvia, María Inés y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1969-03-29
Carta de Ledo a Seoane. 1969
Nova York
Vigo
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ledo a Seoane. 1969 en 29/03/1969

RICARDO GARCÍA SÚAREZ/Enfermedades del Pulmón y Corazón/JOSÉ ANTONIO 28, 2º IZQ/VIGO


29-III-69

Querido amigo:

Acabo de recibir unha nota de Paco, nela díme que non estaredes en Osedo os días que nos pensabamos visitaros.
Como Paco deixou a nota por marchar de viaxe, non podo poñerme de acordo nunha nova data. Cando o fagamos, xa terás noticias nosas.
Recebin onte unha carta de Isaac, e agardaba a chegada dos grabados pra escribir dándovos ó tempo que acuse da chegada as miñas gracias. Coido que a viuda de Beiras xa o fixo, pro non podo deixar de repetir o meu agradecemento persoal pola vosa xenerosidade.
Da portada pro libro de Marcial Suárez xa te diría Paco que eu estarei moi felís ca tua aportación ó millor locimento dos nosos libros. Eisí as miñas ilustraciós colleran un valor, pola compaña, que non tiñan.
Lembranzas e unha forte aperta pra todos vos.

Ricardo

Cando cheguen os grabados, avisarei delo

1969-04-14
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1969 en 14/04/1969

LUIS SEOANE
El Castro, 14 de abril de 1969

Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Te envío los dibujos y tapa para el libro de Marcial Suárez. Les puse de medida a los dibujos interiores aquella que puede servir para los dos formatos producidos por la diferencia de papel. Cada dibujo corresponde a una narración. En cuanto a la tapa para la edición corriente puede cortarse sin que pierda demasiado en su intención. La tipografía la dejo a cargo de Ledo, si me hace ese favor, pues no tengo catálogos de tipos y no quisiera que desentonase con la presentación gráfica de Galaxia. Los dibujos quieren estar de acuerdo con el humor del texto y pienso que nadie de Allariz va a reconocerse.
En cuanto a los cuadros puedes decirle al Alcalde de Vigo que mis condiciones son las mismas que las de Laxeiro o Colmeiro. Isaac tiene entendido que les pagaron 200.000 pesetas por ocho o nueve cuadros. De acuerdo. Los dejaría escogidos con Isaac. Por otra parte le puedes decir al alcalde que regalaría, para esa oportunidad, una pequeña colección de grabados por tratarse de un Museo gallego que se comporta ejemplarmente.
Un gran abrazo para Evelina y para tí de Maruja y mío. Saldremos pasado mañana, miércoles, para Gijón. Cualquier cosa escríbeme hasta el 25 a la siguiente dirección: Carmen F. de Cardoso (Para L. Seoane). Avenida Ibáñez de Ibero, nº 1-2º piso. Madrid, 3. Envíame Grial que la veo anunciada en notas pero no en librerías.

1969-04-19
Carta de Seoane a Kornblith. 1969
Xixón
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Kornblith. 1969 en 19/04/1969


Gijón, 19 de abril de 1969

Sr. D. Isaac Kornblith
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos en Asturias y a muy pocos días, 10 o 15, de regresar a Buenos Aires, pasando unos días con mi hermana. Aquí, en Gijón, tengo una hermana y un cuñado, farmacéuticos ambos, con sendas farmacias, que aún tienen tarros antiguos con nombres medicinales en latín. Estamos a pocos kilómetros de la cuenca minera donde también tengo una prima hermana farmacéutica. En la ciudad, de muy vieja tradición y más que milenaria, todo está negro de carbón, las fachadas de los edificios, las calles y el puerto. Todo huele a carbón. Los antiguos escudos heráldicos, de rancios palacios de piedra carcomidos por la sal del mar, tienen carbón. Como si el carbón lo fuese aquí todo, y lo es, o, mejor dicho, lo fue hasta hace muy pocos años. Ahora se están cerrando minas en una y otra parte de Asturias y se crean fábricas de otros productos que dependen en parte de grandes empresas europeas o yankis y que no rinden lo que se espera. Gijón tiene una gran playa, unas estatuas de sus hombres más ilustres, el rey Pelayo, supuestamente asturiano, lo disputan los gallegos, el de la Reconquista contra los mahometanos, y la de Jovellanos, un gran prócer de la Ilustración Española de fines del XVIII y comienzos del XIX, en sus comienzos jacobino y afrancesado, amigo de Goya, preso y desterrado por la Inquisición y que escribió muy bien sobre casi todo: economía, sociología, política... y que, naturalmente, influyó en España y en los que libertaron América, lo mismo que Feijóo, tanto como los enciclopedistas franceses, y los libros prohibidos que, en el caso de la Argentina, iban de La Coruña a Buenos Aires en el “Correo del Río de la Plata”. Pero todo esto es historia. En la mentalidad de las gentes para la vida diaria esto no cambió demasiado desde los tiempos de Jovellanos. Solamente se incorporaron a los hábitos ciudadanos los nuevos productos industriales y el automóvil para pasear el ocio de los días de fiesta. Pero la mentalidad es casi la misma, treinta años de una política les hizo volver atrás un siglo o dos, en cuanto a determinadas cuestiones y la gente de aquí como la de toda España, marcha al norte de Europa. Es curioso este irse de la gente al norte en Europa. En cierto modo, pasadas muchas generaciones es una vuelta en parte a los lugares de orígen, pues en las múltiples mezclas de las sangres españolas están las de los pueblos que vinieron del norte, de las orillas del Báltico, o del que que se llamó Germania, de los godos, de los vándalos, los suevos, alanos... Ahora vuelven los nietos, los tartaranietos de una parte de esa sangre a servir de peones y el éxodo parece no tener fin. Pero de todo esto ya hablaremos a nuestro próximo regreso. Estos días, el lunes, saldremos para Madrid donde esperamos encontrarnos con Frontini.

Reciban Sima y usted, y todos los amigos comunes, un abrazo grande de Maruja y mío:

[Seoane]

1969-04-21
Carta de Ridi de Constantinescu a Seoane. 1969
Nova York
San Miguel de Tucumán
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ridi de Constantinescu a Seoane. 1969 en 21/04/1969


San Miguel de Tucumán, abril 21 de 1969

Estimado señor Seoane:

Hubiera querido dirigirme a Ud. personalmente, pero, por razones de salud, me impiden viajar a Buenos Aires por el momento.
Paso a exponerle el motivo de mi carta. Estamos construyendo un Hotel en Tucumán y tenemos previsto hacer funcionar en el entrepiso del estar una galería del arte, la primera sala no oficial que tendrá Tucumán. Por ello, me dirigí al Fondo Nacional de Artes, exponiendo nuestras inquietudes y viendo en qué forma ellos podrían apoyar esta iniciativa. Como resultado de dichas consultas, propuse, a cambio de brindar una sala gratuita a los plásticos tucumanos, con un número fijo de exposiciones anuales, se me otorgue un préstamo para la ejecución de un mural, que sería el primero de esas características e importancia en esta provincia.
Como Ud. podrá apreciar en la copia del plano que le adjunto, se trata de un muro concebido en el proyecto con la específica finalidad de la realización de un mural fuera de lo común. En este caro deseo mío, pienso que a nadie mejor que a Ud. le puede haber estado destinado.
Se trata de una esquina céntrica ubicada frente a la sede del Automóvil Club Argentino y en esquina diagonal con el Teatro Alberdi, teatro de la Universidad Nacional de Tucumán, que despliega el grueso de la actividad cultural del Noroeste, con orquesta, ballet y teatro estables. Vale decir el mural se encontraría en una zona de gran vida cultural y jerarquía.
El Hotel se terminará a fines del mes de Junio próximo, así que en el caso que Ud. tuviera interés en su obra, tendría que contestarme a la mayor brevedad a fin de iniciar yo en el Fondo el trámite oficial respectivo.
Concretamente, la situación es ésta: necesito un boceto suyo de tema libre y el presupuesto respectivo, de boceto y realización. Respecto a esto último y a fin de que Ud. lo tenga presente cuando encare la parte “costo”, me permito añadir, estimado maestro, que no somos gente de gran fortuna, lo que estamos haciendo es con grandes sacrificios y gracias a un crédito hipotecario del Operativo Tucumán, en fomento del turismo y de la industria hotelera en esta provincia. Esta situación me lleva a hacer ese añadido, cosa no muy grata cuando se trata de un artista y de un arte como el suyo.
En el caso feliz de poder llegar a un acuerdo con Ud., todo lo respecto a pagos sería a través del Fondo, según creo, es la norma en estos préstamos.
En su contestación, le ruego me oriente también en si Ud. realiza sólo los bocetos, si tiene gente que trabaja para Ud. en la ejecución de los mismos, si entre los plásticos tucumanos puede haber gente capacitada para colaborar con Ud. en la realización, etc., en fin, todo dato aclaratorio en ese sentido, ya que ignoro completamente esos detalles, pues es la primera vez que enfrente una empresa de este tipo.
Para terminar mi carta, le hago saber además que trabajará conmigo en la galería, la señora Dolly Traube, exdueña de las galerías Libertad y El Pórtico.

Quedando a la espera de sus prontas y positivas noticias, reciba mis más amables saludos.

Lila Ridi de Constantinescu

Lila Ridi de Constantinescu
Avda Soldatti 832, Depto. 4
Tel. 26439
San Miguel de Tucumán

1969-05-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 14/05/1969

Buenos Aires, 14 de mayo de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Llevamos algo más de una semana en Buenos Aires. Volvimos a nuestra vida habitual y andamos, como puedes imaginar, de un lado para otro, de cena en cena, de casa de amigo en casa de amigo. Me preguntan por ti, por vosotros, y a todos les damos noticias, las que podemos. Nosotros pasamos en esa unos meses espléndidos, de lo que estamos agradecidos y en los que una vez más se puso a prueba la generosidad de Mimina y tuya. El lunes hicimos el poder, Maruja y yo, a nombre tuyo y de José Luis, para adquirir el departamento de la Torre Coruña, se trata del que está en el piso 6º, izquierda, que da al Paseo de Ronda, es decir, el lado contrario de la casa donde vive Dieste. Ayer giramos por intermedio del Banco Santander 700.000 pesetas. En la administración dijeron que se entregaba al contado al 50% y el otro 50% en 18 meses. Cuesta en total 1.100.000 pesetas. Antes de fin de año giraremos el resto. Creo que todo está en orden, pero, si por cualquier motivo hace falta más dinero inmediatamente me lo escribes. Supongo que el poder y el dinero estarán ahí dentro de ocho o diez días. El poder lo envía Palazón, ayer mismo debió haber salido, por valija diplomática.
El sábado a la noche estuvo Camilo en casa y le entregamos las 10.000 pesetas. Está muy bien y parece seguro de sí mismo. Le informaremos de vosotros, de las reformas de la fábrica del Castro, del estado del edificio de Sargadelos y lo que sabíamos de la construcción de la casa del pazo. Le hablamos de vosotros, de Rosendo y de José, de Mariluz, de las tías, etc. Todo cuanto recordábamos que pudiera interesarle se lo participamos. El, me habló de la asamblea y nos dijo de la actuación de Sofovich. La confirmó luego éste y me expresó que te enviaría uno de estos días una larga carta sobre su transcurso. En el Centro Gallego renunciaron Mourente y todos los suyos a raíz de la visita del ministro, y las agrupaciones opositoras parecen continuar unidas. De momento Villamarín y los ex pertenecientes a la agrupación Galicia se quedaron sin el nombre de esta. Villamarín, por supuesto, amenazó, antes de irse a España, (parece que se encuentra por ahí) con terminar para siempre con las actuales agrupaciones vencedoras “aunque tuviese que cerrar el Centro Gallego” (palabras, según parece, textuales). Quien no renunció fue José Blanco Amor, que servilmente mendiga el puesto a los actuales directivos. Quisiera que me mandases de ahí, me acuerdo por José Blanco Amor, de Naya, los trabajos de éste sobre las galerías coruñesas y las cartas de Murguía a su hijo. Te agradeceré el envío. Las cabezas de V[alle] Inclán, Unamuno y Castelao gustan mucho pero no les recomiendo a nadie que las traiga. Recibid tú, Mimina, José y Mariluz, que suponemos estará ahí, un abrazo de Maruja y mío y para José Luis, Ángel, Marentes, etc., el saludo nuestro:

Seoane

Aparte, y por correo aéreo, te envío el dibujo para la tapa del Catón.
La empresa que se encargó de enviarle el cajón a Inés Canosa no le envió el conocimiento de embarque y ella no sabe, no puede saberlo, si llegó o no al aeropuerto de Buenos Aires. Por favor, ocúpate de esto. Quizás Marentes debe saber algo de esto. S.

1969-05-21
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 21/05/1969

Castro, 21.5.69

Sr. Don Luis Seoane
Bs. Aires

Querido Luis:

Recibí ayer la tuya del 14 cte. y el día anterior el poder. Estupendas noticias. Muchas gracias por ellas y por todo. También ha llegado la tapa del Catón. Magnífica.
Van mis noticias: José Luis me entregó unas diapositivas de tus cuadros que te envío adjuntas en esta carta luego de haber desmontado las transparencias de sus marquillos. Lo he hecho así pues con los marquillos tienen que ir por etiqueta verde y eso te obligaría a ir a retirarlos a la aduana de correos.
Los grabados tuyos y míos para lo de Beiras se ha confirmado que los robaron en Vigo.
Cartel Castelao Coimbra me envió uno Míguez que le dio Salvat en Madrid cuando tú estabas así que supongo que ya lo tienes. Por correo aparte van impresos entre los que hay un folleto editado por los estudiantes de Coimbra.
Maternidad Souto. Te la dejaron en 70.000 pesetas.
Divino Sainete. Te envié un ejemplar. Otro a Lala. ¿Está Laxeiro ahí? Pero tuve otro disgusto con los que tienen que dar el permiso para poder distribuirlo. Por ahora está sin autorización pendiente de Madrid.
Sargadelos, muy avanzado, pero estamos empezando a organizar el escándalo para ver si conseguimos el permiso de puesta en marcha. Hemos desafiado, por requisitoria notarial, con paralizar las obras, reclamar dos millones en daños y perjuicios (lleva ocho meses de retraso el trámite) ejercer acciones en organismos superiores y escándalo. Vamos a ver qué pasa, pero han sido agotados cauces silenciosos y la paciencia. Y lo cierto es que esto supone ya un serio perjuicio.
Modificaciones en el Castro. Una topadora arrasó murallas, árboles y mil metros cúbicos de tierra que rodeaban a la casa donde vivimos, de forma que esto quedó con una gran plaza explanada que ahora estamos afirmando. Hemos ya pintado en color pizarra tu mural sobre la cual para ir ajustando todo lo demás a él. Queda soberbio. Impresionante por resortes todos positivos. Te felicito. Entiendo que va a ser, lo es ya, tu obra maestra en un muro. En la realización definitiva creo que habrá que modificar algo lo que se pensaba sustituyendo el cuarzo por gres blanco. Sucede que la pizarra de por sí ya no es muy oscura y el cuarzo tampoco es muy blanco, más bien es gris, entonces se pierde mucha expresividad por falta de contraste. He hecho un ensayo y entiendo que tú lo desecharías de inmediato. Otro inconveniente con el cuarzo es que la forma de los trozos es todo lo contrario a algo que se parezca a placas y no hay forma de conseguir algo parecido a las placas con él dada su estructura cristalina ortorrómbica y esto obligaría a meter trozos muy pequeñitos o a hacer un paredón grueso. El gres que es casi todo cuarzo pero que dada su estructura amorfa es blanco puede ir sin bañar y las placas o teselas pueden hacerse regulares o irregulares como tú quieras, incluso pueden romperse luego de vitrificar. Dime tu pensamiento. ---- Y dentro de unos días nos iremos de la casa (estamos instalándonos en tu estudio Mimina y yo, comeremos de bar) para empezar las obras. Falta mes y medio para terminar las del Pazo.


[Manuscrito na marxe esquerda:
Nada más por hoy. Escribiré al haber más nuevas. Abrazos muy fuertes a entrambos.
Isaac]

1969-05-27
Carta de Seoane a Rey. 1969
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rey. 1969 en 27/05/1969


Buenos Aires, 27 de Mayo de 1969

Srta. Beatriz Rey
Madrid

Querida Beatriz:

Estamos sumidos nuevamente en la vorágine de Buenos Aires. Nos estamos poniendo al día en cine y viendo algún espectáculo curioso como La linterna mágica de Praga, mezcla de ballet, teatro y cine, donde un actor pasa del escenario a la pantalla, aparentemente sin intermisiones y donde actúan conjuntamente con personajes cinematográficos actores o bailarines desde el escenario. Un espectáculo notable en el que se mezclan las técnicas. En cine vimos algunas obras extraordinarias, entre ellas una que recomendamos a Pepe para el Goya de La Coruña, El submarino amarillo, película inglesa “pop” en dibujos, de largo metraje, donde actúan contra los “malignos” los beatles, como una especie de mosqueteros. Esta película y dos japonesas, La condición humana y Rebelión, esta última de tema feudal. Pero no es de esto de lo que quiero escribirte, sino de la posible exposición mía en Madrid, en la Galería Ramón Durán. Recibí carta de la Sra. de González Arnao, como tú nos anunciaste. Hoy le contesto en el sentido de que con mucho gusto expondré en su galería pero no antes del próximo invierno, para febrero o marzo de 1970, lo que me daría tiempo a organizar una buena exposición trabajando antes algo en La Coruña, de modo que completase lo que actualmente tengo en El Castro. Me gustaría que hablases con ella y también, si no te resulta demasiado molesto, me hagas el favor de retirar los cuadros y grabados que tengo desde hace dos años aproximadamente en Juana Mordó, como creo que habíamos quedado. Los guardas en tu taller o me los envías al Castro, como te resulte más cómodo. A Juana Mordó también le escribo hoy diciéndole que tú te encargas de esas obras y que por favor te las entregue.
La publicación italiana sobre la historia del arte contemporáneo de que te hablé, que me parece la mejor publicada en los últimos tiempos, es L´ARTE MODERNA, y la publica Fratelli Fabbri Editori, Milán. Están publicados unos 95 números y deben costarte todos de 8 a 10 mil pesetas guiándome por el precio de Buenos Aires. Creo que debes suscribirte a ella. No hay nada parecido en francés, castellano o inglés en cuanto a información y seriedad en los juicios, aparte, naturalmente, de la profusa y espléndida documentación gráfica. Bueno, esto es todo.
Te agradecemos muchos tus gestiones y te rogamos participes a Pepe y Luisa y a tus hermanos nuestro agradecimiento por sus atenciones en los últimos días de Madrid, comprendiéndote a ti, claro está, en ese agradecimiento.

Un gran abrazo para todos vosotros de Maruja y mío:

[Seoane]

Nota: A Juana Mordó al comunicarle tu visita le escribo diciéndole que necesito las obras para una exposición en La Coruña.

1969-05-27
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 27/05/1969

Buenos Aires, 27 de mayo de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 21. Me alegro que hubieses recibido el poder, la carta y la tapa del Catón. Espero que cuando llegue ésta también hubieses recibido las pesetas del apartamento, giradas por el Banco de Santander el día 13. Tan pronto realicéis la operación te ruego hagas tirar la pared medianera entre la sala de estar que da al frente y el primer dormitorio, y, a continuación, le pidáis a la administración que pinte todo de un color gris muy claro, casi blanco, no blanco del todo. Pues ellos dijeron que al entregar repasarían todo, también las ventanas que están bastante deterioradas de pintura, por cuenta de ellos y lo dejaban en condiciones para habitarlo. Perdonadme José Luis y tú todos estos líos que se añaden a los de Sargadelos, la fábrica del Castro y tu propia casa. Recibí O divino Sainete. También lo recibió Laxeiro, que está aquí pues llegó unos días antes que nosotros. Creo que quedó muy bien y algunas ilustraciones mejoraron. Ahora tienes que convencer a Alonso que cuando haga almanaques, o encargue ilustraciones de libros, lo haga con un solo artista. Pues se trata de la obra de un pintor, dibujante o grabador, que debe responsabilizarse ante el texto que se le ofrece. Así, con el aporte de varios, nadie es responsable y tiene un carácter muy vago de homenaje que uno no acaba de comprender, porque, en el caso de un gran poeta, tienen que hacerlo los pintores y no los escritores con, por ejemplo, breves ensayos de un cantidad de ellos, diez o doce, a no ser que se cuente con la posible irresponsabilidad de los artistas y la consideración bastante generalizada en Galicia de que no es trabajo lo que realizan. Si no cambian de criterio pronto los libros gallegos se parecerán a los álbumes de las señoras que recogen autógrafos. Perdóname por esta disquisición. El libro de todas las maneras gustó mucho a la gente que se lo enseñé y también casi todos los dibujos, sobre todo el de Laxeiro, el tuyo, el de P[érez] Bellas y el de Beatriz. Me alegré de la compra del Souto. Llevaré, cuando vayamos, el Colmeiro y los Maside. Tengo dos carteles de Coimbra que me dejó Míguez antes de venirme. Hablé por teléfono con Salvat también en vísperas de salir de Madrid.
Me alegro que pueda quedar bien el mural. Si consideras que el gres puede sustituirse al cuarzo ponle el gres, sin el baño y en placas irregulares como las de pizarra. Me gustaría, esto sí, que lo hicieseis tan pronto podáis para que puedan verlo, si resulta visible, los industriales de Vigo, sobre todo el escéptico sobrestante de la obra. Ayer terminé de ilustrarle un libro a Manuel María que se va a editar en Montevideo. Toda la gente de allí está impaciente por el envío de la porcelana, de los grabados y de lo más que puedas para la exposición. Se quejan de no tener noticias tuyas. Escríbeles y que te envíe Patiño todo lo que tenga.
Camilo parece estar encerrado en la Plata estudiando. Trataremos de verlo uno de estos días. Aquí hubo en pocos días tres estudiantes muertos, en Rosario y Corrientes. Hay muchos heridos. Rosario estuvo en poder de ellos y prácticamente Córdoba, Corrientes y Salta. En Rosario están funcionando consejos de guerra. Supongo que tendréis noticias ahí. De Núñez Búa no sé nada. Parece haber roto con nosotros. Esto es algo que no acabamos de comprender. La fábrica, por lo que sé, es posible que se convierta en un horno de ladrillos o algo parecido, o desaparezca. Buenos Aires está como siempre, lleno de inquietudes. Acabamos de ver La linterna mágica, de Praga. Un espectáculo único donde se integra el ballet en el escenario y el teatro con el cine y el que simultáneamente actores y bailarines se pasan del tablado a la pantalla, aparentemente sin comisiones. Los ves circulando por las calles de ciudades checoslovacas, por sobre los tejados corriendo, y de repente, siguen corriendo por el escenario. También está aquí el ballet de Ceilán y otro alemán, aparte del teatro también alemán. Fue un fracaso la compañía del María Guerrero de Madrid, sólo se salvó Valle Inclán. Un actor andaluz confesó a la prensa el desconocimiento de las gentes oficiales españolas de la categoría cultural de Buenos Aires y que había visto en esta ciudad tanto teatro como no había visto en su vida. Por otra parte en este momento hay como diez películas espléndidas: polacas, japonesas, inglesas, etc., en la cartelera. Dos japonesas extraordinarias, La condición humana y Rebelión y una inglesa de dibujos en largometraje, “pop”, El submarino amarillo, cuyos personajes son los Beatles en dibujos y actúan como mosqueteros frente a los “malignos” que odian las flores, el amor y la música. Una extraordinaria película que prueba todo lo que puede alcanzar el cine con el dibujo y el color. Cuéntaselo a José. Galicia tiene que convertirse en la intermediaria natural entre este país y el resto de la península. Cuanto ocurre aquí en gran parte es producto de sangre gallega.
Dime cómo va el asunto de Sargadelos. Si lograsteis echar a ese ingeniero que ni los burros respetan.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina, José, Mariluz, Ángel y José Luis, Marentes, etc. Y para ti de:

Seoane

Nota: Dale las gracias a José Luis por las diapositivas. Salieron estupendas. Gracias a ti también por enviármelas. Tomé buena nota del hurto de Vigo que, con el de Amsterdam, también de grabados, queda reivindicado para mí, el correo argentino. La exposición de Montevideo está proyectada para el 15 de Julio.

1969-05-29
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 29/05/1969

Castro, 29.5.69

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una que fue contestación a la primera tuya. Ahora es para informarte de algunas cosas antes de que se me olviden:
Vuestra casa en Coruña.- Llegó el poder, que hubo de mandarse a Madrid a legalizar la firma del cónsul.- En cuanto llegue se preparará todo y se escriturará. (José Luis está concretando estos trámites que entiende más que yo que jamás fui propietario de un inmueble. Y mi primo Blanco da toda clase de facilidades).- Llegaron también las 700.000.- ptas. con las que he abierto una cuenta a nombre del Lab[oratorio] de Formas, para que conserven su carácter de convertibilidad hasta que se haga la operación. La cuenta ya queda abierta luego para otros efectos y ahí te va la ficha de registro de firma para que me la devuelvas firmada.
Galerías Coruñesas y Cartas de Mu[r]guía,- fueron por avión.-
Inés Canosa, ya le fueron los conocimientos de embarque.-
Beatriz Rey, que te escribió sobre unas salas que tienen mucho interés en hacer exposiciones tuyas. Que espera tu contestación. - Por cierto y por si hay alguna perdida u olvido: habías dicho que Juana Mordó mandaría aquí unos cuadros tuyos, pero aquí no llegó nada.-
Ricardo Salvat.- Escribe un poco extrañado de que no hayas tenido interés en verle en Madrid. Deduzco que tú no tienes ningún cartel y le digo que te envíe uno y que era difícil que pudieses ver a alguien en Madrid los últimos días con la cantidad de cosas que tenías que hacer.
Murió Pedret Casado y Ángela, la hermana de Antonio Baltar.- Nombraron académico de la de Bellas Artes de La Coruña a García Sabell.
Exposición Montevideo.- Tengo los grabados que saldrán junto con las cerámicas uno de estos días. Los grabados irán por avión en paquete especial. La aportación de Ortiz posiblemente es la más completa. Yo no sé si mandar algo, por un lado sí pero por otro resulta que soy un viejo al lado de esta gente.
La Noche.- Publicó unas anotaciones tuyas sobre la creación artística. ¿Dónde tenías publicado esto?
El Sainete.- Sigue sin permiso. ¡Ay! - ¿Y Cuco-Rei?
De Villamarín no sé nada ni pienso molestarme en saberlo.-
Blanco Amor el vil ya se sabe que es un vil; pero ¿piensan dejarlo en la revista?
Sargadelos.- Por lo de ahora sigue el silencio a nuestra requisitoria. Todavía no sé cómo enfrentaremos el problema. Te tendré informado, si yo logro saber algo, saber al menos para donde viene el toro, si es que hay toro, que acaso puede ser un espejismo.
Espero tus pensamientos sobre tu mural especialmente en cuanto a lo de cambiar el cuarzo por gres blanco. Las demás obras van marchando. Te estoy escribiendo desde las nuevas oficinas de control, que estoy organizando. Todo está quedando muy bien.

Nada más por hoy. Un abrazo muy fuerte para los dos incondicional de

Isaac

1969-05-29
Carta de Seoane a Zegrí. 1969
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zegrí. 1969 en 29/05/1969


Buenos Aires, 29 de mayo de 1969

Sr. Armando Zegrí
New York

Mi querido amigo:

Acabo de llegar de Galicia donde estuve pintando y grabando y haciendo unas jarras de porcelana que representan a Valle Inclán, a Unamuno y a Castelao, éste último un pintor, escritor y político autonomista gallego, fallecido en el exilio, y me encuentro con una carta enviada por usted, inserta en un sobre de su galería, dirigida a señas que no son las mías y que yo distraídamente abrí, encontrándome con dos cheques de los que, evidentemente, no soy yo el destinatario. Sospecho que fue un error suyo el envío, seguramente un cambio de sobres. Como esta carta la abrí ahora al llegar –debe llevar aquí meses– y seguramente a usted debió producirle algún dolor de cabeza y quizá también algún trastorno económico, me apresuro a enviárselos de vuelta. También recibí el catálogo de la exposición de grabados de la galería en el mes de enero, que le agradezco mucho. Nosotros hicimos un viaje relámpago por Alemania e Italia –en este país, sólo estuvimos en Roma– y luego pasamos unos cuatro meses en Galicia donde trabajé, como le dije, lo que pude. Ahora, en Buenos Aires, estoy preparándome para ponerme a trabajar nuevamente. En New York, lo pasamos muy bien y les estamos Maruja y yo muy agradecidos a Mildred y a usted. Lástima que no nos ofrezcan la oportunidad de devolver en Buenos Aires las atenciones que ustedes tuvieron con nosotros en dos estancias sucesivas en New York. Tan pronto haga nuevas obras grabadas y que me parezcan aceptables, se las enviaré. Por lo de pronto, envío aparte un pequeño álbum, Homenaje a un pájaro, el texto está en gallego, lo hice en Galicia y es uno de los ejemplares que me reservé.

Reciba con el saludo de Maruja y mío para Mildred y usted un fuerte abrazo de su amigo:

[Seoane]

1969-06-05
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 05/06/1969

5.6.69

Querido Luis:

Ayer recibí la tuya del 27 de mayo que se cruzó con otra mía en la que te decía que ya llegaran las pesetas. Estamos pendientes de que devuelvan de Madrid el poder visada la firma del cónsul y se concluye la operación para lo cual ya José Luis está preparado y ya está en contacto con Blanco, mi primo. Tomo buena nota de cuanto me dices en la tuya con esa dosis de envidia comprimida que nos proporciona tu relación de espectáculos de esa ciudad.
Ya han salido los grabados para Montevideo por avión. También los libros. Y hoy o mañana quedarían embarcadas en Vigo las piezas del Castro y Sargadelos. Te mando relación de grabados y currículum. Ya comuniqué todos estos extremos a los de Montevideo. Y le enviaré el conocimiento de embarque que falta. Es de suponer que dentro de este mes tendrán todo allí.
Lo de Sargadelos-industria parece que se va a solucionar en una semana. Me citó por oficio el Delegado (no el Ingeniero) para solucionarlo. Hubo de intervenir el Gobernador y la abogacía del Estado ante nuestra requisitoria notarial y parece ser (yo hasta que lo vea no lo creo) que el ingeniero firmará todo lo que le echen para evitar que el asunto pasase a contencioso administrativo. De forma que ahora trataremos solo con el Delegado y no con el Ing. De todos modos esto es todo una trapallada y se ve que ninguno tiene autoridad sobre otro ni pesa la única ley [que] hay sino las circunstancias que empujan. Vamos a ver.
Por hoy no te digo más. Vista tu autorización estamos ya haciendo el gres blanco para tu mural. Muchísimo trabajo. Aún estamos dando los últimos toques a las obras de la fábrica. Me temo que para este verano no podamos disponer de los locales de mi casa reconstruidos con hormigón. Pero acaso hagamos un acondicionamiento provisional.
Volveré sobre todas estas cosas. Un abrazo muy fuerte a entramos

Isaac

Sigue sin venir el permiso del D[ivino] Sainete. ¡Ay! - No estoy de acuerdo en todo contigo. Serra D´Or hizo un almanaque el año pasado con obras de 12 artistas catalanes vivos y este año con 12 artistas catalanes del pasado y ambos a ti mismo te parecieron soberbios. Será entonces otra razón la que no acaba de dar plena satisfacción a un, por ejemplo, almanaque colectivo hecho en Lugo.

1969-06-06
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 06/06/1969

Buenos Aires, 6 de junio de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro.

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 29 y te contesto por el mismo orden que tú estableces y exactamente de igual manera rápida y concreta.
1) El próximo lunes te giramos 200.000 pesetas más, igualmente por el Banco de Santander, y te devuelvo adjunta, firmada y mal cubierta, la ficha que me enviaste del Banco Pastor. Nos quedaría por pagar 49.000 pesetas, aparte, naturalmente, de la hipoteca, creo que de la Caja de Ahorros, no sé bien, de 151.000 pesetas a pagar no sé cuánto tiempo, y además los gastos que demande de escritura, etc. Hay que averiguar si al no hacer uso del pago del 50% en 18 meses se obtiene, de la empresa, algún beneficio. También necesitamos saber los gastos mensuales del departamento a partir de que se concrete la venta, para tomar, Maruja y yo, las correspondientes medidas económicas. José Luis y tú debéis perdonarnos todas estas molestias que os ocasionamos.
2) Recibí las dos monografías del camaleónico Sr. Naya López. Te las agradezco.
3) Contesté a Beatriz el día 27 del mes pasado y también a la dueña de una de las galerías.
4) A Ricardo Salvat no pude verlo, pues tomaba el avión al día siguiente y suponía que había comprendido los compromisos a que estábamos sujetos Maruja y yo cuando nos comunicamos por teléfono.
5) Están anhelantes en Montevideo por que lleguen las piezas de la exposición. Está anunciada para el día 15 de Julio. Tú debes mandar tus grabados. Eres un viejo si te propones serlo. No lo eres en tu obra ni en tus inquietudes. Entre los autores de grabados que vi en Madrid hay viejos de 25 años.
6) No sé qué declaraciones mías, o anotaciones, o lo que sea, publicó La Noche. Yo no envié nada a ese diario ni hice ninguna. No recuerdo haber hecho nada de eso en Galicia desde un ensayo publicado en Santiago por Alento (1933 o 1934, o qué sé yo cuando) y las respuestas a un reportaje de Grial hace también bastantes años. Me gustaría leerlas.
7) Cuco-Rei continúa en proyecto. Estoy muy desanimado y aparte tengo mucho trabajo. Tengo una exposición de tapices, tejidos en telar, para septiembre, para una galería solamente dedicada a tapices, EL SOL, y aun debo hacer los cartones, y tengo otra exposición, ésta de óleos, en una galería importante de Olivos. Debo, además, trabajar para la de Bogotá del Museo de Arte Moderno que falta concretar la fecha. En principio está proyectada para octubre.
8) Blanco Amor el vil continúa en la revista. Creo que continuará por mucho tiempo, precisamente por la intensidad de su vileza y de la vileza y tolerancia de la mayoría.
9) En la carta que te escribí el día 27 de mayo te decía que bueno, que uses el gres blanco en lugar del cuarzo.
10) Suena muy bien, muy astronáuticas, lo de nuevas oficinas de control. Se las participaré a Varela. Estoy seguro que todo quedó muy bien. Me gustaría saber qué pasa con el ingeniero “acozado” de Lugo.
10) Maruja y yo os recordamos siempre, a Mimina, a José, Rosendo, Mariluz y a ti. A menudo sentimos nostalgia de la hora británica de tu casa y os suponemos a ti encerrado en una oficina, ahora de control, a José estando con María en un cine, pintando algún pequeño cuadro, protestando, o aconsejando “paternalmente” a Mimina, y, a Mariluz, tejiendo esa manta interminable mientras repite la misma canción de Nacha Guevara. Os recordamos siempre.
11) Parece que queda muy bien el dibujo –me fío de Xosé- del mural. Creo que puede quedar mural [sic] y representar un homenaje a la “Mater Gallaciae”, diosa céltica incorporada a Roma.

Creo que nada más. Aquí esperan a Alonso Montero para julio. Creo que no se puede conseguir que venga la mujer.

Un gran abrazo para Mimina, para ti, para los de la fábrica, para todos de:

Seoane

Nota: Laxeiro me pasó El Correo Gallego donde vienen las anotaciones mías sobre pintura son efectivamente una reproducción parcial de las publicaciones en Grial nº 2, “Pictura actual en Galicia”, en 1951. Estuve con Laxeiro hace un rato, después de terminada tu carta. Se va a quedar seis meses. Había venido un mes. Proyecta una exposición.
Abrazos.
S.

1969-06-11
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 11/06/1969

11.6.69

Querido Luis:

Dos líneas para acompañarte fotocopia del documento privado de la compra de tu casa que firmó ayer José Luís. Pronto te hará la obra esa que tú indicas. Te pintará el [ILEXIBLE].
No tengo ninguna tuya pendiente de contestación. Lo de Sargadelos inferior parece que se arregla pero aún no está. El Divino Sainete tampoco. Mucho trabajo. En esta semana estábamos colocando la materia definitiva en tu mural.
Nada más por hoy.
Abrazos muy fuertes de todos para entrambos

Isaac

1969-06-16
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 16/06/1969

Castro, 16.6.69

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí el otro día tu carta del 6 cte. y le leí lo que dices sobre vuestra casa de Coruña a José Luis, el cual me dice que te contesta a lo que te interesa. José Luis te llevará bien eso y lo hace con cariño y le gusta. Tomo buena nota de todo lo que dices. La continuidad de Blanco Amor el vil en el Centro Gallego, cosa no deseable, era, sí “sospechable”. Hay mucha confusión sobre la tierra (sin duda la misma que había antes de la tierra y que habrá después de ella). Discutiremos este problema. De todos modos me gustará saber si cambió de orientación este vil para que pueda continuar. Ricardo Flores que estuvo hace unos días aquí estaba también seguro de que lo echaban.
Se trabaja de firme en tu mural con la materia definitiva. Debe estar hecha una tercera parte, la que se pudo hacer sin andamio. Mañana se empezará a armar el andamio. Hoy le hice unas fotografías para que veas como va, que te enviaré no bien las tenga. Queda formidable. Supongo que para primeros de Julio puede estar listo. La colocación del material así, es decir: una a una las piezas, sin un procedimiento, es muy lento. Sin duda por eso ya desde antiguo se fue al procedimiento de la tesela chica sobre papel para poder pegarlo todo de un golpe. Claro que esto no es un mosaico, sino un mural; yo diría el mural por excelencia.
Sargadelos sigue igual en cuanto a la Delegación de Industria. El Delegado que tomó el asunto en sus manos se ve que hay algo que le ata las manos. El día 2 nos dijo que en 6 días estaba listo. El 14 recibí carta personal de él, que sin duda no se expresó bien pero que necesita más documentación, que si patatín y patatán... Montamos en cólera, telegrafié al contratista para que paralizase las obras, y llamé al Delegado para decirle la decisión que había tomado, me pidió que no hiciese tal que en cuanto le mandara lo que pide en seis días estaba listo. Y luego le escribí comunicándole que habíamos pedido a nuestro ingeniero que envíe los datos que pide, pero que de todas formas no retirábamos la orden de suspender las obras mientras preparábamos una presentación extraordinaria en Madrid por si se volvía a retrasar el expediente, no perder más tiempo. Vamos a ver qué pasa. Por ahora la obra no se paralizó. Tengo la sospecha de que el ingeniero acozado ese cumple una alta misión. Secreta. Inconfesable, pero por la que cualquier día puede aparecer condecorado. Sencillamente un punto clave, con fama de loco, para retrasar, entorpecer, la industrialización de la provincia de Lugo. Unas posibilidades las retrasa y otros sectores se disuaden ante el cúmulo de dificultades que les pone. ¿A quién interesa esto? Puede haber una coincidencia de intereses que protejan tal situación. Lugo provincia ideal para desarrollo agropecuario, lo cual se fomenta, al mismo tiempo que si no se facilita la industria con el excedente humano se obtiene un producto exportable de renta continua; la mejor. En esto estarían interesados los sectores industriales de otras áreas que utilizan la energía eléc[trica] que se produce y el mantenimiento de la constante histórica. Fíjate que para la mentalidad de Madrid el plan es perfecto y ético aunque sea inconfesable especialmente para los lucenses: ¿por qué crear otro centro de dispersión industrial en la península gastando energía eléctrica y molestando un área tan propicia para la ganadería? Si esto es así el “acozado” no es un incontrolado sino un coincidente que actúa impunemente como agente condicionado consciente o inconsciente. El Delegado me dijo que este mal de su delegación era crónico y que si íbamos a Madrid conseguiríamos menos. Claro está que el prestigio que por un lado supone la oper[ación] Sargadelos y la poca mano de obra que absorberá no le estorbarían a Madrid sus planes... Vamos a ver qué pasa. Pueden retrasarlo, pero lo de Sargadelos ya no hay quien lo detenga.
No tengo más novedades por hoy. Sabéis como se os recuerda, y como se os quiere. Un abrazo muy fuerte para entrambos.

[Díaz Pardo]

1969-06-23
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969 en 23/06/1969


Montevideo, 23 San Xoán 1969

Estimado Seoane:

Escribo un pouco voando, xa que quero que saia hoxe a derradeira proba do libro, cáseque armado pra que vostede o vexa.
Supoño que Fuentes xa lle entregaría tres libros de Neira Vilas.
Prégolle que olle todo axiña. Queremos presentar o libro o día 15 de Sant-Yago; en que inauguramos a Eisposición.

Unha aperta

Pereira

P.D. Aínda non chegaron os grabados.

1969-06-25
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1969
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1969 en 25/06/1969


Buenos Aires, 25 de xunio de 1969

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Estimado amigo:

Vanlle de volta as probas de páxina do libro de Manuel María. Fai falla que os impresores:
1º) Refagan a tipografía da portada –nome do autor, tídoo do libro, pé editorial– e da adicatoria e usen o mesmo tipo que o texto do libro. A disposición tipográfica está ben coas correciós que señalamos.
2º) Que espacien os poemas que se indican de xeito que os dibuxos aparezan sempre en páxina par ilustrando o poema pra que se fixo. O libro terá 54 páxinas. Que perdonen os da imprenta por todas istas indicaciós, e vostedes pola lata que todo isto siñifica.
Non vin aínda a Fuentes. Os grabados tiñan, creo eu, que ter chegado. E dende logo si Díaz Pardo dixo que saíran é porque xa foron enviados.

Saúdos e unha aperta de:

[Seoane]

1969-06-27
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 27/06/1969

Buenos Aires, 27 de junio de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro.

Querido Isaac:

Recibí tus cartas y las contesto todas juntas anticipándote que me gustó mucho recibirlas. También recibí carta de José Luis que contestó aparte. Blanco Amor el vil acaba de ser despedido de la revista, lo mismo que Romero, secretario rentado entregado a Mourente. El vil trató de congraciarse con las nuevas autoridades afirmando una lealtad que naturalmente, no pudieron creerle. Pero no vale la pena dedicarle tanto espacio a este personaje. Te daré cuenta de lo que hago. Trabajo en unos cartones para tapices, tejidos, para la Galería “El Sol” y preparo una exposición de grabados para la ciudad de Azul –45.000 habitantes y cuatro galerías de arte– y una de óleos para una galería de Vicente López, además de la que tengo en Bogotá. Apenas salgo de casa, solamente para ir al cine y alguna inauguración de exposición. Torrallardona está haciendo una retrospectiva en Art Gallery, la mujer expone óleos en Van Riel y en esta misma galería, en sala aparte, exponen platos y piezas decoradas de cerámica, las hijas de Torrallardona con sus asociadas, es decir, el grupo “Molino de Viento”. Vimos a Camilo en la inauguración, parece que está estudiando mucho y piensa, desde luego salir adelante. Creo que está muy bien el mural de la fábrica, creo, por las fotografías que llegaron hoy, que está bastante adelantado No sé si se nota demasiado la rotura de colocación del gres, mejor, a mi juicio, en la parte izquierda del muro que siguiendo la forma de rectángulos de la derecha, en forma de ladrillos. Por mi parte prefiero la parte izquierda aunque también es posible que se note más en la fotografía que en la realidad. Tú verás. Esos rectángulos y esos pedacitos rotos entre ellos, los rectángulos, me gustan menos que la combinación que supongo idea tuya, de la izquierda. De cualquier manera estoy muy contento de que se haga. Del de Vigo no sé nada. Creo que habrán desistido de hacerlo. Es una lástima. De Paz Andrade tampoco tuve noticias.
En cuanto al departamento coruñés te devuelvo el planito señalando la pared que deseamos tirar, la otra la que respetamos, con el trozo del hall que corresponde, lo haremos para convertirla en el futuro en depósito de cuadros o de lo que sea, levantando una pared y trasladando la puerta. Te señalo en el planito la única pared que deseamos tiren. Con fecha de hoy giramos 50.000 pesetas y en cuanto a la forma de pago del departamento José Luis y tú decidís sobre lo que consideréis más convenientes. Lo del permiso de Sargadelos es ralamente una canallada y estoy seguro que tienes razón en tus sospechas. Galicia es menos problemática manteniéndola como hasta la fecha, con poca industria, la suficiente para que cubra las apariencias de progreso. Hoy recibí una carta de Alonso Montero agradeciéndome las sugerencias y errores que señaló en su libro no hice demasiadas pues algún capítulo tendría que redactarlo otra vez. Ya hablaré con él aquí. Parece que el C[entro] Gallego invitó o piensa invitar a Carballo Calero. Coincidirán los dos en Buenos Aires. De cine vimos ayer La vergüenza, la última película de Bergman, extraordinaria, una de sus mejores películas, quizás la mejor desde algún punto de vista, el de la realidad de las gentes que sufren la guerra en la retaguardia. Dile a Varela que la pida para el Goya, será un éxito. Os recordamos a todos. Saludos a Ángel, Marentes, etc. A José Luis le escribo hoy. Abrazos a Mariluz, a Pilar y Lolita y los suyos de Maruja y míos y uno muy fuerte para Mimina, José, Rosendo y para ti:


Seoane

A última hora me entero que viene, en lugar de Carballo Calero, José Mª Á[lvarez] Blázquez.

1969-07-01
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 01/07/1969

Castro, 1.7.69

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

No tengo ninguna tuya a que hacer referencia, pero te confirmo varias mías que te fueron. Tu última es del 6 del pasado junio. En una mía te preguntaba a medio de un plano si estabas conforme que se tiraran de tu casa unos determinados tabiques.
Han llegado las doscientas mil pesetas de tu segundo envío las cuales han quedado en la cuenta del banco de acuerdo con la doctrina económica que te expuso José Luis. Mientras tú no ordenes otra cosa, naturalmente.
Han autorizado, al fin, el Divino Sainete.
Pero no han autorizado todavía lo de Sargadelos. Se han presentado otras tantas montañas de papeles que han pedido, certificados, visados y mil cosas más. Puede estar a ser autorizado de un momento a otro. Pueden seguir en la negativa. En este caso ya hemos dado orden al constructor de paralizar la obra lo cual haría en el momento que lo consideremos exactamente oportuno, mientras al iniciar un escándalo anunciaríamos que como última defensa de la empresa iniciábamos la tarea aún cuando tuviésemos que utilizar un combustible que se pueda adqu[ir]ir libremente, responsabilizando a estos señores de todo. Más o menos tenemos un plan. Está confirmadísimo lo que te exponía en otra mía de que esto es solo una cara del programa de Madrid de obstaculizar la industrialización de las provincias de Orense y Lugo. El hijo de Arias Paz, que está de delegado de industria en La Coruña me decía el otro día aquí en el Castro que pretender montar una industria en una de estas dos provincias era un disparate dados los obstáculos que íbamos a encontrar desde arriba. Ya te iré contando. De cualquier forma la cosa no se detiene.
Tu mural va. Esta semana debe quedar listo, o casi. Lo que sí queda es muy hermoso. La casa de Mimina tenía más vueltas que las que se calculaban. De forma que creo que aún hay obra para todo este mes de Julio. Y esto el poder iniciar los preparativos para las obras de la Sala Carlos Maside [sic]. De todos modos yo sigo proyectando y estoy gestionando ya permisos. Hablando el otro día aquí sobre la inauguración de ella con Alonso Montero surgió el tema y a los pocos días me escribió esta carta, cuya copia te mando haciendo algunas sugerencias, para que las vayas considerando. Si la muestra se hiciese de esa amplitud tendrías que pensar en enviar algunos libros tuyos que yo no tengo, y algunas otras cosas que iremos viendo.
Por hoy no te canso más. Espero tus noticias.
¡Ah! Queda una última cosa: Lo de Montevideo se malogró. La mercadería en Vigo desde hace más de un mes no quiso ser recogida por ningún barco ni siquiera por los argentinos, dada la situación del puerto uruguayo que eluden. Intentaremos enviar por avión algunas cosas. Los grabados que fueron por avión debe hacer un mes que los tienen allí pero nada sé. Libros también fueron por correo de superficie y me sospecho que tampoco llegarán a tiempo.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja, vuestro

[Díaz Pardo]

1969-07-07
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969
Nova York
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969 en 07/07/1969

Montevideo, 7-VII-69

Estimado Seoane:

Adxunto unha biografía de Xavier Pousa, que era a que faltaba coas demais biografías, dos outros grabadores, coido que vostede debería faguer un pequeno limiar eispricando o senso da mostra. Algúns traballos veñen sin tiduo: ¿que poñemos no catálogo?
Tamén adxunto os retratos. Foron feitos voando. Polo tanto, perdone os erros que olle.
¿Non podería haber algunha posibilidade de contar coas súas cerámicas? ¡Fixemos tanta propaganda!.. Por certo que eiquí quizaves poidera haber pezas de Sargadelos (das antergas) que non sei si correspondería contar co elas. En fin, agardo impacente a súa verba.
Nestas XIV Xornadas de Cultura Galega está en cáseque todo á súa man. De calquera maneira, queremos telo con nós algún día, de todo corazón.

Unha aperta irmán:

Pereira

1969-07-09
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 09/07/1969

Castro, 9.7.69
Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí la tuya del 27 de junio ppdo., y tomo buena nota sobre la división de tu casa. También llegaron las 50.000 pesetas que quedaron en la misma cuenta siguiendo la doctrina filosófica que te explicó José Luis. Me alegra lo que me cuentas de la expulsión de Blanco Amor el vil.
El mural se terminó el sábado. Te van fotografías. Una de ellas desde el estudio. Otra tal y como se ve. Otra de ellas la hice con la parte de abajo mojada para que veas la intensidad que gana (más en la realidad que en la fotografía). Creo que sería conveniente darle cera acaso con barniz, o alguna cosa semejante a la pizarra para que adquiera esa intensidad que entiendo es congruente con tu diseño y con su fuerza. Aunque entiendo que sin duda queda mejor espero a que tú digas la última palabra antes de barnizarlo. Barnizar-encerar se entiende solo el negro. Te va también una fotografía de tu dibujo para que veas que el albañil fue un intérprete bastante bueno dentro del transporte del tamaño y las dificultades de la materia. En otra fotografía verás a las rapazas de la fábrica haciéndole una despedida a las dos decoradoras de Sargadelos una de las cuales está bailando maravillosamente una muiñeira delante de tu mural.
Lo de Sargadelos continúa lo mismo y por la carta que se le escribe al Ministro te enteras de la situación.
Por otra copia que te envié en la anterior habrás visto como fracasó lo de Montevideo debido a los transportes y estos posiblemente en razón de las condiciones de excepción que reinan en el puerto de Montevideo. Sigo sin saber siquiera si le llegaron los grabados por avión. Si se pierden esos grabados esa colección de artistas me sacarán los hígados.
Nada más por hoy. Ya te escribiré con calma.
Sabéis como se os recuerda y como se os quiere.

Abrazos muy fuertes a entrambos.

[Díaz Pardo]

1969-07-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 14/07/1969

Buenos Aires, 14 de julio de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Tu carta se cruzó con la mía y la realidad es que no nos contestamos uno al otro o las respuestas acuden tarde y cuando resultan, o parecen resultar, a destiempo. Cuando llegue ésta supongo estará terminado el mural. Ya me dirás como quedó definitivamente y qué impresión causa desde el camino. Si resulta mural o no. En cuanto al pequeño Museo del Castro, no sabía que pensabas hacer una sala Carlos Maside, no creo que se llegue a reunir obra de Maside para hacer una sala, se entiende obra que le represente bien y que pueda dar el nombre a una sala. Si se trata del nombre del Museo me parece bien pero hay que llamarlo de entrada museo de arte gallego contemporáneo Carlos Maside no rebajarlo a lo que se entiende por sala, que da idea de galería comercial, apartado de museo dedicado a un pintor o algo así. Debe estructurarse como museo con las siguientes secciones: pintura, escultura y grabado, expuestos permanentemente; Archivo de dibujos y grabados. Sección bi-bibliográfica de artistas gallegos contemporáneos. Biblioteca de Arte Gallego y de arte en general. Y en cuanto a la reconstrucción del piso cuidar del clima interior, aparte, naturalmente, del color de pared, un gris casi blanco, neutro, y hacer mamparas movibles que permitan acondicionar bien las obras con arreglo a circunstancias que se presentan: exposición internacional, retrospectiva de algún pintor gallego, de un extranjero llegada del exterior, etc. Debe el Museo garantizarle al donante de obras por medio de documento adecuado y en el acta de constitución del museo, que las obras, archivo, etc., pasarán a ser, en caso de cierre del museo, propiedad de un museo municipal o provincial gallego. Pienso que hay que estudiar muy bien todo esto para conseguir donaciones importantes que estoy seguro que pueden conseguirse y por propia responsabilidad nuestra. Vamos a tener de inmediato unas diez obras, aproximadamente, procedentes de Buenos Aires, aparte de las donaciones que se puedan conseguir ahí y los depósitos. Por mi parte procuraré que Alonso Montero lleve para ahí algunos libros y álbumes míos. Pero quien debe tener casi todo es García Sabell en Santiago.
Sospecho que a estas alturas debe estar resuelto el problema de Sargadelos y la fábrica estará andando. En cuanto a homenaje a Villafínez de Santiago, yo participo con mi adhesión si vale, pero no con cuadro alguno. Tú comprenderás que es ridículo que no habiendo expuesto nunca óleos en Galicia aparezca “que estoy viendo”, aparte de ser enemigo de las exposiciones colectivas y de los salones anuales. Tampoco quiero saber nada con la Fundación Beiras de Vigo, es decir, como pintor. Resulta que esperan que una fundación científica debe ser sostenida por artistas en un país donde éstos no tienen nada, ninguna clase de fundaciones, nada, y resultan los más desamparados de todos. Los médicos, profesionales ricos, ahí como aquí, son incapaces por lo visto de sostener en Galicia una fundación de homenaje a un compañero más importante y recurren a los pintores. Antes se hacían tómbolas y era mucho más equitativo.
En cuanto a lo de Montevideo están muy decepcionados y lo comprendo. Cuando se ponen de acuerdo para hacer algo fuera de lo común y se reúne la gente mejor para ello, Galicia les falla por las empresas consignatarias, por lo que sea. Han podido venir vía Buenos Aires para Montevideo. De aquí salen todos los días barcos y no existen problemas con el puerto de Montevideo. ¿Para qué están las agencias? De todas maneras que envíen los cajones pues si no hacen la exposición ahora la harán en agosto o en septiembre, cuando puedan. A José Luis le escribí hace unos días. Salió la carta con la tuya. Creo que os decía a ti y a él que habíamos girado las 50.000 pesetas. Quedamos exhaustos, pero el asunto del departamento ya está liquidado por el momento. Todo lo otro, sostenimiento, etc., es más fácil.
Un abrazo para todos. Supongo que estarán todos vuestros familiares de vacaciones en el Castro, para José Luis, Ángel y Marentes, para los Moret si los ves, Dieste, Mincho, etc.

Un gran abrazo para Mimina, Xosé, Rosendo y para ti de Maruja y mío:

Seoane

1969-07-19
Carta de Seoane a Rosenbaum. 1969
Bos Aires
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rosenbaum. 1969 en 19/07/1969


Buenos Aires, 19 de julio de 1969

Miss Joan Rosembaum
The Museum of Modern Art
New York

Estimada miss Rosembaum:

Recibí su carta del día 8 de este mes referida a un coleccionista privado que desea adquirir mi grabado El pulpo II, exhibido en el Museo de San Francisco. Por mi parte, estoy de acuerdo en venderlo en la cantidad que usted me indica, de $75.

Agradeciendo mucho su amable intervención, le saluda a usted muy afectuosamente su amigo.

Nota: Si hicieron catálogo en la exposición de grabados en el Museo de San Francisco, ¿habría manera de conseguir uno? Gracias.

[Seoane]

1969-07-22
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969
Nova York
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969 en 22/07/1969


Montevideo, 22-VII-69

Benquerido Seoane:

Non pode imaxinarse a miña pena... Acaban de entregarme o libro de Manuel María e vostede pode ollar o desastre. A rabia que teño é porque non podemos facer nada. O papel (gratis) douno IPUSA e o traballo fixo FUS a un costo baixísimo (quizaves gratis tamén) e así non hai moito dereito a protestar pola transparencia dos debuxos. Teño moita pena, xa que todos (e non digamos vostede) puxemos moito agarimo na laboura.
Onte falei por teléfono con Pérez Prado, quen me dixo que viña o sábado. De inmediato comuniqueino aos demais membros da Direitiva. Estamos moi ledos e moi agradecidos por esta nova deferencia que ten con nós.
Adxúntolle dúas invitacións pra inauguración da Eisposición, que agora será o próisimo viernes 25, pra tratar de ter nesa data (Día de Galicia) a cerámica. O pasado 14 puxemos un cable a Díaz Pardo pedíndolle que mande algo por avión. Conseguimos un permiso do Municipio deica ó 4 de agosto )que cáseque seguro alongarase hastra o 10).
Non deixen de avisar con tempo pra ire a agardalos. Teñen reservada unha habitación pra dous no Hotel Los Ángeles, 18 de julio 974, a nome de vostede (e do Patronato).
Adxunto tamén algúns programas das XIV Xornadas de Cultura Galega.

Saúdos prá súa dona. Unha aperta:

Pereira

1969-07-25
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 25/07/1969

Buenos Aires, 25 de julio de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Hoy se inaugura la exposición de grabados de Montevideo y mañana vamos allí a pasar Maruja y yo sábado, domingo y lunes en esa ciudad. Hice un pequeño prólogo para el catálogo de esa exposición que, si sale como se proyecto, será un documento interesante para el futuro. Lleva una reproducción de cada uno de los artistas y la nota biográfica de ellos. El lunes dará una conferencia allí A[lonso] Montero, a quién aun no pude escuchar en Buenos Aires, como tampoco a José M[aría] Álvárez Blázquez, invitado por el Centro Gallego. Pero no puedo asistir a conferencias en general por el horario de ellas y tampoco dedicar un mes, o casi un mes, al día de Galicia. Esto pueden hacerlo quienes tienen tienda abierta con horario fijo. Para éstos resulta un lujo, o al menos de un motivo de distracción, algo que tiene que ver con su vida social. Nos reunimos unas horas en casa con Alonso Montero. Me gustaría que informase bien de la emigración en Buenos Aires. Sin prejuicios. Que viese lo que tienen de positivo y negativo los emigrantes y tomase nota de la existencia de esta ciudad, que la pasease. Yo invitaría a conferenciantes para que no pronunciasen conferencias más adelante cuando sus reflexiones hubiesen madurado. Álvarez Blázquez parece que pronunció, según me dijeron (no hago demasiado caso) una conferencia escolar en la Sociedad Argentina de Escritores. Creyó, seguramente, que sus asociados tenían la mentalidad de los alumnos del Instituto de Vigo. Esto ocurre por no haber paseado la ciudad. De este desconocimiento general nace la falta de compresión de los emigrantes. Sin pasear Buenos Aires no se puede conocer la influencia gallega e ella, el aporte enorme que realizaron los gallegos para bien y para mal, en virtudes y defectos.
Recibí las fotografías del mural. Creo que quedó muy bien, me refiero a la ejecución. De lo otro, ya se sabe, no soy quien para juzgarlo. Ya me dirás qué dicen los espectadores, si no preguntan demasiado qué significa. Si tú crees que el barniz no falsea demasiado la pizarra, no hace más que levantarle el color sin imprimirle una brillantez que no existe en el material, me parece bien que se lo des. Desde luego en la fotografía se establece la diferencia a favor de la parte mojada. La amplificación quedó exacta. Felicitaciones a José. De Paz Andrade y del mural de Vigo no supe nada en todos estos meses, como tampoco de la compra del parte del Museo vigués. Se ve que todo termina en Vigo y que Valentín promete el aire. Si lo ves pregúntale por el mural. No me importa saber la verdad; por ejemplo, saber quizá que al frigorífico o mejor a los dueños del frigorífico, no les gustó el boceto, quizá hubiesen preferido un tema de pescadores o de trabajadores del mar. Que entonces se lo encarguen a otro. Lo que me molesta es que callen y dejen pasar el tiempo. Me molesta en ellos y en Valentín. Leí tu carta referida al asunto de Sargadelos, creo que es muy clara y contundente. Por Alonso Montero enviaré algunos libros y álbumes míos para esa con destino a la sección bibliográfica del museo y para algún mueble con cerradura, pues la sección biblioteca no debe estar abierta al público, creo yo, mientras no esté organizada y en cierto modo nutrida de libros y álbumes. También hay que pensar en un archivo de fotografías de obras de pintura, escultura y grabado de artistas gallegos. Quizás puedan ayudarnos con sus archivos algunos fotógrafos madrileños y los de Galicia.

Bueno, no te distraigo más. Un gran abrazo para todos, José Luis, Ángel, etc., los veraneantes en esa, Mariluz, Pilar, Lolita, etc, y uno muy grande para Mimina, Rosendo, José y tú de Maruja y de:

Seoane

1969-07-25
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 25/07/1969

25.7.69

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí tu carta del 14 cte. contestando alguna mía pero no las últimas que se habrán cruzado y que espero habrás recibido. En una de las últimas iban fotografías del mural tuyo terminado y pedía tu consentimiento para encerar el negro. ¡Pues claro que queda bien! ¡extraordinariamente bien! Y si a alguien no le gusta me sospecho que no lo va a manifestar pues también ese alguien tendría sus razones para sospechar que en todo caso la culpa sería de él y no de tu obra. Tal es la plena convicción y decisión con que lo hemos puesto. Hubiese querido hacer una inauguración con él... acaso que coincidiera con la inauguración de tu exposición como primera de la sala de arte... lo que pasa es que no sé de dónde sacar tantas fuerzas y tantos ánimos, además del tiempo, que se necesita para llevar adelante todo lo que tengo entre manos. Y tengo que conformarme con hacer solo lo que puedo.
Toma buena nota de las observaciones que haces sobre la organización del museo. Completamente de acuerdo. Tú fuiste el que hablaste de llamarle a la sala de exposiciones Carlos Maside pero me parece mejor darle el nombre de Maside a todo el conjunto. En lugar de museo, digo yo, podría llamársele “Instituto de Arte Carlos Maside”. Dada la dinámica que se le pretendería imprimir me da la impresión de que la palabra museo resulta demasiado solemne y frena. ¿Qué piensas? Pienso, asimismo, que es necesario hacer el acta de constitución de que hablas y que en ella deberían normalizarse una serie de cosas entre las que la dirección u orientación del museo o instituto por un organismo de personas naturales o jurídicas sería uno de los temas. A este respecto no hay que perder de vista que esto se haría en los aspectos continentes enteramente posibilitado y sostenido por una entidad que es Cerámicas del Castro de la que yo soy un 23%.- Bueno, de momento, todavía con la muda de casa a cuestas, que se extenderá aún por agosto y con la temporada de verano encima nada se puede hacer. Estoy haciendo solamente una reacomodación provisional de la parte baja de lo que era mi casa para instalar una exposición del Sargadelos actual, una sala con la cerámica popular gallega y el Sargadelos antiguo colgando por las paredes de estas salas la pintura gallega que tenemos. Lo hago de forma que en octubre se pueda empezar la obra por la parte alta. Este mes que viene de agosto es nulo entre vacaciones y fiestas. De todos modos creo que el acta de constitución no debería perderse de vista e ir pensando en ella. Si tengo algún tiempo lo haré y te lo transmitiré. Es decir lo que vaya pensando.
Creo que ya te dije que los dibujos de Maside vendrán para aquí. Ricardo escribió aceptando de antemano lo que tú y yo hagamos en este sentido y Dieste está de acuerdo. También volvió a escribir Ricardo con la nueva de que los grabados tuyos y míos para lo de Beiras, al fin, le llegaron y que se los entregó a Antía.
Lo de Montevideo terminó según la carta cuya copia te adjunto. Posteriormente recibí carta de ellos confirmando las dificultades de comunicación que han tenido. Pudo haberse intentado que les llegaran, por lo menos, las cosas que tienes tú ahí, pero no se me escapan las dificultades que aparecerían a pesar de las agencias esas que hay.
Lo de Sargadelos sigue sin permiso. El ministro no contestó. De todos modos estamos empezando, vitrificando y vendiendo allí. La semana pasada se tomaron otras tres chicas y esta semana se tomarán otras tres. Y así iremos incorporando hasta una plantilla de unas 20. Nos entregaron terminada otros 500 m2 de nave terminada y ya la ocupamos rápidamente. Xosé y otro operario que incorporamos están constantemente en Sargadelos abocados a resolver problemas técnicos de decoración. La obra va bien. La estructura está lista. Y antes que otra cosa se terminarán las viviendas pues hay que irse a vivir allí al pie del cañón. Se necesita mucho fuego especialmente en un principio para poner en marcha eso. Yo me estoy pasando la mitad del tiempo allí y José Luis permanentemente.
Creo que ya te referí todo. El Catón tuvo que ir a censura previa y según me dijo ayer Bencho Sey [sic] parece ser que lo autorizaron pero con muchas tachaduras. Los Rey llegaron anteayer pero como hablan todos a un tiempo poco me he podido enterar de lo mucho que hablaron.
Nada más por hoy. Sabéis como se os recuerda y como se os quiere.

Abrazos muy fuertes.

[Díaz Pardo]

Notas: Fueron por correo aparte unos folletos que hice para salir del paso. Cuando vengas tú ya se mejorarán.
Otra: Si Camilo va por ahí y te pide algún dinero y tú puedes dárselo y luego te lo acredito aquí o algunas cosas que nos deben ahí damos orden para que te las paguen a ti, etc., aparte de agradecértelo mucho te agradezco que no seas generoso. Tengo la conciencia tranquila de no hacerles daño cuanto más difícil les haga encontrar el camino. Muchas gracias.

1969-07-31
Carta de Azcoaga a Seoane. 1969
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1969 en 31/07/1969


Madrid, 31 de julio de 1969

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Ya que no lo hice al principio, lo hago ahora, cuando los recogo... Desde el 11 de junio de este año, han estado expuestos dos cuadros tuyos en la colectiva cuyo catálogo te adjunto. Los recogí en la casa de Juana Mordeau. Luego, creo que nuestra buena amiga Beatriz Rey, recogió los otros dos que allí quedaban. Como es lógico, entre tanto nuevorealismo y otros ismos, tus dos obras han sido un poco como la encarnizada juventud. Aquí las tienes para lo que gustes mandar. Como Beatriz está por las Galicias, las guardo en mi almacén hasta que regrese. Cuando ella venga, quedó en llevárselas y tenerlas en su estudio.
Septiembre, y agosto –me olvidaba–, estará cerrada la galería. A primeros de octubre comenzaremos la, en realidad, primera temporada. Hemos tenido bastante resonancia y toda la competencia está en punta. ¡Qué le vamos a hacer! Entre esto y que uno no es “dueño” de la galería, sino “capataz”, te explicarás todo... ¡Que los dioses me ayuden!
Te recordamos estos días mucho porque está en Madrid Eugenio Fernández Granell. Nosotros estuvimos en el curso VALORACIÓN DE LAS ARTES, siendo éste el tercer año que nos “enchufan” en la Magdalena. Luego, vamos y venimos a la OLMEDA. Y el 15 o 16 de agosto, nos iremos con Clara y Hans a Almuñécar a consumir la segunda parte de mi permiso.
Sigo muy empeñado en dar remate a mi ALBERTI y a mi JUAN RAMÓN. Pero... Trabajo mucho en la mis cosas comprometidas, tratando de hacerlas lo mejor posible, porque no estoy demasiado sobre “lo mío”.
Si te dignas a contestarme, a lo mejor te “recompenso” con mis dos últimas cosas, DEL OTRO LADO ¿? OLMEDA. Supongo que Maruja y tú seguiréis como los ángeles. María me ha dado un susto con alguna cosa de las varices... Veremos a ver. Los chicos hacen sus respectivas vidas. Carolina sigue sencillamente fascinante.., esperando un hermanito para febrero. Myriam, sin novedades dignas de mención.

Deseando siempre saber de vosotros, lo que queráis de vuestros leales y un gran abrazo de postre de

Enrique Azcoaga

1969-08-01
Carta de García Sabell a Seoane. 1969
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1969 en 01/08/1969







1º-agosto-1969
Sr. D.
Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Adxunto isas breves notas pra cumprir, e con moito gusto, a miña deuda co estupendo D. Vicente Puente Castelao. Desexaría que llas amostres ó interesado, pro que quedes tí con elas como dono incondicional pra que as publiques onde tí consideres máis axeitado.
Non te esquezas do poema autógrafo de Alberti.
Supoño que pronto vos teremos connosco. Fortes e cordiales apertas de Elena e miñas pra Maruxa e pra tí.

Domingo

A direición de D. Vicente Puentes Castelao é: Juan Agustín García, 5924/26. Teléfono: 64-5784. Buenos Aires

[Escrito a man]

Si puidera ser, gustaríame que o poema de Alberti fose o adicado a Van Gogh en A la pintura.

1969-08-08
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 08/08/1969

Buenos Aires, 8 de agosto de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac :

Recibí tu carta del 25/VIII, que se cruzó con la mía de aproximadamente esa fecha, no exactamente esa, quizás el 23 o 24. El 26 fuimos a Montevideo a la inauguración de la muestra de Estampa Popular galega que quedó muy bien presentada por el P[atronato] de C[entro] G[allego] de acuerdo con una sociedad de grabadores del Uruguay a la que solicitaron su colaboración; expusieron los grabados y libros. Te envío el catálogo por correo aéreo, va uno para ti y otro para Beatriz que estará en esa. Tiene algún error de compaginación y tipográfico, pero es que todas las indicaciones hubo que hacerlas por correo y el catálogo fue editado en una imprenta que corrientemente hace sobres, pero cuyo dueño, Canabal, pertenece al Patronato y no cobra o cobra muy poco. Alonso Montero y yo intervenimos luego en un coloquio público sobre los grabados expuestos, con bastante gente gallega y uruguaya y en el hubo preguntas y respuestas interesantes y por veces pintorescas. A. Montero habló allí en el Paraninfo de la Universidad, mucho público, casi todo él gallego, algunos, muy pocos, estudiantes. La conferencia fue superior a la calidad general del público excluidos los estudiantes. Los organizadores son gentes muy agradables. Hondamente gallegos y más interesantes colectivamente que sus pares directivos de Buenos Aires. (Me estoy acostumbrando a describir a los directivos de las instituciones gallegas como los cronistas de la conquista a los pueblos indígenas de América). A José Mª Álvarez Blázquez no lo vi. El no hizo nada por verme. Quizás, como habló conmigo un día en el Café Alameda de Vigo, supone que tiene bastante con esa conversación para el resto de sus días. Los intelectuales gallegos deben de encontrarse por casualidad en los cafés o en las tabernas. Es posible que no convenga mantener diálogos sostenidos ni adhesión a las gentes. Sólo García Sabell dejó una impresión parecida e igualmente valiente hace muchos años. Esto no quiere decir que esté de acuerdo en todo con A. Montero.
Creo que debe llamarse Museo, no Instituto lo que se va a crear en El Castro. Se va a tratar de un Museo. Creo que tú y yo haremos lo que sea. Estudiaremos el acta de constitución. Nada de Patronato, ni de Juntas, ni de Comisiones, etc. Se trata de un museo propiedad de Cerámicas del Castro y cuyas obras donadas por particulares en caso de disolución de esta entidad, pasan a propiedad del Museo gallego que dependa de la administración gallega, ayuntamiento o diputación. Se mantendrán las donaciones en calidad de usufructo. Quizás cuando se pueda, dentro de algunos años, la diputación pueda hacerse cargo de él y engrandecerlo. Por A. Montero envío, para la biblioteca cerrada con llave, algunos álbumes míos e iré mandando como pueda algunos otros de Colmeiro, Souto, así como catálogos que tienen más de treinta años, de estos pintores, en la actualidad absolutamente incontrables, y fotografías de cuadros, algunos desaparecidos, de pintores gallegos. Debemos crear un museo de obra muy seleccionada y que sea útil para quién desee consultar libros gallegos a partir de Castelao. Tenemos que estudiar un tipo de caja para los dibujos y grabados, como tiene el archivo de Munich.
Con respecto a las cerámicas para Montevideo tengo entendido que piensan escribirte para que se las envíes pues es posible que hagan la exposición cuando se denomine Castelao una calle de esa ciudad, creo que en octubre o noviembre.
Sabía por Camilo que Xosé estaba en Sargadelos. ¿Cómo va el asunto del ingeniero de Lugo? Recibí los folletos de propaganda y regalé algunos a admiradores lejanos de Sargadelos. A Camilo le entregué el importe de 5.000 pesetas, pues parece necesitaba para instalarse en su nuevo domicilio. No te preocupes por ese dinero, me lo acreditas ahí. Creo que está estudiando y esta temporada está de exámenes parciales, de modo que no pudo venir a Buenos Aires. Pienso que hace bien.

Un abrazo a todos, a Pepe Rey y a los suyos, los Vázquez, las hermanas de Mimina y Xosé, Rosendo, Mimina y tú recibid el cariño de:

Seoane

Nota: En la carta digo que Galicia me curó de cortesías y ahora pienso que Galicia me está curando a medida que escucho como unos intelectuales gallegos hablan mal de otros, como se rebajan y desconocen y como desconocen y desprecian o parecen despreciar, el próximo pasado.

1969-08-09
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 09/08/1969

Sargadelos, 9.8.69

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Llevo lo que va de mes encerrado en Sargadelos en donde me trajeron tu carta del 25.7, de cuyo contenido tomo buena nota. También me trajeron una carta de los de Montevideo atrasada del día que me pusieron el cable en la que incluyen un programa general das Xornadas, pobremente hecho y en el que se ve que tú no has intervenido. Espero ese catálogo del que me hablas. Sobre esto y otras cosas ya te he escrito a ti y a ellos y a ver si volvemos a preparar otra vez ese material del Castro y Sargadelos y lo enviamos con mejor suerte.
Tomo buena nota de lo que me dices sobre el mural. Naturalmente que gusta y la gente lo mira con gran respeto. También procuraré complacerte informándote sobre la suerte que corrieron las cosas de Vigo en manos de nuestros amigos que prometen mucho pero cumplen poco.
En el Castro dejé montada la exposición con lo de Sargadelos y la colección de cerámica popular gallega. Colgué algunos cuadros por las paredes y me permití colgar algunos tuyos, que hacen extraordinariamente bien, para que la gente se vaya familiarizando con tu pintura. El día anterior a venirme apareció Álvaro Gil con su mujer y almorzaron con nosotros. Estaba también Blanco Amor que llevaba unos cuantos días en el Castro (y allí quedaba cuando me vine). Más tarde vino Rodolfo Prada con su mujer y nos fuimos a cenar a Coruña. Anteayer tuve aquí en Sargadelos romería de gente pues vino Álvaro con una recua grande de gente. También estuvo Penzol y Santamarina (de N. York) y Maciñeira, y Blanco Amor con Maciñeira (que lo fue a buscar al Castro para que lo acompañase aquí), y al final Prada, Álvaro Gil tiene un gran entusiasmo con esto de Sargadelos, está entusiasmado con la construcción (con la que a decir verdad todo el mundo queda asombrado). Álvaro compró todo lo que se hizo en Sargadelos. Ya te puedes dar idea que toda esta gente pregunta insistentemente por ti.
Aquí tenemos 14 personas produciendo además de los 4 o 5 del Castro que estamos consta[nte]mente aquí en plan de jefes. Y ya tenemos una pequeña producción. En un principio son muchos los problemas que hay que resolver y todos los esfuerzos son pocos. Xosé está aquí ayudando en lo de la decoración. Viene mucha gente a visitarnos y hay mucho entusiasmo por esto. Pero la Delegación de Industria sigue sin autorizar esto o por lo menos sin notificarnos a nosotros si lo ha autorizado o no. Y el Ministro sigue sin contestar. Se habla de cambios en el Consejo de Ministros el próximo día 14 y que todo estaría en un compás de espera sin tocar las cuestiones principales. Pero hoy me llamaron del Castro para darme una noticia buena... En una muestra de artesanía que celebraron el mes pasado en Vigo, semejante a aquella que habías visto tú en Valencia, nos concedieron al Castro una placa de plata y en su día nos comunicaron por nota la invitación al acto en que el gobernador nos entregaría los trofeos (la invitación era a mí, no a la empresa). La nota se fue al cesto.
Bien: pues ahora quiere entregármela a mí el ministro. ¿Para qué te voy a decir que ando con una descomposición de vientre terrible? ¿Para qué te voy a decir que adivines mecanismos que conectan negativas con premios si tú ya los estarás sospechando con exactitud? Por alguna de estas cosas es por lo que más lamento la canallada de N[úñez] Búa, porque aunque no sirviese para más, Magdalena era para mí la cura científica de muchos de estos problemas, y solo por esta terapéutica y no por lo de ir a ganar dinero u otra cosa a América, me propuse hacer aquello.
Nada más por hoy. Estaré aquí hasta el día 15 y volveré el 18.

[Manuscrito na marxe esquerda:]
Abrazos muy fuertes a entrambos. Vuestro

Isaac

1969-08-14
Carta de Dávila a Seoane. 1969
Viena
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dávila a Seoane. 1969 en 14/08/1969

Embajada de la República Argentina / Viena.

Viena, 14 de agosto de 1969
Señor Luis Seoane
Montevideo 1895
BUENOS AIRES
República Argentina.

De mi mayor consideración:

Le acompaño con estas líneas un catálogo de la Exposición Grabado Argentino Actual presentada en la Casa de Beethoven en la ciudad de BADEN, en las cercanías de VIENA. Esta casa es llamada también la de la Novela Sinfonía, ya que en ella fue revisada y terminada dicha obra. En salas contiguas a las del Museo dedicado al Músico, fue presentada esta Muestra. Le acompaño solamente un catálogo, por no disponer de mayor número y una crítica aparecida en la prensa, con su correspondiente traducción.
Baden es un centro cultural de prestigio en Austria y uno de los puntos veraniegos más importantes de la Baja Austria, de modo que la Exposición contó con un permanente público circulante, en las tres semanas de duración.

Saludo a Ud. con mi más distinguida consideración.

Fernando J. Dávila
Secretario de Embajada
Agregado Cultural

1969-08-22
Carta de Seoane a Azcoaga. 1969
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Azcoaga. 1969 en 22/08/1969


Buenos Aires, 22 de Agosto de 1969

Sr. D. Enrique Azcoaga
Madrid

Querido Enrique:

Te debo carta desde que llegué. Siempre debo carta a los amigos. Sabía por Beatriz Rey del comienzo de tu nueva aventura de “marchand”. Antes tuve aquellas noticias que tu me participaste en Madrid, pero no sabía que era para tan pronto. Te agradezco mucho mi inclusión entre los pintores de esa y me imagino, por lo que dices, el género de comentarios que mi pintura habrá originado. Pero me tracé un camino hace años y no puedo traicionarme. Ahí están los colores planos, solo la materia necesaria y un grafismo que aspira a concretar muy sumariamente un objeto y la luz sola desprendida del color. Sé que esto choca con los gustos de algunos pintores de mi generación y con bastante público pero creo estar en mi época, en lo mío, y, si se trata de tradición, soy muy antiguo, podría entroncarme con las pinturas góticas de Vilar de Donas, en Galicia; o con las románicas de S. Isidoro de León y, más aún, con algunas más sintéticas y rudas que se encuentran en el camino de Santiago. Creo que te va a ir muy bien con la Galería, si te dejan solo, si los “patrones” no opinan. Conoces pintura, tienes una larga experiencia de crítico de arte y vas a tener de tu lado a gran cantidad de pintores. El cliente, en general, se hace solo, creo yo, a poco que le ayude el “marchand”.
Buenos Aires continúa creciendo: más galerías de arte, más teatros, más cines, más conciertos, más todo. Ya no puedo recordar los apellidos de tantos pintores jóvenes como hay y de algunas galerías nuevas. El 15 de setiembre inauguro una exposición de tapices en la Galería “El Sol”, ejecutados por los talleres de esa galería. (Aquí tienes algo que debes estudiar para un galería propia, tuya, hablaremos en Madrid en noviembre o diciembre). El día 10 inauguro una de óleos en “Ática” de Olivos (Allí hay ahora dos galerías y se abrieron otras en el gran Buenos Aires) y estoy exponiendo grabados en la ciudad de Azul, ciudad de la provincia de Buenos Aires, 41.000 habitantes y cuatro galerías de arte; Rosario tiene en la actualidad diecisiete.
De los amigos comunes de aquí, creo que lo sabes todo por tu correspondencia y por los visitantes que te llegan. Varela estuvo bastante enfermo esta temporada. No está bien y continúa apartado, viendo a muy pocos amigos. Laxeiro debe estar por ahí, en Galicia, de regreso, de nuevo, de Buenos Aires. Cuadrado sueña con regresar y en la Avenida de Mayo se hacen cálculos de cuanto debe el Estado español a los que fueron funcionarios. Suman cifras millonarias que créen se les abonará. A Cuatrecasas le ofrecen un banquete el día 28 con motivo de cumplir 70 años. Continúo siendo uno de los más jóvenes, con Varela, entre los que vinimos a ésta sin que la gente recuerde por qué. Noemí Gerstein hizo una retrospectiva muy interesante en Art Gallery, antes había hecho otra en esa misma galería Torrallardona con éxito y ahora inauguró Raquel Forner sus doce años de astronautas. En Bonino hay una exposición internacional, japoneses, ingleses, estadounidenses y argentinos de arte ejecutado por computadoras.
Si no me envías tus Del otro lado y Olmeda no te enviaré el 2º tomo de Retratos furtivos que saldrá, pienso, el mes que viene.

Un gran abrazo para María, los tuyos y para tí de Maruja y mío:

[Seoane]

1969-08-22
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 22/08/1969

Buenos Aires, 22 de agosto de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac :

El día 10 de septiembre inauguro una muestra de óleos en “Ática”, Olivos, y el día 15 una de tapices en la Galería El Sol, ejecutados por los talleres de esa galería. Marcharemos para esa probablemente a fines de noviembre o en los primeros días de diciembre, pero no llegaremos a Galicia hasta enero. El itinerario español será Barcelona, Madrid, Gijón, como la otra vez. De Buenos Aires te habrá contado Alonso Montero, para quien, sospecho, pudo haber sido útil el viaje comprobando lo absolutamente equivocados que están ahí con respecto a los emigrantes influyentes y la ignorancia que tienen en cuanto a nuestra labor intelectual de años y a la conducta de las gentes, algo que parece no importarles, pero que a nosotros, a Varela, unos cuantos y a mí, nos importa. Envié por él alguna carpeta, son para el archivo o biblioteca del Museo. Llevaré algunas más. Si hacéis algo con mis cosas me gustaría que le pidieseis unas cuartillas sobre mi pintura a García Sabell, que me parece más importante para Galicia que Sartre y de vivir en París tendría un prestigio mayor del que tiene. Sería admirado por los jóvenes por su conducta. Sé lo que digo. A mí nunca me entusiasmó demasiado Sartre, hice dibujos para un libro suyo y otros en su contra que no publiqué, pero que deben estar en algún cajón. En todo caso, me gusta el Sartre al que le interesan los móviles de Calder.
Sospecho como debéis estar ahí agobiados de visitas ahora en verano. A Álvaro Gil debo llevarle cuando vaya el encargo que me hizo, es decir, una colección completa de grabados, y Parada sospecho que pronto regresará a Buenos Aires. Está alejado de la colectividad y de Puente. El último acto de A. Montero, la presentación de su libro, estuvo muy bien. Estuvieron muy bien Lorenzo Varela y él. Mucho público. Tengo algunos proyectos nuevos para mi regreso referidos naturalmente, a la porcelana. Veremos lo que puedo y me dejas hacer. A Camilo lo vimos el día de la presentación del libro de A. Montero, la víspera de irse éste para España. Está muy bien y parece estudia bastante, estaba contento porque aprobó una materia y los parciales de otras. Algún domingo va hasta casa de los Torrallardona. En Buenos Aires comienza ahora el frío en vísperas de la primavera. Grandes tormentas en el sur, frío de bastantes grados bajo cero que llega a Buenos Aires algo, poco, sobre cero. Esto es todo. La nueva canción de ahí fue un fracaso entre los emigrantes, jóvenes y viejos. Algún joven dijo que de usar guitarras que las usen por lo menos eléctricas y que no remeden pasados sentimentalismos italianos, sino en todo caso a los pops, es más de todos los jóvenes.
Se trata de un comentario.
Sospecho que cuando lleguen estas líneas estará resuelto el asunto Sargadelos. ¿El hecho de que estén trabajando no significa una autorización?

Recibid todos, veraneantes, jefes del Castro, hijos y Mimina y tú el fuerte abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1969-08-25
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1969
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1969 en 25/08/1969


Habana, 25 de agosto do 1969

A Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires

Queridos amigos:

Acabamos de recibir, garimosamente adicadas, estas fermosas imaxes, estes belidos grabados que compoñen Homaxe a un paxariño (fóiseme, na máquina o diminutivo, que non corresponde esaitamente ó tiduo; talvez polo tamaño pequerrecho do hornero). Se a presencia desta serie é unha festa pra os ollos, polo seu movimento e colorido, a presentación é algo emocionante, que non se lle podería ocurrir a quen non fose un moi auténtico poeta e un home con fondura humán. A anéidota é sinxela, mínima e a un tempo de solidaridade simbolizada na lembranza perpetua por ese pequeno ser irracional. Un pode deducir alusiós moi trascendentes destas poucas verbas. A traxedia da emigración, a ameaza do lume nuclear que pende sobor da humanidade, a lembranza perenne, de homaxe solidario i entrañable, os pantasmas prohibidos. Vaian as nosas conmovidas felicitaciós, Seoane, por esta entrega, tan sinxela e tan grande.
José Batlló vén xuntando poemas nos catro idiomas de Hespaña, de diferentes autores, a Che. Era pra facer un libro de homaxe, que se non puido editar a Peninsua. Mandouno a Cuba. Aquí, o Instituto do Libro ampliou o plan, engadindo poemas de autores de toda América, pero a costa de reducir os traballos dos autores hespañoles. En galego, por exemplo, había 12 poemas e irán cinco. É decir, a maoría quedou fóra (sin apelación, por problemas de limitación de papel, etc.). Con todo quedará unha intresante antoloxía. A min encargáronme a tradución dos poemas galegos, que aparecerán en bilíngoe. Hainos tamén, craro, cataláns e vascos, amais dos que están en castelán. Cos restantes poemas, a maoría, os non incruídos, farase unha modesta separata no quincenario España Republicana. Así o propuxen e acetáronmo. Na portada desta modesta separata (que lle mandarei cando apareza) vai o retrato feito por vostede, o da esposición de 32 pintores. Tamén o Homaxe ó Che, de Isaac, será incruído.

E polo de hoxe namais. Cariños pra os dous de Anisia. E unha cordial, fraterna aperta de voso sempre

X. Neira Vilas

1969-08-28
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969 en 28/08/1969


Montevideo, 28-VIII-69

Benquerido Seoane:

Acaba de chegar ao Patronato unha carta de Manuel María, da que necesito enteralo (particularmente) axiña. Nela, entre outras cousas, dinos que o multaran con 75.000 pesetas (setenta e cinco mil pesetas) pola conferenza que dera en Madrid no mes de xaneiro pasado na Facultade de Ciencias Políticas i Económicas sobor poesía del. Dito aito, estaba comenentemente autorizado.
O Patronato, oficialmente, xa lle contestou ofrecéndose a facer unha campaña púbrica eiquí, sempre e cando el o coide oportuno, positivo. Ademais dos cartos obtidos pola venda de Versos para cantar en feiras e romaxes, trataremos de axudalo dun xeito máis material.
Tamén estamos moi inquedos, posto que o departamento (que aínda non o rematou de pagar) quérenllo embargar si non abona dita multa. Na misiva, moi emotiva por certo, desfaise en gabanzas deica vostede polos debuxos, e por todo. Pregounos o seu enderezo, cousa que fixemos.
Persoalmente, penso que as inxustizas debemos enfrentalas en conxunto (México, Caracas, Bos Aires, Montevideo) ¿vostede que nos suxire? ¿Está ben esa ideia?
Adxunto retratos do xantar. E nada máis por hoxe. Saúdos prá súa muller, que deixou, como vostede, un ronsel imborrábel.

Unha aperta irmán:

Pereira

[Escrito na marxe esquerda:] P.D. Non me pareceu oportuno falarlle por teléfono.

1969-08-31
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 31/08/1969

Buenos Aires, 31 de agosto de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Acabo de leer la primera noticia procedente de Sada que publican los periódicos de Buenos Aires. Se refiere a la llegada a la altura de Pena Miranda, no sé dónde queda, el buque escuela Argentina Libertad, en su viaje de final de carrera de los cadetes. Una buena noticia para los inefables socios del Náutico. Pero no es de esto de lo que quiero escribirte, sino de la pregunta que me haces referente a Jorge Arranz en tu carta recibida ayer. Maruja ya le escribió a Mimina sobre él, precisamente el día que recibíamos, más tarde, la carta de Mimina. Hay que tener cuidado. Aquí pasó nuevamente un proceso de crisis y al día siguiente de hablarme por teléfono, sin que nadie lo proveyese, embarcó para Madrid destino a La Habana, según le dejó escrito a Tove, con un pasaje que le tenían concedido y que parece no era verdad, puesto que ahora no puede salir de Madrid, según le escribió a Varela, a quien le cuenta proyectos que se contradicen con los que le cuenta a Tove, en la carta que escribe a ésta, pidiéndole que le gire dinero para regresar a Buenos Aires. El marchó sorpresivamente de aquí, por lo que sé, cuando los amigos de su padre trataban de internarlo. Nadie le dio aquí tu dirección ni teléfonos y menos la de Sargadelos, pues yo mismo no la sé y naturalmente tampoco el número de teléfono. Tuvo que ser Maiztegui en Madrid. A Varela le dice que ve a Maiztegui y que esperaba ver a Frontini para un asunto de poderes. Aquí dejó hecho un poder para Tove pero se fue sin firmarlo. Esto es todo lo que puedo decirte.
Si por casualidad fuese por ahí debes hacer que se vaya lo más pronto posible. Consulta con un psiquiatra. Tiene manía persecutoria y tú recuerda lo que pasó con su padre. No quiero alarmarte. Te digo crudamente lo que creo debes conocer pues no puedes dejarlo en El Castro mientras tú vas a Sargadelos, o al revés. Su padre debió internarlo con el dolor que tú sabes o debes imaginarte. Nadie puede proveer las reacciones de una persona en sus condiciones. Todos nosotros sentimos pena por él. Maruja ya le dijo algo a Mimina, quizás con menos crudeza. Si hace falta darle dinero no te preocupes si puedes dárselo, pues él tiene aquí, según nos dijo Tove, posibilidades de pagarlo, si no puede respondo yo. Añado, en los últimos tiempos le ponían calmantes en las bebidas sin que él lo notase. Hay que ser amables con él.
En cuanto a lo de Sargadelos, continúa siendo un misterio y es posible que tengas razón en tu sospecha, sin embargo tengo fe en que se resolverá.
Me alegro que te pareciese bien el catálogo. A mí no me satisfizo del todo pues alteraron cuerpos de la tipografía e incluso alteraron el orden de las reproducciones. Pero no importa. En general, luego de haber marchado los oradores contratados, como siempre, no queda nada. Todo volvió al ritmo habitual. La gente envejece plácidamente, sin discusiones. Si a algunos les gustó más la oratoria arrebatada de uno, a otros les pareció más política la tranquilidad del otro, y, en cuanto a la gente de aquí, Argentina, les pareció intelectualmente inferiores a lo que se esperaba. Realmente para ellos fueron García Sabell y Rof Carballo los que mejor dejaron quedar a Galicia. De todas maneras habiendo sido yo el que se le ocurrió, hace muchos años, proponer la venida de gente de ahí, el primero fue Otero Pedrayo, estoy hondamente arrepentido de esa ocurrencia. Es inútil, no sirven para nada las conferencias. En todo caso había que probar cursillos en ambientes universitario, académico o lo que fuese, argentinos, prescindiendo de la colectividad, que puede asistir, si quiere, como lo hacen las secciones culturales de todos los países del mundo. Italia o Francia no envían a nadie para que les hable a los italianos o franceses, por ejemplo, sino para que el valor intelectual de quienes vienen a desenvolver su labor aquí recaiga en beneficio de su colectividad. Pero, en este caso hay que escoger muy bien a las gentes que deben venir. A[lonso] Montero, muy valiente, quedó, lo pienso yo, otros no piensan lo mismo, mejor que Á[lvarez] Blázquez. Se pueden hacer apuestas, tan irrisorio resulta todo, pues se trata, para las gentes, de quien habla mejor. Pero es ingenuo venir a descubrir a Sartre aquí y referirse a temas superagotados en discusiones de hace muchos años. Para esto habría que documentarse sobre Buenos Aires. Varela participa de mi opinión. Te ruego reserva sobre las dos. De todas maneras ambos son superiores a la colectividad, cada día más gagá. Llegará un día en que el público que escuche a los oradores que vengan de Galicia sean todos esqueletos. Ahora los asistentes están artríticos y arrastran como pueden y con mucha saudade, sus piernas por los pasillos de las entidades.
Un gran abrazo para Mimina y para ti de Maruja y mío. Saludos a todos los veraneantes y amigos. (No me dices nada si tiraron la pared del departamento de La Coruña, quisiera, si es posible, que lo hiciesen antes de nuestra ida. Ya sé que no tenéis tiempo para ocuparos de esto pero que José Luis se lo encargue al portero y que éste busque a alguien que lo haga). Otro abrazo:

Seoane

1969-09-01
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1969
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1969 en 01/09/1969


Buenos Aires, 1º de setembro de 1969

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Querido amigo:

Recibín hoxe a súa, conxuntamente con unha de Manuel María, moi gozoso co seu libro e poñendo o defeuto do papel que nós xa conocíamos. Xa lle contestei. Tamén sabía da multa que lle puxeron en Madrid, en xaneiro. Eu estaba entón no Castro, mais díxose alí que de Buenos Aires (Valentín) tiña enviado os cartos. Polo dito por Manuel María, non parece certo. Penso que, de calquer xeito, ten de consultarse isto e facer unha tarefa conxunta coas entidades de Buenos Aires, Caracas e México, pra lle mandar os cartos si é necesario. A min, na súa carta, non me fala do embargo do departamento, senón da fianza que tan posta pra exercer a profesión de procurador. Mais é o mesmo. Eu creo, dígoo confidencialmente, que teñen de informarse ben, cecais por Carnaval si está aínda en Galicia. A xente moza dalá ten boca de frade pra pedir, e pra calquer cousa que deben facer que coste cartos pensan en América. Teñen que acostumbrarse a matinar en sacarlle cartos ás xentes de Galicia, a orgaizarse pra elo. Alí viven máis millonarios e ricos galegos que en América, mais soio pensan nos diste continente. Setenta e cinco mil pesetas pra xentes que se orgaízan non son moitas pesestas. Son 150 persoas en toda Galicia, Madrid, etc., a 500 pesetas. Eisiste alí un movimento verdadeiro, que eu penso que si, ou non esiste nada, i, niste caso, temos de matinalo todo novamente.
Alonso Montero marchou moi impresionado de vostedes e moi contento de ter ido a Montevideo. Eu estoulles moi agradecido. Recibín as fotos. Tamén escribiume Patiño moi ledo co catálogo pedindo que envíen exemprares prós artistas.

Reciban todos vostedes, os do Patronato, e as súas donas e vostede o saúdo da miña muller e meu, e vostede unha aperta de:

[Seoane]

O enderezo de Raimundo Patiño é:
Paseo de Extremadura 32, 4º D.
Madrid, 11

1969-09-02
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1969
Samil
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1969 en 02/09/1969


Samil, 2 de septiembre 1969

Querido Luis:

Estuve ocho días con Isaac y Mimina. Fui también a Sargadelos. ¡Formidable! Pienso hacer un artículo para Chan, la revista de Borobó a quien hay que ayudar pese al gran error de su punto de partida que no pudo ser más desdichado aunque, por lo que dice, le haya sido impuesto.
Hice unas fotos de Isaac y Cosme Méndez debajo de tu impresionante mural; supongo que te han mandado.
Pero no es –o no solamente– de esto de lo que quiero ahora escribirte, sino de lo siguiente. En vista de que Naya renunció y de que Paco del Riego no quiere hacerse de nuevo cargo, a causa de sus ocupaciones, Valentín Paz Andrade, en cuya casa estoy pasando unos días, le escribió a Eduardo Pérez pidiéndole la representación del Centro Gallego para mí. Yo le escribí a Cosme Méndez y no lo hice a Villamarín porque como no me escribe, no sé si querría hacerlo.
Me interesa muchísimo, figúrate. Es la única manera que tengo de venirme a Vigo o a La Coruña y rescatarme de la mediocridad orensana, donde me iría disolviendo con pena y sin gloria; mediocridad y probablemente, en el futuro, hostilidad, ya que los reaccionarios no me perdonan y consideran un gesto de soberbia que haya rehusado la presidencia del Ateneo Fraga Iribarne. “¡Qué se cree ese rojo!” y esas cosas.
Moviliza a la gente que te sea posible. Yo le escribí también a Eduardo Pérez. Creo que tendré cierto derecho, pero...

Cariños a Maruja y mi viejo abrazo para ti de tu amigo.

Eduardo

[Escrito na marxe esquerda:] Recuerdos de Pili y Valentín.

1969-09-05
Carta de Zegrí a Seoane. 1969
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zegrí a Seoane. 1969 en 05/09/1969


Septiembre 5 de 1969

Estimado Seoane:

Acabamos de regresar con mi señora de un viaje a México que duró cinco semanas. Fuimos en automóvil y tuvimos oportunidad de recorrer mucho del país en carro. Mi mujer no conocía México y hemos vuelto ambos muy contentos de la visita. Ahora vuelta a las labores de la temporada. Contesto a su carta del 29 de Mayo y le agradezco el envío de su libro Homenaje a un pájaro1. Tiene como todo lo suyo un ritmo de poética espontaneidad. Aquí en los EE.UU. una revista de la Universidad de Chicago que se llama Triquartely dedicó un tomo grueso a la Literatura Contemporánea Latinoamericana. El tomo fue profusamente ilustrado. Entre las ilustraciones se encuentra un grabado suyo que nosotros le suministramos. Es el grabado que empleamos en el cartel-anuncio de la exposición de grabados. No tengo ningún ejemplar de la revista y últimamente no he podido conseguirlo en Nueva York. Pero es muy probable que se venda en Buenos Aires porque hay en ella varios escritores argentinos (traducidos) y varias ilustraciones de pintores argentinos. El señor y la señora Lorenzutti estuvieron también una tarde por esta galería. Era una tarde con lluvia y cuando la galería estaba oficialmente cerrada. Ellos se iban a Europa y no pudimos atenderlos. Conversamos brevemente en la galería. Como siempre nuestros recuerdos y saludos para Usted y Maruja,

Armando Zegrí
1. Refírese á obra de Seoane, Homaxe a un paxaro.

1969-09-26
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 26/09/1969

Buenos Aires, 26 de septiembre de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

contesto tus dos cartas que recibí casi seguidas, acompañada una de ellas por la fotocopia de la carta del hijo de Arranz y un artículo de Moure Mariño en la otra. Del hijo de Arranz no sé qué decirte; por las cartas, fantasías, contradicciones, y por el tono general con que están escritas puede uno muy bien darse cuenta de su situación. Es una tremenda desgracia que no creo tenga solución fácil. A mí al menos no se me ocurre ninguna. Como te puedes imaginar es pura fantasía lo de la condena y persecución en Buenos Aires. Marchó para esa sin que nadie supiese que se iba, cuando se dio cuenta que los amigos de su padre iban a ponerlo en manos de médicos y le estaban dando (sin que al parecer lo percibiese) calmantes en los líquidos, y su manía persecutoria lo sigue ahora a Madrid con el asalto en la Cibeles. No sé qué decirte de todo esto. Tampoco sé qué puede hacerse. La familia de aquí se desentendió de él. Solo Tove y nosotros –algunos amigos de su padre– estamos preocupados. Quizás habría que buscar gente que en Madrid consiguiese por medio de la Embajada lo hiciesen llegar a Cuba junto a su tía y su primo, que puede tratarle. No sé. En carta a Varela le dice que había llegado a Madrid sin dirección alguna, que por casualidad había encontrado solo la de él en el bolsillo, pero al mismo tiempo te escribe a ti. Frontini no pudo hacer otra cosa, me dijo, que darle algunas cartas de presentación para cuando llegase a La Habana. De modo que el problema está ahora como hace un mes, o algo más, cuando dejó esta ciudad. Quizás también habría que conseguir que lo repatriasen por el Consulado argentino. Con Frontini solo hablé por teléfono. Nos veremos estos días. El artículo de Moure M. Es bueno. Lástima que se arrepienta tarde. Nada puede hacer que Galicia recobre su tiempo y nada que nos haga cambiar en nuestros defectos. Estos días entrego mi monografía Castelao artista a Ediciones Alborada, dicen que quieren editarlo, espero que sea así. Lo hice hace dieciocho años, en 1951. Le añadí un epílogo con alguna intención alusiva a posiciones actuales y apenas toqué a su texto. Continúo pensando lo mismo en general sobre la obra de Castelao y sobre Castelao. Pero aún no estoy muy seguro de que se publique. Para que lo hiciesen, creo yo, tendrían que haber vivido siempre ahí, no digo más, y no haberme visto jamás la cara, entonces estoy seguro que se publicaría.
De todas maneras lo entrego uno de estos días. Es algo que hice en momentos de mayor fe. Ahora creo en muy poco y a medida que sean más individuales y lánguidas las canciones de protesta irán diluyéndose más mis convicciones. A medida que crecen las del vate de Caracas y se confunden con las de Valentín Fernández. Todo esto resulta extraño para ti. Algún día te explicaré mejor.
Yo continúo con las exposiciones. Van bastante bien y en estos días sale Otros retratos furtivos. Te enviaré un ejemplar tan pronto como salga.
Saludos a todos. Abrazos muy fraternales para Mimina y para ti de Maruja y míos.

Seoane

1969-10-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 14/10/1969

Buenos Aires, 14 de octubre de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

No conozco al tío de Arranz, tengo noticias de que no se portó demasiado bien con Jorge, pero es posible que estas noticias no sean correctas. Ayer, efectivamente, llamó por teléfono cuando no estaba yo en casa. Es posible que lo haga hoy. No me molesta que este señor me hable. Creo que hay que buscar una solución a este asunto y quizás pueda ocurrírsele algo. Nos alegró mucho la noticia de Rosendo, creemos que pasó la parte más difícil del ingreso en arquitectura según es fama. A Camilo parece que también le va bien en La Plata y está contento con su nuevo domicilio y de sus compañeros. Nosotros estamos edificando aquí, en la terraza, haciendo una galería con techo correspondiente, etc. casi un departamento, 36 metros cuadrados cubiertos y divididos en dos ambientes, uno que agranda el living y otro el estudio. Llevamos más de un mes en obras pero creo que va a quedar muy bien. Estos días tuvimos como obreros dos alemanes, un portugués, dos italianos, dos paraguayos, un polaco y un argentino, ningún español, y todas estas nacionalidades representan a todos los gremios, herreros, carpinteros, albañiles, pintores, etc. Estamos cansados de obra y sin poder hacer nada. De la revista Chan recibí dos o tres números desde que salí de ahí. Pagué la suscripción por un año y por avión y o no la mandan o pasa algo con el correo. Más bien pienso que no la mandan, pues el correo ahora funciona regularmente. Ya veré, pues, ahí los números. No vi ninguno de los dos números dedicados a Sargadelos. También me escribiste de otro artículo en otro número. Y en cuanto a Ferreiro, ya que dices que llegó a conocimiento de los jóvenes mi inquina, te mando copia del origen de ella por si te queda alguna duda sobre su moral y oportunismo. Yo no aspiro a nada políticamente, pero trato de ser justo en estas cuestiones y prefiero un enemigo provincial de sindicatos en la provincia de La Coruña, que me ofrecieron el 36 y ahora sería un mandamás encanallado. No acepté, –como no aceptaron otros– porque no podría levantar más la cabeza de vergüenza y porque no podía además hacerlo cuando mis compañeros iban a la cárcel o morían. Yo mismo estaba escondido. No olvides que en ese momento fui un abogado muy joven y a quien le auguraban un porvenir en su profesión. Por eso mismo no perdono y si perdono lo hago con condiciones. Los jóvenes pueden seguir a un hombre cualquiera, caudillo o poeta, aunque éste sea loco o un idiota. Esta es la ventaja nuestra que si nos creemos jóvenes, o lo somos en algunas cuestiones, no lo somos en tiempo. Hemos vivido más y es más difícil engañarnos. A mí no puede engañarme Ferreiro que muerde la mano del amigo que le ayudó y llama cobarde a quien no lo era cuando él probó serlo. Ellos pueden decir de mí, o de otros como yo, que vivimos con los muertos. Sí, es verdad, aparte algún familiar, por entonces cayeron algunos de mis amigos más queridos y siempre están conmigo. Eran idealistas que supieron morir, otros fueron a la cárcel por años y otros sufrieron humillaciones. Yo tuve suerte y perdí todo lo que quería. Los que traicionaron pueden cambiar, ya lo sé, pero que sientan vergüenza y no juzguen a los que se mantuvieron íntegros. Nadie puede juzgar conductas, y, menos que nadie, los poetas de Lira bélica uno de los cuales es Celso. Ya sé que la gente cambia, ¿Por qué el falso Gulliver que parece haber cambiado, no espera que cambien los “enanos” de la emigración? Me tiene sin cuidado lo que piensen los jóvenes con respecto a esto. Me siento joven, traté de serlo siempre y por esto mismo nunca halagué a las gentes por su edad. Pero si son de verdad jóvenes que no hagan cantos sentimentales de viejas, ni tomen por auténticas a gentes que jamás probaron serlo. Son jóvenes y mantienen relaciones con tipos gansters como V[alentín] Fernández, camaleón político. Prefieren esa relación a la nuestra, seguramente porque en muchos casos fuimos enemigos de sus padres, de nuestra misma generación y pesa en ellos la versión de éstos sobre lo ocurrido. Les molesta, en el fondo, nuestra línea de conducta y a mí me importa poco el color del ideal que defiende cada uno, sino la conducta del que lo defiende. Quien pregunte por mí que se remita a las publicaciones de la época y a todo lo que hice, muy poco desde entonces; a Nós por ejemplo en una entrevista de Álvaro de las Casas hecha a estudiantes cuando yo era uno de estos . No creo haber cambiado demasiado. Y en cuanto a los jóvenes allá ellos, no tengo por qué creer que tienen razón solamente porque son jóvenes. Ahí te va el poema. Fue publicado en Lira bélica (antología de poetas de guerra) de José Sanz y Díaz (págs. 164 y 165), Editorial Santaren, Fuentes Dorada 27, Valladolid, 1939.


Prisioneros

Van llegando los vencidos, Los vencidos van llegando, doblados, sucios los cuerpos
llenos de lacras y harapos.
Por la carretera blanca,
van llegando, van llegando.
Grutas de miedo sus ojos,
temblor de duda sus pasos.
Los odios de sus mentiras
ya se han amortiguado.
– ¡Camaradas, tengo hambre!.
– ¡Camarada, estoy cansado!.
– Ven y descanse el amigo.

¡Toma y hártate, hermano.
¡Les damos pan y sonrisas,
les damos luz y pan blanco!
(Ay, el blanco pan de Dios,
ay, el blanco pan ganado
con la sangre de la lucha
con el sudor del trabajo).

Por la carretera blanca,
Los vencidos van llegando,
Poco a poco, poco a poco,
lentos, hundidos, doblados.
En la sombra de sus rostros,
huellas de hambre y cansancio
de horas febriles, muertas
y cabellos despeinados.
Ya no hieren los rencores
En los pechos apagados.
En las ruinas sagradas
les esperan los soldados:
Sonrisas de caballeros,
abiertos en cruz los brazos:
– Venid, los hijos perdidos,
venid aquí, descarriados.
¡La sangre de nuestros héroes
os tiene recuperados !.
La Patria –al fin es la Madre–
os extiende ya sus brazos.
– ¡Viva España, camaradas!
¡Camaradas, viva Franco!


Van llegando los vencidos,
los vencidos van llegando!.


Celso Emilio Ferreiro Minguez.


Puedes enseñársela esta carta a cualquiera, joven o viejo, quien quieras. Por mi parte no tengo de qué avergonzarme. Continúo siendo el mismo. No cambié fundamentalmente desde 1929.
Se publica lo de Castelao. Ya está en la imprenta y hoy te mando Otros relatos furtivos. Lo de Castelao sólo puede publicarse aquí. Ya lo leerás. Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina, para ti, Rosendo, Xosé y saludos para José Luis, Ángel, Marentes, etc. Y en especial para Mariluz. Otro muy fuerte de:

Seoane

1969-10-26
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969
Montevideo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1969 en 26/10/1969


Montevideo, 26 de outono de 1969

Sr. D. Luis Seoane
Montevideo, 1985. Piso 13
Bos Aires

Benquerido amigo:

Con moito retraso, resposto a súa amabre carta, de data 1 de setembro derradeiro. Non o fixen denantes, agardando a chegada de Canabal, cousa que acaba de acontecere.
Asegún Canabal, a frase churrasqueira de vostede (“a xente moza dalá ten boca de frade pra pedir...”) parece confirmarse. E digo parece, porque teño a impresión de que o informante (concretamente Salvador de Lorenzana) supoño que olla por riba do lombo á xente da UPG ou porta da orgaización. En fin, Fernández del Riego díxolle que no asunto de Manuel María había moito ruído e poucas noces, e que non facía falta que deixara diñeiro algún... O mismo Canabal quedou moi solprendido. Nembargantes, nós, desde eiquí, acabamos de remesar 5.000 pesetas.
A Xunta Departamental de Montevideo acaba de concedernos por unanimidade, os seguintes nomes galegos pra nomenclatura (vala a redundancia) das rúas da cidade: Castelao, Emilia Pardo Bazán, Curros Enríquez, Antonio Pereyra, Joaquín de la Sagra, Ramón del Valle Inclán, Lugo e Santiago de Compostela. Fixemos unha escolleita de figuras que tiveron aituación importante na época da colonia (como Xaquín da Sagra, irmán do famoso naturalista), no ensino do Uruguai (Antonio Pereyra), e logo mezclamos figuras literarias (que non están na nomenclatura) con Castelao, ademais de Lugo e Santiago (que eran os únecos lugares importantes sin desiñar). Pois ben, en xaneiro, aproveitando que se cumpren vinte anos da morte de Castelao, pensamos inaugurar oficialmente a rúa que o relembrará, pra sempre. Queremos facerlle un bo homaxe, dándolle un caráuter eminentemente político (agora ca Embaixada franquista está á ofensiva, sin que nadie lle pare os pés). A idea que temos, polo de agora, é adicarlle unha praca de mármore. Pro gustaríanos moito que vostede nos aconsellara ao respeito. Tamén pensamos faguer unha mostra bibliográfica.
Tivemos carta de Díaz Pardo, donde nos di cos cartos obtidos na venda dos grabados debemos de mandarllos a vostede. Faltan dúas persoas por pagar (supoñemos que Canabal tamén mercará algunho). Tan pronto solucionemos este incomenente e viaxe alguén do Patronato a Bos Aires, arreglaremos todo. Asimesmo, dinos co envío das cerámicas en tránsito, en barco arxentino, non é posibre, pro entendemos que debeu habere outro xeito de que veñen. Parece que Alonso Montero faloulle moi ben do Patronato. En fin, pras XV Xornadas de Cultura Galega, con tempo, quizaves todo se arranxe. Vostede dixera nalgunha vegada que poderían vir tapices. Non deixe de confirmarnos si elo é fautibre aínda. E nada máis por hoxe, como non sexa que lle adxunto un anaco de De Frente, o xornal de máis tiraxe, sobor Manuel María. Lembranzas prá súa muller. Unha aperta forte.

Pereira

P.D. Mandámoslle catálogos xa a Patiño (e 100 a Díaz Pardo).

[Anexo.]

Montevideo, Lunes 20 de octubre de 1969
La Semana Literaria
Poeta Gallego
Manuel María F. Teixeiro nació en Outeiro de Rei en la Terra Cha, provincia de Lugo, Galicia, en 1930. Es el escritor gallego más fecundo entre los surgidos en las últimas décadas, su obra ha evolucionado de un ensimismamiento existencia a un realismo histórico directamente unido a la problemática gallega. En este sentido, su producción más reciente (Mar Maior, Remol, Proba documental) constituyen un aporte a la poesía social. Arrestado en los primeros meses del año en el curso de un recital efectuado en la Facultad de Ciencias Políticas y Económicas de Madrid, salió en libertad previo pago de una fuerte multa. El poema que hoy presentamos pertenece al libro inédito Remol, y es una muestra de la Galicia, sumida en la miseria del minifundio, que se integra en las luchas del Tercer Mundo y proclama la necesidad de cambios radicales no ya en su reducido ámbito , sino en todo el territorio español. La versión al castellano pertenece al propio Manuel María.
NOTICIAS
Escribo en febrero, bien metido en la segunda mitad del siglo veinte, para decir que de Seoane, en el valle de Lemos, hoy marcharon quince mozos, quince, al extranjero. Y de Gueimonde, allá en Pastoriza, donde nace el Miño, se fueron otros veinte. Los diarios no traen destacados estos sucesos que, a lo mejor, no tienen importancia y son ya casos previstos y estudiados en los grandísimos Planes de Desarrollo. Todos estamos muy tristes –es la pura verdad– y cruzados de brazos contemplando como la tierra se queda poco a poco sin hombres que la trabaje, sin pechos amorosos y viriles que siembren amor en sus entrañas. Filas e filas de hombres mozos, la mocedad en flor, la flor de la mocedad, los más decididos y valientes– buscan los caminos que los conducen a tierras, abundantes, productivas en las que pueden hallar pan y trabajo. ¡Es la protesta muda, irrebatible, contra la miseria, el hambre, el mal pasar..! ¡Es la protesta terrible, silenciosa! ¡Son las razones del hambre, de la miseria que les dan a estas gentes una potente fuerza de gigantes para poder abandonar sus campos en busca de pan y de trabajo! ¡Nosotros quedamos huérfanos, tristes, llena de asco y horror el alma! ¡Y en el recoveco más íntimo del pecho también nos nace a nosotros –tan arraigados– el deseo irreprimible de emigrar..!

1969-11-01
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 01/11/1969

Castro, 1.11.69

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Hace unos días recibí la tuya del 14.10, que se habrá cruzado con otras notas que te he enviado. Una de ellas las copias de las últimas cartas cruzadas con el Ministerio de Industria, cuyo trámite no avanzó más desde entonces. Es de suponer que el nuevo titular no mejore la intención del anterior. Acaso dentro de unos días a la vuelta de un viaje a Barcelona intenté ver [en] Madrid al subsecretario de turno. Veremos. Para Barcelona salgo pasado mañana a montar lo de Hogarotel.
Al pasar por Madrid, pasado mañana, estaré con Chávarri quien me llamó, me pidió perdón por su silencio y me recomendó atendiese una invitación que me hizo Relaciones Culturales para participar en un congreso/exposición sobre tapiz, tejidos, diseño industrial, etc. Le prometí que llevaría yo mismo dos tapices tuyos y dos míos. En cuanto a presentar alguna ponencia por mi parte lo veo muy difícil pues ni sé ni tengo tiempo para preparar algo. El congreso se celebra el 3, 4 y 5 de diciembre próximo. Calculo que además tú no estarás para esa fecha. Ya te diré qué es lo que hablo con Chávarri y cuál es su pensamiento sobre los proyectos que tenía.
Visitas argentinas: entre otras, algunas que creo ya te dije con Lorenzutti, tuvimos dos días aquí a Falcini, lo llevamos a Sargadelos y lo dejamos en Santiago. Mucha edad para viajar solo tanto. Anda el hombre bastante a rastro. Ayer por la mañana estuvo Sobreira, que siguió viaje a Sargadelos donde por la tarde lo atendieron.
Jorge Arranz; lo veré pasado mañana. Hoy me dijo que el embajador de Cuba le había dicho que tenía concedida la entrada en la isla. Quedé en estudiar con él lo de su pasaje. Se le fue ayudando a medida lo necesitó.
Las cosas por Sargadelos avanzan. Poco le va a faltar para que la obra quede terminada este año. Y a lo mejor queda terminada. Y salvando todos los complejos problemas que hay que remontar para poner una de estas cosas en marcha (y que me tienen en el límite de mis fuerzas) todo se desarrolla normalmente. Hice seis cacharros para el Castro y aproveché para hacer otros seis para Sargadelos. Estos son jarras/esfinges que además de contener líquidos contienen soluciones a enigmas de grupos genéricos de personas. Algunas de estas soluciones las redactó Dieste y otras yo. Se trata de un pequeño juego y esto a Rafael le divierte.
Leí con la atención que se merecen tus cosas tu aserto sobre el vate de Caracas. Yo no decía que llegara a conocimiento de los jóvenes tu inquina, como me atribuyes, pero esto no tiene demasiada importancia. Mis notas sobre esto en mi anterior ni siquiera trataban de polemizar nada contigo sobre ello. Creo que estaba claro que lo que decía era que entendía que no era conveniente el manifestarse así sea cual sea tu intención al llevar tu pensamiento más allá de un ámbito de amigos. Yo no estoy, sencillamente, de acuerdo contigo sobre este tema y ni siquiera el poema de Lira bélica me ponen de acuerdo. Si el mismo criterio selectivo tuviésemos que aplicárselo a la mayor parte de nuestros amigos que por alguna razón han tenido que quedar aquí en esos momentos tendríamos que eliminarlos de nuestro santoral. Vivir aquí aún en estos momentos lleva inevitablemente aparejadas claudicaciones, al menos aparentes, de las que no se libra ningún hijo de vecino. No digamos en los momentos esos de la Lira bélica en que el negarse a hacer lo que en ese sentido te pedían era ofrecer motivos para que hiciesen contigo lo peor que puedas imaginar. Yo mismo con harto dolor me he visto obligado a pintar emblemas, símbolos y retratos de los autores y de los fundadores de esas liras y a firmarlos incluso y si alguien me viniese a pedir cuentas ahora por eso me parecería que las cuentas me eran pedidas por cualquiera menos por un juez. Por otra parte creo que lo que nos debe de interesar es la conducta última de los hombres, la conducta a la que arriban como consecuencia de su experiencia humana. No me parecería encontrar el menor practicismo, siquiera moral, en pedirle cuentas de su pasado a quien hoy llega bien a donde yo estoy. Por el contrario pasados muy limpios de amigos comunes dejan de interesarnos cuando vemos que por conveniencia o por lo que sea hoy se encuentran en otro camino. Y no puede haber otra mecánica de conducta, Luis, porque lo otro sería llegar a una confusión fantástica, de la que solo se benefician los que siempre se benefician de las confusiones. Porque te aprecio digo que debemos olvidar ese asunto y que cada uno haga lo que quiera. Pero, en fin, para empezar por ser fiel a mi principio, haz lo que te parezca pero no me pidas que deje de hacer yo lo que me parezca a mí.
Para terminar dejo nuestra admiración y nuestro agradecimiento por tus estupendos y nuevos retratos furtivos la mayoría de los cuales ya conocíamos y que por más conocer más gozamos de su delicia pesimista frente al material humano.
Me supongo que estaréis casi preparando las maletas. No dejéis de anunciar vuestra salida y de hacernos conocer vuestro itinerario. Sabéis como celebramos vuestros éxitos.
Te escribiré desde donde pueda. Estoy aplastado de trabajo.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja de todos nosotros.

Isaac

La operación Sargadelos parece que atrae a la gente como la miel a las moscas. Me piden que exponga la idea de Sargadelos en relación con la cerámica gallega en un colegio de Santiago, colegio mayor, exclusivamente para estudiantes en un par de lecciones y coloquio. Me piden que lo acepte pues es una cosa exclusivamente para información de estudiantes. Lo malo es que tal colegio es la Estila. Me parece obvio decirte por qué no puede defenderme de frente. Ya veremos como hago. No sé. Es difícil. No sé.

1969-11-09
Carta de Falcini a Seoane. 1969
Milán
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1969 en 09/11/1969


Milano, 9 de Noviembre de 1969

Querido amigo:

He tomado contacto con España a través de Dolores [Ibárruri], magnífica mujer, un gran espíritu de lucha, una gran nostalgia de su patria que alimenta su razonado optimismo fundado en actualizada información. Pasé una hora oyéndola vibrar.
Luego, Madrid, hermosa ciudad, recorrida con la cordialidad de Maiztegui. Los amigos suyos y de Frontini, Marcial Suárez, Manolo y Joaquin, amigos que me trataron muy generosamente, recordándolo a ud. mucho con mucho cariño. Además, el Prado -Goya en su época negra, que lo hace único con el plafón de San Antonio de la Florida.
Y las artesanías de América, en especial de México, arte popular de inagotable ingenio y belleza.
A continuación, Santiago con su Magnífico Pórtico de la Gloria que he visto largo de tiempo, con la colaboración de su amigo el profesor Piñeiro y de nuestro amigo Díaz Pardo y su mujer Carmen, mostrándome los encantos de su taller de Osedo, prolongados en el taller de construcción circular, en compañía del arquitecto constructor. Allí vi trabajar simultáneamente a las artesanas del lugar en la ejecución de hermosas piezas y me enteré de muchas cosas agradables en las que Ud. tiene intervención. Y todo esto, con un hermoso paseo costeando las rías y el amplio paisaje de Coruña, tan hermoso como inesperado. [Del] bello espectáculo de las arquitecturas románicas, pasé a otras igualmente medioevales e históricas, las de Barcelona, vistas de noche con su amigo Losada, profesor que me habló con gran inteligencia de la situación. Y más tarde, con Audivert y su exposición en el Instituto Francés. Ahora hago una pausa con Badi para salir muy en breve para Roma. Allí espero ver a Alberti y volar para Buenos Aires enseguida.

Hasta muy pronto, reciban un gran abrazo Ud. y Maruja de su amigo de siempre.

L. Falcini

1969-11-12
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1969 en 12/11/1969

12.11.69

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una mía antes de emprender viaje a Barcelona. En Madrid estuve almorzando con Chávarri. Allí dejé los tapices que te decía para ese congreso-exposición. Me zafé de intervenir en él pero me atraparon para intervenir en otro que se celebra a continuación sobre diseño industrial y me han puesto por tema: “El diseño factor de desarrollo económico”. Me dijeron que era necesario que aceptara como base para dar entrada al congreso de aquí, el cual están, siguen, en la idea de celebrar en mayo, en Sargadelos. Por mí no va a ser obstáculo y haré esa comunicación. Claro que toda esa gente está con mucho miedo de que los cambiantes cambios recientes les cambien a ellos también. Vamos a verlo. Pienso que acaso, si se celebra podríamos hacerlo coincidir con la inauguración oficial, o no oficial, de la fábrica. Darle dos vertientes: una técnica con el congreso y otra histórica con un par de conferencias como pensábamos. Y acaso para que no fuese una empresa industrial comercial la que se arrogase estas cosas, que fuese la empresa la que ofreciese el marco y el colegio de arquitectos o bien este y la Academia Gallega invitasen a los actos. Son ideas al vuelo. Y tiempo habrá de irlas perfilando. En Barcelona estuve con Basilio y los del Centro Gallego. Cenamos una noche con Risco en el Canari de la Garriga, y nos hemos acordado, naturalmente, de ti. Te esperan.
Sigo preocupado con la otra invitación que te hablé para ese colegio de Santiago. Vamos a ver. Sargadelos sigue siendo una empresa clandestina sin cupo de combustibles. El subsecretario cambió pero el Ministro ascendió a la cartera de Asuntos Exteriores. Vamos a hacer un desesperado intento en Lugo aprovechando la coyuntura a ver qué pasa.
Anúncianos cuando salís de ahí y el itinerario.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja, Vuestro

[Díaz Pardo]

1969-11-19
Carta de Whitelow a Seoane. 1969
Nova York
Bos Aires
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1969 en 19/11/1969


19 de noviembre de 1969

Señor Luis Seoane
Montevideo 1985
CAPITAL

Querido Luis:

Quiero recordarte que, como todos los años, estamos preparando la exposición Máximo 40 x 50, y que mucho nos gustaría poder contar con obras tuyas para la oportunidad.
La muestra está prevista para el 10 de diciembre, pero necesitamos una de las obras con anterioridad para la foto del catálogo.

Sin más por el momento, recibe un abrazo cordial,

Billy

1969-11-24
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1969 en 24/11/1969

Buenos Aires, 24 de noviembre de 1969

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tus dos cartas últimas, hoy, con mucha pereza, las contesto. Está haciendo un calor insoportable, el verano se adelanta en unas cuantas fechas. El otro día, estuvo aquí Camilo con un grupo de hijos de gallegos, en casa, una pequeña reunión casi de despedida. Saldremos de aquí entre el 5 y el 10 del mes que vienes. Vamos a Londres y de esta ciudad a Barcelona, luego Madrid, probablemente Gijón y después La Coruña. Aparte Londres el itinerario es el de siempre.
Mi libro sobre Castelao haciéndose de prisa y corriendo, debe salir después del 25, sospecho que con bastantes erratas dada la prisa. Siento mucho que hubieses dedicado tanto espacio al vate de Caracas y siento también que tengas tanta confusión o escepticismo sobre la conducta de las gentes. No es igual trabajar de obrero pintor y pintar símbolos, cualesquiera que ellos fuesen, que, terminada la guerra, acabando de ser soldado, es decir, no corriendo peligro, dedicar un poema canalla a los vencidos. Hay más, todo es cuestión de buscarlos. Toda esta reacción mía nació de una frase tuya en la carta del 10, tú te olvidaste de lo escribiste: “Tus iras contra el vate de Caracas, nada disimuladas, creo que nada convenientes, son de conocimiento público”. En cuanto a si es o no conveniente se trata de un problema moral, depende del estómago de cada uno aceptar o no determinadas conductas y de la limpieza de las ideas que defendamos. Sobre el conocimiento público de mi opinión me tiene tan sin cuidado que te rogaba que no lo desmintieses y que lo afianzases en todo caso con una de las pruebas que la justifican, las otras vienen después. Fatalmente vienen. Y se acabó, creo, este asunto en cuanto a continuar discutiéndolo tú y yo. Pero no dudes que siempre defenderé a quienes mantienen su ideal lealmente, aunque no piense como ellos y siempre despreciaré a quienes habiendo cambiado de ideales no respeten como deben a los que mantuvieron los suyos en los peores instantes.
De aquí no tengo nada que decirte. Todo lo hablaremos. A Camilo le dejaremos cuando marchemos, dinero para algunos meses. Supongo un éxito la exposición de Hogarhotel y no puedo imaginarme que juegos de Rafael puedan transformarse en porcelana, pero estoy seguro que hechos por ti serán muy interesantes. De Chávarri no supe más desde que lo vimos en Madrid, como no supe de nadie de esa ciudad aparte Marcial y Patiño. Tuve una tarjeta de Lorenzutti y una carta de Falcini que quedaron muy agradecidos de vosotros y yo me alegro mucho de que hubiesen conocido por tí algo de Galicia. En estos momentos hay dos grandes exposiciones aquí, una colección de un museo norteamericano desde Cezanne y Gauguin hasta hoy, y otra “Confort Humano”, ésta en la rural, una gran exposición dedicada a la arquitectura y al diseño industrial del mundo, participando grandes arquitectos y diseñistas. También hubo un interesantes congreso internacional de arquitectos con más de 3.000 participantes y simultáneamente uno de arquitectos jóvenes y estudiantes de arquitectura en el que quedaron políticamente muy bien los catalanes, uno de ellos un Goytisolo. Hubo muchos incidentes y los resultados de ambos congresos muy buenos.

Y nada más por hoy. Saludos a todos los amigos comunes. Abrazos para Xosé, Rosendo, Mimina y para tí de Maruja y míos:

Seoane

1969-11-25
Carta de Hertzriken a Seoane. 1969
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Hertzriken a Seoane. 1969 en 25/11/1969


Buenos Aires, 25 de noviembre de 1969

Sr. Luis Seoane:

Estas pocas líneas para agradecerle el haber hecho posible su inclusión en la muestra que presenté en una empresa de nuestro medio. Como lamentable no nos vimos en la presentación, le adjunto unos catálogos y le participo de la dirección de mi estudio –que figura al pie del mencionado– donde quizá si Ud. lo quisiera podría estar representado permanentemente.

Hasta pronto

RORY HERTZRIKEN

1969-12-14
Carta de Seoane a Tavoni. 1969
Bos Aires
Nova York
Carpi
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Tavoni. 1969 en 14/12/1969


Buenos Aires, 14 de diciembre de 1969

Sr.
Efrem Tavoni
Castello del Pio
Carpi

Distinguido señor:

Recibí hace unos meses su carta en la que se refería a mis grabados, no la contesté por no encontrarme en la Argentina. Pero puede usted quedarse con aquel que más le agrade, a cambio, envíame el catálogo, pues no he recibido ningún ejemplo. En una carta me hace usted referencia a un segundo envío y no he recibido ninguno de los dos envíos. Le agradezco me mande el catálogo y la medalla. Los otros dos grabados hago donación de ellos al museo de Carpi.
Mi dirección a partir de enero y hasta fines de abril que volveré a Buenos Aires es: Luis Seoane. Cerámicas del Castro. El Castro de Osedo. La Coruña (España).

Saluda a usted muy atentamente:

[Seoane]

1970-01-20
Carta de Seoane a Palmás. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1970 en 20/01/1970


La Coruña, 20 de Enero de 1970

Sr. D. Ricardo Palmás
Buenos Aires

Querido amigo:

Llevamos ya unos días en La Coruña y necesito la dirección de José A. Fernández, el que fue gerente del Centro Gallego para reanudar mi colaboración con la radio. Nunca tuve su dirección, solamente el teléfono, que es 740-4770, debo escribirle y mandarle mis notas. Le rogaría me la proporcionase lo más rápidamente posible.
Conseguimos algún disco en Londres para usted. Casi todos agotados. También los “test” para Martínez Romero, de quien recibimos una felicitación de Año Nuevo cuando llegamos al Castro. Galicia está lo mismo que hace unos meses y lo que más se nota es la indiferencia desdeñosa del pueblo gallego, en general del español, es decir, de lo que queda del pueblo gallego, pues lo más joven y enérgico emigró o está emigrando. Estuvimos en Londres con Ramón Lugrís y le recordamos; en Barcelona con Losada, y con Patiño y Álvarez en Madrid, trabajan lo que pueden. Losada prepara cursos y trabajos literarios. Patiño tiene hecha más de una exposición. Por mi parte preparo la exposición de Madrid y nuevas piezas de Sargadelos, fábrica casi terminada y que resulta modelo en su género. Ya hablaremos de todo al regreso o ya escribiré nuevamente. Por favor envíeme la dirección de José A. Fernández, si no no tengo a quien dirigirme para esta cuestión de la radio.

Un gran abrazo de los dos para todos, Inés, Pilar y Tito y para usted:

[Seoane]

1970-01-20
Carta de Seoane a Payró. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Payró. 1970 en 20/01/1970

La Coruña, 20 de Enero de 1970

Sr. Julio E. Payró
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace un mes que salimos de Buenos Aires y después de haber estado en Londres, Barcelona, Madrid, nos instalamos en La Coruña donde me propongo trabajar, hacer algunas nuevas piezas de porcelana, pintar y probablemente ilustrar el Martín Fierro para una editorial madrileña. Probablemente, porque como en el caso de Shaw, –salvando las distancias–, con el Sr. Goldwin de la “Metro Goldwin Mayer”, el editor está interesado en el arte y yo, en este caso, en el del editor que solo edita obras sin derechos de autor, interesado en el dinero. Claro que no es del todo verdad pues me gustaría hacer esas ilustraciones, probarme haciéndolas, con un tema que sería para mí resúmen de diversas experiencias visuales y una especie de homenaje a un campo que no viví pero soñé de niño. Ya sé que otros las han hecho muy bien, desde Zavattaro y Belloc hasta Castagnino y Alonso, pero creo que es un intento que debo acometer.
En Londres volvimos a ver sus museos, hacía veinte años que había estado allí y todo está claro, muy cambiado. En 1949 aún se racionaba la comida y quedaban grandes espacios de casas derruídas por los bombardeos. El Museo Británico continuaba teniendo piezas valiosas enterradas en algunos sitios de modo que no habíamos podido ver la escultura asiria y algunas esculturas orientales. Ahora las vimos y nos maravillaron. Conocía piezas aisladas en uno y otro museo europeo, pero nada tan importante como lo que encierra el Museo Británico. En la Tate Gallery pudimos volver a ver algunas salas y adquisiciones nuevas, pues otras estaban destinadas a la pintura Isabelina, una pintura cortesana, muy bien realizada, en muchos casos, pero que a mí no me satisface, aún reconociendo su gracia, el valor de la línea, del ornamento y su carácter documental. Naturalmente que algún gran artista ofrece sobre uno un poderoso atractivo, Holbein, pero son los menos. Luego de los museos hemos vuelto a gozar de las calles de Londres, las calles del centro, ahora racialmente más mezcladas, negros, indúes y toda clase de “latinos”. La calle es el más bello espectáculo de cualquier ciudad y más en Londres, donde repentinamente un excéntrico cualquiera realiza para nosotros un acto inusitado sin quererlo o sin saberlo.
Ya iremos escribiendo con tiempo de Barcelona y Madrid, ahora solo quería darles señales de nuestra vida. En cuanto a Barcelona soy parcial, admiro a esta ciudad por sus gentes y por la ciudad misma más que a cualquier otra de la península excluyendo, claro es, a Santiago y a La Coruña. Ahora mismo contemplo desde la ventana unas olas inmensas que se chocan con las rocas y se deshacen en espuma convirtiendo en infantiles cualesquiera clase de esculturas hidráulicas.
Antes de venirnos recibimos una felicitación de Año Nuevo con un bello dibujo suyo que agradezco mucho y que por las gestiones últimas de Buenos Aires, pasaporte, pasajes, etc., y por mi natural vagancia, no acusé recibo, lo hago ahora más de un mes después.

Un abrazo de Maruja y mío para los amigos comunes, Alicia, Ghio, los González Lanuza y los Romero y otro más grande para ustedes tres, María Inés, Silvia y usted:

[Seoane]

1970-01-21
Carta de Seoane a Scheimberg. 1970
Nova York
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1970 en 21/01/1970


La Coruña, 21 de enero de 1970

Sres. Aída y Simón Scheinberg
Buenos Aires

Queridos Aída y Scheinberg:

Hoy empezamos a escribir cartas a los amigos. Entre resfríos, yo no lo tuve, Maruja sí, viajes, visitas a los parientes y amigos, no nos quedó tiempo para escribirles aunque siempre les recordamos. Volvimos a Londres después de veinte años. Habíamos estado en 1949. Todo está muy cambiado, pero continúa gustándonos mucho, es una gran ciudad en la que creo podríamos vivir con gusto. Es la misma sensación que experimentábamos en 1949. Los ingleses tienen muchos defectos, pero tienen fantasía, humor y son acogedores, claro que no me olvido de Gibraltar y las Malvinas, pero sospecho que ese peñón y estas islas las tienen para que los gobiernos español y argentino tengan pretexto, a cuenta del imperialismo inglés, para esconder, cuando conviene a esos gobiernos, otras cuestiones. No me entiendan mal, por mi parte no renuncio a reivindicar ambos territorios, pero me gustaría que antes esos gobiernos resolvieran los múltiples problemas de las naciones a que se deben. Por ejemplo, no acabo de entender por qué se ofrece cooficializar el inglés y castellano a los gibraltareños y un grado de autonomía que ni siquiera éstos piden y eso no se hace con los idiomas gallego, catalán y vasco y no se les da la autonomía a que tienen derecho y piden, pues se trata de países con territorio más importante que el de Gibraltar y que vienen solicitando sus libertades desde hace mucho. Tampoco entiendo por qué se aspira a incorporar las Malvinas cuando se tiene una inmensa tierra sin poblar y una de las mayores costas del mundo sin explotar. Claro que no tiene porque tenerlas Inglaterra, pero creo que debe existir un orden de preferencias en las reclamaciones y, en este caso, me parece más oportuno rescatar para la Argentina, por ejemplo, la Patagonia de los Menéndez. Behety y yanquis y en España no reclama Gibraltar cuando se vende la Península entera. Pero no era de esto de lo que quería escribirles, sino de los museos que volvimos a ver en Londres invirtiendo más tiempo que otros en el Museo Británico y en la Tate Gallery, esta vez ocupaba muchas de sus salas por una exposición de arte isabelino inglés, (hay también un isabelino español más reciente y pertenece a la picaresca) interesante, pero me hubiese gustado volver a ver la Tate Gallery completa. El Museo Británico siempre deslumbrante sobre todo con el arte de las antiguas culturas. Afortunadamente, los escultores asirios y egipcios no conocieron los nuevos materiales y alcanzaron con la piedra tallada un arte eterno y esto ocurre con el arte de otras civilizaciones, el griego, la de oriente, las de Roma las que proceden de la Prehistoria. Vivimos una época de transición y de experimentos. Es posible que de nuestra cultura queda muy poco para los próximos 5.000 o 10.000 años, solamente lo que ese escriba sobre ella y, en todo caso, ejemplos técnicos de como se dio comienzo a muchas aventuras del futuro que ni siquiera podemos soñar. Una lámpara eléctrica, un transistor o un televisor de hoy será motivo de curiosidad como lo son ahora, a sólo medio siglo, un automóvil de la década del 10 al 20, o un gramófono. Pero esos egipcios sentados, tallados pacientemente en piedra, esos dioses griegos o esos leones alados asirios, estarán lo mismo que hoy, estoy seguro, sorprendiendo la sensibilidad de los hombres futuros. Es posible que no quede para entonces nada de Kósice, se levantarán Iguazúes en cualquier parte mucho más importantes que unos chorros de agua, siempre la misma agua o sólo unas gotas, también siempre las mismas. En Galicia estamos gozando de la lluvia, un material imposible de encerrar de momento y una escultura hidráulica que sería inconcebible, pero, en cambio, que bien vendría mucha más piedra que la que hasta ahora se labró, brillando con la lluvia, criando musgo sobre la pátina que ella crea. Figuras como las egipcias o las orientales o las románicas que representasen a las gentes de ahora hieráticas, como absortas ante lo que vendrá y que ni siquiera sueñan. Aída y Scheinberg, perdonen el disparate de esta carta, sólo quería saludar a ustedes y a todos los amigos. En la próxima, les escribiré sobre España.

Un abrazo para Falcini, Sarita, Ana, María, hijos y nietos, a todos los amigos comunes, etc. Y uno muy fuerte de Maruja y mío para ustedes dos:

[Seoane]

N/D es: Paseo de Ronda 15, 6º izquierda. La Coruña. España

1970-01-21
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1970 en 21/01/1970


La Coruña, 21 de Enero de 1970

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos Emma y Rafael:

Hace un poco más de un mes que salimos de Buenos Aires y aún no hemos escrito a nadie. Hoy empezamos a hacerlo. Estamos instalados en La Coruña y, por mi parte, empezando a trabajar. El día 1º de abril expongo en Madrid y creo, si aceptan las condiciones, que comenzaré pronto a ilustrar el Martín Fierro para una empresa editorial también de Madrid. Es posible que las acepten. Desde que salimos de Buenos Aires no dejó de llover, en Londres, en Barcelona, en Madrid y ahora aquí. Contábamos con lluvia en Londres y La Coruña, pero no en Barcelona y Madrid; este año la lluvia desacredita la “costa del sol” de España. Para mí es un magnífico invierno, con lluvia y días de frío como debe ser un invierno, y en cuanto a ésta, nuestro clima de Galicia siempre ofrece al turista unos espléndidos inviernos sobre todo con abundantes lluvias y grandes temporales en su costa. Pero quiero primero referirme a Londres. Somos dos sobrevivientes de la peste de Londres. En los días que estuvimos allí, parece que murieron en la ciudad unas trescientas personas de gripe y nos hemos venido a España cuando la gente acudía al trabajo con una especie de bozales, o algo parecido, para evitar contagios. Los que llamo bozales deben tener un nombre sanitario que no recuerdo, pero visualmente parecen bozales. Los médicos del siglo XV o del XVI, los famosos de Montpellier, los convertían en una especie de picos de aves y le añadían grandes gafas y una especie de bonete, llevaban también un largo guardapolvo y guantes y unos zapatones muy cerrados de modo que el virus de lo que fuese no encontrase ningún resquicio por donde atacarlo. De esto debe saber mucho Carlos. A parte de esto y del gran resfrío de Maruja, lo pasamos muy bien. Volvimos a ver los museos que no veíamos desde el año 49, gozando extraordinariamente del Museo Británico y de lo que quedaba de arte moderno en la Tate Gallery, pues una parte muy importante de él estaba consagrada a una exposición del arte Isabelino, naturalmente inglés. Londres continúa gustándome mucho a pesar del racismo incipiente que se observa por la cantidad de indúes y negros que viven allí y que, sin embargo, deben ser relativamente más felices que en sus tierras que no les dan para vivir, pues, para las autoridades y leyes inglesas aún se trata de personas, sin discriminación de color de piel. El arte isabelino muestra un predominio del dibujo sobre el color y el cuidado conque el artista se detenía en los detalles de ornamentación de ropas y muebles. Trataba de señalar el rango del retratado, en general se trata de retratos, a través del diseño de las joyas, de los vestidos, de los cortinados, de los sillones y otros muebles y de los escudos heráldicos. Comenzaba la prosperidad inglesa. Pirateaban sobre todo en el Atlántico, en las costas de la colonias españolas de América y entre África y España. Nacía un gran imperio y sin quererlo se reflejaba en el arte de los pintores a solicitud de los príncipes y de los nobles que la reina extraía de entre corsarios y piratas. La pintura no importaba aún mucho, sino lo que ella podía representar y la competencia social reflejada en la riqueza de los retratados. En muchos casos, se trata de bastante buenos artesanos más que de artistas con el significado actual, el que se lo da, que para mí no tiene, pues el artista es siempre un hombre de oficio, un artesano, las artes son las del oficio, las artes de un pescador son las redes y los anzuelos y las trampas de mimbre o de lo que sea, y, la del carpintero, la mesa de trabajo y los útiles de que se vale. Así, al menos, se continúa entendiendo en los pueblos. Todo esto es para hablarlo, lo haremos el próximo otoño ahí. Hasta ahora solamente estas noticias nuestras y un gran abrazo para todos los amigos, Martínez Vallerga, Noemí, los Edelstein, el ingeniero Herman y Sra, y Carlos, Eduardo y vosotros, Emma y Rafael, un fuerte y fraternal abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1970-01-31
Carta de Palmás a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1970 en 31/01/1970

Buenos Aires, 31-I-70

Querido Seoane:

Ayer recibí su carta. La demora se produjo porque fue a mi anterior domicilio. Llamé a casa de Ángel Fernández, él está ahora de vacaciones en Mar del Plata. Su dirección es: Rosetti 1340, Florida- Prov. de Buenos Aires.
Me enteré que salió una nota sobre usted en Para ti –una revista femenina–. No la he podido ver aún. En cuanto la consiga le guardaré un ejemplar. Hace una semana le envié a el Castro un pequeño librito de Maruja Mallo, para la biblioteca del futuro Museo.
Llegaron, mejor dicho, salieron las jarras de la aduana. Hace de esto un mes. Aún no las he podido retirar. Sólo me han dicho que se me ha roto la jarra de Inés de Castro. No sé si es por causa de la suspicacia gallega, pero el episodio me resulta bastante extraño.
Me explican apresuradamente lo de la rotura, y al preguntar por el estado en que quedó, me dicen que está hecha añicos. Luego me cuentan que la van a mandar por un amigo de Dorita Seco a Galicia, que piensa ir al Castro, para ver si estaban aseguradas y se puede cambiar. Por otra parte me responden que las jarras mías y las de ellos no se pueden identificar ya que todas tienen la misma numeración. No sé, el episodio es bastante raro y a mí me resulta muy molesto. Le escribí a Díaz Pardo, sin contarle todo esto, pidiéndole me informe sobre la numeración pero aún no me ha respondido. Por favor si Ud. lo ve recuérdele mi carta y que me conteste. Del resto de la historia no le diga nada.

Un fuerte abrazo para Maruja y para usted.

Ricardo

M/D: Santa Fe 3205, 2º 32, Capital Federal. Argentina.

[Manuscrito na marxe esquerda:] P.D. Tendo pechada a carta pra Vd. recebín resposta do Díaz Pardo. Cuase que non lle entendo nada. Que letra ten!

1970-02-01
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 01/02/1970

Sargadelos, 1.2.70

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Sin ninguna tuya a que hacer referencia te confirmo mi carta del 19 ene. último.
Creo que te dije que en Sargadelos hemos estado incomunicados durante dos semanas por efectos del temporal y sin energía eléctrica. Sin teléfono seguimos. Anteayer sábados fuimos al Castro y asistimos a la sesión de cine del Museo, cuya información te mandará Xosé. Ayer por la mañana pude hablar al fin con María Xosé Queizán. Me dijo que te escribiera y te mandara información de todo. El Museo se quedó con dos óleos y luego vendió cinco grabados, dos de los cuales los compró el alcalde. Y parece que tenía en perspectiva la venta de otro. Los cuadros los recogeré yo en cualquier momento que vaya a Vigo, pero quiere quedarse en la sala con alguna cosa. Me enviará tu dinero a medida que lo vaya cobrando. Su marido sigue en Santoña, mientras Juan Carlos es recibido con toda clase de honores por la administración Nixon. – Bueno, no tengo más novedades. Agua, viento y frío es todo lo que resta además de no pasar nada. – Las sesiones de cine del Museo están adquiriendo un gran prestigio. Pero el silencio de quienes no debían de tenerlo para estas cosas sigue siendo monumental. Con respecto al Museo, por ahora no nos fue posible meternos a su ampliación, pero tenemos la intención de que si no todo lo que nos proponíamos ampliar por lo menos algo podrá hacerse antes del verano. – Salió el libro-discurso de Dieste. Te va un ejemplar por correo aparte. Luego saldrá el de Castelao. – –
Mañana creo que llegará Palmás a Coruña. Hablé con él por teléfono y lo iré a esperar y llevármelo para el Castro. Pero el jueves espero volver con él a Sargadelos.
Éstas son todas las cosas que por hoy puedo decirte.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja.

[Díaz Pardo]

1970-02-03
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1970 en 03/02/1970


La Coruña, 3 de Febrero de 1970

Sr. D. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace mes y medio o algo así que salimos de esa. Estuvimos en Londres, Barcelona y Madrid y estamos ahora en La Coruña donde nos instalamos y estoy trabajando. Hice tres nuevas cabezas grandes: la del Marqués de Sargadelos, la de Pérez Galdós, cuyo centenario está celebrándose, y la de Pablo Picasso. Seguramente haré también la de León Felipe, pues puede resultar con todas ellas una iconografía curiosa aparte de recobrar para la cerámica un género perdido. La fábrica de Sargadelos queda realmente magnífica. A mi juicio es una lástima que quede enclavada en una aldea solitaria y cuya vista panorámica, la que se veía desde la fábrica, está, dentro de dos o tres años, tapada por un bosque de eucaliptos plantados por el vecino que, hasta la construcción de la fábrica, destinaba el terreno que convirtió en bosque, a prado. Enterrada allí, entre la montaña y los eucaliptos, tiene sin embargo su arquitectura una grandeza nada común. La forma circular se adapta al paisaje como se preveía, e, interiormente, su organización es perfectamente racional. Se construyeron además tres o cuatro departamentos para colaboradores en tránsito y, supongo, visitas que queden allí ancladas. En Mayo se celebrará allí el IV Congreso español de diseño industrial. Esto en cuanto a Sargadelos. De nuestra estancia en Londres volvimos a visitar los espléndidos museos de esa ciudad y a pasearla bajo la lluvia todo lo que hemos podido. Paramos en un hotel en Soho, en pleno barrio “hippie” y realmente no encontramos nada en particular, aparte el pintoresquismo de sus ropas, únicamente nos sorprendió el comercio que se hace alrededor de ellos. Es curioso que en cualquier ciudad donde se agrupan unos centenares de “hippies” se instalan comercios para proveerles de casacas militares, cinturones con tachuelas o cualquier clase de adornos, ponchos criollos, botas pintorescas, maxifaldas o maxiabrigos, o al contrario, y toda clase de collares, pulseras y joyas extrañas, que recuerdan la joyería prehistórica y del pasado. En el fondo son excelentes muchachos, posiblemente, en general, malos estudiantes o estudiantes descuidados cuyo ideal de vida exterior sería convertir todo el año en una especie de carnaval, disfrazados de barbas, melenas, ropas anacrónicas, etc., pero, no se sabe por qué, uno les tiene simpatía, trabajan en lo que les gusta y convierten en anacrónicos a esos funcionarios bancarios de Londres de sombrero hongo y pantalones a rayas y a todo lo que hay de convencional en esa ciudad como en todas.
Estamos deseando recibir noticias de Buenos Aires y por mi parte algo de la reforma de la central del Banco de Rio de La Plata, como queda el color, etc. Aquí tengo el encargo de ilustrar para una editorial madrileña el Martín Fierro. Me alegro de tener que hacerlo. Escríbame, ya sé que en verano no pasa casi nada, pero algo pasa siempre, y tenemos ganas, necesidad de noticias.

Saludos de Maruja y míos para Carmen y usted reciba el abrazo de:

[Seoane]

1970-02-04
Carta de Seoane a Shand. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1970 en 04/02/1970

La Coruña, 4 de febrero de 1970

Sres. Susana y William Shand
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Llevamos mes y medio fuera de Buenos Aires y somos, Maruja y yo, dos de los supervivientes de la gripe inglesa. Estuvimos en Londres menos tiempo del que pensábamos, solamente diez días, pero los suficientes para volver a ver los espléndidos museos de la ciudad, lástima que en la Tate Gallery nos tocó una exposición de pintura isabelina relativamente interesante, muy buena artesanía, muchos retratos y, a través de ellos, la estampa general del imperio que se iniciaba. Bastantes piratas vestidos de señores. En España, la pintura se hacía al mismo tiempo más negra. Claudio Coello, en la Península y Moro en Flandes es posible que previesen la decadencia a través de sus retratos de reyes, los duques de Alba, etc. En Flandes, en cambio, también aproximadamente por la misma época, los pintores se ocupaban de hacer una pintura costumbrista, de más humor, con escenas campesinas y burguesas, y con algún cuadro muy pequeño de guerra contra los imperialistas españoles. No pongo imperialistas en comillas porque no lo fuesen. No los disculpo, sino simplemente porque la denominación imperialistas y la conciencia de subordinación a un imperialismo vino después, comenzó contra los ingleses en época reciente y ahora forma parte del lenguaje común pudiendo referirnos con el término a varios Estados, juntos o separados, según nuestras simpatías; hasta un Estado imperialista puede denominar imperialista a otro en el juego diplomático de, llamo para que no me llamen. Lo cierto es que volvió a gustarnos mucho en Londres las calles y los ciudadanos a pesar del mal tiempo constante, de la gripe y de haber encontrado un Londres distinto, lo esperábamos, al de 1949, con muchos negros, indúes y latinos, comprendiéndonos a los gallegos entre los latinos. Estuvimos después den Barcelona y Madrid hasta venirnos a La Coruña el día 15 del mes pasado instalándonos en el departamento que amueblamos y en el que me puse a trabajar para la fábrica de porcelanas de Sargadelos, en el norte de Galicia. Tengo nuevas grandes jarras hechas, tres más, entre ellas una de Picasso, alguna otra pieza en proyecto y preparo la exposición de pintura que se celebrará en abril en Madrid. Trabajo. Llueve, como es natural, todos los días, en algunos solamente unas horas y desde la ventana del estudio, puedo ver el oleaje del que se llamó Mar de los Ártabros, de donde salieron los reyes Breogán, Gael, que invadieron Irlanda y dieron lugar al nacimiento de los gnomos. De noche veo la luz del faro de Hércules, el más antiguo del mundo fundado no se sabe bien por quién, reedificado por los romanos, vuelto a modificar en el siglo XVIII y electrificado en el XX. Las olas alcanzan alturas gigantescas. Ésta es toda nuestra vida en el mes y medio que salimos de Buenos Aires. Comentaremos muchas más observaciones hechas, exposiciones vistas, ocurridos políticos en próximas cartas, siempre que Shand no discuta algo de lo que ya puse en esta carta y polemice, como creo que hizo alguna vez con motivo de alguna carta mía, de otro viaje. Necesitamos noticias de ahí, alguna buena, las malas en general se leen en la prensa española gozosa de situarnos en un desastroso tercer mundo para brindarnos un generoso apoyo, o dar a sus lectores la sensación de que lo brindan. Envíennos noticias, por favor.

Grandes abrazos de Maruja y míos para todos los amigos, para Bernardo, y especialmente para los dos:

[Seoane]

1970-02-04
Carta de Seoane a Falcini. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1970 en 04/02/1970


La Coruña, 4 de febrero de 1970

Sr. D. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos nuevamente en Galicia luego de un mes aproximadamente entre Londres, Barcelona y Madrid. Por mi parte comencé a trabajar realizando algunas piezas para porcelana y pintando. Para el mes de Abril expondré en Madrid, en una galería nueva y debo ilustrar para una editorial de Madrid el Martín Fierro. Es posible que salga un Martín Fierro bastante galleguizado pero me agrada la posibilidad de hacerlo. Tengo que hacerlo antes del 15 de marzo.
En Londres vi nuevamente el Museo Británico, la Tate Gallery y algún otro Museo. Ví nuevamente todo lo que guardan de la escultura asiria, egipcia y oriental en el Museo Británico. Las maravillas egipcias y esos fantásticos leones alados asirios que convierten en ridículos los leones británicos y españoles de los escudos y de las entradas de los paseos. No sé como pudo ser la pintura, o, si lo sospecho, por los ejemplos que quedan, cae uno en la cuenta que la monumentalidad estuvo en aquella época solamente a cargo de la escultura.
Claro que esto ocurrió siempre que se hizo escultura monumental y pintura mural. La pintura no pudo, nunca, pienso, competir en grandeza con la escultura. Fué siempre más ilustración, procedimiento dedicado a la enseñanza más que dedicado a imponerse al espectador como en esas esculturas asirias, o esas otras gigantescas figuras egipcias. No se trata de cual arte sea superior, como se discutía hace tres siglos o algo más. Son artes distintas con fundamentos comunes.
En Méjico los relieves que se conservan de las viejas civilizaciones indígenas poséen una fuerza no alcanzada, a mi juicio, por ninguno de los muralistas de este siglo. Esas cabezas de guerreros o esas serpientes aladas, o algunos de los dioses que representaban se convierten en alegato ilustrativo a través de Ribera o de Siqueiros en un arte menos impresionante, sereno y eterno. No es igual una armadura de metal que su dibujo. Las simulaciones de la pintura no recrean la naturaleza. La escultura la eterniza. A medida que pasan los años me atrae más la escultura cuando es tarde para intentar hacerla.
En Barcelona volví a ver el Museo Picasso y el de arte románico e incluso fuí al Museo del Traje recién inaugurado, espléndido, abarca desde el siglo XVI hasta comienzos del XX y en él se representa la necesidad del ornamento que sintió siempre el hombre. A través del traje va uno identificando a las gentes de distintas épocas de acuerdo con la historia del arte. Encuentra las correspondencias a los gustos de época. Se encuentra el traje que corresponde a Velázquez o los hermanos Le Nain, o el que corresponde a Fragonard o a Goya, y no porque estos pintores los hubiesen copiado, sino porque corresponden a sus estilos, como los de comienzos del siglo XX son modernistas o Art Noveau, o como quiera decírsele.
Bueno, todo esto es una disquisición que tiene por objeto decirle algo de nuestra vida a usted y a los amigos y pedirles que nos escriban.

Un gran abrazo con saludos para todos de Maruja y mío:

[Seoane]

1970-02-04
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1970 en 04/02/1970

La Coruña, 4 de febrero de 1970

Sres. Esther y Lipa Burd
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Estamos avergonzados por no haber escrito antes. Llevamos mes y medio fuera de Buenos Aires y hemos escrito dos o tres cartas iniciales con el propósito de hacerlo a diario con todos los amigos. Esto fué hace unos quince días. Desde entonces hasta hoy no hemos escrito a nadie, pero hoy, ya en febrero, comenzamos con los amigos de la calle Arroyo, con Shand y con vosotros. Estuvimos en Londres menos tiempo del que pensábamos por culpa de un fuerte catarro de Maruja y porque nos urgía venirnos a España, pero Maruja con resfrío y yo sin él anduvimos nuevamente por los excelentes museos londinenses. Solamente nos fallaron algunas salas de la Tate Gallery, pues se exponía en ellas ejemplos de Arte Isabelino, para mí de interés relativo pues no aportaron nada importante a la pintura de su época, muy cuidadosa, eso sí, del dibujo de los detalles de vestidos, joyas, etc., y de dejar testimonio del esplendor imperialista que comenzaba. No vimos, pues, los excelentes ejemplos de parte del siglo XIX que allí se guardan. Tengo en la memoria un cuadro de Daumier con blancos que me hubiese gustado volver a ver, como tambien esculturas de Epstein que a mí me interesa mucho, guardadas por la muestra a que me referí. En el Museo Británico vimos la impresionante Sala asiria que en 1949 no pudimos ver pues aún estaba guardada en el depósito subterráneo realizado para guardar las obras de arte en los bombardeos. Uno piensa viendo asirios, egipcios, griegos y escultura oriental en general sin olvidar las civilizaciones americanas, que luego del románico y el gótico occidentales y algunos ejemplos, no demasiados, que uno encuentra aislados, que la escultura es un género en decadencia. Resulta pintoresco e infantil bastante de lo que hoy se realiza. Claro que no toda la escultura de hoy. Empecé salvando a Epstein, pero por ahí viven Moore, Picasso y Marini, otros ingleses. Otros ingleses como Moore y otros de otros países. Aquí mismo en Galicia hay un gran escultor muerto hace pocos años, Asorey, de prestigio solo local pero llamado a ser descubierto algún día fuera de España por la fuerza y originalidad de sus esculturas en piedra y por sus pocos monumentos. Unía el clasicismo de Bourdelle, que le influyó, al barroco gallego. En Barcelona vimos un nuevo museo interesante, aparte de los otros, el Museo del Traje inaugurado hacía un mes, que comprende desde el siglo XVI hasta el modernismo, faltando alguna sala por habilitar por ser muy reciente su inauguración. Al Museo Picasso le incorporaron nuevas piezas y es el único que reúne toda su obra grabada aparte de poseer los setenta o más cuadros de las Meninas, la serie completa. Ahora, desde el día 15 de enero no veo más que el mar desde el departamento de La Coruña cuando dejo de trabajar. Hice nuevas cabezas grandes para porcelana, tres, entre ellas una de Picasso, y debo hacer para una editorial de Madrid las ilustraciones del Martín Fierro. Comenzaré estos días y pienso con gusto en esos dibujos. Estoy buscando documentación y ya encontré alguna. Para sentirme cómodo solo necesitaría tener Buenos Aires a una hora de distancia y teneros a todos los amigos aquí. Teniendo Buenos Aires tendría todo lo que va por el bajo del centro hasta Olivos. La calle Florida, la calle Lavalle, plazas como la de Francia o como la vuestra de Arroyo y alguna calle de Caballito con jacarandás en flor. Aquí en La Coruña tengo un mar violento de leyendas y temporales y lo que queda de la ciudad antigua dada la fiebre progresista de todos los concejales del mundo. Por algo Valle Inclán usaba la palabra concejal para agraviar a los estúpidos. Enviarme noticias. Escribir, por favor.

Un gran abrazo para los dos de Maruja y:

[Seoane]

1970-02-11
Carta de Payró a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Payró a Seoane. 1970 en 11/02/1970


Buenos Aires, febrero 11 de 1970

Querido Seoane:

(Acuérdate del tú). Encontré tu carta en Alsina al regresar de una estada de quince días en Mar del Plata, que no me resultó demasiado buena porque de nuevo tuve una nana, como el año pasado. Gracias por tu recuerdo. Me parece muy rebién un programa Londres-Barcelona-Madrid-A Cruña, pero tú que amas el cine como yo (es decir, como un niño) te has perdido entre tanto Los intocables, Fräulein Doktor, El rally de Montecarlo, En el año del Señor y, sobre todo, Alfredo el Grande con sus furiosas batallas del siglo IX entre sajones y daneses. Has visto las colecciones del Museo Británico, pero no has visto la maravilla de reconstrucción del mundo bárbaro-cristiano primitivo que hicieron los ingleses con extraordinario tino. Y no te digo lo que son Los Intocables y lo que serían para ti que eres un come-yanquis de primera. Lo que te digo, por supuesto, es la manifestación larvada de la envidia que te tengo por estar en Europa.
Me gusta mucho tu idea de ilustrar el Martín Fierro: lo harás con sentido plástico mientras todos los demás (muy buenos, admirables, etc.) lo han hecho con sentido de ilustradores; además, tendrás que salir a la fuerza de tus figuras gallegas y eso me divierte mucho. Supongo y espero que, especialmente en Londres, habrás continuado tu serie de retratos furtivos en Carnaby Street.
Supe que no pudieron encontrarse con Nélida, que lo hubiera pasado mucho mejor con vosotros (¿está bien dicho?) que con sus amigotes parisinos. Acerca de los Isabelinos que viste, te diré que tengo muy especial debilidad por Holbein, dibujante y pintor. Lo relaciono con Ingres, otra de mis admiraciones profundas e inexplicables. Y te diré que tú también tienes una afinidad grande (en tus obras) con ese pintor decorativo en el mejor sentido de la palabra y mucho más abstracto de lo que generalmente se supone. En la National Gallery hay un retrato de cuerpo entero de Cristina de Suecia que es una maravilla de equilibrio entre la representación, el adorno y el planismo. Alguna vez habría que ponerse a estudiar (y expresar) todo lo no-figurativo, no-naturalista, no-verdad que hay en tipos como Holbein, Vermeer, Ingres, etc., que aparentan copiar el vero. Los griegos, escultores, también son así. Nadie lo ha visto hasta que llegó este maravilloso siglo XX con su antinaturalismo.
El verano me ha separado de los amigos: los Seoane en Europa, González Lanuza en Piriápolis, Romero en Pinamar, los Giangrande en Bariloche. De tres de ellos tengo noticias por cartas y postales; en cuanto a Romero, cultiva como siempre las distancias y la impenetrabilidad. Es un personaje de singular psicología, como todos los nacidos en La Plata. ¿Has observado como son los platenses? Forman una secta aparte, con engolamientos burgueses y murallas en torno. Parecen tan prefabricados como la ilustre capital misma de la provincia más rica del país. No por nada se llamó dardo su fundador: dio a su ciudad defensas de puercoespín. (¡Qué precioso tu armadillo de uno de tus cuadros de City Bell!!!)
He leído muchísimo, como de costumbre, en estos meses, recorriendo todos los estratos de la literatura, desde la novela policial hasta ciertas maravillas como, p. ejemplo, el último libro de Graham Greene, que se titula Viajes con mi tía y una preciosa novela-poética de Victoria Sackwille-West, Toda pasión concluida.

Abrazos para los dos: ya fastidié bastante.

Payró

1970-02-11
Carta de Seoane a Negri. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1970 en 11/02/1970


La Coruña, 11 de Febrero de 1970

Dr. Tomás A. Negri
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos sin escribir apenas a nadie. Maruja estuvo con un gran resfrío en Londres. A mí me tocó en Madrid y desde que llegamos a La Coruña estoy trabajando. Hice cuatro grandes jarras para la serie de Valle Inclán, Unamuno, etc., que corresponden a Pérez Galdós, Pablo Picasso, León Felipe y el Marqués de Sargadelos, esta última una extraordinaria figura de la Ilustración, en la época de Carlos III, un “déspota ilustrado”, que fundó en el norte del país gallego, en Sargadelos, unos altos hornos, los primeros que tuvo España, y una fábrica de loza, cuya obra, con un amigo, Isaac Díaz Pardo, tratamos de continuar haciendo porcelana. Los altos hornos y la vida del Marqués de Sargadelos fueron destruídos como consecuencia de la invasión a España de Napoleón y los sucesos que siguieron. Desde que salimos de Buenos Aires solamente hemos tenido unos pocos días de sol. La lluvia aquí, en Galicia, es casi permanente en estos meses, ya se sabe, pero no así en Madrid y Barcelona y este año parece que tambien a ellos les cae en cantidad. De Buenos Aires no tenemos apenas noticias. A Payró le he escrito hace un poco más de una semana pero sospecho estará en Mar del Plata o alguna playa como lo están casi todos los amigos. González Lanuza debe estar en el Uruguay. A Nélida le hemos escrito. Nos contestó y ahora le debemos carta. Le hablamos por teléfono desde Barcelona para encontrarnos allí por Navidad pero no pudo ser. Esperamos que se anime a venir a La Coruña y pase con nosotros unos días, así verá una de las regiones más bellas de Europa con un pasado extraordinario y con un presente desdichado.
En Abril expongo en Madrid sin ganas, estoy arrepentido de haber aceptado y, antes del 15 de marzo, debo entregar las ilustraciones al Martín Fierro para una editorial madrileña. La idea de ilustrar el Martín Fierro me gusta y, sobre todo, hacerlo para una editorial española.
Esto es todo, o una parte del todo, porque dejo de escribirle sobre la emoción de estar nuevamente en Londres después de veinte años, volver a ver sus extraordinarios museos y respirar ese aire de libertad y seguridad en uno mismo que Londres infunde. Me correspondió ver en la Tate Gallery una gran exposición de arte isabelino, perdiendo algunas salas de arte del siglo XIX y de los ingleses de este siglo que me hubiese gustado volver a ver. Es una mala costumbre levantar salas de un museo para hacer una exposición por muy interesante que ésta sea. Debiera haber un edificio para exposiciones de esta naturaleza. A mi personalmente me interesaban las salas habituales de la Tate Gallery y muy poco el arte isabelino y sospecho que les ocurría a la mayoría de los visitantes. Sin embargo me dediqué a estudiarlos, se trata de una época muy importante de Inglaterra, nacía el imperio y los piratas y corsarios se transformaban en nobles y se hacían retratar solos o con sus mujeres y los muebles. Existía un gozo muy curioso por el ornamento y el dibujo de los detalles que importaba más que el color.
Por favor escríbame. Un saludo de Maruja y mío para su madre y para usted y reciba el abrazo de su amigo:

[Seoane]

1970-02-11
Carta de Seoane a Blum. 1970
A Coruña
Nova York
Olivos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Blum. 1970 en 11/02/1970


La Coruña, 11 de Febrero de 1970

Sr. Sigwart Blum
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace más de mes y medio que salimos de Buenos Aires y apenas he escrito a nadie. Estuvimos en Londres, Barcelona, Madrid, antes de llegar a La Coruña donde comencé a trabajar los primeros días de enero. Hice cuatro cabezas grandes para jarras de porcelana, de intelectuales españoles heterodoxos, uno del siglo XVIII que retrató Goya, Antonio R. Ibáñez, de la Ilustración Española, progresista en su época, y tres contemporáneos, el novelista Pérez Galdós, diputado republicano con la monarquía, odiado por los beatos y en general por la iglesia de principios de siglo; Pablo Picasso y el poeta León Felipe, fallecido éste en México hace año y medio aproximadamente, que fué un gran poeta del destierro. Me gusta hacerlas y sospecho que resultará de todo ello una extraña iconografía, siguiendo además, me gusta pensarlo, una línea popular y tradicional de los “múltiples”, tan en boga en nuestros días, los míos hechos en porcelana. Para el mes de abril tengo una exposición en Madrid y antes del 15 de marzo debo entregar a una editorial madrileña una buena cantidad de ilustraciones al Martin Fierro. No deja de ser curioso que me encarguen a mí estos dibujos, pero creo que los haré con gusto, pues aún no empecé con ellos. En Barcelona volví a ver el Museo de arte románico y el Museo Picasso que lo van ampliando, pues aumentó en óleos y grabados últimos. En Londres la maravilla del Museo Británico, sobre todo las salas de primitivas civilizaciones.
De Buenos Aires no tenemos apenas noticias, nos gustaría tener más pero sospechamos que son meses malos para tener cualquier género de noticias de los amigos por estar de vacaciones, muchos estarán en las playas o viajando. En nuestro caso hemos padecido frío bastante intenso en Londres, Barcelona y Madrid, en La Coruña menos y lluvia en las cuatro ciudades, con solo tres o cuatro días de sol desde que salimos de Buenos Aires. En Galicia es natural la lluvia, es país de lluvias, pero en Barcelona y Madrid no, y sus habitantes están en general perplejos. Algunos piensan en la influencia en la atmósfera de los cohetes y otros objetos lanzados desde la tierra. Es posible que algunos crean en el fin del mundo o en la proximidad de otro nuevo diluvio universal. ¿Qué salvarían ahora los hombres para una nueva Arca de Noé?
Bueno, no quiero hacer más larga esta carta. Quisiera pedirle que me escriba, que me guarde la revista alemana sobre ilustración con su artículo. Reciban su señora, los suyos y usted un saludo muy cordial de Maruja y mío, con un abrazo para usted de:

[Seoane]

1970-02-16
Carta de Scheimberg a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1970 en 16/02/1970


Buenos Aires, febrero 16 de 1970

Querida Maruja:

La verdad que hace tanto calor que a una se le secan las ideas, por esa carta que recibimos nos produjo tanta alegría que trataré de escribirles, a ver si tengo algo que contarles.
Ya me extrañaba tanto silencio y alarmada llamé a lo de Paulite y alguien me contestó que no estaba y que llegaría a fin de mes (se referían a enero).
Dije que la carta de ustedes nos produjo mucha alegría, como todas las cartas de ustedes, sobre todo a mí, pues en lo que se refiere a los conceptos de Luis que dice de la escultura vista en el British Museum, yo siempre he pensado como él, pero no lo sabía decir ni tan sabiamente ni tan hermosamente. Nos enteramos por Falcini que Luis va a exponer en Madrid inaugurando una sala. Te imaginarás que estaremos presentes en nuestro pensamiento y les desearemos que tenga tanto éxito como está acostumbrado y un poco más.
Y ahora los chismos de acá: Los Golu fueron a pasar las fiestas de Fin de Año a Montevideo con el papá de Luisa que va a cumplir 86 años. Pepita y Perla andaban muy deprimidas por sus muchos problemas, entonces fueron invitados por los Golu porque iban además en auto. Todo anduvo muy bien, pero un día resuelven ir a Punta del Este; el auto revienta una goma, y Golu, sin gran experiencia automovilística, frena el coche, que es lo peor que pudo haber hecho; novela supersintética: el auto dio unas cuantas vueltas, se abrió la puerta y Pepita y Luisa salieron del coche mal heridas; Luisa en un pie y una vértebra de la nuca y Pepita con dos costillas rotas. Lo primero que pensamos fue en los ojos de Luisa, que aquí evitaba los movimientos bruscos, por su retina, pero, ya ves, con estos saltos del coche en los ojos no le pasó nada, pero todavía usa un corralito en el cuello. Sacaron la lotería, porque el accidente pudo ser fatal, gracias a Dios ya están bastante bien y cada una se dedican a sus actividades.
Por lo demás, no pasa nada, el verano se está portando bastante bien con los que no pudieron salir. Los extrañamos mucho y nos gustaría saber cuándo piensan volver.
Como es una carta deshilvanada, te diré también que pasamos un día hermoso en la quinta de Susana que también preguntó por ustedes y si tenemos noticias y yo le prometí que cuando les escriba les mandaré saludos de ellos. Alguna vez fuimos al cine y vimos una película muy buena, que no creo que la den en España, porque la iglesia no queda bien parada; se llama En el año del Señor; se refiere a una revuelta de los carbonarios en la época de León XII en Italia –seguramente que Luis tiene conocimiento de esta revuelta, que es un canto a la libertad. Es lo mejor que vimos, porque Isadora que es la biografía de la bailarina; un bodrio norteamericano sin el genio creador de la Duncan. La presentan como una histérica revolcándose con todo el mundo, aunque fuera cierto, pero nada dicen de la creación de la escuela de baile de París, de Berlín, de Moscú, ni de sus filigranas griegas bailando con los pies desnudos.
Seferino (sic)1 película italiana, una película zafada con un gran director y estupendos escenarios.
Y nada más, Maruja, he estado con ustedes un ratito, dale saludos cariñosos a Carmen, Matilde, que no le conozco, pero me basta que sea tu hermana a quien quieres mucho; a los Díaz Pardo, a todos los amigos de España, a quienes recordamos con mucho cariño.
Scheimberg me pide que le digan a Luis que uno de estos días les va a escribir personalmente, a cuenta va un saludo cariñoso.

Abrazos y saludos de él y de

Aída
1. Refírese ao filme italiano dirixido por Pietro Germi, Serafino

1970-02-17
Carta de Blum a Seoane. 1970
Nova York
Olivos
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blum a Seoane. 1970 en 17/02/1970

SIGWART BLUM. QUINTANA 2572. OLIVOS. BUENOS AIRES. ARGENTINA.
17-II-70

Mis queridos amigos:

Hoy, dia17 de febrero llegó su carta con el Generalisimo intácto2 todavia. Muchas gracias.
Mucho nos alegra que todo va bien y que las jarras crecen. Si sigue asi, van a faltar pronto candidatos para completar la serie. El ilustre Seoane no deberia faltar con su autorretrato. Por lo menos, para una venta en Argentina. Seria una cosa muy “in” para cualquiera choppería. Prost! Seguramente sobrevivirán a todos los múltiples que son más rápidamente fuera de moda que las minifaldas. Pobre Polesello! Tendrá su pobre sello.
En mes de enero, aproximadamente, alrededor del 10, mandé a La Coruña por certificado 1 ejemplar de la revista Illustration 63 con sus grabados. Seguramente, ha llegado mientras tanto. Hoy envio una separata. La otra entregada al amigo Negri. El quiere usarla para una exposición suya en Alemania. Creo, que salió bien y con un texto algo muy biográfico para una mejor ubicación de su labor. La reproducción y presentación es –como siempre– excelente.3
Ruth, nuestra hija, pasó por Vigo alrededor del dia 11 de este mes rumbo a Hamburgo. Quiere probar su suerte en Europa. Nosotros tenemos la idea de salir principio de abril. Primeramente, a Alemania, Suiza y Austria. Quizá llegamos un dia a Galicia.
Aqui, en nuestro Buenos Aires querido, hay mucha calor y todo el mundo se encuentra en una playa para pasar el verano de Ongania. Nosotros estuvimos solamente algunos dias en Miramar en diciembre, pero nos vamos todos los dias en un club de barrio para nadar.
Hace algunos días regresaba Sábat de New York. Después de ambular por algo [más] de diez editoriales, pude ubicar una, que tiene interés en publicar sus dibujos sobre músicos de jazz. Tiraje: 15.000. La gente que realicen el trabajo son los “número 1” en USA. Lubalin, Smith, Carnase.
La Gebrauchsgraphik de enero 1970 publicaba justamente 8 páginas de Herb Lubalin que hace la diagramación del libro. Ya mandaban las primeras pruebas. Lubalin es tambien miembro del jurado del concurso ICTA Typomundus 20/II (Centro International para Artes Gráficas). Los trabajos de este concurso serán expuestos en Munich hasta el 17 de abril.
Alguien me contaba hace poco que Laxeiro se encuentra en camino hacia Buenos Aires. Pero antes de Mayo no habrá movimiento artístico. Albino Fernandez me dijo que desean realizar otra Bienal International del Grabado en 1970. Que coraje.
Esto para hoy con nuestros mejores buenos deseos y con un cordial abrazo tambien para Maruja.

Sus amigos

Sigwart + Grete

Na sinatura aparece debuxo que semella unha flor.

1 Esta data está escrita a man posteriormente.
2 No orixinal o autor sinala cunha frecha un selo pegado coa efixie de Franco.
3 O párrafo que empeza por “En mes de enero…” e remata en “…excelente” Está sinalado polo autor con énfase na marxe esquerda.

1970-02-19
Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1970
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 19/02/1970


Buenos Aires, Febrero 19-1970

Muy queridos Maruja y Luis:

Se darán cuenta por el encabezamiento que Rafael y yo nos estamos “castigando” en Buenos Aires. La verdad que así como Bua [Buenos Aires] es fantástica en verano cuando no hace calor, pues no hay gente que moleste, así se pone de insoportable cuando hace esta humedad y calor infernal. Les agradecemos mucho vuestra carta que amén de hacernos saber algo de Uds. nos pasa una información sobre todo lo que ocurre por allá. Les cuento nuestra vida: Yo me fui el 19 de Diciembre a Punta, Rafael y Poly, unos días después. Yo, luchando contra los uruguayos para que el arreglo de la casa termine. Me pusieron tan furiosa que pensé escribir un libro “de como empecé a odiar a los uruguayos”. Bueno, la 1ª semana de Febrero ya dormíamos en Siddhartha aunque todavía hay obreros terminando. La casa quedó muy agradable y alegre. Esperamos la podamos ver todos juntos, encender la chimenea y escuchar todo lo que Uds. nos tendrán que contar.
Como novedades malas: Noemi [Gerstein] los 1os días de Enero se rompió el brazo derecho cerca de la muñeca. Ya le sacaron el yeso y precisa hacer rehabilitación. La hermana Betty estuvo bastante mal, no se sabía que era, le hicieron una especie de trepanación en el cráneo. Ahora se cree que fue presión arterial excesiva que actuó sobre un nervio óptico. Se repone lentamente. Bueno, basta de cosas malas aparte del choque de trenes con gran cantidad de muertos, aluviones en Mendoza, desmoronamiento de un edificio de 15 pisos semiterminado en calle French a 3 cuadras de casa etc., etc.
Bueno, termino con las cosas malas. Aquí se casó [Rogelio] Polesello con frac, iglesia y todo. En Punta estuvimos con Lena y Pablo Edelstein, con Anita y Enrique Goldstein (Anita estuvo enferma, pleuritis o algo así, Enrique queda regular). Nosotros estamos muy bien, contentos de tener el jardincito y un living donde puedan entrar un poco + de gente que en el Vanguardia. Desfiló bastante gente por casa en pequeñas camadas, entre otros, Rotzait y su mujer, que estuvieron muy entusiasmados.
El tiempo se nos pasa con rapidez increíble entre no hacer nada allá y aparentar que hacemos algo acá. Julia les llevó cariños nuestros? Bueno, está demás decirles que los extrañamos mucho, que queremos tenerlos acá, pues no creo que esta vuelta nos podamos ir allá. Esperemos que Marujita esté repuesta de la gripe.

Abrazos, besos y cariños de los chicos y de Rafael y mío

Emma

1970-02-21
Carta de Lublin a Luís e Maruxa Seoane. 1970
Roma
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Lublin a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 21/02/1970


Roma: 21-2-70

Mis queridos Maruja y Luis:

Unas pocas líneas de Roma, donde llegamos hace 3 días luego de haber estado en París y Londres. Hablo en plural porque el viaje lo estoy haciendo con Delia Cugat, y estamos realmente maravilladas. El 24 estaremos en Barcelona, en casa de Alberto y Mónica Cousté, donde esperamos quedarnos más o menos hasta el 2 ó 3 de marzo. Pensamos ir luego a La Coruña y verlos, siempre y cuando Uds. estén ahí, pues Emma me había comentado que para los primeros días de marzo, Luis, tenés una muestra en Madrid. Si así fuera, yo les pido que nos escriban a casa de Cousté y hacenos saber vuestros planes, en cuyo caso iríamos de Barcelona a Madrid y ahí vernos. No les escribo más, pues espero carta de Uds. y más que eso, verlos bien pronto. La idea sola no saben de qué manera me emociona.

Reciban un fuerte abrazo mío y de Delia

Julia

La dirección es:
A. Cousté.
(J. Lublín)
Barcelona 10
Avenida José Antonio 633, 5º 55

1970-03-03
Carta de Falcini a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1970 en 03/03/1970


Buenos Aires, 3 de Marzo de 1970

Querido amigo:

Su carta de la Coruña me recuerda su vegetación, el espectáculo de las rías, la extraordinaria y desconocida para mí belleza natural de esa región de Galicia me encandiló de tal manera que desatendí sin proponérmelo el propósito de conocer el lugar donde está su casa y ver de ahí la legendaria Torre de Hércules. Repitiendo, sin saberlo, lo que me ocurrió durante la primera visita a la isla de Capri, llevado por el deseo de conocer una de mis grandes admiraciones: GORKI.
No lo encontré en su casa. Y como quien hace tiempo, me puse a vagar por las bellezas naturales. I faraglioni, las cuevas a lo largo de la costa, los grandes lagartos azules, me enajenaron de tal suerte que con el sueño de la isla volví al punto de partida, Nápoles. Recién advertí que la isla me había hecho perder la razón del motivo del viaje.
Su vuelta a Galicia, con los ojos plenos de Londres y sobre todo de lo revisto y revivido en profundidad las maravillas del Brithis Museum. Su entusiasmo, bien meditado, de la escultura asiria, una de las maravillas que [han visto] mis ojos y mi espíritu juveniles en todos los aspectos del arte. Las sorprendentes cacerías de los leones compitiendo con las figuras de los tímpanos del Partenón en mi admiración.
Hoy recuerdo, al conjuro de su carta que contesto, una de mis visitas al Brithis, en compañía del escultor uruguayo Michelena y de Curatella Manes, en que los ojos y las manos rivalizaban su entusiasmo. No sin dejar de admirar los testimonios de las artes de América precolombina.
Esta vuelta al pasado, en plena madurez crítica comprensiva, me recuerda que en mi reciente viaje reafirmé la gran valoración del arte de los románicos. En Barcelona lo que más me atrajo fue el Museo de Picasso y el centro medieval, cuyas expresiones afloran en las calles de Santiago de Compostela, coronada con el Pórtico de la Gloria de Maestro Mateo.
En París, las calles desbordantes de juventud acapararon mi entusiasmo. Aquí asombré a los amigos al saber que no había visitado el Louvre. El barrio latino, cosmópolis de razas, de juventud, alternando en el tiempo con las expresiones medievales que atesora el Museo Cluny...
Qué consecuencias tendrá en mi labor todo este maremágnum de sensaciones y meditaciones?
Por de pronto, estoy embarcado en nuevos trabajos de distinta índole, como para entrar en materia.
Días pasados, el amigo Francisco Gil, del Ateneo, me hizo entrega del hermoso cuaderno del Diario Poético de Unamuno, con sus hermosos grabados y el afectuoso recuerdo de los amigos.
Todavía no ha comenzado la temporada de exposiciones. Las largas vacaciones veraniegas se van extendiendo con los sofocantes calores. De modo que Buenos Aires es un desierto, en muchas dimensiones...
Le estimaré recordarme con mis mejores recuerdos al gran amigo, al artista generoso, Díaz Pardo y su simpática esposa. Y ustedes, Maruja y Vd. reciban un fuerte y apretado abrazo del amigo de siempre.

Falcini

1970-03-08
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1970 en 08/03/1970


Buenos Aires, 8 de Marzo de 1970

Sr. Luis Seoane y Sra.

Queridos amigos:

Estamos pasando un verano porteño como no se recuerda. Creo que debo ser de los muy pocos que no escapó de este horno, pero siendo fiel a mis convicciones de que a pesar de todo, enero y febrero son los mejores meses de Buenos Aires, yo no me he movido de aquí, la verdad es que aunque hubiera deseado hacerlo, el trabajo no me lo hubiera permitido. Creo que el Banco está quedando bien, he tenido que limitar algo los colores que desataron agudas polémicas y en estos días comenzamos con el estarcido de torres y leones.
Novedades como Vds. ya comprenden, en estos meses muy pocas, fuera de catástrofes ferroviarias, aéreas, camineras y ahora también de derrumbes de edificios. Una torre de 15 pisos a punto de terminar se vino abajo en la calle French y otro edificio en Barracas de parecidas características y ya con 6 años de uso ha debido ser desalojado, pues amenazaba caerse, ha entrado entonces la psicosis del derrumbe y no hay día en que algún periodista no descubra alguna pared se cayó o está por hacerlo. Creo que ha habido una coincidencia y que, por otra parte, esto es consecuencia de la fiebre descontrolada en la construcción y del abuso que se hace de las bondades del hormigón armado.
Vemos que han cumplido el itinerario previsto y ya están trabajando fuerte.
Espero vuestras noticias y aprovecho para saludarles en nombre de Carmen, de Manuel y su familia y en el mío propio de quien reciben el mayor afecto

M. D. Díaz Dorado

1970-03-12
Carta de Seoane a Whitelow. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1970 en 12/03/1970

La Coruña, 12 de marzo de 1970

Sr. William Whitelow
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Debo carta a casi todos, una tarjeta postal, unas letras, pero es que pensaba escribir desde Galicia a mi llegada. Hice nuevas jarras grandes: Pérez Galdós, Antonio Machado, Picasso, León Felipe, etc., y algunas piezas aisladas, por ejemplo, una de un metro de alto aproximadamente, Tres soles en Galicia, uno encima de otro como parece vio el pueblo gallego un día de la Edad Media que consideró como presagio del fin del mundo. El fin del mundo estaba previsto para el año 1000. En los monasterios de España se comenta el Apocalipsis. El beato de Liébana auguraba el fin de los hombres y del universo, hacía comentarios al Apocalipsis y en los talleres de los monasterios preparaban vitelas para calígrafos y miniadores. Preveían el fin del mundo para el año 1000, es posible que sea para el 2000. Hay pruebas de que puede ocurrir, todo depende de unos cuantos técnicos irresponsables o de unos cuantos políticos tan irresponsables como los técnicos. Va siendo hora que los hombres que nacen para beatos empiecen nuevamente a comentar el Apocalipsis. Además de esas piezas de porcelana estoy ilustrando el Martín Fierro para una editorial madrileña y terminaré los primeros días de la próxima semana. Pasé de los tres soles de la Edad Media a los indios y gauchos del siglo XIX, en un continente no previsto por las fechas de los comentarios del Apocalipsis. Me alegra mucho el hacer el Martín Fierro, pertenece a una mitad mía, la otra mitad está aquí junto a este mar gris, neblinoso, de fuertes marejadas con olas imponentes, verdaderas esculturas hidráulicas, de 15 o veinte metros de alto algunas veces. La Coruña es una ciudad ventosa que tiene un mar generalmente del color del acero, que en los días de sol, los tres meses de verano alternando con lluvias ligeras, se colorea de verde o azul verdoso. Es posible que fuese el sitio que mejor me venía para ilustrar el Martín Fierro con nostalgia de los vientos del sur, del espacio, de la provincia de Buenos Aires. Al mismo tiempo, pinto, pues tengo una exposición en abril en Madrid. Esto es todo. Supongo que debió haber salido tu libro con la tapa de Delia Cugat, que estos días estuvo con nosotros en La Coruña con Julia Lublín. Les enseñaríamos monasterios de templarios, castillos derruidos que resistieron a los vikingos, iglesias románicas surgidas del milagro y les presentaríamos los fantasmas nocturnos que generalmente se despiden a medianoche, son muy puntuales, si es que ellas hubiesen venido con más tiempo. De cualquier forma, algo hemos podido mostrarles de una parte de Galicia.
Enviarme noticias. No sé nada de Buenos Aires ni de la Galería Bonino, a Enzo le escribo hoy.

Un gran abrazo de Maruja y mío para ti y para los amigos que pregunten por nosotros:

[Seoane]

1970-03-12
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 12/03/1970

Baires, 12 de marzo de1970

Queridos Luis y Maruja:

De vuelta de P. del E., nos encontramos con v/ carta del 3 de febrero; queda explicada entonces la demora en contestarla.
Hemos pasado temporada regular en P. del E.; primera semana de lluvia continua, que a mí, personalmente, me encantó, y luego fuertes calores. Tuvimos un chalet alejado del mundanal ruido, sobre una pequeña loma, desde la que se veía el mar. Coincidimos varias veces en la playa con Enrique más que con Anita; nos encontramos con Emma y Rafael y visitamos su nueva casa en la punta; el lugar es estupendo, geografía y paisaje inusitados dentro de lo que es P. del E., la casa maravillosa, puesta con el estilo personal de Emma, que tiene el mérito de buscar siempre lo bello y lo raro, al margen de su éxito en el conjunto; ellos, muy amables.
Vimos dos películas enteras y estupendas: Teorema que se discutió días enteros en la playa y una rarísima película americana, Bob & Carol & Ted & Alice, expresión franca de la actual tesitura americana frente al amor y el sexo.
Supongo que traerá fotos de sus porcelanas gigantes; es hermosa la leyenda de los tres soles. Anoche estuve arreglando la biblioteca, desordenada por una intempestiva limpieza de una muchacha y mientras concentraba toda su obra gráfica –la que tengo– la estuve reviendo. Hace muchos años tenía la costumbre de anotar en la última página de los libros que gozaba, la fecha de la lectura; algunos los vi por primera vez hace casi 18 años. Cuando regrese, le pediré una lista completa de su obra, para tratar de completarla. Tampoco aquí han llegado nuevas publicaciones sobre Picasso, salvo el tomo XXI de Zervos, complemento de sus primeros años, el catálogo para Ud. de la exp. de grabados de 1969, que tiene una separata con grabados eróticos; estos grabados eróticos fueron recogidos por una revista americana, Avant-Garde, en una hermosísima edición de gran tamaño, que vi aquí y estoy tratando de conseguir. En estos días, hubo mucha noticia a propósito de la donación de 900 óleos, dibujos y grabados de los primeros años al Museo de Barcelona. Aquí falleció Domínguez Neira y a su entierro, no comunicado en la prensa, fueron solamente 8 personas. En Buenos Aires, se vive un clima de desasosiego económico.
Grandes quiebras y convocatorias –entre otras Satélite–, fundamentalmente de empresas y cooperativas que recogen ahorros del público y de empresas constructoras de edificios. Hubo una dramática huelga de obreros de El Chocón que terminó en una derrota con la fuga y desaparición de los obreros huelguistas por los cerros de la zona mientras la Gendarmería habría las puertas de sus casas a culatazos. Los obreros fueron acompañados hasta los últimos instantes por periodistas de los diarios de Bs. As., y por el obispo de Neuquén, De Nevares, que vivió con ellos los últimos 15 días, hay 5 o 6 presos que esperaron a la Gendarmería en sus cuartos, entre ellos un cura obrero que integraba el comité de huelga.
Frente a este drama, los dirigentes obreros de la Cap. Fed. no hicieron nada, ni siquiera una simple y gratuita declaración.
En P. del E., estuvimos una noche en la “cabaña” de Romberg, invitados a ver su obra, era poca y mala, pero el verdadero motivo de a invitación fue otro que me molestó profundamente, por su planteo. Salí muy desagradado. A su vuelta, charlaremos sobre este singular personaje que cada vez tiene menos que ver con el arte.
Chola, Claudia y Pablito están muy bien y les envían cariños y abrazos. Chola, organizando su actividad profesional; Claudia, ingresando a la Facultad de Filosofía, escuela de Psicología y Pablo a la escuela primaria.
No sé nada de los amigos, salvo de Kornblith, que está muy bien de salud, remozado, inteligente como siempre.
Queridos Luis y Maruja, les extrañamos y extrañamos la hermosa terraza de cristal de la calle Montevideo.

Bernardo

1970-03-12
Carta de Seoane a Menechini. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Menechini. 1970 en 12/03/1970


La Coruña, 12 de marzo de 1970

Sr. Enzo Menechini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hoy le escribo tambien a Billy, trato de escribir a todos los amigos a quienes debo carta desde que salí de ahí pero que sospecho vuelven ahora de sus veraneos. No sé si será tu caso. Estuve en Londres, como supongo que sabes y Maruja y yo sobrevivimos la gripe creo que inglesa, por lo menos en Londres o Inglaterra fué donde se presentó más violenta y no siempre los males han de ser españoles. Maruja se resfrió bastante pero no llegó a padecer la gripe inglesa. A mí me gustó mucho haber estado nuevamente en esa gran ciudad y ver nuevamente los museos que guarda. Volver a ver, creo que se lo escribo a Billy, los ejemplos extraordinarios de escultura de los antiguos países de medio oriente y de Egipto y volver a ver, saltando miles de años, la pintura contemporánea que posée la Tate Gallery, tambien ejemplar en su selección de las más conocidas a través de revistas y publicaciones y limitada, como es natural, a muy pocos países, naturalmente los que se presume desarrollados. Nada de toda América, como no sea de U.S.A., ni de los otros tres continentes que no son Europa y de éste casi únicamente de Francia, Alemania con algunos ejemplos, muy pocos, de Alemania, Italia, Rusia y algún otro país. Existe para los museos una especie de Mercado Común del Arte que excluye en su comercio países enteros. Habría que pensar en organizar otro Mercado Común artístico más amplio iniciado en los países del subdesarrollo. Los investigadores, historiadores y críticos del año 2070 van a tener mucho trabajo al descubrir unos artistas de todo el mundo superiores a los que encierran los museos de nuestro siglo y que fueron precursores de muchas búsquedas que se dan por iniciadas en los actuales países del desarrollo. Es posible que Buenos Aires sea un vivero de hallazgos si para esa fecha no se destruyó todo lo hecho en nombre de la falta de juicio crítico y del juicio en general de los boquiabiertos de la vanguardia permanente del Di Tella. Pero todo esto ya lo hablaremos.
Hoy leo en el diario que se suicidó Rothko, uno de los pocos expresionistas abstractos que yo respeto por su sensibilidad por el color, por los matices que encontraba trabajando y por su ascetismo. Precisamente en Londres quedan unos buenos ejemplos de su pintura y antes había visto muchos cuadros suyos en Basilea. Rothko fué un gran pintor que no estaba muy lejos de Tobey, el pintor de rostro de apóstol, del que le distanciaba sobre todo el tamaño de los cuadros. Los de Rothko fueron aumentando de tamaño mientras Tobey los disminuía cada vez más. Los pintores son gente caprichosa en cuanto a estas cuestiones. Algunos en Buenos Aires utilizan metros de tela para expresar calidades o temas que se pueden expresar en centímetros, sobre todo los de la neofiguración, más macrofiguración que neo. Me sorprende haberte escrito todo lo que va en esta carta, pero ya está escrito. Trabajo mucho. Estoy haciendo nuevas jarras de porcelana, estoy terminando de ilustrar el Martín Fierro para una editorial española e inauguro una exposición en Madrid el dia 3 de abril próximo. Pero estoy deseando tener noticias de todos los amigos y naturalmente tuyas, de tu trabajo, de la Galería. Contéstame.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Julia, para tí y tus hijos:

[Seoane]

1970-03-16
Carta de Víttori a Seoane. 1970
Nova York
Santa Fe
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Víttori a Seoane. 1970 en 16/03/1970


16 de marzo 1970

Sr. Luis Seoane
Montevideo 1985 (piso 13/Dpto 68)
Buenos Aires

Estimado Seoane:

Grela habrá anticipado la razón de esta carta: invitarlo especialmente a exponer en nuestra galería.
Por él sabrá Ud. qué es EL PUENTE, el sentido conque encaramos y venimos cumpliendo nuestra tarea desde 1969, en un intento fundado en la calidad de las muestras que se presentan y en las relaciones humanas que el arte hace posible.
Mediante el apoyo de Grela, Supisiche y Fernando Espino, amigos y asesores nuestros, deseamos este año afirmar y ampliar nuestra actividad, con el concurso de artistas plásticos cuya obra no es frecuente ver aquí, y cuya presencia en el interior es importante para los jóvenes y el público de arte. Contamos para ello con una organización bastante buena y podemos responder de nuestros compromisos con una actitud, y referencias personales que ponemos a su disposición.
Es por eso que llegamos a Ud., Deira, Vidal y Kósice con esta invitación, lo mismo que a Grela, Ottman, Serón, Aid Herrera, Mele Bruniard (Rosario), Supisiche, Espino (Santa Fe) y Aldama (Paraná), incluidos en nuestro plan 1970.
Su muestra sería del 25 de septiembre al 18 de octubre, en dos salas que admiten cada una cinco a siete horas, según medidas. Lo acompañaría Aid Herrera en una sala. Otros detalles los acordaríamos en carta próxima, pero adelanto –de acuerdo con Grela–, que los gastos (catálogo, transporte, seguro, etc.), corren por cuenta nuestra, siendo habitual que recibimos, sobre las ventas, el treinta por ciento de comisión. La lista de obras a exponer (título, medidas, técnica, fecha ejecución, precios), podemos tomarla de galería Raquel Real que, entiendo, cursará igual invitación para fecha inmediata anterior a la nuestra; o bien directamente de Ud. todas las condiciones podemos incluirlas en un convenio previo, si a Ud. le parece.
Con referencia a la selección de las obras, ya Grela le habrá dicho que, dentro de su nivel, deseamos presentar lo mejor y más representativo, o sea, una muestra de la importancia que Santa Fe necesita para sacudirse un poco. En este sentido le pido y descuento su colaboración.

Un saludo, en espera de su respuesta:

José Luis Vittori

1970-03-16
Carta de Seoane a Anita e Enrique Goldstein. 1970
A Coruña
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Anita e Enrique Goldstein. 1970 en 16/03/1970


La Coruña, 16 de Marzo de 1970

Sres. Anita y Enrique Goldstein
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Debí haber escrito antes, pero, por razones de trabajo para la fábrica de Sargadelos, por cumplir el encargo de ilustrar el Martín Fierro que me hizo una editorial madrileña, encargo que acabo de terminar, son cincuenta y tres dibujos a la aguada y tratando de pintar para la exposición de abril en Madrid, se me fue pasando el tiempo, tres meses. Únicamente, estuvimos en Londres unos diez días, escapamos cuando nos dijeron que del 24 de diciembre al 2 de enero todo o casi todo se cerraba y nos fuímos a Barcelona. Teníamos la experiencia de un viernes santo en Zurich, donde apenas si conseguimos desayunar muy tarde y en cuya ciudad pasamos el día más aburrido de nuestra vida. Volvimos, pues, a ver los museos catalanes y entre todos el Museo Picasso que, a partir de estos días, contará con novecientas obras más que el pintor acaba de donarle, totalizando con ellas alrededor de las 1.400 obras. Un Museo extraordinario por muchos conceptos entre los que cabe destacar luego de la obra de Picasso el palacio gótico que la encierra. Después fuímos a Madrid y por último, hemos venido a Galicia. No hemos hecho otros viajes y por esta temporada no viajaremos más, solamente el de regreso a Buenos Aires que será a fines de Mayo, después de un Congreso europeo de diseño industrial que se celebrará aquí en La Coruña para ese mes, creo que a mediados. Sospechamos que mientras tanto una buena parte de los amigos habrán pasado sus vacaciones en Punta del Este huyendo del calor que se anuncia como tórrido en Diciembre. Nosotros pasamos de los 34 grados de Buenos Aires a los dos grados bajo cero de Londres, salto de temperatura que resfrió a Maruja. Pero Londres conserva siempre, con frío y lluvia, una simpatía que hace olvidar su clima, por otra parte tan parecido al de Galicia. Hemos parado en un hotel que está en pleno Soho por lo que disfrutamos de la libertad del barrio, de su falta de convencionalismos y hasta de su falta de exhibicionismo, defecto tan de extranjeros habitantes de París que a mí me fastidian y que los mismos franceses rechazan hasta hacerles antipáticos. En Londres, resulta una consecuencia del sentido inglés de la libertad y del rechazo al puritanismo minoritario. Ellos se toman la libertad de hacer lo que les da la gana en su propio país y a mí esto me parece bien y me gusta. Pero ya hablaremos de todo esto. Ahora necesito que ustedes me envíen noticias de Buenos Aires, de ustedes, de los amigos, de lo que hacen y proyectan y de la ciudad. Tenemos muchas ganas de saber de todos. Mientras los sabíamos en Punta del Este, los suponíamos haciendo todos los días igual vida, o muy parecida de un día a otro, pero después del verano no es lo mismo.

Reciban Anita, los chicos y usted un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1970-03-16
Carta de Seoane a Cherniavsky. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Cherniavsky. 1970 en 16/03/1970


La Coruña, 16 de Marzo de 1970

Sr. Isidoro Cherniavsky
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Tenía una carta escrita para enviarte cuando recibimos la noticia de que Julia con Delia Cugat venían a La Coruña. Nos alegró mucho la noticia y esperamos para enviar la carta a que ellas estuviesen con nosotros. Aquella carta me pareció entonces inútil puesto que escribía sobre Galicia y lo que yo estaba haciendo, y, todo eso, lo iban a ver ellas y serían mejor testimonio, testigos de vista, que el mío, a quien, en el caso de Galicia, le corresponden “las generales de la ley”. Con la llegada de Julia y Delia ocurrieron dos fenómenos físicos, dejó de llover en Galicia por unos días, sorprendente en esta época del año, lució un sol mediterráneo, y se retiraron las aguas de las rías del Cantábrico. Fué cosa de “trasnos”, diablos juguetones o duendes que quisieron restar belleza a la costa gallega, seguramente para dejarnos quedar mal. Julia habrá contado todo, de los dibujos del Martín Fierro, de las jarras y de Sargadelos, de los cuadros, y de que no mentíamos, quizás exagerábamos algo, cuando nos referíamos a Galicia. Si hubiesen estado algún tiempo más hubiesen visto también junto a los monumentos medievales los fantasmas que les corresponden, la peregrinación nocturna de las ánimas en pena y las hadas de las fuentes y de las aguas en general, brujas, etc., todo lo que unido a una muy acreditada industria hacen el prestigio de Gran Bretaña o de Alemania, pero que en el caso de la pobre Galicia constituye un defecto más que achacable. Pues ocurre así, cuando el supersticioso es un gran escritor inglés, un sabio médico analista suízo, o un brillante escritor alemán, la gente supuestamente normal piensa que algo habrá para que el sabio se ocupe de esas cuestiones, pero si se trata de un campesino gallego que pasó a ser peón en la emigración, resulta una prueba de su ignorancia y del subdesarrollo actual de su país. Pues bien, creo mucho más en lo que el campesino vé o sabe por herencia en estas cuestiones de aparecidos y de encantamientos. Por su oficio está en mayor y más limpia relación con la realidad y, un paisaje como el gallego, tiene que tener ese complemento feérico que se una a su misterio. Si esos campesinos no vieron lo que dicen son, sin embargo, tan importantes como el sabio suízo, pues crean, sin razones, una espléndida obra de arte y todo el mundo sabe, menos los críticos, que las obras de arte no precisan de razones. Julia y Delia vieron unos cuantos ejemplos de la Galicia del norte y tres antiguas ciudades: Santiago, La Coruña, Mondoñedo, de características muy distintas y uno o dos monasterios de los muchos que quedan en ruínas o en los que desde hace unos años vinieron a habitarlos unos monjes tambien fantasmales obsesionados por el pecado de la gula, que narran, junto con la historia de la arquitectura del convento que habitan, el caso del Conde que decapita a su virtuosa mujer que se convierte en casi santa por esa muerte, Conde que tiene que huir y que él a su vez muere violentamente como consecuencia de sus vicios y del que un escultor hace el retrato en relieve para un medallón de un claustro barroco algunos siglos después. Habrá contado Julia de la cantidad considerable de gárgolas en Galicia, desde románicas hasta barrocas, auténticas y no remedo casi actual de ellas. En las gárgolas, los capiteles y las misericordias se descargaba la protesta reprimida del pueblo, poniendo apellidos a los vicios y a las violencias que le sujetaban. Ya hablaremos con calma de todo esto. Nosotros quedamos muy contentos de que hubiesen venido. Ahora, por favor, escriban.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Julia, los chicos y para tí de:

[Seoane]

1970-03-17
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1970 en 17/03/1970


La Coruña, 17 de Marzo de 1970

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Debo carta, pero os suponemos con noticias recientes nuestras llevadas por Julia*, que estuvo aquí como sabéis, pasando unos días, muy pocos, con Delia Cugat*. Julia vió una parte pequeña de lo que se puede ver en Galicia, pues lo malo de este país es que está todo muy cerca, pero muy diseminado, a pocos kilómetros de distancia, un monumento arquitectónico de otro, una ciudad de otra, pero que obliga a desplazamientos que llevan tiempo. De todas maneras, pudieron ver desde un faro nacido en la Prehistoria y dos o tres ciudades medievales, hasta las absurdas “torres” que algunas empresas constructoras se empeñan en levantar donde no hace falta, que no son modelo de nada ni prueban ninguna inquietud en sus arquitectos. En cambio, creo que llevaron una buena impresión de otros aspectos de Galicia, de su paisaje, del románico y del barroco gallego, de la original arquitectura de La Coruña de galerías y vidrios, etc. Por mi parte, terminé de ilustrar el Martín Fierro, cincuenta y tres dibujos a la aguada y ahora preparo la exposición de Madrid. No tuve tiempo para pintar todo lo que quisiera. Julia y Delia vieron algunas de las últimas obras y estos días me dispongo a poner títulos, hacer que les pongan las varillas y enviarlas a Madrid antes de salir vosotros para esa ciudad, que lo haremos a fines de este mes, el 29 o 30. Luego volveremos a La Coruña donde debo hacer algunas piezas para porcelana y en mayo regresaremos a Buenos Aires. Suponemos que para entonces habrá pasado el calor. Nos alegramos mucho del éxito de la casa de Punta del Este y suponemos debisteis gozar de vuestra estancia en ella, pues el sitio no es para menos. Nosotros también acondicionamos el departamento de La Coruña muy elementalmente, pero esperamos ir poco a poco convirtiéndolo en un departamento cómodo. Noticias de otro tipo apenas tenemos. La de Picasso, que acaba de donar novecientas obras suyas al Museo de Barcelona, lo que convierte a este museo en uno de los más importantes del mundo, tendrá, tiene ya, 1.400 obras de distintas épocas del artista. No creo tener otras noticias. Por aquí, aparentemente no pasa nada. Los gallegos están realizando un plebiscito sangrante. En los últimos diez años han emigrado más del 50 por ciento de su población, el 56 por ciento en una sola de sus provincias y se proyecta un gran puerto europeo, de enorme capacidad para el tráfico industrial y comercial de Europa con otros continentes. El proyecto está hecho, pero todo depende de los ministerios correspondientes, si hubiesen podido, habrían llevado el puerto a Madrid para fortalecer el centralismo.
Recibí una carta de la Fundación Lorenzutti en la que me participan haber sido seleccionado para una exposición que proyectan. Acepté. En Mayo, se inaugura en la Fábrica un Congreso de Diseño Industrial, que es lo que me retrasa el regreso si no estaríamos probablemente de vuelta a fines de abril. Estamos deseando tanto Maruja como yo estar con todos los amigos, hacer planes, discutir, ir al cine, criticar a los críticos, improvisar cenas, etc., todo aquello a que nos hemos habituado durante tantos años y que tiene un sabor muy particular en Buenos Aires, al menor para nosotros. Aquí, en Galicia, buscamos otros valores, tienen que ver con el pasado de cada uno, de Maruja y mío y con la promesa íntima que cada uno se hizo al salir de aquí con respecto al país y que tiene que ver con esa aspiración de Nirvana que embarga a todos los mortales. No existe, al menos para nosotros, paisaje cuya belleza y misterio mejor invite al abandono, que le drogue a uno más suavemente hasta conducirle a la nada. Es posible que al final constituya una forma de eliminación. De ahí, probablemente, la necesidad de escapar, de emigrar los gallegos, aparte, naturalmente las razones de índole económica más importantes que los nirvanas. No me hagan caso. Escribirnos, lo necesitamos. Contarnos de todo y de todos. De Noemí, a quien escribiremos uno de estos días. De Maya, que nos envió una tarjeta desde Mar del Plata que le agradecemos. Del Ing. Herman, con quien nos estamos comportando mal. De los Martínez Vallerga con los que siempre somos desatentos, etc., etc., etc. En cada etcétera podéis incluir un Mea Culpa nuestro.

Un abrazo de Maruja y mío para los dos, para Carlos y Eduardo de:

[Seoane]

1970-03-17
Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1970
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 17/03/1970


17 de Marzo-1970

Queridos Maruja y Luis:

Ayer noche estuvo Julia en casa, también estuvieron Noemi [Gerstein] y Dora y Valdy [Kowalewski]. Julia nos trajo la tarjeta del castillo–confitería escrita por Uds. y los Díaz Pardo. No se imaginan que ganas de ir a verlos nos despertó. Pero no creo que sea posible por esta vez. Estamos todos esperando carta, esta vuelta están un poco reticentes o nos olvidaron. Creemos que no, así nos contesta la paloma cuando la miramos. El volver a verla nos gustó más (si es eso posible). Bueno, pues anoche no hicimos más que recordarlos y estamos todos de acuerdo en no autorizarles viajes tan prolongados. Nos contó Julia que Luis está haciendo piezas lindísimas. Que el dto. es precioso, con una vista magnífica al mar. Nosotros hemos regresado de Punta E. y ya estamos por volver para S. Santa. Poly parece que hace un viaje al Paraguay en auto con algunos amigos. Carlos se queda porque parece que tiene “intereses” acá. Entró en unidad hospitalaria en el hospital Rivadavia. Poly entró a Ingeniería, esperemos que estudie. Nosotros, + o - lo mismo, las cosas por acá van por ahora muy frías. No nos hemos visto aún con Enzo así que no sabemos lo que pasa dentro del ambiente.
El tapiz colgado en Siddhartha (P. del Este) es sensacional!

Cariños y abrazos

Rafael y Emma


1970-03-25
Carta de Seoane a Negri. 1970
A Coruña
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1970 en 25/03/1970


La Coruña, 25 de Marzo de 1970

Srta. Nélida Negri
París

Querida amiga:

Debemos carta desde hace tiempo pero estuvimos dedicados a instalar el departamento en condiciones habituales, es amplio y está lleno de luz, situado a cien metros o poco más del mar, y a trabajar. Pinté bastante para la exposición que se inaugurará en Madrid el dia 2 de abril próximo, e ilustré para una editorial de Madrid tambien el Martín Fierro. Me gustó hacerlo sujetándome nuevamente a un tema y en este caso a un tema correspondiente a una infancia lejana con el héroe, Martín Fierro, que luego admiraría de mayor por otras razones. Hice cincuenta y tres dibujos a la aguada para la edición madrileña.
Nos gustaría mucho, a Maruja y a mí, volvemos a repetirlo, que viniese a pasar unos días con nosotros aquí a La Coruña antes de nuestro regreso a Buenos Aires. Vería castillos medievales, monasterios nacidos en el siglo IX que terminaron siendo barrocos en el XVII, una ciudad que une naturalmente varios estilos, Santiago, y obras de arte arquitectónicas y esculturas, diseminadas por el territorio de Galicia.
Desde Madrid hablaremos por teléfono.
Para ahí va a pasar unos días con una muestra de porcelana para una exposición de Cerámica, José Díaz Arias, muy amigo nuestro, hijo del pintor y ceramista Díaz Pardo en cuya casa hemos estado viviendo y con él estoy asociado en el “Laboratorio de Formas” formado hace dos o tres años. Lleva el anillo que hemos traído de Buenos Aires, que nos dió su madre para usted. Nos gustaría que simpatizasen y le orientase en cuestiones de arte. Es pintor, ilustró últimamente un libro gallego y está encargado de la sección decoración de una de las fábricas de porcelana, la de Sargadelos.
Bueno, nada más por hoy. Debo carta a Payró, Tomás me la debe a mí, el que más cartas debe sin embargo soy yo.

Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1970-03-30
Carta de Scheimberg a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1970 en 30/03/1970


Buenos Aires, 30 de marzo de 1970

Querido Seoane:

Estoy realmente avergonzado de mí mismo al confrontar la fecha de su carta y ésta en que recién le contesto. Espero que Maruja y Usted me lo perdonen. Es que hay tan pocas cosas –al menos agradables– de que escribirles, que he ido aplazando esta respuesta hasta hoy, en que he decidido ponerme a la máquina y escribirle, a lo que salga, con tal de llegar a tiempo para desearle un buen éxito (como se lo merece) en la exposición que usted va a realizar en la Galería Ramón Durán de Madrid. Sí, Aída y yo queremos que nos tenga como presentes en el día de su inauguración: buena suerte!
Novedades, ninguna por aquí –salvo la adopción del secuestro como procedimiento político, que no ha previsto Marx, pero que seguramente no habría despreciado Bakunin. Del secuestro de personas, se entiende; y entre éstas, diplomáticos. Aquí tuvimos el de un cónsul paraguayo –que terminó felizmente, después que los gobiernos de la Argentina y el de Paraguay lo dejaron sin respaldo. Sus autores bien podrían ser peronistas de los llamados de izquierda, o bien exiliados liberales de Paraguay en respuesta a las persecuciones contra los opositores de Stroesner (con quien nuestro gobierno está ahora a puro besitos) –o, podría ser, en respuesta al secuestro de un médico paraguayo exiliado (creo) en la ciudad de Corrientes, por la policía paraguaya y que las autoridades de ese país se niega a devolver. Sea como fuere, lo cierto es que a los pocos días de aquel hecho, los tacuaras o los que fueren intentaron ayer secuestrar a dos diplomáticos de la URSS –los que resultaron heridos en el tiroteo que se produjo entre secuestradores y la policía. El asunto no está muy claro, sin embargo. Otra derivación de estos hechos es la proliferación de atentados contra la gente de izquierda –aunque hasta ahora con poco resultado, pues los nacionalistas parece que se manejan con los datos de la SIDE, que tiene datos ya perimidos –como ser domicilios donde vivían (pero donde ya no viven) los presuntos izquierdistas. No pasa día en que aquí, en Buenos Aires, o en ciudades del interior, no estallen bombas. O pasan cosas como ésta: un alto funcionario del gobierno –no sé en que acto– hizo una referencia que un grupo de la oficialidad del ejército consideró agraviante; pues bien, en número no menor de la media centena, en horas del día y sin ocultamientos (es decir, a la vista de todo el mundo) se dirigieron, no recuerdo si al lugar donde se desempeña o donde debía concurrir el dicho funcionario, para tomarse justicia por sus propias manos, y no se retiraron hasta que alguien les informó que el buscado no vendría allí. Como usted ve, estamos en pleno far west.
Bueno, Seoane, no es de esto de lo que quería hablarle, sino decirle que estoy de acuerdo con usted en que el material que se va a trabajar determina muchas veces la calidad de la obra que se va a realizar, pero que con papel masché difícilmente se va a realizar una obra perdurable, como esos leones de que usted me habla en su carta que contesto. Y basta por hoy. Le escribo esta carta por partida doble, pues no sé si va llegarle a Madrid (adonde se la dirijo, o a la dirección de La Coruña, adonde también se la dirijo).
Un gran abrazo de Aída y mío para Maruja y para usted. Escríbanos. Y una vez más: buena suerte! Suyo,

Scheimberg

1970-03-30
Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 30/03/1970


Bs. As., Marzo 30-1970

Queridos Maruja y Luis:

Hemos recibido vuestra carta. Ya era tiempo que dejen de ser haraganes y escriban más. Acabamos de regresar de Punta del Este donde estuvimos toda la semana. Nos tocó un tiempo de locura. Nos bañamos todos los días y disfrutamos mucho del dolce far niente. Como nos hubiera gustado estar con Uds. A Luis que le gusta tanto el sol (?). Marujita, así que estuviste de madre postiza? Tienes que aprender a defenderte de visitas indeseables. Sabes! Cada vez que me enojo, lo amenazo a Rafael con que me voy a Galicia. Qué te parece? El está muy de acuerdo. La verdad que a los dos nos gustaría mucho ir para estar con Uds. y ver Galicia con Uds., pero creo que no será posible esta vez. Llamó Isaías [Cini] acá para sacar fotos de tu cuadro Campesinos sentados para la exposición que van a organizar próximamente. Saben que Maya trabaja? Y nada menos que con Ruffus? Bueno, esperemos que le paguen. Noemi [Gerstein] no anda bien todavía de su brazo, parece que soldó mal y le trae trastornos. Para los 1os días de Abril inaugura Pablo Edelstein en Ruffus. Nos hemos visto con poca gente así que más chimentos no les puedo contar. A[h] sí, el fondo de las Artes le compró una escultura a [Alicia] Grosigrande.
Aquí los chicos hoy empezaron las clases. Carlos, en el hospital Rivadavia y Poly en la facultad 1º año de Ingeniería. Poly con 2 amigos se fue a Paraguay vía Córdoba (un poco desviado). Volvió muy desilusionado por la miseria y sordidez de Corrientes y Paraguay.
Allá hay secuestros a la orden del día (el último, un cónsul paraguayo y una intentona para un soviético que les fracasó).
Estoy tratando de ver que es lo que hago este año para que no se pase uno más sin hacer nada. Pero, veremos...
Para cuándo piensan estar acá? Ya estamos extrañando los cafecitos de Maruja.

Un gran abrazo, besos a Marujita, cariños de los chicos y hasta muy pronto

Emma

1970-04-04
Carta de Palmás a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1970 en 04/04/1970

Buenos Aires, 4 de abril de 1970

Meu querido amigo:

Entereime polo Alonso Montero que nistes días espón en Madrí. Non dubido do seu ésito. Cómo vai o arranxo de nova casa? Nunha revista madrileña lín o plan urbanístico da Cruña, que é mui interesante. Ollei unha panorámica da cidade onde aparez o edificio onde viven, unha maravilla de lugar.
Mandeille á Fundación Penzol un informe de proieto de pesquisa sobre a prensa da coletividade galega de Bs. As. desde 1879 deica 1960. Vamos ver si o aproban. Traballei nel con dous compañeiros da Faculdade. Pode resultar un estudo interesante.
Coido que o meu traballo en Galicia vai ser sobre a violencia en Galicia, fundamentalmente as rebeliós campesinas. Polo de agora estou recollendo información e bibliografía sobre o tema doutros países. Prégolle me envie a información que Vd. teña, porque teño que evaluar si é importante o tema e si paga a pena realizalo.
Vin unha revista dirixida por Sigfrido Radaelli, non me lembro o nome, a reprodución en branco e negro do seu retrato do Che.
Da colectividade pouco lle podo dicir, continúo alonxado dela. O xoves santo morreu o Puente. A filla non deu aviso a ninguén, a súa enfermedade estivo chea de pelexas antre a filla e maila muller. Levou a morte que merecía. O Instituto Arxentino de Cultura Galega vai reeditar en long-play os discos da coral “Terra Nosa”. Editouse o libro dos Xogos Froraes, naturalmente mui malo. A revista do Centro Galego ten por direitor a un señor de apelido Barreiro que é membro da C. Direitiva.
Entereime que o Laxeiro anda por acó, coido que está arranxando unha retrospectiva.
Chegoume a circular sobre a fundación do Museu de Arte C[arlos] Maside. Alégrome muito que a empresa xa esté en marcha. Cando veña veremos que se pode facer pra continuar recollendo material.
Cándo voltan? Unha forte e cordial aperta pra Maruxa e Vd.

Ricardo

P.D. Lembranzas de Inés, Pilar e Martínez Romero.

[Manuscrito na marxe esquerda:] Recebeu o enderezo de Fernández?
Meu enderezo atual é: Santa Fe 3205- 2º, 32, Cap. Fed.

1970-04-14
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1970
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1970 en 14/04/1970


La Coruña, 14 de abril de 1970

Queridos Emma y Rafael:

Llegamos el domingo de Madrid. Mañana, 15, se clausura la exposición que tiene mucho éxito de público y de crítica a pesar de la galería, una galería dirigida por gente buena, pero inexperta. La crítica resultó inusitada. Me dedicaron, en general, mucho espacio en los diarios con grandes elogios a mi pintura. Por televisión, fuera de lo acostumbrado, se ocuparon de la exposición durante un cuarto de hora aproximadamente, señalándola como una de las más importantes celebradas últimamente en Madrid. Vendí hasta ahora cinco cuadros y estoy muy contento de haberla hecho. También entregué las ilustraciones del Martín Fierro, me parece que resultan más criollas que las pensaba. Se trata de más de cincuenta dibujos a la aguada haciendo casi memoria de trajes gauchos y soldados y no distrayéndome en vacas, perros y aperos del campo en la provincia de Buenos Aires, sino ilustrando el texto de Hernández, incluso con la única escena del Martín Fierro que puede considerar escabrosa una censura estrecha y estúpida, cuando el gaucho Cruz encuentra en su rancho al oficial con su mujer. Una escena, por otra parte, interesante en nuestra época dominada, según dicen, por el sexo. Claro, la época con cada novedad ahora apenas alcanza a media docena de años. Antes era mucho más extensa, abarcaba muchos años de historia. Lo que se elogiaba en 1965 no tiene apenas vigencia en 1970, en arte, y en general, en todo. Pero los años que vienen hasta el 2000 pueden traer muchas sorpresas. El hombre comienza a enfrentarse con la máquina. Un señor Lafuente, de Málaga, astrólogo, acaba de querellarse con una computadora. Es el primer pleito de este carácter que existe. Parece que la computadora provee de datos con grandes errores astronómicos y geográficos. El cerebro electrónico parece no tener la fantasía que tiene que ser necesario para un oficio tan necesitado de promesas y futuro, o posee quizás una fantasía más mecánica muy distinta a la que puede crear e imaginar el cerebro humano. Creo que en Italia ya hubo antes de este pleito una joven que compitió con una computadora en cálculos venciendo ella, la joven, y ahora es posible que gane el pleito el malagueño Sr. Lafuente. Pero ahora recuerdo que no es de 1970 el pleitear hombres contra máquinas. En los códigos de justicia militar se juzgaba, creo que aún debe juzgarse en algunos países, a los cañones, fusiles, etc., que fallaban por algún motivo perjudicando al soldado o al militar en general, soldados u oficiales. Igualmente, se juzgaba y castigaba, al igual que a las máquinas, a los animales, el caballo que había dado una coz a un capitán, al burro que se empeñó tercamente en no andar evitando la puntualidad de un transporte, etc. Esto no es fantasía mía, tampoco tiene nada que ver con la posible máquina, sino realidad, una realidad no sé si pasada, expresada en reglamentos y códigos. Resulta, pues, el pleito del astrólogo señor Lafuente el primer pleito civil contra una máquina, en este caso seguramente la más importante de las máquinas. Una computadora, algo que yo no entiendo y que por ignorancia, me merece igual respeto que la telegrafía sin hilos o un milagro religioso.
De arte, no vi casi nada nuevo. Una exposición muy importante del siglo XVII italiano perteneciente a museos españoles y que alcanza una cifra considerable de obras maestras. Posiblemente, es España el país que más tiene de pintura italiana de ese siglo, el siglo del “manierismo”, de los Carracci, Guido Reni y Caravaggio, entre muchos. Resulta notable ver las muestras de ingenio de esta especie de barrocos que no son exactamente barrocos, los alardes geométricos, la búsqueda de ornamentales. La exposición se celebró en el Casón del Buen Retiro, un palacio que posee una gran bóveda pintada por otro italiano, Giordano Bruno. Se trata de un siglo como el que iba a seguirle y como el anterior, en que España tenía virreyes en Nápoles y Sicilia, como los tuvo en Milán. Éste es, en parte, el secreto de la abundancia de arte italiano en España, aparte de una coincidencia de gustos en esa época, el tenebrismo y el claroscuro fuertemente contrastado, Caravaggio y Rivera.
Esto es todo por hoy. Esta mañana apareció La Coruña con el cielo despejado, sin apenas niebla y el sol le reduce encanto a la ciudad, se vé que más allá de los próximos edificios no hay misterio alguno. Queda la línea del horizonte en el mar que promete misterios, aunque queda demasiado lejana.

Un abrazo de Maruja y mío para todos los amigos, Noemí, Maya, pasada al enemigo, al ingeniero Herman, los Martínez Vallerga, los Epstein, etc., a todos, y uno muy especial para Carlos, Eduardo y vosotros, de:

[Seoane]

1970-04-15
Carta de Seoane a Palmás. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1970 en 15/04/1970


A Cruña 15 de abril de 1970

Sr. Ricardo Palmás
Buenos Aires

Meu querido amigo:

Recibín a súa carta, data 4 diste mes. Viñemos de Madrid o domingo derradeiro denantes de rematada a esposición, remátase hoxe, polo meu traballo eiquí. Resulta dun gran ésito. Moitas críticas, moi boas i estensas, afirmándoa como unha das millores esposiciós da temporada, moito púbrico mozo e algunhas ventas. Estou, pois, moi contento polo resultado. Matino que a proposición de vostede pra Fundación Penzol tenlles de interesar, coma ten interés o posíbel traballo sobre a violencia en Galicia e as rebeliós campesinas dende a Edade Media deica Castrelo de Miño, cun capídoo moi interesante que tería de sere o referido ao movimento agrario dirixido por Basilio Álvarez na segunda decena deste século. Comprendendo na violencia a emigración, que é outra forma de violencia.
Non sei nada da coleitividade. Supoño que o Instituto Arxentino de Cultura Galega é a Comisión de Cultura do Centro Galego, unha coleción de badocos sen remedio. O señor Barreiro da Agrupación Unión Galega puxérono seguramente porque en algún tempo terá feito o boletín do sindicato de cortadores, ó que pertenecía. De Galicia non sabe nada. É boa persoa mais xa un pouco ido. Voltaremos nos derradeiros días de Maio.

Unha aperta moi forte para Inés, Pilar e Martínez Romero e pra vostede de Maruxa e miña. A Inés escríbolle tamén:

[Seoane]

1970-04-15
Carta de Seoane a Scheimberg. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1970 en 15/04/1970


La Coruña, 15 de abril de 1970

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Acabamos de regresar de Madrid, llegamos hace dos días, la exposición constituye un éxito, excelentes críticas, bastante público y unas pocas ventas. Se clausura hoy y me vine por cuestiones de trabajo aquí. También dejé en Madrid más de cincuenta dibujos para Martín Fierro que saldrá en septiembre. Antes de comenzar a ilustrarlo, suponía que iba a resultar un Martín Fierro galleguizado y al terminar de hacer los dibujos, repasándolos, me pareció bastante criollo. Al editor le gustaron mucho. Me harté de hacer indios, gauchos y milicos, deteniéndome mucho más en ilustrar a Hernández en su narración que en los trajes, pues sospecho que Martín Fierro, el gaucho Cruz, o el viejo Vizcacha de haber existido, no lo sé, no andaría vestido demasiado fielmente a las prendas que se exhiben en el Museo del Parque Lezama, en casos más propios de estancieros que de peones. Todo esto aparte de las cabezas-jarras para hacer en porcelana y de los dibujos de murales para la nueva fábrica, también de porcelana, de Sargadelos. Una fábrica notable en su arquitectura que sigue la forma circular de las antiguas edificaciones célticas de las que quedan ejemplos en Galicia y en la Asturias del límite gallego y que se unen al paisaje montañoso, ondulado, de estas regiones. Los murales se hacen en porcelana y pizarra, muy abundante esta en Galicia, así como el caolín del que se hace la porcelana. Trabajé, pues, bastante y proyecto hacer algunas nuevas obras antes de regresar.
Me llegó la carta suya por partida doble a Madrid y a La Coruña, la de Madrid la recibí en el momento de la inauguración de la exposición, la llevó Carmen, la hermana de Maruja, de manera que los tuvimos presentes tanto Maruja como yo, en ese día, a usted y Aída, muchas gracias. España está pasando un momento de falsa euforia. Encandilados con los elementos mecánicos, desde el auto al lavaplatos que la población posee a plazos. La televisión corrompe la cultura heredada del pueblo y en las aldeas, fomentados por el Estado, se abren teleclubs. En los últimos diez años, según estadísticas de emigración, han emigrado de Galicia más del 50% de su población, precisando, de la población comprendida entre los 18 y 45 años, la mejor, la de mayor energía y capacidad física. La tierra la trabajan los ancianos y niños creciendo el subdesarrollo hasta el punto de alarmarse el gobierno o aparentar estar alarmado, pues la emigración, como el turismo, son un negocio para la Hacienda española. Las gentes no confían en nada, únicamente en las mejoras que puedan aportarle individualmente la emigración y la posible aventura que ésta significa. En Terranova, hay miles de gallegos dedicados a la pesca, como en Australia son peones, o en Noruega, marineros, en general, sin contar todos los que trabajan en oficios o de peones en Europa Occidental. Se calcula en más de un millón salidos en los últimos diez años. Éste, Galicia, es un país de gente probablemente bondadosa, pacífica, resignada. Hubiese sido más útil, parece, desde el punto de vista del posible progreso colectivo, que fuesen exactamente lo contrario, más capaces para el crimen y la trampa que para la paz y la compasión. También el modo de ser de un pueblo, su desdén por las normas, resulta que influye en su prosperidad. Me doy cuenta del cinismo de lo que afirmo, pero es que estoy contagiándome del nada dudoso cinismo de la realidad política que nos toca vivir, al parecer en cualquier parte de la tierra. Pero no quiero escribir una carta pesimista, no soy pesimista y creo en la ira que se despierta algún día en las gentes buenas. Creo, pues, en la posible ira de Galicia y en la ira a lo mejor cercana de los pueblos del mundo contra el hipócrita pragmatismo de los burócratas gobernantes y tecnicistas.
Perdóneme el disparate de esta carta. Suponemos que Aída recibió una carta de Maruja en contestación a la de ella donde le comunica el accidente de los Golubof, también le escribió a Luisa en la misma fecha.

Un gran abrazo para ustedes dos de Maruja y mío, para todos los amigos, de:

[Seoane]

1970-04-15
Carta de Radaelli a Seoane. 1970
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Radaelli a Seoane. 1970 en 15/04/1970


15 de abril de 1970

Sr. Luis Seoane
Paseo de Ronda 15, 6º izq.
La Coruña (ESPAÑA)

Muy estimado amigo:

Por correo aéreo, le envié ayer el número 5 de Testigo, con el cual –por fin– reaparece esta revista. La imprenta pudo haberla terminado en octubre o noviembre, pero los distribuidores me aconsejaron esperar al fin del verano. Eso me permitió además hacer coincidir la publicación con este local que ahora tenemos en pleno centro (el teléfono no es para que me llame, pero sí para que vea que hasta esa suerte tenemos, es 31-9029). La revista salió a fines de marzo, camina muy bien, y en un acto público en la galería Nexo, repleto de gente, se presentó el día 1º. Julia Lublin me dio su dirección ayer, y eso me permitió enviársela. Es una nueva época de Testigo, y ese cambio ha producido una impresión muy buena, lo cual redobla mi entusiasmo. Creo que “El Che” salió bastante bien en la reproducción (incluso, un poquito más grande que la foto que Ud. me dio, para aprovechar todo el espacio disponible).
Les deseamos, Amalia y yo, unas muy buenas últimas semanas en Galicia, y esperamos verlos apenas vuelvan.

Con afectuosos saludos a Maruja, reciba el agradecido abrazo de

Sigfrido Radaelli

1970-04-18
Carta de Seoane a Sofovich. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1970 en 18/04/1970


La Coruña, 18 de abril de 1970

Sr. D. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibimos su carta y desde entonces ya hice mi exposición en Madrid. Se clausuró ayer y obtuvo un gran éxito de crítica y de público, vendiendo cinco cuadros, lo que no está mal para Madrid dado su conservadurismo, el de los compradores, en materia de arte y los pocos compradores que existen aquí de pintura. Se elogió: “la convención extrema del lenguaje (el pictórico, claro), su limpidez de dicción, su elegancia simple, la gravedad elemental de sus arquitecturas...”; “el lirismo colorista”; “es la obra de un poeta que traduce su sensibilidad e un idioma casi aséptico, casi nada más que pura plástica al servicio de la inteligencia”; “reitera la juventud sin edad”; “el color dirigido está atado, vertebrado por los símbolos de la inteligencia”; “lo que Seoane hace viene a constituir una especie de intelectualización de la gracia”; “un perfecto equilibrio estético de la línea y el color, separados, pero acordes” etc., todos estos párrafos están extraídos al azar de diversas críticas de autores distintos: Figuerola-Ferreti, Manuel Vicent, José Hierro, A. M. Campoy, Castro Arines, García Viñolas, y deben publicarse más, aparte las entrevistas ya hechas para televisión y radio. Un éxito completo del que estamos contentos. La sala es bastante buena de espacio e iluminación y muy floja en cuanto a la capacidad comercial de su encargada y dueños. Madrid crece mucho, se edifica constantemente y sus habitantes, muy al día en los adelantos del confort y de los elementos mecanizados para el hogar, continúan sin remozar sus ideas en parte de la población muy siglo xviii, anteriores incluso a la revolución francesa y a Napoleón. Un ministro de los nuevos acaba de anunciar que él terminará con las ideas de los vencidos, con los liberales y marxistas, como si esto fuese tan fácil. La campaña contra América del Centro y Sur con noticias alarmantes continúa haciendo para favorecer la emigración a los países europeos de occidente que deja dinero al Estado y produce divisas por los giros de los emigrantes y ahí, en Buenos Aires y otras partes de América sin enterarse, o sin querer enterarse los círculos oficiales y la prensa. Al mismo tiempo, Cultura Hispánica aparenta ejercer la caridad cultural y técnica con respecto a América y de ahí continúan viniendo jóvenes universitarios cayendo en una trampa hábilmente preparada, paternalista, sobradora. En Galicia, estamos en un mundo aparte. El gallego emigra asqueado de lo que deja, a donde sea. Igual le da. En los últimos diez años emigró el 57% de la población gallega. Éste es un plebiscito sin trampas por el que el pueblo gallego marchándose dice no. De todo esto ya hablaremos. Esto de las relaciones con América es lo que más me molesta de la estancia aquí. No tanto la política que siguen los gobernantes españoles en cuanto a América como la miopía de los americanos en cuanto a las intenciones de la supuesta filantropía cultural y técnica española.
La donación Picasso continúa levantando polvareda en Francia. Se le llama desagradecido por la prensa francesa, se quiere que haga a Francia un donativo parecido al que hizo para Barcelona, etc. La realidad es que de obras va a ser el de Picasso de Barcelona. Enfrente a él, se inauguró este año el del Traje, notable en muchos aspectos constituido por piezas auténticas a partir del siglo XVI, otro palacio catalán del barrio gótico dedicado a Museo.
Esperamos que nos escriban aunque sea pocas líneas, necesitamos noticias de Buenos Aires.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Elsa, Claudia, Pablito y usted de:

[Seoane]

1970-04-19
Carta de Seoane a Varela. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1970 en 19/04/1970



La Coruña, 19 de abril de 1970

Sr. D. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Os debemos noticias vuestras. Te envío hoy las que puedo, sabiendo, ¡ay!, que no habrá reciprocidad. Ayer ingresó en la Academia Gallega Rafael Dieste leyendo un importante trabajo que tituló A vontade de estilo na fala popular. Ocupa el sillón del poeta modernista, dramaturgo y bibliófilo, Antonio Rey Soto, un sacerdote orensano, mundado y viajero, que falleció recluido en un convento de Madrid y que donó su valiosa biblioteca al convento de Poyo, en Pontevedra. Parte de su vida la pasó entre damas siempre a punto de desmayarse que necesitaban de confesión urgente. Al discurso de ingreso de Dieste, cuya lectura debió acortar, respondió analizando muy acertadamente la personalidad del nuevo académico García Sabell. Entre otros amigos, encontré allí a Fole y Piñeiro. Fole continúa manteniendo su sonrisa de estudiante surgida siempre, parece, de alguna pícara ocurrencia que no expresa, seguramente, por timidez. Sonríe solo, ajeno a todo. Así lo vi sentado en un sillón y con la medalla de académico colgada del cuello y jugando con ella. Creo que no escuchaba los discursos. Estaba en otra parte y gozaba de su estancia en otra parte. Se alegró de verme. Le prometí ir a Lugo. Ésta es la noticia última. Anteriores, referidas a mí, son éstas:
Hice nuevas grandes cabezas para jarras: Marqués de Sargadelos, Pérez Galdós, Antonio Machado, León Felipe y Picasso; ilustré el Martín Fierro para una editorial madrileña, más de cincuenta dibujos a la aguada de tinta china y realicé una exposición de óleos en Madrid con mucho éxito de crítica, recomendada por críticos de diarios, televisión y radio y comentada como una de las mejores del año, y éxito de público. En mayo, se inaugura la fábrica de Sargadelos para la que hice dos murales de pizarra y, unos días después, se inaugurará el Museo de Arte Carlos Maside que comprenderá pintura y escultura a partir de la generación del 30: Maside, Souto, Colmeiro. Será el primer museo español levantado en una aldea, en El Castro, el primero gallego parcial, excluyente. Galicia continúa teniendo falsos impresionistas en abundancia que asesina su paisaje.
De Buenos Aires tengo pocas noticias. De mi libro Castelao artista no sé nada. Le dejé a Fuentes una serie de ellos dedicados para enviar a Galicia y no enviaron ni uno solo, ni Cuadrado ni él, tampoco tu poema de Castelao. A Fuentes le he escrito y no me contestó. Convenía que tú le hablases a Fuentes, a Domínguez, a Cuadrado o a quien sea. Ha pasado casi medio año desde su salida y el libro no lo conoce nadie aquí, ni nadie sabe nada de los actos de Buenos Aires sobre Castelao y esto ocurre en un buen momento de Galicia. A Madrid llegó, para pasar un mes, Rodríguez Luna, y está a punto de llegar, se anuncia mucho su regreso, Ramón J. Sender, premio Planeta de Barcelona, que hizo declaraciones estúpidas sobre la Guerra Civil y la política anterior a ella en la que él aparece como un hombre honesto, situado políticamente entre gentes deshonestas y enemigo leal de la política española de hoy. Éstas son las noticias más importantes referidas a amigos comunes, excluido Sender, y a mí.
En La Coruña llueve todo el día, llueve y hace sol en el día y llueve y hace sol varias veces al mismo tiempo. Hoy alternan lluvia y sol y el mar se presenta verde esmeralda en la costa y gris azul intenso en la zona del horizonte. Generalmente, está color acero.

Recibid Marika y tú un gran abrazo de Maruja y mío. Saludos a Fernando, Hugo y Ariel y a sus respectivas cónyuges, ¿queda alguno de novio?

[Seoane]

1970-04-20
Carta de Seoane a Pagano. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pagano. 1970 en 20/04/1970


La Coruña, 20 de abril de 1970

Sra. Sarita B. de Pagano
Buenos Aires

Querida amiga:

Debo carta a muchos amigos entre ellos a usted. Esta vez escribí muy poco, o nada o casi nada, a todos ellos. Por trabajo, por pereza, por aquello que no vale la pena disculparse porque suena demasiado a eso, a disculpa, a pretexto de disculpa. Efectivamente trabajé hasta ahora mucho, se lo conté a todos los amigos y a Falcini, a Scheinberg y ahora acabo de hacer una exposición en Madrid con mucho éxito, se cerró el 15, muy buena crítica y mucho público; tambien algunas ventas. Madrid crece mucho por la emigración interior y porque se lo propuso así el actual gobierno que quiso aplastar a Barcelona y crear una capital sin igual en España, en tamaño y habitantes, al centralismo. Pero el centralismo se está derrumbando de podrido, de inepto, y Barcelona continúa siendo la ciudad más inquieta en bastantes órdenes, de España. En Madrid sin embargo se han abierto nuevas galerías de arte en los dos o tres últimos años y la preocupación, en lucha, por los asuntos culturales, vuelve a tener el vigor anterior a la guerra civil. En los días de comienzos de este mes estuvimos allí, vimos una extraordinaria exposición de pintura italiana del siglo XVII traída de todos los museos de España y que reúne centenares de obras maestras. Se hubiese podido hacer un gran museo con todo lo presentado. España es, ya se sabe, el país europeo que contiene más pintura italiana de esa época luego de Italia, muy bien seleccionada además. Casi siempre fueron pintores los que seleccionaron. Velázquez fué el que hizo traer a España al Ticiano, al Tintoretto, etc., y los reyes y la iglesia del pasado fueron siempre exigentes en cuanto a los encargos. Por otra parte la pintura italiana influyó mucho en determinadas épocas en la española y precisamente su influencia fué mucho más señalada, creo, en el siglo XVII con el Caravaggio y los tenebristas, los Carracci y los manieristas, etc. En esta época dominada parte de Italia y [sic] muchos pintores italianos acudían a Madrid donde trabajaban en la Corte o para la iglesia. Hay excelentes obras de arte italianas en paredes de España y multitud de cuadros excelentes que hasta ahora no se habían mostrado juntos. Es esa, continúa abierta, una gran exposición. Estuvimos nuevamente en El Prado, mejorado en muchas salas, mejorada la iluminación y ordenado de nuevo los dibujos de Goya, puestos antes en vitrinas muy feas.
Estas son unas pocas noticias que envío ahora. Ya hablaremos de todo esto a nuestro regreso. Desde una ventana estoy viendo un mar casi violeta en la línea del horizonte, y verde y plata junto a la costa. Llueve y hace sol, alternando sol y lluvia. Enfrente hay una escuela y los niños se recrean jugando a la pelota. Muchos de ellos, quizás la mayoría, sean, dentro de 8 o 10 años, emigrantes como muchos familiares suyos, cumpliendo el destino fatal de los gallegos.

Un gran abrazo de Maruja y mío para los suyos y para usted, para Nélida, Anita y todos los amigos comunes:

[Seoane]

1970-04-20
Carta de Seoane a Blum. 1970
A Coruña
Nova York
Olivos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Blum. 1970 en 20/04/1970

La Coruña, 20 de abril de 1970

Sr. Sigwart Blum
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Debo carta, creo, desde hace algún tiempo. Debo carta a todos los amigos y a usted le debo además mi agradecimiento por el artículo de Illustration 63 y por su envío. Muchas gracias. Tambien debo las últimas noticias mías. Hice, ya sabe, las jarras-busto que le decía en una carta mía, cinco. Ilustré el Martín Fierro para una editorial de Madrid, más de cincuenta dibujos, indios, gauchos y milicos, hice dos murales para una nueva fábrica de porcelana gallega y últimamente, del 1 al 15 de abril, una exposición de óleos con mucho éxito en Madrid. Muy buena crítica. Se consideró la exposición como una de las mejores de los últimos tiempos en esa ciudad. Mucho público sobre todo jóvenes. Trabajé pues, mucho y ahora empiezo a ponerme al día con la correspondencia a los amigos. No sé nada de ahí. Recibí una carta de Svanascini sobre una selección que hicieron los críticos para una exposición de la Fundación Lorenzutti . Contesté agradecido y aceptando. Nosotros regresaremos a finales de mayo. Uno puede perderse en la inmensidad de América, en esas pampas en las que se extienden los médanos y el sol, donde surgen esqueletos de monstruos prehistóricos o en esas montañas desnudas de formas aún toscas y en las que se perciben los minerales de que se componen, o en una ciudad de aluvión como Buenos Aires habitada por los expulsados de todas partes, ya sin historia. Volver a Buenos Aires y luego volver a Europa. Ir y venir siguiendo un destino de emigrante.
Un abrazo de Maruja y mío para ustedes:

1970-04-22
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 22/04/1970


Buenos Aires, abril 22 de 1970

Queridos amigos Luis y Maruja:

Hoy me levanté un poco nostálgica y pensé que escribiéndoles me va a pasar; la verdad que ya los extrañamos bastante, somos tan pocos los amigos que quedan que cuando algunos se alejan por mucho tiempo, empieza la “morriña” (está bien así?) A todo esto se agrega que aquí en Buenos Aires no hay ni altos ni bajos: una amenaza de paro general para mañana, un otoño con 30 grados de calor, una política con cambios de ministros cada 15 días, nadie sabe como arreglar nuestro país, donde la vida se hace cada vez más difícil, salvo los grandes millonarios que pueden comprar pisos por 30.000.000 de $ casi al contado. Belgrano está lleno de esta mercadería. Ayer inauguró Torrallardona en el 3º piso de Art Gallery, una exposición del dibujo muy interesante; hubo mucha gente y por fin se pudo ver muchas caras conocidas. La exposición la presentó el poeta Coletti, que dicen que estuvo muy bien y el libro lo presentó Caride que dicen que estuvo muy pesado. La familia de Torrallardona en pleno, menos el nietito de 6 meses, todos muy contentos y muy buenos mozos. Estuvieron muchos amigos comunes que sería muy largo de enumerar, pero tengo que dedicarme a Polita que preguntó por ustedes, le llamó la atención que Maruja no le haya escrito y me pidió mi número de teléfono (por décima vez) para que yo le diga la dirección de Carmen. Y ahora un poco de chumento: todos los heridos de Montevideo están muy bien; Pepita tiene todavía un problema con el dedo meñique que esperamos le pasará; a Luisa K. le robaron el cuadro de Spilimbergo, una hermosa sanguina; ella está en un dilema si lo denuncia o no porque Frontini le aconsejó que le va a traer muchos problemas muy desagradables.
Yo estuve con una erisipela en el tobillo de un pie, enfermedad infecciosa que ya desapareció, solamente algunos privilegiados; guardé cama 16 días enteros y 7 a 8 días media día. La primera vez que salí a la calle y al querer subir a un ómnibus me torcí el pie de la misma pierna –me caí y con hematomas en las dos piernas; otra vez 6 días en cama con hielo y heme aquí después de dos meses renqueando todavía, y como los huesos viejos tardan en arreglarse, yo salgo lo mismo. Ahora nos gustaría saber cómo les fué en la exposición, no debía preguntar, seguramente, fue un éxito como les suele suceder siempre. Cuando regresarán a Buenos Aires, si ya saben la fecha exacta, todos los amigos preguntan para que yo les informe.
Bueno, amigos, estas líneas son un poco una manera de estar con ustedes y acortar la espera de la vuelta.
Como siempre, queremos que saluden a los amigos, todos; especiales cariños a Carmen, su hijo y a Matilde.

Un abrazo muy fuerte y todo el cariño que ya saben que les tenemos de Scheimberg y de

Aída

P.D. Isaac Kornblith acaba de perder uno de los hermanos mayores, Jorge, creo que ustedes lo conocían.

Tuve que abrir la carta, porque ustedes sintiendo nuestra nostalgia nos envían una hermosa carta que la recibimos hoy. Los felicitamos por todo, por el éxito en la exposición, por lo de Martín Fierro, tema inagotable, por todo lo que hacen y van a hacer.

Cariños

1970-04-22
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1970
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1970 en 22/04/1970


La Coruña, 22 de Abril de 1970

Sr. D. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Se clausuró hace unos días la exposición que realicé en Madrid. Obtuvo mucho éxito de crítica y de público e incluso vendí algunos cuadros. Aprovechando el viaje entregué al editor las ilustraciones para el Martín Fierro que me había encargado, más de cincuenta dibujos a la aguada con escenas que relata Hernández, de gauchos, indios y milicos, algo que nunca había hecho pero que me gustó hacer, hacerlo sobre todo aquí en España, en Galicia, pues creo que debe ser la primera edición ilustrada que se hace aquí del Martín Fierro. El tomo parece que llevará a guisa de prólogo un trabajo que había hecho Unamuno a principios de siglo y como epílogo otro de Azorín. Unamuno fué un gran defensor del Martín Fierro, a él se le debe en gran parte la valoración de este libro, así como del Facundo de Sarmiento. Azorín tambien tuvo gran afición al poema de Hernández y se refirió muchas veces a él como ejemplo de obra americana muy entroncada con la literatura popular y primitiva castellana. La edición esta parece que sale aproximadamente para setiembre. Aparte de esto continúo trabajando. Hice las nuevas jarras-cabezas proyectadas para Sargadelos y dos murales tambien para la fábrica de Sargadelos. Uno con el tema de la muerte violenta de Ibáñez, el fundador de los altos hornos y la fábrica de loza a fines del siglo XVIII, arrastrado por un caballo vencidas las tropas de Napoleón en el XIX, para la entrada; y otro con escenas de campesinos. No pude hacer hasta ahora, ahora es difícil que pueda hacerlo esta temporada, el refranero gallego que proyectaba. Tendré seguramente que dejarlo para otro viaje. No sé. La fábrica de Sargadelos queda espléndida, muy racional en su interior y muy adaptada al paisaje ondulado de esa zona de la provincia de Lugo, con su forma circular, como ocurre con las pallozas del Cebreiro. Se decoró el patio interior con la marca del “Laboratorio de Formas” que es una especie de laberinto prehistórico gallego. Se hizo con piedra y pizarra, así como mis murales con pizarra y porcelana. El color general de la fábrica es blanco y gris oscuro de la pizarra, en el techo, los portones llevan una especie de círculos hechos con pirograbado.
De Buenos Aires no sabemos nada. La prensa de aquí nos informa de vez en cuando de algún asalto. En general vienen compadeciéndonos como pertenecientes al mundo del subdesarrollo y prometen ayuda técnica y económica si cabe, a tanto país subdesarrollado de América. Todo esto es propaganda interior para que las gentes continúen emigrando a los países europeos de verdad desarrollados y sin analfabetismo ni desocupación.
Esto es todo. Cuando nos escriba, díganos si hubo alguna novedad por la calle Montevideo o si no pasa nada.

Reciban Carmen y usted el saludo y abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1970-04-27
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 27/04/1970

Bs. As., 27-4-70

Queridos Luis y Maruja:

Acabo de abrir por primera vez en mi vida una carta no dirigida a mí. Tantas ganas tenía de saber algo de ustedes. Es que la anterior Bernardo la escribió en el estudio, la despachó apurado, etc. Me quedé sin poner unas líneas y eso me ha dejado con cola de paja.
Son las 15 hs. y estoy esperando a alguien para empezar a trabajar; mientras tanto devoré las noticias. Qué bueno lo de la exposición y la venta de cinco cuadros! Hace dos o tres noches en lo de Scheimberg, leímos los cuatro la carta de Luis y todavía no había ninguno vendido. Pero las críticas que transcribe Luis son muy buenas y eso, supongo, es lo más importante. Personalmente, suscribiría más de una, por ejemplo, “Reitera la juventud sin edad” o “El color dirigido está atado, vertebrado por los símbolos de la inteligencia”. Qué hacen? Hace ya un siglo que se fueron y nada dicen de volver. Es que, de verdad, los ha asustado lo que en Europa se debe pensar de esta América bárbara, con raptos, muertes y miedos en aumento para la gente normal? Me cuento entre los asustados; será porque la semana pasada nos robaron el flamante Chevrolet? No se aflijan, ya apareció, bien que desmantelado, y ahora luchamos con el seguro.
Pero esos son realmente males menores. Reaccionamos festejándolo con tortas y copas, porque no estábamos nosotros adentro del coche cuando la veleidad de algunos asaltantes no lo eligió revólver en mano. Al día siguiente, asaltaron la prefectura del Delta con tres coches grandes que cargaron con uniformes y armas. Habrá sido el nuestro uno de los tres?
Lo demás marcha, salud, trabajo y pocos amigos. Los chicos son realmente el premio a tantos sufrimientos pasados. Claudia, en la Universidad, Facultad de Psicología, recibida de profesora de francés, dando clases, ganando dinero para sus cosas y estudiando. Pablo, en primer grado; serio y juguetón. La pedagogía le da un poco de risa, aunque el primer día de clase vino y dijo que nadie toque su cuaderno porque es “sagrado”. Le toma el pelo a la maestra y trae todos “excelentes”.
Bernardo y yo, bastante gagás a esta altura del partido nos peleamos por firmar el boletín.
El verano fue lindo sin pena ni gloria en P. del Este, aunque con hermoso clima. Y divino en Ranelagh donde comenzó la operación asfalto!
Un buen día aparecieron dos camiones con Sánchez padre (el borracho) trotando a la cabeza por si podía convencer a los vecinos de que él había obtenido el asfalto y de paso sacar propinas. Empezaron por cavar dos grandes zanjas cortando todos los accesos por uno y otro lado, del camino principal –luego colocaron dos carteles que decían : “Hombres trabajando”–. Y se fueron.
Hasta el día de hoy, todo está igual. Los vecinos, comentando sobre los millones en que se valoriza la zona y atravesando los cardales con los coches para poder entrar y salir. Y con todo, fue un mes de enero estupendo.
Todos estos detalles configuran el show Ranelagh que sé que a ustedes les divierte. Ahora nos sacaron los postes de luz y no tenemos ni luz ni agua. Todo como consecuencia del asfalto que vendrá. Don José Ghersinich dice que no es nada, que él se va a ocupar.
Vemos a muy poca gente; encontramos mucho mejor que el año pasado a Aída y Scheimberg, a pesar de la enfermedad de Aída.
Hablando de cine, les diré que en P. del Este vimos Teorema, de Passolini. Gran película prohibida acá (se está pleiteando), de la cual se puede hablar mucho y se habló. No se la pierdan o, a lo mejor, ya la vieron.
Como recién estamos instalándonos y empezando el trabajo fuerte, nada más tengo que contarles. Estamos esperando el invierno con 28 grados en casi mayo.
Vuelvan pronto y o escriban, única alternativa. Hasta ese momento les envío a los dos un gran abrazo.

Elsa

Maruja: qué tal el departamento nuevo? Cuánto trabajaste ya en él? Espero tus noticias.

Elsa

Otro. Como notarán, le dejé la información política a Bernardo.

1970-04-29
Carta de Blum a Seoane. 1970
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blum a Seoane. 1970 en 29/04/1970

29-4-1970


Señor y Señora
Luis Seoane
Montevideo 1985, 3º Piso
BUENOS AIRES
Argentina

Queridos amigos:

Entre cuadros y tulipanes, vivimos el clima holandes. Pasabamos 4 dias con nuestra hija Ruth en Londres y mañana marchamos nuevamente hacia Alemania.
Un abrazo fuerte y hasta pronto cordialmente.

Sigwart Blum

Muchos saludos de un viaje maravilloso.

Margarita.

1970-05-01
Carta de Payró a Seoane. 1970
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Payró a Seoane. 1970 en 01/05/1970


1º de mayo de 1970

Querido Seoane:

Se hizo esperar tu respuesta, pero llegó con gratas nuevas de tu éxito madrileño. Te felicito cordialmente. Me interesa sobremanera lo que has podido hacer con el Martín Fierro y me alegra saber que ha gustado al editor. Ya veré el libro uno de estos días.
Tengo poco que contarte, pues mi salud no ha sido muy buena en estos meses y me ha obligado a quedarme en casa más de la cuenta, amén de imponerme una estada en un sanatorio, del cual acabo de salir. Me interné para prepararme para un examen que resultó bastante penoso, pero de cuyos inconvenientes ya estoy repuesto. Parece que mi mal consiste en una inflamación persistente de vejiga, sin otros indicios más graves.
El amigo Negri escribió un excelente artículo sobre tus exposiciones en Alemania, que publicará en breve La Capital de Rosario. Lo he leído con placer. Negri es un muchacho muy serio y estudió bien el tema antes de poner manos a la obra. Aparte de su seriedad, intervino, como es de suponer, la estimación y el aprecio en que te tiene.
No he ido al cine ni he visto exposiciones –que ya empezaron–, ni he concurrido a la Academia ni al Fondo. Soto Acebal renunció definitivamente a la presidencia y Prebisch, a pedido, se hizo cargo de ella hasta que termine el período regular, que será a fines de este año.
En el Museo Nacional se inaugurará el lunes una muestra del Constructivismo en el Uruguay que, creo, te podría interesar, aunque supongo que, como yo, piensas que el Constructivismo tuvo verdadero valor como realización de Torres García, pero no como fermento para sus discípulos, generalmente paralizados por el ejemplo del maestro. Los únicos alumnos del Taller que han realizado obra significativa después de la muerte de D. Joaquín son los que conservaron la esencia de su enseñanza, pero abandonaron el código, por ejemplo Sergio de Castro, realmente talentoso.
Nélida Negri se queja de no haber tenido más noticias vuestras. Escríbele, que es una chica sensible y necesita la amistad.
En estos días está en prensa mi ensayo sobre el Expresionismo, que publicará Columba con 11 reproducciones en negro de xilografías y dos citocromías de cuadros (uno de Kirchner, uno de Schmidt-Rottluff). También se activa la reedición de mi historia del arte, muy bien presentada con una diagramación completamente nueva: se imprimirá en España y creo que saldrá muy bien.
Torrallardona vino el otro día a visitarme y me trajo un lindo libro de dibujos suyos, que acaba de aparecer. Estaba compungido porque no se enteró de un acto que organizaron en mi honor los de Estímulo de Bellas Artes y, por consiguiente, no concurrió. Es un muchacho cariñoso y lo quiero bien. Los de Estímulo me ofrecieron un vaso de vino blanco y una medalla muy bonita con la cabeza de mi madrina Minerva, que no ha de estar demasiado orgullosa de su ahijado. Asistieron a la reunión todos los artistas de la vieja guardia incolora. Brillaron por su ausencia los mejores talentos y, por supuesto, todos los jóvenes, mis colegas académicos (salvo Basaldúa) y los mejores amigos que, prudentemente, se habían ido a Europa, a triunfar en Madrid o pasear (González Lanuza) por Francia. Huelga decir que mi tertulia de los martes ha sido desertada totalmente. Pero no me quejo, informo solamente.
Releo el Quijote y Cien años de soledad para pasar el tiempo. También hago algunos de mis dibujitos estériles y arreglo mis libros y papeles porque, no sé si lo sabes, tengo ahora un departamentito suplementario en esta misma casa y he desocupado mi antiguo estudio de la calle Brasil, que me propongo vender para poder pagar mi nueva adquisición.

[Manuscrito na marxe esquerda:] Sabrás que se cierra el Instituto Di Tella. ¿Qué hará ahora Romero Brest?

Abrazos

Payró

1970-05-04
Carta de Ellena a Seoane. 1970
Santiago de Chile
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ellena a Seoane. 1970 en 04/05/1970

SOCIEDAD DE ARTE / CONTEMPORÁNEO / Casilla 167-D / SANTIAGO DE CHILE.

Santiago, 4 de Mayo de 1970

Señor Luis Seoane
Montevideo 1895
Buenos Aires
Argentina

Estimado señor Seoane:

Me es muy grato dirigirme a Ud. a fin de invitarlo a exponer sus obras en la Cuarta Bienal Americana de Grabado.
Adjunto a esta carta encontrará el reglamento de esta muestra. Esta invitaciones la cursamos facultados por el artículo cuarto del mismo.
Su envío deberá ser compuesto por hasta cinco grabados de su producción reciente. En el mismo reglamento, encontrará cupones para adosar al dorso de los grabados, así como una hoja que rogamos llene con sus datos biográficos y nos la haga llegar antes del 15 de Mayo junto con la lista de los grabados que componen su envío. Esta lista debería incluir título, procedimientos y medidas.
En cuanto al envío de sus grabados, le sugerimos ponerse en contacto con el señor Eduardo Mac Entyre, de la Dirección de Relaciones Culturales del Ministerio de Relaciones Exteriores, cuyas oficinas se han trasladado recientemente de Sarmiento 2351 a Diagonal Roca 721.
Deseamos sinceramente que, a pesar del poco tiempo que falta para la muestra, podamos tener el privilegio de que su obra esté representada en esta Bienal. Sus obras deberían llegar aquí antes del 30 de Mayo, para poder ser incluídas en el catálogo.

Sin otro particular, reciba los respetuosos saludos de

Emilio Ellena
Comité Ejecutivo de la Cuarta Bienal Americana de Grabado.

1970-05-06
Carta de Fole a Seoane. 1970
Nova York
Lugo
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1970 en 06/05/1970

El Progreso. Diario de Lugo/ Teléfonos: Dirección-Gerencia-Admón: 212232/Redacción y Talleres: 211055/APARTADO DE CORREOS Nº 5/TELEX: 86509



Lugo, seis de maio do ano setenta

Señor don Luis Seoane, La Coruña

Meu querido amigo:

Hoxe recibín a invitación pra inauguración de Sargadelos. Aló penso de ire o domingo. Xa vos veréi e parlicaréi con vós. Hoxe [ven] no Progreso o programa de aitos da inauguración, e remítoche un número.
Que che coste que sinto moitas ansias de ver o mural do Marqués. É algo que me intresa por moitas razós.
A loza de Sargadelos fai por eiquí moi boa impresión. A loza no novo Sargadelos. E tamén os dibuxos. Penso que podedes conseguir un bon mercado drento e fora de Galicia.
Fai moitos anos que non vou por Sargadelos, e cuasemente non me lembro como é aquelo. Mais teño a impresión que me gustóu moito. Tampouco volvín por Cervo, inque paséi moitas veces por San Ciprián istes derradeiros anos...
E qué raro me parce que nos volvamos ver, á volta de tantos anos...
Unha perta i-as miñas agarimosas lembranzas á túa dona.


A. Fole

Xa sei que o amigo Dieste estaba moi ledo na cea dos académicos. Sentín moito non podere asistir.

1970-05-11
Carta de Negri a Luís e Maruxa Seoane. 1970
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Negri a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 11/05/1970


París, 11 de mayo de 1970

Queridos Maruja y Luis:

Hace ya tiempo debí escribirles para agradecerles el envío del anillo y la carta que lo acompañaba.
Desgraciadamente, leí esta cuando el portador se había ido ya y no pude cumplir con el pedido que en ella me hacían: atenderlo y ambientarlo en París.
Ya sabrán por él que apenas estuvo unos minutos en casa. No sé si es demasiado tímido o si realmente estaba muy apurado como me dijo. Cuando llegó, a eso de las 19 hs., estábamos tomando un whisky con Anita Payró (que pasó unos días en casa conmigo) y un amigo de infancia de ella. Este muchacho no quiso compartir nuestro aperitivo y yo no atiné a leer la carta en su presencia; si se hubiese quedado un rato... De todos modos, le dije que me llamase si podría ayudarlo en algo, pero no se me ocurrió pedirle la dirección del hotel. Después, no tuve ya forma de localizarlo. Fue una lástima porque soy muy amiga de una excelente ceramista a la que quizá le hubiese interesado conocer.
Saben cuánto me gustaría ir a Galicia estando ustedes allí, pero no veo la forma de poder hacerlo antes a fines de Junio y no sé si para entonces estarán aún en La Coruña. Díganmelo, así hago planes. No podría ir hasta fines de Junio porque tengo que cumplir un contrato con UNESCO que vence en esa fecha. Si prolongan ustedes su estada, arreglaré las cosas para ir al menos una semana. Espero, pues, noticias con la fecha de partida.
En París, hay ahora una gran exposición Matisse que todavía no he visto y que me gustaría enormemente que visitásemos juntos. ¿No se animan a venir unos días? No saben la alegría que me darían. Les repito que podría alojarlos o dejarles el departamento.
Quisiera tener un catálogo de la exposición en Madrid, ¿es posible?
Escríbanme pronto aunque más no sea una tarjeta contestando mis preguntas.

Entre tanto, reciban un gran abrazo.

Nélida

1970-05-11
Carta de Cherniavsky a Luís e Maruxa Seoane. 1970
Nova York
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cherniavsky a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 11/05/1970

EVERFIT S.A.C.I.F / MAQUINAS DE OFICINA / AVDA. PASEO COLÓN 417 T.E. 33-1021-22 BS.AS.

Mayo, 11 de 1970

Queridos Luis y Maruja:

Tengo encima desde hace un mes y medio una carta vuestra sin contestar y hoy me pregunté realmente porqué no lo hacía y naturalmente las respuestas pudieron ser varias.
Desde la sentimental de… “la tengo sin contestar y por lo tanto no la guardo y ellos están conmigo....” La confusa... “Julia les dijo que las cosas irían mejor, porque mentir...”, “no les escribo así no los obligo a compartir angustias...”
Pero el resultado es bastante nefasto, dejo de escribirles, me alejo y hasta puedo correr el riesgo de alejarlos y perderlos. Además, los amigos para sólo las buenas épocas son al final siempre los menos amigos. Por lo tanto, empecé por lo más difícil e ingrato para sacarmelo rápidamente de encima y poder seguir charlando mejor con Ustedes sin cargas emotivas.
Al regreso de Julia, decidí separarme, pues los matrimonios a medias los consideré en otros una cobardía y mutua traición, por lo tanto salí de él y Julia también sin suciedades ni traiciones.
Vuestra carta linda como todas llena de sol a pesar de hablar de las lluvias.
Buenos Aires, después de un verano de más de un mes de abril-mayo, consiguió traer al invierno, o mejor, al otoño, y llueve, llueve… con nieblas y fríos, sobre todo de noche cuando con el coche en un viaje más o menos largo uno debe andar haciendo zig-zags buscando calles donde no hayan comisarías, ya que ahora el tráfico es desviado con vallas colocadas en las esquinas para evitar que algún coche pase a velocidad frente y los ametralle, pero parece que el temor va más lejos, pues a las primeras apariciones de la oscuridad, las entradas a los garages de las mismas son bloqueadas con vallas interiores para evitar la fuga por si los asaltantes en busca de armas llegaran a los interiores del edificio y quisieran salir apresuradamente. El trámite para retirar el pasaporte hubiera sido muy lento hoy, pues al ingresar les hubieran colocado en la solapa una gran tarjeta con vuestro nombre y destino de oficina y otra con la hora de salida. En la oficina de trámites, le hubieran puesto la hora de salida y la guardia habría colocado en la puerta si desde ese momento hasta la salida al exterior del edificio han tenido tiempo para ir a otras dependencias y colocar un explosivo.
He visto ayer “Z”, excelente película. No la pierdan.
Ya cierra el Di Tella. Algunas cosas seguirán en su pequeño nuevo edificio. ¿Se pierde realmente mucho? mucho?... Para las cosas buenas que recuerdo, no habría habido problema en conseguirles otro local o museo. El resto del arte plástico no lo he notado, [h]a pasado para mí sin pena ni gloria.
Delia está bastante bien, trabajando con Nelly Freire en telas estampadas por ellas mismas con buen suceso. A Rafael lo vi no hace mucho y me retó por no ir a la casa.
Qué pasará? Cuándo pasará? Pasará? Tantos grupos disímiles haciendo lo mismo sin relación. Sin grandes ejemplos y verdadera racionalización. Algunos con muy buen elemento humano, pero poco. Claro que el fósforo es tan chiquito y a veces da origen a fuegos tan grandes. La entrega de los bancos a los asaltos políticos es total por lo tanto los fondos en dinero parece que aumentaran día a día. Quizás estoy contando cosas que son muy conocidas. Les llegan diarios y revistas de aquí, cierto?
Alejandro está preparando ya su ingreso al Nacional Buenos Aires y Magalí está simpática como siempre.
Me voy por hoy, vuelvo en la próxima carta.
Que linda dirección: Paseo de Ronda.

Abrazos de

Isidoro

1970-05-17
Carta de Goluboff a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Goluboff a Seoane. 1970 en 17/05/1970


Buenos Aires, mayo 17 de 1970

Querida Maruja:

¡Qué agradable sorpresa recibir su carta! Llegó en vísperas de nuestra salida para Santiago, donde pasamos tres deliciosas semanas de vacaciones en casa de sobrinos muy queridos, gozando de una especie de retiro espiritual, al margen de todo género de preocupaciones. Ese paréntesis sedante ayudó a borrar los últimos rastros del accidente.
La verdad es que encontrarse tendida al borde del camino, cara al cielo, sin poder moverse, no es una situación placentera. Pero no la sentí demasiado dramática, sino que la acepté más bien con fatalismo oriental. Tal sensación de inevitabilidad me permitió tolerar bastante las incomodidades posteriores, inclusive el collar de plástico que usé durante más de dos meses. Pepita se recuperó antes físicamente, pero sus nervios quedaron bastante maltrechos y le costó restablecer su equilibrio. Aunque Isaac superó su crisis depresiva, prefiere renunciar al volante. Ahora, reintegrados a nuestra antigua condición de peatones, quizá pensemos en acercarnos a la civilización urbana, siguiendo los sanos consejos de Seoane.
Cuando volvimos de Chile, alegres y confiados, dispuestos a zambullirnos en la vida porteña, el destino nos hizo otra zancadilla. Como consecuencia de un estúpido tropezón, de nuevo tuve que ofrecer una imagen lastimosa, con una pierna y una mano vendadas, amén de un dedo entablillado. Nuevo período de reclusión parcial, del trabajo a casa y de casa al trabajo.
¿Por qué le cuento esto? Tal vez para hacerme perdonar la demora en contestarle. Lo cierto es que quería decirles –y no sé cómo pasó el tiempo sin hacerlo– cuánto nos emocionó su carta, y con cuánto afecto los recordamos a ambos. Sabemos que está próximo su regreso y los esperamos con impaciencia, deseosos de escucharlos y compartir sus impresiones, y de tener el placer de entrar en contacto con las nuevas obras de Seoane.
Nos cuesta ahora retomar el ritmo febril de la ciudad. Hay mucho que ver en las galerías, en cine, en teatro. Sin embargo, aún no nos hemos asomado ni a la inmensa vidriera de Florida. Y tenemos que decidirnos antes de que termine el mes, para darle una última mirada, un adiós melancólico al Di Tella. Pero al paso que vamos, lo más probable es que nos dejemos vencer por la inercia y sigamos nuestra vida actual, tranquila y doméstica. Vemos a los amigos, eso sí. Hace un par de días, estuvimos con los Scheimberg y los encontramos fantásticos. Aída, ya repuesta de sus dolencias últimas, irradia una envidiable vitalidad. Scheimberg estaba esa noche especialmente animado y conversador. Ellos nos dijeron que los Seoane preguntaban si nos había llegado su carta. Aquí está la respuesta.

Reciban ustedes un fuerte abrazo con el cariño de Isaac y mío junto con recuerdos afectuosos de Myriam. ¡Hasta muy pronto!

Luisa

1970-05-18
Carta de Whitelow a Seoane. 1970
Nova York
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1970 en 18/05/1970


Buenos Aires, 18 de mayo de 1970

Señor Luis Seoane
Paseo de Ronda 15, 6º piso izq.
LA CORUÑA ESPAÑA

Querido Luis:

Me apresuro a enviarte este formulario, que me acaban de traer del Club del Grabado. Espero que te llegue a tiempo.
Por aquí no hay mayores novedades, excepto que ha empezado de lleno la temporada y estamos exhibiendo una exposición muy buena de Demirjián, que será seguida por otra de Arte Africano.
Cuándo estarás de regreso? Cómo está Maruja? Dale mis cariños, y para ti un gran abrazo y recuerdos de Enzo.

Billy

1970-05-20
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1970 en 20/05/1970

Buenos Aires, 20 de Mayo de 1970

Sr. Luis Seoane

Queridos amigos:

Hace unos días, recibí carta de Vds. en la que esperaba me comunicaran la fecha del regreso, veo que no lo hacen y el viaje por lo visto se prolongará más tiempo del previsto.
Estoy deseando conocer esa fábrica de Sargadelos que por su descripción debe ser una maravilla. A pesar de que ando muy ocupado, no descartamos la posibilidad de hacer un viaje con mi hermana este año.
Por aquí, estamos viviendo ahora una ola impresionante de asaltos a Bancos y Comisarías, después de algunos secuestros bastante extraños; por lo visto, los que vinieron a ordenar no ordenan gran cosa.
El trabajo en el Banco se está terminando y aunque lamentablemente no quedó como lo esperabamos, en conjunto resulta pasable.
El departamento de Montevideo anda muy bien por el momento sin ninguna novedad.
Ayer me llamó su hermano que está preocupado, pues hace un mes que no tiene noticias de Vds.
Quedo a la espera de vuestras prontas noticias y aprovecho para enviarles saludos de mi hermana y de los Martínez Lamela, de mí reciban lo mejor con un fuerte abrazo.

M. D. Díaz Dorado

1970-05-30
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1970
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 30/05/1970


Habana, 30-5-70

Queridos Maruxa e Luis Seoane:

Supoñemos que están vostedes en Buenos Aires, pero ben sabemos que pode non ser así. Pode ser que estén no norde de América, en Suíza, Alemania, en fin... no mundo, nalgún ponto do mundo anque sempre en Galicia e sempre tamén en Buenos Aires. De cote vos sentimos moi perto de nós, asociados a toda imaxe elevada, a todo feito noble.
Coa presente, vai un recorte de España Republicana sobor do Museo de Arte Carlos Maside. Malia que non puido saír (asegún o director, non coupo) un recadro que prepara coa transcripción dun fragmento dunha monografía escrita sobre arte galego, editada polo Centro Lucense, coido que en 1961, onde vostede apontaba a necesidade dun Museo Galego especializado. Esta creación dagora paréceme estupenda. Colaborarei con vostedes. Ando a percurar artigos e incruso obras. (Dei cun traballo sobor do humorismo de Castelao –José Francés, El Fígaro, Habana 1921).
Na Sección Gallega do Instituto de Literatura e Lingüística da Academia de Ciencias, imos facer unha esposición de Tapas de Luis Seoane, ou Tapas de Seoane, ou Portadas de Seoane (o tiduo xa o veremos). É un centro cultural de prestixio. Ahí fixemos a esposición bibliográfica sobre Castelao, e a de Libros Gallego editados en América (que inda está andando).
De nós? Amais de todo o que supón o traballo neste país en Revolución, un traballo de emoción cotidiana, Anisia anda a escribir narraciós e teatro pra nenos. Eu: ten Isaac pra editar O cabaliño de buxo, e findei unhos poemas Poeta na Habana. Que hai de Cuco rei... (simpático título). Apertas fondas

Neira

1970-06-09
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 09/06/1970

Buenos Aires, 9 de junio de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Llegamos el sábado a las 11 de la mañana hora argentina a Ezeiza y nos esperaban un núcleo de amigos. El resto del sábado, la tarde, lo pasamos con mi familia, primera parte, y durmiendo desde temprano. El domingo vinieron amigos a casa. Muchos preguntas sobre vosotros de Scheimberg, Lipa Burd y Esther y los Lifschitz. Contestamos a todas. El lunes, ayer, estuvimos pendientes de la radio. Onganía cayó sin pena ni gloria. Creemos que el pueblo se alegró, nosotros desde luego. Esto es todo en poco más de dos días. Los amigos me presentaron un programa de catorce películas que por lo visto resulta indispensable ver, encabezadas por Z y La caída de los dioses que llevan muchas semanas en cartelera.
Antes de salir de ahí hablé con Martínez Barbeito, quien enviará, dijo, más obras para el Museo. El dibujo de Maside fue una primera entrega. El viernes, nos ofreció una comida Álvaro Gil en su casa, en la que estuvieron presentes Felipe y Totora, los Rey y Paz Andrade. Álvaro Gil dona un Frau, el pintor vigués de la generación de Maside, y un Grandío. Está entusiasmado con el Museo. Se trata de una donación inmediata, independientemente de las otras. Felipe Armesto dona la caricatura de Prudencio Canitrot hecha por Castelao, a cambio de otra, de Cousas da Vida, que Valentín prometió darle. De recoger las obras donadas por Álvaro Gil quedó encargada Beatriz Rey. Fue una comida muy simpática en la que todos parecían unos vendedores del rastro o del Mercado de las Pulgas.
Cenamos en vísperas de venirnos, el jueves, con Chávarri y María. Muy bien, pero por conversaciones que tuve con otras gentes, cuidado con envolverse con sindicatos. Nadie quiere saber nada de éstos. Quizás se pueda trabajar con Chávarri al margen de éstos. A mí continúa pareciéndome leal y buena persona. Esto es todo. Te escribiré con más calma e informándote de lo que pueda. Estoy exponiendo, no sabía, en Rosario. Te enviaré catálogo.

Un abrazo a todos, a Mimina, a José, a José Luis, Ángel, etc., y especialmente a Carmen y Rafael que suponemos de regreso de Rianxo.
Uno fuerte para ti de:

Seoane

Nota: Laxeiro está exponiendo en Art Gallery de aquí. Hablé por teléfono con él. Nos veremos hoy. Llegamos a tiempo, te lo digo antes, para presenciar el nuevo golpe de Estado. La gente está optimista, del pueblo, se entiende. Esta vez parece ser que las ideas foráneas procedían de España y contra esas ideas se habían sublevado en 1810.
Te envío esta cita de LE CORBUSSIER que creo muy interesante para un próximo Congreso de diseño y para L[aboratorio] F[ormas]: “Ustedes ríen porque registro el molino de viento de hierro, ese molino que gira por todas partes en la Argentina al lado de las casas. ¿Piensan que lo denunciaré por no estar diseñado, en dórico, gótico, corintio o toscano y ser simplemente ferretería?
Nuestras casas serán correctas cuando concuerden con el molino de viento, que es un hecho honesto”
Le Corbusier-1929.

1970-06-09
Carta de Seoane a Negri. 1970
Bos Aires
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1970 en 09/06/1970


Buenos Aires, 9 de Junio de 1970

Srta. Nélida Negri
París

Mi querida amiga:

Recibimos su carta en La Coruña cuando estábamos dispuestos a salir para Asturias a visitar a mi hermana, y a Madrid para embarcar de regreso a esta ciudad. Llegamos a Buenos Aires el sábado dia 6, aún no hablé con Tomás, tan preocupado estoy de no haber contestado a su carta en tiempo debido que me apresuro a hacerlo. Los últimos días de España fueron dedicados a despedirnos de familiares y amigos y con toda nuestra buena voluntad no pudimos hacerlo con alguna gente a la que ahora debemos escribirles. Sentimos mucho no haber coincidido en Galicia.
Se inauguró la fábrica de porcelana, para la que había hecho en otros viajes algunas piezas. Está enclavada entre montañas, en la loma de una de ellas, y se construyó siguiendo las viejas formas circulares célticas que aún se conservan en esa parte del país gallego. Tambien se inauguró un pequeño museo de pintura gallega que creamos un amigo mío, Díaz Pardo, y yo, está a 14 ó 15 kilómetros de La Coruña y reúne aproximadamente 120 piezas. Quiero decir que, aparte de pintar, hice una exposición en Madrid con mucho éxito, y de hacer nuevas piezas de porcelanas, hice jarras-bustos, de un personaje gallego de fin de siglo XVIII, J. M. Ibáñez, que había retratado Goya, de Picasso, Antonio Machado, León Felipe y Pérez Galdós, y de ilustrar el Martín Fierro para una editorial madrileña con más de cincuenta aguadas, estuve trabajando en otras cuestiones.
Nos hubiese gustado a Maruja y a mí haber coincidido en Galicia. Esta vez no pudo ser, pero esperamos que el próximo año pueda realizar este viaje desde París o desde Buenos Aires.
En Madrid se celebra estos días una gran exposición de Alberto Sánchez, un gran escultor abstracto español de los años 30, que murió exilado. Aquí, en Buenos Aires, aún no hemos visto nada. Solamente una espléndida exposición de arte africano en el nuevo local de Bonino.
Ayer fué depuesto Onganía. Creo que casi nadie los sintió. A pesar de todos estos golpes de Estado por mi parte continúo creyendo que este es un gran país, desorganizado, disparatado, pero con gente, tambien disparatada, desorganizada, criticista, con muchos defectos si uno quiere, capaz, inteligente. Se improvisan en cualquier cosa y son capaces de intentar lo imposible con mucha naturalidad.
Bueno Nélida, perdónenos a Maruja y a mí por no contestar cuando debíamos. La falta de contestación nada tiene que ver con el afecto que le guardamos y las ganas que tenemos de estar con ustedes. Un saludo muy cordial de Maruja y mío:

[Seoane]

1970-06-14
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 14/06/1970

Castro, 14.6.70

Querido Luis:

El día 5 os fuisteis a Bs. As., el 7 ya habíais cambiado de presidente. El 9 estuve unas horas en Madrid. El miércoles ya estaba trabajando en Sargadelos y ayer sábado llegábamos al Castro a las 12 de la noche. En Madrid, además de en la exposición claro, estuve con las dos hermanas Sancha, viudas una de Alberto y otra del arquitecto Lacasa, fallecido en donde Alberto. Mi visita se cruzó con esa carta que me había enviado ella, cuya copia te envío. Por ella no hay inconveniente en traer la exposición. Pero, al parecer, quieren tenerla abierta hasta octubre, inclusive. Ella tenía referencias tuyas, incluso el día que estuviste en la exposición le indicaron que un tipo grande y discutidor que había allí era el pintor Seoane pero nadie os presentó. Fue una pena. Tanto ella como la hermana me dieron una magnífica impresión de serenidad.
Estuve con la porquería de los, o las, nietas de Curros, quienes legalmente están en condiciones de llevarme a los tribunales por apropiación indebida y que se conformarían con el 20% de precio bruto de toda la edición. Aguilar, con quien hablé, ha declinado ya tratar con esta gentecilla. Los derechos en España no prescriben hasta los 80 de fallecido el autor.
Vi también a Patiño, embebido con los ojos de su niñita, y estuve instruyéndoles para el envío desde allí directo de los grabados o dibujos, que estaba terminando de reunir, pues si los manda al Castro desde allí hay que enviarlos otra vez a Madrid a tomar el avión... Bueno, afortunadamente el Pasteur tomó en Vigo la mercadería del Castro y Sargadelos para Montevideo.
De momento no ha habido ninguna otra novedad. Te va esa nota que manda Neira Vilas y unas fotografías. Seguidamente irán las de los murales.
Te irá informando de las cosas y tú no dejes de comunicarnos algo. Yo lo haré de las cosas que vea pueden interesarte. Yo voy a estar bastante entretenido con lo que me quedó; simplemente trabajar para hacer frente a todas las obligaciones financieras que quedaron de todas estas inauguraciones ya me encuentro satisfecho.
A Xosé lo dejé en el Castro organizando el archivo del Museo y preparando las bases para un posible centro de información de diseño.
Estoy seguro que cuando empecéis a serenaros del viaje empezaréis a echar de menos lo que dejáis aquí, y la comprensión irreversible que por tu obra se está despertando aquí, más firme, indudablemente, al margen de los resultados económicos, que la apreciación que puedas tener en esa. Tú mismo te irás contestando a esas interrogantes.
Sabéis como se os quiere, como se celebran vuestros éxitos, y como se espera vuestro retorno. Abrazos muy fuertes.

[Díaz Pardo]

1970-06-16
Carta de Seoane a Rey Romero. 1970
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rey Romero. 1970 en 16/06/1970


Buenos Aires, 16 de Junio de 1970

Sr. D. José Rey Romero y Flia.
Madrid

Mi querido amigo:

Llegamos muy bien a Buenos Aires y estamos de nuevo plenamente incorporados a la ciudad nutriéndonos de cine y exposiciones. Está celebrándose una importante de Laxeiro, retrospectiva, con alrededor de ochenta óleos algunos de hace casi cuarenta años. Cuando más me gusta la pintura de Laxeiro es cuando trabaja con libertad, dejándose llevar por su instinto de pintor, por su humor, cuando aprovecha aquello que puede ser la trama de un cuadro, boceto o líneas surgidas del azar, y que para otro pintor se convierte en la obra de él, en fundamental, en el cuadro mismo. Cuando juega o se deja llevar por el juego. Cuando me interesa menos es cuando hace sus Florisel, ese niño de la flauta que le gusta repetir, tocado de montera que tanto atrae, parece, a los conserveros de Vigo. Están abiertas varias exposiciones muy buenas, una de arte africano, espléndida. Yo estuve exponiendo en la ciudad de Rosario, la segunda ciudad argentina, sin saberlo. Fue organizada por la Galería Bonino, a la cual pertenezco. Hemos visto algunas estupendas películas, Z que no nos explicamos como pudieron dejarla exhibir pues, los hechos acaecidos en Grecia, antes del golpe de Estado de los coroneles, son parecidos a algunos ocurridos aquí, y en España, y en casi todas partes. Otra, La caída de los dioses, muy buena también, y La Vía Láctea de Buñuel, que se inicia con unas vistas panorámicas de Santiago, con la calle de las Huertas donde nació Isaac y finaliza con otras a la llegada de los dos peregrinos franceses a las cercanías de Compostela. La película es muy buena pero difícil de entender para quienes no conozcan bien la historia del Camino de Santiago, las herejías, las discusiones teológicas que se produjeron desde el siglo VIII y desde antes y los milagros que les ocurrían a los peregrinos. El tiempo se mezcla y junto con la evocación de Prisciliano, nada veraz, aparecen personajes del siglo XVIII, otros siglos y actuales. Los múltiples milagros que ocurren en la película se le escapan al público y es que, en general, los milagros en nuestra época apenas son percibidos por las multitudes y cuando éstas creen percibirlos son, creo y, en general, falsos. Uno en soledad o con muy poca compañía, va percibiendo milagros y encontrando misterios. El mundo es un milagro y uno, cada uno, cada hombre, constituye un misterio al que pueden ocurrirle desde luego milagros. No lo pienso así por mi origen católico sino más bien por mi origen gallego, mi más antiguo origen pagano. Pero todo esto es para hablarlo algún día en Madrid o en La Coruña. Nos gustó mucho la Vía Láctea, aún con un Priscilianismo antipático.
Todo esto es para dar noticias nuestras de los primeros días de Buenos Aires y un pretexto para agradeceros todas las atenciones que habéis tenido con nosotros en Madrid. Os estamos muy agradecidos. Sentimos únicamente no haber visto a Rosendo. A mí me hubiera gustado verlo para decirle lo que me gustó su “espantallo”, que me parece algo más que un “espantallo”, una versión de El hombre que marcha de Rodin o de Giacometti. Simplemente otro hombre que marcha.
No queremos aburriros más. Recibid todos, Pepe, Luisa, Isabel, Beatriz, José María, un abrazo grande de:

[Seoane]

1970-06-26
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970 en 26/06/1970

Montevideo, 26 de xuño de 1970

Estimado Seoane:

Novamente, estamos amolando, co gallo da próisima saída de Bajo la doble águila. Galicia en el reinado de Carlos v.
Adxunto un folletiño que fixemos á maneira de pre-suscriución, e no que hai un pequeno erro, xa que debe figurare Galicia en el reinado... e non Galicia en el reino, etc. Tal como faláramos por teléfono, pregámoslle que nos faga a tapa ou carátula do libro, que debe tere as mesmas dimensións de Versos pra cantar en feiras e romaxes, de Manuel María. Non así o lomo, posto co númaro de páxinas vai andare polas 300 (trescentas). O seu traballo é de certa urxencia, xa que queremos pubricar o libro en xulio.
No día de hoxe, sacamos as cerámicas da aduana (viñeron unhas 150). Os debuxos pedidos a Patiño da Estampa chegaron nantronte (a maioría sen firmas e sen precios, séndonos praiticamente imposibre facer un catálogo axeitado; vostede dirá). Como estabamos no aire con todo, (o devandito, ademais da Mostra Bibriográfica adicada a Castelao) o 25 de Sant-Yago. No mesmo subte, faremos a Mesa Redonda de que lle falei. O tema será: Castelao artista, político, home, tomando parte, ademais de vostede (na parte correspndente a artista), o Dr. Cancela e o profesor Vidart. En fin, xa lle confirmaremos a data, anque xa lle adiantamos que no xantar de confraternidade, o domingo 26 queremos telo con nós (e, por suposto, á súa moi apreciada dona).
Acaba de saír nos xornales de eiquí a sentencia por dous anos pra Méndez Ferrín. O Patronato xa remesou unha nota ao Ministro de Xustiza e ó Presidente da Suprema Corte, dándolle logo espallamento. Agora estamos matinando levare o asunto ó Senado do Uruguay, onde temos algunha influencia. E quizaves algo máis...
Adxunto tamén os recortes e conseguintes do caso.
Polo de hoxe nada máis, como non sexa decirlle que tan pronto teñamos o programa das XV Xornadas de Cultura Galega (invitamos a Basilio Losada pró 27 no Paraninfo da Universidade; por certo que sería bo que me dera datos ideolóxicos de el), mandarémoslle un feixe. Reciba (cun saúdo garimoso prá súa compañeira) unha aperta irmán.

Pereira

P.D. O meu novo enderezo é: Cebollati, 1744. Apartado 903
Montevideo.
O teléfono é o mesmo, ou sexa: 40.20.08

1970-06-29
Carta de Seoane a Rey. 1970
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rey. 1970 en 29/06/1970


Buenos Aires, 29 de Junio de 1970

Srta. Beatriz Rey
Madrid

Querida amiga:

Acabo de recibir carta de Montevideo donde me dicen que recibieron los dibujos, pero algunos sin firma y desde luego sin precios. Lo de la firma no sé cómo puede solucionarse pues ni siquiera conocerán por el estilo, seguramente, a los autores. Sin embargo creo que hay que buscar una solución. Por mi parte no puedo comprender cómo se pueden enviar dibujos, o cualquier obra, a una exposición colectiva sin que el autor se identifique. Quisiera que, por favor, hables con Patiño. No se pueden exponer como anónimos. En Montevideo están desolados por la carta que acabo de recibir, e interesaría mucho que le escribiese inmediatamente a Fernando Pereira o al Presidente del Patronato de Cultura Galega. Es muy importante y urgente, ellos deben hacer el catálogo. Perdóname que te escriba a ti, pero pienso que únicamente tú puedes hacer esta gestión de modo que sea eficazmente rápida. Recibí carta de Tamames. Le envié los bocetos. Parece que le gustaron y deben adaptarlos, según me dice, al conjunto de la propuesta que formulan. Propuse un paralepípedo gigante con escenas de conquistadores españoles en los Andes en una de las caras, y de libertadores de América, también en los Andes, en la otra. En las dos caras menores irían fragmentos del poema “La Araucana” de Ercilla y de la “Oda a Roos[e]velt” de Rubén Darío. Se haría a cuatro tonos, tres de piedra de Castilla y uno de pizarra de Galicia.
En Buenos Aires está en este momento la Orquesta Sinfónica de Moscú; una compañía de teatro francesa, una italiana del Teatro San Babila de Milán y está por llegar en estos días otra de títeres de Nápoles, creo que miden 1,50 mts. de alto y constituyen por sí solos, según propagan, una obra de arte. La vía Láctea, Z y Los verdes años, esto en cine, además de otras muchas de las que hemos visto unas cuantas. Acaba de estrenarse Historia inmortal de Orson Welles, una verdadera joya, un cuento como de las mil y una noches, una narración oriental con cuatro actores soberbios. Maruja te contará.
Perdóname por pedirte el favor de que Patiño logre que identifiquen los dibujos.

Abrazos y saludos muy cordiales a tus padres, hermanos y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

1970-06-29
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 29/06/1970

Buenos Aires, 29 de junio de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

acabamos de ver tu calle de Santiago en La Vía Láctea de Buñuel. Comienza la película con unas vistas de Santiago y termina con otras, y, al final, aparece “la tumbona”, o cualquier otra del género, pidiéndoles a los peregrinos que le hagan dos hijos a los que ha de poner nombre extraños que suenan a herejía. Esto ocurre en un bosque a la entrada de Santiago y su aparición estaba prevista al comienzo de la película por un personaje que puede ser el diablo, un diablo bien vestido como suele estarlo y al que se le suma, como caído del cielo, un enano que asombra a los dos peregrinos mendigos-ladrones, uno escéptico y otro religioso. El “Callejón de la tumbona” no llega a verse en la calle de las Huertas al comienzo de la película, una calle blanca sorprendente entre tanto severo granito. Parece un blanco puesto por Zurbarán en la obra de Buñuel. A mí me pareció una espléndida película pero creo que para entenderla hace falta haber leído la Crónica Compostelana, relatos de peregrinos, de milagros, y conocer la historia del camino de Santiago. No es una película católica que pueda entenderse fácilmente por todo público. Es una película católica y atea, religiosa, con apariciones de la virgen y herejes (alguno, como Prisciliano, no bien representada su herejía) entre los que Buñuel no toma partido, se mantiene al margen o por veces se muestra ateo. La bandera actual de España me pareció verla del revés, la corona del escudo hacia abajo y unos anarquistas precedidos de su bandera roja y negra matan en sueños al Papa. Una película muy española, difícil también de que la entiendan los que no lo son. Simultáneamente blasfema y religiosa. Su guión podría haberlo escrito León Felipe o Valle Inclán y lo hubiese entendido muy bien Don Miguel de Unamuno. Es posible que no la entendiesen, en cambio, Ramiro de Maeztu, ni Baroja, pero es que los dos tenían sangres ajenas, inglesa e italiana, que no habían tenido tiempo, faltaban generaciones, de incorporarse a la española. De ser más españoles serían posiblemente como Zuloaga, españoles de españolada, algo que Buñuel no es, ni en Viridiana, por ejemplo, ni en La Vía Láctea ni en Tristana, con ser una obra menor, a mi juicio, esta última.
Te escribo solamente para darte noticia de esta película y de la aparición de la calle de tu nacimiento. Laxeiro clausuró el sábado una gran exposición aquí. Muy buena. Te enviaré próximamente todo lo prometido ahí para L[aboratorio de] F[ormas], para el catálogo del Museo, etc. Te envío ahora el cartel. Espero quede lo mejor posible. Aquí se están celebrando dos notables exposiciones de grabados de Estados Unidos y Francia en el Museo y en una sala particular. Aquí está también Ionesco pronunciando conferencias, además de Julián Marías de ahí, una compañía de teatro francés, la compañía del Teatro San Babila de Milán y la Orquesta Sinfónica de Moscú, impresionante ésta con ciento dieciocho instrumentistas entre los cuales se cuenta un ex-niño-español-en-Moscú, Isidoro Artigas, de 42 años. De cine estamos poniéndonos apresuradamente al día.
No sé a qué te refieres con eso de Galicia y Buenos Aires, y de que si aquí puedo ganar dinero, etc., y de que ahí tengo en cambio prestigio, etc. Nunca me interesó el dinero más que para gastarlo; prefiero, como todos, tenerlo a no tenerlo, desde luego, y, en cuanto a prestigio, llegué a tener aquí cuanto se puede tener en un país, y lo agradezco. También agradezco el que pueda tener ahí. Empecé a trabajar en la monografía de Maside dibujante y grabador, que quiero hacer este año. Debí haberla hecho en 1958, al año en que falleció, para “Galaxia”, Maside mismo me la había pedido y conservo una carta espléndida sobre esta cuestión, que releída ahora me conmovió. Pero hecha para editar aquí bastantes años después, servirá, como la de Castelao, para referirme a una gran Galicia que dejó de existir y sin posible resurrección inmediata, por lo que pienso. También aquí se podrían publicar dibujos y grabados de ahí, ya se sabe, no es posible por ahora.
La colectividad en Buenos Aires está lo mismo ahora que cuando marché, en Diciembre pasado.
Me gustaría saber si hubo nuevas donaciones para el Museo. Si fue útil la conversación durante la comida en casa de Álvaro Gil el día de nuestro regreso Por mi parte pienso ponerme en campaña estos días para conseguir nuevas obras. El 25 de Julio iremos a Montevideo, a participar yo en una mesa redonda sobre Castelao
Bueno escríbeme enviándome noticias que te parezcan interesantes. Un gran abrazo para Carmen y Rafael, otros para José Luis, Ángel, etc., y Mimina, José y tú recibid uno muy fuerte de:

Seoane

1970-07-08
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970 en 08/07/1970

Montevideo, 8 de Sant-Yago de 1970

Esimado Seoane:

Aínda non tivemos novas de Patiño, pro igoal lle escribo pra poñelo en antecedentes de algunhas cousas.
Falamos con Canabal con respeuto aos catálogos, quedando, en principio, de facer algo menos caro (por exemplo, poucas reproduciós, etc.). A verdade é que me costou convencelo, xa que co libro de González López ten moitos gastos (por certo, que quedamos moi ledos coa súa fermosa carátula). A malo de todo é co tempo pasa a présa. Do que mandou Patiño, hai en total 48 (corenta e oito) debuxos e grabados. Temos cáseque a seguridade de que 9 traballos son de Gallego (sen tiduo) (debuxos), 14 de Patiño, 12 de Ortiz Alonso, 2 de Calabuig (así aparecen firmados), 4 de Beatriz Rey e 2 de Rosendo (tamén así firmados). Os 5 restantes son: 1 Cabeza de sevillano (sen firma), 1 O circo sevillano (sen firma), 2 Escala (coido que de Patiño) e 1 debuxo cunha cabeza dun home, que parez rubricado por Datas. Os pirmeiros 43, menos os posibres de Ortiz Alonso, viñeros sen tiduo. Non temos, ademais, os datos biográficos de Calabuig e Rosendo. En fin, co este panorama, e sen resposta de Patiño, vostede dirá que faguemos.
O programa das XV Xornadas de Cultura Galega, de maneira sustancia (en prensa) será:
Do 25 de xulio ao 5 de agosto
Mostra Bibriográfica de Castelao.
I Feira de Cerámica.
Eisposición de Debuxos e Grabados. (Est. Pop. Galega)
26 de xulio
Xantar de confraternidade.
Entrega da Losada Castro a Ánxel Rama.
27 de xulio
Conferencia de Losada Castro (Universidade).
30 de xulio
Mesa redonda sobor o tema: Castelao, artista, político, home. (Tomarán parte Seoane, Cancela e Vidart).
Denantes de todo: queremos telo no xantar E QUE FALE (a ser posibre da situación na Terra). Prego resposta rápida a esto.

Por hoxe nada máis. Saúdos prá súa dona, cunha aperta forte pra vostede.

Pereira

[Anexo.]
[Manuscrito.]

Montevideo, 11 Sant-Yago 1970

Estimado Seoane:

Eiquí están os datos remesados por Patiño:
Alfonso Gallego 8 debuxos a lápiz.
*Ánxel Sevillano 2 debuxos a pruma.
*Francisco Escalada 2 grabados linóleum.
*Alberto Corazón 1 grafía [Non entendo]
*Federico Calabuig a) Xilografía. b) ...grafía [Algo así como Gerigrafía/s)
Ortiz Alonso 10 monotipos
Alberto Datas 1 debuxo (Un rostro)
Beatriz Rey 4 papeles recortados e pegados (sic)
*Rosendo Díaz 2 debuxos (paisaxes xeométricos).
R. Patiño 16 {4 grabados follas meianas
12 debuxos-
Total: 48
Como pode ollar, o detalle, por artistas, está xa craro, pro non así os tiduos. Tampouco as biografías dos que siñalo deste xeito: *
Entendo que no limiar do catálogo vostede debe faguer referencia ao feito ca Estampa (e mais o Patronato) adican a Eisposición Castelao, co gallo dos 20 anos do seu finamento.
Ao mesmo tempo que fago esta nota, estou tratando de que un fotógrafo amigo teña os retratos pra mandarlle polo amigo portador da presente.
Nesta somán teremos rematado o programa das xv Xornadas de Cultura Galega, sentindo moito, moito, non telo con nós no Xantar. Adxunto, simbolicamente, o menú. Logo mandaremos o devandito programa.

Saúdos pra súa dona, cunha forte aperta de

Pereira

[Anexo.]
[Manuscrito.]

(2ª nota)
O amigo fotógrafo non me fixo o traballo. Polo tanto, pra gañar tempo, mando polo amigo Cambre a laboura correspondente a cada artista orixinal. Como volta a Montevideo o martes, supoño que terá tempo de preparar vostede o borrador do catálogo.
De Sargadelos e do Castro mandounos catálogo Díaz Pardo.
Andamos moi mal de cartos. Acabamos de arranxar un local en preno centro da cidade que nos saie nun ollo da cara.

1970-07-11
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1970
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1970 en 11/07/1970


Buenos Aires, 11 de xulio de 1970

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Estimado amigo:

Recibín a súa carta. Pódese facer un catálogo menos caro, pero ten de facerse un catálogo presentábel, pois non é cousa de pedirlle á xente que traballe pra non ter con ela as atenciós que merece. Por outra parte, si Díaz Pardo non mandou un catálogo de porcelana ten de facerse un pequeno texto explicándose do que se trata. O mesmo supoño que terá de explicarse a mostra de Castelao. Todo pode facerse nun soio catálogo. Si viñera alguén de ahí e me trouxera os materiales, lista de obras e fotos, trataría eu de diagramalo. Eu podo facer o texto pra os dibuxantes e as porcelanas. En canto aos clisés a facer, serían 8 ou 9, un por cada artista, que poden sere de pequeno formato. Sinto moito non poder ir o 26, agradezo moito a invitación, mais si vou ese día, non podo ir o 30. Estou con moito traballo. Por outra parte, eu non falo, non me gusta falar, moléstame a oratoria e nunca quixen participar en nada destas custiós. Tampouco en mesas redondas que me parecen inútiles. Aceptei por tratarse de Castelao e porque sendo en Montevideo non choverán sobor min invitaciós pra outras mesas redondas sobor os temas máis disparatados.

Saúdos á súa dona e aos compañeiros, e vostede reciba unha aperta de:

[Seoane]

1970-07-14
Carta de García Sabell a Seoane. 1970
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1970 en 14/07/1970

DR. DOMINGO GARCÍA-SABELL/DR. TEIJEIRO, 11/ TELÉFONO 581330/SANTIAGO


14-VII-1970

Querido Luis:

Hoxe, por correo aéreo, remeseiche a foto da caricatura de Bagaría. Tamén vai outra que se refire á participación das escuadras alemá e italián na nosa guerra civil. Non sei onde sería publicada.
Un distes días mandarei os versos de Valle-Inclán.
¿Cómo van as tuas cousas?
Eu, eiquí, estou traballando moito. Teño varias cousas entre mans. Xa che darei noticia delas.
Unha moi forte aperta.

Domingo

Prégoche que non te esquezas do autógrafo de Alberti.

1970-07-23
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 23/07/1970

Buenos Aires, 23 de julio de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

No tengo respuesta tuya a ninguna carta mía, las dos o tres que escribí desde que llegué. Te limitas, simplemente, a enviar unas notitas nada más, acompañadas de recortes que te agradezco mucho. Mi última carta, acompañando al original del cartel para el Museo, es del día 29 de Junio que no me contestaste y tampoco la anterior, del 9 de junio. No sé por ejemplo si han salido los libros de Casal, Casado y la tesis de la señorita de Lugo sobre Sargadelos. Estaban imprimiéndose alguna de las tapas cuando salí de ahí. Comprendo muy bien tus prisas, pero envía algunas noticias.
Por aquí están Basilio Losada y Naya. Losada muy bien, pero Naya actúa como funcionario, a las preguntas de los periodistas que pueden suponer cierto riesgo, libertad de prensa, opinión, etc., responde invariablemente que le perdonen pero él no puede opinar, porque, claro, es funcionario. En Montevideo están contentos con las exposiciones. Yo debo ir allí el día 30. Aquí estoy trabajando bastante para la exposición de septiembre y tengo mural nuevo que hacer. Trabajo también en la monografía de Maside Laxeiro regresó al cerrar su exposición, debe estar en Vigo, tenía prisa en llegar a Galicia, según me contó Lala, porque se estaba organizando una gran muestra de pintura gallega en Pontevedra. ¿Qué hay de esto? En el Museo de aquí se exponen durante este mes 170 obras de Paul Klee, una gran exposición. Te enviaré el catálogo y el cartel para la cartelera de Sargadelos. El 1º de septiembre se inaugura la exposición de Bauhaus con más de 2.000 piezas, abarcará todo el Museo, es la más grande que se realizó hasta la fecha, estuvo abierta en Alemania, París, Chicago, viene aquí, va por último a Tokio y vuelve a Alemania para convertirse, con toda esa obra, en Museo. Vente en septiembre y de paso estudias lo de Magdalena. Tenemos sitio para ti en el departamento al que añadimos ahora una nueva habitación, una habitación especie-poop, algo ya pasado, con dos camas. Podéis venir Mimina y tú. Mucha gente desea verte y puede ser útil que vengas. Por esas fechas se celebra también la Segunda Bienal de Grabado, de Buenos Aires.
Muy buenas tus notas. En lo único que no estoy de acuerdo es en la petición a las Academias de Historia y de Bellas Artes. No tienen nada que ver con el problema. Quienes deben intervenir son el pueblo de Santiago, o mejor, el de Galicia y otras actividades. En cuanto a la cita que hace remontar la feria al siglo XII, es posible, que como feria pueda ser anterior, aunque no se conserven documentos. Pero más importante es saber que fue, con toda seguridad, un bosque sagrado céltico, por eso han hecho aparecer allí la estrella del Apóstol. Es decir, que allí vienen reuniéndose multitudes desde la prehistoria, antes, naturalmente, del siglo XII y antes también del descubrimiento del Apóstol. La historia se fundamenta con algo más que con documentos, con la imaginación, la que les falta a los concejales y al alcalde compostelanos. Todos ellos parecen no saber qué es Santiago, ni qué significa realmente.
Bueno, en la carta anterior te escribía sobre la película de Buñuel La Vía Láctea y la calle de las Huertas y el callejón de “La Tumbona”, aparte de otras cuestiones. Escríbeme con calma. Contesta a la del 29 Junio donde yo replico alguna afirmación tuya y dime sobre el cartel y por favor envíame los libros.

Un abrazo para todos, Mimina, familia Rey, Rosendo, José, José Luis, Ángel, etc.

[Seoane]

1970-07-23
Carta de Seoane a García Sabell. 1970
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1970 en 23/07/1970

Buenos Aires, 23 de Xulio de 1970
Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago


Meu querido Domingo:

Recibín as fotos dos dibuxos de Bagaría. Agradézochos moito, gostaríame tamén ter as léendas, si as tes, pois de reproducilos gostaríame que fose co texto que os acompañaba. Tamén prégoche non esquezas os poemas de Valle Inclán, pois teño moito interés en rematar o traballo encol das suas manifestaciós políticas. Pola miña parte non me esquezo das ediciós de bibliofilos de que falamos, levaréite un plan pra estudiar tan pronto voltemos a Galicia.

Un saúdo moi agarimoso para Elena e pra tí de Maruxa e meu. Tí recibe, ademáis, unha forte aperta de:


Seoane.

1970-07-27
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 27/07/1970

27.7.70

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Tu última carta del 29 de junio acompañando la maqueta/proyecto del Cartel del Museo. Este impreso ya, fue cuidado por Xosé ya que yo no puedo moverme de Sargadelos. Se te envió por avión un ejemplar. Supongo que habrá interpretado bien tus instrucciones. Tuvo que ceñir la letra una contra otra para que le cupiese de acuerdo con las alturas que tú indicabas. Resulta un cartel estupendo (aquí tengo colocados dos). Ahora espero lo del programa, es decir esa hojilla u hojillas de mano para dar, con la información y propósitos (creo que habíamos quedado en la declaración del día de la inauguración). En el puente del Pasaje se ha colocado un cartel indicador anunciando la dirección y distancia al Museo. Creo que va alguna gente. No toda la que debiera. El silencio hasta el momento, por parte de los organismos públicos que debía contemplarlo ha sido notorio. Y lo más notorio para ver como está la consideración de las artes plásticas por acá en las mentes formadas después de la gran desgracia es que los periodistas, que estaban obligados a ello, no han recogido la noticia para darle la difusión que se merece. A excepción de Fole, que es de los viejos, y cuyo artículo conoces, (yo te envío todo lo que sale) una nota de Chan en cartas al Director y unas notas del bueno de Bugallal, que es de los viejos aunque sea de derechas. Por cierto que de Bugallal recibo ahora una tarjeta en que me pide le permita hacer un reportaje del Museo para ABC. Las páginas de Arte y Letras de La Voz (Garcés) ni del Faro () se enteraron de que existe este acontecimiento. Anteayer estuvo aquí Álvaro Gil, que te guarda una gran admiración y quedamos de ir un día al Castro juntos a ver el Museo, por el que tiene un gran entusiasmo (dará el Frau y el Grandío, y posiblemente una tabla de Eiroa y creo que hasta más cosas). Quedamos de tener mucho contacto. Sigue siendo lo viejo, a pesar de todos los pesares, lo mejor que hay.
Va mi envidia porque puedas ver cosas como la Vía Láctea pero también mi agradecimiento porque me cuentes algo. Registro todo lo que me cuentas.
La familia Rey ya la tenemos por Galicia y espero que mañana me venga, con Varela, por segunda vez. Andamos con mar de fondo en la estructura económico-financiera del Castro Sargadelos, resucitándose en algunos sectores las ambiciones de querer más. Todo toma como punto de partida la terminación de la financiación de la operación Sargadelos que pesa abrumadoramente sobre el Castro con una presión de locura extraordinaria de la Hacienda Pública. La operación Sargadelos. La operación Sargadelos costó en pesetas contantes y sonantes unos 18 millones, pero, naturalmente, en estos momentos Sargadelos vale más de 30 millo[ne]s (y creo que me quedo muy corto) y esta cifra es la que debe tener en cuenta cualquiera que sueñe con ampliar su capital. Es decir que siendo su capital escriturado 2,7 millones cada participación de mil pesetas vale 11.110 ptas. Esta evidencia, en un estudio económico que hice y no te envío para no complicarte la vida ya está puesta sobre el tapete como disuasivo, pero estoy seguro que no ha de ser suficiente y se busquen otras salidas que aún no sé cuáles. Yo estoy en que las cosas no se muevan y que los socios del Castro y el Castro mismo hagamos frente a todo, no sin esfuerzo, claro está. No estoy dispuesto a aceptar que se comprometa, se hipoteque, el futuro. En aras de eso el mayor esfuerzo lo ofrezco yo. En el equilibrio de funciones que posibilitan estas empresas yo tengo su control, soy podríamos decir árbitro, de una situación. Estoy deseando que venga el comunismo para ceder ese arbitraje, pero de momento mientras no viene lo considero un mal menor, no para mí sino para la empresa. ------- Perdóname que gaste tu tiempo informándote de esto muy por encima. Deseo decirte en una próxima carta que no pasa nada y que todo está superado entre amigos. De cualquier forma me parece bien dar esta breve información a la que estoy obligado a darte.
De momento no te digo más. Estoy abrumado de trabajo y no precisamente artístico. Esto está en su momento más difícil que es el de formar su equipo rector, y es labor difícil e ingrata, porque no hay más remedio que modelar unas cabezas de acuerdo con unas disciplinas determinadas, y todo a partir de la cabeza de uno que no es precisamente un modelo de ese modelado.
¿Laxeiro vuelve? ¿Qué es de Lorenzo? - Cuenta de Basilio Losada. Tus proyectos. Tu retorno, etc. ¿Qué pasó en Montevideo? Ni siquiera dieron acuse de recibo de las piezas. ¿Se da cuenta esta gente del esfuerzo que ha representado esto para nosotros? Todas las cosas que se les lleva enviado fueron con fletes pagados, fueran por barco o por avión...
Me dice Mimina que recibió carta de Maruja en que le habla de una gripe que padeces, ¿pero también hay gripe en Bs. As.? Cuidate. Que no sea nada.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja, vuestro

[Díaz Pardo]

1970-07-30
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 30/07/1970

Sargadelos, 30.7.70

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibo la tuya del 23 que se cruzó con la mía del 27, ambas de este mes. No es cierto que no te escribo. Tú mismo acusaste recibo de mis cartas del 14 y 22 del mes pasado. El libro de Casal supongo que aún tardará más de un mes en salir pues Moret (parece ser que el atascamiento de los centros de impresión es general en España máximo en esta época) [sic].- El de Casado Nieto había salido cuando estabas tú aquí y estoy en la idea de que ya lo llevaste. Ahora me doy cuenta que los dejarías en La Coruña pues te había llevado varios que tú re[ali]zaste y te quedaste solo con dos o tres. El de Eloisa Vilar habrán salido los primeros ejemplares estos últimos días de semana, como me prometieron. Te los enviaré.
Lástima no poder ver esa exposición de P[aul] Klee. Los que vivís ahí sois unos ventajistas. La exposición de la Bauhaus creo que ya la vi tres veces: en París, en Barcelona y en Madrid; esta última en el Ministerio de la Vivienda a todo plan el año pasado. Es muy buena y exponen hasta los embalajes donde transportaban el material. Claro que la volvería a ver de muy buena gana, sobre todo esa bienal de grabado.
Tomo buena nota de las cosas que me refieres, de tu idea sobre la feria de Santiago, que haré conocer cuando resulte oportuno y pueda; pero de momento creo que eso ya no hay quien lo detenga. El otro día venían unas declaraciones del alcalde de Santiago, acompañado de su fotografía en la que podía apreciarse su acicaladísimo bigote, también recortadísimo, en la que se vanagloriaba de ese transporte.
Estuvo Marcial Suárez por aquí hace unos días, con el Sr. León y su hijo, este escultor y ambos a quienes tú conoces. Marcial me escribió hablándome de este muchacho que tú y él, en su decir, recomendabais para estudiar la posibilidad de incorporar a Sargadelos. Ellos están en la idea de que tú me habrías hablado, y yo les dije que sin duda iba incluido en un telefonazo que me habías dado antes de marchar en que me recomendabas que hablase con Marcial y lo atendiese, pero que tratándose de Marcial estudiariamos el asunto. Por carta, (el muchacho envió un currículum) le hice ver lo difícil que creo resultaría su acoplamiento aquí. Decidieron venir, ver la cosa y hablar de cerca. El chico llegará, es decir volverá, dentro de unos días y sin compromiso se pasará unos meses aquí. Le pagaremos su estancia y le daremos unas pesetillas para tabaco. Y de ese conocimiento, el trato es que con toda libertad, decidiremos si a él o a nosotros o a ambos interesa seguir. De momento no tengo criterio sobre este punto.
Marcial me estuvo contando de la suspensión de pagos de Codex que es otro de los muchos escándalos que se están dando. Estoy viendo la sonrisa de los Aguilar y otros con técnicas económicas y organizativas de la vieja escuela.
De momento esto es todo. Nada sé de esa exposición de Pontevedra que dices. Ayer me llamó Antonia Dans y una Sta. Múgica que dirige una sala de arte en Madrid, que quieren que se envíe alguna cosa tuya y mía a una exposición que organiza el Ayuntamiento de La Coruña y esa Sala. Dice que van Colmeiro, Laxeiro, etc. ¡Mal rayo me parta! ¿Qué hago en este caso? ¿Debo enviar algo sin consultarlo contigo?
Seguiré enviándote todas las noticias que pueda. De lo que te hablaba en la anterior sobre el mar de fondo en los estamentos propietariles de Sargadelos no hay nada nuevo. Veremos cómo van reaccionando ante mi justa resistencia.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja.

[Díaz Pardo]

Claro de que de buena gana iría en Septiembre... pero con todos estos problemas que están armados aquí...

1970-07-31
Carta de García Sabell a Seoane. 1970
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1970 en 31/07/1970

D. GARCÍA-SABELL/LA ROSALEDA/SANTIAGO DE COMPOSTELA

31-VII-1970


Querido Luis:

Velahí van os versos de D. Ramón. Foron, como recordas, escritos pra nós, os estudiantes da FUE.
Os dibuxos de Bagaría non teñen pé. A caricatura de Ortega debeu aparecer nalgún xornal con motivo da pubricación de un libro do filósofo. Supoño que o xornal sería El Sol.

A caricatura das escuadras alemá e italián tamén penso que a daría ó público nalgunha revista de Madrid, alá polo ano 37. Pro non podo aseguralo. A mín regaláronma eisí como está, sin lenda de ningunha cras.

Volve pronto. Unha moi forte aperta.


Domingo

1970-08-13
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 13/08/1970

Buenos Aires, 13 de agosto de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí la tuya del día 30 del pasado mes. Al fin recibo una carta tuya que resulta carta, con noticias y todo. La de Marcial, por ejemplo, interesado por el hijo de Joaquín León y sobre el cual me comprometí a hablarte y creo que no lo hice el último día que hablé por teléfono contigo desde Madrid. De cualquier manera me alegro que hubieses atendido la recomendación de Marcial. Es posible que el chico pueda encontrar un camino en Sargadelos. Recibí los libros, el de Eloísa Villar y el Casado Nieto. Con respecto a Sargadelos, lo recuerdo con referencia al último libro, el dibujante gallego-argentino José María Cao, publicó en El Eco de Galicia de Buenos Aires, a fines del siglo pasado, un trabajo monográfico. Lo acabo de leer en un artículo que se publicó aquí sobre él. Recuerda que su padre trabajó allí y él mismo de niño. Estoy casi seguro que el Cao a que se refiere la firma que se recoge en el libro es del padre. Ya sé que esa zona existen muchos de apellido Cao, pero, en aquella época, existían como es natural muchos menos y que se dedicasen a estas cuestiones solamente uno o dos. El hijo no concedería tanta importancia a Sargadelos si el padre y él mismo no hubiesen trabajado en esa fábrica o lo hubiesen hecho en condiciones muy inferiores. El Eco de Galicia debe encontrarse en la biblioteca de la Academia. De todas maneras toma nota de esta cuestión para la bibliografía sobre Sargadelos.
Estuve en Montevideo. Vendieron toda la porcelana. Para normalizar la entrada al Uruguay de ella tienen que enviar El Castro y Sargadelos, por separado, sendas cartas haciendo donación (aparente) de ellas a una sociedad gallega con personería jurídica, creo que piensan en la de Santiago de Compostela. Te escribirán. Participé en un acto extraordinario de homenaje a Castelao. La exposición de dibujos y grabados buena en general. Beatriz y Rosendo de los mejores, más claros que casi todos en casi todos los caminos de expresión que escogen. Si hubiesen enviado precios habrían vendido también gran parte de la exposición. Estos días estuvimos en La Plata en la inauguración de una exposición mía. Mucha gente. La Plata cambió bastante con el complejo petroquímico que se instaló allí y la siderurgia. Se afirma que en tres años más habrá duplicado su población. El camino entre Buenos Aires y La Plata, con el nuevo y espléndido puente de Barracas y el ancheamiento de la carretera poblada a los lados de churrasquerías (huele todo a asado) también está desconocido. Hacía años que no la transitábamos. Estuvimos con Camilo que estaba muy bien y contento de sus estudios.
Estuvimos en el estreno de Romance de Lobos representado por primera vez en lengua castellana por una compañía argentina. Extraordinaria la puesta en escena. Parecía surgir monumental el mundo de Goya de la Quinta del Sordo. Estos días está actuando aquí el “Teatro en Negro” de Praga. Parece ser un espectáculo inusitado, una nueva experiencia teatral. Está de paso para Expo 70, en Tokio. En cuanto a la exposición del Bauhaus de que te escribía en una de mis cartas, solamente se expuso en Alemania, París, Chicago y ahora se expone aquí y termina en Tokio. Es la más importante que se hizo hasta ahora pues recoge todo lo adquirido a los colaboradores o a sus familiares y ocupará todo el Museo de Bellas Artes de aquí, incluyendo la parte nueva. La que tú has visto es la misma que yo vi aquí en Buenos Aires y luego en Roma y de la que tengo catálogos de Roma y de aquí. Esta se hizo en Chicago y no en Nueva York porque allí continuó su actividad durante un par de años con algunos profesores, Moholy-Nagy entre ellos, como también Gropius. El catálogo en castellano se anuncia como un verdadero documento de la influencia que alcanzó el Bauhaus en el mundo. Vienen con la exposición los profesores Bayer y Hans Wingler, Schmalenbach y la viuda de Gropius. Luego de Tokio regresa a Alemania donde se convierte en museo permanente. Veniros en septiembre a Buenos Aires. Codex quebró en España. La petición de quiebra parece ser que la hizo Códex de Buenos Aires. Todo esto es un negociador que no tiene nada que ver, o poco, con la industria editorial.
A la exposición de la Sala de Arte de Madrid te ruego no envíes nada mío. Desde que comencé a exponer jamás quise participar de exposiciones colectivas. Solamente lo hice cuando, de alguna manera, tenía que ver mi pintura con la de los otros pintores que exponían, como tiene que ser, o cuando las finalidades eran de orden político. Con María Antonia Dans y con algunos que seguramente expondrán ahí no me une nada. Por aquí anduvo representando a Cultura Hispánica. No debería repetirse lo de la muestra de Don Quixote que supongo querrán hacer. No creo que tenga finalidad alguna como no sea probar una vez más a los madrileños que “los pobrecitos” gallegos también pintan y tienen asentados en Madrid dos o tres genios a los que se perdonan por gallegos un poco caciques.
De los invitados del Centro Gallego quedó muy bien intelectualmente, sereno y justo en sus informaciones, Basilio Losada. Muy mal Naya, que trató de no opinar escudándose en su posición de funcionario, pero ganó fama de gracioso contando anécdotas y chistes entre los directivos del C. Gallego Te digo lo que me dijeron pues yo no estuve en ningún acto. Losada creo que va a ir pronto por Sargadelos. Para el Museo está organizándose una exposición de grabado argentino que creo va a ser interesante, pero no podrá ser hasta fin de año. Por mi parte te enviaré todo lo prometido. Aquí me encontré con algunos encargos que debo cumplir urgentemente aparte de mi exposición en el mes de septiembre. Me alegro que reconozcas que son “viejos”, los Fole, etc., los que dan importancia verdadera al esfuerzo cultural que se realiza y que se lleva a cabo. Ellos lucharon por estas cuestiones y sufrieron por ellas aunque ahora algunos se sienten vencidos. Pero fue la mejor generación que tuvo Galicia, aparte individualidades como generación, y la más informada sobre Galicia y el mundo. No olvides a Colombo viniendo de Valencia a la inauguración del Museo

Un abrazo fuerte para Mimina, para ti y para todos y otro más de:

Seoane

Nota: Dime algo del Museo. ¿Se proyectan películas? ¿Estáis en contacto con las embajadas? ¿Se consigue la exposición Picasso? ¿Hubo nuevos donativos?

S.

1970-08-14
Carta de Seoane a Rey. 1970
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rey. 1970 en 14/08/1970


Buenos Aires, 14 de agosto de 1970

Beatriz Rey
La Coruña

Querida Beatriz:

Recibimos tu carta hace quince días y no queríamos contestarte hasta que hubiésemos visto la exposición de dibujos y grabados en Montevideo. Total han pasado doce días desde que la vimos. En general bastante buena. Tus trabajos se destacaban, se lo digo a Isaac en una carta, en el sentido de que muestran muy claramente un propósito expresivo muy definido. En Montevideo gustaron mucho. Igual ocurrió con las obras de Rosendo. Fue una pena que no hubieseis enviado los precios, no pude ir a Montevideo hasta el día 31 y ya era tarde para cualquier venta por todo lo que allí ocurre. Les había escrito a los organizadores que se orientasen con algún pintor uruguayo y no quisieron hacerlo, lo supe más tarde, por temor a que no os pareciesen bien los precios y tuviesen luego dificultades con los expositores, o con alguno de ellos. La confección del catálogo se la indiqué por carta a uno de los organizadores. En general no quedó mal, pudo haber quedado mejor. Hubiesen podido vender bastante según me dijeron. Vendieron todo el envío del Castro y Sargadelos. La exposición, juntos grabados, dibujos y porcelana, en un espacio muy grande, amplio, quedó muy bien. En el centro exponían en una vitrina toda la obra publicada de Castelao en ediciones distintas. Te envío aparte un catálogo, juntamente con el Paul Klee y el de la muestra del Museo del Scala de Milán que está celebrándose, también extraordinaria: escenografías, figurines y carteles desde el siglo XVI hasta los primeros años del actual. En septiembre se inaugurará la mayor muestra que se hizo nunca del Bauhaus alemán, y en octubre, la segunda bienal universal de grabado. Por otra parte estos días se representa en Buenos Aires Teatro en Negro de Checoslovaquia, un ensayo de teatro negro con luz negra.
De Madrid, del proyecto de remodelación de la Plaza Colón no sé nada. Tamames quedó en escribirme con noticias y hasta ahora no lo hizo. Sospecho que el calor madrileño debe tener que ver con todo esto.
Aprovecha tu estancia en La Coruña para pintar y sigue haciendo “collages” como los que has enviado a Montevideo, son muy buenos e inauguran un camino distinto en tu obra. No aceptes consejos para lo que haces. Haz en arte lo que juzgues bueno y personal. Perdóname, pero ya estaba dándote consejos sin querer. Sin embargo no lo borro, lo dejo escrito. Por mi parte estoy exponiendo estos días en La Plata y el próximo mes expongo en Buenos Aires. Recordamos el mar de La Coruña, el mar tenebroso a que aludían los romanos, con leyendas y barcos fantasmas y monstruos marinos. Y hasta recordamos el café tomado en As Gaveiras. Por mi parte los tomados en El Alcázar, buen sitio para cazar rostros dibujándolos. Maruja os escribe a continuación. Buenos Aires está creciendo hacia la pampa y hacia el río, robándole espacio a éste. Y hacia arriba, con la nueva edificación. Recibid Luisa, Pepe, Isabel, José María y tú el fuerte abrazo de:

[Seoane]

Nota: Escrita esta carta acabamos de recibir una tuya donde nos dices de la compra de La Esfera. La agradecemos mucho. Sí, naturalmente me interesa. Os haremos llegar el dinero inmediatamente. Por favor nos las dejáis en el piso de La Coruña, decírselo a Mimina o a José Luis. De nuevo, gracias. Otro abrazo:

[Seoane]

1970-08-15
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 15/08/1970

Sarg. 15/8/70

Querido Luis:

No tengo ninguna tuya a que hacer referencia. Te he contestado todo y te sigo enviando algo que veo pueda interesarte.
Por favor: no tengo la dirección de Sofovich, y te agradecería le pusieses la dirección y el franqueo a ese sobre.
Estuve ayer en el Castro. Fue Álvaro Gil, Jesús Bal, Dieste, Risco, etc.- Álvaro estuvo tomando nota para dar una colección de cosas para el Museo. Coincidió Pesqueira que ofreció dar otras cosas. A todos gustó mucho. También Villafranca. Por supuesto nos acordamos mucho de ti.- A la noche estuvimos en una conferencia de Valentín org[anizada] por el Facho sobre su libro Marginación...
Espero vuestras noticias.

Abrazos muy fuertes a los dos.

Isaac

1970-08-20
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 20/08/1970

Buenos Aires, 20 de agosto de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Te escribo rápidamente. Necesito una colaboración breve, firmada por Fernández Ollarnovo en idioma gallego, de no más de 500 palabras sobre algún asunto candente para Cuco-Rei, cuyo primer número sale en los primeros días de septiembre. A partir de ese número saldrá cuando pueda, cada dos meses, cada medio año, cuando pueda. Soy su único mecenas y serán cuatro páginas en papel de color que se distribuirá gratuitamente. Espero que tenga el mismo espíritu de Galicia Emigrante.

Te escribo de prisa. Envíame urgentemente la colaboración. Preferentemente sobre un tema económico. Me debes carta. También debes tener en tu poder unos catálogos y el afiche de Paul Klee.

Un abrazo a Mimina y a todos de:

Seoane

1970-08-31
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970 en 31/08/1970


Montevideo, 31 de agosto de 1970

Estimado Seoane:

Prégolle que me perdone pola tardanza en remesarlle o traballo que adxunto, do que remato de facer a copia, en previsión dalgún posibre eistravío. Andiven moi atarefado.
As poesías son (ó meu modesto entendere) abaneantes, de grandeira forza, cáseque ópticas. Van a sere, dende logo, comprometedoras pró Patronato (hai que tere en conta o intre que vive o Uruguay, cada vegada menos liberal). Nembargantes, hai que pubricalas. Coido, ademais, que si se confirma que son de X. L. é verdadeiramente un aito solidario, que é, en definitiva, a nosa misión. Quenes son tan limpos, merecen iso e moito máis. Agora unecamente queda por resolvere o problema económico, que é bastante serio.
Tivemos carta de Patiño. Amóstrase moi ledo pola nosa saída ao eisterior da Estampa e tamén polo catálogo. Mandounos o enderezo dos que estiveron presentes este ano e os de outros artistas, o coal é moi importante pra nós, xa que desa maneira espallamos millor a laboura que levamos a cabo.
¿Que podemos facer ó próisimo ano? Non hai posibilidade de traer algo novo da terra? ¿E de vostede? ¿Non podíamos orgaizar algo de vostede como, por exemplo, grabados, que son de fácil traslado? ¿E aquela vella ideia dos tapices?..
Xa nos respostou Díaz Pardo, enviándonos unhas cartas que necesitábamos de Sargadelos de Do Castro. Agora estamos facendo os trámites pra logo podere arranxar o dereito a vendelas, que levará uns dous meses. Está prauticamente comprometido todo.
Antre nós non temos porque andare con gabanzas, pro necesito decirlle que na Xuntanza seguinte ás Xornadas fixemos un análisis fondo das devanditas Xornadas de Cultura Galega... e todos estivemos de acordo ca Mesa Redonda foi un éisito moi a ter en conta pra outras vegadas (polo seu caráuter didáutico, pola receutividade do púbrico, etc.) sendo vostede, sen dúbida, a figura central. Algunha xente, que o coñecía somentes de nome, quedou impresionada. Impresionada da súa enteireza, vitalidade sin acougos, fondura...

Polo de hoxe, nada máis. Agora novas, sen présas. Recordos garimosos pra Maruxa, súa dona. Reciba unha aperta irmán.

Pereira

1970-08-31
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 31/08/1970

31.8.70

Sr. Don Luis Seoane.- Buenos Aires.-

Querido Luis:

Recogí en el Castro, hace unos días tu carta del 13 cte. y hace dos días me trajeron tu nota corta del 20. – Por en medio te voy enviando cosas que pueden interesarte. Ahora te incluyo esa cosa de Fernández. – Por el contenido de tus cartas veo que vas recibiendo las mías aunque en los preámbulos te niegas a reconocer que las recibes lo que me recuerda que el orden de contestación de cartas que sigues por saturación de la mesa debe tener ahora algún aparato incorporado, de esos electrónicos, que las hace desaparecer dejando solo el recuerdo de alguna cosa que pueda tener interés. – Tomo buena nota del trabajo de Cao sobre Sargadelos y le escribiré a Naya a ver si lo encuentra. ---- Tomo buena nota de todas las cosas que me refieres de ese país, y especialmente la parte dedicada a espectáculos me afila los dientes de envidia. Yo, en cambio, apenas puedo dejar de ver el patio redondo y los eucaliptos del Pernán. –
Tuve, eso sí, la agradable visita del Ingeniero Díaz Dorado, en un momento en que también llegó el Gobernador de Lugo que tú conoces y que ofreció hacer la carretera y a conciencia ofreciéndose para ayudar en alguna otra cosa.-----
Álvaro Gil vino el otro día a despedirse. Deja la familia en Lugo donde le va a nacer creo que su octavo nieto. Prometió que en uno de estos viajes que hará a Lugo en las próximas semanas me llamará para recoger esos cuadros. Anteayer estuvo aquí Alonso Montero y trajo un Castelao que había prometido y que tú ya conoces. ---- Afortunadamente no había enviado nada a eso que convocaba Antonia Dans. ---- De momento no hay más cosas referentes al Museo. Te envié lo de Tudela.- En una mía te decía que hicimos unas sesiones de cine aquí en Sargadelos y en el Castro (aquí duró tres días) con películas de arte enviadas por las embajadas. – También te tengo dicho que Gaspar contestó y que estudiará la cosa de las exposiciones de Picasso y Miró pero para más adelante.
Tienes pendiente de enviarme tu nota sobre el Museo Maside, etc. para el Cuaderno, en el que, en algún momento perdido en la noche estoy empezando a trabajar. Quería ver si lo teníamos para Hogarotel en noviembre.
Por aquí y por el Castro vamos superando las cosas yo creo que un poco milagrosamente sumándole el penoso esfuerzo de todos los que trabajamos en estas cosas directamente. Hago votos porque el ritmo de milagros y esfuerzos no decaiga y poder remontar como hasta ahora los próximos seis meses. Después de los cuales las cosas estarían más afianzadas, digo yo.
No te puedo decir más porque nada más sé. Espero que la muestra de tu obra en La Plata haya constituido otro éxito como es nuestro deseo. – En el último viaje al Castro almorzaron con nosotros los Dieste quienes nos contaron con mucha reserva, y así te lo transmito, que Antonio Baltar fue operado de un tumor maligno en la vejiga. Es posible que ya lo sepáis.

Abrazos muy fuertes para Maruja y para ti

[Díaz Pardo]

1970-09-04
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1970 en 04/09/1970


Buenos Aires, 4 de septiembre de 1970

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
El Castro

Mi querido amigo:

Acabo de recibir su carta del 28 del mes pasado. Estaba por escribirle un día de éstos, pues me siento en deuda con usted y con todos los amigos de La Coruña y del Castro. En realidad desde que llegué no he escrito a nadie más que a Isaac. Esta carta suya fue, pues, un estímulo para hacerlo. De algún modo cuando pensaba escribirle quería referirme al homenaje que me hizo el personal de la fábrica y no encontraba, no encontré aún, modo de participarles lo agradecido que les estoy a todos. Me ocurre escribiendo lo mismo que me pasó cuando me sorprendieron con el obsequio. Entonces no atiné a decir unas pocas palabras de agradecimiento por la emoción y las ganas de llorar que sentía. De llorar, sí, que es cosa de hombres, pues los únicos homenajes limpios, sinceros, que recibí, fueron de argentinos que no me deben nada, pues todo cuanto hice aquí lo dediqué a Galicia o lo hice pensando en Galicia, e hice mucho menos de lo que suponía poder, y de ustedes, para quienes tampoco hice nada, sino a quienes por el contrario, debo muchos instantes de alegría. La última gran alegría fueron las canciones y las muiñeiras que se cantaron y bailaron el sábado que siguió a la inauguración del Museo. Un Museo que soñé desde que salí de Galicia hace más de treinta años, sobre cuya necesidad de fundación escribí muchas veces y que se pudo concretar gracias a Isaac y a todos ustedes, aunque aún no constituya el Museo que soñamos. Aquellas canciones y aquellas danzas fueron la más bella ofrenda que hicieron los jefes y obreros del Castro al Museo Carlos Maside, a la memoria de Carlos Maside y a todos los artistas muertos o vivos que allí están representados. Sentí ganas de llorar de emoción cuando ustedes me ofrecieron su recuerdo, pues quienes me hacían el homenaje no eran los figurones políticos y burocráticos que desprecio, ni siquiera los escritores y artistas que viven en Galicia y algo me deben, pues les dediqué más de un ciento de artículos en diarios, revistas o radio de los casi dos mil que escribí desde que llegué a Buenos Aires, siempre sobre cuestiones gallegas, sino de personas que no me deben ninguna clase de atenciones, pero que de alguna manera se sintieron solidarizadas o simpatizaron conmigo. Solamente guardo igual gratitud para los compañeros míos de Universidad que son hoy abogados en La Coruña o en Betanzos, o en El Ferrol, o notarios o registradores de la propiedad, y que se reunieron conmigo para, marginando todas las diferencias, recordar en mí nuestro compañerismo de estudiantes. Perdóneme que le escriba sobre esto. Conservo el obsequio con la breve nota que ustedes redactaron y para siempre guardo toda la emoción que sentí ese día aunque continúe sin poder expresarla, ni siquiera escribiendo como intenté hacerlo ahora. Fue, viniendo de parte de ustedes, el más inmerecido homenaje, no hice nada en El Castro para merecerlo, pero el más querido quizás por esto mismo y por ser ahí en el Museo recién estrenado rodeado de cuadros de artistas amigos y luego de los juicios espléndidos de Dieste sobre arte gallego, juicios maduros, no improvisados, expresados con el calor popular a que aspiramos todos los de mi generación y entre todos ustedes.
Recibí la carta del consorcio de la casa Paseo de Ronda. Nosotros haremos lo que quiera hacer la mayoría siempre que no causen demasiados trastornos en el piso. Creo, efectivamente, que son mejores los ventanales de aluminio y de hacerlo convenía que pensaran en un modo distinto al actual de modo que fuesen más prácticos para abrir y limpiar. Pero todo esto lo dejamos a criterio suyo, si aún pueden hacernos caso después de haberle molestado tanto. La Esfera la compró Pepe Rey con arreglo a una conversación que tuve con él, pues la necesito para algunos trabajos que estoy haciendo, le ruego, pues, que la guarde en algunos de los roperos, Mimina tiene las llaves, de modo que si entran a trabajar obreros no crean que se trata de revistas viejas que puedan disponer de ellas. También Maruja le escribió a Mimina para que le pagase a Pepe Rey el importe de ellas. Pero volviendo al asunto de la casa creo que pronto habrá que pagar lo que adeudamos y hacer la escritura. Me interesa que para entonces no olviden que la compra debe estar formalizada a nombre de Maruja y mío, de los dos como tenemos todas nuestras cosas y para evitarnos complicaciones ulteriores en caso de faltar uno de los dos. Para el arreglo que proponen tengo un dinero ahí en la fábrica que pueden, naturalmente, disponer de él.
Sentimos mucho la dolencia suya. Sé que son muy dolorosas todas las afecciones de la columna vertebral. Maruja también anda con problemas de huesos y estos días estuvo consultando sobre algunos dolores. Afortunadamente parece no ser nada grave.
Isaac nos escribió sobre lo que le estaba ocurriendo y nos dijo también que se había ido a vivir a su casa durante el verano para estar cerca de la fábrica. Nos alegramos que esté mejor.
Espero que a partir de ahora nos escribiremos más a menudo. Reciba usted para todos los de la fábrica, les recuerdo a todos, a Ángel, Marentes, Salvador, Llerena, al Sr. Manuel, Pepe el mecánico, a Pili y su hermana Maribel, Josefa, en fin aunque no ponga sus nombres a todos los tengo presentes, reciban todos de Maruja y mío un cariñoso abrazo. Y para María Elena y usted uno muy fuerte y agradecido de Maruja y mío:

[Seoane]

1970-09-14
Carta de Seoane a Azcoaga. 1970
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Azcoaga. 1970 en 14/09/1970


Buenos Aires, 14 de setiembre de 1970

Sr. D. Enrique Azcoaga
Madrid

Mi querido amigo:

No te escribí desde que llegamos para no distraerte y darte la lata. Buenos Aires está muy bien esta temporada –aparte secuestros, asaltos, muertes–. Se están celebrando grandes exposiciones internacionales, las últimas con una de Paul Klee enviadas desde Suíza, extraordinaria, y otra, mucho más aún, que está celebrándose actualmente, la del Bauhaus, que ocupa todo el Museo, son más de 2.000 piezas reunidas y es todo el fondo del Museo del Bauhaus que se abre en 1971 en Berlín. Desde aquí va a Tokio y desde esta ciudad vuelve a Alemania. Una exposición realmente fabulosa. Aquí se había hecho una reducida hace pocos años a base en general de fotografías y muy pocas piezas. Pero no es de esto de lo que quiero escribirte hoy.
El jueves pasado fuiste designado miembro correspondiente de la Academia Argentina de Bellas Artes, juntamente con Martínez Barbeito y Castro Arines. El primero, Martínez Barbeito, por el cargo que ocupa y por la exposición argentino (sic) que organizó en el Museo. Castro Arines porque es el único crítico de Madrid, aparte de tí, que se ocupa de arquitectura, diseño y libros de aquí y tú por tu labor en la prensa de Buenos Aires, tus monografías sobre artistas argentinos y además por tus conferencias sobre arte argentino en la Universidad de verano para tanto ignorante de lo que es Buenos Aires y la Argentina como hay incluso entre los hispánicos de Cultura Hispánica. Nos salvamos los gallegos, hispánicos solo geográficamente. Bueno, no puedo decirte más. Creo que llevará los nombramiento[s] el Dr. Bonifacio Del Carril que hará probablemente un acto en la Embajada para entregarlos. Un gran abrazo de Maruja y mío para María, para tí, para tus hijos:

[Seoane]

1970-09-14
Carta de Seoane a Paz-Andrade. 1970
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Paz-Andrade. 1970 en 14/09/1970

Buenos Aires, 14 de setembro de 1970

Sr. D. Valentín Paz Andrade
Vigo

Meu querido Valentín:

Acabamos de recibir noticias de Isaac referidas a túa saúde. Supoñemos estarás xa en Vigo e terás superado o[u] estarás superando a doenza, eisí paresce entender na leitura da carta que nos puxo Isaac e eisí o desexamos nós de todo corazón pois si algunha persoa queremos de verdade en Galicia e a tó, a tí e Pilar se entende, sodes algunhas das poucas, enmáis da fonda demiración que temos por tí, pola tua inquedanza, polo traballo que levas feito encol de Galicia, pola tua lealtade nunha terra onde, en xeral ó meu xuicio, os exemplos de lealtade viven fora dela. Debíache carta dende que chegamos. Estiven traballando moito. Teño feito casi todolos cadros pra unha eisposición que faréi en outubro e fun deixando o escribir dun día pra outro. A Tamames remitinlle con tempo o proieito de mural, xa o verías, un paralelípedo xigantesco representando a conquista e a independencia de América en cada unha das caras importantes, nas mais pequenas unhas estrofas do poema de Ercilla e outras da “Oda a Roos[e]velt” de Rubén Darío. Sería un monumento sinxelo e de verdade, penso, hispanoamericán. Supoño que tí xa o conoces ou falaríanche del. Eiquí, aparte de pintar e recoller mais notas pra dous ou tres pequenos libros que penso facer, Maside, grabador e dibuxante, O pensamento político de Valle Inclán, e Bagaría, aparte desto como che digo, saldrá cecáis dentro de dez días Cuco-Rei, catro ou seis páxinas en papel de coor con pequenas notas encol de cuestiós galegas. Notas moi breves, polo pouco espacio, entre as cales vai unha sobor o teu derradeiro libro, La marginación de Galicia. Cuco-Rei distribúiese gratis. Vaime costar cartos con gosto. Saldrá soio de vez en cando. No primeiro número sae un estupendo e longo poema de Varela. Da coleitividade non teño nada que decirche. Estou arredado dela. Os aitos do Día de Galicia salvounos Basilio Losada. Naya unha calamidade. Por outra parte é tonto traguer a eispoñer á Biblioteca Nacional deiquí 50 libros do século XVII e XVIII que non siñifican nada dende o ponto de vista bibliográfico. En Galicia, por desgracia, non naceron nin traballaron Bodoni, Garamond ou Ibarra. Mais Valentín Fernández non sabe nada de esto e Naya coidou que Buenos Aires era unha aldea. Sospeito que terase ademirado de que na Biblioteca Nacional onde se expuxeron os libros que trouxo garda algunhas páxinas da primeira Biblia impresa por Gutenberg, aparte de ter unha das máis notábeles coleiciós do continente en incu[n]ables e libros do século XVI e ó marxe das coleiciós particulares. Son o tipo de parvadas que se lles ocurre a quenes descubren américas ou sabendo que en Galicia tamén hai xoias bibiográficas, ou pensando que esta cidade, que é a cuarta do mundo oucidental en movimento cultural, vai a sorprenderse do que ten Galicia nese orde.
Bueno, non quero darche mais a lata. Quixéramos Maruja i eu que esta carta te atope na casa, en Samil ou en Vigo. Lembrámonos sempre de vos, de Pilar e de tí, de Alfonso. Lembrámosnos da adicatoria que puxeches ó libro, alumeado coa fría lus de neón nesas mesas espantosas de plástico da cafetería Zahara reformada, sen apenas xente e baixo a vixilancia amábel dun empregado do Gran Vía. Nós viñámonos a Buenos Aires dous días despóis, non sabemos ben si con gosto ou tristeza, e lembrámosnos da comida en casa de Álvaro Gil o mesmo día da partida.

Unha aperta a todos, a Pilar, á nai de Pilar, a Alfonso, de Maruja e miña. E outra forte pra tí co grande desexo de que te repoñas pronto:

[Seoane]

Nota: Enviareiche tan pronto como saia Cuco-Rei.

1970-09-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 14/09/1970

Buenos Aires, 14 de septiembre de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Contesto tus dos cartas, 31/VIII y 7/IX. Fui recibiendo las notas que enviaste –hoy el número de Chan– que te agradezco mucho. Naturalmente que me interesan. No me niego a reconocer que recibo cartas tuyas, me niego a admitir que consideres cartas cuatro líneas de saludo y una firma, que son la mayoría. Tengo todas tus cartas presentes en lugar especial y aparte sobre mi mesa, saturada de papeles, libros, dibujos, etc., pero en orden, en mi orden. Yo no podría trabajar como tú rodeado de pequeños cajones, estantes, como en un dibujo de Dalí. No, por mi parte no creo seas muy ordenado, sino lo contrario –por muchas carpetas individualizadas con rótulos, que tengas– y bastante desmemoriado. En ninguna carta tuya me dijiste que habíais hecho sesiones de cine-arte en Sargadelos y en el Castro y ni en tu carta, donde por vez primera me escribes de ello, 31/VIII, me dices de qué películas se trata y de si habéis hecho algún tipo de programa para orientar a los espectadores, etc. como si todo eso no me interesase. Tampoco recibí lo de Tudela, no sé qué es. Tú dices: “Te envié lo de Tudela”, pero no sé de qué se trata, ni cuál Tudela es, el de Madrid o el de La Coruña. Y lo peor es que te pregunto todo esto, me quejo, y no me contestarás quizás nunca a esto porque mi carta, esta, seguramente no va a una mesa como la mía, supuestamente desordenada, sino a un estante o a un cajón, o a una carpeta y no vuelve a verse porque crees tenerla sabida de memoria y muy bien conservada, en cajón, estante o lo que sea, y ya rotulada. Dime al menos qué es lo de Tudela y cuáles fueron las películas y qué aceptación han tenido. Cuco-rei saldrá dentro de diez días aproximadamente. Muy buena la colaboración. Era la necesaria. Y muy bueno un largo poema de Varela. Creo que voy a arruinarme haciendo Cuco-rei, lo haré de vez en cuando. Hice una serie de pequeñas notas sobre asuntos diversos. No me refiero en el primer número a Sargadelos ni al Museo, lo hice extensamente por radio. También me gustaría saber si se extendieron los murales de Sargadelos como habíamos quedado. Con ésta te envío el artículo sobre el Museo para el Cuaderno. El sumario era: Arte Gallego contemporáneo y Museo Carlos Maside que debo hacer yo, según quedamos ahí. Tú harías un artículo sobre Sargadelos y otro sobre la arquitectura del edificio y Albalat. Por mi parte haría el Cincuentenario de Nós y tú sobre Diseño Industrial en Galicia (Barcos de pesca “el Vigo”) aportes interiores de pesqueros, máquinas, etc.,... sobre la mesa de comedor, el mueble para oficina (ese que aprovecha el máximo la telefonista), máquinas para cerámica, etc. con fotografías. Luego iría en la sociedad Antología el estudio sobre arte gallego de R[afael] Dieste publicado en la Revista del C[entro] G[allego] de Buenos Aires y un apéndice con el trabajo de Alberto Sáchez. En la sección Notas una (tuya) sobre el IV Congreso de diseño industrial. La declaración del Laboratorio de Formas la hice en 1968, debe estar en un cajón o carpeta tuya. Aquí tengo sobre mi mesa, claro está, el sumario, de tu puño y letra, escrito sobre otra mesa, de común acuerdo, en La Coruña. Siento no poder encargarme de hacerlo yo. Tenía pensado un cuaderno muy original que fuese el resumen de toda mi actividad gráfica pero no pudo ser en este viaje pasado por todas las prisas necesarias ocurridas. Hoy te envío el artículo del Museo. La semana que viene el de arte gallego.
Sabía lo de Baltar. Se lo dijo no sé quién a Lala en vísperas de embarcarse ésta a España. Me duele muchísimo lo de Paz Andrade, a quién escribo hoy o mañana. Lo haré naturalmente a Vigo, pues no me dices en qué clínica está en Santiago y supongo estará en vías de recuperación.
Me alegran las noticias que me das de donaciones para el Museo, de Álvaro Gil, de la viuda de Ánxel Xohan, de Alonso Montero. Cuando vuelva, no sé cuando, me dedicaré casi exclusivamente a él, pues hay que hacer algo ejemplar. Te envié el catálogo de Paul Klee y el afiche de la exposición de Buenos Aires, y un catálogo de la exposición de Estampa Popular Gallega en Montevideo por correo aéreo certificado, salió antes de mi última carta, exactamente el 18 de agosto, también el mismo día que se lo envié a Beatriz, no me dices si lo has recibido o no. Ahora te enviaré el catálogo y suplemento de la exposición del Bauhaus. Es algo muy importante. Te darás cuenta por el catálogo.

Un gran abrazo para todos, especialmente para Mimina, José y la gente del Castro, de Maruja y mío. Y otro fuerte para ti de:

Seoane

Nota: En uno de los cuadernos hechos ahí de “Documentos de trabajo” del Centro de Diseño, que tú me diste en vísperas de salir de ahí, el de menos páginas, se anuncia en el índice un trabajo titulado: “I. Díaz Pardo y el Laboratorio de Formas de Galicia…” en la pág. 103 y el mío, el que yo tengo, termina en la página 102 y no trae este trabajo. Te agradecería me lo enviases.

S

1970-09-14
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 14/09/1970

Sargadelos, 14.9.70

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Ayer volví a estar en Santiago con Valentín, en el Policlínico, donde continúa en observación (en mi anterior te hablé de esto). Va un poco mejor dentro de la cosa difícil. Parece ser que se trata de una cosa vascular de origen cardíaco. Sigue acordándose de ti y le conté lo que sabía, que no es ciertamente demasiado. Desde luego si salva de esta creo que le van a quedar un poco recortadas las alas de su actividad.
Eso de Cao en el Eco de Galicia de Bs. As. si no me precisas un poco la fecha no vemos forma de que aparezca. Estuvo Xosé buscándolo allí y no hay manera. A lo mejor viene en alguno de los números que les faltan.
Del Museo no hubo más novedades que las que te referí últimamente. Recibo la revista del Centro Gallego de ahí y veo que en su extraordinario ni se enteran de la inauguración del Museo ni de lo de Sargadelos. Pero exactamente le sucede lo mismo a Grial en el último número que correspondía enterarse. Hay cosas que no dejan de ser curiosas y que rebasan los compartimentos generacionales.
Yo no salgo de Sargadelos. No puedo. Últimamente tengo también enfermo a Andrés Varela. Y esto por ahora está lleno de problemas lógicos de su crecimiento y de la formación de los encargados. Lo peor es que hay otras cosas fuera de toda lógica que lo atacan. Ahí tenemos a la Hacienda de Lugo dispuesta a darle un ataque frontal. Utilizando simplemente la suposición, y naturalmente una invención malintencionada, pretenden algo que acabaría con la empresa antes de final de año. Claro está que no tienen base legal para conseguirlo (tampoco la tenía el de industria). Terminé enfrentándome yo con el abogado del Estado y terminé mal pues me obligó a decirle unas cuantas verdades. Está claro que Sargadelos no tiene protección de arriba, más bien molesta. Y en lugar de ser tolerante con una empresa que empieza, por lo menos tolerante, se inventan cosas por encima de lo real para perjudicarla. Contribuye a ello la sospecha de que esto costó mucho más dinero que lo que en realidad costó y hay una cierta intriga de la procedencia de ese dinero y de su intención. Yo no me pude contener y dije unas cuantas barbaridades y se cortó bruscamente la conversación. Veremos a ver qué pasa.
Estas son todas las novedades. Llegué el sábado a las 12 de la noche al Castro. Por la mañana del domingo me fui a ver a Valentín. Luego de comer en el Castro me vine para aquí.

Se os recuerda con todo cariño. Abrazos muy fuertes a entramos

[Díaz Pardo]

1970-09-25
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1970
Nova York
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1970 en 25/09/1970


Vigo, 25 de setiembre de 1970

Sr. Don
Luis Seoane
Montevideo, 1985 - piso 13
Dept. 68
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Recibín a tua cariñosa carta do 14, no Policlínico de “La Rosaleda”, en Sant Yago. Alí estuven internado duas semáns longas, recibindo os auxilios da cencia e a cordialidade dos amigos, que non deixou de latexar baixo da bata blanca. Isaac estuvo con nos, amigo de cabeceira, nos dous primeiros domingos dos tres que pasamos no Sanatorio. Xa te darás conta de que n-un caso como o meu chegado o nivel da melloría franca, non acerta un a saber se foi pol-a propia cobiza de vivir, ou foi porque as cadeas cordiaes a outros corazóns xurguidas non deixaron que o d-un esmorecera.
Non teño noticias recentes de Tamames e o seu grupo. Mandeille o orixinal e anexos da conferencia que din con eles o 10 de abril, no curso da Caixa d-Aforros de Vigo. Durante o mes de agosto, e parte de setembre deberon estar en Cuba, Tamames e Terceiro dando conferencias. Non teño dubida de que o teu proyecto terá conquistado o veredicto mais favorable, ainda que o xuicio definitivo corresponderá seguramente a orgaos oficiaes, nos que pouca intervención ou ningunha teran os nosos amigos.
Nada me sorprende de canto me dis en relación coa comemoración do Dia de Galiza. Tiñamos todos por descontado o que pol-o visto aconteceu.
Xa que me falas do libro, direiche que ainda sendo voluminoso e tamén no precio, bateu o recor de vendas. Somente en Galiza levan colocados os editores máis de 2.000 exemprares en dous meses e meio. Xa te darás conta de que dada a materia do libro e o precio –224 ptas.–, en Galiza tuveron que cambiar moitas cousas pra que se poida rexistrar un feito económico social de ésta natureza.
Estamos en Samil dende hay dous dias. Supoño que a convalecencia durará 15.

Recibe con Maruxa, de Pilar e Alfonso e miña, a mais cordial aperta do teu incondicioal amigo,

Valentín

1970-09-28
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 28/09/1970

Buenos Aires, 28 de septiembre de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Ahí te envío una nota publicada en A Nosa Terra, que se refiere a la inauguración del Museo y a Dieste. La nota es, con toda seguridad, de Moisés da Presa y la noticia vino de ahí enviada por alguien que pertenece probablemente a O Facho, o alguien que estuvo ahí el día de la inauguración y debe tener correspondencia con Da Presa o con Mera, un joven que andaba con esa noticia cuando llegamos a Buenos Aires nosotros según los informes que logré. Es una tremenda canallada y convendría que alguien hiciese ahí algo sobre la conferencia de Dieste en el Museo (sin que Dieste sepa nada de esto). Yo publico en Cuco-Rei una nota sobre su discurso de ingreso en la Academia y me refiero al final de ella a su discurso en la inauguración del Museo. Como tú puedes ver existen canallas en todas partes y aquí no faltan resentidos y envidiosos. Siempre les molestó Dieste. Si hubiese vivido Castelao estos estúpidos no se hubiesen atrevido a hacer esa nota. Acabo de recibir este número de A Nosa Terra y estoy indignado. Mañana o pasado te envío la nota sobre el arte gallego contemporáneo. Es la primera parte de la que te envié sobre el Museo. Las dos notas van juntas. Creo que queda interesante y útil. Te escribiré con ella. Un abrazo a Mimina de Maruja y mío, saludos a todos. Un abrazo de:

Seoane

1970-09-28
Carta de Seoane a García Sabell. 1970
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1970 en 28/09/1970

Buenos Aires, 28 de setembro de 1970

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago


Meu querido amigo:

Recibín fai mais dun mes os versos de don Ramón. Perdóame por non che ter escrito denantes. Fóiseme pasando o tempo entre o moito traballo e a preguiza que ás vegadas ten conta de nós. Pode sere que a preguiza sexa de algún xeito unha especie de meiciña á que me fai falla acolarme nela. Inauguro unha eisposición de óleos o dia 6 do mes que ven, teño outra de grabados en novembro e denantes do fin de ano debo facer un mural, logo pasaremos o vran eiquí e despois retornaremos a Galicia a pasar o mais tempo posíbel. Teño moitas ganas de emprender contigo a editorial de bibliófilos matinando na penínsua enteira, esplícome, incluíndo Portugal. Pode sere moi importante. Vai tí pensando en libros de non moitas páxinas. Eu tamén farei unha lista. Mais xa falaremos desto con acougo.

Unha aperta de Maruja e miña pra Elena e pra tí e os teus:


Seoane.

1970-09-30
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 30/09/1970

Sargadelos, 30.9.70

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Ayer me enviaron del Castro tu carta del 23 con la noticia del fallecimiento de Baltar, que ya conocíamos. Yo, y Mimina, le escribimos a Mireya el mismo día de su fallecimiento, que llegó la noticia por cable y se propagó hasta aquí, pero Dieste estaba en la idea de que Mireya se encontraba en Córdoba. Ahora por tu carta veo que murió en Bs. As. y voy a llamar a Dieste. Es una parte dolorosa del drama general de quien quiere pasar por “aquí” procediendo con honestidad. Yo tenía una gran simpatía no solo por la conducta de este hombre. Su silencio frente a una serie de situaciones en las que otros nos estaríamos lamentando, su falta de respuesta a la falta de reconocimiento de su valor y la persecución constante que sobre sí mismo ejercía su, también constante, insatisfacción y que lo mantenía en constante peregrinaje, me tenía impresionado mucho.
El domingo pasado recogí en el Castro tu carta del 14 cte. Tomo buena nota de todo lo que en ella dices y de lo que te quejas de mí. Yo estoy en la idea de que te fui informando de todo, pero aún así no descarto que se hayan perdido cosas. Por ejemplo lo de Paco Tudela, el de Coruña, sobre el Museo es un trabajo publicado por una revista turística; creo que se llama Galicia Turística. Te la envié por correo aéreo yo mismo, desde Sada cuando me venía para acá. Recuerdo que me costó 75 pesetas, y aquí tengo el resguardo de su certificado el 26.8.70 con el número 535.- ¿Habrá ido a pesar de todo por barco? Si no la recibes trataremos de buscar otro número y enviártelo.
Te acompaño con la presente algunas cosas que te informan. La Carta al Presidente de las Cortes (supongo que es gastar pólvora en chimangos) obedece a hacer una petición paralela a la que hacen los de ADI/FAD [Associació de Disseny Industrial – Foment de les Arts i del Disseny] y por no quedar nosotros callados. De la sesión de cine anterior, que se había hecho más privada, también se te había enviado información aunque tú no la hayas recibido. Se trataba de películas de Picasso, Max Ernst, Kandinsky, Leger, Gauguin, Van Gogh, Emil Nolde (todas estas muy buenas) y una de Rosenthal francamente mala.
Ayer hemos estado en la Delegación de Hacienda de Lugo donde estábamos citados y donde nos trataron con verdadera desconsideración. Tuve que aguantar que me insultaran, sin recato, hasta hacerme dudar de si merece la pena aguantar tanto. Y todo esto frente a Ángel, el hermano de José Luis, y de una administrativa de aquí, y de tres inspectores. Total para que nos levantaran un acta de inconformidad injusta y no quedarnos otro remedio que acogernos a la intervención del Jurado Tributario de La Coruña. No tienen base alguna para intentar lo que pretenden. Se trata de un acta hecha por estimación en función de apariencias. La mala fe hacia Sargadelos es evidente. Estoy todavía sin saber qué hacer, si esperar o resolver esto, intentar, por vía de escándalo. No sé.
Ese trabajo que falta del Cuaderno del Centro de Diseño Díaz Pardo y el Laboratorio de Formas se trata de estencils que había mandado Chávarri, incluso del índice. Por eso figura en él, pero el trabajo no se tiró pues no me parecía bien que apareciese un trabajo hablando bien de mí en una cosa que tiraba yo.
Valentín está mejor, ya en Samil convaleciendo. Aunque tú dices que yo no te indico en qué clínica estaba en Santiago, yo, un desmemoriado cualquiera, compruebo, pues no me fío de mi memoria, que en mi carta te decía que se trataba del Policlínico.
Interrumpiome aquí un aparejador también de Hacienda, que acaba de irse ahora, para preparar un acta sobre el edificio a efectos de la contribución urbana. Así que por otro lado nos van a baldar pues la valoración de esto da una cifra muy alta. Vamos a ver en qué queda.
Yo seguiré por aquí tratando de llevar las cosas adelante pero créeme que estoy bastante desalentado.

Nada más por hoy. Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1970-10-02
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1970 en 02/10/1970


Montevideo, 2 outubre 1970

Benquerido Seoane:

Somentes unhas liñas, pra decirlle que lle adxunto o supremento dominical do xornal El día, no que vén unha nota sobor Sargadelos e algo da Estampa. Con bastantes erros, pro importante é que saíu. El día é un xornal de dereitas, sendo, nembargantes, o supremento devandito moi leído.
Nestos días remesaremos un pra Díaz Pardo e outro pra Patiño. Vostede dirá si a alguén máis.
Agardo novas, confirmando a autenticidade de Heriberto Bens (por médeo de Soto). Dende logo, si se ratifica o noso desexo, hai que pubricalo de calquera maneira.

Saúdos para Maruxa, cunha aperta fonda pra vostede de

Pereira

1970-10-07
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 07/10/1970

Sargadelos, 7.10.70

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo mi carta del 30.9. Ayer he estado en el Castro y me traje tu nota del 28.9 con el recorte de A Nosa Terra, con tu lógica indignación. Aparte de que aquí no se podría hacer nada que fuese positivo, entiendo yo, creo que lo mejor es no darle importancia a una cosa tan estúpida, resentida y, afortunadamente, que no va a tener la menor trascendencia. Es indignante pero es sencillamente estúpido, y gratuito.
Mandé hacer un folleto para el Museo, para poder entregar a quien pretende enterarse de los propósitos. La tapa es tu cartel reducido a un octavo, con los mismos colore. En las seis páginas internas van: 1º El anuncio de la constitución del Museo en los términos que lo hicimos en la circular primera que enviamos.- 2º Lo que dice por la parte de atrás el Certificado, capítulo IV, etc.- 3º La declaración de los organizadores el día de la inauguración.- 4º El resumen que el mismo Dieste hizo del discurso inaugural.- (Lo cierto es que Dieste titubeó en hacer su exposición en gallego o en castellano y que fui yo quien lo saqué de dudas). Creo que te parecerá bien este folleto pues es simplemente recoger y reunir en cosa informativa propósitos sancionados por ti.
Tu trabajo sobre el Museo para el Cuaderno es muy bueno. No sé cómo voy a arreglármelas con todo lo que tengo que hacer, y con la cantidad de problemas que tengo encima. Tus murales del salón os Irmandiños no se extendieron. Prefiero, a parte de no tener ni medios ni tiempo para nada, que seas tú quien vea definitivamente como queda. De momento nos limitamos, al terminar el comedor para su habitación a pintar con cemento blanco y negro las imágenes que tú dibujaste.
María Xosé Queizán, la esposa de Ferrín, supongo que te habrá escrito en relación con su propósito, junto con Pousa de organizar una sala de Arte, librería y venta de cosas de Sargadelos, etc., en Vigo. Desearían inaugurar la sala con una exposición tuya. Yo no tengo más remedio que apoyar la cosa, es decir que la primera exposición que hagan sea la tuya. Ella está yendo algunos sábados a comer al Castro, pues es los sábados por la mañana cuando le permiten ver a su marido en la cárcel de La Coruña. Yo le hice ver que no sé si a ti podría interesarte ahora, pero que yo lo apoyaría.
El hijo de León pasó aquí dos meses. Creo que lo hemos atendido bien. El lo pasó muy bien. Se divirtió de lo lindo, trajo a su novia, a su guitarra, no se perdió romería, trasnochó, tiene unas magníficas barbas y una melena, anda lleno de colgarejos como un hipy [sic], y es, eso sí, buen chico, pero aquí no hacía nada, porque no tiene el menor sentido de responsabilidad ni de disciplina. Informé a Marcial de la imposibilidad de su adaptación aquí, también al padre, más brevemente, y les dije que había que ir dando la prueba por terminada. Espero haber quedado bien con esta gente, especialmente haberte dejado quedar bien a ti pues lo hemos hecho todo con gran generosidad.
El que está resultando grave es el problema de la Hacienda de Lugo. Ayer estuve en La Coruña con esto. Los de Hacienda de La Coruña están asustados de que se pretenda hacer esto con una empresa que empieza. El problema hay que enfocarlo desde la certidumbre de que los que mandan ven en Sargadelos un elemento no grato y tratan de perjudicarlo de forma tal que sus propietarios se vean obligados a matar a la criatura. Estamos viendo la forma mejor de defendernos. Ya te informaré. Estoy aplastado de problemas y lo mejor reviento.

Nada más por hoy. Un abrazo fuerte para ti y para Maruja.

[Díaz Pardo]

1970-10-10
Carta de Víttori a Seoane. 1970
Nova York
Santa Fe
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Víttori a Seoane. 1970 en 10/10/1970


SANTA FE, 10 de octubre de 1970

Señor LUIS SEOANE
Montevideo nº 1985, piso 13, Dpto. 68
BUENOS AIRES

Estimado Seoane:

Hemos lamentado no poder realizar la muestra de óleos en nuestra galería, pero en su reemplazo, nuestro amigo Grela nos ha traído una serie de grabados que estaban en la Galería Carrillo de Rosario. Nos proponemos exhibirlos aquí a partir del 23 del corriente, juntamente con una muestra de dibujos y grabados de Aída Carballo, en celebración del Mes del Grabado. Mucho le agradecería nos haga llegar los precios de venta, a fin de ofrecerlos en la oportunidad indicada, esto a la brevedad posible, si Ud. está de acuerdo.

Sin otro motivo, lo saluda cordialmente:

José Luis Víttori

1970-10-13
Carta de Seoane a Víttori. 1970
Bos Aires
Santa Fe
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Víttori. 1970 en 13/10/1970


Buenos Aires, 13 de octubre de 1970

Sr. José Luis Vittori
Santa Fé

Estimado amigo:

Recibí su carta 10/X y le agradezco el ofrecimiento de su galería para la muestra de óleos, que no pudo ser por encontrarme en Europa cuando recibí la invitación de ustedes y que quedó hasta mi regreso, tarde, sobre mi mesa de trabajo. Y ésta ahora de grabados que van a realizar. Los precios, en general, de ellos, es aquí de 20 a 35.000 o 40.000 pesos, según el tiraje, formato, etc., pero prefiero que, por tratarse de mi primera exposición en esa ciudad, ustedes mismos los fijen en cada caso. Siento mucho no poder ir a ésa como quizás debiera hacerlo, pero estoy imposibilitado de viajar por la exposición de óleos que está abierta en Bonino hasta fin de mes y porque en los primeros días de noviembre inauguro otra de grabados en una galería nueva, El triángulo, de Julia Lublín.

Reciba usted un saludo cordial de su amigo:

[Seoane]

1970-10-14
Carta de Seoane a Rey. 1970
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rey. 1970 en 14/10/1970

Buenos Aires, 14 de octubre de 1970

Srta. Beatriz Rey
Madrid

Querida Beatriz:

Recibimos tu carta del día 13/IX/70 y no la contestamos por los preparativos de mi exposición inaugurada el día 6 de este mes, que estará abierta hasta el 1º de noviembre. Estamos muy contentos de como quedó y, por mi parte, pienso, que aparte la retrospectiva que hice en 1968, es la mejor de cuantas hice. Ahora preparo otra de grabados que se presenta en noviembre, luego de cerrada ésta. En Bueno Aires, aparte los sustos por los triunfos políticos de las izquierdas en Chile, Perú y Bolivia y los que todos los días suministran a la población porteña –porteños son los de Buenos Aires– los elementos terroristas nacionalistas de extrema derecha, menores, sin embargo, que los que ocurren diariamente en Estados Unidos, continúa desenvolviéndose normalmente la actividad cultural. El éxito de la exposición del Bauhaus es extraordinario. Se calcula en miles las personas que acuden diariamente a ella, hasta el punto que se retrasó la muestra en Tokio y se prorrogó en ésta. Simultáneamente se está celebrando la II Bienal internacional de grabado con la concurrencia de 60 países. España está muy pobremente representada. Seguramente, a mi juicio, los mejores son Holanda, Inglaterra y Japón, siguiéndoles las dos Alemania y Estados Unidos y Francia. Hay grabados muy buenos del Irak y Corea. Te enviaré el catálogo. En esta II Bienal participo como invitado de honor. También estos días se inauguró una muestra muy buena de porcelanas realizadas por escultores y pintores famosos para Rosenthal. Son piezas de hasta dos metros aunque la mayoría son de alrededor de 40 cms. Entre los nombres más conocidos están presentes, Henry Moore, Wotruba, Vasarely, Pomodoro, Fontana, Pasmore, etc. Me hubiese gustado que la hubiese visto Isaac. Cada pieza en general, es algo deslumbrante y lujoso. También Sèvres inauguró otra similar en el Museo de Arte Decorativo estos días, pero aún no la hemos visto. Hace tres días te hemos enviado el catálogo de la exposición del Bauhaus con un suplemento. Se trata del tomo más importante que se hizo sobre esta exposición alemana y de un suplemento de obras añadidas para la exposición a Buenos Aires. Creemos que te va a interesar. Estos días te enviaremos el de la II Bienal de grabados. También le remitiremos a Isaac ambos así como el cartel de la exposición del Bauhaus para la cartelera de Sargadelos. En cuanto a Klee verás una buena cantidad de reproducciones de su obra en el Bauhaus, en el catálogo y en el suplemento. Por mi parte siento admiración por él desde mi época de estudiante en Santiago, tengo algunas de las primeras monografías que se escribieron sobre su obra, y yo mismo escribí sobre él para el cuaderno que le dedicó la Pinacoteca de los Genios, de la Editorial Códex, hace dos años aproximadamente.
Lamentamos mucho que os moleste el que intentásemos pagar los números de La Esfera, pero es que teniendo dinero en ésa nos parecía que debíamos hacerlo. Para mí esa colección es algo importante y casi puedo afirmar que deseo regresar, aparte de muchas razones, para poder recoger algunos datos que me interesan y sé que constan en alguno de esos números, aparte, naturalmente, lo referido a artistas gallegos. Nos alegramos de que Isabel esté trabajando en decoración, seguramente lo hará muy bien y lamentamos la muerte de la Gaita. Será extraño para nosotros llegar a la casa y no sentir su gruñido a través de la puerta cuando llamamos, o el verla arroparse en su cesto fijando en nosotros su mirada como si temiese la molestasen.
En cuanto a teatro, aquí han estrenado Romance de Lobos de Valle Inclán, con una puesta en escena extraordinaria. Esto es todo por hoy. Queremos que les des a tus padres y hermanos un abrazo muy cariñoso de nuestra parte, de Maruja y mío, y tú recibe otro de nosotros dos:

[Seoane]

P.D. Recibimos tu tarjeta de Aranjuez que agradecemos mucho, con el recuerdo de la excursión a Chinchón y Aranjuez. Un bellísimo Chinchón con una curiosa estampa militar en uno de los balcones de la plaza. “Chinchón, anís, plaza y mesón”, o algo así.

1970-10-16
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 16/10/1970

Buenos Aires, 16 de octubre de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Estoy exponiendo en la galería Bonino y creo que se trata de la mejor muestra que hice hasta ahora. Por lo menos de la que estoy más satisfecho. Trabajé mucho desde que llegué, pintando y grabando. También por estas fechas expongo grabados en Santa Fé y en el mes que viene realizaré otra exposición aquí, en Buenos Aires, de grabados en una galería nueva, “El triángulo”, solo para grabados y dibujos. Esto me obligó a paralizar algunos libros proyectados, el Maside, del que tengo casi todo el material, no tengo más que ponerme a redactarlo; un Bagaría para el que también tengo muchos dibujos y notas, y “Las ideas políticas de Valle-Inclán”, el trabajo publicado en la revista de la Universidad de La Plata al que añado casi el doble de datos, de modo que no quede duda de cuál fue su posición política y no puedan sus hijos ni nadie escamotearla, haciendo de él un juglar de reyes de baraja. También tengo datos sobre José M[aría] Cao. A todos los que me hablan del Museo les señalo una lista de películas proyectadas en el Castro. Uno de estos días haré una nota para la radio sobre esto. La radio se escucha bastante y es un buen vehículo de divulgación del que, sin embargo, tengo ganas de deshacerme. Estoy cansado de hacer notas, es una labor que nadie reconoce. Tengo hechas solamente para la radio, alrededor de mil artículos cuyas copias guardo y que llenan nueve biblioratos. Desde luego entre ellos, buenas, malas, regulares, las hay que constituyen aportes a la historia de Galicia y de los emigrantes. Se trata de 16 años seguidos haciendo uno o dos artículos semanales, artículos y efemérides comentadas, sin más beneficio que el dar a conocer a un público, para mí naturalmente desconocido, aspectos muy diversos de Galicia y sus personalidades. Siempre se pasan anónimos, de lo cual se beneficia Molinari y no dejé de enviarlos ni cuando hice viajes por Europa o desde Méjico, Nueva York, o por Europa en general. Entre ellos alguno constituyen un libro, como el que se refiere a los gallegos actuales en Méjico, en el que recojo la labor y personalidad de ellos y la breve crónica que los llevó a ese país con datos útiles para la futura historia gallega. Son como doce capítulos que no tengo nada más que adaptarlos como tales. Pero para estas cosas no tengo editor, por mi parte no sé pedir y no tengo ganas de editar más mis propios libros. Todos ellos además solamente pueden editarse fuera de Galicia.
Días pasados te envié el catálogo con el suplemento del Bauhaus, por él te darás idea de lo que es una exposición. Se trata de un documento muy importante que se agotó inmediatamente. También te enviaré estos días el cartel y el catálogo de la II Bienal de Grabado, en la que participo como invitado de honor. Lo haré juntamente con el de una espléndida exposición de Rosenthal de escultura en porcelana en la que hay piezas realmente extraordinarias, entre ellas de Moore, Vasarely, Pomodoro, etc. También se inauguró la semana pasada en el Museo de Arte Decorativo una de Sévres, con el mismo sentido, según aparece, que la de Rosenthal pero aún no la vi. Buenos Aires continúa, entre secuestros y actos terroristas con una parte de la población alarmada con lo de Chile y Bolivia, creciendo en inmigrantes chilenos y bolivianos, –a Mendoza la llaman la Miami argentina– siendo un gran centro cultural. Los franceses también enviaron estos días su más grande exposición industrial, que tampoco vi, que se anticipa a la de los ingleses y sigue a la de los israelís. En cuanto al entierro de Baltar fue uno de los más desolados a que asistí jamás, solo igual al del pintor Miguel Viladrich. Mireya está en casa de la viuda de Rey Baltar, en Gerli. Maruja estuvo con ella y le habla con frecuencia por teléfono, pues aún no siente ganas de salir. De Valentín tuve carta y efectivamente tú me escribiste de un policlínico pero esto no es nombre ni dirección sino que se refiere a las funciones que ejerce y no se me ocurrió en ese momento que Santiago quizás no tuviese más que uno, por suerte. Me pasó con el policlínico lo que al emigrante de la anécdota con el “angazo”.
Me escribió María Xosé Queizán y le contesté que sí podía disponer de mis obras para su galería, prefiriendo que la exposición fuese de grabados, pues sospecho que son de más fácil venta y reservándome para prepararle una de óleos a mi regreso. Le digo que se ponga en contacto contigo. En nuestro departamento de La Coruña hay una carpeta con grabados míos en la pequeña habitación que está al lado de la cocina y de los que puedes seleccionar los que creas mejores. Hazlos enmarcar a mi cuenta, lo mejor enmarcados posible, con maríaluisas amplias y cuídate tú del catálogo y de todo, es un favor que te pido. Yo no quería exponer en Vigo por ahora, como sabes, pero lo hago como una manera de solidarizarse con ellos y alentando una empresa de las que debía haber más de una en Galicia, sobre todo en La Coruña, sin que los artistas dependan de las Cajas de Ahorros o de Asociaciones que no se encargan de ventas ni siquiera de cuidar de las obras.
La semana que viene te envío Cuco-rei. Estuve con el ingeniero Díaz, no recuerdo si ya te lo dije, vino entusiasmado de Sargadelos y del Museo. Repito que siento lo de Sargadelos y confío en tu terquedad y fuerza para vencer a los de Hacienda. ¿No puedes hacer nada con Álvaro y los Fernández? Me gustaría que los que se metieron con Dieste plantasen ante estas realidades el problema del idioma o el maldito que escribió desde ahí con el informe venenoso.

Recibe un abrazo muy fuerte para Mimina, para ti y para Xosé, si está por ahí, de Maruja y mío:

Seoane

No recibí Galicia Turística, si la consigues te ruego me la mandes, pues habiéndola enviado el 26 de agosto no creo que se pueda ya recibir, pasaron dos meses. Es posible que la hubiesen perdido en correos.

1970-10-28
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 28/10/1970

Sargadelos, 28.10.70

Sr. Don Luis Seoane
Bs. Aires.

Querido Luis:

Tengo tus cartas del 2 y 16, la última que recogí anteayer en el Castro. De la primera separé tu trabajo sobre el arte gallego para unir al del Museo. Está perfectamente claro todo. Muy bueno tu trabajo; es el mejor testimonio que se puede ofrecer sobre esta materia y que no podrá dejarse ya de consultar para tratar de este tema en el futuro.
Celebro que hayas aceptado esa exposición de Vigo. Todos sabemos por qué accedes a ello y eso todavía tiene más mérito. Anteayer mismo por la mañana me fui a tu casa con Xosé y escogimos un lote de cosas para enmarcar, de la forma que, siguiendo tus ideas con las cosas del museo, podemos tomar mejor referencia. Aparté 14 grabados y 7 pinturas. Tu frase “prefiriendo que la exposición fuese de grabados”, la interpreto como que das un margen para que también pueda ser de pintura. María Xosé Queizán se alegrará mucho de que pueda llevar también alguna pintura. Y yo también lo creo conveniente por todo, por una serie de circunstancias. Estoy pensando en lo urgente que resulta que tu obra se conozca en Galicia, que se vaya disciplinando la gente en su conocimiento. Pienso también en cualquier posibilidad que se presentara por ahí en cuanto a lo de Castrelos, etc. Yo me cuidaré del catálogo y de todo. Y te tendré informado.
Recibimos los catálogos del Bauhaus, estupendos, que enseñamos con orgullo.
Espero recibir todas esas cosas que me anuncias, especialmente el catálogo de tu exposición en Bonino. Estoy seguro que será estupenda. Va mi enhorabuena. Lo de Hacienda está en compás de espera. Se presentó el recurso. Los técnicos en estas cuestiones entienden que es una pretensión absurda pero tampoco saben bien qué función cumple ahí ese señor que lo pretende y que resulta ser, o haber sido, la cosa no está clara, comandante. De pronto alguien se ha ofrecido a intervenir pero la cosa no la veo clara. Álvaro tendría menos influencia que ese alguien. La cuestión es otra. Ya hablaremos. Seguro que emplearé toda mi capacidad de defensa para llevar las cosas adelante. En situaciones tan especiales tuve al escándalo a mi lado para salir de ellas, pero... Bueno te informaré!
Va fotocopia de Galicia Turística. Quizá aún te ha de llegar porque iba certificada. Y ya iré buscando otro ejemplar.

No te digo más por hoy. Un abrazo muy fuerte para Maruja y para ti de

[Díaz Pardo]

1970-11-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 14/11/1970

Buenos Aires, 14 de noviembre de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Contesto, tarde, tu carta del 28. Clausuré mi exposición de óleos el día 31 de octubre; me fue muy bien, e inauguro el 16 una de estarcidos, y en estos quince días pasados debí hacer unos bocetos para un mural, otro para un objeto con figuras que se realizará en acero inoxidable mate y bronce patinado, encargo de un industrial metalúrgico, y una estampa para fin de año para Ferrocarriles Argentinos y otras. Desde que llegué no hago más que luchar contra el tiempo. De la colectividad, nada. Aparte del éxito de las elecciones del C[entro] Gallego todo lo demás un puro desastre que no merece calificativos. Por mi parte no me queda tiempo para ocuparme de ella y procuro rechazar cualquier compromiso que me aleje de mi trabajo. Colaboro en lo que puedo únicamente con la Federación para cuestiones que puede imaginarte. La vida aquí en Buenos Aires es la normal desde hace tiempo. Hoy es el segundo día de huelga general en toda la república con más del 90 por ciento de paro. Desde nuestras ventanas vemos las locomotoras y vagones de Retiro absolutamente inmóviles. En Tucumán los estudiantes son dueños del centro de la ciudad desde hace dos días, como lo fueron en Córdoba el año pasado. Como se pude ver desde ahí un país “blando” donde es posible que esté surgiendo algo distinto que quizás alcancemos a ver. Los mismos estudiantes que levantaron barricadas el miércoles a la noche, festejaban dos días antes el cuarto campeonato argentino del mundo en boxeo y otros dos días anteriores el Premio Nobel de Química, al mismo tiempo que celebraban en una localidad de la provincia un festival de música “beat” con camisas floreadas, collares hasta la cintura, melenas masculinas, corbatas de todas clases, maxifaldas, minifaldas, colores rojo y violeta, flores y las palabras paz y amor que indignan a mucha gente. Todo esto con las noticias que se destacan ahí de la “hispano-américa” que hay que proteger.
Te agradezco que cuides del catálogo y de la exposición mía de Vigo. La hago por lo que tú supones. Sé que desde mi punto de vista, el de mi pintura, es inútil una exposición mía en esa. Pero en esta ocasión no se trata de esto. De un pintor no se puede ver un cuadro aislado, ni el desarrollo de un tema, sino el despliegue de su obra, de su mundo, la proyección de un pueblo a través de su pintura, de su arte. A mi manera hice prehistoria, Homenaje a la Torre de Hércules; historia, María Pita e tres retratos medievais; folklore, Muiñeira; costumbres campesinas, Figurando recuerdos, etc., en los prólogos de casi todos los álbumes y libros míos me refiero a Galicia y a lo que de gallego hay en ellos. En mi pintura, como en los grabados y dibujos, los temas fueron campesinos, mendigos, personajes de leyenda, etc. Pinté siempre mi recuerdo o el presente que acababa de ver, un pasado solamente de hacía días o meses. Pinté o dibujé la noticia venida de Galicia, publicada en un periódico cualquiera, en 1940, 1948, o en 1950. Son cuarenta años y centenares de obras pintadas, grabadas, etc., que no van a poder verse en unos pocos cuadros y grabados. Todo esto además independientemente de todo cuanto pinté en paredes de edificios con temas de trabajos campesinos. Aquí y en San Juan, bien lejos de Galicia, lo recuerdo en el primer poema de Na brétema, Santiago y todo lo que llevo escrito sobre Galicia, malo, bueno, regular, libros, artículos, éstos últimos pasan del millas. Todo esto no evita que Torres me trate como un “americano” cuando voy a verle, y que Grandío, por ejemplo, divulgue con la intención que te puedes imaginar, que nací en Buenos Aires, que no soy gallego... Bueno, no te voy a describir mi resentimiento y mis decepciones. Tengo, es verdad, muchas otras satisfacciones que me obligan a continuar trabajando como siempre, leal, además, a mi generación.
Recibí la fotocopia de Galicia Turística. Y siento la situación porque pasas en cuanto a los problemas de Sargadelos con la burocracia y con algo más que ésta. Creo que te escribí que el Ing. Díaz vino entusiasmado con Sargadelos y estos días vino a casa la persona de El Grove, de la Federación, que estuvo en El Castro con Montero y Lueiro. También viene entusiasmado del Museo. Lueiro me escribió unas letras en una de las tarjetas de Maside que envió por correo.
Esto es todo por hoy. No es muy interesante, pero a uno no se le ocurre nada con la huelga. Saludos para todos, para los Dieste y Mincho si lo ves, para todos los del Castro, y Mimina, Xosé y tú recibid el fuerte abrazo de:

Seoane

1970-11-14
Carta de Seoane a Chávarri. 1970
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Chávarri. 1970 en 14/11/1970


Buenos Aires, 14 de noviembre de 1970

Sr. D. Raul Chávarri
Madrid

Mi querido amigo:

Todos estos meses tuve la esperanza de oírte llamar por teléfono desde cualquier lugar de Buenos Aires, diciendo acabo de llegar y voy a pasar aquí unos días, o unas semanas. Oírte a tí o a María, o las dos, en un viaje misterioso de esos que suelen hacer a este continente las gentes de Madrid. Nos hubiese gustado mucho que esto hubiese ocurrido o que aún pueda ocurrir. Si hubiese ocurrido, me evitaría escribir esta carta, que escrita así, ahora a tantos meses de distancia de haberos visto no me evita la vergüenza de hacerlo tan tarde, ni los reproches que seguramente nos habeis hecho. Pero uno es así, mal corresponsal, poco agradecido a las atenciones y pruebas de amistad que recibió de gentes como vosotros, etc. Sin embargo no soy desagradecido, no somos desagradecidos, ni olvidamos todas las atenciones que tuvísteis con nosotros, sino que hemos vuelto de cabeza a todo este disparate, a esta locura que nos gusta de Buenos Aires. A consumir tiempo a una velocidad insospechada de viaje lunar, trabajando, viendo espectáculos cada vez más absurdos, asistiendo a inauguraciones de exposiciones, acudiendo a cenar con amigos o teniendo amigos a cenar en casa. Asistiendo a todas las metamórfosis: el pintor nuevo realista se hace cantante beat, el poeta se convierte en tanguista, hace sus letras, les pone música y las canta, el escultor se convierte en modisto y lanza al mercado modas disparatadas, el arquitecto se convierte en autor de una sola obra, su propia cama, etc. Por mi parte acabo de hacer una exposición con éxito en Bonino, creo que fué la mejor que hice hasta ahora y el próximo lunes inauguro una de estarcidos, un género que vitalicé yo hace años, en una Galería nueva de grabados y dibujos. Además hice nuevos grabados, tengo que hacer un mural, debo ilustrar un libro de Girri para una edición de lujo, etc. Julio, Agosto y Setiembre fueron dedicados a pintar todo lo que pude, debía hacer la exposición en octubre y ahora tan pronto me libere de otros compromisos, cuando las gentes de aquí todavía estén en las playas, nosotros, quizás, volaremos a Roma, de Roma a Madrid y de ahí a La Coruña. A ocuparme en la medida que pueda del Museo Carlos Maside, de esculpir en yeso cabezas de personajes o lo que sea. ¿Cómo andan tus cosas? Vienes a la Embajada de Rio o te quedas ahí? No piensas viajar a Buenos Aires? Tenemos ganas de saber de vosotros.
Isaac lucha contra los burócratas de Lugo desde Sargadelos. Esta carta es un disparate, perdóname, pero tenía ganas de escribirte para deciros a tí y a María que os recordamos, que os estamos agradecidos y que deseamos veros.

Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos:

[Seoane]

1970-11-16
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1970
Ourense
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1970 en 16/11/1970


Orense, 16 de noviembre de 1970

Querido Luis:

¿Qué es de vuestra vida? No sé quien me dijo, probablemente los Dieste, que es la única gente con la que me veo en La Coruña, que no era seguro que viniéseis este verano. Ya nos habiamos acostumbrado a teneros aquí como una forma más de suceder el estío. Ojalá tengais tiempo y ganas de rectificar.
Ya viste lo que pasó con el premio de novela. Aquí todavía dura el escándalo y nadie sabe bien qué es lo que ocurrió. Yo asistí por presión casi maniática de Valentín (el decente) que por lo visto no es capaz de suponer los procedimientos del indecente. Yo acudí por el dinero, ya que “la gloria” se me fue un poco lejos para perseguirla con este viejo corazón cansado. Pero sin ese dinero se me acogotó la ilusión de ir a despedirme de “mi” Buenos Aires; más “mi” que de tantos porteños. Lo siento por eso, ya que cada vez son menos las cosas que uno puede hacer con la plata. Aquí se sabía desde dos meses antes quien era “el” candidato de Carballo Calero. Y como yo no creo que fuese capaz de nada incorrecto, aquí me tienes defendiéndolo ahora contra mis propios amigos, o contra sus exageraciones.
También habrás visto la nueva edición de A Esmorga. No sé si te habrá parecido bien el nuevo colorido de tu insustituible portada. Ahora saldrán Os Biosbardos con algún cuento más. La del “no” premio me ha disgustado tanto lo ocurrido que terminaré destruyéndola; y creo que hubiera significado un buen paso en lo que respecta al idioma narrativo popular (no folklórico ni enxebre); pero todavía tengo el asco en la garganta por haber caído en la ingenuidad de ser juzgado por semejante retablo de momias (por lo menos de dos me consta que no han leído el libro).
Sobre este asunto de A Esmorga también me disgustó mucho que en el momento de aparecer la nueva edición, salgan los Alvarez Blázquez con ejemplares de la de Buenos Aires (seiscientos, según dicen), cuando yo la suponia largamente agotada partiendo de que las veces que les he pedido ejemplares ni me los mandaron ni me han contestado.
Ahora bien, yo soy un escritor profesional sin otro oficio ni beneficio, y esto todo me parece, sino materialmente, moralmente un fraude. No tengo siquiera a quien dirigirme. Cuando yo salí de Buenos Aires –hace cinco años y medio– ya era imposible encontrar ejemplares para el stand del Centro Gallego. ¿Cómo es posible que en once años no se hayan vendido mil ejemplares? Hay, pues, fundamento para lo que aquí me sugieren: que se trata de una edición clandestina o pirata. Pienso hacer una declaración a la prensa, pero, naturalmente, no lo haré hasta que tú me instruyas, si es que algo sabes. Y si no es así, al menos que me abonen los derechos. Los de Galaxia están disgustados y con toda razón. Hazme, pues, el favor de averiguarme qué es lo que ha sucedido. Afortunadamente, la edición de Galaxia se está vendiendo muy bien, e incluso me han pagado el 50% de derechos anticipados. Mientras estuve en Buenos Aires no me he preocupado de este tipo de “financiaciones”, pero ahora sí, porque realmente me hace falta, es de lo que vivo.
Perdona que te vaya con estas pejigueras sabiendo lo ocupado que estás.

Mis afectos grandes a la buenísima Maruja y un abrazo para ti de tu viejo amigo

Eduardo

Capitán Cortés, 43

1970-11-17
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 17/11/1970

Sargadelos, 17.11.70

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo la mía última del 13 cte. y la del 28 de octubre último. Sin ninguna tuya a que hacer referencia.
Hoy he llegado con el amanecer a Sargadelos. Ayer en Coruña quedaron armados los primeros Cuadernos L[aboratorio de] F[ormas] para que hoy saliesen por avión para Hogarotel, que se inaugura mañana. También te saldría un primer ejemplar para ti. Acaso algo repintado pues estaba un poco fresco para guillotinar. Ya te enviaré otros armados con menos prisa. Sin duda tu verás bastantes errores. Algunos hubiese podido yo detenerlos si hubiese podido tener tiempo para atenderlo. Por ejemplo en el trabajo de Maside omitieron el cuaderno de donde procede. Creo que tampoco te gustará que hubiesen cambiado la letra en el trabajo del Museo. Pero para que estas cosas no se deslizaran, y otras más que ya ni siquiera alcanzo, habría que estar cuidándolo continuamente.
El sábado pasado estuve en Lugo donde firmé otra acta de Hacienda por la contribución del edificio. Nos pusieron 120.000.- anualmente por este solo concepto. Está visto que vamos a tener que trabajar para esta gente. Cuanto mejor se hagan las cosas más habrá que pagar.
Quiero consultarte una cosa: Si remontásemos todas las cosas que tenemos por delante, de aquí a final de año, en los primeros meses del año próximo se trataría de acometer la obra de ampliación del Museo igualando y acondicionando los dos cuerpos en la planta correspondiente al estudio. Como por unos tres meses habría que cerrar el Museo se me ocurre que con la obra podíamos hacer una exposición en el Círculo de las Artes de Lugo. Dime tu pensamiento.

Espero tus noticias. Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1970-11-23
Carta de Seoane a Ellena. 1970
Santiago de Chile
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ellena. 1970 en 23/11/1970


Buenos Aires, 23 de noviembre de 1970

Sr. D. Emilio Ellena
Santiago

Mi querido amigo:

Hice el boceto del relieve en acero inoxidable y bronce o cobre para Wobron S.A.I.C. y les gustó. Lo llevó el Ingeniero Guber a la fábrica para estudiar de hacerlo allí y estos días me devolvió el boceto para poder hacer el dibujo definitivo, que quedé en entregarle la semana que viene con el precio de mi trabajo, al que debo añadir, supongo el del proyecto de las tres cajas que vamos a estudiar juntos, según me pareció entender. No sé que cobrar. Me gustaría saber que han cobrado los otros artistas que hicieron trabajos para esa empresa y tambien si debo esperar por usted para estudiar las cajas, quien las hará o hizo las anteriores etc., y para que me oriente en cuanto a precios. La semana que viene debo contestarle al ingeniero Guber y necesitaría una respuesta suya en esta semana si es posible.

Con saludos para su madre y usted de nosotros dos reciba un abrazo de su amigo:

[Seoane]

1970-11-25
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 25/11/1970

Buenos Aires, 25 de noviembre de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tus dos cartas últimas, el Cuaderno del Laboratorio de Formas y antes, los folletos del Museo. L.F. muy bien en general, quizás lo que llame la atención es el párrafo de Maruja Mallo tan destacado, como si nosotros lo suscribiésemos. No creo que haya nada más que pueda sorprender. En cuanto al cambio de redonda en bastardilla en mi trabajo no tiene demasiada importancia. Tampoco tiene apenas erratas y las ilustraciones animan el número. Quizás en otro cuaderno deban ponerse acápites o noticias muy breves sobre los autores de los trabajos de la antología que puede llegar a ser en el porvenir una selección muy curiosa y útil. Tu trabajo muy bueno, y en el mío sobre pintura se me quedó algún nombre en el tintero pero no tiene importancia en cuanto a la finalidad del trabajo. El folleto del Museo creo que queda útil, aunque más adelante deba hacerse otro con algunas fotografías de obras expuestas y autores. En todo caso a mi regreso, no sé cuando, lo estudiamos. En cuanto a la ampliación del Museo me parece muy bien que lo cierres, hagas la exposición en el Círculo de las Artes de Lugo, y, si, la parte que reconstruyes la tienes estudiada para exponer obras, no hagas demasiadas aberturas, ventanas, puertas, etc… para que no pierdan continuidad las salas y porque la luz natural en Galicia es similar a la de Alemania y Holanda donde deben iluminar los Museos permanentemente con luz artificial.
Creo que los mejores meses para cerrarlo son estos de invierno de modo que pueda abrirse en primavera. También es útil dar a publicidad el cierre del Museo de modo que dé idea a los posibles donantes de progreso, lo cual es además, cierto. En cuanto a mi exposición haz tú como mejor te parezca, solo lamento que te haga perder tiempo.
De Vigo no volví a tener noticias. Me escribió estos días Álvaro Álvarez Blázquez reclamándome unas láminas que quedé en enviarle antes de fin de año para serigrafías y que él me había pedido ahí. Se las enviaré por Palmás, después de Inés, el próximo “becado” nuestro, que pienso marchará en Diciembre. Tratará de hacer un trabajo referido a las expediciones de familias desde la Coruña al Río de La Plata, en el siglo XVIII, muchos de cuyos documentos están ahí. Termina Sociología, creo, que en el mismo mes de Diciembre. Volviendo a la exposición mía convendría que se vendiesen por la galería Retratos de esguello y Figurando recuerdos, este último lo distribuye José Mª Álvarez en Vigo. Seguramente lo habéis pensado.
No sé qué decirte de todo lo que se refiere a Hacienda. Me parece una barbaridad la contribución del edificio, pero yo no sé cuál es el criterio que les orienta. Quizás un próximo edificio debiera ser subterráneo, en forma de cueva.
Aquí todos los amigos comunes preguntan por ti. Bastantes no saben nada de lo de Magdalena. Todos me piden te envíe saludos: Scheimberg, Prada, Sofovich, Falcini, Frontini, Coppola, que te envió una Borbón, Padilla de Borbón, que es arquitecta y directora de museos, para que te visitase. Maiztegui que te va a escribir, etc.

Recibid Mimina y tú, Xosé, todos los amigos, un fuerte abrazo de Maruja y mío.

Seoane

1970-11-28
Carta de Prada e Laxeiro a Luís e Maruxa Seoane. 1970
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Prada e Laxeiro a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 28/11/1970


Madrid, 28-XI-70

Queridos amigos Luis y Maruja:

Hace tiempo que deseaba escribiros, pero se me fue pasando y no lo hice.
Estamos con mucha suerte con el tiempo porque aún no llegó el frío y gozamos de unos días de sol maravillosos.
Madrid está cambiado desde la última vez que yo estuve aquí. Hay millones, más galerías de arte y, por lo tanto, muchas exposiciones. Vimos una del escultor Alberto, muy buena en la sala del Museo de Arte moderno y ahora está una colectiva de ilalecokos , Morandi, Carra, etc. también muy buena, lo mismo veo que hay muy buenas cosas en teatro y lo mismo en música. Parece que esto está despertando, a Dios gracias y ya era hora.
Carmen pasó aquí cuatro días haciendo unos cursos en la universidad relacionados con su profesión. Rafael no vino porque era poco tiempo, peor van a volver. Isaac nos ha escrito.
Laxeiro, como verás, está exponiendo. Esta exposición iba a ser sólo de dibujos pequeños, pero a última hora agregó óleos también pequeños. No pensaba hacerla, pero tanto le han insistido que se decidió a último momento.
Por Buenos Aires, sabemos que todo va bien, por los amigos que nos escriben, y nos alegra mucho.
Os mandamos otro catálogo para los Scheimberg.

Bueno, por hoy nada más. Un abrazo para los dos de

Lala y Laxeiro

1970-12-02
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 02/12/1970

2.12.70

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Acabo de recibir tu carta del 25 y tenía desde hace unos días la del 14, ambas de noviembre último. También me llega en sobre aparte el Cuco-Rei. Muy bueno. Muy bueno el poema de Lorenzo. Él está silencioso y parece que no existe, pero cuando hay que hacer algo bueno y solidario él está más vivo que los demás.
Tomo nota de las cosas que me dices. Vamos a ver si la ampliación del Museo la podemos hacer. Yo quería tener tu pensamiento, por si podemos hacerlo. Se harán las cosas como tú deseas. Lo que ahora cumple es que tengamos posibilidades de hacerlo. Vamos a ver.
De acuerdo con las observaciones que haces sobre el Cuaderno L[aboratorio de] F[ormas]. Completamente de acuerdo en la de Maruja Mallo. Aparte de que cuando lo vi me eché las manos a la cabeza por las razones que tú apuntas también por otras que no apuntas (la ortografía del nombre que luego se corrigió como se pudo). Lo cierto es que si se metió algo de Maruja Mallo fue por respetar tu deseo de que así se hiciese. Y el resto de su libro no hay por donde agarrarlo.
Por correo aparte te va el libro de Xohán Casal.
Hace unos días volví otra vez a Lugo. Hacienda para el asunto primero. Olieron el escándalo y bajo el consejo de ese amigo que se ofreció a intervenir, el mismo inspector dio marcha atrás, y se firmó una nueva acta de invitación que aún no variando la cifra de la anterior incluye hasta el 30 de octubre pasado. No es una solución ideal entra dentro de lo real. En su día teníamos ya presentado los recursos, muy bien hechos. El tal Sr. inspector, a las luces un tipo mentalmente muy confuso que puede prestarse a cualquier cosa (acaso Tomás vería en él el típico material para un agente inconsciente) resultó ser el abogado defensor militar de Grimau. Toda esta relación de cosas parece un poco película de intrigas, pero si yo no estoy de alguna forma dormido responde a la realidad. Ya hablaremos porque aún hay más cosas.
Tu exposición se inaugurará en la semana que viene. Yo iré a montarla. Los catálogos se hacen en Moret. Reproducen en 10 cms. cuatro pinturas y 4 grabados y lleva una nota que firmo yo. Trataremos el pedir el Figurando recuerdos a Álvarez Blázquez. Lo demás ya estaba previsto. Te tendré informado.
Estos días he tenido que viajar tres veces a Santiago. Uno de ellos comí con García Sabell y hablamos mucho de ti. Valentín, según él, está muy mal del corazón y con poca esperanza. Aproveché y bajé hasta Vigo para conocer la sala donde expondrás y decirle algunas cosas a María Xosé Queizán. Y estuve largo tiempo con Valentín, que tiene sus reticencias multiplicadas por diez. Es una pena. Pero sigue siendo un tipo estupendo. Pilar tiene también allí mismo en Samil a su madre paralítica. - Mis bajadas a Santiago fueron con la salud de Mimina a la que un médico de La Coruña le descubrió que un riñón lo ha perdido al parecer hace tiempo y está en estado retráctil. Unos suponen que su tensión viene de ahí, que si la causa es tuberculosa, que debe quitarse inmediatamente... pero García Sabell y un urólogo de Santiago entienden que no debe quitarse pues las complicaciones podían aumentarse. De momento le hacemos caso. Pero todo esto me complica más las cosas, además teniendo que peregrinar a aquí con ella, para que no se quede sola en el Castro, etc.
Palmás que cuente con nosotros aquí para lo que sea. Siendo un becado tuyo...
En cuanto a la marcha comercial de Sargadelos se va desenvolviendo normalmente, afortunadamente. Pero el panorama del país tiene tintes negros. La paralización aumenta de día a día y los conflictos se multiplican por todas partes. Acaso ahí estés tan enterado o mejor que aquí.
Y ya se acabaron las novedades.

Un abrazo muy fuerte para Maruja y para ti

[Díaz Pardo]

1970-12-10
Carta de Seoane a Rey. 1970
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rey. 1970 en 10/12/1970


Buenos Aires, 10 de Diciembre de 1970

Srta. Beatriz Rey
Madrid

Querida Beatriz:

Suponemos que habrás recibido el catálogo de la II Bienal de Grabado celebrada aquí, en Buenos Aires. El catálogo no es muy importante desde el punto de vista gráfico, pero sí lo fue la Bienal por la cantidad de artistas de todo el mundo que acudieron y por la calidad general de las obras expuestas. Es sorprendente como se distribuye la “calidad” del arte en el mundo, países que parecen no existir para nosotros, como Irak o Corea, o Islandia, envían ejemplos importantes de grabadores. Fue como la primera Bienal un acontecimiento. Creo que se destacaban los suecos, ingleses y holandeses y en cuanto a la técnicas las mixtas, procedimientos muy mezclados, serigrafía y grabado en madera, aguafuerte y buril, o cualquier otro procedimiento, etc. Estos días se inauguró una exposición de grabado mexicano, que aún no hemos visto, acompañada de una muestra retrospectiva de Guadalupe Posada, un grabador popular del México 1900 muy conocido aquí y sobre quien yo publiqué, hace años una pequeña monografía con bastantes reproducciones. Por mi parte estoy exponiendo estarcidos, un procedimiento popular, vivificado por mí en Santiago en mi época de estudiante, para hacer carteles políticos y que volví a cultivar en Buenos Aires. Vengo haciéndolos desde hace muchos años. Cuando volvamos a Galicia llevaré los últimos. Además pienso hacer ahí una serie.
En cuanto a esto, Buenos Aires continúa creciendo, siempre crece, lo mismo que las acciones de las guerrillas urbanas que también crecen, aquí como en toda América, incluyendo a Estados Unidos y Canadá. Nadie se sorprende de todo lo que ocurre diariamente en cuanto a estas cuestiones, que es mucho. Creemos que es el mundo que está cambiando y todo lo que se produce en un sitio y en otro son síntomas de ese cambio. América del Sur y Central prometen un porvenir promisorio quizás en los próximos veinte o treinta años, pero con regímenes políticos y económicos distintos a los actuales. La industria crece notablemente. De lo que ocurre en España venimos enterándonos por las noticias de los periódicos. Isaac nos refiere sus luchas en Lugo con la burocracia y de vez en cuando regresa algún emigrante que fue a pasar unas vacaciones a ésa, que nos cuenta calamidades gallegas. Pero todo esto lo sabemos. Al mismo tiempo creo que se está produciendo una toma de conciencia en las gentes mejores sobre el porvenir de Galicia y de la península entera. Salió Cuco-Rei, una publicación de seis páginas referidas a Galicia, totalmente en gallego, y que volverá a salir cuando pueda, sin fecha fija. Se os ha enviado un ejemplar. En el primer número me refiero en una breve nota a Estampa Popular.
Maruja encontró un lápiz para la colección de Pepe, tendrá que clasificarlo él. Es posible que sea de finales del XIX pero no sabemos de donde. Bueno, esto es todo por hoy. Con el comienzo del verano Buenos Aires se tranquiliza y despuebla. Muchos habitantes se marchan a las playas del sur, a las del Uruguay, a los grandes lagos de la Patagonia. Deja de haber vida intelectual, solo queda el cine. A nosotros nos gusta pasar el verano aquí, libres de compromisos sociales y aprovechándolo para trabajar.

Recibid tus padres, hermanos y tú un fuerte abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1970-12-10
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 10/12/1970

Buenos Aires, 10 de diciembre de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta del día 2. Me alegro que hubieses percibido lo que escribes sobre Lorenzo: “El está silencioso y parece que no existe, pero cuando hay que hacer algo bueno y solidario está más vivo que los demás”. Así es, añadiendo que es un gran poeta al que mantiene alejado de Galicia, o de la poesía gallega, quienes no tiene sensibilidad para estas cuestiones, por mucho que la tengan para otras o quienes hacen cuestión de compadrazgo la poesía, el arte, todo, porque tampoco son capaces de ser verdaderamente solidarios como si esta virtud hubiese sido solo privilegio de una generación que está pasando y aún de los más viejos. Ahora se trata de cantar canciones de protesta con guitarra usada como mandolina, incapaz de ser cantada a coro, de ser contagiosa. En cuanto a lo de Maruja Mallo pienso que debe incluirse en cualquier antología que se refiera al fundamento popular del arte; posiblemente yo no hubiese escogido ese párrafo, pero no importa, el problema es la tipografía que tampoco ya importa. Ella, con Alberto, no fueron tampoco los únicos en expresar ese deseo de arraigo del artista. Souto lo hizo en forma de poema. Servirá para otro número. Conservo el catálogo de una exposición suya donde se publicó. Formaba parte ese sentimiento del deseo de humanizar el arte, y Alberto y Maruja Mallo, por la misma época, trataban de conseguirlo.
Me alegro se hubiese arreglado parcialmente, así lo entiendo, el problema de Hacienda y ojalá te deje esto más tiempo para otras cuestiones. El libro de Casal creo que quedó muy bien. Lo recibí pero apenas pude verlo. Estos días de diciembre son espantosos por los compromisos que a uno no le queda más remedio que atarse. Por mi parte suspiro por el mes de diciembre gallego y el frío, aunque hasta ahora, aquí, excluyendo esta semana, no hizo verano. Tengo algún trabajo para este mes y luego, tan pronto me libre de ellos saldremos de ahí, no sé cuándo. Trataré de ver si puedo exponer en Barcelona, quizás consiga una sala a través de alguno de los argentinos que allí se dedican a publicidad, a cuestiones editoriales, si aún quedan para entonces. A María Xosé le contesté el día 3 a una carta que me envío con fecha 26/XI. Le escribí que para todas las cuestiones se entendiese contigo y perdóname por esta lata que se te viene a añadir a tus múltiples preocupaciones. Pero yo no puedo hacer nada por correo. Acepté representar a la nueva J[unta] Directiva en la sección cultural del C[entro] G[allego], lo que me obligará a marcharme rápidamente de aquí. Propondré un plan muy amplio, en el que cuenta, como más importante, el Museo de Calcos y Reproducciones de arte gallego para Buenos Aires, que ya había propuesto a través de AGUEA al famoso Congreso de emigración de esta ciudad. Ahora, si tú no te opones y lo aceptas, lo haríamos a través del Laboratorio de Formas. Todo esto en lucha sorda como te imaginas, o puede hacerlo, con Valentín Fernández, “el indecente”, como me escribe E. Blanco Amor. Habría que buscar un hombre capaz de hacer buenos calcos, que debe haber, creo, en Santiago y conseguir una buena colección de fotos muy ampliadas. Se estudiarían todos los detalles. Incluso de poder hacer un museo similar en Santiago o en el mismo Castro, no sé. Se podrían poner a la venta algunos pequeños calcos de esculturas románicas o prehistóricas. Habría que pedir permiso a instituciones, sobre todo al Cardenal y a los Obispos de Galicia. Hay que estudiar con calma todo lo referente a este tipo de museo. Puede ser muy importante. Pienso que debe comenzar en la prehistoria y terminar en el siglo XVIII.
No sabes cuánto disgusto nos produjo la noticia que transmites de la dolencia de Mimina. Recibimos la carta la víspera de venir a casa de Camilo y no le dijimos nada, pues considerábamos que nosotros no debíamos hacerlo, aunque pensamos que es seguro no revista la importancia que pueda parecer.
Te ruego le digas a José Luis que liquide el asunto de la casa y haga la escritura a nombre de los dos, pues tengo entendido que ahora finaliza el plazo para liquidar nuestra deuda.
Creo que no tengo más que decirte. Camilo muy bien. Lo vemos poco, no sale de La Plata pues parece que está estudiando bastante. Maiztegui estuvo hace poco con Falcini en casa, comiendo con nosotros. Os recordamos con mucho cariño. El próximo lunes estaremos nuevamente juntos en la de Marika y Varela. Volveremos a hablar de Galicia, Madrid, el Castro y sobre todo de vosotros.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina, para ti, Xosé, para todos, de:

Seoane

1970-12-14
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 14/12/1970

14.12.70

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Hoy recibí en el Castro tu carta del 2 cte. Te acababa de enviar una nota de prensa de Victoria Armesto sobre el Cuco-Rei. A media tarde me vine para Sargadelos desde donde te contesto. ---- El sábado viajamos a Vigo y el domingo dejamos montados los cuadros en tu exposición, que no se inaugurará hasta el miércoles. El día ante-anterior no tuvieron más remedio que retrasarla pues dada la época no había posibilidad que en dos días llegasen las invitaciones a todos. En Vigo nos reunimos con los Dieste que habían ido a la inauguración según el domingo anterior le habíamos comunicado nosotros. Estuvimos el sábado en el Museo de Pontevedra, lamentablemente instalado a excepción de la parte arqueológica antigua. Ayer domingo por la mañana estuvimos en Castrelos, muy bien cuidado aunque no muy bien orientado el cuidado. Estuvimos con Ilarri. Él es el primero en ver que lo que le falta allí son Seoanes. Él propondrá que se aproveche ahora la ocasión. Estuvo muy atento y va a ir por el Castro. Valentín, que anda muy mal, muy mal, del corazón llegó el mismo domingo de Madrid a donde fue a gestionar el indulto de Ferrín, que está difícil. Estaba en Vigo Álvaro Gil y almorzamos todos en el Hotel Samil con Blanco Amor. Álvaro reiteró su entusiasmo por el Museo Maside y las muchas cosas que está reuniendo para él y que un día próximo (sine die) nos hará llegar o me avisará para recoger en Lugo. Se habló de muchas cosas; por supuesto de ti. Parece ser que con su apoyo Galaxia tomaría los talleres gráficos del Faro de Vigo, el cual, a su vez tomará un nuevo edificio y nuevas instalaciones. Galaxia se abriría y recogería ideas de todos. Dieste le habló de un proyecto de editorial que tú y él habíais hecho y le precisó que un Fernández lo había rechazado de plano por entender no ser rentable. Así las cosas a las 4 de la tarde los Diestes y nosotros despegamos hacia el norte parándonos en Lantaño donde en la penumbra buscamos y encontramos a Pesqueira, quien tenía prometido desde el verano un cuadro que yo pasaría a escoger. Dieste prometió escribir una página describiendo el ambiente de las dos horas penumbrosas que pasamos en el mundo de Pesqueira. Y nos trajimos un cuadro. ---- En Vigo los de la Galería Roizara atenderán tus cosas con devoción y respeto y así lo manifiestan en una invitación que hicieron y que no te mando por haberlo hecho ellos. Desacostumbrado me olvidé de consultar contigo una cosa tan importante como son los precios. No sé si no habré hecho algún disparate, en consecuencia. Que tú podrías corregir escribiendo sin perder tiempo a María Xosé. Les dije, que como no había considerado este detalle, que en principio jugasen alrededor de 50 mil para las pinturas, no bajando en ningún modo de 40 (La galería retendría el 25% de forma que en el peor de los casos, te quedarían libres a ti 30). En cuanto a los grabados les puse 7 mil a los grandes y 4 a los chicos. Quedé intranquilo con esto y te agradezco que corrijas lo que veas con toda libertad. Es una cosa muy personal que uno puede burlar por exceso o por defecto y a uno le queda conciencia de oprimidor de la libertad de los demás. Estos chicos te tendrán informado directamente de todo, consultarán conmigo cualquier cosa y si me es posible bajaré otra vez a Vigo. A mí me va a ser imposible estar en la inauguración pues son 340 kilómetros desde aquí, pero acaso veremos si puede acercarse Mimina o Xosé ese día.
La escritura de vuestra casa ya está firmada en la forma que indicasteis. Te lo anunciaba en la mía del 13 del mes pasado. Descuida que José Luis os atiende todo con verdadero celo y cariño. ---- Por correo aparte, el sábado, te envié unos carteles de ciego y unos cuantos catálogos de tu exposición de Vigo. En la imprenta está ahora lo de Castelao, de Montero, Palmás y ese Epifanio. Y está para salir lo de Dieste en el que yo no intervine para nada, porque, entiendo que lo dejaste tú completamente programado, y en el que Rafael intervino muchísimo. También está en la imprenta la 4ª edición de Memorias dun neno labrego.
Muy bien eso que hablas de tu propuesta al Centro Gallego del Museo de Calcos. Completamente de acuerdo.
No tengo más novedades. Todo lo demás es muy aburrido: mucho trabajo y mucha atención y disciplina, hasta la obsesión y la manía, para que se cumpla lo programado en la marcha empresarial de Sargadelos.
Celebraría que se confirmase eso de que habríais adelantado la fecha de vuestro viaje. Os estamos esperando. ---- Nada más porque lo demás sin duda estáis vosotros más enterados que nosotros. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja a quien Mimina quedó de escribirle

[Díaz Pardo]

1970-12-16
Carta de Ellena a Seoane. 1970
Nova York
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ellena a Seoane. 1970 en 16/12/1970


NUEVA YORK, 16 de Diciembre de 1970

Querido amigo:

Recién hoy puedo contestar su carta del 23 de Noviembre. Cuando llegó a Santiago, yo estaba dando unas clases en la Universidad del Sur. Allí me la despachó mi secretaria, pero llegó cuando yo ya había regresado. La volvieron a redespachar y la recibí el día miércoles 9 A.M. Ese mismo día salía para Nueva York, por ello no le pude contestar de inmediato. Mi secretaria me dijo que ese mismo día había llamado el Dr. Rubinstein de WOBRON y que lo llamara al hotel.
Desgraciadamente, los aviones no esperan y no pude llamarlo. En síntesis, una serie de desencuentros.
Lamenté mucho que no hubiéramos podido reunirnos el 13 de Diciembre como lo planeáramos, pero el Ing. Guber no lo consideró adecuado. Estimo que nos podremos reunir en la segunda o tercera semana de Enero y allí podríamos dar formas finales al proyecto.
En cuanto a lo cobrado por los otros artistas, me parece recordar que Rebuffo recibió $200,000.00 y Le Parc $1.000,000.00 Imagino que esta información ya le sirve de poco. Lo lamento sinceramente.
Regreso a Santiago el 5 o 6 de Enero. Mi viaje a Nueva York se relaciona, fundamentalmente, con la muestra de Torres-García que se inauguró el 11 de Diciembre en el Guggenheim. Es extraordinaria.
Mucho le agradecería dos líneas diciéndome si WOBRON aceptó o no el proyecto para planear mi viaje en Enero.
La generosidad de una amiga neoyorquina, pone en hermosa tipografía mis garabatos. Por otra parte, otro amigo, en este caso italiano, Achille Perilli, me permite enviarle en medio de extrañas geometrías, los mejores augurios para Maruja y Ud.

Un feliz 1971!!!!!

Emilio
O orixinal inclúe debuxo de Achille Perilli a 2 cores, asinada: Perilli, 70

1970-12-17
Carta de Paz Andrade a Luís e Maruxa Seoane. 1970
Nova York
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Luís e Maruxa Seoane. 1970 en 17/12/1970


Vigo, 17/Nadal/70

Sr. don LUIS SEOANE LÓPEZ
Montevideo 1985, p. 3º dp. 68
BUENOS AIRES

Queridos Luis e Maruxa:

Xa que non teremos a dita de vos ter na Terra agora que ven o Nadal, queremos que ao menos teñades algunha nova de nós. Non poden ser tod-o boas que quixeramos, máis cada un ten de aturar a su[a] sorte.
A convalecencia do cabezaleiro vai pouco a pouco. Ainda non se foron todal-as presas do corazón desafinado. Como vedes esta é unha gaita ben mala de temprar. Penso que o resgate do ritmo sen anormalidade algunha ainda se demorará algunhas semans, e xa me daría por contente.
A nai de Pilar sufréu, aos poucos dias de vir pra Samil, onde estamos ainda, unha hemiplexia. Xa vos decatades do que un tal doencia supon, maiormente par-a filla, que leva unha tempada tan dura como valeirosa. Maiormente porque tal como as cousas viñeron pouco os demais podemos axudal-a.
Veu as nosas maos Cuco-Rei, cheo de contido e sabor. Imos afeitos a tanta insipidez que as follas da tua xoaniña –así lle chamabamos de nenos en Pontevedra– enchéunos de ledicia e gozo. Demos a ler noso exemprar a alguns amigos, vibradoiros na mesma corda. Teño que agradecer moito o teu comentario sobre La marginación de Galicia, no que o libro acada unha interpretación [c]erteira, si ben sexa por demais xenerosa. O poema de Lorenzo Varela é maxistral, ademais de inspirado e valente. En xeneral todo o contido do numaro, traslucente a tua mao, é merecente do noso reconocimento. Quero decir, dos que ainda querendo non poderiamos escribir o que canta Cuco-Rei.
Isaac e Mimina estuveron recentemente duas veces na nosa casa. Mimina con certa preocupación pol-o seu ril, na dubida de se deixar extirpalo ou non. Onte inauguróuse a túa exposición en Vigo, na nova Sala. Ainda non pudemos visital-a. Pilar porque leva mais d-un mes sen apartarse da doente. Eu pol-o d-agora non debo subir escadas, e tratase d-un segundo piso. Cecais denantes de que se cerre podamos chegarnos aló.

Nosos mellores votos de venturanza pra vos no Nadal e Aninovo, co-as mais cordiaes apertas de

Mª Pilar
Valentín


[Manuscrito:] Apertas

Alfonso

1970-12-22
Carta de Seoane a Víttori. 1970
Bos Aires
Santa Fe
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Víttori. 1970 en 22/12/1970


Buenos Aires, 22 de diciembre de 1970

Sr. D. José Luis Vittori
Santa Fe

Estimado amigo:

Recibí su carta del 9/XI/70, recibida con un gran atraso lo mismo que el paquete de grabados. Le agradezco mucho cuanto hizo por mi muestra y espero poder manifestarle personalmente mi agradecimiento cuando venga a Buenos Aires. Usted me anunciaba haberse vendido uno de los grabados, la copia 15 de Juana de los trapos y girarme, a la semana siguiente, su importe y como éste no llegó a mi poder, se lo hago saber por si es resultado de alguna deficiencia administrativa.

Le saluda con el mayor afecto, deseándole felices fiestas y un año próspero de 1971, su amigo:

[Seoane]

1970-12-26
Carta de Palmás a Seoane. 1970
Barcelona
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1970 en 26/12/1970

Barcelona, 26 de Nadal de 1970

Meu querido Seoane:

Ista é a miña grande esperencia nos anos que teño de vida. É a vivencia descoloridora de Europa e a valoración da América na que vivo. Non vou falar do que particular ou isoladamente me deslumbra, do atoparme con obxetos, con paisaxes, con homes ollados longamente nos libros, non. Todo isto é unha asoballante cabalgada que xurde desde a prehistoria aos nosos días, non constantes labazadas que caen derriba dun, que fan tremer o esprito como unha folla ao vento.
Aos dous días de estar aquí, atopei camiñando pola calle de la Paja ao Blanco-Amor, está mui ben físicamente. Dinlle o diñeiro. Faleille da súa novela, por sorte esqueceu o proieto de queimala, vaina editar en Galaxia. Sen dúbida é un esprito fino que aínda lle pode prestar bós servicios á nosa cultura. O Ricard Salvat quer que lle escriba unha peza teatral en galego prá representar, en castelán, en Barcelona. O Basilio Losada pediume unha axudiña pra o convencer, de bon gusto farei todo o que poida. Este rapaz é xeneroso demáis e cunha sensibilidade e unha capacidade que ogallá tiveramos unha dúcia deles. Hoxe fomos os tres a Tarragona pasando antes polos mosteiros do cister de Santa Creus e máis Poblet, unha viaxe inesquecíbel...
Estiven no Museu Picasso na rua Montcada, é impresionante. Levo o folleto da inauguración das novas salas pró arquivo do Carlos Maside, ten interés prá cousa galega. Tamén pensei que pode interesar pra unha nota en Galicia Emigrante en folla adxunta vai a información.
Perdoe a letra e o lle escribir en follas de caderno pro hoxe está todo pechado e non quería deixar sen de facelo [sic].

Unha forte aperta e a miña lembranza pra Maruxa.

Ricardo

[Anexo.]


“El día 23 de febrero de 1970, Pablo Picasso firmó la donación a la ciudad de Barcelona –a la memoria de su entrañable amigo Jaime Sabartés– de la importantísima colección de obras que poeseía en nuestra ciudad y que había sido afectuosamente custodiada por tres generaciones familiares...”

“A través de centenares de obras, en su mayoría dibujos y pinturas al óleo sobre tabla o lienzo, pueden seguirse sin interrupción, las sucesivas etapas que van desde un dibujo malagueño de 1890, has la fijación de domicilio en París, en verano de 1904, pasando por la estancia en La Coruña (otoño de 1891 a verano de 1895)...”

“A partir del mes de diciembre de 1970, las obras que constituyen la donación, pueden visitarse en la planta baja y parte principal de los palacios Agular y del Barón de Castellet, respectivamente, en presentación contigua aunque separada, de las restantes series que forman el Museo...”

Na primeira sala do Museo na planta baixa gárdase parte da obra feita por Picasso na Cruña cuia relación é a seguinte:

1º painel: tres estudos a lápis
cabeza de fauno 1894
corpo masculino 1895
brazo 1894

1ª vitrina: Varias tapas pintadas
Entre elas destácanse:
O Orzán
A Torre de Hércules
escenas rurales varias: corro con bois
cabeza de galega
aldeanos Galegos


hai tamén dous libros abertos, un deles é a Gramática castellana de Miguel de la Iglesia y Diego impresa en Granada leva a firma do seu dono, en datas 1871-1892 e ademáis a inscripción “Es propiedad de Pablo Ruiz Picasso”.

2ª vitrina:
2 pequenos pandeiros pintados ao óleo cunha figura de home e unha vella galega lendo, respetivamente
2 pequenos óleos: un can e o busto dun home
2 cadenos de apuntes con cabalos e figuras varias
2 libros escolares con dibuxos nas marxens das follas

2º painel:
cabeza dun vello galego 1895 (óleos)
estudio dun anaco dun friso 1895
cabeza de home con pucha e barba 1895 (óleos)

3º painel:
dibuxos varios sen data enmarcados en dous cuadros.

4º painel
dibuxos con escenas galegas
carro galego
aldeanos e cerdos correndo
data 9-I-93

esíbese un exemplar de
“Azul y blanco”

dí nº 1
día 8 de octubre de 1893”
Se publica todos los domingos

dibuxos varios
unha folla cunha lista de libros.

Os paneis e vitrinas están numerados a partir do primeiro que conten cousas feitas en Galicia, denantes hai soio un painel que esibe un traballo feito en Málaga. Esta todo ordeado de esquerda á direita.

1970-12-31
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1970 en 31/12/1970

Buenos Aires, 31 de diciembre de 1970

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 14 de diciembre, también la nota de Victoria Armesto, los catálogos y los libros, el de Casal y los Carteles de Ciego, estos son muy buenos, espléndidos tus dibujos, mejores que cuantos conocía tuyos de obras anteriores y de lo mejor que se hizo en Galicia nunca y muy bien presentados, lástima el de Silveira, para quien los comerciantes de Caracas son, por lo visto, peores que los de Vigo o Celanova, aún teniendo en cuanta la vida que sufrieron y que narra en la primera parte del poema y que los explica, aunque no los justifique. Se trata de un poema de quien no tiene conciencia social alguna, ni escrúpulos, ni caridad. No quiero polemizar sobre esto. Para entenderme, mejor es volver e leer, si te cuadra, si no tampoco vale la pena, Fardel de eisilado. Es muy buena la noticia de los talleres de Faro de Vigo, podría hacerse una labor muy importante si tratasen de hacer un centro editorial, aunque ahora por la cantidad de editoriales de ahí, argentinas, mejicanas, a las que se añadieron algunas muy buenas de Caracas y Bogotá, debe resultar dificilísimo para lo que se proyectaba, conseguir derechos de autor en el exterior. Habría que estudiar un plan de ediciones que podría hacer muy bien Dieste, yo tengo, o debo tener, uno hecho hace años encargando libros a especialistas sobre temas de interés general para editar en portugués y castellano, sirviendo la situación geográfica de Galicia como centro editorial de un amplio mundo. Me hubiese gustado estar en vuestra comida de Vigo. Totalmente de acuerdo con lo que hiciste para Roizara. Bien los precios aunque es seguro que no se venda nada. Habría que hacer otro tipo de pintura, un tipo de pintura para conserveros enajenando la libertad que uno se debe. Pienso, lo pienso tarde, que aceptando la invitación de María José y su asociada en lugar de ayudarles les vine a crear dolores de cabeza. Tendrán mucho que discutir. No me escribieron. No conozco la invitación de que me hablas. El catálogo quedó muy bien y te agradezco mucho lo que escribiste sobre mí. En cuanto a la publicación de la conferencia de Dieste de ingreso en la Academia, no hice nada más que sujetarla a lo que Dieste o la Academia querían, es decir, se publica igual en todo a uno de los modelos que le dieron en la Academia para que sujetase al que más le gustase. No sé si Dieste cambió algo después, supongo que sí. El día 20 salió para Barcelona Ricardo Palmas, parará unos días en París y Londres, estará otros pocos días en Madrid y luego irá a Galicia. Lleva el propósito de estudiar la Emigración de las Familias al Río de la Plata, de fines del siglo XVIII, complementando la documentación que ahí se encuentra y de la que se escribió, con la de Buenos Aires y Montevideo que se mantiene inédita. Tiene talento y creo que es importante el propósito. Inés Canosa vuelve ahora a pasar unos días a Galicia, salió el 28 con unas compañeras de Facultad para hacer un viaje por Europa aprovechando las facilidades que les ofrecen como estudiantes. Estará alrededor del día 6 en Galicia, en La Coruña. Palmás llevó para echar en el correo de Barcelona dirigidas a Álvaro Álvarez Blázquez cinco grandes estampas de muiñeira para ser reproducidas en serigrafía, tamaño 70x50. Supongo que debe tenerlas en su poder. Palmás salió el día 20 de Buenos Aires y debió certificar el paquete dos o tres días después de su llegada. Él estará en Galicia a finales de enero. Para el Centro Gallego tengo un plan muy completo pero no creo, dada la oposición del absurdo Instituto Argentino de Cultura Gallega, que crearon, se pueda hacer demasiado o nada. Nos alegró también la noticia de la firma de la escritura de la casa, saber que no debemos nada. Recibimos una felicitación de José Luis el mismo día que otra de Xosé. Ninguno de los dos se da cuenta de que si las envían a gentes como nosotros incapaces de hacer lo mismo aunque deseemos a todos, a los amigos, pariente y al mundo, hasta a nuestros enemigos, un feliz 1971. Nosotros no sabemos aún cuando iremos, en principio pensamos en abril aunque a mí me tortura la idea de pasar dos veranos seguidos. Te tendremos al tanto. Un gran abrazo para Mimina, para ti y para Xosé de Maruja y mío y un feliz 1971 para todos:


1971-00-00
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1971
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1971 en 00/00/1971

1971
Aos leitores de A Nosa Terra

No número 515 do periódico A Nosa Terra, correspondente a Decembro do ano próisimo pasado, pubrícanse duas notas que me aluden. Unha delas anónima, tidoada “Olimpo de palla”, e, a outra, contida na seición tidoada “Revoldaina”.
As notas son craramente inxuriosas. Tecidas encol de mentiras caloñosas, de pantasías e adicadas a oferecer unha imaxe miña que contribuia ó meu descreto. Non fai falla esta carta pra os que me coñecen desde que tiña dazaoito anos, amigos ou nemigos políticos, pois eles saben da miña honestidade e da lealtade con que decote servín ós meus ideaes. Mais o autor anónimo de “Olimpo de palla” e o da “Revoldaina” percuran con seguranza outro tipo de leitor, cecáis o leitor mozo que non seipa ren de historias persoaes e de conductas.
Puntualizo, numerando as respostas, ás argalladas das duas notas:
1) Na audición de Galicia Emigrante do 8 de novembro de 1970 á que se alude na tidoada “Olimpo de palla”, non me referín de nengún xeito ó galeguismo de “Irmandade Galega”, entidade da que son un dos primeiros asociados, nin A Nosa Terra senón, sen que se poida estabelecer a procedencia da pubricación, referinme vagamente a unha inxusta interpretación da conferencia en castelán pronunciada por Rafael Dieste co gallo da inauguración do Museo Carlos Maside, no Castro (Dieste ten pronunciado nesa oportunidade duas conferencias, unha en castelán e outra no noso idioma). As afirmaciós, pois, do autor anónimo de “Olimpo de palla”, e das que se fai responsábel, naturalmente, a direición, de que aludín a Irmandade Galega e ó seu galeguismo, é unha descarada mentira. Gardo no meu arquivo, a disposición de quen queira leéla, a nota pasada pola radio.
2) Teño unha modesta, mais ben coñecida aituación púbrica a traveso de coarenta anos e unha longa laboura feita, xusgada púbricamente, pra que se me supoña “ousecuente ós manexos de círculos tradicionalmente nemigos da nosa Terra”. Esquecer esa traietoria miña pra o ataque ruín parésceme unha bergallada.
3) Calquera que tivese seguido a audición de Galicia Emigrante sabe que decote destaquéi coa amplitude necesaria os aitos importantes do galeguismo nesta cidade. Galicia Emigrante foi, dende o seu comezo, unha audición galeguista. Sábeno quenes viñeron seguindo a sua traietoria. A disposición de quenes queran coñecela están as aproisimadamente 750 crónicas feitas por mín dende fai 15 anos e mais as efemérides comentadas con esprito galeguista.
4) Comentei o tema de O país dos ananos de Celso Emilio Ferreiro, poñéndolle aqueles reparos polos que podíalles parecer a moitos un ataque ós emigrantes en xeral, aínda tendo coma adaxe os compoñentes dunha institución de Caracas que pola miña parte repudio. Fixeno porque matino que o tema da emigración é moi comprexo, mais destaquéi, non embargantes, o valor indiscutíbel de C. E. Ferreiro na poesía galega de hoxe e a bondade formal do libro, sabendo que o importante pra un poeta é que o leitor esté dacordo cos valores da súa poesía e non con un tema determiñado. Non podía menos de destacar ese valor, pois coñezo cuasi toda a obra de Ferreiro, a publicada, e aínda algunha da non publicada, a escrita en galego e en castelán, dende denantes de 1936, dende Cartafol, seguindoo dende entón. Outras vegadas, tamén por Galicia Emigrante radial, fixen o eloxio dos seus libros anteriores, algo que esqueceron os meus calumniadores, percisamente cando eles iñoraban a C. E. Ferreiro, ou parecían iñoralo, pois non falaban dél nas suas publicaciós.
5) Os que escriben xuicios críticos supostamente de caráiter literario, en notas coma a referida a Rafael Dieste, tratan de realizar unha laboura inteleitual, neste caso pouco patriótica e política. Supoñer que é mais importante a cantidade de obra que a calidade désta é descoñecer o fundamento da obra de arte. Penso que moita xente ten oportunidade de crear obras inteleituaes superiores ás feitas polos meus “cofrades” e por mín. O que sí que hai que traballar e creálas. Pola miña parte alegreime sempre de calquer novo aporte á cultura galega, e moitas vegadas destaquéino con eloxio aínda vindo de xentes con quenes non simpatizaba. E non fun eu quén clasiquéi os inteleituaes en de primeira e segunda. As obras clasifican ós inteleituaes.
6) Calquer direitivo do Centro Galego nos anos que dirixín a revista desa entidade, vinte, en duas épocas, pode dar conta da miña conducta e da miña laboura na revista Galicia e nas comisiós de cultura. Saben que endexamais fun un “axionllado” coma se me atribuie dun xeito canalla. E mais, tiven grandes disgustos en distintas oportunidades pola miña independencia de caráiter. Tampouco puxen en dúbida a laboura de A Nosa Terra. Nunca abrín xuicio crítico encol deste periódico, e moito menos sobre Irmandade Galega.
7) O autor da nota anónima “Olimpo de palla” aitúa, ao meu parecer, coma axente provocador. Acaso sexa. Bota afrontas pra que elas rolen. Eispuxen en Madride na Dirección General de Bellas Artes en 1963. Trátase dunhas salas, coma as do Museo de Arte Contemporáneo, das que poden dispor artistas que teñen unha traietoria, sexan ou non españoles. Alí eispuxeron decenas de artistas democráticos. Unha das derradeiras foi, percisamente, a grande mostra do escultor Alberto Sánchez, morto no eisilio, que foi presentado nun catálogo importante por Pablo Picasso, Pablo Neruda e Rafael Alberti, cun currículum feito polo arquiteito eisiliado Luis Lacasa. Alí eispuxeron outros artistas galegos nada dudosos politicamente. De todo esto

Supóñovos enterados de todo esto.
Unha aperta grande. Deica Maio. Saudos dos dous pra Evelina e pra ti. Outras apertas.
Seoane

1971-01-02
Carta de Seoane a Rey. 1971
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rey. 1971 en 02/01/1971


Buenos Aires, 2 de Enero de 1971

Srta. Beatriz Rey
Madrid

Querida Beatriz:

Hace unos días que recibimos tu carta, debimos haberla contestado antes, pero Buenos Aires en este mes del año, el de Diciembre que terminó hace dos días con el año, es imposible. Todos tratamos de cumplir con los últimos compromisos de amistad y trabajo, descansamos poco, andamos de cena en cena y todo ello aguantando los primeros calores húmedos, con presión baja, muy semejantes a los de Nueva York y que se pueden ver documentados en algunas películas de la ciudad, cuando sus habitantes deben dormir en las azoteas y en los descansos de las escaleras de auxilio. John Sloan, gran dibujante y grabador de costumbres de Nueva York, fallecido hace algunos años, hizo bastantes aguafuertes con el tema de esa gente dormida sobre colchones en las azoteas, o trasladando sus colchones. Aquí el espectáculo de las azoteas en Diciembre es distinto. Se trata de jóvenes que a mediodía suben a tenderse al sol, a tostarse en bikinis, extendidas sobre toallas de baño para poder viajar ya tostadas a las playas en el mes de Enero.
Ayer recibí una fotocopia de un diario madrileño, Ya, que me envió Tamames referido al concurso de ideas para la remodelación de la Plaza Colón, por el cual me enteré que resultó con mención especial. El equipo, equipo 15, era el más numeroso de los premiados. No me imagino por la descripción de Ya como puede ser el primer premio. Únicamente que en la parte referida a la exaltación de América, o de España con respecto a ésta no se ocurrieron más que dos tópicos, desde luego verdaderos, históricos, el de Isabel la Católica vendiendo sus joyas para ayudar a Colón y a éste con sus naves. Temas repetidos hasta el hartazgo. Lo más importante del descubrimiento de América es el esfuerzo sostenido durante tres siglos de los conquistadores y colonizadores, los interminables caminos abiertos, las ciudades fundadas, el afán por eliminar la selva y explorarlo todo siguiendo la marcha de los ríos y bordeando la costa. Así nacieron, con respecto a los gallegos, una Nueva Galicia en Méjico y una Nueva Galicia en Chile. La de México es ahora Jalisco con capital en Guadalajara y patria de los “mariachis”. Sobre la de Chile escribió Blanco Amor hace años, es una isla grande, Chiloé, donde se conservan algunas costumbres gallegas.
Lo de Mimina nos preocupa. Debéis animar a Isaac, aprovechando vuestra estancia en La Coruña que la lleve a ver el especialista catalán de gran prestigio que está en Barcelona. Nosotros lo hacemos como podemos, animarles, que no es demasiado, pues escribir sobre estas cuestiones no es lo mismo que hablarlas, discutirlas, incluso.
Bueno, esta carta no tiene más objeto que desearos muchas felicidades, todo lo mejor para 1971. Recibid todos vosotros de Maruja y mío un grande abrazo:

[Seoane]

1971-01-02
Carta de Seoane a Ellena. 1971
Bos Aires
Santiago de Chile
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ellena. 1971 en 02/01/1971


Buenos Aires, 2 de Enero de 1971

Sr. Emilio Ellena
Santiago de Chile

Mi querido amigo:

Recibí hace unos días su amable carta mecanografiada junto con una hermosa serigrafía de Perilli. Wobron aceptó el boceto que hice y están ensayando de hacerlo ellos mismos, no sé aún con que resultados, pues para ellos, creo es una experiencia nueva. No hemos hablado de precio. Pienso que de ello hablaremos durante este mes cuando ellos me enseñen algo de lo que tengan hecho. Faltan las cajas. Son tres para tres formatos distintos. Me gustaría verle a usted si viniese por aquí para hablar de todo esto.
Me alegro que quede muy bien la muestra de Torres García en el Guggenheim. ¿Cómo podría tener el catálogo de ella? Si usted me lo pudiese conseguir se lo agradecería.

Maruja y yo les deseamos a su madre y usted un feliz 1971 y reciba el abrazo cordial de:

[Seoane]

1971-01-03
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971 en 03/01/1971

Castro, 3.1.71

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Hace bastante tiempo que no tenemos noticias directas vuestras. Al llegar anteayer aquí me encontré con una carta de Basilio Losada y al final me decía que estaba por allí Palmás. Llamé seguidamente por teléfono a Basilio y Palmás acababa de salir para París. De allí creo que irá a Roma y luego retornará para Galicia. Creo que está entusiasmado. Parece que mandaba para acá una maleta. Las noticias que de vosotros le transmitió a Basilio es que vosotros no vendríais antes de abril, de forma que nada habríais adelantado el viaje.
Aunque supongo que María Xosé te mandará noticias directas de tu exposición de Vigo, te mando esa nota que veo en el Faro. Pasa por alto esa estupidez que dice de influencias picasianas. Todo eso es producto de la gran ignorancia estética en que aquí nos movemos. El parentesco de las cosas de un tiempo, en este caso del nuestro, enseguida se lo endosan al único nombre que conocen, de referencias y no muy bien. Yo tengo alguna nota de prensa que me tienen hecho hace tiempo en las que también me veían influencias picasianas. Bueno hoy intenté hablar con María Xosé pero no contestaba el teléfono. Mimina se queda hoy y a la noche llamará ella, y luego ya os escribe.
Los Dieste andan con Ester de Cáceres por ahí no logré localizarlos. Dieste volvió a retirar por vigésima vez, creo, las pruebas terceras o décimas de página de su libro en su afán de depurar algo. Estoy temiendo que no le lleguen los años que le restan de vida para terminar de corregirlo y a los de la imprenta los trae de cabeza porque les hace hacer y deshacer textos para hacer rectificaciones de tipo filosófico... Hoy vio Xosé a Fern[ando] Mon y le dijo que había escrito un artículo sobre el Museo en una nueva revista que se llama Bellas Artes que creo es del Ministerio, que lo mandarían, pero en el ínterin si la encontramos te lo mandarán. Y que pensaba hacer otro con los cuadros en color.
Bueno. El año terminó normalmente con presagios de complicarse mucho las cosas en este país desde una economía de signos alarmantes. Nosotros fuimos remontando las cosas no sin penosidad porque las cosas que nos gravitaron este año fueron muchas. Entre el Castro y Sargadelos en diciembre tuvimos que ingresar en Hacienda más de dos millones de pesetas. Un poco milagrosamente y otro poco por el esfuerzo que se hace, de todos modos vamos cumpliendo todo aunque por poco margen. Es una situación envidiable en el panorama de como están las cosas. Lo de Burgos creo que se resolvió, entre otras cosas porque se imponía una desaceleración del descalabro al que se va.
Para mí lo peor es que mi salud quedó muy resentida con esa gripe y con la intoxicación de antibióticos que creo que ya os hablé. Ahora ando con multitud de porquerías para recuperarla.
Hoy domingo me voy para Sargadelos. Está todo helado y estamos rodeados de nieve. Nada más por hoy.
Espero vuestras noticias con la esperanza de que en cualquier momento os he de ir a esperar a alguna parte, a Ribadeo, a Madrid...

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1971-01-07
Carta de Cáceres a Luís e Maruxa Seoane. 1971
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cáceres a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 07/01/1971


La Coruña, 7 de Enero 1971

Queridos amigos Luis y Maruja Seoane:

¿Cómo no recordarlos en este sitio? Y junto a Rafael y Carmen? Llegamos a Coruña después de pasar unos días en Rianxo y otros en Santiago. Fuimos a ver la Torre de Hércules en homenaje a Vds. y ahora estoy aquí en el remanso de esta casa, pensando en el gran libro que vi en Rianxo Los retratos fugaces que me han sorprendido; una vez más la sorpresa feliz de encontrar el arte de Seoane, tan fiel, tan fuerte, tan original! Todo en el libro es para mí maravilla; empezando por el Prólogo y siguiendo página a página esta novela de un Seoane viajero, revelador de misterio del ser peregrino tan templado con alma y ojos de hermano peregrino y de sabio artista!
Estamos bloqueados por la nieve, preciosa y despiadada. Y no sé cuántos días quedaré aquí, en este remanso fraternal profundo en el que a veces olvido que estoy sin sitio y sin destino…
Los abrazo desde esta luz marina de Coruña y les digo el cariño y la admiración que resplandecen a cada paso en el diálogo desde el cual los evocamos con alegría y esperanza.

Esther

Hemos ido hasta el Castro, con Fermín y Eugenia. ¡Qué afirmativo, que hermoso el mosaico del frente! Entero como el Mar.
Me asombra, Luis, esta fundación del Castro. Ya la otra vez que estuve aquí tuve una impresión intensa. ¡Cuánto se les debe, cuánto les debo por estas lecciones gozosas, que son para siempre y que ayudan a vivir!
En Coruña descanso de los fríos intensos; hay un clima apacible que se acompaña con la dulce luz marina. Tenemos aquí ya 15 grados; mientras que en Albacete 24 bajo cero! Aquí ha nevado muy poco.

1971-01-13
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971 en 13/01/1971

Buenos Aires, 13 de enero de 1971

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta última, las fotocopias del artículo de Pablos referido a mi exposición y la nota de Informaciones sobre los Cuadernos. De María Xosé no sé nada, quizás me escriba cuando se cierre la muestra o confía en que vosotros lo hacéis. No me mandó la invitación de que tú me hablaste y no tengo más noticias que las tuyas y las de una carta de Mimina que llegó hoy. Por mi parte escribí el día 31 de Diciembre y me sorprende que no hubiese llegado esa carta, es posible que la tengáis ahora en vuestro poder. Hoy te envío dos fotocopias de los ataques que me suministra A Nosa Terra con motivo de una defensa radial de Dieste, hecha con toda corrección y en la que no aludo para nada a Irmandade Galega ni a su galleguismo, como asegura una de las notas que me dedican, ni a la publicación, ni a ningún nombre de autor identificable; mienten sin escrúpulos, pero es mejor que las leas. Me gustaría que se las hicieses leer a los amigos de ahí, no, naturalmente a Dieste, pero sí a Alonso, a García Sabell, Piñeiro, etc. Tú querías que hiciese el mural para la ciudad deportiva y estuve dudando bastantes días si hacerlo, puedes ver cuál sería la opinión de algunos. Hasta llegar a inventar “honras” como las que puedes leer en una de esas notas. Tampoco sabía que yo era así de soberbio, pedante, despreciativo, hasta genuflexo, etc., pero bueno, hasta esto hubiese sido una cuestión de carácter, no desde luego la genuflexión. Puedes imaginarte como estoy. La publicación ésta la escribí ayer, pasé una tarde y una noche inimaginables porque todo cuanto dice afecta a mi conducta, que suponía, en cuanto a Galicia, equivocada o no, irreprochable. Te escribo nervioso y con ganas de renunciar a todo. No sé qué hacer. En cuanto a que se funde o no un Museo en Galicia parece no importarles, lo importante parece ser su presentación. Pero no te escribo más de esto. Tenía un plan para presentar al Instituto del C[entro] Gallego. Ya no sé si hacerlo. Esperaré por el regreso de Prada de sus vacaciones, pues no sé si querellarme criminalmente, jugándome la posibilidad de volver a esa, o que hacer.
Él es también de Irmandade, como puedas notar hasta que punto una canallada afectó mi estado de ánimo.
A Enrique Goldstein le participé tu decisión de hacer el juego de porcelana que él diseñó y se alegró mucho. Está bastante enfermo. Estos días sale para Alemania a internarse en una clínica. Tiene esclerosis en placas que le afectan la médula y pierde equilibrio parece ser. Tengo entendido que desde luego hasta ahora es algo sin remedio. Lamento tu gripe y la combinación de antibióticos, espero que a la llegada de ésta estés recuperado. El último cuadro que hice en los primeros días de este año se refiere al proceso, te enviaré una foto cuando la tenga.
Recibí una breve carta de Vilanova desde Orense. Supongo que lo verás próximamente. Está recogiendo notas para sus trabajos en las Bibliotecas de Madrid, Orense, etc. También tuve noticias de Blanco Amor. Palmás me escribió desde Barcelona, enviándome datos sobre la nueva donación de Picasso a su museo.
Esto es todo. Esta es seguramente una carta lamentable, pero así como va es como me traduce.

Un gran abrazo para Xosé, Rosendo y todos y para Mimina y para ti de Maruja y mío:

Seoane.

1971-01-14
Carta de Palmás a Seoane. 1971
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1971 en 14/01/1971

Madrí, 14 de xaneiro de 1971

Meu querido Seoane:

O luns cheguei de Paris, onde apesares do frío que pasei camiñei muitísimo e vin muita cousa. Unha esposición de Picasso, os coros do Exército Soviético, a revista Hair e algunhas películas na Cinemateca do Palacio Chaillot. Naturalmente fun ao Louvre e máis o Museu dos impresionistas. Pero deixei a cidade coa impresión de que non vira nada. Madrí non me acaba de encher o ollo, non sei... verei se co pasar dos días mudo de opinión. Cine e teatro nada. Niste fin de semana irei ver Romance de Lobos, e entón voltarei a lle escribir contándolle a miña impresión. De todolos xeitos os comentarios que teño da xente coa que estiven non son mui favorables.
Hai unha hora estiven na casa do Marcial Suárez. El e maila sua muller recibíronme mui ben, son mui simpáticos. Falamos muito da situación actual, do traballo que está facendo e quedei en voltar novamente pra seguila a conversa.
En Paris merquei un grabado do século pasado co sartego de F. Pérez de Andrade n-A Cruña. Ten un engado especial... De libros, nen falar, na miña vida vin tanta libreiría xunta, o mesmo que discos. Por desgracia esquecín de mercar o derradeiro disco de Paco Ibáñez no Olympia, que en España non se vende.
Hoxe díxome o Lugrís que a Serrat prohibironlle actuar nos recitales que tiña programados e que ademáis non o deixan sair fora. En París soupen pola radio que a Miró retiraránlle o pasaporte por aquí ninguén sabe nada diso.
Mañán irei ver ao Patiño.

Unha forte aperta pra Vd. e Maruxa.

Ricardo

1971-01-18
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971 en 18/01/1971

18.1.71

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí tu carta del 31 de diciembre último. Creo que Mimina ya os escribió algo sobre tu exposición de Vigo. Días atrás me llamó María Xosé para decirme que el Museo quería comprarte dos cuadros y dos grabados pero que les exigía un 20% de descuento. Ella decía que renunciaba a una parte de su comisión. Yo le dije que pensar que tú aceptarías rebajarle la comisión a ella era no conocerte, y que interpretándote me tomaba la libertad de decirle que aceptase concederle el descuento que pide el Museo y que ella se queda con el porcentaje de comisión que le corresponde. Si concluyeron la operación te quedarían de cada cuadro 30.000,- pesetas ya deducida la comisión de la Sala. Si no obré bien me hago responsable de todo.
Palmás está en Madrid de vuelta de París, y es posible que uno de estos días llegue al Castro. Yo saldré allí cuando llegue. Descuida que lo atenderemos. Inés Canosa estuvo y volverá, fue a pasar unos días en Sardiñeiro.
Tomo buena nota de todo lo que dices. De momento nada sé de los propósitos de Álvaro Gil. Valentín va regular; parece que el corazón va mal. Yo quedé un poco malparado de una gripe y de unos antibióticos y veo todo bastante desanimado. Acepto todo sin discusión. Puedes aprovecharte para discutir conmigo porque ya no tengo ni la débil resistencia que oponía. Ya ni te discuto lo de Silveira, aunque no te falte razón en una parte y carezcas de ella, a mi modo de ver, en otra. Al fin y al cabo tú también has tenido que sufrir a los Paco Pixiñas, lo mismo que yo, llámeseles Mondelos, o Mourentes, y en otro orden de especie están los Dapresa y etc. que también están mereciéndose una aleluya.
Dieste mandó a la imprenta las pruebas parece ser que por última vez corregidas. Parece que no modificó nada en la composición, que viene a ser como el del discurso de Piñeiro que les dejasteis vosotros. Uno de estos días quedará impreso. Y a continuación irá lo de Castelao.
Yo sigo por Sargadelos continuamente. Apenas voy al Castro algún día. Aquí hay mucho que hacer todavía y si en un año esto puede andar solo me daré por muy satisfecho. Por lo de ahora va desenvolviéndose normalmente.

[Manuscrito na marxe esquerda:]
Veníos pronto. Aquí llueve y truena y sarabia. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja.

Isaac

1971-02-03
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1971
Barcelona
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1971 en 03/02/1971


Barcelona, 3 de febreiro de 1971

Moi querido Luis:

Chégame eiquí tu [sic] carta do 2 de xaneiro. Ya [sic] antes me tiña dado os cartos, 5.800 pesetas, o amigo Palmás ó que me atopei casualmente nunha rua do barrio gótico. Agardézoche moito ise envío (do teu peto particular, naturalmente) como cancelación xenerosa duns direitos de autor que non figuraban en ningún contrato, esa é a verdade. Deus cho paguiño que me viñeron moi ben pra quedar eiquí un pouco mais, capeando o rexo inverno de Ourense, que non me vai ben pra saúde.
Xa falaremos do penoso asunto, do magoante e porco asunto, do Premio que coasi me leva a outro episodio cardíaco, tan a fondo me fireu. Alivia a miña concencia o feito de que non foi miña a culpa sino de quén, cegado polos cartos, coma decote, coasi fixo custión de fidelidade amistosa o que eu me presentase ou non. A aló foi a novela núa coma unha Susana diante dos vellos, duns vellos nin xiquera verdes. Asegún as marcas que eu puxen nos orixinaes e copias, lérona dous. Pódia que a novela da Xoana –que se portóu pésimamente no caso, anunciando a berros, dende dous meses antes, que o premio era seu– sexa un segundo Quixote, mais non terá nunca a significación lingüistica, literaria e, si cadra invountariamente, social que a miña tería que haber acadado dun xurado culto e galego. Pra min os treidores a iste orde de cousas –esplicadas ademais nun longo prólogo– son os dous únicos que pra min sinificaban unha garantía: Alvarez Blázquez e [o] filólogo grego. Dos outros tres, sabía dabondo que eran: unha estoa, un reaicionario e un cacique: Sebastián Risco... Polo visto, todo se armóu dende eí. Tratábase de conseguir unha novela de venta (claro, Adiós, María) pra “lanzar” á Editorial Castrelos versus Galaxia, con algo que non fosen reediciós, e pubricitado por un premio económicamente insólito; un nome de muller non viría mal. A xestión pra conquerir os cartos do premio foi agardecida con ese nomeamento de “Académico correspondente” a ise avolto persoaxe que está coroando tristemente o fin e remate da coleitividade galega de Bs. Aires. Eso se dixo...
Tamén me fun quedando eiquí porque o escelente Ricard Salvat encarregoume do asesoramento de El caballero de Olmedo que está a montar pra Compañía Nacional. Estamos traballando arreo e coido que con porveito. Estarei eiquí até fin diste mes.
Esquecíame. A miña novela (Xente ao lonxe) salvouse do meu pirmeiro pulo que foi botala de noite ó Orzán. Tróuxena eiquí pra que o Basilio me aconsellase, e foi íl quen a salvóu.(Mandeilla onte ó Paco del Riego). Tanto il coma o Salvat e mais a min, gostóunos moito a túa nova aventura. Non te cansas, ogallá non te canses nunca. Cantas veces o exempro da túa vountade, da túa xenial laboriosidade, do teu talento posto ó servicio de Galicia, me sostivo a min, tan propenso a deixarme cair...
Vinde pronto; decote facedes falla eiquí entre nós. Sin querer, estamos refacendo o eisilio; fáltanos o grande Lorenzo Varela...

Agarimos pra Maruxa e unha gran aperta.

Eduardo

[Manuscrita:] Teño “a vaga ideia” de terche xa contestado ista carta. Ando moi atafegado coisto da colaboración con Salvat, e pode que se me formase unha confusión. Mais, por si escaso, eí vai esta outra.

1971-02-03
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971 en 03/02/1971

Buenos Aires, 3 de febrero de 1971

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Contesto tus dos cartas, la del 18 y la del 19 del mes pasado, acompañada ésta con la copia de la carta que enviaste a Irmandade Galega y que te agradezco. También las consideraciones que hacer acerca de la canallada de los colaboradores de A Nosa Terra.
Pero no puedo olvidarlo. Los que hicieron saben que mienten y lo hacen con la finalidad de ofrecer a los lectores de la publicación una imagen mía que convierte en dignos a cualquiera de las gentes que hemos despreciado siempre. Estos días sale impresa una carta mía a los lectores de A Nosa Terra. No puedo callarme. Sólo yo sé a cuanto renuncié –no me pesa, no fui el único– por ser leal a mis convicciones. Pero dejemos eso. Me limito a contestar.
En alguna de las “boutiques” de esta zona de Buenos Aires están vendiendo algunas piezas de Sargadelos y se refieren a ella como porcelana portuguesa. Por ejemplo, la paloma de San Andrés de Teixido, ¿no sería útil ponerles un sello de Galicia? Me enteré anoche por la mujer del Ingeniero Lifschitz. Maruja o yo, o los dos, pensamos ir a esa “boutique” solamente para ver las piezas que tienen y los precios, simplemente por curiosidad. ¿Tenéis aquí alguna gente o las traen particulares? No tengo la dirección de Goldstein en Alemania y solo va a estar un mes exclusivamente para el tratamiento, en todo caso lo mejor será enviarlo a Buenos Aires del modo que él diga a su regreso. Recibí carta de María Xosé de Vigo. Me envió la invitación y el catálogo y la nota de El Faro de Vigo. En mi respuesta, hoy, le digo que te dé cuenta a ti de todo lo referente a la exposición. Has hecho bien en no permitir que rebaje nada de la comisión que corresponde a la galería con motivo de la venta al museo. También quisiera que tú la obsequiases con un grabado mío, lo mismo si te parece, a la mujer de Pousa, que creo es la socia.
Supongo que estará ya Palmás en El Castro. Ponle al tanto de lo que ocurrió aquí con estos señores de Irmandade Galega. Creo que conoce la primera parte y encontró a Dapresa y le dijo lo que ocurriera en El Castro. A todo esto ni en el órgano de Irmandade ni en el que dirige, se dijo nada del Museo. Les debe parecer normal que se inauguren museos en Galicia o algo que a Galicia no le hace falta.
Nosotros iremos tan pronto se inaugure en el Museo de Arte Moderno de esta ciudad una exposición retrospectiva de grabado mía, será en los primeros días de abril y expondré unas 150 obras, entre grabados en madera, en metal, estarcidos y serigrafías. Unos días después saldremos para Europa. A Álvaro Blázquez le envié cinco estampas de muiñeira para serigrafiar. Ya mandó acuse de recibo. Parece que le gustaron.
Lástima cuando lleguemos estarás animado y fuerte para discutir. Para entonces habrá salido el discurso de Dieste.

Abrazos muy fuertes de Maruja y míos para Mimina y para ti de:

Seoane

N. La dirección de Vilanova es: Lamas Carvajal 30 -3º- Orense.

1971-02-15
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971 en 15/02/1971

Sargadelos, 15.2.71

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recogí en el Castro tu carta del 3 cte. en la que me hablas de la impresión de una carta tuya a los lectores de A Nosa Terra, por la que veo que no has logrado contenerte a ti mismo y dejar sin contestación su ataque. Creo que es una pena, pues tú no podrás evitarte el decirles cosas que les desagradarán y entonces ellos volverán a contestar. No tengo ninguna esperanza de convencerte de que tú no debías hacerles el juego a esta gente que es lo que ellos quieren. ¿Qué más pueden esperar que tener un contrincante de tu talla? Pero hago votos porque puedas olvidarte de este asunto lo antes posible.
A la Argentina se han hecho dos pequeñas exportaciones del Castro y Sargadelos el año pasado. Las piezas van marcadas y eso de atribuirlo a Portugal o a cualquier nación, aún aquí dentro de esta España, es una gratuidad de los comerciantes, tonta. Nosotros le vendíamos a un importador, Arimex; y digo le vendíamos porque parece ser que han cerrado, al menos temporalmente la importación de porcelana ahí.
Ya te dije en otra que tenemos a Palmás con nosotros. Al día siguiente de su llegada lo trajimos a Sargadelos. Y aquí se juntó con Alberto Vilanova que venía de Lugo. Les enseñé a los dos las rías altas y estuve un par de días con ellos en el Castro, donde se reunieron a su vez con Dieste. Luego Vilanova quedó unos días por La Coruña investigando. Mimina se quedó una semana con Palmás en el Castro y ahora está allí con Xosé. Mimina ya le enseñó Monfero y Sobrado y no sé cuántas cosas. A Vilanova lo encontré mucho mejor. Mucho más adaptado y comprensible de la realidad. Creo que se fue admirado del Museo y de todo lo que se ha hecho por aquí. Le dejé diez mil pesetas que te entregará a ti.
Anteayer sábado fui al Castro y allí me reuní con los Alonso Montero que estuvieron hasta ayer y se llevaron a La Coruña a Palmás a una conferencia de Xesús en la Normal, interna, y parece ser que comprometieron a Ricardo a que les hable a los alumnos de la labor de lo gallegos en la Argentina, o algo así. Palmás ya conoce a mucha gente, y se ve que es un muchacho que trabaja. Tuvo ocasión de corregir él mismo las galeradas del libro en el que colabora él sobre Castelao.
Estupenda esa muestra antológica de grabado tuyo en el Museo de Arte Moderno. Esperamos noticias y luego os esperamos a vosotros.
Éstas son todas las noticias que puedo darte. Sigo en Sargadelos empujando. Hay mucho que empujar para que esto siga andando positivamente. Ahora para finales del mes que viene tenemos la exposición de Valencia.
El Cuaderno del Lab[oratorio] de Formas ha tenido muchas admiraciones incluidos los colegas catalanes. ¿No crees que deberíamos dedicar un cuaderno a resumir la tarea cumplida por Nós y por el Seminario de Estudios Gallegos? No sé si estoy aconsejando algo que ya habías aconsejado tú primeramente. Si estás de acuerdo, ¿quién o quiénes crees que podrían hacerlo? En mi manera de ver tiene que ser una cosa nada plúmbea, y que llame a las puertas de las inquietudes de los jóvenes intelectuales.

[Manuscrito na marxe esquerda:]
Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja. Vuestro,

Isaac

1971-03-03
Carta de Seoane a Palmás. 1971
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1971 en 03/03/1971


Buenos Aires, 3 de Marzo de 1971

Sr. D. Ricardo Palmás
El Castro

Querido amigo:

Recibín as suas cartas, a de Barcelona e a do Castro, que non respondín por acumulación e desorden do meu traballo e polo disgusto que me ocasionóu o ataque estúpido de A Nosa Terra, que ten coma oríxen o ter saído en defensa de Dieste. Non sospeitei endexamáis tanta vileza disfrazada de patriotismo nesa xente. O meu xeito respondinlle con unha carta aberta que remito hoxe a Díaz Pardo, na que respondo a algunhas das aseveraciós déles e, naturalmente, non podo responder a eso de que teño que acercarme ó pobo, pois aínda sen sabere ben que [é] o pobo, dende logo sei que non é unha “patota” que se reúne todolos días a beber unha chiquita no Centro Ourensán, ou no Centro Pontevedrés, ou en calquera dos centros onde cinco ou seis matinan como gobernare a coleitividade, entre malidicencias e noticias encol dos precios por exempro, das roupas de home ou do calzado, en xeral do mercado porteño. Todo esto tróuxome mal, e renuncio dende logo ó Instituto Arxentino de Cultura etc., do Centro Galego, e a todo o que teña que ver coa coleitividade. O autor do artigo máis inxuriante de A Nosa Terra, “Olimpo de palla”, é Cupeiro, con quén non teño falado duas verbas seguidas dende que o coñezo. Galeguista porque nasceu loiro. Mais detrás déles está, sospeito, a man de Valentín, Val Capone, coma lle alcuma Vilanova. De calquer xeito dinlle o meu plan a Martínez Lamela e Prada para que o fagan seu.
Alegróume moito de que teña atopado material pro seu traballo e que lle tivese sido útil o coñecemento de Martínez Barbeito, pra mín o estudoso mais serio do século XVIII galego e de menos prexuicios. Conviña que esas noticias se unisen ó estado económico e social de Galicia nese século, e vive na Cruña un profesor, cuio nome non me lembro neste intre, amigo ou coñecido de Díaz Pardo, que ten pubricado algún libro encol destes probremas. Chámase, penso, Meijide Pardo, ou algo eisí. Eu traballo bastante e o día seis de abril inaugúrase no Museo de Arte Moderno unha retrospeitiva de grabados meus, 200 grabados, unha afición burguesa. Supoño que a xente que vai coñecendo e que son amigos meus protestarán pola miña falla na correspondencia. Gostaríame, de calquer xeito, que vostede trouxera a versión encol da miña aitividade nesa coma testimuño. De todalas cousas a que renunciéi por lealtade ás miñas ideias e por temor a non ser comprendido eiquí. Que o leven a Elviña a ver o sitio onde queren que faga un mural ó Auntamento de A Cruña, logo de renunciar a facelo no Pazo dos Deportes.
Un saúdo de Maruja e meu pra todolos amigos. Pra Mimina, Isaac e Xosé, e unha aperta pra vostede:

Recibín a súa adhesión, que lle agradezo e, xunto con unha de Díaz Pardo e outra carta que me remite dende o Castro onde me escribe encol dos seus traballos. Non sei si coñece o libro La población de Galicia de Javier Ruiz Almansa editado polo Instituto Balmes de Sociología, “Consejo Superior de Investigaciones Científicas” de Madrid. É moi importante. Ten moitos datos referidos ós séculos XVI e XVII, que poden estenderse ó XVIII. Tamén conviña buscare traballos sobre as amortizaciós dos bés da Igrexa na época de Carlos III. Mejide Pardo ten un libro encol da emigración galega intrapeninsular. Apertas:

[Seoane]

1971-03-03
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971 en 03/03/1971

Buenos Aires, 3 de marzo de 1971

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Esta vez empiezo yo “sin ninguna tuya que contestar”. Recibí el Borrador de la Memoria de Sargadelos, 1970 y el “Estudio para la incorporación”, etc., todo lo cual me parece muy bien. Te lo escribo por si de algo te sirve mi opinión en estas cuestiones. Sé que estás complicado de trabajo y lamento no serte útil. A mí me está pasando lo mismo aquí. Acabo de terminar una monografía sobre Diego de Rivera para el Centro de Editores. Es una figura muy interesante de los años de entreguerras, aunque a mí no me gusten demasiado sus murales, pero tampoco se puede tolerar los ataques que le hacen actualmente en México gentes cuya insignificancia se destaca por los miles de metros cuadrados de pared que Rivera pintó, también la cantidad es importante cuando se trata de un artista verdadero, y por la generosidad de sus ideales, naturalmente contradictorios. No deja de ser curioso que dos de los personajes más fantásticos, de mayor fantasía del primer medio siglo hayan sido el inglés Chesterton y el mejicano Diego Rivera, de una gordura física patológica los dos. Tuve que hacerla con mucha rapidez porque me llevó tiempo encontrar suficiente material, monografías, memorias, etc., sobre él. Me interesa hacer Rivera para poder dar unos años muy importantes, decisivos, de nuestra época. La guerra del 14 y todo lo que vino después, unido al arte. Son unas cincuenta hojas papel carta que se publica en cuadernos. Para esa misma colección está haciendo Varela un Dalí. Te remito la carta que envié a Irmandade Galega. Tenía que hacer algo. No pude dormir bastantes noches. Se trata de un ataque absolutamente gratuito y canalla que no creo haber merecido. Y todo proviene de mi defensa de Dieste –te ruego que éste no sepa nada– y de haber aceptado integrar la comisión del famoso “Instituto Argentino de Cultura Gallega”, inventando recientemente por el Centro Gallego y al que renuncio, dejándole a Prada y a Martínez Lamela el plan de trabajo que había concebido, que lo hagan como quieran. Creo, por lo que voy sabiendo, que se trata de una maniobra de Valentín para evitar que yo esté en esa comisión, no pudiendo hacer él lo que le da la gana. Parece que también hay en el medio una carta o algo así, de C[elso] E[milio] Ferreiro. Todo es posible, pero no lo creo. Si es así puede conocer una de mis razones contra el tema de su libro Os ananos, pues estos no son únicamente los que no piensan como nosotros, lo sabemos los que llevamos viviendo tantos años entre emigrantes, están también a nuestro lado, y en una colectividad de cientos de miles, apenas se mueven por supuestos ideales de uno y otro bando, mil o dos mil a los que en definitiva solo interesa el control de las sociedades de la emigración.
Escribiendo ésta acabo de recibir tu carta del día 15 del mes pasado. Las cartas que envías desde Sargadelos tardan en llegar de 13 a 15 días, llegan con mucho retraso. También acabo de recibir una de Xosé escrita el 11 de enero a la que tacharon en el sobre la palabra certificado y correo aéreo. Llegó por correo ordinario y tardó casi un mes y medio teniendo, sin embargo, un sellado de 14 pesetas. Aún no llegó Vilanova. Se decía que iba a venir en la segunda quincena d febrero, pero, o no fue así o marchó directamente a Bahía Blanca por los exámenes de marzo. En este caso vendrá cualquier día. No sé para qué me envías esas pesetas, pues prefiero tenerlas ahí y si son para Camilo no tienes necesidad de enviar nada, pues lo que pueda necesitar podemos dárselo. En cuanto al homenaje a Nós, efectivamente, habíamos hablado de hacer una nota en el número que salió, había quedado contigo en hacerla yo mismo pero luego se me pasó. Creo que no en el segundo número como tu propones dedicarlo íntegro al Seminario de E[studos] G[alegos] y a Nós, antes debe hacerse por lo menos otro dedicado a iguales cuestiones que el nº pasado, diseño, arte, artesanía, etc., y concretar en lo posible los aportes a que se refería Valentín en el diseño de embarcaciones pesqueras. Podemos estudiar todo esto en el próximo mes. Claro que en este número segundo también puede dedicarse al Seminario o a Nós, algún trabajo. Por mi parte preferiría, en el caso de Nós, trabajar sobre esta revista, Alfar de la Coruña, Ronsel y Yunque de Lugo, Claridad de Santiago, A Nosa Terra, etc. todo un conjunto para dar una visión panorámica de una época de Galicia. Alfar fue muy importante, por ella entraron en España las inquietudes renovadoras europeas. Me alegro que a Palmás le vaya bien, hoy le escribo. Cuéntame de todos los amigos. Un abrazo para José Luis, Ángel, Palmás, los Dieste todos y uno grande de Maruja y mío para Mimina, Xosé y para ti de:

Seoane

1971-03-04
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1971
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1971 en 04/03/1971


Buenos Aires, 4 de marzo de 1971

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Querido amigo:

Remítolle a miña carta de agradecemento ó Presidente do Patronato D. Abelardo Cerdeira e á Xunta Direitiva, e adxúntolle a carta que fixen pública con unha resposta ós que fan A Nosa Terra.
Todo esto é moi triste. Matino que, coa laboura feita por min, boa, regular, ou mala, mais sempre adicada a eisaltar a Galicia, merezo un ataque maior, polo menos en canto a espacio nese periódico, que Fraga Iribarne, ou os moitos que se comportaron coma nemigos da terra dende fai moitos anos. Mais deixemos esto. De Méndez Ferrín sei que está facendo xestiós pra poñelo en libertade. Eu fixen no mes de decembro unha mostra de óleos e grabados na Galería que inaugurou a súa dona en Vigo. Farei nos transcurso deste mes os dibuxos e a tapa pró libro que vostedes van a editar. A min parésceme moi bon e con moito gusto colaborarei na súa edición. Eu marcharei na primeira quincena de abril pra Europa. O día 6, aínda non está confirmada a data, faise no Museo de Arte Moderno deiquí unha grande mostra retrospeitiva de douscentos grabados meus.
Neste intre recibo outra súa. 1) Non estarei en Buenos Aires en xulio, posibelmente estarei en Galicia. 2) Teño feita a miña resposta agradescendo a carta do Patronato. 3) Mais arriba escríbolle que farei os dibuxos neste mes, percisamente porque marcho. Penso que teñen de editarse.
Si podo serlles útil en Galicia, sereino con moito gusto.

Saúdos a tódolos amigos desa e ós meus, e reciba unha forte aperta:

[Seoane]

1971-03-08
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1971
Barcelona
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1971 en 08/03/1971

Barcelona, 8 de marzo de 1971

Querido Luis:

Eiquí sigo cinchando á beira do Salvat, gran rapaz e verdadeiramente ilustre direitor. Os textos de ambentación histórica deixoumos todos pola miña conta, e toda a “ornamentación lírica”: festa dos maios e presencias populares. Na crónica prefacial que fai o coro, hai unha longa alusión o alzamento irmandiño, e na romería de Olmedo pasan dous jograres falando miñoto. E moi audaz de conceición e imos a vere o que deixa a censura. Onte fíxose o pirmeiro ensaio con masas e contamos empezar o 18 que vén. Istas son noticias pra ti, xa che mandérei programas e reseñas.
Tamen a propósito de Salvat che escribo. Xa sabes que ten feita unha notable peza titulada Castelao e o seu tempo. Dispúñase a estrenala en Coimbra cando o puxeron na fronteira... Agora, como direitor de Teatro Nacional de Barcelona, ten mais medios prá levala ó púbrico. Non ten direitos acordados pra esta representación polos herdeiros ou albaceas de Castelao. Fala disto con Prada pra que outros mais lixeiros ou mais frescos non lle “pisen” a intención, si á mau ben pra facelo mal como se adoita nistas improvisaciós. Dentro do espeitáculo Castelao-Salvat, van Os vellos non deben namorarse. Coido que é bastante unha carta. Ei vos vai o pedido tal como iste gran amigo noso mo formula.
Mandoume o Pepe Núñez uns recortes de prensa meténdose contigo e co Cuco rei. A capacidade de negación, de ingratitude e de insolencia da nosa coleitividade somella non tere fondo. É algo estoxante e indignante. Istas cousas esplican que en lugar de quedarme eí a debullar en pace os derraceiros anos da miña madureza –porque, finalmente, ese ambente tería que sere a miña patria inteleitual, xa que ei pasei toda a miña vida– tivera que esiliarme ó revés e afrontar o aprendizaxe novo e penoso da vida cibdadana nun ambente desaxeitado e difícile. Coido que nin saben o dano que fai sua soberbia e sua simplicidade ó xulgar os feitos dos demáis. Si hai algo evidente e conmovedor, é a túa participación única no prestixio dunha coleitividade á que nada lle debes e dunha terra á que lle debes tan pouco. Si ti necesitaras conforto pra seguires adiante, abondariache con saber, como sabes, que os que podemos xulgar, incruso co noso propio door de rexeitados tamén polos “imbéciles e oscuros”, estamos ó teu carón agora coma decote.

Agarimos a Maruxa e unha grande e vella aperta pra ti.

Eduardo

Apertas do Basilio.

1971-03-15
Carta de Palmás a Seoane. 1971
Pontevedra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1971 en 15/03/1971

Pontevedra, 15 de marzo de 1971

Meu querido Seoane:

Por disgracia xa me queda pouco tempo en Europa, pasou voando. Aquí en Pontevedra hai un grupo de recente creación “Amigos da cultura” que ven desenrolando un ciclo de conferencias mui interesante que se realizan no local do Casino. Encetaron agora ún sobre a crise da relixiosidade no mundo moderno e o anterior foi encol da xeneración de Nós. Niste ultimo falaron Otero Pedrayo, Xoaquin Lourenzo, Carlos Baliñas e mais Totora Armesto, ista ultima mui valente asegún os comentarios que oin. Precisamente van editar iste último ciclo e me falaron os rapaces da posibilidade de que Vd. lles fixera a tapa do libro. Xa verá si é posibel, porque teñen algunha presa; pensan levalo ao prelo pra meados de abril. Por calisquer cousa escríballe a Xose Luis Fontenla Rodríguez, Joaquin Costa 28, 3º Pontevedra.
Noutro orden de cousas, o meu viaxe mui bó, andiven bastante por Galicia adiante. Toda a xente do Castro portouse mui ben comigo. Foron dunha xenerosidade abraiante. O Xosé pareceume un rapaz estupendo, cheo de inquietudes e mui lonxe das parvadas que caracterizan en España á xente da sua idade.
Teño algúns proietos de traballo. Falei co Isaac da posibilidade de editar no Castro unha antoloxía do L[orenzo] Varela. Eu non me sinto con autoridade suficiente pra levar a termo a tarefa pro coa axuda do Lorenzo poderíase facer. Tamén quero escribir unha nota pra Grial sobre as suas audiciós radiales, das que mui poucos teñen noticia aquí. Non sei que pensa Vd. disto. Coido que podería estar estruturada da seguinte forma. Unha introdución sobre Galicia Emigrante, a súa xestación e desenrolo posterior, a importancia da mesma entre as audiciós galegas que se fixeron alá, un capitulo adicado á do C[entro] Lucense e no final o fichado temático de todas as audiciós (semellante ao que apareceu no último número da revista Galicia Emigrante).
Hoxe marcho a Santiago, verei se podo falar con García Sabell porque non estaba as duas veces que estiven por alí.
Niste fin de semana último estiven co Mincho Fernández Armesto, que me produxo mui boa impresión. Non puiden falar con Ramallal por estar encamado, a pesares de que non é nada de cuidado. En Lugo estiven co Alonso Montero, Fernández de la Vega e mais o Fole, que me encantou verdadeiramente. É un home cheo de calor e estivo lembrando os seus tempos en Compostela, ao Cuadrado e ao Varela. Tamén falei alí cuns rapaces do curso preuniversitario.
Xa falaremos das miñas impresiós sobre Galicia e o labor que se fai aquí, impresiós que poden ser falsas, ás veces, por mor de muitas cousas, pero desde xa non sempre casan cas que ten a xente que vive aquí. É mui duro decilo pro Galicia pareceume culturalmente unha provincia, impresión que teño de toda España en xeral, agás Barcelona. Isto non é unha crítica, simplemente un feito observado.

Unha forte aperta pra Vd. e Maruja

Ricardo

1971-03-15
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971 en 15/03/1971

15.3.71

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Llegué hoy del Castro y allí recogí tu carta del 3 y esa convocatoria de Celtia que metiste en un sobre con unas líneas. Tu carta a los lectores de A Nosa Terra no dice más que la verdad pero sigo pensando que era innecesaria y que tú no debías discutir con esa gente que a fin de cuentas no es nada. Ahora ya está. Hago votos porque eso muera así. Y que te olvides de ese asunto. Dieste parece que leyó ese número de A Nosa Terra pero lo tomó con gran filosofía. Ya hace dos semanas almorzando en el Castro, y todos preparados para no saber nada él dijo que una gente de Bs. As. que no sabe por donde anda contó ahí unas mentiras estúpidas... Seguimos callados pero debe aceptarse que lo sabe todo. De todos modos mientras tú no me des orden nada comentaré con él. Otras gentes se enteraron pero a nadie se le ocurrió ponerte a ti en duda y es seguro que los de Irmandade tendrán que pensar las cosas mucho. Debes estar completamente tranquilo. Desgraciadamente el “enanismo” existe en una proporción muy grande, también, como tú dices a los que parecen estar a nuestro lado. ---- Ahí tienes al Mondelo. La gente de Magdalena lleva dos meses sin cobrar; me escriben desesperados; todo es una ruina. Y Mondelo, presidente del directorio, presentó la dimisión y se zafa dejando todo, supongo que, para la liquidación. Galletti es ahora el Presidente, con todos los visos de que sea el que va a liquidar. Pues esas peticiones para aumentar más el capital no creo que les respondan. Con este éxito N[úñez] Búa tiene que estar muy contento. Un sastre y un vendedor de harinas al frente de una fábrica de cerámica no podrán obtener otro resultado, que él sabía, porque será uno comido por su intranquilidad somática pero no un imbécil. Bueno, yo no sé... ---- Es que Vilanova necesitaba unas pesetas aquí. De acuerdo en lo del núm. 2 de Cuadernos. – En la última sesión de cine sobre arte abstracto, que te habrá informado Xosé, estuvo entusiasmado, Colombo, a quien recogí el sábado pasado en Santiago. – Hoy me despedí de Palmás porque el miércoles se va del Castro y ya no lo veo. – A final de mes iré a Valencia a montar la tienda. – Las cosas van marchando, pero el panorama del país está cada vez más flojo y más lleno de conflictos. Tenemos que andar con mucho tino. Vamos a ver.
¿Y vuestro viaje se va concretando? ¿Cuándo? Sabéis como se os quiere y como se desea vuestra llegada. Abrazos muy fuertes a entramos.

[Díaz Pardo]

1971-03-17
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1971
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1971 en 17/03/1971


Buenos Aires, 17 de marzo de 1971

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Meu querido amigo:

Supoño terá recibido a miña derradeira carta. Hoxe remítolle os dibuxos e a tapa pra o libro de Heriberto Bens. Iría no formato de Manuel María e seguindo a mesma distribución tipográfica e tipo de letra. Coidado co papel. Os dibuxos, que son catro, aparte da tapa, distribúienos vostedes coma conveña, non ilustran concretamente nengún poema, senón o esprito do libro. Que na imprenta sexan fideles coas coores da tapa. Perdóneme todas estas indicaciós. Nós marcharemos a meiados do mes que vén e estaremos fóra seis ou sete meses. A miña direición na Cruña é: Paseo de Ronda 15, 6º izquierda. La Coruña, por si vostedes necesitan algo de min, xestiós ou o que sexa.
As mostras de adhesión da coleitividade deiquí con motivo do ataque estúpido de A Nosa Terra foron moitas. O periódico Galicia púxose á miña disposición e pubricaron no derradeiro número a carta que lle remito. O autor da nota contra min foi un señor, Benito Cupeiro, con quen non falei, penso, nunca, e que fixo, con seguranza, por enfermo. Mais o ataque raposo é probábel que seña da persoa que está disposta a gobernar esta coleitividade.

Un saúdo pra tódolos amigos, e a súa dona e vostede reciban o moi cordial da miña e meu:

[Seoane]

Nota: Permítome pubricar un poema do libro de Heriberto Bens en Cuco-Rei. Dígame si fago mal e si podo anunciar a súa pubricación.

1971-03-29
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971 en 29/03/1971

29.3.71

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una mía del 15 cte. y ahora te van esas líneas con una nota de Miró que para ti me manda Blanco Amor, que está en Barcelona colaborando con Ricard Salvat montando el Caballero de Olmedo. A Salvat lo nombraron hace algunos meses director del Teatro Nacional de Barcelona.
Llegué ayer de Valencia luego de montar el stand. Las cosas andan muy flojas por todo el país y el plan de desarrollo en que nos encontramos tiene todos los visos de terminar en un descalabro. Estuve unas horas en Madrid con los Rey y con Rosendo. Todos os estamos esperando. Siguen llegándome los lamentos desesperados de Magdalena que ven hundirse eso sin solución, y yo, aquí atado, no les puedo ofrecer ninguna solución. Es una agonía dolorosa y larga.
Xosé ya te escribe sobre las cosas del cine del Museo y ahora está preparando otra sesión sobre el impresionismo.
Poco más puedo decirte pues mi vida se dedica íntegramente a esto y no tengo más comunicación que la que me llega por los diarios. Por ellos veo que ahí no debéis estar más optimistas con tantos cambios para dejar las cosas igual. De todos modos en toda esta sordidez algo serio debe estar pasando por debajo en el mundo. Veremos.
Quedo ya a la espera de vuestras noticias anunciando la salida. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja.

[Díaz Pardo]

1971-04-12
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1971 en 12/04/1971

Sargadelos, 12.4.71

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Sin noticias tuyas desde el 3 del pasado marzo y confirmándote algunas mías en este lapso te mando esa nota que publicaba ayer El Progreso por si te alcanza todavía en Bs. As. pues sospecho que estés preparando las cosas para dar el salto a Europa.
El sábado hemos estado en Lugo almorzando con los Álvaro Gil en su casa, en la que destaca el retrato de Unamuno hecha por Solana. Acudió desde Rianxo a la cita los Dieste y nos acompañaron los Celestino F[ernández] de la Vega. Me traje, o mejor dicho me llevé para el Castro un piedra de Faílde, un bronce de Cristino Mallo, otro de Otero Besteiro, un Frau, un Grandío y una inevitable cosa discreta y pequeñita de la Minguillón. Esperaba darme una tabla de Eiroa que le llevaría su hermano, pero el hermano no llegó. La tabla es de Álvaro. Hablamos de vosotros; espera que lo veas al pasar por Madrid. En Mayo espera volver por Galicia y quiere coincidir contigo y ver el Museo para hacerse una idea de las cosas que necesita. Se habló también de la gráfica esa de Vigo y de la apertura de Galaxia. Y de algunas otras cosas remotas.
Llegamos al Castro el mismo sábado empezada ya una sesión de cine dedicada al impresionismo con fortísima cantidad de público a pesar de ser sábado de Gloria y andar la gente por defuera. Tónica de la hora en que la gente está por acá. Xosé te habrá enviado la información correspondiente. Esta sesión marcará un paréntesis por cuanto Xosé se incorpora pasado mañana y queda esto del cine sin organizador y ello tiene muchos intríngulis.
Se está trabajando, acondicionando lo que fue estudio tuyo para incorporarlo al Museo. A ver si lo tienen algo avanzado cuando llegues.
Que traigáis buen viaje si os alcanza esta. Abrazos muy fuertes a entramos

[Díaz Pardo]

1971-04-15
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971 en 15/04/1971

Buenos Aires, 15 de abril 1971

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Perdóname por la tardanza en escribirte. Tuve que terminar una serie de trabajos y ando de un lado para otro. Saldremos de aquí el día 21, pasaremos unos días entre Roma, Barcelona y Madrid antes de llegar a La Coruña. Te hablaremos por teléfono desde Barcelona. El martes pasado, anteayer, se inauguró mi exposición de grabados en el Museo de Arte Moderno, 200 obras en dos pisos y cuya colección doné íntegramente al Museo. Resultó inusitada la cantidad de público, excluyendo la inauguración internacional, ninguna, de pintor de aquí, reunió tal cantidad. Fue una gran satisfacción para Maruja y para mí después del disgusto que nos produjo las notas de A Nosa Terra.
Ya hablaremos. Llevo, entre otras cosas, tres nuevos Souto para el Museo. El mío, un retrato de Mireya y otro que compré hace pocos días en la Galería Witcomb. Camilo estuvo aquí anteayer con nosotros y volverá a estar el sábado en una pequeña reunión que hacemos en casa. Esto es todo. Un abrazo nuestro para los dos, Mimina y tú, Xosé, los Dieste y todos los amigos:

Seoane

1971-04-24
Carta de Azcoaga a Seoane. 1971
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1971 en 24/04/1971


24-IV-71

Luis Seoane
Montevideo 1985, piso 13
BUENOS AIRES
(Argentina)

Querido Luis:

Muchas gracias por el catálogo de tu exposición de grabados, por la cual te felicito. Hemos perdido el cuarto nieto, hijo de Myriam, hace dos meses, y aún no hemos cicatrizado nuestro disgusto. Supongo que Norberto te habrá contado sus últimas impresiones.
Rafael Dieste se ha animado y trata de publicar alguno de sus libros. El resto de mi familia marcha viento en popa. El que suscribe te reserva su 1ª Antología de poemas truncados, último de sus cosas. Llamó de paso Hugo, el hijo de Marika.
Isaac me sugiere hacer una muestra con lo de Sargadelos... Y... Un abrazo

Enrique Azcoaga

1971-04-29
Carta de Whitelow a Seoane. 1971
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1971 en 29/04/1971

Buenos Aires, 29 de abril de 1971

Señor Luis Seoane
Paseo de Ronda 15, 6º izq.
LA CORUÑA, ESPAÑA

Querido Luis:

Aquí te envío el modelo de la carta-donación de tus grabados. Puedes variar lo que te plazca, pero creo que cuanto más breve y sencilla es mejor.
Tu exposición ha obtenido muchos comentarios elogiosos, verbales y escritos. Estoy reuniéndolos para enviártelos todos juntos. También la afluencia ha sido buena, y me dicen que ha aumentado la frecuentación del público al Museo. Hemos puesto los anuncios como tú querías, enviando a los espectadores a los dos pisos. También, colocamos en la cartelera los recortes de los artículos aparecidos. Lástima no haberle podido dar una semana más, pero ya está encima la muestra de Roualt, que inauguramos la semana entrante. También, dentro de pocos días, tendremos los afiches polacos, que son muy bonitos y constituyen otra... donación! ¿Cuál será la tercera?
Por supuesto que te extraño, a ti y a Maruja, a quien le darás mis mejores recuerdos. Yo tendría que partir para Alemania el 25 de mayo, y de regreso, quizás pase por Colombia, por el asunto de la exposición de septiembre. De modo que no creo que pueda llegarme a Galicia.
Bueno, Luis, no sé cuándo te llegará esta carta porque andamos con huelga postal. Pero no estamos acostumbrados a la calma. Recibe un fuerte abrazo de tu afmo.

Billy

[Anexo.]
[Mecanografado co membrete:] MUNICIPALIDAD DE LA CIUDAD DE BUENOS AIRES / MUSEO DE ARTE MODERNO.

Buenos Aires, 30 de abril de 1971

Señor Director del Museo de Arte Moderno
Profesor Guillermo Whitelow
Av. Corrientes 1530 (7º)
BUENOS AIRES

De mi mayor consideración:

Tengo el agrado de dirigirme al Señor Director del Museo de Arte Moderno para concretarle, por intermedio de esta carta, la donación de los grabados de mi propiedad, que se han expuesto en las salas del Museo del 13 de abril al 2 de mayo de 1971.
Es mi principal deseo que el patrimonio del Museo cuente con un conjunto coherente de obras mías de las que pueda disponer como mejor convenga, pudiéndolas exhibir a pedido dentro y fuera del país, en su plan de intercambio cultural.
Para registrar las obras en el patrimonio puede servir la lista que figura en el catálogo correspondiente a la exposición, con la descripción pertinente de procedimientos y medidas.

Sin otro particular, y confiando en que se acepte mi donación, provecho la oportunidad para saludarlo muy atentamente:

[Seoane]

1971-04-30
Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Roma
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 30/04/1971


Roma, 30/IV/1971

Queridos Maruja y Luis:

Llegamos a Roma con pocas horas de diferencia con vuestra partida el día 27, cosa que lamentamos muchísimo. Hoy ya tenemos un mensaje de los Burd, que ya están acá, pero aún no nos hemos visto en lo que respecta al hospedero ladrón de que habla Luis, lo hemos encontrado o, si por lo menos no es el mismo, es muy parecido, aunque lo que me parece es que no se trata de ladrones, si no de que aquí las cosas están muy, pero muy caras y que tendremos todos que reconocer que en Argentina (y supongo que en España) por lo menos en este aspecto estamos muy bien. Bueno, queridos, la experiencia que hemos vivido en Grecia es extraordinaria y aunque no pudimos ver la isla de Helios debido a mal tiempo, ni las minas de Olimpia, pero sí vimos este museo con sus famosas metopas. Todo esto unido a un paisaje de locura. (La Arcadia justifica y aclara por sí la creación de pastores tocando bucólicas canciones y las ninfas y faunos persiguiéndose, en fin, la locura). También estuvimos en Istambul –visitando mezquitas– la Azul por una parte y la del Sultán Amhet, además del famoso Topkapi, con los tesoros de los sultanes. Bien, esta carta se empezó el día 30, pero como aquí (igual que en B. A.) el correo está en huelga, no la despacho y sigo el día 5/V/. Estuvimos con Lipa y Esther [Burd] y con los Alberti [Rafael y Maria Teresa], de quienes nos hemos hecho grandes amigos (lógicamente la que estará muy satisfecha con esta relación será la pobre Zinia). Hoy Lipa y Esther [Burd] ya se fueron para Ginebra y nosotros seguimos viaje mañana para Florencia (de donde despacharé esta), Venecia, etc. Aquí hemos visitado muchas cosas que no habíamos visto y también vimos una retrospectiva de [Willi] Baumeister –a quien no conocíamos y que nos pareció muy interesante. Lo vimos en el Museo de Arte, que tampoco conocíamos y que nos sorprendió por la luz y concepción, así como también por la obra que tiene. De Argentina no tenemos noticias, así es que somos felices.

Bien, queridos, hasta pronto y un fuerte abrazo. Un gran abrazo para los Díaz Pardo

Rafael

[Carta manuscrita co membrete:] HOTEL ROYAL / NICE.

Niza-13/V/71

Queridos Luis y Maruja:

A raíz de que al salir de Roma, guardamos su carta en una valija, recién hoy la podremos despachar desde Niza adonde llegamos hoy.

Un gran abrazo de

Rafael
Emma

1971-05-15
Carta de Seoane a Whitelow. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1971 en 15/05/1971


La Coruña, 15 de mayo de 1971

Sr. Guillermo Whitelow
Buenos Aires

Querido Billy:

Recibí tu carta y el modelo que debo enviar y a cuya redacción me atengo, en general. Me alegra mucho que hubiese continuado con éxito la exposición. Antes de hacerla, tenía cierto miedo, pues en el grabado más que en mi pintura, creo, se notan cambios más bruscos, pues siempre fue para mí, el grabado, un género apto para ensayos de muy diversa índole a los que no se atreven, o atrevían, los únicamente grabadores mucho más respetuosos de los cánones.
Cuando te llegue ésta, estarás camino de Alemania, un gran país para ver museos perfectamente organizados. Nosotros acabamos de llegar a Galicia. Volví a ver el Museo de Arte Moderno en Roma, en general, muy bien organizado y el espléndido de Picasso en Barcelona, en el que se aprovechan muy bien los dos palacios góticos. También estuvimos en Madrid unos días. Todos los otros museos de las tres ciudades son conocidos.
Te escribo rápidamente con el deseo de que esta carta salga hoy y te llegue a Buenos Aires antes de tu partida para Alemania. Espero la otra carta que me anuncias con los comentarios que hubiesen aparecido.

Recibe un gran abrazo de Maruja y mío y te rogamos participes nuestros saludos a los amigos comunes:

[Seoane]

1971-05-26
Carta de Seoane a Alberti. 1971
A Coruña
Roma
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Alberti. 1971 en 26/05/1971

La Coruña, 26 de Mayo de 1971

Sr. D. Rafael Alberti
Roma

Querido Rafael:

Nos fuímos de Roma sin poder despedirnos. Hablamos por teléfono la tarde siguiente a nuestra visita y no os encontramos. Lo mismo ocurrió la mañana de nuestra salida de Roma. Os agradecemos mucho, a María Teresa y a tí, las amabilidades que tuvísteis con Maruja y conmigo.
Hablando con vosotros, me referí al Museo Carlos Maside de Arte Contemporáneo gallego, que Díaz Pardo y yo fundamos en El Castro, a unos 12 kilómetros de La Coruña, junto a una de las fábricas de porcelana de las que tambien os hablé. El Museo, muy visitado, posee al año de inaugurado excelentes obras y resulta ser el único en Galicia de ese carácter y dirigido con rigor. Ahora se va a inaugurar una sala de muestras internacionales y de obras de artistas de toda la península, incluímos Portugal, y, para ella, queremos una exposición de grabados y dibujos tuyos. Creo que aún tienes en Barcelona lo que enviaste para la muestra del Colegio de Arquitectos, en este caso podríamos, si tu lo aceptas, trasladar lo que allí tengas a El Castro de acuerdo con Corredor Matheos, si no prefieres enviarnos directamente tu obra grabada. Pensamos que se puede vender bien una parte de la muestra. Si fuese posible organizaríamos tu exposición durante los meses de verano, julio o agosto.
Te ruego me contestes lo más rápidamente posible a esta petición, y, si aceptas, imponnos las condiciones que creas justas.
Un gran abrazo de Maruja y mío para María Teresa y para tí de:



Aparte te enviaré la cabeza prometida de Valle Inclán.

1971-05-28
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 28/05/1971


Buenos Aires, 28 de mayo de 1971

Mis muy queridos amigos Luis y Maruja:

Nunca se van a imaginar la impresión que produjo, que en medio de la gente, se oyera “¡Aída le llaman de España!” Todo el día los estaba recordando y lamentando que no estuvieran aquí; que efluvios tiene el corazón, que llegan tan lejos y cómo [en] una llamada correspondida me habla Maruja. Yo no sé si gritaba mucho, pero sólo sé que emocionada oía perfectamente la voz de Maruja diciéndome sus buenos deseos, de ella y de Luis. Cuando les anuncié a los amigos que ustedes habían llamado, una ovación cerrada rubricó la noticia. Gracias, muchas gracias.
Todos los amigos y todos los familiares nos reunimos en casa, que estaba especialmente adornada con flores, muchas flores y luces todas las luces. La gente lucía sus mejores galas, sus mejores risas y humor: éramos ochenta personas que desparramados por las diferentes dependencias, no se notaban. La fiesta empezó a las 19 y terminó a las tres de la madrugada. Me sentí muy feliz y orgulloso de tener tan y tantos buenos amigos... y su llamada de España me colmó de felicidad.
Por aquí, por Buenos Aires, pasan muchas cosas. Salimos poco, los días son cortos y muy fríos, pero esto no impide que hallamos ido a la inauguración de la donación Santana Mercedes, muy linda, a la inauguración de Calder todo en el Museo de Bellas Artes. Una inauguración de grabados y dibujos de Roualt y de afiches de teatros y conciertos polacos en el Museo de Arte Moderno, muy interesante. Willy estaba muy contento por el éxito de las exposiciones y además la embajada polaca donó todos los afiches, como cien, al museo.
Además vimos una muy pero muy interesante muestra de arte asiático, todas esculturas, en Bonino; una muestra de Soldi en el salón nuevo de Rubbers, muy hermoso, hecho en mármol blanco el piso y las paredes y techos negros; bien iluminados y no sofisticado como el de la calle Florida; otra muestra de Carlos Alonso en una sala nueva de la calle Esmeralda 882; dibujos en tinta y colores sobre un tema de Rembrandt, La lección de anatomía, me ha divertido mucho en esta muestra, está hecha con mucho humor. Y a propósito, un chimento: Alonso se mandó mudar a Italia con una piba de veinte años y colombiana además. Pobre Yvonne, tan linda y tan sufrida... este enfant terrible! Por lo demás, tenemos un gobierno revolucionario, que deshace lo ya hecho para volverlo a hacer de la misma manera, pero con otro nombre: para que vean qué bien estamos, les diré que el pan comible lo pagamos 100$ el kilo, la leche en el mostrador 55$ el litro, los huevos 360$ la docena, la carne... bueno, la carne cualquier cantidad y 1 semana sí y otra semana no! Nosotros que somos un país carnívoro, imagínense! Pero ni así se arregla la economía del país, pero eso sí, vamos a tener la calle más linda del mundo para peatones; la avenida más linda y más ancha del mundo y una plaza de la República más linda del mundo para el paso del tráfico, porque deshicieron la plaza como estaba antes y la volvieron a remodelar. No sabemos donde debemos tomar los colectivos, porque como arreglan todas las calles desvían el tráfico. Díganme, no somos un gran país? Y lo es, nadie, ningún gobierno desde el año 30 lo pudo destruir. Con todo, Buenos Aires es la gran ciudad que yo no cambiaría por ninguna otra ciudad, ni por París. La gente aunque ande muy preocupada, llena de cines de buenas películas, los teatros, los conciertos, la ópera. Y ahora, me gustaría saber algo de ustedes, cómo llegan, cómo encontraron a los amigos y familiares, qué hacen, si Seoane va a hacer alguna exposición. Todo lo que se refiere a ustedes nos interesa, así que escriban...
Saluden a todos los amigos, a Carmen tu hermana, a Matilde, a sus hijos; especiales saludos a Díaz Pardo y los suyos. Muchos cariños y un abrazo grande a Luis y a ti de Schiemberg y uno especial, muy especial para ustedes de

Aída

1971-06-02
Carta de Seoane a Scheimberg. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1971 en 02/06/1971


La Coruña, 2 de junio de 1971

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Después de algo más de un mes comenzamos a escribir carta a los amigos, estamos en deuda con todos. Estuvimos en Roma unos días, paseamos nuevamente por sus calles, volvimos a sentarnos en los cafés de la Plaza Navona, de los de la Plaza del Popolo, y en el Café Grecco, frente al retrato de Búfalo Bill, muy cerca de una pequeña obra de Fortuny. Roma es casi una ciudad muerta, muy bella, en el mes de abril todas sus plazas, las escaleras de la Plaza de España, principalmente, rebosaban de flores, era la primavera. Las flores, las huelgas y los precios la hacían ver como una ciudad viva. Sin embargo, los turistas la pasean, la paseamos, como visitando el pasado, una ciudad asolada por un terremoto, una ciudad que ya no es, como descrita por Juan Rulfo, de Pedro Páramo. Es una sensación extraña la que nos produjo esta vez Roma. Es verdad que existen calles como la Vía Marguta (Carnaby Street) con artículos Pop, pero también esos carabinieri muy finales de siglo y esos ciudadanos que parecen antiguos actores de la Comedia del Arte que hubiesen servido de modelo al hijo de Tiepolo. Barcelona con menos valor que Roma, mucho menos importante, nos dio la sensación de una ciudad más viva, más actual. Pero ya hablaremos de todo esto. Alberti, muy bien, igual María Teresa. Alberti, trabajando mucho, muy interesado por las noticias de Buenos Aires, con un dejo de nostalgia porteña, Parlermo, Castelar, los amigos... AL tanto de cuanto ocurre en ésa por cartas que recibe, por noticias de los diarios, por argentinos que viajan a Roma y van a verle, etc. Hablamos de todos los amigos comunes y, naturalmente, de ustedes. He grabado mucho y estaba muy contento del éxito universal de su poema sobre el juicio de Burgos y, sobre todo, de su divulgación clandestina en España. También de la exposición que le hicieron de sus libros y grabados en el Colegio de Arquitectos de Barcelona. En cuanto a esta ciudad, hemos visto la ampliación del Museo Picasso añadiéndole otro palacio contiguo y que encierra las 700 u 800 obras que donó últimamente y que estaban depositadas en casas de familiares de él desde hace muchos años. Queda un Museo extraordinario que la ciudad muestra con verdadero orgullo. Aparte de la obra grabada que poseía y a la que siempre se le añaden nuevos grabados enviados por Picasso, está la serie completa de Las Meninas. Las Meninas y las obras de las primeras épocas hasta el cubismo con inclusión de los cuadros cubistas que pintó en sus viajes a España y alguno nuevo de la serie de El pintor y la modelo.
Bueno, esto es todo por ahora. Continuaremos escribiendo. Por favor, contesten ustedes. Un gran abrazo para todos los amigos y uno grande para Aída y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1971-06-02
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1971 en 02/06/1971


La Coruña, 2 de Junio de 1971

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Hace casi mes y medio que salimos de ahí y no hemos escrito a nadie, no únicamente por pereza, sino porque si verdaderamente teníamos algo que decir queríamos hacerlo con calma. Estuvimos en Roma donde todo es muy caro, todo allí subió muchísimo, y está inquieta políticamente con múltiples problemas sociales y con huelgas de todo tipo. Nos tocó cargar y descargar desde el avión hasta las puertas del aeropuerto nuestro propio equipaje, introduciéndolo y acondicionándolo a la llegada y salida de Roma. Había, como en Buenos Aires, huelga de correos, etc. A pesar de todo la ciudad continúa siendo una ciudad muy bella con flores a finales de abril en la escalera de la Plaza de España y en todas las plazas, la del Popolo, Navona, donde vendedores ambulantes hacen volar palomas artificiales y muchos pintores exponen sus marinas, paisajes ciudadanos y figuras de mujeres para el turismo. Un turismo que se detiene mucho más ante las obras de estos pintores que en la Capilla Sixtina. Pero todo esto es tema para conversar con calma.
En Barcelona hemos visto el extraordinario Museo Picasso ampliado con las 700 u 800 obras que donó últimamente y que estaban depositadas en casa de su familia en la ciudad y donde se encuentran dibujos, acuarelas, pequeños óleos hechos en su época de La Coruña. Barcelona es una gran ciudad y se aprecia el amor de sus habitantes por ella.
Del encargo del Instituto A. del C. G.1 no pude hasta ahora concretar nada. Tengo que escribirle a Martínez Lamela sobre él y lo haré tan pronto tenga noticias que enviarle. Todo aquí es muy lento, y es muy difícil de romper la pasividad de las gentes. Tenemos que conseguir permisos, y al delegado de Monumentos Nacionales, no recuerdo ahora el título del cargo, no pude verlo pues lleva como veinte días fuera de La Coruña. Tampoco logré saber aún el costo de las reproducciones. Por favor le dice a Martínez Lamela que estoy preocupado por eso y que le escribiré, quizá dentro de una semana sobre estas cuestiones.
En este mes debemos renovar el alquiler de la caja del Banco de Galicia, termina el día 30, ¿nos haría usted el favor de hacerlo? Hasta el momento no comencé a trabajar en serio. Temo que me esté ganando la apatía general del país. Galicia resulta como una región encantada de la península, las gentes andan como sonámbulas, desganados y esperando quizá que alguien las desencante. Es muy bella y está muy abandonada.
Por favor escríbame aunque sea unas pocas líneas. Queremos saber algo de Buenos Aires. Saludos al matrimonio Martínez Lamela y a Carmen y usted el abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1. Refírese ao Instituto Argentino de Cultura Gallega do Centro Galego de Bos Aires.

1971-06-04
Carta de Seoane a Sofovich. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1971 en 04/06/1971


La Coruña, 4 de junio de 1971

Sr. D. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Queridos Elsa y Bernardo:

Estamos en La Coruña desde hace aproximadamente veinte días. Gozamos de la lluvia, de la niebla, del fresco de la primavera y vemos desde las ventanas un mar acerado. Estuvimos en Roma, Barcelona y Madrid, nada más. En Roma, entre muchas visitas a museos y lugares consagrados, volvimos a sentarnos en la Plaza Navona, esa plaza bellísima donde se concentran pintores ingenuos, vendedores ambulantes de juguetes, la paloma que vuela desconcertando a las verdades palomas y a los turistas. Y volvimos al Café Grecco donde está el retrato de Búfalo Bill, que seguramente fue a ese café a fines de siglo, cuando al Café Grecco comenzaba a vivir los recuerdos y aumentar los precios de los años del romanticismo, de los artistas que habían hecho tertulia alrededor de sus mesas y Búfalo Bill disparaba desde un caballo de circo y enlazaba supuestos comanches. ¡Qué bella época ese final de siglo europeo! Paul Klee describe en su diario los caracteres físicos de las bailarinas y tonadilleras de moda en Europa, la Bella Otero y Cleo de Merode. Los anarquistas atentaban contra el Zar, el rey de España y los Presidentes de la República Francesa, y los dibujos satíricos se reían del Papa, de los reyes, del mundo... Pero luego de Roma, de una Roma con más huelgas que en Buenos Aires, nos hemos venido a Barcelona donde gozamos del Museo Picasso ampliado a otro palacio vecino y con toda la obra, 700 u 800 óleos, dibujos, acuarelas, etc., que tenía en Barcelona, donada por él al Museo. Creo que hoy no se puede conocer bien a Picasso sin venir a verle a esta ciudad que además da gusto vivirla con su barrio gótico, su barrio chino, para quien se atreva a entrar en él y las espléndidas ramblas sin contar con sus monumentos y con algunos que rodean a la ciudad. Anduvimos por Madrid bastante cansados, estuvimos con algunos amigos, no hemos podido ver a todos y ya estamos en La Coruña, en mi caso empezando a trabajar. Tengo alguna exposición en proyecto. De ahí no sabemos más que las calamidades que describen los corresponsales de los diarios españoles y las noticias guerrilleras que transmiten las agencias. Nos gustaría mucho saber algo más, sobre todo quisiéramos noticias de los amigos. Nos gustaría que dedicasen una media hora el sábado o del domingo a contarnos lo que ocurre en ésa y lo que hacen todos. En Roma, encontramos todo muy caro. Una gran diferencia de precios con España. Los esperamos. Verán maravillas casi desconocidas del turismo en arquitectura, monasterios, castillos, etc., y hasta es posible que les inviten a desencantar el hada de alguna fuente o de un río, y que los pequeños trasnos (diablillos) juguetones les hagan trastadas por el placer de reírse. Los fantasmas están en todas partes. Si la emigración continúa, pronto será Galicia como el barco holandés errante.

Escríbannos. Un fuerte abrazo de Maruja y mío para Claudia, Pablito y ustedes dos:

[Seoane]

1971-06-04
Carta de Seoane a Anita e Enrique Goldstein. 1971
A Coruña
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Anita e Enrique Goldstein. 1971 en 04/06/1971


La Coruña, 4 de Junio de 1971

Arquitecto Enrique Goldstein y señora
Buenos Aires

Queridos Anita y Enrique:

Después de unos veinte días dedicados a Roma, Barcelona y Madrid, un itinerario de español renacentista, estamos en La Coruña gozando de nieblas y lluvias y de un mar extraordinario color de acero cuyo horizonte se pierde en la niebla. Volvimos a ver muchas cosas de Roma, entre ellas nuevamente el Museo de Arte Moderno con algunas piezas realmente extraordinarias y del que creo hablamos alguna vez, pues está reformado desde hace alrededor de tres años o quizá cuatro. Algunas piezas impresionantes del futurista Boccioni, sobre todo su escultura y las últimas novedades muy envejecidas, a muy pocos años de haber sido ejecutadas. Díaz Pardo acaba de construir un robot que me parece más interesante que gran parte de esas piezas, es figurativo, canta canciones comprometidas y toca el violín. Estos días les envió a ustedes el juego que Enrique había diseñado hace algunos años para hacerlo en Magdalena y que se hizo aquí. Quedó muy bien y es además muy original. Creo que debiera diseñar algún otro, es una experiencia importante. Por mi parte, empiezo a trabajar. Hasta ahora no tuve demasiadas ganas, es necesario al cambiar de país, de clima, de luz, etc., volver a adaptarse. Lo mismo me ocurre en Buenos Aires, cuando regreso, tardo quince o veinte días en volver a la trabajo normal, incluso las primeras obras que hago no me satisfacen. Esta vez pienso grabar mucho, todo lo que pueda, pues tengo, es casi seguro, una gran exposición en Madrid el próximo invierno.
Hoy escribo poco con la esperanza de que ustedes me contesten enviándome noticias de esa, las opiniones de ustedes y de los amigos sobre lo que está sucediendo políticamente en esa, sobre exposiciones, creo que es muy importante la de Calder* y sobre la vida cultural de Buenos Aires que afectan a la ciudad y al país entero.
Por favor, contesten las cartas. Vamos a pasar bastantes meses aquí y necesitamos saber de todos los amigos de esa, de todos ustedes.

Un gran abrazo para los amigos comunes y para Anita y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1971-06-08
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1971
A Coruña
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1971 en 08/06/1971


A Cruña, 8 de xunio de 1971

Sr. D.
Fernando Pereira
Montevideo

Querido amigo:

Levamos eiquí en Galicia unhos quince días. Non poiden, pois, escribirlle antes. O seudónimo do libro que teñen vostedes pra editar corresponde ó poeta que pensabamos. Creo que deben editalo si non o fixeron xa. Faleilles de vostedes a María Victoria Armesto e penso que non deben deixar de invitala. Galicia está quedando deserta. No mes de abril emigraron dos arredores de A Cruña cinco mil persoas, homes e mulleres. Falei con Díaz Pardo do asunto das porcelanas e díxome que non se preocupen, que arranxen vostedes todo coma as circunstancias os obrigue.
Eu penso estar eiquí por uns meses. Escríbanme por calquer asunto en que eu poda intervir.

Un saludo a tódolos direitivos do Patronato e ós amigos, e vostede reciba unha aperta con saúdos prá súa dona, do seu amigo:

[Seoane]

1971-06-09
Carta de Seoane a Nehmad e Lublin. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Nehmad e Lublin. 1971 en 09/06/1971


La Coruña, 9 de Junio de 1971

Sras. Julia Lublín y Ruth Nehmad
Buenos Aires

Queridas amigas:

Pasó ya un mes y medio desde que salimos de Buenos Aires y tardamos mucho en escribir a todos los amigos, pero ahora empezamos a hacerlo regularmente. En todo este tiempo no hemos sabido casi nada de ahí como no fuesen las noticias poco alegres, referidas a política, atracos, atentados, etc., que publican los diarios de aquí con comentarios un poco optimistas de sus corresponsales. Solo tuvimos noticias de Emma y Rafael, que debieron haber vuelto desde Italia, y dos cartas de Billy en las que me participaba del éxito de la exposición y de que iba a enviarme unas críticas que no me envió. Sospecho que ahora debe estar en Alemania. También me decía de la exposición de homenaje a Rouault y de la de afiches polacos. Por mi parte, estoy comenzando a trabajar en algunas piezas de porcelana y en nuevos grabados. Estuve también estudiando la organización de la exposición de porcelanas de Sargadelos en El Triángulo. Hice una selección de unas veinte obras que comprende naturalmente muchas más piezas. Algunas de esas obras tienen un metro o casi un metro de alto y otro tanto aproximadamente de largo y son insospechadas, incluso para Julia que había visto algunas el año pasado, por ejemplo, la serie de las celosías, o de las piernas. La exposición puede constituir un éxito. El costo de todas las piezas seleccionadas es aproximadamente de unos 350.000 pesos argentinos (pesos viejos). A Díaz Pardo le gustó mucho la idea y por mi parte estoy seguro que se venderá todo, pues resulta muy barato si uno tiene en cuenta los precios de Churba y Rosenthal. Tenéis que contestar con respecto a esto, pues, de llevarse las piezas, deben ir por barco y ahora no hay muchos a América del Sur lo que significa más tiempo para hacerse cargo de las piezas. Debe pensarse también en la demora que puede haber en la aduana. De esto, naturalmente, yo no sé nada.
Enviarnos a Maruja y a mí noticias de Buenos Aires de cualquier tipo, políticas, artísticas, movimiento en las galerías, en los museos, etc., estamos deseando tener noticias de esa. Aquí desde que llegamos llovió casi todos los días y el mar está mucho más tranquilo que el año pasado cuando estuvieron aquí Julia y Delia. Algunas gentes que sólo aceptan para su felicidad a un sol constante y monótono no pueden aceptar este clima. Nosotros sí. Por mi parte, gozo de la niebla, la lluvia menuda y el mar picado. Todas las montañas están verdes y amarillas de flores y el mar tiene color de acero.
Por favor, escriban. En todas las galerías, creemos que siempre hay tiempo de 4 a 6.

Saludos y abrazos para todos los amigos, para Josef, para los hijos de ambas, para Any, y para vosotras dos de Maruja y de:

[Seoane]

1971-06-09
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1971 en 09/06/1971


La Coruña, 9 de Junio de 1971

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos Emma y Rafael:

Os suponemos de regreso de Europa, satisfechos del viaje y contentos a la vez de haber regresado a Buenos Aires, como así ocurre. Aquí recibimos una carta que nos enviasteis desde Francia y escrita en Roma con membrete del Hotel Victoria y la viñeta de la loba alimentando a los demócratas cristianos. Nos alegramos mucho de vuestras experiencias en Grecia y Turquía, las que nos contáis en la carta, y también de que os hubieseis hecho amigos de los Alberti. Nosotros lo pasamos muy bien en Roma, menos en la parte que nos correspondió de carga y descarga del equipaje en los aviones en que viajamos y el correspondiente traslado de valijas. Siempre hemos llegado a Roma con huelgas importantes y no podía ser una excepción este último viaje. Volvimos a estar en todos los sitios donde habíamos estado. Vimos el anuncio de la exposición de Baumaister, pero no podíamos esperar a su inauguración, como no pudimos esperar vuestra llegada, pues traje los días muy contados hasta llegar a Galicia y, además como vosotros observasteis, Roma está muy cara. Desde luego aquí, hasta ahora, también todo sube, está más barata que Italia. En Barcelona, vimos la ampliación del Museo Picasso en el Palacio Gótico unido al que habían convertido en primer museo, con las 800 obras aproximadamente que Picasso tenía en Barcelona de las primeras épocas hasta el año 25, creo que el 25, y resultan sorprendentes estas últimas obras, aparte de la serie de Las Meninas, de los paisajes con palomas y de la colección completa de grabados que ya conocíamos. Es un Museo extraordinario. Además vimos el estupendo mural de Miró hecho en cerámica en colaboración con el ceramista Artigas, para el aeropuerto de Barcelona. Una exposición de Le Parc que estaba celebrando en una galería céntrica, etc. En Madrid, volvimos, como en Roma, a los mismos sitios que nunca, como se sabe, se conocen del todo, siempre se sorprende uno de encontrar novedades que estaban en ellos, pero en las que no nos habíamos fijado y nos parece sorprendente haber pasado de largo sin haberlas visto.
Ahora estamos instalados en La Coruña y me paso el día pensando en todo lo que tengo que hacer de aquí a octubre o noviembre. Debo hacer unas cuantas piezas de porcelana: grabar, pintar, etc. No sabemos nada de nadie de ahí. Esperamos a escribir cartas a los amigos en estos días. Hasta ahora sólo hemos estado organizándonos. Llueve todos los días, una lluvia elegante, fina y las nieblas, algunos días, acerca los horizontes a pocos pasos nuestros. El paisaje está bellísimo, verde y amarillo de las flores de la retama y del tojo. El mar tiene el color del acero. Parece que este invierno hubo bastantes muertos en naufragios por temporales, aquí mismo en la costa de la ciudad.
De la Argentina se viene publicando mucho en los diarios de Galicia; sabemos casi todo en cuanto a política general, renuncias de ministros, atentados, atracos, etc., pero, naturalmente, no sabemos nada de los amigos. Esperamos que todos nos contesten las cartas y nos cuenten cosas de ahí. Sabemos también de exposiciones, las de Calder, de las del Museo de Arte Moderno, etc. Los Díaz Pardo os recuerdan con cariño y quedaron muy decepcionados de que no hubieseis venido a Galicia. No sabemos cuándo, quizás en alguna carta le hemos dicho que vendríais. Os envían abrazos.

Nosotros, también desde una tierra fantasmal, muy fuertes, para Emma, Rafael, Carlos y Eduardo:

[Seoane]

Por favor, escribir.

1971-06-10
Carta de Seoane a Varela. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1971 en 10/06/1971


La Coruña, 10 de junio de 1971

Sr. D. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Querido amigo:

Llevamos un mes en Galicia, muy poco tiempo para comentar nada nuevo. Todo está lo mismo que hace un año o, seguramente, un bastaste peor. Solamente, en el mes de abril de los alrededores de La Coruña salieron cinco mil emigrantes. En los últimos diez años, han emigrado, según las estadísticas, 2 millones de españoles, la mayoría naturalmente gallegos y del sur de España. Otras estadísticas afirman que hay ocho millones en situación de pobreza, que el 5% de los más ricos poseen casi el 20% de la riqueza nacional, que sólo el 6% de los estudiantes son de origen obrero, que el 94% de los españoles han alcanzado en enseñanza únicamente el nivel primario y que hay un déficit de millón y medio de viviendas, naturalmente, en esta estadística no cuenta el estado de ruina de la vivienda rural. Estas estadísticas son de una organización católica, Cáritas. A las gentes de nuestra generación se las encuentra generalmente resignadas. Los pocos que se salvan son algunos de nuestros amigos. Esto parece el pueblo mexicano de Pedro Páramo. Quizá exagere, no lo sé, es mi impresión de este mes que llevo aquí. Dieste y Carmen muy bien, trabajando los dos, Carmen con su inspección y Dieste escribiendo ensayos. Envió un libro últimamente a una editorial de Madrid y está a punto de reeditar Os arquivos do trasno. Díaz Pardo ha hecho una serie de obras espléndidas para Sargadelos, pero anda agotado. García Sabell lo revisó estos días y le encontró una especie de agotamiento cerebral. Mimina tampoco está muy bien de salud. A Paz Andrade lo he visto en Madrid, tampoco está bien, lo mismo que Álvaro Gil. Con Fole estuve en Lugo. Conversamos durante tres horas, nos referimos siempre a nuestra época de Santiago y un poco a los problemas de América del Sur y Centro en los que está muy interesado. Te recordamos con Fole y con todos, también con García Sabell con quien estuve por segunda vez anteayer. En cuanto a Galicia, a su paisaje, está muy bella. Las montañas están cubiertas del amarillo de la flor del tojo y el verde se ha hecho más severo con el abandono de las tierras por falta de brazos. Los lobos dan motivo para nuevas leyendas y aumentan los caballos salvajes. Parece ser que la pobreza económica desarrolla la belleza de los paisajes y la imaginación de los que se van quedando. Por mi parte, trabajo y acabo de aceptar hacer un monumento a los emigrantes en La Coruña, junto al mar, en el Orzán. Lo acepté porque lo dedico a los emigrantes y al pueblo de La Coruña, como Picasso y Miró aceptaron las propuestas del ayuntamiento de Barcelona y han hecho sus murales o nutren sus museos.
Bueno, estoy es todo por hoy. Por favor, escribidnos alguna carta. Queremos saber noticias vuestras, si estáis en la nueva casa. Si le pusisteis marco al Pobre Cristo y si has hecho el poema que me debes.

Un abrazo de Maruja y mío para Marika y para ti, con saludos para todos los amigos comunes:

[Seoane]

Dile a Marika que entregamos todos los paquetitos que nos dio menos el de Gurméndez que no sabíamos su dirección, tampoco estaba en la guía de Madrid y tampoco la sabía Azcoaga, así que lo llevaremos de vuelta.

1971-06-10
Carta de Seoane a Palmás. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1971 en 10/06/1971


La Coruña, 10 de Junio de 1971

Sr. D. Ricardo Palmás
Buenos Aires

Querido amigo:

Llevamos un mes en Galicia y nuestros únicos viajes han sido hasta ahora a Sargadelos y a Santiago, aparte los alrededores de La Coruña. Empecé a trabajar, y, ahora, el Ayuntamiento de La Coruña, me acaba de encargar un monumento a los emigrantes que estará situado en La Coraza del Orzán, junto a Riazor. Lo acepté, pues hacer un monumento con ese tema en una ciudad no es colaborar con una política determinada, y siguiendo además el ejemplo de Picasso y Miró en cuanto a la ciudad de Barcelona. Se trata de mi homenaje, el que yo puedo hacer, al pueblo coruñés y a los emigrantes.
No sé nada de Buenos Aires más que las noticias repetidas hasta el cansancio en los periódicos de aquí, de las entrevistas de los comandos peronistas con Perón y de la política de Lanusse. Nada dela vida cultural de Buenos Aires, de exposiciones, teatro, cine, etc. Aquí vamos algunas tardes a ver alguna película del oeste filmada por italianos en Almería, no hay nada más que ver, o exposiciones de pintura una o dos, que se suponen impresionistas. Dentro de poco ni eso. En el mes de abril emigraron 5.000 personas solamente de los alrededores de La Coruña. Mientras en esa, en la colectividad los que tienen un órgano de prensa en las manos no hacen nada, no mantienen una política de hoy, de acuerdo a las actuales circunstancias de Galicia y del mundo, ni dejan de soñar imposibles. Desde Barcelona y Madrid me hablaron de usted, desde Losada, Patiño, los Rey, hasta aquí en La Coruña, aparte de Díaz Pardo y otras gentes a las que causó muy buena impresión y quedaron siendo sus amigos. Las gentes en Galicia andan también muy disueltas, se ven de conferencia tardía en conferencia tardía, en alguna exposición o en la calle casualmente. Nadie piensa en cambiar impresiones sobre cualquier tipo de cuestiones, en todo caso se limitan a participarse lo que hacen en la soledad de sus casas. Es como si no tuviesen esperanzas de nada. Dejan transcurrir la vida como caiga.
Bueno, le ruego que me escriba y que me dé noticias de esa. Estamos deseando tenerlas. ¿Terminó la carrera? Un saludo de Maruja y mío para los Martínez Romero, Pérez Prado, etc., y usted reciba el abrazo de:

[Seoane]

1971-06-10
Carta de Seoane a Guber. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Guber. 1971 en 10/06/1971


La Coruña, 10 de Junio de 1971

Sr. Ingeniero José Guber
Buenos Aires

Querido amigo:

Hace aproximadamente un mes y medio que salimos de ahí. No hemos escrito a nadie, recién comenzamos a hacerlo. Un poco antes de nuestra partida de Buenos Aires, en Ezeiza, nos entregaron la taba que ustedes nos obsequiaron y que agradecimos mucho, ahora tendremos que aprender a jugarla. Estuvimos en Roma antes de venirnos a Barcelona, Madrid y Galicia, viviendo unas cuantas huelgas simultáneas que nos permitieron no extrañar demasiado Buenos Aires, entre ellas una de correos que nos convenció de la inutilidad de escribir cartas y tarjetas, pues coincidía además con la huelga de correos que acabamos de dejar ahí. La ciudad estaba como a finales de abril, muy bella, la Plaza de España rebosaba de flores y de hippies y los dueños de las trattorías habían subido sus precios desde nuestro último viaje. En Barcelona, vimos el Museo Picasso ampliado, extraordinario, así como el de Arte Románico y el Museo Marés de esculturas, y también una exposición de Le Parc. En Madrid, volvimos a ver nuevamente los grandes museos, paseando las mismas calles de otras veces. En Galicia, estoy trabajando y gozando de la niebla, de la visión de un mar tormentoso de color acerado y, cuando salimos de la ciudad, de la enorme cantidad de matices de verde de las montañas.
Pensamos, sin embargo, en Buenos Aires, lamentando habernos perdido la exposición de Calder y no poder ver el primer ejemplar definitivo del objeto que hice para Wobron S.A. Estamos esperando verlo en el pequeño Museo, cuya dirección le hemos dejado. Nos gustaría mucho que nos escribiesen diciéndonos cómo quedó.

Y por hoy nada más, reciban ustedes dos, Rebeca y usted, los saludos de Maruja y míos:

[Seoane]

1971-06-11
Carta de Seoane a Baudizzone. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Baudizzone. 1971 en 11/06/1971

La Coruña, 11 de Junio de 1971

Dr. Luis M. Baudizzone
Buenos Aires

Queridos Elena y Baudi:

Llevamos algo más de un mes en Galicia y empezamos ahora a escribir cartas a los amigos. Estuvimos antes en muy pocos sitios: Roma, Barcelona y Madrid. Roma estaba espléndida con algunas de sus plazas cubiertas de flores y hippies, luciendo, para el turismo internacional, sus mejores huelgas, entre ellas la del personal del aeropuerto, lo que nos obligó a cargar nuestros propios bultos y acondicionarlo incluso en la bodega del avión. Lo pasamos muy bien en Roma volviendo a ver los y mismos monumentos museos ya vistos, lo mismo que en Madrid y Barcelona. En esta última ciudad estuvimos en el Museo Picasso ampliado a un palacio vecino y con las 800 obras que Picasso donó de sus primeras épocas. En La Coruña estoy trabajando y gozando de su clima, chubascos, lluvias, lloviznas –según la clasificación corriente– niebla y mar acerado con marejadillas, es un eufemismo meteorológico, que a veces terminan en tormentas; se trata del verano. Aquí recibimos la visita del Dr. Barbero y su esposa. Les acompañamos por la ciudad y les llevamos a un puertecito de pescadores cercano a La Coruña. Tenían muy poco tiempo y no pudieron ver demasiado. A las pocas horas iban a Santiago y Pontevedra para irse al día siguiente a Portugal. Sentimos mucho la noticia de que no pensábais venir a España sino pasar un tiempo en Bahía. Lo Lamentamos. En Madrid estuvimos con Freitas , muy bien, formal, como corresponde a un diplomático, y nos preguntó mucho por vosotros y todos los amigos. Lidia estaba en Brasil. Ahora ya está en Madrid pues recibimos una carta de ella ayer. Van a venir por Galicia a pasar unos días en el mes de Julio. Esto es todo. Necesitamos noticias de Buenos Aires. Por favor contestar las cartas. Nosotros os daremos otro tipo de noticias en alguna próxima.
Recibid un fuerte abrazo de Maruja y mío:

1971-06-12
Carta de Seoane a Payró. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Payró. 1971 en 12/06/1971


La Coruña, 12 de Junio de 1971

Sr.
D. Julio E. Payró
Buenos Aires

Mi querido amigo:

No sé por donde comenzar. Quizás lo haga por el principio como parece debe ser. Estuvimos unos días en Roma. La ciudad estaba llena de flores, en la Plaza de España flores y hippies. Volvimos a ver todo lo visto. Nos sentamos más de una vez en uno de los cafés de la Plaza Navona, una de las más bellas de Italia, frente a cuadros pintados para vender al turismo, vendedores de caramelos, de juguetes, etc., viendo volar palomas artificiales que lanzaban al aire algunos de esos vendedores y mirando para las fuentes y las casas que teníamos enfrente. Cuando no descansábamos en esta plaza lo hacíamos en algún café, el Grecco, aquí nos sentábamos frente a un Fortuny que hay en una de sus paredes, entre tanto dibujo y cuadro del siglo XIX, o frente al retrato de Búffalo Bill de cuando éste pasó por Roma empleado de un circo para cabalgar y tirar el lazo como en las praderas o montañas del oeste de Estados Unidos. A mi, Roma me encanta, y Alberti, de orígen florentino, creo, está allí como en su salsa. Está haciendo un notable alfabeto grabado. De Roma nos fuímos a Barcelona donde vimos la ampliación del Museo Picasso con las 800 obras que tenía depositadas en casas de familiares suyos en España, dibujos, acuarelas, óleos, grabados de todas las épocas aproximadamente hasta el año 25. Resulta un Museo extraordinario. Pienso que se podrán hacer otros museos Picasso pero ninguno tendrá la riqueza de éste de Barcelona, que constituya tan verdadera historia de su evolución. El palacio que estaba pared por medio del que constituía el antiguo Museo Picasso es igualmente bello y los arquitectos del Ayuntamiento de Barcelona supieron incorporarlo muy bien. Resulta uno de los mejores museos de Europa. Se abrió en esta ciudad otro museo. Museo de Calzado antiguo. Realmente Barcelona es extraordinaria y la gente argentina se siente muy a gusto en esta ciudad. En Madrid todo está lo mismo en cuanto a Museos pero se han abierto muchas galerías de arte. Existen actualmente como unas cincuenta. Y Galicia está lo mismo, aumenta en fantasmas. La gente se marcha a trabajar a otros países de Europa. Cuando pueda, tenga libertad para orientarse económicamente, la dejen, será como un país del Báltico, no le faltan nieblas y sus habitantes son igualmente pacientes, liberales y trabajadores. Por otra parte en toda la tierra gallega abundan los diablillos juguetones, las hadas y un batallón de santos que resultaron apócrifos según la sección del Vaticano dedicado a estas cuestiones, pero una parte del pueblo continúa creyendo en ellos y en los misteriosos milagros que les hicieron santos. Desde luego yo simpatizo con estos santos desterrados de las listas del Vaticano, santos a partir de ahora desterrados, vagabundos a quienes van a mirar de reojo los otros santos, una especie de santos burgueses que disfrutan de todas las oraciones, representaciones, aderezos y otras prerrogativas eclesiásticas.
De Buenos Aires no sabemos más que las noticias de atracos y conversaciones peronistas-gubernamentales que aquí se publican. Lamentamos no haber podido ver la exposición de Calder. Nos hubiese gustado verla. Nos gustaría que nos enviasen algunas noticias.

Un gran abrazo de Maruja y mío para María Inés, Silvia y usted:

Luis Seoane

1971-06-13
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 13/06/1971


Baires, 13 junio de 1971

Queridos Luis y Maruja:

Recibimos v/ carta, hermosa y en la noche de este domingo, luego del Ranelagh invernal, aquí estamos contestándola. Baires y el país no tienen trasnos que jueguen simplemente para reírse, pero sí los tiene para jugarles malas pasada a la “sociedad” y al “poder”; no sé qué noticias se publican allí y como se publican, pero ya es bastante que aparezcan, porque en aquel viaje ya remoto que hicimos, no encontrabamos ninguna en los diarios de los varios países que gozamos. Aquí entramos en una etapa de Robin-Hoodes criollos; en Rosario, se rapta a un cónsul americano, a la vez gerente del frig. Swift local, y en lugar de pedir las compensaciones o liberaciones a las que estábamos acostumbrados hasta ahora, se negoció el canje simplemente por $25.000.000 m./n. en alimentos y ropas para los obreros del establecimiento y útiles escolares para las escuelas de la zona; mientras se tramitaba y materializaba el acuerdo con gran eco en la prensa y la televisión, que mostraban masas jubilosas recibiendo frazadas, salchichas Swift, cuadernos y lápices, cejijuntas tropas con perros amaestrados recorrían bañados buscando al desaparecido y este aparecía en el parque Independencia, cerca del Museo Castagnino.
El viernes 11, dos falsos policías, con un simple ardid, liberaron a cinco mujeres que estaban detenidas en Córdoba desde la época del episodio de La Calera. A todo esto, la inflación es galopante e inútil porque se produce en medio de una paralización económica general. No obstante, nuestro maravilloso Baires tiene estupendos conciertos todas las noches; excelentes películas por ver; Tristana de Buñuel, Metelo con libro de Pratolini y una película americana ubicada en los “veintes”, con una familia de pistoleros compuesta por una madre y cuatro hijos a cada uno de los cuales su aguerrida progenitora conforme se comportaran con éxito y valentía en las faenas encomendadas, premiaba con un cálido incesto; no hay buenas exposiciones y Bonino inaugura el próximo miércoles la muestra de la colección de grabados Benson & Hedges, (la conocida marca de cigarrillos que lanzaron por primera vez al mercado los cigarrillos de 100 mm) son obras seleccionadas de la bienal del grabado latinoamericano de San Juan de Puerto Rico, la selección incluye a R. Forner, Berni y algún otro argentino.
Agrego dos recortes con notas de su retrospectiva y, aunque nosotros no lo hemos visto, me dicen que en un documental que se está pasando en estos momentos en todos los cines de Baires, hay una nota extensa e interesante de su exposición en el M. de Arte Moderno. Nosotros estamos muy bien, a mí me ha ido estupendamente bien en el trabajo profesional vinculado al diario en el que he sido designado apoderado general y abogado jefe, pero todo eso no logra aminorar la profunda envidia que le tengo por su visita al nuevo museo Picasso de Barcelona, ni siquiera me sirve para suavizarla un estupendo tomo con maravillosas reproducciones de prácticamente todos los affiches de Picasso; de cualquier manera, me curaré la envidia más o menos entre septiembre y octubre, y luego iremos a visitarles algunos días para recorrer con ustedes las rías y los castillos y fotografiar algún hada y no la fuente, o un trasno entre Maruja y Chola. Estuvimos con los 70 años de Aída, rodeándola con todos los amigos de tantos años, fue una fiesta llena de cariño a la que no faltó el de ustedes por milagro de eso que llaman el milagro de las comunicaciones modernas. Pronto cumpliré yo 60, y, aunque no los siento, me dan bastante fastidio. También visitamos en su taller a Tove, que nos devolvió el encuentro tomando café en casa; me impresionó bastante saber por ella que allí estaba depositada y polvorienta toda la obra de Arranz, (con s o con z?). Es bueno el relato de Maruja a propósito del aeropuerto de Roma, allí faltó un Seoane dibujándole en el momento de depositar las valijas él mismo en el avión; el comentario al dibujo, siempre en forma de orla, podría haber sido: “Artista contra el derecho de huelga”.
Mis queridos amigos, son las 11:30 de la noche y me muero de sueño, además, aunque hay huelga en Tribunales, por los bajos sueldos, desde luego; mañana lunes tengo toneladas de escritos que hacer y, en alguno de ellos, tengo que pensar en introducir algún trasno contra el contrario, de esos que me den risa a mí y no al otro. Un abrazo fuerte para los dos y hasta próxima carta y hasta pronto.

Bernardo

1971-06-13
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 13/06/1971


Bs. As., 13 de junio 1971

Mis queridos Maruja y Luis:

La carta de ustedes nos llegó ayer, sábado luminoso; tomábamos café y estábamos contentos porque hacíamos proyectos de corto y largo alcance. Los inmediatos, una gran fiesta el sábado 3 de julio festejando los 60 de Bernardo. Sólo faltarían ustedes y de verdad lo notaremos todos. Los mediatos, un viajecito, en vista que nos ha sonreído la suerte que desde el punto de vista económico nos tenía en el purgatorio. En eso, llegó la carta de ustedes. Realmente, participaron de nuestra alegría como si estuviéramos juntos. Estamos hermoseando el departamento para tales festejos: hay hermosas cortinas naranja, aire acondicionado, un gran macetón de Tove junto al ventanal, cuadros desplazados por las cortinas y ubicados sobre la estufa. En fin, hay ambiente de fiesta.
Bernardo me gano de mano con las noticias más importantes, pero no me achicaré. La fiesta en lo de Aída fué emocionante, alegre y triste a la vez. Yo diría bastante patética, ya que Aída agradeció con la voz estrangulada y lágrimas, a la vida, el haberle dado amigos, hijos, a Scheimberg. En fin, estaban viejitos, así los vi tal vez por primera vez y, por lo tanto, vulnerables.
Te diré, Maruja, que hasta que llegaron los jóvenes el desfile de ancianos era tal que con Bernardo estábamos bastante desesperados. Después se arregló la cosa. Casi no hemos visto otra gente. Muy de pasada a Enrique y Anita. Están bien. Enrique muy bien anímicamente. No sé si tanto con respecto a su enfermedad.
Hemos ido al Colón (porque ahora Clarín nos provee de palcos). Escuchamos una orquesta holandesa maravillosa, les diría, la perfección matemática y una ópera Sansón y Dalila, esta última, para acercarnos a ese género que yo casi no conozco. Algo nos interesó, pero no es como para reincidir enseguida.
Nuestro micromundo marcha bastante bien con las alternativas que provienen de la adolescente. Me refiero a la “agresividad generacional” interpretada y dirigida por Claudia. Claudia estudia estupendamente bien, logra grandes triunfos en francés (se recibe este año y le aseguran puesto de profesora en la Aliance), pero nos desprecia por burgueses. Esta es una interpretación nuestra, la más suave. Tal vez no sea así, pero la sufrimos, especialmente yo, como pueden imaginarse. Pablo, en cambio, pasa por una etapa maravillosa, se interesa por todo, conversa con nosotros, realmente, nada le es ajeno de lo nuestro y de todo lo que lo rodea.
Hoy estuvimos en Ranelagh, después de dos meses, porque mamá se operó por fin de la vista y esto trastornó todo. Fue una operación delicada, pero está estupendamente bien y recuperó un ojo. Les decía que encontramos Ranelagh vestida de invierno, pero bastante verde, sin embargo. Pomelos y limones en cantidad. El camino muy avanzado, y sobre la ex-casa de ustedes, un cartel de SE VENDE. Inmediatamente, algún de esos geniecillos (estoy segura que en el golf los hay) nos enloqueció y comenzamos Bernardo y yo un delirio e grandezas que duró hasta el café. Después de beber un delicioso café con agua de pozo, reaccionamos y nos libramos del influjo. Naturalmente que ya ustedes se dieron cuenta; “compramos nosotros”, dijimos. Había facilidades. Volteamos el ligustro, adaptamos como hijos esos bellos cipreses, etc. Sacamos esa pileta. Y, enseguida, esta noche, les escribimos a Luis y Maruja. “Ya tienen casa de huéspedes en Ranelagh”. Fue divino y duró media hora. Y la cruda realidad se impuso. El jardín sería divino, pero qué hacemos con esa otra casa? Para que queremos 2 cocinas, 4 baños, etc, etc. Se fue disolviendo el sueño y aquí volvimos, como seres normales y dejamos allá la fiebre, frente al golf, todo verde y marrón. Doña Alejandra, envejeciendo, Boris, prosperando, los perros, muertos de hambre...
Y ahora pienso e interpreto; Bernardo y yo quisimos detener el tiempo.
¿Ya sabían que nuestra casa se llama Ítaca?
Mis queridos amigos, ahora son las 121/2 de la noche. Cumplimos la palabra y la seguiremos cumpliendo. Largas cartas a vuelta de correo, hasta que nos demos el abrazo en Galicia. Todavía me parece imposible. A Bernardo le esperan todavía meses de trabajo febril, pero lo principal está hecho. Cumpliremos los 60 y no nos impresionaremos. Silbaremos en la oscuridad.
Maruja, cuéntame algo de tu departamento. Fue cómico lo de Roma. Yo volvería aún sabiendo que tengo que cargar baúles.
Un gran abrazo para los dos. Especiales cariños a los Díaz Pardo.
Cariños de Claudia y Pablo y saludos de mamá que los ama porque son españoles o porque están en España.

Hasta siempre

Elsa

1971-06-14
Carta de Seoane a Shand. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1971 en 14/06/1971


La Coruña, 14 de junio de 1971

Sres. Susana y William Shand
Buenos Aires

Queridos amigos:

Empezamos ahora a escribir cartas a los amigos todos participándoles noticias nuestras. Son muy pocas. Hemos estado en Roma gozando de múltiples huelgas, de la visión de una Plaza de España cubierta de flores y hippies y de algunos de sus museos. Hemos paseado con Alberti que es ya, teniendo que ver con España, como ir al Vaticano y viendo los últimos notables grabados que hizo, los mejores hasta ahora. Nos hemos venido a España quedándonos unos días en Barcelona, ciudad que cada vez me gusta más, que cada año amplía sus museos o crea alguno nuevo. En este año, se presenta ampliado el estupendo Museo Picasso y se ofrece al público el Museo del Calzado que sigue al inaugurado el año pasado Museo del traje, donde se exhiben piezas que revelan, mejor que en las historias al uso, las costumbres y la moral de una época. De Barcelona fuimos a Madrid que crece y uno se pregunta para qué, como no sea para afianzar más el centralismo político borbónico, tratando de superar en edificios y calles a Barcelona, la capital sin proponérselo, de los nacionalismos españoles, o así la ven para sus esperanzas los gallegos y vascos. En Madrid, volvimos a ver también museos y además familia y amigos. Y, ahora, nuevamente en Galicia. Nuestro itinerario fue, pues, muy breve. En Galicia, muy bien. Cada año tiene menos habitantes. La gente emigra a millares, a decenas de millares. Se está convirtiendo en un país fantasmal. Antes era país de fantasmas, de aparecidos. Ahora está adquiriendo el rostro de sus fantasmas. Mejor, por su gran belleza, por todo lo que encierra de pasado muerto, monasterios, castillos, ermitas, lo que conserva de ruinas, semeja un pequeño país hechizado, verde y amarillo, de múltiples verdes y amarillos estos últimos de la flor del tojo y de la retama que crecen con el abandono. Hasta las gentes a veces empiezas a hablar un poco como los muertos, con un lenguaje cortés, un poco lejano, como de ultratumba y con ironías de quienes están de regreso de todo en otra vida, tal es su desesperanza. El Estado detiene todos sus planes económicos y protecciones en la frontera de Galicia y Galicia deja de ser un problema político porque la gente se marcha, al menos la capaz de alteraciones, la que tiene de 18 a 45 años. Encierra en su alma el paisaje de su infancia y adolescencia, las montañas, los valles, el mar tormentoso y se van a rumiar morriñas a otros países. Esto es todo. No es una carta muy alegre. Yo estoy trabajando. Tengo varios proyectos que realizar, nuevas piezas de porcelana y grabados. De Buenos Aires apenas sabemos de otras noticias que atracos, y siempre, siempre, las mismas declaraciones de los líderes peronistas. En Madrid, se burlan de los viajes de estos señores para conversar con Perón. Los diarios gallegos le dedican mucho espacio a la política en América del Sur, casi páginas enteras, pero lo menos claro es siempre lo que se refiere a la Argentina.
Bueno, envíenme noticias de los amigos, de estrenos, de exposiciones. Estamos hambrientos de saber algo de todo eso.

Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos, a Bernardo y a los amigos comunes otro cariñoso:

[Seoane]

1971-06-14
Carta de Seoane a Falcini. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1971 en 14/06/1971


La Coruña, 14 de Junio de 1971

Sr. D. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos nuevamente en Galicia después de haber pasado por Roma, Barcelona y Madrid. En Roma, vimos nuevamente, aparte de otros museos, el Museo de Arte Moderno que tiene muchas piezas muy interesantes, entre ellas unas pocas de Boccioni. Cada vez que lo vuelvo a ver, pienso que es mucho más importante su figura dentro del arte europeo de lo que generalmente se destaca y me gusta tanto o más como escultor que como pintor. Su busto de La madre del artista y Formas únicas de continuidad en el espacio son realmente muy importantes para el desarrollo de la escultura de más tarde, la de Duchamp Villón en Francia, que me recuerda en su propósito a las Formas únicas de Boccioni y a Sibellino, en Buenos Aires, en la mujer del sombrero que tiene Scheimberg, pariente de la primera, la de La madre del artista. Me gusta el Museo de Arte Moderno de Roma, tan lleno de luz y amplio y con una tremenda caricatura de Grosz casi a la entrada que representa un cerdo condecorado.
En Barcelona estuvimos en el Museo Picasso con el nuevo palacio habilitado para su servicio, pared por medio del anterior comunicándose a través de nuevas puertas abiertas en las paredes, y que contiene 800 piezas más del pintor, dibujos, acuarelas, óleos, que tenía depositadas en casas de familiares y que Picasso donó el año pasado. Son casi todas pintadas en España y que abarcan las distintas épocas de su pintura hasta el año 25 aproximadamente. Se convirtió, efectivamente, en un museo extraordinario, ejemplar, superando quizás los sueños de Sabartés. Es un museo que tiene su orígen en una amistad nada común de Picasso continúa manteniendo después de muerto Sabartés, dedicándole, como si viviese, cada nuevo grabado que hace.
Ya en Galicia, estoy comenzando a trabajar, debo hacer nuevos objetos de porcelana y en este mes voy a grabar todo lo que pueda. Desde que llegamos, llueve permanentemente y hace más bien frío. Algo inusitado en esta época del año, a mi no me disgusta, pero a alguna gente que viene a pasear el clima le está trastornado todos los planes proyectados. En Galicia, Mayo es un mes donde se alternan lluvias y sol, pero Junio es ya, en general, un mes de sol, con Julio y Agosto, al menos de muy pocas lluvias. Este año parece que el clima hubiese cambiado. A nosotros, sin embargo no nos afecta. En Castilla está nevando como si fuese invierno.

Esto es todo por hoy. Saludos y un abrazo de Maruja y mío para su esposa y usted:

[Seoane]

1971-06-18
Carta de Payró a Seoane. 1971
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Payró a Seoane. 1971 en 18/06/1971


Buenos Aires, Junio 18 de 1971

Sr. D. Luis Seoane
A Cruña

Mi querido amigo:

Recibí con alegría tu carta del 12 de este mes. Observo que apenas cruzas el Atlántico olvidas que nos tuteamos y reviertes al tratamiento de usted. Y eso que vives en el país del tú. ¿Será que renacen en ti los pudores al recordar al venerable anciano?
Viste el retrato de Buffalo Bill. Yo lo ví a ÉL, en carne y hueso, al mismísimo William F. Cody, montado en un alazán y todo vestido de blanco, botas, pantalones, chaqueta, camisa, pañuelo, sombrero, blanca también la larga cabellera, blanco el bigote y blanca la “pera” o imperial. Mi encuentro con ese ser de leyenda acaeció el año en que tú naciste, 1910, en Bruselas, en la Gran Exposición Internacional, donde Buffalo Bill actuaba en un espectáculo maravilloso de guerra entre indios y blancos, insuperado por el cinematógrafo. Primero, como en las corridas de toros, salía el elenco –pieles rojas, exploradores, militares–, encabezado por el hombre de blanco, que recorría toda la pista saludando con grandioso ademán. Después, ¡qué de galopes y de tiros! No es para contar. Mis hijos, uno tras otro, cuando les decía haber visto a Buffalo Bill, no me creían, y con razón, porque un tipo como ese es algo parecido a los santos gallegos de que me hablas: “ese animal no existe”.
Hablando de santos no admitidos por la Rota, creo que uno de estos días vas a integrar tú mismo el santoral galaico, que bien lo mereces por tus obras y milagros americanos y europeos. Aunque sólo fuera por ser tan gallego un porteño nativo como tú, o por resucitar el acento de Don José de San Martín. Sin hablar de la creación de museos en villorrios ignotos, ni de donaciones de grabados, ni de otras muchas generosidades.
Bueno, me hizo bien tu carta, en momentos en que estoy bastante deprimido por motivos que yo me sé y que son un poco los de todos nosotros cuando nos ponemos a reflexionar, mirando para atrás.
En estos tiempos, he salido muy poco por motivos de salud y no he visto casi nada de lo que se ha mostrado en las galerías. Me gustó la exposición de Calder, aunque era muy inferior a la que vi en Berlín en 1967, admiré la donación de Mercedes Santamarina, así como una muestra de afiches polacos que organizó Whitelow y otra de tapices argentinos que se mostró en Sívori. En el cine, he visto dos cosas soberbias: la italiana Investigación acerca de una persona insospechable y la magnífica Tristana de Buñuel, que me hizo revivir ambientes y personajes de mi infancia barcelonesa. Qué impresión, entre muchas otras, la de ver a la criada preparando el chocolate espeso, y la de contemplar a los tres curas y al ex-liberal sentados a la mesa metiendo azucarillos en las tazas. Me parece que Buñuel se ha superado al desprenderse un poco bastante de sus pasados superrealismos. El “clima” español 1890, Toledo y sus puertas y callejas, el café de la Plaza de Alcodover, todo eso me parece espléndido.
Los amigos te echan de menos, como yo. Gracias por tus noticias. Espero que trabajes mucho.

Cariños a ambos, de nosotros tres.

Payró

P.S. En 1910, vi otro portento: el cometa Halley.

1971-06-18
Carta de Seoane a Girri. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Girri. 1971 en 18/06/1971


La Coruña, 18 de Junio de 1971

Sr. D. Alberto Girri
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Acabo de terminar un busto de Rosalía de Castro para ser reproducido en porcelana en una jarra grande como las que tú conoces. Creo que debió haber sido así como la hice. Tiene los pómulos altos, como en general los tienen los gallegos y los eslavos, unos ojos que soñaban el mar desde Castilla y un peinado y una gola que debió haberse llevado en una ciudad provinciana a fin de siglo. Como debió llevar ella tan ajena a modas y al siglo. Parece que era enfermiza y algo fea, a mí esto no me preocupó, más bien quisiera que la gente leyese en este busto como fué la autora de tantos desgarrados poemas y de una de las novelas más irónicas y bellas del siglo XIX peninsular. No sé por qué te escribo esto. Únicamente para decirte que en arte, como en literatura, creo que todo es narración. Uno trata de decir algo propio sobre los demás y sobre el mundo. En mi caso, haciendo un busto de Rosalía creo haber hecho un largo ensayo sobre ella.
Estamos empezando a escribir a todos los amigos y quiero decirte que te recordamos diariamente por el mate de cuerno y la bombilla conque nos has obsequiado y que tenemos a la entrada de nuestra casa, sobre un mueble, como un emblema heráldico. Entrando en ella, podemos ver este mar gallego, acerado de tormentas y leyendas, y, mirando hacia la calle, o hacia cualquier parte, la llovizna permanente que no nos abandonó hasta ayer desde que salimos de Buenos Aires, siguiéndonos por Roma, Barcelona y Madrid. Al llegar a Galicia, uno se olvida del mundo. Si uno tiene dólares o suficientes pesetas, puede imaginarse haber entrado en el Nirvana. Vivir en encantamiento. Todo es antiguo, o más antiguo que en otras partes. Nada tiene fecha de orígen, tanto el calzado de las campesinas actuales como el dólmen, o el collar de oro, que fué, seguramente, de un rey de clán y que acaban de excavar. Alguien nos habló ayer de una bruja que está en una aldea al pié del Pindo, una montaña cercana al mar, en la Costa de la Muerte, y que hace muy importantes hechizos. En una fuente, aguarda una doncella encantada en figura de dragón qu espera que un doncel le arranque con sus dientes la flor que sostiene entre los suyos en la enorme boca bestial. Así es todo, pero la gente emigra hasta despoblar el país, porque parece que en nuestro siglo no se puede vivir en compañía de hadas y hechiceras, tampoco en un país, como parece ser éste, olvidado de los almanaques. Éstas son nuestras noticias. Os las enviamos como surgen, a tí y a Aurora, que conoce muy bien esto. No os alarméis demasiado por ellas. Estamos desintoxicándonos del siglo.
Enviadnos a cambio, si tenéis humor, alguna noticia de Buenos Aires. Las deseamos.

Un abrazo de Maruja y mío para Aurora* y para ti:

[Seoane]

1971-06-20
Carta de Palmás a Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1971 en 20/06/1971

Buenos Aires, 20 de junio de 1971

Querido Seoane:

Me parece estupendo que haya aceptado hacer el monumento a los emigrantes. Quienes no lo entiendan tampoco entienden lo que han hecho Picasso y Miró. La ubicación del mismo me parece estupenda. Son tremendas las cifras que me da sobre emigración, lo terrible es que las consecuencias de esta sangría que debilita a Galicia desde hace décadas se pagarán a muy largo plazo. Con cada hombre que va se acota más y más el futuro desarrollo del país en todos los niveles; ahí está Irlanda pagando aún hoy las consecuencias de sus malas cosechas de patatas en el siglo pasado. Naturalmente esto le preocupa a muy pocos, nada o casi nada a nuestros popes locales, y mucho menos a las autoridades. Yo sigo todavía bajo la influencia del impacto que me produjo el contacto con la realidad gallega, la angustia de ver un país en descomposición; lentamente lo iré superando, pero la realidad nos deja unos márgenes tan mezquinos para la esperanza. No sé si algún día los publicaré, pero desde hace unas semanas estoy trabajando en unos cuentos de ciencia-ficción, creo que el género permite manejarse con una mayor libertad frente a la realidad y extrapolar sus llagas hacia el pasado o hacia el futuro, expresando la angustia del presente. Son cuatro o cinco cuentos en embrión que no sé si me gustarán cuando les dé remate.
Se acaba de publicar en Montevideo un trabajo de Apolant sobre la expedición de las familias, es muy completo y muy riguroso en cuanto a los datos que maneja; por suerte se superpone muy poco a lo que pensaba hacer. En realidad me permitirá trabajar con mayor comodidad y centrarme en la interpretación y evaluación del aporte demográfico y cultural de esas familias. El Patronato publicó un pequeño opúsculo de este señor sobre el trabajo de Cornide acerca de la colonización del Plata por familias gallegas. Es sorprendente la agudeza y precisión de las medidas que recomienda, máxime si tenemos en cuenta que Cornide nunca pasó por aquí.
Por aquí la vida cultural está llegando a su apogeo. A nivel periodístico han aparecido dos nuevos diarios: El Cronista y La Opinión. El primero lo edita la empresa del Cronista Comercial, no aporta nada nuevo en cuanto a formato (tipo sábana) y diagramación. En cuanto al otro reproduce en general a Le Monde, inclusive en las letras más o menos góticas de su título. Está dirigido por Jacobo Timerman y tiene buenos colaboradores y un excelente servicio de noticias que no incluye, por suerte, a las tradicionales agencias norteamericanas. Su ideología es muy difícil de detectar se publican cosas de izquierda y de derecha también. Las páginas de cine, teatro, libros, discos, etc. –cuatro en total– son francamente buenas. En ellas se publicó en buena medida toda la polémica sobre el caso Padilla. En el número de hoy se reproduce un documento de los “papeles de McNamara”. Les he mandado por barco a Ud. y a José recortes que aparecieron en este diario desde el número uno. José tendrá en poder de él toda la sección de cine. En cine, se estrenó esta semana Love story luego de un fabuloso bombardeo de propaganda. También Los rojos y los blancos de Jancso, el húngaro de Los Condenados, la película es una maravilla por su tratamiento formal y el enfoque que tiene sobre la violencia, el ejercicio de la violencia por parte de los dos bandos en pugna luego de la Gran Revolución. Está en cartel una excelente comedia de Broca, el director de Rey por inconveniencia, se llama El diablo por la cola con un excelente trabajo de Ives Montand. Aún no he podido ver Metello de Bolognini, sobre las huelgas obreras en la Florencia de fines del XIX, ni Tristana de Buñuel que fue muy bien recibida, ni tampoco un film italiano sobre las actividades policiales. La censura parece estar más calmada y le han levantado la prohibición a Octubre y Huelga de Eisenstein. En teatro, sigue el furor de los café-concert que surgen como hongos, como siempre hay cosas buenas, regulares y malas. No sé si fue a escuchar a Cipe Lincovsky, no es un gran cantante, pero dice cosas y las dice bien. En el Museo de Bellas Artes se clausuró el mes pasado una exposición de Calder, que reunía piezas fijas, móviles, litografías, cuadros y paneles fotográficos. En este mes se está desarrollando un ciclo musical judío en la sinagoga de Libertad, pude ir solamente a un concierto de muy buena calidad y para mí totalmente novedoso, ya que nada conocía. Como siempre la colectividad judía sigue haciendo las cosas bien –es decir de la única manera que deben ser hechas– y uno piensa en nuestra colectividad... Salió el trabajo suyo sobre Diego Rivera, me gustó mucho y creo que es muy informativo, por lo menos así me resultó a mí que sé muy poco sobre él. En esta semana le mandaré por barco los ejemplares que me pidió antes de marcharse.
En mayo estuve en Montevideo invitado por el Patronato para hablar sobre López Abente. La charla fue interesante, creo yo al menos, porque como vivió tanto tiempo me permitió pasar revista a la vida de la sociedad gallega en los últimos cien años. Al final se realizó un coloquio con el público sobre la actualidad gallega y española en general, aprovechando mis impresiones de viaje. Allí tuve oportunidad de ver en la “Cinemateca del 3er Mundo” dos películas chilenas, de factura muy modesta pero de gran interés: Venceremos documental sobre la campaña de Unidad Popular y Compañero presidente que es el reportaje de Debray a Allende. Por supuesto me pasé toda la función pensando y “delirando” sobre un cine gallego que con modestos recursos pudiese decir algo sobre la realidad del pueblo. El viaje me vino muy bien pues me traje un cargamento de libros editados en la URSS y en China a precios realmente increíbles.
Me pregunta si terminé la carrera, eso mismo me pregunto yo, solo que con un tiempo verbal distinto. Desde mayo están suspendidas las actividades docentes en la Escuela de Sociología del Salvador, cuyos alumnos se dedican a fantasear, como buena parte de los universitarios argentinos, sobre la revolución social motorizada por el dudoso revolucionario y sonriente exiliado de Madrid. Filosofía y Letras de la UBA está cerrada hasta nuevo aviso. Francamente cada día entiendo menos como gente que tiene 20 años puede pensar que se puede hacer algo con un individuo que pudo hacerlo todo y no hizo nada, o mejor dicho, hizo todo lo que no debía hacer para realizar una revolución; salvo que se crea que su régimen pudo desembocar alguna vez en un hecho revolucionario a través de la demagogia y la corrupción.
Me alegra el haber hecho amigos durante el viaje. Los recuerdos a todos con nostalgia y espero volver a verlos. Disculpe el largo de la carta y reciba junto con Maruja un abrazo,

Ricardo Palmás

1971-06-21
Carta de Emma Lifschitz a Rafael Lifschitz e Luís e Maruxa Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Emma Lifschitz a Rafael Lifschitz e Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 21/06/1971


Buenos Aires, Junio 21-1971

Queridos Luis y Maruja:

Decirles que los extrañamos es poco. Al volver hubiéramos querido charlar con Uds. sobre todo lo visto y seguramente Uds. habrían agregado mucho más con todo lo que saben y han visto. Además que Uds. nuclean a la gente que así se dispersa y poco la vemos. Hace una semana que llegamos, exactamente el 13 ppdo. El viaje ha sido la perfección. El tiempo nos ha acompañado maravillosamente. Todas las catástrofes sucedían cuando nosotros ya habíamos salido del lugar en que se producían. Grecia nos impactó de tal manera que lo único que queríamos es volver y gustarlo con calma. Estambul, muy interesante y curiosa aunque la gente no tiene la calidad que tienen los griegos. Luego Italia, Orvieto con su catedral que es una locura, Venecia de la que sigo enamorada como la 1ª vez que la vi, a pesar de los turistas americanos. Luego Francia, Copenhaguen, Londres. Coincidimos en todos estos sitios con Lipa y Esther [Burd] y nos sirvió para confirmar la impresión que ya teníamos de ellos. Son realmente macanudísimos. Lipa es la persona + fuera de serie que he conocido. Así que todo salió muy, muy bien. Por acá que les puedo decir. Todavía me resisto a volver a la tierra. Los chicos estaban magníficos, extrañando bastante los grandulones, Mami, mejor de lo que yo la dejé y decidió irse a Río Hondo por 2 meses, cosa que hizo ayer. Por suerte, conseguí que una de las chicas de casa (Marta) la acompañe, sino decía que se iba sola.
Se inauguró Ruffus y según Maya y Noemi [Gerstein] está sensacional. Aún no la hemos visto. Hemos visto a Maya, Noemi, Aurora y Alberto Girri, todos muy bien. Hablamos con Marika [Gerstein] y los Shand (Susana se operó de los pies, pero está bien y + optimista que antes). Los Edelstein bien. No sabemos aún nada de Enrique Goldstein. Me comentaron que Lázaro [Goldstein] y el padre de Anita [muller de Manuel Goldstein] fueron a Europa, pero aún no los llamé. Margot Parker va a inaugurar, creo, que el 4 de Julio en el [Triángulo1]. Por ahora está enferma con angina y ansiosa por saber si va a poder hacerlo. Julia C[odesido] no la he visto. Me han dicho que está en Colombia nuevamente. Enrique Rotzait estuvo grave a raíz de una enfermedad al hígado, pero ya está vivito y coleando. La madre de Mimi M[artinez] Vallerga está grave desde hace 1 ½ mes.
Por supuesto Mimi hecha pedazos.
Como ves, no estoy dejando nada en el tintero. Otra noticia extra es bastante impactante. Se pegó un tiro y murió Alberto Brodesky, el hijo menor de la Sra. Rosa Brodesky mientras ella y la nuera Betty (la mujer de Darel) estaban en Londres al mismo tiempo que nosotros.
Bueno, sigo o paro. Por esta vez, basta. No hemos hablado aún con Enzo así que no sabemos lo que pasa por allá. Queridos, los extrañamos de verdad. Denle nuestros cariños a los Díaz Pardo y sí los conoceremos en el lugar de origen y pronto (ojalá).

Besos.

Emma

1 O nome da galería “El Triángulo” aparece na carta co sino dun triángulo.

1971-06-21
Carta de Baudizzone a Seoane. 1971
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baudizzone a Seoane. 1971 en 21/06/1971

21 de junio de 1971

Queridos Maruja y Luis:

Recibimos v. carta del 11 y anoche la tarjeta postal con la preciosa estampilla de uso privado y la más preciosa aún amistad de Uds. y de los Barbero. Yo no tengo nada especial que contaros—pero
como contesto siempre las cartas—aquí va esta. Hoy está el cielo gris, ha llovido toda la mañana, la ciudad está cargada de melancolía invernal (me encanta). Ayer estuvimos en Maschwitz, los chicos vinieron a almorzar con nosotros (virtudes del día del padre) y aquello estaba precioso, las últimas hojas secas aún prendidas de los robles, los álamos bien desnudos, el cielo lleno de nubes negras –parecía unos de esos paisajes románticos a la Gèricault que me siguen gustando-. No os quiero contar nada de política porque el tema y sus expresiones no solo me confunden sino que me exasperan. Los retratos de Perón montado sobre su caballo con manchas (el caballo), la reivindicación del “San Perón”, el sonido del bombo, me traen demasiados recuerdos de miedos, robos, atropellos a lo que más estimo en la vida. Todo eso no me da ninguna paz. Mucho me temo que seamos víctimas de un gigantesco “slogan” = conciliación nacional, que en rigor signifique un nuevo entronzamiento al ruedo... rioplatense.
Pero en fin, dije que de eso no quería escribiros. Este año será difícil que vayamos a Europa. En septiembre haremos un viajecito, pero tal vez sea por acá cerca –seguramente a Congonhas do Campo, Sabará, etc.–el mundo del Aleijadinho y luego unos días en Bahía, la mañana al borde del mar, la tarde callejeando. Si nos da el tiempo, el ánimo... y los mangos... tal vez nos estiremos a Europa, pero no es muy probable. Buen día, queridos amigos.

Hasta pronto, y muchos abrazos de Elena y Baudi.

1971-06-25
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1971
Montevideo
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1971 en 25/06/1971


Montevideo, 25 de xuño de 1971

Sr. Don
Luis Seoane
Paseo de Ronda 15, 6º izq.
A CRUÑA (Galicia)

Benquerido irmán:

Quero botar esta carta hoxe, aproveitando a saída do avión de Iberia. Fago, pois, atallando.
1 Nestas xvi Xornadas de Cultura Galega imos a pubricar un libro de Núñez Búa, que é, no cerne, un pequeno compromiso moral pola nosa banda e a de Canabal. Tan logo salgamos destos festexos (nos que teremos gastos de abondo), ocuparémonos de H. Bens.
2 Prégolle que nos faga un grandeiro favore. Que fale con Victoria Armesto, pra decirlle que virá a Montevideo o día 1º de agosto con Augusto Assía, xa que queremos telos con nós no Xantar de confraternidade, onde se entregará a anual Viera de Prata á audición Sempre en Galiza, pola súa laboura en 20 anos a prol da cultura galega. Nesta esmorga (que vostede sabe ben que non lle damos un senso de trangallada), queremos que interveña Augusto Assía, en galego, tocando temas socio-económicos da Terra. En canto a Victoria, desexamos que desenrole a conferencia de Os irmandiños, en galego na Asociación Universitaria (non no Paraninfo, xa que o forno non está para bolos..). Isto é moi importante, xa que en Bos Aires fará a devandita parola en castelán. Nós vamos a tiduar a conferencia así: A insurreución dos irmandiños. Será o día seguinte, ou sexa, o 2 de agosto. Fálelle tamén do trocamento do tiduo.
3 Estamos agardando nestos días a revisación derradeira da Aduana (houbo outro atraso por unha perda, no Banco da Repúbrica, dun certificado que tivemos que sacar de novo), pra xa meternos de cheo á venda. Cáseque seguro levará o diñeiro un amigo en man, posto que eiquí agora os xiros están prohibidos.

Nada máis. Agardo a resposta axiña, pra podere confeucionare o programa e imprimilo. Recordos garimosos prá súa Maruxa de todos nós, e vostede reciba unha aperta moi fonda.

Pereira

1971-06-27
Carta de Girri a Seoane. 1971
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Girri a Seoane. 1971 en 27/06/1971

Buenos Aires, junio 27/[1]971

Querido Luis:

Con tu penetración habitual, me contás del busto de Rosalía de Castro que acabás de terminar, y me apresuro a decirte que pienso exactamente lo mismo que vos en cuanto a considerar que todo arte es, implícita o explícitamente, narración. Pero esa narración debe ser revulsiva, recreada constantemente por el observador-lector. Como en el poema, esa escultura tuya de Rosalía ha de poner ante quien la mire cosas de muy variado orden. El objeto creado, sea poema, sea tela o escultura, es en realidad un dato a partir del cual ha de ser una y mil veces recreado. A condición de admitir como regla absoluta que una cosa es lo que vemos con los ojos y otra es lo que ve nuestra mente. Acabo de publicar un poema –que te adjunto– y que me interesa especialmente por pertenecer a una serie –ya intentada en libros anteriores–, donde se plantean directa o lateralmente cuestiones relacionadas con el punto de vista de las artes plásticas. Para sintetizarlo con términos más o menos pedantes, diría que todo se sintetiza en el problema de la impersonalidad-personal de la creación (o a la inversa, si querés), única actitud, creo, para intentar llegar a una universalidad. En el poema que leerás, la idea es que esa inmovilidad de los retratos les confiere una inmortalidad muy especial; despreocupados del movimiento porque ese movimiento lo da el espacio y el silencio que se produce en torno a ellos. Incidentalmente, pienso que aquí todo ocurre al revés de los móviles de Calder, pongamos por caso, donde espacio y silencios en torno de los objetos parecen estáticos, vacíos o huecos. Ahora voy a intentar un poema sobre Giacometti. Sobre la mirada de alguien obsedido por lo real, capaz de entender que si uno es capaz de copiar un modelo de una manera profunda y absoluta el resultado no será un objeto realista, sino formas que constituyen la verdadera naturaleza de lo copiado.
Gracias por haber colocado el mate en lugar de preferencia, a estas alturas nuestra única posibilidad de salvación es ser anacrónicos. Lo que me contás sobre la despoblación de tu país, es patético, pero el demonio de la modernidad y el progreso (sic) poco y nada tiene hoy que esforzarse para arrasar con todo. ¿Y si acaso no fuera lo más deseable? ¿Si lo mejor que acaso nos depara nuestro destino es volver a las catacumbas? ¿Y de hecho no nos movemos ya en las catacumbas? ¿No lo es hacer un busto de Rosalía, acariciar un mate, buscar una perdida leyenda, escuchar un Gardel de 1925, escribir poema para contar que Giacometti veía que entre una fosa nasal y la otra la diferencia es tan amplia como un Sáhara?
Querido Luis, te agradezco tu carta, hacía mucho tiempo que no escribía una y me ha hecho bien. Seamos, pues, ultra avanzados, seamos anacrónicos.

Muchos cariños de Aurora y míos a Maruja y a vos, y hasta muy pronto,

Girri

[Anexo.]

Lección de lo inmóvil
Por Alberto Girri
Para LA NACIÓN
BUENOS AIRES, 1971

Esos Holbein
de su período inglés,
lápices de colores
y toques de pluma y pincel
sobre papeles teñidos de rosa
superficies
elaboradas como un negativo
de la carne que enfrentamos, gráfica,
y la que intenta mostrarse;
Rembrandt sacudiéndose
desde halagadoras demandas de burgueses
a profundos, radicales cortes,
a técnicas de alterar
rasgos hasta la descomposición;
los ojos incomparables
de Jacqueline de Rohan
suficientes para abarcar un reino,
y la nariz de Carlos VII
colgando como un péndulo;
las victorianas, novedosas
estilizaciones en papel fotográfico,
sensibles cabezas
al uso prerrafaelista;
el virtuosismo de los cuellos, mujeres cisnes,
Greta Garbo retratada por Arnold Genthe,
atenuados los perfiles, artificiosamente
conmovido el gesto de las manos;
quietudes, diversidades,
datos de la ocular docilidad
recorriendo un alfabeto del que las imágenes
son sus letras,
esos nichos
en paredes, álbumes, inmortalizados
para preservar lo viviente de corrosiones,
abortos, bestialismos, espectros que demudan,
e iluminados por una persuasión
idéntica a lo que alumbran:
lo duradero es estático, sólo
el arte consigue el punto de equilibrio
entre una masa y su punto de apoyo.

1971-07-00
Carta de Goldstein a Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Goldstein a Seoane. 1971 en 00/07/1971


[Julio, 1971]

Maruja y Luis Seoane

Mis queridos amigos:

Supongo que habéis recibido la carta que os envié desde Madrid. Aún perduran en mí, y no los olvidaré nunca, los hermosísimos días que pasé junto a ustedes en La Coruña. Todo aquí en Bs. As. está tan conmovido y caótico que realmente parece otro mundo. Pero el encuentro con n/ amigos comunes me hace revivir la Galicia con toda el alma. El contraste, para mí, de haberme dejado vivir tan plácida y alegremente en vuestra compañía, con esto tan turbulento y lleno de nubarrones dan en mi espíritu la sensación de un sueño.
Le trasladé a los Sheimberg, a Enrique, a los Lifschitz vuestros recuerdos y juntos les renovamos cálidos afectos. A Sofovich no lo he podido localizar porque está de mudanza en su oficina y no tiene teléfono. Enrique está encantado con el envío del juego y ya les ha escrito. Qué hay de los García (sic)1 Pardo? Están ya mejor de su salud. Y la encantadora fábrica de Sargadelos? Ya le habéis dado el empuje que deseabais [………] que estoy solo en la oficina, que desfila ante mi mente vosotros, vuestros amigos, Santiago, los paseos por sus callejuelas donde cada objeto, lugar o cosa que me señalabais constituía un [si...] en el corazón. Tan lejos y tan cerca hemos vivido ya tantas cosas! H transcurrido por tantas situaciones, buenas y de las otras que ya serán tiempos de reposar si nos dejaran. Bueno, ya esto es meterse en el futuro y eso no lo podemos [...] para nada. Clamará (sic) lo hecho y la satisfacción personal de las obras.
Los estoy extrañando y espero que me escribáis para seguir gozando de vuestra buena, hermosa compañía. Beatriz y Sergio andan por Yugoslavia gozando de unas vacaciones y les envían muchos saludos.
Polita, a mi regreso pescó una [sorde... patitis] y está en cama por un rato largo. Les envía un afectuosísimo saludo.

Un gran y estrecho abrazo para vosotros de nosotros.

Lázaro

1 Refírese á familia Díaz Pardo

1971-07-05
Carta de Shand a Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1971 en 05/07/1971

Buenos Aires, 5 de julio de 1971

Queridos amigos:

Recibimos su carta y nos alegró saber que, una vez más, están en su casa en La Coruña, tocando su querida tierra. Lo que nos escribe sobre Galicia es verdaderamente triste y, por el momento, inevitable. Como contraste, lo que está pasando en Bolivia es fascinante. Seguramente Vds. han leído acerca de la formación de la Asamblea Popular, una especie de Soviet Boliviano que se formó para vigilar el movimiento progresista y prevenir un posible golpe de los reaccionarios. Hoy leo que están pidiendo la creación de “tribunales populares”. Poco a poco el pueblo está adquiriendo una conciencia de su poder. Y esto sucede en Bolivia! El proceso en Chile es igualmente interesante y juntamente con Bolivia abre nuevas perspectivas. Aquí la situación es muy compleja con gente de ideas avanzadas que se declaran “peronistas”, confundiendo “peronismo” con la “revolución social”. La nueva actitud de Lanusse confunde todavía más a los que buscan alguna salida. Pasando a otro tema, el día 5 de julio (hoy) inaugura Margot su exposición en la Galería “del triángulo”. Ojalá tenga alguna resonancia, pues de otro modo quedará muy aplastada.
Ha fallecido Onofrio Pacenza, el poeta de San Telmo y del Riachuelo. Era un pintor que siempre siguió su propia visión, pasando por alto los nuevos movimientos. También murió Policastro, él de la paleta sucia, apagada y, sin embargo, llena de protesta. Hoy perdimos a Nalé Roxlo que ya hace años parecía un poco la sombra de sí mismo. ¿Saben que ha aparecido un nuevo diario? La Opinión, dirigido por Jacobo Timerman. Su modelo es Le Monde. Está muy bien hecho y ha despertado el interés de los intelectuales aquí. El domingo pasado empezó a sacar un suplemento literario de buena calidad. Dentro de un mes aparecerá un libro mío de poemas en inglés como Vds. saben, la Municipalidad iba a estrenar este año la obra mía que ganó el segundo premio Municipal, El sastre. Anunciaron el estreno en el Teatro Alvear. Pero este teatro es una especie de galpón donde las voces de los actores se pierden, y para mí obra que es intimista hubiera sido un desastre. Por lo tanto, estoy tratando de que la presenten en el San Martín, en el “Casacuberta” el año próximo. De antemano, sé que corro el riesgo de que el año próximo haya nuevas autoridades y todo quede en agua de borrajas.
Ayer hablé con Ginastera que está en Ginebra, como saben, con la violoncelista Aurora Natola; me dijo que el estreno de la ópera Beatrix Cenci será el 10 de setiembre. Pensamos volar a los EE.UU. Alrededor del 1º de ese mes, para el estreno y quedarnos allí unas 4 semanas. De allí volamos a Europa donde nos quedaremos un mes más, y de vuelta a casa. El proyecto es excitante y Susana ya está preparando las valijas. ¿Vds. recuerdan a Nissa Torrents, la profesora española que vive en Londres? Bien, está aquí de nuevo trabajando sobre Sábato y Marechal, y dice que ella y su esposo estarán en España a fines de agosto y querrían visitarlos en La Coruña si aún están allí. Hoy le hemos dado su dirección para que se comuniquen con Vds. cuando lleguen a España. Es encantadora y los recuerda con especial cariño.
¿Cómo están los Dieste? Díganles que siempre los tenemos muy presentes.

Un abrazo cordial,

Willie.

[Escrito por Susana Shand:] Maruja, Luis, queridos:

Cuando Uds. se van, dejan un hueco muy especial. Nos ponemos nostálgicos recordando las buenas tazas de café de nuestra incomparable Maruja y la charla fecunda y abundosa que nos agrupa, ay! con no tanta frecuencia como la deseada. De qué vale ir al cine, leer La Opinión y asistir al cumpleaños de Aída si no hay con quien chimentar a gusto, gritar, pelear y reconciliarnos. De rabia resolví operarme unos sobrehuesos antisemitas que tenía en los huesos de ambos pies y el forzado encierro de un mes a que me condenó esa “circuncisión” me atrasó mucho mis preparativos de viaje. Con el 10 de Septiembre como fecha de estreno en Washington, ya falta bien poco. Y estamos bastante enloquecidos. Qué fantástico sería verlos allá esa noche, abrazarlos!
En el “cumple” de Aída que fue una fiesta emocionante para todos los que la queremos mucho, el momento cumbre fue cuando recibió el llamado de Maruja que oyó perfectamente, y nos transmitió de inmediato, con lágrimas en los ojos, lágrimas de alegría.
Todos los amigos estaban de buen humor. Sonia e Isaac, bastante guapos, por suerte, también Bernardo, a quien le hice llegar sus saludos. Lipa y Esther, todavía viajando. A los Lifschitz los llamamos por teléfono cuando llegaron, pero aún no los hemos visto. Según Auror y Girri que estuvieron con ellos, han vuelto radiantes y remozados.
Escríbannos, queremos saber si los veremos en Bs. Aires antes de nuestra partida (alrededor del 1º de Septiembre) y si habrá que esperar hasta la vuelta para estrecharlos muy fuerte.

Besos de

Susana.

1971-07-07
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 07/07/1971


Buenos Aires, 7 de julio de 1971

Queridos amigos Luis y Maruja:

Estaba esperando tener alguna noticia que contarles de este Buenos Aires tan querido y tan vapuleado, y tengo muchas, algunas muy tristes y otras alegres. Empezaré por las primeras para poderlas contrarrestar con las segundas.
Amigos, en menos de 3 semanas murieron Policastro, que estaba muy enfermo, Nali Roselo que de toda la vida no estaba bien, Payzonzas, Israel Hoffman, un escultor judío que vivía en Entre Ríos y Julio Payró; muy sensibles todas esas muertes. Hoy en noticias fúnebres de La Nación, he visto que ustedes figuran, entre otros amigos, participando la muerte de Payró.
El sábado 3 estuvimos en el cumpleaños de Sofovich; cumplía 60 años y los dueños de casa tiraron la casa por la ventana porque también la inauguraron. ¡Qué piso, uno no sabía dónde mirar primero; nosotros, que llegamos los primeros, tuvimos ocasión, llevados de la mano de Elsa, de admirar el lujo y buen gusto de todo. La dueña de casa vestía de gran fiesta, un modelo de color ciruela de riguroso largo, lo mismo que Claudia; el pibe parecía un principito y Bernardo, radiante y feliz. Entre la concurrencia estaba, por primera vez, toda la familia de Bernardo, la hermana y los sobrinos y las hijas, Laura y Alcira, ésta con su último punto, bien hippie. La fiesta, servida con generosidad y exquisitamente; los amigos de siempre, el matrimonio Enrique y Anita, ella como siempre deliciosa, su hermana y el marido; Lola Madanes y su esposo; Regina Rubinstein y su esposo, el matrimonio Mantero, y otros que yo conozco y no me acuerdo el apellido; todos, todos muy contentos y alegres de gozar de esa hermosa fiesta. Nosotros estuvimos con Varela, Marica no fue, no se porqué. A las dos de la mañana, cuando nos fuimos, todavía quedaba mucha gente para seguir de farra. Yo creo que Elsa debe pellizcarse todo el día para saber si lo que vive es realidad o lo sueña. Me alegro por ella y, sobre todo, por Bernardo, se lo ve muy contento. Ahora, hablando de otra cosa, le contaré que estuvimos en Art Gallery en la inauguración de la retrospectiva de Urruchúa. Mucha gente, sobre todo, sus alumnos que lo quieren mucho; le financiaron un libro Memorias de un pintor, muy bien presentado; las ¾ partes son sus memorias y el resto, muy robespierosamente, juzgando el nuevo arte y castigando el intelectualismo en el mismo. Fuimos también a la inauguración de Margot Parker, en el Triángulo, muchos amigos, todos, una concurrencia distinguida y elegante; estaban los Lifschitz, que se acercaron a nosotros muy simpáticamente; los Rotzait, él acaba de salir de una operación muy delicada de hígado; ella, muy bonita y elegante; los Melella que en septiembre se van a Europa y piensan encontrarse con ustedes; y a propósito, me olvidaba de decirles que los Sofovich también se van a Europa y tratarán de ir en una fecha para poder estar con ustedes.
Y ahora, las cosas de acá; como siempre, la incertidumbre y la carestía de la vida que va en aumento escandalosamente; el dólar a 570$, que le parece? Hablando con Lifschitz nos dijo que en Europa son los mismos problemas, pero que allá no los siente el turista sino los habitantes de cada país. Ya se inauguró la calle Florida, la calle peatonal, como la llaman ahora; la calle es preciosa, sin veredas, con macetones en el centro; las vidrieras se engalanaron en homenaje a la calle. La inauguró el intendente y Lanusse, nuestro Presidente, en sus respectivas comitivas. Nuestro Presidente se detuvo en un café al paso y pidió un café; le preguntó al mozo que le servía si era casado, –no–, le dijo, –pero me voy a casar pronto–; entonces, nuestro Presidente, muy generoso, le dijo que lo va a ayudar un poco y le regaló 2 billetes nuevos de 10$ (2.000$) como propina. Les aclaro que un escobillón para barrer la casa vale 1.500$ de los viejos, no es verdad que estuvo grande nuestro Presidente? Esto se publicó en La Nación, en un recuadro.
Nosotros estamos bien, los amigos, mi familia, los hijos, los nietos, todos; la vida corre sin pena ni gloria esperando siempre tiempos mejores. Vendrán? Fuimos al cine y vimos películas hermosísimas. Si tienen oportunidad de verlas allá, no las pierdan: Una investigación de un ciudadano sobre toda sospecha1, italiana; Tristana, de Buñuel; Mi padre, un extraño, americana. Y nada más por hoy, cariños a todos, todos los amigos, especiales a los Díaz Pardo, a tus hermanos y ustedes reciban nuestro cariño de siempre, los extrañamos muchísimo. Hasta la próxima.

Aída.

[Escrito por Scheinberg:] Queridos Maruja y Luís Seoane: Gracias por v/ cartas del 2 de junio. Se cruzó seguramente con una anterior de Aída, en la que les agradecía el llamado telefónico en la noche de su cumpleaños. Me preparaba para escribirles pero nuevamente Aída me ganó de mano. Quiero aclararles que la cotización del dólar a que se refiere la carta es la del mercado paralelo –que es el que cuenta. Como Vds., estamos cada vez mejor. Cuándo saldremos del pozo? Con todo –y a pesar de n/ gobiernos, Buenos Aires sigue siendo agradable para vivir. Yo, aguantando. En medio de la pena de estas muertes a que se refiere la carta de Aída, me alegró que Policastro y Julio Payró se hiciesen cremar: es un desafío a los timoratos –sobre todo en el caso de Payró. Yo no sé si Vds. están de acuerdo, pero a mí –repito– me alegró. Y aquí termino. Por hoy basta. Abrazos, de Aída y míos.

Scheimberg

1. O título correcto é: Investigación sobre un ciudadano libre de toda sospecha dirixida por Aldo Petri en 1970

1971-07-10
Carta de Seoane a Sofovich. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1971 en 10/07/1971


La Coruña, 10 de julio de 1971

Dr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Queridos amigos Elsa y Bernardo:

Recibimos, por fin, una larga carta de ustedes que nos alegró, naturalmente, mucho. Aquí estamos un poco como en el fin del mundo. No deja de ser curioso que estando en el centro del planeta, así podemos suponerlo, nos parezca, por la ausencia de amigos queridos y de muchas cuestiones que nos interesan, tanto en el fin del mundo, como a veces nos parece estar en Buenos Aires que se halla, efectivamente, situada en una esquina del globo terráqueo. Aquí se suceden en los diarios las noticias políticas de Buenos Aires, la reseña de las acciones guerrilleras se subrayan párrafos de los discursos del Presidente y se comenta por los corresponsales la situación argentina. Los corresponsales tratan de hacer notar la tranquilidad política de España. Sirven a una política. Pero además, se transmiten noticias y se comentan de los Paladino y Rucci y otros que vienen a entrevistar a Perón y hacen declaraciones, o no las hacen alegando razones patrióticas, pero dejándonos siempre un poco en ridículo haciendo ver que el porvenir de la República depende de un hombre. Ayer los diarios publicaban la fotografía de los dos así tan sonrientes y tan juntos, como dispuesta a probar el apoyo del caudillo al político. La gente, en general, compadece a la Argentina, ”un país tan rico y su pueblo en la miseria”. Porque como consecuencia de todo estos paseos y noticias, la conclusión es ésa, de que la Argentina está absolutamente hundida, que somos una representación del subdesarrollo, etc. Y, sin embargo, uno viaja y compara y siempre, o casi siempre, inclinamos a nuestro favor por Buenos Aires.
Por fin, para los partidarios del verano hizo una semana seguida de sol y de calor. Hoy la niebla n nos deja ver más allá de doscientos metros. La niebla siempre es interesante, un soberbio material poético. Las gentes, medios de locomoción, objetos, se presentan repentinamente como apariciones. Surgen entre esa masa de gris que oculta cielo y tierra destacando los colores, difuminando las formas. Por esto Galicia, como casi todos los países del Atlántico europeo, es un país de fantasmas y donde se dejan ver las ánimas en pena. Todo el mundo, por otra parte, puede ser fantasma al surgir de la niebla. Nosotros, sumiéndonos en ella, podemos transformarnos en fantasmas para nuestros vecinos. Suponemos que habrá llegado a tiempo nuestro telégrafo de felicitación por los 60 años. Lo enviamos desde Vigo con la esperanza de que llegase aproximadamente a la hora en que los amigos y parientes se reunían con ustedes. Ahora Bernardo y yo, yo antes, somos sexagenarios, sexagenarios, como se lee en las noticias de policía, una edad creo que curiosa, pero que a mí aún no me parece cierta, pues me siento como cuando tenía cincuenta o cuarenta, en todo caso con ligeras abolladuras. Lo malo es que uno se siente así como cuanto uno tenía menos, pero los demás parecen no estar de acuerdo y empiezan a tributarnos tratamientos insospechados. Así le pasó al comentarista de Primera Plana que se asombró de que me invitasen al Museo de Arte Moderno teniendo 61 años, 61 entre paréntesis, como si a esta edad no fuese ya uno contemporáneo de él, seguramente con treinta o cuarenta años menos, y que siente únicamente como contemporáneo a la gente de veinte o treinta años y no de todos los que viven y suponiendo que los museos de arte contemporáneo al igual que las drogas y los minis , deben servir para alojamiento de principiantes.
Al termina esta carta a las once de la mañana, la niebla continúa, no podemos ver el mar y las gentes que tienen sólo quince días de vacaciones sienten como si esta costa les hubiese estafado ocultándoles el sol. No acaban de comprender que lo ideal en cuanto a climas es gozar del invierno en verano y al revés.
Apenas transmito noticias. De aquí y publicadas por los diarios muy pocas son importantes. Uno las conoce o supone todas. Otro domingo escríbannos una carta como la que hemos recibido cargada de noticias y larga y llena de humor.

Un abrazo muy fuerte para los cuatro, Elsa, usted, Claudia y Pablito de Maruja y mío:

[Seoane]

1971-07-10
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1971 en 10/07/1971


Buenos Aires, 10 de Julio de 1971

Queridos Emma y Rafael:

Acabamos de recibir una noticia que nos afectó mucho, la del fallecimiento de Payró. Ayer nos llamó por teléfono desde Hamburgo Tomás Negri* para decírnosla y no dejamos de pensar en ella. Payró era muy amigo nuestro. Escribió sobre mí alguna de las páginas que más agradezco y pienso que fue una gran personalidad en la Argentina actual y en lengua española, pues era, no solamente un notable historiador de arte, sino también un gran crítico y un gran escritor. Fue, en verdad, un hombre extraordinario en ciertos aspectos, de amistad difícil, mucha gente sentía ante él una gran timidez, parecía una hombre adusto, frío, y era lo contrario; amaba su libertad como amaba la libertad de los demás y en política. Creo que su pérdida es grande para la vida intelectual de Buenos Aires. Además, de difícil sustitución. Romero Brest es inteligente, sabe mucha historia del arte, está informado, etc., pero le falta la seriedad y el rigor intelectual de Payró y, sobre todo, de la sensibilidad de Payró. Además, escogió hace años el peor de los caminos para quien se dedica a la crítica e historia del arte, adherirse al último movimiento artístico por banal y tonto que sea como si esto a su edad renovase las glándulas. El mundo de baratijas que se ofreció en los últimos años en la mayoría de las galerías de arte del mundo deslumbraron, o parecieron deslumbrar, a Romero Brest y esto le resta ecuanimidad para la historia y la crítica artística. Y ¿si no es Romero Brest quién puede sustituir a Payró, ocupar el lugar respetado que él ocupaba? De todas maneras, lo que uno siente es la ausencia para siempre del amigo, del hombre de humor tímido que lo hacía extraño, interesado por todas las cuestiones de la vida y capaz de grandes renuncias. Una personalidad para quien fue vital el diálogo y, en los últimos años, lo concretaba sobre todo con José Luis Romero y González Lanuza.
Yo estoy trabajando, quizás poco para lo que es habitual en mí, pero es posible que me haga falta un período así de lectura y descanso para volver a las andadas. De todas maneras, hice una cabeza de las grandes de Rosalía de Castro, la gran poeta gallega del siglo XIX y algunos objetos nuevos. Pienso hacer, quizás la comience en estos días, una cabeza de Casals, además de gran violoncelista un ejemplo de lealtad a unos ideales. También hicieron en Vigo con cinco estampas mías, cinco reproducciones en serigrafía que tienen mucho éxito. Con todo, extrañamos a los amigos de Buenos Aires y a Buenos Aires. Hemos estado en sitios distintos, algunos que no conocíamos de la costa gallega, en uno que se llama Caaveiro en los últimos días, con un monasterio medieval en ruinas en un paisaje montañoso de belleza inaudita, kilómetros de bosques de robles, avellanos y castaños, en el que hubiésemos deseado concentrar a nuestros amigos. Fue un monasterio, creo que de templarios, aquellos monjes guerreros y banqueros de la Edad Media y ahora, en ruinas, sólo queda como ejemplo de enclavamiento de un monasterio que debía sufrir en su aislamiento las asechanzas de los invasores vikingos y normandos, o de los piratas ingleses que se internaban cuando podían. Nos alegramos mucho de vuestra experiencia europea, de que el viaje hubiese resultado tan feliz y de la compañía de Esther y Lipa, tan extraordinarios amigos. El lunes vamos a esperar a Lázaro Goldstein que viene de París a pasar unos días con nosotros. Creo que vino a Europa a un congreso de ingenieros, según me pareció entenderle por teléfono, y estos días está por aquí Geno Díaz*, que estuvo con nosotros.
Nos sorprendió mucho la noticia del suicidio de Alberto Brodesky* ¿Qué motivos podía tener él para tomar esa determinación?
Escribir así, largo, con noticias como lo habéis hecho esta vez, no sabéis cuanto os lo agradecemos.

Un abrazo grande para los cuatro, Emma, Rafael, Carlos y Eduardo, y para todos los amigos a quienes iremos escribiendo, de Maruja y mío:

[Seoane]

1971-07-11
Carta de Falcini a Seoane. 1971
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1971 en 11/07/1971


Buenos Aires, Julio 11 de 1971

Sr. Luis Seoane
La Coruña

Queridos amigos:

Me alegro de saberlos de nuevo en Galicia, después de haber pasado por Roma, Barcelona y Madrid.
Del Museo de Arte Moderno de Roma, su opinión acerca de la obra de Boccioni me interesa mucho, máxime después de haber visto la representación que el oficialismo italiano acordó a Boccioni en la muestra de la escultura italiana, que se difunde por América.
En esta importante exhibición, muy irregular e incompleta, para dar una visión de la plástica peninsular. El escultor futurista más importante no está representado en su dinamismo característico, de formas en acción. La muestra está presidida por un hermoso Ecce Puber, de Medardo Rosso y un desnudo de Marini. Lo demás, sin interés para nosotros. En cambio faltan muchos, conocidos con sus aportes representativos.
Sus referencias al Museo Picasso y a su ampliación. Mucho me alegra lo que dice de la amistad con Sabartés, de quien se hablaba como de un servil del genio contra los visitantes. Y al saber que Vd. comenzará a trabajar como siempre. Espero que el sol y las pocas lluvias de su Galicia, la de su corazón, les sean propicios.
En las mismas salas que Ud. exhibió sus telas, en ART GALLERIE INTERNACIONAL, acaba de mostrar Urruchua 70 óleos, temples y litografías, al mismo tiempo que sus memorias. Se ve muy bien, espaciadas. El vasco sigue rodeado de amigos y discípulos que lo adoran. Las litografías y temples dedicados a España tienen interés plástico. ¿Recuerda lo que tiene Scheimberg? En estos momentos, Chile está en primera plana, por la catástrofe minera y por el cobre de sus minas. Más la amenaza de las elecciones digitadas para nosotros.

Hasta pronto, con un abrazo para Maruja y Usted de nosotros dos.

Falcini

1971-07-13
Carta de Freitas a Seoane. 1971
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Freitas a Seoane. 1971 en 13/07/1971


Madrid, 13 de julho 1971

Meu caro Seoane. Um abraço.

Primeiramente venho agradecer-lhe –e a Maruja, muito mais–, as gentilezas que vocês nos culminaram nesse poucos dias que passamos em terras de Galícia. Foram curtas, é bem verdade, mas intensas. Vimos muitas coisas que sabíamos existir, porém agora as constatamos. Foi qualquer coisa assim como viver um sonho. Voltaremos! Não com canhões como Mac Arthur, mas com flores, como um verdadeiro beath.
Estou mandando por seu intermédio uns óculos para guiar de noite. São para o mestre Diestre. Isso, estou certo, lhe será útil nas suas rondas noturnas pelos caminhos de Santiago. Sei que o mestre tem bom olho mas não custa ajudar um pouco a natureza.
Estou ansioso de rever Galícia e os amigos. La Coruña é um país que uma vez visto a gente não esquece jamais. Abraços e muitos, para os Diestes e beije Maruja por nós.

Sempre às ordens, vão mais abraços.

Newton

1971-07-14
Carta de Besouchet a Seoane. 1971
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Besouchet a Seoane. 1971 en 14/07/1971


Madrid, em 14 de Julho 1971

Querida Maruxa:

Esta é para mandar um abraço a você e a Seoane, abraço ultra-agradecido por terem-nos proporcionado uma visão mais poética do que podíamos pensar ver em Galícia. Estamos vendo daqui aquêle rio que não sabemos o nome, aquêla ponte fantástica armada entre duas margens estreitas. Aquêle monastério abandonado, aquêla menina que não queria dar queijo nem marmelada; a cidade de Betanzos e o túmulo dos Andrade que apenas entrevimos... Tudo foi perfeito aí. –Fomos naturalmente a Conimbriga, mas cremos que ele não valeu a “zorza” que comemos... Pelo menos é esta a opinião de Newton–. Estamos mandando a correspondência para os Dieste porque afinal não trouxemos o endereço dêles. E por falar em Dieste, peço que você peça a Carmen que me mande o discurso do Dieste que ela me prometeu. Tenho necessidade de lê-lo. –Peço também a você que me reserve uma daquelas xilogravuras do Seoane e que não estavam ainda distribuídas na praça: Gostaria que fosse aquela entre violeta e verde. Creio que êle sabe qual é–. Esperamos vê-los aqui se antes não pudermos voltar ai. Estou cheia de trabalho. Vamos a ver. O melhor é vocês virem até aqui, mesmo sem rios pequenos, pontes misteriosas e conventos abandonados. Nossa galeguinha continua firme cozinhando, o que me dá bastante tranquilidade para escrever.
Com um abraço muito saudoso em você todos; continuo pensando o que diriam Baudi e Varela e Cuadrado se nos vissem juntos.

Sua velha amiga

Lídia

1971-07-15
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1971
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1971 en 15/07/1971

15-VII-1971

Querido Luis:

Mándoche ise reportaxe que saiu en Informaciones de Madrid. Non cho mandei antes porque non o tiña até que me fixen con algús nun viaxe a Madrid, do que voltei onte. Fun pra axudar á ourentación “porteña” de Totora e Felipe; xa sei que tamén ti os axudaches. A derradeira falcatruada do paracaidista Valentín era a seguinte: Un diálogo entre Totora e Felipe con íl de “moderador”. A probe Totora estaba abraiada. Escribiulle ó sinvergoña; escribeulle ó escalatorres Molinari, e como insistían, incruso cun aer entre irónico e mandón, escribiulle ó presidente sin outer resposta. Eu opinei con enerxía e ouxetividade que ise diálogo intelectual entre compañeiros de leito, que ademáis non están moi de acordo en moitas cousas fora do leito, sería unha rexouva dina daquiles badocos pro indina diles e de todos os que fixemos un dos mais discutibles usos das nosas vidas tratando de redimilos da sua soberbia e da sua audacia pras cousas que non entenden nin aman, pro que utilizan como son as da cultura.
En Madrid tiven a amarga noticia –por Ben Cho Shey– de que a miña novela fora rexeitada, sin máis; xa algo me anticipara Paco del Riego. E cando me dispuña, istruido por Felipe, a intentar algunha xestión, dixéronme que era millor “non meneallo” porque tamén andan fóra da legalidade, ou facendo a vista gorda, outros libros meus; La Catedral, La Parranda, as Farsas para títeres e unha posible reconsideración para quitar los miedos (sic) da circulación. ¿Que se pode facer coista xente? Coido que, nunca na larga vida miña, andiven con tanta e tan fonda desesperación no fondo do corpo e da alma. Até me sabe mal o que como...
Pensaba ir uns días á Cruña, pro non hai un buraco onde se meter. Veremos si hai quen me leve o 25 a Santiago, pois tampouco haberá logar nos coches de liña. O turismo vranego e o Ano Santo fan unha combinación sinistra.

Agarimos ós Dieste e unha aperta pra vosoutros do voso vello.

Eduardo

Ista carta é o recorte, son tamén pra que as vexa Rafael.

1971-07-17
Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 17/07/1971


Buenos Aires, 17 julio/1971

Queridos Maruja y Luis:

Hace 3 días que hemos recibido su carta y, como ven, ya estoy trabajando. Aunque no lo conocíamos personalmente a [Julio] Payro, sí lo conocíamos a través de las múltiples referencias de Uds. y de los muchos amigos comunes, e indudablemente tiene que haber tenido grandes condiciones, dado los grandes amigos que tenía y que han sentido tan profundamente su muerte, pero aunque sea un lugar común, es la vida. También (parezco un funebrero) se murieron [Onofrio] Pacenza y [Enrique] Policastro. En fin, una buena noticia y que indudablemente lo va a tranquilizar a Luis es que ya el balcón de Uds., en el aspecto municipal, está perfectamente legalizado y tenemos en nuestro poder los comprobantes respectivos. Aquí, y en esto la carta parece una repetición de todos mis anteriores, la situación es muy mala, política y económicamente. El señor [Alejandro] Lanusse, que quiere aparecer como democrático, ha firmado el nombramiento de rector de la Universidad al Dr. [Bernabé J.] Quartino, un nacionalista reconocido, y esto va a tener una serie de líos, ya que aún antes de este nombramiento ya había una oposición organizada, aún entre los Decanos, uno de los cuales Santos, medicina y ex-rector él mismo es uno de los que se oponen. En cuanto a la situación con Perón, no creo que tenga que contarles nada porque supongo que están bien enterados de la situación o mejor dicho de las múltiples situaciones, ya que nada es claro y en cualquier momento puede pasar cualquier cosa.
Bueno. Aquí está María Jonquières con dos de sus encantadores hijos, y el otro día tuvimos una pequeña reunión, y estuvieron todos los amigos comunes que los recordaron con mucho [cariño] y lamentando todos vuestra ausencia (Shand [Susana], Noemí [Gerstein], Maya, Billy, los Baudizone, Lorenzo [Varela], Marica [Gerstein], etc.).
Bueno queridos amigos, los extrañamos mucho y esperamos que estén pronto de vuelta acá, esperamos esta vez en serio verlos en La Coruña, en mayo próximo.

Un gran abrazo y muchos cariños para los Díaz Pardo

Rafael

1971-07-21
Carta de Sofovich a Seoane. 1971
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Seoane. 1971 en 21/07/1971


Julio 21 de 1971

Queridos amigos:

Sexagenario ya, les agradezco el telegrama cálido y cariñoso; el evento –como decimos los abogados– lo pude soportar gracias a que siempre, hasta donde llega mi memoria, le he estado agradecido a la vida, por sí misma y a que, además, 1971, parece ser el año Sofovich. Reunimos a los amigos presentes y a toda mi familia; hijos, sobrinos. Hacía muchos años, más de diez, que no ocurría. Lo pasamos muy, muy bien y, además del buen gusto que Maruja dice para como Chola organiza nuestras, desde hace largo tiempo, escasas reuniones, ella era la más elegante en la fiesta. Pocos días después, pasamos 6 días en Río de Janeiro, pero convine con ella en que el relato de ese viaje corre por su cuenta de manera que dejo esa maravilla que es Río para ella.
Trabajo mucho y contento; buen trabajo y rendidor; soy ya apoderado único del diario Clarín y apoderado-administrador de su propietaria, la Sra. de Noble. Estoy organizando un nuevo estudio en el que estaré solo, con dos abogados jóvenes y un procurador; una etapa muy importante de mis tareas quedará terminada en breve tiemp “o”1, y luego comenzaremos a organizar nuestro viaje que desde ya, comenzará con dos o tres días en N. York, luego Europa, finalizando con Uds. en Galicia.
En efecto, en pocos días, fallecieron Policastro, Pacenza, Nalé Roxlo y Payró, y sus muertes, ocurridas en un Baires conmovido por la situación político-económica grave e inestable, fueron sentidas, pero vencidas rápidamente por los acontecimientos diarios. Una suerte de escuadrón de la muerte, al estilo brasilero, evidentemente organizado por un aparato parapolicial, está actuando a la luz del día; el último episodio fue el secuestro de una joven pareja de peronistas (él o los dos sociólogos), ocurrido a pocas cuadras de nuestra casa; él apareció muerto en un zanjón a los pocos días y ella aún sigue desaparecida; existe un nuevo aparato judicial con jurisdicción exclusiva para “atentados terroristas” y, por ley, se le han encomendado al ejército aspectos de la “investigación y lucha contra el terrorismo”; ocurre entonces que el jefe de las tropas con asiento en Rosario amenaza a la gente que reciba víveres u objetos repartidos por los diversos comandos “revolucionarios” y con procesarlos como cómplices o que cuando 150 católicos entrevistan en la catedral de Córdoba al arzobispo Primatesta (con el acuerdo de éste) para organizar una protesta contra la carestía de la vida, el Gral. López Aufranc, rodea la catedral con tanques y lleva presos a todos, incluidos tres curas y dos monjas.
Lo que cuenta Chola de Río es cierto como fue cierto mi bronca por como los argentinos estamos perdiendo el tiempo, o mejor dicho, como nos lo hacen perder los grupos de poder que no dejan surgir al país.
Quizá importe acotar a lo que decimos sobre el Brasil, que este Brasil que vimos nosotros es el de la costa y su oligarquí “a”2 (estas entrecomillas para las letras que me como son invento mío), pero supimos que en el interior están haciendo la gran carretera amazónica, 4.000 kilómetros de norte a sur, en medio de la selva y las montañas, construyen también un pueblo cada 100 kilómetros, trabajan permanentemente 1.000.000 de hombres salidos de allí mismo por donde pase la carretera, les pagan cincuenta centavos de dólar por día y mueren de hambre y cansancio diez mil hombres por mes.
Bueno Seoanes, bastante sociología hemos hecho ya. Ha aparecido una novela argentina; Viernes de la eternidad, de María Granat “a”3, de extraordinaria calidad literaria y novelística, creo que marca un hito en n/ literatura, como lo hicieron en su oportunidad Don Segundo Sombra o Adán Buenosayres e, indudablemente, es creación que va a tener carrera universal. Surgió también un buen dibujante periodístico, se llama Sabat, trabaja en el diario de Timmerman, La Opinión, un diario del estilo de Le Monde, muy bien hecho y que es la sensación periodística del año, agrego algunos de los dibujos de los últimos día; Sabat tiene por otra parte gran capacidad de trabajo porque hay días en que sus dibujos son numerosísimos, a veces hasta 15 o más.
Queridos Luis y Maruja, prometo otra carta más extensa y coherente alguna noche que esté más descansado, por hoy esto y un fuerte abrazo para los dos.

Bernardo

1. O autor mecanografía a palabra tiempo deixando a “o” no renglón seguinte. No texto transcrito non coincide coa carta.
2. Ver nota 1
3. Ver nota 1

1971-07-22
Carta de Guber a Seoane. 1971
General Pacheco
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Guber a Seoane. 1971 en 22/07/1971

Gral Pacheco, 22 de Julio de 1971

Señor Luis Seoane
Paseo de Ronda 15, 6º Izq.
LA CORUÑA
España

Querido Don Luis:

Por información del Ing. Lifschitz, supe que mi carta del 21 de Junio no llegó. Trataré entonces de actualizar las novedades.
El clima de tensiones se ha agudizado en esta última semana en que se encontró el cadáver de un joven peronista, Juan P. Mestre, que aparentemente fue secuestrado por la Policía junto con su esposa, de cuyo paradero no hay noticias, la cosa se ha puesto tan espesa que el Presidente Lanusse decidió que no actuará la Policía y el Ministerio de Justicia investigará este tema.
Nuestra planta industrial en Chile sufrió pocos daños por el sismo, pero el país ha soportado bastante deterioro, esa “loca Geografía” como se ha dado en llamarla, es verdaderamente inquietante, y no hay Gobierno Chileno que no se haya visto influido políticamente por los fenómenos telúricos.
Del acuerdo Nixon-Chou En-Lai sabemos que nuestro presidente está muy de acuerdo con el cariz tomado por la política americana (¡Vaya novedad!)
En Bellas Artes, la exposición de bronces italianos ha sido un éxito, como así lo fue la de grabados en las Salas Nacional de Exposiciones en que usted estuvo presente.
No todo lo que Benson & Hedges hace se vuelve humo (fabrican cigarillos). La colección por ellos expuesta en Bonino de grabados latinoamericanos es muy interesante.
Y ahora vamos a nuestra obra (para la que se están terminando las matrices) y digo nuestra porque desde los obreros al jefe de Matricería están todos poniendo su cariño en terminarla tal como Vd. lo quiso, esperamos para Agosto tenerla completada y remitirla a España para que se integre en el “pequeño museo” como Vd. dice, pero aquí nos hace sentir trascendiendo el marco de lo inmediato.
Tenga por cierto que tan pronto esté listo el primer objeto será enviado a Vd., en el ínterin lo tendré informado sobre el estado de esta tarea.

Con un afectuoso abrazo para Maruja y Vd., les digo hasta pronto.

José Guber

Saludos de Rebeca

1971-07-25
Carta de Payró a Seoane. 1971
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Payró a Seoane. 1971 en 25/07/1971


Ginebra, 25 de julio de 1971

Muy estimado Seoane:

Supongo que ya se habrán enterado ustedes por algún conducto de que papá se sometió a una operación a fines de junio y de que no sobrevivió a las diversas complicaciones que se produjeron a un ritmo implacable, determinando nuevas intervenciones. Hubiésemos querido hacerles conocer la noticia paulatina y suavemente, pero difícilmente puedo ahora, después de los días que pasé en Buenos Aires para ponerme al servicio de María Inés y Anita y reunirme con mis hermanos, contar lo que pasó en otros términos que los de una cruda realidad, acaso más difícil de prever para todos nosotros que para mi propio padre.
Todos sabemos que entre ustedes existían lazos muy firmes, reforzados por manifiestas afinidades. Al lado de José Luis Romero, Giangrande y Eduardo González Lanuza, nos faltó en efecto el amigo Seoane.
Sé con que confianza puedo hablar con usted y por eso me permito hacer el siguiente ruego. La situación de María Inés ante la ley argentina probablemente necesite algún respaldo en vista de la compleja serie de problemas planteados por la ausencia de una ley de divorcio atenta a auténticas necesidades sociales. Hasta el último momento, preocupó a papá la amenaza de que la ley privará a María Inés del beneficio de la pensión e incluso de las posibles ventajas de su patrimonio, pues sabía que de las tinieblas del pasado podía surgir en cualquier momento la esposa legítima de la que se divorció en 1930.
Quisiéramos precavernos de cualquier riesgo de esa suerte y poner a salvo la situación de María Inés en ciertos aspectos. Hay uno en que usted puede ayudarnos. Hace años regaló a papá y a María Inés un cuadro suyo, por lo demás sumamente preciado por María Inés. Se trata de la Figura sentada, de 1958 (0,92 x 0,73 cm). ¿Quisiera usted redactar una carta, con fecha bastante anterior a 1971, regalándolo expresamente a María Inés? Le recuerdo su dirección: Alsina 2065. Usted juzgará si conviene hacer lo que propongo.

Un gran abrazo.

Roberto Payró

57 Chemin Ami-Argand
1290 VERSOIX
Suiza

1971-07-29
Carta de Goldstein a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Goldstein a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 29/07/1971


Buenos Aires, 29 de julio de 1971

Queridos Maruja y Luis:

Hace tiempo pendía la deuda de escribirles y la llegada de Tapia avivó la sensación de culpabilidad. Pero (palabra salvadora..) entre el trabajo y sus problemas –más de estos que otra cosa– y las tensiones del medio hicieron que los buenos deseos se fueran diluyendo. Supe por él que están ustedes bien, que el departamento es precioso y, como era lógico suponer, le contagiaron el “virus” gallego. Constantemente hace referencias a Galicia y sus maravillas, cosa que acentúa mi envidia, ya que el viaje proyectado no lo haré: hemos invitado al médico para que dicte un curso en Buenos Aires el mes próximo, de manera que el tratamiento lo haré aquí. El mismo día que llegó Papá las brujas celtas hicieron un milagro: mientras él me mostraba el folleto de Sargadelos con las fotos del juego de café, entregaban en casa el envío de Díaz Pardo! Increíble coincidencia! Fue una sorpresa muy linda, ya que realmente no recordaba el diseño con exactitud, pero haciendo “autocrítica”, reconozco que el asa del pocillo no quedó bien resuelta: es incómoda, poco funcional (quizás pudo haberse ahondado más en el interior). De cualquier manera, fue una interesante experiencia. Estoy intentando algunos diseños (incluso objetos inútiles y modulares), pero aún no logré nada convincente, claro que esto lo hago como descanso y a ratos perdidos.
Bueno Luis, sigue ofreciendo de todo a manos llenas: muy buen cine (ahora, con la “nueva libertad”, se da de todo), conciertos estupendos, muchas exposiciones y “experiencias” del momento y por supuesto la última moda de café concerto (con “canciones de protesta”). Además y con la llamada apertura política se lee y se ven por televisión entrevistas y polémicas con gente de todos los partidos. Se habla mucho, se dice poco, y lo triste es ver cómo se agiganta la figura de Perón. Peor aún es la seudo filosofía política que se va tejiendo alrededor de “lo que hizo”, olvidando e ignorando todo lo que este sinvergüenza hizo en realidad. Eso resulta aún más increíble en gente que inclusive fue perseguida, encarcelada. En fin, no entiendo nada y lo peor es la sensación de inestabilidad y falta de futuro.

Anita y los chicos (cada vez más grandes) los recuerdan con mucho cariño. Reciban un gran abrazo

Enrique

1971-08-00
Carta de Freitas a Seoane. 1971
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Freitas a Seoane. 1971 en 00/08/1971


Madrid-Sabado, Agosto 1971

Luis:

Estou enviando-lhe copia do artigo de Lídia sobre Dieste e Galícia para seu desenho-ilustração, conforme lhe pedi em carta anterior. Logo que receba o seu trabalho, o mandarei para O Estado de São Paulo.
Espero que os amigos gostem do trabalho. É uma homenagem, pequena mas honesta.
Abraços para Maruja e os Dieste.

Saudades muitas.

Newton

1971-08-07
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1971 en 07/08/1971


Buenos Aires, 7 de Agosto de 1971

Queridos amigos:

Perdón por no haberles escrito antes, no tengo excusas, pero no será porque no les recordemos, y no estemos deseando vuestro regreso.
Las novedades de ésta, como ya Vds. se informarán con tanto turista como anda por ahí, son cada vez desalentadoras, el peronismo está resurgiendo con sus mejores fuerzas y pareciera que hay una puja en todos los medios por no quedarse atrás en el halago. Los canales de televisión, por ejemplo, se ocupan de recordar las bondades del régimen, el día del último aniversario de la muerte de Evita, se exhumaron los noticiosos de la época, para demostrar la extraordinaria adhesión del pueblo que habían tenido. Ningún ambiente se sustrae a la marea, ni el estudiantil, ni el artístico, ni el literario, por ejemplo, a una aclaración pública de Borges sobre lo que significó Perón para la cultura, salió Sábato a refutarlo violentamente, en fin, las perspectivas no son nada halagüeñas, sumando a ello también que diariamente hay varios asaltos multimillonarios y dos o tres actos terroristas, que se atribuyen a si los peronistas.
En este momento, acabo de llegar de Montevideo, todo anda normal, excepto que todavía no hemos logrado que hicieran el arreglo del techo, lo han prometido para los próximos días.
La revista Nuestra Arquitectura, que dentro de las del género es relativamente buena, se interesó en la publicación de los Bancos, y al informarse y conocer los trabajos suyos, desean hacer un artículo por separado con fotografías poniendo de manifiesto esa labor. Me pidieron que le solicitara su anuencia y que les escribiera el aspecto formal del artículo, para ello le pido auxilio, porque literariamente mis carencias son muchas.
Creo que estarán disfrutando el fresco verano gallego, por aquí estamos teniendo un benigno invierno.
Bueno, quedamos a la espera de vuestras noticias. Saludos de Carmen y los Martínez Lamela y reciban el mayor afecto de

Díaz Dorado

1971-08-12
Carta de Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 12/08/1971


Agosto 12-1971

Queridos Luis y Maruja:

Ayer estuvimos los 4 en lo de Lipa y Esther [Burd]. Lipa pasó unas fotos que les sacó acá en Buenos Aires y no sé si porque estaba un poco borracha, pero realmente sentí que los extrañaba muchísimo. Inauguró el martes pasado en el [Triángulo1] Noemí [Gerstein] con mucho éxito. La exposición es de múltiples. Como los precios son + o - bajos, tiene posibilidades de éxito. El lunes inauguró Ariel [Scornik], pero todavía no fuimos (esta vez, esculturas). Nosotros sin noticias de Uds. salvo lo que trajo Lázaro Goldstein. Nosotros aquí, como de costumbre, a la espera de lo que va pasar. Lo que pasa no es lindo ni bueno, pero hay que tener esperanzas. Nos vemos poco con la gente, ya que Uds. son los que los nuclean. Estuvo María Jonquières con los hijos y en una pequeña reunión que hicimos en casa estuvieron también vuestros amigos los Baudi[zzone]. Eduardo Jonquières llega la semana próxima. Cómo están los Díaz Pardo? Denle cariños nuestros y ojalá el año próximo podamos verlos. Uds. supongo que no regresan hasta el año que viene? Buen par de vagos son. No se puede dejar así a los amigos, tan desamparados.
Escriban!!!

Muchos cariños de Carlos y Eduardo, Rafael y besos de

Emma

Marujita: ¿aprendiste canciones nuevas?
Un beso especial para vos.

A autora da postdata, Emma, engade un debuxo da súa man que representa figura sentada nunha cadeira.

1 El lugar –la galería “El Triángulo”- se señala con una figura triangular, como en la carta 21.

1971-08-13
Carta de Seoane a Sofovich. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1971 en 13/08/1971


La Coruña, 13 de agosto de 1971

Sr. D. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Queridos amigos:

Nos alegramos mucho del éxito profesional de Bernardo, de sus sesenta años cumplidos, del viaje al Brasil, de las cartas que nos enviaron y de la proximidad del viaje que prometen a Galicia. Pasearemos juntos por algunos sitios extraordinarios. Lázaro Goldstein estuvo unos días con nosotros, apenas una semana, algo menos creo, y le hicimos ver Santiago como hay que verlo en su gloria románica y barroca, con peregrinos que sólo se parecen a los del medioevo en la fertilidad de sus barbas, más turistas que peregrinos, y cubierta la ciudad de nubes y leyendas. Le acompañamos a un monasterio barroco en la montaña. Galicia conserva más de medio centenar de monasterios semirruinosos que serían el orgullo de cualquier país europeo. Los famosos castillos del Loire, tan pulcros, no son competencia para estos monasterios y castillos gallegos cubiertos en parte de maleza, de musgo y de bellas y nerviosas lagartijas que escapan atacadas de pudor de sólo mirarlas tomar el sol. Pero Galicia es, como Irlanda y Sicilia, un país moribundo de Europa, lo afirma un sociólogo italiano, con una tercera parte de su población emigrada y olvidada del centralismo. Van ustedes a ver un pueblo celta de hace más de 2000 años y astilleros que hacen barcos de trescientas mil y pico de toneladas y paisajes de costa con bosques que tienen kilómetros de extensión y caballos salvajes. Un país de gentes apacibles, sin crímenes, sin más ladrones que sus políticos y sus hosteleros y con los más bellos ojos verdes del universo céltico. Veremos juntos algunas de las fuentes donde las hadas transformadas en monstruos esperan al joven que las desencante, pues los encantamientos de hadas y príncipes no fueron exclusiva de Alemania y de Jean Cocteau. Les aguardamos. Por mi parte, continúo trabajando. Hice algunas nuevas piezas de porcelana y además de la jarra-busto de Rosalía de Castro, hice la de Pablo Casals. Al mismo tiempo, hice algunas ilustraciones para libros de amigos y me estuve ocupando del Museo Carlos Maside inaugurado el año pasado. Lo ampliamos con una nueva sala y con una galería de exposiciones importantes, que se inaugura con una de grabados de Picasso y Miró el día 20 de este mes. Todo esto es lo que me hizo atrasar mi correspondencia. Debo carta a todos los amigos. Conocía al dibujante Sabat de Primera Plana que luego dejó, hijo del escritor uruguayo Sabat Ercastey y desde luego con un gran talento, y le agradezco los dibujos que me envió de él. De Buenos Aires se publicaron aquí muchas noticias políticas nada gratas, muy peronistas. En cuanto a este asunto de Perón, tomaré por mi parte una actitud que algunos supondrán de viejo. Pero yo no puedo transigir con quien pudo hacer algo por lo menos una reforma agraria y no la hizo y se considera revolucionario; con quien ordenó la muerte o dejó que mataran a muchos obreros y estudiante; el último, creo, el abogado Ingalinella en Rosario. Con quien fue nazi o partidario de Hitler y de Mussolini y es... no quiero decir ahora más. Su rencor le hace utilizar desde lejos a unas masas ingenuas en contra de sus propios intereses a fuerza de declaraciones contradictorias, de manifiestos absurdos, atizando divisiones partidarias en beneficio no sabe uno de qué fin. Aquí nadie entiende el peronismo de los argentinos. Siquiera este general hubiese sido como Velasco Alvarado, el del Perú, pero no es, es alguien que hizo en la Argentina mientras tuvo tesoro que derrochar, de rey mago, acompañado de una hada madrina, de alguien que alimentaba todas las esperanzas con su sonrisa de felicidad, y que imitaba a Mussolini –uno de sus ídolos– en cuanto a riqueza de disfraces. Todos esos que miran para atrás en política, ¿por qué no releen los discursos de Perón si no los recuerdan? ¿Por qué no se publican sus discursos para los jóvenes que no gustan de informarse? Esto no es tampoco una defensa de los políticos que le siguieron y que hicieron posible esta nostalgia. En todo caso, es una lágrima que suelto por todas las ilusiones que voy perdiendo por los ideales que parecen marchitarse en uno a fuerza de verlos traicionados y desfigurados por aquellos en quienes uno creía.
Termino esta carta. No quiero escribir más de estas cuestiones. Me da asco el Perón de Madrid. Tartarín de Puerta de Hierro. Dejándonos en ridículo a los argentinos con sus multitudes de visitantes que vienen a arrodillarse y esperar de su boca la bendición consagratoria del pequeño puesto en el sindicato o en su partido. Y estoy contra todos los que le siguieron en el poder hasta hacerlo pasar por bueno. Perdóneme Elsa y Bernardo.
Sentí las muertes de los amigos a quienes se refieren: Policastro, Pacenza, Nalé Roxlo, Payró, sobre todo sentí a Payró, fue un verdadero amigo mío al que debo juicios importantes sobre mi obra. Pocos días antes había recibido una muy bella carta suya en la que me narraba recuerdos de su infancia europea. Ahora sí termino. Escríbannos. Aguardamos las cartas de los amigos. Dígannos cuando viajan.

Un fuerte abrazo de los dos para los dos:

[Seoane]

1971-08-13
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1971 en 13/08/1971


La Coruña, 13 de agosto de 1971

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos amigos:

Ayer recibimos un telegrama de saludo desde Madrid de Dora y Valdi. Sentimos mucho que no se hubiesen acercado a Galicia, pues Madrid no es España y mucho menos es Galicia que, en todo caso, es una de las Españas siguiendo una denominación antigua.
Estoy haciendo piezas de porcelana. Hice otras dos jarras-cabezs nuevas, la de Rosalía de Castro, la gran poeta gallega del XIX, y la de Pablo Casals. Hice también unos pájaros con un sol rojo y tengo en proyecto algunos vegetales. Estamos con mucha nostalgia de los amigos de ésa, del cine de Buenos Aires, pero gozamos, en cambio, de las bellezas naturales de este país y de sus monumentos. El domingo pasado estuvimos en unas montañas, a 1.300 metros de altura, en una zona de nieves donde hay aldeas con edificaciones circulares pertenecientes a la época céltica de este país, es decir, a hace más de 2.000 años, y viendo un paisaje maravilloso. Aquí estuvo pasando unos días con nosotros Lázaro Goldstein. Nos encantó que hubiese venido. Le enseñamos lo que fue posible en tan pocos días. Un monasterio extraordinario de los medio ciento que hay aproximadamente en Galicia, que comenzaron siendo prerrománicos o románicos en la Edad Media hasta convertirse, en todo o parte, en barrocos en los siglos XVII o XVIII.
Paisaje de montaña y la costa con sus rías y pueblecitos pescadores. A Santiago le dedicamos dos días. No fue mucho, pero pudo ver una auténtica ciudad medieval en su urbanismo y en muchos de sus edificios con preciosas iglesias románicas y monasterios aparte de su catedral, una de las cinco que tiene Galicia procedentes todas de los siglos XI y XII. Creo que tuvo una visión de esta tierra y de la gente gallega. Sentimos todo lo que está ocurriendo políticamente en la Argentina. Vamos teniendo noticias de las medidas del Gobierno a través de los corresponsales de los diarios españoles en Buenos Aires, de las declaraciones de Perón en Madrid y de los visitantes que acuden a Puerta de Hierro a recibir su bendición política. Desde aquí, efectivamente, parece que puede pasar cualquier cosa, pero no es demasiado de fiar esta impresión mía, pues desde aquí parece que puede pasar cualquier cosa en cualquier parte del mundo, aún la de la política más firme, menos aquí. Esta aparente seguridad propia pertenece a una política perfectamente estudiada, establecida para la propaganda en el contraste auténtico o falso con la política de otros países, sobre todo de Sud América.
Estos días se inaugura en el museo que creamos Díaz Pardo y yo, una exposición de grabados de Picasso y Miró. Se hace en una galería que agregamos para exposiciones en un piso superior de ese museo y que antes estaba destinado a estudio mío en años anteriores. Queda una galería estupenda con un paisaje espléndido a través de sus ventanales. Todo este trabajo, el de crear dicha galería, el de organizar la exposición y el de esculpir esas nuevas piezas de porcelana, es la que me hicieron retrasar todas las respuestas a los amigos, pero a partir del 20 de este mes quedo más libre para todo.
Contarnos de todos los amigos de ahí. ¿Por qué no me mandáis por correo aéreo el Diego Rivera que hice para la Editorial de Spivacof, Centro de Editores, etc? Debió haber salido hace dos o tres meses y yo no lo he visto. Os lo agradecería mucho. ¿Cómo fue la exposición de Margot Parker? (de origen irlandés, pintora que vivía en Buenos Aires) ¿Qué es de Noemí? Voy a escribirle uno de estos días.
Un abrazo grande de Maruja y mío para Carlos, Eduardo, Emma, Rafael, todos los amigos comunes. Gracias por la noticia del departamento, por hacernos saber que no estamos fuera de la ley como tenemos siempre la sensación de estar, pues la ley, las leyes, siempre nos sorprenden en su existencia. Un abrazo:

[Seoane]

1971-08-30
Carta de Seoane a Palmás. 1971
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1971 en 30/08/1971


Buenos Aires, 30 de agosto de 1971

Sr. D. Ricardo Palmás
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Tengo sin contestar su carta desde que la recibí a fines de junio. Ha pasado Julio y Agosto, que fueron para mí dos meses de trabajo desordenado. Hice una cabeza-jarra de Rosalía, otra de Pablo Casals y algunas otras piezas para Sargadelos. Proyecté una nueva sala del Museo y una galería para exposiciones que se inauguraron el día 20 con gran éxito. La galería con una muestra de grabados de Picasso y de Miró, que constituyen un éxito, sirviendo, además, como barómetro de las inquietudes de un público virgen en estas cuestiones. Ahora empiezo a tener ganas de regresar. En verano se cubre Galicia de emigrantes que regresan a pasar aquí sus vacaciones y que traen sus autos con matrículas europeas muy variadas; y de aristócratas y rentistas gallegos que viven en Madrid y vienen a pasar el mes de agosto a su tierra con la misma indiferencia para sus problemas, que si hubiesen ido a la Costa Azul o a la Costa Brava, o a cualquier otra costa con la que no tienen sentimentalmente nada que ver. Son las gentes que nadie ataca porque casi nadie conoce, marginados de Galicia hacen vida de gheto, aparte, reunidos solamente entre ellos, mostrándose displicentes en los clubs como el Náutico de La Coruña, o el casino de cada ciudad. Las rentas que extraen de sus bienes gallegos afianzan el progreso de Madrid, o de otras partes de España, invirtiéndolas en negocios, por ejemplo, de la Costa del Sol o del Mediterráneo. Por aquí el despiste político es tan grande que el objeto de ataque es la clase media que de alguna manera hace algo por Galicia, aunque constituya una clase más sórdida aquí que en otras partes.
No llegamos a ver aún ninguno de los nuevos periódicos de Buenos Aires, sentimos envidia de las películas de que me escribe y que aquí no se pueden ver. Tampoco llegó el Diego Rivera que usted me envió. No sé si llegará mientras esté yo aquí y tengo miedo de que no me guarden ejemplares en la editorial, pues son muy desordenados. Como es natural tampoco lo vi ni sé que reproducciones le acompañan, pues yo no las seleccioné. Culturalmente Galicia está casi muerta. Los jóvenes más valiosos se marchan a otras partes de España luego de hacer oposiciones y los otros se marchitan y se convierten en indiferentes a todo vegetalizándose. Sin embargo ¡qué bella y rica de tierra, de mar y de hombres es Galicia!, pero tierra, mar y hombres están abandonados y los hombres sin siquiera esperanza. No importa que se publiquen libros valiosos o se hagan exposiciones, etc. Todo esto es una labor individual que no responde a una necesidad colectiva. Heroica por esto. El escritor, el artista, actúa aisladamente, por propia necesidad, sin que su actuación encuentre eco y se inventa un público si se decide a convertirse en bufón, halagando a ese público y divirtiéndolo, o movilizando el grupo social a que corresponde. Ya hablaremos sobre esto a nuestro regreso.

Un abrazo de Maruja y mío para usted y los amigos comunes, a alguno de los cuales, a Martínez Romero, debo carta que contesto hoy:

[Seoane]

1971-08-30
Carta de Seoane a Scheimberg. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1971 en 30/08/1971


La Coruña, 30 de agosto de 1971

Sres. Aída y Simón Scheinberg
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Esta vez soy yo el que no escribe. He pasado más de un mes desde que recibimos la última carta de ustedes y no hemos contestado, pero es que pasaron muchas cosas en cuanto a trabajo, prisas por hacerlo, etc., que nos tuvieron alejados de todos los amigos. Inauguramos una nueva sala del Museo, hicimos una galería de exposiciones para éste y se inauguró con enorme éxito con una muestra de Picasso y Miró. La próxima será de Solana. Pero de todo esto ya hablaremos a nuestro regreso. Entre las jarras-busto que hice últimamente, luego de la de Rosalía de Castro, está la de Casals. Hice también algún grabado y bastantes dibujos. Mientras tanto, fui recibiendo algunas noticias de Buenos Aires de los amigos, y políticas, de estas últimas muchas se vienen publicando en los diarios de aquí, comentadas por sus corresponsales o dejadas en simples noticias. Se publican muchas noticias procedentes o dejadas en simples noticias. Se publican muchas noticias procedentes de ahí, por desgracia, y por ellas parecen rivalizar Buenos Aires con el Nueva York de hace bastantes años en cuanto a atracos. Claro que éstos se extienden y se están produciendo en Europa, igualmente en Colonia y Berlín, que en Madrid o Sevilla. Buenos Aires, sin embargo, parece llevar el primer puesto. En España no dejaron entrar el primer número de la revista Libre, que hacen en París Cortázar, Vargas Llosa, García Márquez, etc., que fue dirigida en este primer número por Juan Goytisolo, el escritor catalán. Parece que une ensayos de sociología y política con obras de creación. Me hubiese gustado leerla. Igual ocurre con Plural, una publicación literaria de México, dirigida por Octavio Paz. Pero estas lecturas resultan muy difíciles aquí. Entran, o van a entrar esas publicaciones, siempre entran, pero no se pueden adquirir fácilmente. En cuanto a Buenos Aires, tengo noticias de que se publican dos nuevos diarios, uno muy bien hecho, según me dicen, de Timermann, y de que se ha publicado una muy buena novela de María Granatta, ¿es con dos tt? De exposiciones no sé nada. Las últimas noticias en cuanto a ellas las tuve por Payró, ¡cuánto siento su fallecimiento! Parecía que se iba a presentar una buena temporada iniciada con los afiches polacos y Calder. Siento haberme perdido estas dos exposiciones. Aquí, claro, es una ciudad pequeña, se hacen pocas exposiciones. En cuanto a cine, estamos viendo, en general, o volviendo a ver, películas vistas en Buenos Aires y que, por razones que desconocemos, no se dejaron ver aquí hasta ahora. De teatro hemos visto Romance de lobos, muy mal puesta en escena, con el hidalgo brutal de la obra de D. Ramón convertido en un alfeñique, mas bien en una especie de burócrata en vacaciones, desafiando una tormenta con unos zapatitos muy cuidados, para andar sobre pisos encerados y pantalón con raya, como para oficinas. Nos acordamos mucho, aún con sus defectos, de la misma obra puesta en el Teatro San Martín.
Bueno, esta vez son las pocas noticias que puedo enviar. Estamos bien, trabajamos, vamos algunos días al cine, vemos el mar desde las ventanas, un mar muy bello y en el portal de la casa se amontonan los niños del barrio, en general, de ojos claros y con dos manchas rojas cada uno, naturales, en sus mejillas. Conocí un día al cónsul argentino Sr. Quiroga, pariente, me dijo, de Sarmiento, sanjuanino, gris como la niebla.

Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos y para los parientes y amigos:

[Seoane]

1971-08-30
Carta de Seoane a Martínez Romero. 1971
A Coruña
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Martínez Romero. 1971 en 30/08/1971

La Coruña, 30 de agosto de 1971

Sr. D. José V. Martínez Romero
Buenos Aires

Queridos Pilar y José:

Contesto muy tarde la carta de ustedes. Perdónenme. A Palmás le explico por qué también tardé en contestar la suya. Estuve trabajando en la ampliación del Museo y en crear una sala de exposiciones que ya inauguramos el día 20 con una exposición de grabados de Picasso y Miró. La próxima será una de pintura de Solana, alrededor del 20 de setiembre. Creémos cumplir así con el programa que nos trazamos tratando de convertir al Museo en un centro de expansión cultural. Desde luego, estos días podemos afirmar que actualmente es el más visitado de Galicia, pero tenemos que pensar en crear constantemente nuevos estímulos para que sirvan a los fines a que aludo. Estamos, como es natural, con nostalgia de Buenos Aires, de sus exposiciones, cines, etc., y seguimos, en lo que podemos, las vicisitudes políticas de la Argentina y del resto de América. Algo marcha, pienso, aún siguiendo aquello de dos pasos adelante y uno atrás. En Galicia en cambio no. Por lo menos nada se percibe que suponga actitud de marchar y según una estadística de Gallup, en relación con no sé que otra empresa similar, de las regiones de la Península menos preocupadas por cuestiones políticas la más importante es Galicia. Resulta acorde con el aumento de su emigración, casi la totalidad de su población campesina y de la costa comprendida entre los 18 y 45 años de edad. Pero ya hablaremos de estos problemas a nuestro regreso. La colectividad gallega de esa está realizando una labor que resulta decorativa en cuanto a las necesidades culturales, económicas, sociales, etc., reales de Galicia. En una fiesta cualquiera, en una gallega, que es la que viene a cuento, no se comienza por poner juegos de iluminación, sino por la danza, la canción y el santo patrono a que se dedica. La iluminación y los cohetes son el añadido que se hace para conseguir un mayor esplendor. Puede haber fiesta sin ornamentos, y ahí piensan sólo en los ornamentos que sirvan a los fines electorales. Bueno, ya hablaremos de todo esto. Escriban. Un abrazo para los amigos comunes y uno grande para ustedes de Maruja y mío:

[Seoane]

1971-08-30
Carta de Seoane a Anita e Enrique Goldstein. 1971
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Anita e Enrique Goldstein. 1971 en 30/08/1971


Buenos Aires, 30 de agosto de 1971

Sres. Polita y Lázaro Goldstein
Buenos Aires

Mis queridos amigos:

Recibimos las dos cartas que nos envió Lázaro. Fue una lástima que estuviese tan pocos días entre nosotros y no pudiese continuar unos días más en esa Galicia desconocida en general del turismo o sólo conocida por Santiago de Compostela. Lo pasamos muy bien con su compañía y sentimos mucho su marcha. Después trabajé bastante, no he escrito a nadie y se inauguraron la nueva sala del Museo y la galería de arte, ésta con una muestra de Picasso y Miró que está obteniendo gran éxito, después, a mediados del mes próximo haremos una de Solana. La galería de arte creo que resulta ser una de las más bellas de España, por esa pared, cuarta pared entera, con ventanas que se abren al paisaje. La fábrica de Sargadelos va muy bien, todo lo muy bien que puede ir en este momento de crisis, lo mismo que la del Castro. Díaz Pardo y yo tratamos de recoger del románico y del barroco gallego motivos de decoración. En estos días de verano, acude mucha gente en vacaciones a comprar directamente en las fábricas, son de otras partes de España y franceses y alemanes, sobre todo franceses. Por mi parte, hice esta temporada la jarra-busto de Casals y algunas piezas pequeñas. Todo esto no nos hace, sin embargo, olvidar Buenos Aires donde estaremos de regreso a fines de octubre o principios de noviembre. Nos faltan aquí todos los grandes amigos de ahí a quienes debo mucho y entre los que se cuenta usted. He pintado muy poco, pero dibujé mucho y pienso grabar bastante en el tiempo que me falta.
Bueno, esto es todo por hoy. Agradezco mucho sus cartas y me alegro que Galicia le hubiese impresionado. Usted se puede explicar ahora porque discutía yo cuando me hablaban de los castillos del Loire o del Rhin. Galicia es uno de los más viejos países europeos. Alguna de sus ciudades nació hace más de dos mil años y fue durante mucho tiempo uno de los países más avanzados culturalmente de Europa. Después vino la decadencia, la miseria y la emigración, pero el testimonio de su pasado está aquí y la gente, como las de todo pueblo que ha vivido y sufrido mucho, es buena, cortés y honesta. Ya hablaremos de todo esto a nuestro regreso. Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío y para Enrique y Anita, Susana y Edgardo, con saludos para los amigos comunes:

[Seoane]

1971-08-30
Carta de Seoane a Falcini. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1971 en 30/08/1971


La Coruña, 30 de agosto de 1971

Sr. D. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Debo carta a todos los amigos. Pasé un mes muy atareado en cuestiones al márgen de mi trabajo habitual. Añadimos una nueva sala al Museo Carlos Maside que fundamos Díaz Pardo y yo. Abrimos en el piso superior del mismo Museo una galería para exposiciones que consideramos importantes de arte contemporáneo. Comenzamos con una de grabados de Picasso y Miró y seguiremos, seguramente con una de pintura de Solana y luego otra de grabados del mismo pintor. Se trata de una sala que se hizo en el lugar destinado a estudio mío en El Castro y que usted debió haber visto cuando estuvo aquí. Tiene tres paredes perfectamente iluminadas y una de ventanales que se abren a un paisaje extraordinario. La organización de todo esto que debí hacer solo, pues Díaz Pardo se ocupa de la nueva fábrica de Sargadelos, me llevó mucho tiempo impidiéndome comunicarme con los amigos de aquí y de ahí.
No tengo, por todo esto, apenas noticias de ahí más que las que traen los diarios, abundantes, como creo que le dije en otra, en describir actos de terrorismo y comentar declaraciones peronistas. Lo único importante es el desgraciado suceso de Bolivia con la caída de Torres que a mi, muy poco informado desde aquí, sobre lo que ocurre en ese país, me pareció siempre un hombre bien intencionado que llevaba camino de transformar las estructuras bolivianas.
Pero todo esto forma parte de un proceso lento tras el cual saldrán, esperemos, beneficiados los pueblos de América. Lástima de esos dos pasos atrás que siguen al paso adelante en todo este tipo de cambios. Por aquí todo está lo mismo. Miguel Ángel Asturias recibió el homenaje de Madrid que dio su nombre a una calle y un pueblo de Castilla le designó hijo adoptivo, “Lo que va de ayer a hoy”, diría un castizo del 1900. Pero no es el único que reniega de su pasado. Hay otros que se hacen peronistas, que es una forma de créer que en política se puede aplicar ese juego de azar que se llama “La ruleta rusa”. Empiezo a sentir ganas de regresar a Buenos Aires. Quizás lo hagamos a finales de octubre.
Un gran abrazo a todos los amigos comunes. Tengo que escribirle a Frontini para decirle que hice su encargo, pero que Alberti en general no escribe cartas. Uno muy fuerte para usted de Maruja y mío y para los suyos:

[Seoane]

1971-08-31
Carta de Seoane a Shand. 1971
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1971 en 31/08/1971


La Coruña, 31 de agosto de 1971

Sres. Susana y William Shand
Buenos Aires

Queridos amigos:

Recibimos la carta vuestra hace más de mes y medio y nos disculpamos de no haber respondido antes por el gran desorden en mi trabajo en todo ese tiempo transcurrido, por la variedad de cosas que tuve que hacer. Por aquí estuvo unos días con nosotros Lázaro Goldstein y le acompañamos para que conociese una pequeña parte de esta Galicia tan llena de maravillosos paisajes, de obras de arte del pasado y de leyendas, y tan poco conocida. Le llevamos a iglesias románicas escondidas en los bosques y a monasterios que comenzaron siendo románicos y terminaron, seis o siete siglos después, siendo barrocos, pero quedando en ellos huellas del románico y de los estilos que se sucedían. Le enseñamos castillos que fueron fortalezas medievales contra los vikingos y los ingleses, y bosque de robles, avellanos y castaños, y preciosas playas escondidas tras esos bosques, y el hacía observaciones muy notables de ingeniería con respecto a las obras antiguas. Pasamos muy buenos días juntos. Mientras tanto sé que han ocurrido muchos buenos sucesos culturales en Buenos Aires, exposiciones, cine, etc., sentimos estar alejados de ellos. La vida aquí transcurre muy plácida. Hoy el mar está verde veronés y ayer era de un gris plomo y la niebla que convierte en misteriosa la naturaleza y esta lluvia civilizada, fina, constante, constituye nuestro mejor espectáculo junto, a veces, con la puesta de sol sobre el Atlántico, un disco rojo hundiéndose en el mar.
Sentimos mucho todas las muertes últimas de Buenos Aires, la de Payró que era un gran amigo mío y de quien había tenido una preciosa carta pocos días antes de su muerte en la que me hablaba de su niñez en Europa a propósito de Búfalo Bill, del retrato sobre el que le había escrito yo del Café Grecco de Roma; también el fallecimiento de Pacenza, que si no frecuentaba mucho era también amigo mío, y la de Nalé y Policastro, toda gente muy valiosa de Buenos Aires a quienes la ciudad y el país entero deben mucho. Cuando llegue ésta a Buenos Aires, quizá estén ustedes en USA en el estreno de la ópera con Ginastera. No importa, escribo lo mismo. En todo caso, la respuesta tardará más, tanto como la mía, o la escucharemos de viva voz en Buenos Aires. Lo que quiero, de todo corazón, es que triunfe la ópera en Nueva York, por ustedes y por el arte argentino.

Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío. Otro para Bernardo y todos los amigos:

[Seoane]

1971-08-31
Carta de Seoane a Guber. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Guber. 1971 en 31/08/1971


La Coruña, 31 de agosto de 1971

Ingeniero José Guber
Buenos Aires

Querido amigo:

Recibí a fines del mes pasado su carta que agradecí mucho. La anterior, efectivamente, no me llegó. Las noticias que se publican en la prensa de aquí acerca de los sucesos diarios, o casi diario, atracos, actos de sabotaje, acciones guerrilleras en la Argentina, serían mucho más alarmantes si no supiésemos que, exageradas, sirven para mostrarles a los españoles la tranquilidad en que viven. Claro que esto es una realidad, huelgas, sabotajes, etc., existen también aquí, pero no se publica nada de ellas y los atracos a bancos también se efectúan de vez en cuando. Pero las noticias de la Argentina o de América del Sur, con las de casamientos de reyes, o de hijos de reyes, sirven para aletargar al lector español. Entre unas y otras se muestra “la felicidad” media de la población española. La máxima está constituida por las escenas familiares reales, aunque se trate de príncipes y reyes que viven en el destierro. Claro que nosotros estamos viviendo en un país que se despuebla, pues la gente emigra en masa hacia los países del norte de Europa, Noruega, Alemania, Holanda, y los de más al sur, Suíza, Francia, Inglaterra, siendo pescadores en Terranova y campesinos en Australia. Los que quedan, menores de 18 años y mayores de 45, son los que trabajan aquí, ancianos y niños.
Al pequeño Museo de arte gallego le hemos añadido una nueva sala y una galería de exposiciones que comenzó con una de grabados de Picasso y Miró y continuará a finales de setiembre con una de Solana. Se pronuncian conferencias en él y se proyectan películas de arte. Hoy, precisamente, se proyectan nueve pequeñas películas del escocés-canadiense Norman Mac Laren, creador de un cine realizado sin cámara dibujando directamente sobre película y dejándose llevar para sus creaciones abstractas o de tendencia abstracta de ritmos musicales que traduce plásticamente. Estas proyecciones, como las conferencias, etc. y las exposiciones se celebran en el Museo, en una aldea, algo que no creo que ocurra en otras partes. Acuden campesinos y gentes de las ciudades próximas. Ahora esperamos la obra de ustedes, más que la mía, para incorporarla a una de esas salas.

Reciban un abrazo de Maruja y mío para Rebeca y usted:

[Seoane]

1971-08-31
Carta de Seoane a Girri. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Girri. 1971 en 31/08/1971

La Coruña, 31 de agosto de 1971

Sr. Alberto Girri
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí tu carta, una espléndida carta, de hace dos meses y que te agradecí mucho. Desde entonces ya “salió” la jarra-busto de Rosalía, terminé la de Pablo Casals e hice algunos nuevos objetos, con figuraciones, claro está, también para porcelana. Inauguramos una nueva sala del Museo que fundamos Díaz Pardo y yo, que no sé si tú sabes de él, e inauguramos una galería de arte con grabados de Picasso y Miró. Todo esto llevó tiempo. El museo está en una aldea a diez kilómetros de La Coruña y dedicado a pintura gallega a partir de la generación gallega del 30 hasta los más jóvenes. Es en realidad, un museo de arte moderno gallego, pero prescindimos de la palabra moderno, que en realidad no explica nada. Con algún amigo turista, recorremos toda esta zona de la costa gallega, con alguna salida a la montaña, nada conocida del turismo, más bien conocida por muy pocos y mucho menos, naturalmente, que por los invasores vikingos y los piratas ingleses. Galicia es una enorme sorpresa. Tan pequeña superficie y tan cargada de arte, historia y leyendas y tan desconocida hasta del resto de los peninsulares.
Me gustó mucho tu poema Lección de lo inmóvil y la frase de un verso, lo duradero es estático es de una exactitud extraordinaria. Duraderas con las esculturas asirias y egipcias, desde ellas la escultura decae, y las pinturas románicas y las de Piero della Francesca y las de Velázquez. Lo que se llama movimiento en pintura no existe más que como tema, Goya convirtió en estáticas a las brujas para siempre, y los persas y los turcos a esas figuras que conducían camellos y que andan sobre arena, pero que se detuvieron para la eternidad porque la mano de un artista así lo quiso, deteniéndolos en esa actitud determinada. Cuando regrese a Buenos Aires, te daré a leer un ensayo de un pintor gallego fallecido hace años, Carlos Maside, sobre el estatismo en arte. Un ensayo curioso donde compara retratos populares de campesinos con obras de arte de hoy y del pasado y a propósito del estatismo. Estáticas son las representaciones de (¿Burr?) y las de esa Virgen con Cristo en el regazo. Estática es la doctrina que propugna La lámpara maravillosa de Valle Inclán y la del Padre Molimos, en Castilla. Discutiré contigo tu programa exaltando el anacronismo. Todos somos anacrónicos de nacimiento. Esa es nuestra diferencia y nuestra libertad. Ocurre que nos pasamos la vida anulando nuestra individualidad, nuestro anacronismo. Algunos ancianos en eso que llaman la segunda infancia vuelven a ser anacrónicos, libres, pero ya es tarde.

Un abrazo de Maruja y mío para Aurora y para ti:

[Seoane]

1971-08-31
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1971 en 31/08/1971


La Coruña, 31 de agosto de 1971

Sr. D. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Querido amigo:

Recibimos su carta del día 7 y no la contesté antes por la cantidad de asuntos que se nos fueron acumulando durante este mes. Inauguramos una nueva sala del Museo y una galería de exposiciones, ésta en el estudio que Díaz Pardo había hecho para mí, que fué inaugurada con grabados de Picasso y Miró, la próxima, alrededor del 25 de setiembre, será de Solana. Todo esto llevó mucho tiempo pues la nueva sala del museo se construyó aprovechando una galería que aún restaba de la antigua casa de Díaz Pardo. Creo que queda muy bien y la inauguración de la galería y nueva sala constituyó un gran éxito. Ayer pronunció una conferencia magistral D. García Sabell alrededor del dibujo y sobre Picasso y Miró. Entre mañana y pasado le escribiré algo sobre los murales que tendrá que completar usted, pues no tengo idea en este momento de las direcciones donde están, ni de sus tamaños. Supongo que se referirán a las cuestiones técnicas. Quizá aproveche citas de Whitelow, del ensayo que publicó en la monografía de Bonino.
En cuanto a Perón no hay día que no venga algúno de ahí a visitarle, pedirle consulta, direcciones o lo que sea, Paladino o Rucci o como se llame. A los españoles en general les parece broma. Paladino o Rucci son tan populares aquí como Di Stefano o Urtáin el boxeador vasco, Lola Flores o Marisol. No se les ve más que fotografiados al pie de las escaleras de aviones que los traen o llevan. Perón hubiese sido olvidado de haber vivido en otra época, ahora le ayudan los nuevos medios de comunicación, el avión, el teléfono, la radio, etc. En cuanto a Sábato es un hombre políticamente a la deriva, defender la política peronista es como defender la ruleta rusa en política, pues el peronismo no tiene doctrina ni programa alguno, y, Perón, es un hombre que pudo hacer todo lo que la gente crée que hizo si no fuese un sinvergüenza, alguien para quien la política, el Gobierno, etc., era objeto de propio medro. Con esto no defiendo a Borges entregado a la oligarquía que hizo posible a Perón. En cuanto a la televisión... nunca tuvo Evita más pueblo que el que acudió a la Plaza Francia el día que se liberó a París o Indalecio Prieto cuando llegó de Chile en plena guerra de España a la estación Retiro. Y a ese pueblo no lo obligaba nadie sino que al contrario le acuciaba la policía montada en uno y otro caso.

Con saludos de Maruja y míos para Carmen, los Martínez Lamela y usted, le abraza su amigo:

[Seoane]

1971-09-02
Carta de Seoane a Pagano. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pagano. 1971 en 02/09/1971


La Coruña, 2 de setiembre de 1971

Sra. Sara B. de Pagano
Buenos Aires

Querida amiga:

Llevamos bastante tiempo en Galicia y no hemos escrito muchas cartas por razones que solo se explican por el trabajo desordenado que hube de hacer y con el que tuvo que ver la necesidad de ilustrar algún libro de amigo, de hacer jarras de porcelana, el aumentar con una sala el Museo que hemos fundado Díaz Pardo y yo, crear una Galería de arte para dicho museo, etc. Además de esto los compromisos de índole diversa y algún que otro viaje breve por el país. Todo esto, sin embargo, no nos hace olvidar a Maruja y a mí a los amigos de Buenos Aires y la nostalgia que sentimos de ellos y de la ciudad. Vamos sabiendo de casi todos por algún viajero que llega o por alguna carta, pero no sabemos nada de usted ni de Nélida, ni en general de todo el grupo excluyendo a Aída y Scheinberg. ¿Por qué no nos escriben algunas líneas? Ya sabemos que nosotros debimos haber escrito antes pero, bueno, lo hacemos ahora y quiero que me valga el no ser capaz de enviar tarjetas postales, que siempre compro y luego no remito porque no puedo hacer frases como “¡qué bonito es esto! Un saludo de...”. “Aquí, junto a los cuadros de Goya me acuerdo mucho de Vdes”, o “Cómo me gustaría que ustedes estuviesen junto a nosotros al pié del Partenón” etc., etc. Para redactar tarjetas postales hay que tener un talento especial que yo no tengo.
De la Argentina tenemos abundantes noticias políticas en los diarios de aquí, que además comentan abundantemente las declaraciones peronistas de los sindicalistas de la C.G.T., o las del Paladino o algún otro miembro del partido justicialista. Declaraciones, atentados y atracos son las noticias que llegan con más profusión, y, a distancia, produce una idea muy particular sobre la Argentina que a mi me parece más bien deprimente. En cambio por algún número aéreo de La Nación sabemos de las excelentes películas, exposiciones, etc. de este invierno cultural porteño y que nos produce envidia.
Por favor, envíen noticias de ahí, de los amigos, de todo. Un abrazo de Maruja y mío para usted, sus hijos y los amigos:

[Seoane]

1971-09-02
Carta de Seoane a Anita e Enrique Goldstein. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Anita e Enrique Goldstein. 1971 en 02/09/1971


La Coruña, 2 de Setiembre de 1971

Sr. Enrique Goldstein
Buenos Aires

Queridos Anita y Enrique:

Apenas tenemos nada nuevo que contar. Todo continúa lo mismo para nosotros que hace dos meses o menos que cuando estuvo aquí su padre. Trabajo en cuestiones muy diversas y días pasados inauguramos una nueva sala del Museo y una Galería de exposiciones con una primera muestra de grabados de Picasso y Miró. Al mismo tiempo, continúan pasándose y comentándose películas de arte. Ayer se pasó una antología del escocés-canadiense Norman McLaren, experimentos de color, sonido y movimiento, etc. Esto ocurre en una aldea de muy pocos habitantes donde está una de las fábricas de porcelana, la del Castro. El Museo es, además de museo, un centro cultural vivo de nuestro tiempo. De Buenos Aires tenemos las noticias políticas que aquí se publican profusamente por los diarios con comentarios de sus corresponsales. Parecen muy confusas y no puede percibirse, por lo menos desde aquí y por esos comentarios, cual puede ser la salida de la tremenda crisis argentina. Perón en sus declaraciones y en su actitud madrileña continúa siendo el farsante de su época presidencial. No irá nunca a la Argentina y esta es la impresión general de los españoles que se sonríen además y hacen humor de los viajes de Paladino y Rucci, subiendo y bajando de aviones y haciendo declaraciones ingénuas, aparentemente maquiavélicas dejando sospechar que ellos poseen el secreto de la felicidad argentina. No tenemos apenas otras noticias. Las que nos envió Sofovich hace algún tiempo, artísticas, literarias y cinematográficas que nos produjeron cierta envidia, algunas que leemos en algún número de La Nación aérea que cae en nuestras manos. Desde nuestras ventanas vemos todos los días el mar común a argentinos y gallegos, pero que en este caso por el clima gallego resulta de un gris precioso de niebla que unas veces encierra verdes profundos y otras azules acerados.
Reciban Anita y usted y los chicos el gran abrazo de Maruja y mío. Envíen siempre noticias:

[Seoane]

1971-09-02
Carta de Seoane a Baudizzone. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Baudizzone. 1971 en 02/09/1971

La Coruña, 2 de setiembre de 1971

Sres. Elena y Luis M. Baudizzone
Buenos Aires

Queridos Elenita y Baudi:

Recibimos vuestra carta del 25/VI/71, de hace más de dos meses. Contesto tarde, pero es que fueron dos meses de trabajo desordenado y de salidas improvisadas de La Coruña hacia Sargadelos , donde está una de las fábricas de porcelana; hacia Santiago u otras partes de Galicia. El otro día os hemos recordado con José Suárez que estuvo en el Museo de pintura que fundamos en El Castro Díaz Pardo y yo, en el que se inauguraron una nueva sala y, aparte, una Galería de exposiciones, cuya primera muestra es de grabados de Picasso y Miró . Otras veces os recordamos con Carmen y Dieste y por último con Lidia y Newton Freitas que estuvieron por aquí y a los que enseñamos lo que hemos podido, no demasiado, de Galicia. Quedaron en volver. La única persona de Buenos Aires que vió más en poco tiempo fué el ingeniero Goldstein que estuvo seis días con nosotros y le llevamos a ver las rías altas gallegas, paisajes con grandes bosques de montaña, pequeñas iglesias románicas de los siglos XI Y XII, grandes monasterios que comenzaron siendo románicos y terminaron siendo barrocos pasando por todos los estilos y de los que hay unos treinta, castillos, y dos días en Santiago, pues en menos tiempo no se puede ver. Creo que salió entusiasmado de aquí. Limitándose al pasado uno puede entusiasmarse, pero ¡cuidado con el presente! No queda gente de 18 a 45 años, se desarrollan en la montaña más que nunca los lobos, la maleza y los caballos salvajes y los trabajos los hacen los niños y los ancianos. El que pasa de largo no ve nada. Las ciudades aparentemente progresan, pues se edifica mucho aunque las nuevas casas queden deshabitadas por años. Todo esto es para tener ocupado el gremio de la construcción, para evitar su paro y las huelgas consiguientes. Además se hacen grandes negociados con solares y con los créditos del Ministerio de la Vivienda y los Bancos.
De todo esto hablaremos a nuestro regreso, seguramente a fines de octubre. Ahora no queremos más que saludaros y enviaros un gran abrazo de Maruja y mío:

1971-09-03
Carta de Seoane a Parker. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Parker. 1971 en 03/09/1971



La Coruña, 3 de setiembre de 1971

Sra. Margot Parker
Buenos Aires

Querida amiga:

Hemos tenido noticias de la inauguración en El Triángulo de tu exposición y deseamos de todo corazón que fuese un éxito. Suponemos que así fué. Nosotros estamos en Galicia desde Mayo o algo así y no hemos escrito muchas cartas. Estoy trabajando en cosas muy diversas y nos encontramos con ganas de recibir noticias de Buenos Aires pero sin tener demasiado, poco, que transmitir de aquí como no sea referirme siempre a la belleza de este país, cargado de historia como todos los europeos, y de leyendas, como muy pocos y con tantos monasterios, castillos e iglesias y ermitas en su pequeño territorio casi como toda Francia, y creo que más milagros y más hadas conservándose en el tiempo, o en ruínas, pero siempre escondidas entre los bosques o en lugares difíciles de llegar de las montañas, porque hay que echarse a andar, subir cuestas y bajarlas y que están a kilómetros de las carreteras.
Castillos en ruínas levantados en lugares estratégicos de la costa para la defensa de ésta contra los wikingos, los normandos y los ingleses, nidos ahora de aves de rapiña y monasterios que nacieron en los siglos X y XI y antes, que terminaron siendo barrocos, pero que conservan, en su interior, ejemplos de todos los estilos que se sucedieron, algunos conservados y restaurados y otros cubiertos de maleza como en las páginas de los románticos. Y algún que otro dólmen salvado de la rapiña de los buscadores de tesoros del siglo XVIII. Pero no quiero escribir más sobre esto. Me gustaría escribir un libro sobre Galicia, si fuese capaz de hacerlo, sobre las mejillas de los niños, los ojos verdes y gris azules de las mujeres, los esqueletos anchos de los hombres y los pómulos de todos, pero es muy difícil.

Un abrazo muy grande de Maruja y mío:

[Seoane]

1971-09-03
Carta de Seoane a Gerstein. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Gerstein. 1971 en 03/09/1971


La Coruña, 3 de septiembre de 1971

Sra. Noemí Gerstein
Buenos Aires

Querida amiga:

Tenemos noticias por amigos comunes que fue un éxito tu última exposición y leímos además la nota de La Nación ejemplar aéreo, sobre tu exposición, y la de Ariel, y os felicitamos a tí y a él de todo corazón. De nosotros supongo tendrás noticias a través de Enma y de Rafael. No escribimos mucho. Estoy trabajando en cosas muy diversas y esta misma diversidad hace que pasen los días sin apenas darme cuenta que los he vivido. De Buenos Aires tenemos noticias por los amigos y por los diarios. Se publican declaraciones políticas de peronistas y antiperonistas –más de peronistas–, atentados y acciones guerrilleras. Se comenta mucho, además, por los corresponsales de los diarios españoles en Buenos Aires, que hay bastantes, y algunos días hubiésemos deseado que hubiese menos noticias y comentarios, pues desde lejos se vé una Argentina deformada, primitiva y violenta, y arbitraria, y no es así, sin matices, o por lo menos no es tan exactamente así. Además, todos estos corresponsales no publican noticias culturales, quizás porque atrae más lectores la truculencia.
De Buenos Aires sé que la temporada artística es buena y que igual viene siendo en conciertos y espectáculos, que hay nuevas publicaciones diarias, etc. Por aquí es verano y en esta época del año no pasa casi nada. En la costa comienza la época de las mareas vivas y hoy el mar agitado se presenta con grandes franjas de olas y espuma que rompen violentamente, sucediéndose, en la parte que no cubre la niebla. Todo lo otro que podemos ver de la ciudad desde las ventanas, hoy no existe. Sólo el mar.
Tenemos ganas de verte y también a Maya, a la que escribiremos un día de estos y a la que suponemos trabajando mucho en Rubers (Galería de Arte).

Un abrazo para tí, para Ariel (fillo de Marika, diseñaba xoias), Enma y Rafael, Marika y Varela que no contestan cartas, Maya y todos los amigos, de Maruja y mío:

[Seoane]

1971-09-05
Carta de Martínez Romero a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Martínez Romero a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 05/09/1971


Buenos Aires, 5 de setiembre de 1971

Sr. Luis Seoane
La Coruña

Queridos Maruja y Luis:

Recibimos con alegría su carta del 30/8, ya que recibimos noticias indirectas acerca de su salud, pero a través de su carta vemos que continúa con su actividad habitual, y hasta me parece que intensificada, ya que nos habla de las exposiciones y trabajos realizados en el Museo. Me gustaría contar con los catálogos de las exposiciones, no sólo para mi conocimiento personal, sino también para poder mostrar en su oportunidad cuál es el sentido de una verdadera labor cultural en Galicia, Buenos Aires o dondequiera que alguien se preocupa por ofrecer al pueblo expresiones estéticas del valor de un Picasso, Miró, Solana, Machado, León Felipe y aunque Ud. se enoje de un Seoane.
Ayer fuimos con unos amigos al Payró a escuchar un recital en catalán de Raimón. Nos pareció muy bueno. Había mucha gente joven que no tenía nada que ver con la colectividad catalana y este debiera ser un ejemplo para otras colectividades, pero como bien dice Ud., se fijan sólo en los ornamentos.
Muy buenas las canciones sobre la paz y el miedo y precisamente una de las que a mí me gustaron es la que dedicó a Joan Miró. Las letras de las canciones son para analizar profundamente. Fuimos a algunas exposiciones, pero más al cine, ya que al circunscribir nuestros problemas cotidianos queremos salir de la alienación en la que insensiblemente se cae en Buenos Aires y supongo en otros lugares. Sinceramente, extrañamos a Uds. muchísimo. Es como si nos faltara al no estar Uds. el nexo con Galicia, ya que como dice Palmás, estamos de vacaciones con el resto de la colectividad. Aguardamos noticias de Uds. y de Galicia.

Un gran abrazo de Pilar y mío.

J. Martínez

1971-09-07
Carta de Seoane a Menechini. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Menechini. 1971 en 07/09/1971


La Coruña, 7 de setiembre de 1971

Sr. Enzo Menechini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Te escribo con la casi seguridad de que no me vas a contestar, como las otras veces. Por mi parte te debo carta, pues hace tiempo debí haberte escrito, o enviarte por lo menos la tarjeta postal de rigor con el saludo turista habitual. Estuvimos unos días en Roma, en Barcelona y en Madrid y estamos en La Coruña desde hace bastante. Trabajo todo lo que puedo. Hice nuevos busto-jarra y piezas distintas de porcelana, dibujos, etc., añadimos una sala al Museo de Arte Gallego que creamos Díaz Pardo y yo, no sé si tu sabes de él, y organizamos una exposición de grabados de Picasso y Miró. De ahí se muy poco. Billy dejó de escribirme al regreso de su viaje. No me envió las notas que me prometió de la exposición de grabados, seguramente porque estará muy ocupado, no importa, pero sé del éxito de las exposiciones que organizó como tambien de alguna de las que tu hiciste. Una de las últimas dedicada a Romero-Brest-fuera-de-caja. Nosotros regresaremos seguramente a final de octubre, no estamos seguros. Galicia está muy bella con su paisaje matizado de los más imposibles verdes, en el que parece incrustado el amarillo de las flores de la retama o del tojo, o el del trigo y el centeno, y el violeta de la flor del brezo. Luego el mar, un mar color acero, o tambien verde, agitado, violento, muchas veces cubierto de niebla, como hoy, una niebla que destaca la intensidad del color en los primeros planos.
Ya hablaremos de todo esto con Julia y contigo cuando regresemos. Simplemente ahora quería saludarte, decirte que Maruja y yo os recordamos siempre y que es firme nuestro sentimiento hacia vosotros con cartas o sin cartas, porque tu continuarás, naturalmente, sin escribir.

Un abrazo para Julia y para tí de Maruja y mío:

[Seoane]

1971-09-07
Carta de Seoane a Nehmad e Lublin. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Nehmad e Lublin. 1971 en 07/09/1971


La Coruña, 7 de setiembre de 1971

Sras. Julia Lublín y Ruth Nehmad
Buenos Aires

Queridas amigas:

Os he escrito, creo que en Junio, enviando los datos sobre la posible exposición de cerámica, con precios, etc., y no tuve respuesta. Sospechamos que el trabajo de la galería acapara todo el tiempo. Por mi parte, trabajo más que en otras cuestiones en nuevos bustos-jarra de porcelana y en otros objetos también de porcelana. Ilustré algunos libros y estoy haciendo una carpeta de grabados. Trabajo y gozamos lo que podemos de este país. Hoy de la espesa niebla que cubre el mar. Hemos estado en lugares desconocidos para nosotros. En una aldea céltica que se conserva como hace dos mil años, con unas casas campesinas de planta circular, enclavada en una de las últimas montañas y más altas de Galicia de las estribaciones de los Pirineos, con nieve durante gran parte del año. También en algún monasterio románico en ruinas y olvidado oculto en las montañas tras un bosque inmenso de robles, castaños y avellanos que guardan por igual el monasterio y un río. Toda esta belleza no nos hace olvidar Buenos Aires. Estaremos ahí seguramente a fines de octubre o comienzos de noviembre, no sabemos aún. Pero lo que necesitamos ahora son noticias de la galería, de ustedes, de los amigos comunes, etc.
Escríbannos. Un gran abrazo de Maruja y mío para los amigos, para Josef y los hijos de ambas, para Nelly y Delia, Celaya, etc., para vosotras de:

[Seoane]

1971-09-08
Carta de Girri a Seoane. 1971
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Girri a Seoane. 1971 en 08/09/1971


Buenos Aires, septiembre 8/[19]71

Caro Luis:

Ahora que me confirmás que ya saliste del busto de Rosalía y de la jarra de Casals, opciones inobjetables, qué duda cabe, me gustaría que cuando contestes (si es que ya no has vuelto, pues he oído que te tendremos aquí en octubre), me informés sobre el significado de ese laberinto circular que figura en tu papel de carta, arriba a la izquierda. Mis conjeturas son varias: ¿distintivo masónico? ¿marca de ganado?, ¿sello para las cartas lacradas, de esas que tanto lo impresionaban a uno de niño?, ¿los colores del Celta de Vigo, colores que no se ven? ¿el monograma del beato Antonio Aita? En fin, mi convivencia con una gallega me hace admitir la posibilidad de cualquier cosa en materia de celtíberos con papel con membrete. Ya veremos.
Te agradezco el juicio sobre el poema. Sé muy bien que sos uno de los poquísimos capaces de ver la cosa en su sentido real. De entender que no se puede hacer poesía, ni pintura, ni nada que valga la pena –al menos como riesgo personal– si uno hace de lo que hace una finalidad en sí misma. Quiero decirte que nunca me interesó la literatura sino con vistas a otra cosa; la poesía como un medio para desentrañar algo de la misma realidad que la produce. ¿Qué es, también, tu pintura sino una estilización del mundo objetivo, pero graduada y matizada de tal manera que lo que surge como resultado es una tercera cosa, un cuadro o un objeto que no es ni objetivo ni subjetivo: es la vislumbre de lo ideal, como solamente la atención artística a veces apresa?
Más aún agregaría que esa insensatez aparente –en primera instancia–, que consiste en eludir por igual el realismo y el subjetivismo, es lo que da la humanidad verdadera al artista, por mediocres que sus resultados sean desde el ángulo meramente estético. Hoy, y desde hace tanto, se sigue confundiendo los términos; se confunde indagación con resultado, cuando lo cierto es que la indagación sobre la realidad ES el resultado. Etcétera, etc. No es a vos, por supuesto, a quien debo enseñarle estas obviedades, pero el “anacronismo” es así, piensa al revés, piensa que si un creador, o presunto, no es capaz de descubrir la pólvora en dos de cada tres cosas que haga o diga, está perdido. Eso explica, también, por que el anacronismo es hoy casi una actividad de catacumbas: hace mucho ya que quienes leen se olvidaron de leer lo que leen, y no otra cosa, que quienes contemplan, miren lo que ven en el cuadro, y no otra cosa.
Terminé el poema sobre Giacometti: Cuestión no resuelta. Si para la próxima aún no has regresado, te lo enviaré. Algo tiene que ver con esta desordenada cháchara.

Un fuerte abrazo para Maruja y para vos

Girri

1971-09-15
Carta de Pagano a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pagano a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 15/09/1971


Buenos Aires, septiembre 15 de 1971

Queridos Maruja y Luis Seoane:

Hace un par de días recibí vuestra carta y con gran alegría pensé: 2la inminente llegada de la primavera argentina les hizo recordar a Sarita”. Que le van a hacer. La vejez no viene sola. Me hizo feliz, sinceramente.
Lo cierto, yo también podía haber escrito. Pero no es fácil, así, de repente, sentarse a escribir a los Seoane. ¿Por qué? Bueno, un poco de pudor, de decir cosas sin importancia.
De mi vida personal, estoy en lo cotidiano, pero un cotidiano sin grandes elevaciones. El punto más alto lo pone Florencia, una criatura adorable, sin ser hermosa, que le pone sal a mi vida un poco sosa. Mis hijos, bien, por suerte y es mucho decir. Salgo de mi rutina matizándola con algún concierto, la música es una de mis grandes pasiones, mi regular asistencia a los espectáculos de ópera que me interesa mucho. Cine, hemos visto películas magistrales y el encuentro con los amigos, que están sobrecargados de problemas, algunos realmente serios, como chimento, la ruptura definitiva entre Ana María y Grillo. La nota más importante la puso W. Shand. A fines de agosto presentó su libro Balance final (qué título, da calambre su diálogo con la muerte) y luego una cálida reunión alrededor de una mesa donde se le deseó mucho éxito en su debut como libretista de ópera de Ginastera. Beatrice Cenci que se presentó en EE.UU. Debió ser bastante importante el espectáculo. Me hubiera gustado estar presente.
¿Me preguntan qué es de la vida de Nélida? Les diré que vive en función del momento que puede romper su atadura con Molinos. Su enajenación es total. Tenía programado un viaje por América para el mes de agosto. Con gran dolor debió renunciar. Creo poder hacerlo para fines de octubre, pero Molinos tiene la palabra.
De lo que nos está pasando a los 24 millones de argentinos que debemos jugar el gran partido nacional (así reza el slogan) les contaré un episodio que ocurrió en casa de unos amigos. Éramos unas 20 personas. Alguien propuso lo siguiente: “Si en este momento nos obligaran a votar y la opción fuera Perón-Lanusse, ¿por quién votarían?” 18 personas dijeron Perón por distintas razones. Todos conocidos. Todos de probada trayectoria democrática. La confusión es total. A este panorama sumar el desastre económico que se siente a varios niveles (descontando, por supuesto, aquellos que están siempre parados). Ya tendrán un panorama aproximado del clima en que vivimos. Queridos Maruja y Luis, vuelvan pronto. Traigan aire fresco.

Los abraza fuerte una amiga

Sarita

1971-09-19
Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 19/09/1971


Bs. As., Sept. 19 de 1971

Queridos Maruja y Luis:

Al fin me decidí a contestar cartas, todas mucho más atrasadas que la de Vds. Mil gracias por las felicitaciones. La expo fue bastante bien dentro de la modestia de las circunstancias reinantes, es decir, vendí más o menos la mitad de las esculturitas pequeñas, ninguna de las un poco más grandes (50 cm.) y saqué apenas los gastos de fundición y broncería. Qué se le va a hacer, la escultura es así.
En lo que tuve muy buenas críticas fue en el envío al Panorama de Lorenzutti, a causa del cual ya tomé un trabajo para hacer especialmente (muy embromado, pero es algo). Parecería que pese a la situación cada vez peor del país, algo se ha movido para mí. El Banco Municipal me compró una obra (ahí la que se movió fui yo!). Esta semana será bastante agitada, pues se inaugura la muestra del oro de Colombia organizada por Julia y ya están acá algunos artistas. Hay cocktail, asado, concierto, etc., etc. Julia está con la lengua afuera de tanto trabajo. También viene un envío de arte colombiano contemporáneo.
Los extrañamos mucho, no sé quien me dijo que prevían regresar en Octubre y nos alegramos todos. Los Lifschitz están muy nostálgicos y Emma, sobre todo, de bastante mal humor desde que regresó de Europa.
La situación general con el dólar que llegó hasta 7,70 anteayer, te la supones. Anunciaron ya elecciones para 1973, entrega del poder el 25 de Mayo de 1973. Veremos que sucede.
Como comienzo de primavera, tuvimos diluvios estos días, pero ya se empieza a asomar. Hicieron las vidrieras de Harrods que están muy lindas. Pagaron mejor y dieron un premio compartido a Somni y G. Robirosa (5.000$ ley). A mí no me invitaron.
¿Supiste del Premio de la B. de San Pablo al dios Badii? Él dice que el premio no le importa (¡!¿?) pero que lo que le gusta es haber visto armados sus muñecos con las piolas de ojo a suelo y de suelo a ojo. (Que mala lengua soy, no?).
Murió la madre de Mimi Martínez Valerga después de 4 meses de padecer. Tuvo un derrame y un infarto y había quedado muy mal. Este es un año de miércoles por no decir otra cosa. Por todos lados cosas malas. Esperemos que ya hayan terminado. Escriban!

Un gran abrazo de

Noemí

Cariños de Lorenzo y Marika

1971-09-20
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 20/09/1971


Buenos Aires, 20 de Septiembre de 1971

Queridos Maruja y Luís Seoane:

Estoy hecho un perezoso, peor que nunca. Pero hoy tengo dos noticias para darles y quiero ser el primero en hacerlo: primera, Falcini acaba de ser designado académico de Bellas Artes –creo que para cubrir la vacante dejada por Emilio Centurión (en la misma sesión fue designado Córdoba Iturburu para la vacante dejada por Payró –salvando las distancias). Hasta este momento en que les escribo, la noticia no ha sido dada en los diarios; segunda, hemos recibido –Aída y yo– hace cosa de un mes, una muy cordial carta del director del Museo Nacional de Bellas Artes, invitándonos a exponer en el Museo todas las piezas que integran nuestra colección, aproximadamente para Junio del año que viene, para cuya fecha calcula que estarán terminadas las obras que se están realizando para la ampliación del Museo. Contesté, aceptando. Calculo que ambas noticias les agradarán. Y ahora, a otra cosa. La temporada artística, en cuanto se refiere a las artes plásticas, sigue siendo floja; las Galerías andan alarmadas, casi no se vende. Y es que la crisis afecta hoy a todas las clases sociales. Y aquí tengo que rectificarlos. No sólo estamos batiendo el record en cuanto a atracos y robos, sino también en cuanto se refiere a inflación. Dos records nada envidiables por cierto. En la postdata que agregué a la última carta de Aída, señalaba que en el término casi puede decirse de días, nuestra moneda sufrió varias minidevaluaciones que llevaron el dólar a 500 pesos moneda nacional y que en el mercado paralelo se traducía a 570; pues ahora hubo un día en que el dólar se cotizó en el mercado paralelo a 770 y ahora parece estabilizarse (momentáneamente) a 650 y pico. Esta carrera inflacionaria alarma a todo el mundo y determina un estado de receso en todas las actividades del país –con su natural colazo de desocupación y de agitaciones subversivas. Nuestro país es, talvez, el único donde la devaluación del dólar ha determinado una baja del peso moneda nacional y ya hay quienes pronostican la posibilidad de que en poco tiempo el dólar llegue a 1.000 pesos. Para salvar en algún modo la situación, el Gobierno proyecta aumentar los salarios, demás está decir que con cuentagotas –en tanto que los precios suben en una proporción infinitamente mayor. A esto nos llevaron los gobiernos militares y los técnicos en economía... Y, mientras el Gobierno nos promete elecciones libres para marzo de 1973, nadie cree que el actual pueda mantenerse hasta tanto tiempo. Éste es el panorama que presenta el país. Se habla abiertamente de próximos golpes de estado. Y volviendo a las actividades artísticas: Willy Withlow está realizando una muy buena labor al frente del Museo de Arte Moderno y aún no estando muy de acuerdo con la orientación, debemos reconocer que ha convertido este Museo en un centro de interés. Nos dijo que se propone escribirles. Talvez lo haya hecho ya. En cuanto a los nuevos diarios a que hace referencia su carta del 30 de agosto, sólo sé de uno: La Opinión. En sus comienzos se insinuaba como un órgano independiente e inclinado a las tendencias sustentadas por Frigerio y Frondizi –con pocos avisos oficiales. Ahora es abundante la cantidad de avisos oficiales y la de que ha sido comprado por gente de Lanusse –con intenciones de propiciarse su candidatura para la próxima Presidencia. Que es lo único que nos faltaba. Tratándose de Timerman (no sé con cuántas m y n se escribe) todo es posible... Ah, Granatta –María– se escribe con una sola t. Lo que se escribe con dos t es Kornblihtt1. La novela a que usted se refiere es algo así: los viernes a la eternidad. La leyó Aída y no le pareció extraordinaria (yo la leeré cuando le toque el turno).
Bueno, Seoane, siga trabajando y que sigan estando bien, usted y Maruja. Para agua-fiestas, creo ya es bastante. Nosotros estamos bastante bien y extrañándolos. Esperamos verlos pronto. Abrazos y besos míos. Aída va a agregar una post-data. Una vez más, gracias y hasta siempre.

Scheimberg

[Carta manuscrita]

Maruja y Luis, amigos míos:

La parte social la haré yo. Por de pronto, el invierno se despide lluviosamente, y el 21 de septiembre, me temo, será un poco aguafiestas para todo lo que se venía preparando; Santa Fe se engalanó, Florida se empaquetó y hasta alrededor del obelisco se adornó con una alfombra, hecha con 30.000 begonias traídas de Bélgica en homenaje a la exposición de horticultura que se realiza en Buenos Aires. Los Castagnino iban a inaugurar su casa en San Telmo con una exposición monstruo del dueño de casa, a la que está invitado tout Buenos Aires: después le contaré. Ahora la nota más saliente es el estreno mundial de Beatrix Cenci en Washington, ópera de Ginastera con libreto de Shand y Girri. Los Shand se fueron al estreno; los preparativos del vestuario de Susana hicieron época: un vestido dorado para la noche del debut y otro de muy paquetier para la recepción de la embajada. La noche del estreno, por vía satélite, vimos a Ginastera y Shand. Yo recorté las críticas; creo que fueron de cortesía. Ahora, el libro de Granata Los viernes de la eternidad tiene de todo, agorería, videncias, espíritus, ánimas, erotismo, apocalipsis, sui generis, una literatura metafísica que agobia por su sapiencia y a ratos chispazos de humor. Suerte que al final se salva el Amor y la Pureza. Estoy impaciente por saber la opinión de Luis y de Scheimberg. Y nada más, estamos bien, preparándonos para votar a Lanusse o a Perón.

Un abrazo para todos los amigos, y especiales par ustedes de

Aída

A Lala la vimos de pasada, siempre prometiéndonos llamar.
1. A palabra correcta é Kornblitht.

1971-09-28
Carta de Falcini a Seoane. 1971
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1971 en 28/09/1971


Buenos Aires, Setiembre 28 de 1971

Sr. Luis Seoane
La Coruña

Mi recordado amigo:

Mucho le agradecemos las interesantes noticias acerca de la ampliación del Museo Maside, pequeño y gran exponente de los grandes creadores de España, del arte contemporáneo.
Las noticias de Uds. tienen de lo que pasa aquí por los diarios ha de ser lo suficiente para darse idea de nuestra realidad de opereta dirigida desde Madrid por el militar que conoce y explota nuestras debilidades a su gusto y conveniencia política. Utilizando los peleles, como marionetas para la izquierda, la derecha, para adelante y atrás, es decir, para ninguna parte, dando el triste espectáculo de masas amorfa que confunde pretendiendo dirigir. Conscientemente o no, lo que logran es ampliar la masa de cañón por anticipado....
Ofreciendo un esquema de la realidad nacional desde el capo que después de haber estado preso cuatro años, hoy le pide al ausente que vuelva con todos los honores, como a un salvador y algo más. Hasta pronto queridos amigos. Germaine y yo los recordamos siempre a Maruja y a usted con el cariño que merecen.

L. Falcini

1971-10-00
Carta de Cuadrado a Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Seoane. 1971 en 00/10/1971


Buenos Aires, octubre de 1971

Botella al mar tiene el agrado de invitar a usted a la presentación del libro de poemas La España que no muere de Eladio López Ferro, que se realizará en la Galería Nexo, Viamonte 458, el viernes 1 de octubre a las 19 horas.
Hablarán:
Lorenzo Varela.
Raúl González Tuñón.
Leerá Poemas:
Inda Ledesma.

[Carta manuscrita]

Luis y Maruja:

Hoy, en el acto, que se anuncia y que será de gran emoción, sentiremos mucho vuestra ausencia y os recordaremos.
Recibid nuestro saludo y el de Lorenzo.

Arturo

[Escrito na marxe esquerda:] Por correo aparte va un ejemplar)

1971-10-00
Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 00/10/1971


Buenos Aires, octubre 1971

Queridos Maruja y Luis:

Hace siglos no sabemos nada de uds., salvo noticias dadas por amigos comunes, de las que unos dicen que están por volver para fin de Octubre, y otros que están uds. muy ocupados en España. Yo soy de la que me adhiero a esa última versión.
Volvimos de Europa hace ya dos meses, estamos de lleno envueltos en los trabajos de todos los días y las preocupaciones propias de vivir por estos pagos. Personalmente, nos va bastante bien y dentro de lo que la vida deja, estamos contentos.
Nuestro viaje por los países escandinavos fue todo un éxito. Éxito de paisaje, éxito de alegría por ver cosas y formas de vida humana, que reconfortan, éxito por ver tanta arquitectura y urbanización moderna tan bien solucionada al alcance de la gente. Fue una experiencia muy positiva, mucho mayor de lo que imaginábamos al planear el viaje. Noruega es la Sª[eñora] del paisaje, llena de iglesias de madera muy armónicas con sus techos inclinados y los dragones que las decoran, chicas y muy sobrias. Suecia con el Bohuslän, región colmada con grabados rupestres, algunos bien cuidados y otros no, en pleno suelo con el trazo del dibujo bien nítido, como en Vitlycke que tiene una extensión aproximada de 7 metros de alto por 22 de largo, con una multitud de imágenes y símbolos, todo muy sorpresivo, pues el leer bien la guía, sus detalles en letra chica, nos permitió conocer estos lugares muy importantes en su estilo. Pues nadie que informaba sobre las características de Suecia, conocía estos grabados. Finlandia, en cambio, nos brindó obras de Alvar Aalto, arquitecto moderno, que tiene un teatro municipal, un hospital de tuberculosos, una ciudad obrera, entre otras cosas resueltas con tanta sobriedad y buen gusto que de puro asombrosos que son no asombran. Es natural que estén allí, cumpliendo sus funciones al alcance de todo el mundo.
Nos acordamos de uds. por Europa y en Bs. As. pensamos que están haciendo cosas lindas como siempre y están bien. Pensamos que los veremos el año que viene, si es antes mejor, para los que ya estamos en la rutina, no sé si para uds.
Comentarios más personales los dejamos para cuando nos veamos. Quiero hacerles llegar con ésta el recuerdo y cariño nuestro, aunque escribamos poco.

Un gran abrazo para los dos, y cariños a Díaz Pardo y familia.

Esther y Lipa

Arroyo 1160- Piso 12.

1971-10-11
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1971
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1971 en 11/10/1971


La Coruña, 11 de octubre de 1971

Sr. D. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Le envío ahora la nota sobre mis murales, que suponía había enviado hace mucho, por si llega a tiempo. La tengo hecha desde dos o tres días después de haber contestado su carta hace, creo, aproximadamente, un mes. Tiene que perdonarme pero escribí bastantes cartas aquellos días y se me traspapeló esa nota que encuentro ahora al revisar un texto que hice sobre Maside para un pequeño libro del Museo, estaba entre sus cuartillas. Son burlas de los trasnos gallegos, esos pequeños diablos juguetones que todo lo revuelven y a los que hay que echarles semillas para que cuenten hasta cien, cifra que nunca acaban de contar, pasando el tiempo y volviendo siempre a comenzar, sin lograr llegar hasta cien.
Por aquí todo sigue lo mismo. Se realizó el Congreso de la Emigración y me encontré con algunos delegados amigos míos de Méjico. Tan inútil todo esto como cualquiera puede suponer. La emigración hay que cortarla por otros medios y, naturalmente sin discursos. Acabo de publicar un álbum de grabados O Conde asesino de Sobrado e outros grabados, casi todos en negro. Creo que no quedó mal del todo a pesar de la falta de medios en la imprenta donde lo hice. Pero dejaremos todo esto para hablarlo ahí. Tambien los comentarios a las visitas al santón de Puerta de Hierro ahora con el cadáver que por lo visto le corresponde para su uso político. Ahora él es como Juana la Loca con el de Felipe “El Hermoso”, o como el rey de Portugal con su Inés de Castro. Entra dentro de la mejor tradición real peninsular, y, ahí, los sindicalistas y los que no lo son, muy contentos.
Nosotros nos iremos de La Coruña hacia Buenos Aires los primeros días de noviembre, no sabemos la fecha exacta, pero ya le tendré al tanto. Mientras reciban Carmen y usted el abrazo amigo de Maruja y mío:

[Seoane]

[Anexo.]

En los murales de las sucursales del Banco Español del Rio de La Plata se usaron distintos procedimientos, uno de ellos fué el de hierro recortado con perfiles de bronce aplicados que constituyen grandes relieves en la pared, tal el caso de las sucursales….. concretamente el que tiene como tema Los Conquistadores. Otro procedimiento fué el del bajorrelieve en cemento, conseguido con moldes de madera, un procedimiento muy adecuado a la construcción moderna y con el que se consiguen grandes efectos decorativos, luego de ser adecuadamente coloreados, se usó en las sucursales…….. Tambien se ornamentaron baldosas siguiendo un modo de hacer que suponemos muy español, concretamente del Mediterráneo peninsular y de Castilla y tambien del centro y sur de Portugal. Todos estos murales y composiciones decorativas fueron hechos a partir de la arquitectura, subordinando la decoración a la totalidad de ella y teniendo en cuenta la necesidad de armonizar con el color de los materiales que componían la obra o con los que se disponían usar para que armonizasen con el espacio de ella y los muebles, etc., que debían incorporarse a ella, tratando de no crear impactos visuales brutales que hiriesen la vista del público, o irritasen visualmente y aún mentalmente sin ellos mismos darse cuenta del motivo, a los empleados que deben pasarse horas dedicados a su trabajo en los ambientes que se creaba. En la sede central del Banco se usó el estarcido, un procedimiento muy antiguo de albañilería hecho con trepas de madera y sopleteando el color. Se repitió el tema hasta crear con la pared una falsa sensación de tapiz heráldico muy de acuerdo con la tradición española.

1971-10-12
Carta de Piñeiro a Seoane. 1971
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1971 en 12/10/1971


Compostela, 12-X-71

Benquerido Luis:

Xa che falóu o Domingo do homenaxe que lle queremos facer ao Fermín Penzol, no que percuramos cadrar ben o seu gusto pola bibliofilia coa sua inclinación a eludir a publicidade e a espectacularidade. Por eso, matinamos nun libro ben editado, de tirada moi reducida e non venal, que veña ser como un amistoso homenaxe íntimo. Non se trata, craro está, de incluír no tomo a todos os amigos do Penzol, que son demasiados para este fin. Tomamos por base cinco entidades culturais que o homenaxeado quere e admira moi sinceramente: Galaxia, a Fundación Penzol, o Museo Carlos Maside, o Laboratorio de Formas de Galicia e mais a Academia. O conxunto dos colaboracións recollerá a presencia destas entidades, a través das persoas que sabemos son motivo de alegría para o Penzol. Por eso, pensamos no teu nome, no de Isaac e mais no de Dieste, por séredes persoas que el admira e estima.
Pedinlle a Paco, para cho poder enviar, o tamaño do libro. Paco tratouno co Ricardo e hoxe mandáromo. Ahí che vai. Si posible for, gustaríanos ter arrecadados os orixináis para o cabo deste mes, entre eles as vosas colaboracións artísticas e máis as duas holandesas de prosa diesteana. Estou seguro de que xa che acraróu Domingo que estas duas holandesas son para refrexar a imaxe que o autor ten do Penzol ou ben para facer as consideracións que coide oportunas encol da sua personalidade.
Como che dixen, despois da nosa conversa o día da inauguración da exposición Picasso-Miró falei longamente co Xulio Maside. Comentei con el a necesidade de que no Museo Carlos Maside estea presente o máis representativo da sua obra, e mostrouse de acordo en que así tiña que ser. Penso que, antes de que tí marches, sería ben deixar resolto este asunto.
Apertas nosas para os dous.

Ramón

1971-10-17
Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 17/10/1971


Ginebra, 17 de octubre de 1971

Queridos Luis y Maruja:

Acabo de recibir una carta de Quiroga, de Torremolinos, en la que no da esa dirección aproximada vuestra y me dice que pensáis iros a Buenos Aires a principios de noviembre, por lo que me apresuro a escribiros, claro está que interesadamente. Comprendo que con el viaje tan cerca (¿hasta cuando estaréis en Buenos Aires?) no estará Luis para ocuparse mucho de las cosas de los demás, pero tengo que aprovechar esta última oportunidad y darle la lata, mal que me pese.
Se trata de que quisiera poner en escena, en los gallegos de aquí, Os vellos non deben de namorarse, de Castelao: He leído hace poco que las máscaras de la obra están ahora en el Museo Maside. Supongo que se conservarán los dibujos de los decorados y de los trajes. Me interesaría mucho conseguir buenas fotografías en colores de las máscaras y copias de los dibujos. ¿Cabe esa posibilidad? Correría la cosa “cierta” prisa, no excesiva, y pienso que a lo mejor Luis podría hacer algo o dejárselo encomendado a alguien. Necesitaríamos unos vente ejemplares de la obra (yo tengo uno y el grupo tiene otro, y nada más), y desearía saber si se los puede conseguir allá o si tengo que ponerme urgentemente a copiar el texto, lo que sería un trabajo monstruoso, puesto que también tendré que “sacar” cada papel, ya que los demás no saben hacerlo, y es muy poco el tiempo que me queda y mucho el trabajo.
¿Podríais contestarme con cierta rapidez, para saber con qué puede contarse? No quisiera que los demás perdieran el entusiasmo, como suele suceder cuando se pasan meses hablando de una cosa y no se hace nada.
Veo con mucha frecuencia cosas de Luis en La Voz de Galicia.
Cabe la posibilidad de que dentro de unos meses vaya a Buenos Aires. Se celebra en Chile una gran conferencia a la que irá gente de aquí, y tengo esperanzas de que me manden, aunque son esperanzas y no seguridad. Si me mandaran (que sería en abril y mayo), me quedaría luego, a la vuelta, en Buenos Aires tres o cuatro semanas, siempre y cuando no me resultara ruinoso. Quiero decir, que no influyera en mis posibilidades de trabajo para el resto de año. Me gustaría, pues, saber cuáles son vuestros planes.
Os ruego que me respondáis a lo de Castelao para no tener durante mucho tiempo en la incertidumbre a la gente que trabajaría conmigo. Ya sabéis lo difícil que nos resulta una cosa así en Ginebra.
Supongo que estáis bien, ya que no veo motivo para que no lo estéis.
Saludad a los Dieste de mi parte, y mandadme la dirección de Mireya, que no sé si recibió la carta que le escribí, puesto que ella me hablaba vagamente de sus planes, sin darme fecha ninguna, y le escribí a Buenos Aires sin saber si seguiría allí.

Mil cariños.

Amparo

1971-10-19
Carta de Palmás a Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1971 en 19/10/1971


Buenos Aires, 19 de outubro de 1971

Meu querido Seoane:

Sen dúbida a nosa correspondencia anda desnorteada, xa que debéronse perder cartas suas e miñas. Cómo van Vd. e máis a Maruja? Supoño que o seu traballo co monumento de homaxe ao emigrante debe estar ben adiantado. Eu estou con muito traballo, ademáis do de turismo estou nun equipo que está a elaborar o plan regulador da cidade de Olavarría, unha esperiencia mui interesante ainda que non me deixa muitos cartos. Na faculdade perdeuse cuase totalmente o ano deica hoxe non puiden esaminarme en ningunha das asignaturas que me faltan; o mércoles prósimo poderei esaminarme en Antropoloxía, sempre que non suceda nada denantes.
Pra falar dos nosos vellos “amores”, direille que da coletividade pouco lle podo dicir. Hai unhas semanas atopeime con algúns dos homiños da Irmandade –Cupeiro, Florez e Dapresa– pidíronme contas pola miña conferencia en Barcelona, e dahí orixinouse unha discusión mui forte. O proieto que Vd. presentou no C[entro] Galego caíu xa nas maos da xentiña de sempre, sei por Martínez Romero que andan con el ao lombo o Cupeiro, o Molinari e algún outro que non lembro quen é; consecuencia de todo non farán nada ou farán o de sempre, unha trangallada. Respeito disto teño mentes de falar con Lorenzo Varela pra ver si podo publicar na coleción “La historia popular” do Centro Editor de América Latina un traballiño sobre a nosa emigración na Arxentina (cuio índice temático lle adxunto). Por culpa del estou escribindo uns contos con estorias de emigrantes e de fillos de emigrantes, eu non estou mui conforme, pro Varela pensa que están ben.
Xa estará enterado do golpiño de estado que tivemos a semana derradeira, continuan os rumores sobre posibles levantamentos militares. Antonte correu o rumor da sublevación de Campo de Mayo, pro non pasou de ser un rumor destinado á especulación financeira, o que si houbo foi un asado que pode ser o prólogo dunha conspiración (entre chourizo e chourizo un militar pode matinar muitas falcatruadas). O certo é que semella haber polo menos tres golpes en marcha; un liderado por López Aufranc de corte liberal na liña económica e brasileiro en ideoloxía; outro no que estarian misturados elementos nacionalistas e desenrrolantes con Onganía, Levingston e xente fondicista, e non podía faltar o sempiterno golpe de coroneles supostamente peruanistas. Por outra banda o governo segue xogando ao GAN (Gran Acuerdo Nacional) namentras siguen actuando grupos parapoliciales metendo bombas (tocáronlle duas ao Centro Editor e máis outra á Editorial Galerna) e raptando xente que na mor parte dos casos non aparece nin viva nin morta. O deterioro económico é cada vez maior e non se albisca no horizonte posibilidade de solución. Os militares están mosqueados polo ésito brasileiro, sen se decatar que foron eles mesmos os que botaron abaixo esa posibilidade cando botaron a Frondizi e que hoxe os EEUU teñen xogadas as suas cartas no Brasil onde o rexíme semella ter desartellado á oposición de esquerda legal e aos grupos insurrecionales. Os radicales seguen co seu vello esquema de recrutamento de afiliados e o peronismo participacionista indo e vindo de Madrí –a nosa nova Meca– pra negociar e enfrentar ás liñas supostamente socializantes dese movimento. É tremendo ver muita xente moza universitaria que pensa que unha volta de Perón ao poder pode representar o camiño pra instauración do socialismo ou dun certo tipo de socialismo chamado “nacional” na Arxentina. Cada vez que falo con algún deles –mellor dito que discuto– quédome parvo; cheguei a escuitar cousas tan peleriñas como que o pensamento de Perón, nin que fose Mao, era verdadeiramente dialéctico. Supoño que o poderá ser o día que poida atinxir a síntese. Como verá a cousa élle ben entangarañada.
Mañán estrease Outubro de Eisenstein, e ainda que pareza sorprendente vai nunha sala comercial de Corrientes. Niste intre hai media dúcia de filmes francamente bons. O conformista dun italiano Bertolucci que é unha reflesión sobre o fascismo através dunha historia particular un pouco ao estilo do que fixo Visconti co nazismo, mais con persoaxes pequeno-burgueses. Trampa 22 unha sátira anti-bélica de orixen norteamericano do tipo de MASH. Verán do 42 tamén norteamericana que conta con muita poesia o pasaxe de nenez á adolescencia a través da iniciación sexual dun rapaciño de 15 anos. Leva meses de esibición Morte en Venecia de Visconti, que é unha maravilla, penso que polo tema tan “equívoco” pra un censor non a van dar en España, se cadra cecais nalgunha das prósimas “aberturas” do réxime. A cinemateca continua organizando uns ciclos estupendos e os fins de semana repoñense muitas películas en cine-clubes e outras asociaciós, escollidas con mui bó criterio.
Xa saberá do ésito de Paco Ibáñez e máis Raimon. O primeiro actuou no Opera nunha sala cheiña. Foi pena que dera un único recital. Na miña vida vin tanta xente sentada nun escenario. Sorprendeume ademáis que o público soupera os nomes de canciós e que berraran pedindollas. Pro muito mais me sorprendeu o ésito de Raimon. Os cataláns estaban pasmados, eles contrataran por tres días a saliña do Payro que é ben pequena e atopáronse con que a demanda esedía todo o previsto, tiveron que repetir na semana seguinte os recitales. Por certo hoxe pola noite no Gran Rex preséntase Raimon novamente xunto con Mercedes Sosa, o uruguaio Viglietti e o conxunto chileno Quilapayun.
De esposiciós pouco lle podo falar. Soio fun ver unha de xoias e obxetos de ouro precolombinos, no San Martín e agora quero ir ver a de arte precolombino peruano que se fai en Belas Artes, pra que Marica Varela prestou algunhas pezas.
Se vai polo Castro pídalle ao Xosé ou a Mimina que me manden uns exemplares da bibliografía de Castelao.

Unha forte aperta pra Maruxa e Vd, de

Ricardo

[Manuscrito na marxe esquerda:] Soupen por Martínez Romero da esposición que fixeron con gravados de Picasso e máis Miró. É comovedor pensar que iso se fixo nunha aldeíña.


[Anexo.]

La inmigración gallega

1.- Gallegos, gaitas y yoyegas

2.- La época colonial

2.1.- los primeros gallegos en el Plata
2.2.- los establecimientos patagónicos
2.3.- las invasiones inglesas
2.4.- los “ilustrados” gallegos
2.5.- gallegos por la libertada

3.- El aluvión inmigratorio

3.1.- formación y desarrollo de una colectividad
3.2.- el gallego frente a los argentinos
3.3.- influencias en la vida argentina

4.- Presencia de la Argentina en Galicia


Material gráfico

soldado del Tercio de Galicia
bandera del Tercio de Galicia
pendón del Tercio de Galicia
Casa de Cerviño (Rivadavia y Chacabuco)
Retrato de Cerviño
Deembarco de inmigrantes en Bs. As.
orfeones gallegos en el carnaval de antaño
orfeón gallego en la fundación de la Plata
caracterización de un gallego en el sainete porteño
carátula de la música del tango “Galleguita”
Almacén “La flor de Galicia”
Pizzeria anunciando empanadas gallegas
caricatura de José Ma. Cao
Acto de adhesión a la Rep. Española o autonomía gallega
foto con periódicos y revistas gallegas editadas en Bs. As.
edificio del C. Gallego
Manifestación gallega de adhesión al 150 aniversario de la Rev. de Mayo
Escudos argentinos y otros elementos decorativos del Pasatempo de Betanzos
Escuela “La Argentina” en alguna localidad gallega

[Manuscrito:] Si Ud. sabe de otros materiales hágamelo saber, en especial para graficar la presencia argentina en Galicia

1971-11-01
Carta de Guber a Seoane. 1971
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Guber a Seoane. 1971 en 01/11/1971

Ing. JOSÉ GUBER / Director de / Wobron S.A.I.C.

Buenos Aires, 1º de Noviembre de 1971

Señor Luis Seoane
Paseo de Ronda nº 15, 6º Izquierda
LA CORUÑA

Querido Don Luis:

Dice el refrán “No hay mal que dure cien años, ni plazo que no se cumpla”. Finalmente, he remitido por intermedio de IBERIA el objeto, aúnque no va en la caja por estar demorada su impresión. Entiendo que importaba el objeto para entregarlo al Museo de La Coruña; la serie entera sale de la misma manera con los defectos y virtudes que Vd. apreciará. Desde ya que me interesa sobremanera su comentario.
En otro orden de cosas, Buenos Aires se encuentra ante una verdadera eclosión de la prehistoria sudamericana. A la exhibición del Museo del Oro de Colombia, en el Museo de Arte Moderno, siguió la muestra sobre culturas andinas precolombinas en el de Bellas Artes. Finalmente, se inauguró en el Museo de Arte Decorativo una importante muestra de la colección de Mújica Gallo Oro del Perú, que es la exhibición más importante hecha de esta muestra fuera de su país de origen; permanece abierta hasta las 24 horas y el público forma cola en la calle esperando turno para ingresar. Aparte los carteles murales en las calles, se la ha publicitado de todas formas y se ha logrado interesar a mucha gente que no sabía de la existencia de algo tan próximo.
Antes de ayer en el Museo de Bellas Artes, con el apoyo del Museo de Arte Moderno de New York, se inauguró una exposición sobre El arte del surrealismo. Es una excelente muestra para esta ciudad en la que mucho se ha copiado, pero donde los originales de los padres del surrealismo no habían sido frecuentados. Ernst, Picabía, Dalí, Duchamp, Chirico, Miró y hasta algún Picasso (hoy que en Europa han absorbido todas las existencias) se presentan para nuestra apreciación.
En cuanto a la situación político social, sigue siendo incierta. El dólar, depreciado en Europa, aquí sigue subiendo y se espera que pronto estará en $1.000 m/n en el mercado paralelo. Esta situación es aprovechada por los habituales golpistas que quieren provocar otro cambio hacia la derecha. Cómo estará la cosa que el sector de centro izquierda prefiere que siga Lanusse en lugar de un nuevo gorila! Diariamente, hay marchas y panfletos por las calles y en la última semana los atentados originaron tres policías muertos. Bombas a editoriales las hay: aparte del Centro Editor, la Editorial Galerna vio volado todo el frente de su local.
Todo esto se alterna semanalmente con la veda de carne (semana por medio) y entonces salen a relucir anécdotas como la del Ministerio de Agricultura, que ante preguntas de periodistas, dijo que él hacía como todos los argentinos que compran carne para la semana siguiente y la mantienen en el refrigerador (realmente un rico tipo). Le adjunto una copia de la guía con la que fue remitido el objeto para reclamar en unos diez días, si no recibe aviso previo.

Un gran abrazo para Maruja y Vd. y quedo impaciente por sus comentarios. Hasta pronto.

José

1971-11-03
Carta de Azcárate a Seoane. 1971
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcárate a Seoane. 1971 en 03/11/1971


Madrid, 3-XI-71

Querido Luis:

En vista de que María ya está en casa, después de la operación de sus varices en la pierna izquierda, ahí te van currículum y guión de mi conferencia en el MUSEO DE CARLOS MASIDE. Creo que la cosa podía hacerse el 9 de noviembre, día en que saldré a las 10:55 de la mañana en el avión diario. Al día siguiente, procuraré regresar, cumplido mi compromiso, porque mi trabajo habitual no me permite andar por ahí todo lo que quisiera, y porque la situación de mi mujer me obliga a hacerlo.
Ya he visto vuestro catálogo, que ha quedado precioso.

Hasta que llegue a vuestros pagos, un gran abrazo de

Enrique

1971-11-05
Carta de Seoane a Alvajar. 1971
A Coruña
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Alvajar. 1971 en 05/11/1971



La Coruña, 5 de noviembre de 1971

Sra. Dña. Amparo Alvajar
Ginebra

Querida amiga:

Nos llegó tu carta hace unos días cuando, por indicación de Domingo Quiroga, pensábamos escribirte. Marcharemos dentro de pocos días para Buenos Aires y no volveremos hasta dentro de algo más de un año. Nos hubiese gustado haberte encontrado o visto en La Coruña, pero para el próximo viaje trataremos de ponernos de acuerdo contigo para que así ocurra. Por Quiroga o por algún amigo común, sabrás lo que Díaz Pardo y yo hemos hecho en estos últimos tiempos: una fábrica de porcelana en Sargadelos, cerca de Vivero en la provincia de Lugo, donde hubo una famosa de loza y un gran complejo industrial a fines del XVIII, y un Museo, el Museo Carlos Maside, en El Castro, al lado de Sada, a 15 kilómetros de La Coruña. Este es ya un centro cultural muy importante el más dinámico quizás ahora en La Coruña pero situado en una aldea de muy pocos vecinos y donde hay otra fábrica de porcelana fundada por Díaz Pardo. Todo esto, la fábrica de Sargadelos y el Museo nacieron en Buenos Aires con una institución que Díaz Pardo y yo fundamos con el nombre de Laboratorio de Formas y que hubiésemos llamado Laboratorio de Iniciativas si no nos hubiese parecido muy chestertoriano el título. En el Museo hay ya alrededor de 200 obras en las paredes y unos 1500 dibujos y grabados en el archivo, conseguidas a base de donaciones. Yo traje muchas obras de Buenos Aires y compré algunas aquí. Todo esto es muy largo para contártelo por carta. Ya hablaremos con calma en cualquier oportunidad, quizás en Ginebra en 1973. De cualquier manera, no queremos, de momento, dejar Buenos Aires. Es la ciudad en que más nos gusta vivir. La Coruña sigue el destino tremendo de Galicia entera. No quedan gentes de 18 a 45 años. Amamos el mar de la ciudad y la ciudad, cada año sin embargo más desfigurada, pero nos faltan muchas cosas, desde luego la inquietud anterior a la guerra.
En cuanto a lo que nos pides, se van a encargar de enviártelo desde El Castro, se encarga de ello Díaz Pardo. Van a hacerte las fotos y te mandarán las de las caretas de Castelao y las de las que hice yo para una agrupación de teatro de estudiantes de Coímbra, dirigida por el director catalán Ricart Salvat, y que por razones policiales, expulsaron a Salvat de Portugal, no pudo estrenarse. Es seguro que todo esto puede serviros. Las caretas pueden hacerse remodelando caretas corrientes de cartón y pintándolas nuevamente. Por mi parte lo había hecho así y quedaron bien. Muchas veces nos acordamos de tí. No escribimos por esta maldita pereza en escribir cartas que en España se hereda de padres a hijos. Supimos que habías estado en España, al menos en Madrid, y los Dieste lamentaron que no hubieses venido a Galicia. A mí es ya lo único que me interesa de la península aparte los monumentos y las obras de arte. Quizás tambien Barcelona para alcanzar una vida cultural más completa que la de aquí, pero nada más. La gente aquí continúa siendo estúpidamente bondadosa. Ojalá fuese esta una tierra capaz de organizar “La mano negra” o cualquier maffia que la defendiese. Pero no, la gente emigra. Y cada vez más los prados y las huertas se convierten en tojales y proliferan los funcionarios, los caballos salvajes y los lobos.
No te doy más la lata. Escríbenos a Buenos Aires. De aquí te enviarán todo lo que necesitas.

Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

La dirección de Buenos Aires: Montevideo 1985, piso 13, Dto 68. Bs. As.


1971-11-16
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1971
Ourense
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1971 en 16/11/1971


Ourense, 16-XI-1971

Querido Luis:

Eí che vai o retrato, ogallá che sirva e moitas gracias adiantadas polo que poidas facer. Si pensas nomear a novela do “premio” que ainda está na censura –o título e Xente o lonxe.1 Será a mais longa saída até o presente en lingoa galega: 300 paxinas. (Iste é un dos “incomenentes” segredos que lle atopa a censura: “demasiado importante…Si aflojamos la mano, pronto tendremos otra Cataluña”) Palabras literales dun mandamais a quen lle falaron prá que interviñese.

En fin, xa falaremos; teño espranza de que nos vexamos en Madrí. Até logo, pois.

Eduardo

Teléfono de Madrid: 234-68-36. Sres Municio

O título correcto é Xente ao lonxe

1971-11-17
Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 17/11/1971


B. Aires, 17/XI/71

Queridos Luis y Maruja:

Teníamos grandes esperanzas de no tener que escribirles más, sino de tenerlos aquí, pero aparentemente no será así aunque las noticias son muy contradictorias y mientras algunos decían tener datos fidedignos de que para fin de Octubre estarías aquí, otros aseguran que antes de fin de año y por fin los que dicen que recién por Marzo o Abril. En fin, aunque los extrañamos muchísimo, no sabemos si desear que estén aquí, porque las cosas se están poniendo cada vez más complicadas tanto política como económicamente y realmente no sabemos en que va a terminar todo esto. Aunque Uds. tienen también noticias porque lo tienen a Picho allí y cada día tiene otro visitante; es indudable que entre los dirigentes peronistas de aquí las cosas no están definidas y cada uno tira para su lado, diciendo siempre desde los de extrema derecha (Anchorena), hasta los de extrema izquierda, pasando por el centro que son peronistas y el jovencito de Madrid [J.D.Perón], siempre diciendo a todos que están muy bien y llevando una alta política. En cuanto a nuestro Presidente “Lanusse”, él tira para su lado. Temen a [Francisco] Manrique [ministro con A.Lanusse] que recorre el país y diciendo que entrega casas y soluciona problemas –ambas mentiras– ya que actualmente la industria de la construcción está en una crisis terrible y totalmente parada, con un futuro trágico de desocupación y miseria. El poder adquisitivo de la gente está bajando día a día y reina un disconformismo agudo. Como Lanusse debe arreglar previamente el problema político –no se ha dedicado al económico y se ve una recesión a plazo breve.
En fin, basta de cosas amargas Luis: de acuerdo a tu pedido le hablé a [l editor] Spivachow, quien me tomó tu dirección y dio orden de que te mandaran 5 ejemplares del Diego Rivera, por vía aérea, y si no lo ha hecho así (no es por desconfianza, pero en fin) te ruego para el caso de que no estén ya por venir, me escribas y yo mismo te lo mandaré. Ya han de saber que en el nuevo teatro Ken[n]edy en N. Y., se estrenó la ópera Beatriz Cenci, cuya versión fue hecha por Whilly Shand, incorporando en el texto algunos versos de Alberto Girri. Este último juntamente con Aurora [Bernárdez] están ahora en París. Aquí Julia [Codesido] organizó una exposición bastante interesante sobre la del Oro de Colombia, que se hizo en el Museo de Arte Moderno (que se está moviendo mucho). Actualmente se está realizando una en el Museo de Arte Decorativo (nosotros aún no la vimos) sobre la del Oro de Perú. Ayer por la noche fuimos a saludar a Marika [Gerstein] con motivo de su cumpleaños y tuvimos la gran satisfacción de ver tu Cristo, que nos entusiasmó aún más que la vez anterior. Noemi [Gerstein], la que también estaba, quedó muy impresionada. Y como último, un chimento bomba: los Gruber se separaron, así es que ya lo saben cuando le escriban a él.

Bueno, queridos amigos, con nuestros más cariñosos recuerdos para los Díaz Pardo y para Uds.

Rafael

Sabemos que a Luis le va magníficamente bien por lo que nos alegramos muchísimo, con muchos cariños de los chicos y esperando que sea hasta muy pronto.

[Escrito por Emma Lifschitz:] Queridos Luis y Marujita, muchos, muchos abrazos. Los extrañamos. Los chicos les mandan muchos cariños.

Hasta pronto.

Emma

1971-12-10
Carta de Piñeiro a Seoane. 1971
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1971 en 10/12/1971


Compostela, 10-XII-71

Benquerido Luis:

Supoño que estaredes xa en B. Aires e que fariades felizmente o viaxe.
¿Sabes? O domingo aparecéu na Voz o dibuxo que me fixeras. Foi unha sorpresa porque non sabía cando iba sair. A semblanza que lle escribiches producíume unha gran emoción, que aumentaba según iba avanzando na leitura. Sei da tua inmensa xenerosidade e contaba con ela, pro, neste caso, ademais da xenerosidade percíbese unha vontade consciente de valoración que só o agarimo amistoso pode espricar. Sinceramente cho digo: impresionoume moito.
Tamén che quero decir que moitos amigos me levan falado desa semblanza. Producíu sensación entre os amigos. Nestes días teño que gardar cama –dende a cama che escribo– por mor dunha vella doenza gástrica que estaba esquecida e déuselle por repetoutear de súpeto, e, con tal motivo, viñéronme ver moitos amigos. Todos, todos me falaron da tua semblanza. Algúns recortárona. Sin duda porque coinciden no agarimo amistoso, acolleron con sinceras loubanzas os teus xuicios.
Eu pouco che podo decir. Somentes que me emocionei moito. E que a conservaréi sempre como unha das mellores prendas de amistad que teño recibido.
Apertas nosas para os dous

Ramón

1971-12-14
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1971
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1971 en 14/12/1971


Buenos Aires, 14 de Diciembre de 1971

Sr. D. José Luis Vázquez
La Coruña

Mi querido amigo:

Estamos en Buenos Aires desde hace once días tratando de hacer nuestra vida de siempre. En Madrid retrasamos dos días el viaje por mala información de Iberia en La Coruña, 24 horas; y por la alteración de horas de la compañía brasileña en que viajamos, otras 24. Salimos de ahí agradecidos a todos ustedes por la amistad que nos brindan y lamentamos ocasionarles molestias como el vigilar las obras de la casa y algunas otras que se añaden a ésa. Una de ellas, el favor que ahora pido: sacar grabados de una carpeta que está sobre la mesa de la habitación de servicio en cuya envoltura está escrito: Grabados para una posible exposición. De esa carpeta extraer los que se indican en la lista adjunta y los envían a Madrid a la siguiente dirección: Luis González Robles. Director del Museo Español de Arte Contemporáneo. Paseo de Calvo Sotelo 20. Madrid, 1. Quizá puedan ayudarles en esto Mimina o José. Se trata de una exposición que se concertó en los días que estuve en Madrid y que circulará por diversas ciudades españolas. Quedé con González Robles en que estarían en Madrid alrededor del 20 de este mes. De modo que es urgente su envío.
No sabemos nada de ésa. A Isaac le escribí una breve carta estos días. Maruja le escribió a Mimina. Suponemos que Isaac continuará mejorando. Las conversaciones de Isaac desde Madrid probaban que estaba contento, como si las últimas decisiones que tomó le hubiesen aliviado.
Esto es todo por hoy. Por favor escríbanos. Saludos a todos los del Castro y un abrazo muy amigo de Maruja y mío para María Elena y usted, deseándoles felicidades en las próximas fiestas:

[Seoane]

[Anexo.]

Nº Año
1.- Haciendo el actor. Grabado en madera a 2 colores, 29 x 22 cms. Ejemplar 18 de 35 1958
2.- Bárbaro obediente antiguo. Grabado en madera a 2 colores, 29 x 22 cms. Ej. 14 de 35 1958
3.- Figura campesina herrumbrada. Grabado en madera a 2 colores, 35 x 28 cms. Ej. 6 de 35 1958
4.- Hombre errante libre. Grabado en madera y “collage”, a 2 colores, 25 x 28 cms. Ej. 12 de 35 1958
5.- Ofelia en Elsinor. Grabado en madera y “collage” a 2 colores, 46 x 40 cms. Ej. 10 de 30 1960
6.- Diálogo en signos, andando. Grab. en madera y “collage” a 2 colores, 50,5 x 40 cms. Ej. 7 de 33. 1960
7.- De regreso a los surcos. Grab. en madera y “collage” a 2 colores, 56 x 40 cms. Ej. 6 de 20 1960
8.- Ana Manana (1). Grab. en madera y “collage” a 2 colores, 56 x 40 cms. Ej. 15 de 33 1960
9.- Gaviotas en el Mar de los Ártabros. Graba. en madera y “collage”, 56 x 40 cms. Ej. 8 de 20 1961
10.- Un preclaro mendigo. Grab. en madera y “collage” a 2 colores, 55 x 40 cms. Ej. 5 de 20 1961
11.- Guerrero celta al acecho, olvidado. Grab. en madera y “collage”, 56 x 40 cms. Ej. 15 de 33 1961
12.- La Celestina. Grab. en madera y “collage”, 56 x 40 cms. Ej. 15 de 35 1962
13.- Es la loca del bosque. Grab. en madera y “collage”, 56 x 40 cms. Ej. 4 de 20 1962
14.- No muestra sombra. Grab. en madera y “collage”, 56 x 40 cms. Ej. 3 de 20 1962
15.- Rey de origen divino. Grab. en madera y “collage”, 56 x 40 cms. Ej. 14 de 35 1962
16.- Inestable mendigo. Grab. en madera y “collage” a 2 colores, 55,5 x 40 cms. Ej. 11 de 35 1962
17.- Jefe perverso y decorativo. Grab. en madera y “collage” a 2 colores, 56 x 40 cms. Ej. 5 de 20 1962
18.- La Profecía. Grab. en madera y “collage”, 56 x 40 cms. Ej. 17 de 35 1964
19.- Las inquisidoras. Grab. en madera, 56 x 40 cms. Ej. 20 de 35 1964
20.- Caballero de El Paso Honroso. Grab. en madera y “collage”, 56,5 x 40 cms. Ej. 8 de 20 1964
21.- Sombrío sueño premonitorio. Grab. en madera y “collage”, 40 x 56 cms. Ej. 11 de 30 1964
22.- Sacerdotisa de oscuros presagios. Grab. en madera, 55,5 x 40 cms. Ej. 17 de 35 1965
23.- La Conversación. Grab. en madera y “collage”, 40,5 x 56 cms. Ej. 28 de 30 1965
24.- La Juana de los trapos. Grab. en madera y “collage” a 2 colores, 56 x 40 cms. Ej. 5 de 35 1965
25.- Cada uno con sus trapos. Grab. en madera y “collage”, 56 x 40 cms. Ej. 19 de 35 1966
26.- Ofreciente campesina. Grab. en madera y “collage” a 2 colores, 56 x 40 cms. Ej. 2 de 30 1966
27.- El Gran Magistrado. Grab. en madera y “collage”, 56 x 40 cms. Ej. 11 de 35 1966
28.- El pulpo (II). Grab. en madera y “collage” a 2 colores, 48 x 68 cms. Ej. 17 de 20 1967
29.- La otra cara de la luna (II). Grab. en madera y “collage” a 2 colores, 68 x 48 cms. Ej. 17 de 20 1967
30.- Mujer pelirroja de negro. Grab. en madera a 2 colores, 55 x 40 cms. Ej. P. de A. 1970
31.- Campesina con medallón. Grab. en madera y “collage” a 2 colores, 55 x 40 cms. Ej. P. de A. 1970

1971-12-28
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971 en 28/12/1971

Buenos Aires, 28 de diciembre de 1971

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta muy tarde, seguramente por la fecha, fin de año, y los millones de tarjetas de felicitación de los carteros deben repartir. Estamos, efectivamente, contentos. Hemos podido ver tres o cuatro grandes películas, tuve que renunciar a participar en unas muestras internacionales en solidaridad con dos artistas censurados políticamente en el Salón Nacional y vendí en pocos días algunos cuadros, venta que nos permiten a Maruja y a mí esperar con tranquilidad que transcurra el año 72, o gran parte del año. Hice un pequeño retrato de Maruja, que con el de Picasso hecho ahí, es todo lo que pinté en el año. Aguardo el 72 para pintar sin descanso. En marzo o abril del 73 haré en Madrid una gran exposición antológica. Me la pidió González Robles y en estos primeros meses del año comienza a circular por España una de 30 grabados, que ya le pedí a José Luis se los enviase a Madrid. Estos son mis planes futuros. ¡Ah! Y preparar las monografías de Maside y Cao y un estudio sobre Ribas, Max Ramos y Bujados. Te tendré al tanto de todo. A La Voz le envié 5 nuevas “Figuraciós”. No he visto ni una desde que salí de ahí, el 19 de noviembre. A la gente de La Voz no debe costarles trabajo alguno cortar esta colaboración y enviármela por correo aéreo, sin embargo no lo hacen y nadie tampoco le sustituye. Sé que se publicó la de Piñeiro porque éste me escribió. Tiene dibujos hasta fines de febrero.
(...)En cuanto a la Argentina quizá te sirviese venir, aún para no ver a médico alguno, sino para pasar unos meses sin hacer nada. Buda, que es una fuente de sabiduría, se presenta siempre sentado, descansando no sabe uno bien de qué. Tú te exigiste demasiado a ti mismo. No trabajabas, te drogabas con el trabajo, que no es exactamente lo mismo y querías que los demás aceptasen como bueno ese abuso, por no decirte ese vicio. Nada de jornada de ocho horas. Me alegro mucho que hubiese tomado la decisión de buscar un jefe de empresa o como se llame. Va a ser útil a las fábricas y sirve a su ornamentación, liberándote a ti de un trabajo estúpido pero necesario para la existencia de las mismas. Las fábricas se beneficiarán con tus otros trabajos.
De Álvarez Blázquez no sé nada y nada de esa libreta que me dices de la Caja de Ahorros con “ingresos de rico”. ¿Cuál puede ser un “ingreso de rico” y cómo se controla esto? En Madrid estuve con Laxeiro y con Vidal Abascal. Cenamos juntos en nuestra última noche de Madrid. A los Rey solamente los vimos en el momento que fuimos a despedirnos. Salían ese día en “patota” para Zaragoza y acaban de venir en “patota” de Barcelona.
La noticia sobre Picasso en Vigo es triste, pero todo ahí produce tristeza y desaliento, todo menos el paisaje. Al poema que me enviaste le falta gracia, poesía, para estar firmado. No estaría mal como poema anónimo y acompañado de algún tipo de acción, algo que nunca ocurre ahí, por lo que sabemos. Alonso Montero me envío efectivamente las notas de Fole sobre el Rivera, pleno de erratas.
Etc. etc.
A José le envío el texto del catálogo de Clavé por si envían la exposición de Barcelona. Va en gallego y castellano.
Os recordamos siempre y deseamos para ti y los suyos un gran año 1972. A ti repuesto del todo, nuevamente optimista, sin más ruidos que aquellos con que nos agobia la civilización. (En este momento siento un ruido colectivo de bocinazos de autos en la Av. Libertador).

Un fuerte abrazo a todos de Maruja y mío y uno muy especial para ti.

Seoane

1972-00-00
Carta de Ellena a Seoane. 1972
Nova York
Santiago de Chile
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ellena a Seoane. 1972 en 00/00/1972

[1972]

Queridos amigos:

Esta vez los saludos y recuerdos son de color violeta1. Celebro mucho haberlos visto. No sabía si estaban en España o en Argentina. Como les dije esta postal estaba guardada para ustedes. La serigrafía es de Roser, nuestra querida amiga. A menudo recuerdo la visita al taller, después de la comida, y aparecen –grabados en el recuerdo– los cuadros y los grabados. El retrato de Maruja es verdadera maravilla, felicitaciones por trabajar tanto y tan bien.
Por mi parte, sigo trabajando en el libro de Gambartes. Es tarea difícil y a veces pienso que no podré llevarla adelante. Los coleccionistas no contestan las cartas, interesarlos en que tomen una foto de las obras que poseen es tarea de gigantes. Y todo eso hecho así, a la distancia, es difícil por cierto. Ayer tuve una gran alegría. Desde Barcelona, y después de dos años de ruegos llegó la foto de un Gambartes que había rastreado allí. Es muy hermoso. En este caso, valió la pena.
Mi madre bien, un tanto convulsionada con la llegada de tanto viajero a la UNCTAD. Como vivimos en el centro de la ciudad, cerca del lugar de conferencias, vemos a veces extraños ropajes africanos o asiáticos y eso la sorprende y alegra.
Vemos mucho a Roser que está trabajando muy bien. Hizo unos tapices muy hermosos para la sede de la UNCTAD. Junto a mi cariño y el de mi madre, el prometido catálogo de Torres-García. Si pueden, escriban. Un gran abrazo

Emilio

Huérfanos 1514, Dto. 57.
Stgo. de Chile

1. Referencia á cor que emprega na escritura.

1972-01-02
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 02/01/1972

2-1-72

Sr. Don Luis Seoane
Bs. As.

Querido Luis:

Sin ninguna tuya, te confirmo la mía del 16 diciembre último y varias notas y serocopias de cosas en las que entra tu interés. Hoy te mando eso de Corredor Matheos para que me expongas tu criterio. – El libro de la conferencia de García Sabell supongo que ya lo tendrás en tu poder. Él está muy contento (le enviaron 50 ejemplares). Uno de estos días lo iré a ver. Vamos a hablar de la posibilidad de un examen psiquiátrico. La cosa no es fácil porque me veo encerrado entre las teorías que puse en los letreritos de los que tanto se tiene reído la gente y los “apoucamentos” que no están en letreritos. – Vamos a ver: el triunfo de las contradicciones internas. – Bueno, hay que ver lo que son las cosas, los años x las equivocaciones básicas [sic]: Don Salv[ador] de Madariaga atacando con toda libertad a las tiranías que tiene a 22.000 kms de él y no enterándose de la que tiene a su lado; y no necesita psiquiatra porque estas especies, comola de los chalanes, se acomodan bien a la superficie de la Tierra. – Estamos en el trámite de buscar la persona para ocupar ese cargo ejecutivo al que pueda traspasarle la responsabilidad de los letreritos. No es fácil. Se presentaron 50, más o menos, pero creo que solo aprovechables alguno recién licenciado. No va a haber más remedio que formar al titular a partir de ahí. – Hemos hecho una obra importante. Compramos el monte frente a la finca que tuvo eucaliptos, que ahora es nuestra, y hemos recortado un poco este monte, y justo con lo excavado para una pileta la horizontalización de un campo y las pistas que se abrieron hemos hecho una gran explanada, que le hacía falta como el pan a la fábrica, y que corresponde a la parte rayada del plano que te mando. En él va una perspectiva de la pileta con las medidas. ¿Qué te parece que la pileta llevase en su fondo y paredes el mismo sistema plástico que empleaste en las paredes de los Irmandiños? Acaso tendría que ser pintado con cemento blanco y negro, pues esto que habría que hacer con tódalas [sic] garantías de higiene, creo que no puede tener paredes rugosas que dañen. El talud tiene unos 6 metros de altura por tanto el espectáculo imagínate que será formidable. Dime tu pensamiento. Acaso algún amigo de esos ingenieros que tienes podría decir algo. Si consiguiésemos tener la pileta para el verano sería un éxito. Ahí se entiende mucho de piletas, también.
Por lo demás las cosas van bien, y eso nos ha permitido bajar bastante los créditos, mejorar las inst[alaciones], consolidar la economía de la Empresa, y hacer esta obra, antes de que asfalten la carretera, así asfaltaremos toda la explanada. Llevamos un mes con estas obras de infraestructura con topadoras, perforadoras, apisonadora y dinamita por todo lo alto.

Y nada más por hoy. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja.

Isaac

[ANEXO]
Plano autógrafo das obras ás que se fai referencia na carta

1972-01-11
Carta de Seoane a Alvajar. 1972
Bos Aires
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Alvajar. 1972 en 11/01/1972


Buenos Aires, 11 de Enero de 1972

Sra. Dña. Amparo Alvajar
Ginebra

Mi querida amiga:

Te envío las diapositivas de las caretas de Castelao que me las enviaron a Buenos Aires en lugar de hacerlo directamente a tí como les había pedido. Creo que están muy bien. Estamos aquí desde hace un mes y nos toca un verano como parece no hubo otro desde hace medio siglo. Estuvimos con algunos de los amigos comunes, aún no con todos, y, en general, perdieron toda esperanza. Galicia está cada vez más abandonada. La gente joven marcha. En las aldeas apenas quedan hombres y mujeres de 18 a 45 años y crecen en las huertas y prados los tojos y las retamas. Aumentan los lobos y caballos salvajes. Un sociólogo italiano la da como un país europeo moribundo, al igual que Irlanda y Sicilia. Un país moribundo maravilloso de paisaje, con ciudades que se modifican por el giro del emigrante. La Coruña es otra, y Vigo y Santiago. Pero no se trabaja la tierra, la explotación pesquera está en quiebra y no hay apenas otras industrias fundamentales. Debemos coincidir en La Coruña el año próximo. Yo trabajo lo que puedo, pinto, grabo, hago porcelana y monté un Museo, el Museo Carlos Maside, con Díaz Pardo, que es un éxito de público. Está a 15 kilómetros de La Coruña, en El Castro, ayuntamiento de Sada.
Estuvimos con Domingo Quiroga, con los Dieste, ya coruñeses, los Martínez Barbeito, etc. Hablamos de tus artículos de La Voz, debías continuar escribiéndolos. Hace falta que la gente que está fuera ayude a quienes como pueden hacen algo en Galicia. Todos estaban contentos con tu colaboración. Bueno, Amparo, te escribo de prisa. Quiero que esta carta salga hoy con las diapositivas. Un gran abrazo de Maruja y mío. Escríbenos.

[Seoane]

1972-01-11
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1972
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1972 en 11/01/1972

Buenos Aires, 11 de Enero de 1972

Sr. D. José Luis Vázquez
La Coruña

Querido José Luis:

Agradecemos la carta del 27/XII y las noticias que nos transmite. Le devuelvo, con ésta, el duplicado de la liquidación de A. Álvarez Blázquez. Supongo que todo estará bien. Me refiero a la liquidación. El talonario de la Caja de Ahorros, guárdelo, por favor, usted. Recibí también con la suya, aparte, aparte de las fotografías de los dibujos de Maside y mío del Nº de Nosotros, las diapositivas de las caretas de Castelao, muy buenas, muy fieles en el color a los originales, y que supongo les serán útiles a Amparo Alvajar para el teatro que dirige en Ginebra. En cuanto a la casa, el saber que usted se ocupa de eso es para Maruja y para mí garantía de que todo irá bien. Lo único que lamentamos es el trabajo que con todo esto, reuniones de copropietarios y vigilancia de obras, le damos.
Isaac me escribe y envía noticias. Se queja de los ruidos y parece desear verse con un psiquiatra de acuerdo con García Sabell y si éste lo cree conveniente, así escribe en la última carta. No se refiere en ningún momento a Mimina ni a los hijos y a nada que no sea el Museo y Sargadelos o asuntos culturales generales. En cuanto a la otra todo resulta mucho más turbio luego de algunas averiguaciones que hicimos aquí a través de amigos comunes. Estuvo en tratamiento psicoanalítico durante dos meses, que abandonó antes de llegar a resultado alguno y parece tratarse de una psicópata depresiva, es decir, un tipo de enferma que posee una característica muy importante y coincidente en el caso de ella, la de inspirar muy hábilmente compasión, además de proponerse, parece, conquistar a Isaac aprovechándose de la enfermedad de éste. Algo muy curioso, que algunos de los que fueron sus mejores amigos no pueden decir demasiado de ella, pues siempre les ocultó cualquier detalle sobre su vida e intenciones. Creemos cada vez más que ella es un motivo importante en la enfermedad de Isaac, por lo menos una complicación para su curación. Camilo está muy preocupado, no conoce estos problemas que se plantearon con la enfermedad del padre y está estudiando con muy buenos resultados. Ahora aprovecha las vacaciones para estudiar y examinarse en marzo. Nos dijo que el padre le había escrito últimamente.
Bueno, por aquí todo sigue aproximadamente como cuando nos marchamos en abril del 71. Nada hay resuelto políticamente y el dólar duplicó su valor. Esto es todo. No dejen de escribirme.

Un fuerte abrazo de Maruja y mío para María Elena y usted:

[Seoane]

1972-01-11
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 11/01/1972

Buenos Aires, 11 de enero de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta del día 2 y tú debes tener en tu poder una mía del 28 de XII que seguramente se cruzó con la tuya. También recibí tus notas anteriores y las serocopias. No, en cambio, el librito de García Sabell La nota del homenaje a Jota Blanco Amor que también me enviaste, es una prueba más de la falta de conocimiento sobre la labor de los emigrantes, en Galicia. El señor ese no fue Premio Nacional de Literatura aquí, sino segundo premio compartido de ensayo y para ello debió volcar seguramente la influencia de su diario. Esto es todo. Quizá Bergondo se mereciese más. Leí tu carta de respuesta a Corredor Matheos y la carta de éste proponiendo una exposición posible de arte, diseño y arquitectura gallega. Lamento decirte que por mi parte estoy en contra de la exposición en cuanto a arte y diseño. Fui siempre enemigo, tú sabes, de las exposiciones colectivas que sirven para desorientar al público y en este caso, de que el Museo Carlos Maside se meta en esas “trangalladas”. Quizá puedan hacer una suya los arquitectos y lo que sería mejor es que la hiciese Albalat con su proyecto de la ciudad de las Rías. En lo que se refiere a diseño todo está muy confuso y por aclarar en uno y otro lado de la península y casi me atrevería a escribir de la tierra. A Barcelona, pienso, hay que llevarles proyectos de lámparas y de objetos caseros que es en lo que parecen estar los que se fueron al Congreso de Sargadelos y los gallegos no tenemos nada de eso. Habría que estar con los ingenieros de los astilleros que es casi lo único que queda en Galicia, desaparecida la industria carrocera y de motores de Vivero y los anacrónicos muebleros de Santiago y de La Coruña que remendaban el pasado. Y nosotros no fuimos capaces de que alguien hubiese adscrito sobre la embarcación pesquera Vigo, y el aporte que significó, en su época para la publicación del Laboratorio de Formas. Pero sobre todo creo que el Museo no debe meterse en estas cuestiones, que siempre acarrean disgustos, aparte que no puede tener criterio en cuanto a quien debe ser seleccionado para presentar una muestra en el exterior de Galicia. Puedes hacerlo tú personalmente con una comisión de pintores y críticos que se forme al efecto, o quizá de la mejor manera que a ti se te ocurra. Por mi parte soy ajeno a cualquier intento de una muestra colectiva. Desde la década del 10 al 20 con la exposición de Buenos Aires de entonces, hasta la muestra de Madrid de hace dos o tres años, vinieron haciéndose intentos que fueron fracasos. ¿Para qué insistir, y precisamente nosotros que aspiramos a renovar en lo posible la vida cultural gallega con nuevas ideas, o así nos parece?
Comprendo las dificultades que debéis tener para seleccionar al director de empresa. Desde luego tiene que ser un hombre capaz y con ideas actuales en cuanto al comercio, la industria y al resto de las cuestiones de nuestra época.
Es muy importante la compra que hicisteis del monte y muy bueno tu plan de urbanización con respecto a toda esa parte. Se lo pasé al Ing. Díaz para que haga un proyecto de pileta de acuerdo con lo que tú me pides. Por mi parte haré el dibujo para la decoración que pienso puede hacerse con iguales elementos, la pizarra y la cerámica, que las paredes de “Os irmandiños”. Pues aquí todas las piletas tiene el piso y paredes laterales de baldosas, mosaico, vidriado o piedra. Le dije al ingeniero Díaz que pensase en una forma que siguiese la circular de la fábrica, usando las líneas curvas. Tienes que estudiar el problema sanitario. Pues en las piletas se trasmiten diversas enfermedades, cuando son públicas, como sospecho será esa, y por eso exigen médicos que revisen a los que concurren a ellas. De todas maneras, además de la pileta en ese terreno, establecería algunos juegos, como una cancha de bolos por ejemplo, otros que están en la tradición gallega e incluso una de tenis. Creo que constituiría un medio de atracción a la fábrica. La de tenis también sería importante para sacarle a éste juego el aire de ser en Galicia un juego de la clase acomodada cuando en el mundo lo es de las gentes procedentes de las diversas clases través de los clubs y de campos municipales o del Estado. También sería interesante se instalase un cine que proyectase películas dos veces a la semana, jueves y domingos, por ejemplo, alquilando las películas que fuese posible conseguir. Habría que hablar de esto con Fernando Mon o algún otro distribuidor. Podría instalarse en el mismo local “Os irmandiños”.
Las cartas que envías desde Sargadelos tardan en llegar aquí de 10 a 15 días. Te lo digo para que calcules mi respuesta. Quisiera que en la próxima tuya me contestases a la del 2 del XII y a ésta, pues si no va a resultar nuestra correspondencia un diálogo de monologuistas. Un abrazo a García Sabell y confía en este. Un fuerte abrazo para Mimina y los tuyos y para ti de Maruja y mío:

Seoane

Nota: No sé si en “Os irmandiños” tenéis juegos de Damas y Ajedrez, algo que se fomenta en todas partes y que también puede interesar a una docena o dos de personas. Estos juegos y los al aire libre de que te escribo antes pueden convertir en Club “Os irmandiños”. También sería interesante ir creando una biblioteca en idiomas gallego y castellano. Historias de Galicia, locales, de ciudades, comarcas, etc., geografía gallega, literatura, arte, etc., para que quienes quieran, uno, dos, los que sean, tengan en la fábrica una fuente de información.

Otro abrazo:

Seoane

1972-01-11
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 11/01/1972

11.1.72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Confirmo mi última nota para enviarte documentación referente a la casa-administración Sargadelos, y otra anterior con lo de la pileta y la explanación, sobre esto espero traer un día aquí a Albalat.
Registro todo lo contenido en tu carta y celebro las buenas noticias que me das de los pocos días que el año 71 te encontró ahí y que abrió la tranquilidad de vuestra economía para el 72. Así puedes sentirte un hombre libre además de ser apreciado y respetado por todos, no solamente ahí pues aquí no es menos el aprecio y respeto que se te tiene muy por encima de los demás, y no contabilizo, no se puede ni se debe, el he[cho] de que aquí no vendas tantos cuadros como ahí. No caben además comparaciones. --- Contesto seguido la tuya: José Luis te envió eso de la Caja de Ahorros – A. Blázquez de Vigo, y me dice que te tiene al tanto de todo lo que es de tu interés. Mimina y Xosé quedaron encargados de enviarte las Figuraciós y me dijeron que lo cumplen. --- Xosé nada me dijo del texto de Clavé, claro está que a mí nada me dice como no sea “¡[h]ola!” y que “no pasa nada”. Las demás cosas que te pueda contar creo que carecen de interés. --- Yo sigo haciendo este trabajo “estúpido”, como tú dices, “pero necesario para la existencia de (las fábricas)” y para lo otro. El personaje ese “ornamental” que se busca aún no apareció, si bien se están haciendo pruebas selectivas a los que se presentaron.
La visita a García Sabell de 7 horas del día de reises sustituyó y aplazó de momento la consulta con un psiquiatra que había pensado podía ser Cabaleiro. De momento vamos a dejarlo así, salvo una exploración de laberinto de oído que me van a hacer en Coruña por descartar cualquier factor coadyuvante por ese lado. Las causas subjetivas del mal parece que están bastante claras sin necesidad de ir más allá. Él está de acuerdo en considerar el psicoanálisis como un exorcismo. Aplazo también mi consideración sobre el hecho de que Domingo conociendo las causas, o mejor, la etiología de mi proceso, y mientras está visto que a alguien más le había comunicado lo que sucedía, a ti por ejemplo, pretendiese curarme con la farmacopea esa y ocultarme a mí las causas. Hay que disculpar estas cosas en razón de ser un amigo de todos en el que pesan tanto todos como el enfermo. Afortunadamente esa coincidencia del de Leganés obligó a poner las cartas sobre la mesa. Todo eso que tú imaginas de drogarme con el trabajo corresponde solo a tu imaginación de la cual han salido también esas comillas que has puesto a “amigo de tus amigos”. Todos padecemos neurosis y la vida misma es una especie semejante que no podría vivirse sin esa neurosis, pero lo que para uno es causa positiva para otro es causa negativa. La soledad perturba a todos los amigos que tengo. A mí la soledad me reconstruye aunque no desdeñe que necesito perderla con alguna frecuencia para comunicarme lo necesario. La idiosincrasia de cada cual hay que respetarla al igual que sus principios. (intermezzo con desespero);
…............................................
sigo vendo sempre
o calexón da Tumbona
no fondal da rúa das Hortas.
A auga baixando pola Costa do Cristo,
a choiva que non cesa,
a lus eleutrica, esmorecida, que vaise;
e un cabo de vela,
e nos agardando a carón dela,
e os telóns do meu pai
asulagados no obradoiro
pingando as anilinas,
e as fintas que pegaramos todos
con engrudo desfeitas,
…...............................................
Como un hombre que anda en el bolsillo con una bomba de TNT montada con detonador y mecha, yo ando con una carta para Mimina desde hace varios meses en la cartera y que no envié fehacientemente, como principio de una ruptura, porque me duele también este ser humano enfermo. De momento seguirá en la cartera. Pero una copia ya la tiene Domingo en mi expediente, otra os la mando a vosotros, y un par de ellas más irán a parar a las poquísimas personas amigas que puedan ayudarla a ella; acaso también a los hijos. Y luego ya veremos por donde vienen las cosas. Es un círculo vicioso de dificultades que no sé cómo podrá vencerse.
No tengo ninguna novedad. Para sacarte el sueño lo que te envío hoy posiblemente te sea suficiente. Ve tú a saber si no seré un malvado además de un imbécil. En cuanto tema novedades te las iré refiriendo.

Sabéis como se os quiere. Un abrazo muy fuerte, vuestro

[Díaz Pardo]

1972-01-15
Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1972
Nova York
Washington, D.C.
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 15/01/1972

Washington, D. C.; USA
3521 39th Street, N. W.
15 enero de 1972

Queridos Luis y Maruja:

Después de muchos intentos fallidos, acabamos de recibir vuestras señas en Buenos Aires, de Carmen y Rafael. Más de una vez los hemos acosado con preguntas sobre el paradero y la suerte de los amigos, pero solían contestar mucho después de haber recibido las cartas y de haberse olvidado de lo que les parecía secundario y daban por descontado. Esta vez nos pusimos “serios” con ellos, lo que nos valió el recibo de dos cartas, una de Carmen, con muchos pormenores, metódica, documentada, y otra a Rafael, magnífica como suelen ser todas las suyas, y bastante explícita sobre las mudanzas ocurridas por allá en diversos órdenes de cosas. Al parecer, se van aflojando los ánimos poco a poco y se pueden enviar una carta fuera del país en la que se comentan –en términos bastante comedidos y académicos– aciertos y desaciertos. Lo que más nos alegró de ambas cartas es lo que os atañe a vosotros; tus triunfos en la Argentina y otros países, tu alianza con Díaz Pardo en proyectos de cerámica, en la creación del Museo Carlos Maside y en otras labores culturales. Todo ello es admirable en sí mismo y como promesa, como anticipo de lo que se puede hacer en circunstancias desfavorables o que tales parecen vistas desde aquí.
Comprenderás que estas cartas no han hecho más que abrirnos el apetito. Nos gustaría saber que se publica en gallego, bien en Galicia o fuera de ella. Aquí sólo llegan algunos libros de la editorial Gredos, porque tratan de asuntos que interesan a los estudiantes de la literatura española y temas afines, y los de las colecciones baratas de Buenos Aires: la de Losada y la de Espasa-Calpe. Me han dicho en Portugal que Galaxia ha editado bastante en gallego, pero no me fue posible poner la vista encima de ninguno de sus libros, ni menos de su catálogo. ¿Qué hace la Academia Gallega, de la que Sabell y Dieste forman parte? Me imagino que tendrá una buena biblioteca y ejemplares de muchos libros agotados, sobre todo diccionarios, como el de Carré, el de Cubeiro y otros. ¿Se enseña el gallego en la Universidad de Santiago y en los institutos de segunda enseñanza? Creo haber oído que en Lugo enseñaba un destacado profesor de gallego. Aquí me prestaron el Manual de Dialectología española, de G. de Diego, en que se dedica bastante atención al gallego. También he visto alguna referencia a un tratado de gallego publicado en Barcelona. Pero mis noticias son nebulosas, y si bien podría aclararlas un poco sumiéndome en la Biblioteca del Congreso, se da el caso que está lejos de mi casa y cuando se llega allá es poco menos que la hora de cerrarla, aparte de muchas otras dificultades. Una grata novedad para mí fue la publicación de la General Estoria por Martínez López, un esfuerzo este espléndido que acaso sirva de ejemplo y de estímulo a otros profesores españoles. Tuve noticia de esta publicación por Dieste. Inmediatamente, escribí al autor a Tejas, quien me envió un ejemplar a vuelta de correo. Carmen acaba de anunciarme que Martínez se retiró y vive en Santiago. Ojalá que, ya libre de obligaciones docentes, dedique su talento y su preocupación a trabajos parecidos en pro de la lengua gallega, de la que tanto hay que aprender. Una Gramática Histórica Gallega, precedida de unos capítulos de fonética, sería un tema muy apropósito, en el que además podrían colaborar otros especialistas.
Sentimos mucho no haber podido veros en Portugal. No teníamos a la sazón idea de que estuvieseis tan cerca. Alicia estaba muy mal y hubo que salir con bastante precipitación. Ahora estamos pensando en la posibilidad de un viaje a Europa, en primer lugar, para ver a Cuqui y a los suyos, en segundo, para echar un vistazo a la situación en general. Y pienso visitar Vigo y La Coruña y pasar unos días con los amigos. La vuelta a España me parece muy difícil por varias razones. Al final de este año empiezo a cobrar mi pensión del Estado, y si la vida aquí no sigue encareciendo, talvez pueda dedicarme a mis cosas, no muy bien definidas aún. Ahora enseño español, trabajo durante horas en el Departamento de Agricultura, traduzco y sobre todo preparo para la imprenta monografías científicas, algunas de ellas escritas por argentinos con pujos literarios y ringo-rangos de tangos. De esta manera, nos vamos defendiendo de esta inflación que nos viene comiendo sin piedad.
Hay pocos amigos con quien hablar; los que hay, están metidos hasta las orejas en sus trabajos de rutina y pasan meses sin hacernos una llamada telefónica. Por mi parte, de vez en cuando hago una “escapada”, como la llama Alicia, a las librerías donde se venden libros extranjeros o a las de segunda mano, de las que quedan pocas, y vuelvo con la cartera repleta. Lo malo es que al llegar a casa tengo que ponerme a la máquina y dejar los libros adquiridos dormir por los rincones de la casa. Con frecuencia y para romper la rutina, salimos en coche por las orillas del Potomac –el río que pasa por Washington y refleja los grandes monumentos de los hombres más ilustres de la historia de Estados Unidos–, donde abunda la vida silvestre: ardillas, pájaros, etc. y sobre todo, los árboles de las más variadas especies, algunos centenarios. Por las cercanías del río hay grandes granjas, con vacadas hermosísimas; hay también grandes plantaciones de frutales, en especial melocotoneros y manzanos, donde nos aprovisionamos de fruta cuando está madura. Lo más interesante de estos paseos, parte en coche y parte a pie, son las flores silvestres, que se suceden a medida que avanzan la primavera y el verano. Hay multitud de especies, y algunas cubren grandes praderas y terrenos baldíos. Tendrías que ver esto, este paisaje que nadie pinta y creo que pocos admiran. No recuerdo haber visto en nuestros paseos un solo pintor con el caballete. Sí, hay gente que disfruta la naturaleza, y ya quisieran otros países donde he vivido tener tantos expertos en asuntos de conservación, de parques públicos, de observadores y protectores de aves y miles de cosas más. Pero, en cambio, la pintura no tiene el arraigo que debiera, y en particular el paisaje no recibe el homenaje que merece de los pinceles.
Pero hay que dejar que la gente madure o por lo menos una fracción de ella. Llegará algo así como un Monet washingtoniano que capte, a su manera, esta luz, estos horizontes cerrados por sus colinas azules, ora fijas por la transparencia de la luz, ora deslizándose como una melodía, como un tropel de olas en alta mar, levemente esfumadas en la neblina. Los reflejos de este río son indescriptibles en todas las estaciones, lo mismo cuando queda convertido en una grieta de hielo zigzagueando entre los bosques a lo largo de cientos de millas, que cuando avanza, lento y constante, cargado de nubes, de sombras estremecidas de árboles a punto de reventar al comienzo de la primavera o saturados de colores en el otoño.
Sé que estáis ambos muy ocupados y no quisiera que esta carta sea otra cosa que un contacto espiritual con vosotros, tras esa prolongada discontinuidad. Sin embargo, acaso tengáis unos momentos para escribirnos unas letras y dejarnos saber como van vuestras cosas. Nos acordamos mucho de los amigos, de las personas, y muy poco –seamos sinceros– de los demás. Buenos Aires ha sido muy duro para mí, y me quedan muchos recuerdos dolorosos de él, en parte debidos a mi carácter, en parte a las estrecheces que tuve que afrontar. ¿Sigue Varela en Buenos Aires? ¿Cómo están tus [escrito na marxe esquerda:] padres, Luis, y tu hermano? ¿Vive Ramón Baltar? Carmen nos contó la muerte trágica de Farias. Etcétera, etcétera.

Un gran abrazo

Otero

[Manuscrito na marxe esquerda por Alicia:] Queridos amigos: ¡Cuántos años sin saber de nosotros! Ya podíamos escribir a Bartolomé Mitre! Luis, muchas felicidades por todos tus éxitos. Este país es hermoso, como dice Ote, pero lo han puesto al revés. Yo ayudo a Ote en sus traducciones, enseño español en casa y me dedico a “las faenas propias de mi sexo”. Disfruto el campo y el paisaje y leo mucho. Acabo de terminar los Diálogos de Platón. Ahora estoy a vueltas con Ortega.

Abrazos.

Alicia

1972-01-17
Carta de Seoane a Piñeiro. 1972
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1972 en 17/01/1972


Buenos Aires, 17 de Xaneiro de 1972

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago

Meu querido amigo:

Recibín as tuas duas cartas e coa derradeira o recorte da entrevista a López Garabal encol do acordo dos albaceas sobor o destino da obra de Maside. Cando os albaceas se xuntaron en Santiago non eisistía, que eu sepa, nesta cidade museo algún de pintura e cando dispoñan de ditas obras facíano, polo menos eu, pensando en que Galicia enteira é unha cidade e que as obras dun artista o mesmo dá que estén en calisquera das suas poboaciós, Vigo, A Cruña, Santiago, etc. Cando Isaac e mais eu matinamos no Museo Carlos Maside decidímonos a facelo no Castro percisamente con ese criterio moi dacordo coas aspiraciós urbanísticas do noso tempo. Dentro de 20 ou 30 anos mais as distancias serán menores e mais a descentralización urbana. A mín danme ganas de rir cando os cruñeses queren sacarlle o que poidan á Universidade de Santiago, ou os vigueses ós cruñeses calquer industria ou escola téinica. O señor López Garabal debe entendere que o Museo de Santiago non eisiste aínda. Que si nunha época o aúntamento de Santiago fíxolle encárregos a Maside, logo do fallecimento déste con motivo da sua eisposición nesa cidade o aúntamento negóuse a pagar o catálogo, o úneco de Galicia. Pero o máis importante é que o Museo de Santiago non eisiste y (sic) eu pola miña parte estaría cecáis en contra da sua fundación. Abondan cos que hai en Galicia. Non se dixo en ningún intre polos albaceas que Santiago tivese sido allea á tendencia renovadora do pintor. Os que estimulábamos a Maside ou éramos de Santiago ou vivíamos alí. O que se dixo sí, é que pra vender ou traballar como artista gráfico tivo que vivir en Vigo. Non pretenderá ninguén que dous ou tres encárregos polo aúntamento poden xustificar nada.
Non sei por que escribo todo esto. Cecáis porque penso que todo o mal noso reside nas pequenas diferencias, nos resentimentos producidos por cousas miudas. Por esas “rencillas parroquiales de nuestros aldeanos” coma dí moi inxustamente López Garabal atribuíndolle ós aldeáns un xeito de aituar distinto ós cidadáns galegos, e sin matinar que en Galicia todos somos aldeáns.
Participéille os teus saúdos a Varela que chos agradeceu moito. Sempre se lembra de tí, de Fole, de Lois, e de outros amigos de Lugo. Non anda ben de saúde.
Unha grande aperta de Maruja e miña pra Isabel e pra tí:

Seoane.

1972-01-23
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 23/01/1972

23.1.72

Sr. Don Luis Seoane; - Bs. Aires.-

Querido Luis:

He leído, por fin, tu carta del 11 en la que me riñes mucho. Voy a tratar de contestar por orden:
Corredor Matheos.- A su propuesta, no nueva claro, me limitaba a preguntarle si podría ser el M[useo] C[arlos] Maside el intermediario porque ello facilitaría, en su caso, las cosas. Pensaba en ese momento, también y además, en algo de prestigio para el Museo, pues las muestras que hace el Colegio de Arquitectos son las más importantes que se hacen en España: Bauhaus, Picasso, Gatepac, etc. Él hablaba de arte, diseño, arquitectura, etc. no de arte solo. En el aspecto este, si no pensaba por lo menos no se me olvidaba que si los alemanes no tuvieron inconveniente en sacar las obras de la Bauhaus de su Museo para exponerlas en el Colegio de Arquitectos de Barcelona, al Museo C. Maside no le podía rebajar su categoría prestar una parte de su obra y de su colaboración para tal muestra. Tampoco podía ocurrírseme en ese momento pensar que eras enemigo de las exposiciones colectivas cuando en estos momentos y desde hacía varios meses están circulando por España muestras de arte gallego colectivo en el que tú aportas la mayor colaboración, supongo que voluntariamente. Me refiero a lo de la serigrafía. E incluso tú ofreciste la sala del Museo para que se realizase una de esas muestras. Y por otra parte para dos exposiciones colectivas que había organizado el Círculo de las Artes de Lugo tú pediste por carta que se enviaran cosas tuyas, incluso indicando cuales. (Además el mismo M. C. Maside es una exposición colectiva) (1) [Nota manuscrita na marxe esquerda: (1) Y yo tengo una carta tuya del año pasado mostrando tu conformidad con que, con las obras del M. Maside, se hiciese una exposición en el Círculo de las Artes de Lugo]. Pero aunque yo fuese contrario a hacer colaborar al M. C. M. en lo de Barcelona, hubiese contestado a C[orredor] Matheos exactamente lo mismo, pues en ese momento yo tenía la idea de que estaba interpretando tu pensamiento (y creo que no puede caber la menor duda que he respetado absolutamente todo lo que tú has hecho y que estuvo de mi parte el respetarlo, sin preguntarme si yo estaba de acuerdo con lo que estaba respetando). Y tenía esta idea de que estaba interpretando tu pensamiento porque el día que trajimos a Sargadelos a C. Matheos, tú y yo con José Luis al volante, C. Matheos nos expuso la idea, cuya aceptación por el Colegio luego nos confirmó, idea con la que tú te mostraste conforme, si es que los que íbamos hemos interpretado bien, que veo que todo es posible. ---- Pero no debes preocuparte porque puedes tener la seguridad de que eso queda en proyecto, como quedan tantas cosas, si no se les pone un motor, y yo el mío, desde luego no se lo voy a poner al saber que no estaba interpretando bien tu pensamiento, y que lo que podía armar era una “trangallada”, máximo cuando mi motor me está haciendo tanta falta emplearlo en mí mismo.
------ Para no perder el hilo del Museo: ayer me dijo Xosé que tú no querías que la exposición de Clavé se celebrase antes de marzo. Incidentalmente me entero de que cambiaste de manera de pensar. Mañana mismo llamaré a Gaspar.
Ejecutivo.- Estamos trabajando arduamente en su elección o selección. La cosa es muy difícil y me tiene molido. Ayer sábado tuve aquí durante todo el día a uno sometiéndolo a la última prueba y mañana voy a tener a otro. (La selección previa, a nivel psicotécnico, la hizo una empresa especializada en eso, con la que todos estuvimos conformes).
Pileta.- (Habría que buscarle un nombre más consecuente, más semántico, ni aquí ni ahí se denominan bien. Aunque sea denominar esta nuestra con un nombre propio. El lugar se llama Rato y el río del que se va a tomar el agua Xunco. A ver qué se te ocurre; Lagoa do Rato, etc.).- Bueno. Ten en cuenta, como te decía, que la pileta está ya excavada en la roca a golpe de dinamita y de topadora, y que las medidas de ella son 33,33 m. por 15 m., en forma rectangular, porque se trata de una pileta para competiciones deportivas, y entre las normas reglamentarias internacionales están las medidas y la forma. Como ves en el croquis que te mandé está situada paralelamente a la parte recta de la explanada. Cuando en mi carta te decía que acaso algún ingeniero de ahí te podía decir algo te estaba hablando de la permisión de las paredes rugosas. Ahora ya sé que los revestimientos han de ser de cantos romos. Pero este problema al darle más luz ya vimos que hay que aplazarlo para otro año, pues caso de que nuestros recursos nos permitan llevarla a cabo para este verano ni tiempo material habría que pensar en otra cosa que no fuese pintarla con cementos blancos y negros (como hicimos en la parte baja de los murales de los Irmandiños) y luego, pasado el verano estudiábamos su recubrimiento con pizarra y cerámica, pero ya no podrían ser trozos porque son cortantes y habría que pensar en unas cuantas formas de teselas troquela[da]s con cantos romos. Fíjate que son más de 700 m2 de superficie. Si el Ing[eniero] Díaz hace alguna cosa, y en formas curvas, pienso que podría ser una pileta para niños colocada cerca de la cabeza de la rectangular. Me parece muy bueno que el Ing. Díaz haga alguna cosa para esta industria del norte de Lugo y desde ahí (al Ing. Díaz y a su obra en el Lucense de Olivos y en lo que iba a ser lo de Belgrano lo conocí antes que tú y fui yo quien le sugerí tu colaboración en este último, lo que sigo solo para testimoniar el aprecio que le tengo). Pero en lo general creo que no podemos perder de vista a Albalat, autor del proyecto de la F[ábri]ca, miembro del L[aboratorio de] F[ormas] y otras cosas. Y tampoco puedo dejar de considerar a los demás socios de esta empresa para recabar su apoyo.
Cartas y velocidad.- No puedo contestarte a esa carta que dices de fecha 2 del XII, por cuanto no la he recibido. Tu primer carta tiene fecha del 10-XII-71, y parece ser que es la primera que escribiste en esta temporada. Todas tus cartas que recibí las he contestado. La mía del 2 cte., que era domingo, salió no antes del lunes 3 y a ti debió llegarte el sábado 8, a juzgar por las gestiones que ya habías hecho antes de contestarla el 11 del cte.; pero aún cuando la recibieses el 10 lunes habría tardado 7 días que es lo normal. Y, casualmente, Camilo nos dice en sus cartas que le llegan antes las de Sargadelos que las del Castro. De todos modos yo no dispongo de otro medio que enviarlas desde aquí, y como te decía en una nota que te puse a mediados de la semana última te suplico que me escribas aquí, para obviar lo que te exponía.
Mis acúfenos.- Me hicieron en Coruña una exploración completa hasta el octavo par del oído (dos horas de torturas inquisitoriales entre las que entró un intento de electrocutación). Hace un momento me acaba de llamar Domingo, a quien le quedó la documentación de tal investigación, para confirmarme que por ahí no hay nada como ya nos suponíamos. También para decirme que yo tengo razón en todo y darme confianza. La razón, claro está, puede dársele a los locos. Si así no es, la buena intención de Domingo no me hace feliz. Lo malo es que yo tenga razón y no sea yo el equivocado. Me “agonea” comprobar luego que la realidad es como uno la sospechaba.
Esto se hace muy largo y soy yo el que te estoy “agoneando” a ti. Perdóname. Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja, vuestro

[Díaz Pardo]

1972-01-25
Carta de Ellena a Seoane. 1972
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ellena a Seoane. 1972 en 25/01/1972


Lunes, 25 de Enero 1972

Querido amigo Seoane:

He regresado muy contento de mi viaje. Como le anticipara desde Nueva York, la muestra de Torres fue excelente. En el mismo aeropuerto, me esperaba mi madre y aquí, en casa, la cordialidad de su carta que mucho le agradezco.
He escrito a Daniel Robbins pidiéndole le mande un catálogo, así que en unas semanas más lo recibirá.
El día viernes estuvo aquí –en Santiago– el Dr. Jorge Rubinstein de Wobron. Me dijo que ellos estaban muy contentos con el boceto que usted había hecho. Guber, a su vez, me envió una foto en colores. Luce muy hermoso.
Posiblemente, ya a estas alturas Wobron está en condiciones de decidir si editarán o no el objeto. De ser positiva la respuesta, se hace urgente que nos reunamos para ultimar detalles referentes a la caja y textos que incluirá esta edición. Según el Dr. Rubinstein, Guber estaría fuera de Buenos Aires del 8 al 28 de Febrero. Por lo tanto, las alternativas son 2. O bien viajo a Buenos Aires este fin de semana (30-31 Enero), o bien lo hago en el primer fin de semana posterior…

[Emilio]
Localizar fin de carta Fundación Seoane.

1972-01-28
Carta de García Sabell a Seoane. 1972
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1972 en 28/01/1972

DR. DOMINGO GARCÍA-SABELL/DR. TEIJEIRO, 11/TELÉFONO 592116/SANTIAGO

28-I-1972
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires


Querido Luis:

O asunto do noso amigo non vai nada ben. E non polo que se refire ao seu problema cerebral, hoxe xa resolto. Refírome ao problema afectivo. Tiven unha longa, longuísima conversa con ele: sete horas arreo. Nega moitas cousas, pro ademite outras. A máis grave é que a sua vida conyugal xa non ten ouxeto. Pensa separarse definitivamente. Si deica agora non tomou unha resolución seria, é porqué eu o evitei. Pro a resolución virá de seu. O programa está moi elaborado, mesmo nos seus máis mínimos detalles. Naturalmente, a dona non sabe ren disto.

I agora vamos ao que máis importa. Coido que o namoro pola mociña –que ele nega tercamente, mais que é moi evidente– xoga un papel accidental. Ainda que é un namoro antigo, como eu xa che tiña dito, e como tí agora me confirmas, ainda con todo, a cousa é secundaria. Ao meu ver, o importante é a realidade atroz do acabamento da relación matrimonial, o desexar afastarse pra sempre da dona. A tremenda incompatibilidade que ele amostra cabo de sua muller.

Como os bruídos dos ouvidos continuaban, mandeille facer unha exploración a fondo do laberinto, ouvido interno, etc. O Dr. Baquero non atopou nada e, sin imaxinarse siquera o que lle acontece ao doente, afirmoume que tales bruídos eran meramente psicóxenos, desencadeados por algún conflicto íntimo.

O noso amigo, en consecuencia, vai levando a cabo o seu plan, con moita parsimonia, pro con enorme tenacidade. Como ao mesmo tempo a súa dona escomenza a amostrar uns celos cáseque agresivos, isto está ben dramático. É un drama xordo, calado e sumamente anguriante.

De todo isto din noticia aos Dieste. Xa non estamos dediante de unha afección cerebral, nin tampouco dunha neurosis, ou mesmo psicosis, alarmantes.

Estamos dediante dun xiro na vida dun individuo que, máis ou menos estrambótico, vai ter algún día cumprimento. A Meiciña soio pode dar sedantes, ou facer psicoterapias e psicoanálisis. O resultado é sempre ben probe.

Entón o que compre é axudalo como amigo, como entranable amigo que é. Eu vou seguir usando toda a miña influencia sobor dele. E, niste senso, recabei endemais a axuda i o consello dos Dieste. Eles están en todo conformes conmigo. Dígoche isto porque nista carta, por forza esquemática e sin probas ouxetivas, podería parecerche a miña maneira de pensar un tanto arbitraria. E nono é. Ogallá o fora.

Xa vín a carta que Maruja lle escribiu á dona do noso amigo. Aconsellei que nona entregaran á destinataria. Tal e como están as cousas, potenciaría, cecais perigosamente, os celos dela e, de retruque, as agresividades verbales dele. Comprendo que Maruja, e tí tamén, queirades axudar. Pro como non estabades ao corrente dos derradeiros sucedos, non pudéchedes calibrar a importancia dos vosos datos unha vés lidos eiquí. Si algunha outra cousa sabedes, decídema a mín.

Craro que xa ando a pensar no libro teu. Calisquer días distes remesareiche a lista das cousas que teño encol de tí.

Moitas gracias polas xestiós do Lawrence. Hai que ter pacencia. Supoño que haberá axiña outra edición. A ver si atopas isto: Frieda Lawrence: The memoirs and correspondence, edited by E. W. Tedlock. (Knopf).

Fai tempo remeseiche a conferencia do Castro. Quedou moi ben.

Apertas de Elena e miñas pra Maruja. ¡Cánto vos botamos de menos! E unha moi fonda de

Domingo


[Escrito a man]

Onte estiven no Ferrol. Por casualidade fixéronme unha entrevista prá radio. Preguntáronme, entre outras cousas, por tí e por Díaz Pardo. Lanceime, e falei cáseque media hora. Especialmente do valor universal do teu arte.

1972-02-07
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 07/02/1972

Buenos Aires, 7 de febrero de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibo tu carta del 23 y también te contestaré por orden.
Corredor Matheos: En tu carta anterior me escribes sobre una exposición de arte gallego en Barcelona y te contestaba que nunca fui partidario de las exposiciones colectivas. Esta fue una posición mía de toda la vida y es algo que se conoce muy bien en el ambiente artístico de Buenos Aires, donde no participé jamás en esta clase de exposiciones sino únicamente cuando ellas tenían finalidad política. Se publicaron algunas veces mis razones. Una exposición colectiva podía hacerse en el siglo XVIII o XIX, o mejor si quieres desde el renacimiento, cuando el arte obedecía a determinados cánones, existían primero talleres y después academias donde se formaban artistas siguiéndolos y no había entre ellos más lucha que la competencia para la consecución de encargos. A partir de finales del XIX todo cambió en arte, se rompió con los cánones y nacieron diversas escuelas y movimientos artísticos, en profusión a mediados de éste siglo. Una exposición colectiva resulta, pues, por su heterogeneidad, una especie de bazar sin objeto que únicamente sirve para desorientar al público. (La única vez que pude realizar una exposición colectiva fue cuando vosotros, Maside, Laxeiro, tú, etc., expusisteis en Bs. Aires y logré, en lucha con los directivos de aquí, que les parecía poco seis artistas, y con los amigos de ahí, que la muestra se redujese a un grupo).
Intermedio. Siempre supuse que todo esto estaba claro entre nosotros. Si ahora participo en la exposición de serigrafías es porque cuando me las encargaron no me dijeron que harían exposiciones de este tipo y luego de programadas yo no podía ser una excepción planteando problemas a algo hecho. En cuanto a mi participación a la muestra de Lugo ahí te remito una fotocopia de la carta tuya en la que te refieres a eso. También poseo las dos cartas de D. Ramón Varela Méndez, presidente del Círculo de las Artes, a las que contesté el 2 de Junio del 64, aceptando luego de la insistencia de él y de Valentín, desde Vigo, en carta del 20/V del mismo año. Como puedes notar si mi mesa de trabajo aparenta desorden, funciona bastante bien mi archivo. Nunca te he pedido nada que se refiera a exposiciones, no tuve necesidad de hacerlo, únicamente en una oportunidad te solicité que le escribieses a Gaspar de Barcelona para una y él contestó que no podían hacerla por lo que fuese. Te ruego, pues, que no me pases cuentas que no debo. En cuanto al Ing. Díaz le conocí en la biblioteca del C[entro] Gallego presentado por Eduardo Blanco Amor y me encargó los trabajos que hice para el C[entro] Lucense, el óleo de gran tamaño, la decoración de las baldosas de un patio interior y los bocetos para Arranz, porque conocía los trabajos que yo había hecho para Goldstein y Aslán y sobre todo por el éxito del mural del T[eatro] San Martín, y no porque tú se lo aconsejases como ahora me dices. Luego te lo presenté yo a ti en Magdalena un día que fuimos a la fábrica. Todo esto lo recuerdo perfectamente y también lo recuerda él, a quien se lo pregunté sin decirle naturalmente el por qué. Te escribo esto de paso, como tú me escribes a mí, y porque no me gusta aparecer como deudor de favores que no recibí. Además en el caso tuyo y mío supongo que estamos colaborando desde hace años en algo superior a todo esto, con discusiones a veces violentas, pero colaborando, y no debiéndonos nada el uno al otro pues cada uno aporta lo suyo. En septiembre pasado, tengo en mi libreta, hablamos con Corredor Mateos de la posible exposición en el Carlos Maside, de Artigas, de Miró y Artigas, de algunas que se realizasen en el Colegio de Arquitectos de Barcelona que a él le pareciesen interesantes y de una posible política de intercambio cultural de la periferia peninsular. No apunté nada ni recuerdo que se hubiese hablado entre nosotros sobre una exposición colectiva de arte gallego. Hablamos, eso sí, de una muestra de proyectos de la ciudad de las rías de Albalat. Desde luego nada del traslado de las obras del C[arlos] Maside, cuya primera noticia, asombrosa, me la das en esta carta que contesto del 23/ Con el argumento de que si el Bauhaus pudo trasladarse, etc. 1º. – El Museo Carlos Maside está haciéndose, no es aún el Museo que proyectamos y soñamos. 2º– Los museos no se trasladan. Los únicos traslados que conozco se efectuaron en casos de fuerza mayor, en casos de guerra para esconder las obras, etc., y así pudieron exponerse las obras del Museo del Pardo en Ginebra y las de Viena y Munich en París y Londres al sacar las obras de sus escondrijos y mientras se reparaban sus edificios. 3º– El Museo Bauhaus se constituyó a partir de las muestras realizadas en 1969 y 1970 en algunas ciudades europeas y americanas que reunía colecciones hasta entonces de autores o sus descendientes, de particulares y del Estado alemán. Bastantes de esas obras habían estado diseminadas por el mundo como producto de la persecución. En cuanto a exponer la obra del Museo en el Círculo de las Artes de Lugo continúo de acuerdo, pues se trata de Galicia, no de que nos juzguen en el exterior por algo que está haciéndose.
Museo.– La exposición de Clavé estaba proyectada por nosotros a continuación de la de Solana. No pudo ser porque Gaspar te escribió dándote sus razones. Ahí se me dijo que enero y febrero eran muy malos meses por el invierno y supuse entonces que podrían iniciarse las actividades en marzo. Si el 23/I cuando tú me escribes, Gaspar no había enviado aún las obras no comprendo por qué tenías que escribirle de esto a Gaspar. Si éste las envía en febrero tiene que exponerse o a fines de este mes o en marzo, pues hay que hacer propaganda y catálogos. Lo único reprochable en mí es el no habértelo participado. Espero que tú no tengas nada que reprocharte en cuanto a olvidos.
Pileta. – Efectivamente, como a ti, la denominación pileta a mí tampoco me gusta. Pero las otras que se usan no son exactamente eso. Estanque, supone agua permanentemente estancada, y piscina la existencia de peces. Quizá podría ser pila, de donde viene, que significó también lugar donde las gentes se bañaban aparte de sus otros significados religiosos, para depósito de agua bendita, para la sumersión del bautismo en el primitivo cristianismo, etc. Podría llamarse Pila do Xunco. Mejor que con el nombre del lugar, Rato, que lo disminuye. Lagoa indica laguna que viene a ser lago pequeño, etc. En la carta anterior no me decías que se trataba de una pileta para competencias deportivas, pues tanto el Ing. Díaz como yo sabemos, que tiene que ser rectangular y yo lo sé no porque me hubiese ocupado de averiguarlo, pues nunca me interesaron las piletas, sino por esa cultura supletoria que se adquiere en los cines. Ya le hablé al Ing. Díaz hoy mismo, pues estuvo aquí cuando había comenzado a escribirte ésta y le leí el párrafo de tu carta.

Ejecutivo. Me doy perfecta cuanta para la dificultad de encontrar una persona capaz de ese cargo en una empresa y lo cansador que debe ser realizar esa especie de examen necesario del candidato.
Bueno, creo que contesto todo lo referido a tu carta última. En esta respuesta la acidez que puedes notar nace de tus afirmaciones inexactas, que, por mi parte, hubiese querido no hubiesen sido nunca formuladas, pero habiéndolo sido conviene aclararlas. Por otra parte me dio lugar a revisar nuestra correspondencia de alrededor de 15 años, pareciéndome, pasado tanto tiempo y leída fríamente, bastante interesante.
Tomás Mariño. – Parece que fue un precursor de la aviación. Procede del Ayuntamiento de Xove, entre Vivero y Cervo y falleció en 1880. Realizó algunos proyectos de navegación aérea, algunos de ellos cuales mantenían principios muy actuales. A principios de este siglo se expusieron esos proyectos. Alguien de Vivero debe saber algo de este personaje, o en Galicia. Creo que el asunto es muy importante y debe averiguarse. Yo hice esta ficha hace años y no recuerdo de donde procede. Estaba estudiando inventores, mecánicos, relojeros, etc., para notas radiales y de Tomás Mariño nunca logré más datos que éstos que te doy.
Quizás tú puedas encontrar alguno más. Puede ser interesante reivindicar su figura cuando se acerca al siglo de su fallecimiento y que lo haga alguien como tú que te interesas de cuestiones mecánicas.
José María Cao.– Estoy consiguiendo más datos sobre él. Pronto te enviaré la monografía. Esto es todo por hoy. Trata, como trataré yo, de no dejarte por el minifundio mental heredado de nuestra condición gallega y recibe un fuerte abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1972-02-10
Carta de Seoane a García Sabell. 1972
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1972 en 10/02/1972

Buenos Aires, 10 de Febreiro de 1972

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago de Compostela

Querido Domingo:

Recibín a tua carta do 28/1/72 na que nos das noticias de Isaac. Este escribíume decíndome da sesión de sete horas que tivéchedes e participándonos a súa decisión de separarse de Mimina, remitíndome (non me lembro si xa cho escribín) unha copia dunha carta feita fai meses que pensóu remitirlle. Non me decía ren mais. Nós, que non temos os teus recursos, estamos desolados. As cartas de Isaac, encol de cuestiós da fábrica e do museo, son normales. Escribímonos coma sempre. Mimina escríbelle en troques a Maruja, desesperada. O mesmo Xosé que sufre coa nai. Tivésenos gostado facer algo, mais nós non podemos facer mais do que fixemos. Nestes asuntos de matrimonios, aínda xunguíndonos unha amistade íntima, un non pode meterse demasiado e nós, creo, xa pasamos no caso de Mimina e Isaac a liña do permitible.

Teño en conta o teu encárrego do libro de Frida Lawrence. Nono atopei nas librerías inglesas do centro da cidade, e, un destes días, cando faga menos calor, iréi as do bairro de Belgrano onde hay (sic) outras tres ou catro librerías inglesas. Perseguiréino deica atopalo.

Gostaríame moito que matinases na posibilidade de crear ahí unha editorial de bibliófilos que editase dous ou tres libros ó ano, estudiando maqueta, compaxinación tipográfica, ilustraciós, etc., de moi poucas páxinas e destinada a toda a penínsua. Libros que non terían de pasare de douscentos ou trescentos exemprares e nalgún caso aínda menos. De poucas páxinas, pois teñen de compoñerse a man. Falamos desto no vrau pasado, pero moi de paso. Eu penso calquer tídoo como Los sueños de Quevedo, A metamórfosis de Kafka, Anna Livia Plurabella de Joyce, ou Polifemo de Góngora, por poñer uns tídoos vidos de calquer xeito á memoria neste intre. Penso que é un momento bon pra unha laboura deste tipo e pra facer algús ensaios ó pasar de libro-ouxeto. Da parte literaria e artística ocuparíamonos os dous. Tería que estudarse o probrema dos suscriptores na penínsua incluíndo Portugal. Quixera que matinases nesto sin participar a ninguén aínda esta iniciativa. Penso que contribuiríamos a elevare o prestixio de Galicia en canto ós libros.
Remíteme a lista de cousas que tés encol de min y (sic) eu enviareiche as que faltan. Agradézoche as verbas, que me tivese gostado escoitar adicadas a mín, pola radio do Ferrol.

Apertas moi garimosas de Maruja e miñas pra Elena e pra tí:

1972-02-14
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 14/02/1972

14.2.72

Sr. Don Luis Seoane
Bs. Aires

Querido Luis:

Recibo tu carta del 7 cte., depositada el 8. Anteriormente había recibido las del 17 y 29 de enero último, que por muchas razones retrasé su contestación. Hay muchas cosas que no andan bien en mi vida y se suman a sinsabores entre los que conté la Junta de Socios celebrada aquí el día 8 último (de la que te envío el orden del día a tratar que propuse y cuya certificación del acta en que se tomó el acuerdo te la envían directamente desde el Castro). Tuve un viaje a Santiago en razón de la salud de Mimina: la incorporación del abogado de momento ocupa más trabajo mientras no se incorpore a la problemática de la empresa.
No sé por dónde empezar. Me alegra, naturalmente, recibir tus cartas y con información de muchas cosas que por aquí están más lejos que las estrellas: Lorenzo Varela, Cuadrado, cine, cafés-concerts, etc. Pero muchas otras cosas que dices no me sirven de tranquilizantes junto con los que tomo en cápsulas y comprimidos. Los ataques e insultos que te ves obligado a dirigirme en ellas, y algunas otras especies que no sé si merezco o no me hacen dudar de si tiene algún sentido la tarea que cumplo y hacia que la cumplo: “... fuiste o debiste haber sido un niño mimado y desde entonces, desde tu infancia, te habituaste a imponer tu voluntad, a suponer como verdades indiscutibles tu interpretación personal sobre cualquier cuestión”; “... interpretación gratuita...”; “... trangallada...” etc. ¿No será mejor que me dedique a algo distinto para no dar lugar a tales interpretaciones?
Me ofende que se pueda pensar que si digo algo lo digo para arrogarme algún favor. En todo caso sería al Centro Lucense al que le hacía el favor al hacerle sugestión al Ing[eniero] Díaz sobre tu colaboración y mi carta no dejaba lugar a dudas que si citaba esto era para destacar el aprecio que le tengo yo a este hombre. Está visto que el ingeniero Díaz tendría menos memoria que yo si no recuerda lo que yo afirmaba en la carta.
Al día siguiente de conocernos en la biblioteca del Centro Gallego donde se exponían las cerámicas (diciembre de 1955) él fue a buscarme en su automóvil al H[otel] Colón para que viese su obra de Olivos, incluidas las canchas de bolos, etc. Empleamos una larga tarde en ello. Él quería que yo le hiciese una chimenea (lareira) y que le proyectase otras cosas para lo que iba a ser lo de Belgrano, por donde pasamos a la vuelta, y en donde en esos momentos solo había demoliciones internas (un croquis con medidas y con una nota de su puño y letra me lo envió, luego, al Castro, y allí está en una carpeta de la época). Él entonces no te conocía a ti personalmente, y en beneficio del Centro Lucense, naturalmente, le hablé de que nadie mejor que tú le podrías orientar en lo que él quería, y yo me disculpé pues me era imposible hacer nada y tampoco tenía sentido.
Pileta – Me parece bien por su sentido y por todo el denominarla Pila do Xunco, pero ten en cuenta que pila habría que ponerlo en gallego: pía, palabra que se conserva intacta aquí tanto en la bautismal como en la de abrevar animales o salarlos, así como en la acepción opuesta, igual que en castellano: pía de leña, PÍA DO XUNCO, creo que no estaría mal. Espero tus dibujos para ella, si es posible no mucho más allá de mediados de abril. En el croquis te iban las medidas internas y la forma. Considérale medio metro menos al decorado de las paredes porque la parte alta está ocupada por los traga-olas.
Corredor Matheos.– Olvídate ya de que el Maside haga eso. No me es cómodo preocuparme del Museo y no lo haré si en tu ausencia no tengo una garantía de que lo que haga ha de estar aceptado por ti te guste o no te guste, como todos los hijos de vecinos tenemos que aceptar lo que hacen las personas en que delegamos. Mi cabeza no está para más problemas y tú tienes reacciones que a esa cabeza mía no le parecen lógicas, y por una cosa nimia se puede echar a rodar una obra tan importante. Parece ser que no soy yo solo que ve esa agresividad tuya está bastante al margen de la admiración que por tu obra se te tiene. Agresividad injusta porque no es cierto que ahí solo hayas contribuido en colectivas de carácter político; yo ya recuerdo por lo menos dos, una de ellas en Witcom creo que para lo del Palanza, y nada se gana con que te olvides de que fuiste tú quien habló de llevar lo de serigrafía a la Sala del Maside. Y para que tengas tu archivo más completo te mando una serocopia de una carta tuya que se ve te falta, y etc.
TOMÁS MARIÑO.– Trataré de ver eso. A BLANCO AMOR lo nombraron académico. Me envió su novela para ilustrar. A ALBERTO VILANOVA Y A ALBERTI les envié tus Figuraciós. (Siguen gustando mucho y sé de varias personas que las coleccionan).

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja, vuestro

[Díaz Pardo]

1972-02-21
Carta de Seoane a Ortiz Alonso e Otero Espasandín. 1972
Bos Aires
Washington, D.C.
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ortiz Alonso e Otero Espasandín. 1972 en 21/02/1972


Buenos Aires, 21 de febrero de 1972

Sr. D. José Otero Espasandín
Washington

Queridos Espasandín y Alicia:

Creo que no podéis daros cuenta de la emoción que nos produjo vuestra carta. Igual que vosotros estuvimos durante mucho tiempo pendiente de los Dieste por vuestra dirección, pero siempre se olvidan de dárnosla, seguramente por las razones que tú mismo expresas. Creo que fue en 1966 cuando recibimos una carta de Espasandín dirigida al Centro Gallego en la que daba noticia de haberse jubilado en la Organización Mundial de la Salud. En 1967, nos parece, fuimos a San João de Estoril para encontrarnos y estar con vosotros, pero acababais de marchar, no supieron decirnos hacia dónde, hacia San Andrés de España nos dijo el dueño de un ultramarinos y nosotros no conocíamos más que San Andrés de Teixido. Pensamos que sería Santander y nos pareció muy extraño que nadie tuviese noticia de esto. La dirección de Portugal nos la había dado Mincho. En otro viaje anterior habíamos estado con Cuqui y su esposo en La Coruña. En Lisboa, a nuestro regreso de San João de Estoril, nos sentimos decepcionados, pues estábamos seguros de encontrarnos. De España hay mucho que escribir, que hablar. Todo cambió mucho, pero continúa existiendo la división profunda que hizo posible la guerra. Todos los problemas que España heredó de la monarquía continúan sin solucionar, subyacen ocultos en el crecimiento de las ciudades, sobre todo de las que eran ya ciudades grandes, Madrid, Barcelona, Valencia, etc., y en el relativo bienestar de una parte de la clase media que luego de los años de hambre producidos después de la guerra, hasta alrededor del 55, pudo proveerse de todo lo que era popular en la sociedad de consumo en que vivimos. Pero el pueblo tiene que emigrar y esta vez emigran gentes de toda España. Los países que encabezan la emigración son Galicia, siempre primera en las desgracias, y Andalucía, con Extremadura, son las regiones que peor están. En Galicia, quedan aldeas desiertas. No hay quien trabaje la tierra y la gente de mar emigra a otras partes. Toda la flota mercante noruega está compuesta de tripulantes gallegos y los pescadores trabajan para empresas holandesas, alemanas, etc. En Terranova, hay unos tres mil pescadores gallegos según leí no hace mucho en un diario gallego. Es verdad que los ánimos se aflojan poco a poco en los que no es fundamental. Tú puedes escribir cartas libremente. Puedes opinar sobre muchas cuestiones que no amenazan en absoluto los fundamentos económicos, sociales y políticos del Estado español. Incluso los dirigentes de ese Estado hacen declaraciones sorprendentes en su supuesto liberalismo. Puede entrar quienquiera hubiese salido por razones políticas de España, porque, ¿qué importa la opinión de una persona en general ya anciana, que salió de España hace más de treinta años y es desconocida de todo el mundo o sólo conocida de una minoría intelectual? Pueden hacer elogios de Machado, de Hernández, de Unamuno y se editan libros de éstos y de otros heterodoxos políticos que por sus precios pueden comprar únicamente una minoría, profesionales y universitarios, que la Dirección General de Seguridad conoce sobradamente y sabe que no cambiarán jamás sus ideas. Los funcionarios de Bellas Artes pueden reclamar el Guernica de Picasso para un Museo de Madrid. Se legisla para Castilla. Se convierte a la capital oficial y a Valladolid en dos grandes ciudades industriales. Hundieron en lo posible a Cataluña. Se enseñan los otros idiomas españoles. En la Facultad de Filosofía y Letras que tiene ahora su sección de lenguas románicas, se enseña y estudia el gallego, pero, en cambio, se le niega a Galicia industrias vitales y se aplica una ley de concentración agraria que hace huir a los campesinos de su tierra. Todo es muy complejo y conviene analizarlo en España mismo. Desde fuera es imposible. Se han publicado algunos libros sobre el idioma gallego, el último que sepa es precisamente de la Facultad de Letras y se titula Gallego, Gallego 1, le dicen en las librerías porque es el número 1 de una serie sobre el idioma que prometen aparecerá. Se publican muchos libros gallegos, pero la editorial más importante continúa siendo Galaxia. Hay muchos escritores jóvenes, algunos de mucha calidad, Méndez Ferrín, Xohana Torres, etc. En cuanto a la Academia, actúa con la parsimonia de todas las Academias, pero en el caso de la Gallega no cuenta siquiera con el dinero para regularizar la publicación de algo tan indispensable como su boletín. Además de García Sabell y Dieste están Piñeiro, Fernández Del Riego, Carballo Calero y otras gentes igualmente valiosas y dinámicas, pero que no pueden hacer demasiado. Tiene, esto sí, una buena biblioteca y algunos ejemplares raros.
De nuestra vida, apenas puedo decirte otra cosas que Maruja y yo continuamos con las implacables variantes que produce en todos la edad, lo mismo. Tenemos muchos amigos, trabajo todo lo que puedo, he hecho muchas cosas, pintado, grabado, editado revistas, libros, etc., y hasta una audición radial, Galicia emigrante, que duró 17 años, para la que hacía todo el texto y en la que alguna vez te dediqué algunas notas. Luego de Londres, en 1949, vivimos en una oportunidad seis meses en Basilea y en otro viaje otros seis meses en Ginebra. Hice varias exposiciones en Alemania y otros países europeos, e hice una de más de cien obras en Madrid. Pero siempre volvemos a Buenos Aires. Esto acabó por gustarnos y hoy es en exposiciones, conciertos, teatro, cine, la ciudad que en Occidente sigue a París, Londres, Nueva York, por su enorme movimiento cultural. Resulta ya una ciudad monstruosa que no conoceríais con sus ocho millones y medio de habitantes. Varela está aquí, trabaja mucho en traducciones, estos días precisamente le acaban de encargar la traducción de las obras completas de Gil Vicente. De mi familia, falleció hace años mi padre. Mi madre tiene 85 años y mi hermano continúa trabajando en su profesión y tiene dos hijos, uno que estudia ingeniería y una chica que estudia bachillerato. De los amigos comunes venidos de España, quedan pocos. Fallecieron, además de Farias y entre muchos, Cimorra, Julián Bautista, Viladrich, Mariano Perla muchas grandes figuras de la República, políticas y militares, entre ellos Jiménez de Asúa y el general Martínez Monje. Maruja Mallo regresó a España y vive en Madrid. Cuadrado se conserva como siempre. Buenos Aires es verdad que fue muy duro con vosotros, pero en algunos años, la década del 50 al 60 todo cambió , en parte, creo que contribuyeron mucho los emigrados españoles, alemanes e italianos que tuvieron parecidos comienzos duros, y una juventud que ahora tiene alrededor de 40 años que se exigió mucho a sí misma. A Attilio Rossi lo vimos en Milán en el año 60, vive bien y está contento. Alberti está en Roma, muy bien, estuvimos con los dos, con él y María Teresa, dos o tres veces en distintas oportunidades.
Con Varela os hemos recordado muchas veces y Maruja y yo recordamos vuestra casa de Belgrano, las reuniones que hacíamos, los proyectos que forjábamos, algo que quedó atrás, pero de que continuaremos escribiéndonos. El año pasado realicé una exposición retrospectiva de grabados en el Museo de Arte Moderno y en el catálogo publiqué el retrato que hice en litografía de Espasandín. Era una especie de homenaje a unos amigos muy queridos de los que hacía muchos años no teníamos noticias. Ahora, al fin, tuvimos noticias de ellos y nos alegró como no podéis imaginaros.

Escribid. Un gran abrazo para Alicia y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]

1972-02-21
Carta de Vázquez Freire a Seoane. 1972
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Seoane. 1972 en 21/02/1972


La Coruña, 21 de Febrero de 1972

Querido Luis:

Recibí en su día su carta del día 11 de Enero ppdo. y si no les contesté antes, fue debido a que estaba esperando por si había algo bueno que contarles, y como no hay nada, me dispongo a hacerlo hoy.
Sobre la casa, no tienen nada que agradecernos, pues saben que no es molestia alguna para nosotros, pues vamos por allí de tarde en tarde y además les pedimos que si tienen que resolver alguna cosa por aquí, no duden un momento en comunicárnoslo y además que nos parecería mal que no lo hiciesen así. El piso creo que quedó bien, los ventanales son cómodos para limpiarles los cristales y además son bonitos. A la sala de estar se le nota bien la parte que se le aumentó, pues quedó mucho más amplia.
La fábrica sigue como siempre, en esta época del año con pocos pedidos y esto ocurre todos los años. José está preparando una función de cine para el sábado día 26 y piensa el llevarla a Sargadelos antes (martes o miércoles). La última sesión de cine fue extraordinaria. Bueno, de todo esto ya están enterados.
Sobre Isaac y familia, lamentablemente pocas novedades hay y al contrario creo, se van poniendo poco a poco aún peor las cosas, pues día a día se van distanciando más y nosotros andamos por el medio un poco sin saber qué hacer e intentando que por todos los medios que la cosa se solucione, por ejemplo: el domingo de Carnaval fuimos a Sargadelos con Mimina y no sé si sería contraproducente, pues la dejamos sola un par de horas con Isaac y cuando regresamos nos la encontramos llorando y muy disgustados y nos dijeron que se habían empeorado las cosas. Lo que está pasando es que cada vez se están distanciando más y esto es un lío.

Sin más por hoy con muchos recuerdos de todos los de aquí, reciban como siempre el mejor abrazo de María Elena y mío.

José Luis

1972-02-21
Carta de Piñeiro a Seoane. 1972
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1972 en 21/02/1972

Compostela, 21-II-72

Querido Luis:

Hoxe póñoche dúas liñas apresuradas para informarte de unha boa noticia: xa temos catedrático titular de Lingüística e Literatura Galega na Universidade de Compostela. Na semana pasada celebráronse en Madrid as oposicións, que Ricardo Carballo Calero ganou brillantemente. Eu asistín aos exercicios –e moitos amigos– e resultaba emocionante. Tres dos exercicios foron en galego. O tribunal estaba formado por Moralejo, Moreno Báez, Zamora Vicente, Alarcos e Filgueira como presidente (por renuncia de Dámaso Alonso).
Saúdos garimosos a Maruxa e de Isabel para os dous. Unha forte e cordial aperta do teu amigo

Ramón


Como o Carballo é amigo teu, por si lle queres escribir, mándoche o enderezo:
Carrera del Conde 4, 1º
Santiago de Compostela

1972-03-01
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 01/03/1972

1.3.72

Sr. Don Luis Seoane
Bs. Aires

Querido Luis:

Recibí ayer la tuya del 23 feb[rero] último, con la fotocopia del recibo de la compra de los derechos para la edición del Ribadeo Antiguo. Has hecho, verdaderamente, una operación brillante y fulminante. Dios te la pague porque si no te la paga Dios no va a haber Dios que te la pague, y encima corres el riesgo de que los de Ribadeo te arrastren por la calle como a Ibáñez. Bueno, no te asustes, porque primero lo harán conmigo.
Va copia de carta de Neira Vilas que envió con unas magníficas fotografías de esos dibujos de Castelao. Es curioso la familiaridad técnica que en ellos me parece ver con las cosas de Souto, y por consiguiente, con las de Laxeiro primeras. Si es influencia y no coincidencia, ¿de quién a quién va o viene?
Hoy no te digo más. Todo va normal pero tengo una presión enorme de cosas externas e internas y me vuela la cabeza de ruidos además de que tengo desde hace doce días un fuerte dolor de nuca, que Domingo atribuye a una contracción de los músculos de la nuca por el estado crítico del mismo proceso; proceso que ha llegado ya a su apogeo y del que no quiero hablarte porque cada uno tenemos nuestros problemas.
Sabéis que se os quiere y se os admira aunque algunas veces me defienda, sin saber, siquiera, para qué uno se defiende, porque en el fondo uno tiene siempre la convicción de que Sileno tenía razón frente a Midas.

[Manuscrito:] Abrazos muy tensos a entramos. Vuestro

Isaac

[Manuscrito na marxe esquerda:] Tomás Mariño: Su investigación está en manos de Pardo Meijide [sic].

1972-03-02
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 02/03/1972

Buenos Aires, 2 de marzo de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 14/II acompañada del orden del día que has propuesto para la Junta de Socios. Recibí, casi con la tuya, la certificación del acta con los acuerdos tomados. Te agradezco mucho todo esto y de acuerdo siempre con lo que tú hagas en cuanto a esas cuestiones. ¿Cómo es el abogado incorporado? ¿Es gallego? Aquí todo lo mismo. Hoy terminó una huelga de 48 horas, unánime se puede afirmar, tranquila y referida sobre todo al aumento del costo de la vida. Todos presentimos, sin embargo, que se trata de una huelga política. Es muy curioso la velocidad con que cambian las situaciones políticas desde que llegamos. Parece que se hubiese entablado un juego de Pin-Pon entre el peronismo y el gobierno, cada vez más dividido el personalismo, pero peronismo, avalado en cuanto se refiere a la “salida constitucional” por casi todos los otros partidos. El peronismo se va mostrando cada vez más, a mi juicio, como una fuerza de derechas, sin programa inmediato de reformas fundamentales, con una ideología muy vaga y con un sindicalismo muy unido en la base pero muy dividido en sus dirigentes, gentes con grandes fortunas, en general, extraídas de sus cargos sindicales. El movimiento guerrillero urbano también aparece muy dispar, pudiendo concretarse en dos grandes ramas, los nacionalistas-peronistas y los que podemos denominar de izquierda socialista, nutridas ambas ramas por la clase media y descontentos de la minoría alta del país. Estudiantes, profesionales jóvenes en los segundos, y algunos apellidos “distinguidos” entre los nacionalistas-peronistas. Lo importante es la participación de los profesionales jóvenes, médicos, ingenieros, arquitectos, etc., y de las mujeres, también cada vez es mayor su número por lo que parece. Creo que de todo esto no aparece muy informada la prensa española. Lanusse se muestra como un liberal de la “Belle epoque”, capaz. A todo esto entre asaltos, bombas, tiroteos, Buenos Aires crece, se levantan grandes edificios y se modifican las calles. Por otra parte según noticias de la O.N.U. es uno de los países que mayor número de técnicos y especialistas aporta en proporción a los organismos internacionales, desde un geoquímico en el Alto Volta hasta un constructor de silos subterráneos en Mauritania, todo lo cual constituye para mí un misterio. Por otra parte se está cambiando el sentido de las emisoras radiales, que se ocupan, cada vez más, de comentar la noticia que de transmitirla escuetamente como se hacía antes y sigue haciéndose en otros países. En la televisión, cuya renovación comenzó aquí en Buenos Aires, se está obligando al espectador a vivir sus contradicciones y conflictos, y se comenta colectivamente con grupos de gentes de extracciones sociales distintas, invitadas las estudios de las estaciones televisores, los sucesores de distinto género del día, o concentrando gentes en las calles para opinar. El espectador se incorpora, pues, a la televisión, e igualmente a la radio, como elemento participante y activo. Bueno, esta es una información muy general de lo que vine observando desde que llegué.
En cuanto, respondiendo a tu carta, prometo enviarte el dibujo para la pileta en el transcurso de este mes y me parece muy bien lo de Pía do Xunco como nombre de ella. A todo lo otro te contesto sin ganas. Primero, en todo el tiempo que estuve ahí no me irrité con nadie. Pude haber discutido de una manera normal pero no me irrité con nadie, como tú dices, porque no me acuerdo qué del Museo en que tú me habías desautorizado, sin más, y sin antes hablar conmigo como si yo no fuese un colaborador tuyo. Esa fama, que tú dices, no la tengo aquí donde habito permanentemente. Con menos motivo puedo tenerla ahí donde apenas si discutí con otra persona que no fueses tú, y tú sabes, o creo debes saber, que esto no contradice la honda amistad que siento por ti y la admiración que te tengo. Siempre discutí con mis amigos íntimos y con mis familiares. Creo que la discusión es útil para la claridad de nuestras relaciones.
En lo que se refiere a las exposiciones colectivas estás intentando demostrarme que las ideas que digo tener no es verdad que las tenga. Este intento júzgalo por ti mismo. Te vuelvo a repetir que nunca fui partidario de las exposiciones colectivas donde se reúnen artistas con propósitos estéticos, dispares. Que en todo caso admití exposiciones de grupo muy reducido. Que en el Palanza nunca exponen más de diez y hasta hace dos o tres años de ideales similares, por eso concurrí. En la Academia tan pronto se seleccionaron esos diez para el Palanza, se contraponían entre sí los criterios y no se podía juzgar con arreglo a ninguna norma, me opuse a la existencia de dicho premio. El sacerdote y el juez existen desde la antigüedad porque existen cánones establecidos por el consenso general o escritos. En cuanto a la fotocopia de la carta que me envías, excusaste hacerlo. Confirma lo dicho en una de las mías de últimos de enero o del mes pasado. Habiendo aceptando concurrir a la solicitud directa del presidente del Círculo de las Artes y de Paz Andrade, te pido que les des los cuadros que te cito y que estaban en el estudio que yo había usado, y, naturalmente, a nadie más que a ti podía pedirle esto, pues estaban en un estudio tuyo. Y creo que esto debe bastar para terminar con esta inútil polémica.
Me alegro que al final hubiesen designado académico a Blanco Amor. Debió haber sido tan pronto como llegó a Galicia. También me alegra que hubiese ganado la oposición a la cátedra de gallego Carballo Calero.

Un gran abrazo de Maruja y mío para ti. Estos días me siento nostálgico del mar de Muxía. Siento necesidad de tormentas. Otro abrazo de:

Seoane

Nota: Es muy importante que la Academia nos ceda los ejemplares repetidos de Alfar y las reproducciones que indicas. Serían muy importantes las fotocopias de las colaboraciones gallegas y de los dibujos de Cebreiro. Yo tengo muchas reproducciones de dibujos de Barradas. Ilustraciones, estampas, historietas, etc., porque siempre pensé escribir algo sobre él, como sobre Bagaría.

1972-03-02
Carta de Seoane a Carballo Calero (1972)
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Carballo Calero (1972) en 02/03/1972

Buenos Aires, 2 de Marzo de 1972

Sr. D. Ricardo Carballo Calero
Santiago

Meu querido amigo:

Recibín noticia por Ramón Piñeiro de que remataches a oposición de Cadeirádego titular de Lingüística e Literatura Galega na Universidade Compostelán, e que, enmáis, fixeche unha oposición brilante como moitos supoñíamos que farías. Non sabes canto agradecín esta carta de Piñeiro e a alegría que nos produxo. Eu sinto como propio cada éisito da xente da nosa época de Santiago e mais si éste é un amigo benquerido e ademirado como tí.
Pola miña parte traballo illado eiquí en Bs. Aires, sen querer sabere nada da coleitividade, cada ves mais cativa en todol-os sensos, e loitando ó meu xeito por Galicia, aínda que sexa soio pintando.
Un saúdo agarimoso pra tua dona, pra tí e os teus, de nós os dous, e ti recibe unha emocioada aperta de:

1972-03-02
Carta de Seoane a Piñeiro. 1972
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1972 en 02/03/1972


Buenos Aires, 2 de Marzo de 1972

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago

Querido Piñeiro:

Agradézoche moito a tua carta do 21/II/72, pois non tiña noticia nengunha de que as oposiciós de Carballo Calero poderían sere para estas datas, mais ben matinaba que terían de sere, non sei por qué, no vrau. Destaves non o vin, pois as moitas idas a Santiago foron sempre por breves horas e pra atoparme coa familia da que teño unha chea nesa cidade. Hoxe escríbolle felicitándoo. Penso que é unha moi boa adequisición pra Universidade. Noutras condiciós fai xa anos que tiña de sere cadeirádego da Universidade Compostelán.
Pola miña parte traballo illado. Renunciéi a unhas eisposiciós de obras miñas proieitadas polo Ministerio de Relaciós Exteriores deiquí polas razós que te imaxinarás i en solidaridade con outros pintores con obras censuradas polos seus temas. Mais estóu contento do traballo. Traballo tamén nunha escolma de crónicas que foron pra a radio deiquí referidas a cusas (sic) galegas e que cecáis remitiréille a Paco.
Trátase de crónicas encol de temas moi pouco tratados. Traballo, esto é todo, e remítolle as “Figuraciós” que podo a La Voz de Galicia.
Saúdos moi garimosos a Maruxa e meus pra Isabel, pra tua irmán e pra tí. Mais unha aperta grande pra tí de:

Seoane

1972-03-09
Carta de Carballo Calero a Seoane (1972)
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Carballo Calero a Seoane (1972) en 09/03/1972

Instituto Nacional de Enseñanza Media “Rosalía de Castro”/ Profesorado/ Santiago de Compostela]


9 marzo 1972

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:

Recibín a túa carta de felicitación con motivo das oposicións derradeiramente celebradas para cubrir en propiedade a cátedra de Lingüística e Literatura Galega da Universidade de Santiago.
O amigo Piñeiro, coa súa admirable dilixencia, fixo chegar a nova aos catro puntos cardináis, segundo resulta das mensaxes que me veñen todos os días.
Realmente, a noticia é importante, pero non polo feito episódico de ter sido eu o protagonista cáxeque involuntario dos feitos, senón porque Galicia necesitaba e reclamaba desde hai tempo que se proveera esa cátedra. Eu pouco máis poderéi facer do que xa viña facendo. Intentaréi, como traballo inmediato, completar a miña Historia da Literatura Galega Contemporánea. Polo de agora, nin xiquera toméi posesión do cárrego, pendente de trámites administrativos.
A miña dona agradez moito os teus saúdos. De nós dous recibídeos moi cariñosas a túa dona e ti. E máis unha aperta moi forte do teu vello amigo.

R. Carballo

1972-03-10
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 10/03/1972

Buenos Aires, 10 de marzo de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Cuando te envié noticia de los derechos de Ribadeo Antiguo me olvidé de enviarte algunos datos sobre Francisco Lanza, que pueden serte útiles para la noticia que hagas sobre él. Ahí van: Falleció el 13/I/1951 en Buenos Aires. Trabajó, durante muchos años, en los diccionarios de la Editorial Sopena de esta ciudad. Fue secretario de redacción de las revistas Aquí está y Leoplán en las que publicó numerosas crónicas sobre Galicia. Tradujo, para diversas editoriales, obras de Eça de Queiróz. Al llegar a Buenos Aires en los primeros meses del 31, colaboró en el semanario Galicia de la Federación de Sociedades Gallegas y durante algún tiempo, pronunció conferencias referidas a Galicia en instituciones gallegas de esta capital. Luego de fallecido, “Ediciones Galicia” del Centro Gallego de Buenos Aires, publicó su libro 2.000 nombres gallegos. En Ribadeo, antes de emigrar, fue director de un periódico cuyo nombre tienes que averiguarlo ahí. Esto es todo. Te envío el recorte de La Nación referido a un museo rodante en París. Idea expuesta por nosotros hace más de un año en L[aboratorio de] F[ormas].

1972-03-10
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 10/03/1972

Buenos Aires, 10 de marzo de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Contesto a tus dos últimas cartas. La primera, 23/II/72, en la que me envías fotocopia de una de Blanco Amor en la que quiere que le ilustre las farsas y le haga la tapa de la edición. De acuerdo, pero no tengo las farsas, y tampoco, aquí, Cartas a Lelo para sujetarme al formato y poder hacer la tapa. Tendrías que enviarme dicho formato y copia de las farsas o de las partes de ellas que consideres ilustrables descritas muy escuetamente de cada una de ella. A Blanco Amor le escribí hace días felicitándole por la designación de numerario en la A[cademia] Gallega.
La segunda carta del 1/III/72. Te agradezco la noticia del descubrimiento de los dibujos inéditos de Castelao en La Habana y, en cuanto al parentesco de esos originales con dibujos de Souto y Laxeiro no me sorprende. En los dibujos hechos en los álbumes de guerra, partir de éstos, se nota la inquietud de Castelao por cambiar su línea tradicional, la continuada y producto de estilizaciones que procedía de su lejano modernismo y usar el claroscuro y la línea quebrada. Souto, con sus centenares de dibujos hechos para las publicaciones más dispares en el 36 y 37, debió impresionar a Castelao, con Laxeiro coincide en esa admiración a Souto. Está muy bien visto de parte tuya. Goya fue la gran admiración de Castelao en ese periodo pero sobre todo el Goya ácido de las leyendas a sus caprichos. Me gustaría que le dijeses a Neira Vilas que hay en La Habana y hecho para la casa particular de Álvarez Gallego debe haber un mural mío ejecutado por Arranz que creo que es una de mis mejores obras de éste carácter. Quizá se conserve por el material. Había sido ya ordenado colocar por Álvarez Gallego no sé en qué parte de sus casa. Me gustaría saber qué fue de él. Álvarez Gallego estaba muy contento de esa obra, lo mismo que Arranz de su ejecución Está comenzando ¡al fin!, el otoño en Buenos Aires. Dos veranos seguidos es mucho. Trabajo bastante y no salimos de casa más que para ir al cine, reunirnos alguna noche con algunos amigos, o ir a casa de mi madre. Esto es todo. Me debes carta.

Un gran abrazo de los dos para ti:

Seoane

1972-03-13
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 13/03/1972

13-3-72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Llegué anteayer de Barcelona y aquí me encontré con tu carta del 2 cte. (como ves por el sobre que te envío llegan muy bien las cartas aquí). Tomo nota de todas las cosas que me dices. Te envío esos datos que me facilita Adela Gago del Archivo H. de Galicia y quedó de enviarme una fotocopia de la nave. También va fotocopia del libro de Donapetry, que tenía yo. ---- El abogado es un muchacho joven, está para hacer los 26 años, y es diplomado en Organización de Industrias por la Escuela Oficial de Madrid. Nació y vivió en Santiago donde viven sus padres en la Algalia; los padres proceden del Salnés donde cosechan albariño para su consumo familiar, pero creo que tratan en vinos en Santiago. Tiene una hermana menor que él que está haciendo el doctorado en Madrid de Filosofía en la rama de psicología aplicada, creo, y tiene otro hermano ingeniero agrónomo. Hablo con él indistintamente castellano o gallego, y parece un gran muchacho estudioso y disciplinado que en pocos años puede ser un estupendo gerente. Ahora está demostrando tener unas buenas condiciones para funciones moderadoras, que es lo principal, y asesorando y viendo ya legalmente todo.
El domingo 5 fui a ver a Valentín a Vigo, que el hombre anda mal y ya se encuentra perdido. Está muy parado. Y le han dado ataques-mareos en la calle. A la vuelta, a la noche estuve con Domingo. (De Valentín te había comunicado el fallecimiento de la suegra hace más de un mes, te digo esto porque ellos todavía no habían recibido carta vuestra). El lunes 6 volé a Barcelona y al día siguiente empecé las gestiones para concretar el arriendo de un local con el que estábamos en tratos. El jueves 9 quedó firmada la operación. Se pagó un traspaso de millón y medio en crédito avalado por el Banco. Se trata de un local en el mejor sitio de Barcelona, en la calle Provenza entre Paseo de Gracia y Rambla Cataluña. Son varios locales de un semi-sótano con dos metros sobre el pavimento de la vereda y 1,20 m. por debajo de ella, 115 m2 en total de superficie. Se presta muy bien para exposiciones de cualquier tipo. Se hace una Sociedad triangular: Cerámicas del Castro, Sargadelos y Juan Manuel y su esposa, a partes iguales. Tenemos la idea de denominarlo ARTE GALLEGO y además del material del Castro y Sargadelos, vender libros, cristal, cubertería, tapices, grabados y cuadros, serigrafías, Acaso podría inaugurarse en las salas interiores con una exposición. Si se te ocurre algo dímelo. El local lo entregan el primero de abril y esperamos quede reformado para inaugurar para primeros de mayo. El viernes estuve un día en Madrid; vi a Rosendo un momento y comí con los Rey, que, dijeron todavía no habían recibido noticia alguna vuestra. Y el sábado me vine para aquí.
Estas son todas las novedades que hay. Ahora tengo que trabajar mucho pues se viene lo de Valencia, eso de Barcelona, la Feria del Campo, etc. y por otro lado tengo que superar el desánimo que me producen los medicamentos. Penosamente hago todo lo que puedo.
Albalat estuvo por aquí la última vez el viernes 3 e inmediatamente mandará el plano da PÍA DO XUNCO y seguidamente te mando una copia a ti. Nada más por hoy. Ya te contaré más cosas según vayan sucediendo.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

Isaac

1972-03-14
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 14/03/1972

14-3-72

Sr. Don Luis Seoane
Bs. Aires

Querido Luis:

Continuando mi carta de ayer sobre el local de Barcelona, y dándole vueltas a la denominación he pensado que acaso podría pensarse en ponerle la denominación en latín ARS GALLAECIAE (arte de Galicia). Pienso que acaso podría ser un poco más comercial, velando un poco lo de ARTE GALLEGO que no tiene por qué ser atractivo para todos. Me imagino el papel de la tienda envolviendo los diversos artículos destinados a regalo en su mayor parte. El nombre SARGADELOS acaso tampoco estaría mal porque en sí suena bien y tiene un significado, pero temo que pueda dar mal resultado para el Castro, al que hay que defender sea como sea, aunque lo mejor no pasaba nada pues el nombre era de SARGADELOS pero vendía de todo. Todas estas dudas te las expongo para conocer tu pensamiento sobre esta cuestión. Tengo que contar, naturalmente, con la aquiescencia de todos, pero a mí lo que me importa es tu pensamiento. No dejes de enviármelo cuanto antes.
Y nada más por hoy. Un fuerte abrazo.

Antes de echarte esta carta vuelvo sobre el tema porque entiendo, luego de darle muchas vueltas que el nombre debe ser SARGADELOS. Por todo. Por su singularidad como significante. Por su belleza como tal. Porque está cargado de significado gallego de esperanzas y de frustraciones y porque es significativo de arte y de industria. Y al mismo tiempo para quien no entiendo todas estas cosas le resultará aséptico y no le molestará. Por todo voy a defender esta candidatura a fuego y sangre. Y además convencido de que tú vas a estar de acuerdo con ella aunque sea para un establecimiento dedicado a hacer exposiciones de arte. Si es posible montar la sala de exposiciones ¿te decidirías a hacer una en ella?

Otro abrazo

Isaac

1972-03-17
Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1972
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1972 en 17/03/1972


Buenos Aires, 17 de Marzo de 1972

Sres.
Carmen y Rafael Dieste
La Coruña

Queridos amigos:

Os debemos carta desde hace tres meses o algo más, desde que llegamos. Pero en realidad no sabíamos de que escribiros como no fuesen noticias de poca importancia referidas a Buenos Aires. Tampoco queríamos referirnos al tan desagradable problema de la enfermedad de Isaac y sus lamentables derivaciones familiares. Con ellos, con Mimina e Isaac, nos escribimos, por separado, muy a menudo. Isaac me envió hace tiempo, creo que a finales de Enero, una copia de la carta que remitió a Mimina hace unas semanas. Le reproché el envío de esa copia y la carta en sí misma y desde entonces se hizo más cauta nuestra correspondencia y no nos referimos para nada a la situación creada entre ellos. Pero no podía quedarme por mi parte callado en cuanto a las injustas censuras que le hacía a Mimina. Todo esto es muy lamentable y nosotros sentimos profundamente la decisión tomada por Isaac. La Coruña, El Catro y Sargadelos no serán nunca lo mismo para nosotros que antes de ella. Mas dejemos de referirnos a esto que nos disgusta a todos y que sentimos por Mimina, por Isaac y por sus hijos. Aquí, en Buenos Aires, todo está aproximadamente lo mismo que hace un año cuando embarcamos para ahí. Continúa desvalorizándose el peso, aumenta diariamente el costo de la vida, pero no hay, en general, obreros parados y continúa absorviéndose la emigración procedente de los países limítrofes, sobre todo de Uruguay, Paraguay y Bolivia. En el orden cultural: conciertos, teatro, exposiciones, cine, continúa creciendo. Disminuye en cambio el movimiento editorial. Es decir, no sé bien tampoco si disminuye, pues nacen pequeñas editoriales de grupos estéticos o políticos que no aspiran a la exportación del libro, a crear grandes empresas distribuidoras o a depender de éstas y se defienden con poco beneficio. El Estado además no hace nada por impulsar la industria editorial, al revés de España y México. En cine tambien están en quiebra las grandes empresas filmadoras, apenas producen nada y siempre que filman algo es malo, pero en cambio se hacen películas producidas por pequeños grupos de improvisados productores con directores y actores jóvenes que están consiguiendo en películas documentales y algunos largometrajes bastantes premios internacionales. En cuanto a los amigos, Cuadrado continúa fiel a sí mismo. Varela se mudó de casa, vive en un piso 20 en la calle Charcas entre Florida y San Martín, está muy contento porque le acaban de encargar la traducción del portugués y notas para las obras de Gil Vicente. Espasandín me escribió una larga carta que le agradecí y contesté inmediatamente, esperando ahora su respuesta. Por mi parte pinto mucho. Había pasado todo el período de La Coruña sin hacerlo y pienso publicar estos meses un álbum de grabados que representan las luchas callejeras de estudiantes y policías. Esto es todo. José Luis nos escribió diciéndonos que habían cambiado ya el sistema de las ventanas del departamento nuestro, parece quedó muy bien.
No sé en que estado se encuentra la publicación de la nueva edición de tu libro, Rafael, Os arquivos do trasno. Continúo enviando los dibujos a La Voz. Lástima que los reproduzcan tan mal, líneas cortadas y deformadas, etc., pero así y todo parece que interesan. Claro que aquí es muy difícil de hacer dibujos de gentes gallegas importantes, pues ya no quedan. Trataré de hacerlos de hijos de gallegos que se destacaron en sus actividades sin renunciar a su orígen.
En esta carta no os damos más que unas cuantas noticias. Muy pocas. Contestarnos y quizá se nos ocurran nuevas cosas que puedan interesaros. Olvidaba deciros que estuvo con nosotros Mireya en un viaje que hizo a Buenos Aires. Maruja le entregó las 5.000 pesetas que vosotros nos habíais dado. No tiene aún ningún plan decidido para el futuro. Pero sospecho que de todo esto sabréis más que nosotros.

Para los dos un gran abrazo amigo de Maruja y mío:

[Seoane]

Nota: A Carmen le envío los libros de Ray Bradbury uno de estos días, no sé si Crónicas marcianas que parece que está agotado.

É unha carta moi persoal a respecto das relacións familiares de Isaac Díaz Pardo. Queda anotada na listaxe de cartas con contidos persoais ou delicados, sobre as que haberá que decidir.

1972-03-19
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1972
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 19/03/1972


La Coruña, 19 de Marzo de 1972

Queridos Luis y Maruja:

Confirmo una mía del 21/2.
Sé por Isaac que ya saben lo del comercio de Barcelona y que también les confirmó lo de llamarle Sargadelos, en lugar de Arte Gallego como teníamos pensado. El próximo día 1º, dejarán libre todo y tendremos que ir a Barcelona para preparar todo, pues queríamos que la inauguración fuese el día 1º de Mayo. Es un establecimiento muy bien situado, con 9 metros de fachada y tiene en la parte de atrás 3 habitaciones, las 2 más amplias tenemos pensado adaptarlas para exposiciones de arte y la otra más chica para almacén.
Esta temporada, aunque no hay muchos pedidos, tenemos mucho trabajo, pues aparte de todo esto, tenemos que hacer el stand de la Feria de Valencia a la que vamos todos los años y que es el día 7 del mes que viene y otra en Madrid para primeros del mes de mayo. Como antes les decía, seguramente me vaya a Barcelona el día primero, 3 o 4 días, para mirar como quedó todo (antes era una tienda de ropa de niño) y organizar lo que pueden ir haciendo albañiles y pintores y me volvería al Castro a ayudar a preparar las cosas y sobre el 20 me iría otra vez con un par de empleados del Castro, para terminar y armar todo (Isaac irá un par de días antes de inaugurarlo). Nosotros desearíamos que la inauguración se hiciese con una exposición de su pintura (si es que le pareciese bien), y como ese día tendremos que invitar a algunas personalidades, también habría que hacer un programa, en el cual podría hacer su presentación Corredor Matheus y nos enviaba su idea, junto con algunas personas que desearía se invitasen. Sé por Isaac que le dijo lo de su exposición y charlamos sobre el particular, pero él no sabe que yo le escribo, para también pedírselo, ya se puede suponer lo que nos gustaría a todos y al mismo tiempo sería para nosotros de gran prestigio. De momento lo que tenemos pensado el exponer y vender aparte de lo nuestro, será: pintura, libros gallegos, cristalerías de Álvarez, siempre que accedan a que se las diseñemos y Buño nos haría piezas solamente para nosotros. Esta es la idea, aunque después puedan surgir otras cosas. Ya veremos.
Del grave problema familia Díaz Pardo, no sé que decirles, pues todo sigue lo mismo que lo que Vdes. ya saben. Isaac vino dos veces por El Castro y ya sabrán que no fue por casa, ahora de momento se acabó el diálogo entre ellos (aunque tengo la esperanza que se arregle dentro de poco tiempo) y es que no se entienden ni los hijos con el padre, ni él con ellos. José y Rosendo, tampoco colaboran demasiado, pues de ellos depende, el solucionar las cosas, aunque también comprendemos, que las circunstancias para ellos no son favorables, después del drama que están palpando. Yo me voy todos los días por casa y me estoy largos ratos con ella, intentando que venga por la fábrica o animándole a que haga más tapices, pues no tiene más gana que de estar sola en la cama y así para ella, no le queda otra cosa que hacer, que estar siempre barrenando y pensando siempre en el problema.
Sin más por hoy y a la espera de sus urgentes noticias, con muchos recuerdos para todos, Vdes. reciban como siempre un abrazo muy tenso de Mª Elena y mío.

José Luis

1972-03-28
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1972
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1972 en 28/03/1972


Buenos Aires 28 de Marzo de 1972

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
La Coruña

Querido José Luis:

Contesto tarde su carta, le ruego me perdone, del 21/II. Hoy me propuse contestar todas las cartas atrasadas y me encontré con la suya que suponía contestada. Repito nuestro agradecimiento por las molestias que se tomaron con motivo del cambio de ventanas del departamento y las que en general se toman con nosotros. Tampoco acusé recibo del acta de la asamblea de Sargadelos que ustedes me enviaron y con cuyos resultados estoy, como puede suponer, de acuerdo.
Vengo recibiendo los programas de las sesiones de cine del Museo que me envía José y noticias de que continúan gozando de la asistencia de público. Supimos de la separación de Isaac y Mimina, del envío de la carta a Mimina en que Isaac fundamenta su decisión y que nosotros conocíamos por una copia que nos había enviado Isaac no recuerdo ahora en qué fecha. Lamentamos todo esto por los dos, más creo por Mimina en este caso, a nuestro juicio y aparte de la enfermedad de Isaac, la más desamparada. También conocíamos, por una carta anterior de García Sabell, que iba a ocurrir esta separación. Todo está decidido desde hace tiempo por Isaac, pero tanto ustedes como nosotros hemos hecho lo que hemos podido por evitarlo que yo pienso deben hacer los amigos cuando se presenta una situación como ésta. Por otra parte las cartas de Isaac son muy normales y prueban el dinamismo e inquietud de trabajo que le caracterizan. Parece que está muy satisfecho con la persona que ingresó al trabajo en Sargadelos y tiene grandes esperanzas en ella. Por mi parte trabajo bastante y vemos todo el cine que podemos para llevar nuestras reservas de cine a La Coruña cuando regresemos. Tengo una exposición a fines de agosto o principios de septiembre aquí y es posible que a comienzos de año haga una en el Museo de Arte Contemporáneo de Madrid, pero ésta todavía no está concretada.
Le ruego transmita a Ángel y los amigos de la fábrica un saludo mío y María Elena y usted reciban el fuerte abrazo de Maruja y mío, incluidos los chicos:

[Seoane]

1972-03-28
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 28/03/1972

Buenos Aires, 28 de marzo de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 13/III/72, con la que me remites las notas que encontraste de Tomás Mariño Pardo. Quizás, si vale la pena, yo pienso que sí, deberías hacer tú un trabajo sobre él, antecediendo la publicación del manuscrito que se encuentra en el Archivo Histórico de Galicia. Considero que hacen falta trabajos de este tipo que de alguna manera prueba la preocupación gallega por muchas cuestiones a las que Galicia, vista desde Madrid o desde otras partes, parece ajena. Es posible además, que aun habiendo pasado mucho tiempo desde su fallecimiento, queden descendientes en esa zona que puedan suministrar noticias biográficas.
Me alegro que el joven abogado sea un posible estupendo gerente como tú anuncias y que pruebe buenas condiciones para el trabajo, dejándote a ti tiempo para el tuyo personal, dedicándote a otras cuestiones de la empresa que no sean burocráticas, o relacionadas con dependencias de la provincia o del Estado. A Pilar y a Valentín le hemos escrito Maruja y yo el día 2, es decir, el mismo día que te escribí la carta que me contestas. Cuando encontramos en Madrid a Valentín, los primeros días de diciembre, como antes en Vigo, le dejamos con una enorme preocupación pues andaba ya mal y lo peor era, es, que él se da cuenta del estado de salud y se muestra pesimista. La despedida nuestra fue conmovedora, desgarrante para él y nosotros. A los Rey efectivamente no les hemos escrito aún. Pensamos hacerlo cualquier día de estos. Trabajo y vamos al cine. En este mes comienzan los compromisos sociales habituales en Buenos Aires y tendré, naturalmente, que reducir las sesiones de cine. Es una lástima. En cierto modo es un gran descanso sobre todo para quien no le exige demasiado porque siempre encuentra algo bueno en él, como es mi caso. Os felicito por el local de Barcelona y también que sea Juan Manuel (Castro Teixido) y su mujer (Rosa Galarza) quienes se encarguen de él. No se me ocurre nada que pueda seros útil, estoy muy lejos de esa realidad, únicamente que si pensáis hacer exposiciones de óleos, esculturas, grabados, etc., la sala destinada a esto esté de alguna manera aislada de todo lo otro que se exponga. Pero supongo que ya lo tendréis todo pensado. Hoy también le escribo a José que me pidió hiciese la tapa del libro Ribadeo Antiguo. Lo hago con gusto, pero le ruego me envíe el formato de esa colección porque los libros que se publican en ella los tengo en la Coruña. También le pregunto por el estado en que se encuentra el libro que entregué a la imprenta Moret a comienzos de noviembre del profesor J[erónimo] P[ablo] González, de Canadá, Ensayos sobre la poesía gallega, o algo así. De aquí poco tengo que decirte. Te recuerdan todos los amigos comunes. La vida cultural de Buenos Aires comienza ahora. Una noticia de hoy es que el Teatro San Martín tendrá puestas en escenas simultáneamente cuatro obras en el día, aparte toda su otra actividad, cine, conciertos, exposiciones, etc. En las primeras semanas de abril llega Lueiro, de Pontevedra, invitado por la Federación. Me alegro que venga. En el C[entro] Gallego todo parece estar lo mismo y en el famoso Instituto Argentino de Cultura Gallega, en el que aparezco como perteneciente a pesar de haber renunciado antes de irme a esa el año pasado, tengo noticias de que nada anda, o nada parece que ande.
Te mandaré en estos días el dibujo para la pileta. Te escribiré dos breves cartas después de la que contestaste que supongo habrás recibido. En una de ellas te enviaba algunos datos bibliográficos de Francisco Lanza

Un abrazo muy fuerte de Maruja y mío:

Seoane

1972-03-28
Carta de Seoane a García Sabell. 1972
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1972 en 28/03/1972

Buenos Aires, 28 de Marzo de 1972

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago


Meu querido amigo:

Recibín os teus libros A pintura coma comunicación e Testimonio personal, e Maruxa i eu agradecémosche as adicatorias. Non sei si te escribín xa denantes acusando recibo do derradeiro que recibín, penso que sí pois chegóume nun intre de moito traballo. De todolos xeitos quero decirche que Testimonio personal é un libro encantador, cheo, coma todolos teus, de achadegos e suxerencias, escritos enmáis de xeito maxistral. Penso que eres un dos millores escritores galegos do noso tempo. Supoño que xa cho dixeron moitos máis autorizados que eu. En torno a la psicología del financiero ou o primeiro breve ensaio Europa desde Galicia, ou Las pequeñas variaciones sobre el burlador son coma os outros, espléndidos ensaios. Hoxe non quero mais que che manifestar a ledicia que me produce a sua leitura.

Unha grande aperta de Maruxa e miña pra Elena e pra tí:


Seoane.

1972-03-29
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 29/03/1972

29.3.72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Ahora me doy cuenta que de una carta tuya anterior me quedó sin enviarte las Farsas para títeres de Blanco Amor y Cartas a Lelo que me pedías. Hoy mismo por correo aéreo te salen. La de Blanco Amor tiene retorno, gracias, sin prisa.
Aprovecho para contestar tu pequeña carta del 17 en la que me enviabas el recorte sobre los Museobus, y me dabas algunos datos biográficos de Lanza. La nota justificativa de la edición la hace Acevedo, actual director del Instituto de Enseñanza Media de Ribadeo y que fue, precisamente, quien hizo en la imprenta que tenían en Madrid la primera edición del libro, al parecer tirado en una minerva de hacer tarjetas. Este Acevedo es persona simpática y liberal y está casado con la dueña de la Casa Guimará de Ribadeo donde se conserva un archivo con documentos originales de Ibáñez y me tiene prometido uno, firmado por el mismo Ibáñez.
Me llamó anteayer Álvaro Gil desde Lugo, donde pasa esta semana. Quedamos de vernos aquí o allí. Se queja de que no le pusiste ni unas letras. Vas ter que lle facer unha “figuración”.
Yo sigo por Sargadelos sin moverme de él. Y seguiré. Tengo que ilustrarle la novela de Blanco Amor que se la publica Galaxia y me apremia y Salvat me apremia para que le haga los decorados para una obra de Valle Inclán. Ya despaché todo para que vaya Marentes a lo de Valencia y estamos con lo de Barcelona y no sé de donde vamos a sacar el tiempo. Sé que José Luis te pidió la posibilidad de inaugurar lo de Barcelona con una exposición tuya. Yo tímidamente en una carta anterior solo me atreví a insinuarte algo... pero estos del Castro son unos pedichones.
Te confirmo varias mías cruzadas con esta tuya. Mi última del 23 domingo último.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1972-04-01
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 01/04/1972

Buenos Aires, 1 de abril de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí juntas el día 30, Jueves Santo, tus dos cartas, la del 23/III y la anterior fechada por ti el 14/III. Apenas puedo probarte nada enviándote el sobre pues el correo de Buenos Aires parece no sellar la llegada de ellas a ésta ciudad. De cualquier modo te lo envío para que sepas que no puedo justificar nada y tú puedes sospechar lo que quieras. Estuvimos aquí al tanto de todo lo ocurrido y seguimos impacientes todas las noticias que por vez primera fueron muchas. Te escribo rápidamente, pues quiero que esta carta salga hoy mismo. Me parece mejor el nombre de Sargadelos que Arte Gallego. No te lo dije en la anterior por no tener otro motivo de polémica. Arte Gallego compromete a mucho más de lo que quizás se pueda ofrecer y Sargadelos tiene, como tú dices, un significado en el arte y la industria gallegas, además de su calidad de empresa precursora en la península. Sargadelos es además una bella palabra. También estoy de acuerdo con que se hagan exposiciones de arte, siete u ocho bien seleccionadas en el año, no más, acreditando la sala con su calidad. No tengo inconveniente en hacer una exposición en ella pero tiene que ser para el año 1973, es decir, el año que viene, pues ahora no tengo obra en la Coruña que quiera exponer. Son cuadros de fechas distintas, de 1960 a 1970 y no me representarían del modo que deseo en una ciudad exigente como Barcelona. Además estaremos por ahí el año próximo. Tú sabes que el año pasado no pinté nada en La Coruña. Algo que me hizo difícil recobrarme en Buenos Aires. Ahora me encuentro en forma, como diría un deportista, y aunque no me sale lo que quiero por lo menos vuelve a ser la pintura, después de tanto tiempo sin trabajar en ella, mi lenguaje habitual. De modo que perdonadme todos. Expondré, si para entonces lo queréis, a mi regreso en el año que viene. Ahora se podría inaugurar con una exposición de Labra o de Virxilio, o de Mercedes Ruibal o Laxeiro. Sobran nombres. Es una lástima que Alonso el grabador sea muy conocido en Barcelona. Quizás puedan ponerse juntos los nombres de Sargadelos y El Castro, pero dejando éste en segundo término por la importancia histórica del primero, por lo que tiene de ejemplo transmitido desde casi dos siglos atrás y de proyección hacia el porvenir.
Lamento lo de Vizoso, pues creo que es realmente un cooperador valioso para la fábrica. Piensa en concursos de diseño, de juegos o lo que sea, entre los estudiantes de arquitectura de Madrid y Barcelona, puede ser muy interesante.
Otro día te enviaré otro tipo de noticias. Un gran abrazo d Maruja y mío para ti:

[Seoane]

1972-04-08
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 08/04/1972

Buenos Aires, 8 de abril de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Te envío el proyecto de decoración de la pileta. Se trata de dos pulpos entrelazados que se harían en el fondo de ella con las paredes en blanco. Después de mucho pensarlo me decidí por el tema de los pulpos, pues siempre pienso que es un animal tótem gallego aunque no existan ejemplos gráficos de la antigüedad como ocurre en Grecia, por ejemplo. La serpiente, que me hubiese gustado hacer, la de “as pedras da serpe” grabadas en la prehistoria gallega tuvieron en las épocas medieval y moderno lo que se dice “mala prensa” y existe hoy mucha gente en Galicia que por influencia del sur tiene un terror supersticioso. Creo que, extendido el dibujo en el fondo de la pileta puede quedar bien y la figura del pulpo es popular en toda Galicia. Recibí, por fin, el libro de farsas de Blanco Amor y Cartas a Lelo. Estaba alarmado. Te enviaré los dibujos para las farsas uno de estos días. Me debes contestación a dos cartas mías, del 1 y del 8 de este mes. Tengo, efectivamente, que hacer una “figuración” de Álvaro Gil. Después de tu carta hice un boceto de memoria pero no creo que me hubiese salido nada y nunca hice apunte alguno de él. A veces tengo de los amigos apuntes que conservo que fui haciendo luego de estar con ellos, pero este no es el caso de Álvaro. Tengo que escribirle y lo haré un día de estos. Te supongo muy atareado con lo de Barcelona, pero escríbeme.
Aquí comenzó la temporada de exposiciones y de trabajo intenso. Estoy haciendo un nuevo mural y tengo otro en proyecto. Pinto y grabo. Próximamente publicaré un nuevo álbum. Te lo enviaré. Lueiro Rey esta pronunciando una conferencia diaria. Es tremendo. La colectividad no tiene arreglo. Explotan a la persona que traen. Las conferencias son muy buenas, según me dijeron. Yo no puedo asistir a ellas por las horas y por mi trabajo. Estuvimos juntos un día casi completo, mañana y tarde y lo veré seguramente uno de estos días.

Recibe un fuerte abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1972-04-08
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 08/04/1972

Buenos Aires, 8 de abril de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 29/III y no, en cambio, las farsas de Blanco Amor ni Cartas a Lelo, de una y otra no necesito más que algunos datos. Si leíste las farsas que indiques aproximadamente algunos detalles ilustrables, hagan fotocopias ahí y me las envíen. Y del libro su formato, lo que mide la tapa, igual necesito esos datos de la colección del libro de Sargadelos de Gómez de la Serna o del de Bello Piñeiro. Dejé todo en La Coruña.
Siento la extrañeza de Álvaro Gil por no haber recibido carta mía, pero es que yo no escribo nunca a nadie o escribo pocas veces y menos cuando temo que no me contesten. Pero voy a escribirle, lo mismo que a Pepe Rey. Si me haces el favor y tienes oportunidad de conseguirme una buena foto de Álvaro Gil entre ella y mi memoria puedo hacer una figuración, si no imposible hasta mi regreso, pues aparte de dos o tres que están, naturalmente apoyadas en algún documento fotográfico como la de la líder irlandesa, o la de Ángela Davis, etc., en general todas las otras son del natural. De alguna gente tengo apuntes que hice de memoria en alguna oportunidad o directamente sorprendiéndolo y que pueden servirme, pero de Álvaro Gil no tengo nada más que unas fotos que no me sirven, aunque son buenas desde otro punto de vista, que hizo José Luis en el Museo. Desde luego me gustaría hacerle una “figuración”, lo mismo que a Valentín y algunos más. Valentín me resulta más fácil, pues debo tener unos apuntes que hice hace años.
Me alegro mucho que Salvat te hubiese pedido los decorados para una obra de Valle Inclán, ¿cuál es? Tú puedes hacerlo mejor que nadie y estoy seguro que van a resultar espléndidos.
Contesté las tuyas anteriores con la mía del día 1º de este mes que debiste haber recibido por las fechas en que te escribo ésta o antes. Me gustaría que me contestases alguna pregunta que te hago, como la que se refiere al libro del profesor en Canadá sobre poesía gallega que dejé en la imprenta.
Por mi parte trabajo. Aquí están pasando muchas cosas. No sabemos lo que puede ocurrir en cualquier momento. Últimamente empecé a recobrarme. A José Luis le escribiré mañana, recibí su carta. Pero no puedo hacer la exposición por lo que ya te escribiré en mi última carta. Os agradezco esa proposición que me hacéis y siento no ser yo quien inaugure la sala de arte en Barcelona. Escríbeme largo, pierde un poco el tiempo contándome lo que ocurre en esa.

Un abrazo muy fuerte de Maruja y mío para ti:

Seoane

Nota: Recibí el folleto de la Escuela libre y Laboratorio de Cerámica de Sargadelos. Es una gran obra.

1972-04-11
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 11/04/1972

11 de abril de 1972

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Tengo sin contestar tus cartas del 28 de marzo y 1 del cte. y no quiero que pase un día más sin acusarte al menos recibo de ellas y de que tomo nota de cuanto en ellas me dices. Ya te puedes suponer que con todas las cosas que tengo entre manos no sé de dónde sacar el tiempo. Entre otras cosas estoy dándole vueltas a la forma de inaugurar la galería de Barcelona. Ya están allí con las obras a donde se desplazó José Luis para iniciarlas. Mientras Marentes se tuvo que desplazar a montar lo de Valencia.
Te adjunto copia de carta que me escribe J[erónimo] P[ablo] González Martí[n], que te pide una cosa. Su libro está imprimiéndose. Hubo que corregirlo tres veces pues tenía equivocaciones garrafales en el texto original y algunas traducciones verdaderamente macarrónicas (“vino a nado desde Galicia” por “foi nado en Galicia” y cosas así por el estilo que al corregir las galeradas se vieron). Lo cierto es que no se nos había ocurrido leerlo antes. Sólo tú le habías pasado una rápida lectura.
Bueno. La maestra del pueblo de acá es de Monterroso y le hablé de Lorenzo Varela y se tomó la molestia de enterarse de donde era y de hacerle esas fotografías del pueblo para él. Como yo no tengo la nueva dirección de Lorenzo, te agradecería se las entregases tú. Dile que esta maes[tra] es una muchacha joven, habla muy bien el gallego y es muy bonita. ¿No habría posibilidad de que Lorenzo se animase a darnos algún original de él para ediciones? – No dejes de darme la dirección precisa de él en una próxima carta.
Hace una semana estuvo Álvaro Gil por Lugo. Fui a almorzar con él y allí en su casa nos reunimos con García Sabell. No dudé en acudir a la invitación entre otras cosas que hacen la compañía de esta gente grata, también para pedir ayuda por lo de la casa de la Administración pues el señor de Cuenca se ve que está dispuesto a llevar eso, su propósito, adelante y ya estuvieron por la casa unos contratistas para darle presupuesto. Álvaro Gil tomó la idea de defensa como suya y ya tengo una carta de Pepe Fernández dispuesto a intervenir en nuestro favor. Vamos a ver si llegamos a tiempo porque Pepe Fedez. y Álvaro salen el día 18 para dar la vuelta al mundo por un asunto de esos de pesca. Vamos a ver.

[Manuscrito na marxe esquerda:] Nada más por hoy. Un abrazo muy fuerte a ti y a Maruja. Vuestro

Isaac

1972-04-17
Carta de Díaz Pardo e de Del Riego a Seoane. 1972
Vigo
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo e de Del Riego a Seoane. 1972 en 17/04/1972

Vigo, 17 de abril de 1972

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Escríbote a carón de Paco Del Riego na mesa da Fundación Penzol.
Boeno. A sala de Barcelona abrirase cunha mostra do libro galego traida dende o medioevo deica hoxe. Gracias, naturalmente, a que Paco tomou a cousa coma súa. Paco queda de direutor de orquest[ra] pra orgaizar tal lerio. Ademite todas cantas suxerencias se lle fagan pro il é moi dono de aceutalas ou non. Eu e os demais faremos tódolo posible por cumprir as súas instruccións. Súa colaboración vai a ser tal que non abandonará a cousa deica deixala presentada na mesma Barcelona.
Non perdemos un intre pra te poñer isto no teu coñecemento e pra te pedir que fagas ti a tapa do catálogo e aportes calisquer outra suxerencia pra il. Tamén pra que fagas un cartel. Coma a sala inaugurarase o dia das Letras Galegas, 17 de maio, niste Ano Internacional do Libro, o texto dirá:
Día das Letras Galegas, 17 de maio de 1972.
Lª MOSTRA DO LIBRO GALEGO EN CATALUÑA
do 17 de maio ao 17 de xuño
horas ........
Galería Sargadelos
Provenza, 274
Barcelona
O demais cho vai a decir Paco.
Confírmote varias miñas. Unha aperta tensa pra entramos

[Díaz Pardo]


Querido Luís:

Como che dí Isaac, encargueime de orgaízar, por discipriña galega, a Mostra do Libro galego en Barcelona. Presumo por adiantado a túa colaboración. Fora do Catálogo e do cartel, terás tamén que aportar suxerencias de todo tipo. Ti tes a esperiencia doutras mostras que orgaizache en Buenos Aires. Compre que, partindo desta esperiencia, me fagas saber coa urxencia posible todo canto se che ocurra. Tanto no que respeita á escolma de libros, coma no orde de orgaización e publicidade da Mostra. Penso que se trata dunha cousa de grande importancia cultural pra Galicia. Compre, por iso, xa que non estás presente aquí, que me digas todo o que se che ocurra sobre do particular. A túa colaboración, inda dende lonxe, é imprescindíbel.
¿Paréceche ben que os catálogos e os cartéis se fagan en galego somente, ou tamén en castelán i en catalán? Agardamos a túa resposta.

Unha cordial aperta pra Maruxa e pra ti, de

[Fernández del Riego]

1972-04-19
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 19/04/1972

19 de abril de 1972

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo la carta que te escribimos conjuntamente anteayer desde Vigo Paco del Riego y yo. La idea de inaugurar la sala con una muestra del libro gallego ha despertado un gran entusiasmo entre todos los amigos comunes, y todos se han puesto a disposición para colaborar. Hago votos porque cuando esta te llegue estés ya enviando a Paco tu pensamiento y el cartel, la tapa y la diagramación del catálogo. Yo vuelvo a salir el domingo 23 para Barcelona con José Luis para estar de vuelta a finales de mes y volverme a marchar para allí en la segunda semana de Mayo para montar y terminar ya todo. Esto trae consigo un gran esfuerzo para coordinar todas las cosas, obras, legalizaciones, permisos, etc. Vamos a ver hasta dónde aguanto yo. Porque todo esto se hace a condición de no abandonar la producción aquí y todos los proyectos que tenemos armados. Y los que tenemos que armar porque Vizoso ya se nos fue hace una semana y vamos a ver si formamos un equipo en el gabinete de diseño.
Álvaro Gil salía ayer para Sudáfrica, y van a dar una vuelta al mundo que durará un mes. Voy a ver si Antonia quedó en Madrid y si ella me puede facilitar la fotografía. Las que tengo yo son las mismas que te envió José Luis.
Las Farsas de B[lanco] Amor supongo que ya las tendrás en tu poder pues iban por correo aéreo.
Lo de Valle Inclán para Salvat son Ligazón y El embrujado.
Por Xosé, (que me parece que está poniéndose en la realidad) sé que te envió las medidas necesarias para lo de Ribadeo Antiguo y por mi parte ya te envié Cartas a Lelo, también por avión.
Con vistas a lo de Barcelona ¿tiene interés para el libro gallego Majio? Si lo tiene háblanos de él y de donde se pueden tomar datos.
Éstas son todas las novedades que puedo ofrecerte. Alguna otra sería que Valentín lo vi un momento en Vigo y está muy mal, sentado en su mesa del despacho, viéndose ahogar su consciencia en el desánimo que le produce el verse incapaz. Al ir para Vigo dormí en Rianxo con los Dieste. Os hemos recordado y pasamos revista a todos los acontecimientos de última hora. Muy bien. También estuve con Domingo. --- Hoy te envío por correo aéreo aparte un ejemplar del Jacobusland. El de González Martí[n] se espera que esté listo en la semana que viene. Hubo que corregirlo muchas veces por erro[res] básicos del amigo Jerónimo Pablo.

Y nada más por hoy. Un abrazo muy fuerte.

[Díaz Pardo]

1972-04-19
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 19/04/1972


Baires, 19 de abril de 1972

Queridos Luis y Maruja:

Recibimos la carta anterior a n/ segundo llamado telefonico. Tambien nosotros nos emocionamos con el primero, tanto que, cuando terminaba, estuve a punto de decirle: bueno, nos vemos luego para tomar un cafe. Fue un viaje relampago, cuya decision se tomo poco mas o menos que dos horas antes de tomar el avion. Desde luego de trabajo, por lo menos para mi. Pero, no obstante ello gozamos de un Paris hermoso, con un tiempo hermoso, durante tres dias y, terminadas mis tareas, caminamos bordeando el Sena por las noches, nos metimos en el Barrio Latino siempre lleno de gente joven, nos sentamos en todas las terrazas de los cafes de la pintura, comimos castañas calientes por las calles de Saint Germain de Près; una noche, transitando por la rive gauche cerca del puente Saint Michel nos sorprendimos escuchando un coro juvenil que se acercaba desde lejos cantando canciones españolas, nos acercamos al borde del muelle y descubrimos avanzando por la otra orilla, marchando por la calle que en un plano inferior se acerca al nivel del rio, a una cincuentena de chicas muchachos españoles que, encabezados por un guitarrista, llenaban la noche con sus canciones. Tuve ganas de seguir tras ellos y sumarme al canto. Era domingo.
Ya tenemos el viaje organizado como les cuenta Chola.
Los porteños, con intervalo de 20 dias dieron una extraordinaria muestra de sensibilidad politica y luego de haberle hecho ganar al Frejuli, en bloque y por fuerte mayoria cuando el ballotage dejo solo para enfrentar al electorado a Sanchez Sorondo y no al Frejuli, lo derroto por casi 500.000 votos entre los que perdio el y los que gano el otro candidato cuyo nombre no importa. Desde luego no hay memoria de cosa igual en la vida politica de la Argentina.
Aunque su Pablo Picasso llego recien ayer miercoles por la tarde, logre que saliera hoy, levantando otro trabajo que ya estaba compuesto. Como Ud. ve, ha quedado muy bien.
Tengo muchisimo trabajo en el diario agravado por los horarios periodisticos de tal manera que llegó por las noches a casa nunca antes de las 11 de la noche. Hoy veré si puedo organizar en el diario que se lo envien todos los dias. Creo que existe un mecanismo para ello.
Falcini tuvo un contratiempo circulatorio del que, por suerte, parece que, atendido a tiempo, salio bien; luego de haber estado internado en un hospital municipal, creo que ya esta en su casa.
Quien ha viajado a Paris, enferma, con un futuro no muy claro es Julia Lublin.
He juntado en una carpeta el eco periodistico que tuvo en Baires la muerte de Picasso, se la mostrare en esta cuando reinicien la vida porteña.
Quedaron liquidados los réditos y con el dinero que le he cobrado compre dolares.
No se si Ud. recuerda un hermoso grabado de Spilimbergo sobre metal; es un retrato de Germaine sosteniendo una rosa en una mano y toda ella envuelta en ampuloso ropaje; Roberto Kaufman tenia una copia en su casa. Encontre otra en excelente estado en el Banco Municipal y la compre. Tiene la calidad de un grabado de Durero.
Mis queridos amigos, los tengo que dejar porque ya llego tarde para un almuerzo de Pascua con empanadas de vigilia.

Un fuerte abrazo de

Bernardo

[Manuscrito:] La orfandad de comas y de acentos de esta carta es terrible, pero la verdad es que asi la escribí, casi sin respirar.

Bernardo

1972-04-25
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 25/04/1972

Buenos Aires, 25 de abril de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Contesto tu carta del 11, echada en Vigo el 17 y llegada aquí el 22. Te remito sobre. Con él te envío los proyectos de portada del catálogo para la exposición del libro gallego en Barcelona y el proyecto del cartel, de igual tamaño éste que el de Picasso y Miró y el de Solana. Las letras, si no las tienen del tamaño que indico, que amplíen la composición tipográfica con fotograbado. Creo que todo está muy claro. El signo representa un grabado prehistórico de Galicia. Que en la imprenta cuiden la fidelidad de los colores. Me alegró mucho que hubieses decidido comenzar con una muestra del libro gallego la sala de Sargadelos en Barcelona y, también, que se encargue de ello Del Riego. Hoy le escribo contestando su carta.
Recibí el libro de Blanco Amor. Te enviaré los dibujos un día de estos. El otro día te remití el dibujo para ampliar de la decoración de la pileta. Debe estar en tu poder. A Varela le entregué la carta del erudito de su aldea dirigida a la maestra de Cervo donde habla de un “tal señor Varela” y un “tal Seoane” y las fotografías de Monterroso. En cuanto al libro de J[erónimo] P[ablo] González Martí[n] yo no corregí nada más que el título de los poemas de Varela y alguna que otra letra o algo así. Suponía que todo eso era labor de Alonso Montero y por mi parte no me gusta corregir nada, 1º, porque soy mal corrector y 2º porque no me gusta hacerlo si no puedo hablar con el autor. Me atreví en cuanto al título porque la cuestión me afectaba a mí, puesto que yo ilustré los poemas de Varela sino que los poemas fueron consecuencia de mis grabados que recataban del olvido a Rui Xordo, María Balteira y una leyenda compostelana. Luego del grabado mío y del poema vinieron todos los otros Rui Xordo de la nueva poesía gallega.
Contéstame las cartas anteriores del 1º, 8 y 9 de Abril. Te ruego las releas. Pues en una de ellas, no sé cual. Te pedía una foto de Álvaro Gil que no sean las que hizo José Luis en el Castro que no me sirven. Un gran abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1972-05-02
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972 en 02/05/1972


Montevideo, 2 de maio de 1972

Benquerido Seoane:

Por Vilanova estou enterado da súa volta a Bos Aires.
Teño varias novas pra vostede, coidando que unha delas non ademite máis demoras, xa que trátase do finamento de Eladio Dieste (pai) o que, cecais, iñore. Morreu en Artigas e, según o seu fillo Eladio, “foi todo o pobo a despedilo... i el, si poidera velo, estaría moi ledo...”.
O Patronato tomou o acordo de concederlle a Vieira de Prata. A úneca dúbida que temos é si darlla neste próisimo Sant-Yago, ou ben agardar ao 1974, en que cumpriremos dez anos de vida, querendo celebralo elo con certa sona. Dende logo, a maioría da Direitiva queremos que sexa en 1974. Pro (entre nós) quero sabere a súa opinión, no senso de que escolla o que sexa máis comenente pra vostede (prégolle que o faga axiña, ó meu enderezo).
Adxúntolle a derradeira Memoria do Patronato.
Supoño que Palmás haberalle entregado o tomo III da Guerra Civil.

Deica pronto. Unha aperta garimosa e prá súa dona saúdos querendosos.

Pereira

[Escrito na marxe esquerda:] P.D. Nestes días (en man) entregarémoslle 200 dólares a Díaz Pardo. Restan aínda uns 150.

1972-05-07
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 07/05/1972

7 de mayo de 1972

Sr. Don Luis Seoane
Bs. Aires

Querido Luis:

Al volver de Barcelona me encuentro en Sargadelos con tus cartas del 25 y 19 de abril último. En la primera viene el dibujo de la pileta que es una maravilla en todos los órdenes conceptuales e interpretativos. Rápidamente, porque como en el ejecutivo del cuento en estos momentos de lo que tengo menos es tiempo, mando una serocopia de la sección a escala de pileta relacionada con la carretera, etc. con una línea roja visual para que veas como aproximadamente ha de ser vista y observes que va a ser poco lo que se va a ver del fondo el que pasa por la carretera por lo que me permito hacerte sugestión de si no estaría bien que pensases en que, aun cuando quedasen las paredes en blanco algo semejante al sistema plástico en como resuelves los pulpos corriese una franja por el borde que la viese claramente el transeúnte y que despertase su interés para verlo todo. Me limito a hacer esta sugestión, pero, por supuesto, con la salvedad de que respetaremos íntegramente lo que tú digas. Por si no te quedó copia de lo que hiciste te envío una serocopia de un trozo.
En la tuya del 25 venían los dibujos para la exposición del libro en Barcelona, carta para mí y copia de la carta a Del Riego. Tanto Del Riego como yo hemos juzgado tu obra extraordinaria. La solución plástica del catálogo con su carga de significado y sabiduría solo tú podrías hacerla. Paco respetará todas tus sugerencias. El Catálogo lo imprime él mismo en la gráfica a la que está al frente para aprovechar el tiempo al límite necesario. El Cartel y la invitación los cuidará Xosé en Moret. El interior del catálogo irá en trilingüe. Nota preliminar del Del Riego. Colaboran Academia Gallega, Universidad de Santiago, Penzol y Museo Carlos Maside. Ciertamente es una pena que tú no estés aquí, pero... Yo he organizado las cosas lo mejor que me dieron mis fuerzas. Están trabajando en la organización Paco del Riego y Ramón Piñeiro. Además de lo que hemos podido ayudar nosotros. Afortunadamente Xosé giró en redondo y está prestando una muy buena colaboración. Alonso Montero ha aportado mucha ayuda y sugerencias, que Paco ha tenido en cuenta. Paco y Piñeiro irán tres días antes a Barcelona a montar la exposición y presentar la muestra. Son nuestros invitados en todo. También hemos invitado a Alonso Montero y a Ferrín para protegernos por otro flanco y acaso llevemos también a Risco. Ya te puedes dar idea de la cantidad de esfuerzo que fue necesario para coordinar todo esto, y la cantidad de fuerzas que tuve que movilizar para conseguirlo. Yo tengo que estar pasado mañana de nuevo en Barcelona donde sigue José Luis al frente de las obras. Te escribiré desde allí.
Perdóname que hoy no te siga contestando más sobre esto. Dejé esta carta para hoy porque ayer, cuando te la iba a escribir me llamó el Alcalde de Cervo para anunciarme que el Gobernador vendría hoy a vernos junto con la Directora Gral. de Enseñanza Media y quería saber qué se traían. Ella fue la que arrastró al Gobernador a ver esto. Él vino a regañadientes. Él es un hijo de puta, un cínico y capaz de cualquier cosa. Ya te contaré. No pasó nada. Ella quiso llevar dos jarras tuyas. Pero el tipo sigue en su empeño de ponernos un hogar de altos mandos de falange en la casa de la Administración. ---- Álvaro Gil y Pepe Fernández andan dando la vuelta al mundo y no vuelven hasta finales de mes. Ellos son los únicos que pueden impedir esto. Por cierto a la vuelta de Barcelona me entero que a Álvaro Gil le murió la hermana que tenía en Lugo, la que había sido novia de Álvaro Cebreiro y le siguió escribiendo hasta la muerte de este. Hablé con Antoñita para lo de la fotografía de Álvaro. Se la enviará a Núñez Búa que también se la pidió.
Hoy me vi con la sorpresa de que me has metido en una figuración de La Voz. ¿Qué quieres que te diga? El dibujo me gustó tanto que yo no sé si soy así como me has retratado pero me gustaría ser así. Dios te lo pague.

Un abrazo muy fuerte para Maruja y para ti
Isaac

1972-05-09
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1972
Bos Aires
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1972 en 09/05/1972


Buenos Aires, 9 de maio de 1972

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Meu querido amigo:

Estou en deuda con vostede dende que cheguei, fai xa uns meses. Dende entón foron a esa Vilanova, Palmás e outros amigos comús. Palmás tróuxome o terceiro tomo da historia da Guerra Civil española que lle agradezo moito, e dos que ten que decirme o costo. Escribo urxentemente. Por vostede recibín a primeira noticias da morte de Eladio Dieste, irmán de Rafael, persoa que coñecín en Buenos Aires fai uns trinta anos. Sentímolo moito. Teño que escribirlle ó seu fillo Eladio, e a Rafael.
O Patronato é moi xeneroso conmigo. Non creo merecer a Vieira de Prata, mais, si teño que recibila e non poden sustituírme con outro de méritos maiores, prefiro que sexa este ano, pois, si podo, o ano que vén estarei novamente en Galicia. Teño unha grande exposición en Madrid se non se voltan atrás os orgaizadores, en marzal ou abril do 73 e, si me vai ben, ficarei en Galicia todo o que poda. Enmais é posíbel aproveitar o que poda pra facer algunha outra mostra en Europa.

Saúdos de miña dona e meus pra a súa e pra vostede. Unha grande aperta:

[Seoane]

1972-05-20
Carta de Ortiz Alonso a Seoane. 1972
Washington, D.C.
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ortiz Alonso a Seoane. 1972 en 20/05/1972


Mayo 20, 1972
Washington, D. C.

Querida Maruja:

Tanto Ote como yo, os prometimos una carta algo más explicativa que la anterior y, francamente, después del larguísimo silencio de no sé cuantísimos años, tenemos que contarnos algo, pero... ¿por dónde empezar? Ya, por agradeceros los folletos que, naturalmente, nos han gustado mucho y nos ha dado mucha alegría el ver que Luis se ha abierto camino y que ha llegado a lo que un artista como él debe llegar. No me cabe en la cabeza el que haya expuesto en Washington y no lo hayamos sabido; tan ocupados estamos, tan preocupados también y tan embrutecidos, que no nos enteramos de lo que más importa. La vida da tantos giros imprevistos y tiene tantas sorpresitas... Hemos perdido muchos contactos, no digo amigos, porque los buenos amigos no se pierden nunca; pero estamos en la higuera. Estoy segura de que si nos viésemos mañana continuaríamos: “decíamos ayer”, como si efectivamente hubiese sido ayer y... ayer fue, pues la vida tan corta que tenemos, casi ya se nos marchó sin apenas darnos cuenta.
Tuvimos dos cartas de los Dieste: de Carmen y de Rafael. Muy simpáticas y muy interesantes y muy como son ellos. No coinciden en muchas cosas con vuestra versión ni con otras. “Cada quien es cada quien”, como dicen los mejicanos, peor están contentos y optimistas y como se ven con familiares y amigos tienen gente con quien hablar de intereses mutuos. Nosotros estamos alejados del mundanal calor y encanto de las personas que entiendes y te entienden y metidos en un barullo de todos los demonios y ganándonos la vida con el sudor de todo el cuerpo. Amén.
Tuvimos aquí a Cuqui y a la nieta de 10 años que es una criatura angelical y preciosa. Si Luis la viera, tendría que pintarla. Es algo inaudito esa niña. Tiene una personalidad extraña, pero maravillosa y se ha portado como la persona más madura y más delicada y discreta de la tierra. ¿Serán cosas de abuela? Al niño también le adoro, pero no se parece a su hermana ni en físico, ni en personalidad. Va a hacer 16 años en agosto y está alto y guapísimo. Los dos son muy inteligentes y hablan 4 lenguas, pero no les gusta la escuela, por lo que creo que van a resultar genios. ¿A qué genio le gustó la escuela?
Estoy dando clases de español otra vez después de un montón de años en los que he estado metida en otros problemas e incluso cuidando del nieto. Cuando a los americanos nos iba bien, nos íbamos pescar y nos echábamos en la hierba a soñar muy tranquilamente; ahora que nos va bastante mal, estamos un tanto histéricos. ¿Qué hacer con los seres humanos? Se me va la cabeza en todas direcciones y tengo que confesar que estoy muy pesimista. Esas bombas atómicas... ¿nos llevarán a un cosmocidio? Y allá va el planetita con todo el tinglado y... tinglado es.
Leo mucho y releo también; todo lo bueno que se me presenta. Desde Américo Castro, Ortega, Unamuno, Juan Ramón, etc., hasta Moliére, Platón, etc., ¡Qué lástima! El hombre ha sido más o menos lo mismo desde los albores de la historia.
Vamos al campo todos los días y eso nos serena algo y nos envigoriza el alma y el cuerpo; los americanos han descubierto la naturaleza y se están dando cuenta de que tienen un país hermosísimo; salen a las afueras ávidos de aire, de sol, de ejercicio, de paz, de desmaquinización... y con un montón de sandwiches y de coca-colas.
De salud vamos pasablemente, por el momento.
Termino porque Ote va a echar la carta al correo.

Abrazos,

Alicia

1972-05-20
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1972
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1972 en 20/05/1972


20-V-72

Querido Seoane:

Ya se marcharon la hija y la nieta y quedamos otra vez solos Alicia y yo. Eliminadas las tareas aplazadas por razón de su presencia en este piso tan pequeño, paso a cumplir la promesa de escribiros una larga carta, sin consideración al mandato retórico de que las cartas tienen que ser breves. Empezaré por deciros que tenemos una nieta muy inteligente, callada, sufrida y dinámica como un relámpago. Juntos hemos corrido por estos parques y hemos trepado rocas y salvado barrancos. Y cuando el sitio era a su juicio peligroso, me extendía la mano y tiraba de mí con todas sus fuerzas. ¡Qué pena verlas partir después de un par de semanas indescriptibles!
Ahora quiero decirte, aunque no sea necesario, cuánto agradezco el libro y los catálogos, los cuales más que saciar mi apetencia de ver cosas tuyas, de conocer tu producción posterior a mi estancia en Buenos Aires, han avivado mi avidez. Lo que dicen Whitelow, Lainez, Payró y hasta Varela más bien parecen cosas de ocasión, para salir de algún aprieto o coyuntura. A mí no me dicen nada ni de lo que conozco de antaño ni –supongo– de tu labor posterior. Una línea segura, afanosa –y casi todas lo son– de tu lápiz, pincel o lo que sea, deja a tales críticos o comentaristas en el aire. No han sentido, no han percibido (al parecer) la revelación, el relámpago, el borbollón cálido e inesperado que cada palmo, cada brochazo nos mete por los ojos y empuja, sumido en un halo de ternura, hasta las capas más recatadas y profundas de nuestra sensibilidad. La presencia de cada cuadro, de cada dibujo, desnudo de color en la reproducción o someramente velado por él, es una presencia “presentida” pese a su total novedad: parece más bien decirnos: “He aquí lo que esperaba, esa realidad que tu sensibilidad y tu nostalgia reclamaban desde hace mucho, algo categórico cuya ausencia del horizonte de tus ansias y de tus ojos te desazonaba”. Y sí, es cierto; no hay posible objeción. La “ausencia”, el anhelo de lo no creado, aún el presentimiento de lo no pintado o dibujado queda plenamente logrado o satisfecho: nada falta, nada sobra. Y nos entra muy hondo y nos restituye la confianza, la fe, el sosiego. Hay una jubilosa “toma de posesión” al contemplar una obra de arte por primera vez, aunque hayamos de conceder que no todos los que la contemplan sientan el júbilo inmediato. Y esto se percibe con cabal nitidez ante tus dibujos, tus cuadros. Casi parece a veces que el artista fuese “secundario”, el “instrumento” o ciego ejecutor de un mandato. Pero dejemos esto porque nos enzarzaría en peligrosas espesuras. Baste decir por el momento que el ensayo de interpretación de tu obra que yo ansío y creo que tú necesitas para centrar tu futura labor, tras tantos años de creación vertiginosa, está por escribir. No bastan “bondadosos” comentarios, y casi me permito la descortesía de declarar que a estas alturas sobran. Y lo mismo sobran tantas referencias a visiteos, amistades, paraderos de cuadros, exposiciones y algunos libros que nos sean esenciales. ¿Para qué convencer al que no ve ni verá y tiene que ser un parásito –en el mejor de los casos– de los videntes? Una joya de verdad, auténtica y trabajada con ojos lúcidos y manos hábiles, basta para el comprador sagaz. Hay que desconfiar del escaparate del judío. Y lo mismo de su clientela.
Con ocasión de la llegada de tus publicaciones, reuní lo que por aquí tengo a mano, como el Homenaje a la Torre de Hérules, Botella al mar, etc. y volví a maravillarme de tus ilustraciones del libro de Gobineau. Algunos amigos que las vieron, después de ver otras varias cosas, se quedaron boquiabiertos ante estos tipos del Renacimiento, que no sé “cómo pudiste dar con ellos” en el hondón de raigambre gallega. No vi ninguno de estos “frailazos” en los folletos, y los eché mucho de menos. El conjunto de ellos –de los dibujos– constituye un despliegue de talento, de capacidad creadora, de humor, en fin, de genio, para ser justos y breves, suficiente para “revelar” un artista y hasta para consagrarlo.
Por mi parte, hace mucho que no escribo una línea “mía”. He trabajado y sigo trabajando mucho para hacer frente a la pura necesidad. Leo todo lo que puedo, pero no mucho. Quisiera hacer un viaje a un país de habla española para adquirir ciertas obras. Los Dieste nos invitaron a pasar unas semanas con ellos en Rianjo el verano próximo, pero antes que a Rianjo, pese a lo que me gusta, iríamos a Bruselas, y talvez a Barcelona. No sé aún si este verano me ofrecerán o no un puesto en el Departamento de Agricultura: en caso afirmativo, el viaje me sería más fácil, porque me concederían vacaciones pagas, y bien pagas.
Escríbeme. Mándame algún libro en gallego que encuentres por ahí. ¿Se reeditó la Historia de Galicia que me enviaste hace ya muchos años?
Un gran abrazo para ambos –una Torre de Hércules– de vuestro

Otero

1972-05-22
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1972 en 22/05/1972


Buenos Aires, 22 de Mayo de 1972

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
El Castro

Querido José Luis:

Uno de estos días pasados, exactamente el 26, envié por Antonio Fernández Tapia, el yerno de Federico Nogueira, el poder que me pidió a su nombre Santiago Sineiro, para intervenir como apoderado mío en las juntas de socios de Sargadelos y en los términos que él indica en su carta, pues, hasta ahora, venía haciéndolo Isaac y según él no es posible, según leyes de hace pocos años que él cita y yo desconozco, que pueda hacerlo por el “Laboratorio de Formas” y por mí. Sospecho que él habrá comentado con usted sobre la aceptación de este poder y por mi parte no dudé en hacerlo muy complacido, aunque a[ñ]adiéndole nuevas molestias que no sé de qué modo compensar.
Recibí carta de Isaac desde Barcelona, muy entusiasmado con la inauguración de la exposición del libro y con la intervención que tuvieron Del Riego y Piñeiro. Me dice que fue un éxito extraordinario y que se publicaron numerosas notas alrededor de ella y del local. Hoy le contesto felicitándole, felicitación que hago extensa a usted, pues me dice que usted estuvo trabajando con él en Barcelona, lo mismo que José. También me dice que hizo diapositivas de como quedó todo. Bueno, es un paso importante más.
Por aquí estuvieron Francisco Pillado por La Voz de Galicia; el nuevo director de El Ideal Gallego y, como ya dije, Fernández Tapia por su Agencia de Viajes. Fueron invitados por Iberia y pasaron cinco días. Los hemos acompañado lo que hemos podido porque ellos venían con un programa preparado, y creo que marcharon muy contentos de Buenos Aires, aún sin llegar, en tan pocos días, a ver demasiad[as] cosas. Tuvieron unos días de un clima muy agradable, pues este año parece no venir el invierno en Buenos Aires. Los que disfrutaron fueron días primaverales.
Esto es todo por hoy. Reciban María Elena y usted de Maruja y mío un saludo muy amigo y cariñoso y usted un fuerte abrazo de:

[Seoane]

1972-05-22
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 22/05/1972

Buenos Aires, 22 de mayo de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 22/V/72 desde Barcelona y también el catálogo de la muestra del libro que estáis realizando. Me alegra todo lo que me dices del éxito obtenido por la muestra, de tu contento por la participación activa e inteligente de Del Riego y de Piñeiro y la participación de los invitados y tuya en la clase de lenguas románicas y particularmente la tuya en la cátedra de Salvat. Noto en tu carta que estás satisfecho del trabajo que hiciste y me alegra mucho. También recibí un ejemplar del catálogo y me gustaría me enviases uno más. Lo mismo algún fetiche del que no recibí ningún ejemplar. Me sorprendió que no hubieses invitado a Blanco Amor que hubiese sido un representante de los que estamos fuera y somos, en general, desconocidos para mucha gente de ahí, o no servimos aunque nos imiten y nos copien a hurtadillas todo lo que hicimos con más amor y entusiasmo que saber. Pero esto es otra cuestión, de la que preparo para publicar con tiempo, un ensayo con ejemplos y razones de lo que la Galicia cultural debe a la minoría intelectual emigrada. Estoy deseando ver los artículos de la prensa barcelonesa y las fotografías de la exposición. No me dices nada de tus decorados para Valle Inclán y de todo lo que hiciste para Salvat. De este me gustaría enviase los figurines míos para Castelao y los proyectos de decoración al Maside. Pídeselos, por favor.
Aquí, en Buenos Aires, estuvieron hace unos días invitados por Iberia varios periodistas españoles y directores de Agencias de viajes en diversa ciudades de España. Algunos gallegos, entre ellos Francisco Pillado y Antonio Fernández Tapia, a quienes acompañamos bastante gustándoles mucho Buenos Aires. Nos hablaban de la sorpresa de los periodistas del resto de España por el movimiento cultural argentino, la de los madrileños y barceloneses, pero de este ya hablarán contigo o ya hablaremos. Por Fernández Tapia envié el poder que me pidió Sineiro para José Luis Vázquez y el libro de Blanco Amor y los dibujos para que se los entregue a José y tú con éste dispongas de todo. Me falta por enviarte la orla que me pides para la pileta, que te enviaré en estos días y no estoy comprometido, de momento, a nada más. Estoy terminando un nuevo mural y preparando la exposición de agosto. Ahora, el día 14 de junio, inauguro una de grabados en Montevideo y también con grabados participo como invitado especial en la bienal de Tokio. Si vuelvo el año próximo a Galicia tengo varios proyectos personales para realizar que creo interesantes y útiles para Galicia. Te escribiré sobre ellos cuando estén maduros.

También leí la copia de la carta de Santamarina a quien respeto por lo que todo los amigos me dicen de él, pero no comprendo cómo siendo un escritor además de profesor quiere corregir el idioma de los demás. Por mi parte no tengo nada literario que publicar en el Castro, pero me negaría a ser corregido por él o cualquiera, aunque sepa que no se refiere a mí en eso, pues vengo escribiendo gallego desde que era estudiante con arreglo primero a las reglas de la Irmandades y luego a las que siguen de Galaxia y la Academia. También se ofrecen para hacer correcciones los profesores de románicas de Santiago que están más cerca, delante de mí se ofrecieron a La Voz de Galicia. Pero son los escritores y el pueblo los que hacen un idioma y no los filólogos e historiadores del mismo. En la misma carta de Santamarina hay errores como “o labor” en lugar de “a laboura”, “sin embargo” en lugar de “non embargante” o “descasí”, que son las verdaderas formas gallegas y escapa de los vulgarismos que, naturalmente son las corrupciones populares y escribe “admiradores” en lugar de “ademiradores” para no lastimar la regla filológica, etc. En apenas diez líneas se le encuentran a él lo que para otros constituyen defectos. Cada uno debe seguir las reglas ortográficas mayoritarias y en cuanto al vocabulario seguir el del pueblo y el que le marca su instinto. Con arreglo a Santamarina, Ricardo León, o Rodríguez Marín, debieron corregir a Valle Inclán y los gramáticos castellanos de ahora a Cortázar o a los escritores latinoamericanos de hoy.

Bueno nada más por hoy. Recibe un fuerte abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1972-05-22
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 22/05/1972

22.5.72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Por fin hoy puedo ponerte estas líneas, y enviarte el catálogo de la muestra (aparte, correo aéreo). Suponte que para terminar las obras de la tienda, organizar todo, atender (atender mal) a los invitados y, cruzado y encima de esto colaborar con Salvat en lo de Valle Inclán. Hubo algún día de dormir una sola hora y el día que más cuatro. De todos modos el esfuerzo hecho creo que fue compensado por el resultado obtenido. Paco Del Riego se portó extraordinariamente y todo lo que se diga de su talento, eficiencia y espíritu de servicio a Galicia es poco. Creo que otro tanto hay que decir de Ramón Piñeiro. Los dos estuvieron aquí con sus mujeres desde el día 15 y se marcharon ayer. Se hicieron dos inauguraciones, el 17 la del libro y el 18 la del local en general. Asistencia inusitada especialmente el primer día en que la gente tenía que esperar a que saliese alguien para poder entrar. Se invitó, además, a Ferrín y a Alonso Montero. Ferrín llegó a la inauguración. Alonso Montero había llegado el sábado anterior para dar dos conferencias: una en la Universidad, cuya última parte de coloquio prohibieron y otra en el Centro Gallego que prohibieron toda. No pudo quedarse a la inauguración pues no le dieron permiso para estar fuera día alguno de semana, pero aceptará nuestra invitación en otro momento. Invitamos asimismo a Risco y a Dieste, que por distintas razones no pudieron venir, pero, acaso, aún vengan. Han salido ya media docena de importantes artículos en la prensa y están anunciados muchos más. José Luis ha hecho diapositivas de toda la exposición para que tú puedas ver como se montó todo. Los escritores invitados fueron llevados a la Universidad Autónoma donde han tenido una importante intervención. Luego en la Universidad Nacional, de la mano de Salvat, hemos tenido una intervención los tres invitados y yo, en la clase de lenguas románicas que se desarrolló en gallego. Aparte yo le di la última clase del curso a Salvat de lengua catalana hablando sobre el desarrollo de las letras gallegas y de los condicionamientos históricos, que se desarrolló también en gallego; y otra clase más de estética, esta en castellano, se desarrolló para exponer lo de Sargadelos y Lab[oratorio] de Formas. Creo que Paco Del Riego y Piñeiro iban francamente emocionados de la gran acogida que tuvo esto y del formidable empujón que esto representó para el conocimiento y reivindicación de la cultura gallega. El catálogo se repartirá ampliamente y se han abierto, ya se ve claramente, unas enormes posibilidades aquí en Barcelona. ---- Hemos tenido que traer bastante gente del Castro y Sargadelos para lograr poner esto en marcha. Entre ellas a Inés que se quedará aquí durante toda la muestra y que lo está haciendo muy bien, con enorme entusiasmo y simpatía. ---- En cuanto a lo de Valle Inclán mañana es el estreno oficial. Para el programa Piñeiro seleccionó varios textos que estudian a Valle y su teatro, pero lo que había seleccionado de ti, tomado del es[tu]dio hecho por la Universidad de la Plata, se lo cargó la censura. Enhorabuena. Creo que más bien fue debido al título. De todos modos si dejan pasar una pequeña nota que hice en ella hablo de ti. ---- Te enviaré desde Sargadelos los recortes de prensa que han salido (serocopiados). Ya puedes darte idea que tu nombre y tu plástica han estado presentes en todo. Durante la exposición se están proyectando automáticamente dispositivas con tomas de los códices miniados y una de las paredes se recubrió íntegramente con fotografías grandes en negro de ellas. ---- Un argentino, al que tú has publicado e ilustrado su primer libro, Pérez Pardella, ha estado presente en esto y en la de Valle con gran entusiasmo y te lleva cosas para ti. Pero de todos modos te iremos enviando material y te iremos informando mejor de todo entre todos los que estuvimos aquí, entre ellos Xosé. Yo aún tendré que quedarme hasta dejar organizado esto. Supongo que en dos o tres días estaré en Sargadelos. --- De la casa Nogueira han venido cuatro personas para estar presentes en esto. Los Rey ni siquiera trataron de molestarse en llamar para enterarse de como iban las cosas. ----
En cuanto a mi salud he recibido, mejor aguantando, la prueba muy bien, aun cuando los ruidos aún siguen, mientras voy eliminando la medicación, que fue innecesaria, pero que no se puede eliminar de golpe. ----
Cualquier día te veo por Buenos Aires de paso para, acaso, la misma Pampa de Magdalena, a montar otra fábrica. Esto puede ser mi destino, no lo sé, al que no pueda negarme, mientras el dilema y la incertidumbre del fin a que destino mis días operan en un paisaje que cada día lo encuentro más falto de sentido. Por lo menos alguna decisión voy a tomar en mi vida y me parece bien irlo diciendo.
Te escribiré más desde Sargadelos. Si logro organizar el gabinete de diseño, tanto el Castro como Sargadelos pueden andar bien, demostrándose que yo soy perfectamente prescindible en ellas.

Un fuerte abrazo a Maruja y otro para ti

[Díaz Pardo]

1972-05-23
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972 en 23/05/1972


Montevideo, 23 de maio de 1972

Benquerido Seoane:

Non teño papel á man. Escríbolle co do Patronato para darlle unha boa nova: o libro de Heriberto Bens xa está no prelo. Sairá, polo tanto, nas próisimas Xornadas. Hai que agradecerlle, unha vegada máis, a ampritude a Canabal.
Como teño unha grandeira dúbida, mándolle esta nota, que merez unha urxente resposta. Resulta que, pro libro de Heriberto Bens enviara vostede a carátula e máis 4 debuxos. Os devanditos catro debuxos son verticaes, o que corresponde aos anteriores que fixera pros traballos de Neira Vilas e Manuel María. Nembargantes, a carátula que nos remesara oportunamente é hourizontal (adxúntolle unha copia que fixen sobor ó orixinal por si non se lembra ben de como era) e non sabemos como debe ire. Cecais a súa intención foi faguer a tapa igoal que nos libros de Manuel María e González López, ou sexa dobre, quedando un lomiño no medio. Como non estamos seguros (e o tempo voa), prégolle que me conteste axiña si elo é certo.
No Patronato agardamos a súa confirmación (da posibilidade de levar a cabo unha eisposición de vostede en Sant-Yago).
Como desexo que saia hoxe esta nota polo Expreso (e xa se me está fuxindo o tempo), remato.

Deica moi pronto. Recordos afeituosos prá súa dona e vostede reciba unha aperta moi fonda.

Pereira

1972-05-24
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1972
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1972 en 24/05/1972


Buenos Aires, 24 de Mayo de 1972

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Querido amigo:

Recibín a súa carta de onte. Recibín tamén a que se refire á Vieira de Plata, que agradezo moito e que responderei un destes días.
Agora limítome a facelo con esta que me remitiu o 23. A portada é precisamente así, apaisada, e as coores cubren as dúas tapas e o lomo. Tamén debín indicar onde iban tídoo, nome do autor e editorial. Eu xa me esquecín de todo esto, pois fai máis de un ano, cavilo, que fixen ese dibuxo. Mais penso que agora queda todo aclarado.
O día 14 do mes que vén inauguro unha mostra de grabados en Montevideo i entón falaremos da posibilidade de outra de dibuxos ou grabados.

Moitas gracias por todo. Reciban a súa dona e vostede o saúdo da miña e unha aperta pra vostede de:

[Seoane]

1972-06-02
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 02/06/1972

Buenos Aires, 2 de junio de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te escribí el día 22 de mayo, ahora lo hago muy brevemente enviándote el boceto para la pared de la pileta que tú me señalaste. El dibujo hay que acondicionarlo al alto de esa pared que no es mucho y, como indico en el boceto, debe repetirse. Se trata de un tipo de estrella de mar con tentáculos, muy estilizada. Queda de acuerdo con el modernismo del cantábrico gallego. Nada más. Escríbeme y envíame algún afiche de la exposición del libro y fotos de tu escenografía y figurines para Salvat. Aquí acabo de ver una de las más grandes películas de todos los tiempos, el Satiricón dirigida por Fellini, una película sobre todo para pintores, de una enorme belleza. Sus personajes, la fotografía, todo, habrían gustado enormemente a Goya, a Solana y a Ensor.

Un gran abrazo de los dos para ti:

Seoane

1972-06-05
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972
Nova York
Montevideo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972 en 05/06/1972


Montevideo, 5 de xuño de 1972

Sr. Don
Luis Seoane
Montevideo 1985
BOS AIRES

Benquerido irmán:

Dimpois de falar con vostede por teléfono, quedei moi inquedo. Voltei a ver a Eladio Dieste, quen me dixo teistualmente: “Seoane pasouse a vida empurrando a tódolos Diestes; agora tócalle a una Dieste empurrar a Seoane...”. Sostén que se pode levar a cabo un coloquio sobor un tema determiñado do arte galego, que pode sere de grandeiro intrés. Na Galería Losada están tamén con moitos desexos de que se efectúe (sería na Sala de Eisposicións, que queda acolledora e axeitada pra conferencias ou mesas dese tipo).
Ademais do mais sinceiro afeito, sinto por vostede o meirande respeto, en tódolos ordes. Por todo elo, teño a pequena obriga moral de decirlle (denantes de que toma unha decisión definitiva) que vostede é un amenísimo disertante. Aínda hoxe se recorda, con verdadeiro pracer, se súas intervencións no sonado aito de Castelao, no que a figura central foi un señor que non sabe falar en púbrico que se chama Luis Seoane... En fin, prégolle que o pense. Si a resolución fora afirmativa, díganos o tiduo. De calquera xeito, agardamos a resposta con urxencia, posto que o programa das xviii Xornadas de Cultura Galega está pendente deste dato.
Adxúntolle o libro de Heriberto Bens, acabado de saír (coma quen di) do forno. Coido que quedou fermoso. Xa lle remesei, por avión, un exemprar ó autor. Sería comenente que nos dixera (ademais de a Díaz Pardo) a quen convén que lle mandemos algún.
Non tiña papel a man, por iso escríbolle no do Patronato. E nada máis, como non sexa que, tan logo teñamos a súa contestación, enviarémoslle o devandito programa. Pro xa lle adiantamos que o seu homaxe será o domingo 30.

Saúdos querendosos pra Maruxa. E vostede reciba a aperta máis fonda de

Pereira

1972-06-06
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 06/06/1972

6 de xuño de 1972

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Recibí tu carta del 22 de mayo último ayer al llegar aquí a Sargadelos de un viaje por Coruña y Lugo. De Barcelona regresé el 27 pero tuve que volver a salir a los dos días hasta ayer. Tengo muchas cosas amontonadas haciéndoles prácticamente frente yo solo. Llegar yo y mandar a Sineiro para Barcelona fue casi simultáneo. Queda mucho que hacer allí para organizar aquello en los diversos frentes legales y de los otros. --- A los pocos minutos de llegar de Lugo me llegaron aquí ayer Manolita, la hija de Nogueira, y su marido quien me contó todo lo referente a su visita a esa. Viene encantado de ti. Me contó de su entrevista en tu casa con Camilo, de su desesperación, (lo que me hace sospechar que las cosas no lo fueron bien y miente) y me trajo por tanto más pena de la que tengo de ver los disparates que se llevan hecho con mis hijos ¿en nombre de qué? Lo único que no me trajo, para agrandarme la incertidumbre y el dilema, fue un certificado de estudios de Camilo o las fotocopias de las papeletas, que jamás logré conseguir. --- Quedo pues informado de todo lo que me refieres en tu carta y de lo que me cuenta Antonio. Contesto lo justo. Blanco Amor tenía dos conferencias coincidiendo con la inauguración de Barcelona y se excusó con Del Riego de poder asistir. Pero aunque así no fuese supongo que Dieste sería tan digno representante de los que estáis fuera, pero hasta el momento se excusó. En un momento cualquiera te enviaré fotocopias de la prensa de Barcelona (aún están saliendo notas). Ahora me es imposible. Xosé, que dicho sea de paso está visiblemente a los ojos de todos mejorando mucho en eso de tener a la realidad como referencia, recibió tus dibujos para Blanco Amor que son francamente magníficos. Muy buena tu reacción al profesor Santamarina. De alguna forma he de hacérsela conocer sin decir que es tuya mientras tú no me autorices a ello.
Al volver de Barcelona almorcé con Álvaro Gil en Madrid y discutimos la forma de oponernos a los designios canallescos que patrocina el de Cuenca respecto de la Casa de la Administración. Quedamos en que lo mejor era formar un Patronato. Como tú y yo ya habíamos hablado de formar un Patronato para el Museo que presidiera Álvaro y la presidencia ejecutiva del Patronato de Sargadelos nos interesa tenerla en nuestras manos, o por lo menos en las manos de una persona que convoque y haga andar a ese cuerpo la cosa creo que podría hacerse de manera semejante a la que va en la fotocopia adjunta. Quedé en darles esta primera idea a Risco y a Celestino Fdez. de la Vega para que estudien los aspectos legales y políticos de la formación. Ya hablé con ellos y en principio encontraron la cosa bien enfocada y con grandes posibilidades de progresar. Albalat vendrá uno de estos días para estudiar un plan de realizaciones del Patronato. Aproximadamente el 18 cte. vendrá Álvaro a Galicia y si tenemos todo estudiado concretaríamos la fecha de entregar el proyecto en Madrid, posiblemente a un tal Falcón, que es de Lugo, y ocupa el más alto cargo que sigue a la D[irec]ción G[eneral] de B[ella]s Artes.
En cuanto a lo de Salvat ya te mandaré fotografías de los decorados. En conjunto la obra está teniendo éxito y creo que salvando a Salvat de la incomprensión casi total en que había caído. Pero la Administración de esa Compañía estatal es un desastre. El programa que yo había diagramado y dibujado la cubierta se sintieron con derecho a hacer lo que les dio la gana e incluso modificarme el dibujo de la cubierta, de manera que cuando lo vi me puse colorado, pero no ya porque modificasen los colores sino que modificaron hasta el dibujo. Luego, además de cargarse tu trabajo se cargaron el de Alfredo Matilla y el mío. El mío era el que te envío. ---- Otra cosa: Estuve cambiando impresiones con Paco del Riego y con Piñeiro sobre la posibilidad de llevar al Museo Maside (sala alta) la exposición del libro al retirarla de Barcelona. Aunque no fuese más que por unos diez días. De tener toda esta obra fuera de sus archivos es una pena perder esta ocasión antes que haya que lidiar nuevas batallas para sacarla. Pero al mismo tiempo pensamos en que podríamos hacer un Seminario sobre el Libro Gallego coincidiendo con la muestra que durase dos o tres días. Será útil para dar un poco de luz sobre el libro. Lo primero que hemos acordado es que además de que tú mandes tus sugerencias sobre este seminario tienes que enviar una comunicación. Piensa que el Seminario podría coincidir en los primeros días de julio como más tardar. Hablando de libros: las seis ilustraciones que le hice a la novela de Blanco Amor fueron prohibidas por el Dtor. Gral. Al fin consintieron dejar, autorizar, dos ilustraciones. Lo peor es que Galaxia ya tenía armado el libro y la mayor parte de las ilustraciones, o todas menos una, llevan texto en el anverso. Una delicia de país. ---- En Barcelona estuve con los Gaspar y comprometí su colaboración para un plan de exposiciones a realizar en el verano y otoño. La primera sería la de Clavé en julio en la que, además de la obra gráfica, mandarían unas cuantas telas. Luego una de los componentes principales de Les 4 Gats, en la que colaboraría Álvaro Gil, y otra del grupo Dau al Set, de cuando era grupo, aun cuando se exponga algo de la obra actual de ellos ya independizados. Creo que todo esto está dentro de los planes de exposiciones que habíamos hablado. Para la de Clavé ya están hechos hasta los clisés del cartel y catálogo, con texto tuyo. Manda las sugerencias que sobre esto se te ocurran. Todo esto se podrá hacer contando con la supuesta buena colaboración de Xosé. --- Para terminar va mi idea de alejarme directamente de la sociedades Cerámicas del Castro, Ltda. y Sargadelos, Ltda. He tenido unos serios tropiezos con Pepe Rey, responsable de muchas cosas de mi vida privada (un cristal como creador de discordias familiares, aunque no sea único). Esto que venía preocupándome desde hace tiempo creo que puede resolverse bien para todos con una idea que me enviaron las brujas a mi insistente llamada: transferir mi parte en ambas Sociedades a mis hijos. Le he propuesto ya a Mimina esto. Vamos a ver cómo reacciona porque Rey ha estado hasta hoy incordiando, supongo, con ella. La cesión o venta figurada tendría una cláusula que le garantizaría a Mimina el usufructo de la renta total correspondiente. Y tendría como contrapartida que uno de los hijos estuviese ocupando un puesto en una de las fábricas. La transmisibilidad de estas participaciones tendría un mecanismo técnico semejante al que tiene este capítulo en el Laboratorio de Formas. A través de este y de mi flamante Seminario de Estudios Cerámicos seguiría colaborando tácitamente y desconfiante pues a la menor reserva o falta de claridad en las intenciones finales terminaría independizándome definitivamente, y que cada palo aguante de su vela. Si Mimina acepta hacer esto conjuntamente con su parte y la mía la cosa será mucho más sencilla que si la tengo que hacer yo solo con mi parte. No se hará precipitadamente sino mediante un estudio que garantice la continuidad y la apuntale. Espero, además, que por aquí habré hecho algo positivo para acercar a los hijos. Y para su realización final necesitaré que cada uno de vosotros me autoricéis a ceder mis participaciones a mis hijos renunciando expresamente al derecho de tanteo que os corresponde. Si esto progresa te pediré esto formalmente. Pero antes me gustará saber si por tu parte estarás dispuesto a renunciar a ese derecho. Xosé está conforme con que yo haga esto. Yo necesito sacarme muchas cosas de mi conciencia. Confía que así la iré limpiando.
Perdóname la longitud de esta carta. Y aún se me quedan muchas cosas sin decirte.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1972-06-07
Carta de Seoane a García Sabell. 1972
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1972 en 07/06/1972

Buenos Aires, 7 de Xunio de 1972

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago de Compostela


Querido Domingo:

Recibín a tua separata de Homenaje a Aranguren, o libro Las ideologías en la España de Hoy, coa tua ponencia no coloquio do Departamento de Sociología da Universidade Autónoma de Madride, e o númaro de Indice adicado a Salinas co teu “Homenaje a Pedro Salinas”. Agradézoche moito o envío. Agradézocho pola proba de amistade que eles transmiten e porque góstame moito o xeito teu de escribir, a gracia e o rigor xunguidos na tua prosa e a capacidade para facer retratos, como eses que fas en poucas liñas de Aranguren pra probar de entrada o tídoo: “El desdén de Aranguren”. Outra virtude tua é a capacidade de evocar, ela faite mais fondamente galego. É unha capacidade ben galega, ten que ver coa saudade, cas nosas léendas, co noso gosto pola historia, por deixar as cousas no seu posto. Polo desexo de xusticia que nos arruína como arruína sempre ós pleiteantes. Leín con emoción a tua ponencia referida ó noso pensamento de estudantes composteláns de arredor do 30. Unha visión clarísima de aqueles días e moi xusta a diferencia cos mozos estudantes de hoxe. Tes que ampliar este traballo, é moi importante. E logo ese outro homaxe a Salinas a traveso dun prólogo a Fr. Luis de Granada e do Homo Ludens de Huizinga, que é outra evocación que tivese gostado ó mesmo Salinas. Ren mais. Escríbeme.

Recibide Elena e tí unha moi forte aperta de Maruja e miña:


Seoane.

1972-06-12
Carta de Seoane a Pedemonte. 1972
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pedemonte. 1972 en 12/06/1972


La Coruña, 12 de Junio de 1973

Sr. Jorge Pedemonte
Buenos Aires

Estimado amigo:

Le debo a usted carta desde hace algún tiempo, más de un mes. Una respuesta a la suya tan amable y en la que se refería a mi colaboración para Clarín con motivo del fallecimiento de Picasso y a una encuesta de La Nación, que por mi parte había olvidado. Las encuestas en general no son interesantes si el interrogado no es sincero con el que pregunta. En ella creo me refería a las galerías de arte que cobran alquiler de sala a los pintores jóvenes sin ofrecerles clientes y dejándolos librados a ellos mismos en cuanto al éxito de la exposición. Si uno estaba en un época contra la explotación de los conventillos debe estarlo también contra este tipo de explotación. En algunos casos para poder pagar la sala el artista joven debe hacer verdaderos sacrificios, debiendo añadir el importe del catálogo y el dueño de la sala que presume de “marchand”, es decir, de alguien que hace comercio de arte, únicamente vigila su propiedad, la sala. Me refería fundamentalmente a esto, creo, pues no recuerdo exactamente y no tengo el recorte. Lo tendré seguramente en Buenos Aires y lo veré cuando regrese.
Estos días estoy exponiendo en Madrid con bastante éxito 21 óleos y ya vendí seis teniendo alguno más reservado. Muy bien de público y de crítica. De Buenos Aires tenemos muy pocas noticias, las que envían los amigos. Las que se publican aquí nos desconciertan. Están ocurriendo, nos parece, las cosas que preveíamos. Suponemos, sin embargo, que todo será superado y el país volverá a recobrarse. Por lo menos, tengo, por mi parte, esperanza de que así ocurra. De cualquier manera me gustaría saber algo más de Buenos Aires.

Reciba usted y los suyos los saludos amigos y cordiales de Maruja y míos:

[Seoane]

1972-06-13
Carta de García Sabell a Seoane. 1972
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1972 en 13/06/1972

DR. DOMINGO GARCÍA-SABELL/DR. TEIJEIRO, 11/TELÉFONO 592116/ SANTIAGO

13-VI-1972
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES


Querido Luis:

Acabo de recibir a tua cariñosa carta que me anima moito e que che agradezo de veras.
Estou traballando arreo. Xa rematei o Manoel-Antonio. O libro encol do erotismo avanza con certa parsimonia, pro avanza.

Por eiquí hai boas novas, e outras non tan boas. Unha espléndida foi a Esposición do libro galego en Barcelona. Mañífica laboura de todos i, en especial, de Isaac e Xosé. O Catálogo é xeneroso i a túa portada totalmente acertada; (coma sempre).

O Isaac sigue na sua aititude frente a Mimina. É un asunto sumamente íntimo no que se non pode facer rén. Xa falaremos cando veñades por eiquí. Eu animo a Mimina canto poido, e percuro que non perda pé na realidade.

O Sr. Millares invitóume pras festas do Centro Galego. Refuguei.

Adxunto unha lista das cousas túas que obran no meu poder. Vai un tanto revolta, pois foi escrita conforme aparecían os teus traballos na miña biblioteca. Remésame aquelo de que dispoñas. A ver si niste outono escomenzo o ensaio. En verdade, o libro.

Teño uns enormes desexos de que voltedes o máis axiña posible. ¡Hai tan poucos amigos cos que falar!

Unha grande aperta pra Maruja e pra tí de Elena e de mín mesmo. Teu decote

Domingo


[Escrito a man]

Pasado mañá saio pra París onde teño un Coloquio. Soio estarei dous días. Logo, eiquí en Santiago, outro sobor da Epistemoloxía da interdisciplinaridade. Un tema moi complexo e pouco craro.

Escomenzo a notar un certo cansacio. Agardo con impaciencia o mes de Agosto pra estar na Cruña sin facer rén. Dedicareime –¡Asómbrate!– a
dibuxar. De súpeto, entroume ista teima.


[Escrito a man anexo]
Homenaje a Venecia.
Llanto por I. S. Mejías.
O conde asesino de Sobrado e outros grabados.
Muiñeira (con soio 2 litografías das cinco que compoñen o coaderno).
Segundo libro de tapas.
Libro de tapas.
O Meco.
El toro Jubilo
O pulpo.
Doce cabezas.
Diez xilografías originales.
La dama y otros grabados en madera.
Paradojas de la torre de marfil.
Figurando recuerdos.
Lorenzo Varela: Seoane.
Tres hojas de ruda y un ajo verde.
Testimonio de vista.
Luis Seoane; (Galería Viau). (1951)
Luis Seoane; (Galería Viau). (1952)
Luis Seoane, (Amigos del Arte) (Montevideo, 1946)
Luis Seoane (Galería Viau). (1953)
A. Cuadrado: Dibujos de Seoane.
L. S.: Castelao artista.
L. S.: Na brétema Sant-Yago.
Lorenzo Varela: Lonxe (con 10 grabados de L. S.)
L. S.: Tres estampas de la traición.
L. S.: Exposición retrospectiva 1948-1968. (Art Gallery International).
L. S.: Graphik (Städtische Kuustsam-lumgen Bonn).
L. S.: Solene o ceos (M. L. Maside).
L. S.: Exposición.
L. S.: Homaxe a un paxaro.
L. S.: Una confusión cotidiana por Kafka. Grabados de L. S.
L. S.: Grabados. Galería F. Fé.
L. S.: Maside grabador.
Folrsheim: Ist die Malerei ja Ende?
Alberti: A la pintura.
E os dous ensaios meus sobor de tí.

1972-06-19
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 19/06/1972

Buenos Aires, 19 de junio de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Me encontré con tu carta a mi regreso de Montevideo, donde estuve unos días con motivo de la inauguración, con mucho público y parece que éxito, de una exposición mía. Se inauguró el día 14. Montevideo está desconocida, pobre, muy pobre, su avenida más importante, la 18 de Julio, parece un bazar árabe congestionada de gentes y tenderetes que vende caramelos, trozos de chocolate, frituras, artículos baratos de cuero, calzado barato, etc., los grandes hacendistas brasileiros están adquiriendo sus estancias sobre todo en la frontera y los uruguayos emigran a la Argentina en cantidad. El título de un libro uruguayo actual es Uruguay, nación o provincia?. Temen al Brasil. Todo lo otro puedes imaginártelo a través de las noticias que publican los diarios. Aún con todo esto continúa siendo una bella ciudad con gentes muy agradables.
Me alegro que Antonio, el marido de Manolita, hubiese estado e ido contento de aquí. Maruja y yo no hicimos más que lo que suponemos harían ellos, Pillado y Antonio, o cualquier amigo por nosotros en iguales circunstancias. Estuvo con la gente nuestra en casa y en cuanto a Camilo fuimos ajenos a la conversación que tuvieron pues hicieron un aparte mientras hablábamos con Pillado. La impresión nuestra es que estudia.
Me parece muy buena idea la exposición del libro gallego en el Museo Carlos Maside y en cuanto a sugerencias no tengo que enviar más de las que hice e la carta a Del Riego con motivo de la muestra de Barcelona y que no sé si interesaron o no, pues ninguna respuesta se refiere a ellas. Enviaré una comunicación sobre el libro gallego si tengo tiempo para hacerla, pues depende de la fecha de realización de seminario. También me parece muy bien tu compromiso con Gaspar para las exposiciones. Por mi parte y para que todo no sea tan catalán, enviaré una exposición de grabado argentino y si puedo otra de grabado uruguayo. En lo que no estoy de acuerdo es en el proyecto de constitución del Patronato del Museo Carlos Maside tal como me escribes y lo propones. 1º– No tiene por qué existir un presidente honorario que no se hubiese destacado en sus sacrificios por el arte gallego, que es de la única manera que se justifica tal designación y que aceptaría. Por otra parte si recayese en una persona como la que propones escarneceríamos el nombre de Maside y también el de los artistas que pensaban como él, dejando el Museo de ser la institución independiente que soñamos tú y yo desde hace años. 2º– No tiene por qué incluirse en el Patronato ni la Academia Gallega ni el Patrimonio Artístico Nacional. La primera, aunque yo respeto mucho por lo que significa en general para Galicia, jamás hizo nada por el arte gallego y más bien fue una rémora en muchas cuestiones culturales, aunque en los últimos tiempos parezca con deseos de cambiar. En cuanto al P. Artístico Nacional es una institución y habíamos quedado que el Museo sería exclusivamente gallego, incluso desapareciendo dejamos señalado su destino. En todo caso el museo debiera contribuir algún día, que no veo próximo, con su trabajo para que los ayuntamientos más importantes de Galicia o las diputaciones se mancomunasen para crear una institución parecida de carácter exclusivamente gallego. Lo del catedrático o profesor de la facultad de Filosofía y Letras de Santiago no entiendo qué tienen que ver con un museo de arte gallego, por mucho que se dedique alguno de ellos a la historia del arte, aunque desde que se fundó esa facultad de la que fui alumno, ninguno de ellos que conozca, consagró una parte del curso a impulsar el conocimiento del arte gallego.
Tampoco el Museo puede tener nada que ver con Sargadelos como institución en cuanto a su destino futuro aunque tenga con la fábrica un origen común. Puede formar parte, eso sí, de algo que hagan otras instituciones para crear el Patronato del Conjunto Histórico y Artístico de Sargadelos, pero no patrocinar nada de este tipo por sí mismo y menos con semejante compañía. Siento mucho diferir de ti en todo esto, hemos discutido muchas cuestiones tú y yo hemos estado de acuerdo siempre en todas las fundamentales. Quisiera volver a estarlo hoy, pero yo no puedo, honradamente, suscribir esos proyectos de Patronato.
Es curioso, tú me escribes el día 6 la carta en que me hablas de esto y el 7, sin saber nada, naturalmente, de estas preocupaciones tuyas, le escribí a Álvaro Gil. Habíamos quedado tú y yo de que hablaríamos de ello con Álvaro de paso que embarcaba en Madrid para Buenos Aires. Fue una conversación muy corta y estos días pasados me pareció debía ampliarla. Iba a escribirte a ti sobre esto. A él le indicaba que aprovechase sus vacaciones para decidir contigo sobre la formación del patronato. Te envío fotocopia de la carta que envié a Álvaro. Los nombres que propongo están compuestos de gentes probadas en su preocupación por Galicia.
No me enviaste fotografías de tus decorados Tampoco recibí el cartel de Barcelona. No sé como quedó. Es posible que me estén enviando todas estas cosas por correo ordinario y si es así tardan alrededor de dos meses en llegar pues hay poco tráfico marítimo entre Europa y ésta, casi todo se hace por avión y el correo desde luego. También me gustaría me enviases fotocopias de tus ilustraciones a B[lanco] Amor. No me dices en tu carta si recibiste el boceto de la estrella de mar, un tipo de estrella de mar, para la pileta y si te sirve.
En cuanto a la autorización que me pides para que renuncies al derecho de tanteo que te corresponde cuentas desde luego con ella, si tú así lo quieres. También pienso renunciar, no sé cuando, a mi parte en Sargadelos, mientras tanto tú dispón de ella y de mí para lo que necesites. Que Sineiro te diga cómo debo hacer esa autorización. Creo que basta con que yo le escriba a José Luis a indicación de Sineiro.
Te escribo de prisa. Estoy trabajando en el libro sobre Maside. Creo que va a ser una sorpresa. Se titulará Maside e a súa época. Cito muchos hechos del pasado que parecen olvidados, que no conviene olvidar, y que nos fueron formando a todos. También trabajo en un nuevo álbum de grabados del que creo te hablé en alguna carta pasada.

Un fuerte y grande abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1972-06-19
Carta de Seoane a García Sabell. 1972
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1972 en 19/06/1972


Buenos Aires, 19 de Xunio de 1972

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Querido Domingo:

Remítoche copia da carta que recibín de Isaac fai uns días, mentras eu estaba en Montevideo, e que responderéi hoxe ou mañán. Teño que pensala pra non deixarme guiar polo meu primeiro pulo. Endexamáis recibín unha proposta así de él de feito xa resolta, según parece, e que sexa tan tola. Quero que non te sorprenda calquera aititude que eu tome con referencia ó Museo e ó Laboratorio de Formas. Non podo sere cómplice deses disparates matinados pra lle dar na testa con unhas autoridades a outras autoridades, traicionándonos. A carta refírese tamén a Mimina e os fillos. Soio tí coñecerás esta carta. Prégoche que todo esto o conserves en segredo. Naturalmente teño que escribirlle que estou en contra deso. A mín impórtanme os medios. Escríboche de presa. Contéstame, por favor.
Unha aperta moi forte de Maruja e miña pra Elena e pra tí:

1972-06-21
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 21/06/1972

21 de junio de 1972

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una mía del día de ayer en la que te hablaba de mi conflicto con Xosé y de la porquería de los intereses de nuestros socios capitalistas. Hoy vuelvo a escribirte porque se me quedó una cosa en el tintero. En base a aquella chica, Finiña, que baila tan bien la muiñeira se está formando un conjunto de baile de aproximadamente una docena de rapazas de la fábrica, que lo están tomando con gran entusiasmo y haciendo progresos espectaculares. El 25 de julio es la fiesta de Sargadelos y pretendemos que la piscina pueda inaugurarse para ese día con una competición deportiva. Entonces estas chicas también quisieran colaborar en esta fiesta haciendo ellas una actuación. Entonces hay que hacerles unos trajes. Son todas mujeres. Y sin duda tú tendrás una idea para poner al día unos trajes destinados a un conjunto de baile gallego sobre el que de alguna forma voy a influir para que constituya un espectáculo unitario que se desarrolle todo seguido (y no una serie de cuadros) y que esté sometido a un agilidad programada. Si puedes enviarme una idea no dejes de hacerlo.
Va un fuerte abrazo a entramos, vuestro

[Díaz Pardo]

Llevo mucho tiempo sin saber de Camilo. El certificado de estudios que me prometió sobre los exámenes de diciembre último nunca me llegaron. Las brujas, poco a poco, me van llevando a toda mi familia.

1972-06-27
Carta de García Sabell a Seoane. 1972
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1972 en 27/06/1972



27-VI-1972
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Acabo de recibir a tua carta –despois de un longo viaxe meu– e contesto axiña.
Denantes de nada, hei de decirche que o que máis me preocupa dela é o anuncio de posíbels aititudes tuas máis ou menos drásticas encol do Museo Maside e do Laboratorio de Formas. A tua colaboración direita nistas instituciós é esencial e de ningún xeito pode fallar. Todo podería botarse a perder si tí deixas de lado as suas aitividades, deica agora ben valiosas.
Respeito ao proieito de Isaac –refírome á constitución dos Padroados– penso que nele se toman precauciós escesivas, e mesmo innecesarias. Cando hai que protexer algo de futuros perigos, toda virtual defensa é pouca. Pro, afortunadamente, iste non é o caso do Museo, nin do Laboratorio. As súas funciós estrictamente artísticas e de pescuda estética nada teñen que temer de ninguén. Isaac, posibelmente por estar soio e por sentirse aguilloado en diversos e simultáneos frentes –o cultural, o político i o familiar– non dispón da serenidade percisa pra ver con craridade o inútil da sua estratexia. Agora ben, eu estou seguro de que todo o por ele planeado foi levado a cabo con ausoluta boa fe e sin tolería de ningún xénero. Compriría, pois, percurar convencelo do seu trabucamento. Pro, insisto, tí non debes, nin en teoría, alonxarte.
O resto de carta de Isaac forma parte, no que se refire aos fillos e a Mimina, dunha vella preocupación dele da que xa falaremos algún día co vagar indispensabel a tan serio asunto.
O que trata dos problemas económicos, eu nono entendo por descoñecer as interioridades da organización societaria. Niste respeito, tí dispós seguramente de mellores puntos de referencia. I engado que supoño que pra tí iso non é o esencial.
Non fagas rén que poida toldar a tua relación amistosa con Isaac. O home necesita de todos nós. I a obra que está realizando é, sinxelamente, ademirable.
Supoño que recibirías unha miña na que falaba das tuas cousas e remesaba unha lista do que eu teño de tí.
Apertas de Elena e miñas pra Maruja. Unha moi forte de,

Domingo

[Escrito a man]
Eu falaría con Isaac pra tirarlle da cachola os proieitos, pro non teño conocemento “oficial” deles. E, naturalmente, non podo usar a túa carta.

1972-07-03
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1972
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 03/07/1972

La Coruña, 3 de Julio de 1972

Queridos Luis y Maruja:

Recibí su carta del 22-5 la que agradezco mucho.
Ayer terminó en el Museo lo del Seminario del Libro y aunque asistió muy poca gente, creo resultó bastante interesante, Isaac mejor que nadie le contará. Le envío los recortes de prensa de las reuniones que saldrán mañana y que esperaré para echarle la carta al buzón.
Ya estará enterado, que cada vez se complican más las cosas en la familia Díaz Pardo. Ya se puede imaginar como estamos María Elena y yo, pasando noches y noches sin dormir y aún las que no quedan y al final como ocurre siempre, saldremos mal parados con alguno. ¡Qué le vamos a hacer! El otro día José por estar mal aconsejado, no fue a Sargadelos el domingo día 11, que el mismo José había aplazado hacía 3 días por decir que le llevaría así cosas más concretas a su padre. Yo había regresado el viernes a la noche de estar toda la semana en Sargadelos y me dijo Isaac que de paso que iba José, que llevase a la mujer de Pepe el carpintero (porque le estaba trabajando para él desde hacía 15 días y aún no se podía venir por no haberle terminado todo). Se lo dije así a José y no me pareció que tuviese inconveniente, por lo menos así me lo dijo, pero nada más llegar a casa, telefoneó al padre para decirle que aplazaba el viaje para el lunes. El domingo a la noche como casi todos los días, me llamó Isaac a casa para hablarme de otros asuntos y recuerdo que al final, le pregunté si José ya había salido para aquí, cosa que le extrañó pues a él le había parecido que había aplazado el viaje de acuerdo conmigo y ya se empezaron a complicar las cosas. Llamé a José seguidamente a casa y me salió Mimina y le pregunté si había pasado alguna cosa porque José había quedado en ir a Sargadelos y me dijo que nadie podía meterse en la vida privada de su hijo, que era domingo, que había hecho bien y que a mí no me había avisado porque creía que no tenía que dar explicaciones a nadie. Al día siguiente hablé con José y me dijo lo mismo y además que le dijese al padre que lo había hecho a propósito para ver la reacción del padre y mía hacia él (mi reacción, como debieran saber todos, fue siempre en querer arreglar las cosas y no complicarlas). Si me hubiera telefoneado a mí, no hubiese pasado nada, pues ya me las arreglaría para mandarle a Isaac las cosas que estaba esperando con mucha urgencia y no tuvo más remedio que venirse para aquí el lunes a la mañana. Todo esto ocurrido fue debido, por saberse después, que a José le empezaron a aconsejar, que no hiciese caso a su padre en todo, que él era un artista y que no perdiese la personalidad como la habíamos perdido nosotros frente a él, que las fábricas se irían pronto abajo sin él o sin los hermanos. Tanto y tanto han influido en Mimina y José que los han puesto a los dos en contra de todos nosotros y que ahora ya no dudamos, es una pretensión de los socios capitalistas para hacerse con la mayoría del capital del Castro con muy poco esfuerzo y automáticamente pasaba también lo de Sargadelos, como puede ver en la fotocopia que le adjunto. La pretensión de Isaac era dejar su parte y la de Mimina a sus hijos como Vds. ya saben de una forma similar a lo del Laboratorio de Formas, y de esta manera nunca pasaría esta parte a manos capitalistas. Nosotros estamos de acuerdo también (me refiero a Ángel y Marentes) a unirnos a esa parte y hacer un grupo parecido al de Sargadelos, aún contra la oposición de los socios capitalistas y de esta manera, nunca podría pasar a otras manos las fábricas y siempre estará gobernada por las personas que trabajen en ella.
A José, es una pena que se le metan en lo que debe hacer, porque lo están perjudicando mucho, sin lugar a dudas es un chico que vale y podía ser el día de mañana una de las personas que hacen falta para diseño y demás y que está en el pensamiento de todos (creo recordar que ya se lo había dicho a Vdes. varias veces). Últimamente estaba colaborando muy bien y tenía al padre muy contento. Después de todo lo ocurrido, le escribió el padre una carta en la que decía que dejase todo lo que estaba haciendo y que así no le interesaba a la fábrica y me la dio a mí para que se la entregase personalmente. Al día siguiente hablé con él y le pedí que fuese a Sargadelos y que aclarasen las cosas y que hasta el momento no hizo. Desde luego nosotros también pensamos que si José está en la Fábrica para ocupar un puesto importante, tiene que ser una persona responsable y que tiene que igualmente colaborar como todos los que estamos aquí, por lo menos, bien o mal hacemos todo lo que podemos, claro que como esto lo están viendo también ellos, nos acusan a nosotros de colaborar demasiado con Isaac, que hacemos demasiado, porque trabajamos los domingos y horas que hagan falta. ¿Estaría bien que dejásemos a Isaac solo, por ejemplo en lo del Seminario porque fijó las fechas para el sábado y domingo? ¿Sería bien que cuando me dijo Isaac de ir a Barcelona a montar la tienda, le contestase que fuese él o que mandase a otra persona? Sabe cualquiera que yo personalmente, estaría mucho más tranquilo en casa con los míos, sin ir a Sargadelos a Barcelona o a donde sea y que estaría mucho más cómodo en la playa o de paseo, pero la realidad es que el equipo del Castro es así e intentará seguir siéndolo como hasta ahora con Isaac y lo que no cabe duda es que hacer lo contrario, sería para todos mucho más fácil, pero para la Empresa, muchísimo peor.
El mismo día que le di la carta de Isaac para José, por la tarde como todos los sábados, fuimos María Elena y yo a visitar a Mimina y ocurrió una escena bastante desagradable ya que nos dijo muchas cosas y salimos muy disgustados pensando en no volver más, pero como reconocemos su situación no se lo tenemos apenas en cuenta y además nos da mucha pena. Nos dijo que los hijos y ella más adelante nos habían de pedir cuentas si le pasaba algo al marido y que además que teníamos nosotros la mayor parte de la culpa de lo ocurrido entre ellos. Que a Isaac había que recluirlo porque estaba loco y si no lo hacíamos era porque estaba trabajando para todos nosotros llenándonos los bolsillos a todos y que así no duraría ni dos años. Que García Sabell le dice que hay que llevarle la contraria y que está enfermo, y le dije que si era así que nos lo dijese García Sabell a nosotros. Nos llamó chupa-culos y no sé qué cosas más. ¿Qué actitud debemos tomar en todo esto? Encontramos a Mimina esta temporada, bien al parecer físicamente pero delgada, pero muy excitada y nerviosa y no sabemos lo que podrá ocurrir si siguen así como hasta ahora las cosas, nosotros aunque como le dijimos no se lo tenemos mucho en cuenta, desde luego aunque vamos allí de vez en cuando nos quitó las ganas de ir tan frecuentemente. María Elena está muy disgustada porque llevamos casi un año, sufriendo en mayor grado que nadie creo, esa penitencia que creímos nuestra obligación de ser partícipes, aunque siempre pensamos que no terminaríamos bien. Creo que no debiera dudar nadie de que queremos a Mimina como a una hermana y a los hijos como si fueran nuestros, porque además crecieron y casi nacieron a nuestro lado.
Nos gustaría que nos dijesen su opinión sincera en todo esto, para nuestra tranquilidad, pues estamos como Vdes. saben en una situación muy difícil y que nos vemos comprometidos por uno y otro lado en unos asuntos tan delicados y que no podemos hacer absolutamente nada en el asunto familiar.
Como ya sabrán, mañana inaugura la exposición José en Vigo, a la que pensamos ir y deseamos mucho éxito. Mimina por otro lado está haciendo unos tapices que son una maravilla, creo que está esperando por Vdes. para que le den su opinión para hacer una exposición y lo que no cabe la menor duda es que gustarían muchísimos.
Perdonen por este tremendo rollo y les ruego me disculpen.

Un abrazo muy tenso para los dos.

José Luis

[Manuscrito:] Como aún tenía la carta abierta hoy miércoles, les diré que estuve en Vigo ayer y había varias personas conocidas de Vdes. como son Del Riego, Álvarez Blázquez, Patiño, Xoán Ledo, Pilar y el hijo, Dieste, Mincho y Varela, Piñeiro y casi todos con sus esposas. Debió haber vendido unos 6 cuadros.

[Anexo.]
[Mecanografado.]

RELACIÓN DE FUERZAS DE LOS GRUPOS QUE COMPONEN EL CAPITAL DEL CASTRO Y SARGADELOS

grupo a) – formado por capitalistas puros.
grupo b) – formado por capitalistas que trabajan en las empresas.

Cerámicas del Castro
grupo a) – Rey ......... 500.000,-
= 1.000.000,- = 47,6 %
– Nogueira. 500.000,-

grupo b) – Isaac ........ 500.000,-
– Ángel....... 200.000,- = 1.100.000,- = 52,4%
– Marentes.. 200.000,-
– José Luis.. 200.000,-
sumas...................... 2.100.000,- 2.100.000,- 100%

Nota: basta que una participación de 100.000,- de grupo b) pase al grupo a) para que este se haga con el control del Castro y de Sargadelos como se va a ver.

Sargadelos
actualmente caso que se pretende evitar
grupo a) Rey y Nogueira 200.000,- 7,40% 7,40%
Varela Agra 120.000,- 4,44% 4,44%

grupo b) Cer. del Castro 1.000.000,- 37,03% (1)37,03%
Lab. Formas 500.000,- 18,51% 18,51%
Ángel, José Luis
Marentes, Seoane
e Isaac........ 500.000,- 18,51% (1) 3,7% 14,81%
Grupo Tecn.. 380.000,- 14,07% 14,07%

sumas..................................... 2.700.000,- 11,84% 88,12% 52,57% 47,39%

(1) – Es decir; bastarían que pasasen 100.000,- pesetas del Capital del Castro al grupo a) para que este adquiriese además el control de Sargadelos puesto que además del porcentaje del Castro llevaba a su columna un 3,7 % correspondientes a 100.000,- y mientras los hechos no demuestren lo contrario debe considerarse que el voto de Varela Agra está en el grupo a) toda vez que hemos podido constatar que él reunió en su despacho a los componentes del grupo a) para tratar asuntos que afectaban a ambas fábricas sin contar con ninguno de los socios que componen el grupo b).

1972-07-05
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 05/07/1972

5.7.72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí tu carta del 19 de junio cruzada con las mías últimas del 20 y 21 ídem. Tomo buena nota de cuantas cosas me dices de tu viaje a Uruguay celebrando el éxito de tu exposición. ---- Tu comunicación al Seminario del Libro, si la enviaste, todavía no llegó, pero se anunció que la habías enviado. Y si te parece podíamos hacer un cuaderno de L[aboratorio de] F[ormas] dedicado a contener una crónica del Seminario del Libro con las ponencias presentadas y a tocar algún tema paralelo que tú veas, grabado, ilustración, el libro gallego en América, etc. Por los recortes de prensa que te envío te enteras de lo demás. Creo que la cosa resultó francamente bien y los que vinieron de fuera estuvieron encantados. Del Riego y Piñeiro siguieron colaborando con total comprensión y entusiasmo. Por correo aparte aéreo te van programas del Seminario. También te fueron, en vista de lo que dices, y temiendo que, entonces, Xosé no te los hubiese enviado no por correo aéreo caso de hacerlo, te van dos carteles. Por las mismas dudas se te enviaron más catálogos y los libros de Pita y J. P. González Martí[n], todo por avión. También te fueron diapositivas de la muestra del libro en Barcelona que por cierto son malas, pero te mandaremos una nueva toma que hemos hecho.
Recojo tu pensamiento en cuanto a la formación del Patronato del Museo Carlos Maside. En los deseos estoy completamente de acuerdo y en la práctica no se te va a contradecir nada en razón de que logré que el Patronato de Sargadelos se haga totalmente independiente del Castro. De cualquier forma los patronatos tienen unas normas de formación para poder ser registrados, y entre esas normas figura que sus miembros han de ser natos, es lógico, y en todo caso ser nombrado algún miembro por entidades solventes periódicamente. Los nombres que tú propones, que son desde luego de mi conformidad, no podrían componer más que una asociación de amigos sin registro alguno. Así que de momento esto queda aplazado en cuanto a lo del Museo y ya cuando vengas haremos algo de común acuerdo. Ahora se hará el Patronato de Sargadelos. El trámite previo es conseguir la calificación de Conjunto Histórico-Artístico, porque los patronatos tienen, además, que ser formados sobre una fundación o propiedad existente. En este caso la fundación ha de ser del Estado y la única aspiración que nosotros podemos tener es la de conseguir que el Presidente ejecutivo lo sea Álvaro Gil nombrado por 4 años por la Academia Gallega, el Comisario del Patrimonio Artístico y el L. F. Es la única forma que tenemos de que pueda prosperar la candidatura de Álvara Gil, y aún así ya veremos. Pero cualquier cosa es siempre mejor a los designios del farmacéutico de Cuenca.
Por copia de carta a Mimina que te envío unida a un estudio de relación de fuerzas de los grupos que componen el capital del Castro y Sargadelos y de una copia de carta a Varela te irás dando cuenta de los problemas que me rodean y que me encuentro en el límite de mi paciencia. Si no encuentro la comprensión necesaria para asegurar el futuro de estas empresas fuera del hecho de nuestros socios capitalistas, que además lo son sin poner capital, yo iré a la separación de todo, y a la completa independencia de mi trabajo. Te acompaño también un balance del Lab. de Formas.
Lamento no estar de acuerdo en tu apreciación sobre los estudios de Camilo. Aun cuando me tienen incomunicado con él y él mismo no escribe para no verse en la obligación de enviarme la noticia de que el certificado de estudios no me lo puede enviar, de todos modos algo ya sé. Es lamentable. Está visto de que todas las cosas me las van llevando las brujas.
Nada más por hoy. Creo que ya no te debo nada. Fotografías de los decorados de Salvat no te las puedo enviar porque aún no me las han enviado. Cuando las tenga lo haré.

Va un fuerte abrazo para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1972-07-06
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1972
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1972 en 06/07/1972


Buenos Aires, 6 de xulio de 1972

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Querido amigo:

Acabo de recibir a súa carta de onte (5/VI) e confírmolle o meu fastidio por toda crase de táboas redondas. Négome decote a elas. Fago con moito gosto dibuxos ou escribo sobor determinadas cousas encol de Galicia, mais négome a falar e intervir en actos onde ten de improvisarse e as respostas son producto soio da necesidade de respostar, pra non quedar mal, e non dun análise calmo. Mais por esta úneca vez, acepto, sempre acrarando que non son orador e o digo porque é verdade que lles teño manía ós oradores. Que poña o tema Eladio Dieste. Pódese referir a arte galega si a el lle gosta o tema, ou ó arte popular, encol do ornamento en arquiteitura, etc., ou a todo esto si lles parece.
O libro de Heriberto Bens quedou bastante ben. Gostaríame ter dos ou tres exemprares máis. Estarei ahí o sábado 29. Dependo para sere máis concreto das noticias súas.

Moitos saúdos pra súa dona e vostede de Maruxa e meus, e unha aperta de:

[Seoane]

1972-07-09
Carta de Piñeiro a Seoane. 1972
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1972 en 09/07/1972


Compostela, 9-VII-72

Benquerido Luis:

Supóñote moi ben enterado de todo o relativo á Mostra do libro galego que se celebrou en Barcelona e que recentemente se repetiu no Museo Carlos Maside. Como o Isaac foi o gran animador de ambas, el te informaría compridamente. Dias pasados, coincidindo coa segunda destas exposicións, celebrouse no Museo Carlos Maside un Seminario do libro galego patrocinado polo Laboratorio de Formas, do que te supoño así mesmo moi ben informado. Mais como ocurre que presidín eu o Seminario –sin dúbida por ser o representante da Fundación Penzol, pois outro motivo nono había–, non quero deixar de che comunicar a miña impresión de conxunto. Para min resulta un deber –un gustoso deber– informarte precisamente a tí, que tan presente estiveches na mente de todos no curso do Seminario, pois todos somos ben conscientes do teu importantísimo papel na promoción, na ilustración e na realización do libro galego do século xx. Na futura historia da bibliografía galega, un dos capítulos importantes terá que estar adicado a Luis Seoane.
O Seminario resultóu unha xuntanza positiva. Acudíu bastante xente, inda que en realidade recibiron moi tarde as invitacións. Había editores, escritores, artistas, libreiros e leitores. Houbo ponencias de Dieste, Filgueira, Blanco Amor, Xohán Ledo e Xesús Alonso. Contábase recibir unha túa que non chegou a tempo. A do Dieste viña ser unha vella carta que lle escribira ao Isaac sobre o que debe ser unha editorial galega, carta que seguramente conoces; a do Filgueira foi unha interesante historia do libro galego; a do Blanco Amor insistíu en que a actual curiosidade xuvenil pola literatura galega débese á politización da mocedade e en que é necesaria a profesionalización do escritor galego; a do Xohán Ledo fixo atinadas consideracións sobre o papel do libro na nosa cultura; a do Alonso –leuse porque el non asistíu– era un breve “Chamamento dramático” encol do idioma.
No decorrer do Seminario tuveron intervencións destacadas o Dieste, o Celestino Fernández de la Vega, o Xohán Ledo, o Filgueira –este só como ponente–, o Isaac, o Alexandro Finisterre, o Blanco Amor, o Manuel María, o Patiño (Librouro) e varios rapaces da Cruña.
O ton xeral do Seminario foi de gran interés polos problemas do libro e de gran cordialidade no ambiente. Naturalmente, houbo intervencións máis ou menos utopistas, pro houbo un craro predominio da vontade realista. Moitas cousas que alí se dixeron, eran ben conocidas para os que temos experiencia editorial, pro resultaba moi interesante velas xurdir e revolotear nas mentes dos outros. A nota que poderiamos decir que dominóu máis foi a da necesidade de “popularizar” por todolos medios a edición e a difusión do libro galego.
Coido que foi un éxito do Laboratorio de Formas.
Nestes dias –mañán ou pasado– terei que marchar a Barcelona para lle facer compaña a Fermín Penzol que está hospitalizado con unha grave doenza –un tumor de vexiga– e vai ser operado proximamente.
Apertas nosas para os dous

Ramón

1972-07-11
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 11/07/1972

Buenos Aires, 11 de julio de 1972


Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac :

Acabo de recibir tu carta del 21 de Junio, de hace más de medio mes, donde me hablas de una del día anterior que no me llegó en la que te referías a tu conflicto con Xosé y a los intereses de los socios capitalistas. No te puedo contestar a nada de eso pues no sé de qué se trata. Los figurines para los trajes no pude, pues hacértelos. Te los hago ahora por si te llegan a tiempo, ya se perdieron unos 15 o 20 días. En el correo están trabajando a reglamento y tú sabes lo que eso significa. Distribuyen la correspondencia cuando quieren. De todas maneras tampoco recibí carta tuya posterior a mi respuesta 19/VI a la tuya del 6/VI y en la que participaba que no podía aceptar tu sugerencia de composición del patronato del Museo C[arlos] M[aside] explicándote por qué. Te envío la copia de esa respuesta mía. Tampoco supe si habías recibido el dibujo de la estrella de mar para la pileta. Recibí los ejemplares del libro sobre poesía contemporánea gallega, las conferencias de Corredor Matheos, los catálogos y propaganda del Seminario alrededor del libro gallego. Creo que recibí todo. También hace dos días las diapositivas de la muestra de Barcelona. En mi carta del 19 te hablaba de Camilo, que nosotros creemos que estudia en serio. Lo vemos poco, pues apenas si viene por Buenos Aires. No creo le sea fácil enviarte esta temporada el certificado de estudios, pues las huelgas universitarias se suceden y son realmente violentas, huelgas de estudiantes y de personal administrativo de la Universidad. Si lo vemos trataremos de pedirle que te envíe el certificado.

Un gran abrazo de los dos.

Seoane

Nota: Si hacen estos figurines que te propongo te ruego que no se modifique nada. De hacerlo mejor es que no lo hagan. Corrección o modificación de lo que hace otro no es colaboración. Colaboración, como tú sabes muy bien, es proposición diálogo y resolver hacer como resultado de lo propuesto y dialogado. Los colores están pensados para el caso de que el baile se celebre en local cerrado armonicen con el gris, el rojo, o el verde que son los colores más comunes del telón. Se trata de una síntesis del traje de los jóvenes de cualquier parte del mundo y también, naturalmente, de Galicia. Es el traje que pienso, corresponde a nuestra época.

Seoane

1972-07-12
Carta de Kantor a Seoane. 1972
Tel Aviv
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Kantor a Seoane. 1972 en 12/07/1972

TEL AVIV, 12 de julio 1972

Querido Luis Seoane:

Creo que pocos días o semanas llegará el primer paquete de libros (por barco) de regalo para mi familia y los amigos. Entre esos 10 primeros va UNO PARA VOS, y otro para Lorenzo Varela.
Para lograr esta hazaña, tuve que pagar UN AÑO exacto que el editor se tomó para hacerlo –(mejor dicho, que me tomó a mí, ya que yo trabajé día y noche sin reposo ese tiempo...). El libro es hermoso y valía la pena. Tuvo un gran éxito e Milán y con las personas con quienes tomé contacto en París y Ginebra y Roma. Me hizo sufrir mucho, pero me dio y me da satisfacciones muy profundas. En lo único en que me da una desesperación es que yo no puedo de ninguna manera volver a B.A. por ahora y llevarlo como carga acompañada –digamos que la mitad de la edición (que es de 1.500 libros). No tengo posibilidad de regresar antes de 6 meses o quizá un año (YA VAN AÑO Y MEDIO que salí de B. A.). El retraso del libro me descompaginó todos mis planes de trabajo en Europa y aquí, donde hace 3 meses que estoy, pero apenas recién comienzo.
Los objetivos del viaje se cumplieron en hacer el libro y que este me abra un Camino en Italia y Francia. Este segundo plan comenzó inesperadamente a dar frutos mayores a los que yo suponía, especialmente a Milán (también en PARÍS). Pero yo no podía ya seguir deteniendo mi viaje a Israel.
Siempre recuerdo las cosas que me dijistes de los problemas que tendría y las dificultades si hacía el libro en Europa en vez de hacerlo en B. A. –Y como siempre cada uno tiene razón, y para c/ uno las razones tienen otro sentido–. ERA verdad, pues, lo que dijistes que llevaría mucho tiempo, que un arteggiani hace todo con el máximo de “vuelta a hacerlo” –y que saldría caro y que luego habría dificultad en el envío del libro. En lo que todo esto fue para bien, es que topé con un tipo que resultó ser un gran artista y un tipo generoso y orgulloso de su trabajo. Me cobró la mitad de lo que pedían los impresores simplemente industriales que sólo podrían figurar en el colofón –mientras que éste, considerado el último clásico de la tipografía italiana, (que es una especie de COLOMBO –pero con una obra fabulosa– de poetas, pintores, y para bibliófilos). Me cobró con el tiempo y puso de su bolsillo la otra mitad. Donde yo “soné” fue en pagar un año de vida en Europa (a veces me escapaba a Suiza para ganar unos pesos y logré sacar allá NAFTA para la mitad del tiempo. En lo que fue un acierto hacerlo en Milán, era el que con la maquette logré 2 prólogos de 2 grandes figuras de Italia –y al terminarse, la Librería y editora y Galería Rizzoli hizo la vitrina, la presentación (2 poetas, famosos críticos –uno el del Corriere della Sera y el otro el de la RAI) (y van 4). Gran público y, entre ellos, el dueño de la Galería Schubert que se interesó, se hizo amigo y me convidó para ocuparse de mis cosas. Figuras como Zavattini, Sinisgalli, en Roma. Jean Cassou y Aragón, Asturias y Neruda en París. Lo tienen el libro y gustaron de él.
La France Press envió un largo y entusiasta telegrama a América Latina que desde B. Aires no habrá interesado enviar a ninguna parte.
Me topé con LAJOS SZALAY en París que me dijo “LO ENVIDIO, LO ENVIDIO con NOBLEZA, con altura…”. En fin, sería largo contar todo lo que pasó en año y medio y, sobre todo, a partir de NAVIDAD. Cuando me llegó le libro a París y por el cual en el verano pasado fui a parar nada menos que a Puerto Pollensa, en Mallorca.
En Lausanne me gané mil dólares por un dibujo –y vendí en Ginebra 2 óleos a esos precios (en 6 meses vendí a 100 y 50 dólares libros, con un dibujo original, por un total de 150 dólares)– y, sin embargo, el DESASTRE ECONÓMICO que yo me organicé no me deja levantar cabeza por ahora y recién estoy saliendo del pozo.
Total: me pasaron cosas maravillosas y cosas terribles –que no vale la pena ahora contar. Pero me siento prisionero, no sólo por no poder ir a Bs. As., sino por pertenecer a un país que además de ser el más desdichado del planeta y que da salida a ningún problema, me da la idea que c/ día va hacia el abismo. Imagina que aquí, donde estás en un país en guerra y donde no sabés que bomba te pusieron en el autobús en que viajás, se vive en una sensación de paz interior y de seguridad (incluso del mañana que en Argentina –paradógicamente, es tan incierto). (Y sobre todo que aquí todo tiene un sentido).
Bueno, Ana María llegó en Navidad a París y vivimos en Europa 3 meses y luego aquí otro tanto. Ella está muy bien y, por primera vez, sin la preocupación de las vacaciones que terminan. Mi hija que vive en Jerusalem donde tiene su cátedra y su casa. Acaba de ir por un año a Estrasburgo a defender su tesis para el doctorado. Está muy bien en todo sentido.
Encontré en cada país y ciudad amigos comunes. Ángeles Ortiz, Amparo Alvajar, María Teresa y Rafael, Roberto Payró (hijo). Attilio Rossi, Aquiles Badi. Larralde.
Entre las noticias trágicas, la de Julio Payró y Castagnino me impresionaron mucho. Si bien en tanto tiempo perdí muchos más amigos. A Castagnino lo encontré en París de 2 a 3 meses antes de su fin que ya parecía visible en su angustiada expresión.
Yo no sé porqué pareciera que la gente hace hoy una vida en que, arrastrados por fuerzas inevitables, apresuran el ritmo maléfico de estos tiempos y aumentan las penas que ya de por debemos sobrellevar. Una incomunicación caracteriza a los que debieran ser las personas que nacieron para comunicarse.
Como verás, hay dos capítulos en mi prólogo que tienen que ver contigo. Uno en que hablo de ti –otro el de España, y una cita además en una llamada.
Yo te agradecería le alcances esta carta a Lorenzo, ya que todo lo que cuento es también para él. Discúlpame, Luis, que te hable de tantas cosas prosaicas. Teniendo, a pesar de la terrible lucha del año 1971, tantas cosas maravillosas que pasaron y especialmente en el 72.
A pesar que nunca contestas. Siempre, de lejos, te recuerdo, como cuando éramos muchachos y me hago la ilusión que en vez de ser un gruñón incorregible y un tipo a quien la mayor fortuna acompañó –sin que diera cuenta de ello y que con los años te pones cada vez más gruñón– me hago la ilusión de verte sonriendo como en los buenos momentos y los tiempos felices.
Te envío un abrazo grande. Otro para Maruxa y otro para Lorenzo. Y, si lo ves, a Arturo, dividirlos.

Cariños de Ana María.

Manuel Kantor

varias cores empregadas para enfatizar.

[Anexo.]
[Mecanografado.]

EL DIBUJO, LA PINTURA Y LA LOCURA
Algún día se hará la historia del dibujo, tan injustamente postergado.
En la Argentina hay un momento en que los dibujantes se revelan casi todos en el periodismo, como ilustradores, y ello sucede de 1920 al 30. Posteriormente, vienen de Europa dos dibujantes políticos. Uno, alemán, Clement Moreau, que hizo día a día su guerra antinazi. Era un grabador en madera con el rigor dinámico del trazo de Van Gogh y la síntesis de los japones antiguos. Pocas veces conocimos un caricaturista de humor travieso y elegante como Toño Salazar, que era el otro. Vivió en el París de la época gloriosa donde fue conocido. Era centroamericano de El Salvador. Pasó muchos años con nosotros en Buenos Aires, hasta que Perón lo deportó por sus caricaturas y su país lo nombró embajador en Roma, donde lo encontré. No se podrá conocer su obra, pues era un gran conservador y prefería este arte al de ocuparse de sus dibujos.
Por el año 1937 surgió el nombre de Carybé quien realizó una obra de ilustrador y reveló una condición admirable de dibujante. Nacido en Buenos Aires, vivió su infancia en Brasil, adonde se sintió atraído en el momento en que comenzaba a sentir el color. Un año después que yo regresé de Bahía, él partió para la Terra Boa, que le hechizó definitivamente, dedicándose al muralismo. Hoy su nombre es inseparable del folklore de Bahía.
En 1939 se consagró el nombre de Mauricio Lasansky, joven grabador de la provincia de Córdoba. Cuatro años después partía para Estados Unidos, donde vive desde hace 28 años. Es considerado ya hace mucho tiempo como uno de los grabadores de mayor jerarquía universal.
Luis Seoane, nacido en Argentina y formada su juventud en Galicia, apareció con la guerra española. Dibujante de acento propio, continuó en el grabado, el mural y el cuadro que caracterizó por su alegría del color, desarrollando en los cuatro géneros, con creciente éxito, su definida imagen y su poesía. Es además, como Carybé y Toño Salazar, un interesante escritor. De estos cinco artistas con quienes, con diferencias de años, fuimos contemporáneos, amigos y compañeros, conservo el recuerdo de nuestra convivencia en un tiempo en que se creía en cosas trascendentales.
Junto con ellos hay otros dibujantes que no se iniciaron en el periodismo o la gráfica y provinieron de la pintura. Un desarrollo inesperado fue el de Juan Carlos Castagnino que no había llamado tanto la atención por su fino dibujo cuando ya era un pintor consagrado. Una enfermedad alérgica que le duró tres años, proveniente de los colores del óleo, que le abría la piel de las manos haciéndolas sangrar, lo decidió dedicar esos años al dibujo que desarrolló con intensidad, culminando en la ilustración del Martín Fierro que lo coloca entre los más grandes ilustradores contemporáneos.
Antonio Berni, que en la Argentina fue precursor del fauvismo, del surrealismo, del arte social, y del collage figurativo, ganó en la Bienal de Venecia el premio de grabado. Grabados dibujados con tal vigor y novedad que resultaron una revelación cuando él era ya maduro y famoso.
Gertrudis Chale, una vienesa que descubrió el paisaje solitario de nuestro suburbio pampero, siguió hasta el norte argentino vecino de Bolivia, donde encontró el tema de sabor indígena y la forma que buscaba. Fue quizá la primera artista que incluyó lo telúrico en el arte moderno de esta región con tanta sinceridad y jerarquía, sacándolo del pintoresquismo menor. Tenía un dibujo vigoroso y personal, que la ubica entre los mejores dibujantes y continuadores de los mejicanos. Un clima metafísico y dramático. Gertrudis, mujer alta, interesante, de ojos verdes, de hermosa estampa, se mató en un avión al cruzar los Andes en 1952. El caso de Spilimbergo es especial, pues fue quizá el más grande de los dibujantes y era, simultáneamente, uno de los maestros de la pintura americana.
[Manuscrito na marxe dereita da segunda folla:] A Lorenzo le envío la parte sobre España.

1972-07-13
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 13/07/1972

13.7.72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo varias mías en las que te incluía toda la documentación que tenía sobre los del libro en Barcelona y en el Castro.
Ahora te van estas líneas acompañando fotocopias de tus dibujos para ilustrar las Farsas de Blanco Amor. Estos dibujos ya están fotograbados. Eduardo te pide si les podías poner algún color, pues, dice, tratándose de unas farsas para niños... Yo me limito a transmitir su pedido sin más.
Álvaro Gil me llamó para decirme que Falcón, ese de Lugo –segundo de abordo en el Ministerio de Educación– le había prometido que la calificación de Conjunto Histórico-Artístico de Sargadelos saldría en el Consejo de Ministros de Meirás. No sé si también la formación del Patronato. Algo es algo. Pero la noche del día que me lo comunicó me desperté a medianoche pensando en una invitación cortés para ir a agradecer yo a Meirás la cosa. Ahora ya ni sueño desde que me trataron. En su lugar me despierto pensando. Hasta los sueños me fueron sacando las brujas. A veces de forma estúpida.
A Pía do Xunco, va muy bien, pero no se puede inaugurar para el 25. Hay para un mes.

Nada más por hoy. Abrazos muy tensos a entramos, vuestro

[Díaz Pardo]

1972-07-17
Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1972
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 17/07/1972


Ginebra, 17 de julio de 1972

Queridos Luis y Maruja:

Ya ha empezado de nuevo esta marcha normal de la existencia, aunque costó trabajo reorganizarse. Llegué muy cansada y me encontré aquí con el fin de curso de mi sobrina Marta, las fiestas de colegios y conservatorios consiguientes, su viaje inmediato a España, a pasar las vacaciones con su madre, la asistenta que se fue de vacaciones, montañas de trabajo en la oficina, etc., etc. El caso es que yo llevo aquí casi cuatro semanas y aún no he podido empezar a ocuparme de los asuntos grandes o serios. El mes de agosto será todavía peor, porque se va de vacaciones el jefe de la división lingüística de otra organización y me deja todo el trabajo de la sección española para hacer por las noches en casa, y, como os digo, es enorme el trabajo que hay en la oficina y vuelvo bastante cansada.
El resto de mi viaje fue muy bien. En cuanto llegué a Lima me di cuenta de que los limeños, poetas y escritores compañeros míos aquí (¡parece mentira!) me habían dado una clase de información que no correspondía a la verdad. Me habían dicho que para ver Lima sobraban dos días. Estuve tres y no vi ni la décima parte de lo que hay que ver. Pero no bien me di cuenta de eso, decidí no llamar ni ver a ningún conocido y dedicarme a los museos y a la ciudad, de la que he quedado verdaderamente enamorada. Corrí por todas partes. Fui a Cuzco, que no me impresionó tanto como esperaba. Sí, en cambio, el paisaje que rodea a Machu Pichu. Volví a Lima y salí por Quito. Allí llamé solamente a un amigo, gran poeta y escritor, compañero nuestro, que ha sido secretario de Relaciones Exteriores en Ecuador y que no me dejó sola ni un instante de los tres días que pasé allí, con un taxi a la puerta del hotel y recorriéndolo todo el día entero en taxi, y sin dejarme pagar nada. Se portó muy bien, puesto que no tenía por qué hacer tanto. Tengo en Quito otros amigos, entre ellos el actual Presidente de la Corte Suprema, que era Embajador de su país y en uno de esos cambios políticos en que lo pusieron en la calle pasó durante cierto tiempo a trabajar con nosotros, aunque yo ya lo conocía de Nueva York. Ni le hablé por teléfono, porque el otro no me dejó ni a sol ni a sombra, con su ansia de hacerme conocer su pueblo, como él le llama.
En el viaje compré varias cosas bonitas o curiosas, tanto para mí como para mis múltiples niños. Todo tuvo un gran éxito.
Cuando llegué aquí me encontré con que A Nosa Galiza que es aquella asociación que quería representar la obra de Castelao, había habido los acostumbrados e inevitables líos internos, y el proyecto se ha quedado en el aire. En cambio, el grupo Artístico Hispanoamericano que es el que yo dirigí in illo tempore y que ahora está dirigiendo (desde el punto de vista escénico, se entiende, porque hay una comisión directiva que es la que al fin y al cabo decide). Sara Ventura (una argentina que es ayudante de dirección en el Gran Teatro de aquí y que monta ella a veces como directora tales o cuales óperas) había decidido poner Fuenteovejuna. Fui a una reunión de los “cabecillas” en que se trataba de la obra y me di cuenta de que esta mujer (que es amiga de amigos míos de ahí, entre ellos Emma González Ledo) no sabe un carajo del teatro clásico español, un pito de Lope y medio pito de Fuenteovejuna. Los otros que allí estaban, incluso un amigo que sí había estudiado la obra y llevaba preparado un plan de adaptación bastante bien hecho si se reduce la obra al punto de vista anecdótico, se pusieron a hablar mal de Lope y del pueblo de Fuenteovejuna (chupacomedias del rey, acciones paralelas en la obra “que (según ellos) no vienen a cuento”, que si escenas inútiles que son un verdadero tostón, etc.). Yo iba dispuesta a callarme la boca, porque la verdad es que no me había puesto a estudiar el asunto en serio, pero en vista de eso no me quedó más remedio que rebatir todas esas estupideces y decirles que había mucho que estudiar la cosa si se quería actualizar la obra, darle el sentido revolucionario que tuvo en su tiempo la propia idea de la monarquía, pensar en el nacimiento de las nacionalidades, no suponer que la toma o no toma de Ciudad Real no tiene un pito que ver con el asunto, porque sí lo tiene, y que una vez estudiado todo eso se podría ver de universalizar y actualizar lo revolucionario de la obra entera, y no solamente tocarle el corazón al público con la anécdota visible, que esa sí que no es más que un pretexto. En vista de lo cual, no se pondrá Fuenteovejuna este año, sino más adelante, y el caso es que me he quedado yo encargada de buscar material, estudiar la obra y discutir la cosa con Sara Ventura (que al parecer no piensa darse ni el mínimo trabajo de esos y esperará a que le den las cosas masticadas) y otros. He pedido algún material a España y yo tengo varias cosas que pueden ayudar, pero me pregunto cuándo y de dónde voy a sacar el tiempo para eso. El caso es que Fuenteovejuna me interesa y prefiero que hagan algo más “consciente”, aunque mi nombre no figure para nada. ¿No os parece?
Además de saludaros y deciros que os tengo mucho cariño, “ésta” tiene otro objeto y ahí va.
Hay aquí unos gallegos que tienen un taller mecánico en el que hacen cajas de relojes finos (oro y piedras preciosas) y otras cosas por el estilo. Es gente de bien, muy gallega y muy obrera , además, de hacer dinero. Tienen también una sociedad de importación y exportación. Hablé con ellos y se mostraron muy interesados en vender aquí y en Francia cosas gallegas, empezando por los productos de vuestras fábricas de cerámica. Respecto de las demás cosas, habría que darles ideas, y yo le he oído a Luis interesado, y mucho, en el fomento de la artesanía y la industria gallega con un sentido moderno y que haga ganar dinero a la gente de allá. Se trataría, si vosotros estáis de acuerdo en vender lo que sea, con buena propaganda, en casas buenas y caras y no en bazares al por mayor o menor. Si vuestras fábricas tienen catálogos con reproducciones o cualquier otro material de propaganda, todo el que sea, y si el asunto os interesa, ¿podríais hacérmelo llegar lo antes posible? Si os interesa el asunto y Luis ve otras posibilidades para Galicia, os pongo en contacto con esta gente, que ha llegado el caso bien puede ir allá, y a lo mejor la cosa marcha bien. Contestadme algo a esto, porque esa gente va a andar preguntándome a todas horas, qué hay de ello.
Decidle a Marika, la mujer de Lorenzo, que pasé dos veces por Guermantes para saludarla y que las dos veces lo encontré cerrado. Después no pude ya volver.
¿Se casó Arturo? Todavía no he podido ocuparme de la separación de bienes, que según me dicen no es cosa tan sencilla en matrimonio ya contraído. También tendré que mandarle copia de esa sentencia de divorcio, pero antes tengo que averiguar si basta una copia fotográfica o si tiene que ser un documento legalizado por el Consulado argentino. Como mi horario de trabajo es el de todo el mundo, no llego a tiempo a ningún sitio, y hasta comprar leche o pan se convierta en un problema. Y luego, con mi sobrina aquí, pese a que está en el colegio, se complican las cosas, porque tengo el triple de trabajo. Aprobó el bachillerato elemental francés (en su examen, de 600 alumnos, franceses en su mayor parte, sólo aprobaron 100), el examen de francés para extranjeros y tuvo 2º premio en matemáticas y en guitarra.
Por favor, contestadme a lo de la exportación, aunque sea para decir que no interesa, y decidme vuestros planes, si ya están más cuajados. Uno de estos días (cuando pueda) le escribiré a Pillado, al que quisiera encomendar un par de artículos. ¿Podré? Aquí seguimos prácticamente en invierno. Tiempo de perros.

Amparo

1972-07-18
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 18/07/1972

18 de julio de 1972

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo muchas cartas y notas mías, de fechas 20.6, 21.6, 5.7, 13.7 y 9.7. ---- Ayer estuve almorzando con Álvaro Gil en Vivero y Antonia me contó que Maruja andaba mal de la columna y que no sabe si la tendrían que operar. No estaba enterado de nada. ¿Qué pasa? Celebraré que la realidad de esta noticia sea menos alarmante y por ello hago votos. ---- Con Álvaro confirmé la casi segura calificación de Conjunto Histórico-Artístico, con posible nombramiento de Patronato, salido del Consejo de Ministros de Meirás. Él recibió tu carta en la que le hablas de lo del Patronato del Museo Carlos Maside. Así tiene que ser una asociación de amigos privada.
El suplemento de Informaciones del 13 cte. dedica una parte importante a la poesía gallega y lo ilustra con obra tuya además de publicar tu Oración del artista que regresa, etc. Sin duda esto te lo habrán enviado a ti directamente de Madrid. Si así no fuese dímelo para enviártelo yo.
Gaspar, como habíamos quedado, para este mes, envía 15 grabados de Clavé y dos pinturas; una de 100 x 73 y otra de 110 x 75. Esta última un homenaje al Greco. Mañana iré al Castro indicar cómo se han de montar los grabados y para poner en marcha el catálogo y el cartel de acuerdo a las instrucciones que dejaste. Haremos la inauguración el día 28. Voy a ver si consigo que venga Castro Arines a dar una conferencia. En todo caso no estaría nada de más que tú se lo pidas. Como la exposición estará un mes, hasta el 28 de agosto, si se te ocurre alguna cosa dila.
Aunque se haya pasado el Seminario del Libro no dejes de hacer un trabajo y contéstame sobre lo que te preguntaba de hacer un cuaderno.
La escuela libre funciona muy bien y con gran entusiasmo. Tenemos gente de todas las latitudes, desde el Japón pasando por dos profesoras de cerámica que ejercen en la Argentina, argentinas ellas, hasta algún gallego y muchos catalanes. En estos momentos tenemos una profesora californiana muy entusiasmada por todo lo gallego; que está aprendiendo gallego además de cerámica. Escribe y hará una cosa en un diario de Whassingtón [sic] sobre Sargadelos y el Museo Carlos Maside. Hará su tesis sobre Sargadelos y está muy interesada por toda tu obra.

[Manuscrito na marxe esquerda:] Espero tus noticias. Abrazos muy tensos.

Isaac

1972-07-22
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 22/07/1972

Buenos Aires, 22 de julio de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí, ya, creo, todas tus cartas, 20/VI, 5/VII y 13/VII. La más lejana, la del 20 de junio, anterior a una que había recibido antes y ya contestada por mí, pero de fecha posterior a una de F[rancisco] Pillado del 5/V que recibí ahora con las tuyas. Afortunadamente terminó estos días el trabajo a reglamento de correos y todo se normaliza en cuanto a correspondencia, envíos de libros, etc. Te voy a contestar, pues, ahora, como pueda y sobre todo en cuanto a cuestiones pendientes.
1) Recibí las fotocopias del proyecto de decoración de la pileta con la sugerencia que tú haces sobre la escala de la estrella de mar que me parece muy atinada. Había pensado en esto cuando hice el proyecto no exigiendo demasiado a dicha escala, es decir, no sujetándome rigurosamente a ella y para ello dejé esos dos tentáculos cortados para que fueses aumentados o disminuidos con arreglo a la visualidad total de la decoración y de acuerdo con la exigencia natural de la pared en primer término. Si quieres tú puedes resolver el problema que planteas aumentando dichos tentáculos y siguiendo para el dibujo de estos la ondulación que señalo en el boceto. Puedes también no preocuparte demasiado de la relación estrella de mar-pulpo pensando en cambio en otra relación blanco-negro, que es la que más pienso yo, y que son sorprendentes los caprichos de la naturaleza y más, por menos conocidos de nosotros, los que presenta el paisaje del interior del mar. Además un ángulo divide la pared de la pileta de su piso. Bueno, todo esto queda a tu mejor criterio.
2) Cuenta conmigo para cualquier decisión que se refiera a tus intereses y a los tuyos referidos a la fábrica de Sargadelos. No conozco las razones de Varela, quizás sean respetables. Las mías son claras. No me interesa Sargadelos como un negocio personal mío sino como una empresa superior destinada a afianzar la personalidad artística de Galicia y a fomentar trabajo en un rincón de Galicia. Estaré, como sabes, para eso creamos el Museo y Sargadelos, de acuerdo con esas dos finalidades y para eso hemos proyectado otras pequeñas industrias de las que aún no nos hemos ocupado. Además no pensé nunca tener acciones en Sargadelos. Esta parte se te ocurrió a ti. Me gustaría más que tener acciones que en decoración me respetasen los colores de mis pobres trabajos, no corrigiéndome la plana después de toda una vida dedicada al color. En cuanto a Xosé le escribiré uno de estos días. Recibí su catálogo de la exposición de Vigo y le debo carta. Pero espero que todo esté arreglado entre vosotros, por lo menos quisiera que así fuese.
3) No envié la ponencia al seminario del libro gallego dado el estado del correo argentino por aquellos días y por la urgencia de algunos trabajos a entregar. Pero si se hace el libro que reseñe la actividad de ese seminario y del resultado de las muestras de Barcelona y El Castro haría un prólogo o un epílogo como miembro del L[aboratorio de] F[ormas] a él y para referirme al libro gallego en América y a la primera exposición del libro gallego que fue hecha por mí, para el C[emtro] G[allego] de aquí, hace 24 años, en 1948.
4) Me alegro que hubiese decidido aplazar el asunto del Patronato del Museo C[arlos] Maside hasta mi regreso y deseo triunfes sobre el “farmacéutico de Cuenca” como tú dices, en cuanto a Sargadelos. Siento no poder hacer nada para ayudarte desde aquí.
5) Recibí las notas, reportajes y críticas sobre la exposición del libro y el estreno de Valle Inclán. Recibí el catálogo de la muestra y el programa de los esperpentos estrenados, muy buena tu tapa pero no me imagino el color que le suprimieron. Al ejemplar que me enviaste le faltan páginas, le falta por lo menos la continuación del trabajo de González López y fueron arrancadas. La tapa, además, no corresponde a estas páginas. Te rogaría que me enviases otro, pues me gustaría conservarlo completo. Recibí también las diapositivas de la exposición, muy flojas como diapositivas pero dan idea de la importancia de la muestra. También recibí los libros de Pita y González Martí[n] cuyo envío te agradezco. No recibí en cambio fotografías de tus decorados y trajes que me gustaría tener, creo que te lo escribí en otra carta.
6) La próxima semana te enviaré los colores para el libro de Blanco Amor. En ningún momento conté con colores.
7) Importante. Amparo Alvajar me escribe desde Ginebra para que interceda contigo y te pida estudies de exportar a esa ciudad porcelanas del Castro y Sargadelos a unos emigrantes gallegos que lograron instalar un taller en el que hacen caja de relojes finos, oro y piedras preciosas y fundaron al mismo tiempo una sociedad de importación y exportación. Pienso que puede ser interesante, sobre todo tratándose de un grupo de gente dinámica, por lo que dice Amparo. Quisiera que le escribieses a Amparo Alvajar, 15, Avenue Krieg. Genéve-Suisse y le envíes toda la propaganda que tengas de las fábricas. Ginebra es un buen centro internacional. Los escandinavos tienen allí una gran central de ventas de muebles y artesanías.
8) Creo que contesté todo. A partir de ahora quedo en paz conmigo mismo y desaparecen de mi mesa tus cartas.

Recibe un fuerte abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1972-07-27
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 27/07/1972

Buenos Aires, 27 de julio de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Contesto la tuya del 18/VIII que llegó aproximadamente cuando remitía una mía contestándote a dos o tres cartas atrasadas. Efectivamente, Maruja está a tratamiento médico con motivo de una afección a la columna, pero se encuentra ya mucho mejor. Creo que la única persona que le escribió sobre ello fue a Antonia no sé si a alguien más, precisamente porque nos habíamos propuesto no alarmar a los amigos con noticias de este tipo. La realidad es que, aparte mi correspondencia contigo no escribimos, cuando regresamos, a nadie durante los primeros meses, porque tanto Maruja como yo volvíamos enfermos de distinta manera, sin ánimos ninguno para nada, y, ahora se puede decir, en el caso de ella con fuertes dolores que callaba pero que venía sufriendo desde La Coruña. Para la exposición de Clavé creo que sería interesante que viniese a Galicia algún crítico catalán como Santos Torroella o Alberto del Castillo, aparte de que pronunciase una conferencia Castro Arines. Es importante la salida de Cataluña de Clavé y sus trabajos de escenografía e ilustración a su llegada a Francia en la que tiene mucho que ver su formación barcelonesa. Trataré de escribir a Castro Arines, como me pides, por la conferencia, pero creo que basta con que tú le hables. Me alegro mucho que con Álvaro Gil hubieses conseguido la calificación de conjunto histórico artístico para Sargadelos. En cuanto a los miembros para el Patronato del Museo Carlos Maside que propuse a Álvaro, naturalmente que se trata de amigos, una reunión o asociación de amigos, como tú dices, pues no otra cosa son sino en general amigos los que tienen iguales o parecidas preocupaciones, y, en este caso, amigos, muy amigos algunos, y las únicas gentes que en Galicia vienen luchando por sus cuestiones culturales con un tesón que no tuvo igual en cualquier otro grupo de amigos. Por otra parte se trata de un grupo de personas que propuse se juntasen para ayudar a trabajar por un museo realizado también por amigos. Tu no olvides que soy abogado y el poco tiempo que ejercí la profesión no lo hice tan mal. Sé lo que es un Patronato, reunión, en su acepción primera, de patrones, pero no conozco como es natural, no me preocupó nunca, su reglamentación española ni de ninguna parte, no la conocía nunca, creo, ni antes ni ahora, pero para eso solo basta con preocuparse por conocerla y si uno, por el motivo que sea, no quiere sujetarse a ella sobran figuras legales a que recurrir para no desnaturalizar el origen, en este caso del Museo. Si no sobran, siempre existen formas legales de garantizar un deseo honesto. De manera que cuando regrese, dentro de unos meses, estudiaremos juntos esta cuestión.
En mi carta última te contestaba sobre la publicación de un cuaderno, podría ser el segundo del Laboratorio de Formas, te enviaría de aquí la presentación gráfica, con el material de la Exposición del Libro. Te enviaría además una nota, como te decía en mi anterior, sobre la primera exposición del libro gallego efectuada en Buenos Aires, hace casi ya treinta años, y sobre el libro gallego en la Argentina y en el Uruguay con los antecedentes de fin de siglo en Cuba.
No sabes cuánto me interesa lo que me dices sobre la Escuela Libre de Cerámica. Pienso referirme a ella estos días en Montevideo, donde el Patronato de Cultura Galega me otorga la Vieira de Plata, algo que acepté, pues significa una respuesta, que agradezco, a la villanía cometida conmigo por el grupo de Buenos Aires el año pasado, que tú conoces en la que participó Flores, que ahora imita el título de uno de tus libros para una sección sin interés alguno que publica en la revista del C[entro] Gallego, “Cousas de calquer rueiro”. Es muy interesante que la Escuela se convierta en un centro internacional de aprendizaje cerámico.
Te envío los dibujos para el color de las ilustraciones a las farsas de Blanco Amor. Se trata de una especie de remiendos. Estos dibujos serán para siempre y para mí dibujos remendados donde va a sobrar un negro puesto originalmente con otro propósito. Ahí van.
Te ruego me envíes el suplemento literario de Informaciones sobre poesía gallega. No lo conozco. Tú sabes que las gentes suelen no enviar estas cosas, a mí también me ocurre eso, porque suponen que alguien lo hace y que tampoco ocurre generalmente nunca. De modo que por favor enviarme una fotocopia. Creo que te contesté a todas las cuestiones de que me hablas. Ahora me debes la respuesta a dos cartas. Contéstame a ellas. Un gran abrazo de Maruja y mío.

Seoane

1972-08-07
Carta de Martorell a Seoane. 1972
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Martorell a Seoane. 1972 en 07/08/1972


7/8/72

Estimado amigo Seoane:

Aquí le envío por expresso la información requerida para la exposición en el Club de la Estampa el 25 de agosto. Dejo a la discreción de los amigos del Club de la Estampa la selección o arreglo de textos de los que envío que crean convenientes. Asimismo les incluyo fotos mías y de algunos trabajos que pueden ser útiles.
Estaré en Buenos Aires no más tarde del 22 de agosto para atender lo que sea necesario. Llevo conmigo los grabados previamente enmarcados. En Chile, se nos puede conseguir a través de Nemesio Antúnez en el Museo de Bellas Artes en Santiago de Chile. Allí estaremos hasta reanudar nuestro viaje hacia Buenos Aires.
Agradezco su ayuda valiosa en ubicar esta exposición esperando que sea merecedora de tan buenos oficios. Días antes de mi llegada, notificaré con exactitud de hora nuestra llegada.

Cordialmente,

Antonio Martorell

1972-08-11
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1972
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1972 en 11/08/1972


Vigo, 11-VIII-1972

Querido Luis:

No se si te habrá escrito José, hijo de Isaac –parece la Biblia– sobre la posibilidad de que dieses intrucciones para que las láminas de las Farsas fuesen en color. Ganaría el libro cien por ciento, pese al gran acierto de los dibujos tal como están. (Por cierto, te abrazo por la Figuración de Borges; creo que es la mejor, no sé si como plástica que es siempre tu principal objeto, creo, sino como expresión).
Mi novela está siendo un éxito de público; crítica casi no hay, pero tambien le resultó favorable en grado sumo. Recibí una carta sensacional de Rodrigues Lapa y estas son unas palabras de Alonso Montero: “Xente ao lonxe é xa un dos poucos grandes feitos literarios no noso idioma, tanto no XIX como no XX; pasma o seu esforzo, i é unha festa casi inesperada na nosa fala e na nosa tradición asistir ós seus logros...” Me dio trabajo y disgustos, pero en fin...
Estuve en la Expo del Libro en La Coruña. Fui al Castro a abrazar a nuestra Mimina; estaba en Rianxo, pero vuelvo mañana, sábado 12, para seguir firmando ejemplares. Lo de los del Castro está al borde [de] la catástrofe. Yo creo que nuestro Isaac está gravemente alterado. Los chicos, José y Rosendo, pese a su prudencia, están alarmados. El padre acaba de prohibirles mediante un úkase1 de los que les escribe, casi semana a semana, la entrada en la fábrica, y de conminarles a que se marchen de casa, ya emplazados ahora para hacerlo. Del mismo modo, prohibió a su socio, Rey, aparecer por allí. Yo me temo no sé qué disparates y aunque no quiero alarmarte, juzgo desleal el no informarte. Creo que Rafael habrá hecho lo mismo. Desde luego, aunque todos estamos al lado de Mimina y de los chicos –tan buenos rapaces y tan sorprendentes artistas, e incluso tan decentes en su conducta política– nadie puede menos que sufrir por esta verdadera peste que se ha metido en el alma de nuestro amigo y que amenaza acabar con su equilibrio mental.
Me han dicho que Maruja está algo preocupada con la salud. Despues de los taitantos años, –como dicen los criollos– todos tenemos goteras. Esperemos que lo de Maruja sea la gotera mayor del mimo, que tanto nos acomete a los viejos que no nos vemos llenos: doy fe. Conste que no le llamo vieja, pero si pre-vieja: no hay más remedio.

Ojalá vengáis pronto. Recuerdos de todos y un gran abrazo de vuestro

Eduardo

Abraza a Ricardo Palmas; dile que ya le contesté. Yo estoy en la siguiente dirección todo el mes de agosto y la primera semana de setiembre: GRAN HOTEL. Policarpo Sanz 1. VIGO. Estoy trabajando en la Penzol para mi Antología de prosistas gallegos, del XIII al XX.

[Manuscrito:] Contesta definitivamente sobre los dibujos de “nuestro” libro.

O termo correcto sería ukaz, termo ruso que no dereito romano se interpreta como decreto ou edicto.

1972-08-15
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1972
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1972 en 15/08/1972


El Castro (Sada), 15-VIII-1972

Querido Luis:

Hace cuatro días que estoy en el Castro. Vine a firmar ejemplares en la Feria del Libro y resultó que no era posible hallar alojamiento en La Coruña. Xente ao lonxe se convirtió en “best seller” del total de la Feria–unos sesenta stands– y de todos los libros de autor presentes incluyendo a Cunqueiro –en castellano– a Cela y a Moure Mariño. En realidad, un triunfo para la lengua gallega. Por otra parte –que es la misma– la caseta de Librouro, exclusiva de obras en gallego fue la más concurrida, con un promedio diario de 30.000 pesetas en libro de poco precio. En fin, una gran experiencia.
Ayer estuvo aquí Isaac, muy contento con la inauguración de la pileta; varios miles de personas. Respecto al asunto familiar, todo sigue con la misma tensión. Tuve una larga conversacione a solas, y me dijo que lo mejor que podíamos aconsejar a los chicos es que se marcharan esta misma semana “antes de que los echase él”.
Mireia Baltar fue a Sargadelos a intervenir y volvió muy nerviosa con la misma “solución”. Es una pena, y más en estos momentos en que las empresas, sobre todo Sargadelos, son un suceso nacional.
Vi la modificación de las ilustraciones de Farsas y me causaron una de las más grandes alegrías de los últimos tiempos. Te doy las gracias más conmovidas, Luis; va a quedar un libro memorable.
Ahora me vienen ánimos para trabajar en O conde Barcelos e o xoglar que desde hace dos o tres años vengo rumiando: un gran espectáculo ballet-pantomima, por lo mismo, con una versión reducida para representación popular, o sea, de plaza o escenario italiano. Te mando ese recorte para Díaz P….¿?

Cariños para los dos

Eduardo

Mañana voy a ver a Rafael y a conocer Rianxo y pasado regreso a Vigo hasta fin de mes.

E.

1972-08-21
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 21/08/1972

Buenos Aires, 21 de Agosto de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tus dos notas, la del I/VIII y la del VI/VIII, (…).
Estoy trabajando bastante. Inauguro el día 3 una exposición de óleos en Bonino. Están en marcha un álbum de grabados y terminé estos días otros 18 grabados para ilustrar el Martín Fierro en una edición limitada. Esto es todo. A comienzos de año rechacé dos muestras en el exterior de grabados y óleos y sólo participo en exposiciones de solidaridad. Las que ya puedes imaginarte. Creo que el Ing. Díaz, de quien lamento no te viese, debe llegar esta semana. Por tu nota que se refiere a él me entero que has hecho una casa para ti pues no me habías escrito nada sobre esto. Enhorabuena. Supongo que estará muy bien, sospecho que encerrará un gran estudio y que estará situada en el monte de rocas que rodean la fábrica.
Bueno, te ruego me contestes a mi carta ya lejana del 27/VII. Mientras tanto recibe un fuerte abrazo de Maruja y mío.

Seoane

1972-08-21
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 21/08/1972


21.8.72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Dos líneas para acompañarte eso de la Calificación de Conjunto Histórico Artístico para el recinto del viejo Sargadelos. Pasado mañana Álvaro vendrá por aquí con el subdirector de Bellas Artes que es la persona por la que consiguió esto. Ayer hemos comido Mimina y yo con él en Vivero. Las cosas entre Mimina y yo están en vías de arreglarse siempre a base de que los chicos han de salir de casa. Ya los he perdido para mí, por lo menos vamos a ver si son capaces de valerse para ellos mismos. Por fin han aparecido algunos amigos conscientes que no se han dedicado a poner en duda la autoridad que me corresponde sobre mis hijos. Cuando los amigos no procuran reforzar la autoridad del padre con los hijos lo que están haciendo es crear discordia entre los hijos y el padre.
Perdóname que no haya contestado punto por punto tus cartas. Pero te he tenido informado de todas las cosas que han pasado por aquí. Castro Arines llega al Castro el 24. Vendrá a Sargadelos. No hubo forma de conseguir que viniese ningún catalán a dar una conferencia; ni siquiera han contestado por lo menos hasta ahora. Aún pueden hacerlo... Se llevan vendidos 8 grabados de Clavé. No hubo ni una sola crítica en la prensa sobre la exposición.
Tengo serias dificultades con los socios capitalistas, Rey, Nogueira y Varela. Cometieron torpezas verdaderamente estúpidas. Pretendieron marginarme (luego de que les falló una sonda nada velada para ver si me podían incapacitar) y enviaron a un tercero a hacer una investigación en los libros. Pretensión estúpida porque es ilegal, pero que es lo suficientemente provocadora como para que yo siga prestando mi colaboración en el Castro. Ahora esto ya no tiene más arreglo para ellos que firmar un acuerdo de estabilización para el Capital del Castro previniendo que algún día pueda contagiar a Sargadelos. Si no aceptan, dejaremos como mal menor que se diluya el Castro y acabar con la participación del Castro en Sargadelos, porque es de aquí de donde nacen todos los egoísmos y hasta mi discordia familiar.- Justifica mi silencio a un par de cartas que tengo sin contestar. Pero lo haré ampliándote noticias.

Abrazos muy tensos a entramos, vuestro

Isaac

1972-08-21
Carta de Seoane a García Sabell. 1972
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1972 en 21/08/1972

Buenos Aires, 21 de Agosto de 1972

Sr.
D. Domingo García Sabell
A Cruña

Querido Domingo:

Recibín a tua carta de fai un mes penso, que agradecín moito coa lista das monografías e álbumes que tes de min. Fáltache algunhas coisas fundamentales, creo, que as remito por correo aparte, ademais de algús libros ilustrados que supoñía tiñas tí. Enviareiche o que poida e non esté agotado. Agora mesmo rematei as ilustraciós de Martín Fierro, pra unha edición de bibliófilos que sairá a fines de outubro. Estou ilusionado co que fagas encol do meu traballo. Nós voltaremos en febreiro, cecáis, ou unha ou duas semáns mais tarde.
De Isaac recibín nos derradeiros tempos a fotocopia dunha carta a Mimina e outra dunha de Xosé a él. Lamentamos moito todo esto. Fainos sofrir. Na que él lle envía a Mimina involúcrame a mín facéndome transmitir ó fillo Camilo que vive na Plata non sei que opinión túa sobor o seu estado de saúde. Escuso decir que todo esto é pura fantasía. Agardei ver a Camilo pra contestar a súa carta e parece ser que xente da fábrica de Magdalena foi a que lle trasmitíu noticias que non viñan de Mimina, senón cuáseque con seguridade dos veciños do Castro. Todo esto é tráxico e a nós, como a todolos amigos, dóenos moito. Con Camilo non comentamos nada das relaciós dos pais e con ninguén polo tanto, como podes imaxinarte.
Eu estou en plena temporada de traballo. O dia 30 inauguro unha nova eisposición de óleos e teño en prensa unha carpeta de grabados con tema do noso tempo. Supoño que terías un novo éisito no coloquio de París e logo no de Santiago. Si os pubrican e están o meu alcance ó leélos pregaríache un exemprar de cada un.
Recibide Elena e ti unha grande aperta de Maruja e miña:

1972-08-28
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1972 en 28/08/1972


Montevideo, 28/VIII/72

Benquerido Luis:

Polo portadore (amigo uruguaio, de confianza) adxunto unha carta do Patronato, ademais de retratos , vencellados á súa lembrada visita derradeira.

Unha aperta fondísima, con saúdos garimosos pra Maruxa.

Pereira

1972-08-28
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 28/08/1972

[Ollo con esta carta. Nela aparecen varias notas manuscritas, superpostas ao texto mecanografado, do tipo “Non vai esta” (p. 1), “Non vai” (p. 3), “Non vai esta. Fíxena de noite” (p. 4). Polo mesmo motivo, hai lagoas grandes de texto. Polo que di Seoane en cartes posteriores, recibiu unha carta de Díaz Pardo con esta data. Pode tratarse de supresións feitas polo propio Díaz Pardo]
28 de agosto de 1972

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Ayer me encontré aquí con tu carta del 21 cte. que se cruzó con la mía de la misma fecha, que te confirmo. Al menos de alguna for[FALTA TEXTO]. Lamenté mucho no ver al Ing[eniero] Díaz, también a Lipa Burd que también anduvo por aquí y por el Castro. ---- Excuso decirte cuánto celebro que trabajes y doy por descontado el éxito de todo lo que hagas y por supuesto de esa última muestra que inauguras el 30 en Bonino. ---- En efecto desde hace tres meses vivo en una casita muy chiquita que hice en el monte. Tenía la idea que te había hablado de ella en más de una carta. Es una cosa modestísima y no tiene ningún gran estudio. Te enviaré una fotografía y, además, alguno de los amigos que vinieron por acá le hicieron fotos y películas. Se trata del primer pequeño eslabón de lo que va a ser Seminario de Estudios Cerámicos. ---- Por las notas de la conferencia de Castro Arines te ente[ra]rás algo de como han andado las cosas. Aquí en Sargadelos quiso él dar una lección a los alumnos de la Escuela. Les leyó una sobre los nuevos materiales que es el tema que lleva este año a la Universidad Intern[acional] de Santander. Resultó muy bien. Castro Arines quedó entusiasmado con todo. Cree que lo de la Escuela de Cerámica puede ser lo más importante que se hace hoy en el mundo en el terreno de la investigación y de la enseñanza. Él quiere colaborar en esto. ---- Creo que se marchó muy contento. ---- Para la clausura de la de Clavé creo que contaremos con una conferencia de Ricard Salvat. Estoy esperando la confirmación. Los otros ni contestaron. Salvat es profesor de estética en la Universidad y dado su talento creo que está capacitado para tratar este tema.
Mi problema familiar está en vías de resolverse, al menos de revelarse en parte los límites de los campos de cada uno. El día de la conferencia de Arines, al fin, Rosendo y José abandonaron la casa del Castro. Desde entonces Mimina está conmigo. A producir esta situación contribuyeron algunos amigos, entre ellos Álvaro Gil, y le tocó la decisión más importante a Castro Arines y a su esposa en cuanto a convencer a Mimina. La descomposición de la conducta de los chicos, hecha evidencia, contribuyó, jugó, también una buena parte. Esta descomposición se manifestó, por ejemplo, en que Rosendo ni siquiera asistió a clase lo que se comprobó por una carta que me envió Fdez Alba y que llegó en esos momentos. Ahora nos proponemos cerrar la casa del Castro, yo quiero que con carácter definitivo, ella no. A partir de este momento los chicos estos tendrán que empezar a acostumbrarse a vivir en la realidad. Lo malo es que por lo de ahora aunque los mates no la ven. Figúrate cual será nuestro drama que tengamos que llegar a la conclusión de que es un mal menor echar a los hijos fuera de casa. No quiero pensar en las causas que han podido conducir a esta situación. Habría que analizar todo un proceso de brujería. Los dictados de la conciencia de cada cual no me justifican nada. ---- Te mando fotografías de la Pía. En una de ellas veréis a Mimina, y al fondo de otra mi casa en el monte. En la vista general de la pila verás el dibujo de los pulpos y verás que por refracción estos llegan a ocupar toda la superficie del agua sin que sea necesario, a mi manera de verlo ahora prácticamente, que se haga nada lateralmente. De todos modos tú verás esto cuando vengas y decidirás ya que a esto no le tocaremos hasta el año que viene. ---- Continuando cosas actuales, el conflicto con los socios capitalistas está pendiente de la decisión de Rey para arreglarse. Nogueira parece que entró en razón y prometió aceptar el convenio de estabilización. Digo parece porque por ahora es una promesa y yo ya no me fío más que del testimonio notarial. Rey se enganchó en el tren de sus equivocaciones y le costará trabajo salir de él. Yo puedo esperar. Tengo margen, creo, para tener paciencia. Si veo que se agota ese margen preferiré dejar morir el Castro antes de saber que se convierte en un peligro para el futuro de Sargadelos.
---
Contesto, al fin ahora, tus tres cartas de 11, 22 y 27 de julio. Me fue materialmente imposible hacerlo en los momentos de recibirlas. Pero mantuve, eso sí, la correspondencia contigo a base de recortes, fotocopias, etc. Recibí con ellas los dibujos para el color de las cosas de Blanco Amor. Yo me había limitado a transmitirte una petición de él que, naturalmente, no me arrancó ningún pronunciamiento. ---- También llegaron, efectivamente tarde, los figurines, hermosos, para el grupo de baile. Estos trajes tuyos se harán más adelante y cuando estés tú. Lo cierto es que yo les tenía preparados unos trajes muy parecidos en cierto orden: blusas y minifaldas. Las de las mujeres con un nudo delante como las peixeiras y los hombres con la camisa de fuera y el pantalón remangado, y para algunos bailes descalzos. Los colores para las muchachas falda violeta y blusa rosa-teja; para los hombres pantalón azul y camisa azul claro. La blusa de las muchachas, con una marca de Sargadelos (no del L[aboratorio de] F[ormas]) serigrafiada directamente en cada pecho, y los hombres una misma marca al lado izquierdo y otro en el lado opuesto en la espalda. Como contraste de esto tenía pensado formar un grupo de hombres, cuatro o cinco, gaiteiros etc. que constituyeran una masa barroco-pétrea roja y negra. Ya veremos. La actuación del grupo resultó una cosa limpia, muy geométrica y de buen gusto y tuvieron mucho éxito tanto en las actuaciones que tuvieron aquí en Sargadelos como en la del Castro. ---- Amparo Alvajar, ya esta[ILEXIBLE] en comunicación con ella. Va un programa de la obra de Salvat completo. La cubierta que va suelta la hicimos luego por nuestra cuenta en vista de los que había hecho con mi proyecto el Ministerio, que es lo que arma el programa. Pero ahí se quedó todo sin poder utilizarlo a la vista de la destitución de Salvat. Va también una copia del texto mío que prohibieron para el catálogo. El texto tuyo, que también prohibieron, había sido seleccionado por Ramón Piñeiro del texto de la Univ[ersidad] de La Plata. Creo que ya te dijera todo esto.
Segundo Cuaderno L[aboratorio de] F[ormas], completamente de acuerdo con tu propuesta. Espero en consecuencia tu diagramación, tu trabajo y todas las sugestiones que creas conveniente. ¿Cambiarías la tapa para este segundo? Acaso no estaría de más. Tú verás. La transcripción de lo del Seminario está casi terminada. Se enviaron los textos a la corrección de cada uno, y si te parece se pueden pedir algunos trabajos monográficos sobre el tema. Ilustraciones, etc. Algunas podemos utilizar, digo yo, del catálogo del libro, pero es mejor que las propongas tú. El trabajo del Seminario se ilustraría con [FALTA TEXTO].
Bueno, de tus cartas también tomo tu preocupación porque alguien trata de corregir tus originales y modificar tus planteamientos, observaciones que son, naturalmente, muy agradables de leer. ---- Quedan pues contestadas tus cartas.
---
Como en mi última te anunciaba estuvieron por aquí el Subdirector Gral. de Bellas Artes, el Comisario Adjunto del Plan de Desarrollo y Gobernador Civil acompañados de Álvaro Gil. Habíamos almorzado en casa de Álvaro y por la tarde vinimos aquí. El Gobernador Civil a regañadientes va aceptando las cosas y parece que renuncia a sus propósitos. El Comisario quedó con la boca abierta de esta organización y el de Bellas Artes está dispuesto a que el Ministerio proteja todo lo que nosotros programemos especialmente en la docencia y en la conservación. Quería que aceptásemos ya ayuda para la escuela que funciona ahora. Espera que nosotros les hagamos el proyecto para ordenar el Decreto de calificación de Sargadelos.
Y nada más por hoy. Te mandaré otras diapositivas mejores sobre lo del libro. Irán enseguida. ¿Cómo anda Maruja? ¿Cuándo venís? Todo el mundo pregunta por vosotros y pregunta esto.

Abrazos muy fuertes a entramos.

[Díaz Pardo]

1972-08-31
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1972
Vigo
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1972 en 31/08/1972

Vigo, 31 de agosto de 1972

Señor D. Luis Seoane.
Buenos Aires

Querido Luis:

Muchas gracias por tu opinión reiterada sobre mi novela. Aquí los elogios son tan abundantes y unánimes que ya empiezan a asustarme un poco. El de Alonso Montero, que hace unos años no me consideró digno de figurar entre los escritores gallegos de Buenos Aires, me parece, incluso, expiatoriamente, exagerado.
También es buena noticia tu segundo Martín Fierro. El de aquí, de Madrid, me había entusiasmado y alguna vez te pregunté por él, lamentando que no haya salido. Por mi parte, trabajo mucho, más de lo que es frecuente a mis años y con lo que me ocurrió con la salud, pero me siento muy bien. La verdad es que aquí tuve que empezarlo todo de nuevo. La defección de Valentín, que tanto me animó a venir, también me afectó mucho; pero afin de cuentas, todo ello me sirvió de estímulo.
Estoy con la traducción de las Farsas; ya hice tres, faltan otras tres. Realmente, como en el caso de A Esmorga, me cuesta más esto que escribirlas. Veo que el teatro me sale mejor; pese a su gran dependencia de los giros del castellano, queda a veces hasta mejor en gallego. Sobre esto quiero tu opinión. No sé qué relación tienes con Ediciones del Castro, pero como ya le dije a Isaac (acabo de estar con Alvaro y me dice que las cosas van mejor, que los dejó juntos en Sargadelos) debiera consultar contigo esto de la edición. Yo creo que una edición bilingüe va a salir muy cara y a hacer pesada la venta. Además no demuestra nada y quedará un poco raro no habiendo sido el gallego el idioma del original. Quizá sea justificable en el aspecto didáctico: en fin, no sé. Respecto al castellano –que es la carrera de este libro– la presente edición sería la tercera. La novedad estaría en la versión gallega, tantas veces y por tanta gente aconsejada. Con un poco más de inversión –ya que el plomo y los clises serían los mismos de la bilingüe– se haría una primera edición en gallego que es lo que hoy lee la gente preferentemente. De Xente ao lonxe, va vendida mitad de la primera edición, y no ha circulado practicamente hasta mediados de julio. A Esmorga y Os Biosbardos se están agotando y en la última Feria Nacional del Libro en La Coruña fueron “best seller” individuales incluyendo a los autores españoles... Y todo ello a pesar de la falta de método en la distribución de Galaxia, que sigue creyendo lo del paño en el arca...
Cualquiera que sea vuestra resolución, yo estoy felicísimo y muy agradecido de que ese libro –prácticamente inédito como circulación comercial tanto aquí como en América (el parvo de Finisterre nunca lo echó a andar, no sé por que) – aparezca aquí. Resumiendo: lo que dejo dicho no es más que una sugerencia y un pedido personal de opinión que te hago, ya que tu entiendes bastante más de la edición de libros que Isaac y yo juntos. Ojalá Isaac te lo haya también consultado como yo le sugerí, para que, lo que le dejo dicho, no semeje una interferencia poco elegante.
De todos modos, si no tienes en Ediciones del Castro la intervención que yo supongo, da este asunto por no tratado o haz tuya mi sugerencia si te parece viable o, aún más, comercialmente más útil, como yo creo.
Mi ida, cada vez más deseada, a Buenos Aires, depende del viaje, de “un” viaje propuesto por Alvaro Gil, que a su vez depende de sus abraiantes actividades. Hace bastantes meses me lo propuso espontáneamente para fin de año. El otro día le pregunté por ello y me contestó bastante airado: “¡Vai ti, si tés presa!”, lo que me incapacita para volver a preguntarle nada. Puedes leerle esto a nuestro querido Pepe Núñez Búa para que vea que no es mia la culpa. Dile tambien que le escribiré muy pronto.
Perdona esta lata, pero puedes creerme que también yo le estoy robando tiempo a mi trabajo.

Os abraza juntos, a Maruja y a ti, vuestro viejo amigo

Eduardo

Me quedaré aquí hasta el día 15 de septiembre, que iré a Orense.
Gran Hotel. Policarpo Sanz. VIGO.

1972-09-07
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 07/09/1972

[Folio cortado na marxe superior, non se ve data. Orixinal arquivado con data 07/09/1072]

[Esta carta inclúe unha nota manuscrita, superposta ao texto mecanografado, que di “Non. Fíxena de noite”. Por cartas posteriores, confírmase que foi enviada carta nesta data. É o mesmo caso da carta de 28/08/1972]

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Sin ninguna tuya a que hacer referencia, te confirmo la mía del 28 de agosto último. Llegamos ayer a Sargadelos luego de dejar a Salvat camino de su tierra. Desde el Castro te pusimos una postal. Estuvo aquí en Sargadelos y dio una conferencia en el seno de la Escuela Libre sobre teoría de arte, que resultó muy bien. Creo que marchó encantado y, como Castro Arines, cree que esto tiene las bases para crearse aquí la institución más importante de Europa.
La polémica con Rey y Nogueira va en aumento. Nogueira se está volviendo atrás y atándose al carro de las equivocaciones de Rey. No sé lo que puede pasar pero no sería difícil que hubiese que abandonar al Castro. Yo no estoy dispuesto a que Sargadelos se vea comprometido cualquier día debido a la parte del Castro. Por si acaso estoy formando una nueva Sociedad en el Castro asociando a los que han quedado fuera de Cerámicas del Castro, y que son buenos colaboradores, Losada, Salvador, Pili, etc. Esta Sociedade comprometió ya la compra del solar frente al Museo y otro contiguo que cierra por el Loureiro contra la fábrica. Tendremos que hacer algo en ellos previendo que en lo que se haga puedan recogerse los trozos que, en el evento, queden de Cerámicas del Castro. Es lamentable tener que pensar en esta posibilidad. Pero he visto producirse aquí en mi entorno situaciones que solo sospechando en la existencia de las brujas pueden entenderse. A pocas personas más que a García Sabell las he podido ver libres de la tent[FALTA TEXTO]. Lo peor es que aún estamos viviendo las consecuencias y no sabemos como va a terminar.

Nada más por hoy. Abrazos muy fuertes para los dos.

[Díaz Pardo]

[Anotación manuscrita na marxe esquerda: ILEXIBLE]

1972-09-09
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1972
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 09/09/1972

[Carta manuscrita co membrete:] CERÁMICAS DEL CASTRO, LTDA. / OSEDO – LA CORUÑA / TELÉFONOS 23 Y 163 DE SADA

PARTICULAR

9/9/72

Queridos Maruja y Luis:

Confirmo una carta que les escribí hace aproximadamente dos meses.
El motivo de escribirles es que hace una semana, su sobrina Luisa Fernández se puso en contacto con nosotros, pues parece ser que el Banco Pastor quiere comprarle unos cuadros y nos pusimos de acuerdo y se los fui a enseñar –es el aparejador del Banco que vino acompañado del marido de su sobrina– y dejó separados cinco. Los cuadros son: Figuras esperando, Grandes pájaros, Emigrante, La Orden y Homenaje a un min[i]ador. Quieren saber los precios de éstos y de los más grandes, lo más rápidamente posible.
El asunto familiar que nos tienen a todos tan preocupados, parece ser que va por buen camino. Mimina está en Sargadelos con Isaac desde la conferencia de Castro Arines y los hijos están en Coruña en casa de Mariluz. Mañana vienen de Sargadelos, para ponerse en contacto con García Sabell para mirarse, pues ya sabrán que Mimina pensaba este mes operarse del riñón y había quedado así con Baltar.

Sin más por hoy y esperando sus noticias, reciban como siempre un abrazo muy tenso de María Elena y mío.

José Luis

1972-09-09
Carta de Galli a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Galli a Seoane. 1972 en 09/09/1972


Buenos Aires, 9 de setiembre de 1972

Estimado señor Seoane:

De acuerdo con lo prometido, le hago llegar una fotocopia del comentario sobre su exposición de grabados en el Museo de Arte Moderno, publicado en La Prensa el 21 de abril de 1971.

Muy cordialmente

Aldo Galli

1972-09-11
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 11/09/1972

Buenos Aires, 11 de Septiembre de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí hace unos días tu carta del 28/VIII acompañada de las foto grafías de la pileta y de tu nueva casa y la fotocopia de un artículo de Castro Arines. También recibí la fotocopia del artículo que te censuraron en Barcelona, el programa de Barcelona de la obra de teatro de Valle Inclán y la colección de diapositivas de la exposición del libro que da idea perfecta de lo magnífica que debió haber sido. Me falta por recibir, supongo que ya habrás enviado, el catálogo y afiche para la exposición de Clavé que dejé hechos antes de venirme.
(…)
Tu casa, de cuya construcción no me habías enviado noticia alguna, a pesar de lo que creas, y no tenías además si no querías por qué mandármelas, parece ser que es estupenda según me dijo el Ingeniero Díaz, que acaba de llegar y que viene entusiasmado de todo lo que vio, de la fábrica, de la pileta y de tu casa. Creo que tienes razón en desistir de decorar las partes laterales de la pileta o la lateral que tú decías. Para cuando vayamos te llevaré algunos proyectos referidos a ese terreno de la pileta. Digo cuando vayamos. Tú preguntas cuando vamos. Esperamos hacerlo seguramente en febrero, antes no podemos salir de Buenos Aires, pero faltan pocos meses y en febrero estoy invitado a exponer y quieren que vaya a Puerto Rico y entonces Maruja y a mí se nos ocurrió un plan que me gustaría se realizase y que consiste el pasar juntos, vosotros dos y nosotros, quince o veinte días en Méjico, un país espléndido por muchos motivos y del que estoy seguro que gozarás por todas sus creaciones del pasado y aún actuales. Vosotros irías de Madrid y nosotros lo haríamos desde Puerto Rico. Regresaríamos juntos. Creo que sería un viaje provechoso y nosotros estaríamos contentísimos de hacerlo con vosotros. Además te prometo que tendríamos largas discusiones sobre las cuestiones más diversas. La exposición mía va muy bien. Estoy vendiendo bastante y tiene mucho éxito de público y crítica. Dentro de unos días sale mi carpeta de grabados, Intentando matar ideas muy pocos ejemplares, 40, y el mes que viene o el otro saldrá un pequeño libro de poemas, A maior abondamento y estoy trabajando en una antología de las 900 crónicas que hice para la audición Galicia emigrante y de las que creo hay bastantes que realmente interesan por tratarse de gentes y sucesos desconocidos en esa, aparte las que se refieren a arte o literatura. Quiero, sobre todo, dar idea de la diversidad de cuestiones que fui tratando en tantos años como duró esa audición. Para ahí tengo otros proyectos de los que ya hablaré contigo. Lástima que tenga la vida dividida entre Buenos Aires y Galicia. Creo que será siempre así, por desgracia para nosotros, pero así es el destino de los emigrantes. Lo fue de mis padres. Me alegro también mucho de que se resuelvan los problemas con Nogueira y Rey. No me enteré en qué consistía la oposición o la posición de ellos. Supongo que lo más importante y también lo que más conviene es que crezcan Sargadelos y El Castro. Ninguna fábrica de Galicia ni en España, creo, llegó a tener en tan poco tiempo el prestigio, por ejemplo, de Sargadelos, su trascendencia cultural y el favor del público. Todo esto justifica holgadamente su conducción.
En cuanto al Cuaderno de L[aboratorio de] F[ormas]: te enviaré una nueva tapa, y, con una próxima, a partir de esta semana que termino la exposición y creo que también el cuidado de la edición del Martín Fierro, para el que hice veinte grabados, te mandaré el plan completo del cuaderno.
Siento hubiesen llegado tarde mis figurines a pesar de que te los envié casi a vuelta de correo de acuerdo con tu pedido de ellos. Me complace que te hubiesen gustado. Cuando vaya a esa ya hablaremos sobre esto. Maruja se encuentra mucho mejor, gracias por vuestra preocupación, creo que ahora para estar del todo bien es cosa de un poco de tiempo.
Buenos Aires está culturalmente espléndido. Lástima que no tenemos tiempo para seguir todo cuanto se ofrece. Se están haciendo muchas obras importantes en distintos terrenos sin que en esto tenga nada que ver el Estado. Bueno, estudiar lo de Méjico. Nos gustaría mucho que nos reuniésemos allí. No te justifiques con el trabajo. De aquí a febrero puedes hacer lo posible para tener quince o veinte días de libertad. Una visita a ese país puede ser de gran utilidad, excuso decirte, para diversas cuestiones. (…)

Muchos abrazos muy fuertes de Maruja y míos para los dos.

Seoane

1972-09-11
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1972
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1972 en 11/09/1972

Buenos Aires, 11 de setiembre de 1972
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Mi querido amigo:
Te debo carta desde hace bastante tiempo, por lo menos desde que me hice el propósito de escribirte inmediatamente, para agradecerte la nota en Grial sobre mi álbum editado poco antes de salir de ahí. Tenía además que haberte felicitado por tu intervención, que con la de Piñeiro fué decisiva para el éxito de la exposición del libro gallego en Barcelona. Creo que si no te escribí antes es por pereza de ponerme a escribir cuando dejo de trabajar en otras cuestiones. Estoy exponiendo nuevamente con bastante éxito en Bonino. Tú has conocido la otra galería, la de la Calle Maipú. Ahora, desde hace tres o cuatro años está muy cerca, en la calle que aún se llama Charcas. Estoy contento, he trabajado bastante desde nuestro regreso. Saldrá, dentro de unos diez días una nueva carpeta de grabados Intentando golpear ideas y para el mes que viene un pequeño libro de poemas, A maior abondamento, en el que creo respondo, en cuanto a los emigrantes, a las “enaneces” que colectivamente se les atribuye, señalando, claro, las excepciones a la grandeza general de ellos. Quizás en febrero regresemos, tengo algunos proyectos nuevos que pueden ser útiles. Veremos si puedo realizarlos. Trato de madurarlos. Desde luego algunos referidos al Laboratorio de Formas.
Bueno, un gran abrazo para Evelina y para tí de Maruja y mío:
Seoane

1972-09-15
Carta de González López a Seoane. 1972
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de González López a Seoane. 1972 en 15/09/1972


Nova Iorque, 15 setembro 1972

Sr. D. Luis Seoane
Bos Aires (Arxentina)

Querido Luis:

Ó chegar eiquí me atopei que non tiña o teu enderezo. Mandeillo a pedir a Bos Aires, máis dalí aínda non mo mandaron. Por iso, fágoo hoxe por medio dunha carta a Prada.
Queríache dar as gracias polas atenciós que ti e a túa dona tivéchedes connosco e os ratos agradables que pasamos xuntos na túa casa i en Montevideo.
Hoxe recibín de España, mandado por Piñeiro, un recorte da Voz de Galicia co dibuxo que me fixeche e ca nota, agarimosa, biográfica que puxeches ó pé do dibuxo e que che agradezo.
Onte estiven na casa de Paco Ayala e vin un excelente retrato que lle fixeche á súa dona, que é unha gran admiradora túa e do teu traballo, así como tamén Ayala.
Granell está convalecente dunha hernia interior que lle operaron.
Espero que si vides por aquí, podamos vernos e a mudarnos .

Con saúdos de María e meus prós dous, cunha forte aperta.

Emilio

1972-09-18
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1972 en 18/09/1972


Buenos Aires 18 de septiembre de 1972

Sr. D.
José Luis Vázquez Freire
El Castro

Querido José Luis:

Recibí la carta que me envió hace aproximadamente dos meses y ésta de ahora del 9/IX. Fui dejando pasar el tiempo con la esperanza de contestarla siempre al día siguiente, pero la cantidad de trabajo que tuve desde entonces me dejaban sin ganas de escribir, además contribuía a ello las cuestiones que todos conocemos, a las que, me parecía, no tenía más remedio que referirme y que parecen, afortunadamente, solucionadas ahora. Perdónenos a Maruja y a mí por esta falta. Acabo de clausurar, con mucho éxito, una exposición en Buenos Aires y ahora me encuentro mucho más tranquilo y descansado aún cuando deba realizar algunos encargos antes de fin de año.
Los cuadros por los cuales se interesa el apoderado del Banco Pastor han tenido en Madrid, en la exposición de la Galería Durán, en 1970, los siguientes precios: Grandes Pájaros, Emigrante, La Orden, 75.000 pesetas cada uno; el Homenaje a un miniador, de 100 x 81 cms. su precio es de 85.000 pesetas e igual precio tendría Figuras esperando si es de igual tamaño, no lo recuerdo; y los más grandes el precio es de 150.000 pesetas. Son, repito, los precios de 1970 que sostengo hasta mi regreso. Usted puede rebajar hasta un 10% del importe de la compra. Ustedes verán. Le agradecemos toda esta nueva molestia. Estamos deseando volver. Iremos quizás algo más pronto de lo que pensábamos. Reciba un gran abrazo usted y María Elena de Maruja y mío:

[Seoane]

1972-09-20
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 20/09/1972

20 de septiembre de 1972

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una mía del 7 cte. que se cruzó con la tuya del 11 idem que me llega ahora. También recibí el catálogo de tu exposición y ya puedes suponerte cuanto celebro el éxito que estás teniendo. Mimina te envió una nota que salió en La Voz con motivo de esa exposición. ---- Tomo buena nota de cuanto me dices en tu carta, de lo que estás publicando y de tus proyectos. Lo del viaje a Méjico es una posibilidad. Veremos más adelante. No es el trabajo lo que me impediría aceptar el ofrecimiento son los muchos problemas que me cercan, de difícil solución, los que me podrían impedir aceptarlo, porque un viaje así podría pasar de ser una maravilla en condiciones normales a ser un infierno en las anormales que vivo, porque los problemas míos viajan también conmigo, y son mayores cuanto más alejados estoy de ellos. ---- A Mimina la operarán el 25 y yo tendré que estar al [FALTA TEXTO. Nota manuscrita superposta “Non vai”] a la lista de las gentes que le despiertan odio. ---- Comprende lo dif[íc]il que me es pensar ahora en ese viaje a Méjico. ----
Te mando un anteproyecto de Institución Práctico-Pedagógica. Me gustaría conocer tu criterio sobre ella. Quiero además que me digas si es de tu conformidad que el Laboratorio de Formas figure, el primero, en la asistencia a este centro. El edificio se está haciendo. No sé si no es una locura que yo esté embarcándome en todo esto con los terribles problemas internos que me cercan, pero si los superase sería aquí donde concretaría mi tarea principalmente.

Nada más por hoy un abrazo muy fuerte a ti y a Maruja

[Díaz Pardo]

1972-09-28
Carta de Azcoaga a Seoane. 1972
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1972 en 28/09/1972

28-IX-72

Querido Luis:

A la vuelta de las vacaciones –quincena en la Olmeda, quincena en Santander– me encuentro con el catálogo de tu nueva experiencia en Bonino. Aunque te llegan estas líneas cuando la muestra haya acabado, ¡enhorabuena y que todo haya ido de lo más bien! Comenzamos temporada y aunque el 72 fue rico en trabajo, empiezo la tarea atolondrado y sin saber por dónde ir. ¡Habrá que reencontrarse! Las circunstancias no pueden ser menos propicias. Pero...
Espero a Frontini pronto. La familia continúa en su natural estado de crecimiento. María, muy bien, aunque tendrá alguna vez que arreglar lo de su segunda pierna. Con Castro Arines, en la Magdalena, hemos hablado mucho de ti. El cable y las corresponsales nos tienen al día de vuestra realidad política. De la nuestra, sempiternamente subterránea, no nos dicen nada.
¿Qué es de Varela y Cuadrado? ¿Qué de tu mujer? Nosotros, viendo cómo llegamos a viejos, en nuestra recién adquirida casa de la Olmeda. ¡Se la compramos a Vela Zanetti! En la que dejamos arrendada, viven los chicos.

Sin nada más de particular, enhorabuena otra vez y lo que queráis de vuestro

Enrique Azcoaga

1972-09-29
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 29/09/1972

Buenos Aires, 29 de Septiembre de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Suponemos operada a Mimina, que todo haya ido bien, y por lo menos tú de vuelta en Sargadelos. Nosotros haciendo la vida de Buenos Aires post-exposición, sacando o tratando de sacar adelante el mucho trabajo acumulado. Contesto un poco rápidamente tu carta del 20/IX/72. Me parece muy bien el anteproyecto de actividades prácticas y pedagógicas para Sargadelos. De acuerdo a lo que hemos conversado muchas veces creo que faltarían algunos temas muy importantes y en relación con la vida en Galicia que, en definitiva, es a quien se dedica todo esfuerzo y que aún no pudiendo comprenderlos en los apartados del anteproyecto deben ser tenidos en cuenta y están en relación con la cultura de un país. Por ejemplo un cursillo anual sobre alimentación y la parte de agricultura que le corresponde. La gente debe conocer el valor de lo que “su” tierra produce. En Galicia las gentes campesinas no solamente no comen alimentos que son corrientes en la ciudad, como remolacha, zanahorias, calabacines, tomates, etc., sino que desconocen el valor nutritivo del hinojo, del cardo, de la acelga, de la espinaca, del apio, etc., de las algas entre los productos del mar, que son en cambio casi fundamento de la alimentación del mediterráneo y de Oriente. Están perdiendo noción del valor alimenticio de la fruta. En el siglo XV tuvieron que ir campesinos belgas a enseñar agricultura a Galicia y la conquista de América le proveyó de la mayor parte de su alimentación actual. Hoy, cinco siglos después, lo que fue novedad entonces se convirtió en rutina y medio de empobrecimiento al negarse las gentes a innovar métodos, por esta rutina, por falta de curiosidad, quizás por fatalismo y la comida, tan importante para la salud del hombre y para su economía, está absolutamente descuidada. Esta labor sería, a mi juicio, el primer propósito de una verdadera y elemental acción cultural, unido, naturalmente, a los que se refieren al espíritu y al ocio o al juego pero ocupando un primer lugar. Poner al día, por el procedimiento de cursillos si tú quieres, los programas de enseñanza artesanal, de la viejas escuelas de Artes y Oficios o de las Sociedades Económicas de Amigos del País, tan extraordinarias cuando se fundaron y que hicieron posible la existencia de cantidad de artesanos de la madera, de los metales, del modelado, la talla, etc., en algún centro como Santiago, cuyos efectos se hicieron notar en América, en Buenos Aires concretamente. Pero bueno, aceptado el plan tal como tú lo propones creo que hace falta incluir algunos apartados como cursillos sobre nuevos materiales. Ampliar lo que se refiere a sistemas de comunicación, el libro ocupa el cuarto o quinto lugar en cuanto a los medios. Hoy le preceden el diario, la revista, la radio, la televisión, el cine. La letra impresa cede cada vez más terreno a la imagen y al sonido. Creo que es muy importante, y estoy seguro que lleva camino de convertirse en una nueva ciencia y en una metodología para la enseñanza es la fundación de lo que se puede denominar un taller de juegos, o de diversión, donde a los grandes como a los chicos se les puede enseñar a divertirse creando, aprendiendo oficios, utilizando distintos materiales, los de siempre: el metal, la madera, el barro, la pintura, la piedra, el yeso, etc., y los nuevos, como los derivados plásticos en general, procedimientos técnicos derivados de la electricidad, del aprovechamiento del agua, etc. Te escribo todo esto pensando que más importante que atraer al japonés o al norteamericano a ese centro es atraer al mozo campesino de la aldea de al lado, como fue nuestro propósito primero al crear el Laboratorio de Formas. Ayudando al turismo ayudamos a la emigración. Nosotros hablamos en el pasado de aprovechar al “zoqueiro”, al cartero, a la bordadora, etc., de crear para ellos iniciativas y formas. Te propongo todo esto, a que extiendas tu programa a la enseñanza de: A) Alimentos y agricultura; B) Materiales y manufactura; C) Nuevas artes de comunicación masiva: Diarios, revistas, radio, televisión, cine, publicidad; D) Taller de diversión, debe estudiarse el nombre. Este último apartado me parece el posible fundamento de todo. Por mi partiría de él para desarrollar todo el plan. En cuanto al Consejo Asesor si no tiene más función que la de asesoría creo que los representantes deben ser solamente de instituciones gallegas, y, de patrocinado por el Laboratorio de Formas, un representante de éste, tú a Albalat, deben integrar dicho Consejo. Siempre el Laboratorio de Formas debe estar presente, precisamente por su carácter de patrocinador de iniciativas, que, naturalmente, nunca debe detenerse con la primera que inicia un trabajo.
No me enviaste el catálogo de la exposición Clavé ni el afiche. Me gustaría ir teniendo estas cosas para mi archivo referente a cuestiones del Museo y de Sargadelos, aparte de que quiero tener todo cuanto hago. Para ahí salió Geno Díaz que va a trabajar, creo, en algo a España. Ya está de regreso Jorge Arranz. Todo lo mismo. Trato de ayudarle. Nos gustaría que nos dijeses como fue la operación de Mimina.
Piensa en el posible viaje a Méjico. Preveo todas esas dificultades de trabajo pero creo que sería muy útil para ti y para Mimina y para nosotros. ¿Qué quieren Rey y Nogueira? Pienso que haces muy bien en querer en llevar adelante tus planes.

Te dejo por hoy. Recibid Mimina y tú un abrazo muy grande y fuerte.

Seoane

1972-09-30
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 30/09/1972

30.9.72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Mimina recibió la carta de Maruja que recogí ayer en Sargadelos en donde estuve unas pocas horas. Como ya estáis enterados a Mimina la operaron el día 26. Parece que la cosa se desarrolla normal. De todos modos es mucha operación y la pobre está sufriendo bastante. Supongo que yo debo de sufrir también lo mío, como un perro rabioso lleno de problemas y encerrado sin poder morder ni resolverlos. --- Bueno, te confirmo una mía en la que te enviaba el anteproyecto de la labor futura del Seminario. Aquí es donde tengo puestas mi esperanzas, pues tengo bastante desesperanza sobre el resto de las cosas. Con el resto de las cosas yo voy a hacer lo mejor que pueda. --- Es posible que tú no logres entender bien el problema debido a la distancia y a no estar metido en esta selva. Sin embargo necesitaba que lo comprendieses para que midieses el alcance de la medida que te voy a proponer. Voy a intentarlo. ----
Primero hay una Sociedad que forman en 1963 Mimina y la mujer de Ángel, Sargadelos, Ltda., que es la que adquiere todos los derechos. Luego en 1965 hay un convenio entre el Lab[oratorio] de Formas y Cer[ámicas] del Castro, que suscribimos los 6 socios del Castro y además yo ostentando la representación del Lab[oratorio] de Formas. Este convenio se firmó por septuplicado una de cuyas copias la tienes tú. Se estamparon por tanto en la firma de este convenio 42 firmas. Es muy importante tener en cuenta lo acordado en él porque él es el que debe servir de regulación en la conducción de Sargadelos. Este convenio Rey y Nogueira quisieron ya desconocerlo cuando se amplió el Capital de Sargadelos Ltda. al límite actual. Yo tenía calculado que aunque el Castro cayese en manos indeseables no afectaría a Sargadelos en razón de los votos que me acompañarían lealmente. Entre estos votos leales yo contaba al de Andrés Varela padre, por razones que ahora sería largo contar. ---- Pero Varela padre se reveló como un traidor y un monumental falsario. Varela me sirvió solo para que en un momento difícil él engrose las filas de Nogueira y Rey. ---- Aunque en mis cartas te fui diciendo algo el descubrimiento de la otra cara de Varela nació en el momento que yo quiero pasarle mi parte en el Castro a los hijos (Xosé cumplía muy bien en esos momentos) y poder fijarlos a mi trabajo. Naturalmente mi traspaso a los hijos tenía unas ciertas condiciones que garantizasen la continuidad del estatus existente y de garantías para la madre. Pero se ve que lo que ellos ya habían estudiado la posibilidad de modificar ese estatus en algún momento [sic] y con la ayuda de Andrés Varela ejercer mayoría primero sobre el Castro y luego en Sargadelos. En ese momento pueden poner de directores a quien les dé la gana. Imagínate una troica directiva formada por José María Rey (vieja aspiración del padre por la que hubo ya de deshacerse el Castro) un hijo de Nogueira administrando y habrá que suponer con el consentimiento tácito del hijo de Andrés Varela, (que tendría que aceptar esa situación o irse). ---- El día que llego yo a transmitirle de palabra al Colón a Pepe Rey mi deseo de pasarle mis partes en el Castro a los chicos míos, confirmárselo, pues por carta ya lo sabían, me encuentro allí reunidos a los tres y los pesco in fraganti tratando sobre el asunto. Era sospechoso que estas gentes se reuniesen sin contar con los otros socios pero todavía era más sospechoso que Varela estuviese en algo que solo se refería al Castro, cuando él no es nada del Castro. Inmediatamente de llegar yo fue cuando Rey me manifestó su inconformidad con renunciar a su derecho de tanteo sobre mi parte (cosa que tenían que hacer todos los socios para yo poder vendérselas a mis hijos, lo que era una demostración palmaria ya de por sí que este señor tenía intenciones de quedarse hasta con mis partes en algún momento propicio). Se armó la bronca allí y a partir de ese momento fue cuando empezaron a hacer campaña de adulación con Xosé poniéndole contra mí. Y quien llevó la voz cantante de esta campaña fue Varela. Y cuando lo desenmascaré empezaron, él principalmente, a predicar mi incapacidad mental. A esto Mimina se sumó enseguida y a ella hay que disculparla pues si yo atacaba a sus hijos, y esto era el motivo de nuestra separación, y estos señores ensalzaban a sus hijos y era mismo Andrés Varela quien a ella y al mismo Xosé les había prometido que él iba a proponer a nuestros hijos se les diese en Sargadelos una parte de Capital liberada. ----
Viene mi reconciliación con Mimina que tú ya conoces, y siempre asesorado en lo legal por Risco fui tomando las precisiones objetivas para comprobar la sospecha que tenía. Primero pedimos los Vázquez, Marentes y yo un convenio de estabilización en el Capital del Castro a costa de que nosotros cuatro renunciásemos a nuestros derechos de transmisibilidad libre para que el 52% del Capital siguiese siempre como está ahora en manos de los que trabajamos. Rechazaron esta propuesta (comprobación fehaciente). Luego yo les he propuesto que se les diese una pequeña participación en Sargadelos a mis hijos y los tres Rey, Nogueira y Varela contes[ta]ron con el mismo patrón rechazando la propuesta. Mimina salió al fin de su engaño. Indudablemente el peor de todos es el Varela. Rey y Nogueira dejaban pocas dudas sobre sus egoísmos. ¿Pero qué necesidad tenía yo de meter a Varela en Sargadelos si no fuese por sus promesas de fidelidad a mis principios éticos, su inconformidad con los egoísmos de Rey “explotando a todos”, con sus ofertas para contener sus excesos egoístas y su (idiota de mí) moral cristiana? Él que además recibió para su hijo una participación liberada (esto es independiente de que su hijo es buen chico pero comprendo la incomodidad en que está con la actitud del padre). ---- Bien ya está comprobado cuales eran las pretensiones de estos señores. Algunas precisiones más vamos a tomar. No obstante hay que preparar ya la estrategia a seguir para intentar burlarle esas pretensiones. Por mi parte yo desde que vi para mí claro el problema formé el Seminario y en él volcaré mis fuerzas prescindiendo de esas interesadas compañías. ---- En cuanto al Castro ya hemos formado esa Sociedad de la que te hablé y que pretendemos llevar adelante de inmediato posiblemente con una industria gráfica y con una escuela fábrica de Cerámica como objetivos inmediatos y que podría recoger la posible herencia de una posible destrucción de Cerámicas del Castro si los cuatro que estamos al frente de ella le retiramos nuestro apoyo. No se justifica que yo esté volcando mi esfuerzo e incrementando una cosa que me puede ser tan desleal. Pero aún liquidado el Castro como industria puede seguir viviendo como Sociedad conservando como único patrimonio las participaciones que el Castro tiene en Sargadelos. Esto es difícil pero es una posibilidad. Sargadelos, por tanto, es una posibilidad que puede quedarles. Yo por mi parte estoy dispuesto a que Sargadelos, antes de que caiga en manos de esta gente, sea pasto de la dinamita. Pero hay otra posibilidad mejor y es que Sargadelos se convierta en una escuela-fábrica bajo la tutela del Estado a través de la Dirección G[eneral] de Bellas Artes y del Laboratorio de Formas. Esto se llevaría a cabo invocando nosotros el convenio de 1965 dadas las circunstancias especulativas que se observan en el Castro. Si tú estuvieses de acuerdo con esto, luego de consultarlo también con Andrés Albalat, el Lab[oratorio] de Formas como socio y promotor de Sargadelos, invocando el convenio de 1965 podría enviar una carta a los socios de Sargadelos concebida en unos términos semejantes a estos; “Este L[aboratorio] de F[ormas] contempla con inquietud las tensiones surgidas en el seno de Cer[ámicas] del Castro que la están presentando como una Sociedad sujeta a la especulación, presa de intereses extraestéticos, (párrafo tomado del convenio del 65) que no aparentaba tener cuando aceptó colaborar con nosotros en el desarrollo de la Cerámica de Sargadelos. ---- Hemos registrado situaciones que evidencian el peligro que corre Sargadelos, Ltda., a través de la participación que Cer[ámicas] del Castro, Ltda. tiene en ella, y viendo que se están dando las bases objetivas y justificativas para pedir una intervención en Sargadelos, Ltda. de acuerdo con las estipulaciones Primera y Segunda del convenio que hemos firmado con Cerámicas del Castro en 20 de nov[iembre] de 1965, queremos advertirle que si en un plano prudente pero breve observásemos que Cer[ámicas] del Castro seguía sin ofrecer garantías estables este Lab[oratorio] de F[ormas] convocaría a una reunión extraordinaria de los componentes de la Soc[iedad] de Sargadelos, Ltda para exponerles las medidas que tomaría en orden a que se cumplan los extremos señalados en la estipulación segunda del convenio de 1965 citado.”
Esta carta podría convencerles y llegar a firmar el convenio de estabilización del Castro con el que el problema quedaba resuelto. Si a pesar de todo estas gentes no accedieran entonces habría que convocar una reunión de Sargadelos para anunciarle el propósito del L[aboratorio de] F[ormas] (caso de que estemos de acuerdo) y a renglón seguido, simultáneamente que se trata con el Ministerio la ordenación del Decreto de Sargadelos, y como quiera que este está visto en orden a proteger la labor del L[aboratorio de] F[ormas] cuya intención es proyectarla en la docencia (a ti te envié el Decreto y verías que dice así), englobar la Fábrica en este complejo. ---- Yo si no logro forma de asegurar que lo que se está haciendo en uno y otro lado no ha de tener una continuidad honesta en el orden estético y también ético no encontraría motivo alguno que me justificaría seguir colaborando en estos barriles de pólvora de mi propia obra y me concentraría exclusivamente en el Seminario. ---- Espero, pues, que me digas tu criterio sobre esta cuestión.
Si te parece puedes darle a leer esta carta a Camilo para que se vaya enterando de como es el mundo en el que hay que vivir y que se vaya preparando para afrontar las consecuencias que todos tendremos acaso que padecer. --- Y con arreglo a lo que Maruja le pregunta a Mimina, y si no tienes inconveniente dale algún dinero, o síguele dando como hiciste hasta ahora. Vamos a ver como termina este año y de acuerdo con el certificado que envíe a final de año decidiremos si seguimos prestándole apoyo por un año más o si se lo retiramos.
Perdóname esta carta tan larga. Se me quedan muchas cosas en la máquina pero ya las trataremos. Nos alegraría que fuese cierta esa noticia de que pensabais estar aquí para fin de año. Entonces hablaríamos del resto.

Abrazos muy tensos para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1972-10-06
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 06/10/1972

Buenos Aires, 6 de Octubre de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Acabo de recibir tu carta en este momento, del 30/IX/72, hoy día 6, y me apresuro a contestarte. Cuanto te contesté a la anterior no conocía en absoluto cuál era la situación entre tus socios del Castro y tú, (perdóname si yo continúo sin considerarme demasiado socio) pero conocida ahora por mí, dispón de lo que necesites en cuanto al Laboratorio de Formas en beneficio precisamente de todo lo que no produce dinero, o, por lo menos, no en cantidad, como puede ser cualquiera de las empresas que soñamos. Dispón, pues, para este asunto del Laboratorio de Formas, tratando de salvar siempre, naturalmente, su independencia. No conozco el Decreto de Sargadelos de que me hablas, o te has olvidado de enviármelo o no me llegó, pero para esto es lo mismo, tú dispón de mí para lo que se refiera a la estabilización de Sargadelos.
Bueno, todo esto por hoy. No olvides que también hay que preocuparse por el Museo, una obra muy importante que no se puede descuidar y que tiene que realizar la función para que fue proyectado.

Un gran abrazo para Mimina que me alegro que vaya reponiéndose, y para ti de Maruja y mío.

Seoane

1972-10-06
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 06/10/1972

6.10.72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

He llegado a mediodía a Sargadelos y me he encontrado aquí tu carta del 29 de sept[iembre] último. Yo te confirmo la mía del 30 del mismo mes. Tomo buena nota de las sugerencias para el anteproyecto del Seminario. Ten en cuenta de que se trata de una institución fundamentalmente dedicada a la cerámica, si bien amplía sus conocimientos, sus investigaciones, sus conexiones con unos estudios básicos y con otros sistemas de comunicación para que no quede especializada. De todos modos es indudable que tus sugestiones que encuentro muy bien tienen ya previsto su marco pues tu apartado A)- Alimentos y agricultura entran dentro de la investigación socio-económica ya que se trata de una investigación del sector primario.- B)- Materiales y manufactura creo que hay que recogerlo como lo expones tú en uno de los incisos de sistemas de comunicación. Y lo mismo digo del C) y del D). Este último sería, no cabe, es un nuevo sistema de comunicación. Desde luego tus gestiones son muy valiosas y serán recogidas en una nueva tentativa de perfeccionamiento del anteproyecto, al que, naturalmente, hay que darle muchas vueltas. Siempre que se te ocurra algo para este fin no dejes de exponérmelo. Cuenta conque, en un principio al menos, su proyección fundamental ha de estar dirigida a la investigación cerámica que es de lo que se va a nutrir y obtener recursos; lo que no quiere decir que termine siendo, por ejemplo, un instituto del teatro. Esta posibilidad yo no la descarto.
Por segunda vez te hemos enviado por correo aéreo el cartel y catálogo de Clavé. (Si aún así no te llegó, de las dos veces iba en rollo y costó lo suyo, te lo enviaremos una tercera vez doblado ya que estoy sospechando que son los rollos los que no llegan).
Ayer llegó Neira Vilas a Galicia. Lo fui a ver a Gres. Vino con Anisia. Trajo para el Museo C[arlos] Maside donado por la Sección Gallega del Dep[artamento] de Lingüística del Ministerio de Educación y Ciencia de Cuba los dos dibujos de Castelao de cuyas fotografías te había hablado que aparecen en la exposición del libro del Castro. Uno de negros y otro de paseados. Los dos inéditos. Y muy buenos. Felicitémonos. Neira Vilas estará por aquí un mes y medio y dentro de unos días se vendrán con nosotros. Ya hablamos mucho de vosotros.
Yo me voy mañana a recoger a Mimina y llevarla para el Castro. Es decir que sale mañana –casi seguro– del Sanatorio. Posiblemente se quedará unos cuantos días en casa de José Luis. Parece ser que la cosa fue completamente normal aunque, naturalmente se encuentra bastante estropeadiña. Y la tensión, que fue de donde partió todo le pasó a normal. Vamos a ver como va confirmándose esto. Ahora queda el problema de los chicos. Rosendo repitiendo íntegro su segundo año de arquitectura y Xosé con una desorientación formidable paseándose en coche con su novia y acariciando su barba como únicas actividades desde que rifó conmigo. Con todo el que está mejor es Camilo. ¡Ay dios!

[Manuscrito na marxe esquerda:] Un abrazo muy fuerte a entramos

Isaac

1972-10-11
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 11/10/1972

11.10.72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibo en este momento tus líneas del 6 cte. mostrando tu conformidad con mi plan de acción para la defensa de Sargadelos. El Decreto con la calificación de Conjunto Histórico Artístico para el viejo recinto de Sargadelos seguro que te lo había enviado. Pudo haberse extraviado y te envío una nueva copia.
Tampoco descuidamos el futuro del Museo. Te dije que habíamos adquirido varios terrenos, entre ellos el que está frente a la fábrica, es decir frente al Museo actual. Te dije también que formamos una Sociedad teórica en la que hemos metido a los colaboradores del Castro que habían quedado fuera de Cer[ámicas] del Castro, porque, naturalmente, ni Rey ni Nogueira tolerarían tal cosa. Los terrenos los hemos comprado con pago diferido y pensamos empezar a construir pronto dos pabellones: uno para instalar una gráfica en él en colaboración con Moret y otros (estamos en tratos) y otro para montar una escuela-fábrica de Cerámica que, caso de que se arregle la situación de los socios sería solamente escuela y si no se arregla sería más que nada fábrica para que la cerámica del Castro continuase. Lo del Museo se proyectaría cuando tú llegues.
No te digo más por hoy. Te confirmo una de muy pocos días en la que contestaba a tus sugerencias sobre el Seminario de Est[udios] Cerámicos.
Mimina salió el sábado 7 del sanatorio y está convaleciendo en casa de José Luis cuidada por María Elena. Parece que la cosa sigue su curso normal. Vamos a ver.
Un fuerte abrazo para ti y para Maruja.

Neira Vilas vendrá hoy o mañana para Sargadelos. Ya te dije lo que trajo para el Museo Carlos Maside: dos dibujos de Castelao de la serie negros y paseados.

[Díaz Pardo]

1972-10-22
Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1972
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 22/10/1972


Ginebra, 22 de octubre de 1972.

Queridos Luis y Maruja:

Sigue la marea de trabajo, en forma tal que no me queda tiempo para descansar. Pero debo escribiros, aunque la carta será menos personal que imaginarse pueda, por lo que a continuación veréis.
Sale en estos días para Buenos Aires Anita Neugebauer, periodista y fotógrafa de Basilea. Hace tiempo vivió en la Argentina durante años, pero se ha quedado completamente desvinculada ahora. Una gran revista de la Suiza alemana le reserva varias páginas para publicarle un reportaje sobre la vida cultural de Buenos Aires. Es mujer muy vinculada con el teatro. Ha estado y sigue estando vinculada con galerías de pintura de Basilea, y en una de ellas está su hijo. Esta mañana de domingo, sacando tiempo al tiempo, me he sentado a escribirles a algunas personas para ver si la pueden orientar. Yo sé que vosotros pensáis como yo que Buenos Aires no está muerto, sino todo lo contrario. Muchos hay por aquí que andan diciendo que todo eso se acabó, que no se hace nada interesante, etc., etc., y para mí que confunden los sentimientos políticos con otras cosas que nada tienen que ver con ello. Yo me paso el tiempo discutiendo con esa gente, porque opino lo contrario, y en el poco tiempo que ahí estuve, saqué una impresión muy diferente de las cosas, de manera que me tomo un interés casi personal, por el cariño que le tengo a esa ciudad que tanto ha sido para nosotros, en ese reportaje. Os ruego que la orientéis. Tal vez podríais explicarle lo que se está haciendo ahí en todos los aspectos. Habría que decirle entre otras cosas dónde están los murales de los grandes pintores argentinos, no sólo en edificios oficiales sino en galerías comerciales y casas de departamentos. La última exposición de Luis. Lo que se hace en teatro. Tal vez, en poesía, podríais ponerla en contacto con Girri, que también le podría explicar algunos de los programas de radio que se están haciendo por Radio Municipal. En fin, mil cosas, que vosotros sabéis mejor que yo.
Quisiera tener tiempo para comentar detalladamente con vosotros la representación aquí de Hair por la gente de París, y sobre todo el paso muy reciente del grupo argentino TSE, que hacen cosas verdaderamente interesantísimas. Todo esto me llevaría el día entero, y bien lamento no poder pasármelo relatándoos lo que creo que os interesaría.
Veré a Anita el miércoles, día en que pasará fugazmente por aquí. Y no tendremos ni una hora para charlar de Buenos Aires antes de su marcha. Ella tiene que volver a Basilea esa misma noche y yo tengo que pasarme el día en la oficina. Desde que llegué, no he hecho más que trabajar, tanto en la oficina como en casa, porque no puedo decir que no a los trabajos que me ofrecen, para no desvincularme de otras organizaciones y por deber para conmigo misma de no rechazar trabajo. El caso es que estoy cansadísima, porque ya llegué cansada de Buenos Aires y del viaje posterior, y no he tenido ni un día de descanso. Parece ser que dentro de tres o cuatro semanas podré contar con cuatro o cinco días para mí, pero es demasiado poco para irme a una playa a tenderme al sol, de modo que me quedaré en casa y trataré de dormir. Estoy en pie a fuerza de vitaminas, tónicos, reconstituyentes y estimulantes cerebrales, pero me pregunto cuánto tiempo se puede o es sensato vivir a base de eso. Miro las pildoritas y pienso con ansiedad cuándo será el día en que desaparezcan de la mesa de la cocina en que me esperan todas las semanas, pero materialmente no puedo prescindir por el momento de ellas. ¡No saben Rafael y Carmen la suerte que tienen pudiendo vivir en Rianjo! Además, el clima de Ginebra es desvitalizador en grado sumo, y es verdaderamente necesario cortar de vez en cuando todo esto para marcharse al mar, que es la única forma de poder luego resistir otros cuantos meses, y yo pocas veces puedo hacerlo. Siempre hay algo urgente o necesario, o algo que te retiene aquí, o tienes unos cuantos días en el momento más inoportuno del año, cuando llegar al sol te cuesta tanto dinero que es verdaderamente insensato.
En fin, no hay que quejarse, porque lo principal es tener trabajo y fuerzas para hacerlo. Le he escrito hoy a Arturo, porque non lo había hecho desde que salí de ahí, y ya sé que se casó de verdad, porque me lo dijo Aurora, que ha pasado un mes aquí en casa. Ahora está en París y volverá a Buenos Aires a finales de año.

Os recuerdo mucho y os abrazo muy fuerte.

Amparo

1972-10-30
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 30/10/1972

30.10.72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Sin ninguna tuya a que hacer referencia te confirmo varias mías. Mimina te envía información de prensa sobre el acto de entrega por N[eira] Vilas de las dos tintas de Castelao que a pesar de lo restringido constituyó una verdadera manifestación de afecto.
Por correo aparte te mando una nueva edición de Terra Cha de Manuel María, esta con tu tapa y mis ilustraciones, que te manda para ti, ya que al parecer desconoce tu dirección.
Por lo de ahora no hay ninguna novedad. De momento Rey, Nogueira y Varela, luego de haberles puntualizado por notario sus actos, con la carta de la que te adjunto copia, parece que se han metido debajo de la mesa. Pero no hay que fiarse, todo lo mejor que se puede esperar de esta gente es que ellos aguarden sin molestar hasta que los vientos se les pongan propicios. Mientras lo de Xosé y Rosendo sigue siendo dramático, cada vez más y a la vista del panorama de estos dos chicos veo como a un privilegiado a Camilo aún con todo lo nebuloso que está su camino. Menos mal que Mimina, cayó de la burra, está haciendo causa común conmigo. Pero me pregunto si es posible aún hacer algo.
El 11 del mes que viene iremos a Barcelona a montar lo de Hogarotel y una muestra de Pesqueira en la Galería de Provenza. Luego de esta irá una de Laxeiro y después las serigrafías de Vigo.

Nada más por hoy abrazos muy fuertes a entrambos

[Díaz Pardo]

1972-11-11
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 11/11/1972

Buenos Aires, 11 de Noviembre de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te debo la respuesta a algunas cartas, notas, etc. No me llegaron, eso sí, el catálogo de Clavé, el libro de Blanco Amor si salió, etc. No me los mandes, los recogeré ahí. En muchos años no se perdió ningún tubo de los grabados que fueron y vinieron de Buenos Aires a Tokio, de Yugoslavia, a Polonia, a Madrid, este año mismo de Buenos Aires a Roma y a Tokio, ida y vuelta. Y en cuanto al precio alto de estos envíos nos podremos de acuerdo en lo sucesivo, pues no tiene por qué pagar la fábrica o tú algo que está destinado a mí. Nunca se me había ocurrido esto. Te envié últimamente el álbum Intentando golpear ideas por medio del ingeniero Temes, de Vigo, a quien le pedí que te viese y te lo entregase. Esta semana salió el libro Martín Fierro con grabados de madera míos que te llevaré personalmente y por correo te enviaré el librito de poemas A maior abondamento. También te llevaré otro pequeño álbum, Martina Céspedes, narración en grabados en madera de una heroína argentina de las invasiones inglesas. Nosotros marcharemos directamente a esa en los primeros días de Enero, pues tenemos que acompañar a mi madre que se va a Asturias. Tiene 86 años y quiere estar en casa de mi hermana una temporada. De modo que adiós ida a Puerto Rico y a Méjico. Irán a Puerto Rico solo los grabados.
Para ahí marchó alguien que creo conoces, secretario de “Irmandade Galega” aquí, que fue de las personas que con mayor tesón se dedicó a divulgar las injurias contra mí de hace dos años de que, tú sabes muy bien y sin que yo hubiese tenido trato alguno con él. Pues bien, la noticia es que va a trabajar contigo a Sargadelos. Noticia que me costó un disgusto y el casi pelearme con alguien que puso en duda tu conducta con respecto a mí, por suponerte protector de ese sujeto y capaz de hacerme tu una felonía parecida. A este Mera lo llegaron a echar un día de la F[ederación] de S[ociedades] Gallegas por insistir en calumniarme. No tienes necesidad de aclararme nada pues no creo en absoluto esa noticia. Tómalo como noticia divertida producto de la desocupación mental de algunos.
Aquí estamos todos pendientes de la semana que viene. Esto está políticamente sobre ascuas. La preocupación es general con motivo del regreso de Perón. Nadie puede predecir qué ocurrirá. Por mi parte pienso hoy que nada cambia como no sea el nacimiento de una nueva vida política argentina, distinta, quizá, a la que ahora remata con este viaje.
Bueno, basta hoy. Anoche vi las espléndidas diapositivas que hizo Lipa Burd de Sargadelos, del Museo del Castro y para otro día veré las que hizo de los murales de Vilar de Donas y de los monasterios del itinerario que le hice antes de salir de viaje. Sintió mucho no verte. Todos vienen maravillados de Sargadelos.

Un gran abrazo para Mimina y para ti de Maruja y mío.

Seoane

1972-11-22
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 22/11/1972

22.11.7[2]

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Al volver de Barcelona (montar Hogarotel) leo la tuya del 11 cte. Trae la buena noticia de vuestra llegada en los primeros días de enero.
Lamento que no te llegara eso de Clavé, tampoco esta vez. Ahora estás a llegar y ya lo ves todo. Ese señor Mera no tengo la menor idea de que exista, jamás oí ese nombre aplicado a una persona ni tengo compromiso alguno para dar trabajo a nadie y menos para alguien de ahí, y tampoco entiendo como puedes tú ni por un momento hacerte mala sangre ante esa imagen de una felonía a ti cuando sabes que por la que le hicieron a Arranz fui capaz de abandonar toda mi obra de diez años.
La felonía me la hicieron Rey y Nogueira. Mientras estaba en Barcelona nombraron apoderados y delegaron sus facultades de Administradores en el Castro y Sargadelos en un sobrino de Páramo (que mal dirige una empresa de ganadería) y en otro profesor mercantil. Llegué y labré un acta notarial negándoles facultades para delegar sus funciones administrativas y eché al ganadero y al otro. Y convoqué Juntas extraordinarias en el Castro y Sargadelos para enjuiciarlos de acuerdo con la convocatoria que te envío de Sargadelos (similar es la del Castro) y ellos a continuación convocaron otra Junta para el mismo día por la mañana, de la que te envío una copia. Parece ser que ellos no tienen nada que hacer y que todas estas bravatas son para haciendo imposible acuerdo alguno justificar vender su parte parece ser a los del Banco del Noroeste que es donde está el tristemente célebre Páramo de Lugo. Es decir: que estos señores nos meterían aquí algo con intenciones semejantes a las del boticario de Lugo, pero peor. Les falló lo de incapacitarme pero se ve que no renuncian al ataque contra mí. Vamos a ver cual es mi defensa. Risco padre e hijo están en ello. Cabría, independientemente de otras cosas, querellarme contra Rey pues además de él Nogueira es también Administrador y el quererme hacer blanco a mí de su ataque está visto que no es un ataque contra un Administrador sino contra una persona... pero ¿desde dónde viene este ataque? y ¿soy ciudadano clasificado para tener defensa?
Bueno, mi vida está como ves bastante complicada, ya lo de menos es atender algo estos tinglados de fábricas y demás, lo más difícil es defenderse de los ataques que me vienen desde el mismo seno familiar hasta la línea de mis socios...
En Madrid almorzamos con Álvaro y con Ramón Falcón, subdirector de Bellas Artes. Muy bien. Está con muy buena disposición para la labor que se pueda hacer en Sargadelos. Falcón es de Lugo y autor de la liberación de la Muralla de Lugo.
En Barcelona quedó inaugurada la exposición de Pesqueira y el 1º de diciembre se inaugura la de Laxeiro, con el que estuvimos en Madrid.
Ya te informaré de como se van desarrollando las cosas.
Os esperamos como al santo advenimiento.

Un abrazo muy fuerte para entrambos.

Isaac

1972-11-28
Carta de Heredia a Seoane. 1972
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Heredia a Seoane. 1972 en 28/11/1972


28 de Noviembre de 1972- MADRID

Con un pequeño susto en el bolsillo y gran entusiasmo circulatorio

Querido Seoane:

Le digo hola, en el mejor de mis días, producto de tantas privaciones y alienaciones argentinas –al fin y-al principio– con toda preocupación como es norma en la vida del pobre y la gran alegría que es norma en la vida de esfuerzos –de vaivenes– barcos-aviones y trenes.
No sé que es valedero si lo analizamos cósmicamente, pero lo que busco está allá siempre y quiero llegar a la punta del hilo, antes que el carretel se acabe.
Llegué a Madrid a las 11 de la mañana y son las 10 de noche. 8 días después de Barcelona y quien sabe cuántos antes de Madrid. Con muchos Picassos en la retina y halgunos apretones en mi centro neuropsi-cardico generosamente obsequiados por halgunas sensibilidades españolas que en halgo me recuerdan a mi bien amada “Latinoamérica surrealista y loca” (permitiéndome parafrasear a algún poeta amigo).
Aquí estoy, preparando mi pobre humanidad para recibir mi primer contacto con Goya, esperado, hoy lo creo, desde toda la vida.
Escucho las hojas del diario que Nati pasa en busca de un agujero que nos permite dormir por las pocas pesetas que nos quedan, porque ya gastamos más de la mitad en esos pequeños lujos que significan comer y dormir a través de una moneda devaluada.
Estamos vivos.
Con un “capotito” entre los dientes y una lapicera en la mano buscando la forma de decirle que todavía no hice nada, pero lo voy a hacer.
Vimos en la Gal. Sargadelos (Barcelona) un hermosísimo tapiz suyo junto a unas cerámicas igualmente hermosas que enseguida reconocimos y nos apresuramos a escudriñar.
Hoy es mi día feliz y quiero aprovecharlo hasta el caracú. Son tan pocas las ocasiones de anudarse con este cotizado sentimiento que mi capacidad receptiva a veces olvidada se derrama como un chorro cuando me invita.
No tengo un amor, tengo muchos, muchos amores repartidos por las tierras calientes, por las tierras frías, tengo amor por la muerte, y por la vida y por todo aquello que naturalmente me sorprenda la sensibilidad dormida –a estas cosas le estoy agradecido.
Hoy –me agradezco haber conseguido esto que me propuse conseguir porque me acerca a conseguir las otras cosas que me propuse– no me propongo pisar la tierra toda, pero sí toda la que pueda.

Besos de Nati para los dos.
De mí, todo.

Raúl Heredia

A carta contén debuxos de estrelas entre renglóns do segundo párrafo e ao final debuxa cara e coloca os 4 puntos cardinais.

1972-12-01
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 01/12/1972

Buenos Aires, 1 de Diciembre de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 22, la recibí el 29 de noviembre y el día antes recibí el tubo con el cartel de Clavé y el catálogo. Fue enviado el 22 de septiembre desde ahí, Cervo, por correo ordinario, con un franqueo de 39 pesetas. Naturalmente, en nuestro tiempo apenas vienen barcos a Buenos Aires, basta ver la lista de los que salen de puertos españoles hacia aquí y toda la correspondencia se hace por correo aéreo, pero esta tuvo no podía ser enviado por otro medio, pesa nada menos que un cuarto de quilo, solo el tubo, lo pesamos a propósito. Lamento todo lo que ocurre con Rey y Nogueira y que termine de esta manera, tan tristemente, una amistad que os profesabais desde hace muchos años. No sé qué decirte. Ya hablaremos de todo ahí. Estoy trabajando mucho pues quiero dejar mis cosas arregladas antes de emprender viaje. Fue este un año de mucho trabajo para mí. En este momento está abierta una exposición de acuarelas y dibujos coloreados en una nueva galería, “Martina Céspedes”, para la que hice el álbum del mismo nombre, Martina Céspedes biografía narrada en grabados en madera que te llevaré. El libro de poemas te lo envío esta semana. Políticamente esto está muy tranquilo. Perón, es decir, su imagen, comienza, creo yo, a desinflarse. Repite los mismos conceptos, tópicos en general, a diario y las gentes están dándose cuenta de su engaño, de la doblez de su política. Los jóvenes cuando lo tenían lejos unían su imagen a la de un Ricardo Corazón de León propietario. Ahora comienza a resultar una encarnación de Tartufo. Con los periodistas y con los políticos monologa. Monologa siempre. Un hombre envejecido. Es una gran experiencia política la que se está realizando aquí, y, en la experiencia, Perón parece desinflarse repitiendo gestos del pasado, los brazos en alto, poniéndose el gorrito de jockey para complacer a los chicos del secundario que le llaman superpibe. Te contaremos todo esto y de la indignación que produjo una tapa del ABC y el desconocimiento español de la realidad argentina. Por hoy nada más. Puedo ser tan conciso como tú. Saludos a todos. Te tendré al tanto de nuestra llegada. Recibir Mimina y tú el abrazo de Maruja y mío.

Seoane

1972-12-01
Carta de Heredia a Seoane. 1972
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Heredia a Seoane. 1972 en 01/12/1972


1º de Diciembre de 1972
Madrid-España

Querido Seoane:

Hoy entregué la primera carta en el Museo de América al Sr. Carlos…(no recuerdo) quien me atendió muy bien y habló de Vd. con ese afecto que deja ver a las claras la sinceridad con que se expresa. Me dio una lista de Galerías (4) para ver en su nombre y estuve con Laxeiro con quien me divertí muchísimo por el humor y vitalidad de su charla, mucho menos formal y más atractiva a mi sensibilidad.
Aquí me entero que tanto a Vd. como a él le gustan tanto los dulces como para poder ser llamados golosos o, al menos, así lo expresó él muy cariñosamente. Le comenté que Vd. viajaría para febrero y esto lo puso verdaderamente contento. La embajada, por medio de Recondo, me prometió ya el auspicio para “posible futura” muestra, se inauguró hoy una galería, donde podría exponer, pero aguardo mejor oportunidad con la esperanza de actuar en Gal. de primera línea y hacer una muestra de verdadero interés (espero). El taller de grabado de la universidad es muy bueno verdaderamente y pienso aprovecharlo a fondo, ni bien me entreguen el carnet en cultura hispánica, comenzando por monocopias hasta tanto logre conseguir materiales para trabajo en aguafuertes que ahora es imposible, dada las nulas posibilidades económicas. Las posibilidades crecen en cuanto a actividad y decrecieron en forma alarmante en el aspecto práctico. Estamos buscando sitio para alquilar cualquier agujero donde puedan descansar nuestras humildes humanidades. También es posible que Nati exponga tapices y con el auspicio de la embajada. Pronto inaugura Machió No sé todavía de que manera subsistir dada mi gran inutilidad práctica y la situación poco faborable debido a la hurgencia creada por el fantasma necesidad, enemigo fiel e inseparable.
Pienso que si quisiera escribirnos, podría hacerlo al consulado argentino en Madrid, ya que aún no tengo dirección puesto que pienso salir del Hostal tan pronto como me sea posible. Si llegara Vd. a Madrid antes de recibir mi dirección permanente, podría dejarme halgún mensaje donde Gerardo Aparicio, T.E. 226-5408 con quien yo me comunico constantemente. Mañana tengo cita con Azcuaga y con Moreno Galván, mejor dejo espacio para comentarle los resultados de esto.
Madrid es duro, como todo en la vida, pero pienso que no es impenetrable, como todo en la vida. Y siempre queda una esperanza escondida por más que la realidad demuestre lo contrario.

8 de diciembre de 1972
Madrid

Querido Seoane:

Vendí unos grabados y alquilé un depto. en: CALLE LINEO 22-BUZÓN 10-Dpto. H-MADRID 5. Aquí estamos con 3 habitaciones por 3.800 pesetas, amueblado –el bulín era pequeño y el mobiliario frugal y así es. Posibilidades de exponer en gal. de primera línea, se dio una con una gal. nueva, pero espero por mejor oportunidad. Oswaldo Guayasamin que expone actualmente aquí en el Museo de Arte Moderno me compró dos que aún no entregué, pero pienso hacerlo el lunes.
Me gustaría mucho saber de Vdes. sobre todo si van a venir a vernos cuando estén en España. Espero que sí, verdad? Hace frío, pero no tanto todavía. Uno puede tomar un chato por 3 pesetas en frente con una tapa de pulpo por 25 pesetas y entrar un poco en calor.
El dpto.. no tiene ducha, pero pensamos comprar un calentador. Para mañana esperamos las bombonas. Dios nos salve del hambre y del frío, amén. Espero...

Los quiere:

Raúl

1972-12-09
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 09/12/1972

9.12.72

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Ayer llegamos del Castro y encontramos tu carta del 1 cte. Celebramos esa nueva exposición en “Martina Céspedes” y tomo buena nota de todo cuanto dices. Ahora esperamos que nos anuncies la fecha de vuestra llegada.
Bueno. El día 7 no se celebraron las Juntas de socios convocadas. El día 5 Nogueira, que está en cama con su úlcera, mandó llamar a Marentes para ver si se vendía a ellos, y en vista de que no se vendía propusieron aplazar las Juntas para negociar. Las del 7 se aplazaron al 18. Las negociaciones empezaron el 7 y los representó José María y el marido de la Nena Nogueira y un abogado, Ricardo Mora, que según su propia descripción es muy astuto y abogado nato, que dice que el arte son paparruchas y que lo único importante que hay son las pesetas, por eso todo el mundo va tras de ellas y que los escritores que escriben en gallego, dice, son unos fracasados, etc. Este es el letrado que los aconseja. A mí me acusa de haber establecido un cerco para irme quedando con todo, y pone como ejemplo típico que no los asocié al Laboratorio de Formas donde debieron tener proporción igual de capital que en el Castro, etc. etc. Ya te puedes suponer qué clase de bestia es esta rara avis. Grita mucho y repite lo de su audacia y su gran visión (yo le hice ver que era más bien tonto pero que me parecía que él hablaba todo de memoria). En definitiva: esta gente que quiere vender. Hicieron muchas barbaridades (no es extraño con semejante abogado) y ahora no tienen fuerza moral para enfrentarse. De entrada yo manifesté mi negativa a comprarles y los Vázquez y Marentes me siguen en todo. Claro que si nosotros no compramos ellos tienen de[re]cho a vender libremente pero yo tengo esperanzas de que no les aparezca comprador pues nadie iría, creo yo, a invertir una cantidad respetable si no cuenta con nuestra conformidad. A mí, desde luego, no me interesa desde ningún punto de vista que ahora ellos se queden fuera. Es cierto que hicieron cosas feas, especialmente Rey al que hay que debitar una parte de la discordia familiar mía y otras cosas más, pero aún así, por muchas y muy largas razones, prefiero tenerlo dentro. Así pues, las negociaciones que se extenderán en toda la semana que viene tendrán por mi parte esa orientación.
Por lo demás aquí no pasa nada. Todo sigue su marcha con la misma desorientación de siempre, aunque viéndose más que nunca.
Os estamos esperando con impaciencia. Abrazos muy fuertes para los dos

[Díaz Pardo]

1972-12-12
Carta de Piñeiro a Seoane. 1972
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1972 en 12/12/1972



Compostela, 12-XII-72

Benquerido Luis:

Onte chegounos, coma un paxaro latexante que viña de cruzar o Atlántico, o teu A maior abondamento. Estivémolo lendo pola noite. Hai dous poemas que me gustaron especialmente, O home que marcha, e mais Verdadeiro sucedido nun Nadal. Certamente, gustáronme todos, mais eses dous impresionáronme fondamente. Desde logo tamén ten forza sarcástica o poema satírico Terceiros, alcaiotes, primeira parte de Outro canto ós emigrantes.
Moitas gracias por este libriño tan xentil, portador dun vibrante mensaxe poético e plástico. Graciñas tamén pola xentil adicatoria.
Dixéronnos que viredes a Galicia no xaneiro. Alégranos moito.
Que teñades un feliz Nadal.
Apertas nosas para os dous.

Ramón
Isabel

1972-12-13
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 13/12/1972

13 de diciembre de 1972

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

A la vuelta de un viaje al Castro nos encontramos aquí con tu opúsculo A máis abondamento [sic] maravilloso alegato plástico y reivindicativo de un destino al que perteneces conscientemente y lo atornillas con urgencia apremiante hacia el futuro desde el último día de nuestros días. Es francamente magnífico. Lástima que entre tú y el resto de los gallegos exista tanta distancia y no puedan llegar a entender lo que este pequeño monumento representa...
Bien. Por una carta que le envía Maruja a Mimina tomaríais el avión el 2 de enero y esto empieza a calentar un poco el invierno de este invierno que estoy pasando. Iríais primero a Barcelona. Vosotros disponéis de mí como os convenga. Con toda libertad de manera que me demuestre vuestra total libertad de pedirme lo que os convenga. Lo digo en todos los órdenes pero pensando también que podéis necesitar que se os vaya a buscar, etc. etc.
De momento no hay más reacción a nuestra propuesta en el asunto Rey/Nogueira. Nosotros nos mantenemos en nuestra renuncia a comprar y a afirmar que no entra ni entró jamás en nuestros propósitos separar ni disminuir a nadie y para saldar las ofensas que me han hecho pedimos un pequeño reordenamiento de la Administración del Castro en el que el principal punto es la obligación indefectible de los administradores de revisar y aceptar mes por mes la labor realizada, pues yo no estoy dispuesto a que el Sr. Rey esté de señorito en Madrid mientras nosotros sacamos las castañas para luego, como ahora y en función de no sabemos qué, venga a acusarme de que defraudé al Castro en beneficio de Sargadelos. En función de qué esta gente quiere destruirme, interpretación honesta y generosa de lo que pretenden, es todavía lo que está por ver. El verano pasado García Sabell, hombre negado a la nigromancia, me decía de todo esto (y eso que él aún no conoce las últimas actuaciones de estas gentes) que solo a la luz de la brujería podía entender los ataques que de distintos sectores se me estaban haciendo.
Ayer Andrés Varela hijo me dijo que su padre había reñido con Nogueira y con Rey y que estaba pensando en marcharse de la empresa Rey pues este le exigió que el hijo de Andrés tenía que abandonar Sargadelos, a lo que el padre contestó no poder disponer de la voluntad de su hijo. Cuento lo que me contaron. No sé lo que habrá de cierto. Sólo para que veas que no pierden brecha para lanzar el ataque. Por esto temo, alguien más que yo también, que invadan otro terreno de responsabilidades haciendo ver que utilizo las industrias para fines más allá de lo comercial... Ojalá me equivoque en la desconfianza. Quiero hacer votos porque no existan los menores motivos para ello. De todos modos, si sigo como hasta ahora, creo que aceptaré tranquilo mi crucifixión...
Si tengo alguna noticia y veo que aún te puede llegar alguna carta te la comunicaré. Si no deseo que traigáis un viaje feliz.

Un abrazo muy fuerte para los dos

[Díaz Pardo]

1972-12-13
Carta de Seoane a Kantor. 1972
Bos Aires
Tel Aviv
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Kantor. 1972 en 13/12/1972


Buenos Aires, 13 de Diciembre de 1972

Sr. Manuel Kantor
Tel-Aviv

Querido Kantor:

Acabo de leer tu libro, lo había visto en sus reproducciones y perfección gráfica cuando lo recibimos por intermedio de tu cuñada Blanca y me lo prometí para su lectura cuando tuviese un día, unas horas, de calma. Lo hice hoy, cuando creo terminé todos los compromisos de trabajo y estamos en vísperas de viajar a España y me alegré de haberlo hecho. Si tu libro le produce a uno satisfacciones por toda la obra que reproduces, por la gracia de tus dibujos, el humor de tus caricaturas, por todo lo que ellos significan de vida tuya y de los demás, de los retratados, de la naturaleza, tu prosa evoca con mucha belleza el pasado, tu pasado y el que nos es común. Debes continuar este libro, alargarlo con toda la vida propia y la que sabes de los otros que te dejas en el tintero, será la crónica de unos años porteños y americanos de los que muy poca gente escribe. Cuando se escribe hoy, aquí y casi en todas partes sobre una obra, se la independiza de la vida de su autor, de las influencias de todo género que hicieron posible esa obra, de las gentes que le rodearon, del grado de conocimiento del pueblo de esa obra. Los críticos no piensan como lo hicieron los románticos o Vasari, o Delacroix, o Van Gogh, que autor y obra constituyen una unidad. Este es el caso tuyo, el de este libro. Tú, en tu caso, lo pones de relieve con la excelente autobiografía que precede a tus dibujos y a las reproducciones de tus cuadros. Te felicito. El tuyo es un libro ejemplar. Marcharemos dentro de unos días. Te volveremos a ver en Buenos Aires, no sabemos cuándo, dentro de unos meses, quizá.

Recibid los dos, Ana María y tú, un fuerte abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1972-12-16
Carta de Paz Andrade a Luís e Maruxa Seoane. 1972
Nova York
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 16/12/1972


Vigo, 16 de diciembre de 1972

Sr. Don
LUIS SEOANE E SRA.
Montevideo, 1985, p. 3, d. 68
BUENOS AIRES

Queridos Maruxa e Luis:

Ramón Temes foi portador pra nós do teu novo album de grabados en madeira, Intentando golpear ideas. O prólogo parecéunos un mensaxe profético, pois uns dias despois sobreviña o drama de Chema, o estudante de Meiciña, de 20 anos fillo do Médico de Serra de Outes, morto a tiros por un policia nas ruas de Sant Yago.
Aos poucos dias pol-o correio chegóu a nos, A maior abondamento.
Tanto o feixe de grabados canto o feixe de poesia son duas novas mostras de como o talento e a inspiración do artista se manteñen cada dia mais vizosos e fortes, trementes de latexo human. Nosa embora mais cordial e noso mellor agradecimento non somentes pol-o envio de tan belas pezas, senon tamen pol-as garimosas adicatorias conque de novo nos agasallas.
Nosa vida sigue marchando, ainda que a saude non sexa moita. Pasamos o vran e os mellores meses do outono en Samil, retornando hai poucos dias a nosa moradia da cibdade. Xa temos novas de que en xaneiro estaredes de novo na nosa Terra, o que nos enche de ledicia.
Facemos votos pol-a vosa felicidade no Nadal e que o Ano Novo sexa ano de novos trunfos e sostida prosperidade do corpo e do esprito.

Longas cordiaes apertas de,

Valentín
Mª Pilar

1972-12-28
Carta de Dieste a Luís e Maruxa Seoane. 1972
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dieste a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 28/12/1972

La Coruña, 28 de diciembre de 1972

Queridos Luis y Maruja:

Carmen os dice con envidiable transparencia mucho de lo que yo tenía que deciros. Los dos sentimos lo mismo, y ni siquiera cada uno a su modo. Los dos, de la misma manera. ¿Razones de nuestro silencio? Irracionales casi todas, incluidas algunas de las de más bulto, tal como los trabajos –unos inútiles y, por lo tanto, conformables, y otros resueltamente inútiles –que desde hace meses le viene ocasionando a Carmen la reforma de la Enseñanza, con todos sus tanteos, trámites burocráticos, trasacuerdos, etc. Como ella toma las cosas en serio, no puede limitarse a lo que se llama cumplir, y aún los cumplimientos son ya, de suyo, bastante complicados. Yo la ayudo hasta donde es posible, y me resulta muy grata la colaboración cuando se trata de afrontar problemas realmente básicos, empezando por los relativos a Galicia. Ella también me ayuda, y sería feliz con solo esa ocupación, pero generalmente no dispongo de otro secretario que yo mismo, notoriamente deficiente. ¡Un lío!
Doy un nuevo vistazo a la carta de Carmen, por si omite algo importante... Nada. Está todo. La esplendidez y novedad –dentro de su proceso personal– de los grabados de Luis no pueden ser comentados con la velocidad de estas líneas. Y de los poemas –cuya intención general comparto y entiendo perfectamente– me queda un encendido recuerdo (volveré a leerlos), en que resaltan sobre todo los personajes más dignos de amor... Pueden más que los otros; con su inocente dignidad –que ni siquiera intenta ostentar ese título– convierten en fantasmales virutas de pesadilla a los otros. Quizá como eco de la palabra antimateria, me salió una de estas mañanas al despertar una curiosa palabra: antiseres... ¡Es inquietante!
Gracias, Luis, por todo. En el todo va incluida tu semblanza de La Voz de Galicia que Carmen menciona. Además de sus efectos cordiales y definitorios, los tuvo también publicitarios, según pude comprobar enseguida: a los dos días me llegaron dos libros de un colega, con una atentísima carta en que hacía mención de mi efigie y tu artículo. Firma, Justo Español. Títulos: Cromopatía (en dos partes, copia mecanográfica del autor), y La ciencia del bien comer. El primero de aplicaciones médicas y astrológicas. Supongo que también pictóricas. Ya lo estudiaremos. ¡Envío en verdad conformante!
Dos arquivos está en pruebas de página, que acabamos de corregir cuidadosamente.
El nuevo libro que menciona Carmen cuenta ya con editor: Seminarios y ediciones (Madrid). El Félix Muriel aparecerá –se espera que antes del verano– en una nueva colección, Alianza III, de Alianza Editorial. Está ya firmado el contrato.

Feliz Año Nuevo. Abrazos

Rafael

[Manuscrito na marxe esquerda:] ¡A las Felicitaciones de Carmen para la invencible Maruja, añado mis entusiastas vítores!

1972-12-28
Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1972
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 28/12/1972


La Coruña, 28 de diciembre de 1972

Queridos Luis y Maruja:

La feliz noticia que me ha dado Mimina de que salís el día 2 de Buenos Aires me ha ocasionado un sobresalto y me han hecho subir el rubor a las mejillas.
¿Cómo dar alas a esta carta para que lleguen antes de vuestra salida? Me temo que no sean bastante rápidas las del avión y, así, la encomiendo a San Cristobal, patrón de los viajes, y a Santa Rita, abogada de imposibles.
No quisiera que os pusierais en camino hacia España con la más leve duda sobre nuestro largo silencio, cuando habéis estado tan presentes en nuestro recuerdo, en nuestras conversaciones, en nuestras esperanzas.
Supimos por Mimina de los malos ratos de Maruja –colgada–, y de que ha superado, como era de esperar, la dura prueba. (De Maruja se esperaba naturalmente que lo supere todo). Supimos de la exposición y de los repetidos y merecidos éxitos de Luis; y hemos recibido esas gentiles muestras de amistad: los dibujos de Rafael y Eladio en La Voz de Galicia, con sus elogiosos artículos, el envío de las Crónicas Marcianas –que he vuelto a leer con interés, aunque las había pedido para Fermín– y El hombre iluminado, y del mismo autor, que no conocía.
Hace pocos días, nos ha llegado A maior abondamento, conmovedor y apasionado libro, precioso en todos sentidos. Y hoy el hermosísimo Intentando golpear ideas, que nos ha entregado la pareja Marijke y Ramón Temes, a los que hemos estado a ver al H. Atlántico.
Ha sido un año muy complicado. Mucha parte en nuestro silencio ha tenido La saga de los Díaz Pardo, tremendísima, desconcertante, desesperante, tiernísima. No era posible contarla ni había modo de resumirla. La sufríamos. Ahora las cosas están muy encaminadas. “Después de la tempestad viene la calma”, se dice. Y parece que estamos ya en la calma o cerca de ella.
Nos entristecieron mucho las desgracias familiares: la muerte de Eladio Dieste –el hermano mayor después de Enrique– y de mi hermano Nazario, también magnífica persona.
Rafael refundió el nuevo libro que iba a entregar a Seminarios y Estudios –lo han terminado hace unos días– que es, al parecer, el último del ciclo filosófico-matemático, y que termina muy felizmente sus investigaciones.
Yo he tenido más trabajo del que puedo desempeñar: en la Inspección, en casa, y quizá no tantas fuerzas como antes. Con todo, me siento animosa.
Como podréis suponer, toda la conversación con los Temes ha girado en torno a vosotros. Os tienen a los dos gran admiración.
Así que nos hemos entendido muy bien. –Por ellos sabemos que Maruja manejará en breve su 124, por favor, no desde Madrid en este tiempo. Que empiece por estas rutas, más familiares y de temperatura más benigna. ¡Bravo por Maruja!
Y el caso es que no tengo más tiempo de escribiros porque quiero que salga ésta.
Queden presentes estas verdades:
Nuestro silencio ha estado lleno, a partes iguales, de vuestro recuerdo y de amistosos remordimientos.
Hemos agradecido profundamente vuestros signos de amistad. Estamos contentísimos de que vengáis.
Dad un abrazo en nuestro nombre, al despediros, a los buenos amigos: Marika y Varela, Baudi, los Scheimberg, etc. Un etcétera que vosotros sabéis llena.
Saludos de Mireya, que estos días está en cama con gripe, complicada de sinusitis. Ya va mejor.

Muy feliz Año Nuevo, y feliz viaje. Con un abrazo de

Carmen

1973-01-23
Carta de Cuadrado a Seoane. 1973
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Seoane. 1973 en 23/01/1973

Buenos Aires, día 23 de enero de 1973

Sr. D. Luis Seoane.
Paseo de Ronda 15, 6º I
La Coruña (España)

Querido Luis:

La primera protesta... sigo protestando.
Estamos en un fin de semana en el campo, sol y lluvias, y os recordamos envueltos en Riazor, en esa Galicia tan metida en el alma, tan cerca y tan lejos.
Buenos Aires está envuelto en el furor electoral. Con Chamizo y Manrique por TV.
Botella al mar terminó la temporada con la presentación del libro de Carlos Bonchetrit: La noche de la última espera. Y preparamos iniciarla con el libro de Mareque. Para fines de marzo en Casa Pardo, allá en San Telmo, organizan una Exposición de la Botella al mar (25 años de navegación). Te había sugerido publicar una Primera Antología. 7 Poetas. Alberto Girri, Botina Edelberg, Enrique Molina, Elizabeth Azcona Cranwell, Juan José Ceselli, Alejandra Pizarnick y Lorenzo Varela. Dos poemas de cada: uno de ayer y otro de hoy. Una noticia. Una pequeña nota sobre cada autor. Y 7 Retratos de Seoane. Sería un tomo chico de unas cincuenta páginas Puedes añadir, sugerir, recomendar lo que quieras. Puede ser un tomito interesante. Manda el boceto de edición y naturalmente la portada. Y todas las ideas que se te ocurran.
Sánchez de la Vega hizo una fiesta para María de las Mercedes. Allí estuvimos con Lorenzo en hermosa noche gallega.

Cami y Arturo abrazan a Maruja y Luis.

Arturo

1973-01-28
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1973 en 28/01/1973


Buenos Aires, 28 de Enero de 1973

Queridos amigos:

Pienso que habrán tenido un buen viaje y ya estarán en Galicia, seguramente con bastante frío, por aquí el verano se presenta benigno, creo que es lo único benigno que nos está ocurriendo.
Hoy estuve por vuestra casa y me permití abrir la carta que les adjunto, y que creo que es de interés.
Seguramente, a mediados de febrero, tendrán ahí a nuestro presidente Lanusse, que nos imaginamos que irá a conferenciar con el líder.
¿Cómo han encontrado a Díaz Pardo, a Sargadelos y al Castro? Espero que encontrará, Luis, la tolerancia necesaria para poder salvar todo lo mucho que es digno de ser salvado.
Por ahora ninguna otra novedad, muchos saludos de Manuel y su familia y el mayor afecto como siempre de Carmen y mío.

Díaz Dorado

1973-02-02
Carta de Seoane a Sofovich. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1973 en 02/02/1973

La Coruña, 2 de febrero de 1973

Dr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Querido Bernardo:

Llevamos un mes en España, no nos comunicamos todavía con nadie de Buenos Aires. Hemos estado en Barcelona y Madrid. En esta ciudad, Maruja estuvo encerrada en la habitación del hotel con gripe, una gripe fuerte con cuarenta grados y décimas durante cuatro días y, sin aún curarse del todo, viajamos a La Coruña en donde padeció una flebitis en su pierna derecha que tardó una semana en desaparecerle. El invierno se manifiesta, sin embargo, benigno y en Galicia este año no llueve demasiado. No hemos, pues, visto mucho. Galicia está muy bella y ustedes la verán en uno de sus mejores meses sin que la niebla y la lluvia impidan su visión. En Barcelona, hemos estado en algunos de sus museos y entre ellos nuevamente en el de Picasso, soberbio siempre y siempre con alguna nueva obra recientemente incorporada.
Compré para usted Carnet Picasso, París 1900, soberbia edición facsimilar editada por Gustavo Gili y que ha de agotarse pronto seguramente, como ocurrió con el carnet de La Coruña y el otro que no recuerdo su título, creo, que de Barcelona, los dos anteriores también facsimilares, todo lo otro que vi sobre Picasso creo que usted lo tiene. ¿Tiene el de Cirlot, Picasso, el nacimiento de un genio? Le ruego me lo diga para adquirirlo en caso de no tenerlo. Se trata de la obra que hasta ahora compone el Museo Picasso. De política argentina no sabemos apenas nada, únicamente de los ataques a Perón de en general la prensa española y el dibujante sienten sobre problemas propios y no pueden decir. Por otra parte, el pueblo español, en general, el gallego no tanto, como el catalán, venera al héroe y Perón resulta ser todo lo contrario y sin honor en un país como éste donde resultó ser la virtud, nada evangélica, más importante. Aquí ya verán ustedes que paraíso tan pronto se alejen de las rutas de turismo, y de Madrid, construyéndose como el edificio de una empresa. Barcelona es más señorial. Madrid era una aldea cuando Felipe II la hizo Capital de España, y le queda desde entonces a nuestro modo de ver, ese carácter de nueva rica que no puede abandonar. Barcelona se la ve más pobre ahora, pero le quedan los modales de sus ciudadanos y todas esas joyas de calles y arquitecturas que a mí me gustan y que gustan también más a los argentinos en general. Empecé a pintar y es posible que cuando ustedes vengan esté en los comienzos la edificación del Museo que fundamos Díaz Pardo y yo. Encontramos un amigo mío, aficionado a la pintura, poseedor de una gran fortuna e industrial muy importante, dispuesto a ayudarnos. Un arquitecto amigo nuestro está estudiando el proyecto.
Bueno, esto es todo por hoy. Estamos deseando recibir noticias de ahí. ¿Qué pasa con la política argentina? Lanusse anuncia un viaje a España, ¿para qué? Sospechamos para qué, pero nos gustaría saber qué se comenta ahí.

Un gran abrazo para Elsa, Pablito y usted de Maruja y mío. Conteste, por favor:

[Seoane]

1973-02-02
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1973 en 02/02/1973

La Coruña, 2 de Febrero de 1973

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos Emma y Rafael:

Estamos instalados ya en La Coruña después de bastantes días de gripe de Maruja, en Madrid, y, como consecuencia, hubo de sufrir una flebitis que la tuvo inmovilizada y mal hasta hace unos días, tres o cuatro. En Madrid, al mismo tiempo que ella, guardaban cama en el hotel, otras diecisiete personas lo que prueba la intensidad de la epidemia. Pero ya pasó todo y nos encontramos bien, por mi parte, empezando a pintar. Tengo muchos planes de trabajo que espero cumplir. Con tiempo, os iremos dando cuenta de los que cumpla. En Barcelona, volvimos a ver la maravilla del Museo Picasso, cada año con más obras enviadas por el autor y vimos también el mural Miró para el aeropuerto de esa ciudad. Barcelona cada vez nos gusta más, es una ciudad muy bien organizada y siempre cuenta, aún en los peores momentos políticos, con un municipio preocupado por los problemas culturales de la ciudad y, en general, de Cataluña. Pero ahora, a partir de nuestra instalación en La Coruña, sólo nos moveremos por el noroeste de la Península, Asturias, Galicia, León. Tenemos mucho que ver de arte antiguo en estos tres países sin movernos mucho, en todo caso solamente al norte de Portugal. De Buenos Aires no sabemos nada. Nos enteramos por la prensa de aquí que Lanusse vendrá próximamente, seguramente, pensamos, para tratar con el Gobierno español el modo de que el vecino de Madrid, el “hombre”, como le dicen, deje de hacer guerra verbal, una guerra de “boquilla” dirían aquí, a todos los gobiernos buenos o malos que se sucedan, a todos los proyectos de pacificación y al pueblo argentino a quien perjudica desacreditándolo con sus afirmaciones arbitrarias y que hacen que la gente confunda la Argentina con una nación recién nacida en África, o con una república de bananas de película yanqui. Aquí la prensa, luego de su viaje a la Argentina, no lo toma en serio. Los españoles tienen una gran simpatía por los héroes y les queda además el sentido del honor, un sentido medieval perdido en otras partes un enorme sentido del ridículo y no pueden tolerar a quienes los defraudan, como no sea a la fuerza y, en este caso nada les fuerza a tolerar a Perón. Quizás Lanusse aproveche el momento psicológico de los españoles. Nos gustaría por esto tener noticias de ésa para poder orientarnos mejor y porque estamos impacientes por saberlas.
A vosotros os suponemos viajando de Buenos Aires a Punta del Este y gozando a un tiempo de Tortuguitas y de la playa. Nosotros estamos gozando de la violencia en invierno del mar gallego, de la suavidad de la lluvia y del misterio que produce la niebla. Contarnos de Carlos, de Eduardo y de los amigos comunes. A todos les escribiremos con tiempo.

Un gran abrazo para los cuatro, Emma, Rafael, Carlos y Eduardo de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-02-02
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1973 en 02/02/1973


La Coruña, 2 de Febrero de 1973

Ingeniero Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibimos su carta del 28 que agradecimos mucho. Estamos incomunicados con Buenos Aires. Hace un mes que llegamos, hemos estado solo en Barcelona y Madrid y en esta última ciudad Maruja estuvo cuatro días en cama con gripe y una fiebre de cuarenta grados y décimas, de la que luego le resultó una flebitis en la pierna derecha que le duró más de una semana. Aquí cuando no le llaman a la gripe inglesa, seguramente por Gibraltar, le llaman la gripe oriental, quizás por China. Pero este año se extendió mucho y no es tan benigna como en otros inviernos. En el Hotel Gran Vía donde nos alojamos, estaban en ese momento otros diecisiete huéspedes más, bastantes de ellos argentinos de una de las tournés turísticas que se organizan por estas fechas. La prensa de aquí anunció la visita de Lanusse, que no creo que venga a conferenciar directamente con “el lider”, sino con el general Díaz Alegría que estuvo en Buenos Aires y que goza de gran prestigio, creo que es Jefe del E. Mayor, para ver como hacer callar al deslenguado demagogo.
Encontré a Díaz Pardo mucho mejor de lo que esperaba, creo que curado, muy bien en general con su familia, pero en discordia con sus socios y a punto de llegar al pleito. Pienso que tiene razón en este caso, Díaz Pardo. No se puede entender lo que quieren estos dos socios. Uno de ellos estuvo a verme en Madrid. No entendí que deséan y creo saber escuchar y comprender. Pienso que quieren venderles aprovechando su éxito para ganar todo el dinero posible. Díaz Pardo tiene la mayoría de las acciones conjuntamente con los otros socios y pienso que no van a poder hacer nada. El día ocho tienen una asamblea en El Castro y a la semana siguiente tenemos otra en Sargadelos. Me pareció muy bien que hubiese abierto la carta de Puerto Rico y le ruego haga lo mismo con cualquiera procedente del exterior o del interior de ahí que usted considere que puede tener interés inmediato o con todas las que lleguen. Para mí es muy importante no perder contacto con instituciones y gentes. Escríbame si el tornado de que dan noticias la prensa de aquí afectó nuestro departamento y pídale al portero que no deje de usar nuestro teléfono para evitar que nos saquen la línea.

Reciban Carmen y usted un abrazo muy afectuoso de Maruja y mío, y por favor le expresan nuestros saludos a Martínez Lamela y René.

[Seoane]

Mi madre llegó muy bien, hizo un buen viaje, y parece estar encantada en Gijón. Ganchilla y desde la ventana ve pasar las gentes y los camiones que acuden al puerto del Musel.

1973-02-03
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1973 en 03/02/1973


La Coruña, 3 de Febrero de 1973

Sres. Lipa y Esther Burd
Buenos Aires

Queridas Lipa y Esther:

Estamos desde hace un mes en España y aparte de haber estado en Barcelona y Madrid no hemos podido realizar la primera parte de nuestro plan, pues Maruja, ahora está bien, pero se contagió la gripe “inglesa” u oriental (a la gripe siempre se la nacionaliza en el país que no nos cae simpático, o con el que tenemos problemas) y estuvo cuatro días con fiebre de alrededor de cuarenta grados, y, un día, de cuarenta grados y décimas, y, como consecuencia de esa gripe, con una flebitis en la pierna derecha que la tuvo una semana o algo más con ella estirada, aquí en La Coruña. En España todo está lo mismo que en noviembre de 1971, cuando regresamos a Buenos Aires después del otro viaje. Un poco más cara o bastante más cara la vida según lo que se va notando al adquirir lo que se necesita y todo lo mismo en cuanto a otras cuestiones. Estos días se publicó la noticia del viaje de Lanusse a Madrid, sospecho que para tratar de terminar con el asunto del deslenguado de Puerta de Hierro, que siquiera fuese como deslenguado de la calidad del Aretino, o como Marcial el epigramista de Roma. Pero de Buenos Aires no tenemos otras noticias que la de algún secuestro o atraco, y hoy, el bien lamentable tornado de Sarandí y la capital. Aquí también se están produciendo secuestros y atracos, de los que ahora dan noticia los diarios con un sentido parecido. Desde luego, en mi caso, empiezo a sentir envidia de las gentes de otras épocas con mucho menos medios de comunicación que se enteraban meses después de cualquier suceso ocurrido lejos de ellos, y, cuando les llegaba la noticia, la traían en romances que cantaban los ciegos violinistas y repartían impresa en hoja de color, o se publicaban en los periódicos de carácter muy local, cuando era muy importante y afectaban al Estado, o se trataba de alguna peste o guerra y cruzaban los países unos correos a caballo. Las noticias que traían los ciegos y aún estas últimas venían muchas veces embellecidas por la deformación a punto de convertirse en leyenda. Pero ahora no. Los diarios, la radio, el cine, la televisión, etc., lo publican todo y nos ofrecen una imágen del mundo como no conocieron hace poco más de un siglo. Ningún conquistador se pondría en nuestra época en camino para llegar a El Dorado, ni a Jauja, pues todo el mundo sabe que estos países y ciudades no existen y es una lástima haber perdido toda ilusión de que alguien los encontrase o de encontrarlos nosotros.
Del auto todo muy bien en la agencia. Pero lo hemos usado muy poco hasta ahora. En La Coruña apenas nos hace falta y esperamos que haya menos lluvia y nieve para poder desplazarnos todo lo que queremos. A pesar de esto Maruja comenzó a practicar nuevamente para no perder todo lo ganado en Buenos Aires. Por mi parte empecé a pintar. Quiero hacer unos grandes cuadros de mar siguiendo los que hice para la exposición de Bonino. El mar está aquí estos días bellísimo con olas impresionantes y color de tormentas que por otra parte abundan en esta época. Ahora mismo si levanto la cabeza lo veo gris verdoso, con un cielo muy bajo color plomo. Es el mar del barco fantasma y de las ciudades hundidas de la Atlántida legendaria.
Bueno, por favor escribirnos, contarnos algo de Buenos Aires. Estamos deseosos de saber noticias de toda clase aunque sólo sean políticas, pues las de otro carácter sé que apenas se producen en verano.
Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos. ¡Qué lástima que no hubiese sido ahora vuestro viaje!

Otro abrazo:

[Seoane]

1973-02-04
Carta de Núñez Búa a Seoane. 1973
La Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Núñez Búa a Seoane. 1973 en 04/02/1973


La Plata 4-II-73

Querido Luis:

Hoxe, domingo, canso de remar con dous persoeiros de “Pescanova”, chegados fai unha somán, por despachos oficiás e de comidas particulares, (incruso no Jockey Club, ¡recoño!) metinme a matinar non sei en que –lembranza e tempo–cómo se perdeu a vida. Como eu, ti non, a perdín. E ainda a estou a malgastar. “¡El que nace barrigón!”. Pois din cas tuas Cicatrices. Parei na “Adicatoria”, como se nunca a tivese lido. Si eu fora quén e non un nugallán, esparexido. Si eu fora Luis Seoane, de isa pequena, fonda, longuísima anéidota de centos de fillos de emigrantes, tiraría unha historia “realista” do neno que medra e soña, da cabalo dun faco pedrés, polas congostras, encostas, agras e vales do vello e iñoto país dos seus antergos cara unha Galiza xusta, xenerosa, ideal... Bueno, como decía Toreriño, tolo de Tenoiro, “Total, botarse a matinar non custa nada”... Pro, vamos á oración principal: por si non tiñas recibido os orixinás; mándoche copias simpres das pólizas que se fixeron, en troques da que tiñas e que se anulóu, xa están pagas. A conta está xunguida ás copias que van no mesmo sobre que istes garabullos caligráficos. Como ves, ó calificalos sentiron o “impacto” e melloraron un chisco.
Os 19 dias que paséi en Madrid i en Vigo fóronse cáseque todos iles en falar cos xerifaltes de “Pescanova”. Gracias a que tamén contéi ca regalía de aturar a Álvaro. Teño de ir, cando poida, 3 meses ó que me pete. Quero arranxar a miña vella “Casanova”, o único que teño en Tenoiro. Cando teña o presuposto do que quero facer, hei de che escribir e pídoche que, entón, vaias deica alí. Agora eres un burgués con auto importado e “chaufeusse”. E me darás a tua opinión. Supoño que os viaxeiros –Pachi e as suas mulleres– non esgotarán as duas contiñas bancarias que, dende 1953, fun sumando ahí. Cando pasen pol-A Cruña decirlle que teñan man cos cartiños, xa que Tilita leva plenipotencia.

Apertas para Maruxa e pra ti de

Pepe

Isa carta pra Rafael entrégalla, pois non teño ben a direición

1973-02-05
Carta de Seoane a Cuadrado. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Cuadrado. 1973 en 05/02/1973


La Coruña, 5 de febrero de 1973

Sr. D. Arturo Cuadrado
Buenos Aires

Querido Arturo:

Recibí tu carta del 23. Me parece bien la antología con esos nombres, pero la haría con tres poemas de cada uno. El formato creo que debe ser el pequeño de los más corrientes de Botella al Mar, 18 x 12 aproximadamente. Te haré la tapa para este formato y en cuanto al tipo de letra y diagramación igual al libro mío de poemas que es casi la misma de los primeros volúmenes de Botella al Mar. Los retratos puedes reproducirlos a 10 y medio cms. ancho y 14 1/2 alto. Creo que en el prólogo que hagas debes referirte al nacimiento de la empresa, aburridos tu y yo de las editoriales fundadas por nosotros dedicadas solo a averiguar de que autores producían dinero, autores generalmente extranjeros que debían traducirse. Guárdame el tomo de Alejandra Pizarnick. Recuerda que me falta y que me prometiste. Galicia está muy agradable, fría y con sol luego de bastantes días de tormentas y lluvias. La gente piensa que este sol de dos días lo pagarán caro con semanas de lluvia en Abril o Mayo. La gente es pesimista. No ví aún a nadie aparte de Dieste, Pillado, Isaac Díaz Pardo y familia. Maruja estuvo con gripe y yo sin demasiadas ganas de ver gente. Empezaré a verla estos días.
Escríbeme. Dime que decides. Yo voy pensando la portada.
Un abrazo de Maruja y mío para Cami, María de las Mercedes y para tí:

Hoy le escribo a Albino Fernández. Un abrazo a Varela, le escribiré estos días.

[Seoane]

1973-02-05
Carta de Seoane a Fernández. 1973
Nova York
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández. 1973 en 05/02/1973

La Coruña, 5 de febrero de 1973

Sr. D. Albino Fernández
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí hoy tres cajones con 43 grabados tuyos que embaló y me envió el Círculo de Bellas Artes de Madrid, por medio de Macarrón, la pinturería de Madrid que tu conoces. Estuve en el Círculo de Bellas Artes con la empleada que me indicastes, María Antonia Govantes, y me dijo que algunos se habían perdido pues había entrado humedad en el depósito, de modo que de los cincuenta y cinco que anunciabas se salvaron parece que cuarenta y tres. Te iré dando cuenta de lo que haga con ellos. Por lo de pronto proyecto una exposición en el Museo Carlos Maside para Marzo o Abril.
Hoy te envío el dibujo que te hice y la nota sobre tí. Supongo puedes traducirla fácilmente. Escríbeme, sin protestar demasiado por el dibujo, aquí a La Coruña, Calle Paseo de Ronda 15, 6º, izquierda.
Esto es todo.

Un gran abrazo de:

[Seoane]

1973-02-13
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1973
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 13/02/1973


A Habana, 13 de febreiro do 1973

Queridos amigos Maruxa e Luis Seoane:

Xa saberedes que Anisia e mais eu andivemos por Galicia. Pra min foi coma unha resurreución. Algo inexpricable. Foron cuasemente 24 anos de ausencia. Vivir longos anos en función dun país entrañable do que se non ten a presencia física, e voltar logo a recoñecelo é algo moi singular. Certo é que o país en si, o país físico, sería somentes unha parte se non fose polo home, o ser humán que o habita. E no noso caso, no meu caso, foi o reencontro coa familia, pais, seis irmaos (miña irmán nova tiña sete anos e anda por trinta), amigos (os que xa coñecía, como Isaac e Dieste, por exemplo) e os outros, os que foron xurdindo ó son de ideas comúns, inquedanzas comúns, ó son de libros, etc. Eran, pois, a miña xente, o país físico, os amigos, pero aínda eran moitas máis cousas, entre elas o contacto coa língoa. Escrebir nun idioma casi todos os días, idioma que non teño dende fai anos con quen utilizar en vivo, é algo estraño, e chegar de pronto ó esceario vivo desa língoa, parolar coa xente (non soio co home culto ou o que por patriotismo e hastra por esnobismo emprega hoxe o galego, senón co home común da aldea, coa muller común aldeana, cos nenos que anque na escola empreguen un castelán a remolque, no camiño da escola, e na casa, e nos agros falan un galego natural, tan natural coma cando eu me fun...). Todo eso, esa confrontación foi pra min emocionante ó tempo que necesaria. O tempo chegounos a pouco, non poidemos cumprir unha chea de invitación (coma a de Carmen e Rafael Dieste, de ir a Rianxo), non poidemos falar de vagar con moita xente amiga, non poidemos siquera adicar todo o tempo deseable á familia, non poidemos ver todas as persoas que quixeramos ver, pero unha das cousas que máis lamento e que foi relativamente pouco o tempo que adiquei a falar coa xente común da miña comarca. Andiven por agros e camiños, visitamos escolas, fun ós atrios das igrexas onde a xente parola, entrei en tabernas e feiras e un par de romarías, mais quedei con ganas de seguir falando, anotando, sentindo o vibrar da nosa língoa auténtica, viva, ferramenta entrañable dunha vocación de por vida.
Polo demais, agasalláronnos moito, atendéronnos cicais mellor do que merecemos. Hai xestos inesquecíbeles. Actos como o do Museo Carlos Maside ó que foi xente de casi toda Galicia, non moita, pero máis ou menos siñificativa. E nin falar das atenciós e agasallos e consideraciós que pra conosco tivo Isaac, no Castro, en Sargadelos, na miña propia aldeia (Gres, Ponte Ledesma) a onde foi o mesmo día da nosa chegada, dende a Coruña e estivo a tomarnos fotos con nosos, con meus pais. Isaac, por quen tivemos sempre grande ademiración e aprecio, quedou dende este viaxe unido pra sempre moi á beira do noso corazón, como amigo, galego, artista, creador en xeral. Poidemos ademirar a obra (na que vostede ten importante parte tamén) de Sargadelos, o Museo, o Castro, o Laboratorio de Formas, a galería de Barcelona (en Barcelona dimos o noso derradeiro abrazo a Isaac, Mimina, Inés) os plans da Escola Cerámica e do Instituto de Arte Galego, etc., etc.
Entre os nosos entrañables, faltaron vostedes. E que por pouquiño, pois disque en xaneiro chegaban a ahí. Que lástima. Pra outra será. Nós non podiamos demorar máis tempo. Aquí quedara o pai de Anisia, que inda que está ben ten moitos anos, e quedaron os meus compromisos de traballo, entre eles dúas esposiciós na Sección Galega. E viñémonos. Saímos de Madrid o 19-11.
E namais por hoxe, amigos. Moitas máis cousas quixerams decirlles. Pero mellor, en persoa. Non sei cando nin onde, pero será. Craro que si. E falaremos a treu.

Cariños de Anisia pra os dous. Unha aperta fraterna de voso sempre amigo leal

Xosé Neira Vilas

1973-02-13
Carta de Seoane a Waugh. 1973
A Coruña
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Waugh. 1973 en 13/02/1973


La Coruña, 13 de febrero de 1973

Srta. Carmen Waugh
Madrid

Querida amiga:

Estuvimos en Madrid alrededor del 15 del mes pasado y no habías llegado a ésa. Preguntamos en la obra que están haciendo en lo que va a ser local de galería o ya es. El sitio es espléndido.
Bueno, de acuerdo con nuestra conversación de Buenos Aires, te escribo para, si continúas pensando lo mismo que en diciembre en nuestra casa de Buenos Aires, ponerme de acuerdo para un exposición mía en ésa. Estoy trabajando bastante aquí en La Coruña y sería la tercera exposición de óleos en España y la más importante luego de una grande de óleos y grabados que hice en la Dirección General de Bellas Artes en 1963. De grabados hice otra después. Me gustaría además que de acuerdo a esa conversación tu galería me representase en esa ciudad. Quizás sería interesante que hicieses un paso a ésta, podrías conocer con Maruja y conmigo bastantes cosas importantes de Galicia no conocidas en América, y así ver además, lo que estoy haciendo. Creo que puedo hacer una buena exposición. No sé cuándo se realizará una exposición de grabados proyectada por González Robles por todo el territorio español. Castro Arines, el crítico de Informaciones, hizo ya el catálogo. Creo que muchos factores pueden ayudar a esta exposición mía.

Un saludo muy afectuoso de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-02-13
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 13/02/1973


Buenos Aires, 13 febrero [1973]

Queridos amigos, Luis y Maruja:

Hoy ha sido mi día feliz porque recibí carta de Maruja, de Sebastián y fui a ver mi Tío Vania. Yo no sé si ustedes saben que los lunes y martes las películas cuestan la mitad y muchísima gente concurre a los cines y algunos ven la misma película dos veces. Me afligí mucho saber que España no la recibió bien a Maruja, que la gripe y la flebitis la tuvieron a mal traer, pero, por suerte, ya está bien. Me alegré que la mamá de Luis esté muy contenta y muy acompañada y además, en su tierra, con los suyos, aunque aquí también lo estaba, pero muy sola y muy triste y esto, psicológicamente considerando, es una enfermedad muy desagradable.
Buenos Aires está un poco vacío, todos los amigos aprovecharon las vacaciones para irse y poder volver a tiempo para las elecciones. Y hablando de este acontecimiento, les diré que aquí todos los diarios le dedican muchísimo espacio y como no hay propaganda callejera (tan linda!) todas las radios y televisiones están ocupados en hacerlo, es un hervidero la ciudad, y se barajan muchos nombres. La gente, en definitiva, no sabe qué hacer y unos y otros se consultan. Hay slogans lindos algunos, y divertidos otros: dicen “Campora al Gobierno y Perón al poder”, “Vota Ezequiel Martínez, joven Presidente que sabe y puede” y así todo. A mí me desorienta los votos de las dos ruedas, y aunque tengo mi decisión tomada, veré lo que aún puedo hacer. Hemos ido al cine, vimos películas agradables. El asunto Matei, Querida Luisa (sic), La aventura es la aventura, Tío Vania, que es un poco teatral como todas las cosas de Chejov, llevada al cine.
Scheimberg lo está pasando muy bien y los días frescos, que los tenemos, mejor. Yo, como soy especialista en lecturas, estoy bien y tenemos mucha tela que cortar. Nos dedicamos a la República del Uruguay, que también tuvo su golpe de Estado.
Nos alegramos que Luis haya empezado a pintar y ya descontamos mucho éxito.
Y eso es todo, muchos saludos a todos los amigos, los Dieste, los Díaz Pardo, a todos.

Reciban abrazos y besos toda la familia y muchos cariños Luis y Maruja de

Scheimberg y de Aída

Siempre esperamos sus tan lindas cartas; hasta pronto amigos.

1973-02-14
Carta de Alvajar a Seoane. 1973
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Seoane. 1973 en 14/02/1973


Ginebra, 14 de febrero de 1973

Marujiña querida:

Ni bien hube echado la carta en que te decía que aún no había atrapado yo la gripe que por derecho correspondía, tuve que llamar corriendo al médico para pedirle un certificado para quedarme en casa, porque tenía 40 de fiebre. Así que antibióticos, pastillas para la tos, supositorios para la fiebre y toda la parafernalia de la gripe. Ahora ya va bien y mañana regreso a la oficina.
¿Cómo va tu flebitis? No me extraña que te haya dejado la gripe esa secuela, porque la que yo tuve hace dos años me dejó una neuritis en el brazo izquierdo que me pasé tres meses viendo y contemplando todas las estrellas de firmamento. Todavía que queda de eso un temblor en los dedos que a veces no lo puedo dominar. Espero que estés mejor.
Aún así me las arreglé para ir a ver a mi notabilidad de profesor Feldman, a causa de lo otro que es más importante. Al principio estaba un poco picado, porque después de todo yo lo había abandonado en el año 1967, y eso a nadie le gusta. Me dijo con un ligero retintín: “Yo pensé al ver que usted volvía: “Afortunadamente, Mme. Alvajar es inteligente y comprende”. Le contesté: “Dr. Feldmann, eso es lo que pensé yo: “Afortunadamente el Dr. Feldmann es inteligente y comprende”. La verdad es que uno tiene tendencia a suponer que todo médico, y especialmente todo psicólogo o psiquiatra, es un hombre inteligente y comprensivo, y yo te digo por experiencia que de los muchos que he visto ninguno me ha dado la impresión de una verdadera inteligencia, salvo éste. A pesar del fracaso de su tratamiento anterior, siempre he pensado en él como el único hombre inteligente que he visto aquí. Luego todo marchó muy bien, tanto que, ¡oh, sorpresa, sobre todo viniendo de un suizo!, al despedirse de mí hasta dentro de quince días me dio un tiernísimo beso en la mejilla, y aún no he salido de mi asombro. Comprendió muy bien todo lo que le expliqué, me dijo (lo que yo ya sabía) que desde el año 1967 en que yo había interrumpido el tratamiento con él hasta ahora la psiquiatría y ramas conexas de la medicina habían hecho enormes progresos, que había muchísimos medicamentos nuevos, que comprendía mi necesidad de recuperar la “joie de vivre” y de sentirme bien, que “qu´est que c´est que cette histoire de se coucher à sept heures du soir?”, etc., etc. Me dio dos misteriosísimos medicamentos, uno de ellos que fui a buscar en la farmacia, donde me contaron las pildoritas una por una y me las dieron en un frasco en el que no hay ni el nombre del medicamento, y otro que se sacó el mismo como quien dice del bolsillo del chaleco, y que debe de ser un medicamento que está todavía en experimentación, porque no viene de ningún laboratorio médico, sino de un instituto de investigaciones sobre Lípidos, y me dijo que volviera dentro de quince días. También me dijo, “Pero tiene usted una cara estupenda”, y le contesté: “Dr. Fielmann, esta cara que tiene usted delante tiene encima catorce colores mezclados, así que no le extrañe que el resultado sea decente”. Claro está que se echó a reír. Ahora hay que tener paciencia, porque estos medicamentos (que creo que son de los que llaman “imaos”) son de actuación lenta.
Ahora voy a ver si os digo todo lo que tengo que deciros, que siempre se me queda alguna cosa en el tintero.
Me contestó Anita diciéndome que os escribía directamente y que ya había recibido carta vuestra. Parece que vuelve a Buenos Aires en marzo, peor que antes pasará por aquí.
Recibí una carta de Aurora Cortázar, que debe de haber venido por sus propios pies, puesto que debe de ser así como mandan las cartas que no traen ni un solo sello, ni siquiera el nombre del remitente. Fecha de la carta: 11 de diciembre. Llegada: 10 de febrero. Todas las noticias que me da ya las había recibido, claro está, de los propios interesados, en cartas con sus debidos sellos, salvo la noticia del nacimiento de la niña de Arturo. Dice Aurora, entre otras cosas, que tenéis la intención de venir por aquí. Os quiero prevenir antes. Lo que está sucediendo en este país es un verdadero escándalo. De un día para el otro suben las cosas, a veces de repente un 230%, aunque parezca mentira. Tenéis que contar con que todo está por lo menos el triple más caro que la última vez que pasasteis por aquí. Y digo “por lo menos”. A mí me parece un verdadero disparate pagar estos precios. Mi casa es pequeña (no es la de las fotografías que mandé para Quiroga, que están tomadas en casa de los Fernández Buján, que él es de Corcubión), pero hay dos habitaciones, una de ellas con una cama grande. En la otra hay un sofá cama, donde yo duermo muchas veces y donde he dormido todo el tiempo que Aurora estuvo aquí. Trataría de no molestaros por las mañanas, porque me levanto muy temprano (a eso de las seis menos cuarto). Me voy a las ocho y no vuelvo hasta las seis o las seis y media. Tendríais la casa para vosotros, con absolutamente todo lo necesario para vivir. Las tiendas necesarias están cerca. Hay autobuses en la esquina que os llevan a todas partes de la ciudad. La Ciudad Vieja está a un paso, con las galerías de arte y los museos. Aunque no sea época de vacaciones de verano de Marta, la cosa tiene arreglo. Viene los jueves a bañarse y arreglarse y a asistir a sus clases de latín, solfeo y guitarra, y ese día tampoco duerme en casa. Sólo duerme aquí los sábados, y los Fernández Buján están encantados de tenerla con ellos ese día, tanto que tengo a veces que pelearme para que me la dejen en casa. Sonia, su hija, es muy amigota de Marta y les gusta mucho estar juntas. Me gustaría mucho que las conocierais, porque tiene excelentes cualidades, y además hace mucho tiempo que tengo ganas de hablar con vosotros acerca del porvenir y los estudios de esta niña, porque creo que Luis puede darme buenos consejos. No entro ahora en el asunto porque pienso que de una manera o de otra os veré pronto.
La Galería Kreuger sigue mandando las invitaciones para los “vernissages” a nombre de Luis acá a casa. Medio se disolvió. Tiene fama de ser un hombre muy competente en lo suyo y honrado, pero insoportable en el trato con sus asociados. Una socia de él, una italiana casada con un suizo sobrino de Le Corbusier, llamada Ana María no sé cuantos (he estado buscando los catálogos donde está su nombre, pero me los debe de haber robado Marta, que es museómana y galeriómana) acaba de abrir una galería nueva que se llama Arte Moderno, aquí cerca de casa. Está en un piso alto, y son dos “dúplex” unidos, una casa lujosísima. Inauguró la galería con una exposición de Fernando Maza, que al llegar aquí lo primero con que se encontró fue con mi nombre en la lista de invitaciones a los “vernissages”, claro está que a casa de Luis. El ya traía mi dirección, que se la había dado su madre; llamó en seguida y pasamos varios ratos juntos. Acababa de exponer en la Bienal de Venecia, con mucho éxito, y ahora tiene una exposición en París y otra creo que en Turín. Aunque está separado de su mujer, que es norteamericana, pasa largas temporadas con ella y con su hijo en un pueblecito que está a unos kilómetros de Palma de Mallorca, un pueblecito muy sencillo, poblado de artistas, al parecer. Me ha invitado a ir allá, pero dudo de poder hacerlo.
Sigo recibiendo La Voz de Galicia, que está mucho mejor informada que La Tribuna de Ginebra o cualquier otro periódico de aquí, y sobre todo trae muchas noticias de Buenos Aires y Chile. Hace unos días sacaron una fotografía del Perón con un aspecto de apolillado que da miedo, diciendo que se va a Rumanía a hacerse un tratamiento gerontológico, lo cual no deja de ser una especie de “pajueranada”, porque el tratamiento de la Dra. Aslam nos lo estamos haciendo todos desde hace mucho tiempo, a título preventivo, porque tan apolillados todavía no estamos. Hace más de veinte años que tengo yo correspondencia con ellos y de vez en cuando me hago el tratamiento, y también Aurora lo emprendió, aunque con pildoritas, porque le tiene verdadero pánico a las inyecciones. También otra vez sacaron como gran novedad una fotografía de una pianista que se acababa de hacer un lifting, una “cara nueva”, como ellos decían. Supongo que sacan esas cosas cuando no encuentran otras con que rellenar un hueco, pero no dejan de asombrarte.
Me tienen prometidos para el sábado los dos discos de que os hablé. El de Grassens es el último y estaba agotado. Así pasaron la canción de los reyes por radio un par de veces, y luego no volvieron a pasarla más, porque como tienen tanto miedo de ofender a los jefes de Estado de otros países... Tanto que está seriamente penada cualquier ofensa pública a cualquiera de ellos. El otro resulta que es de Juliette Greco, cosa rara, porque esa mujer se ha dedicado a cantar las mayores estupideces del mundo desde hace varios años, de modo que no respondo de la clase de canciones que hay en ese disco, a parte de la que se llama “Mon fils, chante”. Os lo mandaré por correo la semana que viene.
Ahora os dejo, porque aprovechando estos días que he pasado en casa me estoy haciendo un pijama “serio”, es decir, sencillo. Todo lo que se encuentra por aquí está lleno de froufrous y de chichis, y no comprendo por qué razón hay que vestirse de idiota para meterse en la cama. Ya veremos lo que sale, porque hace muchos años que no coso en serio.
Y ahora dejo de daros la lata. Ya me avisaréis cuando recibáis los discos, para que me quede tranquila y sepa que no os los robaron por el camino.
Saludos a Rafael y Carmen. Ya sé que estuvo aquí Mireya, porque me escribió. Le contesté, pero no sé si mi carta llegó a tiempo, porque estaba a punto de volverse a América.

Saludos igualmente a Pillado y mil cariños para vosotros.

Amparo

1973-02-14
Carta de Seoane a Scheimberg. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1973 en 14/02/1973


La Coruña, 14 de febrero de 1973

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Querido Scheinberg:

Estamos en España desde hace algo más de un mes y no tenemos demasiado que contar. Todo está como si fuese ayer desde muchos puntos de vista en cuanto a las cuestiones que siempre nos interesaron más. En Barcelona, volvimos a ver algunos de sus museos, algunos mejorados o engrandecidos como el de Picasso, por ejemplo, con nuevas y muy valiosas piezas y terminado el arreglo de la unión de los dos palacios, casi terminado hace dos años, pero que ahora lo vimos terminado totalmente. En Madrid, se puede decir que vi yo solo la ciudad, pues Maruja padeció una fuerte gripe que le obligó a guardar cama en el hotel durante cuatro días. Madrid está en pleno desarrollo. Es una ciudad convertida a la fuerza en gran ciudad, sin que el destino ni los ciudadanos hubiesen hecho nada por engrandecerla. Se engrandece a la fuerza porque así conviene al Estado, tratando de hacer de ella la capital de España sin que una otra ciudad pueda parangonársele. Aquí se trató en estos últimos años de que Madrid fuese más importante que Barcelona, y las ciudades de Castilla, Valladolid, Burgos, fuesen más importantes de lo que fueron en los últimos siglos. Para esto las convierten en ciudades industriales. Se puede afirmar las convirtieron. Desde hace medio siglo y más, concretamente, hoy un Estado puede disponer el porvenir de un país haciendo que se instalen grandes industrias en determinadas zonas para que progresen y esto se vino haciendo aquí. En el caso de Galicia, nos toca la peor parte. El Mediterráneo y Castilla absorben todo lo que significa riqueza industrial. Sobre ella se proyecta la maldición de Isabel la Católica y la política aragonesa de su esposo Fernando, ahora centralista. Domaron Galicia, según expresión del Padre Zurita, el cronista de ellos y si no la domaron, porque esto no ocurrió, la arruinaron y hoy continúa el destino incierto de Bretaña e Irlanda, sus hermanas de origen. Se conserva bellísima, pero muy pobre y hasta los secaderos de pescado y las fábricas de salazón de pescado disponen de arriba, se instalan en ciudades castellanas. En cuanto a problemas culturales, se me ocurrió ayer un dibujo donde representase a dos campesinos gallegos hablando entre ellos diciéndole uno al otro, “¡Qué suerte tienen los castellanos que pueden estudiar su idioma en la escuela..!” Esto dicho en gallego, claro está.
En Madrid, aumentaron las galerías de arte, hoy hay muchas. Ocurre el mismo fenómeno de hace unos años en Buenos Aires y se hacen remates con obras representativas sobre todo de fines de siglo y los primeros años de éste. Los precios que la pintura española en los remates de ahí se alcanzan en pesos se pagan aquí las mismas cifras en pesetas, lo que resulta un negocio espléndido para los negociantes, veinte veces más o algo así, de lo que se paga en Buenos Aires. Ahí los nietos se deshacen de los cuadros que compraron los abuelos y, en Madrid, otros nietos nuevos ricos, compran los cuadros que les hubiese gustado comprar a los abuelos. Así ocurre.

Escríbannos. Reciban un abrazo muy fuerte de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-02-18
Carta de Fernández a Seoane. 1973
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández a Seoane. 1973 en 18/02/1973


Buenos Aires, 18 de Febrero de 1973

Querido Luis:

Son hermosas tus palabras y aún más escritas en gallego. No te puedes imaginar cuanto te agradezco lo que haces por mí. Posibilitar que mis obras, mi “Balada del hombre” –con todo lo que ella tiene de contenido, paz, amor, rebeldía, solidaridad con nuestros hermanos de todo el mundo– se muestran en esa querida tierra y que queden allí, en un rincon de una sala testimoniando lo que quiere un hombre de sangre gallega. Los huesos de mi abuelo Francisco, enterrado en San Pedro de Viana te abrazarían porque tú le devuelves a su nieto multiplicado en cada obra.
En el momento de llegar tu carta, me encontraba con Arturo trabajando en el catalogo de los 25 años de Botella al mar entre otras cosas, pienso hacer un afiche, partiendo de un grabado tuyo. La muestra va a poner bien en evidencia y con gran suceso la labor desarrollada por Uds.
Espero me cuentes de tu exposición en Madrid, te deseo el mayor de los éxitos.

Un beso para Maruja, te abraza.

Albino

1973-02-26
Carta de Seoane a Girri. 1973
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Girri. 1973 en 26/02/1973


Buenos Aires, 26 de Febrero de 1973

Sr. Alberto Girri
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Ahí van unas líneas para dar señal de nuestra existencia y para, con tu respuesta, saber de la vuestra y de los amigos comunes. Noticias de las que estamos impacientes. Te escribo a las 24 horas de haber llegado Lanusse a Madrid y unas horas después de haber presenciado su discurso de respuesta a Franco, en general digno, dadas las circunstancias políticas de este país, comenzando su lista de elogios en cuanto al pueblo español, con los mineros, labradores, poetas, intelectuales, para terminar con los soldados y haciendo un elogio a la libertad donde se hizo posible para terminar con ella. No puedo estar con Lanusse, pero resulta ser un oligarca y militar que hace afirmaciones que nos sorprenden, a mí a veces me gustan, sabiendo convertirse en visitante que incomoda en países que visita, Brasil, por ejemplo. Hasta ahora no es este el caso de España, pero pienso que puede llegar a serlo. Trabajo mucho. Pinto. Tengo una exposición en el mes de Mayo en Madrid y desde la habitación que me sirve de estudio descanso viendo un mar extraordinario de tormentas con olas muy altas, de 15 y más metros de altura hace una semana, llegando a barrer algunas calles cercanas y un continuo viento del norte. Me gusta mucho este mar y este viento, el viento que en La Coruña acompañó a las invasiones desde la prehistoria, los fenicios que buscaban las Islas Casitérides en busca del estaño, las legiones romanas, de hechos galas, que lo enfrentaban invadiendo por tierra los wikingos, los normandos, los ingleses y, por último, a fines del XVIII, los corsarios genoveses que aguardaban los buques que salían de los puertos gallegos para América. Unos corsarios costeros, patilludos, con sotabarba de época, muchos de los cuales se convirtieron, Vicetto, Marchessi, Tomasini, etc., con apellidos que se hicieron también gallegos, en excelentes padres de familia. Por estos días, sigo todo lo que está ocurriendo con la publicación de una novela por entregas, La cara de Dios de Valle Inclán. La tenía desde hace años un amigo mío que encontró en una ciudad andaluza las entregas encuadernadas, siento por tanto el único ejemplar existente de ella que ahora se editó. La novela es una excelente novela por entregas a la manera de las francesas de folletón, y de también por entregas, donde se anuncia el Valle Inclán posterior. Pero algún lector notó lo que denominó plagio de algún capítulo de Dostoyevski y otro de un cuento de Baroja y se encendió una polémica, más entre los lectores que entre verdaderas autoridades literarias. Esos lectores no entendieron nada y Valle Inclán, acusado de otros plagios antes que ellos por Julio Casares, se convierte en par de Homero, de Shakespeare, de Lope, de todos los inmortales que fueron acusados de lo mismo. Él hizo un collage que sirvió a su labor de creador y a mi juicio es lo mismo que si hubiesen acusado de plagio, plagio es sinónimo de robo, ya se sabe, de los grabados del siglo XIX a Max Ernst porque deshojó las novelas de Julio Verne para incorporar trozos-capítulos de los grabados que las ilustran para agregarlos a su trabajo gráfico.
Bueno, esto es todo. Valle Inclán puede estar más vivo que nunca y se ríe seguramente desde el cementerio compostelano donde está enterrado conservado por la sal, pues la leyenda popular dice que su tierra es salitrosa y que conserva los cadáveres.

Un gran abrazo para los dos, para Aurora y tú de Maruja y mío. Contesta.

[Seoane]

1973-02-26
Carta de Seoane a Baudizzone. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Baudizzone. 1973 en 26/02/1973

La Coruña, 26 de febrero de 1973

Sr. Luis M. Baudizzone
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Te escribo unas pocas líneas con la esperanza de que me contestes, aunque sea muy brevemente me digas algo de lo que viene ocurriendo en Buenos Aires con motivo de las elecciones. Aquí se publican noticias pero muy desapasionadas y las noticias, creo yo, deben ser redactadas con apasionamiento, pesimistas, optimistas, buenas, malas, etc., de modo que den lugar a la adhesión o el rechazo. Tan desapasionadas parecen pertenecer al pasado, se les excluye del presente y deshumanizan. Tambien quisiéramos saber cuando tenéis proyectado venir, os estamos esperando, perderéis desde luego, pasado el invierno, el maravilloso espectáculo de las tormentas, del oleaje que azota esta costa y se lleva cada año en los primeros meses una buena cantidad de víctimas entre los pescadores a pesar de todas las precauciones previstas por los nuevos elementos técnicos. El oleaje impresionante que barre la costa y el violento viento del norte. Por las noches parece verse de vez en cuanto el buque fantasma, el de los apestados muertos, pero se trata generalmente de algún petrolero o barco pescador que se eleva y hace visible con las olas pareciendo dejarse llevar a la deriva o que se hunde entre espumas y deja de verse. Es una pena que no veáis este maravilloso espectáculo por temor al frío. Pero vendréis seguramente en la primavera, más propicia para el viaje y entonces os on aguardamos cun itinerario de rías y monasterios.
Estoy trabajando. Pinto mucho. Tengo una exposición en Madrid alrededor del 20 de Mayo . Los Dieste y Díaz Pardo me preguntaron por vosotros, aquí hay gentes aparte de nosotros que os quieren. En Madrid, está Newton Freitas y Lidia a quienes no hemos visto esta vez y en Orense José Suárez creo que bastante viejo, raro y neurasténico, que tampoco ví pero pienso ver. Está resultando un personaje atrabiliario con un carácter de señor rural medieval del gusto de Valle Inclán .
Por Favor (sic) escribirnos. Un abrazo grande para los dos, con saludos a los familiares y amigos comunes, de Maruja y mío:

1973-03-05
Carta de Seoane a Shand. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1973 en 05/03/1973


La Coruña, 5 de marzo de 1973

Sres. Susana y William Shand
Buenos Aires

Queridos Susana y William:

Pasó todo febrero y gran parte de enero desde que llegamos y para nosotros apenas ocurrió nada importante aparte de una fuerte gripe que padeció Maruja derivada en una flebitis que la inmovilizó en La Coruña durante una semana. Le ayudó a pasar, creo yo, el buen clima variable de esta ciudad. Después de la tormentas en el mar y las lluvias, de gran riqueza en su variedad, desde el fino orballo hasta las precipitaciones bruscas, estamos disfrutando de unos días de solo como muy pocos en invierno. Algunos amigos nuestros incapaces de percibir la belleza de la niebla, de la lluvia y de las tormentas, suponen la ciudad del mismo clima regular que Marbella en Andalucía o, por lo menos, capaz de competir con las de la Costa Azul. Claro que el mar aquí casi nunca está como un plato, como se dice.
Con todo, trabajo. Tengo ya unos pocos cuadros últimamente pintados que me satisfacen y expondré en Madrid alrededor del 20 de mayo, equivalente en la temporada de exposiciones en ésa a los comienzos de noviembre. De Buenos Aires sabemos poco aunque los diarios de Galicia y aún en la prensa de Madrid se publican bastantes noticias de carácter político referidas a las elecciones, también, naturalmente, de sucesos terroristas y aún de algún otro carácter como el atentado a un boxeador Monzón por parte de su mujer que, incapaz de vencerle con los puños, quiso hacerlo a tiros, por lo que han transmitido las agencias.
Importante fue la visita de Lanusse, dejó una buena imagen de la Argentina a la gente de prensa y al pueblo muy desengañado de Perón, luego de su viaje a Buenos Aires. Claro que nadie olvida ni el origen político ni sus vinculaciones oligárquicas familiares de Lanusse, pero es que las ideas por pocas que sean además de decirlas hay que saber decirlas y esta es una cualidad que el actual Presidente posee y que uno lejos de ahí agradece. Nadie puede imaginarse a Lenin o a tantos revolucionarios como en el mundo ha habido con el lenguaje de Perón, jugando además con la candidez de un pueblo que sueña conque alguien desde arriba haga trampa para que todos puedan ganar el Poder. Pero no quería hablar de esto. Quizá haya cambiado mucho en las últimas semanas y nosotros estamos equivocados en cuanto a las elecciones, a su situación actual. Desde luego, no lo estamos a los que se denominan peronistas justicialistas. En algunas partes como en España se está hablando de proyectarlo todo para el año 2000. Es curioso que no hubiésemos notado la pequeñez de la distancia en el tiempo que históricamente, no personalmente, en mi caso, nos separa del año 2000 y que nadie hubiese aún hablado de la diferencia en la espera de este segundo milenio con respecto a la del año 1000. En el mil, el mundo esperaba con angustia verdaderos desastres, algunos historiadores escribieron sobre el pánico que dominaba al mundo europeo de entonces ante el posible fin del mundo. De España salían para inundar Europa las versiones comentadas del Apocalipsis, sobre todo los comentarios del Beato de Liébana. Pero ahora todo se presenta distinto. En el 2000, es posible que el mundo se convierta en Jauja, que todos los problemas se resuelvan a partir de ese año y duren las soluciones por lo menos el milenio próximo. Muchos emigrarán a Marte o a cualquier otro astro. Habrá una arquitectura del 2000 y un nuevo sistema de vida, un arte distinto y habrá cambiado fundamentalmente la alimentación. El goce de la mesa será sustituido por cualquier otro goce. La televisión ya hizo que las gentes se habituasen a tragar comida sin saborearla para no dejar de ver la pantalla, y cualquier cosa que se coma fabricada por la industria química estará bien, etc. Este optimismo parece ser producto de la publicidad y de las películas tipo James Bond. Bueno, no quiero deciros que siento no vivir en el año 2000, un año que, por fin, los hombres encontrarán Eldorado. ¡Qué lástima! Pues no creo que se encuentre con el peronismo ahora, en 1973. Estamos viendo como en España, quizás por amarga desesperanza, la gente sueña. Un gran abrazo a todos los amigos, a Bernardo especialmente y ustedes reciban un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-03-05
Carta de Seoane a Parker. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Parker. 1973 en 05/03/1973

La Coruña, 5 de Marzo de 1973

Sra. Margot Parker
Buenos Aires

Querida Margot:

Estamos aquí en La Coruña desde hace poco más de un mes. Madrid esta vez lo gozamos, en cuanto a lo que tiene que ver del pasado, poco, pues Maruja estuvo con una gripe fuerte dese el día siguiente de nuestra llegada encerrada en la habitación de un hotel y a nosotros, si no es el pasado, Madrid no nos gusta. Es una ciudad hecha de favores, a la fuerza por Felipe II y ahora, en los últimos años, para crearle un vértice a España en la cual la periferia, los países diferenciados de Castilla, Galicia, Cataluña, etc., sean la base que sostiene ese vértice de una unidad que no existe. Gozamos de Barcelona, en cambio. Una ciudad que tu quieres y nosotros tambien. Apenas hemos visto gente. Estuvimos pocos días. Pero vimos nuevamente alguno de sus museos, el de Picasso por ejemplo, cada vez más extraordinario, con nuevas obras y nuevos arreglos en los palacios góticos que ocupan. Es, efectivamente, creémos, uno de los más bellos museos de Europa, aparte el pequeño y modesto museo de arte gallego que fundamos con otro amigo en una aldea cercana a esta ciudad. Suponemos que es uno de los pocos museos, si no el único, que está situado junto a una fábrica de porcelana, entre montes, a pocos kilómetros del mar que llega a verse desde una de sus ventanas, y entre campesinos que trabajan la tierra con arados romanos aún, con sus pobres trajes de campesinos aparentemente libres, no vestidos de mecánicos sujetos a un patrón, y escuchándose desde el mismo museo el mujido sostenido de las vacas. Tambien la pintura que se encierra en ese museo, la mayoría de las obras de jóvenes artistas gallegos, es, en general, una pintura ruda que recuerda en sus figuraciones la de los capiteles románicos o no sabe uno por qué la de las muy antiguas inscripciones de las rocas. Hay en ella ironía y humor y está presente la desgracia de esta tierra. Ayer nos encontramos con una señora correntina que vive desde hace algunos años en la montaña gallega y nos habló de un fantasma, el de una vieja casera muerta hace años que se había posesionado de una parte de su casa y que, al emplazamiento del párroco que hizo las exorciones correspondientes, solicitó unas misas por su alma. Dichas esas misas aparentemente desapareció. La gente teme, nunca se sabe si para siempre. Parece que ese fantasma se añadió a la historia de otros fantasmas de esa zona muy poblada de ellos que se manifiestan permanentemente, pues no tienen solucionada su pena eterna. Quizás algún día volvamos Maruja y yo de fantasmas a esta tierra. Apareceremos a las doce de la noche como corresponde, nos lamentaremos de algo, aún no podemos saber de qué, y desapareceremos en la niebla, esta bella niebla de Galicia, al nacer el sol.
Estoy trabajando. En Mayo expongo en Madrid. Tengo unos pocos cuadros nuevos y hasta entonces pienso trabajar lo más posible. Recordamos a todos los amigos. Siempre sentimos nostalgias de Buenos Aires. Quizás nuestros fantasmas cuando lo sean tenga[n] que aparecerse en dos lugares de la tierra lejanos entre sí, pero a ellos debe serles más fácil viajar. Será el único modo de que nosotros, pobres infelices, atemoricemos a los demás.
Ésta es una carta un poco extraña pero así te va tal como salió, la culpa la tiene este país encantado que pena desde los malditos Reyes Católicos.

Con saludos a los tuyos y a los amigos comunes, un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-03-05
Carta de Seoane a Lublin. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Lublin. 1973 en 05/03/1973


La Coruña, 5 de Marzo de 1973

Sra. Julia Lublín
Buenos Aires

Querida Julia:

Llevamos dos meses en España, alrededor de un mes y medio en La Coruña. Maruja tuvo unos primeros días de España malos, con una gripe muy fuerte en Madrid y una flebitis como consecuencia de ella aquí. Todo pasó y ahora vivimos al ritmo que tu conoces de esta ciudad. En cuanto a mí, trabajo todo lo que puedo, en mayo alrededor del 20 tengo una exposición en Madrid. Por lo que pinté hasta ahora, espero que sea una buena exposición. También saldrá para ese mes seguramente un álbum de dibujos míos, casi olvidados en Buenos Aires, decidiendo a última hora traerlos a Galicia. Se refieren a temas gallegos casi todos y aquí casi nadie conoce dibujos míos de esos años. Trataré de presentarlos lo mejor posible. Estas son en síntesis las noticias de nuestras vidas. Aquí se os recuerda a Delia y a tí. Todo el mes de febrero el mar estuvo como no logramos lo vieseis, con tormentas impresionantes y ahora en estos últimos días está apacible y toda Galicia con un sol que a los gallegos les hace aparecer su país como cualquiera de la costa del Mediterráneo. El mar en temporal es uno de los más hermosos espectáculos que puede ofrecer la naturaleza aunque uno deba lamentarse de su trágica crueldad. Bueno el propósito nuestro es enviarte un saludo y pedirte que nos envíes noticias de esa. Estamos deseosos de ellas. Un gran abrazo de Maruja y mío para Magalí, Alejandro y para tí:

[Seoane]

1973-03-05
Carta de Seoane a Falcini. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1973 en 05/03/1973


La Coruña, 5 de marzo de 1973

Sr. D. Luis Falcini
Buenos Aires

Querido amigo:

Llevamos pronto dos meses en España. O los llevamos ya, ayer se cumplieron, el mismo día en que le dedicaron la calle de La Coruña al Almirante Brown, con bandas de música, el Embajador argentino, estallido de bombas y banderas argentinas y españolas. Todo ocurrió cerca de casa, casi junto al mar. Estamos pasando unos días de invierno espléndidos, luego de otros días de tormentas marinas y vientos fuertes en el mes de febrero, y yo trabajo, pinto lo que puedo para una exposición que se celebrará en mayo en Madrid, a fines de Mayo. Quisiera que fuese lo mejor posible. Como todos los artistas en general de nuestra época, creo, vacilando en cuanto a los propósitos. ¡Que lejos de aquellos de hace varios siglos, o casi de uno nada más, que solamente seguros de su oficio, sin fines ulteriores, realizaban su obra con destino concreto, el rey, la iglesia, la nobleza, la burguesía... Todo el cambio comenzó con la revolución francesa, o antes, con los enciclopedistas, y el pintor, el escultor con la libertad de temas y ejecución ganaron en dudas y problemas. Perdieron en seguridad y en tranquilidad. Luego los críticos... Uno piensa lo feliz que debe ser un carpintero, un herrero, etc., ese artesano que trabaja en su taller esforzándose en la obra bien hecha, depositando en ella un oficio muy sabido, y dirigiéndose, luego de terminado su trabajo, a reunirse con sus compañeros en una taberna o en un café a hablar de todo menos de su oficio.
Hoy al artista se le exige que, aparte de esculpir o pintar, hable de su arte como Baudelaire y se le exigen propósitos y explicaciones. Yo no puedo imaginar a nadie que se hubiese acercado a un pintor de la Edad Media o del Renacimiento, por ejemplo, a pedir explicaciones por un Neptuno que hubiese pintado, o por una Piedad que le hubiese encargado la iglesia. Es posible que dijese, “ese fué el encargo”. Pero es que además en aquella época nadie soñaba con rebasar el planeta pero en cambio las gentes conocían mejor al mundo que les rodeaba. Hoy nadie me preguntaría nada por un tritón que pintase, pero sí, seguramente, me preguntan por un campesino, a pesar de tenerlos, el que pregunta, a su lado mismo e incluso descender de ellos. En cuanto al oficio... ¡Que tragedia la de aquellos que desdeñan el dibujo…! por ejemplo. No pensaron que todo pasa, hasta en arte.
Pero lo mejor es encerrarse en el taller y trabajar. Buscar uno el propio mundo e ir aislándose intensamente con ese mundo que va naciendo de sus manos, su única torturante gloria. Cualquier día empiezo a ponerles nombres, José, Carmen, etc., a los personajes que fuí pintando y están en los cuadros que no me compraron y me quedan a mí. Viviendo con ellos vivo con mi verdadero pueblo, mi Buenos Aires, mi La Coruña. Les encontraré defectos, como se les encuentra a los familiares, a los vecinos, a los seres que se quiere y que a uno le preocupan, y me olvidaré de los que vendí, como ocurre con todos los pueblos que siempre, en general, se olvidan de sus emigrantes, o les queda de ellos un recuerdo remoto, pero ya sin nombres que les individualice.
Perdóneme esta carta. Pero prueba de que estoy encerrado trabajando y apenas veo a nadie. Por favor envíeme noticias de Buenos Aires. Dentro de muy pocos días son las elecciones en la Argentina. ¿Qué pasará? ¿Qué pasará hoy en Chile? ¿Y en Francia?

Un gran abrazo para todos los amigos y otro grande de Maruja y mío para usted y su esposa:

[Seoane]

1973-03-10
Carta de Seoane a Menechini. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Menechini. 1973 en 10/03/1973


La Coruña, 10 de Marzo de 1973

Sr. Enzo Menechini
Buenos Aires

Querido Enzo:

Te escribo en vísperas de las elecciones en la Argentina, desde un país pendiente de ellas y con una ligera nostalgia de Buenos Aires, que crecerá, estoy seguro, en los próximos meses. Estamos pasando un invierno muy bueno con temperaturas bastante altas y con no demasiadas lluvias. A mí, en cuanto a Galicia, me hubiese gustado quizás lo contrario, pero no se puede tener el clima que a uno le gusta. Siempre sueño esta tierra con lluvias, nieblas y tormentas, pero aunque hubo grandes tormentas marítimas en febrero con olas gigantescas que barrían algunas calles de la ciudad, marzo se presentó con un mar suave como pocas veces se puede ver por estos meses en la costa gallega. Estoy pintando. Trabajo mucho y en Mayo expondré en Madrid en la galería de Carmen Waugh. Creo que la inaugura a fines de este mes o principios de Abril. Tengo unos 15 o 16 cuadros que me gustan y continúo trabajando al mismo tiempo que hago algunas nuevas piezas de porcelana, esta vez una serie de hongos. Tambien el próximo mes saldrá una carpeta de dibujos de hace unos veinte años. El texto irá en idioma gallego y su título es, en castellano Un haz de dibujos casi olvidados. Como puedes saber por lo que digo, trabajo. De ahí se tienen noticias en España que los problemas económicos mejoraron, así se dice; no, en cambio, demasiado los políticos.
Aquí aumenta el costo de la vida y late en el aire una inflación hermana de todas la inflaciones, una especie de gripe de la economía universal. En estas inflaciones padecemos como todos. A nosotros, pobres de nosotros, nos afectó en nuestros dólares de turistas, tan contados.
Bueno, esta carta es para saludarte a tí, a Julia y a tus hijos y tambien a Marta y a Medina. Lamento pasar tanto tiempo sin acudir al café de los sábados y no discutir con quien venga. Te ruego atiendas el Sr. Alonso de la Agencia de Viajes, que debe ir este mes a verte. Para cualquier asunto referente a mí no olvides que tiene un poder mío Bernardo Sofovich.

Recibe de Maruja y mío un gran abrazo para ti y para Julia:

[Seoane]

1973-03-13
Carta de Seoane a Neugebauer. 1973
A Coruña
Basilea
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Neugebauer. 1973 en 13/03/1973


La Coruña, 13 de Marzo de 1973

Sres. Anita y Josef Neugebauer
Basel

Estimados amigos:

Lamentamos mucho que no vengan a Galicia. Nos habíamos prometido hacer con ustedes un itinerario de grandes monasterios nacidos románicos en los siglos IX y X muchos de ellos, y terminados en el XVIII barrocos. Otra vez será.
Con fecha de hoy remitimos el cuadro a Barcelona, al Sr. Bachmann para ser entregado a la Sra. Enneliese Katzenstein, de acuerdo con la indicación de ustedes. En cuanto a la suma que ustedes nos envíen preferimos que lo hagan en francos suizos, que para ustedes seguramente resultará más cómodo.
Nos gustaría mucho recibir el número de Sandorama con el reportaje suyo y de Luisa Mercedes Levinson, estamos seguros que estará muy bien.

Deseándoles un feliz y próximo viaje, les saludamos muy agradecidos y muy cordialmente Maruja y yo:

[Seoane]

1973-03-20
Carta de Seoane a Pérez Prado. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pérez Prado. 1973 en 20/03/1973


La Coruña, 20 de marzo de 1973

Sr. D. Antonio Pérez Prado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Empiezo a escribir algunas cartas. De cierto modo, estamos pasando el precio de adaptación necesario para sentirme con la debida nostalgia y tener verdadera conciencia de la lejanía de muchas cosas que queremos. Además estoy trabajando para una exposición que se celebrará en Madrid alrededor del 20 de mayo. No sé nada de su libro y estoy realmente interesado en saber si salió, se distribuye y si está a la venta o está esperando abril o mayo para su distribución. En caso de haber salido, le pediría que enviase ejemplares a La Voz de Galicia, a su director Francisco Pillado y al administrador Santiago Rey, es decir, tres ejemplares, pero dos de ellos dedicados. Otro a Miguel González Garcés, Casa de la Cultura. Jardín de San Carlos. La Coruña, que seguramente le dedicará un artículo. Y, por favor, el mío que estoy deseando tenerlo, pues creo, como usted sabe, que este libro es muy importante para crear interés entre los gallegos sobre ellos en relación con Buenos Aires. Si salió, me gustaría conocer la reacción de los primeros lectores.
Aquí todo aparenta estar muy tranquilo. Vive uno en La Coruña en una especie de Nirvana, tal es nuestra quietud reflejo de la ciudad. Maruja encontró dos argentinos que trabajan aquí, uno de ellos un taxista y otra la propietaria de una perfumería. Es posible que constituyamos, de continuar aquí, la Casa Argentina o el Centro Argentino, para enjuagar juntos nuestras nostalgias. Galicia está muy bella, pero demasiado tranquila, aparentemente indiferente y lejos de todo.

Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

Esta carta se la enviamos a casa de Palmás por ignorar su dirección.

1973-03-20
Carta de Seoane a Palmás. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1973 en 20/03/1973


La Coruña, 20 de Marzo de 1973

Sr. D. Ricardo Palmás
Buenos Aires

Querido Palmás:

Escribo tarde, es decir, más de dos meses después de haber llegado a Galicia y sin demasiado que decir, como no sea que trabajo, que seguramente haré una exposición en Madrid alrededor del 20 de Mayo y que hago algunas cosas para Sargadelos además de ocuparme del Museo Carlos Maside. Leí su nota de Grial que agradezco mucho. En Galicia todos los que trabajamos durante muchos años fuera de ella, como le ocurre a Blanco Amor y a José Suárez, no sé si a Rafael Dieste que es más hermético en cuanto a estas cuestiones, nos sentimos un poco huérfanos. Tenemos la sensación de que todo cuanto hicimos en Buenos Aires no tenía una finalidad concreta. Así lo siento yo que de todos creo que fui el más afortunado. De Buenos Aires no sabemos nada. Los amigos apenas escriben o no escriben y no conocemos su reacción frente al suceso electoral. La gente aquí después del viaje del líder y de sus, a mi juicio, mentirosas declaraciones, esperaba lo contrario de lo que ocurrió. Veremos que ocurre cuando se cumpla el artículo 7 de las “Veinte verdades” de 1950 proclamadas en Plaza de Mayo, “Cuando un peronista comienza a sentirse más de lo que es, comienza a convertirse en oligarca”, y todos discutan sobre quien es más. Pero no hablemos de esto. Yo casi estoy decidido a renunciar a opinar sobre estas cuestiones. Siempre me equivoco. Esperaré sentado como un chino hasta escuchar los juicios que les merecen los triunfadores dentro de poco a los votantes que no conocieron los años de gobierno del peronismo. Aquí estoy seguro que pasaría lo mismo en caso de producirse un acto electoral. La gente no tiene memoria para recordar lo que vivieron y menos pueden tener la histórica que hace falta para recordar lo vivido por sus padres.
Escríbame, hoy le escribo a Pérez Prado. Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-03-21
Carta de Falcini a Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Falcini a Seoane. 1973 en 21/03/1973


Buenos Aires, Marzo 21 de 1973

Señor
Luis Seoane

Querido amigo:

Su carta del día 5 me lo muestra tranquilo, trabajando con ánimo sereno, preparando su próxima exposición en Madrid que deseamos sea todo un éxito artístico.
Veo que su encierro no le impide querer saber lo que ocurre en el mundo. Me lo explico, máxime en estos días de desastres naturales y humanos. En la Argentina acabamos de asistir a un fenómeno curioso, no asombroso por cierto. Las recientes elecciones han venido a demostrar el repudio al gobierno que padecemos. Las cifras del triunfo a lo Pirro no aclaran nuestro panorama político. Cada vez más confuso e incierto.
Las exclusiones no impidieron las más inverosímiles alianzas de izquierdas y de derechas. Las mayoritarias, las del triunfo numérico, las de la juventud mostraron los peores contubernios. De justicialistas, nacionalistas de la peor especie, de conocidos conservadores. Cócteles que anuncian nuevos desastres.
Los que asuman el gobierno en esta situación económica, sin doctrina ni programa de acción que les permita hacer frente con posibilidades de éxito, alentarán a los que sueñan con los golpes de fuerza fascistas. Los aventureros de siempre están ejerciendo el terror intimidatorio en todos los medios.
Los miembros de la Comisión de Artistas Plásticos, Mirabelli, Presas y Cañas fueron blancos de atentados por una organización M. A. N. de tipo policial. Tendremos que pensar “a río revuelto, ganancia de pescadores”. Con todo, no debemos caer en pesimismos. Tal vez aclare antes de lo que se pronostica.
Disculpen este panorama nada alegre.
Buen trabajo y mejor ánimo.
Éxitos compensatorios. ¿Después de la tormenta, el Sol?

Germaine y yo les agradecemos los saludos y afectos, que les retribuimos con creces.

L. Falcini

1973-03-22
Carta de Girri a Seoane. 1973
Bos Aires
Galicia
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Girri a Seoane. 1973 en 22/03/1973


Buenos Aires, marzo 22 de 1973

Sr. Luis Seoane
GALICIA

Querido Luis:

Han pasado unos cuantos días desde que recibí tus noticias, y la demora en contestar podrás entenderla fácilmente: podrás imaginar mi estado de ánimo –perplejidad, incertidumbre, depresión– y el de muchos de nuestros amigos, luego de las tan esperadas elecciones.
Ahora, la sensación general ha cambiado un poco y más bien parecería tener el denominador común de la curiosidad, curiosidad por lo que va a ocurrir, y cómo. Desde luego, se espera que el estilo será un tanto distinto al que padecimos durante diez años, pero nada me (nos) autoriza a ser optimista. Como bien sabés, no tengo ni mentalidad ni preparación ninguna en materia de temas o asuntos o ideologías políticas, y esto que parecía un contrasentido, una aberración, y aún una evasión para los tiempos que corren, voy viendo que no lo es tanto si se contempla el espectáculo de partidos que se deshacen, de pueblos que no aprenden lecciones, de conversiones políticas dando giros de noventa grados de la noche a la mañana, de oligarcas medrosos y astutos que han decidido que su puesto está del lado de los necesitados (sic), de una así llamada clase media que busca resolver sus frustraciones bajo la máscara del “progresismo”, cuando en realidad lo que busca es participar de alguna migaja del poder, o sea, de la posibilidad de: más automóviles, más televisores, más esnobismo de la “vanguardia” en materia de arte, etc., etc.
No presumo de estar en la verdad, como te imaginarás, pero a estas alturas creo que uno tiene, mínimamente, la obligación de contemplarse a sí mismo con realismo; y en ese sentido mis aspiraciones no son hacia un mundo utópico y perfecto que habrás de ser construido a base de muertos y violencias, sino un mundo tolerable. Te seré absolutamente franco: no me trago la píldora de las revoluciones si son al precio de vidas (y desgraciadamente no veo otra alternativa), si han de hacerse con naturalezas que, como la humana, tanto dejan que desear, tan alejadas están del verdadero Progreso. Todavía soy de los ingenuos que creen en el conocimiento de uno mismo, y en esa palabra tan desmonetizada hoy, el espíritu. En fin, como alguna vez lo hemos señalado, y hemos coincidido: anacronismo, individualismo retrógrado, nihilismo culpable, etc. Fuera de esta retahíla, debo decirte que estamos bien; mal que bien me permito aún el lujo de escribir o de no hacerlo, tengo en Aurora una compañera inmejorable, y me las arreglo para seguir siendo un pobre, esa condición social, económica y espiritual, que parece ser cada vez más rara, medieval, en este mundo en que los dos términos más visibles son miseria y riqueza. Estoy terminando, retocando, afeitando una serie de poemas que reuniré bajo la forma de un libro que se titulará Poesía de observación. De esos poemas ha elegido uno que acaso te interesa, y que te copio en hoja adjunta. Y ahora te dejo con un fuerte abrazo para vos y Maruja; y otro tanto de Aurora. Ya sabés, querido Luis, por si en otra ocasión no te lo hubiera dicho, que estímulo es para mí el que haya mentes, espíritus y almas tan plenos como los que operan en vos. Espero una nueva carta tuya.

Alberto Girri

1973-04-01
Carta de Shand a Seoane. 1973
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1973 en 01/04/1973


1 de Abril de 1973

Queridos:

Después de 70 años de vida, no he podido todavía acostumbrarme al milagro de la correspondencia. Cada vez que recibo una carta de un amigo del extranjero, me emociona el hecho de que el contacto humano siga su curso a pesar de la distancia. El domingo volvimos de Mar del Plata. Amamos el mar, como Vds. Pero, pero, existe una pequeña diferencia de criterios. Vd., Luis, lo ama con mucha lluvia y nubes encima, mientras que yo, humildemente, lo amo con cielo azul y sol.
Durante la primera época de mi vida en Inglaterra casi me transformé en un neurótico. ¡No se apresure! La causa no fue, ni Chamberlain, ni la caza aristocrática de los ciervos, y por supuesto tampoco la estupidez de la monarquía. No! Seguramente ya sabrá cual fue la causa...La lluvia! La amenaza permanente, mucho más grave que la invasión de Abisinia por Mussolini, o la entrada de los nazis en Polonia. A los 20 años no es extraño que se tenga una amiga. De acuerdo? Pues bien, tampoco es extraño que uno quiera pasar un domingo caminando con ella en el campo y los médanos. De acuerdo?
Durante la semana uno hace todos los preparativos: materiales (Qué sandwiches?, Qué zapatos?, Qué camisa?) y espirituales, (Qué libro para intercambiar ideas? Qué enfoque para analizar los acontecimientos mundiales? Qué teoría sobre la liberación de la mujer?, etc) Pon fin, llega el domingo. Es otoño, con la gloria dorada de los bosques, pero el cielo es gris-negro, y hay una liviana llovizna. No!, No! No llueve! Es sólo una tímida sugerencia! Sin embargo, el amor juvenil no reconoce barreras, y yo con mis 20 años y una mochila conteniendo salchichas y libros, voy al encuentro de la muchacha. Ahí está esperándome en la estación Waterloo, en el sur de Londres. Y no somos los únicos. Hay montones de parejas preparadas para enfrentar los peligros de las campiñas de Surrey. Subimos al tren, deleitados. Domingo! El domingo es para la juventud! Al salir del tren empieza la lluvia. Entramos en una taberna para saborear una cerveza. La lluvia ahora se ha transformado en un torrente, y nosotros tomamos otra cerveza. Pero, dígame! Cuántas cervezas puede uno tomar un domingo a la mañana? Esperamos una hora, dos horas..., tres horas. Al final, tomamos la triste decisión de volver a la ciudad. Otra vez en la estación, nos sentamos en un banco allí, abro mi mochila y comemos los sandwiches entre humo, ruidos y vulgaridades no purificadas por los árboles. Quién lo duda! Un día de frustración, de lluvia sin besos! Nubes, sin abrazos! No, amigo! Nunca estaremos de acuerdo. Déme el cielo azul y el sol! Eso digo yo.
Bueno, hemos tenido elecciones y Vd. ya sabe el resultado. Con todo, no soy tan pesimista. Hay elementos positivos en la situación. Como el futuro gobierno no cumplirá con sus exageradas promesas, el pueblo sentirá una desilusión. El pueblo tiene que tener la experiencia de la nueva traición antes de poder buscar otros caminos. Por otra parte, el Frejuli de 1973 no es la misma cosa que el Peronismo de 1954. La situación está llena de incógnitas. Mientras tanto, parece que por el momento Perón está “flirteando” con el capitalismo italiano en vez del imperialismo norteamericano. Punto y aparte.
Durante el mes de marzo se presentó 5 veces la ópera Beatrix Cenci en el New York City Opera. Nos hubiera gustado mucho estar allí, pero faltaron los dólares.

Un gran abrazo para los dos.

Willie

[Escrito por Susana Shand:] Queridos Maruja y Luis:

Hemos estado dos meses en San Miguel, un refugio casi irreal en medio de la violencia y la confusión reinantes. Luego pasamos unos días en Mar del Plata adorando el sol y el mar y ahora, de vuelta en Bs. As., nos ponemos a las tareas de todos los días, sin saber muy bien qué rumbo tomarán las cosas en el país después del 11 de marzo.
1 [Tengo la impresión] de pertenecer a una raza [...] en extinción por lo sola que me [...] respecto de una memoria política que no […]
[De] todos modos amamos la vida y no hay bache [ni] calle levantada que nos impida leer a Böll o recibir el mensaje cálido de unos amigos maravillosos que se fueron a Galicia, pero están aquí cerquita, presentes en toda conversación, en Mar del Plata con Cassara, por ejemplo. Y como va ese Fangio con polleras? Ah! eso sí que te envidio, Maruja. Me sé tan incapaz de aprender a conducir un automóvil! Willie dice que deliro, que ni siquiera me confiaría un monopatín…
Luis, tendrás una exposición en Madrid? Nos puedes mandar un catálogo? Qué daría por ver tus cuadros lucir allí!!
Les deseo el mejor de los éxitos y, por supuesto, salud y pesetas.

Un abrazo fraternal para ambos de

Susana
1.Este párrafo ata o final pertence a unha folla que está rota na parte superior esquerda, polo que falta texto.

1973-04-02
Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 02/04/1973


Buenos Aires, abril 2 de 1973

Queridos Maruja y Luis:

Cada día que pasa me propongo empezar (¡y terminar!) esta carta, y ya están viendo como pasan los días... Lo difícil es coordinar lo bueno y lo malo, que abunda bastante, y darles unas líneas que reemplacen las palabras y creerse que estamos hablando aquí o allí sin que nos separe un ¡océano!
Estamos viviendo tiempos bastante difíciles. Además de todo lo que sabrán por los “medios masivos de comunicación”, lo particular es que el padre de Esther ha muerto hace poco más de dos semanas.
Una larga agonía de más de tres años terminó dejando la doble sensación de profunda y dulce tristeza en una hija que vivió penosa y trabajosamente el largo sufrir de un hombre en quien se reflejaba una constante curva de descenso en su antes poderosa energía y vivacidad.
El mismo día de su entierro, aquí votábamos. Muchos, después se vio, con mucha esperanza y confianza; otros, (menos, pero bastantes de todos modos) entre quienes nos contamos, esperanzados también pero de otra cosa, que no sucedió.
Creo que todo cambio político importante ha quedado muy postergado en la Argentina a causa del resultado de estas elecciones.
Pero no todos creen lo mismo. Algunos de nuestros amigos y sobre todo la mayor parte de la juventud piensan que se inicia una especie de Renacimiento, y además que un tiempo de Justicia, se impondrá casi definitivamente. Son éstos los que dieron lugar al triunfo masivo del 11 de marzo; un conjunto heterogéneo de pensamientos; una unión de ideas incluso muy contrarias entre sí.
Esto es lo que me preocupa tan profundamente. ¿Qué pasará después del 25 de mayo? Y aún antes.
Dicen que tres grandes corrientes o grupos tratan de dominar la futura tendencia económica del gobierno próximo. Uno, el de las derechas que encabezado por el siniestro Abal Medina y secundado por los clásicos nombres del anterior peronismo y por otros no menos clásicos y tampoco menos siniestros como Sánchez Orondo, J. M. Rosa, etc., grupo que, estoy completamente convencido, es el que en definitiva quedará con la conducción ideológica del destino político argentino por muchos años, amén.
Otro grupo es, por supuesto, el de sempiterno aunque no rejuvenecido Frondizi–Frigerio, que con las migajas recogidas en el festín electoral (algunos diputados, Odena entre otros, y algún cargo) creen poder dominar intelectualmente las acciones futuras.
Y el tercero, por fin, las cándidas izquierdas dentro del mosaico. Mucho temo que su inmediato destino va a ser únicamente el de llenar las cárceles, o lo que es peor, los sótanos sórdidos de las comisarías de escalofriante recuerdo.
Sobre todo, manejando todos los hilos –los gruesos y los sutiles–: Perón.
A cada uno de los grupos y a cada postulante le hace creer, según su más cara táctica, que es el Elegido y que tiene con cada ocasional interlocutor una total comunión de ideas y objetivos.
Pienso que el barómetro de la corriente ideológica va a poder observarse con claridad cuando se sepa que pasa en las universidades y cuando Rolando García entre o no en funciones y, en todo caso, cuáles son esas funciones.
El primer tiempo será de grandes contradicciones y confusión, pero después de un año quizá, todo estará claro.
Todo esto es producto de la miserable dictadura después de la revolución contra Illia y el “cuadradismo” que imperó después, sin sensibilidades de ninguna índole. Ahora mismo, una “escalada” del terrorismo muestra, además de una terrible confusión, a un gobierno no solamente vacilante, sino con una terrible falta de ideas también.
Y este terrorismo que, no solamente no cesa, sino que aumenta su intensidad, y posiblemente hoy lo ejerzan todos, aún desde todos los sectores, gobierno inclusive.
Lo único positivo, tratando de salvar algo, es la corriente de energía de los jóvenes que con su eterna buena fe creen que podrán llevar adelante sus esperanzas y torcer el camino hasta conseguir sus objetivos. Objetivos que, por otro lado quede bien claro, muchos tenemos por nuestros, sin ninguna diferencia.
¿Habremos, una vez más, escrito nuestra historia con tremendo atraso y estar reviviendo los momentos de la instalación del fascismo italiano, por allí, por el año 25? La Argentina, sabemos bien, sigue demasiado a menudo experiencias trasnochadas y caducas.
Quiero terminar con este tema que tanto duele. Igual estoy contento de vivir estos tiempos que, lo hemos dicho siempre, tienen tanta miseria, pero también tanta Grandeza.
En otro orden de cosas, Julio C[ortázar] está aquí para presentar su nuevo libro El libro de Manuel, y para ser miembro del jurado de un concurso literario organizado por La Opinión. Su libro, que aún no he terminado, es de un magnífico estilo y además comprometido con nuestros tiempos. Relata un acto terrorista cometido por argentinos y Sudamericanos y otros en un medio que él conoce muy bien: los medios de residentes intelectuales y estudiantes en el París de hoy.
Y creo ver entrelíneas, algunos toques autobiográficos.
Y además expone con claridad sus ideas políticas. Ejemplo: ha donado los derechos de autor de este libro por mitades a los familiares de los presos políticos y a la Juventud Peronista.
…………………………………….
Esther y yo estamos bien. Nos empezamos a acostumbrar a una nueva vida; es bastante difícil, pero lo estamos logrando. Yo todavía no he “engranado” con todo mi tiempo libre y que después de treinta y cinco años de trabajo, me doy cuenta recién ahora que es tan hermoso, pero tan comprometedor tener ese tiempo para sí. Esther me ayuda con todo su esfuerzo a usar ese tiempo lo mejor posible y con integridad. Sin afán de heroicidad, les digo que quien no me perdona el haber escapado al sistema establecido es quien, o mejor dicho quienes, han actuado toda la vida conmigo, ocasionándome muchos y a veces terribles problemas.
Pero creo que todo ello serán, como dicen los jóvenes, anécdotas. Ojalá.
Aquí la temporada no se ha iniciado todavía. Nada en plástica; en teatro, sólo el magnífico El Sr. Galíndez de Pavlovsky, un teatro de gran escritor y muy comprometido, denuncia contra las Torturas de todos los tiempos, no sólo la de ahora, lo que en estos tiempos es doblemente valiente por aquello de “palos por que bogas y palos por que no bogas”, y por fin en cine creo que nada importante que no sepan. Un conflicto laboral hace peligrar toda la temporada 1973 del teatro Colón y por consiguiente toda la música de Buenos Aires.
Todos nuestros amigos, bien. Tensos y complicados, pero bien.
Ahora termino. No sin decirles que les extrañamos y mucho. Y que también nos gustaría estar con ustedes allí aunque las cosas no sean tan buenas por esos lados.
Y un gran abrazo, fuerte y de Esther que inició dos veces una carta y que dos veces rompió, hay ocasiones que hacen difíciles las cosas, comprendan.

¡Chau!

Esther y Lipa

Esther me muestra una muy buena crítica de La Opinión sobre una exposición presentada en Van Riel Vanguardia de la Plástica Uruguaya (?)

1973-04-03
Carta de Scheimberg a Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1973 en 03/04/1973


Buenos Aires, abril 3 de 1973

Queridos amigos, Luis y Maruja:

Hoy es un día lluvioso y triste y el deseo de conversar con ustedes es muy grande; cómo estará Maruja? Las noticias que tengo hace mucho es que había tenido un gran problema de salud, pero que la había superado. Por aquí hay muchas novedades de todo calibre; ustedes ya saben que hubo elecciones y también ya deben saber los resultados: Todos votaron F.R.E.J.U.L.I hasta las personas más insospechables, jóvenes del barrio norte tomando represalias contra sus padres, jóvenes de todas las latitudes confiados en que por fin tendrán un mundo mejor; se olvidan del pasado o no lo conocen. Cámpora, en una declaración, aseguró que no habrá ni represalias, ni venganzas, que sólo se va a hacer justicia... pero qué justicia, la del Talión? Quién va a gobernar nuestro pobre país? Cámpora? Perón? Pobre Argentina! Mientras tanto, abundan los asaltos de terroristas y de los otros, secuestros y otras yerbas, no se pueden leer los diarios si no fuera por alguna correspondencia extranjera, todo sería imposible. La vida está carísima en orden de valor: la carne, la fruta, la verdura y hasta el pescado que antes era más barato; los huevos a 600$ la docena (?), los pollos a 960$ el kilo. Dónde están las ricas milanesas? Dónde ese puchero sabroso que era la comida de los pobres? Pero nosotros no somos pesimistas, creemos que ya vendrán tiempos mejores, aunque no tenemos mucho para esperar. Mientras tanto los restauranes, los cines, los teatros, los sitios de veraneo están llenos de gente, viven al día, no piensan en el futuro que es tan incierto. Veremos!
Adelante con los faroles! Como cantaban los niños en la vereda. Nosotros los jubilados aprovechamos que los lunes y martes el cine cuesta la mitad y vimos El Padrino, El Atentado, Tío Vania, Mi querida Luisa y Cabaret y alguna otra de menor importancia. Vemos a los amigos y algunos conocidos que preguntaban por ustedes. Sé que Luis hace una exposición en Madrid, en el mes de Mayo, pero cuándo? Queremos saber para estar con ustedes y palpar la buena suerte. Recibimos una tarjeta de Elsa y Sofovich, estaban en París por cuatro días, qué suerte! El que tiene plata sabe lo que hacer. Nosotros no los vemos, las noticias son esporádicas y cariñosas. Así es la vida! Me gustaría saber algo de la señora, cómo se halla y cómo la trata su patria. Scheimberg está bien, pero muy perezoso, los acontecimientos lo tienen apabullado y desorientado como a casi todo el mundo. Mi gente está bien, trabajan y viven, solamente la construcción está muy, pero muy en baja y, por supuesto, que la arquitectura sufre mucho. Pero como la sangre no llega al río, Olica se defiende bastante, además no tiene hijos y el marido también trabaja; acaban de cumplir veinte años de casados. A Irene le encanta el tapiz de Seoane que Olica tiene colgado. Y qué más? Quiero que esta carta los encuentre bien, lo mismo sus familiares. Nosotros, a la espera de sus noticias, los saludamos con mucho, mucho cariño y les deseamos buena suerte.

Abrazos de Scheimberg y míos

Aída

[Escrito por Simón Scheinberg:] Queridos Luís y Maruja:

Lamento que Aída me haya ganado de mano, pues tenía el propósito de hacerlo yo. De todos modos, queda abierto el diálogo. Yo ando muy pesado. Los años, a mi altura, llegan muy pesados y no me resigno a aceptarlos. Pero no hay más remedio. De modo que a vivir y adelante. Para post-data creo que ya es bastante. Los quiero a Vds y los abrazo.

Scheimberg

1973-04-04
Carta de Neugebauer a Seoane. 1973
Nova York
Basilea
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neugebauer a Seoane. 1973 en 04/04/1973


Abril 4, 1973

Estimado señor Seoane:

En vísperas de salir para Río, le mando a Ud. esta notita para confirmarle que ayer he dado orden al banco de remitirle cheque sobre f. s. 3.000. La que corresponde al valor del dólar de cuando nos encontramos en Buenos Aires. El número de Sandovane (sic) con el reportaje supongo ya lo habrá recibido. Su cuadro está todavía en Barcelona, esperamos recibirlo. Cuando regresemos, Anita y yo, de América. (En Pascuas será). En junio puede ser podamos hacer una visita a España (ojalá) y nos será un gran placer de volver a encontrar a Uds. Hasta entonces conservennos bien los monasterios románicos, por favor, que tenemos mucho deseo de verlos con Uds. Si antes pasaran por Suiza, no dejen de avisarnos!
Anita ya está en Buenos Aires y tengo buenas noticias de ella. Tanto Anita como yo les mandamos nuestros saludos afectuosos a Ud. y su señora.

Su

Neugebauer

1973-04-09
Carta de Seoane a Sofovich. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1973 en 09/04/1973


La Coruña, 9 de abril de 1973

Sr. D. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Queridos Bernardo y Elsa:

Nos emocionó mucho escuchar las voces de ustedes desde París. No podíamos sospechar ese llamado y de algún modo nos volvió por un momento a Buenos Aires. ¡Qué difícil es dejar de pensar en esa ciudad..! Como se siente uno perteneciente a ella después de tantos años de ser su vecino y no me refiero al nacimiento, puesto que es otra cuestión, no obliga a cariño alguno, a ninguna clase de adhesión, sino solamente a cuestiones legales. La patria es la tierra de los amigos, algo así dice Zuckmayer el autor de El capitán de Kopenick y El general del diablo, que hubo de vivir desterrado de Alemania en Estados Unidos donde trabajó de granjero, y en gran parte es verdad. Es la tierra de los amigos, de los trabajos y de los recuerdos. Los míos están divididos entre este país y Buenos Aires. Estando aquí, sufro la distancia que me separa de todos los amigos, de la gente como ustedes que queremos y a quienes debemos mucho. Estando ahí, padecemos la distancia de Galicia. A medida que pasan los años y se desvanecen las ilusiones que mantuvimos durante muchos, referidos al futuro, el futuro es nuestro casi hoy, nos damos más cuenta del valor de la amistad, que es lo único que nos va quedando realmente nuestro. Pero dejemos todas estas consideraciones realmente melancólicas. Fueron producto del llamado telefónico de ustedes desde París. Refiriéndome a su carta, la que recibí hace mucho, les felicitamos por el acierto del pronóstico político en cuanto a las elecciones en la Argentina. Lamento, vengo lamentándolo desde hace mucho, que esa masa heterogénea que compone el Frejuli, en la que abundan los fascistas, corporativistas, etc., hubiesen triunfado, que pudiese salir electo tal Presidente y tal Vicepresidente, etc., pero esperemos que el pueblo no se haya equivocado. De todas maneras, siempre preferí sujetarme a la voluntad de unas elecciones que a cualquier clase de poder que quiera desconocer el sentimiento popular aunque ayuda a luchar por cambiarlo por considerarlo equivocado. Le felicito por el acierto en el pronóstico y le agradezco el envío de la nota de Mirabelli, un dibujante que admiré desde Galicia, antes de conocerlo personalmente cuando dibujaba en el suplemento de La Nación, hace muchos años, aún yo era estudiante y se recibía ese diario en la casa de mis padres.
De ahí no recibo cartas. Sólo me contestaron Baudizzone, ustedes, Falcini y Shand. Estamos hambrientos de cartas. Nunca las deseamos tanto, en parte porque las noticias que llegan de Buenos Aires son alarmantes y también porque quisiéramos conocer la impresión de los amigos sobre todo cuanto ocurre. Esto está lo mismo, despoblándose. La gente continúa marchando, no importa a dónde, sobre todo dispersándose por Europa occidental y no importándoles el trabajo que han de realizar. Muchos campesinos que tienen mi edad y más se ahorcan porque no tienen quien les ayude a trabajar la tierra donde sólo quedan ancianos y niños. Es raro el día en que los diarios no traen noticia de algún campesino gallego que se suicidó con la afirmación de se desconocen los motivos.
Por favor, escríbannos. Deseamos saber de ustedes, de todos y noticias en general. Un gran abrazo para ustedes de Maruja y mío, incluído Pablo:

[Seoane]

1973-04-09
Carta de Seoane a Baudizzone. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Baudizzone. 1973 en 09/04/1973

La Coruña, 9 de Abril de 1973

Sr. D. Luis M. Baudizzone
Buenos Aires

Queridos Elena y Baudizzone:

Tardé en contestaros, pues mi ánimo como el vuestro seguramente quedó por los suelos luego del triunfo del “Frejuli ” –denominación espantosa– y ahora comienzo a reaccionar. Toda una vida entregada, bien o mal, pero honestamente a unos ideales y ahora resulta que quienes mantienen iguales principios no dudan en entregarse al sátrapa que arruinó al país y los persiguió. Quizás con los primeros cristianos ocurrieron deserciones parecidas y los que se quedaron solos se hicieron ermitaños, inventaron esta posición nadista, contemplativa, que es la que nos viene a quedar. Creo que ahora me gustaría más que pintar hacer caricatura con válvula de escape. Incluso la gente que uno estima intelectualmente y que sabemos personalmente honrada ha votado al “Frejuli”, ¡qué nombre éste..! Pero alguno de estos, ¿no se entregaron quizás a una demagogia que sirve a sus intereses? No sé. Y no quiero saber más.
Trabajo. Expongo alrededor del día 20 de Mayo en Madrid. Te tendré al tanto de la fecha para encontrarnos allí, si venís por esos días a esa ciudad y venir juntos a Galicia, pues queremos llevaros por las rías del sur y del norte a ver maravillas de monasterios comenzados desde el siglo IV al X y XI y terminados barrocos, algunos con influencias en el XVIII del barroco americano, influencias de las que nadie habla.
Este año apenas hubo invierno. En Galicia desde hace mes y medio la gente goza del sol y de un clima general casi de verano. Yo no, pues me gusta el invierno y la lluvia y la niebla, que me parece el elemento natural más importante para destacar el color. Los grandes coloristas son de países de niebla. El sol no tiene otra misión para un pintor que establece contrastes, el claroscuro, el blanco y negro, y sabotear el negocio de Helena Rubinstein y otras marcas que fabrican elementos para simular el tostado de la piel. El sol es más barato. Los impresionistas no surgieron en la Costa Brava, ni en la costa de Nápoles o de Valencia, donde, en cambio, surgen los Caravaggio y Rivera . Ni los impresionistas ni los expresionistas que en general son grandes coloristas. Bueno, dejemos esas cuestiones para nuestros versátiles estetas. Aquí os esperamos muchos amigos. Queremos que conozcáis bien esta tierra infortunada donde, sin embargo, apenas existe el crimen, y bellísima como muy pocas, por lo menos así la vemos nosotros. Claro que ahora tampoco nos sirve para matar la nostalgia de Buenos Aires
Termino por hoy. Tenednos al tanto de vuestro viaje. Nos encontraremos en Madrid y vendremos juntos a La Coruña, o nos encontraremos en La Coruña. La Galería Aele donde expongo, se inaugura este mes y se encuentra en la calle Claudio Coello 28 y el teléfono de nuestra casa en esta ciudad, La Coruña, es 25-5756. Os esperamos, tenemos habitación para vosotros. Ah, el teléfono de Dieste por si nosotros no nos encontramos en casa es 25-5705.
Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío:

1973-04-16
Carta de Seoane a Paz-Andrade. 1973
A Coruña
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Paz-Andrade. 1973 en 16/04/1973

La Coruña, 16 de Abril de 1973

Sr. D. Alfonso Paz Andrade
Vigo

Querido Alfonso:

Recibí hace días la tuya del 7 de este mes, pero para contestarte tuve que esperar que viniese a La Coruña Isaac, que estaba en Sargadelos. Supongo que Isaac debió haberte escrito ya el 14 o 15. Hemos pensado que se puede hacer para el obsequio selecto, de menos cantidad, una botella que representase un pescador. No pienses en lo manido del tema, también la maternidad o la figura de Cristo son temas vulgares, todo depende de como se interprete. Y para el obsequio más popular una cunca decorada especialmente y como en el caso anterior con la inscripción correspondiente que sirva de recuerdo de la exposición. Isaac debió enviarte también los precios, quedó en hacerlo. En cuanto al monumento antes de fin de mes te daré cuenta de lo que pienso y puedo hacer.

Recibe un gran abrazo para los tuyos y para ti de:

[Seoane]

1973-04-16
Carta de Seoane a Roux. 1973
A Coruña
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Roux. 1973 en 16/04/1973


La Coruña, 16 de abril de 1973

Sr. Guillermo Roux
Londres

Querido amigo:

Recibimos tus dos cartas y nos gustaría mucho que vinieseis por aquí. Estaremos en La Coruña hasta mediados de mayo. No puedo salir de aquí, pues estoy trabajando para mi exposición de Madrid en la Galería Aele que se inaugura este mes. Contesto rápidamente. Galicia es preciosa en esta época del año y se pueden ver muchas cosas notables sobre todo de arquitectura, aparte Santiago de Compostela y una costa maravillosa que nada tiene que ver con la costa europea en general, salvando la del Báltico, o con la del Este de Sudamérica. Nuestro teléfono aquí es 25-5756. Se puede hablar muy bien desde el exterior y estamos toda la mañana en casa.
Me alegro mucho de la exposición en Londres. Ya hablaremos de muchas cuestiones.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Franca y para ti:

[Seoane]

1973-04-19
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 19/04/1973


Buenos Aires, jueves santo, 19-4-73

Queridos Luis y Maruja:

Todos estos días estuve por escribirles una larga carta, llena de cuentos y chimentos porteños, como la que están deseando seguramente. Así nos pareció por la hermosa y melancólica carta que recibimos de ustedes. Pero se me interpuso una gripe virósica descomunal que todavía me tiene postrada y desde hace quince días! Con decirles que el domingo último no pude votar! Pueden imaginar el voto en blanco que perdió el país. Sin embargo, y a pesar de que yo yacía postrada, perdió Sánchez Sorondo y junto con el Abal Medina, ambas personas a quienes yo personalmente creo que hay que ajusticiar en la plaza pública. Pero, en fin, perdieron.
Hoy, jueves santo, salió, preciosa, la página de Clarín con el dibujo y artículo de Luis sobre Picasso. Hermoso.
Escribo a la disparada porque Bernardo escribirá hoy desde el estudio y no quiero dejar de saludarlos.
Cambiamos nuestro itinerario en el viaje para poder viajar de vuelta a Pablito y yo en el “Andrea C”. desde Lisboa el 12 de julio. De modo que dejamos Galicia para el final, ya que ustedes estarán allí en la primera quincena de julio.
Les volveré a escribir contándoles lo lindo que estuvo París y detallándoles las ciudades en que estaremos. Por ahí, nos encontramos en alguna parte, porque alguien le dijo a Paula que ustedes viajarían un poco con los Baudizzone. Es cierto?
Caros amigos, hasta muy pronto. Les escribiré de nuevo. Un gran, gran abrazo aunque con virus.

Elsa

P.D. Podrían ustedes reservar hotel lo más cerca posible de ustedes, si es posible a una o dos cuadras, desde el 30 de junio (día de cumpleaños de Bernardo y creo el 1º el de Luis) hasta el 10 de julio. 2 habitaciones completas, un baño, etc. Una para Paula y Pablo y otra para nosotros. Esta es la única reserva que no hacemos por agencia.

1973-04-22
Carta de Seoane a Varela. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1973 en 22/04/1973



La Coruña, 22 de abril de 1973

Sr. D. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Queridos Marika y Lorenzo:

Llevamos tres meses aquí en La Coruña y hemos escrito muy poco a todos los amigos y a vosotros nada, esperando hacerlo Maruja y yo con abundancia de noticias personales, pues, en cuanto a las otras no podemos mejorar las de los diarios ni en cantidad ni en calidad brutal con que se acumulan. Hemos vivido el tiempo electoral del peronismo en España, donde por vez primera en tantos años los diarios y el pueblo español demostraron poca simpatía, casi ninguna, por el peronismo, destacando los mejores comentaristas la confusión en que estaba sumido el pueblo argentino y el riesgo que significaba el triunfo de una causa donde se reunían carcas, conservadores, librecambistas, nacionalistas, liberales, pro-yanquis, fascistas, socialistas aparentemente democráticos, comunistas, trotskistas, de Mao, sindicalistas, tercermundistas, post-conciliares, etc. Lo vivimos con un gran asco. Nos dan muchas ganas de sentarnos a la puerta de nuestra casa, como los chinos –no tenemos una casa, sino un departamento y ya no es igual– a ver pasar el tiempo y ver, si se pudiese, rodar el mundo. Pero no es posible y lo sentimos. Nos pasamos la vida viendo como en política triunfan los peores y esta vez, en cuanto a la Argentina, el perro –perdón perro– que escucha el gramófono de los discos de la Víctor.
Aquí también vivimos la muerte de Picasso. La gente mejor lo sintió. La no tan buena y la mala probaron su necrofilia y todo se viene discutir si se debe traer el Guernica y si se debió enterrar en España a Picasso, etc. Luego de muerto, se olvidan hasta de los atentados a su obra en Madrid y otras partes de España y el odio que manifestaban siempre al leer solamente su nombre. Un pintor de éxito en Madrid, Quirós, declaró: “Era muy mayor y es lógico que se muriera algún día este señor”. Parece una frase de España negra de Solana, la que corresponde quizás a la franqueza castellana. Leer su nombre debía ser para este Quirós una tortura. Ser pintor y no tener el genio ni la capacidad de trabajo, ni la inquietud de él, tenerle una envidia cainita, como debió tenerle, debía ser atroz.
Bueno, a lo nuestro. Os estamos esperando. Creemos que vendréis en junio. También os esperan los Diestes, García Sabell, Díaz Pardo, Paz Andrade, etc. Queremos que nos digáis cuándo vais a venir para no hacer planes ni regresar a Buenos Aires por esas fechas. Yo expondré en Madrid alrededor del 20 de mayo. Trabajé mucho. Tengo 22 o 23 óleos nuevos y están a punto de salir un libro de crónicas que fueron para la radio de Buenos Aires, de temas curiosos, traducidos al gallego, que se titula Comunicacións mesturadas, y un libro de dibujos de los años 40 al 50 aproximadamente, que tienen más de veinte años y que se titula Un feixe de dibuxos case esquecidos.
De ahí apenas tenemos noticias. Solamente las acciones guerrilleras que cubren columnas de los diarios de aquí y declaraciones cada vez más suaves de Perón, anunciando con ellas una vuelta a las andadas. El hará el milagro de reconciliar el capital con el trabajo haciendo que todos los trabajadores sean capitalistas. Descubrió también que el Mercado Común Europeo no tiene, en caso de invertir dinero en otros países, carácter imperialista. Los franceses, ingleses, alemanes, etc., son buenos y sólo los yanquis son malos. Claro que es una política que intenta para el final si no da resultado volcarse a los yanquis. Pero vuelvo al tema primero y no quiero. Aquí, de haber elecciones, pasaría algo parecido.
Perdóname esta carta. No me contestes si no quieres, pero escribe, quedaste en hacerlo y dinos cuándo venís. Envíame algún original tuyo para que te reciba publicado cuando llegues.

Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-04-22
Carta de Seoane a Kornblith. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Kornblith. 1973 en 22/04/1973


La Coruña, 22 de Abril de 1973

Sra. Sima Kornblith
Buenos Aires

Querida Sima:

Llevamos algún tiempo en La Coruña y apenas nos comunicamos con algún amigo aunque los tenemos presentes a todos. Hasta ahora podemos decir que estuvo Maruja enferma, una gripe muy fuerte de 39 y 40 grados en Madrid, como consecuencia una flebitis que duró algún tiempo y, por último, un herpes zoster a la cintura, que no sé si aquí o ahí llaman vulgarmente “culebrilla”. Pero gripe, flebitos y herpes han sido afortunadamente vencidas. A mí lo que me queda, luego de haber realizado ya íntegramente la exposición que voy a presentar en Madrid en el próximo mes es una enorme pereza. Me gustaría mucho no hacer nada, pero el no hacer nada es algo tremendamente aburrido y mucho más en estos días de Pascua, aburridos siempre. Aquí en Galicia no se celebra ostentosamente como en Castilla o en Andalucía, la gente no gusta de encapucharse y las imágenes, si bien son tan buenas, talladas por tan grandes escultores como en esas otras partes, los gallegos las mantienen sencillas, sin demasiados adornos ni joyas. Tampoco se plantan en la calle para cantarle saetas, primero porque no cantan saetas y luego porque tienen un marcado sentido de los límites. Creo que lo que más me gusta de la Pascua es la rosca que lleva su nombre, realmente extraordinaria. Bueno, aún no logramos salir de nuestro estupor en cuanto al resultado de las elecciones últimas. Es posible que esté convirtiéndome en un reaccionario y que el tener en cuenta la historia, es decir, los hechos del pasado, y la lógica para prever el futuro contribuya a convertirle a uno en ciego. También puede que ellas confirmen el dicho de que el hombre es el único animal que tropieza dos veces en la misma piedra. Por mi parte, desde luego, continúo pensando que entre el general Perón, con título o sin él, paraguayo o argentino, y otro general cualquiera, no tomo parte, me parecen iguales. Creo que a los que piensan como yo solo nos toca esperar. No quiero agriar la carta. Es posible como piensan algunos que hubiese sido para bien... No sé, me gustaría saber que piensan los amigos, pero todos parecen tan perplejos como nosotros.
Bueno, esta carta resultó así, no puedo remediarla. Sólo queríamos Maruja y yo enviarle nuestro recuerdo y un gran abrazo:

[Seoane]

1973-04-23
Carta de Pedemonte a Seoane. 1973
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pedemonte a Seoane. 1973 en 23/04/1973


Buenos Aires, abril 23 de 1973

Estimado amigo Seoane:

En febrero pasado, me llevé su dirección a Necochea y entre los tantos propósitos de vacaciones que no cumplí, estuvo el de escribirle. Le pido disculpas por hacerlo a máquina, pero francamente no quiero torturarlo con mi letra.
Por eso hoy me vine una hora antes a la oficina, cuando todavía no suenan los teléfonos ni aparecen las visitas, para cumplir tanto con ustedes como conmigo mismo, ya que siento verdadera necesidad de escribirles estas líneas.
En primer lugar, por el recuerdo tan grato que Maruja y usted dejaron en nosotros. Y también por agradecimiento, porque su presencia en nuestra casa, donde su hermosísimo dibujo ocupa un lugar preferente, es de esa categoría de cosas que, como decía el poeta inglés, “hacen que la vida valga la pena ser vivida”.
El pasado jueves 19, en el suplemento cultural de Clarín, pude leer su comentario –atinado y justo– sobre la muerte de Picasso y al mismo tiempo admirar a esa cabeza (que me hizo envidiar a Clarín) digna de figurar en una antología de la iconografía picassiana. Es verdaderamente la imagen de la personalidad de Picasso, con toda la fuerza y la potencia que irradiaba. Realmente me pareció sensacional, por la nobleza y la calidad plástica del dibujo, que solamente se consigue agregándole ese condimento que se llama talento. Bravo!
En La Nación de ayer, también en el suplemento cultural, veo una encuesta sobre la pintura en el país, en la que participan, además de usted, Horacio Butler, Samuel Oliver, Córdova Iturburu e Mac Entyre. Me gustó su opinión, tanto por el contenido, que no tiene desperdicio, como por el final, tan “a lo Seoane”, concreto y contundente.
Es una suerte que los medios de comunicación, además de contarnos todo lo desgraciado que pasa en el mundo, nos pongan en contacto con la gente que estimamos y que nos interesa.
Por aquí, como usted se imaginará, estamos todos cargados de expectativas en lo que a lo político se refiere. De todos modos, pertenezcamos a la mitad “si” o a la mitad “no”, creo que tenemos que desear que todo vaya bien y poner el hombro para que así sea. Lo que más quiero es que Dios no nos mande nuevos “salvadores de la patria”; a los salvadores quiero ponerlos o sacarlos yo, pero votando.
En relación con la lámina de Propulsora, hemos tocado el tema, pero muy superficialmente. Como se imaginará, las mismas expectativas de que hablaba antes tienen muy fuera de foco a la ejecutivología porteña. Y en estos temas es mejor ser oportuno. Pienso que después del 25 de mayo, cuando tengamos reglas de juego más definidas, habrá mejor predisposición para conversar sobre arte.
Esperamos que estén disfrutando de las queridas tierras de Galicia y de su gente y que, si tiene algún ratito libre, nos cuente cómo lo están pasando.
A lo mejor otro año que estemos más cerca, podremos juntarnos entre el 28 y el 31 de mayo para brindar por nuestros respectivos cumpleaños. De todos modos, esté seguro que el 31 se brindará en Buenos Aires por Luis Seoane.
Bueno, el tiempo se me ha ido (empezó el teléfono!) y tengo que despedirme. Reciban Maruja y usted nuestros más cordiales recuerdos y afectuosos saludos de todos los Pedemonte.

Jorge Pedemonte

Jorge Pedemonte
Bogotá 21
Buenos Aires

1973-04-23
Carta de Seoane a Kowalewski. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Kowalewski. 1973 en 23/04/1973


La Coruña, 23 de Abril de 1973

Sr. Valdemar Kowalewsky
Buenos Aires

Queridos amigos Dora y Valdi:

Pensamos escribir hace semanas para saludarles y decirles que les recordamos, pero por trabajo y los dolores grandes que le producía a Maruja un herpes que le duró un mes, no lo hicimos ninguno de los dos. Estamos contentos, con la natural nostalgia de Buenos Aires y de los amigos con quienes nos hubiese gustado comentar y discutir las elecciones, que están dando bastante que escribir a los periodistas europeos y cuya consecuencia no creo prevean ni los ganadores. Por mi parte, no discuto más sobre esta cuestión, me limitaré a esperar sentado, como un chino, esperando como espera un chino, con paciencia de chino.
Galicia está bellísima aunque el clima, para amargarme en parte el viaje, cambió bastante este año y no llueve nunca como está ocurriendo en Inglaterra, cuando lo natural es que en los dos países llueva por lo menos hasta fines de Mayo. Abril es un mes de lluvias, “abril, aguas mil”, dice el refrán, pero este año nada. En febrero, hubo grandes temporales marítimos con un mar impresionante de belleza y resultó ser el único mes de lluvias.
No sabemos nada de los amigos, únicamente que Julia fue operada y está ahora en París adonde le escribiremos estos días. A mediados de Mayo marcharemos a Madrid, donde alrededor del 20 inauguro una exposición que espero tenga éxito. Pinté mucho desde casi los días de nuestra llegada. Hice nuevos cuadros de mar, un mar convertido en signo, pues el mar no se puede reproducir imitándolo, solo significarlo con pintura, o con dibujo como lo hicieron el inglés Turner y Hokusai el japonés.
El fuego, el mar, el aire, sólo se pueden significar, convertir en signo. Copiarlo es muy difícil. Lo intentó Courbet, que fué quien seguramente mejor lo reprodujo de modo naturalista, pero a mi continúan pareciéndome sus mares, praderas. Ahí en el Museo Nacional hay un cuadro de mar de Courbet y más que un mar semeja un campo. Todo esto no quiere decir que yo tenga razón. Pero es que además en un cuadro no cabe, me parece, su inmensidad.
Bueno, esta carta es simplemente para darles noticias de nuestra existencia. Un gran abrazo para los dos, para Adriana, Lila y Gabriel de Maruja y mío:

[Seoane]

Un saludo muy cordial para el señor Manfredo Hammershlag, a quien recordamos con amistad.

1973-04-23
Carta de Seoane a Curutchet e Heredia. 1973
A Coruña
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Curutchet e Heredia. 1973 en 23/04/1973


La Coruña, 23 de Abril de 1973

A Nati y Raúl Heredia
Madrid

Queridos amigos:

Tenéis que perdonarnos por no haberos escrito antes. Recibimos dos cartas estupendas de Raúl y el catálogo con la nota que dejásteis en la portería de la casa de La Coruña. Anduvimos de un lado para el otro y tratando de conciliar este andar con el trabajo, pues expongo en Madrid alrededor del 20 de Mayo y todos son cuadros hechos aquí desde que llegué. A Vigo hablé dos veces con mala suerte. Una fue el día de la inauguración, a la mañana. No contestó nadie y entonces hablé a María José Queizán para que os saludase, y otra fue el martes pasado, creo, y acababais de salir para Madrid. Sentimos no coincidir en La Coruña, pues hubiésemos ido juntos a ver algunos monumentos románicos y góticos extraordinarios y algunos monasterios comenzados en los siglos IX y X románicos y terminados barrocos en el XVIII. Alguno con fachada influenciada por el barroco americano. Galicia es muy bella, pero está triste. Cada vez emigran más los jóvenes y pronto no será más que un país de viejos y niños. Mantiene una burguesía colonizada por el centralismo, en su mitad sin juicio independiente. Aparte de la venta, sé que las exposiciones han sido un éxito. Me lo dijo Castro Arines por teléfono. Ir a Vigo nos fue imposible. Nos veremos en Madrid. De Buenos Aires tenemos muy pocas noticias. La gente quedó tan cansada luego de haber emitido su voto que no escribe y nosotros estamos hambrientos de noticias de Buenos Aires. Queremos saber algo más que declaraciones políticas y acciones guerrilleras. Galicia si uno puede defenderse es el Nirvana. La tierra del olvido que supusieron los conquistadores romanos. Un fin de la tierra en la antigüedad europea y en el medioevo, y un fin de la tierra hoy mismo si uno quiere olvidar o llega a olvidar.
Bueno, les recordamos con cariño Maruja y yo. No se dejen vencer. Trabajen, son muy jóvenes y Raúl ya logró hacer mucho y bien. Estoy seguro que pronto resolverán todos sus problemas. Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-04-23
Carta de Seoane a Gerstein. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Gerstein. 1973 en 23/04/1973

La Coruña, 23 de Abril de 1973

Sra. Noemí Gerstein
Buenos Aires

Querida Noemí:

Debemos carta a muchos amigos y a tí entre ellos. Fuimos dejando pasar los días un poco encantados, sufriendo, gozando, el encanto de Galicia, otro poco trabajando y otro padeciendo enfermedades, en el caso de Neruda, que tuvo sucesivamente una gripe muy fuerte, una flebitis y en el último mes un herpes. Expongo alrededor del 20 de Mayo en Madrid, en las últimas semanas de la temporada y espero que gusten las cosas que hice, mucho mar siguiendo los cuadros de este tema de la exposición de Bonino y nuevas figuras.
De ahí sabemos muy poco o nada. Todo lo que sabemos es por la prensa gallega y española que publica bastante referido a política argentina, secuestros y acciones guerrilleras. Ayer estuvo con nosotros una señorita de ahí de origen gallego que nos contó algo. El día espléndido que hizo el día de las elecciones y la esperanza de la gente durante el transcurso de éstas. Contó algo, no demasiado. De Julia tuvimos una carta diciéndonos de su operación y anunciándonos su viaje a París. No sabemos nada de Enma y Rafael Lifschitz a quienes escribimos y no nos contestaron. Les escribiremos nuevamente uno de estos días. A Marika y Lorenzo les estamos esperando igual que a Elenita y a Baudizzone. A ti te esperamos siempre. Galicia está bellísima aunque para mi gusto este año llovió muy poco lo mismo que ocurre en todo el occidente europeo que es zona de lluvias intensas.
Está cambiando el clima en el mundo. La gente achaca esto a los viajes interplanetarios y a las experiencias atómicas. Yo, pensando como las gentes del siglo IX con respecto al año 1.000, pienso que quizás sea la proximidad del 2.000, quizás par esa fecha ocurra el fin del mundo. Quizás para mí ocurra un poco antes, pero es que soy así de precipitado.

Un gran abrazo de Maruja y mío. Te suponemos trabajando con éxito y nos alegramos. Otro abrazo:

[Seoane]

1973-04-27
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1973
Nova York
Vigo
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1973 en 27/04/1973

Vigo, 27 de abril de 1973

Sr. Don
LUIS SEOANE
Pintor
Paseo de Ronda 5-6º izd.
Torre de La Coruña
LA CORUÑA

Querido Luis:

A voltas coa figura de Añón, pra completar o texto d-unha conferencia que fixen hai tempo, volvin a tomar nas maos El álbum de El Miño. N-ésta rarísima colección, sen intuito de atopalo, din co artigo que ti i-eu viramos hai tempo, sobre un Museo de Pinturas en Ourense.
Mandei facer algunhas copias, e como sei do teu intrés por recuperar un rastro tan atraente, envíoche unha d-elas. O autor, como sabes, foi unha figura de gran relevancia na política liberal do seu tempo. Foi defensor de Curros na apelación do seu proceso, e estuvo proposto como Ministro da primeira República. A primeira parte do artigo revela ben a sua formación cultural, mais agora o que pode ter mas intrés son as referencias que fai do Museo de Pinturas d-Ourense, do que hoxe non se conoce nin rastro.
Aproveito a oportunidade pra decirche que temos un neto. Fai catro dias que naceu, e a os ollos d-un abó primeirizo promete sair a raza.

Nosas mellores lembranzas pra Maruxa, que Pilar, Alfonso e Gloria tamen mandan pra ti, coa mais forte aperta do te[u] sempre incondicional amigo,

Valentín

[Anexo.]
[Mecanografado.]

BELLAS ARTES

MUSEO DE PINTURAS DE ORENSE

Las relaciones que hay entre lo bello, lo verdadero y lo bueno, dan a las bellas artes una parte esencial y una influencia sobre las costumbres, que no puede ser omitida sino por el legislador que ignora o no sabe aprovecharse de estas relaciones.
(Filangieri, Ciencia de la legislación).

El esplendor de las bellas artes es un símbolo de prosperidad en las naciones. Cuando la civilización antigua, aislada como el oasis en la inmensidad de los desiertos, se fijaba en un país determinado para derramar en él la semilla de la verdad, la vida de los pueblos estaba como la del hombre sometida a una marcha fatal e inevitable, porque eran desconocidos, o no se desarrollaron aun, los elementos sociales consignados en el evangelio. La libertad del hombre, la igualdad de todos ante Dios, dieron por resultados la soberanía de los pueblos y el dogma sagrado de la fraternidad universal, fin a cuya consecución marchan las naciones realizando la idea del progreso, uniéndose en estrecha alianza para romper de una vez el círculo fatal de Vico, y aspirar constantemente al bien por esa senda misteriosa, de límites desconocidos, trazadas por la mano de Dios en el solemne día de la creación.
Los pueblos antiguos podían morir, porque su vida se alimentaba de conquistas, sus fundamentos eran las cabezas de numerosas falanjes [sic] de esclavos, el sunmun jus de sus legislaciones, era la fuerza o la voluntad de los señores.
Los pueblos de hoy no morirán como los de ayer; en la mente de todos los hombres no hay más que una patria, que es el mundo; ni más fundamentos sociales que el derecho; ni más naciones que una sola, la humanidad.
Pero los primeros tuvieron en el desarrollo de su vida un periodo brillante; igual a la juventud del hombre llenos de glorias e ilusiones de triunfos y conquistas, de expansión y de placeres. Entonces aparece el Genio de las artes, cantando al son de arpa las victorias, trasladando al lienzo los ejércitos de la patria en los momentos del combate, reanimando con los himnos el valor de los guerreros, y fundidendo al mármol inanimado el fuego inmortal de la belleza, y dando a la estatua, el secreto de la espresión [sic].
Y Grecia, coronada con los laureles de Salamina, y tendida en la falda del Olimpo, ó en las plazas del Egeo, escucha con sonrisa en los labios los cantos de sus poetas, contempla las creaciones de Fidias y las pinturas de Apeles el divino.
Y Roma, heredera del genio de la Grecia, llora al percibir las lamentaciones del vate desterrado, mira con dulce arrobamiento al Cesar que entra triunfante en la ciudad, orgulloso con el botín de los vencidos, y acoge en su regazo un libro en cuyas páginas consignara Virgilio el origen divino de la señora del mundo.
Y después del gran cataclismo de la invención bárbara renace el arte, espiritualizado por el Evangelio. Más tarde, Italia reconoce en el Dante a su poeta predilecto, y en Rafael de Urbino, al pintor del Cristianismo, y en Miguel Ángel, ve un segundo creador que dá [sic] a la idea nueva una bóveda inmensa como el cielo, destinado a recibir tal vez por siempre el incienso sagrado del sacrificio.
España, al escuchar los suaves acentos de Garcilaso, amante ruiseñor que anuncia el Siglo de Oro: se levanta hermosa como las zágalas del poeta, toma proporciones gigantescas, lucha, vence, y se duerme después, abrumada con el paso de cien coronas, y arrullada por el deleitoso aliento de sus célebres artistas.
Todos los pueblos, en fin, cuentan ese día de dulzura precursor de la noche de su muerte.
También Galicia ha sido grande.
Durante un largo periodo inaugurado, podemos decir, en el siglo IX con la aparición de las sagradas cenizas de Santiago en Compostela, la religión es dominante. La fé de nuestros mayores erige templos y monasterios, edificios sorprendentes por su lujo artístico. Testigos, la gran Basílica del Zebedeo; el Convento de S. Martín de Santiago, convertido por nuestra edad en Palacio de la Industria; el Monasterio de Osera, llamado el Escorial de Galicia, perla escondida entre montañas, los claustros monumentales de Celanova, y otros mil recuerdos, himnos en piedra, poemas de una edad grande por sus virtudes y sus vicios.

La ciencia no residía en los castillos, donde hablaba la fuerza, su mísera enemiga, pero el monasterio se encargó de alimentarla como a paloma fugitiva de los campos de batalla. El monasterio agrupó en rededor de sí la población; a su sombra se desarrolla el comercio en las ferias y mercados, celebrándolos el día de alguna festividad religiosa; enemigo a veces de los monarcas, les ayuda después de una importante obra, la consolidación de las nacionalidades; alimenta al pueblo con la sana doctrina del Evangelio, y ejerce, en fin, durante cierta época, una influencia saludable en el probreso. No descuidó las bellas artes; en su retiro se desarrolla libremente la inspiración de los artistas, alimentada por la idea cristiana, virgen de celestial sonrisa, que arroja al mundo munumentos [sic] como arroja perlas a la orilla el insondable mar.
Velázquez y Murillo, Zurbarán, y Alonso Cano, Juan de Juanes, y el divino Morales y Rivera, nombres ilustres en la historia de las artes españolas; fueron apóstoles de la verdad, como los que marchan a remotos países en busca de la palma del martirio. Toda idea, antes de ser apreciada por la inteligencia, es sentida por el corazón; el cristianismo para encarnarse en la mente de las naciones, necesitaba escitar [sic] el sentimiento; entonces, del mundo de la luz, brotaron esos genios para revelar al hombre la verdad con su pincel civilizador.
Alzad la frente de la tumba, artistas venerandos, para escuchar una verdad que el buen sentido de mi siglo hace circular de boca en boca; siempre a las grandes almas se han unido grandes desventuras; unos habéis muerto fallecidos por el hambre; a otros, la miseria os obligó a ser el juguete de la voluntad de los monarcas, que se llamaron vuestros protectores para exigir de vosotros la adulación y la mentira; la amargura acibaró vuestra agonía y el olvido veló vuestros sepulcros; pero la nueva generación que nace y se levanta para enarbolar sobre los escombros de la inquidad el pendón de la justicia, al borrar de la memoria los nombres de los que se creyeron superiores a vosotros, os bendicirán como los grandes hombres de vuestro siglo, como los obreros incansables de la civilización.
Quién desconozca la misión social de las bellas artes, desconoce al hombre y las condiciones necesarias para su desenvolvimiento en el tiempo. Las bellas artes bastan por sí solas para darnos a conocer una época dada de la historia. Aquel periodo de fé en que Galicia aparece como madre cariñosa que purifica las conciencias de millares de peregrinos, con el bálsamo de la religión, está escrito en preciosos lienzos que nuestra edad recoge cuidadosa y no destruye, porque es mentira que nuestro siglo haga escisión con lo pasado, siendo la acumulación de vida, la obra constante de progreso.
La provincia de Orense, ese bello florón de la península, ha visto alzarse durante la edad media, sobre la alfombra de sus campos, y al pie de sus montañas, monumentos de grandeza en cuyos pacíficos recintos se desarrolló notablemente la pintura.
Si al cruzar por nuestros valles divisáis las ruinas de algún convento solitario, no profanéis los claustros, habitados por el silencio de los siglos, y en donde no se escucha otro ruido que el murmullo de las fuentes; derramad sobre ellos una palabra de bendición porque han sido el refugio del saber hasta el día en que la ciencia desplegó sus alas de oro y rompió su sepultura. No busquéis allí los lienzos de que os he hablado; venid a la ciudad.
En un gran eficio moderno, destinado a las dependencias oficiales, existe como un centenar de cuadros, procedentes de los monasterios de Osera, Celanova, Melón y San Francisco.
Los límites de un artista no permiten estenderme [sic] acerca del mérito de cada uno de ellos; así me fijaré tan solo en los más notables [En nota: Debo estas indicaciones al distinguido artista Don Constancio López Corona, Director de la Escuela de Bellas Artes de esta capital.]
Llaman la atención dos grandes colecciones, representando una la vida de San Francisco y otra el Apostolado: la primera es de la escuela flamenca, y la segunda pertenece a la española; ésta última debe ser obra de algún discípulo de Rivera, el Españoleto, y al parecer de los inteligentes, el santo Tomé, pertenece al mismo Rivera, según lo indica lo riguroso de su entonación.
Existe otra colección de grandes cuadros que representa la familia de San Rosendo. Todos éstos parecen ser de don Diego de Fierro, pintor de Cámara de Carlos IV, según una inscripción que se ve en el dorso de uno de ellos.
Más que por la ejecución, aunque hay en él bellas cabezas, es notable por el asunto un cuadro de grandes dimensiones. Es el árbol genealógico de la orden de San Francisco. En él están representados por categorías los P.P. que alcanzaron el don de Santidad, los mártires, los pontífices, los cardenales y obispos.
En la esquina izquierda interior se ve el retrato bien ejecutado de Fr. Damián Cornejo, Obispo de Orense; y esta circunstancia ha ce sospechar que el cuadro, de autor desconocido, ha sido pintado de su orden.
Entre los infinitos retratos, citaré tan solo el del R. P. Maestro Fr. Manso Izquierdo, Genral de la congregación de San Benito; y el de nuestro ilustre compatriota, el venerable y erudito Feijóo; el primero muy notable por la ejecución; el segundo por la exactitud.
En otro cuadro de tamaño natural se ve a San Francisco meditando sobre la pasión de Jesucristo; sobresale por el misticismo y es del estilo de Zurbarán.
Vese en un lienzo bastante deteriorado, una pintura que representa a San Bernardo, arrodillado ante la imagen de María; me ha llamado la atención por el colorido, y porque el apellido de su autor, me hace creer que es uno de los muchos hijos dignos de Galicia, ignorados como todo lo de nuestro país. En una esquina del lienzo se conserva esta inscripción: J.A. Amoedo, 1751.
Sobre el mismo asunto hay otro cuadro muy bueno, muy superior al primero, de la escuela sevillana. Es notable también una Virgen de Alonso Cano, digna de estudio por la excelencia de sus paños y la delicadeza de los contornos, en especial de las manos.
Pero lo superior a todo elogio es una bellísima Virgen de la Ascensión, que se sospecha con fundamento sea obra del pincel de Mateo Cerezo. Sobresale este cuadro por la actitud, las sombras, la expresión y el colorido. No tiene inscripción alguna que pueda darnos luz sobre el artista que la pintó: la perla del Museo es de un autor desconocido.
Basta lo dicho para dar a conocerse algunos de los monumentos del museo de Orense. También es suficiente para que nuestro patriotismo no se satisfaga con la conservación de dichos cuadros en las salas y pasillos de una casa de oficinas; es necesario un salón especial, grande y decoroso para conservarlos, no como muebles de adornos, sino como restos de un periodo de grandezas, no unicamente para conservarlos, sino también para que el joven inspirado pueda cultivar el gusto, y desarrollar imitando, el sentimiento de lo bello. Pero en esta cuestión, como en otras muchas, se tropieza con una dificultad gravísima; cuando se despilfarra dinero en sueldos y pensiones la digna comisión de monumentos a duras penas [h]a podido conseguir la pequeña cantidad de 3.000 reales anuales, con los que tiene que atender a los gastos de secretaría y a la conservación de tantos lienzos. Séame lícito deplorar aquí la escasa significación política de las provincias y recordar al gobierno de la nación el imprescindible deber de fomentar el desarrollo de las artes. En este punto es donde conviene imitar el ejemplo de la Francia; hay en sus departamentos museos tan notables como en la cabeza del imperio.
No desdeñen los gobiernos las palabras del célebre juriconsulto Filangieri: un pueblo apreciador de la belleza está más dispuesto que otro para conocer la verdad y practicar el bien.
Y si llegase un día en que las cuatro provincias gallegas se uniesen para formar con sus tesoros un museo de antigüedades y bellas artes. Galicia entonces daría al resto de la península un elocuente ejemplo. Y puede hacerlo, tenemos monumentos que atestiguan la dominación de los celtas y los suevos, inscripciones, torres, puentes, bustos, columnas miliarias que nos prueban la de la reina de las naciones; por todas partes encontramos ruinas, tradiciones y cantares poéticos, recuerdos del poder feudal; y en la cuna de los Moures, Castros, y Villamiles, de los Feijos, Aguirres y Faraldos, nacen genios, que mueren muchas veces por falta de aire que respirar.
Abrazaos provincias hermanas, al percibir el cántico lisonjero del genio del porvenir; que ese abrazo de santa fraternidad, oh Galicia, ha de salir un día, yo lo espero, el ángel de tu redención y tu ventura.

JUAN MANUEL PAZ.

Orense, se[p]tiembre de 1859

Artículo publicado en ALBUM DE EL MIÑO, páginas 492 a 495. Se editó en Vigo, en 1858, establecimiento tipográfico de D.J. Compañel, c/ Real núm. 14. El autor, aunque no firma con el segundo apellido es Don Juan Manuel Paz Novoa.

1973-05-01
Carta de Shand a Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1973 en 01/05/1973


Buenos Aires, 1 de mayo de 1973

Queridos amigos:

Espero que hayan recibido mi última carta. Estos días estamos viviendo un clima político bastante caliente con asesinatos, secuestros de toda índole, y confusiones dramáticas. Hay rumores de que los militares no entregarán el poder al Frejuli el día 25 de mayo; habrá otro “golpe”. Si esto sucede, estaremos bien “fritos” porque esta vez podríamos tener una guerra civil.
Aquí va un cuento mío que apareció en La Nación el domingo pasado. ¿Qué les parece? Nos interesa saber como anduvo su exposición en Madrid.

Un gran abrazo

Willie

[Escrito por Susana Shand:] Marujita: He oído que estuviste enferma. Cómo estás ahora? Espero y deseo que buena y guapísima como de costumbre.
Los recordamos siempre con todo cariño.
Sonia recibió su carta y está muy contenta con ella. La salud de la pobre deja bastante que desear.

Muchos besos y abrazos para los dos

Susana

1973-05-03
Carta de Seoane a Neugebauer. 1973
A Coruña
Nova York
Basilea
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Neugebauer. 1973 en 03/05/1973


La Coruña, 3 de Mayo de 1973

Sres. Ana y Josef Neugebauer
Basel

Muy estimados amigos:

Suponemos que están ustedes de regreso en Basel y que tienen en su poder el cuadro que remitimos al Sr. Rodolfo Bachmann. Nosotros recibimos su importe de acuerdo con lo que habíamos quedado en Buenos Aires y tambien la revista Sandorama, cuyo reportaje resultó muy bien. Anita me debe las fotografías muy buenas que me hizo en Buenos Aires y, por mi parte, no las perdono. Si no me las envía quedará a debérmelas siempre. Sospechamos que ustedes han tenido muy buen viaje a Buenos Aires, Río y EE.UU. Nosotros estaremos permanentemente en La Coruña. Solo viajaremos a Madrid a partir del 15 de este mes pues el 23 inauguro una exposición en esa ciudad donde estaremos unos quince días.
Dígannos si quedó bien el cuadro, si le han puesto ya bastidor y alguna clase de varilla o marco y reciban ustedes un saludo muy cordial de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-05-07
Carta de Gerstein a Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Seoane. 1973 en 07/05/1973


Bs. As.7 de Mayo [1973]

Queridos amigos:

Se los extraña, les aseguro! Me alegró mucho recibir noticias suyas. Supongo que Maruja se compuso bien ya. Yo, aún renqueo y arrastro el bastón. Los escasos días secos que hay, voy mejor. El ambiente, podrido. Cada tanto, nos liquidan un general o un almirante o secuestran un capo y se alzan con mil o mil quinientos millones. Brillante!!!
A Emma y Rafael los veo muy poco, pero andan bien. Empezaron algunas exposiciones, nada muy brillante. Vender obras es una cosa ya exótica y extinguida. Como tengo 5 kilos de más, hasta que los baje puedo seguir tirando sin ganar nada.
Dentro de un par de meses, debo operarme la hermosa cicatriz que me quedó en la pierna. Pero nada importa! Todo se va a arreglar después del 25 de Mayo. El “Tío” va a comprar todo y lo que falta lo arreglará Perón que vendrá unos días después. Nadie hace proyectos esperando a después del 25. Yo trabajo poco, pues todo cuesta horrores y no me da el cuero. Lo único que hice fue participar en la muestra del Premio de Sta. Fe que se hizo en el “Sívori” –me trataron bien en general– Eran 5 obras ya vistas.
Saben algo de Bonet, el arqto.? Me han dicho que murió en un accidente de auto. Será verdad? Sería muy triste. Esta semana, si es por tristezas, murió Aldo Pellegrini. Yo no sabía que estaba muy mal hacía ya rato.
Marika y Lorenzo, bien. Preocupados por el padre de Lorenzo, pero que ya va mejor. Escriban. Gocen de aquello que esto es una calamidad!

Besos grandes de

Noemí

1973-05-08
Carta de Díaz Dorado a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 08/05/1973


Buenos Aires, 8 de Mayo de 1973

Sr. Luis Seoane y Sra.

Queridos amigos:

Hace mucho tiempo que no tenemos noticias de Vds., nos imaginamos que el trabajo y los viajes los tendrán ocupados.
Nosotros estamos ya en vísperas de la liberación. Posiblemente, se nos liberará de tener que pensar y sentir por nosotros mismos. Deseamos equivocarnos, pero las perspectivas por lo que se vislumbra, es que entramos nuevamente en la época en que no habrá “ni siquiera justicia” para los que no estén con el régimen, comienzan a florecer las adhesiones, las lealtades incondicionales, los bustos, las misas y el carnaval, por el momento todo lo ya conocido, las cámaras legislativas se reúnen cantando la marchita y jurando por Eva Perón lealtad incondicional al general y a la verticalidad de movimiento.
Por Montevideo todo anda bien, no se ven filtraciones, a pesar de que ha llovido mucho, ni ningún otro deterioro.
Les envío una invitación que no sé si será de interés, en el resto de la correspondencia no he encontrado nada que me parezca urgente.
Su hermano se queja de que no tiene noticias de Vds. y a nosotros también nos gustaría saber como están, como anda esa conducción de automóviles y si avanza Sargadelos.

Reciban el mejor recuerdo de Manuel y su familia y de Carmen y mío el afecto de siempre.

Díaz Dorado

1973-05-12
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1973
Nova York
Vigo
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1973 en 12/05/1973


Vigo, 12 de Mayo de 1973

Sr. Don
LUIS SEOANE
Paseo de Ronda, 15-6º Izd.
Torre de La Coruña
LA CORUÑA

Querido Luis:

Esta mañan dóuseme por fisgar n-un vello libriño, Efemérides Galaicas, de Manuel Castro Lopez, editado en Lugo, imprenta de El Regional, San Marcos 7, en 1891. Andaba a procura d-outros datos e atopei co seguinte:
“Marzo 24 de 1822.- Nace en Santiago el ilustre estadista y escritor Don Antonio Romero Ortiz, que murió en el mes de Enero de 1884, en Madrid. Su heredera posee el magnífico Museo –que se halla expuesto en La Coruña– que Romero Ortiz comenzó a formar en 1868”.
Non sei si tal Museo se conserva, ou si sobreviven algúns restos incorporados a outras coleccións. De todol-os xeitos pensei que o dato podia ser do teu intrés.

Nosa mellor lembranza pra Maruxa que Pilar manda tamen pra ti, con unha forte aperta do teu incondicioal amigo,

Valentín

1973-05-15
Carta de Seoane a Shand. 1973
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1973 en 15/05/1973

La Coruña, 15 de mayo de 1973

Queridos Susana y Willy:

Debemos respuesta a una carta de elogio del sol en la que Shand olvida que es posible que no hubiese habido Hamlet y Macbeth de haber tenido Inglaterra el sol de Capri, que a esas obras inmortales les envuelve la niebla y la noche y que las brujas de Macbeth, como las que posee Galicia, no serán posible sin la tormenta que acompaña toda clase de reuniones imperiales. Sólo un día del año las brujas gallegas marchan hacia el Mediterráneo y eso ocurre cada Fin de Año, la noche de San Silvestre, que montan en su vieja escoba para realizar su aquelarre en Sevilla, pero también por esta fecha, 31 de diciembre, puede llover en Sevilla y hacer frío. Pero no discutiremos más esto, y a Maruja y a mí nos toca esta noche marchar hacia Madrid, seguramente a padecer el sol de Castilla, un sol que agrieta la tierra y fecunda los insectos.
Leímos tu cuento publicado en La Nación que nos gustó mucho y esperamos desde ahora el posible libro que reúna 14 o 15 similares. El cuento es uno de los géneros más difíciles de la literatura y creo que el tuyo está perfectamente conseguido. Antes, iba a escribir que no es difícil ni extraño tener una amiga a los veinte años, pero lo que es difícil es aspirar a pasear con ella aprovechando el sol. Mucho más oportuna, a mi juicio, es la lluvia, si cabe, verdadera celestina de los amantes.
Vamos a Madrid porque inauguro una exposición el día 23. Espero que me vaya lo mejor posible. He pintado bastante y no estoy descontento de lo que hice. También sale estos días un álbum de dibujos, con dibujos antiguos que pertenecen a la década del 50 y que me gusta publicar aquí donde no se conoce nada de esas fechas. No he escrito antes porque todas estas cuestiones y porque no quería hablar de lo que está ocurriendo ahí, me refiero a la situación política. Pero no referirse a ello también es torpe, enfermo. Pienso que es posible que cambie el peronismo, pero nadie va a salvar al país de los daños que traen los arrepentimientos. Perón, por sus declaraciones en la prensa de aquí, piensa sustituir un imperialismo por otro. Piensa librarse del de América por el Mercado Común. Sin embargo, tengo fe en que se produzcan cambios y los jóvenes dejen de pensar con esta experiencia que la política es algo que no se improvisa y puede organizarse lo mismo, alegremente, que un teleshow. De aquí ya hablaremos. Hoy escribo rápidamente.

Un gran abrazo para todos los amigos, para Bernardo y para vosotros dos de:

[Seoane]

1973-05-15
Carta de Seoane a Lublin. 1973
A Coruña
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Lublin. 1973 en 15/05/1973


La Coruña, 15 de Mayo de 1973

A Julia Lublín
París

Querida Julia:

Ésta es una carta rápida para dar señales de nuestra vida. Estamos avergonzados de no haber contestado antes, pero fueron pasando los días con una prisa que no sospechamos. Salimos hoy para Madrid donde estaremos unos días, 15 aproximadamente, pues inauguro el 23 una exposición de óleos hechos aquí desde Enero. Lamentamos todo lo que te ocurrió, la operación y el estado de ánimo siguiente, pero tenemos confianza en ti y en el sentido de que superarás muy bien todo lo ocurrido en los últimos tiempos. A Maruja tampoco le fue bien del todo en este viaje. Tuvo una gripe al llegar a Madrid y como consecuencia una flebitis y luego eso que se llama popularmente “culebrilla”, herpes-zoster su nombre científico, que afecta en general la mitad del cuerpo desde la cintura subiendo por la espalda y que produce fuertes dolores. Ahora está bien. En cuanto a mí, estoy pasando un período de engorde. Esto es fatal en mí, pero no me preocupa demasiado, lo que no quiere decir que no me preocupe algo. De Buenos Aires tenemos noticias muy espaciadas. Creémos que muchos amigos quedaron muy desanimados luego de las elecciones. Nosotros no estamos tan pesimistas, sobre todo leyendo las declaraciones de Perón en España. Es un reaccionario demagogo, así parece aquí visto en general por las gentes española y por nosotros. Lo lamentable sería que los militares no entregasen el Gobierno. En general, sin embargo, es curioso que, por mi parte, no tenga ganas de hablar de política. Comprendo el desánimo de muchos. Los de mi edad estamos unidos a unos años de lucha en el pasado que nos marcó para siempre y tenemos, pienso, una sensibilidad especial para advertir los tentáculos del fascismo por muy disimulados que estén y por muchas frases bonitas que adornan las proposiciones para el porvenir. Pero no hay que hacernos caso, los de mi generación somos cada vez más el pasado y en cuanto a una fracción en la que estoy comprendido, adscrita a un pasado de derrotas.
Supongo que tu estancia en París no sólo servirá para reponerte, sino que también para urdir planes para el porvenir. Tienes que tener confianza en tí misma y en tu capacidad. A Lea la suponemos trabajando muy bien como lo hace siempre. Cuéntanos de lo que hace ella y los argentinos de ahí. Yo soy un argentino muy particular que prefiere de momento el mar, la tierra verde de Galicia, los fantasmas y las leyendas, a cualquier otra situación. Sale estos días un álbum de dibujos míos de la década del 40 al 50, unos años en que aquí no se veía nada mío.

Recibe un abrazo muy cordial de los dos:

[Seoane]

1973-05-15
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1973 en 15/05/1973


La Coruña, 15 de Mayo de 1973

Queridos Lipa y Esther:

Va a ser esta una carta muy breve. Marchamos a Madrid hoy, pues inauguro en esta ciudad el 23 de este mes y me interesa estar unos días antes. Trabajé mucho, presento veintiun óleos nuevos con ligeras variantes en cuanto a mi muestra de Bonino, ahondando en el camino iniciado de los mares y las figuras que pueden ser interesantes tratadas con tonos cálidos y tierras. Veremos que ocurre. Madrid se convirtió en una ciudad loca por las exposiciones, disparatada, han subido mucho los precios y se hacen subastas diarias. Creo que las clases media y alta se han trastornado y quizás presienten el fin del mundo o necesitan afirmarse a través del arte. Colmeiro vende obras suyas algunas por un millón de pesetas y Chillida, el escultor, pide, según nos dijeron, 20 millones por una obra suya. En las subastas se alcanzan cifras inusitadas por obras mediocres y uno no acaba de saber a que responde todo este interés sorpresivo de repentino por las obras de arte. De todas maneras no pienso en ir a Madrid a “hacer la América”, sino simplemente a exponer y a vender algo, si puedo, más modestamente.
De Buenos Aires sabemos muy poco. De Perón las noticias, reportajes, etc., que publican en España donde la gente dejó de creer en él. Podéis imaginaros a que gente me refiero, a la nuestra. Trata de probar que el imperialismo del Mercado Común es más bondadoso que el yanki y nadie con sensibilidad política popular crée en los matices en cuanto a imperialismo. Todo es muy confuso. Cambia de rostro según el interlocutor y las circunstancias y muchos de nuestros amigos, sus hijos, parecen no percibirlo. No conocía el título del libro de Julio ni el tema de que me escribes, pero no deja de ser curiosa la coincidencia de que uno de los primeros atentados en París contra los nacis (sic) fue hecho por un pintor español llamado Manuel en un teatro. Sospecho que el protagonista no será el Manuel que da su nombre al libro. De Julio no comprendo su actitud política. Pudo quizás él como mucha gente de su importancia y preocupada por estos problemas agruparse con un programa social y político que atrajese a los más jóvenes, sin confiarse a una fuerza en la que no puede créer, si le sirvió la experiencia del pasado. Por mi parte le escribí hoy a Julia y le digo que estoy desorientado y prefiero no hablar de política momentáneamente, precisamente porque el pasado pesa en mí y no creo que el fascismo esté derrotado en el mundo, sino que acecha desde muchos frentes. Nuestra generación está marcada para siempre. Esto no pueden comprenderlo los más jóvenes, pero en nuestro caso, en el mío, se trata de vencidos cuya piel se estremece cuando le prometen determinadas medidas demagógicas y cuando oye hablar a quienes emiten las promesas. Estamos viviendo, aunque solo sea por unos meses en España y esto, creo, es decir bastante. En Puerta de Hierro vive Perón y se reúnen con él los líderes sindicales que vienen de Buenos Aires. Tambien con esta afirmación se dice mucho. Pero quizás para un joven de 20 años sea uno un viejo en declinación, gastado, pero debieran darse cuenta que los que acusan mayor vejez son los que están dándole la razón. Perdóname Esther y tu este pequeño desahogo. A la gente de París les mareó (sic) Mayo, el Mayo infecundo, por anárquico, que trajo el triunfo de Pompidou y su república imperial. Tu tiempo, del que hablas en tu carta, tienes que invertirlo en hacer una obra tuya, la que iniciaste en los últimos tiempos. Tienes que pintar, se trata de la vocación de toda tu vida y debes satisfacerla. Estás en condiciones de hacerlo, hazlo. Siento no estar cerca vuestra esta temporada para inventarte trabajos. Lo hermoso, pienso, es poder invertir el tiempo libre en lo que a uno “le dé la gana” hasta dejar de tener tiempo.
Bueno, escribidnos. A Esther tenemos que decirle que lamentamos lo de su padre, pero creémos que fue un desenlace natural por lo que padeció en los últimos tiempos.

Un gran abrazo de los dos para los dos:

[Seoane]

O segundo folio ten logotipo do Laboratorio de Formas.

1973-05-15
Carta de Fernández de la Vega Celestino a Seoane. 1973
Lugo
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández de la Vega Celestino a Seoane. 1973 en 15/05/1973


LUGO, 15 mayo de 1973
Sr. D. LUIS SEOANE
LA CORUÑA

Meu querido amigo:

Xa vin o domingo a miña figuración. Coido que melloróu a semellanza en relación có rápido apunto que me fixeche na casa do Alvaro. Vindo de tí, non me solprendéu a xenerosidade cordial do texto, que agradezo en todo o que vale.
As Comunicaciós mesturadas interesáronme moito. Pra min están cheas de cousas e persoas iñoradas merecentes de recordo e conocemento. Agora que se escriben tantos libros gratuitos, coido que fan moita falla libros como ese: libros que se non se escriben non os escribe ninguén. Nas túas Comunicaciós trátase, ó meu ver, de xustas e debidas “salvaciós” de retallos, laberínticamente espallados no tempo e no espazo, dun esforzo tan conmovedoramente desamparado como é o da nosa cultura.
Moitas gracias por todo e recibe unha cordial aperta de

Celestino

1973-05-17
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 17/05/1973


Buenos Aires, 17 de mayo de 1973

Queridos amigos, Luis y Maruja:

No se imaginan la alegría que me produjo la llegada de la carta de ustedes, no sabía que pensar; que Maruja estaba mejor me lo dijo Paulite por teléfono que la mamá estaba contenta y bien, también, lo supe por ella, entonces quedaba que no habían recibido las cartas mías, donde, más o menos, les contaba cosas de Buenos Aires. Además Sofovich nos dijo que Luis se quejaba (por teléfono) que nadie le escribía. Por suerte, ya pasó; queremos que esta carta llegue al mismo día que la inauguración de la exposición, deseándoles, como siempre, mucho éxito, espiritual y monetario; no dudamos que, como siempre, las dos cosas se realizarán, nosotros estaremos presentes con nuestro pensamiento y los buenos deseos. Mucho nos alegraron la noticias de ustedes; no me extrañó nada que Maruja maneje auto hasta la creo capaz de manejar un avión. Ahora el tráfico de Buenos Aires pone a prueba al chauffeur más pintado, así que reservo el premio “Nobel” para ella. Tenemos una relativa calma, no sé si es presagio para lo mejor o lo peor; mientras, aunque no creemos mucho, tenemos esperanzas, esto nunca se pierde. Por de pronto, esperando tiempos mejores, vamos al cine, pues hay muy buenas películas, aunque la de Buñuel nos defraudó a medias. Buen trabajo, buena dirección, muy buena intención pero...
Las novedades son: ustedes pasarán una linda vacación con Sofovich que andará por allá con su familia, ya les llevará mucho cariño y las novedades, aunque desde su punto de vista, la otra novedad y la más importante es que Falcini está enfermo, su arteriosclerosis sufre los efectos de la vejez, 84 años, y se le produjo una afasia, pérdida del habla, de la cual sale muy lentamente; además sufre de caídas por falta de equilibrio y resulta un serio problema para Germain que tampoco está bien, que tiene 88 años, que sufre de reuma, que es sorda, que está sola y tiene q’ recurrir a gente de la calle, a cualquier hora, para que la ayuden para levantarlo, que fin de una vida! Nosotros estamos bastante bien, esperando siempre noticias de los amigos.
Estuvimos en Galatea, se realiza allí una exposición bastante interesante de 14 mujeres jóvenes. Les transmito el pedido de Ora tal cual: “El sentido de la libertad en la obra de Picasso, con este título, se realizará en Galatea un homenaje al gran Picasso, me gustaría que Seoane acepte esta invitación en la cual habrá 16 otros artistas. La obra deberá ser inédita y la muestra se realizará alrededor de septiembre-octubre”. Les transcribo tal cual el pedido, Luis contestará. Y nada más por hoy. Ya habrá más noticias a partir del 25 de Mayo.

Saluden y agradezcan a los amigos de allá, a todos, siempre los recordamos con cariño. Saludos de amigos y familiares nuestros. Muchos cariños de Scheimberg y míos y les deseamos mucho éxito.

Aída.

[Escrito por Simón Scheinberg:] Con un especial abrazo de este perezoso amigo.

Scheimberg

1973-05-24
Carta de Fole a Seoane. 1973
Nova York
Lugo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1973 en 24/05/1973

El Progreso. Diario de Lugo/ Teléfonos: Dirección-Gerencia-Admón: 212232/Redacción y Talleres: 211055/APARTADO DE CORREOS Nº 5/TELEX: 86509



Lugo, 24 maio 1973

Meu querido amigo:

Estíven o outro día en Guitiriz con Alonso Montero e con Cilistro. Alí fumos sabedores de que tí ibas a inaugurar a túa esposición en Madrid e que por eso non acudiches á xuntanza. O primeiro, prégoche que me mandes un catálogo da túa esposición pra publicalo no periódico.
Vaise inaugurar un novo local na librería Alonso, a máis antiga de Lugo. O propietario pensaba de inaugurala con dibuxos de Miró. Mais decidiron que sería millor con grabados teus. A data diste acontecemento será coincidindo coas festas de San Froilán.
O Domingo que vén sairá no Progreso un capítulo do teu novo libro, que estóu aínda a lér.
A ver si cando me respostes, pódesme decir o enderezo de Maruja Mallo.
O outro día estíven en Santiago e dixéronme que voltarías a Galicia nos primeiros días do mes que ven. Ise mismo día iba en Madrid García Sabell.
Compre que respostes pronto á proposta de esposición dos grabados na librería do meu amigo Alonso.
Unha forte aperta e moitas lembranzas á túa dona.

Ánxel Fole

1973-06-02
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1973 en 02/06/1973


La Coruña, 2 de Junio de 1973

Sr. D. Diaz Dorado
Buenos Aires

Querido amigo:

No contesté antes preocupado como estaba por la exposición de Madrid, trabajando para ella y después por los quince días que estuvimos en esa ciudad, con un calor la mayoría de ellos que nos sacaba todo el ánimo. La exposición se abrió el día 23 de Mayo y se clausura el día 14 de este mes. Constituye un éxito, habiendo vendido hasta ahora seis cuadros. También salió en Galaxia un libro que reúne unas setenta crónicas hechas para Galicia Emigrante que traduje al gallego y que mandaré tan pronto tenga ejemplares. La gente de Galaxia está contenta con su publicación, pues les parece que va a tener éxito por la variedad de temas que traté y quieren que haga un segundo tomo que, naturalmente, tendré que hacer a mi regreso. Trabajo, pues, todo lo que puedo. Sargadelos avanza. Se está edificando la Escuela de Cerámica y tambien el auditorium, creo que se conjugan muy bien con la fábrica, pero yo continúo sin estar de acuerdo con la finalidad “turística” que Isaac le imprime y con la improvisación que supone la creación de ellas. Vamos a levantar el nuevo edificio para el Museo enfrente de donde se encuentra ahora, Albalat está trabajando en los planos y es posible que se comience en estos meses. El proyecto aprobado lo realizó a base de exámetros extensibles para el caso de necesidades futuras, y, este mes que viene, comienza la temporada más importante de exposiciones y actos. Toda esta actividad no nos distrae, sin embargo, de nuestra preocupación por lo que ocurre aquí. Desde aquí no parece que todo lo que está pasando, quizás exagerados los sucesos por las agencias de noticias, dure demasiado. A la semana de haber tomado posesión están decididos como suponíamos debía ocurrir y comienzan las venganzas y persecuciones. No sabemos demasiado pero estamos preocupados por las declaraciones de unos y otros y los sucesos de que tenemos noticias.
Sentimos nostalgia del cine de Buenos Aires, de la casa de la calle Montevideo y de los amigos, y de las charlas de los domingos a la mañana sobre tantas cuestiones.
También sale estos días Un feixe de dibuxos case esquecidos que reúne unos cuantos dibujos míos de hace años y de una época que aquí no se conoce. Creo que quedan lo mejor posible. Hemos vuelto de Madrid antes de terminar la exposición por no poder aguantar el calor, insoportable, y aquí en La Coruña hace fresco.
Por favor escríbamos. Un gran abrazo para Carmen y usted y Lamela y los suyos de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-06-02
Carta de Piñeiro a Seoane. 1973
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1973 en 02/06/1973



Compostela, 2-VI-73
Querido Luis:

O outro día preguntáchesme o teléfono do Cilistro e eu nono lembraba de memoria. Hoxe mándocho por si precisas chamalo. É este: 21-16-85. Con Lugo aínda non se marca directamente.
Pola miña parte, tamén che quería pedir o enderezo do Antonio Pérez Pardo, pois teño que lle escribir decíndolle que recibín o seu libro.
O Ramón Martínez López quer preguntarche datos sobre a literatura galega no exilio, porque está encarregado de escribir un traballo sobre ise tema pra unha obra colectiva sobre a cultura española no exilio. A el encarregáronlle a parte galega por indicación de Dieste.
Apertas nosas pra os dous

Ramón

1973-06-04
Carta de Kowalewski a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Kowalewski a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 04/06/1973



Buenos Aires, 4 de junio de 1973

Queridos amigos Maruja y Luis:

Heme aquí que por fin tengo tranquilidad de espíritu para sentarme a escribir una carta. La vuestra nos alegró mucho y cuando la recibimos tenía ganas de contestarle de inmediato, pero otras cosas urgían. Hablando de chinos, nosotros estamos viviendo una maldición china (“ojalá le toque a Vd. vivir una época interesante”). Como Vd. bien dice, Luis, las consecuencias no las prevén ni los ganadores. Yo casi diría que son los que menos las prevén. No creo que se deba escribir a los amigos sobre las penas de uno, especialmente si éstas son penas pasadas, pero creo que puede resultarle interesante como muestra de lo que está pasando: Teníamos un decano cuyo apellido escribían los jóvenes activistas con una svástica, que insistía en realizar unos concursos de profesores que los alumnos llamaban “digitados”, que nos amenazaba, a mí y a varios colegas, a hacernos juicio académico y afirmaba que después del 25 de mayo tendría seis cargos de profesores vacantes en el Departamento. El 28 de mayo él iba a ver al ministro y al nuevo rector pidiendo que por favor lo dejen al menos como profesor mientras que su mayor enemigo, cuya posición política puede Vd. imaginarse, era puesto como decano interventor en su lugar! Esto último a pedido del grupo de estudiantes de la Juventud Universitaria Peronista. Esto trae reminiscencias de la “revolución cultural”, pero nadie cree que vaya a durar mucho. Todo el mundo (de mis colegas) se retrae y mira pasar las cosas. Es realmente una época interesante.
Comparto exactamente su impresión de los cuadros de Courbet sobre el mar: parecen praderas. Como físico diría que quizás sea debido al color, muy verde, a los trazos del pincel, muy verticales y visibles, no sé. Para mí el mar debe ser azul y la línea que debe primar es la horizontal. Claro! ¿Cómo captar su grandeza?
Con todo lo que ocurre acá, vemos poco a los amigos. Estamos muy contentos de que Rafael esté cada vez más como Rafael. Nos preocupó un poco Julia (a quien esperamos ver mañana). Creo, ya saben Vds., que para dentro de un mes esperamos ser abuelos y así la vida sigue su curso, esperando que un poco mejor, como para hacer algún otro viajecito a Europa. (El que habla de eso es Rafael).

Un fuerte abrazo y cariños a ambos. Suerte con la exposición.

Valdemar

[Carta manuscrita]

Queridos amigos:

Ya Valdy les contó algo de la situación de acá. Creo que será continuamente cambiante, derivada del predominio momentáneo, y en cada área de c/u de los 4 o 5 grupos en que se divide el peronismo. En la Universidad la cosa ha mejorado notablemente en cuanto a nivel académico de los decanos, todos propuestos por la S.U.P (de orientación de izquierda). Esperemos que no sean partidistas en sus decisiones.
Estamos saliendo relativamente poco, ya que en el 1er cuatrimestre tanto Valdy como yo tenemos bastantes horas de clase, aparte de las tareas habituales.
Vimos la película de Buñuel El dulce (sic) encanto de la burguesía, que nos pareció buenísima. También en el San Martín una obra de R.[oberto] Arlt, 300 millones, que si bien no es nada extraordinario desde el punto de vista teatral, se prestó para una puesta en escena y movimiento de actores modernísimo y excelente, que nos hizo pensar que la estada de Corelli fue muy fructífera en el tiempo.
Adriana se siente muy bien y no termina de comprar cositas para el bebé. Gabriel no nos termina de asombrar por la forma responsable en que desde hace año y medio está estudiando. Lila pasó por una etapa crítica en que no se veía recibida y trabajando de ingeniera (en una fábrica y en medio de máquinas, o con problemas de ventas). Decidió ver cómo sería su situación una vez recibida, así que se presentó para un empleo de 6 horas diarias, que le gusta muchísimo. Pinta 2 o 3 tardes por semana y hace cosas muy diferentes, algunas de los cuales me gustan. Eso sí, piensa terminar la carrera no en 2, sino en 3 años, pero contenta.
Acabo de hablar con Noemí. Está bien de ánimo aunque con algunos dolores, por la humedad de estas últimas semanas. Ha vendido hace poco dos obras para dos embajadas argentinas y, en este momento, está reacondicionando su taller.
Me olvidé de decirles una cosa: que la carta de Uds nos alegró muchísimo. Los extrañamos y estoy seguro que pasa lo mismo con el resto de los amigos, pero por ahora no piensen en volver.

Besos a ambos de

Dora

1973-06-10
Carta de Seoane a Waisman. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Waisman. 1973 en 10/06/1973


La Coruña, 10 de junio de 1973

Sra. Ora de Waissman Diamont
Buenos Aires

Querida amiga:

Aída Scheinberg me transmite el pedido suyo de participar en una exposición que llevará por título El sentido de la libertad en la obra de Picasso y de buena gana accedería, en este solo caso como homenaje al pintor contemporáneo que más admiro, si estuviese ahí. No sabe cuánto le agradezco el que se acuerde usted en este caso de mí, pero, desde aquí me resulta muy difícil enviar una obra, especialmente alterando mi trabajo de esta temporada que no es poco y más dedicado a otras cuestiones que a la pintura, que desde que llegué hasta la exposición que se está realizando en Madrid con bastante éxito, no hice otra cosa que pintar, en desmedro de lo que hacer para la fábrica de porcelana de la que usted sabe, y del Museo, creado conjuntamente con un amigo.
Perdóneme, Ora, una vez más. Trataré de compensar esta deserción de alguna manera cuando regrese, si regreso a tiempo y aún me admite en la muestra pintando otro cuadro de homenaje a Picasso, que sería el tercero con ese tema.

Reciban su esposo y usted el cariñoso saludo de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-06-10
Carta de Seoane a Scheimberg. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1973 en 10/06/1973


La Coruña, 10 de junio de 1973

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Queridos amigos Aída y Scheinberg:

Debemos cartas a todos los amigos y en especial a ustedes, de quienes recibimos el mismo día de la inauguración de mi muestra un telegrama de saludo que agradecemos muchísimo y una carta, que creo que nos trajeron suerte, pues comencé vendiendo dos cuadros apenas se abrió. La exposición tiene mucho éxito, muy buenas críticas y mucho público, la Galería montada por Carmen Waugh que tiene ahí la de la Calle Florida, no sólo está muy bien situada, sino que además está perfectamente montada por un arquitecto chileno, cuyo apellido no recuerdo en este momento, que está en Madrid de agregado cultural de la embajada de su país. Como además es escultor sabe que el protagonista de una galería no lo es la Galería en sí misma, la presentación de la salas, etc., sino la obra que se exhibe, que paredes, muebles, vitrinas, etc., deben pasan desapercibidos para mostrar solamente los óleos, esculturas, grabados... que se presentan en un marco simple y digno. Es una de las más bellas galerías de Madrid donde aumentan diariamente. La clase media española que se enriquece –turismo y emigrantes– se lanzó a comprar cuadros en galerías y remates inverosímiles donde la obras de artistas españoles alcanzan muy altos precios. En Buenos Aires, más de un incauto vendió su Sánchez Barbudo, su Sorolla o su Pradilla por muy pocos pesos en un remate cualquiera, que alcanzó cifras millonarias en pesetas en otro de Madrid. Algo que yo vi ahí como negocio, pero que naturalmente no entraba entre mis condiciones intelectuales, las referidas a compraventa a realizar. Los nietos que se desprendieron de los cuadros comprados por sus abuelos pertenecientes al pasado de España, Italia y Francia no se tomaron la molestia de informarse sobre la pintura de estos países ni sobre el valor de las obras heredadas. Y los pobres rematadores de Buenos Aires, casi analfabetos, en general, en estas cuestiones se dejaron sorprender por los rematadores españoles en el caso que conozco.
Bueno, nosotros regresamos a La Coruña hace una semana, pues no aguantábamos el calor de Madrid y estábamos cansados de vida de hotel. He vendido seis cuadros. La galería está muy bien atendida por Carmen Waugh y sus ayudantes y la exposición se cierra todavía el 14, es decir, el jueves de esta semana en que les escribo. De ahí no sabemos nada más que las noticias de los diarios, muy abundantes en los diarios de Galicia al revés de los del resto de España, con muy buenos comentarios. De cualquier manera, no sabemos qué pasa. Por aquí pasaron Elena y Baudizzone, anduvimos juntos tres días y nos contó muchas cosas que no conocíamos en cuanto a la posición política en general de algunas gentes. Comprendemos que los jóvenes editen en mayor cantidad que nunca las obras de Sade y las referidas al masoquismo y las lean y sigan, son de verdad, lo prueban los hechos, su Marx y Engels, desde nuestra madurez lo lamentamos por ellos. En mi caso, me sentaré a la puerta a esperar como un oriental, un chino, creo, los años que sean.
Por favor, escríbannos. Estamos ansiosos de noticias de ustedes y de todos los amigos.

Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-06-10
Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 10/06/1973


10 de junio de 73

Queridos Maruja y Luis:

Aunque ni las novedades ni el ánimo dan para escribir mucho, ahí van 4 líneas. Cómo están? Los Baudi me dieron noticias, pero siempre es lindo recibirlas directas. Sé por el Dr. Rodríguez que vio tu exposición en Madrid que te fue muy bien (es el que era mi analista). En fin, que me dieron más ganas aún de ir allá. Pero mi pierna no ha adelantado mucho y menos para viajar sola.
Marika y Lorenzo se van el mes próximo aunque Marika no anduvo muy bien. Pero conseguimos, al fin, que se hiciera ver y se tratara, y va mejor. Habrán sabido de la muerte de Falcini, supongo, y de Aldo Pellegrini. Es una pena. Pero a todos nos llega aunque esperemos que lo más tarde posible, no? Los Lifschitz, cuidando su perro que está enfermo. Se imaginan a Emma? No se queja ni de los charquitos en las alfombras. Todos andamos con el ánimo por el suelo con los diarios acontecimientos que son muy parecidos a los que hemos conocido hace años. Están viniendo trenes, ómnibus y coches de todas las provincias (gratis por supuesto). Han hecho cientos de [...] a lo largo del camino, prepararon carpas, comida, [] bombos a granel, coros del Colón al pie del palco que estará en el Camino de Ezeiza, etc. etc. Vean lo que se pierden!
¿?camente no pasa nada. Aún no movieron a los directores de Museos ni del Fondo, pero ya llegará, seguramente. Lorenzutii ha hecho un Centro: Arte, artesanía [...] con 4 pisos del edificio de Sta. Fe al 2800. Pero quiere hacer contratos de exclusividad; dice que ya tiene a Diomede, G. Comet, Spilimbergo, etc. Yo dije que no, pues de los dos, Lorenzutti y yo, yo era la que tenía que dar más; él me iba a dar “promoción”. Trabajo un poco, arreglé mi taller, visto y considerado que es imposible cambiar de casa así que tengo obreros hace 4 semanas para muy poca cosa.
Cómo va el auto Maruja? Me dijeron los Baudi que estás hecha un “Fangio”.

Escriban. Hasta pronto, muchos cariños, un abrazo de

Noemí

1973-06-11
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1973 en 11/06/1973


La Coruña, 11 de Junio de 1973

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos Emma y Rafael:

Nuestra correspondencia esta vez es más espaciada que otras y es posible que la culpa la tengan las circunstancias que nos rodean. Nosotros también este año escribimos menos, en parte por no hablar de lo que está presente constantemente en la cabeza por no hablar de lo que está presente constantemente en la cabeza de cada uno de nosotros y referido al país, aún teniendo como tenemos, verdaderas ansias por noticias de Buenos Aires, las estamos deseando con impaciencia además de todas las que aquí se publican que, en los diarios gallegos, son bastantes. Algunas de ellas nos las trajeron Elena y Luis Baudizzone que pasaron unos días con nosotros, muy pocos para nuestro deseo y con quienes charlamos de los amigos y de la ciudad todo el tiempo posible, tantas eran nuestras ganas de noticias. Ellos alcanzaron a ver la exposición de óleos que tengo abierta hasta el 14 en Madrid, el próximo jueves, en una estupenda galería, Galería Aele, que abrió Carmen Waugh. La exposición tiene mucho éxito de crítica, público y hasta de ventas. Elena y Baudi puede deciros de todo esto, exposiciones, Galicia, etc. Trabajé mucho, pinté para la exposición. Hice figuras y paisajes de mar siguiendo el camino de los hechos en Buenos Aires, aún mayores y estoy todo lo satisfecho que se puede estar de la obra de uno viendo como uno ve que en algunos casos, casi todos, no alcanzó del todo lo que se propuso o que se deslizaron errores que cuesta, por pereza a veces, trabajo corregir. Estamos muy contentos. Vendí desde Madrid un cuadro grande para París y también otro para Barcelona, aparte los para Madrid, lo que significa el éxito que la muestra obtiene. No sabemos nada de vosotros ni casi de ninguno de los amigos. Ahora que el invierno en ésa, como ocurre en todas partes menos en el trópico, supongo, invita al recogimiento. ¿Por qué no nos escribís unas cartas largas en las que transmitáis noticias de toda índole, chismes sobre personas amigas y no amigas, estado de los amigos, comentarios de exposiciones, cine, teatro, etc? ¿Se casaron Carlos y Eduardo? ¿Cómo va Carlos con la carrera? ¿Cómo está la finca de Tortuguitas? ¿Qué sabéis de Marika y Varela? ¿Cuándo viajan hacia ésta? ¿Qué amigos se disponen a viajar? Podéis añadir muchas más preguntas a estas. Estamos impacientes de respuestas. Aquí todo está lo mismo en muchos órdenes. En cuanto a Galerías se abren todos los días cantidad de ellas en Madrid, Barcelona y, en general, en todas las ciudades españolas. Creo que en Madrid hay alrededor de cien y se está vendiendo mucha pintura.
Bueno, ésta es una carta casi solamente de preguntas, por favor, contestarlas. Quizás desde Tortuguitas algún fin de semana próximo podéis decidiros a escribir alguna carta larga, dos inmediatas, una tuya, Emma y otra tuya, Rafael.

Un gran abrazo para los dos y para Carlos y Eduardo de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-06-11
Carta de Seoane a Girri. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Girri. 1973 en 11/06/1973


La Coruña, 11 de Junio de 1973

Sr. Alberto Girri
Buenos Aires

Querido Girri:

Te contesto a una carta de hace tiempo, creo que no te la contesté, no lo sé, pues tengo mi correspondencia embarullada –de barullo, palabra gallega que pasa al lenguaje porteño– y en todo este tiempo las noticias que venían de ahí, las que procedían de la actitud política de algunos amigos sin memoria, o masoquistas, tampoco lo sé, me restaban ánimos para hacerlo. Perdóname y no te desquites. Trabajé mucho, hice en todos estos meses una exposición que está abierta en Madrid con bastante éxito y en la que vendí algunos cuadros, cerrándose el jueves que viene, el día 14. Tu carta, pesimista, expresa buenas razones en cuanto a la posición política de las clases media y oligárquica argentinas, por otra parte muy consecuente con la moral de nuestra sociedad de consumo, muy unida como es natural a la moral del éxito económico. El criterio ético de nuestra época dejó de ser monolítico, como lo fué en general desde la prehistoria, desde la sociedad tribal y no se establece otro sobre los supuestos de la crisis de la vieja moralidad tradicional, o en la sociedad de mercado de hoy se desarrollan criterios éticos distintos y nosotros, por lo menos yo, no podemos entenderlos.
Hace veinte años nada más nos importaban tanto las condiciones morales del que nos representaba políticamente como su acción política, administrativa, etc. Esto hoy no cuenta. Antes, un guía para nosotros era quien en nombre de una ética aceptada se enfrentaba con la multitud. Recuerdo a Juan José Castro* y su carta de renuncia publicada en los diarios del 47 o el 48, o no sé cual fecha. Pero la gente que tiene menos de cuarenta años, queramos o no, nos guste o no, y aunque no hubiésemos recurrido a las medidas rejuvenecedoras de la Dra. Aslánd, piensa de un modo distinto a nosotros y tampoco se trata de pasar la vida adaptándose al pensamiento de los más jóvenes. Tu y yo, y los de nuestra generación, tenemos una obra que estamos realizando en la medida que podemos y esto es lo que cuenta. Creo que es a mi edad cuando el pintor, el escritor, etc., se encierra en una torre de marfil y sólo trabaja, se ocupa de su trabajo y de lo rápido que pasa el tiempo. Si tiene suerte, puede no tener una torre, sino varias torres como Picasso, llevando de una a otra su soledad, su trabajo y su insatisfacción.
Tu poema Inesperada, clara relación, el que me has enviado por tu carta, me parece espléndido y me gusta, además, conceptualmente. Se trata de crear tú, yo, nosotros, aquellos que nos mueven iguales inquietudes, “formas que habrán de moverse en el tiempo” como quería Hokusai, según los versos tuyos, aunque estemos sumidos en la hosquedad que supusiste dominando a Picasso, y, en otras cuestiones, las que nos competen como integrantes de un pueblo, nos domine la desilusión. Tu poema es muy bello. Pues a eso. En tu caso, a escribir, en el mío a pintar y escribiendo y pintando pacientemente a esperar al igual que esos orientales sentados a que antes pensé referirme. Lástima que no aprendimos el hábito de sentarnos sobre las piernas cruzadas para tomar la actitud de un Buda. Nuestro ombligo es lo que que parece que sólo cuenta, ahora en la época de las desilusiones.
Escríbeme, no te vengues. Un gran abrazo para Aurora y para ti de Maruja y el mío.
Perdóname si esta carta resulta por vez primera, desde que tenía 17 o 18 años, creo, egoísta y desdeñosa.

[Seoane]

1973-06-12
Carta de Seoane a Shand. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1973 en 12/06/1973


La Coruña, 12 de junio de 1973

Sres. Susana y William Shand
Buenos Aires

Queridos amigos:

Debo carta desde hace tiempo. Estuve preparando la exposición que ahora está abierta en Madrid, en la galería que abrió aquí Carmen Waugh y que está obteniendo bastante éxito. Leí con ganas La pared, el cuento de Shand que publicó La Nación que me parece importante y seguramente formando parte de alguna serie que publicará en libro sirviendo para extender su obra de escritor a un género que, por mi parte, no sabía cultivase, y haciéndolo, me parece con mucha fortuna.
En mi exposición de Madrid aparte la crítica, muy buena la que va publicada, estoy vendiendo bastante, tengo seis cuadros vendidos, uno de ellos bastante grande para una colección de París, otro para un coleccionista de Barcelona y cuatro a particulares de Madrid, estando alguno más reservado. Nosotros, sin embargo, regresamos de Madrid antes de cerrarse la muestra, por el calor. Nos enferma el calor seco de esa ciudad, tenemos necesidad de clima húmedo. Las lluvias que cayeron desde hace centenares de años sobre los cuerpos de nuestros antepasados han hecho de nosotros gentes anfibias que sólo pueden desarrollarse, incluso intelectualmente, en climas húmedos. Por eso nos sentimos a gusto en Buenos Aires y en Galicia. Además está probado que en las exposiciones sobran los autores de las obras. Cuando hay alguien más experto que ellos en cuestiones comerciales, no es necesaria la presencia del autor. En Madrid, se abrieron muchas galerías y se está produciendo allí ese fenómeno que ocurrió en otros países hace algunos años, entre ellos en Argentina, de la necesidad por la clase media en progreso económico de adquirir obras de arte, un poco a las locas y sin verdadero gusto por el coleccionismo y, a veces, sin sensibilidad alguna para la obra artística y solamente como emulación. Algo, sin embargo, muy positivo desde el punto de vista cultural y del progreso de las artes. Vimos una extraordinaria exposición de Torres García con obras hechas en España, Francia y Uruguay, la más importante seguramente de cuantas se hicieron de él y en la que se presentaban los grandes frescos que hizo en su juventud para la Diputación de Barcelona influenciado por Puvis de Chavannes y una muy mala de joyas de Dalí.

Escriban. Un gran abrazo de los dos para los dos. Recordamos a todos los amigos. Cariños a Bernardo, a Sima y a todos.

[Seoane]

1973-06-12
Carta de Seoane a Falcini. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Falcini. 1973 en 12/06/1973


La Coruña, 12 de Junio de 1973

Sr. D. Luis Falcini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Contesto tarde su carta pues desde ella no hice otra cosa que pintar y enredarme en asuntos diversos. Ahora estoy exponiendo en Madrid con bastante éxito en una Galería que instaló en esa ciudad Carmen Waugh, que tiene la otra ahí en Buenos Aires, en la Calle Florida. La muestra mía se clausura el jueves próximo, es decir, pasado mañana.
De ahí, de Buenos Aires, nos llegan las noticias más contradictorias, las que envían nuestros amigos y las que viene publicando la prensa española. En realidad no sabemos nada o al menos no podemos hacernos una idea de lo que viene ocurriendo políticamente. Pero dejemos esto.
Con motivo de nuestra ida a Madrid por la exposición vimos la excelente muestra de Torres García que allí se celebra. La más importante seguramente de cuantas se hicieron de él, pues se reúne la obra de juventud en Cataluña incluídos los murales de la Diputación de Barcelona, con influencia muy clara de Puvis de Chavannes, pero notables, y los cuadros algunos de tendencia simbolista, los más lejanos en el tiempo y los que anunciaba el Torres García de más tarde, de colecciones catalanas, aparte los enviados de París y de Uruguay. Los cuadros muy bien presentados y la exposición gigantesca.
Toda ella prueba en su continuidad, en perjuicio de las teorías de Torres García, que su temática americana, la que él creía incorporar a sus cuadros hechos en el Uruguay y su pintura constructivista era muy europea, o mejor muy universal y que empezaba a nacer en Cataluña, cuando su lengua era la catalana, la de su padre, y soñaba con Francia. Pero esto ocurre muy a menudo con los pintores que teorizan sobre lo que hacen al mismo tiempo que pintan, pues por veces la obra les lleva inconscientemente, del modo que sea, sin poder explicárselo y a lo mejor sin poder verlo, o viendo su propia obra con ojos cariñosos de padre, por caminos distintos a los de sus teorías.
En el mismo edificio se presentaba una muestra de las joyas de Dalí, espantosa para mi gusto, corazones que parecen frutillas palpitando a impulsos de un motor, materiales nobles subordinados a un mal gusto increíble pero con trucos y sorpresas que halagaban la capacidad de asombro de las monjitas, los niños y de los analfabetos. Esta exposición se llenaba de público, al revés de la de Torres García, casi vacía la mayoría del tiempo. Así ocurre con el arte. No hemos visto otra cosa importante.
En Barcelona una exposición interesante de grandes fotografías muy bien montadas y explicaciones del movimiento Dadá, y, antes, en la misma galería en que expongo un grupo de surrealistas sudamericanos, algunos muy interesantes, entre ellos el cubano Lam y el chileno Matta. Esto es todo.
No sabemos aún cuando volveremos, quizás en octubre. No sabemos. Por esto necesitamos las cartas de ustedes donde nos hablen de Buenos Aires.

Un gran abrazo para Germaine y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-06-14
Carta de Fernández e Cuadrado a Seoane. 1973
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández e Cuadrado a Seoane. 1973 en 14/06/1973


Buenos Aires, 14 de Junio de 1973

Sr. D. Luis Seoane
Paseo de Ronda nº 15-6º-I.
LA CORUÑA (España)

Querido Luis:

Llegaron dos cartas tuyas, individuales, que fueron rápidamente contestadas y, a las cuales, no recibimos contestación.
Ello nos extraña, ya que no eres hombre de largos silencios, y de nuevo te escribimos para saber cómo se desenvuelve tu vida por esas tierras tan queridas.
Todo lo que pasa en la Argentina, de tanta actualidad mundial, ya será de tu conocimiento. Vivimos en los primeros días del gran cambio, y LA BARCA GRÁFICA, movida por los tiempos, también cambió de domicilio. Actualmente está varada en Sarmiento 640-4º-B.
La vida artística está reanudándose después del verano, con múltiples exposiciones y actos culturales.
Pero las dos noticias que más nos conmovieron fueron las muertes de Pablo Picasso y de Luis Falcini.
Esperamos nos informes como fueron tus exposiciones por España, que no dudamos habrá sido grandes y merecidos éxitos.
Ahora lo importante es saber cómo te encuentras, qué haces, que proyectas, cuando regresas. Así que esperamos tus noticias.

Con saludos para Maruja, te abrazan

Arturo Cuadrado
Albino

1973-06-20
Carta de Shand a Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1973 en 20/06/1973


Buenos Aires, Junio 20, 1973

Queridos amigos:

Recibimos sus cartas de mayo 15 y junio 12. Nos enteramos con alegría del éxito de su exposición en Madrid. En mi carta anterior, hablé entusiasmado del sol, pero no del calor en Madrid durante los meses de verano. ¡Esto es otro andar! Comprendo muy bien su decisión de volver rápidamente a Galicia. Me agrada que les gustara mi cuento. Durante el último año he empezado a escribir cuentos, un género que no me había atraído anteriormente. Ahora que estoy entrando en ese mundo, lo encuentro fascinante y desafiante. La disciplina de la poesía es un elemento que ayuda en la difícil tarea de condensación. Cuando tenga unos cuantos listos, trataré de publicar un libro. Parece mentira que el general Perón esté otra vez en la Argentina y que haya llegado como una especie de Mao Tse Tung. Cada lugar común que pronuncia, cada disparate que sale de su astuta boca, es publicado como si fuera una joya de sabiduría. El histerismo de la ciudad nos entristece porque nosotros sabemos muy bien que al final es la clase obrera la que recibirá una patada, un vez más. Pero la historia no se escribe de acuerdo a teoremas geométricos, y Argentina no es ninguna excepción. La izquierda que apoyo el Frejuli pensando que podrían aprovechar el movimiento en su propio beneficio, poco a poco, se dará cuenta de su error.
Perón piensa nutrir a los obreros con slogans resonantes, mientras él desvía el “socialismo” del Frejuli hacia un estado fascista, tipo 1973. Se me ocurre un aforismo: “La historia y la histeria son vecinos”.

Un gran abrazo para los dos

Willie

Junio 21

Queridos amigos:

Estoy en un estado de ánimo espantoso. El desastre de Ezeiza ayer hace pensar que los cálculos más pesimistas respecto de las consecuencias de todo este proceso increíble de la vuelta de Perón se habrán de confirmar día a día. Ayer muertos y heridos en una batalla campal provocada por quién? Qué sirve a qué intereses? Es horrible.
Yo pensaba decirles unas pocas palabras entusiastas sobre un espectáculo teatral de alta jerarquía que nos gustaría Uds. vieran. El Teatro Gómez de Madrid vino invitado por el Instituto Goethe y dio tres funciones con el Informe para una academia de Kafka y dos obras del joven austriaco Peter Handke. Sensacionales obras y actor-mimo Gómez.
Pero ante tanta miseria, cómo hablar de grandeza? De todos modos, viva la amistad pura, desinteresada en la cual debemos refugiarnos si queremos resistir a una atmósfera de depresión alienante que se infiltra en todos los lugares en que se reúnen los que habitualmente hablamos de bueyes perdidos o las ventajas del aceite vegetal sobre las grasas animales.

Los quiere mucho

Susana

Sonia está muy enferma.

1973-06-22
Carta de Seoane a Pérez Prado. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pérez Prado. 1973 en 22/06/1973


A Cruña, 22 de xunio de 1973

Dr. Antonio Pérez Prado
Buenos Aires

Meu querido amigo:

Recibín o seu libro adicado que vostede me mandou e logo un paquete que remitiu a Editorial, e a mañífica resposta ó periodista de Faro de España e Núñez Búa, o da radio, non o bo. O libro, espléndido. Teño pensado facer unha nota pra La Voz de Galicia onde veño colaborando semanalmente. Penso que a editorial debía distribuílo en España, remitilo especialmente a Galicia pra se vender nas librerías, pois cavilo que tería moito éisito. Supoño que o terá tamén ahí onde sería moi espallado. O libro feito con amor, ironía e sin evitar as verdades por desagradables que sexan vén sendo un verdadeiro canto a Galicia, como di vostede ó final da súa carta ós malditos. Quixera telo escrito eu, e xa o digo todo.
Atopei a Palmás en Madride, onde dende o mes pasado fixen una exposición de óleos con moito éisito. Estaba estudando custiós referidas ó seu traballo. Aínda non veu a Galicia. Polo que a min se refire, publicaron en Galaxia un tomo de crónicas miñas feitas para pasar pola radio, unhas setenta, que estase vendendo moi ben e tivo crónicas moi boas. Tidúase Comunicacións mesturadas e remitireille un exemprar tan pronto teña algús.
Estos exemprares dos seus que me acaban de chegar distribuireinos entre algunhas xentes deiquí, entre elas ó direitor de La Voz de Galicia. Sei que a Piñeiro gustoulle moito.

Unha grande aperta de Maruja e miña agradecéndolle moito a súa adicatoria:

[Seoane]

1973-06-22
Carta de Seoane a Núñez Búa. 1973
A Coruña
La Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Núñez Búa. 1973 en 22/06/1973


A Cruña, 22 de Xunio de 1973

Sr. D. Xosé Núñez Búa
La Plata

Querido Núñez Búa:

Recibín as tuas duas cartas que non contestéi por mor da miña eisposición en Madride, que xa se realizóu con éisito, tendo vendido ademáis algúns cadros, todos feitos dende que cheguéi.
Agradézoche o envío das pólizas e faréi que te paguen a débeda que teño contigo. Estos días chegará a Galicia Sofovich e a sua dona que veñen a pasar dez días e pasearémolos todo o que poidamos pra que coñezan esto. No orde económico esto non mellora. A xente continúa marchando e non se atopan trazas de que se instalen novas industrias fundamentales que fomenten riqueza. Xa falaremos desto cando veñas. Déboche dous libros meus, un que te remitiréi dende eiquí e outro que penso non tés que é o derradeiro que pubriquéi en Bs. Aires, A maior abondamento.
Unha aperta moi grande de Maruja e miña pra Otilia, os teus todos e pra ti:

[Seoane]

1973-06-22
Carta de Seoane a Parker. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Parker. 1973 en 22/06/1973


La Coruña, 22 de Junio de 1973

Sra. Margot Parker
Buenos Aires

Querida Margot:

Te debemos carta y no quiero echarle la culpa al trabajo. Trabajo lo que puedo, pero esta temporada muy desorganizadamente sin acertar a saber por qué. Estuve exponiendo en Madrid con mucho éxito en la espléndida galería que montó allí Carmen Waugh, Galería Aele. Ahora estoy tratando de grabar, quisiera hacer un álbum que responda al título de Memento homo, que refleje mi estado de ánimo frente a muchas cuestiones. Galicia, de la que me escribes, abandonada del Estado –no se puede gobernar desde el centro siendo un país distinto al resto de la península, en costumbres, geografía, gentes, economía, idioma, etc.,– está maravillosa, aumentan en su territorio los lobos, los caballos salvajes y la maleza está con sus bellísimas flores, matizando los innumerables verdes que cubren esta tierra de diminutas flores amarillas, blancas, rojas, violetas... Toda ella constituiría un modelo espléndido para un pintor simbolista francés de los del último tercio del siglo pasado, los seguidores de Puvis de Chavannes, de Gustave Moreau o Maurice Denís, que necesitaban de paisajes floridos para los quiméricos sueños que encarnaban en su obra. Para sus ángeles, sus dioses griegos, personajes bíblicos o campesinos endomingados.
Serían estos decadentes pintores de vergeles y de las salidas de sol muy capaces de extraer de esta bella maleza de las montañas gallegas, de conocerlas, la flora paradisíaca a que aspiraban. Hace pocos días en las afueras de La Coruña ví un chalet con su jardín al que pusieron de nombre un cartel que dice “Nirvana”. Toda Galicia es una especie de Nirvana. En la historia se menta que los conquistadores romanos al pasar el rio Miño le denominaron “rio del olvido” porque al pisar tierra gallega olvidaban su pasado. Quizás por ello el mundo olvidó más tarde a Galicia, tan distinta, fantasmal y bella. Alégrate de tu apellido Portela, pertenece a uno de los pueblos más humanos y sentimentales de Europa, no ñoño o lacrimeante, sino provisto de verdaderos sentimientos. Un pueblo muy viejo que canta para que las gentes no perciban que está llorando y que se marcha lentamente a otros climas, disolviéndose en el mundo, sin protestar, trabajando y cantando, quizás cumpliendo un destino fatal impuesto por sus antiguas deidades olvidadas. Así es Galicia pára mí. Así la veo ahora.
Esperamos ver tu obra nueva a nuestro regreso aprovechando lo posible este invierno. Nosotros no sabemos aún cuando regresaremos. Quizás de octubre a fin de año, no sabemos cuando. Recibo muy pocas cartas de ahí. No tenemos más noticias que las de los diarios, abundantes y nada gratas estos días.

Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-06-22
Carta de Seoane a Gerstein. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Gerstein. 1973 en 22/06/1973


La Coruña, 22 de Junio de 1973

Sra. Noemí Gerstein
Buenos Aires

Querida Noemí:

Pasaron por aquí Elenita y Baudizzone y pasamos con ellos tres días muy felices. Supongo que los habrás visto a su regreso. De Emma y Rafael apenas sabemos nada, no escriben y estamos deseando recibir cartas de ellos como de todos los amigos. Aquellas otras noticias argentinas del género policial, pero confundidas con las política, están publicándose con abundancia en los periódicos de aquí. Falange festejó como triunfo propio el obtenido en la Argentina por el peronismo. No he visto a Bonet en este viaje, pero por fortuna no es cierto lo del accidente. Está por lo visto trabajando en la ciudad veraniega que proyectó en el Mediterráneo y de la que yo sé muy poco. No sabemos nada de Marika y de Lorenzo. ¿Cuándo vienen? Diles que escriban aunque sea telegráficamente, pero que escriban. Por mi parte, estuve exponiendo en Madrid en una galería nueva, Galería Aele, de Carmen Waugh y me fue muy bien de público, crítica y hasta de ventas. En Madrid, están ocurriendo sucesos muy disparatados en cuanto a la venta de obras de arte. Se pagan precios inverosímiles, 20 millones de pesos por un cuadro o más si se es un pintor muy conocido como Palencia. Un pintor gallego que a mí no me interesa nada pedía por un cuadro suyo el equivalente a 80.000.000 de pesos. Pintura española que se vendió en un remate de Buenos Aires a muy poco dinero, a cien mil o doscientos mil pesos, alcanzó en remates aquí cifras de 20.000.000 de pesos. Lo que te prueba en qué manos comerciales está el arte en Buenos Aires. Han perdido millones en esas ventas y han tenido dos años o más para enterarse de lo que estaba ocurriendo con esos remates en los que se beneficiaron subastadores y dueños de galerías de Madrid. Buscando referencias en las revistas de París o de Londres sobre la marcha de los precios de los pintores de hoy o consagrados universalmente, se olvidaron, o no supieron nunca, que existen artistas nacionales o locales que son estimados por sus pueblos y dejaron salir de la Argentina una gran cantidad de obras de artistas españoles, italianos y franceses del último tercio del siglo pasado pertenecientes a escuelas locales. En la prensa de Buenos Aires, leí avisos de remates de obras de simbolistas franceses como si fuese mala pintura, a pesar de reivindicarlos ahora Francia y pasearla por el mundo en exposiciones internacionales, y naturalistas españoles de esa misma época que desdeñaron los dueños de galerías y los críticos agoreros, como nuestro amigo R.[omero] B.[rest], tan a la page. El negocio para ellos consiste en alquilar a los jóvenes las salas de sus galerías de arte y no arriesgarse con el comercio internacional de arte ni hacer nueva clientela en el propio país.
Bueno, escríbeme. Recibe con el saludo para todos los amigos comunes, para Marika y Lorenzo, a los que volveré a escribir por si tengo suerte y me contestan, a Emma y Rafael que tampoco escriben, el abrazo cariñoso de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-06-25
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 25/06/1973

Buenos Aires, junio 25 de 1973

Luis y Maruja, amigos queridos:

Hasta ahora no he podido escribirles una línea, pues estaba apabullada por la muerte de Falcini aunque esperada no por eso menos dolorosa; siempre queda una pequeña esperanza “no puede ser”, pero el mal estaba agravándose día a día, hasta hubo que amputarle una pierna como último recurso, por si quedaba la esperanza de salvarlo. No hubo nada que hacer, ese hombre que parecía tan corpulento quedó reducido a la nada en poco tiempo, nunca recuperó el habla y ha debido sufrir lo indecible porque tenía conciencia de lo que le pasaba. Todavía no puedo pensar en Falcini en pasado; las cosas que tenemos de él, me recuerda a cada momento. No me imaginé nunca la fortaleza de Germain, tendrá sus momentos de flaqueza, por qué no? Pero guarda una compostura y lo lleva con bastante inteligencia.
Y ahora las novedades de aquí que son numerosas. Cámpora fue a buscar a Perón a Madrid, con un séquito digno de un sultán; los homenajes madrileños fueron para Cámpora; Perón rehusó todos, yo no sé porqué, y se fue de Madrid como un ciudadano cualquiera aunque despedido por las autoridades españolas como un gran señor. Toda la República peronista se movió y trasladó a Ezeiza para recibirlo; todo lo que podía moverse y trasladarse desde Jujuy para abajo se utilizó, se instaló campamentos de carpas, cocinas, instalaciones de agua, cloacales, fogones que ardieron toda la noche, todo lo que la imaginación ha previsto, todo ha sido superado, pero... el día de la llegada se armó la tremolina con ataques desde los árboles de francotiradores que allí estaban escondidos, entre el pacífico pueblo que estaban con sus mujeres, niños, bombos, carteles, cantos, etc. La masacre fue muy grande y Perón bajó en Morón y de allí se fue a su casa en Gaspar Campo.
La culpa se la echan diferentes facciones de peronistas, pero la verdad no sé si va a surgir. A la noche, Perón al pueblo agradeciendo la demostración y disculpándose no poder corresponder al gran homenaje que el pueblo le había destinado. Al día siguiente, dirigió un mensaje al pueblo recomendando trabajo y dedicación para cumplir el plan peronista de recuperación. De los acontecimientos del día anterior, ni una palabra: hay muchísimos heridos, muertos y un dolor del alma que el pueblo se llevó sin poder ver al líder y escucharlo desde una gran tribuna que se había levantado en el camino Richieri. Ahora esperemos los acontecimientos, hay muchas esperanzas; las medidas del Gobierno que se tomaron son buenas; vamos a ver.
Nos alegró muchísimo el éxito que tuvo en la exposición, no podía ser de otra manera. Como yo sé que Botella al mar está preparando el festejo de sus 25 años de existencia hay probabilidades de que venga, escríbanos cuando será. Por lo demás, todos estamos bien de salud, afrontando fríos de 2º y de noche más; salimos los martes para ver alguna película muy buena y nos dedicamos los otros días del trabajo a casa; cumplimos el precepto.

Saludos de Scheimberg a todos los amigos, a ustedes muy cariñosos y muy, muy grande cariño de

Aída

Saludos de María

[Escrito por Simón Scheinberg:] Queridísimos Maruja y Luís:
Perdónenme que siga sin escribirles. He cedido el trono a Aída. Pero no quiero que en ningún momento piensen que no los recuerdo con el cariño y respeto de siempre. Los abraza

Scheimberg

1973-06-25
Carta de Seoane a Fernández e Cuadrado. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández e Cuadrado. 1973 en 25/06/1973

La Coruña, 25 de Junio de 1973

Sr. Albino Fernández
Buenos Aires

Queridos Albino y Arturo:

Recibimos vuestra carta y me sorprende digáis que no contesté a la de Cuadrado y tuya recibidas hace mucho. A Cuadrado, de ésta guardo copia, le contesté el 3 de Febrero y no tuve respuesta. Que lo recuerde. Y en cuanto a la tuya, Albino, te decía muy brevemente que era posible que hiciésemos una exposición de tus grabados entre agosto y setiembre si tu lo permitías, aunque ya habíamos hablado algo de esto antes de salir nosotros de Bs. Aires.
En cuanto a lo que pasa ahí no me sorprende.
Aquí los “Círculos José Antonio” y los falangistas festejaron el triunfo de ahí como algo propio. Y hubo actos de recibimiento y despedida de Cámpora y P. en Madrid extraordinarios. Yo no tengo nada que decir. Pienso en todos los momentos de aquí y del mundo defendiendo ideales que aún comparto.
Me sorprendió la noticia del fallecimiento de Falcini. Nadie me escribió sobre ella. Éramos amigos desde 1937. Lo había conocido cuando dirigía el Museo Municipal. Sabíamos que estaba mal pero no creíamos que estuviese tanto. Haré una nota para un diario de aquí recordándolo. Giambiagi y él fueron dos grandes amigos míos que me estimularon en mi trabajo. Pero no quiero escribir sobre esto ahora quizá lo haga muy pronto. Se trata de un Buenos Aires que desaparece sin remedio.
Hice una exposición en Madrid con mucho éxito de público, crítica y venta en una galería espléndida que montó Carmen Waught, y trabajo lo que puedo, que no es demasiado. Galicia es un país para no trabajar y morirse pasmado de tanta belleza y ya tengo ganas de regresar, pero aún no sé cuando.

Un saludo para los vuestros y vosotros de Maruja y mío y un gran abrazo para los dos de:

[Seoane]

1973-06-25
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1973 en 25/06/1973


La Coruña, 25 de Junio de 1973

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí su carta del 15 acompañada de la que me escriben desde Zurich Who´s who in Graphic Art, que veremos como puedo contestar, pues aquí no tengo ni originales ni muchos ejemplares de obras mías que enviarles. Lo poco que hice fué pintar y casi nada más. De Buenos Aires tenemos noticias abundantes por la prensa, sobre todo por La Voz de Galicia que resulta el diario mejor informado sobre cuestiones argentinas y donde hacen agudos comentarios sobre la situación actual. Sospecho que todo va a repetirse, incluso se repetirán los mismos engaños y decepciones. En cuanto a la Universidad, ¿qué fué de Rolando García y sus amigos? ¿Volvieron a ella? ¿Qué hacen?
Tengo ganas de volver, desesperarme ahí, estar lejos de toda esta indiferencia y apatía de aquí. Con todo Buenos Aires vive, se revuelca, lucha, parece caer en los abismos, se levanta, vuelve a caer y luchar y revolcarse y esto es algo diario, desesperante, pero pienso que vital. Aquí nadie quiere saber nada. A nadie en el fondo le importa nada de lo que ocurre en el mundo, o así parece. O lo que ocurre en el mundo es lo peor, según los medios de comunicación y aquí, en cambio, según ellos, se progresa, se vive bien y en paz. Un extranjero dijo: “No sabía lo mal que estaba mi país hasta llegar a Madrid. Aquí, al contrario, lo único que ocurre sobresaliente son las inauguraciones de pintura”. Tenemos un aparato de televisión que nos prestaron, es lo que se dice un opio. Se transmite aburrimiento. Películas de la década del 20 al 30, mediocres, olvidadas o francamente malas. Acuerdos diarios del Consejo de Ministros y de las Cortes, sin comentarios, ni siquiera notas sobre sucesos de cualquier índole. Dibujos infantiles. Ballet y canciones en películas adquiridas, nada en directo o casi nada. Locutores que siempre léen, muy pocos reportajes (y estos filmados), etc. Un solo canal, el del Estado, dos cadenas, una comienza a las 11 de la mañana y termina a medianoche con unas horas de intervalo en la tarde y la otra a las seis y media de la tarde y termina a las 12 de la noche. Como en la prensa, se destacan las desgracias en otros países. A veces no se puede ver nada por defectos de transmisión, supongo que en las repetidoras. Esto es todo. Fuera de Madrid y Barcelona nada de teatro y en toda España nada de cine que valga la pena como no sea en algún cine-club. Se edita, eso sí, mucho y muy bien.
Bueno, ya hablaremos con calma a nuestro regreso que aún no sabemos cuando será. Me gustaría que se empezase antes el edificio del Museo y que quedase en marcha un Patronato para conducirlo.
Le agradecemos todo lo que hace por nosotros.

Un gran abrazo para Carmen y usted y para Lamela y familia, de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-06-30
Carta de Scheimberg a Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1973 en 30/06/1973


Buenos Aires, junio 30 de 1973

Querido Seoane:

Le escribo ésta, casi a pedido de Ora Waisman Diamond (Galatea). Ella recibió su carta en que le dice que acepta participar en la Exposición de homenaje a Picasso. Ésta se va a realizar, o bien el 1º de agosto próximo, o bien el 11 del mismo mes. Desde luego, le está muy, pero muy agradecida. Ahora bien, se trata de saber: 1º si Vd. va a estar aquí, en Buenos Aires, para esta fecha, y puede hacerle llegar el título de la obra con tiempo para la confección del catálogo; 2º, en caso de que Vd. no estuviera con la debida anticipación, cómo le va a hacer llegar la obra. Esto es casi todo al respecto.
Y ahora a otra cosa. Nos alegró mucho su éxito en la exposición en Madrid. Recibimos el catálogo de la misma. Piensa quedarse mucho tiempo en España? Nos imaginamos que ya se habrán encontrado con Sofovich y Elsa, pues sabemos que se proponían hacerles una larga visita en La Coruña. Lamentamos no poder participar de ese encuentro. Están Vds. bien? Por aquí, sin otras novedades. Aunque no ha hecho mucho frío todavía, salimos poco. La temporada artística anda muy floja por ahora. En cuanto a la situación política del país, ninguna novedad puedo agregarle a lo que les escribió Aída. Solamente esto: que las medidas del gobierno tomadas hasta ahora por el Gobierno dejan un saldo muy positivo, aunque la crisis es muy fuerte y si ésta no mejora un poco, puede llevarnos a un mal fin. Lo que está pasando en el Uruguay y en Chile no es alentador que digamos. Las derechas se defienden muy bien: cuentan con más recursos que las fuerzas de izquierda. Con todo, tenemos la vaga esperanza que salgamos del paso. Esto es todo. Aída y yo los saludamos a Vd. y a Maruja, y a los amigos Díaz Pardo y a los Dieste. Escríbannos. Un abrazo muy fuerte de

Scheimberg

1973-07-03
Carta de Cuadrado e Fernández a Seoane. 1973
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado e Fernández a Seoane. 1973 en 03/07/1973


Buenos Aires, 3 del mes de Galicia de1973

Sr. D. Luis Seoane
Paseo de Ronda nº 15, 6º I
LA CORUÑA-España

Querido Luis:

Llegó tu carta del 25 de junio que nos tranquilizó, ya que por ella vemos que estáis bien, gozando del verano gallego, en contraste con nuestro severo invierno desconcertante e impreciso.
Ya reiniciada la comunicación, te comunicaremos las cosas más importantes, ya que las cotidianas, oficiales, son “de la casa al trabajo y del trabajo a la casa”. Palabras nuevas para tiempos nuevos.
Lo de Falcini fue muy doloroso. Penosos últimos días, pero acompañado por amigos. Llevó en su recuerdo el homenaje que le hizimos. El entierro fue en un domingo y con pocos asistentes por falta de información. En la cremación, habló Lorenzo Varela, muy emotivamente. Todos pensaron en tu amistad, en tu dolor.
La Exposición de Grabados de Albino ya sé te había comunicado su aceptación. Tienes el natural permiso, ya que todo lo que sale de tus manos está bien. Así que todo queda a tu disposición.
El Hogar Gallego para Ancianos nos encargó hacer su Revista Anual. En ello estamos. Intentamos hacer algo distinto. (En una reunión, Albino le dijo a Molinari que actualmente GALICIA, del Centro Gallego, parece de una Cooperadora. Imagina la cara de Víctor Luis, soldado de Valentín). Sería bueno que nos mandases lo más pronto posible una nota sobre el Museo Maside, con muchas fotos, para dedicarle unas páginas. O lo que tú quieras. O un dibujo tuyo, pues en el Hogar siempre te admiran y recuerdan.
No sabíamos que Carmen Waugh tuviese una Galería en Madrid. Nos alegra tu éxito. Ya nos contarás.
La vida porteña está a la expectativa. Parece que casi todo está igual. Los gallegos, esperando el 25 de Julio. Se anuncia la llegada de un Coro y de un Cura.
Nos llenas de envidia con tus palabras sobre ese paisaje. Desde nuestra ventana se divisa una pared sin color.
Esperamos tus noticias y tu regreso. ¿Cómo está tu madre?

Saludos para Maruja. Y un abrazo para tí.

Arturo Cuadrado
Albino Fernández

1973-07-09
Carta de Seoane a Menechini. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Menechini. 1973 en 09/07/1973


La Coruña, 9 de Julio de 1973

Sr. D. Enzo Menechini
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estuvo el Dr. Sofovich pasando unos días en La Coruña. Él te podrá decir de nuestra vida. Expuse en Madrid en la nueva Galería de Carmen Waugh con éxito. La galería está muy bien puesta y creo que le irá muy bien. De Buenos Aires sabemos poco, lo que dicen los diarios y lo que publica La Nación en su sección semanal aérea. Casi, seguramente, volveremos en setiembre. Te escribo de prisa. El Dr. Sofovich me dijo de la venta de los dos cuadros míos y quisiera pedirte que el importe de ellos deducida la comisión, se lo pases a él para que pueda invertirlo en algo que no signifique pérdida para nosotros por la posible desvalorización de la moneda.
Esto es todo. Saludos de Maruja y míos para Julia, para tí y los amigos comunes. Un gran abrazo de:

[Seoane]

1973-07-10
Carta de Piñeiro a Seoane. 1973
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1973 en 10/07/1973

Compostela, 10-VII-73

Querido Luis:

Mándoche esta reseña do teu libro que apareceu no Progreso de Lugo. Supoño que xa che mandaría Fole, mais por si se esqueceu de o facer, envíocha eu tamén.
Supoño que logo aparecerá por eiquí o Ricardo Palmás, de volta de Londres.
Apertas nosas para os dous

Ramón

1973-07-15
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 15/07/1973


Baires, 15 de julio [73]

Queridos Luis y Maruja:

Les escribo vuelto ya a Baires, sin Campora y con Perón dentro de 50 días; un frío que mata, 4 grados de máxima, una tormenta de nieve que ha llegado hasta 20 kilómetros de la ciudad y apabullado de trabajo. El viaje hasta Lisboa fue estupendo y la ciudad, sus barrios antiguos, el puerto, el monasterio de los Gerónimos, sus claustros y Cintra, estupendos. Prometo otra carta más extensa no bien ceda el frío y el trabajo. Le envío este pequeño volumen con el texto y en próxima todo lo que pueda saber de ediciones ilustradas. Recibí agradecimientos por la elección del cuadro que fue a París, el que fue visto in situ (estará bien escrito el latinazgo?)
Muchas, muchas gracias por La Coruña y por todas las atenciones de Uds. y los amigos; desde que llegué no hago más que hablar de Galicia, del conde Andrade y el Jabalí y el oso.

Un abrazo,

Bernardo Sofovich

1973-07-22
Carta de Seoane a Sofovich. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1973 en 22/07/1973


La Coruña, 22 de Julio de 1973

Dr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Querido Bernardo:

Recibimos su carta de hace unos días y el libro de Echeverría. En Galicia aún no hay nieve, pero el verano va camino de diluirse en niebla y esa lluvia fina que usted conoció. En cuanto a temperatura, muy bien, primaveral. Me alegro que le hubiese gustado Lisboa, es una ciudad con muchas cosas interesantes. Esperamos su carta más extensa. Recibimos desde Lisboa una carta de Elsa en la que nos cuenta las peripecias del viaje, el accidente ocurrido al pasar de Galicia a Portugal y la demora que sufrieron. Nosotros nos quedamos un poco, bastante, solos, al marcharse ustedes de aquí y comprendieron porque amamos este país, aparte vínculos familiares, amigos y costumbres heredadas. Me alegro que hubiese gustado el cuadro mío que enviaron a París, me gustaría saber cual fue, pues no recuerdo si usted me lo dijo. También me enteré estos días por una amiga de Ginebra, amiga del exministro de trabajo de Lanusse, que los ministros, o algunos de ellos, quisieron obsequiar a Lanusse con un cuadro mío, pero no me localizaron y, naturalmente, desistieron. Esto ocurre por la falta de propaganda de los pintores de la Galería Bonino.
Le escribo de prisa, rápidamente y en espera de su larga carta sobre el viaje a Portugal y lo que ocurre ahí. Las noticias que se publican son desconcertantes. Ayer por tv española hicieron una semblanza, bastante bien hecha, de Perón. Volveremos en septiembre. Un gran abrazo de Maruja y mío. Dentro de dos o tres días llegarán Elsa y Paula, que les espere nuestro abrazo:

[Seoane]

1973-07-23
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1973 en 23/07/1973


La Coruña, 23 de Julio de 1973

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos Emma y Rafael:

Ahora debemos carta nosotros, no sé desde cuando, quizá desde hace un mes aproximadamente que llegó la vuestra. Os suponemos muy preocupados por todo lo que ocurre. Aquí llegan noticias contradictorias y la prensa española dedica bastante espacio a la política argentina, sobre todo un diario gallego, La Voz de Galicia, con excelentes comentaristas y corresponsales. Pero estamos muy lejos y no es igual leer comentarios que vivir la realidad de un país. Esta vez hubiésemos querido estar ahí aunque sufriesemos, como todos, la mala noticia diaria. Por aquí, aparentemente, no pasa nada. Suben los precios de los artículos de primera necesidad y la inflación aumenta, como ocurre en toda Europa. Supongo habréis hablado con Elena y Baudizzone. Ahora están de regreso ahí los Sofovich, que también han estado por aquí. Anduvieron con nosotros por diversos sitios de los que muchas veces hemos hablado. No sabía que habían designado académico a Diomede*, me alegra la noticia. No sé a quien designarán para ocupar el puesto de Falcini, yo dejé mi voto para Noemí porque existía vacante de escultura antes del fallecimiento de Falcini que nos dejó deprimidos sin ganas de nada. Conocí a Falcini en 1937 cuando era director del Museo Municipal y desde entonces fuimos amigos. Mi primera exposición la organizó él en Amauta, librería y galería que estaba en la calle Córdoba y, años más tarde, presentó otra de óleos míos en la Sociedad Hebraica. Con Cuadrado, le editamos una monografía que hizo Varela en Botella al mar. Nos unían muchas preocupaciones comunes a pesar de la diferencia de edad. Era un hombre de apariencia adusta, de ideas inconmovibles, pero que guardaba una gran ternura hacia las gentes y un gran amigo. Maruja y yo lo recordamos en su estudio, quizá hace poco más de un año, subido a pesar de su edad a una escalera y modelando una figura. Aún no había decaído físicamente como cuando nos despedimos de él antes de salir de Buenos Aires. Se mantenía erguido y lúcido. Cuando tuvimos noticia de su fallecimiento, hice reproducir en un periódico de aquí el poema que le dedicara hace años Lorenzo Varela, con una pequeña nota mía.
Recibimos con la noticia del posible viaje de Emma una noticia optimista. Estamos aquí en la segunda quincena de agosto. Nuestro programa es regresar a Buenos Aires en la segunda quincena de setiembre, aproximadamente. Si vienes, haremos algunos planes juntos de paseos por Galicia. Os esperamos a los dos o a uno, como decidáis viajar, nos haría muy felices que vinieseis aquí, conocieseis esto y vieseis además que no hemos exagerado nunca cuando hablábamos de Galicia, de su paisaje, de su gente, de sus fantasmas. De lo maravillosamente verde que es, de su niebla y de sus rías. Os esperamos. Escribid. De Marika y Lorenzo no sabemos nada. Si han salido de viaje, si están en París, si piensan venir a Galicia, o si por el contrario desistieron de venir a Europa. A Noemí le escribimos hoy. Vamos a poner al día nuestra correspondencia alterada por muchas cuestiones que alteraron nuestra vida en las últimas semanas.
Me gusta lo del perro. Nosotros también hubiésemos tenido uno si no fuese el tipo de vida que estamos haciendo. Siempre soñé con tener una cabra, un burro, un perro, un búho, un cuervo y un mirlo, animales que me resultan simpáticos y que tienen capacidad de amistad con el hombre.
Bueno, tu carta Emma y antes la tuya Rafael fueron para nosotros muy importantes. Nos acercó a Buenos Aires y a nuestra amistad. Contestadnos, y tú, Emma, dinos cuándo vienes.

Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos y para Carlos, Eduardo y todos los amigos:

[Seoane]

1973-07-24
Carta de Seoane a Shand. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1973 en 24/07/1973


La Coruña, 24 de julio de 1973

Sres. Susana y William Shand
Buenos Aires

Queridos amigos:

Comienzo a escribir contemplando desde la ventana una niebla que nos tapa el mar y una lluvia fina y persistente que embellece esta tierra. Es ahora pleno verano. Contesto. Comprendo el estado de ánimo de ustedes, es el mismo mío, que ahora estoy lejos y las noticias, bastantes, me llegan tamizadas. Los comentarios de los corresponsales de los diarios españoles en Buenos Aires no son halagüeños y nadie parece saber qué puede ocurrir políticamente dentro de un mes o dos cuando se realicen nuevas elecciones, o cuando se instale en el poder un gobierno mixto. Toda esta desorientación popular parece mentira. No se entiende el descrédito de los programas políticos y de los partidos que jamás gobernaron. A mí no me cabe en la cabeza que los partidos de izquierda y de derecha se hubiesen atomizado de tal manera sin que los primeros hubiesen participado nunca como tales en ningún gobierno. La única explicación quizá resulte ser la emigración masiva del interior y las ciudades, la llegada del lumper a ella, creyentes de la madre María, de Pancho Sierra y del posible milagro. Hasta el 45 funcionaban los partidos y los sindicatos influenciados por ellos, los partidos. Luego vino ese sindicalismo dirigido que sigue hasta hoy y los partidos se dividieron en mil pedazos hasta casi no existir. Las últimas batallas serias, de acuerdo con el mundo, fueron por España y por el antifascismo durante la guerra. Luego vino esto de las frases demagógicas, los bombos y los pistoleros. Pero yo ya no quiero opinar. Formo parte de una generación de gentes derrotadas permanentemente, incluso por los vencedores que alentamos y que también nos derrotaron traicionándonos. Se lo escribo a una amiga, estoy dispuesto a esperar sentado, sin moverse siquiera, como un chino de antes, a ver pasar el cadáver del enemigo. Por lo menos, el tiempo tiene que hacer justicia.
Volveremos seguramente a mediados o a fines de septiembre. Quiero aprovechar algo del invierno de Buenos Aires y decidir sobre el trabajo del próximo verano. Extrañamos mucho a todos los amigos. Creo que ya les escribí sobre la magnífica exposición de Torres García que vimos en Madrid. Estaba en ella una importante cantidad de obra catalana y la que enviaron del Uruguay. Ayer me hablaron sobre la que hacen en Londres de un pintor que yo admiro, casi desconocido del mundo, o desconocido, Edward Burra, autor de grandes acuarelas extrañas donde casi siempre el rojo, un rojo sangre, es el color preponderante. Pertenece por los temas a la privilegiada categoría de los malditos. ¿De dónde vendrá a algunos pintores ingleses su gusto por los ángulos agudos? Ángulos hirientes que están en Sutherland y en Burra y no son celtas, ni por lo tanto bretones, que tienden al círculo y a la espiral. ¿Será algo sajón? ¿O solamente el recuerdo ancestral de lanzas invasoras?

Un gran abrazo para los dos, para Bernardo y los amigos comunes, de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-07-24
Carta de Seoane a Scheimberg. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Scheimberg. 1973 en 24/07/1973


La Coruña, 24 de julio de 1973

Dr. Simón Scheinberg
Buenos Aires

Queridos Aída y Scheinberg:

Hubiésemos querido contestar más rápidamente. No fue posible, perdón. Supongo que habrán tenido noticias nuestras por Sofovich que llegó a ésa antes que Elsa que fue por barco y habrá llegado en estos días, pues estuvieron unos días aquí en La Coruña y con quienes hicimos algunas excursiones. Hice, como saben, mi exposición en Madrid con mucho éxito y ahora estoy trabajando nuevamente en mis cosas, pintando poco, sobre todo dibujando. Nos deprime mucho la cuestión política de la que estamos bastante informados en general por la prensa de aquí y con bastante buenos comentarios. En España, desde luego, por esta vez el pueblo no se dejó engañar e intuyo el verdadero significado del peronismo. Había sido engañado hace veinte años y más cuando se le suponía por lo menos un partido reformador. Pero no quiero comentar nada de esto, aunque esté deseando recibir noticias, pues me prometí a mí mismo callar y esperar hasta que algunos amigos y sobre todo los hijos de los amigos sepan por experiencia la razón que nos asistía. En una sola cuestión, creo que aciertan en suponer a Perón un hombre hábil. No creo que hubiese político argentino más astuto y hábil y con muy pocos rivales en el exterior. Una especie de mezcla de gobernador de Córdoba, Sabattino y Barceló, el extinto caudillo de Avellaneda. Un ser ambiguo, con una política ambigua que engaña a una ingenua mayoría presidencial, pues nuestra decisión es marcharnos en la segunda quincena de septiembre para poder aprovechar lo que resta del año trabajando en Buenos Aires.
No sé si le escribimos que en nuestros días de Madrid con motivo de mi exposición, hemos visto una extraordinaria de Torres García con la obra enviada del Uruguay y la que se juntó, importantísima, de Barcelona. Muy bien presentada. Estaba también los famosos murales de la Diputación catalana. Pienso que Torres García gana mucho en nuestros días, que su obra se engrandece a medida que pasa el tiempo. A mí siempre me gustó, pero ahora se puede ver como un gran maestro. Viéndolo sólo por su pintura y sin el ruido que armaba defendiéndola y exaltándola y celoso como estaba del éxito de los demás. Muy pocos de los grandes artistas de su época y que fueron famosos resisten, a mi juicio, el paso del tiempo como él. En Barcelona, le dedicaron una extraordinaria y voluminosa monografía en la exposición de Madrid se colocaron ampliadas que servían para seguir el desarrollo de su vida y de su obra. Fue efectivamente una muestra que, al valor de ella se unía el de su presentación. Es curioso que la Argentina no hubiese podido hacer algo parecido para cualquiera de sus grandes pintores desaparecidos. Aquí como en el resto de Europa no se sabe nada del arte argentino, ni sudamericano. Solamente de Guayasamín, el pintor ecuatoriano, muy flojo, a mi juicio, de la línea de Siqueiros, pero a una gran distancia de éste y estúpidamente demagogo. Lo mejor que vi de él fue una naturaleza muerta que seguramente había hecho para vender, sin darle demasiada importancia. Negro y sucio de color. Sus cuadros con pretensiones sociales en los temas los compran seguramente para oficinas del Estado sin servir ni a la clase humilde de su pueblo ni al arte, así lo pienso.
Bueno, Aída y Scheinberg, en septiembre estaremos por ahí, pero escriban antes, falta mucho. Reciban un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-07-24
Carta de Seoane a Gerstein. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Gerstein. 1973 en 24/07/1973


La Coruña, 24 de Julio de 1973

A Noemí Gerstein
Buenos Aires

Querida Noemí:

Hemos sabido de la muerte de Falcini que nos dejó muy deprimidos. En una carta que le escribí hoy a Emma y Rafael les decía que le conocí en 1937, que mi primera exposición de dibujos en Buenos Aires la hice en Amauta, siendo él director de la galería, y que la primera de óleos la hice en la Sociedad Hebraica también siendo él Director de esta otra galería. Era un hombre intolerante en cuanto se refería a principios en general morales, pero a mí esto me parecía bien, creo que también yo lo soy, pero fue siempre un amigo leal. Quizá el fastidio de Petorutti* con Falcini, el que reflejan sus memorias, fue, precisamente, el que Petorutti usaba de una moral circunstancial que convenía a sus intereses y no podía tolerar la mirada ni el comentario de quien se manifestaba siempre justo en estas cuestiones y dispuesto a sacrificarse por unos principios. Esto no tiene nada que ver, o poco, siempre tiene algo, con la calidad artística de Petorutti. En los últimos tiempos, sé que estaba escribiendo sus memorias, yo le animé a ello, pues, además Falcini era un hombre que había vivido mucho y conocido mucha gente interesante, desde Medardo Rosso de quien fuera discípulo, o algo así, hasta Alberto Sánchez, el escultor español fallecido en el destierro. Sería una pena que no se recogiesen y editasen. En su homenaje, hice publicar en un diario de aquí el poema que le dedicó Lorenzo hace algunos años. De éste, de Varela y de Marika, no sabemos nada, si están en Europa y por donde, o si renunciaron al viaje. Nos gustaría mucho que viniesen a Galicia mientras estamos aquí, pues nuestro propósito es regresar a mediados de setiembre. La noticia de Lorenzutti es interesante, pero es posible que tengas razón al negarte al contrato de exclusividad, únicamente que en el contrato se fijen las normas y obligatoriedad de promoción, sino sin concretar es una forma vaga para el compromiso.
En cuanto a nuestro regreso, es posible, por lo que leo, que llegue a tiempo para votar, aunque también es posible que en esa próxima elección haya mucho voto en blanco. Un Gobierno que anuncia algunas reformas no puede perder los dos meses primeros de su actuación y ya están perdidas. Pero no quiero hablar de esto Para mis adentros, estoy sentado como un chino (de los de antes) esperando.

Escribe. Un gran abrazo de los dos, de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-07-26
Carta de Pilares a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Madrid
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pilares a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 26/07/1973


Madrid, 26 de julio del 73

Para Marujina y Luis Seoane
La Coruña

Queridos amigos:

En La Estafeta recién aparecida, fue publicada esa nota crítica que os envío. Es una pena que esas cosas salgan tan canijas y tan tardías. Pero ya sabéis bien cómo son las cosechas de los y los comentaristas de este país.
Muchos recuerdos de Pilar y míos.

Fuertes abrazos

Manuel Pilares

Marcial, que anoche estuvo en casa, os envía también cariñosos recuerdos.

1973-07-27
Carta de Whitelow a Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Whitelow a Seoane. 1973 en 27/07/1973


Buenos Aires, 27 de julio de 1973

Querido Luis:

He tenido noticias tuyas por algunos amigos comunes, entre ellos los Lifschitz, con quienes comeré esta noche. Los otros días estuvimos en lo de Willy Shand, viendo las diapositivas de Coppola, en una reunión muy simpática, en la cual te recordamos mucho. Pero yo te he recordado especialmente durante las Jornadas Patrióticas Gallegas. Hemos reunido 18 pintores de “estirpe gallega” y estamos exponiendo sus obras en uno de los pisos del Museo. Con motivo de la inauguración, pronuncié las palabras que te incluyo. Lo hice con mucho cariño, pues en verdad siento amor por Galicia, y eso Te lo debo en gran parte a ti, a tu conocimiento de la tierra de tus mayores, a su historia, y a su inmensa poesía. El 31 de julio se cerrará la muestra con la intervención del coro que ha venido especialmente de Santiago de Compostela. Ayer vino a verme el Padre Espiña Gamallo, y por él te envío saludos personales, pues me dice que estará por allá dentro de unos 10 días. Esta vinculación con el Centro Gallego, y en especial con el Instituto Argentino de Cultura Gallega, nos alienta para hacer el año próximo, con ocasión de la fecha patriótica, otra exposición de pintura. Por eso recurro ahora a ti. Bien sabes que aquí todo está sujeto a mil variantes. Dentro de la seguridad de lo inseguro, si continúo en este cargo, me gustaría volver a mostrar a los gallegos, pero esta vez con obras más actuales (no lo digo por las tuyas: el cuadro del Museo Sívori y el de Las Marisqueras, que el nuevo Secretario de Cultura ha donado a mi Museo), y de gente joven de valor de aquellas tierras. Tenemos tiempo para ello y, por cierto, ya se te ocurrirán nombres. ¿Cuándo regresarás a la Argentina? El panorama no es muy alentador y debemos fortificar día a día nuestra fe, lo cual resulta bastante difícil. Yo sigo trabajando, continúo con mi plan de exposiciones, e inclusive proyectando para el 74. Mi contrato en la Facultad vence a fin de mes y no sé si me lo renovarán o no. Me daría pena perderlo, pues sabes bien cuánto me gusta mi cátedra, por modesta que sea. Pero en la Universidad hay un gran desorden, tendencias encontradas y, como suele suceder, muchas injusticias. Y esto sucede más allá de las ideologías mismas. A raíz de los sobresaltos que vivo (cuya descripción te ahorro ahora), poco o nada he podido escribir, ni poesía ni ensayo, apenas algunos prologuitos. Y así va pasando el tiempo velozmente. Los otros días estuve en la celebración de los 25 años de Botella al mar. Lo saludé a Cuadrado, quien dijo unas palabras muy lindas. También allí se te recordó muchísimo.
Querido Luis, siempre te tenemos presente, lo mismo que a Maruja. Un poco egoístamente, quisiéramos que regresaras, aunque después partieras de nuevo a la brétema de Santiago.

Un abrazo fuerte de tu amigo,

Billy

1973-08-04
Carta de Sofovich a Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Seoane. 1973 en 04/08/1973


Baires, 4 de agosto/1973

Mis queridos amigos:

Ya estoy totalmente integrado en el engranaje, con excepción de las noches que las reservo para leer. El país y sus gentes están perplejos, nadie entiende nada, con todo y a poco que no establezca distancia con la anécdota a veces similar a la que vivimos hace 20 años comprende que la cosa, el proceso, el tiempo, son distintos y distintas serán sus consecuencias. Hemos vivido muchos años con lenguaje militar y contándonos secretas informaciones sobre la juventud, los guerrilleros, hijos de amigos que desaparecían de la vida, llamados nocturnos de amigos que pedían la poca ayuda profesional que se podía dar entonces para salvar a sus hijos.
Ahora las paredes de la ciudad, los quioscos de periódicos, las informaciones periodísticas y hasta hace pocos días las solicitadas en los diarios nos informan e informaban de una intensísima actividad política juvenil moviéndose en un arco iris mucho más grande que el físico. Perón maniobrando en el campo de la vieja política criolla, sin obstáculos y sin rivales y sobrepasando los límites del estupor que conocimos antes con sus gestos, sus discursos y, fundamentalmente con sus actos y decisiones concretas que asombran por lo que importan en tanto agravio a su pueblo y a su país hoy. Y no se trata de agravio o una o más capas determinadas de la sociedad argentina, son agravio total a su pueblo, a los que lo votaron el 11 de marzo, a los que siguieron todo este proceso esperanzados en un cambio estructural, con o sin Perón.
Hace un par de semanas una manifestación juvenil peronista compuesta por casi 40.000 jóvenes obreros, empleados y estudiantes estuvo horas pasando frente a su casa y a la quinta presidencial a la que se había trasladado para evitar el estruendo poniendo la distancia del gran parque por en medio; las consignas que se voceaban unánimemente era de inusitada violencia; Uds. se encontrarán cuando vuelvan con un lenguaje callejero de increíble crudeza. Los jóvenes gritaban: “Perón, Perón, no hinches las bolas con López Rega; López Rega, hijo de puta; Si Evita viviera, Isabel sería copera, etc.” Estas consignas y muchas otras de igual o peor tono fueron pintadas en los frentes de todas las casas que rodean la quinta presidencial.
No obstante, Perón ha levantado la candidatura a Vicepresidente de Isabel Martínez. El estupor, la afrenta, la irritación es lo que siente el país, incluso el peronismo y sin lugar a dudas toda la juventud cuya politización general, al margen del atomismo, es extraordinaria.
Ahora bien (perdón por el tono profesional de este “ahora bien”) por encima de todo esto se siente y se va configurando minuto a minuto una decisión popular irreversible; el 11 de marzo se votó un cambio, una revolución. Este cambio y esta revolución se van a producir igual, sin Perón, contra Perón a pesar de Perón. Llegará a la presidencia, vaya a saber por qué camino, desde que el simplemente electoral se le va negando día a día, todo el carisma que tuvo el 11 de marzo lo va perdiendo aceleradamente y puede ya afirmarse que no podrá obtener el 50% de los votos, como puede afirmarse también que la política económica de hambreamiento lanzada por el Gobierno que él controla va a desembocar en explosiones populares en cadena que en algún momento determinado va a rodear la Playa de Mayo. Una sola fuerza política, minoritaria, pero clara en sus objetivos ha levantado su crítica; el Mid. Sus diputados han expresado en el congreso con firmeza y sin titubeos sus objeciones a todo lo que se está haciendo, pero como no se han limitado a decir lo que no hay que hacer y han reiterado su programa, la totalidad de la prensa argentina con la excepción que Ud. imagina, ha silenciado esta actitud. Esta campaña de silencio obliga al Mid a una intensa actividad de publicación de folletos, conferencias, etc.
Mis lecturas nocturnas se concentran en varios libros que han aparecido simultáneamente sobre el movimiento DADA, uno de Hans Richter contando “su” historia del movimiento, otro de Henry Behar sobre el teatro DADA y un tercero de Pierre Cabanne Conversaciones con Marcel Duchamp. Todas son ediciones españolas y muy buenas. Desde luego Picabía fue un personaje realmente curioso.
Mañana firmo una declaración suya por ante escribano público a propósito de las reproducciones del mural que Ud. hizo para Panel d´art, de las que 150 están firmadas por Ud., la declaración consiste en que ratifico la autenticidad de la firma.
Bueno, ya podemos contar por semanas la fecha de regreso y charlaremos abundantemente sobre todo esto y también sobre Galicia.*

*Carta sen remate.

1973-08-09
Carta de Seoane a Whitelow. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Whitelow. 1973 en 09/08/1973


La Coruña, 9 de agosto de 1973

Sr. Guillermo Whitelow
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí tu carta acompañada de la fotocopia de tu discurso a los representantes del Centro Gallego. Te agradezco las frases que me dedicaste y lo mismo las que me dedicas a Galicia, y por ella a mí en la carta. No tengo inconveniente en ayudarte a una selección de pintura actual para el año próximo. Estaremos ahí a finales de septiembre o primeros días de octubre, no sé bien. No trabajo demasiado. Expuse en Madrid con bastante éxito en la Galería Aele, de Carmen Waugh (realmente espléndida galería en cuanto a presentación, que espero tendrá un porvenir excelente) veintiún óleos pintados aquí. Ahora voy a imprimir una carpeta de pequeños grabados, Oito testas e dez paisaxes.
Galicia está muy bella. Ahora es de mañana y estoy apenas viendo un mar agitado cubierto de niebla como en parte de la ciudad y estamos en agosto, algo así, para aquí el verano, como el mes de febrero en Buenos Aires. Son innumerables la cantidad de verdes de Galicia y cada día que pasa se descubre algo cuando excavan su tierra que procede de la Prehistoria, un nuevo toque o una diadema céltica, una nueva citania, un sepulcro romano, o en las paredes de las iglesias campesinas pinturas románicas o góticas de los siglos medios que son le testimonio de un pasado de grandeza cuando el país era, y más por céltico, una especie de federación de tribus o de clanes, o de condados, y no los monstruosos Estados de nuestra época, inhumanos, crueles, ciegos y dirigidos cada vez más por esos témpanos con anteojeras para el espíritu que son los tecnócratas. Pero ya hablaremos de todo esto. Pienso que el hombre viene labrando su infelicidad desde su creación, que el castigo, admitiendo la versión bíblica de su nacimiento, consiste en que cada nueva generación ha de superar en cuanto al desarrollo del mal a la anterior, y las formas actuales de Estado deshumanizadas, que aún no llegan, sin embargo, a su total deshumanización, son ejemplo de un tipo de castigo que terminará, no quedan jóvenes y los campesinos de mi edad se ahorcan colgándose de las vigas de sus viejas casas.
En Madrid, unos técnicos, economistas, directores de empresa, ejecutivos, etc., carreras para verdugos que hacen de buenos a los viejos abogados charlatanes del siglo XIX, planifican España, y si es negocio que Valencia exporte naranjas, es mejor que Galicia exporte a sus hijos. Son trabajadores, leales, se diluyen en fantasías y humor y prefieren marcharse a discutir con el Estado. Ellos saben, por una experiencia milenaria que les viene de casta, que con los fantasmas no se discute, que si se discute se pierde, y el Estado para ellos es un fantasma lejano, está en Madrid.
Buenos, todo esto es una lata, pero quizás te distraiga de realidades más directas. Quiero decirte solamente que siempre te recordamos y que pronto nos veremos en Buenos Aires. De pintura vimos en Madrid una extraordinaria exposición de Torres García a la que se añadieron a las obras enviadas del Uruguay, las que aportó Barcelona, entre ellas los murales que había hecho para su diputación. Una gran exposición, muy bien presentada.

Bueno, esto es todo. Un gran abrazo para los tuyos de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-08-14
Carta de Baudizzone a Seoane. 1973
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baudizzone a Seoane. 1973 en 14/08/1973

[14, agosto] 1973

Queridos Maruja y Luis:

Hoy es 14 de agosto, hace un frío horrible, peor aún después de una tibia primavera la semana pasada. Estoy en el Estudio, sin gana de revolver papeles; ya tomé un par de cafés, arreglé la mesa, vi que no hay nada urgente que hacer y me dieron ganas de charlar un rato con Uds. Y aquí estoy frente al papel. No sé si hablaré de política. Me resulta un poco humillante esta obsesión política en que todos vivimos. Te levantas, y los diarios sólo traen noticias políticas, solicitadas políticas, avisos políticos. Sales a la calle y la ciudad está sucia –paredes, calles, árboles, todo, hasta las escaleras del subterráneo–. Todo está lleno de inscripciones al aerosol, a la brocha o de letreros; llegas al Estudio y el primer cliente que llega solo a las cansadas te cuenta el problema que lo trajo –primero trata de sacarte las noticias políticas que tienes y luego de encajarte las que él trae. Y así el resto del día, hasta el noticiero de última hora, equitativamente repartido en exponer los crímenes más «excitantes» y los datos políticos más contradictorios.
Entonces me refugio en las cosas más insensatas. Vamos mucho a conciertos y he estado retocando, casi terminando una traducción, es una pieza de Dylan Thomas , Under Milk Wood , de la que hay una traducción que publicó Sur , pero que en mi humilde opinión no tiene nada que ver con el original. Cuando la haya definitivamente terminado –antes de fin de mes– pienso hacer un ensayo de teatro leído. Yo tengo los discos en que hizo el ensayo el propio Dylan Thomas con otras 5 voces; yo ya tengo 4 (más yo) entusiastas y pienso ensayarlo varias veces y cuando esté a punto (o me parezca que está a punto) leerlo y grabarlo en mi grabador, de manera que si sale realmente bien, puede pasarse inclusive por radio –para ella fue escrita. La pieza es magnífica, toda escrita con el alto vuelo poético de Thomas y el no menos alto vuelo del traductor (yo!). Es un día en un pueblecito de Gales a orillas del mar y sus personajes son los de los sueños de sus habitantes y luego estos mismos a medida que comienza su vigilia. Es un mundo mágico que me parece muy cercano al gallego. Estoy seguro que la pieza, si es que no la has leído, te va a apasionar, Luis.
Además de traductor, leo mucho –acabo de terminar una novela de García Márquez y otra de Bernard Shaw ; tengo entre manos un tomo de ensayos de Orwell y un precioso libro de un cazador de fieras –el hermano de Durrell– que anduvo por estas latitudes trabajando para un zoológico inglés. Salimos poco con Elena, como corresponde después de tantos años de estar juntos, en nuestra compañía es en la que más paz encontramos mutuamente. Vemos a los chicos cuando nos vienen a visitar –ya tienen su propia vida y como es natural piensan sobre todo en sus cosas. Miguel sigue su carrera espléndidamente, la semana pasada les han encomendado (a su Estudio) un gran hospital en San Juan y están entusiasmados haciendo un hospital prácticamente “desmontable” que podrá ser fabricado en serie. Aceptó volver a la Universidad, eso a Elena y a mí nos preocupa un poco, por él mismo, pero se siente en el deber de ayudar a los muchachos, que estos últimos años han estado tan abandonados. Martín también anda caminando firme. Estudia mucho, y maneja su especialidad con amor y firmeza. Es decir, que estamos muy contentos con ellos –el único lamento (que nos cuidamos muy de veras de transmitirles) es que no nos dan nietos– pero ya vendrán.
Queridos amigos, me avisan que hay un señor que quiere verme; como no están las cosas para despreciar un posible cliente, dejo la carta. Mañana salgo para Mar del Plata donde pasaremos una semana; de manera que cierro la carta con muchos abrazos de vuestro viejo amigo que tanto los quiere.

Baudi.

Un abrazo a los Dieste y a los Díaz Pardo; si (como sospecho) están con Uds. Marika y Lorenzo [Varela], también para ellos. Chau.

B.

1973-08-15
Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 15/08/1973


Buenos Aires, agosto 15 de 1973

Luis y Maruja, amigos queridos!:

El otro día estuvieron en casa Sofovich y Elsa; están locos de alegría con el viaje que hicieron, lo bien que pasaron con ustedes y nos trajeron los saludos cariñosos que nos enviaron, lo mismo de los amigos de allá, muchas gracias. Qué les puedo contar? Estamos en vísperas de las elecciones más raras; con una vicepresiden (sic) que hasta ayer no se sabía quien era. Todo se cocina en casa, desde el Presidente provisional, hasta ayer desconocido, hasta el más insignificante nombramiento. Todo lo maneja Perón: recién ahora comprendo lo de Campora al Gobierno y Perón al poder. Es tan vivo y astuto Perón que con la mejor sonrisa del mundo consiguió que le devuelvan todos los títulos, que el pueblo le pide que por favor quiera ser Presidente, lo mismo que Rosas, él no quiere, pero si su pueblo se lo pide, se sacrificará. Él ya es mayor, que quería retirarse a la vida tranquila, pero el pueblo quiere y él hace lo que “su pueblo le pide”. Y ahora Isabelita, otro capítulo; Perón se muestra inocente, qué hay? Israel y la India no tienen gobernantes mujeres? (salvo las distancias). Corren los chismes, algunas verdades que van de boca en boca, que se repiten en voz baja; se barajan nombres, hechos, López Rega que es la “eminencia gris”, viene, va, despliega una actividad asombrosa, en fin, es jauja, y nosotros todos a merced de todos estos patanes que nos van a gobernar y llevar al país a la cumbre de la gloria.
Ustedes, cuando vuelvan, lo podrán comprobar con sus propios ojos. Por lo demás, la vida transcurre a pesar de todo: salimos los martes que es cuando el cine cuesta más barato, vamos a pocas exposiciones; la que se hizo en Galatea sobre el homenaje a Picasso fue muy pobre, la crítica no la trató bien. Estamos impacientes que vuelvan para tenerlos entre nosotros, que me imagino traerán muchas novedades. Estoy leyendo un libro Los gallegos y Buenos Aires escrito por Pérez Prado, que hace varias referencias de Luis Seoane; por cierto, muy simpáticamente contado, como lo es todo el libro, con bastante buen humor; como lo son las cosas referidas a los gallegos que tienen alguna prestancia; muy linda la referencia a Castelao. Trata también la suerte de los italianos y de los judíos, a estos últimos deja que César Tiempo se refiera a ellos.
Hace un frío infernal y estamos deseando que llegue la primavera. Bueno, creo que les referí, malamente, todo lo que hay que contar, lo demás lo verán prontito con sus propios ojos. Reciban muchos cariños de Scheimberg y míos, retribuyan los saludos de los amigos y hasta pronto.

Aída

[Escrito por Simón Scheinberg:] Con un abrazo particular y hasta pronto, los saludo yo también.

Scheimberg

1973-08-17
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1973 en 17/08/1973


La Coruña, 17 de Agosto de 1973

Sres. Esther y Lipa Burd
Buenos Aires

Queridos Lipa y Esther:

Recibimos hace días las notas de recuerdo que nos enviaron Emma y Rafael desde su casa con motivo de una reunión de la que quedamos envidiosos. Pero nos sorprendió la vuestra en la que escribíais que no habíamos contestado a una carta de cinco carillas que nunca recibimos. La que sí recibimos es del 2 de abril, que contestamos en Mayo en vísperas de mi exposición en Madrid. Estábamos seguros de que no contestábais por pereza en escribir o algo así. No importa en cuanto al aspecto formal. Sí, lamentamos no haberla recibido pues, aparte del gusto que nos da sostener correspondencia con todos los amigos, teníamos interés en la opinión vuestra sobre todo lo que está ocurriendo, ya que, en general, hemos coincidido siempre en nuestros juicios sobre esas cuestiones. A uno le apena haber tenido razón, así nos parece, y que tantos amigos e hijos de amigos se hubiesen equivocado por no haberles servido el pasado como experiencia o creerlo inexistible. Tambien la falta de cuidado frente a la imágen que se está ofreciendo al mundo de nuestra capacidad política. ¿Cómo es posible que ocurra todo esto? Yo no puedo pensar sin alarmarme en los Le Parc, Torres Agüero, etc., festejando con bombo y estribillos en la Embajada Argentina de París el triunfo de su candidato y de como pudo ser este candidato de ellos. Torres Agüero... pero ¿para qué recordar nada? ¿Es que en París creían que los que estábamos en Buenos Aires éramos unos imbéciles que no teníamos opinión, o que la teníamos vendida? Dejemos esto.
De la exposición de Madrid supongo habréis tenido noticia en Buenos Aires. Fué un éxito de venta y de crítica. Estos días debe estar en Buenos Aires Carmen Waugh, dueña de la galería AELE donde expuse y que me va a representar en España. No pinté demasiado, solo casi exclusivamente lo que expuse. Hice un nuevo álbum de diez y ocho grabados de formato pequeño y espero aprovechar muy bien el verano de ahí y lo que reste de tiempo desde fines de setiembre que es para cuando tenemos planeado nuestro regreso. En Madrid hemos visto una exposición extraordinaria de Torres García a la que se habían añadido, a los cuadros enviados de Montevideo, los murales hechos en su época de Cataluña y una buena cantidad de cuadros de sus años de París y tambien de Cataluña. La presentación fué extraordinaria. En Barcelona habíamos visto una muy completa del ecuatoriano Guayasamín, retórico, que por los tamaños tremendos que generalmente utiliza adolece tambien de una especie de gigantismo como en una época pintando al óleo padecieron algunos mejicanos. En Torres García como en los mejores contemporáneos, uno se dá cuenta que el arte se hace para conocer y que el arte es en realidad un método de conocimiento que además sirve a la comunicación. El que observa aprende y el artista no hace más que observar y comunicar sus observaciones.
Aquí estamos gozando de un verano espléndido con una temporada de 23 o 24 grados como promedio y algunos días bastante menos. Desde luego no entiendo como no sea por razones sociales y de moda que nadie se achicharre voluntariamente en las playas del sur y del Mediterráneo en general.
Escribidnos, aún estaremos un mes en Galicia. Un fuerte abrazo de Maruja y mío para los dos:

[Seoane]

1973-08-24
Carta de Díaz Pardo a Seoane e a Fernández-Albalat. 1973
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane e a Fernández-Albalat. 1973 en 24/08/1973

24 de agosto de 1973

Sres. Don Luis Seoane López y Don Andrés Fernández-Albalat
La Coruña

Queridos amigos y consocios en el Laboratorio de Formas de Galicia:

En relación con el acuerdo tomado en la Junta de Socios de esta compañía, Cerámicas del Castro, en 8 de febrero último sobre el alejamiento de sus locales del Museo Carlos Maside, a ejecutar en un plazo de ocho meses, todo lo cual con sus causas e incidencias os he comunicado en su momento, teniendo en cuenta que conocido tal acuerdo por quienes componemos el Laboratorio de Formas nos hemos abocado a la formación de un Patronato para que recoja y gobierne el destino del Museo, pero considerando asimismo que en estos últimos meses dos socios de esta compañía han formulado una demanda judicial pidiendo, entre otras cosas, la anulación de tal acuerdo de alejamiento del Museo, acusándome a mí de daño grave por manejar este asunto contra los intereses sociales, creo necesario memorizar las situaciones que se han creado al objeto de actuar como mejor proceda. Estas situaciones podrían considerarse así:
a)- Por una parte aparece estorbada la actividad de la empresa que cuida el mantenimiento del Museo y en consecuencia se ve limitada la actividad de este.
b)- Por otra parte nos encontramos con el deber de defender la institución cultural que supone el Museo Carlos Maside a la que nos hemos comprometido los componentes del Laboratorio de Formas y de Cerámicas del Castro, velando porque no se interrumpa su desarrollo.
c)- Por otro lado nos encontramos con la realidad legal de un convenio en que conjuntamente con el Laboratorio de Formas aparece Cerámicas del Castro como creadores y organizadores del Museo Carlos Maside en un pacto suscrito por Don Federico Nogueira y Don José Luis Vázquez como representantes de Cerámicas del Castro y Don Luis Seoane López y el que suscribe representando al Laboratorio de Formas.
d)- En el plano de las actuaciones aparecen dos socios de Cerámicas del Castro, que a pesar del compromiso que han suscrito, tratando de molestar para obligarnos a ceder a unas determinadas pretensiones de ellos, que no vienen al caso, denuncian como extraña e incorrecta la colaboración con el Laboratorio de Formas, señalando como no corriente la aplicación de partidas que corresponden al sostenimiento del Museo.
e)- A la vista de la situación contradictoria y negativa de esos dos socios la Junta acuerda el alejamiento de los asuntos del Laboratorio de Formas y en consecuencia del Museo.
f)- Entonces los dos socios obstruccionistas de Cerámicas del Castro piden judicialmente la anulación del acuerdo de alejamiento del Museo por considerarlo doloso para la Sociedad.
En esta difícil situación, puestas las cosas en manos del Juzgado y estando seguro de que ninguno de vosotros desearía ni le interesaría obligarme a tomar una decisión como Administrador que todavía soy de Cerámicas del Castro para la ejecución del acuerdo de separación que en algún momento pudiese ser considerado por los Tribunales de Justicia como atentatorio para los intereses de Cerámicas del Castro, sobre todo cuando los dos socios obstruccionistas acusan en la demanda la separación precipitada de las colaboraciones con el Laboratorio de Formas para mejor ocultar responsabilidades, según ellos, suplico que al constituir el Patronato del Museo que estamos estudiando consideréis estas situaciones y estudiéis la forma de estimar alguna de las dos soluciones que puedan poner a salvo sin equívocos nuestra conducta en cualquier situación futura. Algunas de estas soluciones podrían ser estas:
1- Que la escritura de Constitución del Patronato sea otorgada por una representante del Laboratorio de Formas y por otro de Cerámicas del Castro.
2- Que si el Laboratorio de Formas otorga solamente él la escritura recoja la situación existente y a la vista de su precariedad proponiéndose respetar la sentencia de los Tribunales de Justicia, ocupará dos puestos en el Patronato comprometiéndose en entregar uno a un Representante de Cerámicas del Castro en el evento de que una disposición judicial anulara el acuerdo de separación del Museo.
Y en cualquiera de estas dos soluciones acordar que el desarrollo del Museo se hará indefectiblemente en el lugar del Castro-Sada.
Independientemente de esto pero considerando la situación general el acuerdo de la Junta de socios de Cerámicas del Castro de 8 de febrero último dándole un plazo al Museo para abandonar los locales de esta Sociedad, creo que como Administrador que soy me corresponden facultades suficientes para prorrogar el ejecución de tal acuerdo, y dada la situación creada estoy en el deber de aplazar la ejecución del acuerdo, por lo que mientras no se preparan nuevos locales el Museo, en beneficio de él y de que Cerámicas del Centro no se pueda sentir perjudicada por el cierre del Museo en su ubicación del Castro, podría continuar disfrutando de los locales y servicios de nuestra Sociedad, sin que ello represente ningún tipo de compromiso que modifique el acuerdo de nuestra Junta de Socios del 8 de febrero último, siempre que no sea modificada por el juzgado en cuyo caso todos nos veríamos obligados a aceptar la sentencia.
Pido a mis consocios en el Laboratorio de Formas consideren esta situación y mi punto de vista en el acuerdo que tomen.

Os abrazo con la mayor consideración

Díaz Pardo

1973-08-30
Carta de Palmás a Seoane. 1973
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1973 en 30/08/1973

Buenos Aires, 30 de agosto de 1973

Querido Seoane:

Sin ánimo de despertar en su envidia le diré que la cartelera de cines está llena de buenas películas: He visto ya alguna de ellas. Estado de Sitio de Costa-Gravas con un planteamiento muy claro sobre la guerrilla urbana y un alegato contra la represión policial y la penetración de los servicios norteamericanos. Supongo que cuando vuelva aún estará en cartel, pues el éxito es rotundo. También vi Hermano sol, hermana luna de Zefirelli. Creo que no logró la gracia y la frescura de su Romeo y Julieta, pues confundió simpleza de espíritu –en este caso el de Francisco de Asís– con cursilería y, sin duda son dos cosas muy diferentes. Volví a ver Decamerón de Passolini esta vuelta hablada en italiano y napolitano con lo cual gana enormemente sobre la versión en inglés. Es un estupendo fresco popular y de época. Ayer estrenaron En el nombre del padre... una película de Bellocchio –el que hizo Cina é vicina– me gustó mucho, hay en ella un complejo planteo sobre la realidad social italiana enfocada en el pequeño mundo de un colegio católico. Naturalmente que con la excepción de Zefirelli ninguna de las otras películas podrá pasar la censura española. Por cierto hasta el momento la censura en materia de cine y publicaciones no funciona lo que ha dado como resultado el poder haber visto excelentes películas sin cortes y que los quioscos de diarios estén tapados de revistas más o menos eróticas que parece que nadie o muy pocos compran –según me dijo el diariero que viene a casa–. Asimismo hay algunas revistas con travestis y todas esas cosas. Que se le va a hacer vaya lo uno por lo otro.
Del mundo plástico poco o nada le puedo contar, pues con todas las cosas atrasadas que tenía y aún tengo no me quedó tiempo más que para ir al cine. Este sábado aprovecharé para ir a ver dos exposiciones que hay en Bellas Artes y en Artes decorativas. Una es con grabados de Goya (la serie de toros) y la otra es de grabados de Picasso sobre toros también. No sé si tendrá interés en los catálogos. De todos modos se los compraré. Todavía no me llegaron las cosas de Londres, supongo que no tardarán en hacerlo.
Hoy estuve con Alberto Vilanova, que se marcha a Galicia a fin de año pues quiere arreglar los papeles de su jubilación. El pobre estuvo muy mal con una afección renal que lo retuvo en cama un par de meses. Le encargué un trabajo sobre los exilados gallegos de América para publicar en un volumen colectivo sobre la emigración en el cual tendrá que colaborar Ud. y otros amigos. La cosa surgió así: casi al final de mi estadía en Galicia me entero que SEPT va a publicar un volumen colectivo sobre la emigración gallega actual, pensé que sería bueno hacer una parte dedicada a América. Hice una lista de autores y temas posibles y la idea fue aprobada. Martínez Romero hará los aspectos psicológicos, Pilar un trabajo sobre folklore gallego y argentino, Varela los artistas gallegos en América (no sé aún si aceptará), Zubillaga los gallegos en Uruguay, Pérez Prado se referirá al nombre gallego en América y yo cubriré los aspectos sociológicos. Como me acordé que Ud. tenía bastante material sobre los gallegos en México y prácticamente nada sabemos sobre ellos pensé que podría Ud. desarrollar dicho tema. El trabajo no deberá exceder las 15 o 20 hojas oficio a doble espacio y en gallego. Como a los editores les urge sacar el libro habría que tener listos los artículos a finales de noviembre. Espero que pueda colaborar en este primer libro sobre nuestra emigración a América que sale en Galicia, cuando ya el fenómeno es casi un hecho histórico.
Como broche final le diré que cuando llegué me enteré que las vestales de la Irmandade habían echado a rodar la especie que mi viaje se había hecho por invitación del gobierno español. Primero reaccioné violentamente pues la mentira es algo que me molesta mucho pero luego lo pensé bien y decidí reforzar mi total alejamiento de toda esta “xentiña” que alguna vez coincidió más o menos con nuestras vidas. Seguiré trabajando como siempre por Galicia y por su pueblo, que es el de mi sangre, desde lejos y como mejor pueda, tratando de salvar el recuerdo de su paso por estas tierras y ayudando, poco o mucho, a que el futuro no nos sea tan terrible como el pasado y el presente.
Si se solucionan unas cuestiones de tipo burocrático participaré en una experiencia muy interesante que se desarrollará en la frontera misionera con el Brasil. Como allí ha penetrado –según parece– el portugués, se entrenarán los maestros en dicha lengua para impartir la enseñanza en sus primeros momentos. Hace unos días salió la resolución del ministro de educación designándome junto con otros tres profesores para recorrer la zona, dictar un cursillo a los maestros y arbitrar las medidas necesarias a implantarse en el futuro. Parece ser que lo mismo se hará con las lenguas indígenas. Ojalá pueda arreglar mis cosas y poder participar en la experiencia que como Ud. sabe me interesa sobremanera.
Perdón por la larga carta. Un abrazo muy fuerte para Maruja y Ud. esperando tenerlos entre nosotros muy pronto

Ricardo Palmás

1973-09-02
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1973
Sargadelos
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1973 en 02/09/1973

Sargadelos, 2 de septiembre de 1973

Sr. Don Luis Seoane
La Coruña

Querido Luis:

Pensando en lo hablado ayer en casa de Álvaro Gil acerca del futuro del Museo me creo en el deber de puntualizar unas cuantas cosas:
1º Te adjunto copia del acuerdo tomado por la Junta de socios de Cer[ámicas] del Castro en 8-2-73 y nota señalando los principales puntos pactados al constituir el Museo, como memorandum de lo contenido en ambos acuerdos.
2º Yo no tengo ningún inconveniente en poner en marcha el acuerdo tomado a pesar de la impugnación judicial que han hecho de él Rey y Nogueira. Lo que no puedo, no podemos, aceptar es que no sólo se pretenda prescindir del pacto fundamental de la constitución del Museo sino que se quiera obligarnos a burlar nuestro propio acuerdo.
3º Si el Laboratorio no acepta el nombrar un representante para que junto conmigo formemos el Patronato y demos una salida normal y regular al Museo para asegurar la institución cultural que es, no una salida que pudiera interpretarse como un perjuicio para Cerámicas del Castro, yo no puedo hacer otra cosa, estoy obligado a no hacer otra cosa legalmente más que a defender el espíritu y la letra del acto de constitución del Museo.
4º La Junta de socios de Cer[ámicas] del Castro, y los factores de ella que son los administradores, quienes quiera sean, tienen facultad para prorrogar el acuerdo cuanto tiempo sea necesario para bien de los intereses de la Sociedad y de los pactos que la obligan.
5º En razón de lo anterior comprende mi imposibilidad de formar parte de algún propósito que de alguna forma lleven el nombre del Museo Carlos Maside (aunque se le anteceda lo de Castelao) si esto está en contradicción con lo pactado o con lo acordado.
6º Para no detener las cosas estoy dispuesto a colaborar en alguna fórmula que pueda ir adelantando la construcción de un nuevo local para el Museo, o un Museo, que en su día recoja la labor del Museo Carlos Maside de acuerdo con el pronunciamiento de un juez, en la forma que todos deseamos.
7º Estimo que la constitución del Patronato en la forma acordada por la Junta de socios de Cerámicas del Castro sería lo más idóneo, legal y práctico para llevar las cosas adelante, sin que pueda acusárseme a mí en algún momento de haber colaborado en algo que se estime como perjudicial al Castro.
8º Propongo, en consecuencia, que nos reunamos los componentes del Laboratorio de Formas, como primer paso, y tomemos un acuerdo marcando la postura del Laboratorio frente al acuerdo de Cerámicas del Castro, labrando un acta al respecto para evitar toda desviación en la interpretación.
9º En la vertiente de las realizaciones prácticas, mirando por la eficacia de la tarea que se cumpla para llevar el Museo adelante, estoy conforme en la integración del Patronato por los amigos que propusiste, que también lo son míos, pero tal composición es buena para integrar un cuerpo que vigile y mantenga la calidad y el espíritu que nos propusimos darle al Museo. Pero la realización del proyecto, la puesta en marcha y el sostenimiento del Museo requieren unas inversiones y un motor económi[co] constante que no cuenta, no contó, con la menor consideración en las ideas que se barajaron en la reunión de ayer, como no fuera la extraordinaria generosidad siempre abierta de Álvaro con la salvedad que hizo de señalar la necesidad de pedir créditos, cuya solventación final, por supuesto, ni siquiera se tocó, y la inversión para abrir el Museo no bajará de los diez millones de pesetas. Ante el imperativo de estas realidades la pretensión de desarrollar el Museo al margen de Cerámicas del Castro me parece decisivo para el designio del Museo.
Dejo estas notas en tu mano para que las consideres primero tú sólo. Si luego crees conveniente consultar o pasar copia de esta carta a los amigos propuestos para formar parte del Patronato, por supuesto, ello tiene mi total conformidad.
Preferiría que cualquiera que fuese tu punto de vista me lo concretases por escrito para evitar discusiones inútiles.

Un abrazo muy fuerte

[Díaz Pardo]

[Anexo.]

Junta de Cerámicas del Castro, Ltda. del 8 de febrero de 1973

Al tratar el punto tercero respecto al Museo Carlos Maside se acuerda
“denunciar el convenio nombrando a Díaz Pardo como representante de Cerámicas del Castro, Ltda. para que junto con otro que nombre el Laboratorio de Formas de Galicia procedan a la formación de un Patronato que se haga cargo de esta institución cultural, habiendo de figurar en dicho cuerpo el Delegado Regional del Ministerio de Educación y Ciencia para que de común acuerdo fijen el destino que se dará a dicha Institución, para evitar llegar a la conclusión última prevista en la escritura fundacional. Se acuerda asimismo fijar un plazo de ocho meses para que sea retirado el Museo de los locales de la Sociedad”.

---

Puntos principales del acta de constitución del Museo:
a) - Suscrita por Federico Nogueira y José Luis Vázquez representando a Cerámicas del Castro, y por Luis Seoane y Díaz Pardo representando al Laboratorio de Formas.
b) - Objeto. Se acuerda crear y organizar un Museo... etc. en la estipulación primera.
c) - En la segunda estipulación se fija que la instalación y sostenimiento corre por cuenta de Cerámicas del Castro y que al Lab[oratorio] de Formas corresponde su dirección artística.
d) - En la tercera estipulación se fijan los propósitos para recabar fondos artísticos para el Museo y en la cuarta se establece la forma de tenencia de esos fondos previéndose literalmente así en el último inciso: “Si por cualquier circunstancia el Museo de Arte Carlos Maside fuese disuelto, la institución solidariamente con las Sociedades que lo patrocinan “Laboratorio de Formas de Galicia” y “Fábrica de Cerámica del Castro”, garantizarán que las obras recibidas en calidad de depósito, serán devueltas a las entidades, personas o sus herederos en primer grado que las hubiesen cedido y las que hubiesen sido legadas serán entregadas a Museos Gallegos”.
(Hay que hacer constar que este inciso de la última estipulación del convenio, junto con los datos del autorizante, se transcribe íntegro en los certificados de recepción de obra que se entregan a quien la lega).

1973-09-03
Carta de Baudizzone a Seoane. 1973
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baudizzone a Seoane. 1973 en 03/09/1973

Septiembre, 3 de 1973

Señores
Maruja y Luis Seoane
Paseo de la Ronda 15
LA CORUÑA-ESPAÑA


Queridos Maruja y Luis:

Anoche llamó a casa Esther Burd y nos dio noticias del accidente; nos dijo que ya estáis saliendo adelante. Que todo eso pase pronto a convertirse en un recuerdo desagradable, esos que uno olvida muy pronto como hacemos a la mañana cuando hemos tenido una pesadilla. Ahora a cuidarse, a sanar del todo y a tu pintura, Luis, a vuestros amigos (entre los que Elena y yo estamos, y cómo!), a Sargadelos, a la vida de todos los días.
Esperábamos que llegaseis de un momento a otro qué ganas de estar con vosotros, de charlar de allá y de acá, ver juntos las diapositivas que sacamos en Galicia! De cualquier modo, ante la pequeña postergación de vuestra vuelta, en esta carta intento una parte del diálogo –la de este lado.
Como ocurre en todas las conversaciones, el primer tema que sale es la política. Hemos tenido un hecho horrible –El asesinato de Rucchi [José Rucci, secretario general de la CGT].
Era un hombre que simbolizaba muchas cosas que a mí me parecen detestables, pero esa violencia, esa eliminación al asecho [sic] como quien caza una fiera, me parece horrible, horrible, horrible. Además es un signo de cómo siente la gente en nuestro país. Hace mucho que pienso que nuestro pueblo ama la violencia: me acuerdo de la violencia inútil en El Matadero de Echeverría, en el Martín Fierro , en la permanente violencia de la letra de los tangos.
Esa visión idílica del pueblo pacífico y amante de los actos de paz me parece que no es más que eso –una visión idílica–. Creo que los argentinos amamos, eso sí, la comodidad y que no arriesgamos nada por casi nada –pero eso es distinto.
¿Quién está atrás de la muerte de Rucchi? La primera información resultó equívoca el gobierno dijo que el ERP [Ejército Revolucionario del Pueblo ] y al parecer el ERP dijo que no tenía nada que ver. Ha habido decenas de interpretaciones, la que me parece más aceptable es la que da el ERP, o sea, el FAR [Fuerzas Armadas Revolucionarias ], el FAR o cualquier otra sigla; se trata de una consecuencia del enfrentamiento de los dos sectores del peronismo. Cuando Perón ganó la elección, hubo alguna esperanza, tal vez no de buen gobierno, pero sí, al menos, de la desaparición de esa antinomia –peronismo, antiperonismo– que ha perturbado la paz en la Argentina en los últimos 30 años. Perón empleó palabras de paz; la oposición, destrozada, no recurrió a la imagen opositora del “anti” sino de la colaboración y el control. Y todo eso parecía positivo.
Lo que muy pocos pensaron es que la antinomia seguiría, pero como fenómeno interno del peronismo, entre los grupos sindicales y los grupos genéricamente llamados “la juventud”. Hablan un lenguaje más distinto en apariencia que en realidad; unos dicen “la patria socialista”, otros “la patria peronista”, pero sus verdaderas diferencias están sólo en los diferentes grupos en que se apoyan –unos, los sindicatos, otros, las organizaciones de barrio– no en diferencias ideológicas. Todos son cerradamente nacionalistas; todos odian al extranjero, culpable de todos nuestros males, olvidándose naturalmente que sus padres o abuelos fueron gringos; cuando hablan contra la empresa extranjera, piensan que así será más fácil la empresa propia; otros aspiran al caudillaje tradicional conservador y al lado de todos ellos, para confusión, dos tipos humanos más –por una parte el trepador, que busca un “acomodo”, que fue incapaz de ganar por el camino del trabajo y el otro tipo, el del joven idealista, que se da entre los jóvenes universitarios y que piensa, al hablar de justicialismo, en la revolución social o en el Che Guevara y, por consiguiente, no ve ni sus propias anteojeras. Pero pronuncia discursos, firma manifiestos, hace manifestaciones y pinta letreros.
Qué saldrá de todo este melange? Pienso que el primer sorprendido debe ser el propio Perón, y muy pronto pienso que dedicará todas sus energías a fortalecer al máximo el sector sindical, él sabe que es la única fuerza social que hay en el país y a eliminar todos los brotes disidentes –lee bien, digo disidentes– sean de izquierda, marxistas o no, o del color que sean.
Escribí hasta aquí anoche –esta mañana (miércoles) la sigo. Ya los diarios están llenos de declaraciones oficiales de Perón contra las izquierdas infiltradas en el justicialismo de manera que hay un documento claro para comprender lo que pasa, y no vale la pena seguir con interpretaciones. Dejemos, pues, la política.
Los amigos, todos bien. La otra noche vinieron a casa los Guthmann, Noemí [Gerstein ] y los Lipschitz; una semana antes habíamos estado en casa de los Burd viendo una encantadora película de Kagel . Todos están bien, hablamos del país, de nuestras cosas, de ustedes con el cariño de siempre.
Queridos amigos, espero de un momento a otro la llegada de un cliente y debo preparar algunos papeles. De manera que dejo esta punta del diálogo. Escribid dos líneas contándonos cómo estáis.
Un abrazo muy fuerte para los dos.
Baudi.

LMB/jg.


Queridos Maruja y Luis:
Qué susto! y qué mal rato, pero, por suerte, ya pasó y ahora al encantador departamento pronto a ver el mar las barcas, los pescadores y muy enseguidita a Buenos Aires. No se imaginan las ganas que tenemos de verlos– Charlar y darles un abrazo muy fuerte – Un tironcito más.
Yo creo que lo único que nos queda ahora es estar juntos los amigos –conversar, todo lo demás, es horrible-atrás en definitiva de todo está siempre la mentira –el resentimiento, el poder– lo de Chile aumenta nuestra pena –hay muchos hijos de amigos universitarios profesionales que se fueron en el 66 y de algunos se sabe que están presos –otros nada, quizás muertos– y los padres y todos aquí desesperados.
Los quiere mucho y desea recuperen pronto.
Elena.
Cariños a todos los amigos.

1973-09-06
Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 06/09/1973


Bs. As., 6/9/73

Queridos Maruja y Luis:

Hace varios días recibimos vuestra carta que ya desesperábamos de recibir, pues que nosotros no contestemos no es novedad, pero ustedes... eso no puede ser! Ahora ya estamos contentos, pero esta carta la escribimos con un duplicado, que bastante fastidio me da que mi otra, kilométrica carta se haya perdido para siempre después del esfuerzo que me costó (falta de costumbre) y que tenía una larga reseña de los bodrios que están pasando aquí.
Nos decís que vuelven a ésta, y ya pronto. ¡Qué mal momento! Ya sé que el incendio actual es universal, pero lo de aquí creo que sobrepasa el límite. Al principio muchos teníamos ganas de equivocarnos por completo y que este nuevo peronismo fuese otro, pero vanas esperanzas... Con una rapidez que ni el más “contreras” supuso esto, entró en una pendiente de traiciones que es una vergüenza describir.
Aparte de lo angustioso que resulta recibir diariamente el impacto de las novedades, lo terrible es ver el desencanto y sufrimiento de una juventud, que fué en última instancia la que le dió el resonante triunfo y que ahora es desplazada violentamente por todos los cuadros peronistas de extrema derecha que están en el poder, apoyados por todos, desde el propio Perón hasta por los estratos de la ciudadanía de los sectores del privilegio y que pretendían destronar los jóvenes después de estas elecciones.
Otro de los aspectos de la traición es el lenguaje oficial que fue cambiando rápidamente y hoy ya no se diferencia en nada al del utilizado por la “dictadura” anterior y precisamente hoy, sendos partes de la Policía y del Ejército con motivo de un copamiento por el ERP, podrían haber sido emitidos por el gobierno de Lanusse sin cambiarle una sola letra.
Aparte de que no estoy personalmente de acuerdo con la violencia anárquica como sistema, me pregunto que hay de aquello de que “la violencia de arriba engendra a la de abajo...” o lo otro de “estas fuerzas revolucionarias son estrictamente políticas...” (y por eso fueron amnistiadas en el primer día del gobierno). Hoy dijo Perón que ese copamiento era un asunto estrictamente policial que es lo mismo que si un ladrón entra en la casa de un civil. Y digo o, mejor dicho, me pregunto cuál es la diferencia entre esas palabras y lo dicho por el gobierno de Lanusse de que las “guerrillas” son una forma de la delincuencia común.
Pero no hay que llamarse a engaño: una gran mayoría está en un estado diría “hinóptico” que le impide ver nada de todo esto. Imagino que las próximas elecciones serán otro triunfo peronista aún más rotundo si se puede. Quiere decir que tendremos un presidente omnipotente que se rodeará de los consabidos obsecuentes, derechistas y especuladores como ya ocurrió. Y si llega a morir como parece que le sucede a todos los mortales, una señora presidenta que de golpe se nos dice que es una discípula adelantada en cuanto a doctrina social, economía y arte de gobernar. Y me vuelvo a preguntar qué va a pasar en ese momento, qué garantía de gobierno estable va a salir a partir del 23 de octubre.
Todo esto, por supuesto, en medio de un deterioro creciente en todas las direcciones. Culturalmente, un año lleno de contradicciones con alguna gente que se esfuerza con desarrollar alguna actividad y que en demasiado pocas oportunidades, a mi juicio, consigue algún apoyo. A veces, alguna infiltración permite un resquicio, como en el caso del cine, ya que la presencia de un hombre como Getino en el Ente Calificador ha hecho posible la exhibición de grandes películas sin corte alguno, y que ya ni soñábamos en ver algún día. Así estamos asistiendo a un ciclo de Cine Político Soviético con películas como Tempestad sobre Asia y otros sobre las cuales pesaba todavía una absurda prohibición.
Pero en otros campos, la tendencia me parece desastrosa. En música, es lo peor, ya desde las esferas más importantes fue anunciada una política discriminadora y que va a derivar seguramente en el culto a Dios Chamamé. No me engaño tampoco con lo que está pasando en la Universidad donde la tambaleante presencia de Puiggrós no garantiza nada más que una política oscilante entre las terribles presiones que está soportando (ya se ha hablado de que había pedido una larga licencia). El famoso (–e iluso–) Rolando García ha sido radiado de las míseras funciones a las que había sido relegado en la Provincia de Buenos Aires.
Y todo en medio de una delincuencia super activa. En un distrito cerca de la capital, creo que Wilde, hay un delito por día. ¡Y secuestros!...
Es un panorama verdaderamente desolador.
………………………………………..
Mejor pasar a otra cosa. Maruja, nos ha maravillado tu lenguaje de conductora! ¡Qué alegría nos ha dado que sigas adelante con tus cuatro ruedas!
Nos tendrán que contar todas las aventuras con lujo de detalles. Por otro lado ya nos habían llegado rumores de lo bien que les iba con el coche: Maruja, sos una mujer valiente! También teníamos conocimiento de lo bien que te había ido en tu exposición de Madrid: ¡felicitaciones, Luis!
Nosotros seguimos en lo que ya saben. Esther en lo suyo, con todos los sinsabores de siempre. Yo, activo, con mi pintura y dibujos, insistiendo con los planos oscilantes como ya saben, “investigando” como dicen ahora.
Lo que es muy importante es que empleamos todo nuestro tiempo para nosotros mismos lo que nos parece imposible. Vamos a todos los espectáculos posibles, vemos seguido a nuestros amigos, en casa nos reunimos a menudo y esto es un refugio donde damos rienda suelta a nuestra angustia. Así vimos cosas bellas como un Teatro Nacional Popular de Lyon, la Compañía de Proclemer–Albertazzi de Italia que fue muy discutida y que a nosotros nos gustó mucho, en el Colón antes de la nueva era peronista: una ópera de Mozart Las bodas de Fígaro inolvidable, dos ballets que hubiesen hecho las delicias de Maruja: London Contemporany Dance Theatre de Inglaterra (con la hija de Lapzeson ¿se acuerdan?) y el Ballet Nikolais Dance Theater de Estados Unidos,—este
último, un alarde de espectáculo visual que delataba el origen plástico de su director—; en
teatro argentino una cantidad de obras como El Señor Galindez de Pavlovsky, 300 millones de Arlt, grupos experimentales como Tym u otros y que demostraron una extraordinaria madurez; pero en cine es donde más hemos tenido verdaderas satisfacciones con un sinnúmero de películas magníficas y que son un verdadero exponente de este arte –el arte del siglo–. Pero, en cambio, ha sido muy pobre el año en el campo de la plástica. Muy pocas exposiciones en general y menos de valor aunque en este momento en el Museo de Bellas Artes y el de Arte Decorativo sendas muestras de grabados de Picasso y alguna muestra privada de algún argentino no modificaron en nada el pobre panorama plástico de este año.
Ahora me doy cuenta que le he quitado todos los temas a Esther y cuando le lea esta carta me lo va a reprochar, pero disculpen si estoy verborrágico. También advierto al releer las líneas políticas que se desprenden de ellas un estado horriblemente pesimista quizás un poco exagerado. No es que no sean las cosas así, todo lo que cuento considero que es estrictamente la verdad, sólo que puede ser que la energía acumulada y comprimida de la Juventud todavía in-vierta los términos actuales y modifique algo. Por lo menos a esta esperanza me aferro. Si algo de ello no sucede entonces sí que la revolución, el cambio o como quieras llamarle se han retrasado o se retrasarán un montón de años. Mientras tanto, los empresarios, y la vieja oligarquía encantados.
Para que esta carta salga antes de que ustedes vuelvan es necesario que la termine aquí mismo, pero no sin darles un enorme abrazo a cuenta del próximo aquí. ¡Ah! por medio de ustedes, por favor, un calidísimo cariño a los Dieste que tan encantadores estuvieran con nosotros, ídem a los Mimina e Isaac, y también si es posible al eterno magnífico humor de los Laxeiro. A todos les recordamos con verdadero cariño.

Hasta muy pronto...

Lipa.

[Manuscrito por Esther Burd:] Queridos Maruja y Luis:

Encantada de tenerlos aquí a fines de Setiembre, pero será un Setiembre difícil con tantas inseguridades que lo vamos a pasar difícil. Contenta de poder charlar con uds., ya que siempre ayuda cambiar ideas con amigos que comparten nuestras propias ideas. Vemos bastante a amigos comunes y todos los recuerdan con cariño. Yo estaba segura que ustedes regresaban recién el año que viene. En Abril estuvo en Bs. As., Julio Cortázar, coincidiendo con la presentación de su libro El libro de Manuel, muy esperanzado en el cambio político argentino, no sé que pensará en estos momentos. Igual manera de pensar tenía Torres Agüero que también pasó por aquí hace más o menos un mes y quien vimos en lo de Noemi. Es asombroso como se cambia la mira viviendo en el extranjero. En estos momentos está Le Parc que no conozco haya hecho manifestaciones políticas, por lo menos políticas, y en petit comité no lo vimos. Vimos una exposición de García Uriburu. Coloraciones, son [manuscrito na marxe esquerda:] serigrafías en que todo es verde –hasta el cabello de García Uriburu– Deprimente al máximo.
Bueno, queridos, Maruja y Luis, un fuerte abrazo y todo el cariño de

Esther

Hasta muy pronto.

1973-09-14
Carta de Fole a Seoane. 1973
Lugo
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1973 en 14/09/1973


Lugo, catorce de setembro do 73

Señor don Luis Seoane. La Coruña

Meu querido amigo:

Souben por unha carta do amigo Piñeiro que habías adiantado o teu viaxe a Bos Aires. Tamén souben que foras homenaxeado na Cruña.
Por sabere o adiantamento do teu viaxe, fun hoxe á librería de Alonso. Habíamos quedado en que se inauguraran as novas estanzas c-unha eisposición de grabados teus, prós días do San Froilán, no cinco do mes de outono.
Mais dixéronme que adiantarían a inauguración de moi grado pró sábado vintedóus de iste mes de setembro. ¿Podrías vir ti cos grabados a Lugo o día vinteún, viernes? Teñen grande intrés en inaugurala cos teus grabados. Ou o mesmo día vintetrés, sábado pol-a mañá.
Mais penso que sería moi procedente a túa presencia o mesmo día da inauguración, sábado, vinte dóus. Prégoche que me respostes á volta de correo, pra dare tempo prá propaganda. Eu pensaba que non te marchabas hastra mediados do mes de outono.
Repito as gracias pol-o tan espléndido regalo do teu cadro, que xa é famoso en Lugo. Todos din que se parece moitísimo ós de Picasso. Boeno. Os meus agarimosos saúdos pra túa dona e unha forte aperta pra tí.
Pronto adicaremos unha Táboa Redonda a pintura galega, na base da Eisposición de Nove Pintores Galegos de fai us anos en Madrid.

Anxel Fole

1973-09-15
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1973
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1973 en 15/09/1973

Buenos Aires, 15 de Septiembre de 1973

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Contesto tu carta del 2 de este mes, casi quince días después de recibida. Mejor dicho esta es la contestación que te envío, pues la primera abarcaba más de cinco hojas y fui resumiéndola.
Conoces de hace tiempo mis inquietudes respecto al Museo aumentada por los intereses contrapuestos que tú representas ubicuamente, es decir, resumiendo en ti y sujetando a tu sola voluntad las decisiones de las entidades que diriges incluyendo al Museo. El acuerdo del 8 de febrero de este año de la Junta de Cerámicas del Castro, el apartado 9 de tu carta era conocido por mí solo por una conversación contigo y no por escrito como lo conozco ahora, ocho meses después, y por el cual por tu sola cuenta das injerencia a un funcionario del Estado, contradiciendo el carácter exclusivamente gallego que guió su fundación, hecha de común acuerdo. No tenías necesidad de reproducir ningún apartado del acta de constitución del Museo. Uno muy simple no se llevó a efecto desde que abrió sus puertas, el apartado a) del artículo 4º que obliga a otorgar certificados a las obras donadas y en nuestro caso, el de Maruja y mío, donantes de bastantes obras, no recibimos ni del Museo ni de Cerámicas del Castro, ni del Laboratorio de Formas, certificado alguno, como tampoco consta en acta alguna tales donaciones, puesto que el Laboratorio y el Museo no han formalizado, fuera de su escritura de constitución, su condición de Asociaciones; ni reglamentos internos, ni concreción de los acuerdos tomados en actas, como es natural, determinan su acción. Los acuerdos verbales tomados fueron en bastantes casos modificados por tu voluntad y no existen más testimonios de bastantes de ellos que las cartas cruzadas entre nosotros.
No quiero abundar en cargos. De no sentir amistad y admiración por ti, estas pocas razones que expongo comportan nulidades legales que, en mi caso, podría ejercitar judicialmente. Pero no es este mi propósito. Mi punto de vista sobre el Museo lo expuse en la reunión que tuvimos en Lugo con Álvaro Gil y Dónega, mostrándote tú de acuerdo entonces y cambiando, al parecer, con el envío de tu carta, que no “consulto” con esos amigos ni con ningún otro. Acepto los puntos 6, 7 y 8 que propones en tu carta, sin la presencia de ningún funcionario del Estado como tal funcionario en el Patronato aprobado verbalmente en 1971 por nosotros, y como se expresa en la Junta de Cerámicas del Castro en su acuerdo sobre el Museo, y, con la cesión, por parte del Instituto de Arte Gallego, del terreno para el edificio, para no complicar el futuro de la Institución. Me comprometo a hacer lo posible para rectificar el acuerdo tomado por Álvaro Gil y con Marino Dónega dejando constancia de nuestros intereses contrapuestos. Tú debes cuidar de la Fábrica del Castro y a mí solo me preocupa el Museo y lo que éste puede realizar en beneficio de Galicia, algo que sé también te preocupa a ti, pero por lo visto de modo distinto, según interpreto tu carta, subordinándolo a la fábrica.
No quiero volver a las cinco hojas que redacté al principio. Este es mi punto de vista elemental y que creo puede situar la cuestión en un orden que no altere la actual situación entre el Museo y la Fábrica de Cerámicas del Castro.

Recibe un fuerte y verdadero abrazo de

Seoane

1973-09-28
Carta de Fole a Seoane. 1973
Lugo
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1973 en 28/09/1973


Lugo, 28 de setembro de setenta e tres

Señora doña María F. de Seoane. A Cruña.

Miña estimadísima Maruxa:

Quedeime dunha peza cando lin a túa carta. Doíme moito de ise aicidente. Está visto que hai que contar sempre ca chamada “agresión do ausurdo”. Procuraréi, na vindeira semá de vos facer unha visita. Xa me dirás na túa resposta cándo deixades o sanatorio de Santa Teresa.
Hoxe mesmo faléi cos donos da librería Alonso, os irmaos Alonso, e quedaron de vos escribire hoxe mesmo. Mais a propaganda da Eisposición de Luis debédesma de mandare a min, por mor de
facel-o Catálogo.
Pró domingo sairá no Progreso o anuncio da Eisposición, que os mandaréi o mesmo día.
Penso que o día máis de xeito pra inauguración será o día cinco, día de San Froilán. O domingo seguinte, día sete, o chamado “Domingo das mozas” é o día de Festa Maior das Feiras e Festas do bendito San Froilo.
O Cilistro está ainda en Palma de Mallorca. Cando volte, xa escribirá un artigo sobre o acontecemento. Outro tanto fará Juan Soto cando volte de Madrid, un día calisquer d-istes.
Teño a seguridade que Luis se “recuperará” axiña da creba da perna, e folgareime moito de vere andar pol-o seu pe na túa compaña. E supoño qu-os teus hematomas non terán ningúa importancia, o que se di.
A máis longa aperta prá Lois ias miñas mais agraimosas lembranzas pre ti.

Anxel

1973-09-30
Carta de Seoane a Fole. 1973
A Coruña
Lugo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fole. 1973 en 30/09/1973



A Coruña, 30 de setembro de 1973

Sres.
Anxel Fole y Sr. Alonso
Lugo

Estimados amigos:

Fai catro ou cinco días escribín no nome de Luis, que neste intre síntese imposibilitado de podere escribir, unha carta a Fole onde expricaba os motivos de non poder facer a exposición denantes das festas de San Froilán. Hoxe enviamos unha pequena nota que Luis me foi dictando pra se pubricar no catálogo que fagan, e, endemáis, eses catálogos de exposiciós feitas en Buenos Aires das que poden entresacar algúns párrafos que foron entreliñados por Luis, si lles parece ben. Tamén van entreliñados os Museos donde hai obras suas e endemáis unha lista de libros de dibuxos e álbumes pra engadir no catálogo, pois cavilamos que é convenente pra unha primeira mostra que fai nesa cidade. Os grabados salen pra esa mañán ou pasado, xa con marcos. Pregámoslles, téñanos ó tanto de como chegóu todo e de nos enviar algún dos catálogos que fagan. Mandamos tamén a lista con nomes, e, asimesmo os precios correspondentes.
Sen máis, agarimosos saúdos meus e un forte abrazo de Luis:

Maruja F. de Seoane


Falta a nota para se publicar no catálogo, á que fai referencia.
Nesta mesma carpeta hai outra carta nunha segunda folla adxunta (véxase páxina seguinte) e unha terceira folla cun dibuxo, probablemente o retrato de Anxel Fole (véxase, logo despois a seguir).

Querido amigo: [S/D]

Recibín a tua carta con moito retraso, pois estivemos en Asturias pra nos despedir de miña nai e meus irmáns. Mais eso do retraso non foi o peor, senón que vindo de volta cara a Cruña o 19 diste mes, tivemos un percance no automóvil, derrapamos nunha curva da estrada e paramos da outra beira, o caso foi que Maruxa sofríu algúns hematomas na faciana e uns pequenos cortes nun brazo i eu, con mais mala sorte, rompín a perna dreita perto do xionllo e un oso da moneca do mesmo lado que me imposibilita pra andare.
Sinto moito, pois, non asistir pra inauguración da mostra, pois teño pra, polo menos, trinta longos días mais do que levo. Mandámolos grabados à Librería Alonso cando estén listos os marcos e penso estarán ahí pras festas do San Froilán.
Sin mais unha forte aperta e lembranzas de Maruxa:

1973-10-01
Carta de Fernández e Cuadrado a Seoane. 1973
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández e Cuadrado a Seoane. 1973 en 01/10/1973

Buenos Aires, 1 de Octubre de 1973

Sr. D. Luis Seoane López
Paseo de Ronda 15, 6º I
LA CORUÑA. España

Querido Luis:

Al no tener contestación a vuestra última, escrita desde LA BARCA GRÁFICA, hemos preguntado a Lorenzo Varela sobre cuando venías y nos informó que según tus noticias, enviadas a París, pensabas estar ya en Buenos Aires a fines de Septiembre.
Comienza Octubre y no habiendo regresado, te escribimos de nuevo, pues hay un trabajo urgente que espera de tu participación.
Albino necesita saber la fecha aproximada de tu llegada, ya que en caso de tardar mucho tiempo, tendrás que hacer el grabado ahí y mandarlo. Así que separa tu contestación, a vuelta de correo.
Lo que ocurre por la Argentina, ya lo sabes. Ahora esperamos el famoso 12 de octubre, para que la patria se ponga en marcha.
LA BARCA con vientos primaverales navega mejor y seguimos diagramando la Revista del HOGAR GALLEGO PARA ANCIANOS.
En el escaparate del CENTRO GALLEGO está tu nuevo libro. Ahora sólo nos falta leerlo.
Todo anda bien. Salud no falta. Únicamente extrañamos tu silencio.

Recibe nuestros saludos.

Arturo

Te abraza Albino.

[Manuscrito:] El grabado sería de 34 x 25,5 a dos o tres colores. El tema, Don Segundo Sombra

1973-10-08
Carta de Goldstein a Seoane. 1973
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Goldstein a Seoane. 1973 en 08/10/1973


Buenos Aires, 8/X/73

Queridos Maruja y Luis:

Hace apenas unos minutos, hablamos con Bernardo Sofovich, al preguntarle por Vds. nos contó del accidente que sufrieron.
Quedé muy preocupado y parecería que esto forzó a romper la inercia de mi incomunicación “vía aérea”. Es que éste ha sido un año muy intenso y difícil y realmente no encontraba la tranquilidad espiritual para escribirles. Las cosas no han sido nada fáciles y el ambiente siempre tenso creaba un clima de inestabilidad creciente. A pesar de todo, sobrevivimos y tratamos de comprender lo que sucede alrededor, aunque mis prejuicios políticos se cumplan y vengan tiempos duros. Lo malo de todo es que el tiempo va pasando y este año –por lo menos en lo que a mí atañe– fue bastante improductivo y muy anodino. En este momento, estoy luchando para vencer las limitaciones de mi enfermedad y al respecto me he vuelto optimista. Necesito movilizarme urgentemente por mí, y los míos, y en eso estoy. De cualquier modo, presenté unos trabajos a un concurso de diseño en cerámica para Japón y desarrollo actualmente un módulo habitable con diversas aplicaciones con una tecnología y diseño muy originales. Es una “cosa” en plástico, espero poder mostrarles el prototipo a vuestro regreso. Sinceramente, les deseo una rápida y efectiva mejoría. Hasta muy pronto, los abraza

Enrique

1973-10-19
Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 19/10/1973


Ginebra, 29 de octubre de 1973

Queridos Luis y Maruja:

Me había dicho Quiroga que os habíais ido a Buenos Aires, pero hace unos días recibí una carta suya diciéndome que su proyectado viaje a Ginebra quedaba en la nada y contándome que habéis tenido un accidente de auto y que Luis está todavía con una pata tiesa. Supongo que ya estará pasando todo, porque Quiroga no me lo cuenta con un aire de alarma demasiado grande.
Hace mucho tiempo que tenía que escribiros, y no lo hacía precisamente porque tenía que ser largo y no estaba ni en estado de salud ni con tiempo para hacerlo. Aprovecho hoy, día excepcional. Porque resulta que, renunciando a unas vacaciones que me hacían mucha falta y que tenía ya perfectamente programadas para Túnez, me vine a trabajar este mes al BIT para no perder completamente el contacto con ellos. Querían que viniera por más tiempo, pero no puedo porque tengo que volver a las Naciones Unidas el día 1. Dado que la gente aquí traduce seis páginas por día y que yo he estado haciendo un promedio de 30 diarias, me creo autorizada para robarles estos momentos y escribiros, guardándome un trabajo ya terminado para entregarlo por la tarde, y no por la mañana.
No podré explicar las cosas muy detalladamente, porque por carta no se entienden bien y me arriesgo a que me se dé una mala interpretación, pero trataré de resumir lo sucedido desde la última vez que supe de vosotros, que fue cuando Maruja me telefoneó. Ese mismo día, dos horas después, me tuvieron que llevar de urgencia al hospital, porque no podía dar un paso nin moverme. Estaba casi paralizada. Ni podía llegar al teléfono para pedir auxilio. Sólo arrastrándome. Me tuvieron un día entero en el hospital haciéndome toda clase de análisis, radiografías, exámenes, etc. El Hospital Cantonal de aquí es de lo mejor que existe. Los ricachones vienen de todos los países del mundo a que los examinen aquí, en el Hospital. Diagnóstico: el mismo de siempre, el que vengo oyendo desde hace ocho años a todos los médicos y especialistas que he recorrido. Usted no tiene nada, absolutamente nada. Parece ser que son síntomas simbólicos, de carácter neurótico, es decir psíquico. Y que esa última crisis fue provocada por la inminencia del viaje a España. Dicen los médicos y psicólogos que como a una persona que no puede moverse no se la puede hacer viajar, me defendía contra la enorme resistencia interior que tengo a volver a Galicia, el miedo enorme que le tengo psicológicamente a semejante shock, desarrollando esos síntomas simbólicos de imposibilidad de andar y de moverme. Bueno, el hecho es que la cosa fue muy seria y no me ha quedado más remedio que reemprender el tratamiento de apoyo psicoterapéutico, a ver si con paciencia logro vencer mis problemas interiores y sacarme de encima mil cosas que me hacen la vida imposible. Tuve que ir a París por un solo día a arreglar mis papeles, que caducaban. Mi hermano fue a buscarme al aeropuerto y a llevarme hasta allá nuevamente. Fui en agosto, antes no podía arriesgarme a hacer ninguna clase de viaje por obligatorio que fuera.
Ahora las cosas andan mejor. Ya puedo sentarme en una silla, trabajar y hasta ir al teatro. Pero estoy haciendo una vida de soldado. Primeramente, duermo muy mal. Me han prohibido terminantemente acostarme temprano, apago la luz a media noche o más tarde, y después de haberme despertado cinco o seis veces en la noche ya estoy de pie a las cuatro y media o a las cinco. Media hora d gimnasia fuerte. Todos los días que puedo, esto es, casi todos, media hora de natación por la tarde al volver a casa. Tratamiento médico dos veces por semana. Medicinas para poder resistir. Y trabajo, mucho trabajo. Ya veis que la cosa no es nada divertida. Pero veremos si con paciencia, como os digo, logro resolver dentro de mi misma, con ayuda del psicólogo que es un hombre, gracias a Dios, muy inteligente, multitud de problemas que se han ido acumulando a través de los años y que me hacen la vida muy difícil.
Quise mandarle una nota a Pillado sobre una cosa interesante que había cerca de aquí. Os explicaré lo que era, porque a Luis ha de interesarle, y por qué no puede hacer la nota. Hay aquí cerca, pero en Francia, en un pueblecito llamado Plateau d´Assy (más bien se llama así todo el lugar), una iglesia muy interesante. El cura, hace ya de esto bastantes años, decidió hacer algo distinto. En el frente hay un fresco enorme de Leger, dentro de vidrieras de Chagall, de Rouault, etc. Pinturas murales de Chagall y otros pintores. Una pila bautismal hecha por un judío, y todas cosas por el estilo. Es decir, que recurrió a artistas de distintas religiones. El Cristo del altar mayor despertó verdaderos escándalos, y durante cierto tiempo tuvieron que meterlo en una capillita apenas alumbrada, por lo moderno que era. Ahora lo han vuelto a poner en el altar mayor, pero no en el centro. Las tapicerías son excelentes. Este último año decidieron hacer en ese lugar una cosa que llamaron Escultura en la montaña. Diseminaron por los alrededores, en un paisaje verdaderamente maravilloso de montañas y bosques, toda una serie de esculturas. Desde Calder para abajo. Había dos de Otero, de Santiago de Compostela, y varias de un argentino que me parece recordar que se llama Fernández, que además pintó las carreteras de mil colores. También por las carreteras había pintada poesía. Me pareció que podía interesar una nota sobre eso, sobre todo habiendo mezclado en ello un gallego. Allá me fui, pidiéndole a una amiga que me llevara, porque yo no me atrevo a conducir por la carretera todavía, y sabe Dios cuándo volveré a largarme a mis antiguos viajes de kilómetros y kilómetros. Tengo miedo a los vértigos y miedo a los medicamentos que estoy tomando, de modo que sólo utilizo el automóvil en la ciudad. En el camino se nos echó encima una de esas tormentas de padre y muy señor mío que nos tuvo detenidas en un pueblo dos horas y media. Nos decidimos a seguir, a ver si más lejos hacía mejor tiempo. Efectivamente, mejoró, pero ya habíamos perdido la mañana entera. Al llegar allá nos encontramos con que, como os digo, las esculturas estaban en plena naturaleza y desperdigadas a la redonda en trayectos de treinta o cuarenta kilómetros. El auto de mi amiga era viejísimo y no quería subir esas cuestas empinadas. Preguntamos y nos dijeron que parte de las cosas podríamos verlas yendo a pie. Mentira podrida, como dicen los niños. Anduvimos horas y horas y lo que nos decían que estaba a media hora de distancia a pie estaba a dos o tres horas. Total, que lo que vimos fue lo que estaba en el pueblo mismo y algo de lo más cercano. En tales condiciones no se puede hacer ninguna nota, como os podéis imaginar. Me conformé con comprar fotografías y catálogo, que si le interesa mucho a Luis puedo enviarle. No tenéis más que decírmelo. Ya eran los últimos días de esa exposición, si queréis llamarle así, aunque quedarán algunas cosas, como creo que la puerta de Calder y alguna otra cosa más.
Yo, si sigo mejorando de salud o por lo menos manteniéndome, creo que voy a volver a dirigir teatro. Han dejado llegar aquello del grupo a un punto tan muertísimo que va a costarme mucho trabajo echarlo a andar nuevamente. Por otra parte, tanto ha cambiado el teatro en los últimos diez años que todo hay que encararlo de otra manera. Estoy con los preparativos que, como os digo, van a ser largos. He pedido a España que me busquen algunos textos (todos ellos inéditos) que parecen interesar. Habrá que buscar a los autores uno por uno y pedírselos, y todo esto tendrán que hacerlo otros por mí, y claro está que no le dedicarán todo el interés necesario. Será lento. Tengo pensado hacer una adaptación de La Celestina para hacerla estallar por las cuatro costuras, y eso me llevará sólo de preparación varios meses de trabajo. Tengo que ponerme en contacto con gente de teatro de aquí que yo conozco para ver salas, saber con qué puede contarse y con qué material cuentan esas salas mismas. Ahora es muy difícil. Cada vez hay más teatro y más manifestaciones culturales interesantes en Ginebra, y todo está ocupadísimo... Luego se presentará el problema de los colaboradores, actores, electricistas, etc., que como todos trabajan en otra cosa y además no se lo toman suficientemente en serio es una labor de gigantes. De hacer algo, quiero hacerlo bien. Sólo así compensará el esfuerzo enorme que significará para mí. Para hacer tonterías más vale que descanse y aproveche los pocos momentos que me quedan en el día para reponerme. Marta, mi sobrina, que felizmente es excelente y no me da quebraderos de cabeza, si que da trabajo, y como todo cuesta tan horriblemente aquí, no puedo dejar de trabajar porque se va el dinero que verdaderamente da espeluznos. Como no puedo además mandarla a un colegio público (por circunstancias de residencia aquí, etc.) todo me cuesta un ojo de la cara, y luego está lo de Madrid, el colegio de la otra chica y mil cosas más. De modo que no puedo hacer como otros compañeros que trabajan varios meses al año y se dejan otros varios para hacer sus cosas. A mí no me queda más remedio que seguir tirando.
Compré un piano, bueno, pero de segunda mano, para estudiar que es lo que me distrae. Hace cuatro meses que lo tengo, y sentarme a estudiar, lo que se dice sentarme a estudiar, no he podido hasta ahora hacerlo sino cuatro veces. Me descansa mucho y pienso que si algún día trabajo menos, me sería muy bueno haber hecho dedos cierto tiempo para poder estudiar o tocar algo. Pero creo que lo que me sucederá será lo que a otros refugiados que estaban en condiciones parecidas será lo que a otros refugiados que estaban en condiciones parecidas, que trabajaron hasta la víspera misma de su muerte y cayeron como quien dice fulminamos encima del escritorio.
En fin, ya veremos. Ya que estáis todavía por aquí no pierdo las esperanzas de que se os ocurra hacer un viajecito. A Ginebra, quiero decir. Ya sabéis que, aunque un poco apretados, podéis estar en casa.
Dad mil recuerdos a Rafael y Carmen de mi parte.
Cuando tengáis un poco de tiempo y ganas, escribid y decidme si le interesa a Luis que le mande las fotografías de algunas de las cosas de la iglesia de Plateau d´Assy, el folleto con fotos grandes de Escultura en la Montaña y fotos de las esculturas, que se lo mandaré con mucho gusto.
Mil abrazos a los dos, y a ver si algún día, resueltos mis problemas, se define esta situación y se sabe de una vez por todas si puedo o no puedo volver por ahí. Por el momento es no. Tanto el médico como yo lo consideramos un riesgo psicológico excesivamente grande como para andar haciendo pruebas, dadas las circunstancias de mi caso.

Amparo

1973-11-11
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1973
A Habana
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 11/11/1973


Habana, 11-11-73

A Maruxa e Luis Seoane
Coruña

Queridos amigos:

Onte recibimos carta de Isaac, e por ela soupemos do malfadado acidente. Non poden maxinar canto o lamentamos. Anisia e mais eu estivemos a cavilar arreo en vostedes, a falar de vostedes. Dinos Isaac que Maruxa vai ben, pero que Luis crebou unha perna e unha man –as dereitas– amais doutras lesiós. Esto ten que ser pra vostede, Luis, algo tremendo, non somente polo que representa en molestias unha recuperación desta índole, senón tamén por a súa dinámica, polo seu quefacer constante, por ese traballar sin descanso tendo que agora aturar unha inmovilidade seguramente prolongada. Esto debe ser torturante. En fin, busquemos a parte boa do lerio: un aicidente desta magnitude poidera ter sido fatal (penso en Aníbal Ponce, en Camus, en Martín Santos...) e por fortuna non o foi. Viven! Témolos! Uns trastazos, duros de curar, pero que sabemos que curan, que é cuestión de unhas semáns de paciencia. A vida soe gardarnos esas solpresas, eses contratempos, pero o caso é que siga sendo vida. Ánimo, amigos.
Fai uns quince días chegoume de Galaxia Comunicaciós mesturadas. Estupenda coleición. Eu lémbrome de cando vin na casa de vostedes unha carpeta de anillas, de cuberta negra onde tiñan estes editoriales (ou como se chame) da audición Galicia emigrante (craro que esto foi alá polo 60 e dende entón escribeu moitos máis) e falamos da posible edición, pois eu que os escoitaba domingo tras domingo estaba entusiasmado co seu valor documental. Ratifico o mesmo entusiasmo agora que os vexo (a seleición que escolleu) en libro. Felicítoo por esa decisión. De seguro que o libro sobre Montenegro, o aventureiro aquel de fins do século XIX. Eu tiña lido o artigo de Vilanova e tiña engadido algús datos que se non consignan como é o de que en 1892 dirixeu na Habana un semanario tiduado La Voz de Galicia e que El brujo estaba dibuxado enteiramente por el (tiven fai poucos días exemplares de ambos nas miñas mans). Estes son detalles para engadir, pois o que di vostede e o que di Vilanova é amplísimo. Outro detalle: o cadro de Brocos La defensa de Lugo, coido que si, que houbo unha iniciativa de donación por parte do Centro Galego, pero non chegou a donarse, e inda fica no palacio do dito Centro, hoxe estinguido, sede da Sociedad de Amistad Cubano Española, onde hai outras obras. Algún día ampliarei un chisco este formidable traballo seu (eu case non sabía quen era Brocos) engadindo, por exemplo, canto pagou polo cadro o Centro Galego cando o mercou, etc. O cadro ocupa un lugar de preferencia no vestíbulo central, baixo o escudo de Galicia. Consérvase ben anque un destes días vou ir por alí con un profesor de artes plásticas e escultor amigo pra ver de analizar o seu estado detidamente, e tamén de outras obras (un retrato de Rosalía, outro de Concepción Arenal, Pastor Díaz, W. A. Insua).
De Galicia, mandáronme (Alonso Montero) a Figuración feita por vostede da miña persoa, pubricada en La Voz de Galicia. Gárdoa con agarimo, por ser de vostede a quen –fai falla repetilo?– aprecio e respeto fondamente. Hónrame moito as súas palabras alí verquidas. Palabras que sei son sinceiras; palabras de amigo.
Lémbrase da esposición de 1960 sobre o periodismo galego na Arxentina? Pois acabo de montar (agosto pasado) unha sobor do de Cuba, moito máis ampla aínda (mentras en Bos Aires abundan as revistas de sociedades, aquí destacan as revistas e semanarios independentes). Tomei, pra a crónica que escribín, unhas palabras súas porque resultan moi axeitadas. Vai recorte coa presente.

Namais. Que se poña ben axiña. Apertas fraternas ós dous, de Anisia e

Xosé Neira

1973-11-12
Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 12/11/1973


Ginebra, 12 de noviembre de 1973

Queridos Luis y Maruja:

Ayer recibí la carta de Maruja y ahora mismo os envío lo siguiente:
Dos postales con la fachada de la iglesia del Plateau d´Assy, con el mosaico de Léger; una foto del Cristo que está en el altar mayor de la misma iglesia y que no tiene letrerito ninguno; una postal con la pila bautismal del escultor Signori; una postal con el mosaico de Chagall que está en el baptisterio; dos postales con dos de los vitraux de Rouault; una postal con la tapicería de Lurcat que está al fondo del altar mayor; el tubérculo y el Cristo de Claude Mary que está en una capilla subterránea de la misma iglesia. Hay muchas cosas más, de las que va reseña en los papeles que están metidos en el plástico (el cual robé en la puerta de la iglesia).
De Escultura en la montaña:
El catálogo grande (no os dejéis engañar por el dibujito que tienen las tapas por dentro del recorrido que hay que hacer, porque cada escultura dista de la otra a lo mejor tres o cuatro horas de marcha a pie. Los poemas estaban pintados por el suelo o en las carreteras con colores. Veinte postales con fotos de las esculturas, que como tienen sus letreritos por detrás no las describo.
Va también un reportaje sobre el Chablais y sus esculturas.
Ahora a otra cosa, mariposa.
Vuestro accidente me recuerda el mío, que tuve la víspera de mi marcha de La Coruña a Madrid, antes de la guerra, y a consecuencia del cual me quedó rota la nariz. Como el shock me dio por reírme nadie me hizo caso ni quiso creer que me dolió horriblemente, y toda la familia se fue al cine. Iba con papá en el coche de un amigo, y esa lluviecita fina nos hizo también patinar, pero nosotros nos fuimos por un barranco y dimos varias vueltas de costado. Nos paró un pino. Tuve bastantes días toda la cara negra, como cuando te operan de la nariz.
Va a escribirle a Luis el chico de Díaz Edreira para pedirle creo que dibujos para un libro. Están editando aquí (pobrecitos, con el dinero de ellos, de unos cuantos jovenzuelos) libros que no se pueden editar en Galicia. Les he comprado seis de las xerografías de pintores gallegos que trajeron para exponer en la sociedad que van a inaugurar uno de estos días (están ellos mismos pintando el local y aún no está terminado), entre ellas una de Luis. Me parece muy buena esa señora o señorita DANS.
Seguiré con el estilo telegráfico porque tengo apenas unos minutos para escribiros. Estamos con un trabajo que es una barbaridad. Por si fuera poco, del BIT no me dejaron salir sin meterme debajo del brazo un libro de 350 páginas para traducir, lo que quiere decir que trabajo, además de todo el día, toda la noche y no paro ni lo fines de semana.
Está aquí Julio Cortázar, que se pasó el otro día cinco horas en casa charlando de lo divino y de lo humano. Os recordamos mucho. Está trabajando por dos meses en la Conferencia sobre la Seguridad Europea.
Ahora viene bastante teatro por aquí, para lo pequeña que es Ginebra. Hemos tenido recientemente un espectáculo de expresión corporal del Estudio 2 del Odin Teatre, que dirige Barba, el que trabajó durante tanto tiempo con Grotowski. Excelente: dos individuos y una sábana y maravilloso. El grupo Pão e Circo del Brasil que había venido al Festival de Nancy y pasó por aquí para poner la Boda en casa de los pequeño burgueses, de Brecht excelentemente y escandalosamente. Acaba de pasar el Bread and Puppet con sus enorme muñecos de seis metros de alto. Aprovechó, claro está, para hacer teatro también en la calle en contra de la guerra. Vendrá este año el Piccolo Teatro de Milán a poner el Rey Lear. Viene el espectáculo Fracasse de París, que es uno de los mejores del año. Mañana iré a ver Gospel por la compañía que lo ha estado poniendo en París. Pasó el Teatro del Ridículo, de Nueva York, que puso una especie de parodia de La Dama de las Camelias, en la que un hombre hacía el papel de Margarita Gautier saliéndosele todos los pelos del pecho por los monumentales escotes. Pusieron además otra obra que era una mezcla de Frankestein y Fausto, también caricatural en la que no faltaba ninguno de los elementos de las películas de terror y con un segundo acto que es la cosa más desvengonzada que he visto en mi vida, y eso que por aquí (sobre todo en la Sala Patiño, que es de la Ciudad Universitaria) ya hemos visto montañas de gentes más desnudas que Adán y Eva en el Paraíso Terrenal. Pero este segundo acto era genial. Resulta que el médico (alemán) que hace unas operaciones “tenebrosas” porque quiere crear un tercer sexo, decide casarse por un ritual sui generis con la dama de compañía de la joven a la que ha atraído arteramente para operarla. Le pone un anillo, dice dos o tres fórmulas mágicas, se aparta de ella, lanza un rugido y se vuelve a tirar encima de ella para arrancarle la ropa, dejándola solamente con una fajita negra que le cubre exclusivamente el estómago, las ligas que sostienen las medias negras bastante cortas y esas medias. De modo que la señora, gorda, blancuzca y celulítica, está en cueros justo por todas partes por donde debería estar tapada. Luego, dando rugidos, se arranca él toda la ropa, tira a la señora encima de una especie de cama o de diván ancho, se lanza sobre ella y comienza la sesión con todas las variantes imaginables y por imaginar y todas las expresiones de asombro y desconcierto y demás imaginables de la pobre señora. Verdaderamente increíble. Yo veía eso tal como estaba, en un escenario pequeño, pero me imaginaba al mismo tiempo un enorme público alrededor que acompañara la escena con rugidos, porque os aseguro que era una verdadera corrida de toros. El público suizo, de estudiante y artista, impertérrito.
Y así andamos por aquí. Hay, claro está, muchas otras cosas más que no os describo, entre ellas los espectáculos del Teatro Móvil que son muy de crítica y generalmente buenos.
Vi hace poco una película estupenda. Se llama El tren rojo y está hecha por un suizo. El tren rojo es el tren que toman los emigrantes italianos de toda Suiza para ir por un día a Italia, gastándose sus ahorros tan difíciles de juntar, para votar por el partido comunista. Banderas rojas, Internacional por todas partes, proselitismo, explicación de los males del capitalismo, etc. Todo esto en parangón y paralelo con la historia de Guillermo Tell representada en una representación campestre, en la Scala de Milán (la ópera) y por un grupo popular estilo commedia dell´arte italiano. Todo entremezclado. Lo que quiere decir el autor a los suizos es que ellos están muy orgullosos de haberse liberado de una tiranía y admiran mucho a Guillermo Tell, pero que estos otros señores que son los emigrantes obreros también están luchando contra un tirano que es el capitalismo y que son tan dignos de respeto como ellos. En el final, que es la representación en italiano, commedia dell´arte, de la historia de Guillermo Tell, el que hace de Guillermo Tell, que se ve que es un obrero, obligado y forzado a disparar contra su hijo (no tiene nada en las manos sino que “hace como qué”, pide que antes le permitan hablarle. Y en una escena estupenda, en primer plano, las caras de los dos de frente al público, empieza a predicarle la revolución violenta y el asesinato del tirano. Luego, efectivamente, dispara contra él la imaginaria flecha y esta vez lo mata, y entonces apuñala al tirano y termina la película dando vivas a la revolución. No me negaréis que para un suizo no está nada mal.
Se que se me quedan mil cosas en el tintero, pero siempre es así. Hay ahora una exposición de Leonor Fini y otra de Tapies, y no sé de dónde voy a sacar el tiempo para ir a verlas, dado mi programa de trabajo. Tengo sobre la mesa doce obras de teatro para leer, entre ellas una inédita de Araquistáin que me la dio Finky, su hijo, para que la leyera, aunque le falta el epílogo que su padre dejó sin terminar. No he podido empezarlas. Aún espero las de España, a ver si me las consiguen.
A ver si podéis poner unas letras antes de iros para acusarme recibo de toda esa postalada.

Mil abrazos

Amparo

Muchos cariños a todos los amigos y mil saludos a los conocidos.

1973-11-12
Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 12/11/1973


Buenos Aires, 12 de noviembre de 1973

Queridos Maruja y Luis:

Si espero estar inspirada o que Lipa tenga tiempo, uds. van a estar de vuelta aquí y no habremos contestado la preciosa carta aunque un poco angustiada de Maruja.
Me imagino el susto y la rabia que habrán pasado, pero, como dice Lipa, ahora Maruja ya puede tener carnet de conductora verdadero. Sin una experiencia como la de uds., nadie puede decir que sabe manejar con seguridad. No importa lo pasado, lo importante es estar bien y no atemorizarse al manejar de nuevo, que me imagino Maruja lo habrás hecho inmediatamente.
Lipa no pudo escribir en estas últimas semanas porque está en un equipo que está filmando una película que lo tiene de un lado para otro; esperamos mostrarles algo cuando lleguen a Bs. As., por momento les adelanto que parece que va a salir bastante linda.
Acá no hay variantes desde nuestra última carta. Todo se podría corroborar. En arte destacable, una linda exposición (artesanal?) de Mac Intyre y lo mismo de Ary Brizzi, ambos en Rubbers, que se está convirtiendo en el marchand más inquieto de Bs. As.
En el Museo de Bellas Artes, el premio Palanza, que será muy difícil se decida entre W. Nojechoniz, Víctor Chab, Ducmelie o Vidal. Yo le daría el premio a Vidal, pero debo reconocer que son los cuatro con enfoques muy distintos, pero con un resultado muy parejo y creo que sólo la supremacía en el jurado de integrantes con preferencias por uno de los enfoques puede resolver el premio. Hubo también una exposición de Russo muy buena. Y Bonino tiene ahora una de Butler Horacio que a mí sinceramente no me interesa.
Estamos bastante preocupados por la guerra de Israel y esta paz decretada por las dos grandes potencias no sé hasta donde me tranquiliza. Acabo de recibir unas líneas de Aida desde Haifa y dice que ellos están bastante preocupados y pensando que puede en cualquier momento reanudarse la guerra –espero que no, pese a todo–.
Bueno, queridos, me alegra saber que ya están por volver los veremos con muchas ganas y charlaremos largo, largo. Va por ahora un gran abrazo para los dos de
Lipa y mío.

Esther

1973-11-12
Carta de Fole a Seoane. 1973
Lugo
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fole a Seoane. 1973 en 12/11/1973







Lugo, doce do mes de Difuntos do ano setenta e tres.

Señor don Luis Seoane. A Cruña.

Meu querido amigo:

Acabo de visitar, por segunda vez, a túa Eisposición de grabados da librería Alonso. Xa tes oito vendidos, catro grandes i-autros tantos pequenos. Alí me dixo a irmá de José María que cecáis viñeses eiquí un día d-istes. Un dos teus grabados foi adequerido pró Museo. Aló está xa.
Supoño que xa haberás chegado ás túas mans o número do domingo do Progreso, ca ampra noticia ilustrada sobor de ti e máis da túa obra.
A túa eisposición é moi visitada, especialmente por rapazas e rapaces estudantes. O autro día estiven na Cruña, na ceremonia académica do recibimento de Marino. O aito resultóu moi ben. Canseime de saudar a moitos amigos de toda Galicia. De volta, ceamos en Betanzos, sin agardar pol-o banquete da Academia. Por iso non poiden dispoñer de tempo pra me achegar á túa casa, como levaba pensado de intento.
Cas miñas agarimosas lembranzas pra Maruxa, unha forte aperta.
Anxel
Estiven en Santiago e faléi con Domingo. Cecáis dispoña de unhas horas pra se achegar a Lugo e visitar a Eisposición.

Anxel Fole

1973-12-28
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1973
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1973 en 28/12/1973

28.12.73

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

No tenemos más noticias tuyas, vuestras, que una referencia por Camilo de que os habló por teléfono. Yo algunas cosas fui metiendo en sobres y enviándote.
Ahora te va la del fallecimiento de Lugrís. Antonio Patiño te escribe contándote. Parece que los hijos se acordaron al fin del padre pero para llevarse todo lo que tenía.
Sala Giannini es una cosa curiosa. Caruncho es un decorador que vive en Madrid y que es autor de la decoración de Galerías María Pita. Ahora en Sociedad con Nogueira montan esa Sala de Arte en La Coruña. En unas declaraciones Caruncho dijo que en ella se exhibirá el auténtico arte gallego, cuatro o cinco firmas, y empezará por Labra. Si consideras algunas de las procedencias creo que la cosa tiene más significado que el que aparenta.
Más dramático es eso del consorcio de Vigo. Va nota.
Por lo demás todo sigue lo mismo.
Hago votos porque la recuperación de tu pierna no se detenga.
El mejor deseo para vosotros en el año que vamos a empezar. Abrazos muy fuertes a entrambos.

[Díaz Pardo]

Muy hermosas las ilustraciones del libro de Casares, As Laranxas...

1973-12-30
Carta de Paz Andrade a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 30/12/1973


VIGO, 30, Nadal, 1973

Queridos Luis e Maruxa:

Andaba escrito que o Ano teria que rematar con malas novas. O dia de Noiteboa enterramos a Urbano Lugrís en Pereiró. Agora recibimos, a traves de Paco del Riego, noticia da morte de tua nai (q.e.p.d.), en Xixón. Nunca a fala se fái mais pouco expresiva, que cando chega a vida d-un unha proba semellante a que estades pasando. Estamos a compartir na lonxania a vosa door. E ben pouco, pra tan abraiante pancada. E canto os amigos podemos. Diante da fatalidade irrecurrible non se abríu ainda ningun camiño confortador, e somente o tempo, e a vida que sigue correndo, poden proporcionar cicatrización.
O pobre Lugrís derrubóuse d-un dia pra outro. O seu xenio persoal, desordeado e sin liña firme nin siquera frente a vida, viña mascarando a gravedade das suas doencias. Maormente do corazón, que deixóu de latexar cando semellaba voltar ao seu. Costóulle traballo a Patiño, o de Librouro, internal-o no Hospital, pois sinteuse agudamente doorido na rua, cando rubía a costa que da Rua do Principe leva a librería. Nos mesmos dias, sin saber que se atopaba doente, e como outros anos, andabamos Alfonso i-eu a procura do pobre amigo pra non deixar que pasara a Noiteboa isolado. Non pudemos senon acompañal-o no camposanto, pois xa o levaran ao deposito de cadavres.
A prensa galega, fói inxusta, por cativa valoración, con este valor que perdemos. Somente a Voz de Galicia fixo algo mais digno, como de cote sucede. A xordeira dos outros, a insensibilidade, a cativez... e pra provocar desespero.
Nada mais. Estamos a vosa beira na amargura d-esta hora. Moitas, longas apertas de

Valentín

Ya sabéis cuánto os quiero, por eso vuestras penas y alegrías las siento profundamente. En estos días os recuerdo y recuerdo a mi madre.

Un abrazo con el cariño de siempre.

Mª Pilar

1974-01-05
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 05/01/1974

5 de enero de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí hace ya días tu carta del 15 enero último, y no quiero dejar pasar más días sin contestarte. Llegamos a media tarde de Madrid para donde habíamos salido el sábado. Fuimos a estar presentes en una confesión judicial de Rey. Tanto este como Nogueira se dedicaron a contar mentiras tontas y peregrinas, contradictorias y lamentables creo que para ellos mismos si eso sirve para algo. La idea de Sargadelos al parecer es de Nogueira... Bueno, no quiero gastar tu tiempo con esto que ya nos come todo el nuestro y la mayor parte del producto de nuestro trabajo.
La semana pasada estuvo Vilanova por Sargadelos y luego lo llevamos al Castro. Pasado mañana vuela para ahí. Sigue muy bien. Unos días antes estuvimos con los Dieste. Salió en Madrid su Félix Muriel y ya le hicieron dos buenas notas (Informaciones una plana). Lo vi muy contento.
Noticias: Cesaron a Pérez-Ardá; y tuvo la delicadeza que en cuanto se enteró dio orden para que nos hicieran efectiva la subvención que tenían acordada. Espero que esa carta que le puse, y de la que te envío copia, sea de tu conformidad. El dinero, junto con lo que se lleva recaudado en el cepillo, está en una cuenta a nombre del Museo. Otra: Murió el “zorro de Carral”, Vicente Otero, que estaba en el Sanatorio donde te atendieron, de tu accidente. Otra: Laxeiro inaugurará la Galería Mestre Mateo, que es la del arquitecto ese amigo de Xosé y etc. Es el 14 cte.
Y ahí te va esa nota del Bierzo en que habla de ti el Sr. Yebra. Es interesante, además, por el amor a Galicia de este hombre.
Tomo buena nota del contenido de tu carta. Nos alegra tu recuperación del accidente. Vilanova nos confirmó que no te había notado nada. En cuanto a lo otro, ese estado depresivo, pues claro que pasará y las cosas las verás con más tranquilidad. No me hables a mí de fracasos. Déjame este primer puesto que tenía bien ganado y déjame hacer votos porque Rey y Nogueira no conviertan todo en una ruina y el fracaso llegue más allá de donde yo termino.- Lo importante es que trabajes y los compromisos te presionen. Hay muchas cosas por hacer y a pesar de todo hay que hacerlas y seguir. No se sabe para qué; acaso sin razón, sin causa y sin necesidad, pero hay que seguir.
Continuando otra de fracasos que te inicié en otra anterior: Pepe Suárez al parecer se suicidó.
Estuve en Vigo con Paco. Lo encontré muy viejo. Nos está haciendo un libro técnico; una traducción de un original inglés sobre cerámica y esmalte, que compramos. Valentín bien pero con su poder de decisión muy disminuido.
Va también lo de Patiño.
Sabéis que se os quiere y se os admira. Va un abrazo muy fuerte para los dos

[Díaz Pardo]

1974-01-06
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 06/01/1974

6 de enero de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Sin ninguna tuya a que hacer referencia sabemos de vosotros por una carta que escribe Camilo desde La Dulce. Yo te confirmo algunas notas que te envié para tenerte informado de cosas que pueden interesarte. Ahora te van más. Si te interesa pido uno o dos números de la revista Bellas Artes, aunque supongo te lo enviarán. Tú mandas.
Estamos esperando la nota para la exposición de Patiño para hacer enseguida el catálogo. Él mandó las fotografías y una cosa en color para la cubierta.
Por aquí todo igual. Las cosas difíciles que conoces siguen difíciles, algunas más. Por lo demás mucho viento, mucha agua y mucho frío.

Abrazos muy fuertes para los dos

[Díaz Pardo]

1974-01-15
Carta de Seoane a Paz Andrade. 1974
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Paz Andrade. 1974 en 15/01/1974

Buenos Aires, 15 de Xaneiro de 1974

Sr. D. Valentín Paz Andrade
Vigo

Queridos Valentín e Pilar:

Recibimos a vosa carta do 30 de decembro pasado coas vosas agarimosas verbas de pésame polo pasamento da miña nai. Cando saímos desa non podíamos sospeitar que podía ocurrir tan de súpeto. Estaba ben, cos achaques da edade e mais nada. Ficaba feliz coa filla e ocurríu cuasi súbitamente, falloulle o corazón. Mais non quero falar desto. A nós prodúxenos door, algo que perdimos pra sempre e un algo que non podemos concretar, quedamos pra sempre afectados. O ano 73 foi un mal ano pra mín. Perdín dous amigos moi queridos, o escultor Luis Falcini e o Dr. Simón Scheimberg. Conocín os dous meses despóis da miña chegada a Buenos Aires fai mais de trinta e cinco anos, os dous axudáronme moito e débolles parte do que eu son eiquí. O primeiro orgaizóu a primeira esposición miña nunha galería da que era asesor, e o segundo mercóu o primeiro cadro que vendín eiquí. Logo Falcini orgaizóu outras duas esposiciós miñas na Sociedade Hebraica Arxentina, da que tamén foi asesor, e Scheimberg mercóu mais cadros e fixo o posi[b]le pra que outros os mercasen. Mais aínda sin este estímulo que pra min foi fundamental, débolles a sua amistade, o diálogo que mantiven permanentemente con eles durante 35 ou mais anos. Por outra parte o accidente que non somentes ferímonos senón que fixo que perdera tres meses de traballo. Mais o 73 xa pasóu. Imos ver que nos depara o 74. Estou pesimista, deprimido, sen siquer ganas de traballar.
Sentín moito tamén a desaparición de Lugrís. Fun seu amigo dende o 33 ou 34. Conocino por Cebreiro e dél conservo un poema que me adicóu con motivo da esposición miña do 63 na Coruña. E fai uns meses troquéille un cadro meu por un Collage de Lugrís a Patiño o de “Librouro” para o Museo. Foi un gran artista, mais a prensa galega descoñece a quenes en Galicia están a facer a sua hestoria e engrandecen a sua cultura. Eu agardo que agora ó pasar o tempo escriban sobor dél.

Unha aperta moi cinguida pra Pilar, Alfonso, a sua dona e tí de Maruja e miña:

[Seoane]

1974-01-15
Carta de Seoane a Negri. 1974
Bos Aires
Ottawa
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1974 en 15/01/1974


Buenos Aires, 15 de enero de 1974

Dr. Tomás Alva Negri
Otawa

Mi querido amigo:

Por culpa mía hemos pasado mucho tiempo sin comunicarnos, pienso que algo más de un año. Regresamos de Europa más tarde de lo pensado por un accidente automovilístico que dejó a Maruja cubierta de hematomas y a mí con una fisura en la rótula derecha y fractura en la muñeca de ese mismo lado, resultado tres meses de inutilidad total o casi total. Dejé el bastón en Buenos Aires no hace muchas semanas. A los quince días de haber llegado Maruja y yo a ésta falleció mi madre en España. La habíamos dejado relativamente bien de salud, tenía 87 años y feliz con mi hermana y cuñado. De modo que mi propósito de contestarle a una carta suya que encontramos a nuestro regreso en la calle Montevideo, fechada al dia siguiente de nuestro accidente que fue el 19 de setiembre, se retrasó por la depresión que nos embargó y que estamos empezando a superar. La carta, como suya, es muy cordial y amiga y lamento no haber estado aquí para tratar de organizar alguna muestra ahí en Canadá, o al menos para contestarle a tiempo, porque en realidad no tengo obra. Expuse en Madrid con mucho éxito. Vendí casi todo, algunos de los cuadros para Francia y el resto, algunos con otras obras envié a Caracas. Ahora, desde el accidente a mediados de setiembre, desde antes mejor, pues luego de la exposición de Madrid no pinté hasta ahora, que empiezo a sentirme mejor y volví a trabajar, pues debo exponer en Bonino en Agosto o setiembre. No sé que hacer. Me gustaría que usted estuviese en Buenos Aires para charlar sobre todo esto, exposiciones, pintura, grabado etc. Quizás la única exposición que hubiese podido hacer era la de grabados, pues en este caso aunque no hubiese trabajado mucho en éste género en los últimos tiempos, siempre tengo una posible exposición con obras que usted conoce y otros más recientes.
La noche del 30 de diciembre estuvimos con los suyos en una reunión muy agradable en la casa de ustedes. Vimos a Nélida a la que encontramos como siempre. Lo pasamos muy bien. Hablamos mucho de ustedes, a quienes lamentamos no poder ver este fin de año y les felicitamos por el pequeño Tomasito de quien nos han hecho las mejores alabanzas.
Bueno, esto es todo por hoy. Reciba usted y su esposa, el recuerdo cariñoso de Maruja y mío:

[Seoane]

Nota: Muchos saludos a Raquel Forner a quien saludé en vísperas de salir para esa.

1974-01-15
Carta de Seoane a Piñeiro. 1974
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1974 en 15/01/1974

Buenos Aires, 15 de Xaneiro de 1974

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago de Compostela

Meu querido amigo:

Recibín a separata da tua resposta a Rodrigues Lapa que me parecéu moi boa e que suscribo íntegramente. Non me explico como Rodrigues Lapa poido manter esa posición coñecendo, como él evidentemente coñece, os esforzos galegos encol do idioma e as difrenzas xa fondas entre o galego e o portugués, moi similares por outra parte ás que van distanciando o brasileiro do idioma de Portugal, moito mais importantes das que poden separar o castelán dos países latinoamericanos do castelán. Engadindo que no caso brasileiro media a influencia do castelán, aínda que nunha provincia arxentina, Misiones, se incorpore o portugués, brasileiro pódese decir, á enseñanza por se extender este idioma ó territorio arxentino. Mais eu desto sei moi pouco. Paréceme moi craro o teu traballo, e non soio provisto de unha grande lóxica senón moi atinado con respecto á realidade galega.
Agradézovos moito as vosas condolencias polo pasamento da miña nai. Nos lamentámonos ter saído desa moi poucos días de que ocurrise, deixámola ben e non podíamos prevelo. Mais non podemos deixar de pensar nelo. Temos tamén que agradecérevos as vosas atenciós no tempo que estivemos en Galicia que foron moitas.
Unha grande aperta de Maruja e miña pra Isabel e pra tí de:

Seoane

1974-01-15
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974 en 15/01/1974

LUIS SEOANE
Buenos Aires, 15 de Xaneiro de 1974
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Meu querido amigo:
Recibín o teu pésame con motivo do pasamento de miña nai nesa, en Xixón. Agradézovos moito, a Evelina e a tí, este testemuño da vosa amistade. Cando saímos de Madride, miña nai atopábase ben, foi repentina a súua morte, falloulle o corazón. Eu continúo moi deprimido. Poidemos estar xunto con ela de sospeitar que podía estar mal si nos fose doado preveer o que ten de ocurrir. O 73 foi por moitos motivos un ano malo pra nós, morreron dous grandes amigos que penso tí coñeciches, o escultor Falcini e o Dr. Scheimberg; tivemos o accidente, no que, aparte das feridas de un e outro, perdín tres meses de traballo, etc. Non quero escribir mais nada encol de todo esto. Póñome pesimista, un vai morrendo dia a dia. O traballo ten de nos salvar de matinar encol destas cuestiós.
Soio quero agradecérevos as frases que nos enviáchedes. En canto a todo xa falaremos en outra oportunidade. Adiántoche que recibín bastantes libros no ano que pasei ahí. Non recibín o Nº 40 de Grial. Fai que mo remitan. Gracias. Recibide Evelina e tí unha grande aperta de Maruja e miña:
Seoane
[Escrito na marxe inferior:] Montevideo, 1985-13º-Dpto. 68

1974-01-16
Carta de Pilares a Luís e Maruxa Seoane. 1974
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pilares a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 16/01/1974


Madrid, 16 de enero de 1974

Queridos Maruja y Luis:

Estos días os hemos recordado con especial cariño dada la noticia que he fotocopiado para vosotros... y todos nuestros buenos amigos.
Me hubiera gustado que el motivo de estas líneas fuese otro. Pero la vida es así. Y también la muerte.
Y ya no tengo humor ni ganas de escribiros más en esta carta. Duele ser mensajero de noticias malas. Y solamente me consuela saber que comprendéis nuestro estado de ánimo y que sabéis cuánto, cuantísimo se os quiere en estos pagos.

Abrazos.

Manuel Pilares

[Anexo.]
La Región, 8-1-74
José Suárez ha muerto
El alaricano José Suárez Fernández, mundialmente famoso por sus extraordinarios reportajes fotográficos publicados en revistas y diarios de mayor difusión, ha muerto.
La noticia no se hizo pública, pero se conoció en nuestra ciudad a media tarde del domingo. Pepe Suárez, como le llamaban sus íntimos, fue sorprendido por la muerte cuando se encontraba pasando las Navidades en un hotel de La Guardia. Un ataque cardíaco segó su vida.
Su carácter fue trasladado al panteón familiar de Allariz, en donde ante los suyos y un grupo de amigos recibió sepultura a última hora de la tarde del domingo. Los funerales se celebraron en la mañana del lunes.
La muerte de Pepe Suárez sorprendió a todos. Y a todos dejó inmersos en consternación porque, pese a faltar de Orense, muchos años en estos últimos en los que retornó al Orense y al Allariz de su infancia y juventud, había vuelto a lograr el afecto, el cariño de cuantos le han tratado; afecto y cariño unidos a la admiración, pues Pepe Suárez, el autor de aquella famosa fotografía de Unamuno en su Salamanca de mil novecientos treinta y seis que había dado la vuelta al mundo en miles de publicaciones, era un fotógrafo singular, nacido de su vinculación al cine, y proyectado luego en revistas y publicaciones de fama internacional.
Hace poco, Pepe Suárez había ofrecido a los orensanos una exposición magistral en las salas del Museo Arqueológico de una antología de su obra fotográfica, exposición que nos había revelado toda su enorme potencia de artista.
Descanse en paz el bueno y querido amigo, cuya muerte ha producido hondo dolor en nuestra ciudad, así como en su Allariz natal. A sus familiares, especialmente a sus hermanos Francisco (abogado en Monforte), Marcial (en Madrid), Antonio (en Allariz) y Camilo (abogado en Orense), queridos amigos nuestros, expresamos el testimonio de nuestra más sincera condolencia. (Foto Reza).
Segundo Alvarado

Despedida a Pepe Suárez
Yo sé, querido Pepe, que era un espíritu raro y extravagante; y que la mayor parte de la gente te aburría, porque no estabas de acuerdo con ninguna en sus gustos y en sus opiniones; que quisieras gritar a todos los vientos tu postura rebelde, inconformista contra esta sociedad que te volvía la espalda porque eras difícil de encajar en ella; y te quedaste en soledad, en esa soledad de sólo contra todos.
Y, en el fondo, Pepe, tú no eras ni misántropo ni nada que se le pareciese; hasta tu misoginia era una postura como otra cualquiera; ganas de llevar la contraria a los demás.
Hay actividades en la vida que nos llevan a menospreciar a los hombres y a las cosas, y es porque no teniendo a nuestro lado algo que ocupe ese gran vacío, nos revolvemos con cólera, desesperados. En el fondo, Pepe, todo eso no es más que hambre de amor o de amistad. Los afectos, querido amigo, son los que condicionan nuestro deseo o desgana de vivir. Tú veías la diferencia: algunos viven, digamos entre algodones. Toda su vida está llena, rodeada, colmada de afectos. Otros, por desconfianza creen que los afectos son una pura farsa, y se mantienen a la defensiva como si temiesen caer en la trampa. Esta actitud cautelosa los hace apartarse de la gente y buscar la soledad. Tu vivías en soledad porque la buscaste a conciencia, y si se va a mirar, tú llevabas dentro el hombre de las multitudes como todo quisque, aunque esas multitudes no sean las municipales y espesas de que habla el poeta. Tú ya me entiendes. Porque el hombre, querido Pepe, contra todo lo que se diga de rencor, y de odio, en una palabra, de resentimiento, no es un lobo para el hombre. Yo creo más bien, que más que un animal fiero es un pobre desvalido. ¡Pero si lo veía en ti, Pepe! Te mostrabas fiero y rencoroso y luego, un amigo cualquiera, te decía unas palabras amables y no podías ocultar tu satisfacción. Porque tú te empeñabas en aparentar una cosa y resulta que eras otra completamente distinta. ¡Una máscara, nada más que una máscara!
¿Qué te encontrabas solo? Solo, lo que se dice solo, lo estamos todos. Lo ideal sería andar por el mundo por parejas como los siameses, pero eso sólo se da de manera fugitiva, en lo que tú empezaste a no creer por experiencia propia. Y como te creías solo, existencialmente solo, huías quizá de ti mismo. Así, en el verano, y ahora, en estas fiestas que pasaron de Navidad.
Si me dijeras a mí o a cualquiera de tus amigos que querías pasar esos días con nosotros, tendrías un lugar en nuestros hogares, y a nuestro lado, aún a trueque de oír en tus labios palabras de condenación contra esto y aquello, como tu maestro Unamuno, del que has sido siempre tan fiel amigo y discípulo.
Ahora, más que sentir que te fueras, –porque hay que marcharse alguna vez–, lo que siento es que no te detuvieses un momento para decirme “¡Adiós, amigo!”.
Julio Vázquez Jimeno
9-1-74

1974-01-22
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1974
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1974 en 22/01/1974

EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 18204/ VIGO
22-xaneiro-1974
Sr. D. Luís Seoane
Vigo
Meu querido amigo:
Acabo de recibir as túas liñas do día 15 dos correntes, precisamente cando acababa de me despedir de Alberto Vilanova despóis de xantar xuntos.
Impresionóume moito a nova do pasamento de Falcini, e, sobre todo, do Dr. Scheimberg, a quen tanto estimaba.
Tamén por aquí as mortes sucédense. Finóuse, como saberás, Don Xesús Carro. Aos poucos días, Augusto Casas en Barcelona. Tamén morréu no Hospital de Vigo Urbano Lugrís. E nun Hotel da Guardia, onde pasaba as Navidades, José Suárez.
Como ves, os vellos amigos vanse indo. A desaparición de algúns deles producíume verdadeira anguria.
O núm. 40 de Grial mandóuseche a Buenos Aires cando se publicóu, como puiden comprobar pola relación de envíos de Galaxia. Conócese que se extravióu. De todos os xeitos, ontes remesámosche un novo exemplar. Non sei que pasa cos correos. Como agora a maioría dos barcos non tocan no porto de Vigo, os retrasos que se producen son moi grandes.
Garimosos saúdos a Maruxa, de Evely pra os dous e pra tí a forte aperta de sempre de
Fdez del Riego

1974-01-31
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 31/01/1974

Buenos Aires, 31 de Enero de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tu carta el 20 de este mes, y, como escribes habitualmente, “tomo nota de todo lo que me dices”. También recibí tus notas y cartas anteriores acompañadas de distintas fotocopias, entre ellas la de la carta de Patiño referida al fallecimiento de Lugrís y la del artículo de Corredor Matheos sobre mi pintura publicado en Bellas Artes, cuyos envíos te agradezco. Recibí asimismo una carta de Villafranca agradeciendo mi recuerdo sobre su labor de diseñador en Compostela, en Comunicacións mesturadas, y refiriéndose a Lugrís. Quizá de los que quedan en Galicia, aparte de Villafranca que no sé hasta qué punto le conoció en Madrid, el que mejor puede hacer algo sobre él es posiblemente Rafael Dieste, pues fue colaborador de éste en la empresa más importante en que participó seguramente Lugrís, las “Misiones Pedagógicas”, y gran amigo de él. Yo le debo un bello poema que me dedicó con motivo de la exposición de grabados de La Coruña. Por mi parte me alegro mucho de haber hecho en su momento un canje con Patiño de un cuadro mío por un “collage” suyo y quizá algún día escriba algo sobre él. Desde luego lo haré en la monografía sobre Maside que publicaré aquí este año. De momento no puedo hacer nada más, mi homenaje sería personal. De Patiño recibí varias cartas con anécdotas de él y noticias de su entierro. Sobre mi pierna puedo deciros que estoy totalmente restablecido y, en cuanto al calor, como ocurre siempre con el clima de Buenos Aires, varía por días. Estamos pasando un verano bueno, alterándose tormentas con jornadas de lluvia torrencial, días frescos y otros de calor. Por aquí estuvieron Costa Clavell y Fernando Mon casi al mismo tiempo, y estaban sorprendidos del buen verano de Buenos Aires. Las consideraciones sobre el clima de un país también resultan ser personales. El día peor de nuestra vida resultó ser, para Maruja y para mí el que pasamos en Lestedo, cerca de Santiago, y desde luego el calor de Río en Brasil que supera cualquier calor. Esta vez en Buenos Aires lo sufrimos dos o tres días, los de nuestra llegada y alguno más entre tormentas, como dije, y días agradables. Últimamente pasamos unos diez días en Tortuguitas, en una finca de Sofovich y regresamos el lunes día 28. Gozamos de una lluvia torrencial e hice bastantes dibujos.
En este momento resulta una sorpresa el movimiento cultural veraniego de Mar del Plata. Exposiciones de arte, estrenos cinematográficos y más de ochenta espectáculos, muchos de ellos, teatro, que funcionan en carpas inflables, climatizadas y trasladables, una novedad extraordinaria iniciada en Buenos Aire y que se instalan en plazas públicas o en terrenos baldíos. En cuanto a todo lo otro con un año económico que anuncian bueno, está transcurriendo tal como lo preveíamos. Se repite la historia. Desde Madrid me llegaron dos notas en fotocopia, sobre José Suárez, publicadas en La Región de Orense. Una de J. Vázquez Jimeno bastante buena, muy personal, y la otra, de Segundo Alvarado, más referida a su actividad y fallecimiento. Sospecho que se suicidó. Había intentado hacerlo cortándose las venas hace un año o poco más en un sanatorio de Orense y trató esto mismo, dijeron, de perderse entre la nieve de los Pirineos. En el segundo tomo, si lo hago, de Comunicacións mesturadas incorporaré una nota que hice sobre su labor a raíz de su vuelta del Japón.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina y para ti.

Seoane

1974-01-31
Carta de Seoane a Pilares. 1974
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pilares. 1974 en 31/01/1974


Buenos Aires, 31 de Enero de 1974

D. Manuel Pilares
Madrid

Mi querido amigo:

Recibí tu carta del 16 de Enero y te agradezco nos hubieses participado la noticia, que me dolió como podéis imaginaros, del fallecimiento de Pepe Suarez. No la conocíamos. Llegamos a Buenos Aires en fechas impulsados por iguales o parecidos sentimientos. Lo conocí aquí. Había venido con Maruja Mallo y Federico Ribas y maduraba diversos proyectos algunos de los cuales realizó. Su primera labor fué terminar la película Mariñeiros casi totalmente realizada en Bueu y a la que añadió su parte sonora. Su trabajo en el cine comercial argentino posteriormente consumía su genio y agriaba su carácter, cuando decidió dedicarse exclusivamente a la fotografía como un arte más personal, independiente y de acuerdo con un modo de ser estableciéndose en Punta del Este, en el Uruguay y viviendo en invierno en Portillos, en los Andes chilenos, pero buscando de algún modo soledad. Él se convirtió con el tiempo en un solitario. En 1971 fué a vernos a La Coruña con E. Blanco Amor y nos dijo que estaba muy arrepentido de haber dejado Punta del Este. Lo notamos envejecido y muy amargado. Creo que comenté esto con Marcial. Fuimos amigos. Durante los dos o tres primeros años de Buenos Aires nos veíamos con frecuencia, casi diariamente. Después siempre seguimos viéndonos pero menos frecuentemente por nuestro género de vida y de trabajos distintos. A Marcial le escribo tambien hoy.
Aún estamos emocionados y agradecidos de vuestra cordialidad, la de los Marciales, la vuestra y la de los Oya. En cuanto a tí, Maruja y yo recordamos tu premonición con respecto al final del 73. El almanaque astrológico para 1974 me anuncia que tendré varias premoniciones para durante el año. Trato de elaborarlas para que se hagan realidad.

Abrazos de Maruja y míos para los dos Pilares y para ti:

[Seoane]

1974-01-31
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974 en 31/01/1974

Buenos Aires, 31 de Enero de 1974
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Meu querido amigo:
Recibín a tua do 22 deste mes e as tristeiras novas das mortes de amigos moi queridos, D. Xesús Carro, Lugrís, Suárez e tamén a de Augusto Casas, aínda que non tiña con él trato dende denantes do 36. Encol de cada un dos tres, escribiréi algún día. D. Xesús Carro foi un home valente co que tiven correspondencia fai algúns anos; de Suárez fun compañeiro e amigo dende que chegamos a Buenos Aires cuase polo mesmo tempo. El chegóu xuntamente con Federico Ribas e Maruja Mallo. Fumos amigos nuns anos moi duros pra nos de outro xeito que pra vos. A Lugrís débolle un poema que nunca se publicóu en homenaxe á miña obra, feito no ano 1963. Fóramos amigos con Plácido Castro, Huici, etc., e Cebreiro, na época en que todos vivíamos na mesma cidade e tiñamos espranzas de coor de rosa en canto ó porvir. A min estame producindo anguria xa o ir vivindo. Serei pra sempre un alleo onde queira que esté. Mais non falemos mais desto.
No número de Novembro do ano pasado da revista Bellas Artes de Madrid, pubrícase un artigo encol da miña obra e de mín feito por un crítico de arte catalán. Gostaríame que dísedes conta dél na seición bibliográfica de Grial. Como tamén dos derradeiros álbumes que fixen. É o úneco que vai quedar como testemuño meu en Galicia. Todo o demáis en canto a mín é un fracaso.
Con correos pasa efectivamente o que tí dís, o problema da falla de barcos, e logo, dende fai meses supoño, irregularidades en correos. Pois faltan tamén cartas. Agradézoche o novo envío do número 40 de Grial.
Gostaríame que me dixeses cal foi a reaición da xente que coñeces encol do artigo de Ferreiro. Marchéi cando remataba de se publicar. Agardo unha oportunidade para responder. Tamén gostaríame saber como vai o libro meu publicado por vos. Agora preparo un encol de Maside a publicárese eiquí este ano. Tratarei de falar dél e da nosa época en Santiago, das nosas inquedanzas estéticas e das outras con respecto a Galicia.
Non escribo mais. Agradézoche as tuas lembranzas para amigos comúns como Falcini e Scheimberg a quenes eu débolles moito.
Unha grande aperta pra Evelina e pra tí de Maruja e miña:

Seoane

1974-02-12
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 12/02/1974

12 de febrero de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Tengo la tuya del 31 de enero último y yo te confirmo algunas mías en la última de las cuales te iba el catálogo de Patiño. Este inauguró y yo le compré una cosa y José Luis otra.
Tu carta nos trae ese gran notición de que estás totalmente restablecido de la pierna. Nos felicitamos y te felicitamos. Esto era lo principal y ahora a no caerse y no romperse otra.
Ya ves que voy por la séptima línea y aún no te puse lo habitual en mí que es decir que “tomo nota de todo lo que me dices”. En vista de la ironía, desde ahora en adelante, si me acuerdo cuando te conteste no te lo diré, pero ten la seguridad de que lo que me digas no irá a saco roto y que lo leeré con atención. No me pidas, eso sí, que te conteste las cosas que me dices pero que entiendo no son para contestar, que son las que yo despacho con el “tomo buena nota...”. Las que son para contestar creo que siempre las contesté, digo yo.
En mi última creo que se me pasó decirte que estuvieron por el Castro los Torrallardona. Los atendió José Luis y le dijeron que estarían tres días en el Hotel Riazor, pero cuando nosotros llegamos al día siguiente al Hotel habían salido ese mismo día. Lo sentí.
Bueno, el sábado pasado día 9 tuvimos una Junta General extraordinaria en el Castro para considerar diversas cosas. Fue aprovechada para que quedasen recogidas diversas cosas y también para hacer unas precisiones sobre el fabuloso Mora. Asistieron a ella Lobato y Risco. El primero lo hizo en representación de Nogueira y abandonó la Junta por la mitad al ver las cosas que se recogían de su amigo Mora. Esto y otras cosas que se están haciendo, mejor preparando, están destinadas a un posible campanazo. Ellos no tendrán razón ninguna pero se ve que conocen la manera de echar de un banco a cualquiera... No te quiero molestar demasiado refiriéndote cosas de todo este rollo pero quiero consultarte algo que nos interesa a las dos: mientras esto sigue los balances están sin liquidar en Hacienda desde el año 72. La razón ya la conoces, el otro Administrador se niega a firmarlos y o a decir qué es lo que quiere. Lo que quiere lo sabemos hacer todo el daño que pueda. Puede que no pase nada, pero puede pasar. Algún amigo que entiende de estas cosas (no sé si alguien tendrá experiencia de una cosa como esta) dice que Hacienda ya debería estar actuando. Si esto fuese así, luego de los avisos oportunos, un día irían a embargar consecuente con la liquidación que hiciesen. Sólo para el caso de que sucediese esto creo que los fondos del Museo deberían ponerse a salvo. Yo los desmontaría y me los llevaría para casa. No vaya a ser que viendo que los cuadros serían las cosas que menos afectaban a la producción... No es probable creo que se llegue a esto pero por si lo fuese creo que tú me deberías dar tu opinión sobre ello; así conociendo tu pensamiento yo actuaré con más seguridad.
Y por hoy nada más. Va eso del Progreso de Costa Clavell. Te seguiré informando. Abrazos muy fuertes para los dos

[Díaz Pardo]

1974-02-18
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 18/02/1974

Buenos Aires, 18 de Febrero de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

En tu poder una carta mía del 31 del mes pasado. Contesto la tuya del 5 de este mes. Vilanova me contó que había estado contigo en Sargadelos. Llegó muy contento de las atenciones que le dispensaron todos los amigos en Galicia. Me interesa mucho lo que me dices del éxito del libro de Dieste que fue escrito a solicitud nuestra para “Camino de Santiago” de la Editorial Nova. La escribiré felicitándolo. Siento mucho lo de Pérez Ardá. Como tú sabes fue desde estudiante un buen amigo mío y estoy de acuerdo con lo que escribiste en tu carta. También le escribiré. Me alegro de que Laxeiro exponga en la galería de los amigos de Xosé, es un grupo de gente inquieta que es algo que necesita La Coruña. Por mi parte comienzo a trabajar. Volví, aparte, muy deprimido de Galicia y sin ganas de hacer nada pero estoy repuesto de todo, física y moralmente. No me acostumbro a la idea del fallecimiento de mi madre. La noticia de la muerte de Vicente Otero no me sorprendió, pues fue a verme dos o tres veces al sanatorio, por entonces dormía y vivía en él y era ya un cadáver. Fue un hombre muy egoísta pero que yo sepa fue cordial con todo los que conocía. De estudiante fui amigo de él y de su hermano José que murió en El Ferrol, incluso era pariente no demasiado lejano, nuestro, por mi madre. La tapa del catálogo de Patiño hecha en el taller de serigrafías vuestro quedó muy bien. Yo había hecho una témpera en el 71 para iniciar este tipo de impresión que nunca se hizo, y simplemente como prueba para intentar trabajos más importantes. Hoy le contesto a Buxán sobre una exposición de Jacobson, alguna de cuyas obras conozco de reproducciones, para una muestra en el Museo. Le respondo que no opino más sobre nada que se refiera a él. Es una decisión que tomé ahí y que te la participé verbalmente. Fue una de las causas de mi depresión superada. De modo que no hablemos más sobre esto.
Espero que estéis pasando ahí un buen invierno, aquí tenemos un verano excelente. Estuvimos unos quince días en Tortuguitas en una quinta de media cuadra que tiene Sofovich, en una casita pequeña y preciosa que tiene para huéspedes. Lo pasamos muy bien. Yo dibujé bastante.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina y para ti. Otro para Xosé y María a quienes les escribiré estos días.

Seoane

Nota: Estos días te enviaré la presentación de los grabados de Alonso para Barcelona que éste me pidió.

1974-02-23
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 23/02/1974

Buenos Aires, 23 de Febrero de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tu carta del día 12. Tú habrás recibido la mía del 18 que se cruzó con la tuya en la que te refieres a la situación del Museo. Los Museos tienen en todas partes legislación especial que les preserva de actitudes como la que afirmas pueden tomar por cuestiones de la fábrica. Tienen carácter público aunque no pertenezcan al Estado ni a la provincia o municipio, sea privado, y los fondos en este caso son de donación privada. Apenas hay tres o cuatro obras que fueron donadas a él por cerámicas del Castro. No es, pues, capital de esta institución. Pero todo esto lo sabes tú de sobra. Lo que pienso que es urgente aclarar la situación del Museo y la fábrica del Castro. Constituir el Museo legalmente, que es la manera de evitarse todo este tipo de situaciones y limitarse la fábrica a su sostenimiento que es un modo de pagar una publicidad que se realiza con solo su existencia. Desde aquí no puedo decirte nada más, pues todo esto hay que realizarlo sujetándose a lo dispuesto por las leyes españolas para empresas culturales de este tipo. Creo que sería útil que aplicaseis lo que te pedía en la carta que te entregué el día 15 de septiembre en respuesta a la tuya del 2 del mismo mes. Pienso en primer término, que es urgente fundar el Patronato para que éste empiece a actuar. Por otra parte creo que serviría indirectamente de apoyo moral e intelectual a vuestra causa en la fábrica. No te puedo responder de otro modo desde aquí. Lo que te proponía en esa carta creo que sería útil que te decidieses a realizarlo. Siempre se está a tiempo, creo, de hacerlo. En todo caso en el pleito esto se desarrollaría por cuerda aparte y el único que ganase sería el Museo. Nadie donó nada a la fábrica. Por aquí todo se desarrolla como esperábamos. Por nuestra parte muy encerrados en casa y, en mi caso, pintando bastante. Me siento cansado de todo y creo que pronto empezaré a decir “agora que xa vamos vellos”. Maruja está organizando mi archivo de cartas. Las encuentro sorprendentes, de muchos amigos y espléndidas. Cartas muy viejas, entre ellas una del año 1934 de Juan Jesús González que resulta muy actual, otras de Manteiga y Cuadrado de esa misma fecha. Y ya de mucho más tarde de instituciones argentinas y del exterior que me ofrecían exposiciones, becas, realización de libros, etc., que fui rechazando por no perder mi libertad y que es posible de aceptarlas hubiesen cambiado mi vida. De las tuyas la primera creo es de agosto del 56. Su cantidad es solo comparable a las de Del Riego, que comienzan poco después de hacerme cargo de la dirección de la revista del C[entro] Gallego, por el 40. Resulta ser la historia curiosa de una época.
Te agradezco la nota de Costa Clavell que me enviaste. Aquí dejó buena impresión personal.

Un abrazo grande para Mimina y para ti.

Seoane

1974-02-26
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 26/02/1974

Buenos Aires, 26 de Febrero de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te envío el original de la nota para el catálogo de E[nrique] Ortiz Alonso en su exposición de Barcelona Sargadelos. Te remití nuevamente días pasados. Un gran abrazo para Mimina y para ti de

Seoane

Saludos también de Maruja

1974-02-28
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 28/02/1974

28 de febrero de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibo tus dos cartas del 18 y 23 del cte. que considero y contesto, sobre la marcha, especialmente en lo que se refieren al Museo para no perder tiempo. Celebro el contenido de la última en la que, puesto en la mejor realidad, decides hacerte presente en los problemas del Museo, pues de lo contrario si tú te inhibieses yo haría lo mismo no quedando otra alternativa que la prevista en el acta de fundación: la entrega de los fondos a Museos gallegos. Y sigo.
En efecto no hay más remedio que adaptar las cosas a la legislación que aquí hay y a partir de los pactos legales que ya tenemos y que no cabe volverse atrás de ellos. Así, volviendo a leer tu carta del 15 de sept[iembre] último en relación con la mía del 2 del mismo mes, y estimando las cosas en las que parece estamos de acuerdo y haciendo abstracción de las que no construyen, propongo que se den estos pasos:
1º - Reunir a Albalat para hacer una Junta del Laboratorio y acordar que se nombre un representante (que sería él) para que junto con el de Cer[ámicas] del Castro (que soy yo) constituir el Patronato del Museo Carlos Maside (cuyos integrantes serían tales) y que gobernará la vida del Museo de acuerdo con sus Estatutos.
2º - Ir viendo la forma de terminar los proyectos y estudiar las fuentes de financiación para llevarlos adelante.
3º - Los integrantes del cuerpo serían: representantes del Laboratorio de Formas, Cerámicas del Castro e Instituto Gallego de Arte (este sería José Luis pero haciendo constar que como representante de aquel. Yo al menos no me comprometería a decirle a unos señores que van a aportar algo tan importante que regalen el terreno y que se vayan), y Seoane, Álvaro, Chamoso, Sabell, Dieste, Piñeiro, Del Riego, Risco, Valentín, Otero, Blanco Amor, Ricardo y Dónega. Sin embargo en el período de creación de todo el aparato creo que era mejor limitar la constitución a los siguientes nombres: Seoane, Albalat, Álvaro, Chamoso, Sabell, Dieste, Piñeiro, Dónega, José Luis, e Isaac. --- Pienso esto pues Dónega que es el que se encargaría de reunir a todos para otorgar la escritura se volvería loco para conseguirlo, caso de que tengan que asistir al acto de la firma. Esto en cuanto a la constitución pero además para llevar las cosas adelante en el período de creación muchos pueden ser un inconveniente sobre todo si con sus inasistencia tienen la posibilidad de dificultar los acuerdos que se tomen por mayoría de votos presentes o representados del total de componentes. No es que tenga ningún interés en eliminar a nadie de los propuestos. Puede aparecer alguna fórmula de que los primeros, con más posibilidades de asistir, tengan el poder de decisión en ausencia de los segundos. Este es mi pensamiento en esta cuestión pero haré lo que tú digas en esto.
4º - Cuando me contestes, si estamos de acuerdo, los pondré inmediatamente en marcha. De todos modos la realización del proyecto hasta retirar los cuadros de los locales de la F[ábric]a será largo y mientras puede presentarse el caso, no probable y menos deseable, pero que sí ha de tenerse previsto para que no nos pille desprevenidos, del posible embargo de bienes del Castro y para cuyo evento, para cuando se conociese su probabilidad, es para cuando yo te propongo desmontar todo y sacarlo de allí. Por supuesto que todo esto lo han considerado Risco y Dónega quienes están completamente de acuerdo con lo que te propuse, pues, si bien están seguros de una causa final ganada por el Museo también tienen la seguridad del dificilísimo pleito que supondría, luego de que se trabase el embargo, de conseguir el desglose de la obra perteneciente al Museo. Por lo que sigo instando tu acuerdo para el evento.
Y por hoy no te digo más. Celebro todos las buenas noticias que me das, que pintas mucho, etc. Por aquí la única importante es que Álvaro entregó ayer al Museo de Lugo los torques. Hoy da la noticia la prensa.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1974-03-12
Carta de Seoane a Campos. 1974
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Campos. 1974 en 12/03/1974

Buenos Aires, 12 de Marzo de 1974

A Xesús Campos
A Cruña

Querido amigo:

Recibín a sua do 2/2 coas noticias da Galería que abriron, “Mestre Mateo”. Agradézollas moito e dispóñome a colaborar con vostedes no que poida. Parecéume moi ben que a teñan inaugurado con Laxeiro, un dos pintores mais inquedos da Galicia de hoxe a pesares da edade, e menos comprendido de algúns, os que mercaban e gostaban soio dos seus cadros mais amábeles. Tamén penso que é importante facer mostras de artistas de fora de España e do resto da penínsua. Téñense que por dacordo con algunha galería de Portugal, Oporto ou Lisboa, que ten xente moza moi boa. Penso que a mitade das esposicións teñen de sere de galegos que mostren inquedanza na sua obra. Eu, tan pronto poida, remitiréilles unha tamén de grabados, cecáis pro xulio ou agosto, refírome ó envío. Agora estou a facer un álbum pra unha editorial de álbumes de grabados de San Paulo, en Brasil, que teño de entregar en Maio, titúlase Gilles de Rais, trátase, como sabedes, do cabaleiro, sádico e criminal, que loitóu xunto a Xoana de Arco no primeiro tercio do século XV.
Pondreivos en contacto con un grupo de grabadores de eiquí que agoran viaxan expoñendo por América, pero que voltarán nos derradeiros días deste mes, “Gravas”, paréceme o grupo mozo mais importante.

Con lembranzas e saúdos de Maruja e meus pra todolos amigos comúns, pra López Vázquez, Xosé, a quén lle debo carta, con lembranzas garimosas pra Anciñas, reciba unha forte aperta de:

[Seoane]

1974-03-15
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 15/03/1974

Buenos Aires, 15 de marzo de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Acabo de recibir tu carta con mucho adelanto, las fechas el “28 de septiembre de 1974”, sale de Cervo, Lugo, el 4 de Marzo y me llegó a mí con retraso de bastantes días, hoy 15 de Marzo. Así ocurre alguna vez. Evidentemente tu error al escribir septiembre en lugar de febrero proviene de la carta que te escribí y a la que ambos nos referimos el 15 de ese mes que tú citas más adelante. De acuerdo con el punto primero que tú propones, de la reunión de Albalat. De acuerdo también con el segundo punto para llevar inmediatamente adelante la construcción del Museo. En cuanto al tercero no olvides que el nombre de José Luis lo propuse en Lugo, porque, aparte de que representa a los donantes del terreno, creo que estar en el Patronato. En cambio pienso que éste debe iniciarse con todos los nombres que acordamos aunque, los que tú propones par el período de trabajo, sean los que alegas en primer término. Piensa que Ricardo García Suárez es, por ejemplo, aparte de nosotros, el único pintor propuesto y puede ser muy útil su opinión. A partir de la creación del Patronato y de la publicidad correspondiente estaré de acuerdo con las medidas que toméis de defensa. No te escribo más pues quiero que ésta salga hoy mismo y aparte le escribo a Santiago Sineiro designando a José Luis para que me represente en la Asamblea del 25 de este mes.

Un gran abrazo para Mimina y para ti de Maruja y mío.

Seoane

1974-03-17
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 17/03/1974

17 de marzo de 1974
Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una mía en la que te hablaba, contestando a otra tuya, sobre la posibilidad de constitución del Patronato del Museo.
Ayer fuimos a enterrar a Aníbal Otero, cerca de Fonsagrada, en una aldea de la margen del Eo, Ribeira de Piquín-Barcia. Mucha gente del pueblo. De los conocidos estaban Celestino F[ernández] de la Vega, Fole, que no se bajó del automóvil donde pasó dos horas, Emilio el hermano de Álvaro Gil, Trapero y Santamarina sobrino. Tres kilómetros recorrió el entierro a pie con el hijo monstruoso, único que dejó, lleno de muletas y de hierros gesticulantes, siguiendo la caja con el cadáver de su padre, al que en vida, al parecer, maldecía como responsable de su ruina física por ser el último vástago de varios cruces de primos... Sumado a la tragedia que desde la guerra arrastraba este hombre puede decirse que ayer se enterraba una buena parte de un terrible drama. Este hombre vivió más exiliado en su propia tierra y más olvidado de todo su significado que cualquier desterrado de verdad física.
Te va una cosa que viene hoy sobre Resol por si quieres dársela a Cuadrado. Por correo aparte te van los dos últimos libros salidos, el de Domenech, por fin, y esa traducción técnica que nos hizo Paco.
En Barcelona siguen las exposiciones como se habían programado. Anteayer inauguró Ortiz. Silenciosamente creo que la tienda esa cumple bien su función y se afianza. El día de la clausura de la de Núñez presentó allí su Novo Testamento; Feitos dos Apóstolos, Epístolas, Apocalipsis, etc. Casado Nieto. Parece que resultó muy bien. Inés me dijo que te envían de allí los catálogos. Si [no] fuese así te los seguía enviando yo.
Hace tres días hemos ido a La Coruña y no bien llegar nos tropezamos con Laxeiro, Pepita y el taxista que los trajo desde Vigo. Se clausuraba ese día su exposición, en cuyo catálogo se mete con los críticos y que, como consecuencia, la prensa lo ignoró. Vendió tres cosas que le vino a comprar un amigo de él de Vigo. Nada en La Coruña. Cenamos y estuvimos hasta tarde charlando. Al día siguiente salía para Madrid a reunirse con Lala.

[Manuscrito na marxe esquerda:] [ILEXIBLE] fuerte para ti y para Maruja

Isaac

1974-03-19
Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1974
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1974 en 19/03/1974

Buenos Aires, 19 de Marzo de 1974

Sr. D. Rafael Dieste
La Coruña

Queridos Rafael y Carmen:

Recibimos en su tiempo vuestra carta que os agradecemos mucho, con motivo del fallecimiento de mi madre, escrita con todo el afecto que sabemos nos profesáis. Nuestra llegada aquí, a Buenos Aires, fué esta vez dolorosa. Habían fallecido algunos amigos, además de Falcini, de los que no habíamos tenido noticia en La Coruña, como Aldo Pellegrini, poeta y crítico de arte, historiador del surrealismo aquí en Buenos Aires que no sé si fué vuestro amigo, y a nuestra llegada Scheimberg1 a cuya amistad nosotros debemos mucho. A poco de fallecer Scheimberg ocurrió el fallecimiento de mi madre, dulcemente, abandonando sus manos entre las de mi hermana, casi repentinamente, en pocos minutos, sin que se pudiese sospechar que iba a ocurrir. Así nos cuenta mi hermana en la carta que nos envió.
En cuanto a nuestra salud, el accidente forma parte del pasado. Ni siquiera los días de humedad siento esos dolores que me pronosticaban algunos amigos. Ni en la rótula ni en la muñeca. Estoy trabajando normalmente. Tengo una serie de cuadros de mar, siguiendo en su intención los que hice ahí, y paisajes, paisajes hechos de memoria que no pueden situarse en lugar concreto alguno, pero que recuerdan en su capricho el montañés de Galicia. Tambien figuras y un Cristo con ropas de nuestros días. Me gustaría hacer un Vía Crucis donde todos los que intervienen vistiesen ropas de nuestros días, lo mismo que se hizo en otras épocas. Es posible que no lo permitiesen. En cuanto a grabados haré un nuevo álbum, esta vez con un personaje extraño, Gilles de Rais, noble caballero que acompañó a Juana de Arco en la guerra contra Inglaterra y que, años más tarde, fué ajusticiado en la hoguera a pesar de su influencia con el Rey de Francia por su sadismo. Tambien tengo el proyecto de publicar un pequeño libro sobre el Maside dibujante de Nueva España, El Pueblo Gallego, etc., de acuerdo con el medio madrileño y gallego que le tocó vivir y que los jóvenes no conocen. Mucho será recuerdo de largas conversaciones con él por los paseos de la Alameda, en su estudio de la Rua del Villar y en los jueves de Santa Susana, a donde le acompañaba para hacer apuntes de los feriantes. Sobre tu libro leí el artículo que publicó el suplemento de Informaciones y el artículo de La Vanguardia, que me parecieron muy justos. Supongo que se habrán publicado muchos más. Podéis imaginaros como nos alegró el éxito, alentando la secreta esperanza de que vuelvas a publicar nuevos libros de narraciones. Si se hubiese publicado algún nuevo trabajo sobre Historias e invenciones..., me gustaría nos lo dijéseis o nos enviáseis una fotocopia que puede hacérosla José Luis Vázquez en El Castro.
En cuanto a todo lo otro de lo que no quiero escribir y que se refiere a La Argentina, ocurre todo lo que sospechábamos. Se trata de una experiencia regresiva que puede depararnos muchas sorpresas. De los países limítrofes emigran constantemente a Buenos Aires. Una noche estuvo con nosotros Eladio. Hablamos mucho de todo, también de vosotros y de Galicia. Lo que ocurre en el Uruguay es muy triste, además se está despoblando. Creémos que es muy triste todo lo que ocurre en el mundo. A veces recordamos los planes monásticos del Tortoni, en busca del trabajo libre, soledad y naturaleza. Fué un fracaso de todos nosotros. El que más la buscaba, Espasandín, fué a residir paradójicamente en uno de los centros del mundo.

Basta por hoy. Un fuerte abrazo para Carmen y para ti de Maruja y mío:

[Seoane]
1. É difícil esclarecer se o apelido é Scheimberg ou Scheinberg, con ene, como aparece escrito noutras cartas, pois existen as dúas formas.

1974-03-20
Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 20/03/1974



A Cruña, 20 de marzo 1974
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires

Amigos nosos benqueridos:

Podemos, ao fin, darvos noticias encol das actuacións xudiciáis verbo do accidente automovilístico que derradeiramente padecéchedes nos Cantóns. As cousas van, como veredes, amodiño. A rapidez na xustiza non deixa de ser unha aspiración coma outra calquera. Polo Xuzgado militar dictóuse auto de inculpación en contra do autor da tropelía. Quen, pola súa parte, consideróuse como tal na declaración que prestóu. Agora pende o choio da xustificación do montante dos danos. E xa lle encarguei ao Procurador que se fixera coas facturas referentes ao arranxo do “carro”. Do malfadado carro.
Pola súa banda, o Xosé Luis fíxome saber da venta do coche. O que non conocemos –porque non era cousa nosa– foi o precio, o nome do comprador nin as demais condicións da compraventa. Máis díxonos que xa vos tiña informados da operación.
Onte estivemos tomando o aperitivo co matrimonio Dieste. O Rafael estávos encantado da vida coa formidable acollida que tivo o seu Félix Muriel na súa segunda saída ao mundo. Tanto no público lector como nos xornáis e revistas. Pra moitos foi –fixádevos ben– unha revelación. Supoño que coñeceredes as dúas páxinas que argallamos na Voz. Levaban reproducidos dous dibuxos da edición americán. Falamos moito, e ben, de vosoutros. O Rafael díxonos que, por rara casualidade, era acreedor de carta vosa. Pra compensar, dixémoslle que nós, en troques, eramos deudores.
O problema do noso amigo, vai indo. E, asegún noticias oficiosas, a proba pericial –minuciosa e detida, exhaustiva– serálle favorable. Así, Diolo queira, polo ben de todos. E meigas fóra. Un destes días propoñémonos facer unha viaxata sargadelián como cicerones duns amigos de fora. E poderemos conocer o seu talante actual. Aínda que o desacougo é nel unha constante, que apenas deixa márxe ás sorpresas.
Presentóusenos unha ocasión pra facer un viaxe a Buenos Aires. Máis, co corazón magoado, refugámola. Sería pra nós unha ilusión fantástica abrazarvos sorpresivamente en Montevideo, 1985. Nembargantes, unha manchea de circunstancias aconsellaron a nosa dolorosa decisión. Xa volas faceremos saber, porque agora sería longo de verquelas ao papel.
A nosa vida vai camiñando paseniñamente polos vieiros dunha cotianidade resabida. Como única novedade, contamos co fin da carreira do noso fillo e coa súa estadía en Sevilla servindo ao Rei. Destinárono, como sarxento da Milicia universitaria, a un grupo de carros de combate. Está, logo, a facer un servicio lúdico. Quérese decir, xogando como cando de neno brincaba cos cocheciños de choque no Relleno.
Confiadamente ficamos na espera de boas noticias vosas. E namentras, recibide cinguidas apertas de nólos dous pra vólos dous.

Dónega

[Manuscrito] Nos acordamos mucho de vosotros y pensamos mucho en la cocina de Maruja.
Muchos abrazos

Fernanda

1974-03-25
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1974
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1974 en 25/03/1974

EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 18204/ VIGO
25-marzo-1974
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:
Recibín oportunamente a túa carta do día 31 de xaneiro. Estiven varias veces pra cha respostar, pero unha chea de obrigas e problemas foron demorando a contestación.
Non conozo ese traballo do crítico catalán aparecido na revista de Bellas Artes de Madrid, a que te refires. Gostaríame moito leelo, e aproveitar a leitura pra facer unha reseña bibliográfica en Grial. ¿Cómo podería facerme con el? Tamén faremos no prósimo número da nosa revista un comento sobre dos derradeiros álbumes que editache.
Todos os que tiveron ocasión de conocer o artigo que publicóu hai tempo no Faro o poeta exiliado en Madrid, considerárono torpe e parvamente inxusto. De todos xeitos, ninguén lle deu maior importancia e agora está totalmente esquecido.
A edición de Comunicacións mesturadas síguese vendendo de a pouco. Como se trata dun volume que nunca perde actualidade, a súa saída non se interrumpe.
Alédame que te decidas a escribir ese libro sobre Maside. Coido que se trata de algo necesario e que a figura do grande artista merece. Ninguén coma ti, que viviche moi perto do home e da obra, podería facer con máis autoridade ese libro.
Por aquí todo anda máis ou menos como decote. A reedición do Félix Muriel tivo grande éxito de crítica, do que xa estarás enterado. Axúntoche un comento de Alfaro publicado no ABC. ¿Qué che parece do asunto? Tamén acompaño outros dous recortes de El Progreso nos que fala de ti.
Garimosos saúdos a Maruxa. De Evely pra os dous, e pra tí a cordial aperta de sempre, de
Paco

1974-03-26
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 26/03/1974

26 de marzo de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí hace tres días tu breve carta del 15 cte. y ahí va copia de lo que le digo a Dónega para poner en marcha lo del Museo. Y a final de semana lo veré. Además de lo que tenga hecho le pediré copia para que lo vaya mirando también Sineiro y avanzar todo lo que se pueda.
Ayer tuvimos la Junta de Sargadelos. Los “litigiosos” no asistieron. El sábado 23 habíamos tenido Junta en el Castro para nombrar representante en Sargadelos. Asistió Lobato representándolos. Estuvo muy cordial. Dijo que vendría también a la de Sargadelos, pero el domingo telefoneó a Marentes para disculparse por tener un compromiso más importante, cosa no creíble si ellos habían delegado en él. Más creíble es que lo pensaron mejor, y se dieron cuenta que nosotros este año estaríamos mejor armados y que si ellos molestaban les asestaríamos un buen golpe, y si asentían habrían perdido el tren. De todos modos si al no venir y no impugnar, como de costumbre, no han perdido el tren definitivamente por lo menos van a tener que ir a retomarlo varias estaciones más allá, en cuanto a Sargadelos. Vamos a ver.
No hay más novedades. Te dije que la Galería de Barcelona se afianza. Los que exponen allí este año están vendiendo más y Ortiz tiene más de media exposición vendida y va por la mitad. Y muy bien de crítica.
Xosé está haciendo una exposición en Barcelona, en Gaudí. Supongo que él te habrá escrito e informado.
Te confirmo una mía cruzada con la tuya en la que te hablaba del entierro de Aníbal Otero. Te seguiré informando.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

Isaac

1974-03-28
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 28/03/1974

Buenos Aires, 28 de Marzo de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Tus cartas de Cervo tardan diez o doce días en llegar. Tu última del 17 acaba de llegar, hoy es día 28. Siento mucho el fallecimiento de Aníbal Otero. Conozco su tragedia y sé también quiénes fueron los únicos que se acordaron de él en los momentos peores. Tengo algunas de sus últimas monografías. En cierto modo cumplió el destino gallego del intelectual al margen de los puestos públicos, cátedras, notarías, etc. Mueren oscuramente, sin que las gentes sepan bien que significaron. El mucho pueblo de acompañamiento en el entierro tampoco significa nada en una aldea. Yo viví en Arca y cada uno que fallecía era acompañado de mucho pueblo. Se trata de una actitud gallega de respeto a la muertes, de convivencia con ella, se la acompaña. Cuando te quede tiempo léete a Said Armesto, pontevedrés, que estudió mejor que nadie esta predisposición gallega. Me llegó el libro de Domenech. No, en cambio, la traducción técnica de Paco que me anuncias. No sé de qué se trata.
En cuanto a los catálogos de Barcelona no recibí nada, únicamente el de Patiño. Alonso me pidió una nota para el de él, la hice y te envié a ti el original a él una copia y ninguno de los dos, ni tú ni él me acusó recibo. No sé, pues, si le gustó, si se publicó, etc.
Me alegra mucho el éxito del libro de Dieste, pues ya comenzaban algunos que tienen más contactos con las Cámaras de Comercio o con las Cajas de Ahorro que con el arte o la literatura a desconfiar de su enorme talento. Ojalá le estimule para que vuelva a hacer teatro y narración. Le escribí hace unos quince días.
¡Ah! Si los catálogos me los envían por correo ordinario han perdido el tiempo y, el envío, llega o no. Cuando llegan tardan alrededor de tres meses, no hay barcos. Lo mejor es que lo hagan por avión y los gastos de correo que me los carguen a mi cuenta. Tardan tanto como cuando se expedían paquetes y cartas en barcos de vela.
Te envío el catálogo de la Exposición de Cerámica Japonesa que se está haciendo en el Museo. Es extraordinaria. Creo que será útil para ti el texto, historiando la cerámica en el Japón y su actualidad.

Nada más. Un gran abrazo para Mimina y para ti de Maruja y mío.

Seoane

1974-03-29
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 29/03/1974


Habana, 29-3-74

Queridos Maruxa e Luis:

Por Ramón Temes sabemos que estades en Bos Aires, e que estades ben, logo do malfadado aicidente. Aledámonos certamente. Moncho tróuxonos fermosos catálogos e deliciosos Rifurtivos e unha estupenda monografía editada por Bonino, adicada. Gracias por todo.
Eu estou convalencendo dunha operación de catarata prematura. Vou ben, pero estarei algunhas semanas máis alonxado da aitividade normal na casa. Anisia gañou o Premio Nacional de Literatura pra nenos. O premio consiste na edición do libro e un viaxe a un país socialista. Eu teño pra saír (maio) en Galicia unha novela pra nenos e un libro de prosas curtas sobre o meu retorno no ano 72. Traducín ó castelán Historia de emigrantes e foi finalista no concurso da Casa de la Américas. Un conto (El ahorro) integraron unha antoloxía de varios autores e países. Tamén outiven accésit no concurso La edad de oro cun libro de poemas pra nenos, en castelán (Arco Iris). En fin, algo imos facendo.
A Sección Galega, moi ben. Atopeime cun interesante escultor nado en Teo: Mauel Pascual. Estudaremos a presencia de Souto en Cuba. Sobre outras aitividades, van recortes de prensa.
Temes estivo na nosa casa. Falamos de vostedes amplamente.
Localicei, na casa onde viven A. Gallego, o seu estupendo Diálogo sobre lousas de Arranz. Verei de darlle un destino mellor.
¿Que foi de Cuco Rei? Víraa anunciada, pero non soupen máis. ¿Vai adiante?
E namais, queridos, entrañables amigos. Pra outra escribiremos máis longo.

Apertas fortes de vosos sempre

Pepe Neira e Anisia

1974-03-30
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 30/03/1974


La Coruña, 30 de Marzo de 1974

Queridos Luis y Maruja:

Recibimos v/ cariñosa carta del 19 del corrte. la que contesto rápidamente.
Nos alegramos de verdad que se encuentre restablecido totalmente de la pierna y el no tener molestia alguna tan pronto es una gran suerte, pues ya sabe que los médicos le decían que en los primeros meses y con el cambio de tiempo tendría molestias. Lo del regalo del bastón fue un acierto y además así “meigas fóra”.
Sé por José Luis Montero que ya está trabajando en las piezas para Magdalena y ya se supone lo contentos que me lo comunicaron.
Conmemorando los 25 años de la fábrica, Isaac hizo 2 jarras ensamblables para regalos y queríamos hacer también unos platos y un cartel conmemorativos y habíamos pensado en aquel dibujo tan bonito que nos hiciera para serigrafía. Se lo digo por si no tiene inconveniente que lo utilicemos para esto. La calca para el plato con el mismo motivo que el del cartel, lo haríamos en serigrafía. ¿Le parece bien?
Cada vez van resultando mejor las exposiciones en Barcelona, Patiño creo que vendió 3 óleos, Núñez 7 grabados y Ortiz, llevaba vendidos hace dos días 25 grabados. El próximo día 28 de Abril expondrá Pérez Bellas, supongo que también tendrá éxito. El día 9 aprovechando que vienen de desmontar la exposición de Valencia Dorneda y Pepe el carpintero, se aprovecha para desviarse a Barcelona para llevar algunos muebles y al mismo tiempo adecentar un poco la tienda y seguramente también aproveche la ocasión para irme yo también a ayudarles y en un par de días creo haríamos todo y si puede ser dejar colgados los cuadros de Pérez Bellas.
La casa de Sada va muy lentamente aunque en este momento hay mucha gente trabajando en ella, pues sin contar los albañiles, están los calefactores, ascensoristas, electricistas, fontaneros y acaban de terminar esta semana los de los ventanales y cristaleros. De cualquier forma no creo que esté terminada totalmente para el verano como teníamos programado, pero es lo mismo.
El pleito ya sabe sigue como siempre, en la última reunión del Castro vino Lobato en representación de los dos, pero para la de Sargadelos no fue nadie, ni el mismo Varela asistió. Allí como no pueden hacer nada ya no se molestan en ir. Como de todo esto ya le informa Isaac, no le doy más detalles.
Por su casa fui varias veces por si hay alguna novedad, estuve con el portero y siempre me da recuerdos para Vdes. es una gente estupenda. Me dijo que les había escrito. También estuve el otro día con Dónega un minuto en la oficina de Risco y tenía prisa pues marchaba con unos clientes, nada más me dijo que lo del pleito con el soldado marchaba bien, que iba a necesitar la factura del arreglo último del coche y le dije que la tenía la Compañía de Seguros y no me dijo nada más (supongo que si le hiciese falta me avisaría).
Muchas gracias por el ofrecimiento de ir a Buenos Aires, ya veremos. ¿Cómo está Camilo? ¿Termina este año los estudios? Bueno, para terminar les da recuerdos a todos los conocidos especialmente a Camilo y Vd. y Maruja reciban como siempre el mejor abrazo de María Elena y mío.

José Luis

1974-04-06
Carta de Dónega a Seoane. 1974
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Seoane. 1974 en 06/04/1974




A Cruña, 6-IV-1974
Luis Seoane López
Buenos Aires

Querido Luis:

Dende Cervo, recibo carta do Isaac. Non che adxunto copia dela porque xa me dí que vola mandóu. O que si vos envío, porque non sei si volo fixo saber, é o proiecto de acordo de Cerámicas que ten matinado, previo ao que haberá de adoptar o Laboratorio. Encamiñados ambos os dous á constitución da Fundación do Museo. Fico, logo, en agarda das vosas instruccións.
Si en liñas xeneráis concordáredes, trataría, pola miña banda, de introducir algunhas matizacións no proiecto. Como, poño por caso, a de vencellar o devandito acordo á escritura pública de 8 de febreiro de 1970, otorgada polo Laboratorio e polas Cerámicas e que tivo por obxeto –como sabedes– “crear y organizar” o Museo. Quérese decir, que ambas as dúas sociedás, vista a esperencia adequirida nos anos que leva funcionando o Museo, concordan en darlle ao mesmo persoalidade xurídica de seu, constituíndo pra elo o Padroado que o ha de gobernar. Mais pra que así fose, entendo que é preciso que o Isaac –e así faréillo saber– deixara sin efecto o acordo de Cerámicas do ano de 1973, que denuncióu o convenio do 1970. E non haberá ningún atranco legal pra elo xa que o acordo do 73 non o tén levado á práctica.
Polo demais, reparade especialmente nos puntos 5º e 6º do esquema feito polo Isaac, dada a trascendencia que poideran ter no futuro do Museo. Refírome aos da carta que me dirixíu.
O procedemento na xurisdicción militar vai rematar con ben pra todos. Entrevistouse conmigo o Letrado da compañía aseguradora La Unión y el Fénix, pra me decir que está disposta a arranxar o choio pagando as indemnizacións debidas. Dínlle traslado da proposta ao Naveiro pra que se faga cas facturas do caso pra facerllas chegar á devandita aseguradora. E, unha vez percibidas as indemnizacións, retiraríamonos da acusación. Pra elo, presentaríamos un escrito ao Xuzgado facéndollo saber. Co que, seguramente, ficaría sin efecto o auto de inculpación dictado nas actuacións, i estas dispostas pra o seu arquivo.
Por eiquí, ningunha novedade que non vos podades supoñer. Na Academia deixei presentada a proposta de Mariñas del Valle como académico numerario pra ocupar a cadeira que deixou valdeira Iglesias Vilarelle. Firmáronme a proposta Rafael, Vales e Carré. Quixen que foran académicos da Coruña os propoñentes. Na proposta feita cito unhas frases túas adicadas ao Mariñas na Figuración que lle fixeches. Supoño que a proposta prosperará. Mariñas fixo aportacións interesantes á cultura galega. E pola sua entrega calada e sacrificada aos valores disa cultura, é quén, parécemo a min, de figurar na Academia. E a propia Academia honraríase ao contalo antre os seus internos colaboradores.
Na agarda das vosas noticias, recibide Maruxa e mais tí cinguidas apertas de Fernanda e miñas.

Dónega
PROYECTO DE ACUERDO A TOMAR POR CERÁMICAS DEL CASTRO EN UNA REUNIÓN A CONVOCAR CON EL SIGUIENTE ORDEN DEL DÍA:
Punto único:
Perfeccionamiento de un acuerdo tomado por la Junta de Socios de Cerámicas del Castro, Ltda. el 8 de febrero de 1973 en relación con la formación de un Patronato para el Museo Carlos Maside.
Acuerdo
Dadas las dificultades sociales conocidas de todos para dar cumplimiento al convenio suscrito por nuestra Sociedad con el Laboratorio de Formas de Galicia en 9 de febrero de 1970 sobre la creación y organización del Museo Carlos Maside, en relación con el acuerdo tomado en la Junta de socios del 8 de febrero de 1973, y al objeto de colaborar de la mejor forma en la evolución de que es acreedora esta institución de Arte sin perjudicar los intereses de esta Sociedad se acuerda:
1- Se nombra al socio don Isaac Díaz Pardo que de acuerdo con un representante del Laboratorio de Formas de Galicia procedan a otorgar una escritura de constitución de un cuerpo denominado Patronato del Museo Carlos Maside, obteniendo para él la personalidad jurídica que determinan las Leyes vigentes.
2- El Patronato del Museo Carlos Maside estará formado en su fundación por los siguientes representantes de entidades y personas físicas: representante de Cerámicas del Castro, Ltda; representante del Laboratorio de Formas de Galicia; representante del Instituto Gallego de Arte; y los señores Don Luis Seoane, Don Álvaro Gil, Don Manuel Chamoso Lamas (1); Dr. García Sabell; Don Rafael Dieste; Don Ramón Piñeiro; Don Francisco Fernández del Riego; Don Sebastián Martínez Risco, Don Valentín Paz-Andrade, Don Ramón Otero Pedrayo, Don Eduardo Blanco Amor; Dr. Ricardo García Suárez y Don Marino Dónega.
3- Dicho Patronato dirigirá y administrará a partir de su constitución el Museo Carlos Maside, cuyos fondos serán puestos a su disposición por los actuales titulares de la institución.
4- Entre las primeras misiones que cumplirá dicho Patronato estará la de procurarle al Museo Carlos Maside un edificio adecuado a construir en este mismo lugar del Castro-Sada, en frente del edificio que ocupa actualmente en terrenos que donará para este fin el Instituto Gallego de Arte según se han prometido sus miembros.
5- Cumpliendo las condiciones de seguir el Museo Carlos Maside en el lugar citado, al lado de nuestra planta de producción, nuestra Sociedad seguirá colaborando en su sostenimiento de acuerdo con sus posibilidades en cada momento.


A carta inclúe anexo de proxecto que na cabeceira ten logotipo e membrete como sigue:

SEMINARIO DE ESTUDIOS CERÁMICOS
SARGADELOS-CERVO-LUGO

1974-04-11
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1974
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1974 en 11/04/1974


Buenos Aires, 11 de Abril de 1974

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
La Coruña

Queridos José Luis y María Elena:

Nos alegró la carta de ustedes. Nos gusta tener noticias de todos los amigos y a ustedes no solo los estimamos muy especialmente sino que además les debemos muchas atenciones. No podremos olvidar todo lo que hicieron por nosotros los días afortunadamente pasados del accidente. Aún no empecé a trabajar en las jarras para Magdalena, lo voy a hacer muy pronto pero tengo que aliviarme antes de trabajo acumulado en mi ausencia. Debo hacer dos exposiciones, una aquí en Agosto y otra en San Pablo, Brasil, en Septiembre; hacer los grabados para un libro de bibliófilos que distribuirá un gran diario de aquí, Clarín, que me lo encargó, etc., aparte de redactar una monografía sobre Maside que tiene que editarse en Buenos Aires pues ahí es posible que no se permitiese, pues se trata de Maside en relación con una época de nuestra generación compostelana, alrededor del año 30. En cuanto a las exposiciones de Sargadelos en Barcelona me alegra su éxito y me gustaría que me guardase tres o cuatro ejemplares del catálogo de Ortiz Alonso y dos, en general, de todos los que se editen, aparte del que me envíe Isaac o Inés.
En cuanto a la témpera que había hecho para la serigrafía haga usted lo que quiera de ella. Queda a criterio suyo su utilización.
De Dónega recibí carta hace pocos días y me dice lo mismo que usted, que va bien el asunto del choque del auto, que el soldado reconoció su culpabilidad. También se encuentra optimista con respecto al pleito de Sargadelos. Tengo que contestar su carta uno de estos días. Estamos nostálgicos de La Coruña, creemos que hasta del accidente, pues nos permitió contactar que les importábamos algo a algunos parientes y a los viejos amigos, que tantos años de alejamiento no habían hecho olvidar una amistad crecida cuando éramos jóvenes y soñábamos con la implantación de la justicia en el mundo. Ahora nos queda la amistad, y el recuerdo de aquellos sueños que jamás, creo, veremos cumplidos.
Ese “ya veremos” que escribe en su carta con respecto a un posible viaje a Buenos Aires nos alienta la esperanza de que podremos verlos por aquí. Nos gustaría mucho que así fuese. En cuanto a Camilo lo vemos poco. Está muy bien y realmente ahora no sabemos qué le falta para terminar pues han cambiado los planes de estudio y no sabemos en qué medida le afectan esos cambios.

Reciban María Elena y usted un gran abrazo de Maruja y mío, extensivo a Victoria y José Luis hijo.

[Seoane]

1974-04-11
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 11/04/1974

Buenos Aires, 11 de Abril de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí hace unos días tu carta del 25/III, también los catálogos de las exposiciones de Núñez y Ortiz Alonso. A mi vez envié el catálogo de la Exposición de Cerámica Japonesa que a mí y a quienes la vieron, nos parece extraordinaria. También estos días se inauguró una exposición de Franz Masereel, el grabador belga fallecido no hace mucho, que hace unos años admiró Maside, del que tenía él algunos libros y yo otros, aún los tengo. Sé que Julio Maside tiene los de su tío.
Me alegro que se afiance la galería de Barcelona. Ah!, también recibí el libro que editasteis sobre ceramistas y esmaltadores que además lleva el n.º 6. De cinco anteriores creo que tengo solamente uno o dos. Peor no importa. Ahora estoy en vísperas de deshacerme de parte de mi biblioteca son muchos millares de libros y no nos queda lugar en casa para todos ellos, me quedaré solo con los de arte, poesía, los gallegos, y aquellos en cuya confección intervine de alguna manera yo. No queda lugar en el departamento que no tenga un voluminoso montón de libros. Aparte las bibliotecas, los armarios están también llenos. Algunos son muy curiosos e incontrables, pero no puedo vivir sitiado por ellos.
No recibí carta ninguna de Xosé. Tampoco yo le escribí. Escribí muy poco a todos los amigos desde que llegué. Me alegro, sin embargo, de que exponga en Barcelona y me gustaría saber cómo le fue. Es una nueva experiencia para él y un modo de medirse con los demás.
En cuanto al proyecto referido al Museo que le enviaste a Dónega, de acuerdo en general con él. No sé que quieren decir el llamado (1), que pones al lado de Chamoso Lamas, pues no se aclara en la copia que envías. Chamoso Lamas fue propuesto cuando hicimos la lista de personalidades para el Patronato del Museo en su calidad de arqueólogo y estudioso en cuestiones gallegas de arte, no en la de funcionario público. Me gustaría que no lo olvidases. Me parece bien que sean 18 miembros, pero no olvides que debe crearse de entre ellos una comisión ejecutiva no superior a cinco que se encargue de todas las cuestiones referidas a la construcción y a asuntos urgentes referidos a la buena marcha del Museo. Debe prescindirse de la Dirección General de Bellas Artes para todo lo que no obligue el Estado. Galicia debe poder fundar un Museo por su cuenta. Cuando decidimos que fuese a museos gallegos la obra de Maside en caso de disolución, recuerda que manifestamos que fuese a aquellos que no tuviesen carácter nacional como ocurre actualmente con el de La Coruña, pues de hacerlo así la obra de arte gallega pasaría a ser propiedad del Estado. Por esto pensé también en la Diputación Provincial. Se trata, aunque anacrónico, de un organismo de la provincia en cederla a os Ayuntamientos siempre que éstos tuviesen museos propios. El de La Coruña estaba haciéndolo o trataba de hacerlo Pérez Ardá. Se trata de bienes gallegos.
Bueno, esto es todo por hoy. Trabajo bastante pero quiero trabajar menos y no sé cómo hacer para lograrlo. Tengo como mil apuntes de retratos de personalidades del teatro, cine, canción y otras artes en general de la Argentina. Una iconografía, creo que sorprendente (1), hecha a lápiz.

Un gran abrazo para Mimina y para ti de Mauja y mío.

Seoane

1974-04-11
Carta de Seoane a Sández Figueiras e Dónega. 1974
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sández Figueiras e Dónega. 1974 en 11/04/1974


Buenos Aires, 11 de Abril de 1974



A Fernanda e Marino Dónega
A Cruña

Moi queridos amigos:

Recibimos a vosa carta de 4/III, que gustóunos moito recibila. Ben sabedes da nosa estimación por vos e o que lamentamos non seades millores corresponsales. Gostóunos tamén moito saber das posibilidades de ganar un pleito, unha emoción non coñecida de nós sendo tan común en Galicia. O auto vendéuse por 50.000 pesetas, pois pola sua patente era dificil a venda. Cecáis tivésemos sacado mais, moi pouco máis, si o fixésemos na mesma Fiat, pero venceuse o contrato estando nós no policlínico. De todos xeitos matinamos que pra xente que está poucos meses nun sitio convenlle este tipo de operación. Alédanos moito o éisito do libro de Dieste. É un gran libro feito un pouco a presión dos amigos, de nós, pra editalo en Nova, unha editorial de Cuadrado e miña, unha das moitas aventuras deste tipo feita por nós, Cuadrado y (sic) eu, en Buenos Aires, que si non nos serviron pra ganar cartos nin tempo, serviu pra exaltar a Galicia e dala a coñecer no posible no terreo intelectual neste país. Parécenos moi merecido todolos eloxios que se fagan do libro de Dieste, é un libro fondamente galego aínda redactado en castelán e non hai prosista da sua xeneración, a do 27 en Madride, que se lle poda comparar. Leín as notas de La Vanguardia, Informaciones, ABC e as dúas páxinas adicadas a él de La Voz, onde son moi boas as notas todas. Eu sinto moito, Dónega, que non escribas mais, que non fagas mais notas pra La Voz, ou que non fagas un libro de notas literarias encol de libros e autores contemporáneos. É un tipo de libro que fai falla en Galicia, que non se fai, e que os alemáns, por exempro, tan autores de tomos impresionantes adicados a moitos temas, fan correntemente, de comentarios literarios e artísticos en xeral.
En canto a Isaac parece que se decidíu a facer andar o Museo. Remitíume copia da carta que che envióu e coa que estou de acordo. Penso que debe designarse o Patronato íntegro, cos dazaoito membros que propón Isaac

1974-04-16
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 16/04/1974

16 de abril de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí tu carta del 28 de marzo incluida en el libreto sobre la cerámica japonesa, muy bueno y que mucho te agradezco. Sí, ya me dijiste otras veces que mis cartas desde aquí tardan muchos días en llegar pero comprende que no está a mi alcance utilizar otro medio. En cuanto a la llegada o posible no envío o pérdida del envío de cosas que yo creo que te enviaron todo es posible y lo mejor es no perder tiempo y así ya se te envió, desde aquí el anterior habría sido desde el Castro, el libro traducido hecho en Vigo y se incluyeron los catálogos de Núñez y Ortiz y unos días después te salió el de Pérez-Bellas, en vista de que desde Barcelona no te habían enviado estos. Por supuesto que todo lo que se envía ahí se hace por avión.
Estos días pasados de semanasanta hemos bajado hasta Vigo para concretar con Valentín algunas cosas referentes al libro del Marisco. Hizo un prólogo muy bueno y está anotando la edición para poner al día todos los conocimientos que hay sobre el tema. Valentín está francamente bien. Yo creo que está completamente recuperado y con una gran lucidez y entusiasmo. Sorprende pues todos estábamos, los médicos los primeros, con una imagen pesimista sobre su recuperación. No vi a nadie más, todo el mundo estaba fuera. Sí, vi un momento en el café a Torrente Ballester, que te está muy agradecido por lo que le hiciste en La Voz, que te escribirá, pues estaba en la idea de que ya estarías de vuelta. También a Prego que venía de hacer una exposición en Inglaterra y otra en Madrid, y que habla mucho.
Ayer estuvimos en La Coruña con Dónega, que está esperando carta tuya. Tenemos convocada Junta en el Castro para tratar únicamente el perfeccionamiento del acuerdo sobre el Museo. Será el próximo día 27. Los primeros días de la semanasanta, antes de salir para Vigo, desfiló mucha gente por Sargadelos. Los Dieste pasaron dos días y coincidieron con los Alonso Montero y los Dónega y familia. Te confirmo un mía en la que te enviaba copia de mi encargo a Dónega. Y estas son todas las novedades además del cotidiano pleito que sigue.

[Manuscrito na marxe esquerda:] Un abrazo muy fuerte para los dos

Isaac

1974-04-17
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974 en 17/04/1974

Buenos Aires, 17 de abril de 1974
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Meu querido amigo:
Recibín fai xa uns vinte días a tua carta. Agradézoche a reseña que ides facer dos meus álbumes derradeiros; e, no que se refire ó artigo de Corredor Matheos, o crítico de arte de Barcelona, apareceu no nº 27, Novembro do 73 en Bellas Artes 73 e teno Isaac en Sargadelos. Penso que é importante non soio pola autoridade que ten pola sua laboura de historiador de arte e crítico en Barcelona e Madride, senón tamén polo xeito de “situarme” en relación co arte galego e peninsuar. Podes pedirlle a Isaac que te remita unha fotocopia. Él remitíuma a mín. En canto ó “noso novo Curros” como o calificaron, refírome a C. E. F., non me preocupa moito o que escribíu. Proba o seu resentimento. Primeiro penséi en escribir un pequeno artigo referíndome ós seus romances de guerra, o que podería probar a sua precedencia, senón fose que ó mesmo tempo pubriquéi, en publicaciós galegas deiquí, algúns poemas referidos a Bóveda, a unha cubana da Cruña, etc., que non citei nunca e que quedan esquecidos. Gostaríame, eso sí, que pubricásedes o estudo que fixo Luz Pozo Garza, que a mín, aparte do agasallo que supón, paréceme un bon intento de facer unha cousa seria. Aledoume moito que se venda, aínda que sexa de a pouco, Comunicacións mesturadas. Preparo o segundo tomo que levaréi conmigo cando volte a esa. En canto ó libro sobre Maside teño moitas notas tomadas e refírense a Maside e tamén á nosa época compostelán. Vai ser encol do dibuxo social e grabados de Maside e ten de ser un traballo preliminar do gran libro que se faga mais tarde. Non teño mais que poñerme a escribilo defiñitivamente, prácticamente está feito.
Aledounos a todos moito o éxito da reedición do libro de narraciós en castelán de Dieste, é un grande libro. Leín as críticas do A.B.C., Informaciones, La Vanguardia, e as duas páxinas que lle adicáchedes en La Voz. Góstame moito que en xeral tivesen os críticos fixado a sua atención no aporte que Galicia fai á literatura española, o galeguismo que aportan obligados como están a escribir en castelán pra poder vivir do seu oficio de escritores.
O que me pon nunha situación difícil é Carballo Calero o ter aceptado vir no mes de Xulio. Trataréi de velo, mais non acudiréi a nengún dos actos que faga no Centro Galego, pois fai anos que non vou a ningún e nada me fará cambear. Por ahí debe de andar Castro Couso que non ten interés algún como dibuxante e pintor e que é un “servidor” de Valentín Fernández. A miña proposta de becas feita fai anos rematóu nesta que lla diron a un que non pode aproveitala.
A quen se ve moi mal é a Emilio Pita. Pergúntome polo seu libro e díxenlle que pensábades publicalo. ¿Por qué non o facedes?. É un libro pequeno e de un home como Pita a quen Galicia débelle moito polo seu traballo arreo encol déla. Ten unha arterioesclerosis moi avanzada.
Apertas pra os dous, Evelina e tí de Maruja e miñas:
Seoane

[Escrito a man na marxe superior dereita:] Montevideo, 1985-13º-Dpto. 68

1974-04-23
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 23/04/1974

Sargad[elos] 23, abril 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibo la tuya del 11 del cte. que se cruza con otra que te escribí hace pocos días. Ahí te va la minuta –con una última redacción que le dio Dónega– de lo que se acordará en la junta del 27 de Cer[ámicas] del Castro.- Pocos días después haremos la del Laboratorio y en 15 días puede quedar otorgada la escritura de constitución de la Fundación. El llamado (1) de mi anterior, de la copia de la carta de Dónega no tenía nota porque luego me di cuenta que era innecesaria, por las disposiciones que hay para esto.
De tu carta resulta alarmante lo que dices de deshacerte de gran parte de la biblioteca. Creo que es una pena. No sé lo que pretenderás hacer con esos libros pero para el caso de que entre en tu interés te propongo que el Seminario te los compre para su biblioteca y pagándote, claro, además su transporte y empacado, que podría venir por correo. Tú verás.
Como novedades sólo que este año le dan a Álvaro Gil el “Pedrón”. Iremos (19 de mayo).
En la Sala de Barcelona hemos mejorado algo el mobiliario y entre ellos hemos puesto una especie de consola para grabados y dibujos, serigrafías... con 6 bandejas (cajones de 8 cms. de alto) de 1,00 x 0,75 m. Digo yo si podías dejar algún grabado. Siempre hay alguna posibilidad de vender. Yo mandaré algún dibujo.
De Xosé nada sé. Para mí esto es un drama y además yo tengo más referencias que nadie para pensar así.
El pleito sigue su curso. Los peritos del pleito ya pasaron factura por más de medio millón y piden 185.000 por cada mes más que trabajen...

Abrazos muy fuertes para los dos

Isaac

1974-04-26
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 26/04/1974

Buenos Aires, 26 de Abril de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 16/IV, creo que se cruzó con una mía. Recibí el libro sobre cerámica los catálogos de Núñez, Ortiz y Pérez Bellas. De Valentín tuve noticias aparte de una carta que me envió con motivo del fallecimiento de mi madre, por una tarjeta y la revista de pesca que también me remitió. Espero contestarle uno de estos días. Me alegro que le hubiese gustado a Torrente mi “Figuración”, es un narrador cuya obra estimo, y, la última, es el intento técnico más importante en la novela española contemporánea, que lo pone a la par como creador de los novelistas latinoamericanos. A Alonso Montero le pedí que me enviase fotocopia de las notas que se refieren a mí de la revista Ser y no lo hizo, pídele que te las deje a ti y por favor sácalas tú en Sargadelos, porque no sé por qué me parece que se va a olvidar Me gustaría tenerlas, pues es recuerdo de mi época de abogado y de la confianza y cariño que sentía por mí alguna gente. A Dónega le contesté ayer tarde, en cuanto a la asamblea del Castro, pero tú conocías mi pensamiento sobre el acuerdo del año pasado.
Estos días encontré una carta de C[elso] E[milio] Ferreiro del 25/IV/55 en la que hace un gran elogio de mi Fardel de eisilado lo que prueba, por si me había yo olvidado, que mentía cuando escribió que no conocía las obras de Varela y mías al empezar él la poesía que le convirtió en el “novo Curros”, claro que por la música, la charanga de las consonantes, y diciéndolo quienes prescinden del aporte formal o informal que le debe el artista, el escritor o lo que sea, a su época. Guardo la carta esperando otras felonías superiores a la de El Faro de Vigo, que no tuvo demasiada importancia.
Aquí pasamos un otoño muy bueno, el verano en general también lo fue y aprovechamos su bondad para pintar el departamento y hacer algunos arreglos. Estoy, pues, sin hacer nada, con dos obreros en la casa que ocupan, a mí me lo parece, el espacio de un gremio.

Un agrazo grande de Maruja y mío para vosotros de

Seoane

1974-04-26
Carta de Seoane a Waugh. 1974
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Waugh. 1974 en 26/04/1974


Buenos Aires, 26 de abril de 1974

A Carmen Waugh
Madrid

Querida amiga:

Llevamos cuatro meses en Buenos Aires y no hemos escrito nada, o casi nada, a los amigos. En parte por no tener nada que decir importante que no fuese acompañado por algún comentario depresivo, o mostrase muy claramente alguna nueva frustración. Estuvimos metidos en casa trabajando. Tengo prácticamente la exposición que haré en Bonino en el mes de agosto, trabajo en otra que haré probablemente en San Pablo en septiembre y para una de dibujos para Montevideo. Tengo el encargo de ilustrar El matadero de Echevarría para una edición de bibliófilos y unas jarras de porcelana con cabezas de caudillos argentinos. Trabajo. A fin de año, diciembre, o primeros días de enero, regresaremos a España. Estamos nostálgicos del mar gallego. Creo que nos gustaría vivir en la Costa de la Muerte, en Muxía, frente a un mar de naufragios, al lado de la casa del cura párroco que está precisamente frente al mar violento, en una casa edificada casi sobre unas rocas milenarias, la piedra de la Virgen, peñasco que se mueve, que fue utilizada para los juicios de Dios medievales.
Fantasías aparte, aunque el tenerlas sea nuestra justificación, quisiéramos saber de vosotros, tú y Evelyn, tener noticias de Aele y del destino de los cuadros míos que fueron a Caracas. Siempre pienso en la próxima exposición mía en Madrid, que trataré de no descuidar como creo que hice con la pasada, mayo-junio del 74, por culpa de la sequedad intolerable para mí, del clima madrileño.
Bueno, éstas son una pocas noticias nuestras. Nos gustaría, como digo más arriba, saber de vosotras. Un abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1974-04-26
Carta de Seoane a Dónega. 1974
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dónega. 1974 en 26/04/1974





Buenos Aires, 26 de Abril de 1974


Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña

Querido Dónega:

Recibín fai xa días a tua carta. Pola miña parte deixo nas tuas mans o arranxamento do asunto do Museo. Isaac coñece o meu pensamento nunha carta que lle remitín. Eu estou farto de todo esto. O que tí propós de deixar sin efecto o acordo de Cerámicas do Castro, tíñallo proposto a Isaac. Matino que é urxente crear o Patronato que de algún xeito interveña en todo esto. Unha laboura como é a de un Museo non pode ficar suxeta a ningunha vontade persoal. O museo é ó meu xuicio, unha das creaciós mais importantes, co Seminario denantes, con Galaxia, Penzol e Sargadelos hoxe, feitas en Galicia en moito tempo, matinando as facetas culturaes que pode abarcar, un xeito enmáis de impoñer un orden ó pasado inmediato artístico e de estabelecer un cauce, sen cánones, á creación futura, ourentada pola laboura que realice o Museo.
Agradézoche moito o teu traballo no “pleito” en que nos metemos que tivo sido remate do accidente. Eu estou traballando pra as mostras de Buenos Aires, Montevideo e San Pablo, a derradeira ten de se concretar.
Paréceme moi atinada a proposta de Mariñas del Valle pra a Academia. Fai falla que a xente que se leve as instituciós tivesen probado ser merecentes delo pola sua obra, e, enmáis pola sua consagración a Galicia nos anos de proba, que foron todos os derradeiros.
Lembrámonos moito de vos, de Fernanda e tí, e dos amigos comúns que estiveron con nós, acompañándonos, os dous meses do accidente. A actitude de todos vos, ós que estamos moi agradecidos, fixo que ficásemos con desexos de voltar. Eu estaba anímicamente desfeito polos asuntos que ti coñeces. Bueno, as miñas noticias cecáis chegan tarde, mais penso que ti coñeces o meu pensamento como o coñece de fai tempo Isaac. Pola miña parte sinto moito terme metido no asunto do museo sacrificando enmáis unha chea de obras que conservéi durante mais de coarenta anos co soño de facelo, tendo pola miña parte, o éisito que esperaba pola axuda dos amigos que siguen sendo o millor de Galicia.
Unha grande aperta pra os tres de Maruja e miña, pra Fernanda, tí e mais Fernando:

1974-04-27
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 27/04/1974

27 de abril de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una mía contestando rápidamente la tuya última del 11 cte. Acabamos de llegar del Castro donde se celebró la Junta perfeccionando el acuerdo de constitución de la Fundación del Museo Carlos Maside de acuerdo con la minuta que te envié en esa mía. Asistió por la parte contraria Marcelino Lobato quien estuvo correcto pero dijo que no podía hacer más que votar contra el acuerdo. Se ve que le mandaron hacerlo así. De todos modos el acuerdo fue aprobado, claro. Ahora se preparará la Junta y el acta del Laboratorio y una vez que tenga terminado Dónega la minuta para la Escritura de Constitución de la Fundación se llevará al Notario. Creo que la constitución del Patronato es un paso siguiente.
Terminada la Junta, Lobato estuvo hablándonos para ver la forma de llegar a un acuerdo. Cree ahora estaría la cosa madura para aceptar una propuesta que les habíamos hecho nosotros consistente en formar una Sociedad Anónima con el Castro y Sargadelos, fundiéndolas en una sola, respetando las proporciones de Capital que actualmente cada uno tiene en cada Sociedad. Y ellos cederían sus partes a sus hijos. Y se establecería una forma de arbitraje que hiciese imposible la aparición de otro pleito. Es posible que por aquí esté la posibilidad de un acuerdo. Son muchas cosas las que hay que estudiar antes. Lo que hay pactado sobre Sargadelos tendría que estar recogido entre las obligaciones estatutarias de la nueva Sociedad y la constitución del Capital de esta habría de tener una traducción aritmética de las participaciones actuales de cada Sociedad y su repercusión interna, igualmente aritmética, de la participación del Castro en Sargadelos. Contando con que en la última Junta el Capital de Sargadelos fue aumentado a 8.100.000 y el del Castro sigue en 2.100.000,- las participaciones deberían quedar en esta forma:
Rey 1.514.000,-
Nogueira 1.514.000,-
Varela 360.000,-
Lab[oratorio de] Formas 1.500.000,-
Seoane 300.000,-
Ángel 788.000,-
Marentes 788.000,-
José Luis 788.000,-
Grupo Técn[ico] 1.140.000,-
Díaz 1.508.000,-
Los tres primeros (R., N. y V.) tendrían en la nueva Sociedad el 33,2 % por lo que no tendrían siquiera fuerza para impedir el quorum mayor. El Castro y Sargadelos desaparecían como Sociedades y los activos pasarían a pertenecer a una nueva Sociedad que se llamaría, por ejemplo, Cerámicas del Castro y Sargadelos, S.A., que sería la propietaria de las dos fábricas que conservarían su independencia.
Bueno, esto que te adelanto es para ir conociendo tu pensamiento sobre esta cuestión. Nada se haría sin el completo acuerdo de todos. Por otra parte fue tanta la extorsión que esos señores hicieron que
 a mí me cuesta trabajo creer que habrá alguna solución, esta o cualquiera.
Te seguiré teniendo al corriente de todo.

Una abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1974-05-09
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 09/05/1974



9 de mayo de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibo tu carta del 26 de abril último. Yo te confirmo otras mías que se habrán cruzado, informándote de lo que veo es de tu interés. Tomo buena nota de lo que ahora me dices.
Estoy en que en una de mis cartas te dije que Alonso Montero había estado aquí por la semanasanta y coincidió con Dieste, con Dónega y no sé con quién más. Lo que no recuerdo es si te dije que me había traído una gran colección de fotocopias, principalmente de Ser pero también de varios números de Guieiro y de Resol. No sé si me dijo que lo de Ser estaba casi completo. No me quiso cobrar nada y son unos 5 kilos de fotocopias. Irá todo para el Museo Carlos Maside y hasta no recuerdo si él no dijo que era con este fin, pues tanta gente me cayó en esos momentos superpuesta al desbordamiento de problemas que tengo encima que no me es posible poner atención en todo. Puse a la secretaria del Seminario a buscar todo lo que en Ser se refería a ti, independientemente del aviso que viene, no sé si en todas, de tu despacho de abogado, y me acaba de dar esas fotocopias que te adjunto.
En cuando a lo que me dices de esa carta que te apareció de Celso Emilio por supuesto que yo no me pongo al lado de nadie en luchas de tipo bizantino. Mi admiración hacia ti no está por este lado, y creo que en esto coincidimos muchas personas que te admiran y quieren y a las que tú correspondes. De lo que no estoy tan seguro es de si todas las personas te manifestarán a ti lo que piensan o más bien las peleas de los demás les divierten, pues es bastante extendido el campo de la afición en este deporte que a mí me repele.
Desde la última Junta del Castro sobre la separación del Museo no se pudo hacer más en esto pues Dónega se marchó para Andalucía, en donde tiene un hijo, y ayer aún no sabían nada de él. Y ahora es él que tiene que hacer la minuta de constitución de la Fundación para llevar al notario.
En menos de una semana tuve que viajar tres veces a La Coruña. La situación conflictiva se enconó con motivo de la liquidación de impuestos indirectos y pagos al personal, ya que Rey se había marchado para Inglaterra y desde el 15 del mes pasado se le había requerido para firmar los cheques y los impuestos no se pudieron ingresar en tér[mino] ni pagar la nómina a tiempo. El Jurado de empresa terminó cansándose y presentó denuncia al Gobernador y autoridades laborales, y Nogueira se presentó en la fábrica con notario y abogado pretendiendo relevar a Rey de culpa y que todo era una tramoya mía para levantar al personal. Creo que tuvo su contestación adecuada por el mismo notario que levantaba el acta, pero el Lobato fue a ¿denunciar? al Juez de que yo era un socialista. Al Juez parece que esto no le hizo mucha mella pero llamó a Risco y al Lobato poco menos que para conminarnos a que llegásemos a un acuerdo antes de que dictase sentencia. ¿Qué hay detrás de todo esto? A mí no me cabe la menor duda de que el Juez tiene presiones que lo desbordan. Parece ser que es inusitado, insólito, esto de que el juez llame a las partes para que se arreglen y que más bien con ello estaría faltando a su deber, lo que parecería decir con mayor claridad que algún respaldo tiene para hacer esto. ---- Aunque ya te la di, no es mi intención darte demasiado la lata con esto. Más bien quiero darte una idea a grandes rasgos de como están de mal las cosas y como está saliendo aquello en un señor que se llamaba tiernogalvanista. No sé en qué va a terminar todo esto y si no estará mereciendo la pena dar un escándalo sonado.
Nada más por hoy. Te seguiré informando. Abrazos muy fuertes a los dos.

Isaac

[Manuscrito:] Bueno, María tuvo una niña que le llamarán Carolina. Soy abuelo [ILEXIBLE] no me hace esto alguna ilusión en estos momentos.

1974-05-10
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 10/05/1974

Buenos Aires, 10 de Mayo de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tus cartas del 23 y 27 de abril que contesto hoy mismo al acabar de llegar, anteayer, la última que se cruzó con la mía. En la del 23 me enviabas copia de la minuta que ibais a presentar en la Asamblea del Castro con la que estoy totalmente de acuerdo. En cuanto a la parte de biblioteca de que me desprendo no es útil para la Escuela de Cerámica, pues se trata de los libros de narraciones, novelas, etc., que no tienen nada que ver con el arte. Me quedaré con los de arte, que constituyen una cantidad muy importante y muy valiosa, pues tengo muchos libros agotados que se buscan, los de poesía, los referidos a España y los gallegos. Calculo que me quedarán unos tres mil aproximadamente, quizás algo más. Los que me deshago de ellos los dono a una biblioteca de Tierra del Fuego fundada por un cuñado de William Shand. Te agradezco mucho de todas maneras tu proposición de compra.
Me alegro que le den el “Pedrón” a Álvaro Gil. Se lo merece. Es sin embargo curioso que hubiesen tardado tanto en otorgárselo. Quizás sea porque la labor útil y silenciosa que vino realizando parezca menor por esto mismo que la verbalista de otros. En cuanto a los grabados de Barcelona espera que exponga primero en esa ciudad que trataré de hacer tan pronto vuelva a España que supongo será a fines de este año o principios del que viene. Entonces quizás no deje grabados, sino dibujos. Pensamos quedarnos a vivir una temporada en Madrid, si podemos, antes de la exposición mía que tengo proyectada para Mayo del 75, alquilaremos un departamento como hicimos otras veces y pintaré en él, pero en contacto con la gente de esa ciudad. No haré como en la última exposición, volverme a La Coruña abandonándola. Creo que me fue bien de pura casualidad. Después trataré de exponer en Barcelona en el otoño o invierno de ese año. Quiero hacer una buena exposición.
Contesto ahora a la tuya del 27. Lamento que Lobato hubiese votado en contra de la minuta presentada por vosotros. Es muy curioso que tanto Rey, con quien mucho hemos hablado sobre el Museo, y Nogueira, hubiesen creído que éramos tan estúpidos como para solicitar de nuestros amigos la cesión de obras en beneficio de una empresa industrial, por mucho que simpatizásemos con ésta o aunque la hubieses fundado tú, como es el caso. Por otra parte me alegro que se vislumbre una posible solución para el pleito y me parece que la que anuncias es quizás la mejor que pueda acordarse, por otra parte uniría en el nombre, para el conocimiento general de las gentes y el futuro, a dos grandes empresas que, aunque tuviesen el mismo origen y la misma dirección, su separación actual necesita permanente explicación.
Por aquí como siempre. No hay más novedades que las que puedes leer en los diarios. En todo caso en el orden económico es una realidad que se están abriendo mercados importantes en el exterior. Creo que es mejor la política exterior que la interior. En el orden cultural continúa Buenos Aires desplegando su actividad habitual. De la colectividad no sé nada. Me envían de vez en cuando algún emisario para que vuelva a colaborar en determinadas cuestiones pero yo continúo negándome y rogándoles que no se acuerden de mí para nada.
Quiero rogarte que no te olvides que me debes el Pérez Galdós que me interesa mucho obtener y que es la única jarra que me falta. Debes tener en el bolsillo las dos o tres notas que tomaste para no olvidarte de ello. A Camilo no lo vimos en los últimos tiempos. Nos habló por teléfono, pero suponemos que debe estar estudiando con arreglo a los nuevos planes de estudio que ahora abarcan algunas asignaturas más, parecidas a las que se establecieron ahí hace muchos años. La Universidad cambió totalmente. El catedrático no tiene en la actualidad más función que la de orientar. Quedaron en general suprimidos los exámenes en bastantes facultades, en arquitectura por ejemplo, y la promoción se realiza juzgándose los estudiantes a sí mismos por un sistema de grupos. Una verdadera revolución en materia de enseñanza que tiene adeptos y contradictores.
Basta por hoy. Ayer te escribí una presentación a ti para una señorita hija de gallegos, Marucha Salgado, cuyo padre o madre, no sé bien, es de Ferreira de Valadouro. Irá a verte y me gustaría que tú y Mimina la orientaseis en lo que podáis. Un abrazo fuerte para Mimina y para ti de Maruja y mío.

Seoane

1974-05-13
Carta de Seoane a Campos. 1974
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Campos. 1974 en 13/05/1974

Buenos Aires, 13 de Maio de 1974

A Xesús Campos
A Cruña

Meu querido amigo:

Duas verbas nada mais para lle decir que lle estóu moi agradecido polo envío dos catálogos da Galería Mestre Mateo. Matino que están facendo unha moi boa laboura e que as esposiciós proban non somentes bon xuicio senón que atenden á calidade da obra do espositor. Hoxe tamén lle escribo a Xosé con motivo da sua mostra. En canto a vostedes, a Anciñas e vostede, non lles tiñamos agradecido a felicitación de fin de ano e aproveitamos de facelo agora. Gostóume enmáis o seu dibuxo de homaxe a Ortiz Alonso.
Eu teño moito traballo, tres mostras pra o que ven do ano e grabados pra un libro. De xeito que todo o tempo é pouco como se dí. Eiquí comeza agora en Maio a tempada de esposiciós. Anúncianse algunhas moi boas.
Repito o meu agradecemento, saúdos pra Anciñas e vostede de Maruja e meus:

[Seoane]

1974-05-14
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 14/05/1974

14 de mayo de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Sin ninguna tuya a que hacer referencia, tengo contestadas todas las tuyas, te adjunto una convocatoria para el premio de Artes de la Diputación que enviaron aquí. Descarto que a ti te interese participar personalmente en él pero considerando que este premio fue otorgado entre otros al ballet gallego de Rey de Viana, a Galaxia y a Parga Pondal por el Laboratorio de Lage, digo yo que el Laboratorio de Formas sería acreedor de él. Por otra parte podría ser propuesto por otra entidad, no pedido directamente, y el dinero destinado al Museo. Por otra parte si se me ocurre esto es porque estoy pensando en el agobiante pleito que puede ser mucho más grave de lo que está siendo. Te hablaba en mi última de la invitación al arreglo por parte del Juez, y creo que no te decía lo más importante, y es que está viendo que si no hay arreglo el Castro va a terminar liquidándose. Seguro que no va a haber arreglo. Pero la parte contraria ya ha hablado de liquidación y subasta. El fin que ellos estarían persiguiendo (estamos pensando ahora que esta sería la gran orientación de la estrategia de ellos posiblemente programada por algún buen abogado de Madrid) sería que estos testaferros, Mora y Lobato, llevasen las cosas como las han llevado para hacer imposible cualquier otra solución que no fuese la liquidación. Suponte que consiguiesen este propósito y saliesen a su vez con la suya de liquidar globalmente la sociedad, no sus bienes, entonces tendrías a subasta el Castro incluyendo el 37% del capital de Sargadelos y ellos, con algunas ayudas de grupos interesados, tendrían posibilidad de llegar a hacerse con el Castro y reunir el 48, 83% de Sargadelos sin contar con que pudiese fallar el Grupo o la mayoría del Grupo en cuyo caso tendrían mayoría, pero aunque no tuviesen mayoría, formarían otro bollo sin solución para conseguir lo mismo que en el Castro. Si esto fuese así habría que pensar en estorbarlo.
Pasando a otra cosa: Dónega llegó y hará eso... bueno creo que no estará de más que le pongas una nota recordándole que no debe dormirse eso, pues, como lo conozco, y viendo que eso ya debía de estar hecho y no está y dice que se pondrá con él...

Un abrazo muy fuerte a los dos

[Díaz Pardo]

1974-05-23
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 23/05/1974

Buenos Aires, 23 de Mayo de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Contesto hoy tu carta última del 14/V/74, que acaba de llegarme y dejo, para contestarla mañana o pasado la anterior, que en uno de sus párrafos se refiere a admiraciones, discusiones, etc., que pienso merece respuesta que me ha de llevar más espacio y tiempo del que ahora dispongo.
A mí desde luego no me interesa participar personalmente de nada de lo que tú refieres en tu carta, premio diputación, pero creo, como tú, que puede hacerlo Laboratorio de Formas. No creo que en la provincia de La Coruña exista otra institución que pueda ser su rival de acuerdo con las bases del concurso. Totalmente de acuerdo con lo que tú hagas en este aspecto. Habla de ello con Pérez Ardá si no conoces a Porto Anido o alguno de los diputados provinciales. Lamento lo que está pasando con el pleito y la preocupación que te produce. Por mi parte me había hecho a la idea del posible arreglo que participabas en una carta anterior y que me parecía más normal. Creo que debéis evitar la liquidación.
A José le escribí a la galería de La Coruña hace pocos días cuando no sabíamos que te había hecho abuelo. Le volveré a escribir nuevamente felicitándoles por Carolina. Os adelanto la felicitación a Mimina y a ti. Que seáis abuelos presentes por el mismo número de años que lleváis de vida. Le escribiré a Dónega. Aunque es muy difícil alentar nada desde tan lejos. Camilo estuvo en casa hace unos días y le dimos en pesos el equivalente a diez mil pesetas. Está muy bien y optimista con respecto al final de su carrera a pesar de los líos universitarios. Están experimentándose nuevos métodos de enseñanza en los que tienen voz definitiva los alumnos. Se han hecho nuevos planes y en este momento es el primer ejemplo en el mundo de Universidad masiva.
Esto es todo por hoy. La de mañana o pasado será más larga. Ahí debes tener una carta mía en la que te recomendaba la jarra de Pérez Galdós, ahora añado que la prefiero en blanco; si está hecha se la entregas a José Luis para que la lleve al departamento de La Coruña. Te agradezco las fotocopias de Ser. Los dibujos míos de entonces no me gustan nada. Con el tiempo los había idealizado. Así ocurre con todo.

Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío.

Seoane

1974-05-23
Carta de Seoane a Dónega. 1974
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dónega. 1974 en 23/05/1974





Buenos Aires, 23 de Mayo de 1974

Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña

Meu querido Dónega:

Débesme carta, mais hoxe escríboche pra te pedir que inicies os trámites referintes á legalización do Museo si non o iniciaches xa. Recibín unha carta de Isaac onde me fala do pleito do Castro e ó remate refírese a que non estaría de mais que eu che escribise encol deses trámites. Matinaba, pola miña parte, telo feito xa. É moi importante a legalización do Museo e a desiñación do Patronato. Feito esto e o edificio teño moitos plans pra o futuro que serán moi útiles a Galicia, e de feito a Coruña e a todo o radio que vai de Santiago ó Ferrol, dos que xa falaremos cando regrese. E cuasi seguro que voltemos a fins deste ano, despóis de liberarme dos compromisos contraídos nesta, e fora xa o pleito que ti levaches cuio resultado nos alivióu, e mais aliviados estaríamos si soupésemos que non lle pasóu nada ó soldado, únicamente algunha amonestación por eso de defender a moral, algo que, xa se sabe, ten de facer un soldado.
Gostaríame tamén saber, si me contestas, si os dibuxos que estóu mandando deiquí siguen intresando ás xentes. Sei que a Pillado sí, mais gostaríamos coñecer a tua opinión.
Hoxe ren mais. Recibide Fernanda e tí, e Fernando, unha aperta moi garimosa de Maruja e miña.

1974-05-30
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 30/05/1974

Castro, 30 de mayo de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Me acaba de traer Dorneda, que viene de Sargadelos, tu carta del 23 cte. que llegó allí ayer y como tenía sin contestar la tuya del 10, y ando con ella en el bolsillo para hacerlo en cualquier momento que encuentre, a pesar del maremagnum de problemas que me tienen aquí en el Castro sin descanso por esto del pleito, no pienso acostarme sin dejar de contestarte, aunque lo haga con carácter sumario. Y ahí va.
Lo del pleito volvió a entrar en una fase muy crítica porque los abogados, aunque ahora da sólo la cara Lobato, utilizaron el cargo de Administración de Rey y le volvieron a causar otro daño de 90.000,- con la Hacienda Pública, y solamente por este lado los daños se acercan al medio millón. Otras cabronadas creo que ya te las conté o lo hizo José Luis, le hicieron empresa por esta vía, con la esperanza de procurar la liquidación antes de que finalice el pleito. Me cansé, monté por encima del gremialismo de los abogados, incluido el nuestro, y presenté una denuncia contra Lobato y Mora en el Colegio de abogados, y enjuicié en una Junta a Rey en la que asistió en representación de él y de Nogueira Lobato, renunciando a la presencia de Risco para no tener las manos atadas, envolví a Lobato en su maniobra y copias del acta notarial se las envié al Gobernador y Delegados de Trabajo y Sindicatos advirtiéndoles de lo que pasaría a final de mes. Y aquí está Rey a quien tengo sometido a un intenso bombardeo de requerimientos, al igual que a Lobato a ver si consigo abortar la maniobra de utilizar a Rey para atacar a la empresa y se normalicen las relaciones con la Hacienda. Y aquí me tienes clavado y allá casi un pliego en esto...
Tomo nota de tu conformidad a lo del premio de la Diputación, cosa que celebro, y enseguida lo haré. – Estuvimos en lo de Álvaro y le hicimos una medalla de presencia del Museo en el acto y se entregaron a todos los comensales. José Luis te mandó una. Todo se hace un poco atropelladamente y no se pueden estudiar bien las cosas. El escudo lo hizo Vizoso. No obstante creo que teníamos que tener una medalla mejor estudiada con el escudo de Galicia a base de algún relieve pero también de alguna calca serigráfica, medalla que nos vendría bien para casos como este. Si tienes alguna idea o algún dibujo no dejes de darla. ---- Dónega me entregó el borrador de la escritura de la Fundación del Museo y estoy estudiándola porque hay que puntualizar algunas cosas. Tengo la imagen de que si esta situación persiste Cerámicas del Castro va a ser difícil que sobreviva y en consecuencia si esto fuese así o en la medida que lo fuese, el apoyo que el Castro pudiese prestarle al Museo... Bueno, el buscar financiación para él debe considerarse. En este orden creo que entre otras cosas podría preverse una especie de Asociación de Amigos del Museo Carlos Maside, cuyos asociados pagasen cuotas que ayudasen al sostenimiento del Museo. En compensación los asociados, que tendrían su reglamento, podrían tener uno o dos puestos en el Patronato del Museo, derecho a sus publicaciones, actos, etc. Lugo yo creo que habría que dejar la puerta abierta para que la utilizase el Patronato caso de que una vez constituido lo creyese conveniente de hacer algo semejante con la Diputación y Ayuntamiento. Piensa además que a la marcha a que van las cosas aceleradas por los aconteceres lusitanos es muy difícil que todo esto no desemboque en una cosa que no será peor que por ejemplo eso de ahí de la Argentina. En fin: dame tu pensamiento. ----
Jarra Galdós la tienes en casa. ---- Camilo; te acreditaré en tu cuenta cte. que te controla José Luis esas 10.000,- ptas que le diste. Es decir te ingresaré esa cantidad. Muchas gracias. Yo acababa de conseguir 20.000,- ptas. en cheques del Banco de Santander de ahí y se los envié. ---- Atenderemos a esa Marucha Salgado del Valadouro. ---- Muchas gracias por la felicitación por lo de la nieta. No me puede hacer ninguna ilusión con todos los problemas que me rodean y que rodean esto.
Ediciones: Falan os de Ribadeo salió y te lo envió José Luis. Está saliendo el de Mariscos y te lo enviaré. Están componiendo el de Dieste, que atiende él mismo en la imprenta y que ya tiene al Sr. Quintáns con la cabeza hinchada porque quiere el papel un poco menos balnco y un poco menos gris y la letra un poco menos moderna y un poco menos antigua... Tú me habías dado una relación de quienes querían pagar este libro como homenaje a Dieste que llevaría una nota que redactaría ¿Domingo?... ahora no sé donde tengo la nota. ¿Tú te acuerdas quiénes eran? Por si no encuentro la nota. Claro que lo más cómodo es que esto lo pagase sólo ediciones, pero... ---- Otro: mandé a la imprenta los textos del cuaderno para el Seminario del Libro. Lo estructuré así; Crónica do Seminario en col do Libro Galego.- Xustificación do Primeiro Seminario en col do Libro Galego, por R. Piñeiro.- O libro como elemento de comunicación e como empresa, por Fdez. del Riego.- A Hestoria do Libro Galego por Filgueira Valverde,- O Libro como Continente por García Suárez.- 8 páginas ilustradas con tomas del Seminario y exposición del Libro.- 14 páginas con dibujos de Xohán Ledo con una especie de ilustración del desarrollo histórico de la comunicación,- 4 páginas con las notas murales que figuraron en la exp[osición] del Libro de Barcelona (estas las únicas en castellano) y una relación de los asistentes al Seminario. A mí me gustaría que el cuaderno llevase por tapa el dibujo que tú hiciste para el catálogo de la Exp[osición] de Barcelona y si es que prefieres otra cosa para la tapa, por lo menos que este dibujo fuese dentro delante de las notas murales. Ahora bien: tú y yo habíamos hablado de que este cuaderno fuese el núm. 2 del La[boratorio de] F[ormas] pero si por cualquier razón hubieses cambiado de manera de pensar, y sin que me expliques nada, puede desistirse de esta idea y se hace como una publicación más. Yo tenía pensado que llevase un primer título O libro galego a discusión (o a exame). Crónica (informe) sobre o primer Seminario en col do Libro Galego celebrado en xulio de 1972 no Museo Carlos Maside coas ponencias presentadas e as conclusiós finales. Creo que el contenido de esta pieza es importante. Si tú crees conveniente hacerle una introducción cuando esté en pruebas de página te mando una colección y espero tus ideas sobre esto.
Nos alegra que estés pensando en volver. Ya se lo comuniqué a cuanta gente pude. La idea de que darte una temporada en Madrid por un lado la comprendo. Creo que terminarás viniéndote para aquí, me refiero Galicia-España-Europa definitivamente y que no ha de tardar el momento en que decidas venir con carácter definitivo. De alguna forma creo que esto es lo que deberás hacer. Y actuar pensando en ello. Adelante.
Te seguiré informando.

Un abrazo muy fuerte para los dos

[Díaz Pardo]

1974-05-30
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1974
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1974 en 30/05/1974

EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 218204/ VIGO
30-maio-1974
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Meu querido amigo:

Xa vai pra un mes que recibín a túa carta. Seguindo as indicacións que me facías, pedinlle a Isaac unha xerocopia do artigo de Corredor Matheos. Pareceume moi interesante. Sairá reproducido, na súa maior parte, no número de Grial que está no prelo. Pra que non aparezan dúas cousas xuntas no mesmo número, deixéi pra o seguinte os comentos dos teus derradeiros albums de dibuxos.
Por aquí andivo, nefeito, Castro Couso. Porén, eu non o vin nin soupen del máis que o que teño lido na prensa. Parece que foron Mon e Naya os que o acompañaron e lle prepararon unha mostra dos seus traballos.
Non me esquezo da edición do libro de Pita. Confío en que aló pra o outono esteña na rua. Pesie ao afecto que por el sinto, cústame moito dar este paso. Pola sinxela razón de que temos en turno de publicación unha ducia de volumes de versos, cuia aparición vou demorando, e cando os poetas vexan editado o libro de Pita reaccionarán moi mal. Sobre todo porque hai algún que agarda dende hai máis dun ano.
O outro día estiven en Padrón con Dieste e Isaac, que foron acompañados das suas mulleres pra asistir ao acto do Pedrón de Ouro que lle concederon a Álvaro Gil. Tamén estivo Valentín e moitos amigos. Por certo que alí nos amostraron o libro de Luís Villaverde encol dos mariscos, que acababa de publicárese.
Pesie á fermosa xeira aberta polos nosos veciños, as cousas por aquí siguen máis ou menos o mesmo. A ver si cando tí veñas se deseñan outras perspectivas.
E nada máis por hoxe. Con garimososo saúdos a Maruxa, e de Evely pra os dous, recibe a forte aperta de sempre, de
Paco

1974-06-05
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 05/06/1974


La Coruña, 5 de Junio de 1974

Queridos Maruja y Luis:

Contestamos con bastante retraso su cariñosa carta del día 11 de Abril.
Hace ya un par de días que envié por correo aéreo un ejemplar de Mariscos de Galicia con una medalla en su interior que hicimos con motivo de la entrega del Pedrón de Ouro a Álvaro Gil, donde estuvimos nosotros también presentes y cuya medalla entregamos a todos los asistentes como adhesión del Museo Carlos Maside a dicho acto. Asistió muchísima gente y a la hora de la comida no había sitio para todos y parte tuvimos que acomodarnos en otro lugar. A pesar de la desorganización tremenda que hubo todo resultó bien, sin programas, ni invitaciones, etc. Nos acordamos mucho de Vdes. y de lo que les gustaría estar presentes por la amistad que les une con Álvaro Gil. Allí estaban todos sus amigos, Dieste, Blanco Amor, Paco del Riego, Piñeiro, García Sabell, Paz Andrade, Mincho, etc.
Estamos haciendo las medallas y platos con su dibujo en conmemoración de los 25 años (24 de paz y 1 de guerra) de Cerámicas del Castro, tenemos las pantallas hechas y estamos haciendo pruebas con los colores para hacerlos lo más exactos posibles al original y que no nos resulta fácil, pero lo conseguiremos. Van a quedar muy bien.
En mi último viaje a Barcelona que fue por la Semana Santa, estuvieron María Elena y los niños en Sargadelos e Isaac les hizo un retrato precioso, estamos toda la familia en él representados, María Elena y la niña en primer término, el niño en el medallón del cuello y yo al fondo como en cuadro en la pared. Isaac por fin agarró otra vez la paleta y parece ser ya tenía los tubos de óleo resecos de tanto tiempo sin usarlos, vamos a ver si con tal motivo se anima otra vez y vuelve a pintar algo ¿no le parece?
El pleito sigue con toda su furia, no hay manera de arreglarlo, el mes de Abril tuvimos dificultades con el pago de la nómina al personal, porque Rey se fue a Inglaterra y cuando llegó ya tuvimos que pagar con retraso y recargo en algunos pagos en Hacienda, eso que le habíamos mandado con 15 días de antelación los cheques a firmar a Madrid y aún así nos culpa a nosotros de la demora que supone unas 80.000 ptas. Ante tal actitud el Jurado de Empresa presentó copia del acta mensual que se hace, donde ponían de manifiesto las dificultades para el cobro y pedían que se obligase a los Administradores a cumplir con su obligación y le mandaron copia del acta al Gobernador Civil y Delegados de Sindicatos y Trabajo. No tuvimos respuesta nada más una multa de la Delegación de Trabajo de 5.000 ptas a la Empresa por no pagar puntualmente. Aún hay más, Vdes. ya saben que ellos impugnaron el balance del año 72 y estamos intentando que Rey mande una autorización para que se presente, pues le supondría la broma unas 375.000 ptas. y además es a él a quien corresponde hacerlo. Lo dicen así los estatutos. Como nos quería hacer responsables a nosotros de los retrasos en el pago, en la última reunión extraordinaria que se celebró el día 18, se acordó que no se le volverían a mandar más cheques a firmar a Madrid y que en lo sucesivo tendría que desplazarse aquí a cumplir con sus deberes de Administrador y ya sabe que todo lo hacemos por notario. Efectivamente vino a finales de mes y dejó solucionado lo del pago del personal solamente después de varios incidentes con requerimientos por ambas partes y se marchó a Madrid sin solucionar nada más. En este embrollo de extorsiones a la Empresa, están dirigidos por los dos abogados que Vdes. ya saben y con las pruebas que tenemos se denuncian a ellos también en el Colegio correspondiente. Es un lío, la única solución que le veo a todo esto, es el hacer otro edificio, como ya les he dicho más veces y sería muchísimo más barato y además ahora parece ser que piden los 30 millones, o sea esa cantidad o hundir la fábrica, como verán es una forma típica de chantajistas, porque a ellos no les duele más que el amor propio de verse descubiertos en la pretensión de quererse apoderar de todo lo que fue hecho con un gran esfuerzo y por personas que no fueron precisamente ellos, pero qué le vamos a hacer.
Perdónenme este tremendo rollo, veremos si entro ocasión [sic] les puedo contar cosas más agradables. Un fuerte abrazo de María Elena, de nuestro hijos y uno muy tenso mío.

José Luis

1974-06-05
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974 en 05/06/1974

Buenos Aires, 5 de Xuño de 1974
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Meu querido amigo:
Recibín a tua carta do 30/V que agradezo moito. Dinlle unha alegría a Pita, moi envellecido, con unha arterioesclerosis bastante avanzada, coa noticia da publicación do seu libro. Pídoche agora que non esquenzas de que o libro de Pita leva no poder de Galaxia dende 1971, é decir, fai mais de dous anos, e que esos mozos de que falas teñen unha vida pra esperar e viven en Galicia onde poden atopar xeitos de publicar os seus libros aparte de Galaxia, debendo ter en conta o que fixeron por Galicia xentes como Pita, vivindo lonxe, desamparados de calquer axuda e estímulo perante coarenta anos. Agora mándoche un traballo pra Grial sobre a pintura mural en xeral e os meus murales. Creo que pode sere moi útil e reveladora, en canto ós pintores que cito, do traballo déles en Buenos Aires. Con ela remítoche unhas fotografías, as únicas que teño neste intre, que se refiren a algún deles. Penso que incluie noticias interesantes. Gostaríame moito que me escribiras decíndome que te parece.
Xa foi Castro Couso a Galicia, un miña-xoia, e agora vai Valentín a recibir un novo “espaldarazo” dos intelectuales que atope pra servilo.
Pola miña parte traballo arreo. Teño unha exposición en Agosto, outra de dibuxos en Montevideo nos derradeiros días de Xulio e estou a facer uns grabados en madeira ilustrando unha obra do século pasado da literatura arxentina pra unha edición de bibliófilos.
Onte recibín unha nota moi eloxiosa publicada en Informaciones encol de Comunicacións mesturadas, que firma G.F.B. [Gustavo Fabra Barreiro] e non sei quen pode ser. Remitíuma Isaac e é do 23/V.
Esto é todo hoxe. Contéstame, dime o teu parecer encol do traballo que te remito.
Unha grande aperta pra Evelina e pra tí de Maruja e miña:
Seoane

1974-06-10
Carta de Dónega a Seoane. 1974
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Seoane. 1974 en 10/06/1974




A Cruña, 10.6.74

Luis Seoane
Bs. As.

Meu querido e ademirado Seoane:

Contesto a tua do 23 do mes pasado. Debíache carta, sí. Ben vexo que levas unha boa contabilidade. Mais non o fixen denantes por mor dunha viaxata que argallamos polas terras do Al-Andalus pra lle facer unha visita ao noso fillo. E, xa sabes, entre o previaxe, o viaxe e o postviaxe ficóu todo demorado. Pasámolo mo ben. Impresionounos, especialmente, Córdoba. Alí batemos con vellos e conocidos amigos. Séneca, Averroes, Ibn Hassam, Maimónides, Góngora, Duque de Rivas e... mesmo Manolete, deixámolos, previo o conocemento abstracto que deles tiñamos, cáseque vivencialmente incorporados a nós. E Granada, Motril, Málaga, Ronda, Arcos, Sevilla, Cádiz, Huelva, Rábida, Palos, Moguer, pra voltar por Itálica, Mérida, Trujillo, Cáceres, Yuste, Guadalupe, Plasencia, Salamanca e Zamora. Como verás, polos camiños da millor historia galega. Porque xa sabemos, –tí nolo dixeches– que sempre haberá un paisán noso remexendo nos feitos que aqueles nomes evocan. E, claro está, non deixamos de lembrarte ao noso paso pola serranía xienense, afogada a súa soedade e desertización polos colonos galegos e cataláns –e alemáns católicos– asentados no XVIII por Carlos III nas vellas “Nuevas poblaciones...” Mais, vaiamos ao noso.
Fai xa máis de vinte días que fixen entrega ao noso amigo do anteproiecto dos Estatutos polos que se ha gobernar a nova Fundación. Entreguéillo pra que fixera nél as observacións que a ben tivera. Estóu en agarda das mesmas. Polo de pronto, vexo que do tidúo desaparez o nome de Castelao. Que era, si mal non recordo, idea túa incorporalo ao nome da Fundación. Tan axiña teña algunha nova verbo do choio, faréicha saber. Deica o de agora somentes falou de comenencia de estudar a incorporación ao Consello ou Padroado da Fundación dun representante dunha nonnata asociación de “Amigos” que, naturalmente, habería que constituír. Ben se ve que a simplicidade, que a sinxeleza e que a esencialidade non entran no canón estético e social do noso amigo. A impronta do seu delirante barroquismo fica sempre ben patente onde queira que toque. Con todo, téñolle lei.
O Día das Letras foi un éisito. Tivo moi boa acollida tanto nos medios populares como nos culturais e nos de comunicación social. Semella que é festa que callóu na concencia do país. O nome de Viqueira, cáseque esquecido, foi unha revelación pra moitos.
Tamén estivemos en Padrón co gallo da imposición a Álvaro Gil desa trapallada do Pedrón de Ouro. Vímonos amigos de toda Galicia. O Álvaro estivo algo amolado coa “festa”, mais non a puido refugar. Seica foi presionado por compromisos que non foi quen de vencer. O Isaac lanzou, no nome do Museo Maside, unha fermosa medalla conmemorativa. O etnógrafo portugués Santos Junior foi o mantedor do acto. E no xantar, en Rois, falou don Ramón Otero.
E pra rematar, queremos que seipades da nosa ledicia pola noticia do voso próisimo viaxe á Terra. Entramentras, de nolos dous pra volos dous, cinguidas apertas

Dónega

1974-06-13
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 13/06/1974


La Habana, 13 de junio de 1974

A Maruja y Luis Seoane
Buenos Aires

Queridos amigos:

Aprovecho el viaje de mi amigo Luis López Álvarez, buen poeta (autor de Los comuneros y otras obras) y funcionario de Cultura del Regional Latinoamericano, de la UNESCO, para enviarles un saludo cordial, fraterno.
Les ruego se sirvan orientar a Luis en lo que respecta al quehacer cultural de los españoles en la Argentina (personalidades, instituciones diversas, editoriales, etc.) y también sobre la actividad cultural específica del país.
Os escribimos a través de Ramón Temes. Por cierto, dijo que volvería a Cuba, pero no lo hemos vuelto a ver.
De nosotros: Anisia obtuvo el Premio Nacional de narrativa para niños. Sigue trabajando siempre en esa dirección (dice que “los adultos no le interesan”, desde el punto de vista de su vocación). En estos días, salen dos libros míos en Lugo y en Madrid. En Celta: A marela taravela (novela para niños) y en Akal: Lar (una especie de poemas en prosa, evocaciones locales, de mi pueblo, y familiares, resumen de impresiones de mi regreso a Galicia después de casi 24 años de ausencia). Ustedes recibirán oportunamente ambos libros.
Mi fuerte miopía en el ojo derecho derivó en una catarata de lenta evolución, que después de unos años de soportarla, en febrero pasado, me la operaron. Quedé muy bien, recuperé la vista ampliamente. Y ahora trato de acostumbrarme a los lentes de contacto.
Espero que Luis esté totalmente recuperado del accidente y que siga trabajando con esa dinámica de siempre.
No recuerdo si les dije que en la casa donde vivió Álvarez Gallego localicé el mural (Seoane-Arranz) Diálogo. Está en un lugar de la casa que apenas se ve, y a la familia que ahora reside allí poco le importa (es una familia compuesta por un matrimonio, ancianos, gente muy modesta); trataré de que pase de algún modo, a través de la Sección Gallega, al Instituto de Literatura y Lingüística.
Y nada más, amigos, por hoy.
Los recordamos mucho.

Reciban un abrazo fuerte, entrañable, de Anisia y de

José Neira Vilas

Les enviamos unos trabajos plásticos de Vietnam del Sur.

1974-06-14
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1974
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1974 en 14/06/1974


Buenos Aires, 14 de xunio de 1974

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Meu querido amigo:

Cercana a data da mostra de dibuxos meus na Galería Losada, sin ter dibuxos pra esa mostra e sin posibilidades materiales de facelos, polo pouco tempo que resta e o traballo que me atosiga, propóñolles, en troques, facer unha mostra que gostará moito máis polos temas, de augadas e apuntes de paisaxes galegos, de Carlos Torrallardona, a súa dona e fillas, feitas en Galicia arredor do ano 70, e que constitúien unha proba de amor a unha terra á que iban por vez primeira. Eu faría, si non teñen inconveniente, a presentación escrita da mostra. Torrallardona é un dos máis importantes pintores arxentinos da miña xeneración. E dende fai moitos anos amigo de Colmeiro, Rafael Dieste, Díaz Pardo e meu, etc. En Montevideo, expuxo conmigo fai uns 25 anos en Amigos del Arte, presentándonos entón Esther de Cáceres. Penso, pois, que non perde nada o Patronato e a Galería Losada relevándome a min do meu compromiso. O púbrico poderá contemprar unha obra de estudo feita, como dixen denantes, con moito amor e moi bela. Tamén iría eu á inauguración e podería falar dela en La Voz de Galicia como, naturalmente, non podería facelo, si fose miña. Eu, dende logo, a pesar da miña vontade non podo facer a exposición, pois estou atafegado como dixen, de traballo.
Respóndame o máis pronto posibre, pois en principio xa lle falei a Torrallardona que están de acordo en exhibir esas obras polo propósito.
Con esta, remítolle a tampa pra o libro de Zubillaga.

Saúdos pra o Sr. Martínez e os membros do Padroado, e vostede e a súa dona reciban o saúdo da miña e meu. Unha aperta de:

[Seoane]

1974-06-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 14/06/1974

Buenos Aires, 14 de Junio de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te escribo rápidamente para contestar tu carta del día 30. También me pasa a mí el no tener tiempo para escribir, a ti por tus problemas y a mí por los míos, que tampoco son pocos, pues tengo tanto trabajo acumulado que no sé qué hacer para sacármelo de encima. De todas maneras me gustaría hacer la tapa del 2.º número de L[aboratorio de] F[ormas] y también la introducción de que me hablas. Te ruego, pues, que escribas diciéndome para cuando debo hacerlo. De memoria no recuerdo exactamente los nombres de quienes quieren pagar el libro de Dieste, García Sabell debe tener los nombres, pero ahora encontré una nota donde los tengo apuntados, son el mismo García Sabell, Mincho, Del Riego, V[alentín] Paz Andrade, Álvaro Gil, Felipe Fernández Armesto, Ramón Baltar, tú y yo. No sé si García Sabell añadió alguno más. Estos son los dos de la lista que tú copiaste en casa, que conservo escrita por Del Riego.
En cuanto al Museo, me alegra que Dónega hubiese redactado el borrador de la escritura de fundación y espero que todo vaya resolviéndose como pensamos tú y yo hace años. Yo mismo te hablé de formar la Asociación de Amigos del Museo Carlos Maside, al igual que las tienen muchos museos del mundo y aquí, en Buenos Aires, el Museo Nacional de Bellas Artes y el de Arte Contemporáneo, de las que formo parte como asociado. No tiene por qué tener representantes en el Patronato, es precisamente el Patronato el que debe crearla. En general en los museos se crea a instancia de la dirección de ellos y cooperan con la dirección en la labor a realizar. Digo esto para no hacer un Patronato demasiado numeroso y que por esto mismo resulte inútil al no lograrse que se reúna jamás la mayoría de sus componentes. Por otra parte tienen funciones distintas. El Patronato tiene que hacerse un reglamento y entre las acciones que debe fomentar está precisamente la creación de la “Asociación Amigos del Museo C[arlos] M[aside]”. El de Buenos Aires funciona muy bien, organizando muchas exposiciones del exterior para las que consigue el dinero necesario para solventar los gastos de seguros, traslado de obras, catálogos, etc., siempre de acuerdo con la dirección del Museo. Una de las personas destacadas de su Junta Directiva desde su fundación, es precisamente un industrial cuñado de mi hermano, que es un gran trabajador de esa institución.
Recibí el libro de Villaverde sobre los mariscos, envío que te agradezco y la medalla con el escudo gallego. No te dije al comienzo que me parece muy bien la idea de que sea L[aboratorio de] F[ormas] el que publique el número dedicado a la exposición del libro de Barcelona. Me gustaría, eso sí, que conservases las características de márgenes, blancos, etc., del primero.
Lamento mucho el estado del pleito y de las relaciones con la parte contraria. Supongo tu estado de ánimo y el de los asociados del Castro, por mi parte te aconsejo que o te dejes llevar por arrebatos que perjudican la labor de toda tu vida y la de tus amigos, José Luis, Ángel, Marentes y no sé si hay alguno más. Creo que así será.
De aquí no tengo nada que escribirte. Trabajo. Apenas salgo a la calle. Pinto y grabo. Acabo de ilustrar un clásico argentino, El Matadero de mediados del siglo pasado, para una edición similar al Martín Fierro que supongo saldrá a finales de agosto. No pude empezar todavía con las jarras de los “Los Caudillos”. Vivo enredado en trabajo, pero esto es lo que me gusta de Buenos Aires. Lo que hago tiene un fin concreto.
Te debo la carta larga con motivo del párrafo de tu penúltima carta, pero no tuve tiempo para ponerme a ello, lo haré, espero, próximamente.

Recibid Mimina y tú un gran abrazo de Maruja y mío.

Seoane

1974-06-18
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 18/06/1974

18 de junio de 1974

Sr. Don Luis Seoane.- Buenos Aires.-

Querido Luis:

En este mismo momento recibo tu carta del 14 cte. cuando ya me disponía a escribirte con las últimas novedades. Tomo buena nota de lo que me dices respecto al Cuaderno 2, patrocinantes del libro de Dieste y Asociación de Amigos del Museo.
Ayer noche llegamos de Coruña a donde nos habíamos ido hacía unos cinco días. Muchos problemas. El principal, claro, el del pleito. Aprecio tus deseos de que no me deje llevar por arrebatos, pero no sé hasta qué punto habrá que llevar esta limitación, para hacer lo mejor en que se pueden defender estas cosas [sic]. Ellos no ceden en nada que no sea la destrucción de la empresa pues ya no estoy seguro si se conformarían con el montón de millones que piden, pues, nos ofrecimos a hacer una gestión para que algún grupo pudiese comprarles su parte en lo que piden, a condición de que nos darían una opción por unos meses autorizándonos a ello y tampoco han querido. El Juez los llamó a ellos, a mí no. Ellos dan por hecho que el Castro terminará en almoneda. Parece ser que el Juez está indignado de la canallada pretendida por esta gente. Si esto fuese así la posibilidad de que a ellos los separasen de la Sociedad no sería imposible. Pero entonces ellos tendrían derecho a exigir que se les indemnizase en el valor de su parte que tasarían peritos designados por el juez. Aquí está que si nosotros no pudiésemos pagar el precio de tasación es cuando la fábrica entraría a subasta, la fábrica o sus bienes. Y parecería ser que este es el objetivo que tienen. Claro está que esto no sea tan fácil. Y van a ser muchas las cosas que se presentarán por el medio que ofrecerán seleccionar las posiciones. El juez encomendó a Risco padre la posibilidad de una transacción pero nada consiguió. El Colegio de abogados por ahora no se sabe que haya hecho nada. Es decir Iglesias Corral, su Decano, no se sabe, yo al menos no lo sé, que haya hecho algo. El sábado 15 quedó presentada una denuncia en el Gobierno Civil contra los dos abogados y Rey por utilizar el cargo de este para sabotear a la empresa y obligar a los socios a que les compren las participaciones de ellos en 30 millones. La denuncia es grave. Se trata de chantaje claro. Hasta hoy no ha pasado nada. La maniobra de utilizar al Administrador para atacar a la empresa no hay más remedio que hacerla abortar pues antes de que se definiese el pleito ya habrían conseguido echar abajo a la empresa. El procedimiento legal de cesar a un Administrador de esta catadura, ya está utilizado en el pleito, pero como este parece ser que puede aún absorber tres o cuatro años más, tú me dirás qué puede hacerse, si no es buscar algún procedimiento aunque sea desesperado para acabar con esta maniobra. El que puede acabarla es el Gobernador pero, claro, ya te das cuenta, los intereses creados, circunstanciales que median. Perdóname esta parrafada larga, en la que trato de justificar un poco la desesperación.
Bueno. En cuanto a los Estatutos del Museo, ayer mismo volvieron a quedar en manos de Dónega para perfilar ciertas cosas. Albalat estudió también, y muy seriamente, estos estatutos y aportó su criterio para acomodarlo a un funcionamiento eficaz. Está firmada ya la certificación de Acta del Lab[oratorio] de Formas con el acuerdo semejante al del Castro, y todo listo para llevar al notario, pero Dónega quiso ayer que le echase un vistazo Chamoso. Acaso tenga razón. Si no hay inconveniente espero que el sábado podría firmarse, si bien su tramitación tiene unas cuantas vueltas pues el notario ha de requerir la conformidad de los patronos y la Fundación ha de ser aprobada por el Consejo de Ministros. De todos modos yo supongo que una vez otorgada la escritura la noticia de su constitución ya se podrá dar y a ver si para agosto conseguimos que se reúnan los patronos y que se tomen los primeros acuerdos tendentes a que en octubre se empiece la obra del Museo.
El Cuaderno 2 están componiéndolo. En un mes puede estar. Cuando estén las pruebas de página te las envío. Dime si te parece que independientemente que sea el Cuaderno L[aboratorio de] F[ormas] lleve un título sobre el tema monográfico que contendrá “O libro galego a discusión...”.
Estas son las noticias gordas que puedo contarte. Lo demás, proporcionalmente, carece de interés.
Esas 10.000,- ptas que le diste a Camilo te las ingresé en tu cuenta. José Luis te va a ingresar también en esa cuenta todo lo que tenías acreditado en el Castro, para más seguridad.

Nada más por hoy. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1974-06-21
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
Sargadelos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 21/06/1974

Buenos Aires, 21 de Junio de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te envío la tapa para el libro de Lueiro, Non debían medrar, con todo indicado, de modo que la imprenta no altere nada. También el prólogo, que es todo lo que me pidió Lueiro.
Te escribo muy rápidamente, pues quiero que salga hoy por correo, mañana es aquí fiesta, y no sé en qué estado está este libro en la imprenta. Todo lo hice siguiendo el de Neira Vilas, Cartas a Lelo, pues, naturalmente, irá, supongo, en la misma colección.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina para ti.

Seoane

1974-06-24
Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 24/06/1974


A Cruña, 24.6.74
Maruxa e Luis Seoane
Bs. As.

Benqueridos e ademirados amigos:

Antonte, 22, ficou rematada a redacción definitiva dos Estatutos do Museo. O Isaac fixo algunhas observacións –poucas e atinadas– ao anteproiecto que no seu dia tíñalle entregado. Todas elas certamente recelosas mirando cara ó futuro goberno da Fundación. Non entro en pormenorizacións porque xa séi que non deixa de vos informar dos pasos que ven dando. Nembargantes, e por si non o conocérades, envíovos copia do programa de actuacións máis inmediatas por íl argallado verbo do choio. Semellan lóxicas e ben ordeadas. Asegún anuncióu, pensa entregarlle o proiecto no dia de hoxe ao Notario de Betanzos, Julián Marcos, para a súa formalización.
Como veredes, desta vez parez que a cousa vai en serio, ainda que o pleito que vén soportando impónlle pausas que ben quixera refugar. Houbo un novo intento de arranxo amigable propicidado, agora, polo propio Xuez coa intervención de Sebastián. Mais foi outro fracaso. Unha verdadeira mágoa. O noso amigo pretende, no fondo, un imposible: que as cousas fiquen atal e como estaban, un “borrón y cuenta nueva”, unha perdoanza xeneral aos seus contrarios enviándolles, por riba, a súa benzón urbi et orbe. Os contrarios –típicos capitalistas, ao fin– andan máis co dito dos feirantes: “si, si, pero a vaquiña polo que val”. E, si posible for, por algo máis do que valla. Haberá, logo, que agardar por unha resolución xudicial que nada vai arranxar. Porque, de ganar o noso amigo, coa separación dos socios terá que liquidarlles a súa parte. E xa estamos de novo no problema. Eu ben lle espliquéi que estamos diante dun pleito de divorcio e que, separados os cónxugues, é preciso liquidar a sociedade de gananciáis. Pero non o entende, ou non o quere entender. Eu máis ben penso na primeira hipótese. Ben dotado prás artes plásticas, agarimado por Mercurio, sabedor, introductor e millorador de toda clás de tecnoloxías, o dereito resísteselle incomprensiblemente. Nin o intúi, nin o cheira. Cousa ben rara nun galego. Eu coido que, por non ter tripado na aldea, o noso amigo é un galego de libro ou, si queredes, de piso. E ímola andando.
No tocante ao voso pleito, diréivos que rematóu como si dunha novela rosa se tratara. Cobróu a vosa Compañía, quedáchedes como uns cabaleiros que sodes, e o voso “agresor” foi absolto. E aquí paz e despois groria.
Por eiquí vense advertindo certo desacougo nas xentes. Os tirios pensan que algo teñen que facer, ainda que batan adoito con resistencias no propio campo que, ás veces, parecen insuperables. E os troiáns –mália a leva– andan desnortados, inquedos e ás atoutiñadas. A realidade é complexa, endiañadamente complexa, e resístese aos análises máis serios e concienzudos. E o contexto xeneral, cambiante e tornasolado, por si non abondara, ainda ven introducir novos confusionismos. E dentro dél, queiramos ou non, atopámonos mergullados a piques do noxo.
Sin máis por hoxe, i en agarda de que o noso saldo epistolar saia dos números roxos, recibide unha cordialísima aperta dos vosos certos e invariables amigos.

Fernanda
Dónega

PRIMERAS OPERACIONES QUE PODRÁ REALIZAR EL PATRONATO DE LA FUNDACIÓN DEL MUSEO CARLOS MASIDE
CON EL I.G.A
Donación del terreno con la siguiente cláusula: “El I.G.A. Cede a la Fundación del Museo Carlos Maside el terreno del lugar del Castro, frente a la fábrica de Cerámicas del Castro, Ltda., en el que se levantarán las dependencias del Museo y se fijarán sus actividades principales. En caso de que por cualesquiera razones la Fundación trasladase el Museo a otro lugar el I.G.A. recuperaría su soberanía sobre el terreno que ahora cede con todas las instalaciones inmobiliarias que tuviese encima, y sin compensación económica alguna”.
Relaciones
-Comunicación a los Patronos de la firma del convenio, u otorgamiento de la escrituración de Estatutos con un resumen de sus conceptos generales y la transcripción del art. 11 por el que cada uno aparece nombrado, anunciándoles que en breve se enviará copia de la escritura constitutiva, convocando la primera Junta para agosto.
-Envío a los Patronos de la copia de la escritura.
-Comunicación a la prensa y a los medios de información y centros de cultura de la constitución de la Fundación con una breve reseña de propósitos.
-Apertura de una cuenta corriente a nombre de la Fundación y en que se ingresarán los fondos dinerarios que tienen hoy el Museo.
-Impresión de papel y fijar las primeras normas para la oficina administrativa y de las relaciones públicas que en un principio tendrán que ser muy hábiles e intensas a fin de promocionar las colaboraciones que posibilitan el desarrollo de la institución.
En la primera Junta
-Nombramiento de Presidente y Secretario (A. Gil y Dónega)
-Nombramiento de la Junta de Gobierno.
-Nombramiento de Director (L. F.)
-Nombramiento de Junta de obras.
-Estudio de los medios económicos conque contará la Fundación.
-Recepción de los fondos de parte de las Sociedades fundadoras.
-Posible comunicación especial al Ayuntamiento de La Coruña y a la Diputación ofreciéndoles con arreglo al art. 11 de los Estatutos un puesto a cada una de ellas en el Patronato, cargo nato de su Presidente o ponentes de Cultura. Haciéndoles ver que de hecho el Museo Carlos Maside se va a convertir no sólo en el gran museo de Arte Moderno de Galicia, sino en el Museo de Arte Gallego Moderno de La Coruña, que estas dos instituciones deberían tomarlo como suyo y, en consecuencia, ayudarlo económicamente en su programa de desarrollo y en su sostenimiento.
-Fomentar una asociación de amigos del Museo Carlos Maside, ofreciéndo un cargo del Patronato a un representante de ellos.


A carta inclúe un anexo sobre o Patronato da Fundación do Museo Carlos Maside.

1974-06-25
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 25/06/1974

25 de junio de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

No tengo ninguna tuya que contestar. Te confirmo una mía del 18 último. Hoy lo hago rápidamente para pedirte, si te parece que envíes a José Luis tu representación en la Junta extraordinaria de socios de “Fábrica de Cerámicas de Sargadelos, S.L.” que se celebrará el 13 de julio de 1974 a las once horas en el domicilio social. Esta junta la convocaremos mañana o pasado y ya te enviamos toda la documentación. Ahora es para ganar tiempo. Llegamos ayer del Castro a la noche. Ayer mismo, al fin, le quedó al notario lo del Museo, que es una documentación larga porque hay que recoger los antecedentes de las sociedades fundadoras. Espero que el viernes día 28 lo podremos firmar. Pasado mañana me volveré al Castro, para lidiar fin de mes. Rey deberá venir a firmar. Si no viene nuevamente habrá conflicto laboral. Por otra parte el 28 hay una Junta del Castro, o debía haberla, que convocó Rey en primera convocatoria para el 17 y que no se presentó a ello, aunque se trata de Junta ordinaria que tiene la obligación de presidir él. A ver qué hace ahora en la 2ª convocatoria. Sin duda nada. Y el problema de Hacienda irá creciendo contra la empresa como una bola de nieve. En cuanto a las denuncias que se hicieron contra estos bribones no prevalece más que el silencio. Es una porquería. Creo que no va a haber más remedio que preparar el escándalo. No creo que se consiga de otra forma. --- La Junta de Sargadelos tiene como fin fundamental modificar el art. 29, el que rige los conflictos, para montar el Arbitraje de Derecho Privado a ver si conseguimos alejar lo más posible a Sargadelos de un conflicto, dificultar o estorbarle que ellos puedan ponerle un pleito con el único fin de dañarla y acabar con ella. Te mando un borrador que me acaban de traer de la convocatoria. Van muchas cosas más a tratar pero carecen de importancia. Lo importante es lo del punto 5º y también lo del tercero. Ya lo verás por la documentación toda que mañana te mandará Sineiro. --- Hay que defender a Sargadelos como sea y dar al Castro por perdido. ---

[Manuscrito:] Abrazos muy fuertes par ti y Maruja

Isaac

1974-07-07
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 07/07/1974

Buenos Aires, 7 de Julio de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Tengo en mi poder dos tuyas sin contestar, 18/VI y 25/VI y un párrafo del 9/V que no te contestaré, pues ando sin tiempo y me obliga a hacer un ensayo sobre lo que es poesía y sobre las obligaciones de un poeta de nuestro tiempo, aparte de algo tan obvio como poesía y moral, no confundiendo, naturalmente, poeta con versificador. Algún día lo haré. De momento me remito a las notas que vengo publicando muy escuetamente en La Voz. Poetas meritorios con arreglo a la preceptiva los hay muy variados en Galicia, pero que aporten nuevas modalidades y temas muy pocos, apenas cinco o seis desde los precursores, incluyendo Rosalía y Pondal. No se puede pintar como en el siglo XX y escribir poesía como en el XIX. De modo que dejaré esto para más adelante.
Terminé los grabados para El Matadero, tengo la exposición hecha para Agosto y ahora estoy realizando 32 cuadritos pequeños para una galería que me los encargó, aparte otros trabajos que surgen a diario. A José Luis Montero le ayudé a proyectar el stand de la Plata, que parece resultó un triunfo del color. Supongo te habrá escrito él, ahora le proyecto un mural para el edificio. Esto es todo. Me encargaron para España una monografía sobre Bagaría, de quien tengo muchas notas tomadas, pero tengo, en cambio, paralizado el Maside que no sé cuándo podré retomar. Esto es todo lo que se refiere al trabajo. En cuanto a lo que me rodea tienes noticia de todo por los diarios. El fallecimiento de Perón produjo un enorme sentimiento popular que se manifestó en la aglomeración, creo que se puede decir de millones, en la calle durante tres días, los cuales, a partir de la noche de su muerte, fueron de lluvia intensa sin parar. En 24 horas los médicos atendieron en los puestos de auxilio 18.000 casos de desmayos y descomposturas por el frío y la falta de alimentación, durante la espera. Esta última cifra puede darte idea de la magnitud del duelo. Todos los partidarios políticos de la oposición manifestaron su adhesión y constituyó un grandioso acto de unidad popular. Durante los tres días no hubo incidentes ni ninguna nota discordante. Incluso en esos días ni una sola acción violenta de las que se ofrecen diariamente en todo el territorio. No te puedo decir más. Quizás la unidad la produjo el temor a que se implantase algo parecido a lo de Chile, o a la vuelta de los golpes de Estado. Nadie quiere esto. Por otra parte desde nuestro viaje anterior se manifiesta una gran madurez política. El país crece. Se están haciendo desde Lanusse grandes obras en todo el territorio, aquí están faltando productos nacionales porque se extendió extraordinariamente el mercado exterior. Las noticias para la prensa europea parecen ser otras pero aún en este terreno, el de los secuestros y atentados ganan otros países, Italia, Inglaterra. U. S. A., etc. Tú no conocerías esto en algunos aspectos. Deberías hacer un viaje aprovechando la necesidad que tienen de ti en Magdalena. Ya sé, se trata del pleito.
Ayer envié la carta a José Luis para que me represente en la Asamblea de Sargadelos el día 13. Rey me parece, visto como lo tengo que ver yo desde afuera, una persona siniestra. No sé si debes dar El Castro por perdido, pero aquella idea que habíais tenido de montar otra fábrica allí mismo con la participación de toda la gente que ahora trabaja ¿no puede prosperar? Hacer lo que aquí llaman un “vaciamiento” de empresa, que es lo que se merecen Nogueira y Rey y montar una nueva, no crees que podría hacerse? Siento no poder aportar nada a todo esto.
Me alegro que esté resuelto lo del Museo. También me escribió Dónega. El domingo 14 vamos a Montevideo con motivo de una exposición de apuntes gallegos de Torrallardona y los suyos que auspicia el Patronato de Cultura Gallega de esa ciudad y el 17 nos iremos a Mar del Plata hasta el 26 o 27 donde, encerrado en un departamento que allí nos prestan, trabajaré lejos del teléfono y de toda clase de compromisos. Estos días debe llegar Carballo Calero, a quien no sé si podré ver por estos desplazamientos.
Creo que te envío una carta con bastantes noticias. Un abrazo grande para Mimina y para ti de Maruja y mío.

Seoane

1974-07-07
Carta de Seoane a Dónega. 1974
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dónega. 1974 en 07/07/1974




Buenos Aires, 7 de Xulio de 1974

Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña

Benqueridos amigos:

Recibimos a vosa carta do 24/VI que agradecemos moito polas boas novas que transmite e pola extensión que nos adicáchedes. Por Isaac sei moitas noticias do pleito que ten do Castro e moitas menos do referente ó Museo, mais sei por el mesmo que está todo en camiño de se rematar no que se refire ó aspecto legal. Penso que temos que agradecerche moito deste traballo. Eu en todo esto non podo facer nada. Mais penso que en dous anos mais pode sere unha institución galega modelo onde teñan cabida moitas actividades intelectuales en relación coas artes, Galicia e o mundo. Intentaremos ter contacto directamente co extranxeiro a través das Embaixadas, non somentes para conquerir películas de arte, senón pra levar xente a Galicia e pra ir formando un gran centro artístico e intelectual, o que foi en algún aspecto e noutra época o Círculo de Artesanos. O que comenzaba a ser cando Isaac doulle por montar institucións pra actuar en elas en cadea e que poida orientar soio él, ou onde actúe con xentes que a todo digan amén. É un home valioso en moitos aspectos, mais a xente equivócase con respecto ó seu carácter. Todos esos reglamentos, sociedades, artigos aclaratorios, etc., nascen penso eu, da súa traxedia de rapaz, son defensas que vai argallando de sí mesmo. Persígueo un fantasma que él non pode concretar en figura, nin siquer darse conta de que o persigue, mais sinte a necesidade de se defender. Él vai facendo pra se atrincherar un balado de documentos, cartas, etc. Todo detrás dunha gran ternura que efectivamente posée e do ar de miña xoia que o caracteriza físicamente. Cecáis unha representación do que vos digo sexan os ollos brocos, desorbitados das suas figuras pintadas. Son ollos de xente espantada.
Ben, xa escribín moito acerca de Isaac, un home a quen lle está debendo moito Galicia e temos o deber de esplicárenos os seus erros. Dende logo non merece o pleito que agora o desespera. Eiquí pasamos tres días de dó pola morte do Presidente. Foi o pobo enteiro o que sofríu e todolos partidos da oposición estiveron presentes. Xa falaremos disto con calma. O pobo probóu estar ben politizado e non houbo nengún incidente que luxase os funerales. Houbo en 24 horas 17.800 atendidos nos postos de auxilio, esmaiados, ou descompostos pola falla de alimentos quentes, por ter pasados cuasi dous días ó frío e á choiva torrencial que caía, cuasi sin comer, doencias emotivas, crónicas, etc.
Púxonos moi ledos o saber que o noso pleito rematóuse como unha novela de Pérez e Pérez. Debémosche o carácter rosa do asunto, e debémosche todalas molestias que ocasionóu.
Supoño que escribirá Maruja duas verbas. Mais recibides os tres unha grande aperta do voso amigo:

1974-07-09
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 09/07/1974

9 de julio de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí hace unos días la tuya del 21 junio último. Tapa y limiar para el libro de Lueiro. Este, que recibió el duplicado del limiar que le habrás enviado tú, me escribe haciéndome ver que sin duda tú sugestionado por el personaje principal del relato hablas de Mario como si fuese el narrador, que no tiene nombre en el relato. Y propone que se sustituya la palabra primera Mario por Ise neno calquera que non ten nome...; y en las siguientes que aparece Mario por ise neno. Es razonable y queda perfectamente bien en mi manera de ver pero te lo digo por si quieres darle tú otro giro. Y de momento, hasta recibir tus indicaciones no lo envío a la imprenta, el limiar.
Todavía no se pudo firmar la escritura de Fundación del Museo. A medida que el notario se fue metiendo en su redacción definitiva hubo que ir modificando cosas para definirlas de acuerdo con lo que hay legislado sobre esto. Todo ello fue a su vez visto por Dónega para que estuviese conforme y contexte [sic] con el criterio del notario. Entre las cosas que hubo que hacer fue el inventario del Museo que recibirá la Fundación como patrimonio inicial. Mañana vuelvo al Castro y a ver si pasado está para firmar y Albalat está disponible para ir.
Hasta hoy he andado con una terrible pesadilla. Rey no se presentó a firmar a final de mes y todavía estaba hoy el personal sin cobrar. Se denunciaron los hechos al Delegado de Trabajo y al Gobernador pero hasta ahora no hicieron nada, a no ser enviarnos a un inspector a desafiarme a mí con meterme en la cárcel por orden del Gobernador y ponerle a la empresa una multa de 25.000,- ptas. El personal ya tenía iniciada la demanda en la Magistratura que iba a rematar con el embargo por el personal de las disponibilidades de la Sociedad. Por cierto que hasta el personal pudo comprobar hasta mala ley en los funcionarios de Sindicatos que les pusieron toda clase de pegas para llevar a cabo la reclamación intentando poner al personal contra mí. Afortunadamente el personal demostró una gran lealtad. Hoy Rey se presentó a firmar. Las fuerzas que obligaron a vencer la maniobra de esta gente, que por esta vez les vuelve a fallar [ILEXIBLE, PÁXINA CORTADA]. Por lo menos por unos se[gundos] podremos respirar. -Ahora pasado mañana Junta en el Castro para nombrar representante en la de Sargadelos del 13: Ya te diré lo que pasa en ambas. Si sale bien Sargadelos, por lo menos, lo tendríamos salvado. Abrazos muy tensos para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1974-07-09
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1974
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1974 en 09/07/1974

FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/VELÁZQUEZ MORENO, 36 1º/ Teléfonos{17463-13770/VIGO
9-xulio-1974
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:
Recibín a tua carta do día 15 de xunio derradeiro e máis o traballo pra Grial, que se publicará no prósimo número. Coido que se trata dun tema moi interesante, pois deica agora que eu seipa, ninguén se ocupóu del. A xente nova poderá ter así unha idea crara sobre da pintura mural realizada por artistas galegos. Traballos como éste son, ao meu ver, dunha grande utilidade porque revelan unha faceta da nosa cultura case desconocida polas xentes de agora.
Non sei quen pode ser o autor da nota encol de Comunicacións mesturadas que se publicóu en Informaciones. Pero millor é que non se seipa, porque evidencia que o libro causóu impacto mesmo en persoas que non están vencelladas ao noso labor, pero que saben valoralo.
Xa vexo que, como decote, sigues a traballar con entusasmo e coa proiección universal que ven caracterizando á tua obra. O feito alédame moito, como podes supoñer.
Nós estamos pasando o vran en Praia América, como todos os anos. Craro que o meu veraneo é moi limitado, pois redúcese aos sábados e aos domingos. Pero de calquer xeito supón unha fuxida do ambente agobiante do inverno. Por certo que tamén está pasando aquí o mes de agosto coa súa familia, é Alonso Montero.
Non sei si, ao cabo, fixo a Galicia o viaxe de que me falas o prohome Valentín. Eu nada soupen deica agora de que arribara a estas terras. Craro é que non ha ser a min a quen visite, como é natural.
Nada novo teño que che comunicar. As cousas siguen máis ou menos o mesmo que cando ti estiveche por aquí.
Garimosos saúdos a Maruxa, de Evely pra os dous e pra ti a cordial aperta de sempre de
Paco

1974-07-17
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 17/07/1974

17 de julio de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí ayer la tuya del 9 cte. cruzada con la mía de 7 idem. Iba ya a escribirte hoy dándote cuenta de los últimos acontecimientos. La junta del Castro del día 12 para nombrar representante en la de Sargadelos del 13 y ampliar el capital del Castro (pues contablemente no hay posibilidad de que el Castro asista a la última ampliación de capital de Sargadelos si no amplía su capital) fue saboteada por Lobato en representación de R[ey] y N[ogueira]. Fueron advertidos para que reconsiderasen la gravedad de no ampliar el capital para poder asistir y se les dio de plazo hasta final de mes para ello a partir de cuya se fecha se comunicaría a Sargadelos la imposibilidad de participar en esa ampliación. Si esto puede hacerse el Castro iría disminuyendo su participación en Sargadelos y el problema iría disminuyendo también. Pero es complicada la cosa porque yo soy Administrador de las dos Sociedades y me veo obligado a perjudicar al Castro, aunque la culpa es de R[ey] y N[ogueira]. Veremos qué puede hacerse. --- A la Junta de Sargadelos no vino nadie de ellos. De esta forma quedó aprobado por unanimidad de los votos presentes (el 88,12% del Capital) el procedimiento de arbitraje de derecho privado. Supongo que legalmente estará todo bien y que aunque ellos no lo firmen tendrán que aceptarlo y Sargadelos queda libre si es así de pleitos.
La escritura de Fundación del Museo no se pudo firmar porque aún no estaba lista. Es larga. Pero parece ser que se firmará pasado mañana.
De tu carta tomo buena nota de todo lo que me refieres en ella de ese país a la muerte de Perón. También de tu idea de vaciamiento del Castro. Estamos pensando en eso desde que se produjo el conflicto y al final será la única cosa que podrá hacerse para salvar la cerámica en el Castro. Pero ya te das cuenta que realizar eso no es tarea fácil. ¡Hay, además, tantas cosas para hacer! De todos modos aún así el peligro de desmoronamiento del Castro-Sociedad puede hacer almoneda del 37,5% que tiene Sargadelos que es lo que ellos quieren.
La contestación que me das al párrafo de carta del 9/V me basta. Estoy de acuerdo en casi todo contigo y en lo que no estoy de acuerdo te justifico pero sigo sin estar de acuerdo. Yo tengo que estar transigiendo con muchas cosas que me repelen para salvar una continuidad mínima de las que me son positivas. Creo que todos tuvimos que hacer lo mismo. Entonces con lo que no estoy de acuerdo es con que con determinados casos, que además no son los peores, se muestre una intransigencia. Pero ya te digo que justifico tu inconformidad. Tú eres como eres y además te gusta ser así y te gusta que te guste. Esa obstinación te la he aplaudido más de una vez; cuando ese motor está destinado a producir obra a construir algo, produce lo que produce y lo que todos vemos con atención y respeto.
Siguiendo con el primer tema. Iglesias Corral me acusó recibo de las denuncias contra Mora y Lobato, y pide que mi abogado se ponga al habla con él. Pasado mañana quedaron en verse. Vamos a ver con qué disculpa sale don Manuel para conseguir no hacer nada.
Otra cosa. Galería Barcelona. Salvo mejor criterio este año la dedicaría, en casi todas sus fechas, más a divulgación de cosas de arte que nos interesen a nosotros. Y una de esas cosas sería hacer una exposición de álbumes tuyos y de otra tarea bibliográfica tuya. Creo que sería muy importante. Típico para una galería que se mueve mucho como librería. No tendría nada de negativo para ti, aunque pienses hacer tu exposición de pintura en Barcelona y estaba dando a conocer una cosa valiosa nuestra fuera del acceso comercial. Por favor accede a ello y dímelo. Se haría todo como tú quisieses.
Y nada más por hoy. Te seguiré informando.
Esa señorita Mª del Carmen Salgado, del Valadouro, estuvo por aquí cuando yo no estaba. Quedó de volver. Espero que llame antes para tener la seguridad de que estaré y poder atenderla.
Sargadelos no ha dejado de crecer. Aunque nunca te digo nada. Sigue su marcha ascendente y por lo de ahora el deterioro económico del país no le ha afectado. El próximo lunes 22 se inaugura la Escuela Libre. Bellas Artes volvió a subvencionarla. Todo el mundo quiere venir a esto. Ya te contaré como resulta.
Espero que esta carta te esté aguardando en Bs. As. a tu regreso de Mar del Plata. Me das mucha envidia.
Me gustó especialmente lo que has hecho por Magdalena.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja, vuestro

[Díaz Pardo]

1974-07-23
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 23/07/1974

23 de julio de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo la mía del 17 cte. El sábado 20, al fin, firmamos Albalat y yo la escritura de constitución de la Fundación del Museo Carlos Maside. En cuanto tenga la escritura te la envío, es decir una copia pues la autenticada hay que enviarla a Madrid a través de la Delegación del Ministerio de Educación y Ciencia, trámites de los cuales se encarga Dónega. Ahora voy a hacer una nota para la prensa dando la noticia y voy a ver si la puedo ilustrar con unos dibujos de Albalat del proyecto del edificio. Lo cual es importante pues está el ambiente muy pesimista y ya me hablaron de más de un depositario de obra que intentaba retirarla.
Bueno, Risco habló con Iglesias Corral quien lo que pretende es echar tierra sobre el asunto. Risco, hijo, le hizo ver se había limitado a llevar el pleito pero que yo estaba decidido a llevar la acusación adelante y que él no lo podía impedir. Entonces el Secretario del Colegio de Abogados me llamó porque Don Manuel quiere hablar conmigo. Vamos a ver si puedo verlo mañana.
Ayer vino esa señorita del Valadouro, antropóloga, Mª del Carmen Salgado. Y como ayer se inauguró la mesa redonda de la experiencia de este año de escuela libre la senté en la mesa redonda y estuvo también discutiendo y me parece que volverá hoy porque quedó muy contenta. En la mesa redonda estaban Bonet Correa, María Antonia Pelauzy (una erudita de arte popular) al igual la suiza Bigna Kuoni, que también vino, un muchacho joven de Santiago antropólogo Carlos García y los ceramistas Espinoza, Elena Colmeiro y Elisenda Sala. Durante el curso van a venir a dar lecciones Castro Arines, Moreno Galván y Chávarri, y Vázquez Varela.
No te digo más por hoy. Se trataba principalmente de darte la noticia de la firma de lo del Museo. Te seguiré informando.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja, vuestro

[Díaz Pardo]

1974-08-01
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 01/08/1974

1 de agosto de 1974

Sr. Don Luis Seoane.- Buenos Aires.-

Querido Luis:

Sin ninguna tuya a que hacer referencia te confirmo de 23 de julio último. Ahí va la primera copia de la copia autenticada de la escritura de la Fundación del Museo. Ayer llegué a la noche del Castro y me la traje. Falta aún la diligencia de conocimiento y aceptación de los Patronos, que como cada una tiene que refrendar la aceptación ante notario aún faltarán unos días antes que se pueda presentar al Ministerio. Por la tarde, ayer, estuve con Dónega en el Castro; estuvimos viendo la nota que se va a publicar en la prensa y pensando algo a ver si conseguimos reunir, si no a todos, a algunos de los Patronos para ir cambiando impresiones. E ir viendo con lo que podremos contar para empezar. Creo que Álvaro Gil está en La Toja y que un día de estos estaría en La Coruña. Dónega fue al Castro con la chica argentina que enviaste tú, Salgado, de padres de Ferreira de Valadouro.
Ayer me lié la manta a la cabeza e hice una revolución en el Castro convocada por notario con dos días de anticipación: nos reunimos en Junta de emergencia y acordamos formar una Comisión de Emergencia Administrativa compuesta por todos los socios de Cerámicas del Castro y tres representantes del personal (Pili, Losada y Salvador) que se hace cargo de salvar a la empresa a la vista de la casi acefalía que padece. Se le acordaron unas facultades específicas y sólo cesará cuando se normalice la situación. Tuve que vencer muchas dificultades para convencer a todos que no cabía otra medida cuando la ley no funciona, etc. y el silencio contra la denuncia del atropello es la única respuesta que se obtiene. Acaso esta sea la única medida de salvar a la empresa. Por supuesto para hacer una revolución no se va a consultar con el abogado, pero en este caso el abogado, Risco padre e hijo, vinieron inmediatamente a mí porque Rey y Nogueira se dispararon a buscarlos a ellos para que me convenciesen de que no hiciese tal cosa. Creo que esto es un buen síntoma. Vamos a ver qué pasa. Para echar abajo esto por no ajustarse a los Estatutos supongo que primero tendrán que ajustar a los Estatutos otras obligaciones de los demás.
Por hoy nada más. Te seguiré informando. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1974-08-07
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 07/08/1974

7 de agosto de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

No tengo ninguna tuya a que hacer referencia. Te confirmo el envío de la copia de la escritura de la Fundación del Museo y notas de prensa. Ahora se está con las aceptaciones del cargo de los Patronos que tienen que firmar ante notario. Al pie te hago una nota con el texto que tú también tienes que firmar ante notario, supongo que servirá el consular, y enviármela pues hasta que esté completo este requisito de aceptación de cargos no puede presentarse al trámite del Ministerio.
De momento no hay más novedades. Te seguiré informando. Esa Sofía Noel es un personaje sefardí muy interesante, es amiga de muchas gentes animas de nuestra diáspora y es muy poética su posición.
Los demás asuntos van lo mismo. Por ahora no reaccionaron los R[ey] y N[ogueira] ante nuestra sorpresiva constitución de Comisión de Emergencia.
Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja.

[Díaz Pardo]

Texto de la aceptación del cargo
Yo, Luis Seoane López, acepto el cargo de Patrono de la Fundación Cultural Privada “FUNDACIÓN MUSEO CARLOS MASIDE”, constituida por escritura, otorgada en la ciudad de Betanzos, el veinte de julio de mil novecientos setenta y cuatro, ante el Notario de su residencia Don Julián Marcos Alonso, bajo el número novecientos setenta y dos de su Protocolo, en cumplimiento de lo dispuesto en el párrafo segundo número 6 del artículo 6º del Reglamento de las Fundaciones Culturales Privadas.
Buenos Aires,

(La firma ha de estamparse en presencia del Notario. Se precisa que el documento venga legalizado)

1974-08-07
Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 07/08/1974




A Cruña, 7.8.1974
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires

Meus amigos benqueridos:

Como xa séi que tendes no voso poder retallos da Prensa do país coa nova da constitución da Fundación do Museo Carlos Maside, aforro esplicacións. Agora pende o trámite da aceptación dos Patronos ou Conselleiros. Eu encarguéime da dos amigos de máis confianza (Rafael, Domingo, Ramón, Sebastián, Paco e Ricardo), e o Isaac da do resto. O vernes que ven, 9, xa teño citados a algúns deles na Notaria de Fernando Alba. Máis adiante, e dentro deste mesmo mes, citáronos o Alvaro a unha xuntanza en Viveiro. Logo virá a xestión encamiñada á inscripción da Fundación no Rexistro especial. Iste lerio, como veredes, vai indo. E bó é.
O Isaac deu un “golpe” nas Cerámicas. Por sí e diante sí nomeou unha chamada “Comisión Administrativa de Emergencia” composta polos socios con íl identificados e tres obreiros membros do Xurado da empresa. Unha sorte ou mistura de soviet e comité de coroneles. E agora a agardar as consecuencias. Que non serán boas si os destituidos reacionan co aparato legal ben movido. Ou, ao millor, co pasmo, calan. Ide a saber.
Tivemos a ledicia de conocer a Marucha Salgado, arxentina amiga vosa –e agora tamén nosa–, filla de ourensán e luguesa. Simpatiquísima, discretamente porteña, espresiva e, ¡que carai!, ben feituca. Por amosarlle, amosámoslle a vosa torre do Paseo de Ronda. E dixémoslle que dende o seu 6º pasar, nas vosas estadías nesta cidade, enviades ao mundo destellos artísticos, acenos de amistade e avisos aos navegantes. Ao ver situada enfrente á de Hercules, Marucha apañóu no áer o paralelismo como si dunha mosca se tratara. Marcha de Galicia leda coma un xílgaro.
O vello patrón, erre que erre. Non é máis que unha cañota oca e retorta, máis sigue en pe no medio da chousa. Non hai chispa que o tronce, nin raio que o fenda. Houbo, de tódolos xeitos, os seus máis e os seus menos. Máis ben menos. Nembargantes, parécese intuir que a longa noite de pedra vai amolecendo.
Reparando na correspondencia atrasada atópome cunha pregunta vosa que, non séi por qué, deixéi de contestar. Refírome á vida das Figuracións. Pois ben, meus amigos, penso que chegóu o tempo das despedidas. A Prensa e a Televisión devoran inmisericordes ás suas criaturas. Mesmo ten unha colaboración longamente sostida na páxina dun xornal, que unha faciana facendo carantoñas meses e meses na pantalla dun televexo. Ben séi da dór de matar unha criatura, mais entendo que non é preciso chegar á eutanasia. Abondaría, ao meu ver, con facerlle perder periodicidade e reservar a sua presencia pra sinaladas ocasións. Sería, por riba, un xeito de revitalizada. Penso eu. E remato pedíndovos que non vexades na miña opinión máis que un “leal saber y entender” correspondendo a unha pregunta que me honra e distingue, e que xa na sua formulación adiviño as vosas propias dúbidas.
Coa nosa felicitación a Maruxa polo seu espléndido galego, recibide vós os dous de nós os tres cinguidas e garimosas apertas.

Dónega

1974-08-10
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 10/08/1974

Buenos Aires, 10 de Agosto de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te debo respuesta a dos o tres cartas tuyas, la última del 23/VII. Recibí todo, creo, lo que me enviaste por lo menos lo que anunciabas en tus cartas, la escritura de la constitución del Museo Carlos Maside, que aún no leí, el acta de la Asamblea de Sargadelos y una revista alemana de teatro donde viene la traducción de parte de un trabajo mío sobre las ideas políticas de Valle Inclán, que tengo ganas de transformar en libro puesto que he encontrado bastante material apoyando mi tesis. Pero tengo el encargo de hacer una monografía sobre Bagaría, tengo detenido el libro sobre Maside y hoy entregué los originales de uno que hice para la Sudamericana titulado Obra Mural. Ilustraciones, en la que sucintamente expreso cual fue mi intención al realizar mis obras en esos dos géneros de la pintura y el estado de ellos en nuestra época en Europa y América. Lo publica la Editorial Sudamericana. No sé cuando regresaremos a La Coruña. Tengo cuatro exposiciones que hacer, la primera en Bonino el 3 de septiembre, y el clima político que se vive no fomenta las ganas de hacer nada. Estuvimos en Mar del Plata unas tres semanas parar hacer un trabajo que era urgente, gozamos de esa ciudad en los paseos que hacíamos en general al atardecer y descansamos del teléfono y de compromisos sociales, por eso no te escribí. Mar del Plata está aumentando su vida cultural. Como ciudad cumple ahora cien años y está llegando, o llegó ya a medio millón de habitantes. Espero que la última maniobra vuestra contra Rey sea útil para conseguir una solución al pleito. Me gustaría saber en que quedó tu conversación con Iglesias Corral, espléndido ejemplar de gran abogado zorro. Aquí estuvo Carballo Calero, alcancé a estar con él una mañana, pero pienso que sus conferencias que fueron interesantes, no pudo aprovecharlas más que algún hijo de gallegos que entendía de las cuestiones que hablaba. La colectividad envejece y no viene de ahí gente nueva. De todas maneras en el orden político se mantiene bien, continúa siendo leal a sus principios.
Esto es todo por hoy. Seré más puntual en las respuestas a las próximas cartas tuyas. Hoy le contesto también a una señorita francesa que está haciendo una tesis para la Facultad de Letras de Madrid sobre mi poesía y que me envió la copia de una carta hace un mes. Recibid Mimina y tú un gran abrazo de Maruja y mío.

Seoane

Nota: Por favor dile a Sineiro que recibí el acta de la Asamblea.

1974-08-30
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 30/08/1974

30 de agosto de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

El 28 pasado, es decir, anteayer, se celebró la primera Junta, informal, del Patronato de la Fundación del Museo Carlos Maside, cuyo trámite de legalización anda por la aceptación notarial de los cargos como requisito previo a su presentación en el Ministerio para su aprobación. Copia de la convocatoria para esta Junta te envié en su día. Creo que fue un éxito pues de los 16 miembros que somos faltasteis tú que estabas en Bs. As., Valentín que estaba en Brasilia, Otero Pedrayo que estaba en Santander, Chamoso Lamas que se disculpó en una carta atentísima pues ese día se reunía el Patronato de Santiago de Compostela y Dónega que estaba con 39º C en la cama (ahora ya está bien). En primer lugar se te recordó y todos te envían un abrazo. Se ratificó la idea que todos teníamos de que Álvaro fuese el Presidente de la Fundación. No se tocó ninguna otra formalización de las que prevén los Estatutos mientras no se haga la primera reunión formal luego de que estén aprobados, lo que se producirá, sin duda, cuando te encuentres tú aquí.
Se habló de la ubicación del edificio y se convino en aceptar lo que Albalat, José Luis y yo nos vimos obligados a aceptar previamente como la mejor solución (te envío un planillo que te lo explicará mejor). Álvarao ratificó la ayuda prometida, que aumentó: un millón de pesetas por año mientras dure la obra y todo el hormigón, es decir, no sólo el cemento sino ya preparado con los áridos. Con esto y con las ayudas que el Castro y Sargadelos prestarán, echaremos a andar la obra para la segunda quincena de octubre cuando Albalat tendrá precisado el proyecto. Legalizada la Fundación se pedirán subvenciones a Bellas Artes, Diputación, Ayuntamiento, etc. Todos estuvieron conformes en crear la Asociación de amigos del Museo Carlos Maside, a través de la que se puede obtener una fuente de colaboración popular y, acaso, obtener algunos recursos. Dónega se encargará de ir estudiando esto. Parece ser que el Ministerio integrará con dos representantes el Patronato y en torno a esto se hizo una vaga sugestión de que tales representantes lo fuesen a través del Ayuntamiento y Diputación, entidades que de alguna manera son las que más van a disfrutar los beneficios que producirá el Museo y que en consecuencia están más obligadas a ayudarlo.
Todos manifestaron el deseo, la necesidad, de que si no modificando por escritura adicional la designación de la Fundación, por lo menos que el Museo gire con el nombre de “Museo de Arte Gallego Carlos Maside” para que no se preste a creer de que el Museo se limita a guardar la obra de Maside ni se confunda este nombre con el del fundador de la Institución.
Se tomó conocimiento de los terrenos sobre los que se construirá el edificio que dona el IGA. Luego sobre estos terrenos se replanteó el proyecto, y al final, era ya las dos, almorzamos en la terraza de Sada, fuera, contemplando la ría.
Creo que todos quedaron íntimamente seguros de que se está asistiendo al nacimiento de algo vivo para Galicia que va a hacer algo por su futuro y que va a ser bastante más que un Museo que sólo se dedicase a custodiar su Arte pasado aunque este llegue hasta hoy.
Y nada más por el momento; te seguiré informando de cómo se van desarrollando las cosas.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1974-08-31
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 31/08/1974

31 de agosto de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí tu carta del 10 cte. que se cruzó con la mía del 7 cte. en la que te enviaba formulario para la aceptación del cargo de Patrono. Aún cuando en tu carta dices que la última mía que recibiste era la del 23/VII doy por seguro que, antes o después, también recibiste la mía del 1º de este mes en la que iba la copia de la escritura del Museo y algunas otras notas mías acompañando la noticia en la prensa de la creación de la Fundación. También iban en otros sobres noticias de aquí de Sargadelos y copia de la carta de Colombo con la donación que hizo. Espero que todo esto lo hayas recibido. También espero hayas recibido una convocatoria que te habrá enviado Sineiro para la Junta de Sargadelos del 10 de septiembre al objeto de que le envíes a José Luis la delegación de tu voz y voto. ---- Con esta te va otra carta en la que te informo a grandes rasgos de como transcurrió la reunión del Patronato del día 28. Una copia de este informe que te hago a ti se la envío a todos los patronos pues algunos que no estuvieron se enteran de lo que se trató y de alguna forma sustituye al acta que en esta reunión no correspondía levantar por tratarse de una reunión informal. ---- Ese mismo día a la noche a Pepe Rey le daba un ataque cerebral y ayer seguía en coma si bien parece ser que tenían alguna esperanza. A través de Varela padre nosotros nos hemos ofrecido e interesado. También escribí a Luisa en los mismos términos, aunque con pocas esperanzas de que lleguen a tenerlo en consideración. Por si tú quisieras escribirle a ellos las señas son Luisa Gómez de Rey,- Cantón Pequeño, 13-5º. Beatriz está con ellos. Tenía a las dos hijas desde hacía dos años separadas de aquí por el asunto del pleito pero ahora no tuvieron más remedio, naturalmente, que venirse. ----
El asunto del pleito por ahora silencio y a nuestra “ocupación” de la fábrica no hubo reacción. Esta ocupación se la comuniqué a Iglesias Corral a su vuelta de Lima y también silencio. Con este ya te referí en cartas anteriores como se desarrollaron las cosas: es decir su preocupación por la denuncia y su maniobra para que se retirase. Se supone que el pleito debe estar bastante cerca de su sentencia. La maniobra de esta gente en este mes se limitó a negarse a pagar a los peritos del pleito. Y Lobato va a resultar ser el héroe de la oposición anti-franquista. Esa porquería de revista que sale en Vigo, El Pope, le dedica dos páginas y media a Lobato con motivo de un viaje que hizo a Portugal el día de San Juan en que unos cuantos españoles fueron a saludar a Don Juan a Estoril. Ahora Lobato se declara abiertamente socialista y que como tal fue allí. ---- Otra cara de las cosas: en la reunión, Junta de Sargadelos del 13 en el punto tercero se trató de la posibilidad de colaborar, o por lo menos estar preparados para la posible industrialización de esta comarca de Sargadelos a fin de controlarla, en la medida posible. Pues bien, casi simultáneamente un grupo todavía no claramente identificado estaba haciendo gestiones para la compra de 20.000 m2 de terreno en el corazón de Sargadelos. Parece ser que esto estamos estorbándolo, que los terrenos nos los venderían a nosotros y a otro industrial de cerámica, Suxo de Enríquez, que fabrica gres en Sargadelos cerca de la iglesia, pero los paisanos venden el terreno a condición de que se cree industria en él. Todo esto obliga a tomar este asunto más en serio que lo que se suponía. La utilización de Sargadelos necesita una ordenación para que esto no se convierta en un polo de desarrollo indiscriminado que contemple sólo la especulación. La Junta del próx[imo] día 10 es para ratificar las gestiones que se están haciendo y para precisar más el plan a seguir. ---- Hoy termina la experiencia de Escuela Libre, que estuvo muy animada. Te fui informando sobre ella por notas de prensa que te envié. Fuera de la mesa redonda vino Chávarri que habló sobre Diseño y Alienación en un trabajo muy denso que parece que agota el tema que nos dejó para publicar y que te lo dedica a ti. Luego Castro Arines pasó casi una semana con nosotros, dio tres lecciones sobre cerámica, diseño industrial y múltiples, y sostuvo tres mesas redondas con los alumnos. Aprovechamos para enseñarle el norte de Galicia. Luego vino Vázquez Varela que habló sobre la cerámica castrexa y que nos dejó una colección de 60 fragmentos de esta. Todo esto se está realizando en medio de obras de ampliación de la fábrica y Seminario y de todo este entorno. --- Sargadelos se va convirtiendo en un fuerte punto de atracción con el que la intelectualidad quiere relacionarse. Tuvimos por aquí también a Camilo José Cela que, junto con otros dos diseñó una vajilla que llevará por nombre “vajilla Camilo José Cela” toda hecha con gran boato de rigores diseñísticos y registrales. La ofrece a Sargadelos y en principio la idea me pareció muy bien pues si de un lado supone la importancia que él se da de otro tenemos la que realmente tiene en el mundo y que supondrá que se hablará de que un hombre de esta talla se deje utilizar su nombre. En una segunda fase esta vajilla podría llevar los dibujos de Picasso que le hizo a Cela para ilustrar una de sus obras.
Creo te di cuenta de todas las cosas principales. Gentes de la Argentina pasaron unas cuantas. Últimamente estuvo un ceramista que recomendó Vilanova esposa del Dr. Ovelleiro, etc., etc.
En una de mis cartas te hablaba de la posibilidad de conseguir tu permiso para hacer una exposición en Barcelona de los álbumes de Luis Seoane... No tuve contestación. - No es imposible que en Madrid consiguiésemos poner una sala. Esta posibilidad viene por Jesús Núñez pero otras gentes nos ayudarán a ello porque lo consideran de interés, entre ellos Castro Arines.
Xosé volvió a incorporarse aquí hace 5 días. Vamos a ver. Rosendo está aquí estudiando (le quedaron 5 de 2º arqui[tectura]). ¡Ay!

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja.

[Díaz Pardo]

1974-09-03
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 03/09/1974

Buenos Aires, 3 de Septiembre de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Empiezo hoy a despejar mi mesa de cartas. Tengo aproximadamente un medio centenar sin contestar y alguna se remonta al mes de febrero o marzo. Todas ellas pesan sobre mi conciencia. Una de las últimas es una citación que me envió Sineiro a una Junta General Extraordinaria que se celebrará en esa el 10 de septiembre y espero que me represente José Luis a quien también, creo, debo carta. Pero la verdad es que ayer terminé con los compromisos de trabajo que debía cumplir inmediatamente. Finalicé una carpeta con temas de circo para Art Gallery y están en imprenta, como creo te escribí, un libro, El Matadero, de un escritor romántico argentino, Echeverría, con 16 grabados en madera míos y Arte Mural. Ilustraciones con texto mío y reproducciones de ambos géneros del arte de obras propias para la Editorial Sudamericana. Un libro de pequeño formato donde me refiero muy brevemente a las corrientes muralistas de nuestro siglo, señalando las más importantes y su relación con la Argentina. Aparte un breve ensayo sobre el libro ilustrado en estos setenta años, el libro de bibliófilos, y refiriéndome a los comienzos de la renovación del libro. Se trata de breves textos sobre asuntos de los que no suele escribirse demasiado. En castellano sólo existe como algo válido en cuanto a arte mural un texto de Siqueiros, que yo sepa, y algún manifiesto mejicano. Sobre la ilustración y el libro en el siglo XX sobre estos temas. Hoy, martes 3, inauguro una exposición en Bonino. En octubre otra en una galería del barrio de San Telmo, en Diciembre en Punta del Este y por último el 5 de enero en Mar del Plata, que se vino transformando en los últimos años en un gran centro artístico, posiblemente el segundo después de Buenos Aires.
Después de hablarte de mí lo haré de la escritura de fundación del Museo Carlos Maside. Sospecho que no le diste demasiado importancia aún tratándose, como resulta ser toda escritura de ese carácter, del documento fundacional de la institución. No se refiere para nada al origen de ella, a la necesidad de creación de ese tipo de museo que tú y yo proyectamos un día. Altera la decisión nuestra de entonces, afirma que reunirá obras desde Castelao, cuando nuestro pensamiento fue reunirlas a partir de la generación del treinta y coleccionar todas las posibles de Castelao como homenaje a éste. Olvidan consignar el nombre de los donantes de las obras como si éstas hubiesen surgido por generación espontánea en el museo, no interesarse a la historia de ellas y no premiando de esta manera, algo que hacen todos los museos del mundo, a quienes se desprendieron de valores en beneficio de su pueblo. A pesar de todo cuanto hablamos sobre el destino de las obras en caso de disolución del museo olvidaron consignar como posibles beneficiarios a los museos municipales gallegos, el caso por ejemplo del Museo Castrelos, o alguno en formación como parece ser el de Santiago y el del Ayuntamiento de La Coruña, si las actuales autoridades continúan pensando como Pérez Ardá, y en cambio habíamos decidido que de ninguna manera podían pasar al Estado, que no sabemos qué harían con un fondo de ese tipo sino desglosar aquellas obras que puedan interesar a museos de Madrid y arrinconar en depósitos las otras o distribuirlas por el territorio de la península en su afán histórico por desconocer los fundamentos culturales de los pueblos peninsulares. Y también ¿por qué no decirlo? Cuando se redacta una lista de nombres de este carácter se establecen en orden alfabético. ¿Por qué he de ser precisamente yo el último, que vengo escribiendo y hablando sobre museos desde hace tantos años, habiendo iniciado éste contigo? ¿Es que hubo dudas de última hora para incluirme? De haberlas habido te ruego me lo digas porque me falta tiempo para dejar de ocuparme también de esto. No quiero escribir sobre esto a nadie. Es muy buena tu nota sobre Espinoza Dueñas, no tanto la del Sr. García Gallardo que olvida el origen judío de Espinoza el holandés para hacerlo, ¡Oh, los tópicos! ibero-lusitano hablarnos del “noble” pueblo gallego, “particular poblador de las Américas” como si antes no lo fuese de media España. Pero me sorprende que no se publicase el texto en gallego. ¿Es que no se trata de un museo gallego o vuelve a estar prohibido el usar idioma de su pueblo?
Estos días llegó a Buenos Aires un joven poeta concreto que me envió González Garcés, salamanquino, casado con coruñesa, al que trato de orientar y aquí estuvo exponiendo Lodeiro, de Vigo, que tú conoces, y para el que hice una “Figuración”. De política tenemos mucho que hablar. Como en sociedades mercantiles se usan alianzas, el dos contra uno, tan simple pero tan eficaz cuando uno, dominador, trata de hacer burdamente lo que quiere.
Cuadrado ha tenido otro hijo, Ramón María, ya son dos. No está mal para su edad. Trabaja lo que puede. Pienso que vivirá más de noventa años. Está feliz. Su mujer, geóloga, también lo está. Yo tengo que tratarme de unos mareos extraños que se suceden y de una ciática molesta. Trabajo en la monografía de Bagaría. Acumulo datos para el libro sobre Maside.

Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío.

Seoane

1974-09-03
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 03/09/1974

3/9/74

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una mía de hace dos días en que te informaba largamente. - Esta va porque me acaban de dar en Moret las pruebas del Cuaderno del Seminario del Libro y te las envío por correo aparte, aéreo y certificado. Creo que quedamos en que le harías una introducción, un limiar, o una consideración valorativa del libro vista desde un Laboratorio de Formas y, la tapa, a no ser que quisieses que se sacase de dentro del libro la tapa que fue del Catálogo de la exp[osición] del Libro y se pusie[se] ahora de tapa del Cuaderno en los colores que indicases. Tú mandas.- Hay que corregir estas pruebas que veo tiene muchas fallas. Esto ya lo hacemos aquí.- Moret está funcionando mejor auxiliado con un nuevo regente que empuja al otro.- Rey parece que mejora algo.- Mándame en cuanto puedas lo que acuerdes sobre esto del Libro. No necesitas devolver estas pruebas.

Abrazos para ti y para Maruja

Isaac

1974-09-04
Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 04/09/1974






A Coruña, 4.IX.1974
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires

Amigos benqueridos:

Sin ningunha vosa á que me referir (tamén eu séi botar as miñas contas), diréivos que conozo o informe que vos mandóu Isaac verbo da xuntanza informal dos membros do Padroado ou Consello da Fundación do Museo Maside, que tivo lugar no Castro o 28 do mes pasado, seguida dun xantar en Sada nesa maravilla modern styl que é a Terraza. Non puiden asistir. E sentíno ben de veras. Unha febrícula guindóu conmigo no leito. Que si nesta ocasión non foi da dór, fóino sí do amolamento. Logo de xantar, viñéronme ver á casa o Domingo e máilo Ramón. Viñan moi ledos. A cordial e vella amistade duns homes encanecidos nun mesmo ideal e patriótico quefacer, xunguíaos a todos. E todos lamentaban a vosa ausencia, adicábanvos garimosas lembranzas, e tiñan saudade vosa. Tendes razón: a amistade é unha das poucas cousas que pagan a pena.
O pleito do noso amigo –¡oh! o pleito do noso amigo– camiña cara ó fin. O xuez está pra decir a sua definitiva palabra. Entramentras... Pepito, nunha clínica cunha embolia cerebral. Federico, máis que nunca pechado herméticamente no seu mundo silencioso. E Isaac, vagando incansable por rexións oníricas entre sombras delirantes. E atrás deles iremos nós, os abogados. O pleito do noso amigo, nono dudedes, poñerá a proba o equilibrio psicosomático de toda a nómina que figura no dramatis personae desta comedia. Que, si por veces parece bufa, outras –as máis– semella coller os vóos grandiosos da traxedia, con coros ululantes e destino insoslaiable.
A trancas e barrancas, as cousas van indo. Parece que agora que sí, semella que agora que non. E, coma sempre, a espranza sigue pendurada dun péndulo que vai e ven sin acougo. E tamén sin o dispositivo argallando por Poe no seu poema ao corvo. Ninguén sabe nada. A falla dunha información serea, directa e ordeada, ínzanse os xornais de seccións semicríticas-semidiotas nas que se ameaza con extramuros, chíscanse os ollos con minutas de ceas, barrúntanse tormentas en vasos de whisky, ou profetizando datas trascendentáis. Como si se tratar de pasálo tempo xogando ás adiviñanzas ou emitindo partes metereolóxicos. E a Magdalena non vos está para moitos tafetáns. Con todo é de agardar –¡a espranza, sempre a espranza!– que volvades algún dia xubilosos e non xubilados á vosa Terra. A unha terra acolledora, nai e señora, no verso do poeta.
Sei pola Voz que Xermán Quiroga, o voso cónsul, está pra nos deixar. Non estóu enterado si pensan facerlle algún homenaxe de despedida. Si llo fixeran, sumaríame. Cordial, cortés e delicado, penso que sería merecente dél.
E fica xa un chisquiño de papel, o xusto pra vos enviar nós os tres cinguidas apertas a vós os dous.

Dónega

1974-09-13
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 13/09/1974

Sargadelos, 13 de septiembre de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Sin ninguna tuya a que hacer referencia te confirmo una mía larga del 30 y 31 de agosto informándote de la marcha de lo del Museo. También te confirmo el envío de las pruebas del Cuaderno con lo del Semanario del Libro.
Museo - Está pendiente la aceptación tuya y la de Otero Pedrayo (estoy a ver si la consigue Moure Mariño). Pendiente de estas dos aceptaciones no puede presentarse en el trámite del Ministerio. Te mando copia de carta que recibo de Chamoso. Lo que recuadro tiene interés porque ofrece ayuda. Creo que si llegásemos a tiempo antes de que pueda saltar de ahí Falcón, algo conseguiríamos.
Diputación - Hoy viene en La Voz eso que te copio. Castro Arines me había dicho cuando estuvo por aquí que él había aceptado el cargo nada más que para defendernos a nosotros pues no creía posible que nadie tuviese más méritos para ello. Y se enteró de que estaba el Lab[oratorio] de Formas por medio porque cuando se lo propusieron le comunicaron los aspirantes. Después de 31 años vuelvo a toparme con Juan Luis y vuelve a vencernos, lo que quiere decir que los predicamentos de entonces siguen siendo los mismos. Hemos de saber en algún momento como discurrió la cosa por dentro. Se ve que hubo dos votaciones. Y la Diputación no sale gananciosa. Fue Porto Anido quien agradeció nuestra presencia. A estas alturas venir ahora con eso de Juan Luis...
La mujer de Álvaro cayó por las escaleras y rompió la columna vertebral. Ben-Cho-Shey tuvo un ataque cerebral y está muy mal. Su mujer se llama Isabel. Las direcciones de estos ya las sabes. Rey parece que va mejorando pero de todos modos sigue grave.
Sineiro te mandó convocatoria de “Sargadelos, Ltda.” para Junta del 2 de octubre a las 12 horas. Creo que te habrá dicho que la que se iba a celebrar el día 10 se aplazó también para el 2 de octubre a las 11 horas, una hora antes que la otra. Este aplazamiento lo hemos hecho en atención de la enfermedad de Rey por darle una espera y eliminar acusaciones de que aprovechamos su enfermedad para tomar acuerdos. Conviene que le envíes a José Luis tu representación para ambas. En esta última Junta convocada se va a pedir que Sargadelos conceda al Castro una opción de 5 años, mientras dura el pleito para cubrir las partes sociales que no pueda cubrir ahora.
Nada más por hoy. Espero tus noticias. ¿Cuándo venís?

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1974-09-14
Carta de Dónega a Seoane. 1974
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Seoane. 1974 en 14/09/1974





A Coruña, 14.IX.1974
Luis Seoane
Buenos Aires

Meu amigo:

Veño de ler no Grial as túas aportacións á pintura mural. Sóupome a pouco. Somentes tiña unha idea vaga da obra que, como muralista, tes ciscada polo mundo. E, coma sempre, das noticias dun delicado requinte. Como, poño por caso, o ofrecemento feito por Souto ao concello coruñés, ou o ágape eucarístico no mosteiro de Poyo, ou a enxoita estética dos conserveiros vigueses, ou a sensibilidade artística do villéu e dos dous emigrantes xa xubilados na súa terra. Unha delicia. E tamén as túas ideas encol da antropoloxía da creación artística. Como, por exemplo, a do boceto como feto boligante i en formación evolutiva na matriz do artista. Agora é de agardar que calquer día nos agasalles tamén coas túas aportacións á diagramación dos libros, e co teu concepto encol do libro como significante. Agardemos, logo. Porque á vista da túa obra global é doado adiviñar nela a fusión do artista co home formando unha indisoluble unidade. Unidade que é, ao meu ver, a túa gran verdade artística e humán. A túa autenticidade máis radical.
Verbo do Museo Maside, estóu en espera de que o Isaac me facilite as liñas xeneráis encol desa asociación de amigos na que ten matinado pra lle dar, pola miña banda, forma ao Reglamento. Dende logo, ficamos á espreita da túa decisión última encol de si un representante deles ha pasar, ou non, a formar parte do Consello. Xa séi que non eres partidario. O cal paréceme moi asisado e posto en razón. Ainda faltan por aceptar os seus cargos don Ramón Otero Pedrayo, ausente en Santander, e o Valentin, non hai moito chegado de Caracas. Tan axiña se complete iste trámite, iniciaréi o da inscripción da Fundación no Rexistro correspondente. Sería pra min dunha grande ledicia ter todo arranxado pra cando vós viñérades. Agasallaríavos cun fermoso regalo de Reises.
Alá vai o noso vrán. Pero o outono promete ser máis quente. A inquedanza é grande. Unha sensación de interinidade fai presa nas xentes. Intúise un valdeiro que é preciso encher. ¿Mais cómo? That is the question. Poderíache facer un análise da situación, pero paréceme unha perda de tempo. Porque cando ista carta chegue ao teu poder ficaría xa invalidado. Así son de cambiantes as forzas en presencia. Da noite prá mañá esfarélase calquer previsión.
Verás que desta vez non falo do pleito do noso amigo. Vóu farto. Nembargantes, diréiche que o Pepito milloróu, e que o noso amigo interesouse arreo pola súa saúde, ainda que sin resultado positivo algún. Pola contra, bótanlle a culpa de todo. É pra se botar a correr e non parar.
Á espreita da esmola dunhas letriñas vosas, recibide Maruxa e tí garimosas apertas de nólos tres.

Dónega

1974-09-19
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1974
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1974 en 19/09/1974


Buenos Aires, 19 de septiembre de 1974

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
La Coruña

Querido José Luis:

Hoy le escribo a Santiago Soneiro [sic] enviándole dos cartas para las asambleas que se celebrarán el 2 de octubre en Sargadelos, designándole mi representante en ellas. Perdóneme este abuso constante de usted para estas cuestiones. Le debo carta desde hace tiempo. He trabajado mucho, estoy exponiendo estos días y me quedan tres exposiciones más entre el 30 de octubre y el 5 de enero próximo, una de ellas en Mar del Plata, la ciudad donde vivió el tío de María Elena, que se convirtió en los últimos tres años en uno de los centros del arte argentino por la cantidad de galerías y comerciantes de arte que allí residen. Por otra parte sale un libro mío a fines de este mes o a comienzos del que viene que le enviaré, sobre arte mural, ilustraciones y libros; un álbum con temas de circo de muy pocos ejemplares, 25, ya vendidos y una narración argentina del siglo pasado con grabados en madera. Trabajé mucho y me queda mucho por hacer antes de volvernos a ésa, pues supongo será los primeros días de enero. Hoy se cumple un año del accidente, lo recordó Maruja. Ningún hueso mío de los rotos entonces se conmovió con el aniversario. De ahí sé todo lo que pasa por Isaac y Dónega. Sé que el pleito, o creo haber entendido, que está listo para sentencia. Espero que todo salga bien, por mi parte creo que así ha de ocurrir. Pensamos mucho en el departamento de Paseo de Ronda, en la vista a Riazor y en los niños de las escuelas que alegran esa esquina. Al llegar tengo que ponerme a trabajar para la exposición de Madrid en Mayo y también para la que pienso organizar en Barcelona. Pero ya escribiremos con calma diciéndole de proyectos y trabajos. De lo que ocurre en nuestro alrededor es mejor no hablar, aunque las gentes que se dedican a los negocios continúan haciéndolos en grande y no existe paro obrero.

Un gran abrazo para los cuatro, usted, María Elena, José Luis hijo y Victoria, de Maruja y mío:

[Seoane]

1974-09-19
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 19/09/1974

Buenos Aires, 19 de Septiembre de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

No recibí la carta del 7/VIII/74 que me enviaste y donde venía el formulario del Patronato del Museo, cuya noticia tengo por la otra tuya del 31 de agosto. Recibí ésta y la anterior del 30 del mismo mes. En ésta última me envías el croquis sobre el lugar de edificación del Museo que me parece muy bien. En cuanto al reglamento de los Amigos del Museo te enviaré una copia o ejemplar de los Amigos del Museo de Bellas Artes de Buenos Aires que funciona muy bien, consiguen cosas importantes, y, simplemente, se trata de adaptarlo a nuestras necesidades. Actúan en relación con la dirección del Museo y no con el Ministerio de que depende el Museo, que viene a corresponder al Patronato del Carlos Maside. Son funciones independientes y se mueven independientemente, pues los Amigos del Museo no deben tener responsabilidad alguna directiva, ni representación que la natural con la dirección y administración.
Te escribí hace días y no recibí respuesta a las objeciones que puse a la escritura de constitución. No contesté a la propuesta de una exposición de álbumes míos porque ahí faltan algunos de ellos y porque pienso, si puedo, exponer en Barcelona el año próximo y quiero hacerlo con óleos y entonces es posible que la complete con grabados y carpetas en el local de Sargadelos.
Le envío a Sineiro las cartas en las que designo representante a José Luis. El próximo sábado se cierra la exposición mía y a partir del lunes empiezo mis consultas médicas a propósito de mareos, corazón y otras cuestiones. Trataré de que todo ello me deje trabajar.
Siento mucho lo de Pepe Rey, lo siento humanamente, pero dejé de ser su amigo y de su familia hace bastantes meses, como sabes, y no me gusta que supongan que trato de aprovechar una desgracia para una reconciliación que, por mi parte no deseo. Sigo el asunto del pleito por lo que tú me dices y noto que estás bastante más esperanzado que antes. En cuanto a Lobato tómalo como lo que es, un abogado que defiende a sus clientes. No conozco El Pope, ni sé lo que hace. Sospecho que debe ser una revista de humor, o así al menos lo parece por el título, y, en ese caso, no creo que sea muy halagador una referencia de la visita de Lobato a Estoril.
Estos días te enviaré el prólogo y tapa de L[aboratorio de] F[ormas]. Recibí las pruebas y efectivamente hay muchas erratas y también errores, como la exclusión de Cuadrado en el movimiento editorial gallego en La Argentina, ya que los únicos que editamos libros fuimos Cuadrado y yo, aparte de los editados por entidades. Trataré de aclararlo en el prólogo. De todas maneras resulta muy interesante.
Bueno, esta es una carta rápida. Creo que así serán hasta que termine con los médicos.

Un abrazo para los dos de Maruja y mío.

Seoane

1974-09-19
Carta de Seoane a Dónega. 1974
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dónega. 1974 en 19/09/1974





Buenos Aires, 19 de setembro de 1974

Sr.
D. Marino Dónega Rozas
A Cruña

Querido Dónega:

Recibín as tuas cartas que che agradezo moito. De algún xeito estimulan a traballar. Na derradeira refíreste ó traballo que fixen pra Grial e matino que poiden adicar mais espacio á conversa que tiven co superior do mosteiro de Poio, da que foi testemuño Valentín, encol dos pintores galegos de pintura relixiosa, da obra feita polo pintor checoeslovaco, e do egoísmo que siñificaba coñecer a téinica da fabricación de mosaicos e non lla transmitir ó pobo pra que crease unha industria á sombra do mesmo mosteiro ou dirixida por este. Tratábase dun castelán con ideias tallantes. No libro que teño de facer encol de Maside eime de referir a custiós déstas, pois matino que escluíndo a Domingo e a moi poucos mais, Dieste entre eles, os críticos de arte adoitados da prensa galega non matinan que eisistan. Ó remate deste mes, ou nos primeiros días do que ven, sairá na Editorial Sudamericana un pequeno libro meu encol do arte mural e da ilustración de libros, e o libro en relación co que teño feito nestes xéneros, tidoase Arte Mural. Ilustración, onde plantexo algúns probremas do noso tempo.
En canto ó Museo si vos non activásedes a sua creación, Isaac faría moi pouco por él. As suas inquedanzas, ó meu ver, relaciónaas con Sargadelos. Os Museos non dan cartos nin moita sona e él aspira a sere, estou por creelo, unha especie de Ibáñez. En canto ó Reglamento de Amigos do Museo, podo tratar de conseguir o do Museo de Bellas Artes de Buenos Aires que funciona moi ben, cousa que lle dixen fai tempo a Isaac. De ningún xeito nengún dos seus membros ten de formar parte do Consello. Ten que ter independencia ter relación ca direición executiva do Museo, pois, entre outra misiós, axuda a orgaizar exposiciós, enmáis de conquerir cartos pra elas, sen ter nengunha función direitiva.
Estou de acordo contigo en canto que a televisión devora as suas criaturas. Mais non así nun xornal. Si esto ocurre é que a colaboración non ten interés, mais si se trata de un dibuxo con un pé como no caso de Figuraciós. Dibuxantes e colaboradores de diarios, revistas, resisten decenios colaborando nun mesmo xornal. Dibuxantes podes contar moitos e non parescen cansar. No meu caso si cansóu é porque non debe ter interés algún ou pouco interés. De todolos xeitos eu fico ledo de ter contribuído a dar a coñecer algúns galegos dos que non se tiñan noticia ahí, e de algún xeito noticias de Buenos Aires que teñen relación con Galicia e que penséi útiles. Iréi remitindo unhas sete ou oito, ou cecáis algunha mais das que teño apuntes e ren mais. De todolos xeitos agardo noticias de Pillado.
Estou expoñendo unos (sic) 22 óleos nunha galería de eiquí, e nos próisimos meses saldrá o libro a que me referín, con pouco texto e moita reproducción; un álbum feito en serigrafía de moi poucos exemprares, con sete esceas de circo; un clásico arxentino, El Matadero, con grabados en madeira e preparo tres exposiciós mais, outra de estampas en outra galería de eiquí, unha en Punta del Este, no Uruguay; e pra remate dun ano de traballo, en Mar del Plata, o 5 de Xaneiro do 75.
Esto é todo. Lembrámonos moito de vos e de todolos amigos. Agradézoche moito as tuas cartas, moi ben escritas e con gracia. Deberías escribir mais. Xa falaremos desto con vagar. Escribe.

Unha grande aperta pra vos os tres de nos os dous:

1974-09-19
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974 en 19/09/1974

Buenos Aires, 19 de setembro de 1974
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Meu querido amigo:
Déboche carta dende fai mais de un mes. Perdóame. Estou expoñendo en Bonino e traballo moito e non me sinto de todo ben físicamente. Sae próisimamente un pequeno libro meu na Editorial Sudamericana, Arte Mural. Ilustraciones, con reproducciós de obras miñas e uns textos encol destes xéneros do arte. Tamén un álbum de serigrafías de moi poucos exemprares con sete estampas de circo, e un libro clásico arxentino, El Matadero, con 16 grabados en madeira en edición de luxo; e tres exposiciós máis, nos derradeiros días de outubro en outra galería de Buenos Aires, de estampas; en Decembro en Punta del Este, no Uruguay, e o 5 de Xaneiro en Mar del Plata, hoxe moi importante mercado de arte. Recollo material pra unha monografía encol de Bagaría e continúo preparando a de Maside pra o ano que ven. Esto discúlpame, de certo xeito, como te disculpa a tí o moito que traballas nos teus retrasos.
Non sei nada das andanzas de Valentín, (Valcapone chámalle Vilanova) nesa. Sei que foi ó Congreso de Emigración. Eu vivo ó marxe da coleitividade. Somentes vexo a Prada e a Pedreira. Recibín desa o número de Grial que trae o meu traballo. Agradézoche a sua inclusión, matino que pode ser útil por algúns datos que recollo. Todo está por facer no que se refire a arte contemporáneo. Xa falaremos desto cando regrese. Fáltame o número 44, 6 xunio, de Grial que non me chegóu, e quixera telo para ter completa a coleición. ¿Cando publicamos o traballo de Luz Pozo Garza?. Emilio Pita está como un neno pola próisima saída do seu libro. Dádeslle unha grande alegría, e merécea.
Recibín o teu libro Letras do noso tempo moi importante e bon. Importante por se tratar de unha panorámica das letras universáes que de algún xeito teñen eco en Galicia, moi bons os teus xuicios. Esta é a miña impresión despóis de leélo moi rapidamente, pois chegou fai uns días.
Regresaremos en xaneiro. Escríbeme, por favor, faino nun intre de ocio na praia América. Unha aperta forte dos dous pra os dous:
Seoane
[Escrito a man na marxe superior dereita:] Montevideo 1985-13º Depto. 6

1974-09-24
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 24/09/1974

Sargadelos, 24 de septiembre de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Acabamos de llegar de la Galicia tropical, como tú le llamas, donde el día 21 se celebró en Villagarcía la presentación del libro de Villaverde Mariscos de Galicia. Habló Bouza Brey, Valentín, Blanco Amor y, al final Dieste pronunció unas palabras para explicar que el libro pudo salir gracias a ti y a mí pidiendo un aplauso para nosotros. Al final la familia Villaverde obsequió con una cena a los forasteros en Cambados. En relación con Ediciones ahí te va eso que viene de Lueiro en La Voz que tiene que ver más contigo.
Antes de salir para lo de Villagarcía y muchas cosas que tuve que hacer en el Castro y en Coruña, recibí tu carta del 3 cte., que se cruzó con varias mías que, junto con otras, están pendientes de contestación. Lo principal es que esos mareos y esos dolores ciáticos que refieres al final de la carta casi como si no tuvieran importancia en efecto no tengan importancia alguna, por lo que hago votos. Mareos así intermitentes creo que todos los tenemos y que generalmente suelen ser de cosas del vientre. Una buena dosis de hambre y de dificultades materiales, a las que el organismo está mejor preparado, suele regularizar todo eso; bueno, en mi criterio manciñeiril.
Tomo buena nota del primer pliego de tu carta refiriéndome tu labor apretada y sería en el poco tiempo que llevas de esta vez ahí. Suponte como celebro tus éxitos. Tomo también buena nota de tu segundo pliego dedicado a endilgarme una buena regañina, creo que injusta y fuera de aplicación puesto que cuando tenemos que confiar en otro una misión que, acaso podíamos hacer nosotros, no tenemos más remedio que confiar en que la ha hecho con buena voluntad y que si se equivocó en algo sólo cabe aceptarlo como una cosa natural del los hombres, ya que sólo los dioses y otros entes de voluntad parecida son los que creen no equivocarse. En este caso sería Dónega el que se habría equivocado y no cabe que le llamemos la atención. Tú lo has instruido en cuanto a lo que tenía que hacer. Lo que yo le instruí, de acuerdo con lo que tú y yo acordamos, lo hice en mi carta de 26 de marzo de este año, cuya copia te envié a ti, para obtener tu conformidad final, que la diste, y cuyo contenido parece que no recuerdas bien. En ella los nombres de los Patronos figuraban por este orden: “Don Luis Seoane, Don Álvaro Gil Varela, Don Manuel Chamoso Lamas (1)...” (y en su momento esto lo habías leído bien porque tuviste algo que decir sobre esa llamada (1)-). La minuta que dio Dónega al Notario conservó el mismo orden que yo le había dado. Lo que pasa es que el notario luego rectificó la minuta de Dónega adaptándola a las instrucciones que tienen ellos para la escrituración de Fundaciones; sacó la relación de Patronos de los Estatutos y la puso al final, incluyendo títulos y direcciones que se procuró y sin duda él o el oficial no le dio importancia alguna al orden de colocación de los nombres. Yo por otra parte no conozco ninguna escritura que respete otro orden para la relación de comparecientes, personas y cosas que no sea el que al testimonio interesa. Pero simplemente en cuanto a esto hay más lapsus de memoria y contradicciones en tu regañina: Lo único que hice yo de esto es la nota de prensa y la di por orden alfabético (como tú dices que debe ser) y al final, fuera de ese orden puse a Albalat, a mí y a José Luis (si no me puse yo después de José Luis es porque para mí el último puesto tiene mucha importancia cuando corresponde con el que da la noticia). Pero en todo caso, tanto en la escritura como en la nota de prensa tu nombre es el que está bien por orden alfabético. Los que no están bien son los de los demás.
En cuanto a las demás cosas por las que me largas tu regañina no veo mejores razones para formular esa regañina aún en el caso de que yo tuviese la obligación de aceptarlas “... que tú y yo proyectamos un día. Altera la decisión nuestra de entonces”. ¿Podría concretarme qué es lo que proyectamos y qué es lo que altera y qué día fue ese? Puedo estar equivocado, haberme olvidado de algo y tener traspapelado algún acuerdo. Que yo recuerde un convenio primero que firmamos en el Castro en el año 63 no hablaba para nada del Museo. Este en mi idea, en mi recuerdo, se fue concretando en unas cartas que nos cruzamos después de la exposición que le organizó el ACI a Souto, y se habló de la necesidad de tener una sala de exposiciones en el Castro, y Dieste propuso que esa sala podría ser la depositaria de los dibujos de Maside. (Todo esto es independiente de que la idea de hacer un Museo de Arte Gallego te la hemos estado escuchando a ti desde que nos conocemos y que lo único que hemos hecho los demás ha sido apoyarla aun cuando no estuviésemos en un cien por cien de acuerdo con ella: Te recuerdo aquí que en esas cartas que nos cruzamos te propuse que más que un Museo se crease un Instituto Gallego de Arte, Carlos Maside, que contase en sus dependencias con el Museo, que tú te opusiste rotundamente a ello y que yo acepté tu voluntad). El acta de fundación del Museo que tú firmaste de 9.2.70 en el art. 1, objeto, dice “... un Museo de Arte Gallego al que denominarán Museo Carlos Maside”. Si nos referimos a los manifiestos que se hicieron en la inauguración del Museo sobre los que nos pusimos de acuerdo yo no encuentro que se hable de más limitación que del movimiento renovador del Arte Gallego de nuestro tiempo o del desarrollo del Arte Gallego en nuestros días. Y estos datos son los que sirvieron a Dónega de base y también el recuerdo del acuerdo que habíais tomado en Lugo, que yo no acepté porque no podía legalmente aceptarlo, de crear un Museo independientemente del Castro que se llamase Castelao y Carlos Maside (mi carta a ti, 2.9.73.– punto 5º, me opongo “... aunque lo anteceda lo de Castelao”. ¿Qué otra cosa podría interpretar Dónega que tu voluntad era limitarlo, como objeto principal desde Castelao, cuando tú y Álvaro quisisteis llamarlo así, encuentra el Museo que ya existe iniciándolo obra de Castelao, y quiere que no haya equívocos, de los muchos que hay de creer que ese movimiento renovador puede empezar en Sotomayor, por ejemplo? ---- Luego eso de que no figuren los nombres de los donantes es una cosa técnica del notario en la que Dónega ni yo intervenimos. El notario parece que tenía que poner un inventario y lo que pedimos es que fuera lo más global y lo más simple, ya que el inventario con sus particularidades hay que hacerlo cuando oficialmente la Fundación esté aprobada y oficialmente recoja la obra que se le entregará a medio de acta notarial y con todos los detalles; acta que va a ser muy larga. ---- En cuanto a que no prevea los museo municipales para el destino de las obras caso de disolverse, Dónega hizo lo posible dentro de las leyes ya que las Fundaciones son entidades de carácter nacional, están intervenidas por el Estado y en definitiva es el Estado el que se arroga la fiscalización de todos sus bienes. Y espérate a ver qué dice el Ministerio y si no viene con la rebaja, porque hay que temer, todos tememos, que haya un cierto recelo para ver con buenos ojos la prosperidad de una institución que está en marcar el carácter diferencial de la cultura gallega, etc., etc.
Fuera de lo del Museo continúas regañándome en tu carta por cualquier otra cosa: que no se publicase en gallego el catálogo de Espinoza. Yo te podría preguntar por qué no hiciste en gallego el catálogo de la Exposición de Arte Joven..., pero es que las cosas del Seminario me ha parecido siempre mejor hacerlas en castellano dado el carácter tecnológico que revisten. Creo que no se justifican en ellas el gallego y no sería operante. Perdóname, pero en cuanto a esto de la cerámica y especialmente al Seminario, que es mi medio de vida quiero tener la misma independencia que tienes tú para la pintura que es tu medio de vida y sobre la que no te pido cuentas de que los catálogos no los hagas todos en gallego. ---- En cuanto a tu párrafo que empieza: “De política tenemos mucho...” y termina “...dominador, trata de hacer burdamente lo que quiere”, no lo entiendo bien pero por si lo entendiese bien, naturalmente, lo rechazo de plano, ya que si no aceptamos como norma la voluntad de la mayoría no quedaría otro principio que el del totalitarismo, si bien esa voluntad para mí sólo le doy validez a partir de una igualdad socio-económica.
En cuanto a la aceptación de los cargos de patronos del Museo se completaron en la semana pasada y Dónega dio principio a la presentación de las escrituras en la delegación del Ministerio. Consideró que aunque faltase la tuya, dada tu condición de estar fuera y de que cuando venga tendrá que ir a Madrid a homologar la firma consular, puede justificarse el que se presente sin ella.
Ahora bien, querido Luis, deducida la admiración que siento por tu obra (he dado testimonios de ello) no puedo aceptar como norma de convivencia que tú te arrogues el derecho de regañarme como a un niño pequeño. Pensé en no darle importancia a esta nueva regañina tuya, aguantándola, sacando las cosas adelante, pero también pensé que ello puede interpretarse que yo aguanto todo con tal de continuar haciendo yo las cosas, también que yo puedo estar haciendo mal las cosas y que, también, hágalas bien o mal, esta actitud que tomas conmigo, que no soy sólo yo a observarla, de no cortar los cauces de comunicación en que se manifiesta podría dar lugar a un inconveniente serio en nuestra amistad y esto creo que debe evitarse por encima de todo, yo al menos así lo deseo, creo que es mejor que yo me aparte directamente de este asunto del Museo. Yo no soy nada de él. En todo caso era el representante de Cerámicas del Castro, pero tampoco quise confirmar la representación como Patrono por lo que no necesito ni intentar serlo. Basta que Cerámicas del Castro nombre a cualquier otro, que tú mismo puedes elegir. No necesita ser miembro de la Sociedad. Cerámicas del Castro puede nombrar a quien le parezca. El mismo Tucho Buxán si te parece a ti. De esta forma desaparecerá por aquí cualquier tipo de roce. Y desde luego no pienses que yo me siento molesto por no estar directamente en eso y formar parte de ese Patronato. Lo agradezco. Y yo ayudaré y colaboraré lo mismo desde fuera. Tengo tantas cosas que hacer que no sé ni cómo podré hacerles frente y más importantes para mí que lo del Museo y necesariamente básicas para que el Museo pueda ser esa realidad que deseamos. Si no defiendo bien esas cosas el Museo quedaría en una quimera. Piensa simplemente en si no defiendo bien el pleito, malo para el Museo y si no defiendo bien la economía de estas empresas, cosa que se está poniendo muy difícil, malo también para el Museo.
Te pido por favor Luis que aceptes como una cosa totalmente normal, no hay más que decir lo que es verdad: que yo estoy desbordado de cosas y que materialmente no puedo con más, y que es notorio que yo siempre estuve más contento trabajando en las cosas sin título de ninguna clase. Te lo suplico.
Las noticias que hay de Pepe Rey son contradictorias. Por ahora sigue en el sanatorio. Nosotros nos hemos interesado todos por él, indirectamente y hemos ofrecido nuestra ayuda económica y la han aceptado.
El pleito sigue sin fallar costando 250.000 pesetas mensuales y parece ser que el juez está desesperado y no duerme con este asunto haciendo cuantas gestiones puede para que haya acuerdo de partes y no sentencia. Yo esto lo interpreto como que este señor se encuentra entre la espada y la pared; nosotros tenemos razón pero las presiones que debe tener este señor encima para que nos pise a nosotros y dé la razón a esos amigos R[ey] y N[ogueira] deben ser monumentales. Pueden pasar muchas cosas... Hay que confiar en que pueden pasar, buenas y malas, y estar preparados para reaccionar.
Lo malo, o no lo malo sino simplemente lo que pasa, es que yo me encuentro cansado o viejo, y absolutamente convencido de que triunfar o fracasar es la misma cosa y que lo demás que nos ofrezcan no es cierto...
Que sigan esos éxitos y que te repongas de esos inconvenientes. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1974-09-27
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 27/09/1974

Habana, 27 de septiembre do 1974

A Luis Seoane (e a Maruxa)
Buenos Aires

Queridos amigos:

Chegou Luis López, o da UNESCO. Encantado das atenciós de vostedes, da vosa cordialidade. Luis é un rapaz de moita valía. Xa estivera aquí cinco anos atrás con Ramón Chao, o xornalista galego de Triunfo e de La Voz de Galicia, que escribe dende París. Ramón sustitueu a Luis no trafego que este tiña na Radiodifusión francesa. Faloume Luis de que están vostedes ben; aledámonos certamente. Falamos moito da obra de vostede. Amostreille libros de tapas, monografías, poesía, todo. Falamos da súa radical postura, do seu enorme labor editorial, de Galicia emigrante, das empresas culturales galegas xeneradas por vostede. Luis é do Bierzo e ten moita afinidade con Galicia. Díxome que lle tiña deixado un disco do Amancio Prada con poemas en castelán e galego musicados e cantados por el (por Amancio, craro). Aquí pasamos todas as canciós por La voz de España, audición semanal na que se fala moi seguido de Galicia.
Luis tróuxome tamén un álbum precioso. O álbum que vostede nos ousequia (dunha edición tan breve e siñificativa; en breve quixen decir, de somentes 40 exemplares) de Intentando golpear ideas, esa serie de formidables, siñificantes grabados que refrexan, con arte de moita calidade –como é o arte de vostede– un tema moi de sempre e moi aitual (e pra vostede moi sentido porque nesas xeiras andivo nos tempos mozos) como é o das loitas estudiantiles. Aitualísimo prólogo, orixinal espresividade a destes grabados que realmente golpean ideas coa súa vital presencia, co seu movimento. Gracias por este singular agasallo e pola fervorosa, fraterna, adicatoria. Orgulosos estamos de poseer esta xoia, editada por esa nova empresa, de curioso nome que é Cuco rei. É vostede un creador desbordante, inagotable.
De nós, nada novo. Anisia a escribir pra nenos. (Gañou meses atrás o Premio Nacional de Literatura (narrativa pra nenos) da Unión de Escritores de Cuba polo seu libro Los cuentos del compay Grillo, que incruie un viaxe pagado a un país socialista). E eu, sempre escribindo algo en galego, facendo algo de xornalismo literario aquí, e rexindo a Sección Galega do Instituto de Literatura e Lingüística. Agora estamos adicándonos moito ós índices de publicaciós galegas de Cuba (publicaciós que cheguei a catalogar un total de 62 tiduos, que non é pouco). Por certo, sería bo que o Instituto Argentino de Cultura Galega fixese trafegos similares, digo eu. Índices de publicaciós galegas da Arxentina. Penso na utilidade de Índices de Galicia emigrante e de Céltiga, por exemplo.
Non soupen máis do Ramón Temes. Dixo que viría outra vez a Cuba, pero, se veu, non soupen, e supoño que, se tivese vido, visitaríanos. Déanlle nosos saúdos.
Namais por esta vez. Agarimos de Anisia. Agarimos aos dous. Gracias por todo, en primeiro lugar, por esa amistade consecuente, iniciada hai algo máis de vinte anos (foi a fins do 53 que nos conocemos).

Unha forte, fraternal, aperta de

Xosé Neira Vilas

1974-09-27
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 27/09/1974

Sarg[adelos] 27.9.74

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibo la tuya del 19 cte. que se cruzó con la mía del 24 idem, que te confirmo. Va fotocopia de mi carta del 7.8, que no recibiste, si bien Dónega me dijo que él también te había enviado la minuta con el texto de la aceptación.
Hace dos días han estado por aquí con una carta tuya los Sres. Ricardo Núñez y no sé que López. Les puse una persona para atenderlos porque yo salía en ese momento para un entierro. Acababan de verte y que te habían encontrado muy bien. Me hablaron del éxito de tu exposición.
Rey sale uno de estos días del sanatorio directamente para Madrid (40 días en el sanatorio). Nadie lo vio [En nota de rodapé: de las personas nuestras a quienes creer totalmente]. Varela dice que recobró todas sus facultades pero que quedó en los huesos y prohibido de todo.
Esperamos que esos mareos no pasen de una variación de la tensión.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

Isaac

1974-09-28
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 28/09/1974

Buenos Aires, 28 de Septiembre de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te envío la tapa y diagramación de la portada para el Cuaderno de L[aboratorio de] F[ormas] y el trabajo para que sirva de prólogo de O libro galego a discusión, con noticias que pienso útiles referidas a la primera exposición del libro gallego. Te ruego que vigiles los colores y diagramación de la tapa y también la diagramación de la tercera página, pues todo ello es indispensable para crear unidad gráfica en la publicación.
También te envío copia de mi carta del día 3, que parece no has recibido, así como yo no recibí el formulario de que me hablas en una de las tuyas y que parece tiene que ver con la aceptación de miembro del Patronato.
Esto es todo por hoy. Escribo de prisa para que alcance el correo de hoy. Un abrazo grande para los dos, Mimina y tú, de Maruja y mío.

Seoane

1974-10-03
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1974
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1974 en 03/10/1974

EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 218204/ VIGO
3-outubro-1974
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Meu querido amigo:
Recibín as túas liñas do día 29 de setembre derradeiro. Alédame moito que sigas a traballar coa intensidade de sempre. Supoño que ese desacougo físico non será cousa de coidado. Tamén eu me sinto moi canso. Estoóu decidido a deixar a responsabilidade de Galaxia ao rematar o ano, pois xa non podo con tantas obrigas e preocupacións. Os anos pesan i é inútil desconocelo.
O viaxe do Valentín producíuse sin pena nin groria. Ao menos que eu seipa. Somentes algunhas referencias de prensa, e do demáis nada. Coido que foron moi contados os que fixeron caso del.
O número 44 de Grial mandóuseche por correo marítimo o día 6 de xunio. Calculo que arestora estará no teu poder.
Dime cal é o enderezo de Pita pra lle mandar o seu libriño, pois sairá do prelo un destes días.
Coido que estarás enterado por Díaz Pardo da xuntanza do Patronato do Museu Maside. Entendo que será moi proveitoso o que se pensa facer pra o futuro do arte galego.
E nada máis polo momento. Teño vivos desexos de vos volver a ver aló polo xaneiro.
Con garimosos saúdos a Maruxa, e de Evely pra os dous, mándache a cordial aperta de sempre
Fdez del Riego.

1974-10-06
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 06/10/1974

Sargadelos, 6 de octubre de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibo tu carta del 26 septiembre último de la que separo tu limiar para lo del Sem[inario] del Libro (magnífico) que junto con la tapa ya están en la imprenta; también la fotocopia de tu carta del 3/9 que ya te había contestado el 24/9. Te confirmo también una manuscrita acompañando a la fotocopia de mi carta en la que iba el texto para que hicieses la aceptación de cargo.
Ahí te va lo que viene hoy en La Voz sobre tu exposición de Bonino. Por cierto que no mandaste o no llegó catálogo de ella, que me supongo que es de donde toma el periódico las ilustraciones.
De pronto el asunto del pleito se ha puesto al rojo. En la Junta del Castro del día 1 para nombrar representante en la de Sargadelos Lobato empezó a insultarme y hubo que llamar a la Guardia Civil. Además aunque Rey mejoró y salió para Madrid, Varela me dijo que ya no se volvería a meter en nada porque estaba prácticamente acabado, por lo que parece que la delegación que de él presentó Lobato es posible que sea falsa. Ya están los requerimientos en marcha para su comprobación. El acta notarial de la Junta ya la tiene don Manoliño Iglesias Corral y la advertencia de que si no actúa el Colegio en la querella que se va a poner en marcha se acusará también al Colegio. La Junta de Sargadelos se suspendió por un mes, luego de traer ya de antemano la Guardia Civil, mientras se aclara la autenticidad de la delegación de facultades de Rey. Risco padre cree que de esta vez Lobato se jugó su carrera. Esto es lo que no me hace gracia. Yo pierdo con que se castigue a este señor. Esto por un lado. Por otro la realidad de que este señor sigue chantajeando con un pleito. Es muy difícil saber cual es el mejor camino.

Y nada más por hoy. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja.

Isaac

1974-10-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 14/10/1974

Buenos Aires, 14 de Octubre de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te debo respuesta a tres cartas, las del 24 y 27 del IX, y a la del 6 de este mes. A la primera debo responderte, refiriéndome a mi salud, que te equivocaste en el diagnóstico, no creo seas buen manciñeiro, el mío, me refiero a los mareos, no es por llenar el estómago. Continúo comiendo poco, una comida no demasiado abundante al día y sin grasas, aceites, sal, azúcar y harinas, todo lo que prohíben los médicos. Si soy grueso es por mi contextura física que además vengo heredando por mis dos padres y mis abuelos que tampoco fueron comilones. En cuanto a las dificultades materiales y hambre recuerda estadísticas de los que teniéndolas sobreviven, aparte de afectarles a su psiquis. Si no pones gasolina, o energía eléctrica o lo que sea, a un motor, éste deja de andar tengo entendido, tú sabes de esto. El mío es problema de corazón, vista u oídos. Empecé con el corazón. Me revisó muy bien un cardiólogo, tratará de buscar los motivos de mi permanente tensión muy alta, posiblemente de acuerdo con mi sistema nervioso, con una sola visita no puede saberlo. Me dio un plan a seguir durante un mes. Estos días veré a un oculista, hace años que no consulto a ninguno sobre el estado de mi vista y luego consultaré a un otorrinolaringólogo. Como puedes observar creo en la medicina sin dejar de mirar de reojo a los curanderos, sobre todo a los que recetan yerbas medicinales. Esto es todo en cuanto a tu diagnóstico.
No discuto tu buena voluntad, pero temo que no hubieses dedicado al museo toda la atención que pienso debe dedicársele y que por lo que fuese se hubiese cambiado su destino en cuanto a su finalidad, no concretando en la escritura de constitución su verdadera orientación. Olvidando su origen el Museo ya existía cuando se hace la escritura última y el programa público expresado por mí, pero en nombre, claro está, del L[aboratorio] de Formas, consta en el N.º 1 de sus cuadernos y que era el resumen de nuestras conversaciones alrededor de su constitución. Esto debías recordarlo y debió haberlo conocido Dónega, a quien yo no instruí como tú piensas, en absoluto, en cuanto a lo que debía hacer, puesto que yo no conocía los trámites a seguir y descansaba en ti en cuanto a transmitirle el programa del Museo. En cuanto al orden y a los títulos puede ser una suspicacia mía, los segundos no me interesan y por eso no me refería al de Académico de Bellas Artes que no uso para nada, pero que resulta tan importante como serlo de la Gallega. Hemos hablado mucho del Museo y del Laboratorio de Formas y de todo lo que íbamos a hacer, etc., pero da la casualidad que en cuanto al Museo y de donde debía partir en general su colección está bien señalado en la página 19 donde se dice: “Terá de sere —el Museo— a colección conservada e eisibida do arte galego contemporáneo a partir da xeneración do ano trinta…” Párrafo que se inicia en la línea 15 de esa página. Además de esto están los carteles con carácter didáctico que se destacaron en sus paredes, incluido el que justificaba a Castelao. Siempre me llamó la atención la parcialidad de tu memoria que te lleva a olvidarte a veces, hasta de tus anotaciones, escritas para el recuerdo. Estás, pues, equivocado y no insisto en reprochártelo. Dónega, pues, no tenía que interpretar nada, etc. Los dibujos de Maside se los pedí yo a Dieste y fui yo también quien consiguió en una reunión en Santiago que pasasen juntamente con el autorretrato que está en el Museo de Vigo a El Castro. Yo también empiezo a perder memoria ahora, pero, en general, sólo para los nombres de las gentes. El catálogo a que aludes no estaba en gallego precisamente porque era del Ayuntamiento, no del Museo, y a ti y a mí, por lo menos a mí, me tenía sin cuidado, se trataba de algo, el Ayuntamiento, ajeno al espíritu de Galicia.
Y ahora perdóname que te conteste a otro párrafo tuyo. No me arrogo el derecho a “regañarte” como a un niño, sino a discutir con un amigo a quien quiero fraternalmente, algo que suponía tú debías saber. Yo no “regaño”, no discuto con los enemigos, los olvido y si algún día puedo devolverles el daño que me han hecho o hacen y pienso que no se han equivocado sino que fue deliberadamente, aprovecho, si puedo, esa oportunidad. Discuto contigo como con mis hermanos o con mis otros amigos y por mi parte no aceptaría nunca que tú te retirases del Museo, antes de que esto ocurriese lo haría yo. Comprendo muy bien que estás desbordado de asuntos que tratar y muy difíciles, pero quisiera que te ocupases del Museo, ya no por el Museo en sí mismo, sino por el centro de cultura vital que puede ser para Galicia cono se probó en los primeros tiempos de su actuación.
Cuando te escribí sobre la colocación de mi nombre en la lista del Patronato es porque tengo, como se dice, “la mosca sobre la oreja” en cuanto se trata en Galicia de gentes que trabajan en la emigración. No se sabe nunca lo qué hacemos ni lo qué hicimos, ni los sacrificios de diversa índole, de los que en mi caso estoy muy orgulloso, a que lleva esta dedicación.
Recibí la fotocopia de tu carta perdida del 7/VIII, y, hace dos días, muy retrasada, la de Dónega. Trataré de ir al Notario del Consulado la próxima semana y enviaré la presentación tan pronto me la den, casi siempre a la semana siguiente. Te envío el catálogo aparte. Esperaba enviártelo estos días lo mismo que a Corredor Matheos de quien tomé la parte de su trabajo sobre mí, y a otros amigos. Los colores que pusieron en La Voz son caprichosos. No tienen nada que ver con los originales y el dibujante interpretó como quiso los óleos.
Lo de Iglesias Corral que me cuentas, no me sorprendió. Te lo dice alguien que fue su pasante y piensa que la gente no cambia fundamentalmente mientras vive.
De aquí supongo estarás informado de todo. De la colectividad no sé nada. Por ahí debe andar Valentín Paz Fernández. A lo mejor regresó, no sé. Camilo estuvo con nosotros la semana pasada, está muy bien, esperanzado en terminar ahora a fines de noviembre. No tengo muchas noticias, cada día deseo tener menos.

Un gran abrazo para Mimina y para ti de los dos.

Seoane

1974-10-15
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974 en 15/10/1974

Buenos Aires, 15 de Outubro de 1974
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Meu querido amigo:

Recibín a tua do 29/IX. Comprendo o teu cansancio, fixeche en todos estes anos moito mais por Galicia do que ten feito posibremente calesquera outro da nosa xeneración. Pasou pra ti un cuarto de século arreo, os que veñen atopan moito feito e un día terán de che facer o homaxe que mereces. Pola miña parte estou canso e enmais síntome desilusionado. Lémbrome das cartas amargas de Maside, non as reléo, non quero releélas, paréceme que perdín a miña vida.
De Valentín [Paz Andrade] non sei nada, nin siquera a qué foi a Venezuela. Recibín dél unha tarxeta de saúdos dende Caracas. Tampouco sei nada do que pasou co outro Valentín e o Presidente do C. Galego en Galicia. Supoño que os terán agasallado como representantes da emigración sen se ter enterado do que verdadeiramente son. Pasou por ahí [Emiliano]Pita en non recibíu agasallo de ninguén. Martínez Risco e Naya parece ser que son os que estabelecen os valores galegos da emigración. O homaxe a Pita, o que mais agradecemos, él e nós os que ficamos en Buenos Aires, é a edición que vos lle facedes. O seu enderezo é rúa de Hipólito Irigoyen 3560-5º piso, Nº 17. Díxenlle por teléfono que pedías o enderezo pra lle remitir o libro e emocionóuse, non podía falar, está moi envellecido. O libro é o seu homaxe á gran cidade onde viviron, traballaron e morreron millóns de galegos que axudaron a facela. Onde morrerá él mesmo e cecáis nós. E, a traveso dese libro, o noso homaxe. Agradecémoscho todos os que aquí vivimos. El chegóu de cuasi neno e toda a sua vida soñou con Galicia. Mais ¿pra qué che digo todo esto? ti o sabes e o comprendes. Quen non pode entendelo, pois pra eso ten de sentir amor e ter unha moral, é o noso novo poeta de Celanova que ahí está en Madrid meténdose en pubricacións diversas cos emigrantes, sin ter mais resposta que a de un semanario de eiquí.
Non escribo mais, tiñan de ser duas liñas co enderezo de Pita e póñome a queixarme, que é outro síntoma de desilusión. Escríbeme cando poidas. Recibide Evelina e tí a aperta amiga de Maruja e miña:
Seoane
[Escrito a man na marxe inferior dereita:] Montevideo, 1985-13º-Dto. 68

1974-10-21
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1974
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1974 en 21/10/1974

[Rio de Janeiro] 21.10.74



Prezado Amigo Dr. Valentín Paz-Andrade,


Escrevo-lhe apenas para saber se chegaram às suas mãos

1) a cópia do meu artigo «A fecunda Babel de Guimarães Rosa» e
2) a cópia de «Pequena palavra», que Guimarães Rosa escreveu para prefaciar a minha Antologia do Conto Húngaro

Ambas remetidas por intermédio do Sr. Ignacio Areal Gerpe. Se chegaram, chegaram em tempo para a sua projetada conferência?

Aproveito a oportunidade para reiterar-lhe os protestos da minha sincera estima.


Paulo Rónai

1974-10-21
Carta de Ellena a Luís e Maruxa Seoane. 1974
Nova York
Santiago de Chile
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ellena a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 21/10/1974


21 de Octubre, 74

Queridos amigos Maruja y Luis:

Gracias por la hospitalidad que me ofrecieron en mi último viaje. Fueron unas horas de descanso en medio de tanta cosa triste, de tanta mala noticia. Regresé al día siguiente de verlos. Mi madre lo hizo una semana después. Por la prensa, sabrán de aquí, nosotros de —alguna manera— sabemos de allí!
A Delia la encontré bien, camina un poco y trabaja algunas horas por día en un caballo muy interesante. Roser, extraordinaria, encuentra la forma de trabajar mucho, ayudar a los amigos que lo precisan, pensar. Ha pintado cosas muy importantes. Aquí les incluyo el catálogo de la última muestra, (que se autoexplica) y una nota salida en una revista de aquí. Olvidaba decirles que en cuanto a la casa de Delia no hay novedad, esperamos.
Estuve con Romera a quien traje el libro que agradeció muchísimo. Hacía meses que no lo veía. Me prometió que unos treinta días más me preparará una nota sobre los Bagaría que él posee. Él fué muy amigo de Bagaría. En cuanto a los Bagaría en sí, están en proceso de fotografía, les adelanto las transparencias de dos de ellos, incluyendo las de un detalle de uno de los trabajos. Todas las demás fotos y la nota de Romera, así como una descripción de las obras saldría en un mes de aquí –cuando Romera me entregue la nota. Puede usted contar con ellas. Para mí es enorme placer serles de alguna ayuda.
Las características de las obras cuyas fotos le envío aquí son:

1) Tema: Dos niños en un umbral
Tinta y lápices de colores
41,0 x 38,2 cm (alto x ancho)

2) Tema: Cerdo
Gouache y tinta china sobre cartón
37,5 x 24,6 cm (alto x ancho)

Lo que sigue es específicamente para Luis:
Luis, el 17 de noviembre, mi madre cumplirá 77 años. Nació en 1897, mire usted cuantos 7. He pensado que tal vez podría adquirirle a usted un pequeño cuadro, si es que ese cuadro, pudiese existir. Yo pienso en una tela mínima 15 x 20 cm o algo así. El tema, las cosas que ella más disfruta cuando miramos su monografía: un ajo, o una cebolla, o una alcachofa, es decir, las cosas que muchas veces no puedo comprar y que cuando puedo cocino con enorme cariño. Se trataría de una cas mínima, mucho más un símbolo que otra cosa. Yo no sé Luis si Ud. podría pintar algo así y si estaría a mi alcance comprarlo. Me puede enviar dos renglones? Como le digo, el tiempo es poco, pero puede que sea factible resolver el problema. Desde ya, infinitas gracias. Espero sus noticias.
De nuevo, infinitas gracias por la amistad de Uds. tan importante, tan trascendente para mí.
Roser me pide que les envíe todos sus recuerdos. De mi parte, un gran, gran abrazo.

Emilio

P.S. Mi redacción es tan confusa que no sé si se entiende que el cuadrito sería el regalo que yo haría a mi madre en su día. No se compliquen, por favor, si ésto los complica. Espero sus noticias.

Emilio Ellena
Huérfanos 1514, Dto. 58
Santiago Chile

1974-10-26
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 26/10/1974

Sargadelos, 26 de octubre de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te envié hace unos días una nota acompañándote una nota de prensa que te hizo Bayón en La Vanguardia. Te la enviaba desde la cama en el Castro donde me quedé toda la mañana temiendo una gripe que quedó en un catarro.
A la vuelta de un viaje a Madrid me encontré tu carta del 14 cte. cruzada con una mía del 6 que te confirmo. A Madrid fui con Andrés Várela hijo a una muestra de instrumental y a otras varias cosas. Comimos dos días con Álvaro. Y empujamos el trámite del Museo que Falcón prometió, aunque él no está en esa dirección, que en 15 días estará listo. Sin embargo hoy viene la noticia de que hay la Dirección de Bellas Artes y Archivos y Bibliotecas en una sola llamada del Patrimonio Artístico y Cultural (como si el artístico no fuese cultural) y no sé qué habrá pasado con Falcón.
Fallaron en primera instancia el pleito. Volvemos a quedar como estábamos. Toda la recua de cosas que pedían contra mí las desestimaron. Desestimaron también la reconvención. El Juez sólo estima el derecho de los socios a hacer estudios económicos y que por tanto ellos tienen derecho a hacer el estudio que querían hacer con Páramo. Naturalmente que ellos y todos tenemos derecho a hacer cuantos estudios económicos nos propongamos hacer y así ellos iniciaron un estudio económico con dicho señor cuyo avance presentaron al pleito. Y si no lo terminaron fue porque se cansaron. Pero lo que sí no podemos aceptar es la delegación de facultades que habían hecho como administradores en el Páramo. Como además creemos que algún punto de la reconvención debió estimarlo el Juez hemos decidido recurrir y suponemos que ellos también han recurrido. Iglesias Corral me mandó a llamar, y estuvimos hablando. Ese mismo día presentaría a la Junta el asunto. Pero no estaba seguro que la Junta se disponga a hacer algo eficaz. Cree que lo mejor es hacer lo que vamos a hacer: montar una querella contra todos los que han intervenido en el chantaje. ---- Todos estamos convencidos que hay política por medio en la sentencia del Juez. Por mucha justicia que el hombre habrá pretendido hacer alguna fuerza le ha obligado a dejar a salvo la honorabilidad de ese muchacho de esa familia “incondicional”, que sería tanto como dañar al objeto de esa incondicionalidad que beneficiaría a un grupo de galleguistas. Además el informe que estaban haciendo los peritos del pleito, y que ya han cobrado un millón [se]senta y cinco mil pesetas, en la sentencia dice que prescinde de ese informe porque los peritos no se presentaron a aceptar la prórroga lo cual no es cierto, y los peritos que cobraron contra recibo no están dispuestos a pasar por tal. Risco supone que el Juez culpará de alguna negligencia a algún funcionario pero lo que es posible que suceda es que no solamente Rey y Nogueira salían perjudicados del informe sino que de él podría salir la base de la acusación de cohecho contra Páramo. Para la querella que estamos montando iremos con más abogados que con Risco. Posiblemente irá también Pardo. Te informaré de cómo van las cosas.
Tomo buena nota de tu carta 14 cte. En primer lugar celebraré que te curen aunque sean los médicos. Claro que a lo mejor estos también pueden decir que tú deberías andar mucho y agotar tus fuerzas físicas para que el mismo organismo busque su equilibrio. No vaya a ser que esto, además de los curanderos te lo digan los médicos, pero como a ti no te gusta andar lo ocultes...
En segundo lugar si concuerdo contigo en que puse buena voluntad en lo del Museo pero que no le he podido dedicar toda la atención que piensas debe dedicársele, estaremos en completo acuerdo que es necesario que alguien que pueda le dedique esa atención, pues lógicamente no sé de dónde podría sacarla yo. Muy bien, no quiero entorpecer nada, renuncio a tomar actitudes que compliquen más las cosas y estoy dispuesto a ayudar: no renuncio, sigo representando al Castro en el Patronato pero no me responsabilizo de nada. Hay más gente que pueda hacer las cosas mejor que yo, con más responsabilidad y como tú quieres. Por favor, libérame de ser un mal intérprete de tus deseos, de tus intenciones. --- No me parece mal que argumentes cosas para justificar lo que piensas, pero reconoce que yo soy tan argumentador como tú, y así no nos pondríamos nunca de acuerdo, porque te seguiría diciendo que no sólo instruiste a Dónega sino que él te leyó en casa de Álvaro, ya en Vivero, la minuta del acta fundacional… Y así te seguiría contestando. Pero, en fin, celebro que discutas con las gentes que quieres e ignores por el contrario a los enemigos. Esto nos debe alegrar a más de uno. --- Lo único que acepto plenamente es que no se te haya puesto tu título de académico argentino, no porque ello te añada ningún mérito sino porque frente al Ministerio adquiere valor, especialmente para cualquier tiquismiquis político. Se lo recriminé a Dónega el otro día, pero al parecer él no estaba enterado de ello, y lo cierto es que yo lo tenía olvidado, tan poco es el uso que tú haces de ese título...
Acabada la controversia. Manda esa aceptación. No vayan a poner impedimento por ello y te retrasen el trámite. Y como estás para venir luego ya aquí se hace una reunión del Patronato y se acuerda lo que corresponda acordar y se estructuran las responsabilidades.
Y nada más por hoy. Las demás cosas siguen su curso. Que vengáis pronto. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1974-10-28
Carta de Seoane a Ellena. 1974
Bos Aires
Santiago de Chile
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ellena. 1974 en 28/10/1974


Buenos Aires, 28 de Octubre de 1974

Sr. Emilio Ellena
Santiago

Mi querido amigo:

Contesto rápida y brevemente a su carta del 21 de este mes. Recibí la carta conjuntamente con las diapositivas de los Bagaría que agradezco mucho, alegrándome la promesa de Romera de algunos datos que seguramente desconozco. Tambien agradezco el catálogo de Roser Bru, su dedicatoria y el mensaje que significa para nosotros las palabras de Unamuno en Salamanca. En cuanto al cuadrito lo haré estos días, pueden venir a retirarlo cualquier día después del 9 ó 10, pues estará seco, posiblemente antes. Se tratará de un alcaucil y quizá otro elemento, o nada más. Cada vez pienso más en el orgullo de pintor Morandi aparentemente tan humilde. En cuanto al precio ya hablaremos, de momento no lo tiene, quizás lo intercambiemos por algo que se nos ocurra, un libro, por ejemplo.

Muchos saludos para Roser y los suyos y para usted y su madre el abrazo afectuoso de Maruja y mío.

[Seoane]

El cuadro medirá 30 x 18 cms.

1974-11-08
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1974
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1974 en 08/11/1974

Rio de Janeiro, 8 de novembro de 1974



Ilustre Amigo Dr. Valentín Paz-Andrade,

Chegaram-me no mesmo dias suas duas amáveis cartas de 21 e de 30 de outubro. Elas me deram muita alegria não só por trazerem boas noticias do Amigo, como também por serem as primeiras cartas em galego que recebi em minha vida.
Li com compreensível satisfação as suas apreciações generosas acerca da Seleta e aguardo com o mais vivo interesse os comentários que me promete acerca de certas interpretações minhas. Suas observações e discordâncias serão de grande proveito, inclusive no preparo de uma eventual segunda edição.
Gostei de saber que recebera as cópias do Prefácio de G.R. á Antologia do Conto Húngaro e do meu artigo sobre os estrangeirismos na obra dele; que o Senhor não se esquecera da minha sugestão de traduzir um dia «A terceira margem do Rio»; e que o seu discurso de posse está-se avolumando, tomando proporções de livro.
Comunique-me as suas dúvidas acerca da cronologia da vida de Guimarães Rosa; tentarei resolvê-las.
Quanto à primeira esposa do escritor, posso informá-lo de que ela vive ainda e reside no Rio, casada em segunda núpcias. Não a conheço. (Quando conheci João Guimarães Rosa em 1945, ele já vivia há anos coma a segunda esposa, D. Aracy.) D. Vilma poderá dar-lhe, sem dúvida, informações sobre a família da mãe.
Desde já agradeço-lhe os livros cuja remessa me anuncia: os seus dois volumes, que permitirão aprofundar o nosso conhecimento, e o de Valle-Inclán, que, depois de suas referências, aguardo com viva curiosidade.
Queira aceitar as lembranças mais cordiais do admirador e amigo


Paulo Rónai

1974-11-11
Carta de Seoane a Dónega. 1974
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dónega. 1974 en 11/11/1974

Buenos Aires, 11 de Novembro de 1974

Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Cruña

Meu querido amigo:

Déboche carta dende non sei cando, mais, si vou á Cruña nos primeiros días do ano que ven, teño que traballar arreo, e, entre o traballo e a vida de Buenos Aires, axitada como poucas, e onde cada saída leva ás veces duas horas de ida e volta, e o tempo da xestión, e todo o que pasa, réstalle a un azos pra escribir, añadindo enmais a correspondencia con Isaac que non fai mais que aguilloar dende Sargadelos. Estou moi canso. Protestei pola escritura pois tiña de lle dar ó notario os elementos que caracterizaron a fundación do Museo Carlos Maside e destacar os nomes dos donantes, pois nengún museo do mundo faise en xeral sen éstes e todos síntense obrigados a destacar a súa donación. Por outra parte todos os outros elementos. Nós non fixemos un museo pra recoller o pasado galego senón soio o que nos consideramos un arte inquedo do noso tempo. Falamos desto en moitas oportunidades e, enmais, pubriquéi no caderno número 1 de Laboratorio de Formas un traballo falando do noso propósito, naturalmente de acordo os dous. O museo reúne as obras de artistas galegos a partir da xeneración do 30, Maside, Souto, Colmeiro, Torres, Eiroa... senón ¿pra qué se quere un museo na Cruña, si pra reunir a Juan Luis, Mosquera, Camino, Quintas Goyanes, etc., xa existe o Museo da Cruña e outros museos galegos? Incluíamos a Castelao porque él, enmais de un artista de intención galega, proieitou a posibilidade de un arte galego, e tiñámolo no Museo como exempro da xeneración anterior. Mais non vou a repetir o que está escrito e creo coñeces. Agora insísteme que a culpa a tes tí e mais eu. Eu, porque según as súas cartas, deixéiche instrucciós pra o que se tiña de facer con arreglo ó Museo. Na que recibín fai uns días insiste, “no solo instruiste a Dónega, sino que él te leyó en casa de Álvaro, ya en Vivero, la minuta del acta fundacional...” E xa leva duas ou tres cartas insistíndome no mesmo, e, naturalmente, eu teño que lle responder. E esta correspondencia a min enférmame. Respondinlle que non deixei instrucciós a tí nin a ninguén, que mal podía deixarchas posto que eu non coñecía os trámites e que a situación do Museo ti a coñecías por él e por mín. Pois non, acabo de recibir unha carta…

1974-11-16
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 16/11/1974

Sargadelos, 16 de noviembre de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

No tengo ninguna tuya a que hacer referencia. Tu última del 14 te la contesté el 26 ambas fechas de octubre último. Recuerdo que alguna nota acompañando algo te he enviado por medio.
Museo Carlos Maside; El Ministerio, el Protectorado de Fundaciones, devolvió la documentación por faltarle varios trámites y precisiones. Entre las fallas se encuentran la certificación del Delegado Provincial de Bellas Artes de que el Museo, Locales, reúnen las reglas dispuestas para ello (y lo peor es que creo que ese Delegado es Quintas Goyanes), falta el deslinde de actividades entre las entidades fundadoras y la Fundación, que tiene que quedar muy claro, al parecer, eso, reglamento para aplicación de rentas, objetos de beneficiarios y naturaleza y clase de prestaciones de estos. Y acaso lo más complejo es que hay que hacer los presupuestos justificativos del presente y próximo ejercicio, hay que hacer la dote del patrimonio para que este tenga sentido como Fundación privada y hay que hacer un inventario valorado y detallado de los fondos propios y de los custodiados. A través de Falcón Álvaro nos envió la cosa. Son trámites que al parecer no pueden obviarse. Lo más complicado de esto es que han de guardar una cierta objetividad porque el Ministerio tiene intervención en las Fundaciones, en compensación te puede meter un técnico en la Dirección. Ahora acaba de meterle un técnico en el Museo de Lugo. Claro que ahí buena falta hacía. ---- Dónega ya está subsanando la planificación de esas (al revés: está planificando la subsanación de esas fallas). Te tendré informado.
Otra cosa. Pranto Matricial, de Valentín. No sé si te dije en una mía que vamos a hacer una edición tetralingüe (pentalingüe porque llevará una variante portuguesa). Queremos tenerlo en la calle a primeros de enero coincidiendo con 25 aniversario del fallecimiento de Castelao. Haremos, posiblemente, una presentación del libro en la Galería de Barcelona y allí haríamos una exposición de las estampas del álbum Nós (un álbum desarmado y montado). ¿Podías hacer la tapa? Tamaño Memorias dun neno labre[go] o Cartas a Lelo.
Se te van a ingresar en tu cuenta cincuenta mil pesetas, primera distribución de beneficio de acuerdo con la junta de aprobación de balance de marzo último. Al Lab[oratorio] de Formas le corresponden doscientas cincuenta mil pesetas cuya distribución haremos cuando vengas tú en una junta que habrá que celebrar. De esas pesetas hay que pagarme a mí unas pocas que adelanté para todos los gastos legales que tuvo la Sociedad hasta ahora. Ya que estas van a ser las primeras pesetas que entran en la Sociedad por concepto alguno. Lo que yo adelanté no creo que llegue a 50.000, pesetas.- También en tu cuenta te voy a ingresar las últimas 10.000, pesetas (cinco y cinco) que le diste a Camilo. No te parezca mal que te haga los ingresos y que acaso te mande fotocopia de ellos. Se trata de tener menos preocupaciones y de que las cosas quedan más claras. Tomo nota de lo que dice Maruja en una carta que le escribió a Mimina y lo acepto, que le des tú ahí dinero a Camilo ¡Ay! y se te repone aquí. Te informo de todas estas minudencias para tu gobierno, también económico.
Del pleito no pasa nada. Dentro de unos cuatro meses se celebrará la vista en la Audiencia y luego año y medio en el Supremo. Mientras estamos estudiando la operación querella.
Las cosas por aquí, en general, no creo que vayan mucho mejor que por ahí. La cosa política está fluida pero puede seguir así muchos años, depende de lo que diga el ejército. La economía se deteriora día a día. Eso puede ser más grave. Ni el Castro ni Sargadelos han visto disminuir sus ventas. Todo lo contrario. Pero no han podido subirse los precios en la misma proporción de los costos. Estos han aumentado en un 85%. Los precios han subido, lo hemos podido subir un 12% y hubo que trabajar mucho más para superar el problema. Con todo este ejercicio no podrá ser lo brillante que fue el anterior. Y menos mal porque por ahí la crisis es muy seria y estoy seguro que se agravará a partir de enero. Verás, veréis, lo que subió la vida.
La exposición de Alberto Sánchez en el Museo la han dispuesto para el 8 al 30 de abril. Convendría con ese motivo mover algo el ambiente. Ahora como ya sé la fecha fija voy a dar la nota a la prensa.

Nada más por hoy. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1974-11-30
Carta de Seoane a Pilares e Suárez. 1974
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pilares e Suárez. 1974 en 30/11/1974


Buenos Aires, 30 de Noviembre de 1974

Sr. D. Manuel Pilares, Marcial, Jesús Oya, Pilar, Adelaida, Pachi, etc...
Madrid

Queridos amigos:

Recibí, de Pilares, una carta vuestra con motivo de mi exposición, que os agradezco mucho, lo mismo que la tarjeta de Lisboa y la encuesta sobre Galicia de Mundo. Hablaremos de todo muy pronto, quizás a fines de Enero, creo que por fechas muy cercanas a la de Frontini. Estaremos unos días en Madrid y Barcelona antes de irnos a La Coruña donde trataremos de estar casi todo el tiempo y donde os aguardaremos. Se trata de una ciudad donde se está muy bien todo el año, pero especialmente en invierno, con viento, con llovizna, poblada por niños y mujeres que empalidecen a Los paraguas de Cherburgo, la espléndida película francesa de hace algunos años. Ulyses no viajó por su costa pero en cambio lo hace regularmente “el holandés errante”, ese barco condenado y sin tripulantes, embarcación correo del más allá, y las sirenas que intrigaban al Padre Feijóo. Tambien suenan, para quien quiera oirlas, las campanas de las ciudades hundidas. Hablaremos de todo.
Ahora os deseo a todos un buen final de año, (os enviamos los turrones) y un gran año 1975, cumpliéndose en su transcurso todos vuestros deseos.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Adelaida y Marcial, Pilar y tu, Jesús y Pachi, vuestros hijos, los Leones, etc.

[Seoane]

1974-11-30
Carta de Seoane a Dónega. 1974
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dónega. 1974 en 30/11/1974

Buenos Aires, 30 de Novembro de 1974

Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Cruña

Meu querido amigo:

Duas verbas pra che decir que mañán comenzo a miña xestión pra viaxar a esa na primeira quincena de Xaneiro. Supoño que estaremos na Cruña a fins dese mes ou nos primeiros días de Febreiro. Eiquí estamos xa en vrau, e o 5 de Xaneiro inauguro unha eisposición en Mar del Plata, quédame aínda por arranxar a selección duns cadros pra expoñer na Galería Wildenstein de Londres no transcurso do ano que ven.

Traballéi moito este ano e penso continuar facéndoo nesa, sin me preocupar demasiado do que non sexa o meu traballo, un pouco o que fai todo o mundo.
Esta, enmais de contestarche, ten por ouxeto desexarvos a todos vos da nosa parte un bon fin de ano, bo Nadal e un moi bon ano que ven. Unha aperta de Maruxa pra Fernanda, o voso fillo, e pra tí.

1974-12-05
Carta de Varela Buxán a Seoane. 1974
Cercio
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela Buxán a Seoane. 1974 en 05/12/1974


Cercio, 5 de Nadal do 1974

Sr. Dn. Luis Seoane-Bs. Aires

Meu querido e nunca esquencido Seoane:

Perdóame que che haia cansado por mediación do noso amigo Tacholas co gallo de lograr un dibuxo pra ilustrar as tapas de dúas pezas miñas O ferreiro de Santán e Taberna sin dono, as dúas nun volume, prolongadas por Otero Pedrayo, e que sairán do prelo pra fins de xaneiro que vén. Remesaríache un orixinal, pero, antre doña Censura (que borrou Viva Galiza ceibe i outras cousas polo estilo) i a imprenta, deixáronme sin ningún. Dareiche algús datos: O meu teatro é realista-naturalista; moi aldeán, tudo discurre antre xentes labregas, de bons sentementos e ideias, tenras, intuitivas, inxenuas, de homildosa condición. A liña que eu adoito é a cómico-sentimental, anque, no fondo, decote hai algo de tráxico. Na peza O ferreiro de Santán, está composta de dezasete persoaxes, pero son tres os principaies: o vello Ferreiro, a súa dona i o fillo de ambos. Denredor distes tres persoaxes xira o tema i o argumento, que é unha loita política antre o fillo do Ferreiro (que é socialista) i o cacique da bisbarra. Entón, un dibuxo que persentara un pendello a modo de forxa galega, co pai i o fillo mallando no ferro i a muller pendurada na palanca do barquín (un fuelle antergo aicionado a palanca), simbolizaría moi ben ao pobo que traballa pra forxar ideias e sentementos. Pero... ¿que podo decirche eu distas cousas, irmán Seoane? Fai o que poidas, que se algo te diñas faguer, decote estará moi ben feito. En canto á outra peza, Taberna sin dono, trátase dun taberneiro tan nobre e sin caráiter que fía a todos e queda sin ren. En canto a coores, o mesmo me ten que seia a unha tinta coma a dúas ou tres; iso deixo ao teu bon criterio. A túa portentosa intelixencia de artista universal, nascido na nosa Galiza, saberá atopar un dibuxiño que de algún xeito simbolice as nosas aldeias ou a os seus parroquianos pra ilustrar as tapas do meu libro. Sosmentes debo acrararche que as miñas pezas desenrólanse en calisquera aldeia de Pontevedra aló polo ano de 1917.
A traveso dos xornaies (son corresponsal informativo de La Voz de Galicia en Lalín i a súa bisbarra do Deza), decote fun seguindo a túa laboura artística e festexando coma meus os teus muitos éisitos e trunfos, e fago votos porque a saúde che acompañe por muitos e longos anos pra poderes continuar a túa honrosa laboura, enoutecedora pra ti, pra tódolos teus, pra os amigos e pra Galiza inteira. E cando voltes á Terra (teño entendido que será pronto), non esquenzas que eiquí, en Cercio-Lalín, hai unha pequena casa pra ti, cuios mouradores che recibiremos cos brazos abertos.

Con muitos desexos de que teñas felices festas de Nadal i Aninovo, prégoche saúdes no meu nome á túa distinta compañeira e recebas fonda e fraterna aperta do teu vello amigo e irmán.

Varela Buxán

P.D. Direille a Tachola que che fale pra recoller o dibuxo e mo mande; ben entendido, eh: se é que mo podes faguer.

1974-12-05
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 05/12/1974

Buenos Aires, 5 de Diciembre de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te contesto ahora tus dos cartas anteriores y éstas del 21 del mes pasado, acusándote al mismo tiempo recibo de los envíos de folletos y libros de Ediciones del Castro. De lo que se refiere a las precisiones que tú dices referidas al Museo, nada puedo decir ni hacer desde aquí.
En cuanto a nuestra ida calculamos que estaremos en esa en la primera quincena de enero, que pasaremos, como siempre, antes de ir a Galicia, dos o tres días en Barcelona y que me pondré a trabajar a la vuelta en la exposición que tengo en Mayo en Madrid, tratando antes de cambiar la fecha de la exposición para más adelante. Tan pronto lleguemos os hablamos por teléfono, antes os escribiremos diciéndons la fecha fija de nuestra llegada a Madrid, pero no para que vayáis a esperarnos ni a buscarnos, pues iremos al regreso de Barcelona directamente a La Coruña. Creo que es mucho mejor. Mis planes más importantes son el trabajar en mis cosas, pintar y grabar todo lo que pueda y trataré de poder lo más posible. A José Luis le escribí el otro día y le pedimos que nos compre un SEAT parecido al FIAT 128 que teníamos. Trataré de aprovecharlo para hacer apuntes y andar por sitios por donde nunca estuvimos y quedarme en alguno de ellos un día o dos. Es posible que después de este viaje tardemos en volver a Galicia. No lo sabemos. Queremos hacer algún viaje nuevamente a Méjico y conocer lo mejor posible el extremo sur argentino.
Hablamos con la hermana de Echegaray que es la que tiene los papeles de Sargadelos por encargo de su cuñada de Córdoba y que es quien tiene que enviarnos el recibo. Le vamos a pagar íntegramente las 65.000 pesetas. Vosotros me las abonáis ahí. Diciembre me resulta abrumador de trabajo. Tengo que dejar hechos también antes de marchar, unos cuadros para la galería Wildenstein de Londres, pues no tengo nada más que los que quedan en Bonino y los que tengo en casa, que no vendo, y otros que son muchos y están destinados a ser nuevamente pintados. El 5 inauguro en Mar del Plata. Bueno, te escribí lo más extensamente posible y de nada, creo, que te interese, aparte el pleito de Ibáñez. Abrazos para Mimina y para ti, José y María, de Maruja y mío.

Seoane

1974-12-05
Carta de Ellena a Seoane. 1974
Recife
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ellena a Seoane. 1974 en 05/12/1974


5 de Diciembre 74

Señor Luis Seoane
Buenos Aires

Querido amigo:

Desde hace algo más de dos semanas le escribo “in mente” varias veces al día. Desde el 24 de Noviembre, soy habitante de esta ciudad. Recife, en Brasil –húmeda y calurosa, donde he venido a hacer un curso. Mi madre viajó conmigo hasta Buenos Aires. El domingo 24 hablé con ella. Me dijo que ese mismo día había pasado por su casa para dejarle una serie de fotos de los Bagaría de Romera, pero que no los había encontrado. Imagino que ya le habrá entregado ese material. También mi madre les habrá contado de su cumpleaños. Fué un día feliz, un paréntesis de alegría en medio de tanto problema. Todos los amigos estaban allí. De aquellos que también son amigos de usted y Maruja, estaban Roser y su familia, con un amigo gran arquitecto catalán Oriol Bohigas a quien pedí les llamara en Buenos Aires, ciudad a la que regresaba el día siguiente; Delia, Arturo Lorenzo y su mujer. Elenita Gómez de la Serna que vinieron desde Valparaíso, donde viven. Mamá disfrutó mucho. Un amigo tomó una película de varios minutos que espero haya salido bien. Todo el mundo se entusiasmó con el cuadro que Julio Bromer trajo sin ningún problema. Es muy hermoso. Yo no tengo forma de agradecerle su ayuda. El 22 de Diciembre, espero llegar a Argentina y apenas llegue, llamaré para “saldar cuentas”, aunque, por cierto, las de la generosidad y el afecto suyo y de Maruja, serán siempre imposible compensar adecuadamente.
En cuanto al material sobre Bagaría, hice copias un blanco y negro de todo lo que Romera tiene. Quedaron en poder de Mario Carreño dos trabajos que Antonio Romera me entregó a último momento. Son un boceto sobre Federico García Lorca, muy bueno, (y sobre todo muy distinto que está en libro de Cano) y un retrato de Romera reproducido en uno de los artículos que él le manda.
Romera me pidió que dos de los artículos se los mandará en su original y no en copia xerox como los restantes. Esos le rogaría devolverlos a Antonio. Si no lo ha hecho, guárdelos hasta el 22, pues el 26 sigo a Chile y yo los llevaría. Demás está decir que si encuentro algún material extra sobre Bagaría, se lo haré llegar.
Roser viaja el 20 a Barcelona donde inaugura el 28 de Enero una muestra. Ha trabajado mucho y muy bien. Es una gran artista. Intentó hacer también una muestra en Madrid, pero Carmen Waugh no tenía fechas disponibles. Veremos cómo los catalanes reciben su exposición
Pienso que tal vez al llegarle esta carta Mario Carreño ya le haya enviado las fotos de los dos Bagarías que quedaron en poder de él. De no ser así, se los despacharé apenas llegue a Chile.

Un gran, sincero abrazo para usted y Maruja. Al llegar a Argentina, los buscaré. Hasta entonces, toda mi amistad.

Emilio

1974-12-08
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1974
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1974 en 08/12/1974

Rio de Janeiro, 8 de dezembro de 1974



Caro Amigo Valentín Paz-Andrade,

Acabo de receber a sua gentil e valiosa remessa.
Ao percorrer maravilhado os poemas de Sementeira do vento, tive a revelação visual de um poeta autêntico e de uma nova língua, que me deu o desejo de um dia ouvir os seus versos ditos pela sua voz.
Obrigado também pelo seu estudo La Anunciación de Valle-Inclán e pelo exemplar de Tirano Banderas, que serão leituras minhas nas próximas férias de verão.
Queira aceitar, com minhas melhores lembranças, meus votos cordiais de feliz Natal e Ano Bom, extensivos aos que lhe são caros.


Paulo Rónai

1974-12-18
Carta de García Sabell a Seoane. 1974
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1974 en 18/12/1974




18-XII-1974
Sr. D. Luis Seoane
BUENOS AIRES

Querido Luis:

Hai moito tempo que soio teño novas de tí pola vía de algúns amigos. Sei que traballas moito –como decote–. E sei, tamén, que en Xaneiro hemos de contar contigo eiquí. Estou desexando que iso aconteza. Eu na Cruña apenas me entrevisto con Dónega e, nalgunha vegada, con Dieste.
Por certo, o libro euclideán diste debe sair agora do prelo. A pedido do autor, fixen un pequeno prólogo. O que me non remata de gustar é o tídoo que lle diu ao libro, Testamento geométrico.
Agora o que desexo é facerche presente a tí e a Maruxa o noso agarimo pra o Aninovo que, mesmo que semella duro abondo, pra todos nós ha sere fecundo e, en máis de un senso, compensador.
Apertas cariñosas de Elena e miñas pra os dous. E deica pronto. Teu

Domingo

1974-12-24
Carta de Varela Buxán a Seoane. 1974
Cercio
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela Buxán a Seoane. 1974 en 24/12/1974



Cercio, 24 de Nadal do 1974

Sr. Dn.
Luis Seoane
Bos Aires

Querido Seoane:

Recibín onte a túa moi grata de data 16 dos correntes, na que me pregas che remese as medidas do libro, cousa que xa debín faguer na anterior, pero que se me pasou lamentabelmente. Non foi culpa de Tacholas, non; il ben me avisou. A derradeira vez que estiven na Editorial CELTA, falamos do tamaño e quedamos en que será de 14 x 20. Pode variar medio centímetro máis ou menos, pero iste será o tamaño do libro.
Celebro que voltes á nosa Terra, que ben cómpre que homes coma ti permañezan nela. Que veñas con sorte, contento e con moitos azos pra continuar a túa laboura inteleitual, que nos honra a tudos por igoal.
Muitas e sentidas gracias pola túa boa voluntades pra me compraceres. Non agardaba menos de ti, querido Luis. Fai o que poidas, pois o libro entrará en máquinas a comenzos de xaneiro. Craro, cómpre tere en conta que as tapas é o derradeiro que se fai, polo que non debemos desesperarnos.
Comenzade ben o ano e que tudo saia ben. Que teñades bon viaxe a ista Galiza que vos agarda. Percurarei poñerme á fala contigo pra concertar unha visita.

Fortes apertas do teu invariábel amigo e irmán de sempre.

Varela Buxán

NOTA:
Cando che cadre ver a Cuadrado, dálle unha aperta da miña banda.

1975-00-00
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1975
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1975 en 00/00/1975

ca. 1975
Sr. D. Fco Fdez del Riego
Vigo

Meu querido amigo:
Remítoche o dibuxo que me pediu Piñeiro para o número de Grial adicado a Castelao. Espero que vos goste. Estou traballando arreo, pois unha exposición en Madrid o 29 de Abril e teño que facela, pois non teño obra eiquí. Gostaríanos moitos vervos a Xohan Ledo e Mimi e a ti e Evelina. Mais adiante cando teña moito adiantado iremos por esa. Non trouxen o segundo tomo de Comunicacións mesturadas porque… ¿para que? Farei eiquí un album de caracolas e ramallos e algún dibuxo máis.
Unha aperta de Maruxa e miña pra todos vos:
Seoane

1975-01-03
Carta de Jonquières a Seoane. 1975
Nova York
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Jonquières a Seoane. 1975 en 03/01/1975


París, 3-1-75

Querido Luis:

(El “presente” del sobre es el “presente” de las cartas argentinas. ¡ojo! No el presente falagista).
Gracias por haberme presentado a tu amigo López Calvo y por tus cariñosas letras. Te agradezco tu mediación con miras a hacer algo con mis cuadros por esas tierras que no veo ¡desde el año 1940! Excelente ocasión para salir de nuestro derrotero habitual al ir a Valencia y reconocer (y hacer conocer a María) ese paisaje maravilloso y esa gente que apenas entreví en una inmediata y horrible posguerra.
Sólo que no estoy preparado por el momento. He dejado lo que quedó de Bs. As. (que fue casi todo) en Brasil donde se vendió bastante, hasta octubre, y luego el material volverá a Rubbers –ya que lo saqué definitivamente de Francia. Por lo tanto, tengo que pintar– y pinto lentamente, me cuesta una barbaridad elegir una gama y realizar un cuadro. Eso me llevará el año, tanto más que este próximo marzo –si las circunstancias no se oponen– empiezo a levantar encima de mi casa “EL taller” con que soñé toda la vida (13 m.1/2 x 5; más un depósito de 3,50 x 2,50). Tengo que quedarme a vigilar la obra.
Haré una muestra (sólo 3 o 4 cuadros) con otros tres pintores en París en abril; y hay perspectivas también de que haga algo en una hermosa galería en frente de “Le Flore”, ¿te acuerdas?, casi en la esquina de Saint-Germain des-Près. Estuve dando vueltas una semana por Italia (Milán, Brescia, Génova y Turín) y también fui a Zurich.
Las galerías están aterradas con la crisis y sólo se venden los supergrandes. Para mí, esta actividad de pintor profesional es nueva y tengo los gestos y las actitudes tímidas del novicio. Y aunque voy para viejo y empecé tarde, ya estoy embarcado y sigo.
María y Valeria salen el viernes para Valencia donde se quedarán 15 días. Van en autobús directo Porte-Maillot/Valencia de modo que no hay cómo llegarse hasta el país de los celtas. Ya vendremos. ¿A lo mejor con los Baudi, en marzo, si concretan el viaje a Europa…?
Alberto volvió contento de una larga vuelta por Brasil, Argentina, Bolivia. Vivió en el suelo de los vagones de cola, en estaciones perdidas en el altiplano, en Bolivia y asistió, en Brasil, a los ritos afrobrasileños. Trajo 4.000 fotografías. (Le sacaron 2 páginas de fotos suyas en Il Progreso Fotográfico de Milán, una vieja revista especializada, y una porción de fotos de Venecia en el National Geographic versión brasileña). Lástima que se pescó una hepatitis viral y anda medio descalabrado.
Los demás, bien. Sandra termina este año la licenciatura de Historia del Arte y Arqueología en la Sorbona y Valeria el bachillerato: la última quiere ir a vivir a la Argentina, movida por no sé qué recóndito nacionalismo –que, por cierto, no le fomenté.
Espero que estés en pleno trabajo. Los Burd –con quienes nos vemos a menudo y que acaban de comprarse un departamento en París– me contaron que tu muestra de Mar del Plata fue un gran éxito. ¡Enhorabuena!

Cariños a Maruja y para ti un abrazo fuerte de

Eduardo

1975-01-04
Carta de Córdova Iturburu a Seoane. 1975
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Córdova Iturburu a Seoane. 1975 en 04/01/1975


Enero 4/75

Querido Luis:

Te estoy infinitamente agradecido por el envío de tu Arte mural-La Ilustración que hoy me ha llegado ya he leído y recorrido detenidamente sus ilustraciones. Es un placer tenerlo en las manos y hojearlo. Pero mayor placer aún es leerlo y mirar las reproducciones de tus murales y tus grabados, todo tan personal, tan cargado de esa poesía propia de tus cosas, de tu fantasía, de tu originalidad, de tu riquísimo oficio. Los dos escritos tuyos –puede llamárselos ensayos– son excelentes, tanto por su caudal informativo como por las inteligentes consideraciones que los temas del mural y de la ilustración te sugieren. Me parece tan buena idea haberlos publicado como haber reunido en este valioso tomito las reproducciones de los murales y de tus otros trabajos. Es un magnífico aporte para el conocimiento y la comprensión de tu obra que vista así en este parcial aspecto de tu labor adquiere una singular significación aclaratoria y propicia para su justa estimación. Te felicito por todo esto. Sólo lamento que en la “Bibliografía” se te haya escapado mencionar mi libro La pintura argentina del siglo XX donde te dedico una página tan afirmativa como me sugiere todo lo que vos hacés.
Espero que nos veamos pronto. Cariñosos saludos de Carmen y míos para Maruja y para vos.

Un abrazo de

Córdova

1975-01-04
Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Nova York
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 04/01/1975


París, 4 de enero de 1975

Queridos Maruja y Luis:

Dirán, y con mucha razón, que hemos tardado una enormidad en darles nuestras noticias, pero francamente ahora no entiendo cómo ha pasado tanto tiempo ya. Son dos meses desde nuestra partida y recién me siento con voluntad suficiente como para sentarme y contarles de nosotros.
Es que han sido días muy complicados, a veces bastante llenos de angustia, otros muy hermosos y finalmente también de los comunes de aquellos que pasan sin dejar recuerdos.
Primero, al llegar, una huelga de correos nos tuvo sin noticias (y de paso sin dinero) durante casi un mes y medio. Paralelamente buscábamos un departamento tal como era nuestra intención desde ya hace varios años.
Después de asustarnos terriblemente de los precios nos acomodamos espiritualmente a nuestras posibilidades y finalmente nos decidimos por un departamento en el barrio viejo de París, y en tercer piso, por supuesto sin ascensor, y por supuesto para acondicionar completamente y cuyos trabajos de acondicionamiento recién los iniciaremos dentro de un año después de reponernos económicamente de esta prueba (económica).
Pero allí tendremos quizás un lugar de respiro en el futuro para meditar en un ambiente que creo mucho más propicio que el que tendremos ahora en nuestro país. Y esa es una esperanza verdadera y que sin ella hubiese sido muy difícil llegar a la decisión de esa compra.
Actualmente estamos pasando unos días más tranquilos y aprovecho que Rosenfeld viaja a Bs. As. para que esta carta llegue más rápidamente. Y si Uds. ya han viajado para Galicia, le pido que se los envíe a La Coruña y de esa manera la tengan.
Esther y yo estamos trabajando ya hace algunas semanas con regularidad, cada uno en lo suyo, ella en el hospital y yo en mis telas que gracias a que Aurora [Bernárdez] nos ha alquilado su casa por estos meses tengo lugar como para colocar mis elementos. Así he terminado dos cosas y estoy continuando, pero como bien sabes Luis, es difícil saber que pasa con lo que uno hace, sobre todo en una ciudad dura como es París donde todos luchan fuerte por sus propios problemas y no es cosa de llevarles los de uno. Pero estoy decidido a seguir adelante sin hacerme demasiadas preguntas sobre el futuro.
Sea como sea aquí estamos viendo bastante seguido a los Jonquières que nos brindan un fuerte calor humano y vemos a otros y espectáculos que como siempre son muy importantes y valen aún para una temporada como ésta que no es de las más famosas. Hemos visto un espectáculo muy hermoso del teatro de Robert Wilson Una carta para la Reina Victoria que es una muestra del teatro del silencio y de la incoherencia y confusión con lo que este norteamericano quiere simbolizar nuestro tiempo, muy angustiante y de escenas plásticamente maravillosas; otro de Peter Brook Timon de Atenas dirigida por él, pero interpretada por actores franceses y de diez otros países y donde aún respectando completamente el texto de Shakespeare pone el acento en cuánto tiene esa pieza de similitud con los tiempos actuales.
En el campo plástico, poco hemos visto que nos haya mostrado novedades, aunque es siempre una gran novedad ver lo bueno aún conocido. Así fue la exposición de la colección de Peggy Guggenheim que es una verdadera colección que muestra la pintura de nuestro siglo. Me imagino cuál sería tu placer Luis al ver estas verdaderas obras maestras de nuestro tiempo, esos Max Ernest, esos cubistas o aquellos del grupo de Bauhaus. Hasta ahora ha sido lo mejor, aunque no quiero olvidarme de una pequeña muestra de arte de Albania y de Etiopía interesantes y amenas, sobre todo esta última de la que tan poco se conoce aunque corresponda al país más antiguo del mundo. A propósito quiero contarte de la versión etíope de la creación del hombre por Dios: dice que al cocer en el horno al primer ejemplar se olvidó de él y le salió quemado (evidentemente fue negro), el segundo para evitar el mismo problema lo sacó antes, demasiado temprano, (esta vez fue un blanco), recién el tercero fue perfecto, ni quemado ni crudo, adecuadamente cobrizo como evidentemente es el Etíope.
En las galerías de París, una buena exposición de [Yacoov] Agam, que a mí siempre me interesa, trabajando con medios audiovisuales esta vez, con televisión y cassetes y entrando casi en un terreno cinematográfico, pero siempre enfrentando problemas plásticos. Una muestra de Le Parc que aunque fuera de su “cinetismo” traslada los problemas plásticos del arte cinético a telas y pintura y los resuelve con virtudes matemáticas y de artesano más que de pintor. Es por lo menos mi opinión, aunque eso no quiere decir que no deja de interesar ni de interesarme.
Una serie de obras de [Panayotis Vassilakis] Takis en el espacio Cardin, sin que haya mostrado ningún estado nuevo ni diferente a lo ya hecho o mostrado en exposiciones anteriores.
En cine una especie de invasión de lo erótico, a veces entrando en el terreno de lo pornográfico, pero a veces también con expresiones que a mi juicio son de verdadero interés, opinión que por supuesto no todos comparten, pero yo defiendo ya que creo que en el lenguaje cinematográfico se están rompiendo algunas barreras y pruritos tal como ya no existen, por ejemplo, en la literatura. ¿Y por qué no en el cine? La mejor indudablemente en este género es Cuentos Inmorales, cuatro episodios de W. Borowszyk (el autor de Goto la isla del amor). El tercer episodio es el interpretado por Paloma Picasso y es bastante curioso ver por todo París grandes anuncios en colores y de enorme tamaño con Paloma P. desnuda y en amores con otra mujer. Dicho sea de paso, es a mi juicio el mejor de los cuatro episodios y plásticamente es de un gran cuidado.
No les escribo de los precios aquí. Pero si que son de poner miedo. Al punto de que las pinturas francesas son más baratas en Bs. As. que aquí. Pero vivir significa cuidar mucho el presupuesto aún para la gente de aquí y que gana en esta moneda.
Bueno, por lo menos ha sido esta carta una larga comunicación (entonces condenada por Gracián por aquello de “lo bueno si...”) así que a disculpar la lata.
Ahora un fortísimo abrazo y que las expectativas para este año se cumplan tanto en lo que se trata de España como lo de Argentina como lo de todas partes. Es como el brindis que nos ha faltado el 31 a las doce que mucho lo hemos extrañado...

Hasta pronto

Esther y Lipa

Nuestra dirección es:
E y L. Burd
(chez Mme. Cortázar)
9, Place du Général Beuret
Paris XV
France.

1975-01-17
Carta de Fernández de la Vega Celestino a Seoane. 1975
Lugo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández de la Vega Celestino a Seoane. 1975 en 17/01/1975



Lugo, 17-I-75
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:

O seu tempo debido recibín o teu libro Arte Mural. La Ilustración. Moi agradecido polo envío e pola cordial adicatoria.
O texto leíno con moito interés polas noticias tan informativas que contén e polos xuicios tan sinceiros e xustos encol da túa propia obra. Vexo confirmado o que xa sabía: que perteneces a esa crase de artistas enteiramente conscientes dos seus propósitos.
Dada a importancia que ten o color na túa obra é unha pena que non se poida apreciar nas reproduciós.
Xustamente, pareceme moi atinado todo canto dis encol da importancia do color na arquitectura e no urbanismo e o seu desdén na época actual.
En canto a ese exconxuro do tempo polo estatismo, polo hieratismo, coido, efectivamente, que é unha das finalidades máis nobres e interesantes do arte plástico e, de certo, unha nota carauteristica, inconfundibel do teu estilo.
Coido que tamén é moi interesante no teu libro o catálogo de ilustracios e murales, pois ninguén como ti mesmo lle pode aforrar ós futuros críticos e biógrafos o enorme traballo de catalogación. Coido que, nise senso, bótase de menos, nas reproduciós a data correspondente.
Recibe unha forte aperta do teu amigo e ademirador

Celestino

1975-02-01
Carta de Seoane a Sofovich. 1975
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1975 en 01/02/1975


La Coruña, 1º de febrero de 1975

Dr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Querido amigo:

Estamos en España desde hace veinte días, en La Coruña desde hace una semana y venimos gozando de una espléndida y fecunda lluvia que matiza el paisaje y este suelo. Salimos de ahí con lluvia, en Río de Janeiro se trataba de el diluvio, de una tormenta que nos tuvo inmovilizados más de dos horas en el aeropuerto y desde entonces toda es lluvia o días grises, sin sol, con mar grueso en la costa, como a mí me gusta. Hoy empiezo a escribir algunas cartas. La primera es ésta. Apenas podemos decir cómo está esto. En cuanto a los precios mucho más caro que en el 73. Todo subió. Más adelante les informaremos con más y mejor información que la que ahora tenemos. La crisis europea se siente como es natural aquí. Sin embargo, no ocurre así en arte. Parece que hasta fines del 74 se vendió en Madrid mucha pintura. Se abrieron galerías nuevas y los dueños tiene esperanza de sostener sus ventas en 1975. En Barcelona, a pocos metros del Museo Picasso, se abrió una sucursal de la Galería Maeght de París, cuando llegamos, acababa de celebrarse una gran exposición de los artistas representados por ellos: Miró, Leger, algunos surrealistas, Steinbeck, etc., y se inauguraba una exposición de Tapies. Esta sucursal de Maeght se instaló en otro palacio del barrio gótico, tan bello como el del Museo Picasso. Cerca de la Galería Gaspar se abrió otra Galería, Dau al Set, dedicada fundamentalmente al grupo catalán que le da su nombre. Vimos algunos precios de litografías de Picasso, Miró, etc. De Picasso, una de sus grabados de la paz en una edición de 200 ejemplares cuesta 250.000 pesetas, es decir, 10.000.000 de pesos viejos aproximadamente. Una de Miró, también aproximadamente, 6 millones y una de Tapies algo más de 2 millones. De los más jóvenes cuestan alrededor de 800 mil pesos. Establezca usted la diferencia de precios en cuanto a los últimos con los artistas argentinos. Un Tapies, óleo, collage o técnicas varias, cuesta ya una fortuna. Por otra parte, las noticias que se publican aquí sobre los precios alcanzados por pintores españoles del siglo XIX en subastas inglesas prueban que la falta en Buenos Aires de rematadores verdaderos expertos en arte, hizo que en Europa se realizasen negocios sorprendentes y que se considere que Buenos Aires se tiró una verdadera riqueza, pues aparte los coleccionistas particulares la cantidad considerable de museos de cada país europeos buscan de completar su siglo XIX, alentados además por la vuelta no muy decida al gusto académico llevado de la mano por el hiper-realismo, por ejemplo, además de los sedicentes surrealistas de todas partes.
Bueno, no me extiendo más por hoy, pero antes de terminar deseo pedirle que si me hace el favor me diga el nombre propio del Director del Museo Sívori, de Rivera, pues tienen que escribirle de aquí y yo no me acuerdo de su nombre.

Reciban usted y Elsa y Pablo un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1975-02-01
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1975
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1975 en 01/02/1975

La Coruña, 1º de Febrero de 1975

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Querido amigo:

Estamos en La Coruña desde hace unos días organizándonos para trabajar. Está gris, neblinoso y lluvioso, con mar gruesa próxima a la tormenta, pero está alegre por los colores vivos de los paraguas y de los impermeables. Podemos decir que salimos con lluvia de Buenos Aires, pasamos una tormenta en Rio donde estuvimos dos horas en el aeropuerto encerrados en el avión y llegamos a una lluvia implorada desde hacía meses en Madrid. Esa misma lluvia nos recibió en Barcelona. Vimos alguna buena exposición, no muchas (por un día no llegamos a una muy importante sobre la vanguardia española de la década del 20 al 30) en Madrid y en Barcelona estuvimos en la sucursal de la Galería Maeght de París que se instaló en un palacio del barrio gótico a pocos metros del Museo Picasso, donde asistimos a la inauguración de una muestra de Tapies. También vimos el exterior, está terminándose, del Museo Miró, proyectado por el arquitecto Sert [Josep Lluis] y nos pareció muy interesante. Estas son las novedades más importantes para mí. Aquí en La Coruña, de donde no salimos hasta ahora, todo parece estar lo mismo. Notamos, sin embargo, en los pocos días que estamos, la tendencia de la gente a disolverse, a sostener su criterio individual frente al interés colectivo. Parece ser una característica de este pueblo y supongo que la producirá el clima y la belleza del paisaje que actúa como una especie de “Nirvana” para las gentes. Ahí supongo que estará lo mismo. Me olvidé de pedirle que si llega a nuestra casa alguna carta que “suene” a del exterior o importante puede usted abrirla y por favor me la remite.
Por otra parte quisiera que me remitiese lo más urgente posible el nombre propio del Director del Museo Sívori de la Municipalidad.
Pronto escribiré con más noticias. Reciban Carmen y usted, con saludos tambien para los Lamela, de Maruja y mío un fuerte abrazo:

[Seoane]

1975-02-01
Carta de Seoane a Córdova Iturburu. 1975
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Córdova Iturburu. 1975 en 01/02/1975


La Coruña, 1º de Febrero de 1975

Sr. D. P. Córdova Iturburu
Buenos Aires

Querido Córdova:

Recibí tu carta del día 4 el día anterior a mi salida de Buenos Aires para Galicia. No pude, pues, por falta de tiempo, agradecerla. Intenté comunicarme por teléfono, pero no lo logré, me dispuse, pues, a contestarla desde aquí. Te agradezco mucho lo que dices sobre el libro de murales e ilustraciones, sobre el texto que lo escribí porque me pareció útil, sobre todo en el caso del mural porque deslumbrados por el muralismo mejicano generalmente se desconocen los esfuerzos verdaderamente revolucionarios para la visión y el arte de nuestro tiempo que se venían haciendo en otros países. Tambien por el desprecio, mas bien descuido, que se tiene sobre la ilustración sin considerar cuanto es verdaderamente ilustración en los temas de los grandes pintores y en las obras que suponemos de mayor importancia como el óleo, el fresco, etc., suponiendo que exista en orden de importancia en arte.
Lo que no sabía, perdóname, es que tenías publicado un libro, La pintura argentina del siglo XX. No lo cité porque no lo conocía, aún no lo conozco, salimos al día siguiente de recibir tu carta, lo cual es una falla de conocimiento mía pues tengo, creo, toda o casi toda tu obra que estimo muchísimo, aparte del agradecimiento que siento por tu permanente apoyo a mi obra. Seguramente, se publicó durante alguno de mis viajes y no me enteré. Te ruego, pues, me perdones por no citarlo en mi bibliografía.
Te rogaría en cambio que en el Boletín de la Academia se hiciese constar la publicación de este libro mío como parte de lo hecho en 1974, aparte de la exposición en Bonino.

Recibe un gran abrazo para Carmen y para tí de:

[Seoane]

1975-02-03
Carta de Piñeiro a Seoane. 1975
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1975 en 03/02/1975



Compostela, 3-II-75
Querido Luis:

O meu amigo Xesús Piñeiro quere facer a tesis de Licenciatura en Arte sobre a tua pintura. Como sabes, agora hai a Sección de Arte na nosa Facultade de Filosofía e Letras, na que o meu amigo é alumno avanzado, polo que ten que ir preparando a tesis de Licenciatura. Quería facela sobre un tema do arte galego e escolleu a tua pintura. Por se dar a feliz circunstancia de estares tí en Galicia, aconselleille que se poña en contacto persoal contigo, oportunidade que lle interesou moito. Por eso lle dei o teu enderezo e mais esta carta de presentación.
Unha forte aperta do teu amigo

Ramón Piñeiro
T. 430456

1975-02-08
Carta de Shand a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 08/02/1975


Buenos Aires, agosto 2- 1975

Queridos Maruja y Luis:

Todavía se acuerdan de nosotros, después de tantos meses y millas de distancia? Pienso que sí porque nosotros los sentimos muy presentes y en nuestras conversaciones con los amigos comunes sus nombres flotan siempre en el ambiente.
Cómo andás, Luis, de tu ciática? Te has mejorado ya? Y vos, Maruja, siempre buena moza y guapa?
Willie y yo hemos pasado dos semanas en Río Hondo. Willie quería ve si unos dolorcitos articulares se le mejoraban con los baños termales y, por mí parte, tenía bastante necesidad de un descanso y de un poco de soledad de a dos (que es la más dulce) porque la agitación continua de la vida en Bs. As. más las tensiones externas, exacerbadas últimamente por el panorama de depresión general, hacían indispensable una toma de conciencia con nuestra verdad modesta, personal, de amor a la naturaleza y a las pequeñas y grandes cosas del ser humano.
Volvimos muy bien, pero es difícil mantener el equilibrio ganado.
Los amigos están todos bien. Bernardo se mantiene activo a pesar de sus nanas.
Ayer estuvo en casa Raúl H. Castagnino con su esposa y otros amigos. Se acordaron de Uds. con mucho afecto y admiración. Él ha escrito un prólogo realmente extraordinario para el volumen de obras teatrales de Willie que aparecerá antes de fin de año, esperamos.
Hoy, sábado, estamos en casa esperando que sean las 21 hs. porque transmitirán una obra de Willie por Radio Nacional en el ciclo de Las Dos Carátulas y el lunes 11 de agosto habrá una sesión de teatro leído organizada por Argentores1 en el Centro Cultural San Martín con otra pieza de Willie. Así que son dos pequeñas satisfacciones que hemos querido compartir con Uds.
Para cuándo podremos tenerlos por aquí? Tienen ya alguna idea de la fecha de regreso? Ayer fui con Aída a la Academia de B. Artes para asistir al acto de presentación de los nuevos académicos incorporados. Noemí estaba muy contenta y muy serena.
A propósito, saben que a Canal Feijoó lo han nombrado miembro de la Academia de Letras?
Nosotros, orgullosísimos de todos Uds., amigos queridos y triunfadores en el arduo camino del arte.
Bueno, muchachos, escriban prontito. No hay que interrumpir la comunicación. Es casi lo único humano que nos queda.

Mil besos y abrazos de

Susana

Queridos,

Nos alegró enormemente el éxito de la exposición en Madrid, como también los dos encargos para Luis. Emma y Rafael nos contaron de sus encuentros con Vds.
Pero qué es eso de la ciática? No estoy muy convencido. Freud a lo mejor diría que Luis tenía de pronto muchas ganas recibir “mimos extra” de Maruja y los amigos. Esos dolores deben terminar!
Como Vds. saben, la situación económica y política aquí ha llegado a su punto crítico, y es de temer que un fascismo tipo 1975 levante abiertamente su asquerosa cabeza utilizando como modelo a los gobiernos de Chile, Brasil, etc.
Ya he corregido las pruebas de mi libro de cuentos que aparecerá el mes que viene, editado por Ediciones Corregidor.
Esperando noticias suyas.

Un gran abrazo

Willie

Arroyo 1160
Buenos Aires.

1. Estase a referir á ARGENTORES: Sociedad General de Autores de la Argentina.

1975-02-14
Carta de Varela Buxán a Seoane. 1975
Cercio
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela Buxán a Seoane. 1975 en 14/02/1975



14-II-75

Sr. Dn. Luis Seoane-A Cruña

Querido Seoane:

Escollín o día 12 dos correntes pra verche na Cruña. O fixen con tan ruín sorte que non puiden darme o pracer de abrazarche dimpois de tantos anos como aló van dende que por última vegada nos vimos; tamén quería darche as mui sentidas gracias polo incomparábel dibuxiño que me remesache pra o meu libro, que sairá niste mes se a Editorial cumpre a promesa. E pra aumento da ruín sorte que ise día me acompañou, ocurriume o que nunca nos corenta anos que levo manexando coches: xa mui perto da Cruña, por deterse onde non debía faguelo, un coche que viaxaba diante de min i estar a rúa esbarexadiza por barro i auga, derrapei e fun chocar cun ómnibus que alí estaba parado. Total: unha ferida no parietal izquerdo, sangante no parietal direito, un hematoma no pómulo direito i o coche imposibilitado pra seguir camiñando. A min reparáronme eí nunha Clínica; o coche virá pra Lalín nunha grúa, onde tamén será reparado. En canto me sexa entregado, repetirei o viaxe á Cruña pra poder verche, pero non o farei sin denantes falarche polo aramio e concertar entrevista contigo. Os domingos de carnavales falei á túa casa, pero se coñece que non había ninguén.

E ren máis, querido Luis. Remeso afeituoso saúdo pra túa distinta dona e sentida e fraterna aperta pra ti, repeténdoche gracias por tudo.

Varela Buxán

1975-02-14
Carta de Pérez Prado a Seoane. 1975
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pérez Prado a Seoane. 1975 en 14/02/1975


Buenos Aires febrero 14 de 1975

Mi querido Seoane:

Circunstancialmente varias y, creo que debo aceptarlo, un poco de resistencia interior, demoraron esta carta imprescindible. Cuando me llamó usted antes de partir, le dije que hubiésemos tenido que hablar en eso días y –añadí– trataría de reemplazar ese diálogo con una o más cartas. Y aquí me tiene, cumpliendo con esa necesidad que es también una obligación; escribo en mi bufete hospitalero, en un pronto, sin buscar elegancias y apenas levantando mi cabeza sobre un mar de inquietas dudas. Trataré de ser claro, sincero como lo fui siempre que pude y ahora sé que puedo y debo. Le pido que con su tradicional franqueza me responda; sus consejos, absoluciones o palmetazos serán por mí bienvenidos una vez más y de todo corazón.
A riesgo de fatigarlo, será menester un poco de historia. Usted conoce a Jorge Prelorán y a sus deseos de filmar una película sobre nuestra Tierra y pueblo; es, creo, uno de los frutos que ayudarán a perdonar las muchas faltas de mi librito, pues en él descubrió este niño grande a nuestra Galicia y empezó a dolerle nuestro drama. Pero entre los sueños del filme y su concreción mediaba un abismo de millones que sólo pudimos rellenar con amistad y fantasía. El asunto trascendió, sin embargo, y lo comentaron algunos paisanos. Por fin y como residuo, quedó en el aire la sensación de que yo conocía a un gran experto en cine –y, para colmo, americano– a quien las cosas de Galicia interesaban. Y un día, en el Centro Gallego, me abordó Valentín Fernández con la pregunta de si a ese amigo que decían que yo tenía podría hablársele de un trabajito profesional: el de poner en mínimas condiciones potables unos cuantos metros de película que guardaban en el Orensano.
Y lo puse en contacto con Jorge y vimos ese material. Castelao aparece algunos segundos, el resto son escenas donde con gran tenacidad y cómplices sonrisas aparecen y desaparecen –y, fatalmente, reaparecen– el señor Puente y el señor Prada más algunos otros, menos perseverantes. Ese malísimo documento, al que no falta cierta macabra inocencia, incluye como agregado metros filmados en Galicia y en España donde con buena vista alcanzan a verse lugares en los que vivió Castelao.
Prelorán dijo que no quería hacer, a estas alturas de su vida y evolución creadora, tareas como ésta que le pedían, de mínimo profesionalismo, aún si cumplían con las amenazas de pagarle bien. Él buscaría un amigo capaz y esa compaginación, pegoteos y mínimas tijeras que pedían los dejaría satisfechos a corto plazo y costo. A esta declaración de asepsia o voluntad artística siguieron días y semanas de avances y retrocesos, danzas y contradanzas cuyo detalle menudo es inútil. Lo cierto es que, paso a paso, con americana tenacidad por el lado galaico dirigido por nuestro robusto paisano y con barrocas gallegadas por cuenta del indeciso Jorge, llegose a un acuerdo muy alejado del proyecto original. Prelorán, a quien entre tanto zambullí en el mundo plástico de Castelao, filmaría una película con toda libertad y como él sintiera la cosa. Sólo pedía un algo así como una beca, una asignación mensual capaz de mantenerlo durante los seis meses previstos fuera de otros compromisos y dedicado, pues, plenamente a su nuevo personaje. Habría que pagar las facturas que apareciesen en concepto de película –en blanco y negro, pero muchísimos rollos– y quizás otros gastos. (Para dar a usted la información más completa: los honorarios totales de Prelorán fueron por él fijados en dos millones y medio, que prefería en cuotas mensuales durante el semestre) Jorge pidió todo el material gráfico posible, independencia y un asesor que trabajaría duro y en equipo durante los seis meses y que él elegiría. Por supuesto que resulté yo y que abrumado por las dudas y las reservas que usted supone ni siquiera acepté: simplemente descubrí que estaba metido en el asunto sin remedio. Alcancé, sí, a declarar exigencias mínimas: yo colaboraría si entendíamos todos que se trataba de una película de Jorge Prelorán sobre Castelao; empresa que requería dineros, materiales y cierto asesoramiento; que como en cualquier trípode bien equilibrado cada una de las patas valía tanto como las otras y sólo valía en conjunto; nadie, pues, fuera de Prelorán y en tanto creador, podía llamarse campeador en la odisea. Exigí también libertad para moverme por sobre los valados, los muros y los fosos que separaban a quienes pudieran colaborar o a quienes yo debía informar. Hablaría con todos y con la mayor franqueza; así lo hice y hasta ahora sin tropiezos. Prada, Faustino Iglesias, Abraira, Pita, el Tacholas, etc.., me ofrecieron lo que tenían luego de conocer de qué se trataba. Se realizaron las filmaciones. En lo de Prada, por ejemplo, sudamos varias horas bajo lámparas y por fin le quedamos dos veces la instalación eléctrica. Con artes diplomáticas que hubiera consentido Gondomar, pero con la mayor limpieza y claridad pasé de Fulano a Zutano que se detestan y de Mengano a Perengano que no pueden verse. Al parecer, todos comprendieron como traté de convencerme yo de que se trataba de una oportunidad para divulgar la obra de Castelao y que no era el caso de hacerle el caldo gordo a nadie aunque a la postre se lo hiciéramos... Actué con una voluntariosa inocencia y con una instrumental ingenuidad, pero sin ocultar, ante cada uno de los bos e xenerosos, mis dudas y recelos.
Llevamos gastado lo que a mí me parece mucho dinero. Hay pilas de rollos filmados y estamos a pique de terminar con el registro gráfico; la casa de Prelorán es un museo de material tridimensional aunque no creo que podamos mostrar nada muy original. En fin, pronto vendrá la tarea en sí y quien sabe qué con ella. Trataré de salvar para nosotros a la película. Jorge puede hacer otra gran obra de arte de las suyas, quizá, pero si alcanzo mi propósito, no quedará el filme en eso, con ser tanto, y llevará expresado el compromiso ineludible.

Seoane: retomo la carta unos días más tarde. La independencia que goza –por ahora– Prelorán, me tranquiliza por un lado y me inquieta por otro. Es una especie de fértil retiro donde no llegan las interesadas presiones y es una patente de corso que Jorge puede usar como un niño en una confitería: probando lo que solicita el gusto o el capricho y dejando a un lado, quizás, el alimento de substancia. Claro que soy yo quien tendría que guiar a Jorge y darle un rumbo a seguir, una inexcusable melodía a tocar para que la adorne, si quiere, con variaciones y genialidades. Pero no es fácil, ya lo veo. Ayer, por ejemplo, pasé unas seis o siete mortales horas para convencer al barbado de que lo del 28/6/1936 es el meridiano al que corresponde ajustar el tiempo de la película. En otros términos: que hasta esa fecha se trepa por distintos caminos de diferente conciencia y desde allí se baja lentamente. Y que tanto la subida como el descenso existen y cobran sentido contempladas desde la cima. Y que luego de aquel 28 de junio y en dramática dialécticas con las Españas y el mundo entero se pierde con un juego de altibajos donde alternan los zumos frescos de la esperanza con las amargas hieles de la impotencia y los vidrios molidos de la tradición.
Como Jorge es, además, músico, creí lícito apelar a metáforas de pentagramas y le dije que, a mi juicio y aparte de todo lo que inventara su genio y enriqueciera la línea interesaba, sobre todo, esa línea: un crescendo donde hasta el clímax jubiloso, un calderón de hora estelar y epifanía; y un descender quebrado, luego. En esa lisis, el nervio vertebral de nuestro drama concierta su diálogo con la esperanza escuchando los ciegos instrumentos: desde las trompetas claras y los timbales limpios al ovillo enfermizo de tantos y tantos violines sin que falte la prestidigitación de las arpas. En fin: Gondomar tratando de venderle whisky a su Graciosa Majestad, sólo que con un propósito nada tabernario. Y Prelorán, que naturalmente carece de mucho de lo que nos sobra y quiere a nuestra Tierra, pero todavía ella no le duele, respondía con iracundas genialidades y afirmaciones técnicas. ¡Eso no es cine! ¡Eso carece de ritmo cinematógrafo! ¡No se puede; no tengo, no veo, no sospecho imágenes para dar fondo a esa historia! Pero creo que lo dejé preñado: me pidió, al fin, agotado y meditabundo, una suerte de guión esquelético donde yo, para su información, le diese formalmente mi idea de lo que tenía que ser la película. En eso estoy.
Quizá dentro de algunas semanas y seguramente dentro de un par de meses sabré con alguna certeza si el medio año que le regalo a esta patriada está justificado. Y usted conocerá entonces mi desaliento, mi conformidad o mi esperanza.

Con el afecto de siempre y con mis cariños para Maruja le envío un apretado abrazo.

Antonio

Antonio Pérez Prado
Salta 760, 3ºB
Buenos Aires

P.S. En un momento, se entreveró en el proyecto S. Feldman, quien tiene una gran experiencia en lo que llaman ellos animación (o sea, filmar estampas, dibujos, etc.). Hasta llegó a pedir un millón de pesos en concepto de honorarios y se aceptó su ingreso al equipo –y todo por sugerencias del propio Prelorán–; sin embargo, se apartó luego, excusándose por su mucho trabajo. Alcanzamos a charlar y me dijo del cariño y admiración que por usted siente. Y, por fin y al fin, tome al pie de la letra todo lo que le dije y no acepte por ahora otras versiones... que ya las vi impresas y no del todo veraces.

1975-02-14
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1975
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1975 en 14/02/1975


La Coruña, 14 de febrero de 1975

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos amigos:

Acabamos de pasar el mes en ésta. Estuvimos en Madrid y Barcelona unos días reviendo museos, volviendo a ver las obras de los pintores que uno estima, encontrando obras de artistas que fueron incorporados últimamente, etc. En Madrid, acababa de celebrarse una gran exposición de Nolde que no llegamos a ver, se abrieron nuevas galerías y las subastas donde algunos artistas alcanzan precios fabulosos; se realizan más a menudo de lo que conviene al arte. En Barcelona, volvimos, como siempre, al Museo Picasso que siempre nos parece espléndido y al Museo Marés de escultura, también extraordinario en cuanto se refiere al románico y al gótico, en general, todo él. En la misma calle donde está el de Picasso, calle de la Moncada, se abrió en otro palacio gótico la sucursal de la Galería Maeght de un gran lujo y con una exposición de pintura contemporánea, desde Braque, Picasso, Matisse, Léger, Chagall, etc., hasta Tàpies y algunos más nuevos. No hemos ido esta vez al Museo Románico, pero quizás volvamos a Barcelona. Mi exposición en la Galería Aele, en la que expuse en el 73, se inaugura el 29 de abril. Espero que me vaya bien. Trabajo mucho desde hace unos días y estoy haciendo unos paisajes que siguen a los que expuse en la última exposición de Buenos Aires. Trato de conseguir, con tonos planos y con un grafismo elemental, de dar la idea del paisaje de aquí. Hasta ahora estoy satisfecho del trabajo.
De Buenos Aires sabemos noticias policiales por los diarios de aquí. La Nación aérea a la que nos suscribimos antes de venirnos apenas nos llega algún ejemplar. A Carlos lo suponemos casado y le esperamos, lo mismo que a vosotros y a todos aquellos amigos que se animen a venir hasta este fin del mundo romano, el Finisterre de las tropas de Julio César, o mejor dicho, uno de los Finisterres, el otro estaba y está en Bretaña. Estos días son espléndidos de lluvia y de tormentas en el mar. Las olas son gigantescas y se suceden unas a otras. Nosotros las estamos viendo desde la ventana. El cielo gris está casi blanco y el mar de un gris verdoso pálido, color acerado, como la hoja de una espada. Está bellísimo. Todo lo demás no cuenta. De aquí no sabemos nada. Vimos hasta ahora parientes, amigos y trabajamos.
Os rogamos nos contéis noticias de ahí. De todo lo que vaya ocurriendo. Deseamos saber, resulta una curiosidad, si alguien tiene esperanza de algo. Un abrazo de Maruja y mío para todos vosotros, padres, hijos y nueras para los amigos comunes:

[Seoane]

1975-02-24
Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rafael e Emma Lifschitz a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 24/02/1975


Buenos Aires, 24 de febrero de 1975

Muy querido Maruja y Luis:

Hemos recibido v/ carta del 14. Siempre tan romántica la de Maruja, tan sabia la de Luis. Nos alegramos muchísimo de la exposición de Luis. Pero quisiéramos nos contesten enseguida donde es la exposición y en que fecha empieza y cuando termina. Porque a raíz de la carta de Vds. debemos modificar todo nuestro itinerario. Porque pensábamos salir de acá el 29 de marzo (es la última fecha porque nos vence el pasaje), ir a Madrid, ir por todos los alrededores y luego ir a La Coruña, después seguir a Francia y Londres. Pero ahora al leer la carta nos damos cuenta que de hacerlo así, a Vds. no los veremos porque estarán 1º ocupados pintando a todo vapor, luego la exposición que no sabemos donde queda la galería Aele si en La Coruña, Madrid o Barcelona, ni cuanto dura.
Si Vds. nos escriben enseguida sobre este particular, veremos como modificamos. Nosotros pensábamos 1º España porque hace menos frío que en otros lugares, pero por estar con Vds. cambiaríamos y veríamos como. Qué hotel es bueno en Madrid? Nos dijeron que los hostales son muy buenos. Poly y Paloma para octubre serán “papis”. Qué les parece? Están locos de alegría. Carlos llamó de París esta mañana. Está muy feliz y contento con su Malena. Después de París irán a España y regresan acá el 16 de marzo. Vimos a poca gente porque todos están desparramados. Estuvimos muy poco en Punta. No sé si saben que murió un cuñado de Esther Burd, el marido de la hermana “Morocha” del Uruguay. Hemos visto a Noemi [Gerstein], a Marika [Gerstein] y Lorenzo [Varela] en su nueva casa de Punta Ballena que tiene un panorama único. Bueno, corto para despachar esta carta urgente para que nos contesten en la misma forma.

Muchos, muchos besos

Rafael y Emma

1975-02-24
Carta de Freitas a Seoane. 1975
Nova York
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Freitas a Seoane. 1975 en 24/02/1975


Madrid, 24-2-75

Caro Seoane. Um abraço

Depois do teu telefonema providencial, tudo se esclareceu. Escrevemos uma carta ao Espertento e ele contestou. Tudo era e é como a Espasa-Calpe. Agora as editoras estão em contato. De editora a editora a coisa se resolverá melhor. Imajine que o Valle Inclán esteve três dias em Madrid. Telefonava todos os dias, às vezes duas –pela manhã e tarde– ameaçando visitas. Não apareceu. Talvez foi melhor assim. Lídia tinha interesse na presença do homem. Estava interessada em saber da etimologia de Esperpento, mas a consolei dizendo que isso é assunto para voce ou Dieste. Com a viuda do Baudi nos encontraremos novamente.
Ando saudoso, com morriña dos meus galegos. Estou relendo o Tirano Banderas e estou convicto que estamos diante de uma das melhores novelas do século. O corte moderno, cinematográfico (buñuelesco), audácia linguística, etc. Carlos Lacerda (o editor) está interessandíssimo em editar o Tirano; mostrará aos leitores do Brasil a influência do homem na novelística “best-selista” hispano-americana e na teatrologia também. Eu, meu caro, felicíssimo, pois serei o tradutor, trabalho que farei rezando, como se oficia uma missa solene. E isso que não sou católico.
Bem; ficou por aqui. Volto, portanto, a agradecer a gentileza do telefonema e a abraçar novamente o amigo.
Recomendações minha e de Lídia a Maruja.

Seu

Newton

Calle de Zurbano, 98

1975-03-04
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1975
A Coruña
Nova York
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1975 en 04/03/1975


La Coruña, 4 de Marzo de 1975

Sres. Esther y Lipa Burd
París

Queridos Esther y Lipa:

Os debemos carta desde que llegamos a esta a fines de Enero. De Buenos Aires salimos el día 10 y la vuestra fué del 4. Desde entonces no hice más que pintar, pues tengo la exposición en Madrid el 29 de Abril. Marcharemos a esa ciudad alrededor del 15 y estaremos en ella unas tres semanas aproximadamente. La exposición la tengo casi hecha. De Buenos Aires tenemos las noticias que seguramente tendréis vosotros ahí. Hoy el diario local publica la que se refiere a la devaluación del peso, un 50%, lo que nos reduce considerablemente todo lo que nos quedaron a deber las galerías de Buenos Aires y Mar del Plata. Art Gallery por un álbum de serigrafías que le hice y Mar del Plata por la exposición que se inauguró en Cassará en el mes de enero que se vendió integramente el primer día y cuyo pago la realizan a partir del 10 de Marzo. Antes de venirnos, alguien, no recordamos quien, nos dijo que habíais comprado un departamento en París. Enhorabuena, creemos que hicísteis bien en comprarlo. A Aurora no la vimos. Tampoco a Girri, sospechamos que estarían en Punta del Este, pues llamamos a casa de ambos. Nuestra vida aquí resulta muy tranquila. Trabajo, pinto y no hago más que eso. Estos días tengo que empezar con algunos encargos referentes a la fábrica de porcelana. Tengo tambien un álbum para publicar que es posible que salga a mediados del mes que viene, etc.
La colección de Peggy Guggenheim de que nos escribís ¿es la de Venecia?, porque ésta la conozco aunque es seguro que no completa, pues desde que la vimos suponemos habrán adquirido bastantes nuevas obras. Desde luego que me hubiese gustado volver a verla. Nosotros vimos las exposiciones que había en Barcelona y Madrid a nuestra llegada. Un muy completa de artistas de la Galería Maeght de París que montó una extraordinaria sucursal en la capital catalana, en un palacio gótico a no muchos metros del Museo Picasso, y otra, pocos días después, de Tapies tambien artista de esa galería. En Madrid, se abrieron nuevas galerías y en una de ellas, Multitudes, se hizo una completísima y muy sorprendente de la vanguardia artística española hasta la guerra civil. Ahora se está haciendo en esa misma galería de decorados, figurines, carteles, fotografías, etc., de La Barraca, creación de la Federación Universitaria Española del año 32 aproximadamente y que resulta una sorpresa para el público joven por su audacia y desconocimiento de su existencia. El director de La Barraca era García Lorca. Las exposiciones estas y las de Barcelona muy bien presentadas y de verdadero interés. De espectáculos no hemos vista nada. Quizás ahora cuando vayamos a Madrid y me libere del trabajo veamos algún cine y teatro.
Galicia con lluvias y mar tempestuoso está muy bella y la vemos desde nuestras ventanas colorida de paraguas. Lástima que todo lo veamos, en general, desde las ventanas. Estuvo por aquí Sabat con su familia, el gran dibujante que presentó en Buenos Aires poco antes de terminar el año un excelente album dedicado al jazz con dibujos extraordinarios y un texto de él no menos extraordinario. Anduvimos juntos tres o cuatro días por Galicia, mejor dicho por esta parte del norte de Galicia. Ahora sospecho que debe estar en Londres. El album lo publicaron los Salesianos, creo que deben ser casi los únicos que tienen papel para este género de ediciones. La presentación del libro fué un acontecimiento. Pero allí, en Buenos Aires, empiezan a pulular los hiperrealistas, que abundan en España como resultado del academicismo de la Escuela de Bellas Artes de Madrid sobre todo muy parecida a la de París y Roma pero sospecho que aún más tradicional. Empiezo a creer que se trata de una escuela muy representativa de nueva época, pues se trata casi siempre de miembros y torsos separados, un solo brazo, o un brazo y una pierna independientes uno del otro, medio rostro, el torso de una mujer o de un hombre, etc., que recuerdan seguramente meses de disección, comida de caníbales o el resultado de un descuartizamiento antes de que el asesino haga los paquetes para su reparto.
La leyenda sobre la creación del hombre según los etíopes que nos contáis al final de vuestra carta tambien se cuenta en España por los gitanos, es posible que su orígen sea etíope. Nosotros la conocíamos. De cualquier forma si aún hoy los hombres salen cocidos en exceso o crudos en los hornos de Dios es posible que por voluntad de los hombres en unos siglos más de continuar las cosas de la tierra como deben saldrán todos a punto. Claro que los demasiado crudos se resisten, pero llegará un momento, está llegando, que será inútil toda resistencia.
Escribimos muy de prisa y no podemos enviaros tantas noticias interesantes como las que nos transmite vuestra carta y solo nos queda que deciros que os esperamos. Escribid, por favor, no toméis en cuenta este retraso nuestro de esta vez en contestaros.
Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío. Os extrañamos el 31 de Diciembre. Las sirenas en el Río de la Plata sonaron muy tristes.

[Seoane]

1975-03-19
Carta de Perazzo a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Perazzo a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 19/03/1975


Buenos Aires, Marzo 19 de 1975

Tan queridos Luis y Maruja:

He recibido el prometido libro de Luis sobre el arte mural y no quiero dejar de agradecérselo. Me parece muy importante el hecho de haber reunido en un volumen documentación de su obra en el campo del mural y la ilustración y sus textos al respecto. La información cobra así unidad y resulta doblemente valiosa para el público. En lo que a mí respecta, me recordó mi placentero peregrinaje por todos los murales de Luis cuando preparé el programa de televisión sobre ellos.
Registré con particular interés el dato sobre los trabajos de Sigwart Blum referentes al grabado y al dibujo argentino, ya que estamos trabajando con el profesor Ribera, Director del Sívori, en la organización de un nuevo curso sobre arte argentino que incluiría también esos aspectos.
Es significativo tu señalamiento de la relevancia del rol de Inglaterra en la nueva concepción del arte de imprimir un libro. Todo el grupo de William Morris me parece renovador y lleno de acierto en su abrir caminos llenos de futuro. Cómo no admirar las tapas de Heywood Summer o la maravilla que es el frontispicio de Wren´s City Churches de Mackmurdo. Cómo olvidar a Walter Crane, a Beardsley o a Ricketts! Me imagino que lo tendrás registrado, pero recuerdo al pasar el valiosísimo precedente que fue William Blake al adecuar de manera tan estrecha la relación de texto e imagen en Infant Joy o The Divine Image, entre otros.
Lo que me falta es conocer tu pensamiento acerca del mural en este momento. Te parece que continúan los planteos que se hicieron respecto a la integración con la arquitectura, en los años 20 y 30 o piensas que ese desarrollo tomó características peculiares en estos últimos tiempos?
Como ven, me entusiasmé escribiendo como si estuviéramos hablando y les he dado una verdadera lata. Ya conocen los avatares políticos de nuestro país. En medio de ellos, sobrevivimos. Estoy trabajando bastante, en otra carta les cuento. Hace tiempo que no lo veo a Billy por las vacaciones. Me escribió Jonquieres una linda carta.

Reciban un gran abrazo de

Nelly

Manden noticias.

1975-03-20
Carta de Sábat a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Nova York
Olivos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sábat a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 20/03/1975


[20-III-75]

Queridos Luis y Maruja:

Reinstalados en esta ciudad, mejor dicho en este país sin gobierno, revivo los felices días pasados junto a ustedes, que valoro como corresponde. Recuerdo la visita a Sobrado de los Monjes y al curita mentiroso, el día en esa maravilla que es Santiago, recuerdo a Isaac y Sargadelos. Las porcelanas, afortunadamente, llegaron todas sanas y las disfrutamos.
En Barcelona, no pudimos instalarnos en el hotel de la calle de los Sacristáns, pues estaba ocupado totalmente, creo que para una congregación del vestido o algo así. Fuimos al hotel Montecarlo, ubicado en la Rambla, a dos cuadras de plaza Catalunya. Muy decente. Visitamos el museo Marés, que es una joya, el museo Picasso, la galería Maeght donde se mostraba Tàpies. No quiero ser injusto, pero la exposición me desilusionó. Tàpies se me ocurre un cantor de protesta, con todo lo que ello significa. El talento de Tàpies está intacto, pero si no lo controla, corre el peligro de dilapidarlo con tonterías.
Gaudí me maravilló y estimo que su influencia ha sido beneficiosa y alcanza a muchos de los que admiramos, incluyendo a Miró. Me permitieron entrar a la casa Batlló, donde tomé muchas fotos. En el Parc Guell, estuvimos una tarde entera. ¿Cuántos miles de baldosas se rompieron para armar el banco de la plaza? ¿Le habrá gustado el resultado final?
A los nenes les encantó el Jardín Zoológico y su gorila blanco.
En París, vimos museos, los que pudimos: el Rodin, el Museo de Arte Moderno, el Louvre, el Jeu de Paume, L´Orangerie (donde estaba expuesta la colección de Peggy Guggenheim). También visitamos el Museo del Hombre. Estuvimos viviendo en un hotelito increíble, ubicado en St. Julien les Pauvres, desde donde se ve el Sena y la catedral de Notre Dame. Las incomodidades eran varias, pero unos días allí compensaron cuatro pisos de escalera de caracol. En Italia, estuvimos invadidos por las huelgas que afectan a un país que agoniza. Alquilamos un Renault 5 y nos fuimos hasta Orvieto, Spoleto, Assisi, Perugia y Firenze. No pudimos ver ni el Ufizzi ni el Pitti por la huelgas. Espero llegar otra vez antes de que liquiden todo.
En Londres, con todo, tuvimos una pequeña compensación, ya que vimos una exposición de dibujos de Miguel Ángel en el British Museum. Aclaro que cuando estuve en la Capilla Sixtina me emocioné como pocas veces. Y no creo que haya sido por tener el cuello levantado durante una hora.
En fin, fueron treinta y tres días muy abundantes. Estamos haciendo la digestión lentamente, y como pueden imaginar, ya soñamos con una futura reiteración.
Estoy pintando todos los días. Este año no me comprometerá con libros. Pienso pintar todo lo que pueda. No sé lo que saldrá. Dentro de unos meses se verá.

Reciban nuestro recuerdo y nuestro cariño.

[Hermenegildo Sábat]

1975-04-02
Carta de Pérez Prado a Seoane. 1975
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pérez Prado a Seoane. 1975 en 02/04/1975


Buenos Aires, 2 de abril de 1975

Mi estimado Seoane:

Hace un tiempo (fecha 14 de febrero) mandé a usted una larga carta que no tuvo respuesta. De las explicaciones posibles, elijo, para su silencio, la más cómoda para mí y supongo que no recibió esas páginas. Va, entonces, fotocopia del duplicado.
Prelorán está en La Pampa filmando. Antes de salir, presentó una suerte de presupuesto glogal cuya suma dejó turulato a Valentín Fernández. Con los aumentos, desvalorizaciones y escaseces que nos llueven el costo pronosticado trepa a once o doce –o trece– millones. En fin, mucho más de lo que se pensaba y sobre todo muchísimo más de lo que nuestro inefable Valentín cree posible lograr mediante su esforzada campaña. El asunto tomó un cariz desagradable; hubo charlas desapacibles entre Prelorán y Valentín y Mabel anduvo a los saltos cuando partió el cineasta. Los cabildeos incluyeron una cena tormentosa y, por fin, se recortaron un poco los costos, pero no mucho. En resumen, que los ambiciosos planes quizá deban recortarse también y la película resulte más pobretona o –es de temer– menos entusiastamente creada por Jorge. Durante unos meses, trabajamos duro; yo casi me hice un experto dentro de las posibilidades de quien no conoció –ni vio jamás– al personaje que buscábamos evocar. Yo, por mi parte, reaccioné ante las dificultades económicas y, sobre todo, a la manera como fueran expuestas, con un desaliento mortal. Mi esperanza es la de que Prelorán alargue su viaje por los arenales pampeanos y me deje reponer; luego, una vez aquí, nos reuniremos y veremos qué podemos hacer con el material filmado y con los recursos posibles. Esas son mis dudas nuevas; las viejas, que usted comprenderá muy bien y que persisten, son las que menciono en la carta anterior, hoy fotocopiada.
Y otra fotocopia le mando. Es para que siga el increíble asunto del librito sobre los gallegos y del inefable instituto que orquesta Pampillón. Mi carta es la de un tipo justamente indignado que, sin embargo, no dice todo. La pena es que a pesar de mi reserva, el asunto basta y sobra para que lo gocen muchos y quizá lo usen menos deportivamente.
Espero sus comentarios; mientras reciba mi cariño de siempre y trasmita mis respetos a Maruja.

Antonio

Antonio Pérez Prado
Salta 760, 3ºB
Buenos Aires

1975-04-07
Carta de Baudizzone a Seoane. 1975
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baudizzone a Seoane. 1975 en 07/04/1975

7 de abril de 1975

Queridos Maruja y Luis:

Ya estamos terminando nuestros preparativos (cada vez más complicados) para nuestro viaje. Salimos el lunes próximo (14) directo a París. Pasaremos allí unos días (20). Sería lindo si tienen ganas que nos escribieran unas líneas a la de [Eduardo] Jonquières, para saber de Uds. Los extrañamos mucho. Sigo: de París nos vamos a Londres (10 días). De allí nos vamos por 5 días a Praga y entonces a Madrid, donde llegaremos el 19 de mayo. Daremos una vuelta tal vez Andalucía, que casi no conocemos. Sería estupendo que Uds. tuvieran que hacer algo por Madrid para vernos. Nuestro contacto en Madrid es a través de Newton [Freitas], es él quien nos debe haber reservado un hotel en Madrid: esperamos noticias al llegar a París. Te mando una nota aparecida en LA RAZÓN sobre vos, Luis, y tus murales. Esta mañana hemos sacado los certificados de vacuna; ayer hemos hecho el giro de los 1.800 dólares que nos da el Banco para el viaje. Menos mal que el cambio oficial que hace el Banco es a $1.900 el dólar –nos dicen que en el mercado negro está a 3.700! ¡Pobre peso!
Un gran beso para ti, Maruja, y saludos fraternos a los Dieste y Díaz Pardo. Para ti, Luis, un estrecho abrazo.
Baudi.

1975-04-20
Carta de Shand a Seoane. 1975
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Seoane. 1975 en 20/04/1975


20-4-75

Queridos amigos:

Los meses de su ausencia de Buenos Aires fueron meses de discordia, temor y consecuente incertidumbre. No quiero decir incertidumbre; más bien, puedo hablar de la certidumbre de acontecimientos turbios, siniestros, donde una forma de fascismo, tipo 1975, está levantando su sangrienta cabeza. Naturalmente, este fascismo se llama “Gobierno Popular” y está apoyado inconscientemente por el pueblo. Por lo tanto, es el pueblo mismo, hipnotizado y engañado por todos los resortes sofisticados de la técnica contemporánea, que está preparando su propio entierro. Lógicamente, llegará el momento de la corrección del timón, como siempre sucede, para algunos será demasiado tarde, y las víctimas mientras tanto caerán diariamente. Es una lástima que cada pueblo, como cada ser humano, sólo pueda aprender de su propia experiencia y sufrimiento. Mientras en Italia tenemos el “neo-fascismo” y en Alemania el “neo nazismo”, en este país tenemos el Justicialismo...
Los izquierdistas que apoyaron a Perón e ingenuamente pensaron que iban a desviar su movimiento hacia la izquierda se encuentran ahora desubicados. La reacción y el terror se unieron.
Aquí les mando el recorte de La Nación que apareció el día 23 de marzo sobre el libro de Luis. Seguramente, Uds. ya lo han visto, pero lo guardé porque me pareció una nota justa e inteligente. Menos mal que en esta ciudad todavía existe un ambiente cultural que actúa como contrapeso de las noticias de asesinatos. La temporada invernal de música promete mucho, y las exposiciones abundan. El público porteño compra libros aunque cualquier libro cuesta de $3.000 pesos m/n para arriba.
El domingo apareció en La Nación un relato mío que adjunto. En julio, aparecerá un libro mío de cuentos, y posteriormente, un tomo con cuatro obras teatrales.
Mañana vamos a comer una pizza en Los Inmortales con Aurora y Girri. Ella ya se va a París al fin del mes. Espero que la exposición de Luis en Madrid sea un gran éxito. Escriban como anduvo todo.

Un gran abrazo para los dos.

Willie

[Escrito por Susana Shand:] Queridos queridos: Ya hace un cuarto de año que están lejos, que no los vemos, ni los oímos, ni los leemos, pero los queremos! Estos días deben de ser de febriles trabajos en vísperas de la exposición. Qué hermosa perspectiva! Cómo nos hubiera gustado participar de esa gozosa ocasión. Desde aquí, les enviamos nuestros mejores augurios. Cómo les fue con la visita de Rafael y Emma? Pasearon mucho? Y ahora están los Baudizzone por allí, verdad? A nuestro alrededor todo el mundo viaja. Rosita y Haydee, Luisa y Rosana, Aurora, Noemí en Septiembre. En fin, una escalada... de viajeros. Más agradable que la otra, verdad? Qué pesadilla!
Maruja y Luis:
Salud y pesetas y que los veamos pronto por el barrio!

Un grande y fuerte abrazo de

Susana

1975-04-22
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1975
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1975 en 22/04/1975


Madrid, 22 de Abril de 1975

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Estamos en Madrid desde el día 14 y nos quedaremos hasta la primera decena de Mayo. El 18 se inauguró la Galería Sargadelos en la Calle Zurbano 36, y yo inauguro el 29 de este mes en la Galería Aele, donde, hasta entonces expone Ernesto Deira. La inauguración de la Galería Sargadelos fué un gran éxito. Se muestran porcelanas, libros gallegos desde el siglo XVI hasta hoy, una colección de higas en azabache, vasijas prehistóricas, un vaso campaniforme, hachas, piezas para moler a mano etc., grandes fotografías de joyas célticas, de escultura románica y de nuestros días, murales góticos, etc. Pronunciarán conferencias García Sabell, Dieste, Piñeiro, Rof Carballo etc., creo que está resultando un acontecimiento en esta ciudad. En el Museo Carlos Maside está exponiéndose la obra de Alberto, Alberto Sánchez, un escultor castellano, abstracto, fallecido hace algunos años, que entre otras gentes fué amigo de Dieste y Maruja Mallo, con quien formó grupo en años anteriores a la guerra civil. Trabajé bastante. Me encargaron en Madrid un álbum de grabados en madera para antes de fin de año, seguramente haré un Bestiario. En la muestra mía de Aele presentaré veintidós obras siguiendo la serie de paisajes de la última de esa y con un cuarto Cristo, siguiendo los de Buenos Aires.
Tenemos bastante que hablar a nuestro regreso, si no les vemos a Carmen y usted por aquí en el verano, lo que nos gustaría mucho, pues trataríamos de hacer algunos viajes juntos por Galicia. Nosotros no sabemos aún cuando regresamos a Buenos Aires. Seguramente después de setiembre, ya que en este mes se hará una gran exposición de las obras mías en La Coruña, en las galerías Mestre Mateo y Ceibe.
Escríbanos. Envíenos algunas noticias de ahí, sobre todo referidas al movimiento artístico y cultural. Estamos ansiosos de noticias.

Un gran abrazo para Carmen y usted y a los amigos comunes de Maruja y mío:

[Seoane]

1975-04-27
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1975
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1975 en 27/04/1975

Rio de Janeiro, 27 de abril de 1975



Ilustre Amigo Valentín Paz-Andrade,

Acabo de receber a sua carta amiga de 26 de março, acompanhada de dois presentes valiosos: a bela edição pentalingue de seu Pranto Matricial e a substanciosa coletânea de estudos do Círculo das Artes sobre O Futuro da Língua Galega.
Sinto no seu poema um lamento pungente pelo amigo perdido, mas também o pranto torrencial de toda uma nação sobre o poeta que a encarnava, ao mesmo tempo que vejo nele um afresco de grande força patética e pictórica de todo um país, essa Galicia que não conheço mas que já começo a adivinhar e a amar... E é uma festa para o filólogo amador que sou ver o seu texto ecoado em mais quatro idiomas ibéricos.
Quanto ao volume de ensaios, ele me faz compreender melhor o problema da língua galega dentro do contexto espanhol. O estudo do Amigo sobre a evolução transcontinental da língua galaico-portuguesa constitui uma argumentação lúcida em favor do bilingüismo, ao mesmo tempo que uma convincente afirmação de identidade fundamental do português e do galego. O simples fato de que um leigo como eu entende, sem dicionário, 90 por cento do seu estudo e dos demais que compõem o volume é uma prova do acerto de suas alegações.
Tomo a liberdade de remeter-lhe em anexo um dos meus últimos artigos cujo assunto há de interessá-lo e, reiterando os meus agradecimentos, subscrevo-me com cordial estima.
Seu amigo e leitor,



Paulo Rónai

1975-04-28
Carta de Seoane a Pérez Prado. 1975
Madrid
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pérez Prado. 1975 en 28/04/1975

Madrid, 28 de abril de 1975

Sr. D. Antonio Pérez Prado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Debo respuesta a dos cartas suyas. Debo respuesta a otras cartas de otros amigos míos en ésa y unas líneas primeras de llegada a todos. Pero desde que llegué, no hice más que sentirme confuso, desorientado y trabajar para una exposición que se inaugura mañana. Tengo todo el material para concretar una monografía sobre el gran dibujante satírico de este siglo, el catalán Bagaría, y aún no pude empezarla. Por vez primera, dudo de todo y noto algo que cambia en mí y creo se lo debo a las circunstancias de que escribía Ortega. Todo es largo de explicar. Yo que odio la soledad me la estoy explicando en aquellos que la aman y la gozan. Me explico al ermitaño y al pescador de caña. En cuanto a ustedes comprendo por todo lo que pasan con motivo de la película sobre Castelao. Sobre todo lo que debe pasar Prelorán, tan ajeno a nuestro modo de ser, tan sin defensas para las sutilezas de las gentes gallegas. Cuando me escribió la primera carta, imaginé que ocurriría algo así, que todos tendrían ideas para que las desarrollasen Prelorán y usted y que lo que tenían que dar, dinero, lo harían discutiendo y muy mezquinamente. De Castelao en Buenos Aires no se puede hacer, pienso, película alguna. Sólo de su obra, la de Buenos Aires y la de aquí. Ni siquiera los emigrantes de que se podría sacar partido son los que Castelao estimó más. Aquellos que salían de Galicia hacia lo desconocido de cualquier muelle de los puertos gallegos. Perplejos ante el porvenir, temerosos y esperanzados a un tiempo, deseando romper con el pasado, con su país y no deseando dejarlos. Aquel, repetido hasta el infinito, convertido repitiéndose en multitud, que embarcado, apoyando su cabeza en los brazos le hace decir a Castelao: “Deixa raíces na terra. Voltará”. No, esos con quienes Prelorán y usted se comprometieron y discutieron no son los emigrantes que Castelao quiso y queremos nosotros. Éstos están en sus casas amorriñados, sin esperanzas, solos, con los recuerdos de sus casas de Galicia. No son los transformados en aventureros, los corrompidos por la lucha de muchos años para sobrevivir, los que están dominados por el deseo de mandar en otros, los que sustituyeron las normas morales heredadas por otras más elásticas que les sirvan para acomodarse al medio en que viven. Hablan de Castelao y no lo leyeron. Les gusta el Castelao de los chistes. Qué chistoso es Castelao, me dijo un día un directivo del Centro Gallego y no supe qué decirle, o sí supe y no me atreví. Al anunciarse la ida de Castelao a Buenos Aires, Cuadrado y yo decidimos publicar Cincuenta homes por dez reás como homenaje a su llegada y publicamos Cincuenta hombres por dos pesos. Se pusieron a la venta en un banquete de más de mil personas que organizó el Centro Gallego para su recibimiento. La venta la efectuaban muchachas de los coros gallegos vestidas con los trajes regionales ofreciendo el libro de mesa en mesa. Vendimos siete ejemplares. Se trataba de un número cabalístico. Resultó entonces que los chistosos fuimos Cuadrado y yo. El libro terminó como otros libros de Hórreo, Dorna y Camino de Santiago, en las librerías de la Calle Corrientes incluido en los paquetes de a tantos pesos el lote. Allí se agotó.
En cuanto a conocimiento de la colectividad, creo ser un sabio. La defiendo porque creo que en sus deformaciones tienen que ver esas circunstancias a que antes me referí y que acompañan al hombre y, porque en ella, o en sus gentes aisladas, continúa existiendo cierta ingenuidad saludable. A mí, después de todo lo ocurrido conmigo, de sabotear mis libros, de silenciar cualquier noticia sobre mí, me escriben para que envíe una colaboración sobre Castelao. Así mismo invitaron a alguna otra gente de Galicia. Por mi parte, no contesté para no agriar más las pocas relaciones que existen entre los actuales dirigentes del Centro Gallego y yo, consistentes en las que puede mantener cualquier asociado. Por todo esto, comprendo lo que les ocurre a ustedes, a Prelorán y usted con ese hueco, megalómano señorito de aldea que es Pampillón.
Trabajo bastante. Mañana, ya la dije, inauguro una exposición aquí en Madrid. En septiembre, tengo otra en La Coruña y debo hacer un álbum de grabados para una editorial de jóvenes de Madrid e ilustrar con grabados también Los sueños de Quevedo. Aparte, publicaré otro álbum de dibujos el mes que viene. Haré lo posible para que lo que me rodea influya lo menos posible en mí. También ahora empezaré a escribir cartas a mis amigos y familiares. Las primeras que escribí no llegaron en general, no sé por qué. Tuvimos que llamar a mi hermano por teléfono, pues no sabíamos qué ocurría, no sabemos qué ocurrió con ellas. Con Díaz Pardo, organizamos la inauguración de la Galería Sargadelos de Madrid, equivalente a la de Barcelona. Constituyó un éxito. Exposición del libro gallego, de grandes fotografías sobre Galicia, de ejemplos prehistóricos prestados por la Universidad, azabaches, mapas, etc. Una idea bastante completa de Galicia colgada de las paredes y en vitrinas. Hasta ahora se pronunciaron dos conferencias, una de Ramón Piñeiro y otra de García Sabell, extraordinarias las dos. Faltan, serán a fines de mayo, otras dos, de Rof Carballo y Rafael Dieste.
Traté de contestar a sus cartas, en realidad, no las contesto. No sabría qué decir a la primera, por la segunda le felicito, huelga cualquier comentario. Se trata de una carta de justiciera.

Con saludos a su madre de Maruja y mío, reciba un fuerte abrazo mío:

[Seoane]

1975-05-02
Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 02/05/1975


Buenos Aires, 2 de mayo de 1975

Queridos Maruja y Luis:

Hace ya varias semanas que hemos recibido vuestra carta y francamente ya no tengo más excusas para sentarme y contestarles. La verdad es que pienso que poco voy a tener que contarles de grato ya que nuestras cosas y nuestro país no nos dan oportunidad de hacerlo.
Pero lo que sí es placentero es que de sólo sentarme a la máquina tengo ya la sensación de estar en comunicación con Uds. Ya hemos dicho muchas veces que la presencia de los amigos es fundamental para nosotros como lo es también para Uds. y estos desencuentros en nuestros respectivos viajes en esta oportunidad se nos ha hecho especialmente duro. Hubiésemos deseado tanto que a nuestra vuelta de Europa estuviesen Maruja y Luis quienes habrían comprendido mejor que nadie nuestros problemas de readaptación a este medio...
Ahora me imagino mucho mejor tus relatos, Luis, de esos momentos de tu llegada a Argentina, en esas circunstancias tan difíciles, sin Maruja todavía, y la de ella a su vez, mirándote desde el barco con tu pelo rapado sin comprender qué cosas sucedían en ese nuevo suelo, a la vez tan conocido y desconocido al punto de convertirse en totalmente incomprensible.
Así estábamos nosotros, pero ahora, más optimistas, de acuerdo a opiniones de otros.
Las nuestras son que todavía nos esperan muchos días de incertidumbre y de dificultades. Uno abre todos los días el diario y, por cierto, que no son realmente edificantes las noticias, que llegan con increíble monotonía. Por ello es doblemente dura la falta de Uds. para nosotros.
Aquí hay una especie de modorra mental, bastante general, aún entre nuestras amistades más esclarecidas. Es como si no se quisiera enfrentar una realidad. Nosotros que tanto hemos coincidido casi siempre con Uds. tenemos bastantes dificultades en comprendernos con otra gente, que a mi juicio no desean, (quizás como mecanismo de autodefensa) ver cosas que yo creo obvias.
También las dificultades se manifiestan en todas las actividades del mundo artístico. Hace tiempo que no se siente esa corriente innovadora y activa en las galerías de arte, en el cine, por ejemplo, muy poco es lo que se ve y en la TV gran chatura lo mismo que en la radio.
Hasta ahora, y ya estamos en junio, sólo una exposición retrospectiva de [Roberto] Aizemberg, muy buena por cierto, merece mencionarse entre lo positivo. Pero también veo en ello una muestra de la falta de ubicación mental del público y de la crítica debido, creo y te lo repito, a la falta de verdaderos parámetros: las opiniones fueron tan ditirámbicas en todos lados, casi sin excepción, que otra vez parecía esto una provincia que se regodeaba del mago de turno. Es que ¿acaso puede ser diferente si se carece de elementos de comparación? Uds. saben bien la confianza que yo tengo, tanto como Uds. en el intelectual argentino, en su savia, en su empuje, en su claridad.
Si lo que yo veo es cierto y no solamente el fruto de días pesimistas, entramos en una zona oscura o por lo menos gris que a nadie puede alegrar y que costará mucho modificar y llenarla de nuevo de colores brillantes de siempre. Así siempre tendremos a nuestros mejores valores en otros lares; más cálidos y acogedores.
Yo confieso que poco he hecho desde mi llegada. Trabajo con dificultad. Estoy terminando una gran tela de 1,22 x 1,77 que ha dado mucho que hacer y no sé si me gusta el resultado. Antes había terminado un trabajo más pequeño, de 0,50 x 0,70, eso es todo. Ambas están concebidas en un estilo un poco diferente a lo que Uds. ya conocen y que inicié a trabajar en ese estilo en París. Mi deseo es quitarle a lo que estoy haciendo un poco esa apariencia de “joya”, de ese perfeccionismo que molesta. Así hago unos fondos manchados y la misma línea es, si bien no modifico lo perfecto de sus elipses, por lo menos empleo lo que podrían llamarse campos o zonas que se superponen y van integrando el conjunto. Todo ello subrayado con algunas elipses gruesas en espiral que, a su vez, encuadran dentro del cuadro. Y en el color, evito el degradé y por el contrario busco armonías, a veces contrastantes, pero siempre con paletas de colores restringidos en su cantidad.
En París había iniciado un camino donde todo lo que te explico en el párrafo anterior se veía reforzado con un recorte en la tela, de dimensiones importantes, de formas que tenían que ver con el resto del campo del cuadro y que permitían ver el fondo de la pared, de manera tal que había una continuidad pared–cuadro–pared–cuadro–pared, que me interesó bastante y que pienso seguir ahondando todo lo que pueda, para lo cual me es imprescindible retomar mi ritmo de trabajo, que espero será pronto.
Releo tu carta Luis, y pienso qué útil es, en circunstancias como las actuales nuestras, refugiarse en la sabiduría de otros como la de los escultores de esas tallas que me describís, y que son una fuente permanente [de] incitación al trabajo creador. Por suerte para nosotros, tenemos nuestros recuerdos tan vivos y aquí sí que sirven las documentaciones fotográficas de esos trabajos de todas épocas, que tengo la fortuna de ver a menudo en mis colecciones de fotos. De ello me felicito a menudo.
No tenemos planes inmediatos. Salvo retomar el trabajo lo antes posible con toda su intensidad, y si es posible cumplir con todo lo que ya uno se ha propuesto antes y que Uds. conocen perfectamente. Viajaremos quizás el año que viene, mientras seguiremos viendo y leyendo todo lo que podamos.
¡Qué manera de hablar de nosotros! ¿Y Uds.? ¿Qué planes inmediatos? Tenemos verdadera necesidad de saber cómo te ha ido en tu exposición, Luis, con lujo de detalles. De más está decir con que ganas leemos vuestras noticias, vuestras alegrías y que necesitamos saber de vuestras tristezas también. Por lo menos en París teníamos la posibilidad de telefonearles y de ir a encontrarles. No se imaginan cuánto lamentamos no habernos encontrado! Esto no volverá a ocurrir, lo prometemos.
Pienso que se dan cuenta que si decimos que nos despedimos con un fortísimo abrazo, sendos de Esther y mío, Uds. sienten lo cálido de nuestra despedida que es verdaderamente hasta pronto. Así lo hacemos.

Esther y Lipa

[Manuscrito por Esther Burd:] Queridos: Por hoy va un fortísimo abrazo, la próxima será más larga.

Esther

1975-05-20
Carta de Jonquières a Seoane. 1975
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Jonquières a Seoane. 1975 en 20/05/1975


París, 20 de mayo de 1975

Querido Luis:

Si te escribo a máquina es porque mi letra ha llegado a un extremo de ilegilibilidad patético.
Gracias por las noticias. Sabía de tu éxito por los Lifschitz que nos contaron de unas ventas importantes hechas antes de la exposición de Madrid. Espero que ésta no haga más que ampliar aquéllas y que todo te vaya a pedir de boca. Alguna vez intenté –sin el menor éxito– ponerme en contacto con la galería AELE, pero se ve que la dueña ya tiene su “equipo” completo. Con Inguanzo acaba de pasarme lo mismo: programa completo hasta dentro de dos años... Lo de La Coruña me seduciría si tuviera oportunidad de llevar los cuadros no vendidos –que no se venderán, ya me voy acostumbrando a que suceda eso– a otra ciudad española, Valencia, por ejemplo o, claro está, mucho mejor, Madrid. Pero a pesar de que voy a España todos los años desde 1964 nunca se me ocurrió buscar oportunidades de exponer allí. Defecto de alguien que practicó la pintura por amor al arte, como se decía antes, más que para ganarse la vida... Este tren hay que tomarlo temprano, si no te quedas en la estación. Pero no nos pongamos dramáticos: pintar pinto lo mismo y creo que no demasiado mal. El que a otros les guste lo que hago es música diferente.
Los Baudis están en Londres con María. Lo pasamos muy bien con ellos, saliendo casi todos los días juntos mientras estuvieron en París; incluso fuimos a Bélgica en un viaje relámpago, para ver a la sobrina de Elena que vive cerca de la frontera francesa. Ahora están por salir –creo que fue ayer con destino a España. De los Lipa sabemos lo que ustedes. Lo pasaron muy mal 24 horas y más que nunca tienen ganas de venirse a vivir a Europa, después del episodio de Ezeiza. La Argentina se ha vuelto tierra inhóspita hasta para los que creyeron que el “cambio” iba a ser real. ¡Qué ilusión absurda!
Me alegra que ilustres Los Sueños de Quevedo: es una de las más bellas obras de ese fenómeno de la escritura. Y ya me imagino las cosas que harás con semejante texto...

Cariños a Maruja y para ti un abrazo fuerte de

E.

Saludos cordiales al arquitecto López Calvo. Me gustaría saber algo más sobre sus intenciones y sobre todo detalles –si los encara– de transporte y dimensiones de obras. Todo eso sin estar seguro de exponer allá, ojo.

1975-05-20
Carta de Seoane a Girri. 1975
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Girri. 1975 en 20/05/1975

Madrid, 20 de mayo de 1975
Sr. D. Alberto Girri
Buenos Aires
Querido Girri:
Recibí tu nuevo libro Quien habla, no está muerto , título que deduces para su totalidad de un estupendo poema, tan estupendo como la totalidad del libro incluyendo las traducciones. Tu obra va quedando como una de las más firmes y singulares en lengua castellana y personalmente de las que más me interesan, quizás por El Pascal que hay en mí, igual o parecido al Pascal que hay en todos.
No hemos podido veros ni a Aurora ni a ti en Buenos Aires. Llamamos repetidas veces a las casas de ambos y no estabais. Luego nos enteramos que habíais marchado a Punta del Este. Supongo que allí os encontrasteis con amigos comunes que os dieron noticias nuestras. Estamos desde la primera quincena de enero y proyectamos estar un año o casi un año. Actualmente, estoy exponiendo en Madrid con mucho éxito, en la misma Galería Aele de hace dos años y tengo algunos encargos, una carpeta de grabados para una editorial de gente joven, 13-14-15 , así se llama la editorial, y las ilustraciones, también en grabados, para Los sueños, de Quevedo . La exposición es un éxito de crítica y público, pero además vendí algún cuadro, de manera que estoy satisfecho. Trabajé desde que llegué, viendo muy poca gente y ahora, dentro de pocos días, retornaremos a La Coruña donde volveré a encerrarme y a trabajar. Tengo una exposición en esta ciudad en septiembre. Aquí, en Madrid, estuvieron Emma y Rafael Lifschitz. Pasaron a la venida unos días en La Coruña y ahora al retorno otros en Madrid. Lo pasamos muy bien con ellos. Antes estuvo Sabat, el dibujante, en La Coruña y los hijos de Lifschitz, Carlos y Malena. Ayer noche llegaron a Madrid Elena y Baudizzone, los veremos hoy, proceden de París. También están aquí un poeta, Leiva , Colombres, el pintor y Guzmán, el escultor . La Argentina se extiende por el mundo. Nosotros empezamos ahora a escribir cartas. Tengo que escribirles a muchos amigos. Esta es una de las primeras. Contéstame.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Aurora y para ti.
Nota: Esta carta fue escrita en Madrid, pero echada al correo en La Coruña, a donde llegamos hace unos días. Hoy es 2 de junio.

1975-05-22
Carta de Frontini a Seoane. 1975
Nova York
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1975 en 22/05/1975

DR. NORBERTO A. FRONTINI / ABOGADO / Lavalle 1312, 5º A / TELÉFONO 40-7512.

Buenos Aires, Mayo 22 de 1975

Sr. Luis SEOANE
Paseo de Ronda 15
LA CORUÑA
GALICIA-ESPAÑA

Querido Seoane:

Aquí estoy tecleando dolores en la cintura derecha desde que llegué y con problemas que voy superando. Recuerdo que Marta Brunet, hace años en casa de Neruda, con mi mano bajo sus ojos, me diagnosticó crisis septenales que al parecer se han ido cumpliendo aunque no las haya contado. Es posible que a partir de mi último viaje, si no me engualichó el propio diablo, la coyuntura y el descoyuntamiento ha sido y es fruto de un bache astral ínsito en mi estructura humana, pero imprevisto o no visto a tiempo por mí para conjurarlo. Se debe conquistar la libertad para no ser mero apéndice del ritmo estelar y de sus misteriosos designos. Como contracara, encontré aquí un asunto millonario que sumé a otro ídem. Con todo, el balanceo es imposible porque se trata de dos cosas incompatibles aunque la una ayuda a la otra por lo menos en los futuros días. Imagino que la muestra de tu pintura habrá sido un éxito de crítica y de ventas aunque doy por supuesto que las pupilas de los españoles y especialmente madrileños amantes de la pintura, no entran de lleno y de comienzo en tu pintura. Si, pese a esta idea mía, hubieses vendido por lo menos la mitad de las obras, ésto sería prueba de que vas incorporándote en las entendederas madrileñas. La inauguración de la muestra fué muy simpática y me sorprendí con agrado al encontrar a Caribé y al brasileño por cuyo intermedio penetré en los círculos intelectuales de Brasil. Me ha agradado hondamente haber estado en Galicia con el simpatiquísimo Valentín, con el siempre agudo intelectualmente sutil y substancioso Dieste y con el sabio García Sabell a quien recordamos en Córdoba con Castilla del Pino. (Un artículo o “ensayo” de G. Sabell, aparecido en Informaciones sobre problemas sexuales no me gustó nada y lo comentamos con Marcial que también lo había leído. ¡Búscalo y léelo y protéstale!).
De este tu segundo país y primero de nacimiento nada o poco sé. La ciudad está sucia, los muertos se suman a los muertos misteriosamente asesinados, la prensa sigue siendo en su casi totalidad barragana de la mentira, la moneda se va yendo cada vez más hacia el lado de los desperdicios; el dólar está a cuatro mil, el costo de la vida alimenticio ha aumentado más de un cien por cien desde diciembre de 1974, la inflación prosigue, hay mucho dinero acumulado en pocas manos, pero de repente das con un obrero metalúrgico que dispone de más de 25 millones de pesos viejos y trata de hacer lo mismo que los que tienen miles de millones y es comprar cosas. El precio de los taxis ha aumentado. Doce cuadras de transporte equivale a mil pesos viejos. Un departamento que en marzo de 1974 fué comprado en 36 millones de pesos moneda nacional se tasa hoy en 200 millones ídem. Los que tienen cosas no sufren la inflación. Los que sólo tienen ahorro o un poco de dinero guardado, están cada día más jodidos. La manija de estos disparates está a miles de kilómetros de distancia. La codicia, de raíz biológica, claro, es cómplice consciente e inconsciente del distante atropello. Sabe dios si existe posibilidad de enmienda. No me hago ilusiones y pienso que la vida de las sociedades humanas es una constante tragedia y que si no fuese por la perdurada animalidad del hombre que lo lleva a permanentes ingenuas imaginaciones, la cosa sería peor. No se sigue viviendo sin muerte constante. Pero te doy la lata que, como sabes, no es precisamente un metal sino la monótona cantilena que resulta de golpear con un varal. Palabra, por lo demás, de origen céltico, no?
Y a otra cosa: envíame las señas de la empleada que te hace la limpieza de tu casa, pues la mía hace más de dos meses que se fué a la provincia donde nació a cuidar a su padre enfermo. Necesito quien me atienda domésticamente. La muchacha que tenía era descuidada y ya me estaba fastidiando. No olvides enviarme el dato, pues me urge. Y escríbeme dándome cuenta de cómo te ha ido y de cómo te va y cuáles son tus proyectos. Deberías ir a Creta. Ya sé, en cuanto hayas leído mi sugerencia dirás con voz de enojado: y por qué tengo que ir a Creta?
Abrazos fraternales para ti y Maruja y recuerdos muy amistosos para Valentín, Díaz Pardo (le he escrito hace unos días) Mimina, García Sabell, Dieste y Carmen y para el paisaje gallego con el mar en los costados y por allí la imponente columna de Hércules. (Te recomiendo dos libros: el de PLUMB La Muerte del Pasado y el de Farrington sobre Grecia, una visión interesantísima por ejemplo sobre Prometeo Encadenado)

A vernos

Norberto

[Manuscrito:] Berni expone en Roma el día 27

1975-05-29
Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 29/05/1975


Bs. As., 29 de Mayo de 1975

Muy queridos Maruja y Luis:

Al fin me llegó la de ponerme a escribir. Me cuesta horrores. No necesito, supongo, contarles nada de por acá, pues con las visitas que les fueron llegando se habrán puesto al día. Cómo sigue tu ciática, Luis? Acá hay una humedad terrible hace ya casi un mes, se suponen como ando yo. Mi única esperanza es mudarme a un país seco. Ya comencé mi “intensa actividad” en la Academia donde fui recibida muy cariñosamente por todos (y el que no, no lo demostró). Ya discutimos el Palanza, el reglamento, que lo cambiamos todo y los invitados escultores esta vez. Quedaron cuatro de la última: Pápparella, de la Mota, Romano y no recuerdo quien. Los agregados que se hicieron fueron bastante bien. Estamos ahora en franca mayoría con Uribe, Somni, Labourdette, Badi (a veces) y Braun Menéndez que como no conoce a ninguno, vota como yo. Estuvo Manucho1 en la última y, como supondrán, animó mucho la reunión. Te agradezco nuevamente el esfuerzo que, no dudo, habrás hecho para que yo entrara.
Ya sé que tu exposición salió muy bien como era de esperarse. Yo imagino el 4 de Agosto en Art Gallery, 6º piso con Najmias. Aún no tengo las obras y hay enormes dificultades para todo. Si todo sale bien, viajo a Madrid el 15 de Septiembre. Se lo confirmaré y me gustaría saber dónde estarán en ese momento. Pienso conocer a Sgo. de Compostela a donde nunca pude llegar, Altamira si puedo, y en general Galicia, vuestra tierra. Veremos cómo funciono en tierras extrañas. Pienso buscar algún taller de broncería de esos que trabajan para las santerías, a ver si puedo hacer algo allá.

Espero noticias y les envío un fuerte abrazo.

Noemí

PD: El Gallego2 y Marika están muy bien, soñando con irse a París! [falta texto]

1. Refírese a Múgica Laínez

2. Refírese a Lorenzo Varela

1975-06-05
Carta de Seoane a Varela e Gerstein. 1975
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela e Gerstein. 1975 en 05/06/1975


La Coruña, 5 de junio de 1975

Sr. D. Lorenzo Varela
Buenos Aires

Queridos Lorenzo y Marika:

No recibo carta de nadie. Les he escrito a casi todos los amigos y algo ocurre que no contesten. Por favor, os ruego contestéis. Estoy celebrando una exposición en Madrid, pero de esa ciudad tuve que venirme luego de inaugurada por un fuerte ataque de ciática que me tiene encerrado en casa sujeto a tratamiento, pues no puedo andar. La exposición se celebra con mucho éxito de crítica y público y he vendido algo en unos meses en que dicen no se vende nada o muy poco. En septiembre, expongo en La Coruña. Mientras tanto, debo hacer un álbum de grabados para una editorial de jóvenes madrileños, Tres, catorce, diecisiete, diecisiete, no dieciséis, e ilustrar con grabados en madera Los sueños de Quevedo para otra. Hemos estado con algunos amigos argentinos, entre otros con Lifschitz y Enma, Elena y Baudizzone, Frontini y su compañera..., etc., con Carybé que nos invitó a pasar unos días con ellos en Bahía a nuestro regreso a Buenos Aires y desde luego con Lidia y Freitas, que os envían abrazos. Con todos ellos, os recordamos. Freitas, al ir sumando años, va teniendo lo que supongo la serenidad de los viejos jardineros o de los capataces de granja en el Mississipi a mediados del siglo pasado, sentados en un sillón de mimbre en la terraza de un palacio de madera con arquitectura parecida a la de Lo que el viento se llevó. Carybé venía de ser invitado por un grupo o asociación de artistas japoneses y dar, con ese motico, una especie de vuelta al mundo. Es curioso verse reunidos después de tantos años Baudizzone, Freitas, Carybé y nosotros, recordando el pasado, Buenos Aires evocando a cuenta, no recuerdo de qué, viejas películas, personas hace mucho desaparecidas, sucesos que alguno de nosotros recordaba, del que todos habíamos sido protagonistas, mientras los otros trataban de extraerlo dificultosamente y por trozos de su memoria, como en una cinta de grabador que no hubiésemos terminado de borrar... Luego, al cabo de dos o tres días llegaron a Madrid Dieste y Carmen y volvieron a surgir nuevos recuerdos lejanos y siempre estuvisteis presentes vosotros. Dieste pronunció una estupenda conferencia sobre Maside en la Galería Sargadelos que se abrió una estupenda conferencia sobre Maside en la Galería Sargadelos que se abrió en Madrid con una exposición del libro gallego y un ciclo de conferencias, Piñeiro, García Sabell, Rof Carballo y Dieste. Acaba de publicar un nuevo libro, Testamento geométrico, que te enviará y creo que tiene en reedición La vieja piel del mundo con algunas modificaciones, y otros más, teatro.
Esto es todo. Para la exposición que estoy haciendo en Madrid hice un nuevo Cristo que obtiene mucho éxito. Pero no te quiero hablar de mis cosas. Trato de hacer lo que puedo que cada día, lo siento, es menos.

Me prometiste escribir, contéstame.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Marika y para ti:

[Seoane]

1975-06-05
Carta de Seoane a Sábat. 1975
A Coruña
Olivos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sábat. 1975 en 05/06/1975


La Coruña, 5 de junio de 1975

Sr. D. Hermenegildo Sábat
Olivos

Querido Sábat:

Recibí tus dos cartas que te agradezco mucho. Desde que os fuisteis trabajé mucho, estoy haciendo una exposición en Madrid con mucho éxito de crítica y público y tengo el encargo de un álbum de grabados en madera para una editorial de jóvenes, haré a mi modo un bestiario; y por otra, el de ilustrar Los sueños de Quevedo, también con grabados. Trabajé lo que pude. Ahora llevo un mes sin poder hacer nada, pues una condena ciática me tuvo inmovilizado en Madrid durante tres semanas y ahora aquí en La Coruña donde llevo otras dos sin poder andar. Proyecté un monumento a los emigrantes en Sargadelos para ser colocado en la montaña que domina la fábrica. Se trata de un grupo escultórico hecho con grandes piedras de granito que en partes será policromado. Representa una multitud en marcha. Me ilusiona el hecho de que surja entre la maleza de una montaña. Tendrá 6,50 de largo y 4,50 de alto. Me gustaría que tuviese la misma presencia importante y popular de un menhir, un dolmen o de un crucero de los que abundan en Galicia. En septiembre, expongo aquí en La Coruña y con todo esto doy por finalizado los trabajos de un año más.
A vosotros os recuerdan las gentes con las que hemos estado aquí. Isaac y su mujer. Dónega y Fernanda, Pillado, el director de La Voz de Galicia, etc., y nosotros a quienes disteis una gran alegría. De ahí sabemos lo que publican los diarios y La Nación en su edición semanal para el extranjero. Estos días voy a escribirle a Blum, a quien debo carta desde que llegué, pues me desanimó para escribir el hecho de que no hubiesen llegado, no sé aún por qué, las primeras cartas que envié a algunas personas. Si lo ves, dile que vi en Madrid una exposición grande, de 200 obras, de Kokoschka, del que me gustan mucho sus retratos y el de que sea capaz de pintar unas ranas gigantes una tras otra; de que haga una gran acuarela con uvas y pámpanos y el que se ande haciendo autorretratos todas las veces que puede. Es un gran artista. Vino con la exposición y anda por Madrid luciendo sus 89 años acompañado de su mujer, Olda, checoslovaca, más alta y joven que él con quien seguramente no discute, como lo hacía con Alma Mahler, sino que la retrata una y otra vez. Con Alma Mahler se retrató abrazado llevado por los aires en un cielo de tormenta. El cuadro está ahora en el Museo de Basilea.

Esto es todo por hoy. Un abrazo para los dos y para los chicos de Maruja y mío:

[Seoane]

1975-06-06
Carta de Palmás a Seoane. 1975
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1975 en 06/06/1975


Buenos Aires, 6 de junio de 1975

Querido Seoane:

Supe por un amigo mío que pasó por Madrid que usted y Maruja estaban en La Coruña. ¿Qué tal le fue con la exposición? ¿Cuándo piensan volver a Buenos Aires? ¿Cómo está Maruja? En realidad, hace tanto tiempo que no nos escribimos que son muchísimas las preguntas.
Por mi parte terminé en vacaciones de escribir el capítulo sobre la emigración para el volumen colectivo que publicará Itsmo de Madrid dentro de una colección dedicada a los distintos pueblos de España. Los primeros en salir son Los gallegos y Los catalanes. Para fin de año estará listo otro trabajo sobre la emigración al Río de la Plata en colaboración con Zubillaga quien estudia el caso uruguayo. Ahora estoy terminando Castelao: prosa do exilio que va a editar el Patronato de Montevideo, quienes me pidieron que usted haga la tapa. ¿Será posible? El formato del libro será igual al de Zubillaga sobre El problema nacional... A pesar de la intención de publicarlo en julio creo que no estará listo para esas fechas pues yo estoy con mucho trabajo y con problemas de salud –mi aparato digestivo no me da tregua o yo no le doy tregua a él–.

Un abrazo para usted y Maruja.

Ricardo Palmás

1975-06-06
Carta de Seoane a Parker. 1975
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Parker. 1975 en 06/06/1975


La Coruña, 6 de Junio de 1975

A Margot Parker
Buenos Aires

Querida Margot:

Debí haber escrito hace tiempo. Me desanimó el que no hubiesen llegado a destino las primeras cartas que escribí y el que nadie me contestase. Esa pereza para escribir se unió a mi trabajo que me tuvo encerrado en casa hasta lograr la cantidad de obra necesaria para la exposición que se está realizando actualmente en Madrid, hasta el próximo día 10, con mucho éxito de público y de crítica. Estando en Madrid, se me produjo un ataque de ciática que me tuvo impedido de andar durante aproximadamente tres semanas y ahora, pasado el mes de encierro casero, empiezo a hacerlo sin apenas dificultades, pero sin poder aún salir a la calle. Quizás lo haga en los primeros días de la próxima semana. Tengo, pues, muy poco que contarte. Vimos a algunos amigos, aquí en Madrid, que vinieron a Europa. Los Baudizzone, Emma y Rafael, antes a sus hijos Carlos y Malena, a Carybé, a los Freitas, a Ernesto Deira, etc., lo que nos produjo mucha alegría. Charlamos de todo y recordamos el pasado sobre todo con Carybé, a quien hacía años que no veía, y que está empeñado en que vayamos a Bahía a pasar unos días con ellos. Quizá vayamos desde ahí, pero en invierno. Mis antepasados más remotos cuando llegaron a Galicia procedentes del norte o noreste de Europa se detuvieron en Galicia señalando con esto un límite de calor que yo creo haber heredado. No se puede concebir el paraíso en la zona tórrida, la gente, que improvisa en esto como en otras cuestiones, lo supone así, seguramente, por la desnudez de Adán y Eva pero, si el infierno ha de ser contrario al paraíso, a ningún diablo se le ocurriría instalarlo en las zonas polares. Tenemos mucha curiosidad por Bahía. Yo estuve allí de paso para Buenos Aires en 1937, me gustó mucho, pero no toleré el calor, quizá en invierno, en agosto, por ejemplo, sea buen época para ir. Carybé está muy bien. Venía del Japón a donde había ido invitado por una agrupación artística japonesa y regresaba deteniéndose en los más diversos países. Regresaba a Brasil cargado de valijas y bultos con objetos orientales. Para él fue como una especie de viaje a China de Marco Polo, sustituyendo el avión a los camellos y caballos.
Margot, muy pocas líneas sólo para decirte que te recordamos a menudo, que deseamos que estés pintando, que lo único que a nosotros nos va pareciendo importante es lo que uno puede dejar de obra propia, cuyo destino final es siempre misterioso. Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1975-06-06
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1975
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1975 en 06/06/1975

La Coruña, 6 de Junio de 1975

Ingeniero Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Ayer 5, y hoy 6, intentamos hablar por teléfono con usted a las 12 y media de aquí, que son creo las siete y media de la mañana en esa, y no hemos podido hacerlo, pues daba la señal de ocupado, pensando que seguramente estaría su teléfono descompuesto como parece ser normal. Las dos veces pedimos a la telefonista que insistiese pero siempre daba ocupado. Nuestro intento era saber de ustedes, pues no tenemos noticias de esa desde hace mucho y recordarle a usted que nos hiciese el favor de renovar el alquiler de la caja en el Banco de Galicia que vence el 30 de este mes.
Por mi parte inauguré una exposición en Madrid el 29 del mes de Abril, que continúa abierta pues tiene mucho éxito de público y crítica. Tambien se inauguró en Madrid la Galería Sargadelos, así mismo con éxito, pronunciando conferencias Piñeiro, García Sabell, Rof Carballo y Dieste. Se hizo una exposición del libro y junto con ella de piezas prehistóricas que prestó la Universidad, de documentos medievales, mapas antiguos de Galicia y de piezas de azabache. Ahora acabo de hacer un proyecto de monumento a los emigrantes para ser erigido en Sargadelos.
Estas son las noticias referidas a mi trabajo. Me encontré aquí en La Coruña y en Madrid con amigos de Buenos Aires, pero desde hace un mes estoy padeciendo una ciática, comenzó en Madrid pocos días después de inaugurada la exposición y continúa aquí, que no me deja andar.
Estamos como nos ocurre siempre que pasamos tiempo lejos de Buenos Aires con nostalgia de la ciudad y de los amigos. No sabemos aún cuando regresaremos. Tengo una exposición aquí en setiembre y debo hacer algunos trabajos que me encargaron. Por eso le rogaríamos nos dijese como andan nuestras cosas en la calle Montevideo y que revise usted la correspondencia que haya llegado por si existe en ella alguna que deba contestar. Por favor abra usted las cartas.
Esto es todo. Escríbanos aunque sea unas pocas letras. Estuvimos con Gato en Madrid. Muy simpático con nosotros. Un gran abrazo para Carmen y usted de Maruja y mío:

[Seoane]

1975-06-08
Carta de Martínez López a Paz Andrade. 1975
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Martínez López a Paz Andrade. 1975 en 08/06/1975

Santiago de Compostela, 8-S. Xoan, 1975



Meu querido Valentín:

Denantes d’escrevir estas liñas xa botei no correio unha carta para o meu excelente amigo Enrique (Martínez López) que estaba no ano 1971 efectivamente na Universidade de California en Santa Bárbara (Hai 14 universidades naquel Estado). Enrique é granadino, casado e dimpois divorciado dunha rapaza brasileira que nos congresos foi considerada a miña muller por aquelo dos apelidos, etc. etc. Enrique traballou sobre todo no período barroco brasileiro –influencias do Góngora no Gregorio de Matos- e algo fixo tamén en literatura brasileña contemporánea. Ensinou en Recife dous ou tres anos denantes de vir aos EE.UU. Se me ouveras dado a data do traballo sería máis rápido pedir aos meus amigos de Texas un Xerox. De todos modos –supondo que non se foi de Santa Bárbara- non tardará en mandarme copia do seu artigo.
Xa vexo que estás metido en fariña e que a entrada será pronto. Interésame porque estoy facendo cola e ando a voltas xa con meu «rollo» que «rollo» e todo prometo non durará máis de 50 minutiños. Xa lle dixen a Isidoriño que fora un pouco longo. Perto de duas horas...
Nada sei do catalán Francisco Faus... pero coido que será fácil localiza-lo nesta nosa penínsoa.
Tan cedo como teña novas de California, craro, enviareichas. Os nosos amigos académicos según me dixo ainda hoxe Vidal Abascal están nervosos e até ameazantes contra nos os «electos»... Eu vou ver si acabo con ista tarefa despois de ti. Os nosos mellores saudos pra Pilar e pra ti unha grande aperta de

Ramón

1975-06-08
Carta de Girri a Seoane. 1975
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Girri a Seoane. 1975 en 08/06/1975


Buenos Aires, junio 8/[19]75

Querido Luis:

Te agradezco tu carta, no solamente porque decís sobre mi último libro palabras que ni yo mismo me animaría a pronunciar, pues ya sabés hasta que punto uno no ve sino muy vagamente qué ha conseguido, qué ha dejado en el camino de ese logro, qué se propuso conscientemente, qué salió en realidad. Te la agradezco porque a través de los años fuiste permanentemente una de las mejores cosas que me deparó la vida como ejemplo de amistad, inteligencia, conducta insobornable frente a la necesidad de que cada cual se justifique, y acaso se salve por lo que consiga hacer hacia adentro y hacia afuera. Me alegra saber, también, que las cosas te han ido bien en materia de trabajo, exposiciones, éxito (Sabat –gran persona y formidable artista– me trajo noticias tuyas). Aquí, todo está convulsionado: la inflación, el alza de los precios, la inseguridad política y de vidas ha impreso en las gentes un aire penoso, una mezcla de frustración, miedo, incertidumbre y hasta como de vergüenza por lo que pasa en esta extraña comunidad donde tantas y tan notables individualidades siguen tratando de hacer lo que pueden, y donde en cuanto se enfrentan o juntan dos empieza el caos. Por si fuera poco, y luego de un proceso alternativamente depresivo y de exaltación que remató en una verdadera locura suicida, acaba de morir H. A. Murena, entrañable amigo de toda la vida, escritor notable, un espíritu excepcional, una noble persona. Uno se pregunta, entre tantas cosas, si el estado general de lo que nos rodea no habrá tenido algo o mucho que ver con ese final a los 52 años. Mientras tanto, para hablarte un poco de mí, te cuento que en esos avatares que a todos tocan ahora les ha dado por considerar que soy un “gran poeta” (sic); curiosamente, la cosa viene, con extraña uniformidad, de la izquierda, el centro, la derecha (alguna vez alguien me explicará qué quieren decir, exactamente, en nuestro país esas tres palabras), de modo que van y vienen los reportajes por Crisis, T. V., Gente, y hasta La Opinión –que te adjunto– donde además llegan, como verás, hasta a pedirme disculpas por haber escupido injustamente sobre un libro mío hace un par de años. Además, y en medio de una especie de consenso general, me concedieron hace unos días el premio de la Fundación Lorenzutti, en pesos que valen poco, pero que para mí siempre son bienvenidos y muchos, dados mis ideales estoicos y de mendigo. Con posterioridad a Quién habla no está muerto, escribí un poema que seguramente te va a interesar y que acaso puedas emplear alguna vez como prólogo a algún catálogo, ilustración o lo que sea, y que te hago llegar. Me gustaría que me escribieras apenas recibas todo esto dándome tu opinión. Te mando para vos y Maruja un fuerte abrazo y otro de Aurora que ya está en París, trabajando, y hacia donde iré –si puede–antes que ella regrese.

Girri

1975-06-09
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 09/06/1975


Baires, 9 de junio/1975

Queridos Luis y Maruja:

Deseo que esta carta tenga mejor suerte que mis dos anteriores. Lamento la pérdida de la primera, muy extensa y con recortes agregados informando la feliz historia del veneciano del banco. Se salvó y fue sacado de su muro primigenio con todas las reglas del arte, aunque no puede predecirse cuando será colocado en su nuevo hogar –un gran edificio de Mar del Plata– cuya construcción también tiene una historia accidentada, ahora con happy-end, al venderse el negocio de su construcción al banquero platense, nuevo Creso pampeano, que donde planta un peso, hace crecer tres dólares: Moishe Graiver. Este banquero cuando se dio cuenta del provecho que le podía sacar al asunto, hizo pasar por la televisión un tape con la historia del mural y la técnica usada para salvarlo de la demolición, según me contó Enrique G., condenado, cada vez más a ver televisión todo el día.
Hoy se hizo la segunda y última audiencia del divorcio de Enrique y Anita. En la carta perdida –una de las dos– les contaba la primera; ambas fueron para mí muy dolorosas, en la primera, dificultades técnicas con los ascensores del edificio, hicieron sórdidamente difícil la subida de E. al sexto piso; baste decirles que en un momento de descontrol al arrastrar la silla de E., este iba perdiendo los zapatos, hoy mejor manejado el problema de los ascensores, con permisos especiales, etc., la cosa duró pocos minutos, pero cuando llegamos de vuelta al costado del taxi que lo transporta a E., de aquí para allá, el hombre –taximetrero– que realiza el trabajo, lo levantó como una bolsa de papas para ponerlo en el asiento del taxi, y vi entonces con estupor que la silla de ruedas había quedado mojada.
Nunca he creído en los premios o castigos divinos, ahora pienso que A. se lo ha ganado, al castigo.

30 junio

Han pasado no sé cuantos días y recién ahora puedo continuar esta carta. El país entero está convulsionado políticamente y puede afirmarse que vivimos en pleno estado de anarquía; hace más de una semana que sin declaración de huelga formal, todas las fábricas no funcionan, pero tienen todo el personal obrero parado al lado de las máquinas o de brazos cruzados o tomando mate. Me cuentan hoy que en un establecimiento de 100 obreros, el patrón quiso apagar la mitad de las luces y los innecesarios sistemas de ventilación, para ahorrar consumo de luz y la comisión interna se opuso, el patrón pidió, por favor, que se fueran a sus casas que de cualquier manera el pagaría los jornales, etc, la respuesta fue también negativa.
Los montoneros que desde hacía casi un año no salían masivamente a la calle, dedicándose únicamente a esporádicas y sorpresivas acciones de agitación, han comenzado a salir nuevamente y en los últimos días se les pudo ver mezclados con los obreros que se manifestaban espontáneamente contra la decisión de Isabel anulando las paritarias. Esta decisión marca un vuelco fundamental en la política nacional, porque enfrenta franca y abiertamente al gobierno del peronismo contra la clase obrera, que ha reaccionado masivamente en su protesta. El llamado plan Rodrigo (nuevo ministro de economía) es no sólo incoherente y antiobrero, sino que atenta fundamentalmente contra la pequeña y mediana industria que entran en una espiral de quiebra.
Se calcula que el costo de la vida ha aumentado sólo en el mes de junio, un 40%, lo cual es catastrófico no solamente para la clase obrera, que ya estaba sumergida en una vida, sino de hambre, por lo menos de restricciones generales, sino también para la clase media a quien se hundió de golpe en la pauperización.
La suba de precios se hizo de un día para otro (precisamente el 9 de junio), en términos tales que hubo negocios en toda la ciudad que cerraron dos o más días para remarcar todos sus precios. Alrededor del 15 de junio, la población entera ya no tenía un peso para comer y en la mayoría de los establecimientos fabriles y comerciales hubo que dar adelantos a cuenta de sueldos o jornales de fin de mes cuyos montos no se sabía a cuanto iban a llegar y aún hoy no se sabe a ciencia cierta que es lo que hay que pagar a obreros y empleados. Ahora el libro más barato, impreso en papel de diario, vale veinte mil pesos; el kilo de azúcar, si lo encuentra, 2.500 pesos; un traje de confección, desde luego nacional 300.000.
Los únicos que tienen plata son los montoneros que le sacaron 60.000.000 dólares a Bunge y Born, lo cual autorizó a Laurita a un buen chiste: que en las últimas concentraciones se reconocían a los montoneros porque iban vestidos de alpaca inglesa...
En todo lo que va del año (en las cartas perdidas, les hablaba mucho de esto) se produjo, mantuvo e incrementó, por lo menos hasta el 9 de junio un boom de ventas de cuadros, no solamente vendieron mucho a las galerías y la enorme cantidad de mujeres sueltas que venden cuadros, sino también se realizaron docenas de remates, todos con buen éxito; en uno realizado en Van Riel, la masa de ventas superó los $400.000.000 moneda nueva. Todos los precios en alza: un Policastro grande (y por consiguiente, malo) en 60.000.000, varios Quinquela Martín superaron 30.000.000, pero no ha salido a la venta buena pintura, por ejemplo, en un remate organizado en la casa de Castagnino de San Telmo (nuevo destino de la casa, martillero Feinsilber) de más de doscientos cuadros, sólo se salvaba un Diomede.
Estuve charlando con Enzo y por esa conversación, mas todo lo que les cuento antes, saqué la impresión de que en ese boom, la Galería Bonino quedó rezagada, el liquidó su negocio de San Telmo, supongo que con grandes pérdidas y entiendo que está vendiendo el local a Meeba, que tuvo que desalojar por la continuación de la avenida 9 de Julio.
Compré un excelente óleo de Silva, unas parvas riquísimas de color y con gran empaste; como Ud. debe recordar, el tema de las parvas obsedieron a Silva; en la colección Scheimberg había dibujos y grabados con parvas, y yo también tengo un grabadito. También un Walter de Navazio, que el mismo se lo había regalado a Danero, aquel viejo escritor, traductor de las cartas de la monja portuguesa. Es un Navazio de los primeros años, plenamente impresionista.
Se remató la biblioteca de arte de Scheimberg; su producido está destinado, como él lo dispuso, a una fundación de carácter científico. No obstante, el casi deplorable estado de los libros, como había algunas ediciones raras e inencontrables, la venta tuvo regular éxito, con pocos, pero firmes compradores, creo que se llegó a 25.000.000 de pesos viejos. Compré 7 u 8 volúmenes de cronistas y testigos del París pictórico de principios de siglo y un ejemplar en buen estado del libro de Rafael Alberti con grabados suyos, ejemplar Nº 11, ed. Losada, que yo no tenía, lo pagué 850.000. Los otros libros con grabados suyos se vendieron también muy bien.
Mientras escribo esto, pasan frente al Estudio a gran velocidad patrulleros policiales que van a reprimir una manifestación armada frente a Tribunales, de la que participan empleados y jueces reclamando aumento de sueldos y me cuenta un colaborador que con un tema musical de Luisa Fernanda han armado un estribillo en el que más o menos se dice: “Isabel, Isabel, sabes cuanto gana un juez? mucho, pero mucho más gana tu López por minuto, etc.”
Queridos amigos, con la convicción de que en las próximas semanas los acontecimientos pueden significar cambios de importancia histórica para nuestro país con proyección para el futuro, les mando un abrazo y el compromiso de escribirles más y más pronto.

Bernardo

1975-06-12
Carta de Seoane a Palmás. 1975
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1975 en 12/06/1975


La Coruña, 12 de Junio de 1975

Sr. Ricardo Palmás
Buenos Aires

Querido Palmás:

Llevamos algo más de cinco meses de estancia en esta y no hemos escrito a los amigos, luego de una primer carta enviada a los quince o veinte días después de nuestra llegada y que no recibió casi nadie. El silencio que teníamos por respuesta nos hizo hablar por teléfono con mi hermano resultando que no habían llegado nuestras cartas y así ocurrió con Sofovich y con Baudizzone y otros amigos. Ahora, después de tanto tiempo, nos decidimos a escribir nuevamente y parecen estar llegando, puesto que recibimos respuestas.
Estuve trabajando encerrado en el departamento de La Coruña, pintando para una exposición en Madrid que se inauguró el 29 de Abril y se clausuró el 10 de este mes, Junio, y que obtuvo gran éxito de crítica y público. Antes se había inaugurado la Galería Sargadelos en esa ciudad, constituyendo un acontecimiento intelectual. Se realizó en ella una muestra muy importante del libro gallego, con el aporte de la Academia Gallega, Archivo de Galicia, Biblioteca Penzol, etc., desde el siglo XVI hasta la actualidad, conjuntamente se hicieron grandes fotografías de escultura románica, gárgolas, algunas obras de escultura actual, murales góticos, los de la Catedral de Mondoñedo, Vilar de Donas, Sta. María de Melida y, en vitrina especial, objetos prehistóricos cedidos por la Universidad compostelana y de tallas en azabache. Documentos de los siglos XV y XVI y todo presidido por el mapa de Galicia de Fontán. Pronunciaron cuatro conferencias Ramón Piñeiro, García Sabell, Rof Carballo y Rafael Dieste, referidas al hombre gallego, al medio en que se desenvuelve y a la formación de su cultura. Cuatro conferencias extraordinarias. El gran descubrimiento de Madrid y Barcelona es Rafael Dieste. La gente joven que lo desconocía admira su prosa y la originalidad de su pensamiento. Lo consideran el gran prosista de la generación del 27. Por mi parte, independientemente del éxito personal que en mi caso pueda obtener no acaba de atraerme la vida cultural actual de España. Las gentes están en general muy poco informadas, o tienen grandes lagunas en su información que no tratan de evitar y quizás la envidia corroa a una gran parte de sus intelectuales, como si unos estorbasen a los otros y no hubiese sitio para todos. A América en general se la desconoce.
Se admira y se rechaza o se polemiza alrededor de una literatura latinoamericana que a España llegó vía París y Londres más aún que Buenos Aires, Méjico, tratando de probar las influencias europeas que puede haber en sus autores como si esa literatura no tuviese iguales orígenes, comunes, que la de cada país aislado de Europa.
En Galicia los jóvenes están trabajando muy bien y en general todos los conocidos de generaciones anteriores. Blanco Amor representa constantemente su teatro en ciudades gallegas y Barcelona. Sus novelas son tan estimadas en castellano como en gallego, viviendo a saltos entre Galicia, Madrid y Barcelona. No parece tener domicilio fijo, está muy contento, trabaja.
Por mi parte, como dije antes, también trabajo. Dentro de un mes aproximadamente, saldrá un nuevo álbum de dibujos, Ramallos caramuxos, e un epílogo con outros dibuxos, pienso que así se titulará. Tengo el encargo para una editorial de artistas jóvenes de Madrid, en la que está Patiño, de un álbum de grabados que será un Bestiario, y algún que otro encargo más. Veremos todo lo que puedo hacer.
Por favor contésteme y transmítanos noticias, las que se le ocurran interesantes.

Un abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1975-06-12
Carta de Seoane a Martínez Romero. 1975
A Coruña
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Martínez Romero. 1975 en 12/06/1975

La Coruña, 12 de Junio de 1975

Sr. José V. Martínez Romero
Buenos Aires

Queridos Vicente y Pilar

Debo carta de respuesta a la de ustedes que me llegó hace algo más de un mes. Fué una de las pocas que recibí de Buenos Aires, a pesar de que aún no les habíamos escrito, pues estábamos muy desanimados por la falta de respuestas a las primeras que escribimos y, por lo que nos dicen parientes y amigos, se perdieron. Así me lo dijo mi hermano a quien, por no recibir noticias de él y de los amigos, le pregunté por teléfono qué ocurría y parece que nada que supiesen, pero las cartas no les llegaban.
Pocas noticias tengo que darles, salvo la de una exposición de pintura mía que se celebró en Madrid desde el 29 de Abril al 10 de Junio, un mes y once días, o algo así, con mucho éxito de público y crítica, y la de un ataque de ciática que comenzó a los pocos días de inaugurada la exposición, el día 5 de Mayo, y que aún me dura, teniéndome encerrado en casa, pues no puedo casi andar. Trabajo lo que puedo. No hemos andado demasiado por Galicia ni por cualquier otra parte, ni visto mucha gente, primero por estar encerrado trabajando de Enero a Mayo y luego por este ataque de ciática que desde hace un mes y medio me tiene inutilizado y, además, demasiado nervioso, fastidiado, etc., para trabajar. De ahí apenas tenemos noticias, únicamente las que publican los diarios de aquí y las que logramos conocer por alguna conversación de alguien que llega de Buenos Aires. Pero nada o casi nada en lo que se refiere a la vida cultural. Por aquí Blanco Amor continúa estrenando obras suyas de teatro, en Galicia y Barcelona, con éxito. Se traducen sus libros al castellano y trabaja en nuevas obras. Rafael Dieste continúa siendo el gran acontecimiento para los jóvenes españoles que empezaron a conocerlo con Historias e invenciones de Félix Muriel, que publicamos en la Editorial Nova hace muchos años, y que consideran al más importante prosista en castellano de la generación del 27, la de Lorca, Alberti, Salinas, Guillén (Jorge), Cernuda, etc. Buscan sus opiniones y le solicitan para mesas redondas, conferencias, etc. Como le digo en una carta que le escribí hoy también a Palmás, le están dedicando muy a menudo estudios en revistas literarias, diarios, reportajes, etc. La gente joven, además de sus admiraciones, trabaja, en general, muy bien, en discusión natural y a veces tremenda con los viejos que actúan como jóvenes, los que actúan como viejos no cuentan. De espectáculos, cine sobre todo, no hemos vista nada destacable, únicamente Jesucristo Superstar que nos pareció muy buena. A Vicente tenemos que decirle que algunos psicólogos que conocimos andan a la deriva, parecen no encontrar clima propicio. Creémos que envidiarían su éxito.
Esto es todo hoy. Cuéntenos lo que quieran de Buenos Aires, cualquier noticia ayuda a situarnos en la ciudad aunque sea a mucha distancia. Acabamos de recibir un número de Gente que no sabemos quién lo envía ni por qué. Quizás porque en la portada viene una modelo de apellido Seoane, que según el epígrafe “viene de una familia de belleza”, pero que no es de la mía, donde no hay demasiadas bellezas. Es posible que quien envió este número suponga que lo es y por eso lo hizo.

Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío:

[Seoane]

1975-06-12
Carta de Seoane a Jonquières. 1975
Madrid
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Jonquières. 1975 en 12/06/1975


Madrid, 12 de Junio de 1975

Sr. Eduardo Jonquières
París

Mi querido amigo:

Debí haberte escrito hace tiempo, cuando el arquitecto López Calvo regresó de esa ciudad muy contento de haberte conocido, lo mismo que a los Burd. Muy contento también de contar con una exposición tuya para su galería, no sé en qué fecha, creo que para Noviembre, mes que casi seguro estaremos aún en La Coruña. Se trata de una muy buena persona y también de un notable arquitecto y hará lo que pueda con la muestra de tu obra. Por mi parte, expondré en ella con seguridad, casi con ella, en Setiembre. Estos días estoy en Madrid con una exposición en la Galería AELE, que acabo de inaugurar con mucho éxito, hasta ahora, de crítica y público. No sé qué pasará con la venta. Se trata de obra hecha en Galicia desde que llegué. Aparte tengo el encargo de un álbum de grabados para una editorial de gente joven y, es posible, que ilustre también con grabados en madera Los Sueños de Quevedo para una edición de bibliófilos.
De Buenos Aires no sé nada más que aquello que transmiten los diarios que no resultan demasiado para los deseos que tenemos de noticias. Le hemos escrito a Lipa, pero aún no tenemos respuesta. Baudizzone debe estar por esa, no sabemos muy bien su itinerario, creo que se encontraban con los Lifschitz, y que a Newton Freitas le escribió diciéndole que estarían por Madrid el 19 de este mes. Estamos deseando verles para saber algo de los amigos comunes.
Esto es todo. Se trata de una carta rápida para decirte que te esperamos en La Coruña. Que nos gustaría ver una exposición tuya en esa ciudad. Muchos abrazos para María y para tí de Maruja y míos. También para tus hijos:

[Seoane]

1975-06-24
Carta de Palmás a Seoane. 1975
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1975 en 24/06/1975


Buenos Aires, 24/VI/75

Querido Seoane:

Creo que nuestras cartas se debieron cruzar en el camino. Me alegró mucho saber de Maruja y de Ud. Los amigos se extrañan cuando uno no los tiene a mano para charlar y tomar un café. Lo del café es en mi caso absolutamente metafórico, pues acabo de salir de un ataque de vesícula que me tuvo en cama una semana con unos espasmos atroces y sin poder ingerir alimentos. Estoy con una dieta rigurosa que no va más allá de las manzanas asadas y las papillas. Todo esto ha sido consecuencia de la tensión a que estuve sometido durante unas semanas en mi ex-trabajo, en donde intentaron forzar mi renuncia en un clima de delación que se me hizo insoportable. Por suerte cuando todo parecía no tener solución surgió un contrato pro tres meses en el Instituto para la Integración de América Latina que está muy bien pago y que me permitirá unos meses de respiro económico pues la paga excede mis niveles de consumo.
En esta carta me abstendré de hablar de la situación argentina que parece no tener solución –mejor dicho, tener la tiene, pero...– salvo en aquello que hace a la cultura. Tengo la impresión que van a conseguir convertir este país en algo semejante a una aldea bosquimana, pues es imposible comprar diarios y revistas. La Opinión cuesta $700 y los domingos, $1.000. No se consiguen publicaciones extranjeras y cuando las hay sus precios son astronómicos. Los libros cambian de cotización semana a semana. No quiera imaginar los precios de las publicaciones de arte, simplemente dan escalofríos. La censura cinematográfica actúa con una ferocidad digna de elogio y si bien prohiben decenas de filmes absurdos, entre todos ellos van películas con mensajes “peligrosos”; no se pueden exhibir: Estado de sitio, 2, etc. Hay bastantes brotes antisemitas, las amenazas a artistas se continúan. Para qué seguir... a veces se tiene la impresión que esto es un cuento fantástico. En cine poco nuevo se ha visto, hay problemas con las distribuidoras por lo tanto se han repuesto películas de Antonioni, Fellini, Bergman, etc. Ha tenido muy buena repercusión Los gauchos judíos, con record de público. A mí personalmente no me terminó de convencer, le falta fuerza épica. Para quienes somos hijos de la emigración –aun no siendo judíos– le falta el tremendo coraje y la infinita ternura de quienes salieron de sus valles nativos en busca de algo mejor y en esa búsqueda dejaron todo su ser en una tierra que amaron de la única manera posible de amarla –y que no es cantando el himno– sino en el rudo esfuerzo cotidiano y en la lucha por una libertad que los hiciese más dignos como hombres, hubiesen nacido en Salónica, Rianxo o Catanzaro. Todos quisieron ser libres en una tierra libre. Ud. sabe de esto tanto o más que yo. Nuestros padres quisieron libres a sus patrias viejas y nuevas. Por esto creo que siempre hemos reaccionado con violenta pasión cuando se nos proponían enanos a quienes apostrofar, aún sabiendo que había hombres que a fuerza de agacharse tanto –y esto no es metáfora– llegaron a estar en pie perdiendo su dignidad. Pero no vamos a seguir con esto.
Me gustaría me diese noticias de como va España, pues es posible que recale por allí una temporada larga. Tengo ganas de hacer unos cursos en la Autónoma de Barcelona sobre Historia social, aprovechando que aquí es imposible entrar en la Universidad pues está en manos de la reacción. ¿Será difícil encontrar trabajo?
Perdón por el panorama tan poco optimista. En la próxima le comentaré una muestra de artistas gráficos ingleses (Museo de Bellas Artes) de muy buen nivel. ¿Le guardo un catálogo?

Un abrazo muy fuerte para Maruja y Ud.

Ricardo Palmás

1975-07-08
Carta de Blum a Seoane. 1975
Nova York
Madrid
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blum a Seoane. 1975 en 08/07/1975


8-7-75

Queridos amigos:

Despues de recorrer Inglaterra-Escocia pasamos un descanso muy feliz en Dubrovnik (Jugoslavia). Fuimos a ver unos amigos en Alemania (una tarde entera con Grishaber –le gustó mucho sus ilustraciones para Neruda, Luis–) 3 días en Zürich con la gente de Graphis y lei en el diario Neue Züricher Zeitung que son amigos. Abt ha hecho dos máscaras muy lindas para presentar 2 chicas al comienzo del remate de Kornfeld en Berna! Que tenian mucha repercusion.
Desde 3 días estamos en Madrid. Ayer fuimos (con Margarita + Pedro) a Toledo para ver la ciudad, los cuadros del Greco, la Sinagoga, pasamos por Aranjuez.
Hoy fui a ver la Galería AELE. Hablé con Carmen Waugh. En la Galería Ponce (Plaza Mayor) vi trabajos buenos de escultores españoles.
Adjunto: Catálogo de Wildenstein/ Londres, llegábamos tres días despues de la inauguración. Muy bien presentada, pero algunos trabajos (Polesello, Faggioli p.e. muy mediocres). Su pintura lucia muy bien, tan dentro del panorama de la pintura actual.
Vimos una excelente exposición en la Tate-Galerie: la última obra gráfica de Henry Moon y las esculturas de Kenneth Martin, un inglés extraordinario.
Mañana (si los aviones de Aerolíneas Argentinas van) retornamos a Bs As. A Vds. con nuestros mejores saludos. Hasta pronto en un Buenos Aires mejor! Muy cordialmente.

Sigwart + Margarita

1975-07-11
Carta de Frontini a Seoane. 1975
Nova York
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1975 en 11/07/1975

Julio 11 de 1975

Sr. Luis SEOANE
Paseo de Ronda 15
LA CORUÑA
ESPAÑA

Querido Seoane:

Te escribí hace dos meses. No he tenido contestación. Y como eres buen epistológrafo he dudado de que la carta haya llegado a destino a menos de que en vez de estar allí te halles en la otra cara del mundo regodeándote entre frescuras del tiempo y alegrías creadoras. Aquí estamos en medio de un pandemonio político que todo lo trastrueca. Ya no alcanza el viejo dinero y la incertidumbre es una oculta mochila llena de sorpresas. Estamos bastante jodidos, dirigidos por ineptos y sinvergüenzas. Menos mal, al parecer, que la rosca va por dentro resquebrajándose aunque de salir del atolladero, saldrá el país deteriorado. Volviendo a lo que te digo con respecto a tu falta de correspondencia, la tuya no es caso único, porque Manolo [Pilares], Díaz Pardo, Nélida y otros personajes de la farándula madrileña tampoco me han escrito palabra alguna. Escribí también a Valentín para darle un dato que encontré en un libro sobre las Poblaciones de América editado en España del que es autor Nicolás Sánchez Albornoz. El autor se refiere muy menudamente a cosas que los españoles de hoy deberían leer, y al hecho de que fueron al Brasil, principalmente del norte de Portugal y sur de Galicia. Pensé que el dato podría servirle a Valentín para sustentar su teoría acerca de los galleguismos que ha encontrado en las novelas de Guimarães Rosa.
ADEMÁS: me importa muchísimo conocer el nombre y las señas de la empleada que hace la limpieza en tu casa, porque la mía no ha regresado de su provincia y estoy sin quien la sustituya.

Abrazos para los dos.

Frontini

1975-07-14
Carta de Sábat a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Nova York
Olivos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sábat a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 14/07/1975


[14-VII-75]

Queridos Luis y Maruja:

En medio de un país sin rumbo, donde cuesta especialmente desprenderse de la razón para contemplar (y no aceptar) la locura imperante, reciban nuestro cariñoso saludo. Deseamos que hayan superado problemas de salud, tan necesaria, y confiamos verlos pronto.
Ayer se resolvió, después de dos meses de trámite, la publicación (por parte de CLARÍN) de un volumen que reunirá una selección de mis trabajos desde 1971 hasta ahora. El doctor Sofovich ha sido quien ha aconsejado la publicación, por lo que le estoy muy agradecido, e incluso llevará el nombre de Editorial La Garza.
Después de pensarlo mucho, resolví que la única palabra del libro sería su título, y encontré SERÉ BREVE. El Dr. me comentó anoche que había estado en su estudio Marcos Merchensky, que vio allí el mono (sic) y se manifestó satisfecho. Veremos.
Este fin de semana llegaron, aunque tardías no menos esperadas, las fotos que obtuve en Sargadelos, por lo que tuvimos vivencias felices. Ruego transmitan mis respetos y cariños para Isaac, su mujer y todo el resto de amigos que tan bien nos trataron.
Me llamó mucho la atención la temática de Kokoschka. Este hombre parece tener la sabiduría que reclamaba Hokusai.
También estoy comprometido en un trabajo conjunto con ese gran poeta y gran persona que es Alberto Girri. Sobre la base de poemas inspirados por pintores, hemos hecho un proyecto que ya aceptó Sudamericana y será editado, salvo que el cataclismo termine con todo. Se llamará MUSEO PERSONAL y, si no sufre alteraciones el proyecto, lo verás a fin de año.

Reciban nuestro cariño, que es sincero.

[Hermenegildo Sábat]

1975-08-13
Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 13/08/1975

Bs. As., Agosto 13[1975]

Queridos Maruja y Luis:

Andamos todos preocupados con ustedes. Qué sucede que no escriben a nadie? Desde que les escribí, nadie ha sabido nada más. Espero que estén bien.
Yo inauguré el 4 en Art Gallery, 6º piso, que funciona un poco mejor que otras galerías. Yo creí que tenía poca obra y me reventé de apuros para tener listas unas cuantas. Sobraron! La sala es chica. Queda bien y hay mucho entusiasmo en todo el Bs. As. artístico (menos mal).
Pese al malísimo momento que vivimos, vendí ya 3 cosas lo que, en esencia, es un record.
Sigo pensando en mi viaje, pero también esperando que se arregle el asunto del costo, pues en este momento y, según lo fijado, yo tendría que poner más de 4 millones encima. Qué te parece? Y lo compré al contado hace 1 año y medio.
Los amigos, más o menos engripados; yo también. Ayer estuve con Marika y Lorenzo hablando de Vds. Ellos dos están engripados también, Marika peor que L. Los Lifschitz, alternando la depresión, una semana es Emma, la siguiente Rafael, pero están bien. Carlos y Malena esperan un bebé.
Esperamos noticias de Vds. o les avisaré si viajo a fines de Setiembre.

Muchos cariños de

Noemí

1975-08-15
Carta de Baudizzone a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baudizzone a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 15/08/1975

Agosto, 15 1975

Mi querida Maruja:

Todos los amigos de acá venimos acordándonos de Uds. y nadie sabe nada. Por qué? Maruja pon aunque sea dos líneas a cualquiera para saber de Uds. Si están bien de salud. Si Luis trabaja y ha hecho alguna otra exposición. Cómo le fue a los Dieste, Díaz Pardo, etc., etc.
Nosotros físicamente bien –pero nerviosa y psíquicamente como la mismísima, pero no es para menos porque esto es un verdadero desastre y lo que es peor que no se habla de otra cosa cuando estamos juntos– y al mismo tiempo es lo único que deseamos –estar con los que se quiere y se siente cerca–. Nos vimos varias veces con los Burd –mucho + tranquilos aunque su problema todavía no está totalmente resuelto.
Por suerte estamos en plena temporada de conciertos –cine no mucho nuevo, pero sí la maravilla de Mi prima Angélica – algún libro y exposiciones –en este momento una magnífica de Noemi Gerstein con gran éxito de crítica y venta, cosa esta última inesperada por los momentos económicos que se viven.
Ya vemos que Uds. también tienen sus complicaciones y no digamos Portugal. En qué terminará tanta locura por todos lados?
Escribe Marujilla –no se imaginan cómo los recordamos. Las charlas y los picnics de Madrid.
Un abrazo grande y apretado para los dos.

Elena


Queridos Maruja y Luis:
Espero que hayáis recibido mis dos cartas diagnóstico–pronóstico. Ahora estoy tan, pero tan desorientado que no podría ni elaborar una hipótesis. Lo único que sí sé es que estamos preocupados y que mi hombro de abogado está húmedo con las lágrimas de mis clientes. Una nota de optimismo –la salida de López Rega [ministro de Bienestar Social ]. Que se quede allá, os lo regalamos. Un gran abrazo

Baudi.

1975-08-27
Carta de Sofovich a Seoane. 1975
Nova York
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Seoane. 1975 en 27/08/1975


[27-8-75]

Queridos amigos:

Luego de hablarles, cumplo con lo prometido. Elsa les da un panorama exacto de la vida en Buenos Aires. Todo lo que ella dice, yo lo vivo aún más intensamente por mis contactos y mi trabajo. Es habitual ya para mí, estar trabajando en la gerencia del diario y recibir un llamado del secretario de redacción anunciando la renuncia de un ministro, siempre violenta, la aparición de varios muertos o, ahora, últimamente, la información de que, en la fábrica X, obreros y patrón, de común acuerdo para defender la fuente de trabajo e impedir la cesantía forzosa de X obreros, han vuelto a disminuir las jornadas de trabajo a 4 o a 3 días por semana, con todo ya hay aproximadamente 500.000 de desocupados y pronto llegarán al millón.
Cuanto lamento la pérdida de las cartas, en una de ellas les contaba con detalle como se salvó el mural del Banco, agregándoles varios recortes de notas publicadas en Clarín y otros diarios. Es una pena. Antes de volver al hotel para hacer las valijas –salgo para Bs. Aires dentro de 2 horas, pasé por Fauchon y junto con mostaza de Dijon y otras cosas compré medio kilo de higos negros frescos de un país africano de los nuevos, cuyo nombre no me quedó, los puse en la heladera de la habitación y me los acabo de comer todos. Si hay alguna consecuencia molesta, tendré para distraerme en el avión que es uno de los grandes, en vuelo directo a Río de Janeiro; luego como corresponde al estado de nuestro país, trasbordaremos a otro chiquito para llegar a Ezeiza, donde para poder salir rápidamente sin perder el tiempo mostrando los regalos que uno naturalmente compra, ya tengo preparados los 20 dólares para el aduanero.
En un par de horas libre que me dejó el trabajo, vi una gran exposición de Max Ernst, del cual tengo ahora una imagen bastante completa.

Amigos, una abrazo y hasta pronto

Bernardo

1975-09-02
Carta de Pérez Prado a Seoane. 1975
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pérez Prado a Seoane. 1975 en 02/09/1975


Buenos Aires, 2 de septiembre de 1975

Mi querido Seoane:

Hace ya largo tiempo recibí su carta. Hoy, como en aquella mía que usted contesta, vuelvo a mis tribulaciones cinematográficas.
Con mil inconvenientes, con periódicas glaciaciones, con prolongadas y vociferantes sequías, con desalientos aluvionales y con varias y firmísimas determinaciones –por cuenta de Prelorán y por mi humilde cuenta– de plantar, abandonar y entregar, quizá con un suspiro de alivio, todo el material filmado, seguimos adelante con nuestro Castelao. Y ahora y aunque parezca mentira –a mí me parece un sueño– estamos ya en la última etapa y es más fácil terminar la obra que dejarla morir nonata. La filmación que resta será la de algunas fotografías que aparecerán en nuestras excavaciones de periodismo arqueológico; unos segundos más o, como diría nuestro barbado Prelorán, algunos pies de film y listo. Tenemos lo suficiente para cien minutos de proyección; el material desechado no es mucho: quizá otro tanto. Esa relación de 2 a 1 es muy económica y debemos agradecérsela a Jorge quien ahora es medio gallego y del todo galleguista. Él supo disparar su cámara con acierto sobre los documentos que allegamos entre todos, batiendo la selva de papel. El ojeador más fértil, Roberto Rodríguez, encargado de la biblioteca del Centro, mostró un ansia venatoria indeclinable.
Yo soy el autor del libro, según rezan los carteles. Mi oficio, sin embargo, tiene más requilorios y fue más complicado; pues debí meter en el asunto a Prelorán, adobar y condimentar a nuestro gusto la marmita, luchar en dos frentes principales y en multitud de secundarios y demostrar, en fin, que la raza de los Gondomares dura tanto como nosotros. A veces, lamento no haber escrito un diario, un journal de la película; otras creo que hubiera sido casi imposible derramar en papeles tantas incidencias y tantas malas sangres, fatigosas dialécticas y tornadizas meteorologías. Pero no sé si alguna vez, con más recuerdos que documentos, no me pondré y, al volar de la máquina, no dejaré crónica del periplo. Le aseguro que tendría su interés y, por lo menos, justificaría tal cual defecto o exceso.
Castelao irá en dos grandes rollos: primera y segunda parte. En 35 mm lo común es tener dos proyectores a mano; en 16 mm eso no suele ocurrir. Hay que contar con un intervalo, pues, que sería brevísimo en caso de no rebobinar enseguida. La banda sonora es del tipo llamado internacional, para distintas versiones. Por ahora grabaremos dos: castellano y gallego.
El orden que sigo en el relato es el lineal y cronológico, casi siempre. Fotografías de Castelao, sus dibujos, las fotografías de personajes o sucesos que fueron importantes en su vida y en lo que más importó a su vida; algunos metros de película que nos lo muestran en viajes, inevitables banquetes y hemerotecas. Ese material gráfico es la imagen que apoyan meses de librerías, archivos y principales: la de Castelao y la del relator; muchas otras, diversas, recitan los famosos epígrafes. Si estuviéramos filmando un libro mío cualquiera, previo y completo, las cosas me resultarían menos inquietantes. Yo sería el autor de unas letras y Prelorán buscaría los señores que las pronunciaran y los escenarios en que lo hicieran. Pero nuestro camino discurre exactamente al revés. Encontramos las escenas, los documentos gráficos y debemos armar –y modificar continuamente, sin perder el norte– la historia para sacarles provecho y ensartarlos como perlas. Imagine mis piruetas.
Después de no pocas escaramuzas iniciales y de un paciente trabajo doctrinario que me dio al fin sus frutos en Prelorán, conseguimos armar una estructura con ritmo cinematográfico –a pesar de la sofocante mayoría de escenas fijas– y, creo, eficaz. Quiero decir que cualquier persona de mediana sensibilidad y completa ignorancia en la materia puede tolerar sin fatigas esa hora y media y ya no puede ignorar quien fue Castelao y cual su lucha y cuales los problemas de nuestra patria gallega.
La película empieza con fotografías de la niñez de Castelao y con su voz. Todos los parlamentos que dice esa voz en primera persona están sacados textualmente de sus obras: libros, discursos, papeles diversos. Yo traduje con fidelidad y recorté con intención y de la manera que convenía según nuestro propósito y las posibilidades de imagen con que contábamos. Prelorán fijaba los estrechos límites temporales. Así Castelao, con fragmentos de su obra, nos cuenta su vida y explica lo que mostramos ayudado por el relator. Pero esa estructura debía contener su mensaje patriótico en forma clara y agónica, dramática. Y yo tenía que hallar la manera de representar o encarnar de algún modo la tontería centralista, la españolada de chafarrinón, el menosprecio de corte. Y entonces, y para los años que llegan al advenimiento de la Segunda República, elegí como figura contrapuntística a don Alfonso XIII. Con la imprescindible y santa pequeña injusticia y perdonable malicia que tienen inevitablemente estas cosas, elegimos entre sus muchas fotografías aquellas que lo muestran en sus diversos años y en su constante bobalicón perfil. Atusándose el bigote en una, vestido como un polista británico en otra, al comando de un luciente automóvil en esta, empingorotado y con charrateras; en un sarao, en un arenal de Marruecos o dando limosnas; en una corrida de toros, en el palacio, en el hipódromo. No es mucha imagen real en total computable, pero cada una de las veces en que interrumpiendo el relato aparece Su Majestad unos compases de pasodoble torero añaden su bronce y su chunga al contrapunto. El ser contemporáneos, tocayos y el haber coincidido etapas importantes de sus vidas en fechas muy cercanas (y el tener muchas fotografías del Borbón, claro) me incitó a brindar a nuestro paisano tan elegante partenaire. Conseguí además, espero, gracias al rey y a sus veleidades, sus tropiezos en Marruecos, sus lances políticos y su política de reinado, mostrar con cierta agilidad esa historia que vivió España y el mundo en los años que van desde Rianxo a esa primavera del 31. Después, apoyo mi contrapunto en los grandes acontecimientos y en algunos de sus protagonistas; el relator apostilla las imágenes del bienio negro, de los estatutos y del Estatuto, la Guerra de España, la Guerra Mundial y el triunfo, la postguerra y la derrota.
Prelorán grabó muchas voces buscando a la de Castelao, que no se pretendía omitir y ni siquiera evocar. Quería un hombre viejo, que no fuera ni se creyese actor, ni locutor. En la del señor Baltar –quien ya dijo todo el texto de Castelao– cree Prelorán haber hallado lo que buscaba. El relator debía ser más joven, con voz y acento diferentes. Luis Medina Castro fue el elegido y ahora ensaya mi texto. Luego, como dije, muchos anónimos cuyo timbre o estilo encajan en los epígrafes. La banda sonora –que incluye música– es cosa de Prelorán y del asesoramiento que me permita.
La tarea de Prelorán ha sido –y es– formidable. No puedo imaginar a nadie tan atrapado por una vida de la que no tenía sospecha y hasta por un país en cuyas venturas y desventuras lo introdujeron no hace mucho mi librito y nuestras charlas. Sus ahogos económicos –aún los domésticos– fueron muy grandes en estos malos tiempos y, con la inocente blandura que usted diagnosticó, Jorge fue lastimado muchas veces por las actitudes del entorno que usted, asimismo, tan certeramente pronostico. En gran cariño y respeto trabajamos durante meses con algunas crisis de su parte. Hace unos días, y sin que esto lleve relación directa con nuestro trabajo, pero sí en forma de bienvenida compensación y alivio, Jorge acaba de ganar (por segunda vez) la beca Guggenheim. Tratará de cumplir la mayor parte de su término en la Argentina.
Quizá, luego de los primeros y muy difíciles momentos, los inconvenientes más grandes que tuve con Jorge fueron debidos a un violentísimo celtismo que contrajo en las páginas de Castelao. Su parte de sangre irlandesa entró en ebullición y pronto mostró un fanatismo digno de cualquier troglodita de la Cova Céltiga. Y hasta con la ayuda de Simón Feldman imaginó una serie de mapas animados con los más peregrinos desplazamientos de las célebres tribus. Llegamos a una etapa en que los celtas y su influencia parecían bastarle para explicar todo y a mis violentos contraataques respondía con santa indignación, hoscos silencios y renovadas guerras y guerrillas. En su casa de él y en la de Simón o en cualquier lado mientras filmábamos –él por los celtas y yo aliado a cualquier otro pueblo histórico que me viniese bien o sólo, a pie firme– luchábamos con denuedo y sin cuartel. Temía yo y temo, pues Jorge me parece incurable celtómano y didactomaníaco, que se malograra nuestro esfuerzo y en especial su magnífico esfuerzo al seguir cualquiera de las teorías históricas más o menos tópicas que luego pasan o pasaron de moda, amén de aguar el mensaje y ablandar el carozo. Y, mañosamente y sin que me faltara razón, le decía que una cosa es el celtismo –actitud emocional y hasta postura existencial muy digna y aún política, si a mano viene– y otra son las precisiones eruditas sobre temas que ni él ni yo dominábamos y sobre los que, para colmo, no había acuerdo. Y que si todo lo que sabemos o podemos llegar a saber sobre los misteriosos celtas y los indudables romanos y los suevos y todos los que usted quiera se demostrara falso o cosa de fantasía y sueño, no por eso iban a terminar o torcer su modo esas injusticias que denunciábamos ni desaparecería con un suspiro esa nación que defendíamos. En verdad, creí muchas veces haber derrotado a los queridos celtas y otras tantas volvían ellos y acometían mandados por el barbado Prelorán (¿No será Breogán?) y hasta por Simón quien armó con su entraña pétrea un inesperado celtismo. Créame Seoane que si los celtas hubieran tenido tanta resistencia e insistencia como la de estos buenos amigos en el día de hoy y en nuestra Galicia no hablábamos ningún latín corrompido sino algo así como el gaélico.
Prelorán es, como usted sabe, muy trabajador, muy ingenuo y hasta inocente. No puede ni pretende usufructuar grandes lecturas ni mayores erudiciones, pero cuando se le mete una idea entre pelos y barbas es de ver como echa luego raíces y lo mueve a lecturas atragantadas, y florece y frutece y vierte por fin sus jugos en una suerte de breves trabajos cuidadosamente mecanografiados y sometidos, con toda gravedad, a mi crítica. ¡Y menudas angustias las que me dan esas prosas! Esas afirmaciones impávidas que debo atenuar para eludir el traspiés o los azotes de cualquier crítico; esas detonantes ingenuidades quizás inofensivas en un cine-club, pero suicidas frente a otros públicos más sólidos y esos crasos errores que debo tratar suavemente con injertos, barroquismos y sutiles alquimias y procurando no lastimar... Y no hay más remedio que hacer la cirugía porque los trabajosos trabajos de Jorge son la base o el texto mismo que imagina para comentar su lenguaje cinematográfico, sus escenas filmadas, expresión ésta sobre la que reina con absoluto imperio y de la que es más celoso que Otelo. Con aparente docilidad y sin tontas veleidades literarias (Jorge carece –¡felizmente!– de cosquillas) Prelorán acepta mis recortes o mis rechazos y ortopedias, pero vuelve luego con otro texto y torno yo a mis cosméticas y podaderas. El proceso tiende a repetirse y adquirir la mecánica del cuento de la buena pipa y, en cuanto me descuido, de sutil contrabando y con nuevas ropas trata Jorge de volver a pasar un argumento que le suena bien o un clan entero de celtas.
Este didactismo de Prelorán me saca el sueño y me hace temer empresas tan gratuitas como las de explicar que el Mediterráneo está rodeado de tierra y, para colmo, relleno de agua y otras enfadosas disgresiones. Como Prelorán no andaba muy enterado de las andanzas de todos esos iberos, celtas, romanos y bárbaros, moros y cristianos, Prelorán cree su deber exponer el asunto a la manera audiovisual para beneficio y remedio de quienes padezcan esa misma falta. Y como Prelorán no conocía nuestra tierra, sus gentes y su drama, él cree lícito admitir en ambas primitivas inocencias un nexo causal. Y –repite– para conocer Galicia es necesario saber que es Galicia (lo que en su idioma significa tener una idea de su historia... si fuera posible con mapas animados por el amigo Feldman). En fin, que termino usando contra todos aquellos pueblos la energía con que luché contra nuestros celtas. Pero no será fácil impedir algunos mapitas –temo– y haré lo que pueda por evitar que nos den al traste con el esfuerzo y terminemos provocando la zumba de los inteligentes y el aburrimiento de los simples. ¡Qué falta me hace usted, Luis, en estos momentos! Estoy solo en la parte que de verdad interesa y soy el único que puede manejar el negocio y salvar nuestras almas y llevar las aguas discretas a nuestro patriótico molino.
Seoane: quisiera lograr una película rescatable, eficaz, decorosa, permanente; y lo quiero sobre todo por usted y también por Eduardo quienes, en estos Buenos Aires me desbravaron un poco en galaicología y me abrieron generoso crédito de amistad y confianza. Entiendo que nosotros, los hijos de gallegos que llegamos a su lado, tenemos el deber de retornar una obra que justifique tan altos magisterios. Y si meu señor Sant-Yago me da forzas, como a Gaiferos, llegaré, no al Pórtico de la Gloria, pues no tengo para el pasaje, pero sí quizás a salir del anónimo etcétera y ser nombrado en la Enciclopedia Gallega (ver art. sobre Alén Mar...)
Un gran abrazo. No gaste su tiempo en contestar, salvo para ordenarme lo que fuera o para darme un consejo sobre toda esta lata. Quiero decir que mucho quisiera unas líneas suyas, pero no me atrevo a pedirlas.

Cariños a todos y muy especialmente a Maruxa.

Pérez Prado

P.S. Si todo anda bien, creo que la película podría verse allá en noviembre. (Prelorán insiste en procesarla en el exterior, para mejor calidad; eso puede demorarnos, pero no creo que más allá del citado mes).
Salta 760, 3ºB

1975-09-10
Carta de Frontini a Seoane. 1975
Nova York
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1975 en 10/09/1975


Setiembre 10 de 1975

Sr. Luis Seoane
Paseo de Ronda 15
LA CORUÑA
ESPAÑA

Querido Luis:

No tengo noticias tuyas no obstante haberte escrito dos cartas. O no has tenido ganas de contestar o no las has recibido. Cuando las cartas no llegan a destino, las recibo de vuelta. Pienso que has estado desganado. O enfermo: porque Nélida me hizo saber que no te encontrabas bien de salud. Esta vez te escribo no para contarte las peripecias nacionales de este tu y mi país, porque todo está destartalado; te escribo para referirme al libro de Falcini. Vino a verme ayer el nieto, que es quien ha estado en contacto con el impresor. Al parecer Arturo no puede dedicarle ninguna atención al libro por haberse roto una pierna, y el impresor ha aumentado a 5.000.000 de pesos viejos el costo del libro. Han pasado dos años y por lo visto el libro no habría entrado a la imprenta aún. Dime qué puedes hacer tú o a quien puedes escribir, qué puedes aconsejar, etc. No te vuelvo a preguntar por las señas de la mujer que hace la limpieza en tu casa porque si has recibido mis cartas, no habrías querido dármelas y si no las has recibido ya me las darás cuando hayas regresado. Y dime cuándo regresas. Seguiré desviviendo, porque todo es aquí un lío padre. No hay gobierno y actualmente se tiran a la circulación 43 mil millones de pesos por día. Acumula pesetas para tu regreso!

Abrazos para los dos.

Norberto

1975-09-18
Carta de Seoane a Frontini. 1975
Nova York
A Coruña
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Frontini. 1975 en 18/09/1975


La Coruña, 18 de Setiembre de 1975

Sr. Norberto A. Frontini
Buenos Aires

Querido Norberto:

Recibí una de tus dos cartas, dos de tres y algún otro amigo que me escribió ninguna y así pasa con algunas que yo he escrito, tampoco las han recibido. Ahora las cartas no llegan nunca a destino. El llegar a destino ocurría antes, cada vez hace más tiempo. Nadie, además, institución o persona, se siente obligada a explicar nada, quizás por eso que tú dices, “porque todo está destartalado”.
Yo hablé con el nieto de Falcini en el mes de enero, pocos días antes de venirme para que apurarse a Cuadrado y a éste le pedí que atendiese el libro de Falcini, creo que sólo faltaban las pruebas de página, es decir, que estaba casi terminado. Por favor, habla con Albino Fernández, el grabador. Él conoce el asunto este y yo confío en él. La rotura de una pierna no justifica nada, son treinta días o poco más de inmovilidad física que no impide continuar trabajando en un libro y han pasado nueve meses. Arregla este asunto como puedas. Yo trataré de ayudar también como sea, incluso con algún dinero si hace falta para que el libro salga. Volveremos a fines de noviembre.
Estos días inauguro en dos galerías de La Coruña. Trabajo. Acabo de terminar un álbum de grabados que saldrá a fines de enero, Insectario, 15 insectos de gran tamaño, a los que saqué, creo, todo el partido posible; escribí en gallego una pequeña monografía sobre Grosz, en la que te cito, publiqué otro álbum de dibujos que salió estos días.
Esto es todo. Hay que trabajar para olvidar. Escribe tus memorias, sobre arte, la gente que has conocido, lo que sea, pero escribe y olvida. Te recordamos. Mejor, os recordamos a ti y a Mabel en Madrid. Dentro de poco más de dos meses, hablaremos con calma. Cuando regresemos, pensamos quedar más tiempo en Buenos Aires.

Un gran abrazo para ti y los amigos.Escribe:

[Seoane]

1975-09-26
Carta de Frontini a Seoane. 1975
Nova York
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1975 en 26/09/1975

DR. NORBERTO A. FRONTINI / ABOGADO / Lavalle 1312, 5º A / TELÉFONO 40-7512.

Septiembre 26 de 1975

Sr. Luis SEOANE
Paseo de Ronda 15, 6º izquierda
LA CORUÑA-GALICIA
ESPAÑA

Querido Luis:

Tu carta del 18, en mis manos desde hace tres días. Las cartas se pierden acaso porque hoy con el barullo que reina en el mundo, están ellas predestinadas a perdimiento. La tuya llegó a mis manos avalada por la firma de Maruja, pues la tuya te la dejaste en la máquina. Con o sin firma, me alegró muchísimo de saber de tí, verificar una vez más tu extraordinaria capacidad de trabajo, tu diversidad temática, técnica y formal. Entre los grandes monstruos de la historia de España, tú eres un ejemplar con neuronas más que celtíberas/etruscas. Y a propósito de los celtas, estoy buscando las posibles conexiones de los celtas con los habitantes de Micenas, porque la forma circular que atribuyes a una construcción celta tendría antecedentes preciosos en los dos cementerios circulares, de doble muro pétreo, en los que fueron hallados por Schlieman, primero, y no recuerdo por quien, después, las tumbas de foso vertical, en una de las cuales se encontró un “tesoro” estupendo. En las más recientes excavaciones arqueológicas que se han hecho en Grecia continental (En Lerna, por ej.) se han encontrado primitivos pueblos amurallados en la misma forma o en formas en las que domina la circunferencia. Trata de aclarar el origen céltico o, cuanto más, el destino dado a la construcción, pues sería estupendo verificar la continuidad de lo micenio en lo céltico.
Me parece muy bien el Insectario. Pienso, con alguna ironía, que bien valdría considerar a cada uno de los insectos como símbolo de la época en que vivimos, pues el ser humano se va poco a poco convirtiendo en un bicho deshumanizado y tan pretencioso como un insecto. Tú sabes que si las moscas pudiesen vivir un año y medio, en un poco más, cubrirían la corteza terrestre hasta la altura del campanario de una iglesia de pueblo. Repito la imagen de otro. Deberían haberse inventado anticonceptivos humanos seleccionadísimos con un solo y preciso objetivo, cual podría ser la eliminación de la descendencia imbeciloide, entre la cual figurarían, en primer término, los políticos profesionales, luego los que tuvieran genes con tendencia a ser policías, burócratas o jerarcas de sindicatos. Claro que me refiero a la “mersa” propia del sistema que todavía aguantamos, con lo que no elogio, ni siquiera implícitamente, otros sistemas con inercias de desgraciados sistemas anteriores. Insectivario, o muestrario de personajes conocidos cuyos nombres no se indican por falta de espacio. Este podría ser un buen título. Anímate y ponlo! Y mándame el libro sobre Grosz para verme nombrado!...
Saldré, de aquí a cuatro horas, hacia Córdoba. Estaré dos días con el Dr. Reati. Volveré el lunes. Olvidar, dices. Pero no olvidarse de uno mismo. Eso es lo que haces tú con esa prodigiosa capacidad de trabajo que tienes. Descansa de vez en cuando. Claro, para ti el descanso es cambiar de tema y técnica. Esa es la alegría que hace bien. Por lo que hace a mí, vengo al Estudio y regreso a casa y me paso horas y horas leyendo. Estoy ahora con esas cosas de Creta y Micenas. He recibido tres fantásticos libros desde Italia y aquí hallé tres buenísimos.
La pequeña artrosis lumbar me fastidia, pero la estoy domando con masajes, ejercicios y analgésicos. A veces me jode bastante. Del país, qué poder decirte! Te diré que el dólar está hoy a 12.500 pesos viejos. Que no sucede nada. Que no se advierte ni la más remota posibilidad de enderezamiento. Que se habla en abstracto por ser la manera más conveniente de despistamiento después de la grandilocuencia. Y que lo único concreto es el aumento de los precios. Un café, parado, 600 pesos viejos. Sentado, de 800 a 1.000 ídem. El cine, 3.200$m/n. Hay que estar fuera de la peripecia para conservar la serenidad. Como si uno se saliese de la caja cotidiana y entrase en un limbo de ironías salvadoras. Este ha sido un estupendo país que siempre tuvo una millonada de boludos de todo tipo y, sobre todo, de tipo universitario.
Querida Maruja: gracias por los datos relativos a la mujer cuyos servicios necesitaba. La verdad es que no hallo mujer en quien confiar. Estoy pensando en las mujeres que hacen la limpieza del Estudio. Y espero hablarlas, pues me merecen gentes de fiar.
Y pongo punto final: abrazos para todos los amigos. Dime como está Díaz Pardo. No sé nada de su vida. Le dejé la máquina de escribir como regalo. Pero como no me ha contestado, temo que no haya recibido mi carta. Tengo recientes noticias de Madrid. Todos, al parecer, están bien y Manolo [Pilares] con un puesto ferroviario de grado superior y de mayor rendimiento, lo que me parece requetebién. Recibí postales de Adelaidita desde Santander y de Pili desde Ibiza.

Bueno, un gran abrazo para los dos. Escribo. Escribe.

Norberto

1975-10-11
Carta de Seoane a Sofovich. 1975
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1975 en 11/10/1975


La Coruña, 11 de octubre de 1975

Sr. D. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Querido Sofovich:

Esta residencia nuestra en La Coruña se caracteriza por nuestro aislamiento de Buenos Aires. Nunca estuvimos menos informados de los amigos y de la ciudad y tampoco sentimos más la distancia. Aparte esos tres meses de casi invalidez, producida por los dos ataques de ciática, pinté, hice un nuevo álbum de dibujos que le llevaré, donde se reproducen las ramas que dibujé en Tortuguitas, que usted conoce, e hice otro álbum de grabados en madera para Editorial 3,1417, de jóvenes de Madrid, expuse en esa ciudad, escribí una monografía en gallego sobre Grosz y estoy exponiendo en dos galerías conjuntamente de La Coruña, con cuyo motivo hicieron una pequeña monografía, que también llevaré. Esto aparte los trabajos laterales. Hice el proyecto, y esculpí el boceto, de un monumento a los emigrantes, en granito, que se elevará en Sargadelos el año próximo. Representa una multitud de gentes que marchan. Tendrá aproximadamente 4,50 metros de alto por 6,50 de ancho. Éste es mi trabajo y nuestra vida de estos meses. Ahora estamos esperando que llegue Noemi Gerstein que nos anunció su viaje. Nosotros regresaremos a fines de noviembre o en los primeros días de diciembre. Estamos deseando marchar por muchas razones, una de las cuales es cobrar algunas deudas como la de la exposición de Mar del Plata que ya se redujo a la tercera o cuarta parte, como las otras. Por otra parte, no tengo noticia alguna de ellos. Pero creo que debemos resignarnos. La candidez económica debe pagarse de algún modo. Cada vez siento más envidia de esos artistas medievales o de poco después, que cobraban en doblones o escudos de oro que llevaban en sus bolsitas de cuero y de un lugar a otro cualquiera del mundo y el oro defendía, por sí mismo, el valor de la moneda. Tres desgracias para el mundo creo que fueron la creación del papel moneda, la de los impresos a cubrir y de los economistas especializados. A esto hay que añadirle todas las máquinas dedicadas a contabilidad inventadas en este siglo. Nunca estuvo mejor la economía del mundo que cuando los reyes y las clases poderosas se valían de los propios dedos para contar. Así me parece. Es posible que para las cifras mayores los reyes se valieran de los dedos de los nobles del reino puestos en fila.
Como pueden notar, escribo de acuerdo con el clima que vivimos. Galicia está preciosa con las lluvias. Pasamos un verano de sequía como no se recuerda algún otro en esta parte. Un sol pertinaz que en mi caso odié. ¡Qué se yo la cantidad de generaciones que aguantaron lluvias durante siglos, hasta hacer que nosotros, sus descendientes, la añoramos y casi podamos decir que no podemos vivir sin su frecuencia! Galicia mojada, limpia, con su cielo gris y niebla cuando no llueve, está bellísima, pero cada vez más sola y desdichada. Ahora quieren industrializarla con fábricas de energía nuclear, alúmina, soda cáustica, celulosas, etc., que convertirán en estéril gran parte de esta tierra y de su mar. De las viejas industrias gallegas, aparte de la del pescado y de los astilleros, las que dependían de la carpintería o del tejido, nacidas de los viejos oficios artesanales y muertas ahora, o las que pueden producirse de la agricultura o de cultivos en el mar, nadie parece querer saber nada. Hablaremos de esto, del mundo, y de otras cuestiones en una noche cualquiera a nuestro regreso. Extrañamos a los amigos y extrañamos a Buenos Aires.
Escríbannos con noticias de ustedes. Aún nos quedan poco menos de dos meses. Un gran abrazo para Elsa, Pablito, usted y los amigos comunes, otro más fuerte de:

[Seoane]

1975-10-14
Carta de Pilares a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Madrid
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pilares a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 14/10/1975

Madrid, 14 de octubre del 75

Para Maruja y Luis Seoane
La Coruña

Queridos de verdad. Muchísimas gracias por esa maravillosa carpeta, por todo.
Aquí os recordamos siempre y, como siempre, bien. Hoy mismo, por la noche, también seréis recordados. Y el sábado, que celebraremos el santo de Adelaida, se beberá un albariño o varios en vuestro honor. ¡Tenemos unas ganazas de veros!

Abrazos

Manuel Pilares

Os mando fotocopia del artículo censurado a Blanco y Negro y una caricatura que se publicó en un periódico holandés.

1975-10-21
Carta de Sofovich a Seoane. 1975
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Seoane. 1975 en 21/10/1975


Baires, 21 de oct. 1975

Queridos amigos:

Cuatro días después de haber sido enviada, recibimos v/ carta, después de meses de no saber nada de Uds. Espero que ésta les llegue aunque pienso que las condiciones burocráticas del aparato postal de Baires deben haber empeorado en lugar de mejorar. Tiene razón Elsa, casi vale más esperar a v/ regreso para charlarlo mano a mano que intentar relatarles una cualquiera de las muchas cosas generales que han ocurrido en nuestro país o de las especiales que más de uno de nosotros o amigos comunes han sobrepasado sobreviviendo.
Con todo, Buenos Aires sigue siendo la ciudad que es llena de contradicciones a ratos increíbles, por momentos, estupendas: grandes bailarines soviéticos que juntan multitudes en el Colón y en el Luna Park y provocan tremendas discusiones entre los entendidos (mucho o poco sobre si la coreografía de la muerte del cisne hecha por X es mejor que la moderna que realizó Y; un biombo de 4 hojas pintadas cada una por Soldi, Russo, Presas y... el 4º me lo olvidé, también es olvidable el biombo, se remata a beneficio del H. de niños y llega a 140 millones de pesos viejos Samuel Oliver, el vicedirector del biombo y una sobrina de Oliver son detenidos violentamente un mediodía frente al Museo, por 8 hombres de civil, que descienden abruptamente de los ya célebres automóviles Ford color verde oliva, sin chapas, interviene Sabat que estaba con ellos para defenderlos y lo llevan a él también, a Oliver sólo y los otros tres en otro auto; casualmente presencia todo un estudiante que trabaja en el diario, avisa por teléfono y al instante se promueve una gran actividad que llega hasta el entonces Presidente de la R.[epública], a las tres horas reaparece Sabat y los otros dos y Oliver no, se lo mezcla a una historia de drogas y extorsione con muertes violentas, etc., recién 8 días depués de desaparecido interviene la justicia que ordena su libertad de inmediato, mientras tanto se había designado interventor del M. al hermano de un diputado, ahora fue repuesto Oliver, con la aclaración de que todo lo actuado, salvo la picana, no afecta a su buen nombre y honor.
No tengo precisión aún en cuanto a la fecha, pero es probable que deba viajar en estos días, en cuyo caso los llamaré desde donde esté que aún no sé donde será.
Tengo conmigo el libro de Sabat dedicado a Uds., pero ante el temor de su pérdida en el correo, lo guardo para dárselo aquí, en una comida con Uds. y él, en casa.
El último episodio característico del momento que puede contarles es la aparición de una solicitada publicada por el sindicato de “obreros de la vigilancia”, es decir, guardaespaldas, que protestan contra sus empleadores porque los someten a sueldos de hambre y a una vida denigrante por el escaso poder adquisitivo de dichos sueldos.
Como ven, por nuestra parte, habrá, aún parco como soy, mucho que hablar.

Hasta muy pronto con un fuerte abrazo,

Bernardo

1975-10-27
Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Madrid
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 27/10/1975


Madrid, martes 27 [10-75]

Queridos Luis y Maruja:

Como todos los días, me acordé de Vds y pensé escribirles, no sé, al final si ya lo hice o no. Más vale 2 cartas que ninguna, no? Inútil decirles que los extrañé desde que regresé a Madrid. Anduve de Galería en Museo y viceversa. Fui al Cine y al teatro (hoy vi una obra magníficamente dada, con J. L. L. Vázquez y un joven que se las trae, en el Comedia. Se llama Equus, así con dos u.
Hablé con Hugo, que regresó a su viejo depto., recibí cartas de Bs. As., nada alentadoras y me voy el jueves a Roma, probablemente a un hotel (no sé cual), pues en lo de mi sobrina hay huéspedes, parientes de su marido. Creo que trataré de ir por 3 o 4 días a Florencia y luego a Barcelona antes de París.
Vi que el tiempo sigue en La Coruña bastante benigno; acá también, días templados y lindos (para mí, para Luis no sé...) Lo vi a Laxeiro y recuperé los diapositivos. Los mostró en la Galería Juan Más y le interesaron al Director, pero fui a verlo y no lo encontré. Debo regresar mañana, pero lo cierto es que no sé para qué.
Viste el diario? La Nación dice que lo mejor del Palanza es la de Distéfano y que está flojo en general.
En cuanto a buenas noticias (¿?) le dieron los premios de San Pablo a María Simón (como era de esperarse) y a Guillermo Romo. Con Lassaigne una y con la Galería Marlborough detrás de ellos, era de esperarse y con Squirru de jurado.
La bomba que estalló en Bs. As. (me escribieron) ha sido con el pobre Sammy Oliver (bomba de escándalo), preso por un asunto de extorsión, homosexualidad y drogas. Parece que salió en todos los diarios y no es verdad, lo cierto, los que lo arruinaron para el resto. Está en libertad bajo fianza. Según lo declarado por la mujer del mucamo, S. O. tenía relaciones con él hace veinte años, y los dos lo extorsionaban a un tal Salvo (encontraron cartas) que harto ya se murió de un ataque al corazón. La mujer también declaró contra S., parece. Creo que es todo muy confuso y habría que saber la versión de él, si es que todavía puede hablar. qué horror! pobre tipo!
Hoy fui a la Galería Múltiple 4-17 en Gral. Mola 17. Tienen piezas muy lindas, de la gente muy conocida y de la otra.
Me interesaría saber cómo hacen para repetir 68 veces una escultura utilizando goma de silicona para el molde, pero no sé de dónde sacar el fundidor que lo hace. Acá parece muy común. En Bs. As. no lo hace nadie, creo.
Es probable que me decida a regresar a España desde París y ver aún si puedo hacer algo, sea en bronce, sea en porcelana.
Lo pasé fantástico en La Coruña con Vds., como lo supondrán y me hubiera gustado mucho tenerlos por acá ahora.

Mil gracias por todo y un gran abrazo para los dos de

Noemí

1975-11-05
Carta de Ellena a Seoane. 1975
Nova York
Santiago de Chile
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ellena a Seoane. 1975 en 05/11/1975



5/11/75

Querido amigo Luis

Carmen Waugh pasó por Santiago semanas atrás y me contó que anda usted con algunos problemas de salud. Mi intención fué escribirle de inmediato, pero este último tiempo ha sido tan complicado para mí. Tuve que dictar un seminario en Argentina en las primeras semanas de octubre y justo cuando regresaba de allí, se me produjo una ulceración en la boca, que, en principio, confundió mucho a los médicos. Algo similar me había pasado hace 10 años y me trató un médico de Santa Fe, en Argentina. Me comuniqué con él y viajé de inmediato. Me hicieron una pequeña operación y renovaron mi prótesis inferior, que llevo desde la operación del 65. Ahora estoy bien, pero muy cansado. Debo de salir de inmediato para Brasil para prestar asistencia técnica en un programa de muestreo. Creo que tendré que salir la semana próxima.
En Argentina, ví a Delia Cugat, quien lo recordó a usted y Maruja con gran cariño. Ella está trabajando muy bien, lo mismo que los otros muchachos del grupo Grabas.
Su catálogo llegó enviado por Arturo Lorenzo, quien posteriormente escribió a Roser Brú. Arturo dice estar pintando mucho y me alegra, pues su obra es muy seria. Demás está decir que me gustó mucho lo que se reproducía en el catálogo, así como el ensayo de Dieste.
Roser piensa viajar en Abril. Expondrá en la galería de Carmen en Mayo. Sus cosas últimas son realmente fantásticas. Ya las verá usted.
Cuáles son los planes de ustedes? Piensan regresar a Argentina? Ojalá me pudieran enviar algunos renglones.
Mi madre está bien, en pocos días más cumplirá sus 78 años. Se mantiene muy activa y su problema de cáncer de piel parece totalmente superado.
Mañana, esperamos en Santiago a José Guber. Tal vez usted sepa acerca de la terrible tragedia que le tocó vivir. Su hijito, Óscar, el pequeño, cayó en la piscina de un vecino ahogándose. Hace ya dos meses de esto. El pobre José, lo mismo que Manita han estado deshechos. Ahora, parecerían salir a flote. Pero es tan triste. Por suerte, ella está esperando un niño para Febrero. Ojalá todo llegue a buen término.
Me alegrará saber de ustedes. Si pueden, escríbanme. Al pié, encontrará mi nueva dirección. Un gran, gran abrazo para los dos.

Emilio

Su casa: Emilio Ellena
Carlos Antúnez 2250, Dpto. 411-B
Santiago-Chile

[Manuscrito no reverso da última folla:] Carta para Seoane y Sra.

1975-11-05
Carta de Piñeiro a Seoane. 1975
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1975 en 05/11/1975



Compostela, 5-XI-75

Querido Luis:

Hoxe estivo aquí o Xavier Alcalá e díxome que tanto el como a sua muller –que é unha rapaza angloarxentina– tiñan moito interés en te conocer. O Xavier é un rapaz novo, enxiñeiro de telecomunicación, que agora traballa ahí na Coruña. Naceu na Mancha –seu pai é andaluz e a súa nai castellana– e, polas cousas da guerra, os pais viñeron vivir ao Ferrol. Como se criou en Galicia, considérase galego e, como tal, síntese galeguista. A pesares da súa formación científico-técnica, ten unha fonda vocación literaria, e é un bon escritor galego. Publicou en Galaxia unha novela que se titula Voltar, e ten outras duas escritas. Tamén ten escrito bastante nos xornais. Agora pertence ao Facho, porque desde hai 15 ou 20 dias vive na Coruña.
A muller del, Elena, é filla de inglés e non sei si a nai tamén é inglesa ou arxentina, pro ela naceu en Buenos Aires. Como alá ten ouvido falar moito de ti, ilusiónalle conocerte na Coruña. É moi leitora, sobre todo, de literatura.
Eu deille ao Xavier o teu enderezo porque me dixo que tiña que che pedir uns datos de parte do Siro. Os dous son amigos dalá do Ferrol, onde teñen colaborado xuntos en diversas actividades culturais galegas (conferencias, emisións radiofónicas, etc.).
Como o Xavier Alcalá é un dos nosos escritores xóvenes, quizáis poderías aproveitar para lle faceres un dibuxo.
Apertas nosas para os dous.

Ramón

1975-11-06
Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Italia
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 06/11/1975


Tren de Roma a Florencia, 6/XI [75]

Queridos Maruja y Luis:

Supongo que aún estarán en La Coruña. Sigo mi viaje, bien. Llegué a Roma el 30, después de perder el avión del 29 y dar vueltas por el aeropuerto toda una tarde, dormir cerca y salir al día siguiente.
Por las noticias, me entero que el enfermo resiste, y sus médicos también.
Lo pasé bien en Madrid, pero me cansaba mucho. Parece hasta ahora que el clima que mejor me sienta es el de Roma, cuando hay alta presión. Los días son hermosísimos. Me voy a Florencia por 3 días y regreso el 9 a Roma para salir el 11 para Barcelona. Lo vi a González Robles el día en que me iba de Madrid. Le gustaron mis cosas y me dio una carta para una Galería de Barcelona, de modo que, si expusiera (dudoso) en el Inst. de Cult. Hispánica también lo hiciera en una Galería de Barcelona.
No tengo muchas ganas, como ya les dije, pero igual veré a esa gente.
En Madrid vi Harold y Maude teatro de Higgins. Me pareció muy bien dado y Equus que me gustó mucho con J. L. López Vázquez.
Al cine fui una sola vez a ver Jesucristo Superestar, también muy bien hecha.
¡Qué horror lo de Pasolini! Se habla mucho y mal en los diarios, pero los amigos lo querían mucho.
Espero que entiendan mi letra, pero el tren se muevo bastante.
En Bs. As., parece que ha habido un escándalo atroz con la historia de Sammy Oliver mezclado a un affaire de homosexuales, drogas y chantaje. Preso y liberado bajo fianza. Si no es todo verdad, al pobre le costará mucho levantar cabeza, pues ha habido mucha publicidad.
Espero que terminen muy bien su estadía y que lleguen como siempre a Bs. As. sin lumbagos, resfríos ni huesos abollados.

Un abrazo bien cariñoso de

Noemí

1975-12-11
Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1975
París
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 11/12/1975


Jueves, 11 de diciembre [1975]

Queridos Luis y Maruja:

Tengo ahora muchas dudas acerca de si habrán recibido todas mis cartas; las de Barcelona que envié a mi sobrina parece que no llegó y creo que otras tampoco.
Supongo que ya estarán reacomodados en Bs. As. si es que se puede uno reacomodar. Ya me parece que hace meses que estuve en La Coruña y que pasamos lindos días pese a la humedad.
Yo donde estuve mejor fue en Roma, en lo que a mi pierna se refiere, pero lo cierto es que caminé mucho menos y descansé más. Me faltaban los amigos...
Acá, desde ese punto de vista, no estoy muy brillante; los días fríos, de alta presión mejoro, pero ayer me congelé. París, como siempre. Ya me quedan sólo 20 días de disfrutar de este 5º piso y balcón con el Sena y N. Dame.
Hasta ahora no he conseguido lugar para Enero, pero sí para Febrero así que estoy pensando qué hacer. Iría a lo de Díaz Pardo, pero le temo a la humedad y a las escaleras. Por otra parte, no me dan ganas de irme de París aún.
No hay gran cosa de exposiciones; una muy linda de los Monet del Museo Marmottan. Por las Galerías, nada vi pasable.
Yo no arreglé nada en ningún lado en Barcelona tal vez podía hacer algo, pues a una galería le interesó mucho, pero tendría que hacer algo antes en Madrid en el Inst. de Cult. Hispánica (G. Robles me lo sugirió) o en el Museo. Pero no sé aún que haré, pues tengo pocas ganas de volver a pasear las obras. Trabajar acá, ni pensarlo. Pasé como 15 o más días sin cartas de nadie, así que extraño bastante. Espero que tengan un fin de Año lo mejor posible dentro del panorama general y les deseo un muy feliz 1976. Muchos cariños a los amigos comunes y un abrazo para Vds. de

Noemí

1976-01-03
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 03/01/1976

3 de enero de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Me llegó vuestra tarjeta de felicitación de año, primera noticia que llega de vosotros. Volví de Madrid el día 30 y el día 1º ya me tuve que ir a La Coruña al entierro de Antonio Martínez. Traje, y ya le di a José Luis varias cosas que habías dejado en la Galería en Madrid, unas para tu casa y otras para entregar a amigos (se trata del Insectario cuyo ejemplar que has dejado para mí te agradezco mucho. Es estupendo). De Madrid nada te digo porque acababas de dejarlo. Justo el día 28 Gustavo Fabra Barreiro (que nos íbamos a encontrar el 29 por la mañana en la Galería), apareció muerto en el baño de su casa, sin que se sepan, al parecer, las causas, posiblemente algún ataque al corazón, una caída, una descarga del calentador... La exposición de lo de Castelao, cuyo catálogo te llevó Mimina, se montó en el fondo de la parte baja y en el seno de ella Blanco Amor va a presentar varios libros de Akal de y sobre Castelao. Fue oportuna y está siendo muy bien considerada.
Te incluyo notas de la presentación del libro de Fdez. Ferreiro. También te va el guión de la presentación que se va a hacer el próx[imo] 9 de la carpeta de Ricardo en acto organizado por el Museo en la librería Arenas. Me parece que organizado de esta forma despertará interés y tendrá calor aunque en La Coruña no sea muy conocido Xohán Ledo. El prefirió que se hiciese en el Museo o en La Coruña mejor que en Vigo. La exposición de las Galerías se montará en Madrid sobre el 20. Y creo que no te puedo adelantar más novedades. Iremos enfrentando al toro por donde venga.
Hace un par de horas hablé con Camilo y con Mimina a la Dulce; apenas oí pero entendí que estaban contentos y que se casaban a la tarde. Xosé se marchó con María para Madrid y se me llevaron a Carolina. Hemos dado unas pequeñas vacaciones hasta el día 7 desde el 31, así que estoy sólo y con la f[ábri]ca paralizada. Aprovecharé para hacer un examen de conciencia que buena falta me hace.
Bueno, os deseo lo mejor en este año. Que aguantéis bien los calores de ahí. Mientras aquí hay hielo por todas partes. Prefiero el calor.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

Isaac

1976-01-12
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 12/01/1976

Buenos Aires, 12 de Enero de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Estamos en Buenos Aires desde hace algunos días, más de veinte, no sé cuantos. Creo que desde entonces te hice llegar la carpeta de grabados a través de Inés, que firmaron además Patiño y Ramos, una tarjeta de año Nuevo con un grabado mío, que para sí había hecho Baudizzone y unas líneas, cuatro o cinco, de llegada. Desde entonces estuvieron con nosotros Mimina y Mariluz al día siguiente de su llegada y en vísperas de marcharse a La Dulce, con Camilo y Adriana. Unos días antes habían venido los dos últimos muy animados y contentos por la llegada de Mimina. Estas son las noticias más importantes. Las otras, las nuestras, son apenas comunicables. Estamos metidos en casa. Yo pintando y Maruja haciendo nuevas cortinas para la galería del departamento. Vimos algunos amigos, muy pocos, pues casi todos están afuera, Punta del Este, Mar del Plata, etc. Buenos Aires está lleno de turistas brasileños, yankis, paraguayos, bolivianos, etc., que vienen a comprar aprovechando la desvalorización de la moneda y que le dan un tono muy particular a la calle Florida. De la colectividad no vi a nadie, Prada está en Chile con su hijo y familia. De fuera de ella vi a Varela, a Pérez Prado, cuya película de Castelao dura unas dos horas la veré en estos días, luego de terminada, creo que estará lista esta semana; a Palmás, que marchó por un año a Londres, pasará por España, y Vilanova que habló conmigo por teléfono, pues, por razones de familia, salió para España hace algo más de una semana. De afuera de Buenos Aires vi a José Luis, de Magdalena, que me dio la noticia de que venías en Marzo, que nos alegró mucho. Esto es todo, como ves no es nada, o casi nada. Suponemos que Mimina vendrá estos días con Mariluz, las esperamos. De aquí te mandan saludos los Baudizzone que vi a fin de año, están en Pinamar; Frontini, que me hizo ese encargo antes de irse a Río de Janeiro, el de los saludos; en meses próximos marchará a España, y Lipa Burd que es uno de los pocos que veo permanentemente, lo mismo que al ingeniero Díaz que también preguntó por ti y te envía saludos. Recibe un abrazo de Maruja y mío y reparte otros más entre los amigos comunes.

Seoane

1976-01-12
Carta de Seoane a Ledo. 1976
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ledo. 1976 en 12/01/1976


Buenos Aires, 12 de Xaneiro de 1976

Sr. D. Ricardo García Suárez
Vigo

Meu querido amigo:

Duas verbas pra che decir que estou moi agradecido polas tuas atencións. Pola espléndida monografía do libriño da Coruña e pola tua adicatoria do teu album, unha das obras máis singulares que se fixeron en Galicia, a que terá de se engadir ao meu regreso, os dibuxos espléndidos que me deixaches a noite do homenaxe a Del Riego e que foi lástima non tivesen sido incluídos no teu álbum. Non teño noticias de Isaac, ¿fíxose a presentación dél?. Cecais o formato houbese podido ser un pouco mais maior. Nono sei. Supoño terás recibido o album meu publicado en Madrid, Insectario. Deixeille o encárrego, o mesmo que o envío de outros exemprares, a Inés Canosa que está a cárrego de “Sargadelos” de Madrid.
Eu repítoche o meu agradecimento. Unha aperta grande de Maruxa e miña pra tí, Mimí e os teus. Envexámosvos o inverno de Galicia.

1976-01-12
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1976
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1976 en 12/01/1976

Buenos Aires, 12 de Xaneiro de 1976
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Catro letras de saúdo dende Buenos Aires e pra che decir que quedamos moi contentos de haber estado na casa de Domingo no teu homaxe. É un dos mais xustos de cantos se fixeron en Galicia. Algún día farase outro popular; mais este, recollido, íntimo, con quince ou vinte amigos reunidos arredor teu foi dunha grande beleza, enmais da sua emotividade. De certo xeito o homaxe foi a espresión de como terá de xusgarte a Galicia futura. Tiña que decir esto.
Aparte, ¿recibiches a carpeta de grabados miña, Insectario?. Deixeille o encárrego a Inés, en “Sargadelos” de Madrid. Si non a mandou, reclámalla. Deixeinas firmadas pra tí, Xohan Ledo, Domingo, Piñeiro e Dónega, etc.
Recibide Evelina e tí o forte abrazo de Maruja e meu e o noso desexo de un bo 76:
Seoane

1976-01-17
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1976
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 17/01/1976


Sada, 17 de Enero de 1976

Queridos Maruja y Luís:

Recibí vuestra felicitación de Navidad que les agradezco, porque además es una maravilla. Antes de las Navidades estuve en Arenas para comprar unas tarjetas para felicitar a los amigos y no pude comprar ninguna, porque todas eran de muy mal gusto y no me quedó más remedio que enviarles las que tenemos en el Museo como otras veces. Cuando esté otro año con nosotros, podíamos hacer como ya habíamos hablado más de una vez, tarjetas de algunos artistas gallegos para venderlas, pues no hay nada o por lo menos yo no las conozco.
Les voy a contar algo de lo que quedé encargado de hacerles. El coche se lo vendí al mismo Sr. que ya se lo había comprado, pues es amigo y me lo pagó muy bien, pues me dio 155.000.- ptas. que ingresé en la cuenta del Banco Zaragozano. También le envié el dinero ese a Madrid a la Galería Aele. Otra cosa, estuve pendiente de la Exposición de ese Sr. Argentino que iba a exponer en la Galería Mestre Mateo a mediados de este mes y hoy precisamente antes de escribir, le pregunté a López Calvo y me dijo que no sabía nada de este Sr. que había quedado en mandarle las cosas y no recibió nada ni sabe nada de él. El cuadro para Blanco Amor, lo enviaré la semana que viene a Librouro, que es a donde parece ser mandan las obras todos los artistas.
Le envié esta semana unas cartas que recogí en el buzón de su casa y aproveché también para enviarle todo lo que salió hasta la fecha de la imprenta y que están para salir más cosas que se las mandaré rápidamente.
Todo por aquí sigue lo mismo, el pleito continúa igual y creo no tiene arreglo la cosa, por lo menos hasta que hagamos algo aquí al lado y nada más estamos esperando el trámite del Ayuntamiento para empezar a trabajar y supongo será este mismo mes. Vamos a ver si así se arreglan de una vez las cosas o por lo menos así trabajaremos más tranquilos y para nosotros, pues hasta ahora estamos todos engordándolos a ellos.
Cuando reciba esta carta, ya Mimina estará para salir o ya salió para aquí, creo que está contentísima por ahí, y fue una gran cosa que hiciese el viaje, pues de no ir a la boda de su hijo, les remordería la conciencia toda la vida y el mismo Isaac está muy contento de que hubiese ido.
Como por Isaac ya están enterados de todo lo que se va haciendo, no les digo más, solamente desearles muchos éxitos por esas tierras y darles como siempre un abrazo muy tenso de

José Luis y Mª Elena

1976-01-21
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 21/01/1976

21 de enero de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Hoy recibo tu carta del 12 cte. Aún no te llegará la mía del 3 y te mando una fotocopia de ella. Ahora hay que temer al correo porque aquí han estado en huelga y ahí supongo que seguirá habiéndolas. Marina constantemente te estuvo enviando recortes, o fotocopias de ellos, que se referían a ti o que eran cosas de tu interés; entre estos iban los que se referían al acto de presentación de la carpeta de Xohán Ledo. Creo que se hizo lo mejor que se pudo hacer, que se dijeron en él cosas muy importantes (haremos un resumen de las intervenciones) pero a pesar de ello (se mandaron invitaciones del Museo a los de siempre) hubo poca gente y el álbum apenas si se vende. Te doy este dato como información comparativa del aprecio que la gente se siente por tus cosas.
Por aquí como novedad importante la denuncia implícita que he hecho, hace unos días, de Iglesias Corral a la Junta de Gobierno del Colegio de Abogados que podrás ver en la fotocopia adjunta. En el párrafo 9 está uno de los motivos. La verdad que está en el fondo es que Rey se propone demandar además de al Castro a Sargadelos y a la Fundación del Museo para exigir que le entreguen las participaciones que el Castro tiene acordado transferirle. Aunque a nosotros no nos lo han notificado sabemos, con mucha reserva, que han presentado ya la papeleta de conciliación en el Juzgado. No perdí tiempo en requerir a Rey como Administrador estatutario del Castro a que se presente inmediatamente en el Domicilio a cumplir con su obligación (acaso podría obtener otro testimonio de la mujer o de las hijas diciendo que está incapacitado para recibir al notario). ¿Qué hará la Junta de Gobierno? Yo todo lo que digo puedo probarlo. Si se calla multicopiaré la denuncia y la enviaré desde el Ministro a todos los organismos a los que pueda interesar, abogados de Galicia y Colegios de Abogados de España.
La cosa puede ser más seria de lo que se cree. Al parecer Iglesias Corral llevó este asunto desde un principio. Mora y Lobato no serían más que testaferros. Iglesias fue desde hace años, unos treinta años, el abogado de los Rey. En pago de los servicios prestados Emilio lo metió de consejero en La Voz. Difícilmente Iglesias podría negarse a dejar de servirles en esta ocasión. El indulto vino a impedir la acción contra alguno de ellos... pero creo que con indulto o sin él esta gente actúa impunemente. ¿Hay por detrás una multinacional que todos conocemos a la que Sargadelos le resulta un niño molesto que puede llegar a ser hombre? Esto lo hemos pensado más de una vez. Hay bastantes elementos para poder sospecharlo. La utilización de unas circunstancias políticas se veía pero podían ser sólo las maniobras visibles.
Cuando nos notifiquen la papeleta de conciliación acudiré a los abogados. Además de Dónega y Risco hijo tendrá que conocer la cosa Risco padre y Valentín. Esto por parte del Museo, aunque el Museo aún no recibió ninguna participación y aunque las recibiera no veo qué responsabilidad puede tener en el asunto. Por un lado acaso hubiese sido bien que ya hubiese estado todo legalizado y tuvieran que meterse con el Museo para sacarle su capital patrimonial. Esto va a ser largo. Nuestro Secretario ni en presencia tuya logró redactar el acta para que los patronos tengan una idea de lo que se acordó y a ese ritmo...
Ya te puedes dar idea que todo esto me desespera bastante. Que los tiempos además no vienen fáciles. Que la demagogia está haciendo presa de esa tímida apertura. Todos los que pueden hablar no hablan más que demagógicamente; y las empresas se encuentran en este camino aguantando los palos que vienen de todas partes. Bueno. Yo haré lo que pueda. Y te tendré informado.
Ayer Inés me leyó un telegrama llegado a Madrid de Mimina según el cual salen de ahí el 24. Yo debo estar en Madrid el 28 porque se inaugura lo de las galerías y se presenta el libro de C[astro] Arines. Lo presentará Antonio Fernández Alba. Por C. Arines y por Fdez. Alba yo me veo obligado a estar ese día allí pero no podré ir a esperar a Mimina pues con estas cosas tengo que estar vigilante. Irá Xosé a montar la exposición y el audiovisual.
Hasta aquí lo que yo te puedo contar. Tomando tu carta en efecto a los de Magdalena les dije que iría sobre marzo aún a sabiendas de las dificultades que tendría para ello. Pero tú verás si yo voy a poder dejar esto aunque sea un mes con estos problemas. – Palmás me habló desde la Galería de Madrid. Me dijo que dentro de unos días estaría por aquí, que pretendía colocarse por Galicia pero no me dijo nada de viajar a Londres. Y a todos los demas que citas, por supuesto, retribuyo sus saludos.
Y esto es todo. A ver qué cuenta Mimina.
Sé que tuvisteis mucho valor. Aquí mucho frío. Llevamos más de un mes sin llover pero con heladas continuas. Tenemos que aguantar cada uno su clima.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

Isaac

1976-01-21
Carta de García Sabell a Seoane. 1976
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1976 en 21/01/1976




21-I-76
Querido Luis:

Recibín o voso saúdo. I, en Madrid, entregáronme o Insectario. É ún dos álbumes máis fermosos que levas feito.
Cada grabado rebule de incitacións e suxerencias. Ise mundo dos bichos escuros é como un feixe de lembranzas que se engaratiñaran na imaxinación. Ele lévanos á paisaxe, ás ponlas caídas, aos pequenos buratos por onde emerxe ise mundo inquedante que tí, maxistralmente, expresas.
E todo por tí vive: as patas como saucos, as cacholas enigmáticas, os grillóns na cadea dos corpos. Todo vive, sí, e todo se amostra. O cartafol é como un gran penedo ao que se lle dou a volta e rebenta na pululación formigueira de cen orgaísmos segredos.
E tamén atopo no teu Insectario o esplendor rutilante de corpos que son como barcos na noite. E altivas testas tiránicas, frías, crueles. E aititudes dunha rara elegancia. E complicadas redes, e pérfidos laberintos.
E todos, en conxunto, fan o innumerable desfile do que se oculta, do que se aconchega, do que está á espreita, do que brila na luz, do que chouta, da xorda e abigarrada feira da vida primaria, da fidelidade biolóxica, do latexar a carón do humus orixinario. Ise humus no que están envolveitos os nosos mortos –e no que nós tamén nos envolvemos. O humus dende o que nos será dado ollar para os bichocos espléndidos. Como tí, agora, fitache neles. Cos teus ollos creadores e garimosos de artista galego. Gracias, querido Luis, por iste teu xeneroso gasallo.

XXX
Penso dar para o proisimo Grial o texto da miña presentación do outro cartafol, o das caracolas e os ramallos.
XX

Tamén tiven parte na que se levou a cabo, en Arenas, do coaderno de Xohán Ledo. Tanto Xosé Díaz como o propio Ledo estiveron moi ben.

XX

E agora, un pedido, si é que é posíbel. Trátase de Luis Caparrós, bo periodista i encendido ademirador teu. O outro día paroume na rúa para solicitar a miña intercesión cabo de tí. Desexa un dibuxo, por sinxelo que sexa, da sua faciana. Un retrato, non para publicar, senón para ter na casa. Polo visto, é unha vella ilusión, un antigo desexo que, deica istes intres, no se atreveu a formular. Díxenlle que foi unha pena nono houbera dito cando tí estabas eiquí, que eu houbera aituado de apresentador. Pro o home, inda que non é galego, é tímido. E velahí.
Si tí te animas a trazar uns contornos, eu encantado. Pro, de todos xeitos, considera a miña intervención como unha obriga á que non puiden esquivarme. Acompaño a foto que me remesou eiquí, a Santiago, o interesado.

XX

E, por hoxe, ren máis. Nós sempre agardando, e acabades de marchar, a vosa volta.
O país non vai mal. Seguimos con un certo outimismo condicionado.
Apertas ben cariñosas de Elena e miñas para Maruxa e para tí.
Teu decote,

Domingo

1976-01-28
Carta de Ledo a Seoane. 1976
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ledo a Seoane. 1976 en 28/01/1976



Vigo, 28 xaneiro 1976

Querido Luis:

Recibin o teu Nadal. Recibin a tua carta. Recibin, chegou hoxe o teu Insectario.
Ben. Por todo elo, téñoche de dar unha ves mais as gracias. Por todo elo, teño unha ves mais que dar conta do meu reconocemento. Como sempre amosas a tua derramada xenerosidade e un aprecio por min que quixera certamente ser merecente.
Fíxose a presentación do Index na librería Arenas da Cruña, foi unha cousa sinxela e mais ben intima, ainda sobrepasando as posibilidades que ofrecian os meus dibuxos. Garcia Sabell pronunciou unha fermosa disertacion chea de atinadas suxerencias esteticas e antropoloxicas baseandose nunha interpretacion, moi falagadora pra min, dos dibuxos.
A min o libro gustoume moito cando o vin, e non poido por menos de facerme sentir certo orgullo persoal; pois fixeche cos dibuxos un fermoso libro. Non cheguei a maxinar tal posibilidade, ainda sabendo ben do teu labor como diseñador de libros, ainda conocendo toda isa mañífica obra esparexada en cartafoles de grabados, e dibuxos con seu derradeiro eslabon niste Insectario que agora teño diante. Que fermosa imaxinacion, que fermoso traballo, que de suxerencias nises bechos. Mais gracias ainda, non polo galano, senon polo don da tua obra polo agrandamento que nos da ao esprito, polo esparexemento dos nosos ollos.
Eu quixera que o meu Index poidera levarte un algo de todo iste agradecemento, eu quixera que tivera o poder de falar de ademiracion con que enxergamos todos a tua obra e que non é doado cheguemos a poñer enteira nas palabras. Palabras... palabras... sí, pero en verdade sentementos.
E mais nada por hoxe. Gracias.
Unha forte aperta de todos nos pra Maruxa e mais pra tí.

Ricardo

1976-02-01
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 01/02/1976

Sargadelos, 1º de feb[rero] de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo mi carta del 21 enero. Mimina llegó el domingo 25 a Madrid y me contó de vosotros. Al fin pude estar en Madrid esperándola. Nos quedamos en Madrid hasta el 28 en que se inauguró la exp[osición] de las Galerías. Regresamos el 29 y ayer 31 hemos asistido al acto de conciliación cuya demanda te acompaño. Al fin se concretó la amenaza que te anunciaba. Además del procurador de Rey asistió el sobrino de Iglesias Corral, Uribe (creo que es sobrino, unos 50 años; el cuñado es mayor). Por Sargadelos asistió Santiago Sineiro, y yo por el Castro. La Fundación del Museo no estuvo representada. La Fundación no tiene representante legal. No habría tiempo para convocar una Junta y nombrarlo. Los abogados opinan que tampoco interesaba ni legalmente significaba nada porque la personalidad jurídica de la Fundación no está reconocida todavía. Como de la Fundación forma parte Cerámicas del Castro y Rey es Administrador de ella si no sabe estas circunstancias allá él. Iglesias había anunciado al juzgado que iría él mismo. Yo ya lo tenía creído porque ahora no puede dar marcha atrás y le es mejor dar la cara. Pero parece ser que le tiene miedo al escándalo. Por lo de ahora la Junta de Gobierno del Colegio no acusó recibo de mi comunicación. Hay la posibilidad de que el mismo Iglesias se la guardase. Por mi parte yo ya tengo la lista de todos los colegiados de La Coruña con sus direcciones. Si pasada esta semana sigue el silencio requeriré notarialmente a cada uno de los miembros de la Junta y unos días más tarde lo comunicaré a todos los colegiados y lo denunciaré al Ministro y al Consejo Superior de la Abogacía. Yo ya no me detengo aunque me cueste la cárcel y la vida.
La presentación del libro de Castro Arines resultó extraordinariamente bien. Él no pudo asistir porque está con una gripe fortísima. Los amigos de siempre han estado presentes. A la noche siguiente nos han destruido a golpes el letrero luminoso que teníamos fuera. Hemos dado parte a la policía y como sospechosos hemos puesto a los Rey. Tengo la seguridad de que se trata de un atentadillo para marcarnos y que los guerrilleros esos nos hagan el atentado que ellos desean.
El sábado 24 estuve en Santiago sentado al lado de Domingo G[arcía] Sabell en la constitución de una asamblea para la creación de un museo etnográfico convocada por el Colegio de Arquitectos. Hablamos de ti y de otras muchas cosas. No hablé nada de lo de Rey que entonces era amenaza. Creo que lo mejor, de momento hasta ver qué es lo que pasa, es no decir nada de esto a los Patronos. No obstante tú dirás.
La Fundación Barrié concedió premios vitalicios de 250.000, ptas a Otero Pedrayo, Artaza y Blanco Amor. Del que no supe nada en Madrid fue de Álvaro. Lo llamé pero no estaba en casa.
Ahora te estoy escribiendo además de desesperado por todo con un catarro gripal que posiblemente me llevará mañana a la cama y todo eso.
Mimina muy contenta y muy triste de su viaje a la Argentina. De las dos cosas hay. Tanto ella como Mariluz vinieron presumiendo del trato que les disteis. Ahora aquí todo está muy triste y sobre todo hace mucho frío. Bueno, seguiremos luchando te tendremos informado de lo que pase.

Os recordamos mucho. Os enviamos muchos abrazos

Isaac.

1976-02-02
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 02/02/1976

Buenos Aires, 2 de Febrero de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí dos cartas tuyas, del 17 y del 21 de Enero y unas fotocopias aparte. Sospecho que Mimina y Mariluz os habrán transmitido noticias nuestras, de nuestra vida aquí. Apenas salimos de casa. Trabajo, no hay nada más que hacer en verano en Buenos Aires. Tengo ocho o diez cuadros nuevos. Dibujo y siento una gran pereza de escribir. Tan pronto llegué, una semana o diez días después, escribí a algunos amigos, no recibí respuesta de ellos, no sé si recibieron los álbumes, Insectario aquellos pocos a quienes se lo envié. Sé, únicamente, que tú lo recibiste, José Luis y Domingo, y sé por ti que les fue enviado a todos. Creo que estamos regresando a la época de la correspondencia enviada a través del charque, del propio. Aquí, en cuanto a esa, funciona el disparate. En cuanto a esto y a muchas otras cuestiones. Algunas cartas tardaron en llegar diecisiete días, la tuya, la última, salida el 22 de Cervo llegó el 30, la de José Luis salida el 18 de La Coruña había llegado la víspera y la de Domingo, salida el 22 llegó también el 30, al mismo tiempo que la tuya, habiendo salido el mismo día. Lo normal era que desde España una carta tardase solamente cinco días, llegando a menudo en cuatro. Por Mimina envié un cuadro para Aele de Madrid, el que querían para un cliente que adquirió uno de formato grande en 1974. Desde que ella y Mariluz se fueron hicimos reformas en el departamento. Encargamos un nuevo mueble para los libros de arte, pues estaban de tal modo amontonados, ocupando casi todos los placards, que no teníamos ni donde guardar la ropa, que nos decidimos a hacer una nueva biblioteca. Ordenarlos nos llevó tres días y menos mal que la temperatura, hasta ayer, durante quince días seguidos fue otoñal, con noches frías y con grandes desastres de inundaciones en el interior. En la Pampa, en los días que estuvo Mimina, ardieron más de un millón quinientas mil hectáreas de bosques y maleza, desapareciendo con el fuego millares de vacas y ciervos. Algo menos fue en San Luis hasta donde se extendió el fuego. Una superficie quemada mayor a la superficie de alguna región española.
Los álbumes de dibujos y grabados se venden con tiempo. Estoy seguro que el de Ledo tiene que venderse por su calidad. Por otra parte todos ellos ofrecen la imagen de un país y Galicia poco a poco, por los álbumes y libros de dibujos de Castelao; de Prada, el grabador orensano, de R[eimundo] Patiño, los tuyos, el de Ledo, los míos, etc., señalan una época de Galicia juntamente con la otra producción intelectual. El de Ledo es un gran álbum. Es una pena que la nota de La Voz no transmita lo que dijeron los tres oradores en la presentación de Arenas.
No puedo comprender a Rey, ni el por qué de ese deseo de buscar los cuatro pies al gato en cualquier cuestión y perder la vida pleiteando, aún tratándose, como en el caso de él, de la vida de un desocupado. En cuanto al Museo no tiene esta responsabilidad alguna con respecto al Castro, únicamente agradecimiento por el acuerdo de ayuda. Yo no hablé con Dónega sobre estas cuestiones. El acta supongo que debe estar hecha, pues luego de aquella única sesión no tenías más que sentarse a redactarla y darla para firmar. Supongo habrás hablado con él. Comprendo tu desesperación. ¿Qué sabes del Álvaro Gil? Cuando salí de Madrid estaba muy mal, así al menos lo veíamos todos. Uno de los días últimos de Madrid lloraba y se despedía de mí. Odio la vejez, ver como a las gentes las destruye el tiempo y se destruyen a sí mismas. Simone de Beauvoir, la compañera de Sartre, escribió un libro tremendo sobre la vejez. Es la historia de la degradación física y mental del hombre, analizándolo de la misma manera que un entomólogo analiza un insecto. Quizás la declinación de la mujer sea en general más trágica que la del hombre, así lo hace sospechar Simone de Beauvoir, por tener un mayor sentido del propio cuerpo y del valor de éste.
Estos días estuvieron Camilo y Adriana y otro día Camilo. Están felices. Camilo vino a recoger a Buenos Aires materiales para el horno. Trabaja con entusiasmo. Algunos amigos empiezan a volver de sus vacaciones, otros salen estos días para distintos puntos del mapa. No parece ocurrir nada en el país. Sin embargo éste encierra la locura en todos sus aspectos, la Demagogia, que es la enfermedad política peor, lo está hundiendo. La gente emigra, desde los físicos, matemáticos y hombres de ciencia en general, hasta los artistas de todas clases. Mimina te habrá contado lo que le ocurrió a N[acha] Guevara, de la que te envié los discos que encontré, ya se transformaron en piezas de colección, y así ocurre diariamente.
No te escribo más. Entre lo que ocurre, lo que uno ve en los amigos envejecidos, la pena que producen, y los sucesos políticos, o mejor, derivados de la política, nos invade el pesimismo.

Recibid todos un abrazo de Maruja y mío y tú otro de.

Seoane

Nota: Por favor pon en el sobre el número postal correspondiente antes del Buenos Aires, es decir, 1021-Buenos Aires, es obligatorio desde comienzos de año.

1976-02-02
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1976
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1976 en 02/02/1976

FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/DR. CADAVAL, 32/TELÉFONO 213770/VIGO
2-febreiro-1976
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:
Son moitos os motivos de agradecimento que che debo por tantas cousas. Pero os producidos nos derradeiros días da tua estada en Galicia estiveron determinados, ademais, por unha fonda emoción. Non necesito decirche o que representaron pra min as tuas delicadas i espresivas probas de amistade. Tamén as breves palabras que me escribiche dende Buenos Aires, e que valoro en canto significan.
Onte chegoume, adicada, a carpeta de grabados Insectario. Trátase dunha verdadeira fermosura. Entre tantos e tantos espoñentes creadores como levas feito, penso que éste é un dos máis felices e orixináis. Agradézoche de corazón tan fino agasallo.
Moi garimosos saúdos a Maruxa, de Evelina pra os dous, e pra tí a forte aperta de sempre
Fdez del Riego

1976-02-04
Carta de Piñeiro a Seoane. 1976
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1976 en 04/02/1976


Compostela, 4-II-76

Querido Luis:

De Sargadelos enviáronme o espléndido Insectario que con tanto entusiasmo editou e prologou o Raimundo Patiño. Tantos anos soñando en facer edicións como ésta, ten que se sentir feliz ao presentar, prologada por el, unha colección de grabados teus. E eu tamén me alegrei moito de ver que leva adiante unhas arelas editoriais das que xa me falaba afervoadamente hai bastantes anos.
Os grabados son fermosos. Resulta unha boa colección de insectos ennobrecidos polo arte, que mesmo os humaniza. Ramallos, Caracolas, Insectos, Pulpo, seres moi presentes no noso mundo vital que agora estarán tamén moi presentes no noso mundo cultural polo milagre do arte. Do teu arte.
Por aquí non hai grandes novedades. Bon, das novedades políticas coido que vos informarán os xornais de ahí. O que non sei si saberás, e esta noticia sei que che agrada, é que a Fundación Barrié outorgoulle a Blanco Amor unha beca vitalicia de 250.000 pesetas anuales. Tamén a Otero Pedrayo e mais ao Artaza Malvárez. E por iniciativa do Laxeiro, vanlle facer ao Eduardo un homenaxe os pintores, que consistirá nunha exposición en Vigo na que o importe das ventas será para o escritor homenaxeado. Supoño que, nestes días, estará feliz.
Apertas nosas para os dous

Ramón

1976-02-16
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1976
Bos Aires
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1976 en 16/02/1976


Buenos Aires, 16 de febrero de 1976

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
Sada

Queridos María Elena y José Luis:

Recibimos la carta que nos enviaron hace casi un mes. Estaban presentes cuando la recibimos Mimina y Mariluz que descansaban en Buenos Aires de los días pasados por la boda de Camilo en La Dulce, pueblo de interior donde fueron muy obsequiadas. Fueron unos días de calor que luego no se repitieron hasta estos tres días últimos, pues, en general, está resultando un verano bueno. De los encargos a José Luis: Recibí carta de AELE donde me participan haber recibido el dinero que les envió. Del pintor Colombres no supe nada, seguramente no le gustó la fecha que señalaba López Calvo o expuso en cualquier otra ciudad española, o no pudo ajustar bien las fechas con sus deseos. No puedo saberlo. De Librouro me remitieron una carta de Patiño de Vigo, Pousa y no recuerdo quien más para enviar el cuadro para el homenaje a B. Amor, con motivo del catálogo, sospecho que cuando enviaron la carta estaba a llegar. La carta nos llegó ayer procedente de Sargadelos y tiene fecha del 27 de enero. En la suya me remitía un sobre del Banco Zaragozano juntamente con unas cartas enviadas a Paseo de Ronda. El sobre venía vacío. Esto es algo que suele ocurrirme a mí. Por todas estas molestias les estamos muy agradecidos. Buenos Aires está triste por todo lo que ocurre que es mucho y nosotros tenemos nostalgia de la tranquilidad coruñesa, por lo menos la que había cuando decidimos venirnos. Sentimos la venta del auto. Maruja estaba contenta con él y yo también. Nos alegramos de cualquier manera de haber ganado 5.000 ptas. en la operación.
Por Isaac voy sabiendo del estado del pleito y los dolores de cabeza que el desocupado de Pepe Rey quiere producir. Se trata de un alguien, que trata de cubrir su ocio haciendo mal a los demás. Esperamos que termine haciéndoselo a sí mismo. Sospechamos que Mariluz y Mimina les habrán contado del viaje a ésta ¿por qué no se deciden ustedes a uno parecido de veinte días o un mes? El pretexto puede ser el horno de Magdalena, o el tomarse simplemente unas vacaciones; con dinero externo, pesetas o cualquier moneda europea, lo único que cuesta realmente es el viaje, pero la estancia es muy barata y el mismo importe del viaje puede sacarse con la compra de artículos de vestir. Los abrigos de nutria, o cualquier otra piel, como los que compraron Mimina y Mariluz constituyen, si los venden, un negocio. El peso ha bajado casi el doble desde que ellas regresaron con respecto a la peseta y ahora en invierno, en el verano de ahí, Buenos Aires es una ciudad que ofrece cine y teatro por ejemplo, como unicamente Nueva York, París y Londres. Anímense, a nosotros nos darían una alegría. Yo tengo dos exposiciones, en setiembre y noviembre en Buenos Aires y a fin de año o en Enero del 77 otra en Mar del Plata. Trabajo.
Un gran abrazo para los cuatro, María Elena, usted, Victoria y José Luis (hijo) de Maruja y mío:

[Seoane]

Nota: Ruego que cuando escriba ponga en el sobre el número postal, es una nueva disposición desde principios de año: 1021-Buenos Aires.

1976-02-16
Carta de Seoane a García Sabell. 1976
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1976 en 16/02/1976


Buenos Aires, 16 de Febreiro de 1976

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Querido Domingo:

Recibín a tua carta de fins do mes pasado, que te agradezo moito por todo o que dís de Insectario, tan ben dito e tan de acordo co que tratei de facer. A min levoume a este tipo de temas a miña creencia na unidade do universo, a irmandade que sinto con todas as criaturas, aínda as mais insignificantes, aínda que todo esto non poda axustalo en forma algunha relixiosa, pois é un sentimento que nasceu conmigo. Dende neno conmóvenme os ollos das xentes, dos animales, aínda dos bichocos cando se lle poden percibir; paréceme que os ollos unen a todolos seres comprendéndonos a nos. Sei que os hay (sic) cegos como as toupas, pero sinto frente a elas parecida perplexidade, a que me producen os homes cegos. Dibuxei, pintei e grabei a moitos animales, o touro, o can, o pulpo, paxaros, peixes, caracolas e insectos. Fixen centenares de testas humáns directamente recollidas. Cada prigo dun rosto paréceme un milagre, como cada testa dun bichoco ou dun animal grande, cada par de ollos, sempre en todos, en éstas e nas das xentes. Os bichocos son en xeral pérfidos, molestos, asesinos, mais en todos eles, como nos homes, existe unha inocencia primeira que os salva. Son ruíns porque eso pertenesce ao orde do universo, a misión para a que xurdiron ou foron creados. Cumplen enmais dun logar práctico, eficaz na natureza, un logar no mundo da nosa fantasía. Ocorre igoal coas outras bestas. A mesma forza enigmática que conduce os homes conduceos a eles e están tamén suxetos a eso que chamamos destino. Mais son así os misterios do universo. As plantas fanse amigas ao seu xeito da man que as coida e acaricia. Creo que todo esto forma parte da miña natureza galega, a que se fai evidente nas nosas creencias e leendas, en San Andrés de Teixido onde se nos fai coidar dos reptiles ou calquer animal que atopemos no camiño, na perduración das pedras da serpe e en algunha creencia como a de supoñer aos Cabaleiros da Taboa Redonda convertidos en mosquitos en certa lagoa de Ourense agardando pola volta do Rei Arturo. Eu teño iniciado, fai anos, un pequeno bestiario escrito pra publicar algún dia cos significados de moitos animales. Foi, aos comezos, unha conferencia que fixen para o Colegium Músicum de Buenos Aires, ilustrado con diapositivas de bestas no arte universal. A Edade Meia foi pródiga na sua representación. As xentes na pantasía meieval transformábase facilmente en dragóns, cóbregas, escorpións e vermes en xeral, cecais, dixeron, polos seu pecados mortales ou por encantamentos. Mais o misterio non se detén nin siquera na xeoloxía. Vulcano e Neptuno facían da terra e do mar seus axentes e nos sabemos hoxe que os antigos non fixeron mais que preveer o home científico de hoxe. Nos, inocentes galegos, sabios celtas en potencia, sabíamos que algo contiñan as pedras, a terra e as augas nas que creíamos dende sempre. Mais, non che distraigo mais. Blacke, poeta celta, cando quixo ferir a un veciño dibuxouno e escribíu ao pé “O espectro de unha pulga”, non matinou en ningunha clase de máquina, maiúscula ou minúscula, sinón nese bichoco aparentemente insignificante.
O dibuxo de Caparrós fareino e mandareino un destes días, mais provisional, pois prefiro facelo do natural cando volva a Galicia, e non porque non poda facelo de unha fotografía. Degás e Picasso fixeron escelentes dibuxos por este procedimento.
Agradézoche as tuas verbas e todo canto fas por mín. Recibide Elena e tí unha aperta moi garimosa de Maruxa e miña:

Seoane.

1976-02-22
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 22/02/1976

Madrid, 22 de febrero de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Estoy en Madrid. Es domingo, llegué por la mañana, y me encerré ahora en la tienda a hacer cosas que tengo pendientes, entre ellas, contestar tu carta del 2 cte. que me llegó hace unos días a Sargadelos. Mañana tengo todo el día ocupado en una reunión en la Fundación del Instituto Nacional de Industria para estudiar un tema relacionado con la creación de un centro para recoger lo que queda del arte popular y que más tarde pueda nutrir un museo etnográfico. El martes por la tarde estaré otra vez en el Castro para seguir a Sargadelos. Pero el domingo día primero volveremos a viajar hacia aquí Xosé y yo para levantar la exposición de las Galerías y seguir con ella para Barcelona donde se inaugurará el 3, y preparar una mesa redonda que se celebrará el [ILEXIBLE], a partir del audiovisual que se celebrará patrocinada por el ADI/FAD en su local con intervención de Giralt-Miracle, Oriol Bohigas, Antoni de Moragas, Yago Bonet, creo que Castro Arines y nosotros. Esto lo pidieron los del ADI/FAD. Y, aún intermedio de esto, el viernes 27 vamos a proyectar en la Galería Lume (esa aula de cultura en la interviene también el hermano de María Rosa, Nicolás) dos audiovisuales –arte popular y arte e industria– con un coloquio sobre estos temas que también he de moderar yo. Como ves, ya simplemente por aquí no paro como si me divirtiese esto; pero son cosas que se encadenan, algunas a las que no hay forma de negarse sin quedar mal y todas ellas, por otra parte, también convienen para que vean que no estamos muertos, que no estamos nerviosos y que seguimos para adelante como si no pasase nada, sin que se vea siquiera que hacemos de tripas corazón y que no se vea el agotamiento y la desesperación.
Anteayer viernes llegamos al Castro a la tarde y José Luis me enteró de que él se acababa de enterar por una pequeña nota de prensa que en la Galería Mestre Mateo se inauguraba ese día la exposición del Insectario. Allá nos fuimos. Mal organizado, no habían enviado apenas invitaciones, Calvo no había podido atender esto, es sólo de tu álbum cuando tu álbum ganaba más se expusiese dentro del conjunto de la experiencia de los tres álbumes de 3,14,17, este chico de la editorial, creo que Moslares, que estaba allí, no sabía tampoco por qué esto se había organizado así. Me da la sensación que el amigo Calvo con toda la mejor intención del mundo tiene poco tiempo ya para dedicarse a estas cosas. Te van las notas que salieron ayer en la prensa.
También te envío una carta que me dio para ti Sineiro de la que separé la fotocopia de la certificación del acto de conciliación del Juzgado de Sada por habértela enviado yo hace ya unos días con una carta mía cuya fecha no recuerdo ahora porque tengo los antecedentes en Sargadelos. También te va mi carta notarial a Federico Nogueira con deducción de testimonio a Iglesias Corral. Por ella te enteras que el 9 Federico estuvo en el Castro. Entre otras cosas para manifestar que Iglesias se encuentra molesto de que yo crea que él estaba desde un principio en esto, que él sólo se metió ahora... (única reacción que tenemos hasta ahora de Iglesias). Yo puse la cara de circunstancias que corresponde en estos casos para pasar de la mejor manera la plaza de tonto, y contesté con esa carta. Es necesario por demás cortar las conversaciones personales con él en primer lugar porque él no oye nada y vienen a resultar un monólogo en el que el único que habla es él pues yo ya no me molesto en abrir la boca, ¿para qué? si él no te entiende nada. Él por escrito, suscrito por él, no quiere decir lo que quiere, porque lo que él sigue queriendo es por medio de alguna maniobra quedarse con Sargadelos. Ahora, para ellos yo sería la víctima de la especulación de todos los socios contra el que se habrían levantado calumnias que le obligaron a ellos a intervenir contra mí, y ahora ellos ¡pobrecitos! se encuentran defraudados porque quienes los metieron en este fregado ahora no los ayudan... etc. Ahora no cabe duda que Iglesias es quien los asesora y siguen en el mismo empeño de utilizar la difamación, la insidia, etc. que empleaba Mora. Por otra parte estando Iglesias por detrás está visto que no te perdona a ti alguna cosa. Yo doy por no oído nada, sería absurdo escuchar algo que está sólo orientado a dividirnos. A ellos no los salva ni la caridad, y ahora queda claro que yo no escucharé propuestas orales, han de ser firmadas por ellos para poder prestarles una consideración.
Ahora bien lo que conviene es que hagamos todos causa común para defender a Sargadelos. Puertas adentro podemos discutir lo que creamos conveniente pero puertas afuera hay que defender a Sargadelos como sea sin poner en duda que estamos intentado hacer una cosa honesta. Cada vez se perfila más la operación. Mafriesa (el matadero de Páramo) hizo crisis. Lleva perdido más de 600 millones. Pudimos conectar con el abogado laboralista. Carro Páramo era el director de Mafriesa cuando se prestó a aquel célebre chantaje que nos hicieron. Este es sobrino del tristemente célebre Páramo. Entonces Mafriesa era un negocio montado por el Banco del Noroeste y por el Urquijo a donde arrastraron al INI a perder. Urquijo son los agentes de Rosenthal en España y que integran las representaciones de esta en España con las sociedades MIPROCESA y ECESA, que controlan casi todos los caolines y silicatos del norte de Lugo. Bidasoa es por otra parte también el Banco Urquijo y Bidasoa misma tiene participación de Rosenthal. Páramo es a su vez uno de los testaferros de Urquijo y además es vecino de la misma casa de Pepe Rey en Madrid, mas es Páramo quien se la había facilitado.
Urquijo se retiró de Mafriesa y Páramo también se fue. Ahora el abogado de los obreros está descubriendo que los Páramo estaban ligados a los contratistas que montaron Mafriesa y que este era su negocio. Y según los testimonios que tenemos el mismo director de la empresa y utilizando el automóvil de esta misma empresa estaba haciendo el “trabajito” de Cerámicas del Castro por cuenta aparente de Rey y Nogueira. Por si fuese poco esto hasta ese momento al menos Iglesias Corral era el secretario del Banco del Noroeste. Ahora basta muy poca imaginac[ión] para ver que a Rosenthal 500 millones por el control de Sargadelos no le representaría una mala operación (una denuncia por sí misma representa Sargadelos teniendo que comprar los mismos caolines de la comarca a los alemanes). La operación también era buena para los intereses de Bidasoa. Pero aún queda otra y es que hasta ahora era Ministro de Justicia uno de los Urquijo.
Y acabo aquí porque esto es demasiado largo. Perdona. Y eso que me quedan muchas cosas por contarte. Abrazos fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1976-02-23
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 23/02/1976

Buenos Aires, 23 de Febrero de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te debo respuesta a la tuya del 1/II/76, que se debió cruzar con una mía. Empecé a escribirte sobre Iglesias Corral en mi época de pasante de él y de la desilusión que por unos meses me produjo la carrera luego de mi contacto intelectual con él. Rompí lo escrito. Había sido aleccionado en ella por un tío mío que murió refugiado en Méjico y que ya no trabajaba, se había retirado y vivía de rentas cuando yo terminé la carrera. El me sirvió de muchacho, me traspasó los primeros pleitos en que actué y a veces me acompañaba a los juzgados. Había sido un gran abogado y su conducta fue siempre querida y elogiada de sus compañeros. Era, además, un hombre generoso. Yo entré en el estudio de Iglesias Corral con las reservas de mi tío y estimulado por Santiso Girón que acababa de ser su pasante. Estuve creo que seis meses o poco más antes de establecerme por mi cuenta y proponerme ser, como abogado, contrario a lo que él era. Objetivo que cumplí mientras ejercí la profesión. Iglesias Corral fue siempre, creo, un oportunista en el orden político y capaz de cualquier turbiedad, así lo vi, me pareció, como abogado. Elocuente y hábil, con la habilidad cazurra con la que quieren caracterizar algunos a los gallegos, inteligente, si no lo fuese no nos preocupaba, inculto, estaba destinado a progresar como abogado y a hacer carrera política. Pero en esa misma época había en La Coruña otros grandes abogados que eran lo contrario, honestos e incapaces de cualquier felonía, Durán García, Victorino Veiga, los dos fallecidos, Pita Romero, los dos hermanos, el de derechas que vive aquí, el de izquierdas que también murió. Y yo traté de seguir el camino de éstos y creo que así lo reconocieron quienes me trataron entonces o fueron mis clientes. Rompí la primera carta que te escribía porque no quería escribir sobre Iglesias Corral, pero volví a él y lo siento porque ya no rompo esta carta. Cuando yo te hablaba de él hace años, lo hacía conociéndolos en el ejercicio de su profesión y en política en la que yo actuaba desde un partido de gente honesta e idealista.
Me alegro que el Colegio de Arquitectos funde el Museo Etnográfico de Galicia. Veremos si son capaces de llevarlo adelante. Yo no creo demasiado en la capacidad gallega para estas cuestiones. Muy pocos quieren verdaderamente al pasado gallego, o al arte gallego, o a la cultura gallega, como no sean los que trabajan en estas cuestiones y la mayoría son incapaces de organizar nada porque son incapaces de hacerse obedecer o porque no son dueños de las facultades que se requieren, o porque están preocupados por su trabajo. Mi última visión de Galicia fue ver, en su escritorio de Director del Museo de Santiago, en Santo Domingo, a Antonio Fraguas, sin sillas para que se sentasen sus visitas ocupadas como estaban con expedientes y pequeñas estatuas u objetos de artesanía espantosa, etc. Yo tengo desde muchos años, libretas con iniciativas a desarrollar sobre asuntos culturales gallegos que un día publicaré, por curiosidad, por el tiempo perdido en redactarlas, con un prólogo que venga a decir, esto es todo de lo que soñó un señor incapaz de organizar nada por falta de aptitud quizá y por delicadeza, creo, hacia los demás, añadiendo que estoy seguro que hay muchos cuadernos de notas en Galicia de gentes semejantes, igualmente inútiles.
Recibí una carta espléndida de García Sabell con motivo de mi Insectario. Plena de ideas originales y muy bellamente escrita. También recibí estos días un artículo muy elogioso que agradezco de González Garcés, publicado el 25 de enero y que nadie me había enviado; seguramente a vosotros se os pasó, no lo visteis.
Pienso que a la gente del Patronato del Museo había que convocarla y decirle lo que ocurre con Rey, del ataque de Rey. Es importante. Como lo es el que se constituya legalmente el Patronato, por lo menos se tenga el testimonio de haber iniciado los trámites para su legalización. Háblale a García Sabell y a Dónega. Supe lo de Blanco Amor y Otero Pedrayo y me pareció muy bien lo de la Fundación Barrié de la Maza. Ese es uno de los caminos para servir a Galicia. Mimina que no nos elogie por el trato que dice le dimos. Recordamos siempre el vuestro y no hicimos más que seguir su ejemplo, pero en escala menor. Aquí pasamos en general buen tiempo después de marchar Mimina y Mariluz, gozamos de tres semanas casi primaverales. Ahora, desde hace unos días llueve y hay una gran humedad. Ahora mismo amenaza nuevamente lluvia y está la mañana muy húmeda. Aunque conteste tarde, siempre esperamos noticias vuestras. Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina y para ti y los suyos.

Seoane

1976-02-29
Carta de Seoane a Piñeiro. 1976
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1976 en 29/02/1976


Buenos Aires, 29 de Febreiro de 1976

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago de Compostela

Querido Ramón:

Recibín duas cartas que agradezo moito, referidas a Insectario, e a noticia que me remites da mostra dos grabados de ese album na galería Mestre Mateo de A Coruña. Efectivamente non tiña noticia desto, supoñía que a farían mais ninguén me dixo que a estaban facendo. Entereime polo recorte da Voz que me remitiche.
Sigo con atención as noticias que chegan de España, que están inquedando a algunha xente de aquí, e tamén chegou algunha particular como a interrupción de un núcleo de estudantes en Santiago a Valenzuela, nunha conferencia sua, sin saber nos por qué ou sin sospeitalo. Das noticias de aquí non podo decirche nada. As que se publican son, en xeral, exactas, mais ben pálidas e poucas. A realidade e variedade delas é superior.
Eu traballo o que podo pechado no meu estudo, apenas vexo a ninguén e non saio casi nada á rúa. Teño tres mostras neste ano e agardo poder facelas. Non teño a seguridade tal como están as cousas, mais eu traballo.
Lembrámonos moito de todos vos, os amigos de ahí. Voltaremos no 77, cecáis en Xaneiro. Unha grande e agarimosa aperta de Maruxa e miña para Isabel, Sara e pra tí:

Seoane.

1976-03-09
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 09/03/1976

Buenos Aires, 9 de Marzo de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Acabo casi, hace tres días me llegó abierta, quizá porque prácticamente era un paquete, de recibir tu carta del 22, de la que me informé, así como del catálogo hecho para la exposición de fotografías de galerías, copia de carta a Nogueira, carta de Sineiro, etc. Me pareció muy bien tu carta a Nogueira, justa y hábil, y las aclaraciones que me haces en la tuya de asuntos alrededor de Rosenthal y Sargadelos con intermediarios “cipayos” que yo no conocía. Ahora bien, en tu carta hay un párrafo que no entendí, que no entiendo: “Por otra parte estando Iglesias por detrás está visto que no te perdona a ti alguna cosa”, y esto debe aclararse, a mí no me tiene nada que perdonarme Iglesias Corral, pues jamás he tenido nada personalmente con él. En caso de tener que perdonar sería yo a él que debería hacerlo por los seis meses perdidos como pasante en su estudio y esto fue hace 43 años. No existe, pues, nada entre él y yo. Me compró un grabado en la primera exposición mía en La Coruña, quizás tú lo recuerdas y, en el 73, en el Derby de Santiago, insistió para que fuese a comer con él a su casa del Camino Nuevo. Nos saludamos nuevamente en un viaje en avión de Madrid a La Coruña, volvió a insistir en invitarme. No hubo nada, nunca, personal entre él y yo. Existe, sí, el juicio que yo me hice de él y que tú eres el único que conoce, pues eres también el único que conocí que lo defendía y tuvo esperanza en él. Añades: “Yo doy por no oído nada, sería absurdo escuchar algo que está sólo orientado a dividirnos” ¿A qué se refiere esta frase? ¿a ti y a mí? No entiendo su sentido pues entre tú y yo creo que siempre hemos actuado con claridad y con respeto del uno para el oro. Te ruego, pues, que me la aclares. En cuanto a mi exposición de La Coruña lamento mucho que teniendo tantos amigos como creo tener, hubiese sido un fracaso su inauguración y que López Calvo hubiese encontrado que hacer precisamente en las horas de esa inauguración. A éste le dices de mi parte, aparte si quieres, esa lamentación mía, que creo que si aún piensa venir a Buenos Aires por estas fechas por las propiedades de su familia que no lo haga pues nadie vende ahora, todo el mundo quiere comprar pero nadie vender porque perdió mucho valor la propiedad por la situación del peso. Te acompaño la crítica del diario alemán de Buenos Aires sobre mi pequeño Grosz hecho para el Museo.
El óleo que envié por Mimina y que tú me hiciste el favor de entregar en la galería Aele ya se vendió. Recibí carta, al mismo tiempo que la tuya, de la dueña de la galería. Todo esto está muy triste. Por mi parte trabajo todo lo que puedo. Me gustaría ir a Méjico nuevamente. No sé qué hacer. Tengo media exposición hecha. Una pregunta ¿Crees que debo continuar haciendo figuraciones para La Voz? ¿Le interesa a alguien el que continúe haciéndolas? Dime qué te parece. Desde aquí no puedo enviar nada más que personalidades universales y alguna que otra argentina y gallega. Dime sinceramente qué te parece. Tengo hecho más de 200 retratos y notas, unas 215 o 220 y me cansa estar pendiente de esto, únicamente si existe un público que siga este trabajo, pero es que dudo que alguien lo siga.
Esto es todo por hoy. Debiste haber recibido una mía anterior.

Un gran abrazo para Mimina, para José, María, la pequeña Carolina y para ti de Maruja y mío.

Seoane

Nota: Te ruego me hagas enviar el N.º de L[aboratorio de] F[ormas] que dejé hecho y debió haber salido en la segunda quincena de Diciembre. Entonces te pedí que me lo enviaseis. La semana que viene sale Varela para Madrid.

1976-03-11
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 11/03/1976

Sargadelos, 11 de marzo de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Hace ya días recibí tu carta del 23 de febrero cruzada con la mía del 22 del mismo mes. Te confirmo que realicé todos esos viajes. El domingo llegamos Xosé y yo de Barcelona. Lo del FAD resultó francamente bien. Castro Arines quedó sorprendido de la audiencia que está teniendo esta labor en Barcelona. El acto se celebró en catalán y gallego prescindiendo del castellano. Moragas pidió que fuese así y parece ser que es la primera vez que se celebra un acto de esta naturaleza. El sábado por la mañana asistimos a una reunión de unos cincuenta trabajadores de la cultura llegados de toda España convocados por la asamblea de la cultura catalana a una reunión que se celebró en la universidad para preparar una asamblea a nivel nacional que pueda ofrecer a la opinión pública que se está formando una información del pensamiento que sobre los problemas estructurales del Estado tiene la intelectualidad española, especialmente sobre el problema de las nacionalidades. Presidió esta reunión preparatoria Castilla del Pino, y José Mª Castellet actuó de anfitrión por la asamblea catalana. A este nivel la cosa parece ser que andaría bien pero locamente creo que será muy difícil entenderse. Las gentes no hablan el mismo lenguaje, y cuanto más local más diferenciado es el habla. También la dificultad está en los fines de la cultura que está visto no son para todos los mismos y a algunos este gran problema no les preocupa. Bueno, pero esto es otro problema más de los muchos que tenemos encima.
El fundamental es la situación conflictiva que tenemos. Desde mi última carta no ha pasado ninguna novedad. Yo me decidí y presenté una demanda para sacarle a Rey 11 cuadros de los que se había llevado de casa en mi ausencia. Pretendo más que presionarlo por aquí obligarlo a que defina su existencia, porque él, o sus abogados, están a hacerlo jugar con su existencia. Existe como Administrador y como socio para todo lo que puede hacer daño. Se inhibe bajo “el señor Rey está enfermo” cuando tiene que responder de algo. Si ahora se esconde por lo de los cuadros por lo menos tendremos una referencia para decir que tampoco puede existir sobre su pretensión acerca del Museo. --- Por ahora están todos detrás del silencio. El Iglesias Corral es todo lo que dices tú y algo más. Francamente no sospeché que su oportunismo pudiese llegar a esto. Vamos a ver en lo que queda. Pero si no consiguió nada ese señor perdió mucho y yo no estimaba su oportunismo tan poco hábil, caso, naturalmente de que no salga con las suyas. Como verás por una de las fotocopias que van –pedido de patentes– el ataque contra Sargadelos se lleva hasta el límite: falsificar y estafar con Sargadelos; se trata de una acción idéntica de las dos Sociedades Anónimas que crearon. Si no conseguimos llegar a realizar el proyecto que tenemos aprobado de la gran sociedad en que intervenga como mayoritario el Patronato de Sargadelos a cambio de la protección de este creo que vamos a tener muchas dificultades. Y el que esto no marche es porque ellos lo están estorbando. No es sencillo elegir el mejor camino que deberemos tomar. Aún quedan algunas bazas para formar escándalo (único medio eficaz cuando la corrupción está donde está) pero no sé si es oportuno utilizarlos ya ahora, y menos saber si van a tener realmente la eficacia que uno cree pueden tener.
Antes de salir para Barcelona ya había recibido la carta tuya que estoy contestando y le hice conocer tu pensamiento a Dónega sobre la necesidad de informar a los Patronos. El lunes estaré de nuevo en La Coruña y veré si hizo algo. Yo informé a Albalat. A Risco padre creo que lo informará su hijo pero no creo que se entere bien. Con quien quería consultar particularmente la cosa es con Valentín quien tuvo siempre de Iglesias Corral el mismo concepto que tienes tú.
En la vertiente de las obras estamos empezando en el Castro las naves que irán detrás del Museo. Albalat y el otro arquitecto no acababan de ponerse de acuerdo y decidimos empezar esto sin esperar por Albalat pues no podíamos tener todo empatonado e inutilizado el crédito que nos habían concedido. Albalat entendió el mensaje y hace unos diez días se presentó el proyecto previo para la calificación del solar en la Fiscalía de la Vivienda. Espero que no haya inconveniente y que en poco más de un mes pueda obtenerse el permiso municipal. La retirada del proyecto del colegio y el permiso municipal se llevarán el poco dinero que teníamos de las utilidades del L[aboratorio de] F[ormas], así que a partir de ahí tendremos que contar con Álvaro pero yo quería tener iniciado algo para cuando Álvaro entrase a ayudar. Vamos a ver cómo se puede hacer la cosa. La obra estará sobre los 30 millones, que irá aumentando a medida que el tiempo pase. Hay que pensar que para llevar este proyecto a la realidad habrá que interesar a muchas fuerzas y sobre todo para ponerlo en marcha y sostenerlo, pues si la inversión es grande lo peor es que se trata de una inversión no rentable y esto es lo grave, pues necesitará una subvención permanente. Acabo de estar en Barcelona conociendo la Fundación Miró. Las instalaciones me parecen magníficas (la gente admira más los ambientes creados por Sert que la obra de Miró que los llena. Entre esta gente me encuentro yo. Me resulta enormemente aburrido ver todos los ambientes llenos de repeticiones y entretenimientos de la obra de Miró hechos por él mismo, repitiendo interminablemente, y creo que mal, las importantes cosas que hacía cuando él investigaba. Hay cosas como el semi-techo del auditorio que resulta francamente irritante). Pues bien la Fundación Miró además de recibir protección del Ayuntamiento y otros organismos y estar en Barcelona que le proporciona una buena entrada de público que paga 50 ptas. está teniendo unas grandes dificultades económicas para sostenerse y están creando una asociación de amigos para recaudar dinero. Creo que esto debe ayudarnos a ver el problema para darle una solución, pues querer hacer esto solamente con las fuerzas que contamos me parece muy difícil. Tenemos unos Patronos muy prestigiosos, pero con excepción de Álvaro nadie nos va a solucionar nada [En nota manuscrita á marxe: en lo económico] y esto es dicho sin criticar a nadie sino por poner las cosas en la realidad.
Bueno. Hoy se inauguró en Vigo la exposición para eso de Blanco Amor propuesta por Laxeiro. Hubo grandes combates en la prensa entre Laxeiro y 14 pintores que se opusieron al proyecto, creo que no sin cierta razón. Por mi parte le mandé un dibujo.
Te mando la copia de la correspondencia cruzada con Noemí Gerstein. En Barcelona Salvat me preguntó mucho por ti. Estuvo esperando tu visita antes de que te fueras y los de la Gaudí también te esperaban. Barcelona está llena de conflictos sociales. La crisis es más dura que en otras partes. En general las complicaciones económicas se están amontonando. Desde que vosotros os fuisteis esto empeoró mucho. La vida subió sin cesar, el paro crece... creo que por la prensa tendréis noticias sobre la situación aquí. No se sabe qué va a pasar. El problema ha llegado a algunas galerías de arte que han tenido que cerrar. Península hizo una liquidación a cualquier precio que alarmó.

[Manuscrito:] Y ya nada más por hoy. Abrazos para Maruja y para ti

Isaac

1976-03-17
Carta de Blanco Amor a Seoane. 1976
Ourense
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blanco Amor a Seoane. 1976 en 17/03/1976


Ourense, 17-III-1976

Querido Luis:

Acaba de chegarme a tua carta. Moitas gracia polos teus fraternáis parabéns. O Premio honróume moito máis do que poidera agardar, polo seu valor moral, nada menos que a carón de don Ramón Otero, e tamén polo seu valor económico que me priva das xa adiantadas angurias que me causaba a miña vellez, cun pé na ancianidade. Polo menos, estóu a coberto de indispensábele.
O teu cadro chegóu a tempo e puñémolo no sitio que merece. A Expo é unha pequena mostra antolóxica e foi un éisito espeitacular. Houbo un incidente que me magóu a ledicia diste xesto de tan limpa solidaridade. O refugallo (pois púxenlle como condición a Laxeiro que no[n] se invitase máis que aos meus amigos personaes ou aos que il invitase) para non quedar fora, montóu unha maniobra saboteadora tripulada por Huete, Quessada e o analfabeto de Manzano. Mandaron rapaces a que recollesen firmas polas casas. Por enriba de todo iste noxo, os ourensáns Virxil[i]o, Prego, Baltar e Buciños mandaron cousas de verdadeira calidade, rebaixando os prezos para facilitar a venda. O pior de todo iso é que a xente apúxolle a maniobra aos ideólogos “progres”, i eu sei de certo que non é verdade. Foi unha fazaña de piollosos e despeitados que quixeron quedar ben sin gastar nada, botándolle a culpa ao “estado capitalista”; o mesmo estado do que munxiron becas, subvencións e forzaron vendas –auntamentos, diputacións, etc– e fixeron ben, xa que o diñeiro é dos contribuintes e nos dos caciques feixistas; máis non era do caso que a corda crebase polo máis delgado e que me puñesen a min por “chivo expiatorio”, precisamente a min que fixen o que puden no seu favor, dende artigos, presentacións in vivo e nos catalogos, até cobrarlle unha conta de 80.000 pesetas, do ano 1969, cando andaban langreando de fame, menos o Quessada que foi millonario precoz. En fin, unha náusea...
As vendas van adispacio, pois iste país está pasando por unha crisis sin precedentes no que vai do século, asegún me dixo Prados Arrarte; é de tal feitío e fondura que nin a Oposición se atreve a denunciala nos seus verdadeiros termos. Con todo, xa se venderon algúns e hai perspeitivas de que salian a maoría. Xa che contarei. O Patiño, de Librouro, mandouche algúns catálogos.
Como aneidota aparte, mándoche a carta que lle escribín aos lambóns do Centro Galego. Contestoume o Presidente dicindo: “Yo vuelo muy alto y le invito a Vd. a que me siga”. É curioso até que punto aparva á xente en canto se ven na Direutiva, como si foran presidentes do país.
Escríbolle, e mándolle todas istas cousas ao Nuñez Bua, sin que acerte a comprender por qué non me contesta. Todo saliu dunha carta sua na que me apuña que eu non tiña respeto aos vellos galeguistas. E non hai modo de qué me acrare en que consiste tal irreverencia. A ver si tí tés máis sorte e cho dice.
Estóu agardando a que a situación arxentina millore o mínimo para facer o meu viaxe. Teño medo que xa non me cheguen os anos para volver, con certa disposición para gozalo a ise país que tanto quero e ao que, no fondo, débolle coasi todo o que son. Dixen nun reportaxe de fai uns días: “Mi vida intelectual resulta impensable de todo punto sin mi vida en la Argentina, sin el efecto automático de modelación que ejerció sobre mi espíritu, la ciudad de Buenos Aires”.

Escribe de vez en cando. Unha moi aperta moi agarimosa do voso vello e fidel amigo

Eduardo

Mentras non atopo unha casa, vivo en Hotel Miño. Ourense

[Anexo.]
[Carta mecanografada co membrete:] EDUARDO BLANCO-AMOR.

Orense 4 de febrero de 1976

Señor Presidente del Centro Gallego
Buenos Aires

De mi consideración:

Le envío a Vd, con mucho gusto, el adjunto recorte. Las noticias que contiene son el resultado paradojal de la política de abandono, descrédito e incluso calumnia que durante diez años ha seguido la fracción política de la que la actual junta directiva forma parte. Empezó con la condena al hambre cuando Virginia Castelao, Prada y otros pidieron para mi, enfermo aun de una grave enfermedad, el mendrugo de ayuda que significaba la representación de esa querida entidad en Galicia, haciéndola recaer sobre la misma persona nombrada por el señor Mourente. Siguió con la violación de correspondencia del archivo mostrando cartas mías a los señores Fernández Armesto y siguió con mi proscripción total de la columna de la revista durante todo ese plazo, en los momentos de mis éxitos literarios que no eran sólo personales, sino de Galicia y de modo muy significativo de la colonia y del Centro Gallego de Buenos Aires en cuyo ámbito me formé y actué prácticamente durante toda mi vida. El resultado también paradojal de la proscripción de los intelectuales gallegos, por determinación de esa política, llevó a la colonia al escándalo que significa tener por máximo representante –con todos mis respetos al escritor– a alguien totalmente ajeno por origen, por formación y por apellido a nuestra estirpe gallega.
Ya sé que de todo ello hay un culpable con nombre y apellido, sujeto turbio y sin escrúpulos al cual el Centro se entregó porque “aportaba avisos”, según carta que tengo de un “direutivo” de mente estrictamente comercial.
Perdone Vd. el tono amargo de esta carta, pero me creo con derecho a ello en el instante en que mi país acaba de consagrarme con un premio y nada menos que al lado de nuestro gran don Ramón, no solo con su cuantía y duración económica, sino por la resonancia jubilosa que está alcanzando en todo el país español, desde la televisión a los artículos de prensa, además de las manifestaciones personales en forma de centenares de telegramas y cartas; y puede Vd. creerme que sólo una cosa empaña estos momentos de alegría: no poder nombrar a ese Centro que fue mi hogar espiritual durante tantos años y del que solo recibi negativas y ultrajes cuando más necesitaba su apoyo.

Saluda a Vd. atentamente

E. Blanco Amor

1976-03-17
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 17/03/1976

17 de marzo de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Llegué ayer del Castro y aquí me encuentro tu carta del 9 cte. que se cruza con la mía del 11 idem, pero luego de contestarte esta esperaré a que me la contestes para volverlo a hacer yo y evitar tanto cruzamiento que te obliga a trabaja doble. Por el Castro las cosas siguen. Las obras continúan. Nuestros enemigos no han respondido a nuestros planteamientos. Vamos a ver por donde salen. Pues este silencio creo que debemos interpretarlo como una pausa para replantear un gran ataque, que puede venir por donde menos esperemos. Estuve con los abogados. Dónega de lo del Museo no hizo nada, ni siquiera el acta.
Empezando por el final de tu carta en relación con eso de que Varela viene para Madrid en esta semana, y como no dices otra cosa alerté a Inés y a Marcial para ver si lo localizan, pues naturalmente quisiera atenderlo. También del final de tu carta es eso de que no te ha llegado el L[aboratorio de] F[ormas]. Anteayer mismo estuve insistiendo en el Castro para que sea a ti al primero que se envíen los primeros ejemplares, por correo aéreo. José Luis es él el que se siente quedar mal si las cosas no te llegan porque al parecer fue él el que se comprometió contigo a enviártelas y al parecer te las están enviando por correo aéreo certificado y tienen los resguardos. Pero te lo volverá a enviar inmediatamente.
En cuanto a ese párrafo de mi carta del 22.2 que no entiendes, sin embargo creo que está claro: primero y hasta hace poco no hicieron otra cosa que atacarme a mí; luego en las primeras negociaciones trataron de echar toda la tierra sobre estos tres muchachos (los Vázquez y Marentes) y tampoco tuvieron éxito y ahora te involucran a ti en el asunto. Hasta ahora te habían tenido al margen y en un principio Mora no sólo te respetaba sino que te elogiaba en aquellas célebres actas. Ahora arremeten también contra ti como contra cualquier hijo de vecino; que entre tú y los Vázquez y Marentes los habríais engañado a ellos para desplazarme a mí. Todo esto es infantil como solución y como división creo que es no conocerme a mí. Si el que tomó ahora directamente las riendas del pleito es Iglesias Corral no cabe duda que de él será esta nueva estrategia. Estas cosas que cuentas en tu carta de tus últimos es con Iglesias a partir del año 73, ya el pleito llevaba dos años, entrarían perfectamente dentro dencuentro la estrategia que ellos habían montado entonces para cercarme y atacarme. (Ellos no te conocen bien a ti, ellos son especuladores, y no saben que tu inconformidad constante con el mundo que te rodea pertenece a tu idiosincrasia, no es negociable; los especuladores no pueden entender que alguien proteste si no es para hacer negocio; este es el fracaso de los hombres que se creen prácticos). Así que como su estrategia les fracasó ahora (o mejor que ahora en la entrevista esa con Nogueira) utilizan el mismo procedimiento pero contra ti. En cuanto a que tú no has tenido nada con Iglesias te remito a tu propia carta del 23 de feb[rero]. Tu opinión de Iglesias la vienes sosteniendo sin reservas desde que te conocí o reconocí en América. Desde que se había fundado el Castro hasta que yo me fui a América Iglesias Corral visitaba mucho el Castro a donde iba con Matías Gonzalez, Castro Rial, Tarracido. Yo fui quien se lo presenté a Rey y él supo pegarse muy bien a los Rey y a los Nogueira y pronto pasó a ser más amigo de ellos que mío: Con bastante frecuencia tenemos comido juntos y en una ocasión hicimos un viaje por la costa desde La Coruña a Villagarcía en la que visitamos la factoría ballenera de Caneliñas, que acababan de adquirir Iglesias y C. Rial (creo que alguna fotografía que hice aquel día la publicaste en Galicia Emigrante). Pude conocer de él bastantes cosas, algunas anécdotas, sus relaciones con Franco de cuando él era alcalde, saber de su superstición, de su aparente afición al juego y a hacer solitarios para disimular y adormecerse en el terrible entorno... Aunque yo le he defendido siempre por cortesía sistemática y por esa mi manía de querer unir las pocas cosas que tienen algún cabo para atar algo (comprenderás que en aquellos momentos en que lo mejor era Rey y Nogueira, Iglesias y Tarracido eran personajes de excepción). Sin embargo no dudé en retratarlo en el personaje nº 12 de mi Presa de dib[uxos] de xente do meu rueiro. A la vuelta de uno de mis primeros viajes a la Argentina yo le hablé de ti y pude ver que él tenía conocimiento de lo que tú pensabas de él y de Felipe F[ernández] Armesto (no sé por qué me parece recordar que tú habrías publicado algo de ellos, lo cual aunque no fuese cierto, entraría dentro de un cálculo razonable de probabilidades en un esfuerzo memorístico, pues con menos razón me habías metido a mí en el tercio...). Lo que sí recuerdo bien es que Iglesias contrapuso a tu figura la “gran capacidad” y la “visión” de su amigo Arturo Cuadrado, al que estaba deseando abrazar. También recuerdo bien que yo le hice ver el equívoco que tenía respecto a ti y le dije de ti todas esas cosas que yo tengo dicho de ti públicamente en letras de molde. Cuando en el año 63 (creo que fue en el 63) te monté en la Asociación de Artistas aquella de grabados la compra que te hizo él suponía una superación ante mí de todos los equívocos aceptando el pacto para el futuro, aún no entendiendo tu obra y que él jamás compró en su puñetera vida un cuadro (está la formidable anécdota en aquel momento de Rey Barral). Todas estas cosas y recuerdos vienen ahora a cuento de la aclaración que me pides. Pero si busco aún hay más.
Pero sin que me lo pidas en tu carta debo aclararte más cosas de la mía para que no quede incompleta algo de su sentido general. Se trata del siguiente párrafo de mi carta del 22.2 que empieza “Ahora bien lo que conviene es que hagamos todos causa común...” porque naturalmente estos señores para apoyarse en sus malévolas pretensiones señalan tus desahogos impacientes contra mi labor, que dicho sea de paso tú no tratas de disimular, que a mí no me ofenden porque forman parte de tus desahogos contra muchos más, como una especial idiosincrasia que siempre se produjo en todo creador de arte como una especie de incomprensión de la obra ajena inseparable de la protección, de la justificación de la razón de la propia y que le da sentido; “me gusta lo que me gusta y me gusta que me guste...” Pero ellos estas cosas no las entienden más que por el lado del partido que puedan sacar de ellas, y en algunos casos las oyen amigos que lo son también de ellos y a veces socios. Por esto pido que hacia dentro podemos hacer cuantas críticas queramos, pero las empresas con sus 200 personas que vivimos de ellas, todos, con todo lo que significan, no pueden permitirnos el lujo de llevar las discrepancias a la calle, y sobre todo mientras dura esta difícil situación frente a la cual, a las dificultades de todo orden que hay que superar, constantemente asediado, en medio de un clima muy difícil, económico y social, todas las demás cosas han de tener mucha menos importancia y las inconformidades se han de quedar dentro de casa. Simplemente en lo que llevamos de mes hemos tenido que superar dos denuncias policiales: una en el Castro atribuyéndome que yo enviaba a un hijo a Vigo a organizar en cabeza una manifestación de la Junta democrática (ni ninguno de mis hijos habían ido ni yo estaba enterado de nada); otra contra la Galería de Madrid que se trataba de un centro clandestino y la dieron un sustazo a Inés que por un poco la matan. Etc., etc. Está claro que si queremos salvar las cosas hemos de tener los nervios bien templados y presentar ese carácter monolítico frente al exterior.
Separo de tu carta la nota sobre tu Grosz. Es una pena no saber alemán. Te va esa nota de Arteguia sobre el Museo. Supongo que los datos estarán dados por Tucho pues la nota está enterada de muchas cosas y mía desde luego no es.
Garcés me dio un original bilingüe, muy amplio, sobre la poesía gallega desde la guerra civil. Puede ser un buen texto de consulta. Se lo publicaremos.
Tus Figuraciones en La Voz a mí me tienen mucho interés. Es la razón por la que estamos archivando el suplemento de La Voz. Creo que es lo más importante que se publica en la prensa gallega, que no tiene importancia que los personajes sean o no gallegos, que tienen el valor de ser unos personajes importantes vistos por ti, descritos en gallego con unas circunstancias en las que tú lo ves y que tienen un interés particular. Creo que por todas las cosas tú deberías seguir haciendo esta sección en la medida que te sea posible. Y aún cuando La Voz de Galicia puedan ponerla contra nosotros, cosa que es muy probable y hasta razonable pensando en los intereses familiares que la respaldan sumados ahora a los de Iglesias secretario del Consejo de Administración. Yo creo que siempre que puedas esa sección no dejaría de hacer[la]. Esa sección debe estar por encima de cualquier otra contingencia pues todos nos beneficiamos de ella, y a ti el único daño que te hace es que no te la paguen, pero las cosas han de mejorar.
Vemos con pena la situación de la Argentina. La de aquí va hacia algo parecido, desgraciadamente. La demagogia prende en todos los estratos políticos. El único que es consciente en esto es el gran capitalismo que es su última forma de supervivencia, alargando unos días más los que le quedan. La tasa inflacionaria aquí ya se da oficialmente en lo que va de año en un 20%. Las devaluaciones se sucederán, mientra la economía se empieza a hacer desesperante. No se sabe lo que va a pasar. El problema está por encima ya de las naciones. Creo que lo único que se puede hacer es tratar de resistir y defender lo que tenemos. Vosotros si veis que eso está muy mal veníos. Aquí nos defenderemos como podamos. Pero no hay que perder el ánimo. Hay que seguir en la tarea con esperanza.

Nada más por hoy. Abrazos muy tensos para ti y para Maruja

Isaac

1976-03-21
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 21/03/1976

Buenos Aires, 21 de Marzo de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te escribo sin contestar a nada, impresionado por los muertos de todos los días, por la irracionalidad que se apodera del planeta. Aquí y allá la gente muere por fines o suficientemente estudiados, por un futuro que nadie parece acertar a definir. ¿Qué nos deparará el mañana? Esta interrogación la hacemos cada noche, luego de pasar un día de vacilaciones, de bombas que estallan, de muerte, de miedo, etc. Has vivido el día con todas las incertidumbres, un día vacío, inútil. Se quiere olvidar todo, el pasado, el presente, hasta la propia existencia y, cuando uno se detiene a meditar sobre esto, encuentra que todo cuanto hizo en la vida y de lo que podría estar orgulloso no tiene importancia, que nada vale tanto como la vida por sí misma. Si uno tuviese físicamente veinte años trataría de compartirla con otras vidas, pero la edad también nos aísla. La edad y podemos añadir todo lo que aprendimos y soñamos en los años pasados en cuanto a proyectos para el futuro. Estoy sin ganas de nada desde hace algunos días. Trabajé mucho desde que llegué, pero, aún con el trabajo, fue creciendo algo en mí que no acierto a explicarme, escepticismo, dudas y envidia en cuanto a la aceptación pasiva de la muerte, así nos parece, de los otros seres de la naturaleza. Quizá en los hombres se presenta en la adolescencia y en la primera juventud una especie de indiferencia hacia ella. Casi todos ellos, los otros seres, nacen conociendo el espacio que les pertenece y viven para siempre en él. Es hereditario el instinto de propiedad. Los alimentos de aquel espacio no se comparten, son exclusivos y los defienden únicamente, en general, de otras especies pero casi nunca entre ellos. El hombre no sólo hace sin espacio propio, sino que aspira a ser propietario del espacio o de los demás hombres, de los demás pueblos. Se trata de un animal rapaz al que le gusta la sangre. Los animales lo son para comer y su instinto forma parte de su integración a la naturaleza. La capacidad de pensar, de razonar, nos volvió ajenos a ella. No sé para que te escribo todo esto, quizá para mostrarte un estado de ánimo cada vez más en común con las gentes. Ahora contestaré a tu carta del día 11:
Tú tienes en tu poder una mía del 9 que se cruzó con la tuya. Pero antes de contestarla muy brevemente te diré que ayer estuvimos Maruja y yo viendo la película Castelao, aún sin terminar, en casa de su director. Dura 3 horas y creo que en general es buena. Viene siendo el Castelao y su época que proyectamos ahí con Salvat. Es Castelao y su época con una gran fuerza, la que sólo el cine puede dar, y que resulta ser, además de una auténtica biografía de Castelao, un retrato de lo que fue el siglo hasta su muerte. Es un enorme “collage” de fotografías, trozos de películas documentales, documentos, etc., con notables paisajes filmados en Rianxo y diversos lugares de Galicia con que se inicia, además de la zona de la Pampa en que vivió de niño Castelao. Es en blanco y negro. Así mismo está bien el relato, pero tienen que repetir las voces, algo que aquí no pueden hacer bien. El director se trasladará a Galicia para hacer la versión en idioma gallego, no sé cuándo. La película piensan tenerla terminada a fines de Julio, será un acontecimiento. Es curioso como ganan los dibujos ampliados al tamaño de una pantalla y como te impresionan, en este caso, los de Castelao.
Me alegra que reclames tus cuadros a los Rey. Me gustaría conocer detalles de la polémica de Laxeiro y los nombres de quienes se opusieron a lo de Blanco Amor y por qué. Cuando Laxeiro propuso la exposición no le habían concedido la pensión Conde de Fenosa o cómo se llame, y su vida y su obra bien merecen la ayuda de los intelectuales en un país donde los ricos no ayudan a vivir a quien trabaja en cuestiones referidas a la cultura. Sólo dan limosnas y cuando son más generosas prestan dinero. Me alegro que vaya a Sargadelos Noemí Gerstein es buena escultora y estupenda persona que lo pasará muy bien en Sargadelos tratando de hacer cerámica. Varela debe estar ya en Madrid. Creo que va a defenderse bien por los proyectos que lleva. Marika marchará cuando se resuelvan sus asuntos de Buenos Aires, dentro de unos meses. A Varela le di los teléfonos de Sargadelos, El Castro y la dirección de la galería de Madrid. Creo que iba a hablar con Inés en cuanto llegase.

22/3/76

Estando escribiendo esta carta llega la tuya del 17 del corriente. Contesto. No tuve nada personal con Iglesias Corral, ni siquiera discutí jamás con él, porque habiendo convivido como pasante en su despacho durante seis meses sólo me mereció desprecio y yo no discuto con quienes desprecio, sino con quienes respeto. No tiene, pues, motivo alguno para hablar mal de mí y menos, naturalmente, los Rey y los Nogueira, con quienes antes de dejar de saludarles tuvimos, Maruja y yo, todas las atenciones que puede uno tener con gentes que conoció. Es verdad que también las han tenido ellos con nosotros. Hubiésemos continuado nuestra relación con ellos sino hubiese ocurrido todo lo que pasó con motivo del pleito. Ahora bien, si se trata de hablar mal de mí, creyendo que con esto ganarán el pleito, allá ellos. O si suponen en mí intención distinta con respecto a ti y a mis amigos. No recuerdo haber escrito nada sobre Iglesias Corral, lo que sí que alguna vez se me achacó el que no hubiese venido a dar conferencias a Buenos Aires como Otero Pedrayo, Valentín, Domingo, Del Riego, etc. pero todos estos eran admirados por su labor, realizada en momentos poco propicios, y además los admiro por su lealtad a unos ideales, cuando Iglesias Corral y otros desertaban de ellos y los escondían, como tú sabes. Bueno, ya está bien de Iglesias Corral, no volveré a citarlo en carta alguna más. Para mí estaba muerto. Tú me lo resucitaste.
En cuanto a la causa común a que te refieres yo la hago a mi modo. No puedo cambiar a mi edad, y tú, estoy seguro que sabes, no digo en ausencia tuya sino aquellas opiniones que a ti expresé antes. No tengo por qué ocultarlas. Tampoco tú me ocultaste las que tienes sobre mi poesía, por ejemplo, y que yo respeto y no discuto. Otros tienen igual opinión, seguramente. Nunca me referí a tu moral ni a tu honestidad, ni a tu labor artística e industrial. Al contrario, fui solidario contigo en todo. De tu carta te agradezco, me gusta el retrato que haces de mí. Sí, soy así. Este modo de ser evitó que hubiese progresado en muchos aspectos, pero me mantuvo honesto y leal, leal a un fin y a unas convicciones. Continúo siendo una persona apartada, que lucha, como puede, solo, pero que tiene muchos grandes amigos entre los que te cuento. ¿Cómo sería, por ejemplo, si hubiese aceptado ser secretario en la provincia de La Coruña de los Sindicatos de Falange? Si lo pienso me desprecio. Ese retrato que me hiciste en pocas líneas debes ampliarlo y enviármelo. Te lo agradezco. Como te agradecemos Maruja y yo el ofrecimiento que nos haces.

25/3/76

Ayer fueron desalojados del gobierno esa pesadilla que estaba en el poder. Delincuentes comunes en general que actuaban en nombre de un pueblo que los había votado esperanzados, para el cumplimiento de un programa hecho a base de promesas. Las noticias las habrán publicado los diarios de esa. Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina y para ti y los tuyos, Xosé, María y Carolina.

Seoane

1976-03-23
Carta de García Sabell a Seoane. 1976
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1976 en 23/03/1976






23-III-1976
Querido Luis:

Recibín o dibuxo de Caparrós. Xa o ten ele. Entregueillo nunha pequena festa na nosa casa. Quedou tolo de ledicia e sumamente agradecido. Supoño que terá escrito dándoche as gracias.
A mín paréceme un dibuxo espléndido. É difícil de comprender cómo por unha soia foto, e apenas conocendo ao modelo, se pode chegar a isa especie de adiviñación psicolóxica que tí amosas en todas e cada unha das liñas. Por outra banda, é dunha extraordinaria seguridade de trazo. En suma, un novo acerto das túas mans miragreiras.
Xa apereceu, no derradeiro número de Grial, o texto de miña pequena intervención cando apresentei o teu álbum na librería Arenas. Vai co dibuxo da cabeza de Maruxa ao que aludo nas miñas verbas. Díme si precisas que o remita, e fareino deseguida.
Respeito a Lorenzo Varela, descuida. En coanto chegue por eiquí, atendereino como ele se merece. Endemáis teño moitos desexos de escoitalo, de que falemos de tantas cousas interesantes e curiosas como están acontecendo. Gardo do poeta un bó recordo, e arelo anovalo.

[Escrito a man]
Apertas de Elena e miñas para Maruxa. Unha moi fraternal para tí.

Domingo

1976-04-06
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1976
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 06/04/1976


Sada, 6 de Abril de 1976

Queridos Maruja y Luis:

Contesto a su carta del 16 del ppdo. mes de Febrero que nos alegró mucho. Mimina ya nos contó todo lo relacionado con su viaje, de la estancia en su casa y lo contentas que estuvieron con Vdes. por ahí. Como ya sabrá empezamos el edificio del Castro y como se pueden imaginar por una buena temporada no podremos pensar en hacer ningún viaje, pues como pueden suponerse vamos a tener mucho trabajo.
El pleito sigue lo mismo que siempre. Mal. Por Isaac ya está enterado de todo lo que pasa. De las pretensiones de Pepe Rey de quererse quedar con nuestras participaciones del Castro que donamos al Museo y que ayer precisamente nos vino por el Juzgado de Betanzos la demanda. De las entrevistas con Nogueira. De nuestra propuesta que ni se molestaron en contestarla, etc. No tiene solución el arreglo amistoso y la única manera de arreglarlo es el hacer lo que ya estamos haciendo y que Vdes. han dicho también en varias ocasiones. Hacer el edificio nuevo y ahora a esperar.
Me dijo Isaac el otro día, que no le había llegado el Cuaderno del L[aboratorio de] F[ormas] el nº 4. Le puedo asegurar que se le envió, no obstante, ya le mandamos otro por correo certificado, junto con otros dos libros que salieron hace unos días de la imprenta, el Cuaderno del Seminario nº 14 y Poemas Galegos de Xosé Mª Chao Ledo. Hasta la fecha se le mandaron cuatro paquetes certificados los días 16/1, 6/2, 18/2 y 23/3 y si hasta la fecha no recibió aún el Cuaderno del L[aboratorio de] F[ormas], es que Correos falla.
Las cosas en España tampoco andan muy bien como ya sabe, cada día andan más revueltas y no se sabe lo que va a pasar, pero nosotros seguimos trabajando como si nada ocurriese. Sargadelos muy bien, trabajan sin que nadie les moleste y se ve progresar de día a día, en cambio El Castro siguió hasta ahora molestado por todos, socios y no socios, que no tenían otro pensamiento que hundirnos, pero de ahora en adelante si nos salen bien las cosas como pensamos, ya veremos lo que pasa.
Todo lo demás sigue lo mismo que cuando estaban por aquí, mis hijos bien aunque estudiando poco. Sin más por hoy, con muchos recuerdos para todos los conocidos, reciban como siempre el mejor abrazo de María Elena y mío.

José Luis

1976-04-11
Carta de Seoane a Dónega. 1976
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dónega. 1976 en 11/04/1976

Buenos Aires, 11 de abril de 1976

Sr. D. Marino Dónega Rozas
La Coruña

Meu querido amigo:

Non sabemos nada de vos, Fernanda, Fernando e tí. Escribín en Xaneiro dándovos noticias da nosa chegada e agradecéndovos as vosas atenciós e non recibimos resposta. Pasaron xa algo mais de dous meses e queremos que nos digades como estades, que proieitos tedes, etc. De aquí xa sabedes todo polas noticias dos xornaes. Botaron fora un goberno de delincuentes comúns, de gansters, e de momento os novos levan soio vinte días, respírase paz e traballo. Os que chegaron prometeron voltar pronto á normalidade. Imos ver. De momento, respetan a Constitución.

Buenos Aires está como sempre, inquedo no orde cultural, moito teatro, cine, café-concerts, etc., añadíndolle os domingos os programas para os nenos, arredor de trinta, con cine, teatro e títeres para eles, enmais de concerto, dous ou tres para nenos e neste caso tamén para adolescentes co propósito de inicialos no amor á música. Hoxe é domingo por eso falo desto. Poucas cidades teñen tantos espectáculos adicados á infancia. Mais, como xa deixamos por desgracia de ser nenos e estamos fartos de traballar ao ritmo que esixe Buenos Aires, gostaríanos voltar novamente á Coruña. Este ano teño cinco exposicións de óleos, grabados, o que siñifica facer unhas cen obras novas, e ten de sair, casi seguro, un Bestiario do poeta Alberto Girri con grabados meus en unha edición de luxo. Todo ¿para que? Non teño ganas de facer exposicións, mais teño que facelas. Fago unha vida pechado na casa, no meu estudo, e ás vegadas, vexo dende a fiestra o Rio da Plata, violeta, ou coor de lama, ou imitando a coor do mar, según lle de. Saímos pouco, cuasi soio a casa de amigos. Lembrámonos moito dos amigos de ahí, das reunións que con vos, Domingo, Piñeiro, etc. Para mín foi unha grande alegría a reunión derradeira na casa de Domingo con motivo do homenaxe a Del Riego. É a derradeira visión leda que lembro de Galicia neste viaxe.

Esto é todo hoxe. A tí, Dónega, prégoche ocuparte do Museo. Ten que ser unha obra de todos nos. Ponte de acordo con Isaac para tratar de arranxar os problemas que poda ter. Non se lle pode deixar soio. Agora non é cousa dél e miña, ten de sere do Patronato. Matinade que o Museo pode ser un centro de expansión cultural extraordinario. Non temos de perder esta oportunidade.

A Pillado remitinlle un artigo encol de “Los Precursores” no seu aspecto gráfico. Non sei si o publicou. Gostoume a reedición que fixo Santiago.

Repito, esto é todo hoxe. Escribide.

Unha aperta fonda para os tres, si Fernando o permite estendédea a sua moza. Saúde:

1976-04-12
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 12/04/1976

12 de abril de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Acabo de llegar de Orense del entierro de Otero Pedrayo y no quiero que pasen más días sin contarte algunas cosas y acusar recibo de la tuya del 21 marzo, que ya te contestaré con calma. – Bueno, Otero murió el 10 por la mañana, sábado. Yo estaba en el Castro. Me vine para Sargadelos luego de dejar dispuesto el envío de una corona del Museo Carlos Maside y encargar a Dónega que pusiera esquelas en La Voz e Ideal, y que Risco asumiera la representación del Museo como vice-presidente que es. Mimina se quedó para recoger a Noemí Gerstein en Santiago ayer domingo (ya está aquí con nosotros). Y yo me fui hoy directamente a Orense. Muchísima gente en el entierro. Funerales concelebrados por cinco obispos en la Catedral, autoridades –lógico– y todos los amigos que conocemos. – El viernes cenamos en la Pizzería con los Dieste. Rafael va mucho peor, y ya no puede leer absolutamente nada. El 27 estarán en Barcelona consultando con Barraquer. Una pena tremenda. Trataremos de ayudarles en Barcelona en todo lo que se pueda. – Lorenzo Varela: hablé con él por teléfono. Le ofrecí una habitación en mi piso de Madrid y luego aceptó. Está viviendo allí. Hablé con Álvaro para que supiera que Lorenzo estaba allí. Sé que ya estuvieron juntos, pero no hay que esperar mucho de Álvaro porque no está bien y yo no sé si tal y como está puede dominar bien la situación. – Rey presentó demanda, de la que te envío una copia (sin los documentos anexos) como verás firmada por Iglesias Corral. Otro pleito. Fíjate lo que se me viene encima. No sé si tendré ni tiempo ni fuerzas para superar toda esta situación. Haré lo que pueda. Se ve que Iglesias tiene muchas agarraderas. Si no logramos parar a este sujeto nos va a dar mucho que hacer. – Voy a hacer un informe a los Patrones del Museo. Aún no sé cómo. La situación es difícil y no quisiera que se me escapase de las manos. Hago esfuerzos para no perder la serenidad, pero son demasiadas cosas y demasiado varias las que tengo que atender – y tengo poca confianza en que los Patronos puedan ayudar algo, pero, claro, hay que informarlos.
Te tendré al tanto del desarrollo de las cosas y ya contestaré tu carta. Abrazos muy tensos para ti y para Maruja

Isaac

1976-04-20
Carta de Seoane a García Sabell. 1976
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1976 en 20/04/1976



Buenos Aires, 20 de Abril de 1976

Dr. Domingo García Sabell
Santiago

Querido Domingo:

Recibín, fai dias, a tua carta que agradezo moito. E recibín tamén, de Galaxia, o númaro de Grial onde ven a presentación que fixeches en Arenas de Ramallos, Caracolas... etc que me parece espléndida logo de friamente leída –fríamente é un decir–, lonxe da mistura de sentimentos que produce o estar esposto ao público escoitando os eloxios encol de un. E a min a tua presentación prodúxome unha fonda emoción que che agradezo, o mesmo que as verbas adicadas a Maruxa e o meu amor por ela. Quixera que me conseguises e gardaras outro númaro de Grial para o meu regreso, pois quero telo ahí, na Coruña, aparte do que teño aquí.
E, agora, unha consulta. Levo feito mais de duascentas Figuracións na Voz de Galicia e non sei si esta sección cansa ou non ás xentes. Si é util. A min góstame facela aínda que me amole a cantidade de erratas que deixa pasar o corrector, erratas que ás veces trocan o senso de algún párrafo. E aínda tamén que estando en Buenos Aires non poda adicala unicamente a xentes galegas como é o meu desexo, e deba facelo con xentes arxentinas ou de outras terras que pasen por aquí, ou que viven aquí. A min, o facela, descánsame de outros traballos.
Este ano teño moitas exposicións, Buenos Aires, Rosario, Mar del Plata, outra de grabados en Buenos Aires e unha que me pedíu a Sociedade Arxentina de Arquitectos, dos bocetos dos murales que fixen, como un acto mais da celebración do seu 90 aniversario. É un ano para mín de moito traballo.
Recibín carta de Caparrós agradecemento o dibuxo que lle fixen. Contestareina facéndolle outro do natural na Coruña.
Recibide Elena e tí unha aperta coa fonda amistade de Maruxa e miña:

Seoane.

1976-04-22
Carta de Palmás a Seoane. 1976
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1976 en 22/04/1976


Londres, 22.4.1976

Querido Seoane:

No le escribí antes porque no tenía su dirección, se la pedí a Lorenzo Varela pero la carta llegó a Bs. As. cuando él estaba en Río o volando hacia Madrid. Por fin el otro día la encontré en un papelito, junto con otras direcciones que Ud. me había dado. Como sería demasiado largo y aburrido contarle casi cuatro meses de andanzas trataré de hacer un resumen coherente. En Montevideo dejé los originales de Castelao: prosa no exilio, luego de tener que soportar dos revisaciones de maletas por parte de la Aduana y las fuerzas militares. Fue un episodio desagradable. Viajé con doscientos chicos judíos que iban a Israel para la cosecha de cítricos y pensé que en cualquier momento terminábamos todos en algún desierto árabe. Llegué a Madrid sin novedad y estuve con Laxeiro, Blanco-Amor, Marcial Suárez, etc. Todos esperanzados con el futuro de España y desconcertados con la Argentina. Allí me enteré que Alonso Montero me había encargado un trabajo sobre la cultura gallega en la Argentina (la carta no llegó a Bs. As.) y debí hacer el trabajo aquí en Londres sin otra bibliografía que el libro de Vilanova, algún trabajo suyo y mi memoria. El resultado no es la maravilla pero creo que con las limitaciones de espacio –16 folios– y de información que tuve salió bastante bien. Por lo tanto espero que en estos meses salgan publicados estos dos trabajos y el capítulo sobre la emigración que hice para Istmo. Desde aquí tomé contacto con Neira Vilas, pues quiero que me mande datos sobre Cuba y sobre esa base, el trabajo de Zubillaga sobre la emigración al Uruguay y lo que tengo hecho yo hacer una especie de panorama de la emigración gallega en América, para cumplir de una vez por todas su viejo pedido (del cual nunca me olvidé a pesar que Ud. tuvo la delicadeza de no recordarlo nunca). En Galicia recolecté material para el santoral. Trabajé unos días en el Museo de Pontevedra y me traje una serie de fotocopias. Recibí el Santos gallegos de Gil Atrio y estoy esperando que me consigan uno del mismo autor dedicado a los santos apócrifos que son los más interesantes. En mi opinión habrá que seleccionar no más de una docena de santos o, tal vez, menos. Tengo una duda, qué hacemos con algunos santos (como Santiago o san Martín dumiense) que no son estrictamente gallegos de nación, pero sí por obra o tradición. Por favor, dígame qué piensa. Tengo listo un pequeño libro de poemas que creo llevará de título Cidade, Lorenzo Varela me hará un prólogo y me gustaría que Ud. lo diseñase e ilustrase. ¿Será mucho pedir? En cuanto tenga todo el material le mandaré una copia. Aún no sé quién lo editará, tal vez podría ser O Castro.
En cuanto a mi opinión de lo que está pasando en España creo que está invalidada por el tiempo transcurrido y la velocidad de los acontecimientos. Yo llegué a Madrid en plena “primavera fraguista”. No se notaban grandes cambios pero había algo en el ambiente. En Galicia la cosa estaba y creo que lo está, mucho más movida que en los años anteriores. Lo más notable es el peso que está adquiriendo el idioma. Mientras yo estuve no había día que La Voz no publicase cuatro o cinco declaraciones escritas en gallego sobre los asuntos más diversos. Esperemos que todo vaya adelante. Por desgracia no pude ver a mucha gente pues en Madrid se me inició una gastritis fortísima y andaba con régimen de comidas y luego me tuve que venir a Londres. Lamenté no verlo a Pillado, le escribí ofreciéndole mi colaboración desde Londres, pero me contestó que no tenían espacio ni fondos. Personalmente estoy bien, aún no tengo trabajo fijo, más que una hora de castellano diario y algunas traducciones que voy haciendo. De todos modos estoy aprovechando el paro forzoso para trabajar en los proyectos que tenía. Londres sigue siendo una ciudad con una vida cultural impresionante. Vi una exposición excelente de Marx Ernest.

Un abrazo para Ud. y Maruja

Ricardo Palmás


[Conserva sobre cos seguintes datos]

[Remitente:]
Ricardo Palmás
84, Erskine Hill
London NW: 11-6HG
England


[Destinatario:]
Mr.
Luis Seoane
Montevideo 1985- 13º, 68
Buenos Aires
Argentina

1976-04-24
Carta de Dónega a Seoane. 1976
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Seoane. 1976 en 24/04/1976

A Cruña, 24 de abril 1976

Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires

Amigos benqueridos:

Cando recibín a vosa decindo que xa facía dous meses pasados que tíñades escrito, fiquei pasmado. O tempo corre que dá xenio vélo. ¿Razóns da miña demora en contestar? Moitas. Máis, pra amigos coma vosoutros, ningunha valedeira. O traballo profesional, absorvente e inmisericorde; as angueiras galeguistas en forma de libro que me encargou Galaxia (unha escolma poética, con prólogo e notas encol de Cabanillas, conmemorativa do centenario do nacemento do poeta); artigos e dúas conferencias, co mesmo gallo, en Pontevedra e Lugo; a morte de don Ramón e as consecuencias testamentarias da mesma; viaxes a Madrid para me entrevistar cos ministros do Interior e máis de Educación en procura do arranxo dos problemas económicos da Academia; trapalladas de orde político que xa, á miña edade, me producen acoros... E un longo etcétera, téñenme completamente embobado.

E, por si non chegara, a miña cuñada, á que lle amputaran unha perna por mór dun carcinoma, aparecéronlle agora metástasis no pulmón, no mediastino xustamente. Unha tremenda desgracia que ten abraiada á familia. Supoñemos que o final non ha tardar. Supoñédevos o cadro.

Seguimos as peripecias dese país con grande curiosidade. E, sin as entender moito, vemos que a cousa non tén doado arranxo. Unha desgracia coma outra calquera. Mírese por onde se mire, semella que unha desgracia caéu sobor do xénero humán. A convivencia fáise traballosa, por non decir imposible. Non se ve xeito de equilibrar no mundo libertade e orgaización. O binomio ao se descompensar lévanos, asegún da banda que caia, ao desorde ou á tiranía. E non hai xeito de fuxir deste círculo infernal. Somentes a espranza poderá manternos en pe. A espranza humán, pra úns, e a espranza teologal, pra outros. Os franceses ben a distinguen con dúas verbas distintas: l´espoir e l´esperance.
Bon. Deixándonos de andrómenas, diréiche, Luis, que co teu artigo de hoxe no suplemento dominical da VOZ, encol do libro LOS PRECURSORES, fiquéi apampado. Sabía, sí, da túa erudición, pero non tanto. O Santiago runfa tanto que non hai quen o ature.

Xa séi do voso interés polo Museo Carlos Maside. Mais ésta é outra. As complicacións sucédense e o choio ficóu paralizado por mór dun pleito. O caso merece unha carta pra el soio. Será a prósima. Como máis, daquí a catro ou cinco dias. Entramentras, unha cinguida aperta pra vós os dous.

Dónega


[Manuscrito]
Unha forte aperta do voso amigo.
Fernando


[Escrito na marxe esquerda]

Querida Maruxa e Luis:

Lembrámonos moito de vosoutros e das veladas na vosa casa do Paseo de Ronda. E boto de menos tamén as leccións de cociña, Maruxiña. Poño moito interés, pero fracaso a veces. Tamén pode influir o humor do que ando moi mal. Bicos e moitos abrazos.

Fernanda

1976-04-26
Carta de Seoane a Kleinman. 1976
Bos Aires
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Kleinman. 1976 en 26/04/1976


Buenos Aires, 26 de Abril de 1976

Sra. Ida Kleinman
Capital

Querida amiga Ida:

Por una confusión que lamentamos, no hemos estado con ustedes en el acto del duelo y sepelio de Julio, pero queremos, Maruja y yo, que sepan Ud. y sus hijos que somos solidarios con su dolor.
Le recordamos juntos, a él y usted, visitando galerías de arte, interesándose por la obra de los artistas de Buenos Aires, refiriendo visitas a talleres, solos o en compañía de otros amigos y adquiriendo una colección de arte con piezas importantes, algunas de las cuales, por sus autores y valor artístico, pertenecen a la historia del arte argentino de nuestros años. Julio, aún preocupado por sus problemas personales, tuvo siempre para todos, artistas o no, la frase amable y oportuna y el humor necesario para hacer sentir cómodo a su interlocutor. Nosotros le recordamos de todas las veces que estuvimos juntos en su casa de Udes, en la de amigos comunes o en la nuestra y en muchos días de Viau y Bonino cuando coincidíamos con motivo de alguna exposición.
Lo que queremos decir es que con Julio también se va algo nuestro que conservamos en el recuerdo, que se refiere a nuestra vida y un amigo.

Querida Ida, reciban usted y sus hijos, Edgardo, Susana y Ricardo, la expresión de nuestro sentimiento:

[Seoane]

1976-05-05
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 05/05/1976

5 de mayo de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Ayer me levanté de cama de sufrir una gripe muy fuerte de la que salgo muy deshecho. El 29 del último mes cuando me fui a la cama te envié los últimos documentos que se produjeron en la denuncia de Iglesias Corral y el informe que le envié a los Patronos del Museo. Cuando deliraba con 40º C de fiebre recibí tus líneas del 23.4 con felicitaciones por lo del Pedrón. Bueno esto hay que tomarlo como lo que es: una estrategia de Valentín para protegerme de alguna forma contra el Iglesias Corral y en efecto no estuvo mal pensada así vista la cosa, mientras yo arrecio con la denuncia. Que premien a su denunciador...
Hemos convocado para el día 13 una Junta en el Castro para considerar la demanda de Rey. Vamos a ver porque yo quedé muy deshecho de la gripe con un catarro de pecho que tiene preocupado al médico.
Álvaro Gil anda mal. Hoy lo pensaban internar; la arterioesclerosis avanza y las piernas le van muy mal y la cabeza también no le anda muy bien. Estos días ya no se levantó. [A] Lorenzo Varela lo atrapa también esta situación de Álvaro pues al parecer venía casi concretamente para algo fijo que le facilitaría. Yo estoy animando a Lorenzo a que venga a pasar unas semanas a Galicia. Estoy pensando que si viene a lo del Pedrón puede conocer allí mucha gente. Yo le ofrecí todo cuanto sea posible ayudarle.
Dieste sigue en Barcelona hasta final de esta semana por lo menos. Al parecer le están haciendo ensayos sobre la reacción de los tejidos...
Aquí hemos tenido los efectos de una denuncia que han hecho principalmente contra mí. Esta vez pudimos comprobar que la hacía Nogueira. Aquí seríamos unos rojos separatistas que recibimos dinero de Moscú para fomentar la revolución, etc, etc, etc. Ya te puedes suponer; un poco de novela mágica por aquí habría que buscar una clave que según el denunciador es el que fomenta todas las discordias del país. Lo lamentable es que estas denuncias sean todavía escuchadas. Mandaron dos números de Lugo, tomaron información de la Guardia Civil de Burela y en otros puntos de por aquí entre ellos plácido [sic]. Hay que suponer que lo que se ha pretendido es dejar esta denuncia en este lugar para que alguien que esté por ahí resentido tome nota de quien soy yo y se disponga a pasarme la cuenta.
Creo que te tengo enterado de todo lo que pasa por aquí.
Por hoy voy a dejarlo. Sobre tu carta que no tuve tiempo de contestar de 21 de marzo. En síntesis: me gustará ver esa película de Castelao. Si viene por aquí su director que se deje ver. --- Esos que se opusieron a los de Blanco Amor no lo hicieron contra Blanco Amor sino contra Laxeiro. Se trataba de los del grupo de Vigo y Orense, que terminaron enviándoles cuadros de regalo a B[lanco] Amor pero no para esa exposición. --- Sí, yo nunca tuve por qué ocultar mi opinión sobre tu poesía porque tengo un gran concepto de ella. Si alguien te ha dado una versión distinta es que habrá hecho una invención. Creo que ahora queda todo contestado. Deseo saber que estáis bien, que se os van desarrollando normalmente las cosas. Que ese país trata de recuperarse. (Este va de mal en peor). Ahora me doy cuenta de que intermedio de estas cosas ya habrás estado con Noemí Gerstein y te habrá contado cosas. Aquí dejó unas cosas muy bonitas que se las vamos a reproducir como piezas múltiples.
Te tendré informado. Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1976-05-07
Carta de Seoane a Piñeiro. 1976
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1976 en 07/05/1976


Buenos Aires, 7 de Maio de 1976

A Ramón Piñeiro
Compostela

Querido Ramón:

Recibín a tua carta do 26/IV/76 e casi simultanemente a tua conferencia Lembrando a Castelao que me parece un dos aportes mais importantes feitos arredor desta gran persoalidade nosa e que axuda a aclarar moitas confusións a xente máis moza, o que non quere decir que non as aclare tamén a xentes da miña edade. Agradézoche a adicatoria polo que ten de fondamente amiga, incluso na sua esaxeración.
Nos aquí estamos vivindo un período de silencio arredor de calquer suceso interno i eu traballo todo o que podo, que cada dia vai sendo menos. Teño catro exposicións neste ano.
Non sei si terás visto a Varela. Matinaba atoparte en Santiago, mais tampouco sei si salíu de Madrid, pois denantes trataba de arranxar a sua situación.
Apertas de Maruxa e miñas para Isabel, Sara e para tí:

Seoane.

1976-05-11
Carta de García Sabell a Seoane. 1976
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1976 en 11/05/1976


11-V-76
Querido Luis:

Aledoume moito que as páxinas do meu Xornal –que ti escoitaras en Arenas– foran, agora, do teu gusto. Como outras moitas sobor de tí, aínda inéditas, foron escritas con absoluta sinceridade –i entranable emoción–.
Respecto ás Figuracións, penso que debes seguir. Non importa que os retratados sexan persoas alleas. Sempre interesan, e o ambente que eu recollo non é, nin moito menos, de cansacio. O que importa é elexir ben, e polo momento non vín ningunha figura anodina. Noutras verbas: a sección está viva. Compre, pois, non matala.
Eiquí andivemos –e andamos– moi conmovidos co pasamento de don Ramón. O enterro foi un espectáculo impresionante de forza galega e de unanimidade patriótica. Xa che contarei.
É estupendo que teñas tanto traballo –e tanto éxito–. Pro o que a mín me gustaría é que voltases axiña. Temos moito qué facer. Polo pronto, o libro encol de Santiago, que eu penso escribir tan pronto como nos reunamos. Anímate, e apresura o regreso.
Xa teño o número de Grial. Na vosa agarda, envío de parte de Elena e miña, fortes apertas para Maruxa e para ti.

Domingo

1976-05-18
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 18/05/1976

Buenos Aires, 18 de Mayo de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te supongo totalmente restablecido luego de tu carta del 5/V. Nosotros, como se escribiría en las cartas de los abuelos, bien, soportando pequeñas “cosas”, en mi caso una tensión muy alta que no se normaliza. Guardo régimen muy estricto y no debo inquietarme por nada, algo muy difícil que no me ocurre. Maruja con problemas de artrosis.
De Varela sé por Marika cada vez que llega alguna carta suya y en la de las últimas anunciaba que me escribiría, lo que supongo hará en cualquier momento. De Álvaro hemos tenido noticia por Antonia que le escrib ió a Maruja y estamos muy dolidos de su situación. Cuando nos despedimos de él cayó al suelo y olvidaba todo. Dejamos esto. La película de Castelao tiene el defecto principal de que no está orientada por alguien que hubiese conocido a Castelao, ni comprendido demasiado bien su importancia para Galicia. Pérez Prado viene luchando con el director desde hace casi dos años, aunque desde luego se descuenta que se trata de un buen director. Ha hecho espléndidos cortometrajes y documentales, pero, parece que escucha, no lo hace, trata de hacer su Castelao. Tiene hecha una película de tres horas pero le aconsejé que no debe pasar de una hora y media. Mejor, le hice una larga crítica de la película y le manifesté por escrito lo que a mi juicio sobraba en ella, se prestaba a confusión, empequeñecía a Castelao, o deformaba su arte y pensamiento. Lo hice por escrito para que no hubiese dudas sobre mi responsabilidad y juicio. Si va por ahí el director irá a verte. Me alegró saber que los pintores no se manifestaban contra Blanco Amor, aunque también me duele que lo hubiesen hecho contra Laxeiro con motivo de una iniciativa generosa. Pero ¡qué vamos a hacerle! Es posible que se tarde siglos en cambiar la psicología de las gentes gallegas, en eliminar la suspicacia, la envidia, la cazurrería, la soberbia solapada que parece distinguirnos. Tuvo razón Rosalía en sublevarse contra todo esto y Pondal: “Proxenie ignara e inculta, —que aborreces teus ínclitos … “¿A quén ti, necia debes, sair d´oscuro olvido…” Recuerda estos versos tan verdaderos. En general cada hombre que ha hecho algo por Galicia, casi siempre en las peores condiciones, es un ajeno, un olvidado, y, muchas veces, un injuriado. Los Nogueira y los Rey son muchos más de los que parece. Galicia está llena de Nogueiras y Rey. Recuerdo un día en el café “La Casa de la Troya”, de los Villaverde, a Castelao, hablando muy triste de la verdad de estos versos. Tenía fe en Galicia y por eso se refería a los aspectos negativos del carácter gallego. Sólo los que tuvieron fe en una causa, como la tenía Castelao, pueden tener instantes de dudas sobre ella y sólo los que no tienen fe dudan de algo en que no creen. No tienen por qué. Fue a propósito de “Camariñas”, un periodista gallego que se suicidó en Buenos Aires. Estábamos con él un grupo de refugiados, debajo, exactamente, del mural suyo de ese café que habíamos decorado varios de nosotros. Ahora también nos invade el pesimismo. Lo digo por mí.
Hoy inauguro una exposición de grabados en una nueva galería, “Almacén de arte”, dedicada exclusivamente a este género, es la primera de las cuatro que debo hacer este año, contando las de Rosario y Mar del Plata. No es un año bueno para ventas, pero uno debe continuar trabajando. Para fin de mes que viene sale una monografía sobre mi pintura en una colección que distribuye Losada, y ayer me hablaron de incluirme en otra sobre cinco pintores. Aquí todo parece normalizarse, han cambiado y cambian muchas cosas para bien. En general la actitud de las gentes. Hay más optimismo con respecto al futuro y sólo agobia el silencio alrededor de algunas cuestiones. La actitud del gobierno es liberal y en general correcta. Nadie puede imaginarse lo que fue el gobierno anterior.
Noemí vino muy contenta de vosotros, lamentando no haber podido estar más tiempo. Con José hablé por teléfono con motivo de la Bienal de Venecia y creo, se lo dije, no se puede hacer nada. La obra pintada sobre la guerra española, de Souto, el único testimonio, que sepa, en pintura, está diseminada entre Estados Unidos, Méjico, Bélgica, Francia y Rusia. Seguramente la viuda deba tener algún cuadro. Los originales, dibujos, de Madrid, publicados por centenares, se perdieron según me expresó él mismo. De Castelao parece que también se perdieron los originales de los álbumes y, en mi caso, de los muchos dibujos y algún cartel que hice no conservo nada o apenas nada. Los originales fueron quedando en las redacciones e diarios, semanarios, imprentas, etc., y la pintura es poca. En un enorme libro alemán sobre este tema, Kunst im Widerstand, se refieren a mí. En el caso de Castelao y Souto habría, con tiempo, que recoger todo, el mío no vale la pena. Agradezco al que en Madrid recordó ese período mío. En Galicia no creo importe a casi nadie y quizás tienen razón. Es posible que los jóvenes de hoy cuando lleguen a viejos empiecen a averiguar por los hechos de nuestra generación. Uno, como diría Solana, trabaja y ve pasar el tiempo. Te agradezco el envío del reportaje de Varela. Contesta con el espíritu fraternal y generoso, en cuanto a América, de un esiliado. Te ruego me escribas sobre el desastre ocurrido en La Coruña con motivo del encallamiento del barco petrolero. Los diarios de aquí informaron dos o tres días sobre el incendio y luego callaron.

Un gran abrazo a todos de Maruja y mío y uno fuerte para ti de.

Seoane

1976-05-24
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 24/05/1976



24 de mayo de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Ayer se celebró eso del Pedrón de Ouro dentro de la tónica que más o menos conoces de alguno de los actos que tú habías estado. Yo, bastante flojo de mi gripe, con tos y afonía, llevé esa hoja que leyó el Secretario. Actuó de mantenedor Paco del Riego, sustituyendo a Rafael, que aunque también estuvo presente, el hombre anda mal. Cuando se leyeron las adhesiones, Pousa Antelo que las leía, al leer la tuya hubo un grande y espontáneo aplauso para ti. Yo soporté la cosa como pude pues mi salud no anda para estas cosas ni mis aficiones están por aquí.
En efecto, luego de mi carta del 5 que te confirmo, volvió a repetirme la gripe, me atendió García Sabell y durante una semana me pusieron cuatro inyecciones diarias en mis flacas carnes. Prácticamente me han hecho perder un mes y aún no sé cómo terminaré. Otra gripe más y me despido.
Y todo esto con el telón de fondo del nuevo pleito por lo del Museo. Te envié una convocatoria para una Junta de Sargadelos. Gasto mis esfuerzos en perseguir esta situación. Tanto Valentín como Paco del Riego creen que hay que seguir en ir a por Iglesias, y llevar el asunto a la prensa si es necesario. De momento el Consejo General de la Abogacía acusó recibo de mi denuncia, que era del 17 de abril, y lo hace ahora con fecha 19 de mayo (más de un mes después) diciendo que con esta fecha se ha pedido la información para darme la pertinente contestación. Yo seguiré apretando las clavijas. Hay que suponerse que este tipo estará revolviendo Roma con Santiago para que todo quede en nada y como unos a los otros tienen algo que taparse hay que temer que lo consiga y no hayamos hecho nada.
Álvaro Gil sigue mal. De todos modos parece que empezó a conectar con Lorenzo y le está dando algún trabajo de colaboración. Coincide con que al parecer en la revista médica esa están reduciendo la plantilla... coincide claro con que el país este está en la bancarrota y yo no sé cómo se va a salir adelante. Y aquí en Galicia, pero principalmente en La Coruña para colmo de males el incendio del petrolero ese está arruinando todos los criaderos de marisco de la provincia además de presentar un panorama negro para el turismo. Precisamente cuando Xosé te hablaba por teléfono para eso de la Bienal el petrolero estaba ardiendo y yo en cama con 39 grados.
Estas son todas las novedades que hay por aquí y como ves no son ciertamente muy alegres.
Espero tus noticias, hace también bastante tiempo que no tenemos noticias de Camilo. Las noticias que siguen llegando de la Argentina siguen hablando de secuestros, muertes de guerrilleros, de policías y militares, aunque no con la insistencia de hace dos meses. La situación política de por acá creo que es sencillamente confusa. Un poquito han mejorado las cosas en el terreno de la fluidez de expresión, pero todo penosamente.

Nada más, un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1976-05-24
Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1976
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 24/05/1976


24 de Mayo [76]

Queridos Seoanes:

Recibí la carta de Vds. justo cuando me preparaba a escribirles de nuevo, pese a no haber recibido nada.
Como Vds., sentimos acá todas las pérdidas de gente amiga. Pese a todo, creo que empieza a haber menos depresión, salvo las personales (y con apropiadas razones).
Marika anda pasablemente bien, salvo una o 2 pequeñas descomposturas, pero se cansa muchísimo y no está ni por asomos en condiciones de hacer el esfuerzo que significa ir liquidando el negocio, prácticamente sola, pues su única vendedora, que no es muy lista, además viene a medio horario por razones de salud. Yo voy a acompañarla todo lo que puedo, pero tengo también mis cosas que nadie sino yo las hace. Ariel está en EE.UU. por razones de negocios. Su nena, preciosa, vivísima, pero el también debe ocuparse Mony.
Llegó Julia, su galería quedó muy linda, pero aún no abrió. Lo que me inquietó mucho (y esto estrictamente entre Vds. y yo) es la referencia a Lorenzo que según parece no anda bien y volvió a beber. Eso sí que es una desgracia. Que Marika haga todo el esfuerzo que hace por llegar allí y encontrar ese panorama me horripila. Es verdad?
Qué se puede hacer? Necesito saber qué pasa por Vds.
De todos modos, creo que lo de Marika va para largo. Hoy se inaugura en Rubbers una muestra de Berrocal; en Najmias está Segui con sus últimas cosas neorrealistas en carboncillo. A mí no me entusiasman. Se abrieron varias galerías, una muy cerca de la casa de Vds. –en Bonino inauguró Raúl Alonso– como en los viejos tiempos con mesa de cocktail (queso y vino). La muestra muy buena.
Hicimos la selección de Palanza, entró entre otros, Julio Barragán, Vidal, A. Payró, Supisiche y no recuerdo los demás. Te enviaré la lista.
En la Academia se sigue trabajando (es un decir) en lo del Patrimonio Nacional y los asuntos de Aduana. En el viaje reciente a Venezuela, Del Carril, Polesello, Ary Brizzi hablaron con Videla que estuvo muy cordial e interesado por todo y prometió tratar de solucionar los asuntos o ver en qué manos están.
Los Lifschitz, todavía por acá, deben estar juntando $$ para poder viajar. Los Baudi ya salieron para N. Y., y no sé si estarán en España ya, aunque creo que la dejaban para el final. Mañana, 25 de Mayo, festejamos la fiesta patria tomando un abundante te en la de Shand. Están muy bien. En el museo se inauguró la nuestra de Duffy, muy linda. El Premio Benson & Hedges que se hizo en el Museo también resultó bien como nivel general. Lo ganó Seguí.
En Imagen hay una muestra de Carlos Alonso con el tema de cuadros famosos. Me gustó mucho, pero la Galería es odiosa, pues es toda escaleras prácticamente y es difícil ver las obras en subida o en bajada.
La de Ática abrió galería en Paraguay 400 donde estaba El Taller. Las brujas de ART abrieron una chiquitita en un localcito del Plaza, frente a la casa de Marika.
Se me terminaron las novedades, así que les pido nuevamente que me aclaren qué pasa con Lorenzo y les envío un abrazo muy grande con cariños para los D. Pardo y los Vázquez. Escriban!!

Un beso

Noemí
Na cabeceira a autora debuxa unha girnalda co seguinte texto: (pidieron que embanderemos las casas)

1976-05-27
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1976 en 27/05/1976


Buenos Aires, 27 de Mayo de 1976

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
El Castro

Querido José Luis:

Debo carta respondiendo a la suya del 6/IV. Perdóneme, pero acabo de darme cuenta que pasó más de un mes y medio desde que usted la escribió y la verdad es que este tiempo transcurrió sin darme apenas cuenta, podría añadir. Recibí L[aboratorio de] F[ormas], los Cuadernos del Seminario y los Poemas Galegos en distintos paquetes. Creo que ahora comienza a funcionar correctamente el correo de Buenos Aires. Por Isaac sé casi todo lo que ocurre en El Castro y Sargadelos y es inútil decirle la indignación que me produjo la actitud de Pepe Rey, que prueba con su demanda la mezquindad de él y de los suyos, pues ésta pudieron evitarla, sobre todo pensando que el destino de las participaciones de El Castro en Sargadelos no benefician a nadie particularmente, sino que contribuyen a apoyar una institución que puede ser, por muchas razones, muy importante para el desenvolvimiento del proceso cultural de Galicia. Espero que se le consiga dar una lección judicial a pesar de la habilidad raposa del abogado que designó. Con el traspaso de las participaciones del Castro al Museo ningún socio de cualquiera de las sociedades gana nada, sino que realiza una acción ejemplar que merece agradecimiento de las gentes. Pero dejemos esto. Le envío, junto con ésta, la carta en que le ruego me represente en la Junta General extraordinaria de Sargadelos, el 7 del mes próximo.
De aquí apenas tengo nada que contar. Todo lo conocen ustedes por los diarios. Lo que vino fue popular, nadie puede saber hasta qué punto estaban gobernando el país un grupo de delincuentes comunes. De España también seguimos las noticias que nos transmiten las agencias periodísticas, no siempre fieles a la verdad de los sucesos. Pero la realidad es que no tengo nada que contar, pues vivo muy encerrado en casa trabajando, tengo tres exposiciones de óleos, aparte de una de grabados abierta estos días. Maruja y yo nos acordamos mucho de ustedes, de usted y María Elena y los chicos y nos acordamos de todos los amigos de ahí. Posiblemente volveremos en Enero próximo, antes no podemos y lo sentimos. No sabemos nada más que lo dicho en los diarios sobre la desgracia ocurrida en La Coruña con el accidente del buque petrolero, pero pensamos en el dolor que debe sentir, no solamente la ciudad de La Coruña, sino Galicia entera y sobre todo las gentes que operaban en todos los trabajos de la costa. Mándenos noticias, estamos deseándolas. Escríbanos diciendo como fue el acto de Padrón. A Isaac lo felicitamos cuando tuve la noticia del Pedrón.

Un abrazo de Maruja y mío para todos ustedes, usted, María Elena, Victoria, José Luis, que supongo que dentro de pocos días se liberarán de las clases. Saludos también para Ángel, Pilar, Marentes, Losada, etc. Otro abrazo de:

[Seoane]

1976-05-28
Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1976
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 28/05/1976

A Cruña, 28.V.76

Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires

Meus amigos benqueridos:

Como vos prometín na miña derradeira, ainda que non dentro do plazo anunciado, daréivos conta do estado que mantén o Museo Maside na actualidade. Pasaron as festas das Letras –que pra min supuxeron a confección dunha Escolma pra Galaxia, dúas conferencias e xestións académicas a eito–, e teño xa algún vagar pra ir despachando o traballo atrasado. E ista carta era unha das miñas preocupacións. E, sin máis preámbulos, vaiamos ao choio.

Como ben sabedes, a escritura de constitución do Museo foi otorgada cando ainda estábades eiquí. Polas mesmas razóns, tamén sabedes que, elevada ao Ministerio de Educación, foi devolta pra seren completada nalgúns extremos, o máis importante o da fixación dun capital fundacional. Pois ben, ao Isaac ocurríuselle constituír a dotación económica do Museo cedéndolle ao mesmo determinado número de participacións sociáis que Cerámicas del Castro tiña en Cerámicas de Sargadelos. Consultado o caso, dixémoslle do perigo que tal propósito pechaba en sí. Que non era outro que o dun posible exercicio do dereito de retracto que, sobor das devanditas participacións, poidera actuar calquera dos socios de Sargadelos, ao que tería acceso con arreglo á lei e aos estatutos sociáis. E pra obviar tal dificultade ao noso amigo –fecundo sempre en solucións– ocurríuselle que, logo de notificarlles á totalidade dos socios de Sargadelos a proiectada transmisión, ístes respostaran aceptándoa condicionalmente, é decir, pra o caso de que ningún deles intentara o retracto das participacións, porque, de non ser así, todos, sin excepción, exercitarían aquél dereito, retraéndoas proporcionalmente ao número das que xa tivera cada un deles.

Pois ben: as nosas previsións, desgraciadamente, cumplíronse. E Rey Romero, Pepito, no intre de lle ser notificado o propósito de Cerámicas del Castro, como socio de Sargadelos anuncióu notarialmente o seu desexo de retraer as devanditas participacións sociáis. E ao non levar a cabo Sargadelos a transmisións das participacións sociáis ao retraínte, íste demandouna xudicialmente en procura da satisfacción do seu dereito. E nós, valéndonos de tácticas procesáis ao noso alcance, imos demorando a nosa contestación á demanda do Pepito –firmada por Iglesias Corral– co fin de ganar tempo pra que os restantes socios de Sargadelos poidan, á súa vez, exercitar tamén o retracto demandado, non soio á sociedade, sinón tamén ao Pepito pra que se aveñan a que o retracto se leve a cabo proporcionalmente ao número de participacións que cadaquén representa en Sargadelos.

Como veredes, unha notable interquenencia. E un mal menor. Pero, ao fin, un mal. E, dende logo, un fracaso en canto impide definitivamente o propósito de constituír a dotación económica do Museo pola vía que o Isaac elexiu. Lamentable.
Sin máis por hoxe, unha cinguidísima aperta do voso

Dónega

1976-06-01
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 01/06/1976

Castro, 1º de junio de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Estoy en el Castro. Ayer me apareció un tremendo derra[me] en el ojo derecho, que es el útil, y me tuve que venir para aquí. Me vio Salorio. Parece que es una consecuencia de la gripe o de las medicinas, que no será grave si no pasa de ahí y que tengo que tener un poco de paciencia hasta que se reabsorba. Lo cierto es que de esta gripe no quedé bien creo que todo el organismo quedó muy desequilibrado y vamos a ver como queda esto. El tiempo empieza a dejar notoria huella en la vida de uno.
Hace unos días recibí tu carta del 18 de mayo en Sargadelos en la que me hablabas también de tu salud y de la de Maruja. Hago votos por vuestra recuperación ya que otra cosa no puedo hacer. Me hablabas de la película de Castelao y de algunas otras cosas que perdóname ahora que no te conteste porque leo con muchísima dificultad y te estoy escribiendo esta no con menos dificultad para poder informarte de algo o al menos acusarte recibo de la tuya.
Yo estoy atendiendo estrictamente a las cosas más importantes. El nuevo pleito es una de ellas mientras del viejo pleito se verá la vista en el Supremo el próximo día 22. --- Iglesias Corral está colocándose para un futuro político que él supone se acerca. Ahora hace conferencias en gallego, acaba de escribir un artículo condenando la tortura (cuando durante 15 años él se estuvo callado y ahora es cuando más raramente la hay), viaja a Madrid para recibir exilados y al grupo de los socialistas se ofreció a darles toda clase de ayuda... La denuncia contra él no hay más que el acuse de recibo del Secretario del Consejo de la Abogacía (creo que ya te lo dijo) que pedían informes un mes después de mi carta. Hay que suponer las maniobras que estará haciendo para que todo quede en nada. Y yo no estoy muy animado ni tengo mucha esperanza de que se haga algo (aunque peor hubiese sido quedarse callado) mas me temo que este sujeto sea mañana el fiscal que nos acuse de cualquier cosa.
Bueno Luis, perdóname que no te diga más, perdóname si esto va escrito peor que de costumbre pero lo estoy haciendo bastante penosamente.
Te tendré informado de las cosas importantes. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1976-06-07
Carta de Seoane a Sández Figueiras e Dónega. 1976
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sández Figueiras e Dónega. 1976 en 07/06/1976

Buenos Aires, 7 de Xunio de 1976

A Fernanda e Marino Dónega
A Coruña

Moi queridos amigos:

Recibín a carta de Marino fai dous ou tres días coas noticias da situación legal do Museo. Estas xa as conocía, mais, matino que non se pode agardar a que se resolva o pleito sen tomare denantes medidas de amparo e dotación económica acordada polo Castro. É moi difícil atendendo a soio o disposto polo código mais penso que se pode facer público o caso e iniciar unha campaña en pro da modificación do dereito de retracto cando a cesión é acordada por unha maioría de accionistas en beneficio da colectividade a traveso de institucións culturales e benéficas. As leises que rixen as sociedades fixéronse para unha época moi distinta á actual, tendo mais, ou soio, en conta os dereitos individuales e os patrimonios dos asociados que os intereses colectivos. Sería útil, penso, chegar a obter unha sentencia que modificase ese esprito ofrecendo os accionistas a posibilidade de que unha parte das acciós de unha sociedade servise á cultura ou a resolver as necesidades populares. Facer unha campaña en pro do Museo, ou desa cesión de acciós xa cedidas pra o Museo pois penso que tería de sere moi útil. O Patronato está constituído pola millor xente de Galicia, a que mais lle debe a nosa terra, e o Patronato ten que decidir que facer pra defender a donación do Castro fronte ao vertolán Pepe Rey a quen ten sen coidado o Museo, ou calquera clase de institucións culturales e Galicia enteira. Os xueces teñen que ir trocando a forza de sentencias as disposicións envellecidas dos códigos. O voso abogado contrincante non fixo outra cousa, dende que o coñezo, que defender a letra dos códigos, estorcegándoa, espreméndoa, sen nengunha imaxinación, somentes coa abelencia de calquer laberco. Perdóname este desafogo. Mais é que o abogado ten a obriga de se decatar da proieición que pode ter a sua acción e, en este caso, supoñendo que ganase o pleito, perxudica en Galicia unha institución cultural que xa é útil, podendo selo moito mais aínda no porvir. Popularmente nos imos ganar.
Eiquí en Buenos Aires primeiro vivindo, que é xa moito, e logo traballando ao que damos. No orde cultural é un gran ano en moitos aspectos, principalmente no musical, decíase fai poucos días por T.V. que en nengunha cidade se reunía nos derradeiros tempos tanta cantidade de grandes concertistas. Moito teatro, cine, conferencias, congresos internacionales, exposiciós, etc. Mais a xente, nesta cidade de noctámbulos, ten medo da noite. Na noite mátase.

Hoxe non teño mais nada que decirvos, unicamente que sinto unha fonda envexa dos que gozan da soedade. Eu tiña un tio que se fixera protestante e vivía soio nun monte que mercara para él perto de Arzúa. Tampouco sei si lendo cuasi somentes a Biblia, tan chea de mortes, un pode sentírese feliz.

Lembrámonos de todos os amigos comúns, moitas apertas. Unha grande aperta de Maruxa e miña pra os tres:

1976-06-09
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 09/06/1976

9 junio de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Confirmo las mías que te escribí en 24 de mayo y 1º del cte . Cruzadas la última tuya del 18 de mayo. Anteayer se celebró la Junta de Sargadelos para considerar la demanda de Rey. No asistió ni él ni Nogueira. Y como menos Nogueira y Varela los demás socios habíamos mostrado conformidad con la cesión da participaciones al Museo, siempre que ningún otro socio ejerciese el derecho de tanteo, ratificamos esta posición para demandar a Rey, a Cerámicas del Castro y a Sargadelos para el caso de que prosperase la demanda de Rey, que el juez tuviese que unir y resolver simultáneamente las dos demandas. Cuando el juez emplace a las partes a contestar la demanda se alegarán las excepciones y Risco tiene bastante confianza en que el pleito se lo devuelvan al demandante cargándole las costas por falta de jurisdicción de los Tribunales a que recurren ya que por lo menos Sargadelos ha aceptado en sus Estatutos el arbitraje de derecho privado. Pero yo a la vista de la corrupción a que está entregada la justicia ya no creo nada. Te mandaré una copia del acta da la junta del 7 en cuanto la entregue el Notario. En el Castro hicimos otra Junta y acordamos denunciar a la junta de gobierno del Colegio de Abogados de La Coruña a Iglesias Corral y le hemos pedido que cese en su cargo de la Junta mientras dura el período de investigación. También hicimos la misma denuncia al Presidente de la Audiencia para que vigilase que la investigación se cumplía y no se estorbaba por el mismo Iglesias Corral. Acompañamos copia de la carta del Consejo Gral. de la Abogacía de Madrid en que nos anunciaban que pedían información a La Coruña. Sabíamos que Iglesias Corral había hecho desaparecer el pedido de Madrid. Ahora vamos a esperar, pero no hay que esperar que pase nada. A Iglesias nada le va a pasar. Es inteligente y sabe que el Presidente de la Audiencia tiene mucho que rascar y enseguida le diría que primero tenía que ocuparse da cosas más importantes a las que está obligado como es la investigación del caso Olives, Secretario de Obras del Puerto que estafó a ellas cientos de millones cuya denuncia fue publicada en revistas que han ofrecido documentación probatoria. Pero el Presidente de Obras del Puerto es Doña Carmela Barrié, y el Olives es un personaje en La Coruña. Esto por decirte algo porque todo está así.
Bueno. Te va otra convocatoria para la Junta Ordinaria de Sargadelos para que le envíes a José Luis tu Delegación.
Otra cosa relacionada con Iglesias Corral. Arturo Cuadrado viene. Lo publicó la prensa y como Iglesias se convirtió ahora en el introductor de exilados (me contaba el otro día Dónega que para hablar con Emilio González López hay que pedirle permiso a Iglesias) pues ya estoy viendo Don Manuel correr a esperar a su querido Amigo Cuadrado y a bloquearlo. Casualmente me llamó el hermano de Cuadrado para anunciarme la llegada de Arturo y también me llamó Carlos Martínez Barbeito para decirme lo mismo y a ver si podíamos hacer algo con él, y pensé que lo mejor es que dé una conferencia en el Museo sobre la Barra[ca] Resol, etc. y ya mandé una nota a la prensa anunciándola anticipándome Don Manuel desista de prepararle una encerrona [sic]. Mandé también el dibujo que tú le hiciste. Al que no hay forma de traer a Galicia es a Lorenzo ni aún con esto de Cuadrado, pues ya le hablé pensando en que esto se convirtiera en una especie de homenaje a los dos. No hay forma. Creo que ahora le viene Marika, que ya alquiló la casa de ahí, pero por lo que parece se piensa pasar el verano en Madrid.
Lorenzo es muy difícil. Yo le puse todo a su disposición. Él quiere resolver las cosas a su aire y aunque algunas cosas creo que va a resolver poco en Madrid hay que dejarlo. Con Álvaro creo que sigue su relación languidecente. Por cierto que Antoñita rompió un brazo.
Para la Bienal de Venecia hemos enviado dos litografía de Souto del 37, dos tintas de Castelao del 37 y 39, la carpeta Galicia Mártir (una primera edición que tenía yo hecha en el 39, grande), una reedición del Atila y unos carteles del Estatuto. Se estuvo buscando tu cartel del pulpo pero no apareció, el grupo ese de cine que hay en La Coruña no lo tiene, se lo debiste de dejar a otro grupo y sería una pena que se perdiese ese cartel. De todos modos, según este Manuel García García, que debe ser valenciano, por lo menos vive en Valencia y es el Delegado en España para este asunto, dice que ya tienen cosas tuyas facilitadas por Francisco Carreño. De todos modos creo que si a ti te apareciese algo deberías enviarlo a este mismo Manuel García y García que a partir del 20 de este mes está ya en Venecia a esta dirección:
La Biennale di Veneziea
Ufficio arti visive
Venezia
Les interesa mucho la cosa cartelística y gráfica del período 36-39. Renau y Alberti parece que están por detrás. Te mando una nota da prensa. Este Manuel García a quien no conozco pero que se habló con él por teléfono dijo que aunque fueran cosas del periodo 39-45 referidas a la guerra.
Creo que no se me quedan más cosas en el tintero, más que decirte que mi ojo va mejorando, que falta me hace. Ahora quisiera saber de vuestra salud, la tuya y la de Maruja también mejoran, por lo que hago votos que es lo único que puedo hacer, si bien no sé si contándote tantas cosas con esta larga carta y con estas noticias desagradables del Iglesias Corral te estaré haciendo bien. En todo caso no les des demasiada importancia. No va a pasar nada, pero Iglesias creo que no las tiene todas consigo. Sabe que de los franquistas nada tiene que temer. A él lo que le preocupa es el futuro y eso se le nota. El Herce Valdivia ese de la nota oscura parece ser que lo dejaron ya escapar fuera da la península. Y este es de la misma trinca de los que a nosotros nos hacen daño.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1976-06-23
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 23/06/1976

23 de junio de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí la tuya del 7 del cte. y veré de enviarte con esta alguna nota de prensa sobre lo del Pedrón. Claro que no tengo más que de La Voz y El Ideal que son los que recibo y las notas informativas que publicaron son una sarta de disparates y otras dos notas hechas por Bayón y por Garcés son también otros disparates pero por otro lado. Te confirmo una mía del 9 cte. cruzada con la tuya. Creo que te voy informando de todo y ahí te van ahora más cosas de la confusión que, creo, estoy viviendo. El domingo 20 estuvimos en Rianxo almorzando con los Dieste. A Carmen le murió su hermano, hace dos semanas pero nos enteramos ahora. Dieste sigue prácticamente lo mismo desesperado por no poder leer. Es un drama. A la vuelta estuvimos en Santiago porque llegaba Cuadrado, pero no llegó. El lunes hablé con él por teléfono; había llegado a las tres de la mañana y a mí me dijo que llegaba a las seis. Menos mal que esperé poco por él. Por la manera de hablar está como siempre. --- Te van dos fotocopias de escritos al Pte. de la Audiencia y al Ministro de Justicia, que junto con las anteriores que te fui enviando te vas haciendo una idea del tiempo que yo pierdo en esto y de lo tensa que está la situación. Al parecer habrían hecho desaparecer los antecedentes del Juzgado. O responde a una disculpa dada a la ligera para proteger a Iglesias Corral. Tengo que esperar lo peor de esta gente porque poca más solución les queda que matarme. Luego hay situaciones lamentables. Una es González López colaborando con este sujeto en esas jornadas en las que actúa de director el González Dopeso, personaje municipal fascista autor con Mora Carnero del negociado de las viviendas de Juan Canalejo. Luego don Sebastián Martínez Risco entregando su discurso de ingreso en la Academia esa de Jurisprudencia cuando acaba de recibir nuestro informe de que es Iglesias Corral el que ataca al Museo del que don Sebastián es vice-Presidente... claro que este hombre está chocho.
Tomo nota de tu idea para canalizar una campaña de prensa discutiendo ese problema de Derecho y proponiendo la modificación de los Códigos. No he logrado ver a Dónega. Si recibió tu carta las estará pasando morenas para salir del compromiso en que lo metes. Yo no cuento con que ayuden nada. Creo que Valentín y Del Riego harán algo pero luego de que consiguiésemos arrancar en alguna parte. Como tú creo que la campaña había que iniciarla en Madrid y Barcelona, pero aparte de que la cosa no es fácil que algún periódico se comprometa a denunciar tamaña corrupción, hay que estudiarlo mucho y yo no tengo más tiempo. Llevo 5 años dedicado casi exclusivamente a esto y estoy ya muy cansado. Estamos luchando contra fuerzas gigantescas. Es una trenza de intereses muy grande y mandan mucha fuerza en el país. Son los que se enriquecieron con el viejo régimen y pueden permitirse ese lujo de hacer desaparecer los antecedentes de un juzgado, y contra esta corrupción no puede ni el gobierno aunque tenga la intención y el deseo de poder. Yo haré lo que pueda, hasta donde den mis fuerzas, pero viendo tantos personajes dispuestos a tapar todo francamente tengo pocas esperanzas y creo que pueden llegar a hacernos daño.
Al parecer con este nuevo Gobernador de Lugo por fin se constituiría el Patronato de Sargadelos y podríamos afianzar esto según tenemos acordado. Pero yo estoy viendo que cualquier día el Gobernador recibe una denuncia contra nosotros de un cargo bien situado y vuelve a quedar todo en nada. Estoy muy pesimista pero creo que tengo mis razones. --- Bueno, yo te tendré informado.

Abrazos muy tensos a ti y a Maruja

[Díaz Pardo]

1976-06-24
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1976
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 24/06/1976


Habana, 24 de xunio do 1976

Queridos Luis e Maruxa:

Unhas letras que son ben pouco pra vos espresar canto vos lembramos. Non é literatura; é a pura, auténtica verdade (dentro de catro días, por exemplo, cumpriranse quince anos daquela despedida no restaurante Cuenca, que moito lembramos; catro servilletas adicadas están no noso poder e días atrás saqueille fotos a dibuxos e palabras). Logo hai outros motivos, outras noticias que nos acirran e traen a lembranza vosa: esposiciós, libros, traballos, éisitos (que nos aledan moi de certo) e tamén palabras directas e testemuños persoales como é o caso do derradeiro viaxe do meu amigo Lois, da UNESCO, a esa. Entregoume ese mañífico traballo que é Arte mural/La ilustración, garimosamente adicado, que contén –texto e reproduciós– a imprenta do seu quefacer tan singular i elevado. Formidable, esclarecedor traballo sobre arte mural seu e sobre a ilustración do libro. Quero decirlle que todos os seus libros, catálogos, grabados, etc. circulan máis do que pode supoñer. Unha chea de amigos están pouco menos ca pendientes do que sei de vostede, da súa andaina artística, da súa obra. E uns avisan a outros, e hai unha grande ademiración polo seu estilo, pola súa orixinalidade. (Fai menos de unha hora inda estiveron na miña oficina os diseñadores da revista do orgaismo onde traballo, ademirando o grabado que acompañan á monografía de García Sabell (a de 1965 sobre grabados).
Por Isaac, sabemos dos vosos viaxes. Soupemso no seu momento do malfadado acidente, do que desexamos non teña quedado en ningún dos dous secuela algunha. E máis recentemente tamén nos dixo dunha ciática que o tiña a vostede algo amolado. Sei por un amigo que eso doi de raio. Pero o mesmo Isaac nos contou que cando se foron pra Bos Aires xa andaba ben.
Un médico do meu povo mándame os suplementos de La Voz de Galicia, onde vexo acotío as súas Figuraciós, que vou coleccionando. Formidable xeito de periodismo, pra o que ten demostrado vostede unha auténtica vocación.
De nós: Anisia a escribir pra nenos. Saíron recentemente dous libros dela aquí (amais do de Arealonguiña con dous contos dela en galego). Eu: escribindo sempre algo, e pubricando sempre algo tamén; libros en Galicia e algo de xornalismo aquí. As Memorias sairán este ano en Roma, en italiano. Talvez vaian a outros idiomas. En Portugal, tamén. Traballo noutras cousas, e non soio de ficción. Xa veremos que irá saíndo.
Seguimos de perto os aconteceres de ahí. Doinos o que pasa, dende hai uns anos, esa sangue sin sentido que se verque a diario, esa inestabilidade, esa inflación incontrolada. En fin...

E namais por hoxe. Apertas de Anisia pra os dous. E pra os dous unha aperta garnde, tensa, fraterna de

X Neira Vilas

Se lle queda algún exemplar de A maior abundamento ¿sería moito pedir que lle mande un exemplar a meu irmao a Madrid? El ten maneira de facermo chegar deseguida. Jesús Neira, Ponferrada 44-2º Barrio del Pilar, Madrid-29, España. Cualquier libro, cualquier papel, cualquier catálogo, poño por caso, é unha boa vía. Moitas gracias, moitas. (Vin o comento de Luz Pozo e interésame vivamente ler esa nova entrega poética súa).

1976-06-29
Carta de Seoane a Dieste. 1976
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste. 1976 en 29/06/1976

Buenos Aires, 29 de Junio de 1976

Sr. D. Rafael Dieste
La Coruña

Queridos Carmen y Rafael:

Esta es una carta que debimos haber escrito hace meses y venimos a hacerlo ahora cuando transcurrió bastante tiempo y ocurrieron, al menos para nosotros, muchos sucesos que no comentaremos, fueron públicos, que se añaden a los vividos hace años y repetidos ahora. Todas las noches deseamos que abra el día y luzca el sol, como a fines del 36, y en el 37, y después, durante dos o tres años. Por el día parece no pasar nada. Buenos Aires renueva su ritmo de gran ciudad y se suceden conciertos, conferencias, estrenos, exposiciones... Se renueva el desorden del tráfico y la prisa de sus ciudadanos. En las pizarras de las casas de cambio y de los bancos se siguen como nunca las oscilaciones de la Bolsa y la gente discute delante de los grandes escaparates la suba y baja de los valores de las acciones de las grandes empresas. Parece no pasar nada y la Bolsa parece haberse transformado en ruleta para los que sueñan con la fortuna, que, en general, son todos los habitantes de cualquier país. Pero aquí los sueños, a veces, los consiguen realizar más descaradamente. En muchos aspectos no reconoceríais Buenos Aires. Es otra ciudad. Nosotros sabemos de ahí por Isaac y por alguna carta que venimos recibiendo de algunos parientes. En general son optimistas. Desde aquí no podemos saber bien porque lo son, las noticias resultan confusas. Maruja y yo estamos bastante encerrados en casa, cada día nos suponemos un poco más solos. Varela marchó, está en Madrid. Marika viaja el 30. Cuadrado debió haber llegado hace unos días, pues va por dos meses aproximadamente. Concurre como delegado de la Federación de S. G. al Congreso de la Emigración, en Vigo, y regresa, ya que deja su mujer y dos hijos. Y algunos amigos argentinos que se han marchado a vivir a otros países de América y Europa. Por mi parte trabajo, el 26 de Julio se inaugura en Bonino una nueva exposición mía de oleos y tengo concretadas dos más, en Rosario y Mar del Plata. En este momento se celebra una de grabados y otra, en la Sociedad Central de Arquitectos, de unos treinta bocetos de murales. No creemos que vaya a ser un año de ventas de pintura. La temporada acaba de empezar pero el que tiene dinero lo cuida mucho, gasta lo indispensable para vivir. De momento es menor la inflación y parece haberse logrado cierta estabilidad en la moneda. Esta estabilidad sin embargo no alcanza a otros sectores. Nosotros llegamos a tiempo para contemplar como se repartían descaradamente los últimos dineros del Estado. El representante de la Casa Argentina en Rio de Janeiro cobraba mensualmente 15.000 dólares. El secretario de la C.G.T. tenía un sueldo mensual en pesos equivalente a 21.000 dólares. Esto independientemente de los negociados que se extendían desde la Presidencia hasta, en general, los secretarios de comités y de sindicatos. Los sueldos a que antes aludí son dos ejemplos. Todo entre gritos demagógicos y golpes de bombo, que quizás recordeis de años pasados. Os estoy dando como puedo una visión escueta el clima que hemos vivido. Para pagar diferencias de la herencia de Eva a sus hermanas, la Presidente entrega, de una institución del Estado de la que fué presidente honoraria, un cheque por valor de unos ciento cuarenta mil dólares. De esta manera resolvió un asunto privado como es una herencia de bienes sin desenvolver dinero propio. Se trata del pasado. El presente lo conocéis por los diarios de ahí.
Suponemos que Rafael estará aliviado de su dolencia a la vista. Sé por Isaac que fuísteis a Barcelona a ver a Barraquer. Que Carmen tendrá hecho sus trámites para la jubilación. Jenny y Mincho, ¿continúan aún dudando de si vivir en La Coruña o en O Valiño? A su hijo, Ricardo, le debo carta que contestaré en estos días. Recordamos a todos y esperamos volver a estar dentro de unos meses nuevamente juntos, con Domingo, Dónega, Mincho, Pío, Ramallal, etc. Aquí os recuerdan muchos amigos comunes. Hablamos de vosotros cada vez que nos vemos, Baudizzone, José Luis Romero, Melella, Torrallardona, etc.

Nosotros os extrañamos. Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1976-07-01
Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1976
Nova York
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 01/07/1976


París, 1 de julio de 1976

Queridos Maruja y Luis:

Parece mentira que ya haya pasado un mes y medio desde que salimos de Bs. As. y aún no les hayamos escrito. Estamos aquí en plena tarea de construcción de nuestra casa, donde después de 15 días de trabajos intensos conseguimos que empezaran a hacer los arreglos necesarios para transformar nuestro piso en algo habitable. Nosotros estamos en estos momentos viviendo en 1 departamento de la Cîté des Arts porque en verano hay un éxodo general de la gente de París, y le alquilamos el departamento a una pianista. Así es que estamos gozando del tremendo piano de cola, sin poder usarlo. Escribo yo, pues Lipa hace 1 mes que tiene ciática así que todo el tiempo que estamos en casa, descansa. Eso hace también que este año hayamos salido mucho menos de noche que en otras temporadas. También es cierto que en verano París no tiene muchas cosas para ver, salvo cine, aquí están dando las películas que se vieron en el festival de Cannes. Como exposiciones temporarias, están el simbolismo donde juntan pintores de la calidad de [James] Ensor, por ejemplo, con otros muchos, pictóricamente muy inferiores. La exposición, sin embargo, resulta muy ilustrativa. También está [Joan] Miró, agua fuertes (sic) y litografía muy buenas. [Yacoov] Agam con su pintura geométrica y cinética. Y en otras muchas que vamos viendo de acuerdo al calor inadmisible que está haciendo en París –36º sin mayores variantes durante el día lo que hace un clima casi inaguantable en las horas de sol–. Pues aunque resulte extraño, París tiene sol en este famoso verano con 1 temperatura que hace 1 siglo no se registró.
Tenemos noticias de Bs. As.: Julio nos agrega otras y así sabemos más o menos como están todos. Cómo están uds., cómo van tus pinturas Luis? ya está lista la exposición? que será seguramente, lo deseamos, un enorme éxito.
Nuestra dirección: Esther o Lipa Burd. 18 rue de l´Hôtel de Ville. Apt 511. París 75004. Esperamos tener noticias vuestras.
Estuvimos una semana en Roma. Rafael [Alberti] está muy bien, agasajado como siempre, con 1 exposición en honor de él en Venecia que se cerró con un gran éxito. En Septiembre, María Casares tiene la intención de poner en escena El Adefesio en Madrid. Podrá? Rafael no piensa ir al estreno. El avance senil de María Teresa [León] se torna cada vez más evidente, da mucha pena a todos los que presencian ese ocaso. Rafael procede como si no se diera cuenta + en 1 actitud ejemplar–.

Bueno, queridos, con 1 gran saludo a todos los amigos va para uds. el fortísimo abrazo de siempre y el gran cariño que uds. ya conocen, los extrañamos mucho.

Esther y Lipa

1976-07-07
Carta de Martínez López a Paz Andrade. 1976
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Martínez López a Paz Andrade. 1976 en 07/07/1976

Santiago de Compostela, 7 de Santiago de 1976


Sr. D. Valentín Paz-Andrade


Meu querido Valentín:

O teu poema fixo o miragre de facerme vivir con agudo dramatismo aqueles días da miña fuxida que ti evocas e nos que tivestes tanta parte, valor e xenerosidade. Si, lémbrome ben, faleiche «polo aramio» dende a casa do finado Trabazo. De seguida te decatastes da gravedade do meu caso. Non fixen mais que darte o meu nome: Moncho. Dempois no teu despacho acima do Derby o encargo ao alcalde, a viaxe, o encontro cos falanxistas que voltaban de Valladolide de asistir aos funerales de Onésimo Redondo, e o paso do río pola tardiña –vai fazer pronto 40 anos- e finalmente a salvación.
Mais o teu poema non é somentes dramaticamente preciso senón de requintado valor artístico e de ritmo amplo e clásicamente «novo». Deus cho pague! Deixareillo á miña filla coa meia ducia mais de documentos referentes á miña vida. Sabela fíxomo ler tres vegadas e eu non sei cantas o leín. Se me perdoas empregarei o teu verso e decirche que eu non serei para ti, para o que fixeches por min e para o teu estupendo poema –cando publicas o libro?- como o «río... unha vida que corre sen memoria».
Apertas fondas do teu irmán

Moncho

1976-07-07
Carta de Dieste e Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1976
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dieste e Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 07/07/1976

Rianjo, 7 de julio de 1976

Queridos Maruja y Luis:

Gracias por vuestra carta del 29 de junio, que nos llegó hace pocos días. En realidad, éramos nosotros los que estábamos más en falta, pues ni os felicitamos el Año Nuevo. Pero, en fin, no es cuestión de faltas entre nosotros, ni de dudas que interese la comunicación, que se sabe deseada por ambas partes. Se trata más bien de una dificultad que se produce a veces por querer dar el cauce adecuado a lo que se quisiera decir sin las limitaciones que imponen las circunstancias. Pero cuando se vence ese momento, se alegra a la otra parte y uno mismo se siente más ligero.
En este tiempo transcurrido desde que os fuisteis, os hemos acompañado a distancia y estamos ya deseando teneros cerca. Yo creo, nosotros creemos, que debéis ir pensando en regresar definitivamente a España o, al menos, en vivir aquí la mayor parte del tiempo. Debe terminar ese distanciamiento de personas valiosas, cuando hay aquí tanto que hacer y parecen estar mejorando las posibilidades de hacerlo.
Recibimos el hermoso Insectario, que ya habíamos disfrutado y comentado en los originales. Es estupenda, además, la edición en conjunto. No se consuela uno de que sigamos perdiendo en España –y sobre todo en Galicia– las posibilidades de tu importantísima colaboración por dificultades que nos parecen superables. Esto en cuanto a la posible editorial, pero hay además el Museo, las artes populares y todo lo que comprendido en el esquema del Laboratorio de Formas. Que no se haya hecho hasta ahora, no significa que no pueda hacerse en adelante. Las cosas requieren sus plazos y nunca es tarde cuando la dicha es buena, dice el refrán. Y esa dicha es buenísima, en cualquiera de sus modalidades.
Hemos mandado nuestros saludos a Cuadrado, pero no le hemos visto todavía. Por diversas circunstancias, no nos resultará fácil por esos días ir a Vigo y a Santiago. Por otra parte, hacía un calor tremendo, impropio de Galicia. Pero ya procuraremos verle, naturalmente. Tampoco hemos visto a Varela, aunque hemos hablado con él por teléfono.
Como no me es posible escribir hoy la extensión deseada, me tomo la libertad de enviaros copias de cartas escritas a Antonio Dieste I y II, así como a Gabriel, para enteraros de lo que ya conocéis por otras fuentes, pero que acaso os den nuevas perspectivas.

Rafael completará estas líneas con otras suyas. Un gran abrazo para los dos de

Carmen

[Escrito por Rafael Dieste:] Queridos Luis y Maruja: Carmen desea que esta carta, con todo su acompañamiento, alcance el correo de hoy, y me parece muy bien. Faltan unos minutos. ¡Qué lástima no poder llamaros por teléfono a la Torre Coruña! Pasaríamos una tarde feliz, pese a todos los embrollos del mundo, que cuando no se pone bárbaro, se pone anfibológico. Me sumo a las exhortaciones de Carmen, pero teniendo claro que me mueva ante todo el deseo de vuestra cercanía. Debo decirte que a Claudio le gustó el Insectario. No cabe más. Abrazos,

Rafael

[Manuscrito por Carmen Dieste na marxe esquerda:] Muy afectuosos saludos a todos los buenos amigos que mencionas.

1976-07-08
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1976
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 08/07/1976


Sada, 8 de Julio de 1976

Queridos Maruja y Luis:

Contesto vuestra carta del 27 de Mayo ppdo.
De todo lo relacionado con las fábricas, igual que otras veces ya no les digo nada, pues ya está informado por Isaac de todo y la construcción del edificio nuevo sigue su curso y dentro de cuatro o cinco días ya tendremos terminada la 2ª placa.
Hace unos días en Sada (en la Sociedad) hicimos una exposición de 40 Pinturas de Universidades Norteamericanas, con motivo del Bicentenario de su independencia, cuya presentación fue hecha por el profesor Emilio González López, amigo de Vdes. En dicho acto estuvo presente Isaac y quedamos con Emilio de acompañarlo un día a Sargadelos, pues tenía muchas ganas de conocerlo. El pasado día 3, fue también Emilio a Sada a la Sociedad a dar una conferencia sobre la Democracia y sus formas, al cual presentó nuestro “amigo” Iglesias Corral, resultó un acto muy brillante y con mucho público unas 300 personas como mínimo, representativas de toda Galicia. Al finalizar la conferencia quedamos en ir a Sargadelos el martes día 6 y que nos acompañaba Dónega y Fernanda, los que a última hora no pudieron ir, pues Dónega tenía no se qué en el Juzgado y tenía que estar presente. Emilio quedó encantado del viaje e impresionado de todo lo que vio, de lo que se está haciendo y de todo. Seguramente le publicaremos un libro en Ediciones del Castro.
Mañana también en el Museo, tendremos una conferencia de Arturo Cuadrado, sobre el Movimiento Resol.
Este año en Padrón, el acto se realizó todo en el Espolón, primero hubo una misa en la iglesia como todos los años en gallego en cuya homilía habló el Padre Sorna, en la que dedicó unas palabras muy cariñosas a Isaac, después desde una tribuna frente el monumento a Rosalía se celebró el acto y entrega del pedrón y diplomas. Hubo mucha gente, tanta o más que en el de Álvaro Gil y después en la comida al leer los telegramas de adhesión cuando el suyo, se pidió un aplauso y hubo una gran ovación. Durante la comida y como otros años, Ediciones ofreció a todas las personas presentes un sobre con el libro dedicado a Cabanillas y una medalla del Castro con el escudo de Galicia, con un cordón de cuero y que al momento se las pusieron todas las mujeres. Resultó muy bien todo el acto.
Respecto del Urquiola les diré, que Sada no fue apenas afectada en lo que se refiere a manchas de petróleo, no obstante este año estaremos más en familia, pues la gente que venía todos los años, y que alquilaba pisos por temporada, parte de ellos se fueron a otros lugares, pues aquí hubo varias anulaciones de reservas y es natural, pues la gente ante la duda, prefiere irse de vacaciones a un lugar distinto y que no pueda traerle problemas de contaminación. Nosotros mismos en años anteriores ya habíamos iniciado la temporada de playa, hacía más de un mes y aún estamos empezando, eso que este mes de Junio fue muy caluroso. Unos médicos dicen que no hace daño alguno en la piel y en cambio otros dicen que pueden formarse erupciones en la piel, desde luego en Sada no se conoce ni el primer caso, pero...
Este verano es sequísimo, desde hace más de dos meses que apenas llovió, solamente cayeron unas gotas esta semana debido a una pequeña tormenta que tuvimos. Los montes arden por todos los lados y si seguimos así por mucho tiempo con la sequía y con más incendios, corremos el riesgo de quedar con poca vegetación y llegado esto podría afectar enormemente al clima maravilloso que tenemos en Galicia. Claro que aparte tenemos o mejor dicho tendremos si seguimos así restricciones de agua, pues los pozos ya se están quedando secos, imagínense como estarán en Sbre-Octbre.

Sin más por hoy con muchos recuerdos para todos, Vdes. reciban como siempre el mejor abrazo de María Elena y mío.

José Luis

1976-07-13
Carta de Seoane a Neira Vilas. 1976
Bos Aires
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Neira Vilas. 1976 en 13/07/1976

Buenos Aires, 13 de xulio de 1976

Sr. Xosé Neira Vilas
La Habana

Queridos Neira Vilas e Anisia:

Recibimos a carta do 24/VI que nos encheu de ledicia. Fai tantos anos que non sabemos uns dos outros, que constituíu unha sorpresa. Cecais non fai moitos anos que tivésemos querido ternos comunicado máis a miúdo aínda tendo sempre algunhas noticias vosas a traveso de Isaac. A nosa vida é a de sempre, nos derradeiros meses máis pechados na casa. Viñemos en decembro de Galicia onde estivemos un ano deducindo mes e meio en Madride onde fixen unha exposición e uns días en Barcelona. Desta estancia, teríamos moito que falar, en xeral, da nosa esperencia galega dende o primeiro viaxe que foi no sesenta. Eu fixen algunhas cousas, non moitas, exposicións, libros, o Museo Carlos Maside, e falar con xente, falar con quenes me sinto máis a gusto é coas xentes da miña xeneración por razóns naturale, e cos que estiveron en América, Blanco Amor, Laxeiro, etc. América doulle aos galegos un senso de universalidade que os máis mozos téñeno, cecais, pro de outro xeito, e desviounos da tendencia aos problemas miúdos que alí se conservan, a tendencia á división minúscula. A min quérenme, en xeral, todos. Mais comprendo o ir e vir á Habana de Curros. A saudade de Cuba de Antón Vilar Ponte e Lugrís Freire, dos que eu fun amigo, a de agora de Blanco Amor e do Laxeiro, de Buenos Aires, aínda que xa non matinen tornar. Aquí renegamos cada vegada que voltamos, mais a nós parécenos que aínda os máis loitadores dos nosos millores homes tenden alí ao Nirvana. Ou matinan que teñen todo o tempo do mundo pra facer cousas. Non embargantes, morremos por Galicia e por trocala no paradiso que soñamos durante tantos anos.
Nós voltaremos en xaneiro logo de cumplir algús compromisos en Buenos Aires. Teño novas esposicións en Madrid e Barcelona. Non pensen que somos pesimistas en canto a Galicia. Todo o contrario. Hai unha mocedade preocupada e extraordinaria en moitos aspectos, renascen, así se pode afirmar, o idioma, búscanse os libros galegos e afirman en actos a súa existencia. Eu estou con eles. A saudade nosa ten que ver coa esperencia e loitas propias e coas lembranzas máis que nada posiblemente de unha edade. Eu traballo como sempre no que podo e vostedes veñen facendo unha laboura que envexamos.

Esto é todo hoxe. Unha grande aperta, verdadeiramente grande de:

[Seoane]

1976-07-13
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 13/07/1976

Buenos Aires, 13 de Julio de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Perdóname este retraso en contestarte. Tengo recibidas dos cartas tuyas a las que no respondí, habiendo recibido con ellas los recortes referidos al Pedrón de Ouro, fotocopias del juicio con Rey y antecedentes de la delegación española a la Bienal de Venecia, terminando, en cuanto a ésta, sin saber de qué se trataba. Te agradezco mucho estos envíos. Estuve trabajando muy intensamente para la exposición que inauguro el día 27, suponiendo que, dadas las circunstancias por que atravesamos, no ocurrirá nada. Parodiando a Hemingway en aquel título París es una fiesta, Buenos Aires es un duelo, y a todos nos alcanza el dolor. Dejemos esto. Me alegré mucho de las notas que escribieron sobre ti con motivo del Pedrón de Ouro, son muy merecidas y no hay tales disparates en las de Garcés y García Bayón. Me hubiese gustado estar en el acto de entrega del premio. De todo lo que me dices de González López no me sorprende, en cuanto a alianzas y amistades no tuvo nunca demasiados escrúpulos, pero en lo referente al discurso de ingreso de Martínez Risco en la Academia de Jurisprudencia también me parece natural. Siento que sin quererlo tengas tantas veces que darme la razón en cuanto a mi juicio sobre algunas personas dadas las causas que la originan. Te llevo diez años y por mi actuación cuando tú eras un adolescente aprendí a conocer a las gentes que se destacaban en Galicia por uno u otro motivo. Creo que podría añadir que un núcleo de amigos que pretendíamos igual futuro para el país, algunos muertos, teníamos juzgado a la generación que nos precedía y aún conociendo la definición del político de Nietzsche que es algo así, “el hombre de ideas cortas y manos largas”, en el caso de algunos gallegos las manos les habían crecido desmesuradamente y en esto de las manos no incluye a Martínez Risco.
En cuanto a la Bienal de Venecia no sé por qué os molestasteis en llamarme por teléfono si de todas maneras ibas a resolverlo a tu gusto. Cuando opiné que no había nada para enviar es porque considero que las dos litografías de Souto que llevé para el Museo no representan en absoluto la obra enorme que él realizó en cuanto a la guerra con sus óleos diseminados por el mundo y que menciona el poema de Ensor y los elogios de la gran crítica europea aparte de la española, comprendiéndose en ésta un espléndido trabajo de León Felipe. Fue el pintor que más trabajó, se pueden contar más de mil dibujos y tintas hechos con el tema de la guerra. Yo tengo un álbum de dibujos extraordinarios de él que algún día pienso reeditar. En cuanto a la obra de Castelao no se deben enviar a una Bienal de Arte reproducciones. No significan nada desde el punto de vista artístico como tú sabes tan bien como yo y los originales no se sabe, yo al menos no lo sé, donde están. Su tamaño son algo más del doble por lo que me dijo una vez Castelao y supe por Gori Muñoz en Buenos Aires que participó en su edición. Y en cuanto a mi afiche me alegro que no lo hubieses encontrado en el Museo. Creo que jamás estuvo, yo por lo menos no lo doné y mucho menos como tú supones se lo presté a nadie. Nunca dispuse por mi cuenta de nada del Museo para prestárselo a nadie. De las otras cosas que hice aquí tengo muy pocas y tampoco significan mucho desde el punto de vista artístico. Ahí pueden lucirse catalanes, y madrileños pues fueron guardando todo, por lo que sé de Eduardo Vicente, Morales, Mateos, etc.
Ese afiche mío no posee otro mérito que su carácter documental. Yo lo tengo aquí como dos de los de Castelao de entonces y algún día volverán a Galicia, lo mismo que la iconografía que Maside me fue enviando antes de morir, alguna de la cual fui publicando en Galicia Emigrante.
Este año, directivos del Centro Gallego, volvieron a insistir para que aceptase la presidencia de la sección cultural prometiéndome toda clase de apoyo. La sección está en contra de Valentín Fernández que, por otra parte, parece que quiere fundar un partido político en Galicia. (Esto nos faltaba…!) Naturalmente, no acepté. Sólo cuenta lo que pueda hacer cada uno de nosotros, aunque por mi parte pueda muy poco. Para cuando vuelva tengo, desde luego, algunos proyectos personales, que pienso pueden ser interesantes y, naturalmente, sólo referidos a Galicia.
De aquí no puedo contarte nada. Creo que ahí lo sabéis todo. Hay mucha gente de aquí por Europa y América. A Camilo no lo vi últimamente creo que te dije que está entusiasmado con lo que hace piensa que le será muy útil. Te envío una tarjeta de invitación de una señora o señorita, Julia Solanas, casi desconocida hasta ahora en Buenos Aires, pero que ya mereció ser aceptada por el Museo Carlos Mazide. ¿Qué sabes de esto y quien aceptó su obra?
Esto es todo por hoy. Estamos Maruja y yo deshechos y resignados. Por mi parte continúo con fallas de salud y es probable que tenga que operarme después de la exposición. No me preocupa. Desde luego no me gusta pero no pienso en ello. Entre otros achaques me sobra ácido úrico y me falta potasio.

Maruja y yo os enviamos un gran abrazo a Mimina, los tuyos y a ti.

Seoane

1976-07-13
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1976
Bos Aires
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1976 en 13/07/1976


Buenos Aires, 13 de Julio de 1976

Sres. Esther y Lipa Burd
París

Queridos Esther y Lipa:

Recibimos con espectación la carta que nos enviásteis el 1º de Julio. Os extrañamos. Extrañamos las noches de diálogo con vosotros y a veces con otros amigos. Algo que parece ir perdiéndose de entre nuestras costumbres más arraigadas, el diálogo y la discusión. Ya nadie discute ni dialoga. La gente se queda más en casa. Se trata, parece, de un fenómeno universal. Por mi parte terminé de trabajar para mi exposición que se inaugura el 27 de este mes. No puedo deciros como quedará. Tampoco si tendrá éxito o no. La hago porque se trata del oficio que escogí y de él vivo. De buena gana no haría otra cosa que pintar para mí. Ahora mismo acabo de pintar una serie de oleos, son diez de 12 x 10 centímetros, destinada a la muestra de fin de año en Art Gallery y que expondré con acuarelas, algún dibujo, etc. Pero tampoco tengo ánimo para hacer esta muestra e igual me ocurre con la de Mar del Plata. Es posible que me sienta cansado de exponer, de saludar gente el día de inauguración, de ir cada tarde a la galería durante quince días para acicatear a quienes se supone que venden, etc. Quisiera que me gustase la vida aldeana, la soledad, para dejar todo esto. Pero no me queda alternativa. No hemos ido nada al cine, quizás comencemos hoy viendo Dersu-Uzala del japonés Kurosawa, el de Rashomón. El cine es, en mi caso, un modo de escapar a las preocupaciones del día.
Todos los amigos están bien. Se han abierto nuevas galerías de arte y se están celebrando algunas exposiciones espléndidas. Una extraordinaria en Bonino de alfombras hechas por Dándolo y Primi con cartones de tres componentes del Grupo Gravas: Delia Cugat, Obelar y Camporeale. Otra muy buena de dibujos y estampas que sigue a esta, tambien en Bonino, de Di Toto, alguien para mí personalmente desconocido con influencia lejana de Alonso pero creo que más personal. Una indescriptible de Berni con Peralta Ramos y Marta Minujín, tratando de rememorar, en Carmen Waught, al Di Tella. Peralta Ramos hace de momia. Otra muy buena de oleos de Sábat, retratos, con uno de metro y medio por metro y medio aproximadamente, de Romero Brest. Hoy tambien iremos a la exposición de arte brasileño que se hace en el Museo de Arte Moderno. Esto es todo, creo. No, no es todo. La semana que viene sale a la venta una monografía sobre mí hecha por Squirru, con 16 reproducciones en color, utilizando algunas diapositivas tuyas con otras hechas en España y cuarenta y seis en negro. Salieron, en la serie en que se incluye, Berni y Roux. Las diapositivas de España son de cuadros hechos allí. Tambien falta deciros que llevamos quince días de mucho frío. Me hubiese gustado ver la muestra de los simbolistas. No creo que Ensor lo hubiese sido, más bien fué un pintor al márgen de las inquietudes de escuela y que dió lugar con otros al expresionismo. El simbolismo nace con Gauguin y se nutre de las especulaciones parisienses de Elipha Levi y de Madame Blavatsky, del pensamiento oriental e incluso de las Rosa Cruz, hubo un Salón de la Rosa-Cruz. Con ellos puede incluirse a los prerrafaelistas ingleses y si incluyen a Ensor tambien a Munch, otro padre del expresionismo. Con ellos estaban Verlaine y Mallarmé en literatura, aparte de algunas figuras extrañas cuyas caricaturas dibujó André Rouvyere para Le Figaro y que más tarde recogió en álbun. Rouvyere es aquel dibujante de principios del siglo del que me habeis traído un libro de París en vuestro primer viaje.
Esto es todo por hoy. Escribidnos y decidnos cómo van las obras de vuestro departamento. Aquí os recuerdan todos los amigos comunes. Recibid un fuerte abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1976-07-16
Carta de Seoane a García Sabell. 1976
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1976 en 16/07/1976


Buenos Aires, 16 de Xulio de 1976

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Querido Domingo:

Recibín o teu Ensaio II con unha adicatoria que Maruxa e eu agradecémoste moito e mais porque sabémola sinceira, de irmáns como sodes verdadeiros. O teu libro ¿qué vou decir eu que non teñan dito outros mais autorizados pra facelo que eu? Pola miña parte matino que eres unha das persoalidades da Galicia do que vai de século pola tua laboura de ensaísta, polo idioma que escribes, polo teu aporte centífico, pola túa curiosidade intelectual, universal como houbo poucas dende o noso renascimento. Son espléndidos os catro ensaios por razóns diversas. No primeiro, independente o seu valor centífico, pos a proba a seguridade e calidade do teu humanismo nun tema do noso tempo con unha claridade de xuicio sempre túa, e un moi importante coñecimento do estudado deica hoxe. No segundo ensaio, Pintura e conocimento, comezo por decirche que me parece, como o primeiro, fundamental, mais en este síntome máis cómodo pra te expresar un xuicio e penso que poucas vegadas se escribiu na penínsua ensaio tan definitivo onde pos, a carón dos teus conocimentos estéticos, os de carácter biolóxico e antropolóxico distinguindo eu o referido ao arte zoolóxico e a obra de arte do home e a besta, supoñendo un arte da besta, pois máis ben redúcese o que fai a instinto, ou a instinto e curiosidade, e, o do home dos nosos días, tendendo a voltar casi soio coa suma de instinto e conocimento a unha Edade de ouro perdida pra sempre.
Sorprendéronme tamén o acerto das tuas consideracións encol das ideias de pintores como Kokoschka e Klee, ou Mondrian, Kandinski, Maletvich, etc., mais déste derradeiro, pois os outros Klee mais que ningún, foron mais familiares dende os meus anos de Galicia. Maletvich non tanto, pois aínda que tiña algúns catálogos moi completos dél non o leera deica a publicación dos seus escritos por “Editions Champ libre” do ano pasado que merquei en Buenos Aires ao chegar. A Maletvich, como a outros artistas rusos do seu tempo, Kandinski, ocurríalle nas suas proposicións estéticas o que lle tiña ocurrido aos simbolistas de fin de século, que se nota a influencia que exerceu neles o interés polas especulacións ocultistas e o pensamento oriental, polo misterio en xeral, dito de outro xeito. “¿De dónde vimos? ¿Qué somos? ¿Onde imos?” é o tídoo de un cadro de Gauguin, o iniciador cecáis do simbolismo. As ideias esotéricas que atraen a todo o mundo, mais que, non sei por qué, parecen arraigar mais fondamente nos artistas. Os prerrafaelistas, Blacke, atopándoas a traveso da Biblia, os simbolistas franceses e europeos en xeral, os suprematistas, os do grupo de De Stijl, as ideias neoplasticistas de Mondrian, etc., os surrealistas mais tarde, teñen que ver de algún xeito con elas, como tiveron que ver moitos anarquistas do seu tempo. A ideia de Maletvich encol do fin da pintura, renaceu nos nosos anos e volta a diluirse ese final que non remata de se concretar porque o arte vai xunguido á condición humán, tí o explicas moi ben dende o comezo do ensaio. Sería interesante un novo traballo teu encol das teorías estéticas dos pintores, a partir, por exemplo, do Diario de Delacroix. (Encol de Maletvich escribín unha breve estampa en galego, (envíocha) traducida e publicada en Buenos Aires Literaria, Nº 12, setembro de 1953, con outros “Retratos literarios sobre pintores” en diversos números desa revista). Os ensaios de Castelao e mais de Rosalia completan os teus outros traballos encol deles publicados por tí e que merecen libro aparte pola sua lucidez e orixinalidade.
Por hoxe deixo de escribir, pois como ves non digo nada novo. Con o escrito soio quixen decirche que ademiro moito a tua laboura.
O 27 inauguro unha nova mostra de oleos. Recibide Elena e tí unha aperta de Maruxa e miña.



Nota: En 1947, pra Ediciones Botella al Mar, Alberti dounos El ceñidor de Venus desceñido que foi ilustrado con dibuxos meus. Trátase de poemas eróticos. A edición foi de 100 exemplares, hoxe moi buscada.

1976-07-24
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 24/07/1976

24.7.76

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Me llega la tuya del 13. Tomo buena nota de todo lo que me dices. Lo principal es tu salud y pienso si no sería mejor que, terminada esa exposición, te vinieses para aquí. Yo no dudo de la medicina argentina que parece que, en general, es mejor que aquí pero aquí estás un poco más en tu casa; creo que psicológicamente es otra cosa.
Te van algunas notas más.
De esa Julia Solanas del “Mazide” no sé nada. Ya te escribiré con calma.

Abrazos muy tensos para ti y para Maruja

Isaac

[Anexo.]
[Tarxeta de invitación]

JULIA SOLANAS: Dibujos

Nació en Olivos (pcia. de Buenos Aires). Estudió dibujo y pintura en el taller de Emilio Pettoruti. Realizó diversos viajes de estudios por Latinoamérica y por Europa. Efectuó muestras individuales y colectivas en la Argentina y en España. Sus obras en España figuran en el Museo Carlos Mazide, en Zade, Galicia [sic e subliñado de forma manuscrita]. En el Instituto de Cultura Hispánica (Madrid) y en diversas colecciones particulares, como también en la Argentina.

Recientemente (octubre de 1975), en las Reales Atarazanas de Barcelona (España), participó en la V Bienal Internacional del Deporte en las Bellas Artes.

Exposiciones realizadas

1971. Galería del Insecto, Buenos Aires: Colectiva.
1972. Galería del Insecto, Buenos Aires: Colectiva.
1972. Presentada por el crítico de arte Raúl Chávarri, realizó en la Galería Arteluz de Madrid una exposición individual de acuarelas y óleos.
1973. Galería Van Riel, Buenos Aires: Individual.
1973. Centro Nuevo de Cultura, Buenos Aires: Colectiva.
1973. Invitada. Museo de Bellas Artes, Tucumán: Individual.
1974. Invitada. Sala José Antonio Cabral, diario Nueva Era, Tandil (pcia. de Buenos Aires)
1974. Museo de Arte Moderno, Buenos Aires: Colectiva.
Exposición Argentina Hoy.
1975. Invitada a la Bienal Santa María de los Buenos Ayres, Museo de Arte Moderno, Buenos Aires.
1975. Invitada por el Museo de Arte Moderno de Buenos Aires, a exponer en el Museo de Bellas Artes de Luján, en homenaje a Lola Mora: Colectivo.
1975. Galería Centoira del Plaza Hotel Bs. As., Fútbol 78: Colectivo.
Galería Centoira, Tout – Petit: Colectiva.
Galería Centoira y Galería Apia, Bahía Blanca (pcia. de Buenos Aires), Tout – Petit.
1976. Galería Centoira, Fútbol 78, Mar del Plata.
1976. Invitada. Galería Atelier, Buenos Aires.
1976. Invitada. Galería Ática, Olivos (pcia. de Buenos Aires).

Inaguración: Miércoles 7 de julio, de 20 a 23.
Clausura: Domingo 1º de agosto.

horario:
lunes a sábados de 10 a 13 y de 16 a 21 hs.
domingos de 16 a 21 hs.

Ática. Galería de Arte. Olivos.
juan de garay 2930, olivos
(altura avda. maipú 2900)
teléfono: 791 - 9805

1976-07-26
Carta de Varela a Seoane. 1976
Galicia
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela a Seoane. 1976 en 26/07/1976



Galicia, territorio mágico de Europa, julio 26 de 1976
Queridos marujos:

Es cierto, Seoane, te escribí una larga carta a poco de llegar, en cuanto tuve algo más o menos curioso que decirte. Me dice Marika que no te llegó. Como hay varias personas en España que se quejan de no recibir respuesta tuya, pensé que la habías recibido, pero que habías entrado en una etapa –que yo comprendo mejor que nadie–, de acartismo. Maruja: tengo que confesar que Galicia es tan hermosa toda que hasta hay partes en La Coruña que también lo son. Pero te va a dar mucha rabia, en cambio, un gran hallazgo mío: para acabar con el problema de la capitalidad galaica, hay una gran solución: París. Y todos contentos. Frente a París, supongo que nadie se puede sentir minusválido, por muy coruñés o muy santiagués que sea. Ya sé que Seoane al principio estará en contra, pero cuando oiga hablar de San Xermán e de Nosa Señora, e das Leiras Elíseas, etc., se dará cuenta que un fantasma celta está recorriendo el mundo (lo cual, por otra parte, es un hecho comprobado a pesar de la oposición italianizante de Girri), y se rendirá. Y hasta hará un mural para poner a la entrada do Outeirodoparnaso. Si es posible tan espléndido como el que se ve a la entrada de la fábrica de El Castro. Fuera broma: espero poder algún día escribir, con la misma claridad que lo percibí, como una revelación, sobre la galleguidad de París. Espero demostrar algún día que es la única gran ciudad del mundo –entre las que conozco–, que tiene el sabor de una aldea gallega de antes, el mismo culto a los platos, simples o complicados, a los vinos, a los quesos, a los cantos y a los amores, a las interminables novelas habladas en los cafés, a las caminatas a la orilla de un río que antes de morir Nerval también tenía –además de suicidas–, hadas. Es, por último –por ahora–, una ciudad de locos que hablan haciendo música como en Galicia los niños, las mujeres y, a veces, los gallegos más campanudos (aunque esta es una musicalidad que más tiene que ver con Lyon que con París). (Pero París, como Galicia, concentra, resume y expresa, misteriosamente, de un modo cosmopolita, cualquier otra tierra o ciudad, cualquier otro paisaje o ser nacional). Además, no se os ocultará que si designamos a París nuestra capital y mandamos un equipo político más inteligente que el encabezado o descabezado por Fraga, podríamos quedarnos con París y así Isaac podría ponerse a diseñar el puente Sargadelos-Montmarte. Por otra parte, los que muy pronto no vamos a tener capacidad de trabajo, ni fortuna, ni jubilación, podremos hacer clochardismo en el paraíso del gremio, junto a la fuente de Saint-Michel.
De los lugares que fueron tan queridos, sólo noticias trágicas se reciben, sólo tristeza y más tristeza, sin término. En España, daría la impresión que está comenzando a saberse lo que es la sensatez, pero aún hemos de pasar días duros, más duros de lo que mucha gente cree. Hay verdadera crisis económica y, naturalmente, sin comparación con eso, va a empeorar aún más, con rápido vértigo inflacionario y multiplicación de desempleo, vuelta de los emigrantes y ausencia de los turista y parque industrial ¡basado en las fábricas multinacionales de autos! Y el pobre Fernandito Baeza (miembro importante de la dirección del Partido Socialista Obrero (nuevo), acaso el partido mayoritario, sigue con el mito de que somos la décima potencia económica del mundo. Y cree que hay agricultura. Y piensa que es fácil competir con el Mercado Común. ¡Santo Dios! Habrá que cambiarles la cabeza, trasplante por medio. De tus amigos, conocí a Suárez y equipo de discutidores; estupenda gente toda ella. También, en Sargadelos, a Castro Arines, que es sensacionalmente solidario. Ortega, luego de un recibimiento asombroso, se apagó y hasta hoy no volví a saber de él. En cambio, en el mismo diario es jefe de internacional Míguez, que me ofreció lo que quisiera, sobre todo cuando se enteró de que yo era periodista. Pienso que a lo mejor Ortega no lo sabía tampoco. Algún malentendido tuvo que haber porque el recibimiento –a través de la incomparable carta de Sábato– fue deslumbrante de atenciones, tiempo, cortesías, calidez, en un señor con fama de helado, cortante, etc. Ya veremos. Inicié la colaboración en Informaciones, con un artículo sobre el crimen urbanístico cometido con Madrid que tuvo buena acogida. Y el mismo día, un muchacho escribió un artículo sobre Romance y me lo dedicó, al mismo tiempo que, con motivo de la muerte de Rejano se hablaba en otro artículo también sobre mí. Me moría de vergüenza. Sigo con la difícil e interminable traducción de Os sertões, que me maniata para muchas cosas, pues no me deja tiempo ni energía para nada. (Ahora estuve descansando unos días en el Castro, sin hacer nada más que beber paisaje, idioma, recuerdos, pero ya comienzo mañana a traducir nuevamente). Por Marika, ya sabrás que Álvaro Gil, luego de mil olvidos, me hizo colaborador de la revista –buena falta le hacía alguien que trabajara con profesionalidad, con extensión, con puntualidad)–. A mí me viene bien, pues la sección que les propuso y que increíblemente no tenían, me da mucho trabajo mientras no la organice bien, que me llevara unos dos meses más, pero después es algo que hago en un par de días y que me representa veinte mil pesetas mensuales, salvo agosto que cierran como todo en Madrid. Y además, cuando esté organizado, me quedará tiempo de sobra para otras colaboraciones en la misma revista de las que ya hemos hablado con el director. Tengo, además, algunas ideas fáciles de realizar para mí –idiomas mediante–, que iré descubriendo poco a poco para no abrumar. Con Álvaro Gil más traducciones, más colaboraciones en diarios y revistas, espero poder armar un estilo de vida que me permita pasar la mayor cantidad de tiempo posible en París y Galicia (salvo si entro de redactor en El País). Pensamos estar hasta septiembre –si es que no vemos que resulta pesado, que lo quisieran usar para otros– creo que no–, y luego, después de unos días en Madrid, ir a Barcelona para ver qué podía conseguir allí, no tanto para usarlo ahora, sino para saber con qué podría contar. Después, no sé, Dios dirá. Posiblemente, París. Todo depende, también, de cómo Marika aguante todo. Por ahora se está reponiendo, pienso que bien, de todos los esfuerzos y tensiones sufridos este año, principalmente en la relación adoptada con el alquiler de la casa y la preparación de las maletas. Aparte de los amigos citados con quienes me vi más es con Bergamín y con Gurméndez, que te recuerdan siempre y, desde luego, con Laxeiro. Todo dentro de lo que permite la traducción.
Nos dice Díaz Pardo que en tu última carta hablas sobre la posibilidad de una operación. Ya sabes cuánto deseamos que, si es inevitable, te salga bien. Sólo te pediría que lo hablaras con Pirosky y que pensaras donde sería más conveniente llevarla a cabo, si ahí o en Galicia. De todos modos, sería estupendo tenerte pronto en Europa. Concha Albornoz, a quien me presentó Andújar, y a quien le di tu carta, me pidió libros tuyos de poemas publicados en el destierro. Se los pedí a Díaz Pardo, quien los fotocopiará y se los mandará, así como Rojo Farol de Buenos Aires sin decir nada a Dieste y sin decirle a ella que es reedición, pues lo importante en un caso como el de Dieste es que su obra se meta en todas partes hasta que se enteren. Cuadrado anduvo por España y por Galicia llorando con éxito. Yo me encontré con él un par de veces en Madrid, y creo que tratará de organizar su regreso. Pienso que no le será tan difícil. Lo presenté a Aurora, que quedó enamorada de él. No tuve más remedio, pues me pidió una lista de libros de poesía de destierro y no podía ocultarle los de Cuadrado, sobre todo porque el del caballo es un libro excelente. Nada más. Buena suerte, que falta nos hace a todos. Buena exposición. Buena Operación. Buen viaje a España. Dos abrazos para los dos.

Lorenzo

[Manuscrito:] Abrazos de

Marika

[Manuscrito na marxe esquerda da primeira folla:] P.D. Al poner la dirección en el sobre, descubrí, por pura intuición, una probable causa de que no te llegara la carta anterior: Marika había pasado mal el número de mi vieja libreta.

1976-08-05
Carta de Seoane a Palmás. 1976
Bos Aires
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1976 en 05/08/1976

Buenos Aires, 5 de Agosto de 1976

Sr. Ricardo Palmás
Londres

Querido Palmás:

Recibí su carta de hace algo más de dos meses que no contesté, hasta ahora que me dispongo a hacerlo, por esa falta de ánimo que muy lentamente va dominando como una enfermedad, lo es, a todos los porteños. La actualidad nos confunde y domina y es bastante peor que la droga más nociva. Recibí estos días su libro Castelao: prosa en el exilio, que es un gran libro. Muy bueno el estudio de su labor literaria en el exilio del prólogo y la reunión de los artículos, breves ensayos y conferencias que fue haciendo a medida que se lo solicitaban las circunstancias que fue viviendo. Lástima no poder decir que Castelao murió a tiempo para no verse injuriado por las gentes de la colectividad, como lo fueron otros, por lo menos desdeñado, al no aceptar el compadrazgo de una minoría con ideas tan ridículas que “meten medo”. Por mi parte continúo apartado de todos ellos. Hace un mes aproximadamente me ofrecieron la presidencia de la sección cultural del Centro Gallego, ni siquiera recuerdo su nombre. No acepté. Continúo encerrado en mi taller trabajando lo que puedo. Estos días estoy exponiendo una colección de óleos en Bonino, con mucho éxito. Creo que es una de las mejores exposiciones que hice en los últimos tiempos y estoy a punto de hacer, juntamente con Alberto Girri, un Bestiario, en mi caso contribuyendo a él con grabados en madera. En el caso de los santos podría hacer, creo, un libro con referencia a los que nacieron en Galicia, a los que adoptaron como el Apóstol Santiago y el dumiense y con los apócrifos. Quizás sería bueno que se hiciese un álbum con grabados en madera míos y textos suyos que se titulase Doce (o los que sean) santos apócrifos galegos, que son aquellos que el pueblo decidió que fuesen santos. Podríamos editarlo en O Castro en una edición reducida. En cuanto a su libro de poemas lo ilustraré con mucho gusto y espero la copia para estudiar sus ilustraciones y presentación. También puede publicarse en O Castro.
De Varela no sé nada más que esta temporada está en Galicia con Marika que se fue de Buenos Aires hace un mes aproximadamente. No escribe, es, creo, su defecto importante. De España tenemos noticias abundantes, aparte [FIN DA PRIMEIRA FOLLA]

[COMEZO DA SEGUNDA FOLLA. NON SE CORRESPONDE COA PRIMEIRA] injusta de grandes figuras españolas. Pita Romero pudo haber sido un candidato extraparlamentario apto para ocupar la presidencia de la Junta de Galicia de no serlo García Sabell o Piñeiro. En cuanto a esa estupidez de Augusto Assía de que el galleguismo no puede ser más que conservador prueba su mala fé e ignorancia. El galleguismo en su rama más numerosa, nació del hundimiento de la primera República con el nombre de regionalismo y lo componían republicanos federales. Al anteponer el problema vamos a decir de la libertad de Galicia, hubo una tregua con los procedentes del carlismo, sabiendo que triunfada esa libertad con la autonomía el P.G. se dividiría en otros en consonancia con los ideales económicos, políticos y sociales del c/u. Esto fue hasta vísperas de la guerra civil en que se separaron del P.G. los elementos de derecha, pues la inmensa mayoría votó en asamblea su entrada en el Frente Popular que no fue precisamente de derechas como sabe A. A.
No, no me envían el periódico. Quizá supongan, creo que tienen razón, que se trata de una generosidad que no será retribuida.
Estoy ya empezando a trabajar. Tengo bastantes encargos para este año en cuanto a grabados. En Mayo inauguro una exposición en Rosario, y, en septiembre expongo en Buenos Aires. Esto es todo. Recibid Chelo, tus hijos y las nietas y desde luego tú, un gran abrazo de:

[Seoane]

1976-08-07
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 07/08/1976

Buenos Aires, 7 de Agosto de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tus notas y tu carta la última, del 11 y 13 de Julio y otra del 24/VII. Te agradezco mucho tu invitación al regreso con motivo de mi salud. Posiblemente todo se resuelva bien, de momento dejé aplazadas todas las exploraciones médicas hasta después del 14, día de la clausura de mi exposición en Bonino. Creo que todo irá bien. Estos días tengo un gran dolor de espalda producto, con seguridad, de un enfriamiento y no fui a la galería ni hice nada, volveré hoy. La inauguración constituyó una manifestación de amistad, que es lo que resultan ser las inauguraciones. Tiene mucho éxito de crítica y público y creo que a pesar de todas las dificultades porque atraviesa esto venderé algo. Ya vendí dos obras. Me quedan tres exposiciones más, una en septiembre en Rosario y dos a fin de año, Mar del Plata y aquí mismo en Buenos Aires. Trabajo lo que puedo. De la exposición de esta estoy contento, creo que es una de las mejores de las hechas por mí en los últimos tiempos. De ahí leí algunas notas que me prestó un amigo que regresó de esta unos días en esa, en La Voz de Galicia un artículo de González Garcés sobre Tomasello, afirmando que es una de las grandes personalidades del arte en el mundo. Me gustaría que viniese a Buenos Aires, pues aquí están muchos pintores que resultan antecedentes de Le Parc y Tomasello y otros que fueron sus compañeros de inquietudes y colaboraban con ellos en igual camino estético y siguen como ellos trabajando con iguales propósitos. Con arreglo al criterio de Garcés esta es una ciudad tan llena de grandes personalidades universales que de venir aquí él mismo se desorientaría. A mí me interesan más Mac Entyre y Vidal, por poner dos ejemplos, y no salieron, que sepa yo, de Buenos Aires. NO sé si siquiera estuvieron alguna vez en París. En mi época, aparte de algunos nombres realmente universales de esta ciudad, Picasso, Bracque, Matisse, Masson, etc. buscábamos los alemanes casi desconocidos en Francia, abstractos y no abstractos, los ingleses como los que formaban el grupo “Unit One” en el que se destacaba como animador Paul Nasch, los expresionistas belgas que admirábamos todos, Maside, Souto, Colmeiro, Mazas, etc., que eran Ensor Permecke, De Smet, o los muralistas mejicanos, por otras razones, sin olvidarnos de Malevitch o Rodchenko y otros. El arte se hacía en cualquier parte y no nos dejábamos engañar por la propaganda hecha para orientar al consumidor. Claro que seguramente éramos un poco aldeanos y yo al menos en estas cuestiones continúo siéndolo juzgando una vaca por lo que realmente vale, no por lo que dicen que vale. En La Coruña ahora no se trata de enseñar a su pueblo lo que se hace en Galicia, como se hizo en la barraca Resol y soñamos hacer tú y yo hace pocos años, sino enseñarle los “originales” de lo que más se reproduce en las revistas subvencionadas por las galerías de arte internacionales. El público no sabe lo fácil que resulta venderse para un artista con pocas dotes que tenga. Cuando buscábamos de conocer los artistas de otros países, lo más similares a Galicia por su geografía, historia, costumbres, etc., lo hacíamos tratando de encontrar lo diferencial de nuestro espíritu gallego para expresarlo como lo hacían ellos. Buscábamos aquello que nos unía con el pueblo y con nuestro pasado artístico. Ahora no, vivimos lo que se dice sociedad de consumo y lo que se consume es universal, claro que las ciudades son cada día más cosmopolitas, pero las ciudades no son los países que vienen formándose, cuando no son artificiales, desde la prehistoria y de acuerdo con una naturaleza. Les conmueve Tomasello pero no les conmueve Laxeiro, por poner un ejemplo, para mí una personalidad gallega universal pero cuyo arte gallego no puede entenderse sin Galicia como es el caso de Maside y Castelao, por alegar dos ejemplos más. De Leonardo y Velázquez nos interesa su pintura y no los ornamentos ya olvidados hechos para los duques y los reyes con motivo de sus fiestas; y Tomasello, como Le Parc, son puro ornamento, bellísimo ornamento. Picasso, fue un español, no podía ser otra cosa y Matisse y Bracque franceses, ¿de dónde son Tomasello, Le Parc y Vasarely, o los que aquí hacen lo mismo? Y qué nos importan a nosotros que soñamos con reivindicar a un país y ofrecer nuestra visión de él?
Perdóname esta lata, algún día hablaré de esto con Garcés a quien respeto no sólo por lo que le debo sino también por lo que vale, pero quería confiar esta inquietud a alguien y te la confío a ti. La representación mía para la Asamblea, efectivamente, no se la envié a José Luis, se me pasó. Perdonadme. Espero tu carta escrita con calma. Cuéntame de los amigos comunes. Esta semana que viene te enviaré la monografía. Quizás tenga necesidad de un contrato de ahí. Ya te escribiré si lo necesito. Hoy le escribo también a Varela de quien recibí carta y a José Luis. Recibid todos, Mimina, María, José, Rosendo si está ahí, todos un abrazo de Maruja y mío y tú otro grande de:

Seoane

1976-08-08
Carta de Seoane a Varela. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela. 1976 en 08/08/1976



Buenos Aires, 8 de agosto de 1976

Sr. D. Lorenzo Varela
O Castro

Queridos Lorenzo y Marika:

Nos alegramos que tú, Lorenzo, hubieses comprobado una vez más después de tantos años de ausencia, una vida, que Galicia es hermosa y tú, Marika, que lo hubieses descubierto. Galicia es bellísima, pero los gallegos, entre los que me cuento, no pueden, ya lo sabemos, vivir en ella y los que pueden quedarse, se molestan unos a otros, se comprueba diariamente, como si no cupiesen. Nuestros jóvenes van a París a descubrir a Tomasello y para esto debían venir a Buenos Aires donde hay bastantes, o ir a New York a donde emigraron otros. Éste es un país que se distingue por su ingenio. Pero dejemos esto. No estamos en desacuerdo en que la capital gallega sea París, en esta ciudad quedan restos de gallegos del pasado que allí habitaron, Rodríguez del Padrón; fundadores como un Valladares que ayudó a la fundación de la Iglesia de San Germain de Prés, un banquero del XIX como Calzado y, en los comienzos de ese siglo, un cura gallego, José Fernández Caamaño, Monsieur Camagnó, que secundó al General Malet, jacobino, contra Napoleón y llegó a formar un Directorio de poca duración con otro sacerdote renegado. Tuvo que vivir más tarde en Londres de liberal exilado. Y en nuestro siglo hubo también bastantes gallegos, pero sólo destaco dos, la Bella Otero y María Casares. Tenemos, pues, te lo digo a ti, Varela, ciertos derechos a París sin olvidarnos de los antecedentes célticos comunes y de que Galicia se llamó por los peregrinos, la llama Rodríguez del Padrón, la pequeña Francia. Pero a París le faltan el mar y los Cantones. Rocas como o boi y a vaca donde naufragan barcos petroleros y peñas como la de As Ánimas cuya denominación lo dice todo, olvidándonos de los reyes y conquistadores que descubrieron esa patria de locos que es Irlanda, no tanto Francia, o si los hay en este país igualmente magníficos, son mayoría los muy cuerdos dueños de hoteles y pensiones y los chauvinistas de toda laya. Pero quizás tú esperes noticias de aquí. He estado varias veces con Girri y Barba-Azul Larralde, que os recuerdan lo mismo que Sofovich y los Pirosky, a quienes también vimos dos o tres veces y Bonino, que esta temporada está aquí, etc. Buenos Aires ha cambiado desde marzo. No te puedo explicar esto como quisiera, soy inútil para hacerlo, decirte en qué consiste el cambio. Pero sospecho que ahí estáis al tanto de todo. Yo leo a un portugués de fin de siglo, gran compañero y amigo de Eça de Queirós, Ramalho Ortigão, de quien tengo los XIV tomos de As farpas de espléndida prosa, de humor gallego, el fue un galego de O Porto, que se ríe igual de los inmensos pies de un cantante y de las españolas –sospecho que castellanas de 1880, que comen el pescado con faca– la llevan en la liga para algo, pienso yo, que de Castelar y Alfonso XII y de los reyes portugueses, del Emperador del Brasil y los obispos de su país. Escribe un portugués espléndido, ama a Baudelaire y a Nerval, que citas en tu carta, y se duele de su región miñota que produce emigrantes que se enriquecen en Brasil y hacen desde este país lo que pueden por su desgraciada tierra. Es un consuelo leer en estos días a escritores como Ramalho Ortigão y saber que siempre le queda a uno el arma de la ironía para defenderse de quien abusa de su poder físico o del poder en general.
Por mi parte, trabajo. Estoy exponiendo en Bonino con mucho éxito de crítica y público. ¡Cómo me hubiese gustado que estuvieseis aquí! La exposición creo que queda bien. Antes de ésta hice otra de grabados en una galería nueva que dirige Albino Fernández y está en Lavalle al 1500. Se abrieron nuevas galerías, pero se cerrarán otras al ser liberados los alquileres de departamentos y locales. Me queda una exposición en Rosario para septiembre y otra a final de año de óleos y acuarelas en Art Gallery –desde este mes galería Víctor Najmías–. Estoy pintando óleos de tamaño chico. Hice diez con tema de pájaros de 12 x 10 centímetros y otras diez cabezas de 18 x 18. Se me ocurrió después de la exposición de Berni donde los cuadros medían 4 x 4 metros o alrededor de estas medidas y ampliaba en grande lo que Otto Dix hizo en Berlín en 73 x 60 centímetros, por poner ejemplo de gran tamaño para este pintor social y dadaísta alemán. Los temas de Berni son los de las novelas por folletines o por entregas del XIX, sin la gracia, naturalmente, de Alejandro Dumas padre, o de Eugenio Sue. Ya no existen en el mundo los Juanitos Laguna o Ramona Montiel vistos con ojos tan cándidos y demagógicos, nada realistas.
Bueno, ésta es una carta que si no te dice demasiado es al menos larga. Esperamos el regreso de Cuadrado que supimos llegó sin voz a España, pero lo recobró enseguida, deshaciendo así el bello misterio de lo que no podía expresar. Un gran abrazo para los dos y para todos los amigos comunes. Me alegro que te hubiese gustado la compañía de los Suárez, Pilares, etc. Son grandes amigos.

Otro abrazo de:

[Seoane]

1976-08-08
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1976 en 08/08/1976


Buenos Aires, 8 de Agosto de 1976

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
O Castro

Querido José Luis:

Recibí su carta del 8/VII, que nos alegró a Maruja y a mí recibir, con noticias de Emilio González López y su actuación en la Sociedad de Sada y de la conferencia que iba a dar Arturo Cuadrado, que luego leí reseñada en algún recorte de diario que me envió Isaac. Para muchos, para mí, llega quizás tarde toda esta libertad que supone el que se pueda hablar libremente sobre el pasado, acierto y errores, y tratar de predecir el porvenir concretando en programa las aspiraciones populares. La gente que era joven en los días de la guerra civil tiene su mente más dedicada al recuerdo porque se apoderó de ellos la nostalgia y el porvenir viene escapándoseles desde que fueron dejando atrás su juventud.
Contesto su carta en vísperas de San Roque en Sada y en O Castro. No sé si habrá este año la fiesta de los mozos pero sí, supongo, asarán sardinas en la playa y beberán vino en cuncas al pie de A Corbeiroa, que creo que así se llama, al promontorio que la limita. Les rogamos tomen ese día una cunca a nuestra salud y que piensen que nos gustaría mucho estar, como otras veces, con ustedes. Ese día nos resignaremos a mirar las fotografías que conservamos del primer año que estuvimos en ella, con ustedes, Isaac y Mimina. Para nosotros fue una fiesta.
Tenemos noticias del pleito por Isaac. De toda la pobretería y maldad de que son capaces los Rey y Nogueira y lamento no haber enviado la carta autorizándole para representarme en Sargadelos. Fue simplemente un olvido. También sé que va adelantada la obra de ustedes y que se consideró de interés público o algo así, la obra del Museo. Trabajé mucho desde que volví. Ahora mismo se está celebrando una exposición de óleos e hice una de grabados hace mes y medio. Me quedan tres más para lo que resta de año si no renuncio a alguna. Trabajar es un modo de olvidar todo lo que ocurre alrededor de uno. Salió también una monografía sobre mi obra que les enviaré, junto con la de otros amigos, uno de estos días. Ahí, con la dirección de la fábrica, enviaré también la de Lorenzo Varela que supongo verán ustedes a menudo. También le escribo hoy. Quisiera que usted me enviase el estado de cuenta común con el Banco Zaragozano, sin detalle alguno, simplemente el resumen global, para saber con qué dinero contamos ahí para nuestro regreso y estudiar el posible cambio de persianas, si no cuesta demasiado, en nuestro departamento. Algo de lo que se habló hace tiempo. Sospecho que habrá aumentado bastante pero queremos hacerlo. Es casi seguro que nos vayamos a fines de Diciembre o los primeros días de Enero próximo.
Aquí estamos gozando de lluvia casi constante en los últimos tiempos y frío. Días de mucho frío y viento. Un viento procedente de la Antártida que le hiela a uno los huesos. Por mi parte, combatiendo el ácido úrico, adelgacé bastante y después que termine la muestra de pintura que ahora realizo trataré que me hagan una revisación general.
Éstas son nuestras noticias. Escríbanos. Agradecemos todas las noticias que nos envían de ahí. Por un oficial mercante de Mellid enviamos un paquete de libros a Paseo de Ronda. Suponemos se lo ha entregado al Sr. Jesús. Esto es todo. Un gran abrazo de Maruja y mío para todos, usted, María Elena, Victoria y José Luis hijo, sus hermanos y los amigos del Castro. Les recordamos a todos:

[Seoane]

1976-08-09
Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1976
París
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 09/08/1976


París, 9 de agosto de 1976

Queridos Maruja y Luis:

¿Qué responder a vuestra carta? Un estado de ánimo que nos alcanza a todos. Un clima de angustia en la lucha por congeniar lo que hacemos y lo que queremos hacer… La comprobación que a todos pasa no amengua en nada. Aquí y allá. Quizás la culpa esté en haber permitido en este siglo tal abertura de libertades que hace que todos los inconformes (benditos sean) nos demuestren que siempre hay destrucciones posibles, ya que nosotros impusimos que todo era posible, sin tabúes ni barreras. Ahora vemos que hay una generación que nos ignora como nosotros ignoramos a otras, y también vemos que aquellos ignorados imponen ahora sus valores, que los tenían... Eso en todos los campos, también en la relación de todos los días. ¿Qué nos falta? ¿Tolerancia? ¿Qué falta a los demás? ¿Tolerancia? Por eso nos es tan necesaria la discusión. A ti Luis, a nosotros, a vosotros. Y también por eso se pierde la costumbre de dialogar, quizás por que sale a la luz la incomodidad de comprobar nuestras libertades que después quizás se vuelva contra nosotros mismos. Entre nuestro grupo de amigos con los únicos con quienes nos sentimos despojados de todo parti–pris es con vosotros, con los demás siempre es una puja, un torneo de vanidades, por eso también extrañamos tanto esas noches o tardes limpias, como un acto religioso de depuración. No quiere decir que tengamos razón, pero esto tampoco es lo que buscamos en última instancia. Pero creo que hay que buscar en la actividad el remedio. No es un conformismo. Así, haciendo tú Luis una exposición, yo trabajando en cosas que no me interesan en profundidad, uno está en contacto con el mundo. Pero no hay que dejar de creer en lo otro, esto que es lo de uno, inalienable. Pero eso es tan importante tu pintura, no importa que después tengas que ir durante quince días todas las tardes a dar la mano y poner la cara a los lugares comunes de las frases, que en última instancia, los que las emiten quizás también las dicen como una fórmula, como un rito.
Lo fundamental es lo otro, el trabajo, esa especie de diálogo y puja por la verdad propia que, aunque sea diferente a la verdad de otros, no deja de ser una verdad legítima como la que más. Este mundo que me rodea no me satisface... pero no podría vivir fuera de él (perdón la perogrullada). Nosotros agregamos también el hecho de que el verano es indudablemente la peor época para estar aquí. No hay nada para ver. Salvo la exposición del “simbolismo” de la que les habló Esther, nada. O más bien nada rescatable, nada inolvidable. Aunque están estos maravillosos muros que, cuando lo de nuestra casa nos deja, redescubrimos poco a poco. También los museos, aún a riesgo de parecer snob. Vamos a una sala y nos pasamos horas en ella. Es más que ver, es estar.
Hay muchas cosas, para restablecer la verdad absoluta, pero está lejos, en Avignon, en Aix, en La Rochelle, está en Venecia, estará en otros lados... Pero en otros tiempos, mil kilómetros no eran un problema, ahora un poco si. Pasa el tiempo para todos, y quizás también sea una principalísima causa de estos estados de ánimo.
Nuestra casa bien, casi diría muy bien, terminándose en más tiempo que lo previsto, claro que este retardo también estaba previsto, pero va a quedar, creemos, muy bien.
Nuestro regreso está previsto, problemas posibles mediante, para el mes próximo, esta vez sin fotos, sin recuentos de experiencias nuevas vividas con el entusiasmo de otras veces, pero con la enorme alegría de volverlos a ver.

Por ahora un enorme abrazo, con el cariño de siempre

Esther y Lipa

Tenemos noticias por Susana de la hermosura de la exposición. Habla especialmente de un desnudo. Lamentamos no verla, sí conocemos algunas obras, siempre el conjunto de las exposiciones de Luis son una explosión tal que, en fin, lamentamos no ver.

1976-08-15
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 15/08/1976

15 de agosto de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí ayer tu carta del 7 cte. y celebro tu esperanza, que es también la nuestra de que tu salud se resuelva bien, y que el éxito de tus exposiciones continúe. Tomo buena nota de tu inquietud en torno al comentario que le hizo Garcés a la exposición de Tomasello. Lo cierto es que yo ni siquiera vi la exposición. Cuando quise verla ya estaba cerrada. No me llega el tiempo a nada. No me llega ni para la defensa cotidiana de todas estas cosas en que estamos metidos. Apenas si hemos podido acompañar a los Varela y allí los tenemos confinados en el Castro con su salud precaria a cuestas, más de Lorenzo, que lleva el peso y la consciencia, que de Marika. Los Micho, Dieste y Gurméndez los van a ver y a veces los sacan a los alrededores. Las hermanas de Mimina los acompañan y José Luis los visita y se ofrece. Pero apenas salen de casa. Marika anda muy mal de salud y se pasa mucho tiempo en cama con diversas vueltas. Lorenzo tampoco está muy bien. Hace unos días estuvimos allí cenando con ellos vinieron los Dónega y Lorenzo pasó un buen momento recordado con él sus tiempos de Lugo.
En Sargadelos estamos con la experiencia de verano. Anteayer dio una conferencia Ramón Piñeiro sobre las determinantes históricas de la cultura gallega. Estuvieron los Álvaro Gil y los Penzol. Álvaro, arrastrándose, vino tres veces por aquí. Está mal. Él cree que está acabándose. Un drama. Vamos a hacer esa reunión del Museo. Te contaré lo que pasa. Él conserva entusiasmo por las cosas de Galicia y dice que el Museo hay que llevarlo adelante. Vamos a ver cómo se traducen en la práctica esos deseos.
Te envié la noticia de que la Fiscalía de la Vivienda había aprobado el proyecto del Museo, luego se recibió la notificación y la autorización completa comprende un período de información pública, en el que se está ahora, y ya tenemos conocimiento de que Iglesias está maniobrando con un hijo de Nogueira para crear algún problema por aquí. No veo por donde puedan crearlo, pero...
La problemática de pleitos sigue. El del Museo estaba en período de notificación y ahora parado por las vacaciones judiciales de agosto. Simultáneamente la reclamación de los cuadros a Rey había sido ya empapelada por el Juez, el mismo que empapeló la de Lobato, pero un fiscal de la Audiencia se lo devolvió al Juez con instrucciones de localizar a Rey, reconocerlo por un forense y se encare conmigo. También me tomaron declaración a mí solté cuanta tinta tenía en el tintero cargándola toda, naturalmente, en Iglesias Corral como responsable de manipular la voluntad de Rey y obligarlo a retener los cuadros para descapitalizarme también por aquí en su estrategia para copar Sargadelos. Pero el Juzgado de Madrid no encontró a Rey en su domicilio de donde marchó sin decir a donde indicando sólo al portero que hasta noviembre no vendría (está claro para todos que el mismo Juez le preparó la fuga). Pero en agosto quedó otro Juez en sustitución por las vacaciones del titular y ordenó la localización en La Coruña y como tampoco apareció libró un auto busca a la D.G.S. - (No entiendo qué puede esperar Rey y su consejero o manipulador Iglesias zafándose del problema por tres meses con la agravante de intentar eludirlo. No puede ser buena cosa lo que esperan por aquí). --- Por otra parte el Tribunal Supremo falló el pleito confirmando la sentencia de La Coruña. Es decir, que está todo desestimado lo que pedían menos la vigencia del poder que le habían dado a Carro Páramo. Como somos nosotros los que habíamos recurrido las costas son de nuestra cuenta. Y ahora vamos a ver si ellos se animan a mandar a Páramo porque yo me niego a atenderlo y que sea Rey el que lo atienda. Supongo por aquí habrá un serio conflicto. En poco tiempo podré mandarte un dossier muy completo de la operación a la que pertenecen las acciones que ellos han hecho. Salustiano Carro Páramo era el Director de Mafriesa y para lo que hizo con nosotros utilizaba el tiempo que le pertenecía trabajar en su empresa y el mismo automóvil de la compañía. Para ello recibía instrucciones directas del Presidente Ramón Beneyto Sanchís (que representaba al Banco Urquijo) y de su tío José Páramo, amigo y vecino de Rey, y gánster que se presta a todo. Urquijo y Rosenthal son los mismos intereses en España. Los caolines son de los dos, Bidasoa es de los dos.
Lo grave de todo esto es que los Urquijo es uno de los grandes poderes del país. Controlan a su vez al Banco Hispanoamericano, y además de a otras instituciones de finanzas e industriales son dominantes en el Consejo del Reino y constituyen la ultra-derecha. Los Oriol y Urquijo, uno de los cuales fue hasta hace poco Ministro de Justicia, son del grupo de Blas Piñar. Las denuncias contra Iglesias han caído en el silencio. Está vista su intocabilidad. Y no hay que pensar que las cosas mejoren en España en profundidad, a pesar de la libertad de palabrería que están concediendo. Ahora mismo el Ministro de Comercio, Lladó, es Banco Urquijo y el equipo gubernamental está dominado por la alta banca y el alto generalato. Con las concesiones de palabrería que están otorgando no sé por qué me sospecho que están sólo tratando de ganar tiempo para algo. ¿No será el mismo tiempo que está tratando de ganar Iglesias con Rey? Uno ya ve brujas por todas partes.
Estas son mis principales preocupaciones. Las dificultades económicas del país aún siendo graves y no estando ajeno a sus consecuencias me preocupan menos y el creciente éxito que va ganando la tarea del Seminario no me compensa nada.
Se me quedaba una cosa para que veas hasta los extremos a que llega nuestra sospecha. Acaban de cambiar el Gobernador de Lugo. El anterior que había puesto Fraga apenas haría tres meses estaba dispuesto a llevar adelante el Patronato de Sargadelos y ya había hecho una reunión pre-constitutiva. Piensa que si el proyecto de liarnos a un Patronato para el caso del Estado se llega a realizar los propósitos de Rosenthal-Urquijo habrían perdido fuerza. Si el nuevo Gobernador paraliza en este sentido lo que el anterior hizo habrá que pensar que Sargadelos puede ser una de las causas por las que el otro saltó. Vamos a verlo.
Y nada más por hoy, por este rollo de cosas tan aburridas ceñidas a problemas tan distantes de las cosas que te preocupan a ti y que también debieran estarme preocupando a mí y no tengo ni tiempo para dejarme preocupar por ellas.

Con nuestros mejores deseos de éxito y de salud va un fuerte abrazo para ti y otro para Maruja

[Díaz Pardo]

1976-08-18
Carta de Palmás a Seoane. 1976
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1976 en 18/08/1976


Londres, 18.8.76

Querido Seoane:

Su carta llegó cuando me disponía a enviarle otra, pues suponía que se había extraviado. No me extraña la causa de su silencio. A mí, a la distancia, la realidad que Uds. viven también me confunde e irrita. Creo que a pesar de la gran nostalgia que siento; nostalgia de los amigos, de mi madre, de mis hermanos y sobrinos, todavía tengo dentro toda la rabia acumulada en los últimos años y, no es bueno vivir con todo eso dentro. Creo que ya le dije que estoy trabajando “part-time” en Efe. No es la maravilla pero fue lo único que salió y mis opciones eran nulas. Vivo modestamente, pero por poco dinero gozo de cosas que en Bs As, cuando yo estaba, ya eran artículos suntuarios. Por otra parte mi creciente dominio del idioma me abre todo un mundo nuevo, o por lo menos, conocido a través del filtro de la traducción. Solamente con la TV se pueden pasar horas. Ayer volví a ver esa maravilla que es Submarino amarillo, antes de ayer pasaron El sirviente –en un ciclo dedicado a Dirk Bogarde, en donde dieron La caída de los dioses el lunes pasado–. Hoy voy a ver un excelente programa sobre la actitud de los alemanes de hoy respecto al nazismo. Ese horrible fantasma que aún vive agazapado y pronto a resurgir... En fin, como Ud. bien dice, Londres es la ciudad más importante de Europa, y esto, a pesar de lo que dicen quienes la conocieron en los sesenta.
Me alegra el éxito y la calidad de su última exposición y me gustaría que me enviase un catálogo. Así, por lo menos, tengo un débil reflejo de lo que fue.
Lorenzo está, efectivamente, con Marika en el Castro. No hay duda que su defecto mayor es no escribir (cartas y poesías). Yo hablo, de vez en cuando con él por teléfono. Estoy esperando que venga a Londres. Sé que está colaborando en una revista médica, pero me preocupa que los ingresos que tiene por las colaboraciones no sea[n] muy grande[s]. No es lo mismo tener que mostrar una economía de guerra a los treinta y seis años, como en mi caso, que tener que hacerlo cuando se pasan los cincuenta. De todos modos la posible apertura del registro de periodistas en España –para la gente que se tuvo que exiliar– significará una posibilidad de moverse con más libertad en ese terreno.
De España también tengo noticias abundantes y la esperanza que todo vaya bien. No lo sé, tengo miedo que se repita algo similar a lo que pasó y pasa en Argentina. Es verdad que como dijo Tamames la “argentinización” de España es difícil porque no hay peronismo. Pero creo que se equivoca muchísimo cuando piensa que eso y el hecho de que España sea un país más desarrollado que la Argentina impedirán que tal cosa suceda. Creo que es de una ingenuidad total si realmente piensa tal cosa. El fascismo en España no es una coña, o es que nos hemos olvidado que gobernó hasta 1975 (con todos los disfraces que se hayan adoptado) y que quienes están en el poder –incluido el rey– son hechura y semejanza de quien los crió. También dijo que el contexto europeo no es el que rodea a la Argentina. De acuerdo, pero nuevamente se olvida de las palabras del sr. Schmidt sobre la posible entrada del comunismo en el gobierno italiano. El contexto europeo será favorable a los engendros democratizantes y aún a la socialdemocracia –más o menos teñida de rojo del PSOE– pero más allá ni hablar.
En estos días está en Londres Xosé Manuel Beiras, hemos hablado bastante y me planteó la vuelta a Galicia. Habría posibilidades de trabajo en mi campo, ahora y perspectivas futuras en mejoría. Confieso que la idea me atrae y espanta a la vez. Me atrae por el gran amor que yo tengo por Galicia, por lo útil que yo pueda ser; pero me espanta el verme envuelto en luchas estériles, en tener que disentir con los reales “ananos” –que están allí y no en la emigración– y sobre todo porque aún está muy fresca la amarga experiencia que tuve en la Universidad argentina. De todos modos la cosa quedó planteada para más adelante.
Quiero cerrar el ciclo londinense, que significa manejar el idioma como instrumento de cultura. Por supuesto que no pretendo, ni intento, convertirme en un escritor en inglés, pero sí tener un real manejo del idioma. Y esto representa una estadía de muchos meses, tantos como para que los pueda ver, a Ud. y Maruja aquí el año próximo. Me daría tanta alegría abrazarlos y charlar con Uds. Mi ida está tan cerca y tan lejos, a la vez, que por momentos pienso que podría coger el autobús y estar en vuestro living tomando café y hablando de nuestras viejas “teimas”.
La carta va para largo ya. En la próxima le comentaré sobre los santos y sobre el libro de poemas, que estoy volviendo a corregir en estos días.

Un gran abrazo para Ud. y Maruja de este amigo que los quiere y añora a la distancia

Ricardo Palmás

P.D.: Por favor, no certifique las cartas, pues ahora el correo llega regularmente.

1976-08-25
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 25/08/1976

25 de agosto de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Sin ninguna tuya a que hacer referencia, ayer se reunió en el Castro al Patronato del Museo según te informaba en una de mis últimas cartas que confirmo. Faltaron Risco (que al parecer está completamente sordo), Domingo G[arcía] Sabell (que había llegado el día anterior de un viaje al extranjero) y Eduardo Blanco Amor (que se disculpó desde Barcelona). Todos los demás con sus esposas hemos estado luego comiendo en Sada. Dónega no pudo quedarse a comer porque a las 4 de la tarde le enterraban a su cuñada.
Dónega leyó el acta anterior, y yo informé sobre la realidad que se fue presentando durante el año. De acuerdo con las notas que te envío se vio la imposibilidad de que el Patronato actúe representando a la Fundación mientras el protectorado no lo registre. En consecuencia no puede actuar más que como Comisión Gestora de la Fundación del Museo de Arte Gallego Carlos Maside y la Comisión Ejecutiva no puede ser otra que los representantes de las Sociedades Fundadoras. Se registró el fallecimiento de Otero Pedrayo y se estudió y aprobó la conveniencia de trasladar el Museo, cuando estén acondicionados, a los locales que ofrece el “Laboratorio de Industria y Comunicación” donde se asentaría provisionalmente mientras el Museo no tenga su propio edificio (lo que va a ir un poco para largo por razones obvias). Reuniría muchas mejores condiciones que el que tenemos ahora. Doble superficie de pared y un salón para actos culturales independiente con mejores servicios y doble capacidad que el salón grande del Museo actual. El hecho de trasladar para ese nuevo local en el que cumpliríamos otras funciones, vender cerámica, libros, etc. Escuela de Cerámica, sistemas de comunicación, etc., etc. Creo, creemos, que toda esta operación, que conocerás con detalle cuando vengas, debería ser eficaz en distintos frentes. Todos están de acuerdo en que el Museo hay que independizarlo lo antes posible y sacarlo de la acción corruptora, pero influyente, de Iglesias Corral. Todos, sin excepción, dan por hecho que Iglesias Corral es un inmoral, que estas prácticas fueron típicas de él…, pero que está conchabado con elementos muy poderosos del viejo régimen que siguen dominando y que mientras no se haga saltar esa trenza no hay nada que hacer.
Álvaro, muy flojo sobre todo de sus piernas (le fallan y se cae), ayudándolo a moverse, me parece que poco va a poder ayudar. Para mayor desgracia el hombre acaba de sufrir un chantaje, que según él le costó 4 millones y según la mujer hubo de dejarles en la ruina, y que en mi manera de ver no es ajeno a las maniobras de los que pretenden trabajar contra cualquier cosa que nos pueda ayudar a nosotros. Por lo delicado de la cuestión ya te lo contaremos cuando vuelvas. Dieste muy claro de cosas que aprendió durante su vida y es capaz de recordar con detalle cosas inverosímiles de su juventud, pero le cuesta mucho trabajo entender cosas nuevas, enterarse, por ejemplo, de lo que ayer trataba el Patronato.
Crea que habría que pensar en hacer un pequeño folleto, con datos del Museo Carlos Maside, su nacimiento, su desarrollo, la constitución de la Comisión Gestora de la Fundación, el significado que puede tener para la cultura artística de Galicia, la ayuda que debe recibir, etc. y que, aún siendo breve, pudiesen ser unos papeles de buen gusto que explicasen su importancia. Estoy pensando esto en base, también, de comentar la Sociedad o Asociación de Amigos del Museo C[arlos] M[aside] que pueda ayudarlo, también para otras situaciones en que conviene justificar, explicar, su significado, con brevedad pero con precisión. Piensa algo en esto. Yo también pensaré algo si tengo tiempo y te lo expondré.
Por fin llovió. Esta parece ser la mejor noticia. Creo que los montes debieron arder en una cuarta parte. La situación del país va de mal en peor y la economía se presenta dramática. Nadie sabe cómo se va a salir da esta situación.
Lorenzo y Marika nos acompañaron ayer a comer y creo que les alegró mucho verse reunidos de la gente amiga que compone el Patronato. Piñeiro y su mujer, que están en Ribadeo, se fueron con nosotros para el Castro anteayer y regresaron ayer noche también con nosotros. Después de muchos años se reencontró allí con Várela y tuvieron largo que hablar.

Y nada más. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1976-08-29
Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1976
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 29/08/1976

A Cruña, 29.8.76

Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires

Meus amigos:

Sin tempo non vai sendo. Hoxe, domingo, aproveito pra me corresponder con vós. As desgracias, os traballos, as preocupacións, os amigos... Xa sabedes, non deixan vagar nin tranquilidade pra escrituras demoradas e ben axeitadas.

As desgracias. A miña cuñada deixóunos de vez. Vai farta de sufrir. Anunciou premonitoriamente cáseque a data exacta do seu pasamento. Tal premonición non era, porén, de extrañar. Conocedora puntual da súa terrible doencia e do curso que ineluctablemente levaba, os seus cálculos tiñan que ser necesariamente correctos. Mais levada do seu afincado sentimento relixioso, quixo sofrir pra sublimar a súa dóor e ofrecerlla ao bon Deus. En todo intre, deu mostras dun valor, dunha serenidade e dunha fortaleza moral moi pouco comúns. O seu exemplo e a súa templanza foron consolo prá familia. E remato este triste capítulo, meus amigos, porque estóu a correr o risco de incidir nunha mala literatura necrolóxica, cousa da que sempre abominei.

Os traballos. Rematada a a Escolma de Cabanillas1, xa na rúa, recibo o encargo dun novo libro. Unha biografía de Antón Villar Ponte, que ha formar parte da colección que inaugurou Galaxia baixo o rubro xeral de Conciencia de Galicia. Iniciouse coa biografía de Murguía, feita no seu dia por Vicente Risco. Seguirán outras de Rosalía (García Sabell), Castelao (Piñeiro), Curros (Carlos Casares). E así sucesivamente. Ando a remexer en caixóns de papéis e retallos de prensa que deixou o meu futuro biografiado, clasificándoos e poñendoos en orde. Un lio e un labor de moito mimo.

As preocupacións. Falo do Museo Carlos Maside. E mirese por onde se mire, a primitiva fórmula de financiación argallada polo Isaac fracasóu. O luns derradeiro tivemos xuntanza no Castro. Asistimos todos os conselleiros, agás o Risco, totalmente incapacitado por mor dunha xordeira irreversible, Blanco Amor, con interquenencias, e García Sabell, no extranxeiro. O Isaac que é, ben o sabedes, un sublime teimudo, argallou unha nova sociedade mercantil –Laboratorio de Industria e Comunicación– co propósito de constituila en futura nodriza da Fundación do Museo. Os trámites xa están en marcha e, algúns, xa cumplidos. Mais con todo, os retrasos son inevitables. Agardemos, pois logo, e teñamos paciencia. Da que, por outra banda, xa levamos dado proba máis que de abondo.

Os amigos. Van vindo e hai que atendelos. EMILIO GONZÁLEZ LÓPEZ roubóume moito tempo. Quixo saber todo e de todo. Sigue co verme político metido no corpo e ten unha saúde de cabalo. Fixo dúas ou tres visitas á súa vella circunscrición electoral. E falóu, ún por ún, cos vellos electores, e si morreran, cos fillos, e sinón tamén cos netos. Un caso de actividade. Deu conferencias en Sada co gallo de II Centenario de USA, na Sociedade da Gaiteira encol de Castelao, e nas II Xornadas Xurídicas orgaizadas pola Academia Galega de Lexislación e Xurisprudencia sobor da Parroquia galega como ente comunitario, político e administrativo. Estivo moi avencellado ao seu vello amigo, seique xa dende a escola, Manolito Iglesias Corral. ARTURO CUADRADO pasóu unha estadía en Galicia moi pouco notada, sin intrés algún en se facer ver. Asistín á conferencia que pronunciou no Castro, moi lírica e delicuescente. Asistíu pouca xente, e vella. LORENZO VARELA, feble de saúde. E a muller, parkinsoniana, un pouco ida. Teñen, parézemo a min, problemas de adaptación ao medio. Estivemos un bó rato xuntos, e pasámolo divinamente falando do Lugo dos anos trinta. Lembramos con gran precisión homes, feitos e cousas. A sensibilidade do poeta, adubada con fina ironía, a súa conversa convírtese nunha festa intelectual.
E acabóuse o papel, meus amigos. Recibide, pois logo, unha cinguida apaerta de nós os tres para vós os dous.


Dónega

1976-09-02
Carta de García Sabell a Seoane. 1976
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1976 en 02/09/1976

DR. DOMINGO GARCÍA-SABELL/DR. TEIJEIRO, 11/TELÉFONO 592116/SANTIAGO


2-IX-1976
Querido Luis:

Non sabes como agradecín as túas verbas, tan xenerosas, tan abertas e tan aleicionadoras. Os amigos, coma tí, axudan a aturar tódalas incomodidades do diario traballo. E as inquedanzas do país. Estamos confusos, inritados, sufrindo inxusticias e malas valoracións. Pro, ¿qué vou eu a contarte a tí que tanto levas apañado pola iñorancia e a mala intención dos demáis?
O que escribiches sobor de Maletvich e Rodchenko é moi bó, e sorprendentemente adiviñador.
Eu aproveitei o mes de Agosto –as miñas vacacións– para dar unha paseata por Bélxica e por Holanda. Os Memling de Bruxas e o Van Eyck de Gante deixáronme estupefacto. O Museo Boymanns-van Beuningen de Rotterdam, que de seguro tí xa conoces, contituie unha mostra sumamente completa do Arte do noso tempo. Matinei moito en tí e na tua obra, en tantos respeitos ben superior a gran parte da que alí se exhibe. E tomei notas que están xa no meu Xornal. En suma, que voltei fortecido, tonificado, e con desexos de traballar. O novo libro de ensaios anda, por ende, a ritmo decente.
Agardo o catálogo da túa nova Mostra. Non deixes de remesalo.
Apertas moi cordiales de Elena e miñas para Maruxa e para tí. E que regresedes axiña. Necesitamos de vós.

Domingo.

[Escrito a man]
Teño carta de Otero Espasandín. Operárono dún cáncer no colon. Está recuperándose. Penso que debías escribirlle.

1976-09-07
Carta de Dieste e Muñoz Manzano a Seoane. 1976
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dieste e Muñoz Manzano a Seoane. 1976 en 07/09/1976


Rianjo, 7 de septiembre de 1976

Querida Maruja:

Hace unos días nos sorprendió ver en La Voz de Galicia la nota necrológica sobre tu hermano Emilio. No sabíamos que estuviese enfermo, así que nos tomó completamente de improviso. Desde entonces os estamos recordando especialmente, pues sabemos por experiencia lo que desconcierta la noticia del fallecimiento de una persona querida cuando se está lejos, sin poder acompañar a los demás familiares, y sin sentirse acompañado por ellos. Aunque de lejos, hemos compartido hondamente vuestro sentimiento.
Te mando también los elogiosos recortes de prensa, en que se le trata con un gran respeto y simpatía, y esto no sólo por su influjo, sino por sus excelentes cualidades personales.
Me vi en dificultades para mandar el pésame a tu cuñada, porque recordaba perfectamente su fina y agradable presencia, pero no su nombre. Pero no quise esperar a más información desde aquí, y le escribí de todos modos.
Justamente, acabamos de llegar de La Coruña, donde habíamos estado una semana, con motivo de asistir Rafael a la reunión anual del Patronato del Museo Carlos Maside y subsiguiente comida en Sada, donde vimos a todos los amigos menos a García Sabell, que había ido a un congreso. Álvaro Gil está mal, pero me parece mejorado con relación a la última vez que le habíamos visto. Antonia, bien, un poco menos alegre que otras veces. No pudo asistir Dónega a la comida porque estaba gravísima la cuñada de Fernanda, que falleció. Asistieron también Marika y Varela, a los que hemos visto con alguna frecuencia mientras hemos estado en La Coruña. Marika tuvo un incidente de salud, pero ahora se encuentra muy recobrada. Estuvimos comiendo con ellos y Fermín y Jenny en la Casa del Mar, y el día que nos vinimos a Rianjo habían ido con Isaac y Mimina a Sargadelos. Eso es un indicio de mejoría porque antes no se habían animado a hacer ese viaje; no sólo eso, ni siquiera a ir a nuestra casa.
Rafael escribió días pasados a Frontini. Por ahora estamos descansando y dejando correr el verano, que ya va tocando a su fin. Habíamos quedado un poco maltrechos de la temporada anterior. (Suponemos en vuestro poder una carta y varias fotocopias que la acompañaban).
Os recordamos mucho, y deseamos que anticipen lo posible vuestro regreso.

Un gran abrazo para los dos

Carmen y Rafael

Saludos a los buenos amigos

1976-09-11
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 11/09/1976

Buenos Aires, 11 de Septiembre de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tus cartas del día 15 y 25 de agosto y de ellas me sorprendieron las noticias referidas al Museo. No conocía tus intenciones ni te creía capaz de sustituir al Patronato que nosotros mismos designamos, que es nuestro Patronato, esté o no registrado por el Estado, citando por tu cuenta, personalmente, en lugar de que sus autoridades citasen a sus componentes, entre los cuales están incluidos los representantes del Laboratorio de Formas y Cerámicas del Castro. Tú sabes, lo has publicado, que el Museo es algo que a mí me importa mucho, más que todo el resto de proyectos que hicimos juntos y de todo aquello otro en lo que no intervine a partir de inaugurado Sargadelos. Con él no quise proyectar un Museo más al uso corriente, sino un centro de cultura gallega y en esto estuvimos de acuerdo. Entregué todo lo que pude para él y conseguí mucho de mis amigos de siempre. Creo, pues, que deberías haberme escrito sobre tus intenciones por si tenía, por mi parte, alguna proposición que hacer. Bueno, esto es algo consumado y que yo no deseo discutir. Pero dime por lo menos qué es el “Laboratorio de Industria y Comunicación”, dónde está situado y quienes lo componen, si puedes decírmelo. En tus cartas siempre adviertes que tomas nota de las mías pero casi nunca las contestas. En la última te manifestaba la posibilidad de que necesitase un documento, sin poder explicarte más, y no me has contestado a eso, si podía o no contar contigo para ello. Ya no me contestes. Durante más de un mes esperé una respuesta que no llegó. Trataré de resolver cualquier problema que se presente en un momento en que a uno le acosan los trabajos y problemas. En cuanto al folleto para el Museo lo tengo muy pensado desde hace años, tendrá que ser un pequeño folleto en lugar de un tomo como tenía proyectado. No voy a pensar algo, como tú escribes, en esto. He pensado años en el Museo de Arte Gallego y lo único que me faltó siempre fue capacidad ejecutiva y dinero para hacerlo como soñé. Sé para qué puede servir y tengo muchísimas notas tomadas en cuanto a su eficacia con respecto a Galicia. Pero en Diciembre o Enero hablaremos de esto. Cuando regresemos y, toma nota, por vez primera digo “Si Dios quiere”, por no sustituir la palabra Dios con alguna otra, destino, fortuna, azar, buena estrella, etc.
Perdóname esta carta. Te estoy escribiendo con todo mi fastidio por tu actitud, por suponerme ajeno o casi ajeno al Museo, o a los problemas de él, o por decidir por ti mismo lo que debiera haber constituido un motivo de diálogo entre los dos, que somos los fundadores, escrituras aparte.
Te ruego ahora que nos digas como están Varela y Marika, si continúan en El Castro y qué proyectan.
Trabajo mucho. Ya ni siquiera vamos al cine. Estos días terminé de grabar un bestiario que hago con el poeta Alberto Girri para un edición de bibliófilos, trescientos ejemplares. El 18 expongo en Tucumán, en octubre en Rosario, en Diciembre en Art Gallery de Buenos Aires y en Enero Mar del Plata. En las dos últimas si podemos no estaremos presentes. Pensamos marchar en Diciembre, ya te lo escribí, si podemos. Ahora expone Laxeiro en una Galería de La Boca. Muy buenas las obras que envió. Estos días te enviaré la monografía que salió sobre mí. Como puedes notar la participación de Castelao y Souto en la Bienal no se registra en parte alguna.

Un gran abrazo para Mimina y para ti de Maruja mío.

Seoane

Recibimos ahora mismo un tu carta y la de Mimina con el pésame por el fallecimiento de Emilio que os agradecemos mucho. Fue una noticia absolutamente inesperada. Creemos que La Coruña perdió una persona que le fue eficaz por su cariño hacia ella. Quedamos desolados. Agradecemos el saludo de Mari Luz. La carta de Varela que contestaré en los próximos días. Otro abrazo.

Seoane

1976-09-12
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 12/09/1976

12 de septiembre de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

No tengo ninguna tuya a que hacer referencia. Yo te fui informando de todas las novedades que hubo por aquí. Terminado el período de vacaciones judiciales el pleito por las participaciones del Museo entró en vía de contestación y se han formulado las dos excepciones de dilatorias de incompetencia de jurisdicción que te envío. El asunto de los cuadros a Rey lo encontraron en el Hotel Don Pepe de Marbella y le amañaron una presentación sin citar en el juzgado de Betanzos cuyo médico forense volvió a considerar[lo] incapaz para efectuar una comparecencia. El juez cerró el sumario y lo mandó a la Audiencia sin procesar. Todo esto de la justicia es una podredumbre manejada por cuatro delincuentes encorbatados, que ahora, si cuadra, se harán más demócratas que Dios.
Lorenzo y Marika salieron hoy del Castro para Santiago, Rianxo, Vigo y Portugal, para regular pasaporte, y desde ahí a Madrid. En Santiago los espera García Sabell para darle un vistazo a la salud de Marika.
Ya empezó a llover y tenemos el invierno en las puertas. Ya se marchó todo el mundo y se inicia la jornada de invierno. Yo creo ya tan pocas cosas que me supongo que el plan Suárez de reformas (que por la prensa habrás conocido ahí) tendrá su trampa para que las elecciones al parlamento fracasen, tropiecen con incidentes, y las cosas continúen lo mismo. La provincia de La Coruña, entre otras, está paralizada por una huelga de la construcción. La crisis económica no hace más que agravarse. La deuda exterior aumenta en miles de millones por mes. La caída de la peseta, la Bolsa está por los suelos, la inflación y el constante alza de la vida son preocupantes y se habla de una posible “argentinización”.
Queremos saber de vosotros. ¿Cómo anda tu salud? ¿Cuándo venís?

Abrazos muy tensos a los dos

[Díaz Pardo]

[Manuscrito na marxe:] Vai fotocopia carta a Mª Casares

1976-09-16
Carta de Seoane a Dónega. 1976
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dónega. 1976 en 16/09/1976

Buenos Aires, 16 de setembro de 1976

Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña

Querido Dónega:

Recibín as tuas cartas, a derradeira con motivo do pasamento de Emilio que agradecemos moito e cando nos dispoñíamos a acompañarvos no voso sentimento polo pasamento da vosa cuñada. Mais non queremos falar, nin escribir desto. Estamos vivindo un clima proclive, dende fai moitos meses, a este tipo de angurias, sofrimentos. Eu refúxiome no traballo e na soedade. Nunca fixen as exposicións, en cantidade, que aceptei para este ano, xa fixen duas en Buenos Aires, quédame unha pra fin de ano. Inauguro o sábado vindeiro en Tucumán, en Outubro expoño en Rosario e en Decembro ou Xaneiro en Mar del Plata. A Galicia iremos no derradeiro mes de ano. Fixen moitos grabados, algúns deles para un Bestiario que sale conxuntamente con poemas de un gran poeta arxentino, Alberto Girri, etc. Leo bastante e vexo as películas policiales e as do Oeste por Televisión. Cavilo que eu, que endexamais xuguei a nada, gostaríame agora xogar a algún[s] xogos onde homes e mulleres consumen as horas e o inxenio, o tresillo, a canasta, as cartas, etc. Posibelmente en moitos éste é un síntoma de vellez. No meu caso é a necesidade de fuxir da realidade. Xa os espectáculos que un mais quere, cine, teatro, non nos fan fuxir dela, senón que a subraian e mostran, na maioría dos casos, a nosa impotencia individual para superala. Estou desmentindo a miña vida. Non me arrepinto dela. Mais é que un comenzou moi novo a querer cambear a realidade que vivíu e cree ten dereito a sentirse canso. Na Coruña un síntese moi ben entre os amigos que temos nos que contades vos como dos mais entrañabels. Lástima que a vida de un trócanlla o primeiro periodista que lle fai unha entrevista, como ocurre coa que fixo Freixanes. Nin na miña casa teño un sillón de bimbios dende onde falo, nin atopei o galeguismo en Buenos Aires, nin a muller que pintei con un cartel no peito era unha nai que teño ido (sic) a Xinebra a visitar ao seu fillo, senón unha traballadora analfabeta que iba á sua aldea de Ourense de vacacións, e puxéronlle o cartel adevertindo que non falaba francés, italiano e alemán e que era analfabeta para que a axudasen, etc. Fun abogado na Coruña, como ti sabes ben, e non de calquer modo desafortunado. Citei sempre a Laxeiro e non a Colmeiro como dibuxante importante. Meu pai non me mandou a estudar a Coruña, a escola, senón que vivía de neno cos meus pais na Coruña, meu pai nunca foi tendeiro e non foi home de moitos suores, nin me foron a esperar a Labacolla os amigos que dí, senón outros, e esto no 49 en Vigo, e non viñamos de Roma senón de Londres. Citei moito a Dieste, nome do que prescinde ao facer a nómina de intelectuales en Buenos Aires, etc. Mais o importante é o que se refire á emigración, pois non soupo recoller o que dixen con respecto a ela. Eu non defendín os canalles (sic) e menos os ricos soberbosos, etc., senón aos emigrantes na sua totalidade, algo que Celso Emilio e parece que tamén Blanco Amor non entenderon. Cando unha multitude emigra non son intelectuales os que influien no país que os recibe senón esa enorme masa que se desplaza. Ao país onde veñen a residir déixanlle costumes, virtudes, defectos, aspectos da sua cultura herdada, que proban seu paso por él, influíndo. E a Galicia, no caso dos galegos, remítenlle o que poden, fundacións no pasado, camiños, escolas, asociacións, e sempre, deica o 36, axuda económica. Os intelectuales influien de outro xeito. Nos herdamos moito como pobo de aqueles distintos que emigraron a Galicia, celtas, romanos, suevos, etc., e non viñeron a deixarnos nada os seus intelectuales. O dereito román nono trouxeron os xurisconsultos de Roma ou de Bizancio, en troques os soldados trouxéronos moito do que aínda somos o mesmo que os celtas e suevos, fadas, leendas, etc. A xenreira venlles con seguridade de ter querido ser tutores dos emigrantes. Eu non fun nunca tutor de ningúen. Fun empleado deles cando dirixín a revista do Centro Galego e fixen o mais que puden como empleado o outro fíxeno como galeguista, e así como en Galicia non fun amigo dos comerciantes de ultramarinos, por poñer un exemplo, tampouco o fun na emigración cos novos ricos, comerciantes, etc., galegos. Aos homes que coñecín estimeinos primeiro como homes sen me preocupar si eran ricos ou probes. Polo demais as miñas amistades tiveron sempre que ver coas miñas inquedanzas e non ten que ver con esto a nacionalidade. Cecáis escriba con tempo un ensaio encol dos emigrantes. Freixanes non acertou conmigo nin tampouco entendeu o problema dos emigrantes. Creo que xa din moito a lata. Perdoame e comprende.

Unha grande aperta para Fernanda, para tí, teu fillo, Milagro, etc., de Maruxa e miña:

1976-09-16
Carta de Piñeiro a Seoane. 1976
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1976 en 16/09/1976


16-IX-76

Benquerido Luis:

Estes días están en Compostela Lorenzo e Marika e botamos grandes parrafadas. Desde logo, os catro botamos de menos a vosa presencia. Como é natural, a vosa lembranza xurde de continuo nas nosas conversas. Foi unha experiencia bastante emotiva o reencontro despois de 42 anos. A Xesús atopeino moi ben e interiormente cheo de azos.
Das cousas de por aquí, xa vos supoño enterados polos xornais. Na miña opinión, a operación de apertura democratizadora irá adiante perfeitamente controlada polas forzas conservadoras. A oposición, hoxe por hoxe, é feble. Terán que pasar algúns anos para que a sociedade se politice e para que os partidos políticos de base popular cheguen a ter arraigo e consistencia.
En Galicia ocurre o mesmo, claro, pero é indudable que a conciencia galeguista é hoxe máis forte que en ningunha ocasión anterior. Si acadamos que esto prosiga no mesmo ritmo de crecemento, poderemos confiar fundadamente nas posibilidades dun futuro relativamente próximo.
Xa saíu o libro de Víctor Freixanes Conversas con unha dúcea de galegos. Tivo unha boa acollida e véndese moi ben. Mandáronche un exemplar por correo marítimo, pero como tarda bastante en chegar, díxenlles que che enviasen outro por vía aérea. Supoño que non tardarás en recibilo.
O Lorenzo estivo un día en Lugo e falou co Fole e mais co Celestino. Xantaron todos, tamén cos Díaz Pardo, acarón do Miño.
Tivemos recentemente unha xuntanza do Patronato do Museo Carlos Maside. Grande parte foi informativa dos trámites administrativos e dos atrancos xurídicos derivados dos pleitos cos socios de Isaac. Tamén se acordou o traslado provisional dos fondos do Museo a unhas salas acondicionadas no grande edificio que se está construíndo alí no Castro, acarón do futuro edificio do Museo.
En fin, os amigos de por aquí máis ou menos como sempre.
Apertas nosas para os dous

Ramón

1976-09-21
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 21/09/1976

21.9.76

Sr. Don Luis Seoane, Bs. As.

Querido Luis:

Me llega la tuya del 11 del cte. por la que quedo ya completamente convencido que lo único que te interesa de las cosas que te informo es buscar un pretexto para atacarme inventando incluso cosas como esas de [que] yo cité personalmente por mi cuenta o que ahora no sabes que es Lab[oratorio] de Ind[ustria] y Comunicación, etc. – Cuando vengas iremos al Patronato del Museo y a él llevas todas esas cosas que me dices a mí. Si no lo reúnes tú yo le diré a Álvaro que lo convoque. Yo admiro mucho tu obra de artista y de poeta pero hay algunas cosas que no te entiendo y me resultan penosas. Para evitar este desentendimiento yo me aparto definitivamente de todo lo que se refiera al Museo. En esa próxima reunión del Patronato yo me desentiendo de eso definitivamente porque me es totalmente imposible atenderlo, no dispongo de tiempo; y, además todo esto es cierto. Hasta entonces seguiré como si no hubiese pasado nada, te acompaño más documentos del pleito que estamos sosteniendo por el Museo.
En cuanto a ese contrato que necesitas yo no sé más que lo que tú dices, y lo que tú dices es eso unido a esta nota.
Sabéis que se os quiere, que estamos celebrando veros por aquí, que una cosas no tiene que ver con la otra. Es precisamente para poder celebrarlo siempre por lo que hay que evitar las causas que producen desentendimiento.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

Isaac

1976-10-01
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 01/10/1976

Buenos Aires, 1º de Octubre de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 21 del mes pasado, que no contesté antes por la huelga de correos de España. Sólo quiero decirte que no busco pretexto para atacarte como sostienes en la tuya, sino que te participaba mi sorpresa de que convocases tú una reunión y no lo hiciesen Álvaro Gil y Dónega Rozas, como a mi juicio corresponde, a pedido tuyo si tú lo querías. De que yo no supiese nada del Laboratorio de Industria y Comunicación ni dónde estaba situada esta institución, que no recuerdo se llamase así, pues por mi parte, aún sin tener nada que ver con ella, hubiese objetado la palabra Laboratorio y además no estaba seguro de si era la institución proyectada para El Castro o si se trataba de una nueva asociación que habías fundado en Sargadelos y en este caso estaba dispuesto a no querer saber nada más del Museo ni de ninguna clase de compromiso contigo. Me alegré pues, de la carta tuya por esta aclaración, airada sin motivo, puesto que el ofendido por participarle los resultados sin consulta alguna anterior, que creo se me debe de parte tuya, debo ser yo. Ya hablaremos de todo esto cuando regrese. En cuanto al contrato me referí a él de la única manera que supe procurando que entendieses. Supongo lees los diarios, y por años y pleitos, etc., debes estar entrenado en sobreentendidos. Volveremos, si podemos, seguramente en Diciembre, a fines. Comprendo que no me entiendas. Tampoco te entiendo yo a ti, ni tu afán de hacer todo por tu cuenta lo que deben hacer los demás, seguramente creyendo aliviarles trabajo. Tú no me entiendes ni yo tampoco te entiendo. Sin embargo pienso que algo nos une y es la amistad profunda que nos profesamos. También estamos deseando veros y te ruego no hables más de apartarte del Museo, pues también me apartaría yo. Pero tampoco creo que las obras puedan trasladarse a un local recién construido y sin condiciones climáticas, con humedad en las paredes, etc., más o menos inmediatamente como parecía sugerir la carta que da lugar a estas explicaciones. Pienso que podría buscarse otro local provisional en Sada o en La Coruña y mientras tanto hacer una selección de las obras y exponerlas en todas las ciudades gallegas. No fuera de Galicia, con el título de “Obras del Museo Carlos Maside”, comenzando, naturalmente, por La Coruña y organizando conferencias en cada ciudad. Todo ello con un catálogo general para todas ellas con una nota nuestra como prólogo, solamente en idioma gallego y pequeñas fotografías de las obras.
Esto es todo por hoy. Estoy exponiendo en la ciudad de Tucumán, con mucho éxito. Fui recibido de una manera extraordinaria. Renuncié a exponer en Rosario. Lo haré a mi regreso de España. Expongo en Enero en Mar del Plata y en Diciembre en Art Gallery de Buenos Aires, acuarelas, pequeños óleos y ejemplos de mi obra gráfica desde la década del cuarenta. En Noviembre sale mi Bestiario junto con poemas de Alberto Girri sobre el mismo tema. Espero que sea una edición extraordinaria y original.

Abrazos de Maruja y míos para Mimina; María, José y Carolina, si ya los recibe, y para ti de

Seoane

1976-10-01
Carta de Seoane a García Sabell. 1976
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1976 en 01/10/1976




Buenos Aires, 1º de Outubro de 1976

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Querido Domingo:

Fai moitos dias que recibín a tua carta que agradezo como todalas tuas. Estes dias pasados estiven na cidade de Tucumán con unha nova exposición de pintura. Coñecín xente espléndida, inquedos, sabendo moito de custións de arte, en xeral universitarios, e pasámolo moi ben Maruja e eu. Foi unha nova esperencia, e a mostra constituie un éisito popular. Tucumán ten unha das millores Universidades do país. Perante a guerra contratou profesores españoles, alemáns, italians, xudeos. Fixo en pequeno o que Estados Unidos fixera en grande. Agora, estes dias precisamente, finou en Buenos Aires Mondolfo, un dos máis importantes pensadores italians, e alí estivera de profesor entre os españoles un matemático catalán moi importante, Corominas, agora en Estados Unidos, un grupo notable de filólogos discípulos de Américo Castro e Tovar, cando tivo que deixar España. É unha terra que queda no subtrópico arxentino, mais ten por kilómetros un paisaxe parecido na súa estructura a moito paisaxe galego, mais con unha flora distinta. Os montes e os vales vistos de lonxe parécense aos montes do que chamamos montaña na provincia da Coruña, Ordes, Arzúa, Melide, a zona entre o Tambre e o Ulla.
Conozo, efectivamente, o Museo que citas de Rotterdam, un dos mais importantes do arte deste século, mais tamén o é a cidade, practicamente feita despois da guerra cos eistraordinarios monumentos que se ergueron nela logo de rematada. Un sinte envexa da cultura dos alcaldes e concellales que rixen esas cidades e o amor que sinten os cidadáns delas polo progreso. Eu tiña pensado fai moito os monumentos que fan falla nas cidades galegas, tan desprovistas deles, ou con figuras ridículas que se ergueron en memoria das millores xentes nosas como o de Rosalía de Santiago, ou eses bustos que poñen ás veces como o de Pondal na Coruña, o de Cervantes tamén en Santiago, etc, frente as novas esculturas que se erguen en Rotterdam por exemplo. Deberían prohibir os bustos nas plazas, simplemente son ridículos.
A semana que ven enviareiche a monografía que salíu aquí. Non o fixen pola folga de correos de España. Temos que estudar un libro con reproduccións onde tivese cabida o que tes escrito no teu diario encol das miñas cousas. Penso que sería un libro orixinal, coas opinións favorables ou non, de acordo a como o fuches escribindo. Xa falaremos desto ao meu regreso. Agradézoche a tua opinión encol do meu traballo sobre Malevich e Rodchenko. Levareiche as outras que fixen entón sobre outros pintores que de algún xeito me interesaban. Remíteme, por favor, a dirección de Otero Espasandín, eu na (sic) teño, perdina en algún viaxe.
Unha grande aperta de nos os dous para Elena e para ti. Estamos desexando veros.

1976-10-04
Carta de Seoane a Abraham. 1976
Bos Aires
San Miguel de Tucumán
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Abraham. 1976 en 04/10/1976

Buenos Aires, 4 de Octubre de 1976

Sr. Ricardo Abrahan
Tucumán

Querido amigo:

Contesté hace unos días a una carta muy atenta de la directiva de Mercantil Sociedad Cooperativa y hablé por teléfono un día antes, creo, preguntando por usted y, como no había llegado, me atendió el subsecretario. Mi inquietud consistía, le habrá explicado él, que cuando acepté el cheque que el Sr. Cutín me trajo de esa, olvidé liquidarle el importe del tapiz que adquirí de García Bes. La persona que me atendió me dijo que no me preocupase, que se ocuparía de decírselo. Lo, para mí importante que quería decirle, no era precisamente todo eso, sino que tanto Maruja como yo quedamos impresionados de todo cuanto usted hizo por la exposición de mis obras, por las atenciones de los miembros de la Junta Directiva de esa institución en general, de los amigos suyos, de la presentación del Arquitecto Sacriste y de la amabilidad de todas cuantas personas conocí. Entre éstas, de esas dos excelentes artistas que son Matilde Aybar y Gladys Montaldo, para quienes trataré, por mi parte, como quedé con usted, de encontrar sala adecuada. En el caso de la Sra. Aybar, siento que en La Gaceta no la hubiesen citado a ella, pues yo así lo hice, como usted recordará, ya que verdaderamente me impresionaron sus últimos grabados. En cuanto al encargo de Soldi primero hablé con su esposa y luego con él mismo en la Academia , les expliqué el entusiasmo que había por su exposición y la obra que ustedes hacían, etc., y resultó bien. Parece que una tercera persona había torcido su intención primera inventando riesgos.

Le esperamos estos días próximos en Buenos Aires. Pero quiero que antes usted reciba esta carta en la que le expreso nuestro agradecimiento por todas sus atenciones y por haberme invitado a exponer en esa galería.

Un abrazo cordial de:

1976-10-12
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 12/10/1976

12 de octubre de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Tengo la tuya del 1º cte. y te envío todas esas fotocopias de otras que tienes en tu poder por las que te fuiste enterando de las cosas. Yo convoqué este año porque me lo pidió Álvaro y Dónega como el año pasado lo hice porque me lo pediste tú y Álvaro. Se conoce que tú no lees los papeles que te mando y tampoco recuerdas lo que se trató en la junta del año pasado. Todo esto de no leer los papeles y no recordar las cosas me parece perfecto, es una forma si no de vivir un poco más feliz por lo menos un poco menos infeliz. Y si necesitas abrir alguna válvula para aliviar el malhumor que te produzca cualquier cosa tampoco me opongo. En este caso lo que correspondía era le escribieses al Presidente y al Secretario y los ponías como chupa de dómine. Lo que no se comprende bien es que me quieras convertir a mí en aliviadero de esa válvula, y de forma sistemática.
Y no me gusta tener que recordarte que yo tengo unas obligaciones como Administrador del Castro y que junto con un representante del Laboratorio de Formas somos los que tenemos que disponer y cuando hay una reunión con una comida invitar pues ¿quién va a invitar? y no digamos de lo demás.
Pero todo esto no tiene importancia, Luis. Si contesto es sólo para justificar mi incapacidad de entender tu mecánica sobre estos asuntos. Por otra parte me encuentro cansado, con la salud bastante desmoronada y me parece que tengo por delante muchos más problemas que los que voy a poder resolver en los que me queda de vida. Y uno de los problemas que hay que resolver es no dar motivos para tener que justificarte esos ataques que haces contra mí, y que, naturalmente, suman en los ataques que recibo por el Museo y por todo lo demás.
No es ningún problema. Mientras el Patronato no tiene personalidad jurídica Cerámicas del Castro nombra un representante, que no tengo por qué ser yo, para intervenir en lo que vosotros hagáis.
En cuanto al traslado del Museo no te preocupes que eso iría para largo. Una cosa es lo que se dice para que se entere Iglesias Corral y curarnos en salud y otra la realidad que sumada a las huelgas van a hacer posibles las cosas un poco tarde. Si el año que viene tenemos listos los locales del L.I.C. podemos volver a ofrecérselos al Museo como estén, porque son para otra cosa, y si reunido el Patronato no os interesan no pasó nada.
Celebro el éxito de esas exposiciones y espero que tu salud haya mejorado. Celebraremos veros por aquí a los dos llenos de salud y buen humor. Mientras van abrazos muy fuertes para ti y para Maruja.

[Díaz Pardo]

1976-10-15
Carta de Seoane a Palmás. 1976
Bos Aires
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1976 en 15/10/1976


Buenos Aires, 15 de octubre de 1976

Sr. Ricardo Palmás
Londres

Querido Palmás:

Recibí su carta del 18 de agosto, que nos alegró mucho y estos días recibirá usted una monografía sobre mi pintura que hizo Squirru para una colección sobre arte, que dudo perdure, pues nada aquí lleva camino de ser regularmente permanente en el orden cultural. Tuve carta de Lorenzo Varela, parecía contento, y, en los últimos días otra de Cuadrado que fue como delegado de la Federación a un congreso de emigración gallega, y consiguió, al paso, el retiro como jefe de negociado que fue del ayuntamiento de Santiago. Gana dinero pronunciando conferencias y regresará pronto, según dice, pues tiene aquí a su mujer y dos hijos. Estoy de acuerdo con lo que dice sobre el problema español. También tengo yo miedo de participar en Galicia en luchas en las que no creo y de asistir con mi presencia a decisiones planteadas queriendo que tome partido. De todas maneras aceptaría la proposición de Beiras. La Universidad, creo, pasa por un gran momento y su inquietud está pesando mucho en España. Por otra parte no acepto que España sea un país más desarrollado que Argentina. Este es un país, igual que aquel, con regiones desarrolladas, aparte la capital y el gran Buenos Aires, con un desarrollo cultural al menos superior al de muchas capitales del mundo, desde luego a Madrid, y regiones subdesarrolladas. Campesinos españoles viven en la prehistoria, o casi en ella, igual que los elementos indígenas del norte o del oeste argentino. Esto ocurre también en muchas partes de Europa. Por otra parte los campesinos vivieron igualmente con muchos siglos de atraso en toda Europa. Todo cambió en algunas partes en lo que va de siglo. Estúdiese a los campesinos alemanes, ingleses o franceses de 1900 aproximadamente. Ahora mismo las condiciones de vida campesinas de algunas zonas en los países que se tienen por más adelantados. No hay que olvidar que el televisor y los electrodomésticos significan confort, igualmente el automóvil, y no desarrollo. Creo que nos veremos en Galicia o en Londres, pues calculamos pasar unos días en esa ciudad, quizás en la próxima primavera europea, si para entonces queda primavera o las estaciones del año vuelven a corresponderse con los meses. Aquí sobreviviendo. Trabajo. Expongo. Expuse con mucho éxito en Tucumán donde hay una minoría cultural sorprendente y dejaré antes de marcharme una exposición en Art Gallery y otra en Mar del Plata, en la Galería Cassará. Esto es todo. Espero noticias de los santos. Un gran abrazo de Maruja y mío para usted a quien deseamos ver:

[Seoane]

1976-10-15
Carta de Seoane a Dónega. 1976
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dónega. 1976 en 15/10/1976

Buenos Aires, 15 de outubro de 1976

Sr. D. Marino Dónega
A Coruña

Querido Dónega:

Recibín a tua carta e estou de acordo con casi toda ela menos co que se refire á miña obra. Toda ela non é mais que un intento de expresarme, de afirmar a miña existencia no mundo, e trátase de un mundo que existe, é real, ou polo menos é real en min, que é un xeito de ser real. Son comprensivo, sempre o fun, como sempre fun liberal, con un liberalismo que non é deste mundo, mais tamén sempre odiei aos tortos de intención, aos conscentemente, calculadamente, desaprensivos; aos demagogos, etc. Por esto loitei, o mais dos seus anos, soio, de acordo coa “inmensa minoría” como escribíu Juan Ramón. Pertenezo a un pasado do que me exiliei e teño medo de comenzar a esquecer algúns sentimentos que teño matinados moi firmes en min. Inventáronse, fai algúns anos as separacións no terreo das ideas, por xeneracións, e as mais mozas están perdendo todo o que tiñamos perdido nos fai coarenta anos. Repiten a historia. As xeneracións anteriores non contan, como non contan os vellos. Nos aínda creíamos néstes, un pouco menos cecáis que os nosos pais. E posible que nun deses ciclos en que se repite a historia, os fillos volten a comerse aos pais co pretexto de herdar as virtudes déstes. Un pretexto hipócrita que serviu pra non axudalos na súa decrepitude. Naturalmente, non serán así todolos fillos. Endexamáis existe unanimidade nos propósitos dos homes, neste caso por fortuna para os vellos pais. Mais a realidade en canto a min é que son para sempre, casi con seguridade, emigrante dun país extraño, soñado mais que vivido. Emigrante dun pasado moi lonxano, de fai coarenta anos. Un sobrevivinte que aínda traballa. Marcharei de aquí con duas exposicións abertas, unha en Mar del Plata e outra mais en Buenos Aires, a derradeira con oleos moi pequenos, paxaros e testas, e acuarelas de viaxes. Expuxen en Tucumán, unha cidade culturalmente moi importante, con unha gran Universidade pola calidade do seu profesorado, onde estivo tamén de profesor Tovar, Corominas o matemático, etc., entre os profesores españoles.

Moi pronto estaremos con vosco na Coruña, nos derradeiros días, matinamos, de Decembro ou nos primeiros de Xaneiro.

Unha grande aperta moi garimosa de Maruxa e miña para vos os catro, incluíndo a Milagro:

1976-10-16
Carta de Jonquières a Seoane. 1976
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Jonquières a Seoane. 1976 en 16/10/1976


París, 16 de octubre de 1976

Querido Luis:

Quiero hacerte llegar estas líneas por Lipa (en definitiva, te las mando directamente porque estoy seguro que te alcance…) para contarte que Ramón López Calvo estuvo en París a fines de septiembre y convinimos con él que yo haría una muestra en su galería en junio del año próximo. En febrero-marzo hago una en Il Portello de Génova.
Me dijo que tú estarás allí en ese momento lo que me alegró muchísimo. Hace 36 años que no voy a Galicia y no conozco para nada La Coruña: ¿qué mejor guía que tú (si tienes tiempo y gañas, claro) para meterme en esa ciudad?
Tomasello hizo hace poco una muestra en Mestre Mateo y le fue bastante bien; hay un pintor irlandés, King, que está absolutamente “en mis cuerdas”, a quien también López Calvo le vendió obra. Aunque creo pertenecer a la raza de los artistas que, por fatalidad o por un secreto retraimiento personal, no tienen éxito de venta –y casi nada del otro– a lo mejor puedo seguirles la corriente ¿quién te dice? En Madrid, donde estuve unos días en verano, dejé medio arreglada una posibilidad de exposición en la galería de Carlos Ruiz Castillo, que tiene un bonito local en la calle Fortuny y donde exponen Sarah Grillo y Torres Agüero. Después de junio puede ser que concrete, pues, algo con esa galería que pareció interesada en mi obra. Tiene grabados de Chillida y obra pequeña de Sempere, lo que te da una idea de su “línea”.
Lipa te contará de nosotros in extenso. Ya andamos por el segundo nieto –una cara angélica y modales energúmenos–; la casa con el taller encima está terminada de arreglar. Yo uso a tiempo completo el taller que es una maravilla de paz y de luz. A veces, ando un poco pobre de la de adentro –ésa que te hace trabajar con ánimo fuerte y alegría– pero sigo andando.

Cariños para Maruja (¡ah, sus comidas porteñas!) y para ti un abrazo de

E.

P. D.: Vas a ver cómo cambiaron –por lo menos exteriormente– las cosas en España. Si quedan todavía (y por algún rato, me temo) estructuras rígidas por romper, el “estilo” político es distinto y mejor. Claro que hay muchos nostálgicos de la otra época y la transición no será fácil –si se realiza de todo algún día. Pero es un consuelo saber que el hijo de su madre no va a volver más...
¡Me alegro por anticipado de las charlas que vamos a poder hacer! Lipa te hablará de mi proyecto de salirme de Rubbers con los 25 o 30 cuadros que todavía están en Buenos Aires y que no puedo traer a Europa (salieron definitivamente y entraron igual a la Argentina). Tú me dirás si es viable un “paso” a Bonino o a otra galería que trabaje en serio y no sólo para beneficio exclusivo del dueño...

1976-10-18
Carta de Pilares a Luís e Maruxa Seoane. 1976
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pilares a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 18/10/1976


Madrid, 18 de octubre del 76

Para Maruja y Luis Seoane
Buenos Aires

Queridos amigos:

Acabamos de recibir hoy lunes el estudio de Rafael Squirru, Luis Seoane. Es una ejemplar lección sobre el ejemplar artista y hombre que eres tú, Luis; y en esa lección es también un cariñoso ejemplo y justicia la presencia tuya, Maruja. ¡Cómo nos alegró el libro, y saber que estáis al pie del cañón –y del fuego–, y... esa verdad gallega y... esa argentinidad! Precisamente, en la noche del sábado 16, anteayer, en casa de Nélida, nos dijo Jesús Oya que por la mañana había recibido el libro. Todos, con los Marciales, nos pusimos muy contentos al tener tan directas noticias de vosotros. Yo llevo escribiendo algunas cartas a Mabel y a Norberto sin tener respuesta... Esperamos que en la primera visita que hagáis vosotros (o que hagan ellos) haya un buen intercambio de noticias.
Los días van pasando y, si bien el arte es largo, lo malo es que los días son cada vez más breves y estrechos en tiempo, en espacio y en libertad. Y, por eso, hay que tener el talento que tienes tú, admirado maestro y amigo Luis, para dar anchura y profundidad a esa larga y hermosa obra que estás elaborando con tanto amor.
Queridos amigos. No sé si Marcial habrá recibido hoy también el libro. Es ya casi martes y renuncio a telefonearle porque si no la liamos y tengo que madrugar y echar esta carta al correo para que os llegue cuanto antes el recuerdo y los abrazos delos Pilares.

¡Recuerdos y abrazos!

Manuel Pilares

1976-10-18
Carta de Seoane a Montaldo. 1976
Bos Aires
San Miguel de Tucumán
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Montaldo. 1976 en 18/10/1976


Buenos Aires, 18 de octubre de 1976

Srta. Gladys Montaldo
Tucumán

Estimada amiga:

Estuve hablando de sus dibujos y de los grabados de Ana Matílde Aybar con Enzo Menechini, de la Galería Bonino, que me prometió verlas en el transcurso del mes de Diciembre próximo en que viajará a esa, con el propósito de hacer una exposición en la temporada del 77. Le hablé de la impresión que me habían causado la obra de las dos y de la necesidad de que se conociesen en Buenos Aires. Creo que tiene el mejor deseo en cuanto a su realización.

Reciba el saludo de Maruja y mío extensivo a su hermana Maria Teresa, de quienes quedamos agradecidos por su hospitalidad:

[Seoane]

1976-10-18
Carta de Seoane a Aybar “La Tuca”. 1976
Bos Aires
San Miguel de Tucumán
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Aybar “La Tuca”. 1976 en 18/10/1976

Buenos Aires, 18 de octubre de 1976

Sra. Ana María Aybar de Lucero
Tucumán

Estimada amiga:

Hablé del caso suyo y de Gladys Montaldo a Enzo Menechini , de la Galería Bonino , y de la necesidad de que se conociese la obra de ustedes en Buenos Aires. Me prometió que irá a verlas en el próximo mes de diciembre con motivo de un viaje que hará a Tucumán. Creo que está animado del mejor propósito en cuanto a una exposición de las dos en su galería. Le participé la impresión que a Maruja y a mí nos causó su obra. Hoy tambien le escribo a Gladys participándole esta promesa de Enzo Menechini.
Nosotros el año próximo lo pasaremos casi todo en España, siento mucho, si hacen la muestra, no poder verla, porque estoy seguro que será magnífica. Además debo continuar una discusión iniciativa con su marido alrededor de cuestiones españolas, de las Españas, que por algo se denominó así.
Saludos de Maruja y míos para usted y su esposo, con nuestro agradecimiento por su amable hospitalidad:

1976-10-18
Carta de Rof Carballo a Seoane. 1976
Nova York
Madrid
Nova York
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rof Carballo a Seoane. 1976 en 18/10/1976


Madrid, 18 octubre 1976

Sr. D. Luis Seoane
Montevideo 1985
1021 Buenos Aires

Mi querido amigo:

Acabo de recibir el libro que me envías (que es una maravilla) al regreso de un pequeño viaje por Pontevedra. Allí te he evocado mucho al recorrer la morería y las viejas calles de la ciudad en medio de una inmensa lluvia.
¡Me hubiera gustado mucho charlar de tus interpretaciones sobre la procedencia pontevedresa de Spinosa y M. Sánchez!
No conocía la portada de la Basílica que es fenomenal. Di allí una conferencia a los médicos del Hospital. Llovía torrencialmente.
Esperamos veros por aquí a los dos, pues tenemos mucho de qué hablar. Hasta entonces, recibe un cordial abrazo de tu buen amigo

Juan

1976-10-20
Carta de Dónega a Seoane. 1976
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Seoane. 1976 en 20/10/1976

A Cruña, 20.X.76

Benquerido amigo:

Chegóu ás miñas máns o Luis Seoane, de Rafael Squirru. O artista e máilo home non están enteiros no estudo crítico-biográfico, mais no que están, están verdadeiros. A semblanza do matrimonio, unha delicia de finura, de observación e de gracia. Ben vista a infraestructura románica na obra do artista, a axustadamente valoradas a liña e a cóor no plano bidimensional do lenzo. Pola súa sinxeleza e claridade, trátase, ao meu ver, dunha guía utilísima pra comprensión da obra obxeto de análisis.
Graciñas, amigo, cunha forte aperta pra vós os dous.

Dónega

1976-10-31
Carta de Ellena a Seoane. 1976
Nova York
Santiago de Chile
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ellena a Seoane. 1976 en 31/10/1976

31/X/76

Queridos Maruja y Luis

Dejé la casa de ustedes con infinita tristeza. Se mezclaban muchos sentimientos. La vuelta a una realidad que aún duele y carcome, la interrupción en la visión de la pintura de Luis, motivada por la llegada del señor de La Plata, quien a su vez acarreaba su historia y el dolor que ella motivaba y, talvez, tantas otras razones. Pero a medida que me acercaba a casa de mi hermana Nelly, al revisitar en mi mente las pequeñas pinturas de Luis, todo fue convirtiéndose en algo mejor. Fue la ayuda de los pequeños pájaros, recuerdos del Homaxe a un paxaro que Luis me regalara años atrás. Las pequeñas y bellísimas naturalezas muertas, las plantas, la hermosa naranja circunscripta en el cuadrado que la definía. Los personajes. Todo fue ayudando. Casi llegué tranquilo a casa de Nelly. Al día siguiente, partí hacia aquí.
Ahora, he recibido noticia de José de que el taco está listo y se los agradezco de corazón. Mis planes eran viajar a Buenos Aires, de paso a Brasil, a fines de este mes. Un viaje a Brasil, de todas maneras había sido restricto por razones presupuestarias. Pero igual no hubiera sido posible, yo que el día lunes 18, apenas a mediodía tuve una seria crisis de hipertensión, cuyas razones están aún averiguando, que me llevó cerquísima del derrame. Estoy en reposo absoluto y veremos cómo evolucionan las cosas.
Yo he escrito una larguísima carta [a] José rogándole se encargue de la impresión del taco. Los Grabas no se encuentran allí, eso simplificaría todo. Pero estoy seguro que José se encargará del asunto. Es un ser humano maravilloso. Tanto él como Manita.
A mí me parte el alma no verlos. Las fechas se entremezclan. Yo no recuerdo ahora si viajan el 15 de Noviembre o de Diciembre. De todas maneras, parecería que lo mío será muy largo. Paso momentos muy deprimido y desorientado, y otros –por suerte–, mejores.
Hice componer la foto que tuvieron la gentileza de prestarme y aquí se las devuelvo. Les acompaño también una ampliación de cómo quedaría re-compuesta. Ojalá les guste. A Galicia les llegará la carpeta. Ya encontraremos correo eficaz que de alguna manera la ponga en España. Terminar el libro de Gambartes es de alguna manera una obsesión. De ahí que la ayuda de ustedes sea para mí regalo tan preciado.
Mi madre está bien. Espera con buena salud sus 79 años en pocas semanas más. Quedó muy desorientada con mi descompostura pero ha superado todo, lo mejor posible.
Prefiero no contarles –y no sé si no tuvo algo que ver con mi problema de salud– lo que fue la visita de Borges. A veces no sé como uno se las arregla para tanta indignación, tanto dolor.
Si pueden, háganme saber que recibieron las fotos. Será motivo de tranquilidad. De nuevo, gracias por todo. Los abraza, con infinito cariño

Emilio Ellena

PD: Mi madre les envía todo su afecto.

Mi dirección es:
Ricardo Lyon 660- Apt. 306-A
Santiago-Chile
Fono 256269

1976-11-00
Carta de Piñeiro a Seoane. 1976
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1976 en 00/11/1976

XI-1976

Querido Luis:

Recibín a tua carta e onte chegou o fermoso libro que che adicou Rafael Squirru. Dá xenio velo. Sería interesante un exemplar para a Fundación Penzol, porque é importante que estes libros figuren nas bibliotecas públicas do noso país. Desde logo, a nós prodúcenos, ademáis da alegría amistosa, un verdadeiro goce espiritoal.
Por aquí, as cousas van indo cara adiante. Certo que con atrancos, que a maior parte das veces proceden da ultra-dereita e ás veces tamén da ultra-esquerda. Estes, de seu, móvense nunha dirección utópica, pero a súa acción violenta beneficia grandemente ao bunker. De todolos xeitos, a ultra-dereita ten perdida a partida –e de ahí os seus esforzos desesperados por estrangular o proceso aperturista–, porque o Rei necesita afianzarse como “Rei dos españois” en lugar de ser o “Rei posto por Franco”, a alta finanza e sectores importantes da economía queren entrar no Mercado Común e a presión europea é favorable á democratización, presión á que se suma, con moitas cautelas, a mesma U.S.A. Os bunqueriáns queren “arxentinizar” o ambiente político para provocar a dictadura militar –os seus berros sempre son: “¡Ejército al poder!”– como único medio de impedir a evolución democratizadora. Pero, hoxe por hoxe, e coido que cada dia con máis firmeza, o Exército está na liña do Rei, así que respalda a apertura.
En Galicia, o ambiente está moi sensibilizado para as reivindicacións colectivas do noso pobo como tal. Nunca houbo tanto galeguismo. A actuación dos partidos é polo de agora demasiado doutrinaria e un tanto confusa –cousa inevitable despois de tantos anos de clandestinidade–, pero pouco a pouco, van madurecendo. Polo de pronto, conqueríuse que a oposición incluía as libertades autónomas de Cataluña, Euzkadi e Galicia nas súas bases de negociación co Goberno.
O libro de Freixanes tivo un éxito grande. En dous meses, vendéronse dous mil exemplares. Coméntase moito e, en xeral, foi acollido con moita simpatía. No teu caso, son de lamentar esas inexactitudes de que me falas.
Nós publicaremos encantados no Grial ese teu traballo sobre os emigrantes cando o escribas.
Cando veñades, atoparedes esto bastante animado.
Apertas nosas para os dous

Ramón

1976-11-02
Carta de Azcoaga a Seoane. 1976
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Azcoaga a Seoane. 1976 en 02/11/1976


Madrid, 2 de noviembre de 1976

Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

A mi mañana de jubilado, que acaba de percibir sus honorarios como tal, llega la alegría de tu monografía squirrueña, en cuya síntesis bibliográfica echo de menos alguna cosa que uno escribió sobre el artista. Inmediatamente, me armo de papel y sobre para acusarte recibo, no vaya a ser que cuando quieran llegarte estas líneas a Buenos Aires, estés tú por aquí... Ayer sin ir más lejos, hablamos mucho de ti con María del Carmen Krukemberg, celebrando como siempre tu calidad y lo que supones de derroche. Lo he hecho en “sus momentos”, con Lorenzo y con Arturo, que deben de seguir por la piel del toro, aunque jueguen a no hacerse ver... Este último, durante la última y única conversación que tuvimos, dudaba si volverse a la Argentina o traerse a España a la esposa... Pero nada te puedo decir exactamente sobre quien está por lo visto tan ocupado, que no le he vuelto ni a sospechar... Si vienes a primeros de noviembre como unos y otros me dijeron, a lo mejor llegas a una modesta exposición realizada por la Fundación March de Giacometti y una bastante interesante, organizada por Biosca sobre María Blanchard, “el hada de las migajas”, a que Bergamin se refirió en alguna ocasión. Por lo demás... Se cierran y se abren galerías, y entre las que se cerraron figuró en su momento la mía, a la que arranqué para mi suerte indemnización discreta y jubilación anticipada. Lo poético, más bien languidece, para no quebrar la costumbre, aunque en los talleres haya el trajín de ordinario. En lo teatral se ha estrenado El adefesio de Alberti con extraordinario éxito, se ha puesto una Bernarda Alba lorquiana, en donde la Bernarda es Bernardo, y se ha estrenado algo de un polaco, titulado Los emigrados, que aún no he visto, y que probablemente es el suceso del arranque teatral. Los familiares de Leopoldo Panero se echaron la manta al hombro y se pusieron a hablar pestes del vate en un “film” titulado El desencanto. Hay quienes dicen que la película, con independencia del tema, es muy interesante. A mí me parece una nadería como película y algo infame e indecente como tema. Las gentes –Gerardo Diego, Regino Sainz de la Maza– cumplen ochenta años, como locos. Los que aún andamos por los 64, confiamos en un plus de 16 al menos, y comprendemos perfectamente que los cumplidores no acepten homenajes, porque la fecha se las trae... Familiarmente, todo marcha en esta vuestra casa, que ya ha alcanzado la cota del noveno nieto... (Isabel, tres; Clara Eugenia, cuatro; Myriam, dos). Nació la llamada Diana muy mermadilla, y con la ayuda de la incubadora, se ha convertido en una mozuela con rebarba como don José María Gil Robles, que es admiración de deudos y extraños. Rafael terminó medicina y anda por esos terrenos de buscar y no encontrar camino a seguir, como le ocurre a cada hijo de vecino, cuando concluye su carrera... Tiene buenas perspectivas. Y mientras no le falte, la “pensión Az”, ¡que sigue suministrando! María, tan entusiasta en sus quehaceres como siempre, asegura que está llena de alifafes. Yo no se los veo por ningún lado. Me acompaña siempre que es posible a mis “giras culturales provinciales” –últimamente a Ávila, a Alicante y a Salamanca)– y no ceja en sus atenciones por lo que se refiere al nietismo... Por lo demás... El firmante, en vista de que recibe del aire un puñado de pesetas, por haber trabajado toda su vida como un esclavo, está entregado de lleno a su dilecta esclavitud de escribir... Y aquí le tenéis, pendiente de llevar a cargo cuatro encargos, y ver cuando salen su libro sobre “Alberto” y el poético, titulado aunque no lo parezca El dinero, que duermen hace tiempo el sueño de los editores, con alguna otra pareja.

Sin otra cosa que contaros y muy agradecido a vuestro recuerdo, en nombre de María y mío, recuerdos para Maruja y un gran abrazo para ti de tu invariable

Enrique Azcoaga

1976-11-04
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1976
Bos Aires
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1976 en 04/11/1976


Buenos Aires, 4 de Noviembre de 1976

D. José Luis Vázquez Freire
Sada

Queridos María Elena y José Luis:

Contestamos tarde a la carta del 22 de septiembre. Estoy metido en los compromisos de todo género que se producen en esta ciudad en invierno y primavera, sobre todo en la primavera. Exposiciones hice dos, una en Buenos Aires, otra en una ciudad del interior, y me quedan otras dos, aquí, nuevamente en diciembre que se extenderá a Enero y Febrero, meses estos dos últimos de verano y otra en Enero en Mar del Plata. Tan pronto inauguremos la de Buenos Aires, en Diciembre 13, saldremos para España. Les escribiremos antes. Tengo muchos proyectos y espero trabajar lo que pueda, naturalmente pintando y grabando de todo. De los hijos de Nogueira haremos caricaturas cuando volvamos, son personajes ridículos que, naturalmente, sirven para hacer daño. Lo curioso del pleito de los padres que pretenden heredar los hijos es que todos ellos, los Rey y los Nogueira, son igualmente malos y ridículos, son personajes de comedia y que representan un tipo de gentes que existen en mayor cantidad, seguramente, en España que en otras partes, o los vemos más. Pero en el caso de los Nogueira es que se añade a su estupidez la fealdad física que desde luego se presta para contestar sus actitudes y escritos con caricaturas, si éstas estuviesen permitidas en los Tribunales de Justicia.
En Buenos Aires estamos gozando de una primavera desigual, frío, lluvias, calor, sol. Lluvias en abundancia.
Les agradecemos el pésame por el fallecimiento de Emilio. Para nosotros fue insospechado y nos dolió y nos duele, muchísimo.
Volveremos a escribirles en vísperas de nuestra salida de Buenos Aires. Un gran abrazo para María Elena y para usted de Maruja y mío y para Victoria y José Luis hijo, saludos a Ángel y a Marentes, Losada, etc.

[Seoane]

1976-11-04
Carta de Seoane a Jonquières. 1976
Bos Aires
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Jonquières. 1976 en 04/11/1976


Buenos Aires, 4 de Noviembre de 1976

Sr. Eduardo Jonquières
París

Querido Eduardo:

Contesto a tu carta del 16 del mes pasado en la que nos das la noticia, que nos alegró, de una exposición de tu obra en La Coruña. Desde luego, nosotros estaremos en febrero-marzo en esa ciudad y te serviremos de guía y acompañaremos en ella con mucho placer, para poder, aparte de tratar de hacer grata vuestra estancia, ilustrar mis afirmaciones en cuanto a Galicia, una desconocida en general, incluso para los descendientes de sus habitantes en ciudades como Buenos Aires, donde son muy abundantes. Gentes con apellidos gallegos que los convierten caprichosamente en vascos porque desconocen a Galicia, su pasado y a sus gentes y se avergüenzan de sus padres o abuelos emigrantes. De Buenos Aires en cuanto a galerías no puedo decirte nada, nacieron bastantes nuevas galerías, algunas que hacen muy buenas exposiciones, pero no trato, en general, a sus dueños. Pienso que deberías hacer un viaje a ésta y tratar con algunas de ellas y con otras del interior del país donde se está moviendo muchas galerías de reciente creación. Mar del Plata, Tucumán, Rosario... Yo continúo con Bonino por apatía, seguramente. Lipa te puede decir quizás lo mismo que yo. Hablaremos de todo esto en La Coruña.

Recibid María y tú un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1976-11-05
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 05/11/1976

Buenos Aires, 5 de Noviembre de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tu carta del día 12 del mes pasado acompañada de dos fotocopias, la del acta redactada por Dónega en su calidad de secretario del Patronato del Museo Carlos Maside y que debiste, si querías, enviarme sin subrayados, pues no conocía esa acta (se hizo seguramente después que me vine), y para hacerme “tragar”, esta es la palabra, el que yo conocía el nombre de la empresa que se montaba en El Castro o al lado del Museo. Pues bien, no conocía su nombre sino otro que olvidé, que le habíais puesto y que aparecía de alguna manera la palabra artistas, y, si lo denominasteis así en la reunión del 19/VIII del 75, como se hace constar en el acta, yo no lo percibí entonces. En cuanto al subrayado de la cita para la primera reunión del Patronato y la fotocopia de la cita misma, donde aludes al acuerdo entre Álvaro, tú y yo, para que tú la hicieses, ya que alguno de los organizadores del Patronato tenía que hacerla, y, a los dos, a Álvaro y a mí, nos pareció que nadie mejor que tú, por múltiples razones, debía hacerla. Perdóname que vuelva a aludir a estas cuestiones. Entre la cita primera y la segunda la diferencia está en que está designado el Patronato y existe un secretario que debe actuar y no se puede ni se debe suplantar. Cambia la situación entre una cita y otra. En los testimonios y pruebas escritas hay que tener mucho cuidado en observar las situaciones que influyen para su existencia. Esto es todo. Quiero que me perdones. Pero hay una cosa más, cuando escribí mi carta que te produjo esa reacción no estaba de mal humor y no podía sospechar que tuvieses tan pobre idea mía al pensar que soy capaz de usar a un amigo querido como válvula de escape para mi mal humor. No quiero responderte a lo que se refiere a la invitación a las comidas, ¿para qué? No estaba de mal humor entonces, tampoco lo estoy ahora. Tú no debes tomar a mal el juicio que de buena fe pueda merecerme una actitud que a mi puede parecerme errónea, ni sospechar intenciones segundas, mal humor o lo que sea, en ese juicio.
Te envié la fotocopia de una carta que enviamos a Soledad y la monografía que se publicó sobre mí y que creo que te había anunciado, también se la envié a José supongo que os habrán llegado.
Saldremos de aquí a mediado de Diciembre. Inauguro antes una exposición en Art Gallery el día 13 y queda otra en Mar del Plata que se inaugura en Enero. Expuse el mes pasado en Tucumán con mucho éxito. Se trata de una ciudad con un gran movimiento cultural. Esto es todo. Te escribiremos cuando tengamos concretada la fecha de salida.
En cuanto a Soledad, os escribió sin anunciárnoslo, se pasó estos años soñando con la invitación que le hicisteis. No podemos ser nosotros los que aparezcamos como ogros que le impidiesen cumplir sus sueños.

Un fuerte abrazo para Mimina y para ti, José, María, Mariluz, y besos a Carlina, también de Maruja y mío.

Seoane

1976-11-06
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 06/11/1976

6 de noviembre, 1976

Sr. Don Luis Seoane
Bs. Aires

Querido Luis:

Sin ninguna tuya a que hacer referencia nos llegó la magnífica monografía que te ha hecho Squirru. Es una pieza preciosa. Que sea enhorabuena y muchas gracias.
Por aquí hay mucho invierno. Luego de un verano muy seco hace mes y medio que no para de llover. – El país está también con un buen invierno económico encima. – Y el pleito del Museo sigue.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

Isaac

Muchos abrazos para los dos de

Mimina

1976-11-08
Carta de Cuadrado a Luís e Maruxa Seoane. 1976
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Cuadrado a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 08/11/1976


Madrid. 8 de noviembre de 1976

Queridos Luis y Maruja:

Ya estoy en Madrid, de regreso hacia vosotros. Dejar Galicia no es fácil, pues está clavada en el corazón. En general me fue bien. Muchos recuerdos y exceso de emoción. Son muchos los amigos ya desaparecidos, distanciados. Lo importante fue lograr la “jubilación”. Solamente falta el “cuánto”, que depende de Administración Local. Hay un imprescindible ritual burocrático, que está bien encauzado. Son mis gestores directos e influyentes: los abogados Pais Ferrín, Rúa Pintos y Varela Pol, los tres santiagueses. Proyecto regresar antes de fin de mes. Acaban de llamarme desde Santiago para que vuelva a dar otras conferencias. No puedo. Mi deber es volver lo antes posible junto a mi mujer y mis hijos. Los extraño. Estos días madrileños estoy agobiado de invitaciones. Ayer en casa de Marcial Suárez. Hoy con los Gurméndez. Mañana con los Frytas. Pasado con María Casares. La familia de Marcial, extraordinaria. En todas partes estás tu presente. Tu nombre en Madrid es tan conocido, respetado y admirado como en América o Galicia. La vida artística está por aquí en pleno apogeo. Buenas Galerías muy bien atendidas, eficaz crítica, buena propaganda y muy concurridas. El gran éxito lo tiene María Blanchard. Y la de Giacometti, un desbordamiento de público. En Santiago: mal. Los dos grandes acontecimientos, lamentables: López Garabal y García Lema. Vendieron mucho y caro. Las Galerías, muy flojas. Colmeiro y Laxeiro se portan bien conmigo. Y Lorenzo, no lo veo tanto como es necesario, pues Marika no anduvo bien.

Hasta muy pronto. Recibid mis mejores abrazos.

Arturo

1976-11-15
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1976
Bos Aires
París
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1976 en 15/11/1976

Buenos Aires, 15 de Noviembre de 1976

Queridos Esther y Lipa:

Esperamos por vosotros con impaciencia desde el mes de setiembre. Las noticias que nos iban llegando de ahí eran de que volvíais siempre a mediados del mes que viene, por setiembre, a final de ese mes y pasaron setiembre y octubre. La última es de que regresábais juntamente con los Lifschitz el sábado pasado. Varias veces llamamos a vuestra casa creyendo que podíais estar aquí y en una de ellas, Maruja habló con Lucho, el sobrino de Lipa que tambien anunció que os esperaba por esos días. Ahora es posible que no nos veamos hasta el próximo año, pues Enma y Rafael no tienen noticia concreta de cuando viajáis, hablaron, creo, de mediados del mes que viene, y nosotros, si podemos, nos iremos por esas fechas a Galicia. Vivimos como siempre, saliendo poco, viendo poco cine este año, leyendo, pintando y grabando. Hice la exposición en Bonino, expuse en Tucumán, que constituyó una experiencia magnífica, y, a mediados de Diciembre, inauguro en Art Gallery una serie de oleos chicos, cabezas y pájaros, 18 x 18 cms y 12 x 10 cms y alguna otra medida similar. En total 22 oleos que expondré juntamente con treinta acuarelas. En Enero se celebrará la exposición de Mar del Plata. Estos días sale un Bestiario, que incluye poemas de Alberto Girri y grabados en madera míos, en una edición curiosa, compuesta su tipografía a mano. Ya la vereis. Se presenta el día 2 de Diciembre en la Librería Española, de Florida entre Paraguay y Charcas. Son trescientos ejemplares y llevan todos ellos 13 grabados firmados y tres más distribuídos en los primeros viente ejemplares. Creemos que tendrá éxito.
Agradecimos mucho la carta que nos enviásteis. Esa necesidad de diálogo de que habláis la sentimos nosotros en nuestro voluntario aislamiento tratando de encontrar, como vosotros expresais, en el trabajo y en los proyectos de trabajo que siempre se urden para el futuro, el remedio para las angustias de cada día. La pintura nunca fué para mí un medio para escalar popularidad y enormes riquezas, la que más estimo, la de los románicos, los miniadores de códices y las tablas y los murales, fué hecha por gentes humildes cuyos nombres se perdieron en el tiempo y que, en su mayoría, quienes la hacían, deambulaban por los caminos buscando un trabajo, el que encontraban en alguna parroquia para hacer la vida y milagros del santo a la que estaba consagrada. A aquellos pintores no los unía ningún manifiesto estético sino solamente el estilo de su época, que se modificaba por los problemas del propio trabajo y con las coincidencias del gusto que se iba desarrollando lentamente en el tiempo. No fué fácil el paso del románico al gótico, ni el de éste al estilo de los renacentistas. Todo fué siempre lento y muy hondo. Los gustos eran entonces más permanentes. Yo pinto porque no encontré nada que me satisficiese más y con la pintura, junto con Maruja, buscamos vivir lo mejor posible en el rincón que poco a poco vamos construyendo para nosotros, viviéndolo, si podemos, con nuestros amigos. Hemos vivido en bastantes sitios. Nos hubiese gustado quizás vivir en Basilea, tambien en Londres, pero nos limitamos a Buenos Aires y a La Coruña. Cuando volví de Basilea publiqué en El Día de La Plata dos o tres artículos defendiendo la necesidad de que el artista volviese a residir en pequeñas ciudades, muy cerca de la naturaleza que es, para mí, estar en contacto mayor con los hombres. En las ciudades populosas el hombre se diluye entre la multitud. Deja de ser verdaderamente hombre. Un campesino, un marinero, un artesano, un sabio, lo que sea, mantienen su naturaleza humana cuando se lo ve en lucha con su trabajo y con la naturaleza. Y es un monstruo apocalíptico, una fuerza incontrolable, incapaz para el dialogo, en masa con otros. Buscando cada uno su rincón de vida el hombre se manifiesta como tal y su ámbito general es la naturaleza. Tuvieron razón los rousseaunianos como la tienen hoy los ecólogos. De Orozco es el gran dibujo, creo recordar, de un monstruo que se yergue con un solo cuerpo compacto, cientos de pies y de cabezas amenazantes. Me hubiese gustado hacer el bestiario que publiqué con Girri con alusiones a todo esto, como en una primera parte hice hace años, pero eran otros tiempos, hoy me limité a seguir la tradición medieval y renacentista de los bestiarios componiendo cuerpos con trozos de especies de animales distintos. Lo malo que para nosotros no representan, como para los antiguos ni a los vivos ni a los diablos, se trata de un juego estético gratuito. A esto estamos destinados. Sé que estás pintando muy bien, Lipa. Me gustaría que dedicases tu tiempo cuando regreses, lo que más puedas de ese tiempo, a la pintura y a crearte problemas con ella. Tiene que ser tu trabajo habitual. Las obras que vimos tuyas en tu casa de aquí tienen gran calidad. También nos hablaron de lo bien que estaba quedando tu casa, los Lifschitz.
Vuestras cartas las agradecimos mucho y no las contestamos porque esperábamos que regresáseis de un día para otro. Por otra parte alguien dijo que os habíais mudado y no teníamos la nueva dirección. Nos gustaría veros antes de marcharnos, es casi seguro que sea el 17 o 18 de diciembre. Expondré en Madrid y Barcelona, no tengo aun fechas fijas.

Recibid un gran abrazo con el cariño de Maruja y mío:

[Seoane]

1976-11-22
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 22/11/1976

22 de noviembre de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Volvimos ayer de Madrid al que viajamos con los Neira Vilas. Este dio allí una conferencia que presentó Lorenzo Varela, muy bien. A Lorenzo lo vemos muy desanimado y Marika, que está bastante mal y se irá a Bs. As. a primeros de año, tiene miedo por Lorenzo y cree que vuelve a beber. No pude ver a Álvaro Gil porque está incomunicado en su casa, en cama; rompió varias costillas en una caída en el baño, y Antoñita está con gripe.
Antes de salir para Madrid recibí tu carta del 5 cte. por las que me convences de mis equivocaciones. No necesitas insistir. Si te parece, al pasar por Madrid y si Álvaro está para estas cosas, le pides que tome conocimiento de que yo no puedo volver a asumir la representación de Cerámicas del Castro en el Patronato. Que os haré un informe escrito de como quedan las cosas para que lo tengáis en cuenta, si os parece, en la posible reunión que tengáis. El Ayuntamiento de Sada ya comunicó que la Fiscalía de Vivienda había autorizado la construcción del Museo y que ya se podía presentar el plano, pagar los derechos, etc.
Tomo también buena nota de la lección que me das en tu carta en cuanto a tener en cuenta a los demás que componen las “situaciones que influyen para su existencia”. En cuanto al Museo esto ya no me volverá a preocupar y en cuanto al Lab[oratorio] de Formas y Sargadelos, donde convivimos, creo que nunca se ha hecho nada por mi parte sin consultar con todos los socios, pero en lo sucesivo puede tomarse esto con más rigor, y además creo que conviene.
Yo lo que quiero es sacarme problemas de encima. Con trabajar por sostener estas fábricas, de las que viven más de doscientas familias, ya me llega, y bien, y más en estos tiempos difíciles por los que atravesamos con difícil salida, con mi salud muy precaria y con una moral arruinada.
De por aquí poco puedo decirte. Los pleitos siguen. Y con esos problemas cotidianos de siempre de hornos y máquinas no tengo tiempo para más. José está ayudando bastante y Carolina es el único espectáculo que tenemos. Rosendo, un drama.
Nada más. Esto es todo. Hago votos por el éxito de las exposiciones que vas a inaugurar, os deseo toda clase de felicidad y que traigáis un buen viaje.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja de

Isaac

1976-11-27
Carta de Palmás a Seoane. 1976
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1976 en 27/11/1976


Londres, 27.11.76

Querido Seoane:

Gracias por el libro de Squirru y perdón por la demora en responder a su última carta. Simplemente tomar la decisión de irme a Galicia me puso en un gran estado de confusión y temores. El 11 de diciembre próximo salgo para Stiago, en donde estaré los 3 próximos años. No sé si tomé la decisión correcta. Tengo miedo de no responder a todas las expectativas que Beiras depositó –y deposita– en mí, no sé si me voy a adaptar a una ciudad pequeña. Cambiar Bs. As. por Londres es fácil –pese al idioma–, pero hacer el periplo Bs. As.-Londres-Compostela me produce un enorme sobresalto. Por otra parte me produce un gran temor el salvaje tribalismo de las relaciones entre los intelectuales gallegos. No voy a seguir enumerando dudas porque puedo llenar varias carillas y no quiero abusar de Ud.
En realidad, el problema reside en que tendré que trabajar en un campo que a mí no me interesa particularmente. Si algún servicio le puedo prestar a Galicia el mismo reside en lo cultural y no en lo económico o en el de la sociología rural –de la que nada sé–. De todos modos acepté y ahora no queda más que bailar. Ya veremos allá como se encamina la cosa. Particularmente me interesaría más trabajar en problemas de recuperación de patrimonio cultural –especialmente lo que anda por el mundo disperso, especialmente en América Latina. Aquí en Londres en el poco tiempo que estuve pasaron varias cosas gallegas por delante de mis narices sin que las pudiese comprar. Por ej. la primera edición de Gallicia and Portugal de Lord Carnarvon. El libro no era caro pero yo no tenía disponibles 25£. También se perdió un estupendo mapa del siglo XVII que se remató en Sotheby´s, además de varias cartas de hidalguía y otros documentos. De todos modos pude comprar dos mapas de Galicia (siglo XVIII) por los cuales pagué 40£ y una hoja de un impreso alemán del siglo XVI con un escudo de Galicia por el cual pagué apenas 4£. Hoy encontré otro mapa del siglo XVI pero me huele a falso y no tengo tiempo de hacerlo ver por alguien de Sotheby´s. Tal vez, lo compre pues cuesta 20£ y si es una falsificación está muy bien hecha.
Me llevo a Galicia una buena cantidad de publicaciones sobre carteles –especialmente de la 2da Guerra–. Compré una carpeta con carteles soviéticos desde la revolución a 1944. Algunos de ellos de una extraordinaria calidad. Ya los verá en Galicia. Tal vez se pueda hacer algo con ellos. Se avecinan tiempos de cartel político y no estaría mal que se viese en Galicia lao que se ha hecho en la materia. Tanto como para que las nuevas generaciones no descubran que la manzana es un fruto, tres siglos de consumo como comestible.
Los santos van marchando. En Galicia les daré un empujón, pues con todo este jaleo los dejé en la hornacina correspondiente.
De momento fijaré domicilio provisional en casa de los Beiras, a donde me puede escribir.

Recuerdos a Maruja y un gran abrazo de su amigo

Palmás

PS.: Me alegra lo de Cuadrado, pero estoy preocupado por la suerte de Lorenzo Varela y Marika, me angustia el hecho de que se vean apretados sin poder darles mayor auxilio.

1976-12-09
Carta de Seoane a Gerstein e Varela. 1976
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Gerstein e Varela. 1976 en 09/12/1976



Buenos Aires, 9 de diciembre de 1976

Sr. Lorenzo Varela
Madrid

Queridos Marika y Lorenzo:

Debo carta desde hace algún tiempo, no sé cuánto, pero hemos tenido constantemente noticias vuestras a través de cartas recibidas de Galicia, o recibidas aquí por Noemí. Estos días las tuve por Cuadrado que llegó muy contento de su estadía ahí, de haberse encontrado con amigos de hace muchos años, de haber pronunciado numerosas conferencias y de haberse jubilado. Llegó con una docena de kilos de más rompiendo su apariencia ascética y dos trajes nuevos y algunas camisas y corbatas a la moda. Hemos hablado mucho. Trae una visión muy optimista de España y es posible que regrese pronto, según afirma. De nosotros apenas podemos contar nada. Continúo trabajando. Expuse en Bonino, expuse en Tucumán e inauguro el lunes próximo una muestra de acuarelas y pequeños óleos en Art Gallery que estará abierta hasta fines de enero. En Mar del Plata se inaugura otra muestra el 16 de ese mes. Además publiqué un Bestiario, grabados en madera, juntamente con otro de poemas de Alberto Girri en un tomo que hice en la Imprenta del Instituto Salesiano. Solamente, vemos a los amigos y continúo haciendo, pero mucho menos, dibujos de la televisión. Recuerdo a mi padre en nuestra época de Santiago saliendo con mi madre a dar paseos por la Alameda a las 7 de la tarde en los días de primavera y verano, o por la Rúa del Villar y Rúa Nueva en invierno. Nosotros no paseamos de esa manera física, fija y repetida. En mi caso, mis paseos son los de alguien que se sienta a pasear sin moverse apenas, leyendo o dibujando y grabando. Me he aficionado a los libros de memorias y biografías, tratando de conocer experiencias ajenas en épocas distintas, la historia vista por alguien que no fue historiador, sociólogo, ni economista, y que sufrió los cambios de la economía y de la sociedad del mismo modo que los terremotos o las inundaciones. De los que tuvieron que enfrentarse solos con los aventuras de su tiempo. Así la de Man Rey, el pintor y fotógrafo surrealista, y la de Matheu Josephson, otro norteamericano surrealista, que previó la unión del arte con la industria y las diversiones masivas poco antes del año 30, o en esa década, con arreglo a la cual resultó un pintor anterior en mis propósitos a esa fecha, o de esas fechas. La belleza de un lavarropas, de un televisor, o el envase de un jabón conmueve más que una obra de arte, por los distintos medios de comunicación se elogia más la forma de las máquinas que su eficacia, o en igual medida. Me hubiese gustado tener el talento de Grosz y su odio. Vestido de vaquero del Oeste de los Estados Unidos dibujaba con las espuelas.
No te escribo más por hoy. Dentro de unas semanas, estaremos en ésa y charlaremos, pues saldremos en los primeros días de enero.
Un gran abrazo para vosotros de Maruja y mío y otro para los amigos comunes:

[Seoane]

Felices Fiestas de Navidad y Año Nuevo y que sea con nieve para hacerlas más tradiciones.

1976-12-13
Carta de Seoane a Ellena. 1976
Bos Aires
Santiago de Chile
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ellena. 1976 en 13/12/1976


Buenos Aires, 13 de Diciembre de 1976

Sr. D. Emilio Ellena
Santiago de Chile

Querido Ellena:

Recibimos sus cartas del 19 y del 23, ésta más optimista que la anterior y nos alegramos mucho de su mejoría. El grabado está impreso, justificando el tiraje y firmado y creo que no quedó mal. Tengo que llamarlo a Guber para decírselo, lo haré estos días. Inauguro la muestra de los pequeños óleos y las acuarelas hoy, estará abierta hasta fines de Enero. Nosotros nos iremos a Galicia en los primeros días de ese mes, el 3 o el 4 y trataremos de verla a Roser. Estaremos unos días en Madrid antes de ir a La Coruña y otros pocos días en Barcelona. Tenemos ganas de ver la Fundación Miró. Cuando estuvimos en 1975 no se había inaugurado, creo estaba por terminarse el edificio o algo así. Tambien tenemos pensado pasar una semana en Londres, ciudad que a nosotros nos gusta mucho y [es] uno de los grandes depósitos de arte del mundo.
Nuestra dirección en La Coruña es: Paseo de Ronda 15, 6º, izquierda, y el teléfono es 25-5756.
Esto es todo. Un gran abrazo de Maruja y mío con nuestros saludos para su madre. Que pasen felices fiestas de Navidad y Año Nuevo y que éste venga lleno de esperanzas y realidades. Nos gustaría mucho recibir noticias de usted en La Coruña. Abrazos:

[Seoane]

1976-12-15
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 15/12/1976

Buenos Aires, 15 de Diciembre de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Unas letras para decirte que recibimos tu carta del 22/XI y un saludo posterior de fin de año de Mimina y tuyo. Pues bien, Maruja y yo os deseamos un feliz 1977 y que paséis con dicha los últimos días de este año. Nosotros las pasaremos solos y estaremos en Madrid en los primeros días de Enero, del 3 al 5 probablemente. Os llamaremos por teléfono el día de llegada. A José Luis le escribo hoy. Te envío fotocopia de la nota que se publicó con motivo del último libro mío y de Girri que salió, Bestiario, destinado a bibliófilos y es del más importante teórico del diseño, junto con Maldonado, de aquí. Dirige algo que se llama “Instituto Nacional de Diseño” o algo así, Basilio Uribe. Esta edición de Bestiario constituye, efectivamente, como él dice, una especie de sátira contra la bibliofilia y contra los imitadores en general de lo hecho por otros, los que copian formatos y características de libros ya hechos, sobre todo libros franceses. No podré llevar a esa más de un ejemplar. Pero es el resultado de los muchos años de experiencia gráfica. Esto es todo. Es la última carta de este año. Un gran abrazo para Mimina, para ti y para los tuyos de Maruja y mío.

Seoane


Recibí la nota de Azcoaga sobre esa exposición de pintura argentina. Gracias.

1976-12-15
Carta de Seoane a García Sabell. 1976
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1976 en 15/12/1976


Buenos Aires, 15 de Decembro de 1976

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Queridos Elena e Domingo:

Catro liñas para vos desexar, Maruxa i eu, felicidades para o ano que entra. Nos estaremos na Coruña no mes de Xaneiro despois de uns dias en Madrid e Barcelona, pois matino saldremos de Buenos Aires do 1 ao 5 dese mes. Temos ganas de falar longo con vos e levarvos un exemplar de Bestiario, un libro que fixen con un poeta arxentino, Alberto Girri, e cuio título xungue dous bestiarios, un de poemas, o de Girri, e outro de grabados en madeira, o meu. Remítoche hoxe a primeira nota publicada encol de él por unha autoridade en diseño e bibliofilia.
Unha grande aperta pra os dous de Maruxa e miña, extendendo o desexo de Felicidades para todos os vosos:

1976-12-15
Carta de Seoane a Piñeiro. 1976
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1976 en 15/12/1976


Buenos Aires, 15 de Nadal de 1976

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago

Querido Piñeiro:

Soio duas liñas para agradecerche o envío da páxina da Voz de Galicia coa entrevista a Francine Sucarrat. Nos estaremos en esa dentro de poucas semanas. Inauguro agora eiquí unha nova mostra de pintura e nos primeiros días de Xaneiro estaremos na Coruña. Falaremos das moitas cousas que pasaron no 76. Entre elas da reunión que tivéchedes despois de coarenta anos Varela, Fole e tí. Para mín foi éste un ano de moito traballo. Estes días salíu un Bestiario que vos levarei. Hoxe nada mais. Supoño estará en esa Palmás. Escribíume fai poucos días.
Unha gran aperta de Maruja e miña pra Isabel, Sara e para tí:

Seoane.

1976-12-18
Carta de Seoane a Ellena. 1976
Bos Aires
Santiago de Chile
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ellena. 1976 en 18/12/1976


Buenos Aires, 18 de Diciembre de 1976

Sr. Emilio Ellena
Santiago-Chile

Querido Ellena:

Lamentamos mucho la noticia que nos transmitió referida a su estado de salud, a la crisis de hipertensión que suponemos superada. Padezco de lo mismo desde hace mucho y procuro controlarme. Esta temporada me encuentro casi normal. Dicen que si se cuidan las dolencias de corazón son las más nobles de todas las que padecen los hombres y yo espero que usted, pasado este susto primero, se reponga totalmente. Maruja y yo le agradecemos la ampliación que quedó muy bien, de la fotografía.
Hemos estado con Juanita y José que consultó conmigo algunos detalles referentes al grabado, recomendándole un papel que me parece bastante bueno y que estamos utilizando para la impresión del Bestiario de Girri y mío, el papel conqueror que usted seguramente conoce y que es lo mejor que se produce en el país, pues, del exterior, es muy difícil encontrarlo y alcanza, cuando esto ocurre, precios disparatados. Sería, creo, un gran negocio personal montar una fábrica de papel de trapo al modo elemental de las que tenían los viejos fabricantes del pasado. Le recomendé, además, que lo hiciese en Fontana que lo hace muy bien, tiene experiencia y no abusa en los precios.
Sentimos no poder verle seguramente hasta finales del año próximo. Le tendré al tanto de lo que haga en España, de donde no saldremos sino quizás una semana únicamente, para ir a Londres donde quiero ver nuevamente algunos de sus Museos y, naturalmente, la Tate Gallery, uno de los grandes Museos de Arte Moderno de Europa. Estos dias estoy leyendo La vida increíble de Legros del panfletario Peyrefitte, donde se descubren las andanzas de este aventurero que, entre otros comercios, realizó el de arte expandiendo, con la complicidad de marchants y familiares de artistas, gran cantidad de falsificaciones de pintura contemporánea entre museos y coleccionistas. Se lo recomiendo. Produce náuseas, pero es necesario conocer lo que ocurre con el arte en el sistema en que vivimos. Lo editó Emecé Editores.
Olvide a Borges. Creo que el mundo lo da físicamente por muer-

[Seoane]
Falta unha parte da carta. Sería ben se se puidese consultar novamente a documentación orixinal.

1977-00-00
Carta de Parker a Luís e Maruxa Seoane. 1977
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Parker a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 00/00/1977


1977

Mis queridos y extrañados Luis y Marujita:

Tuve una gran alegría al recibir las preciosas cartas de ustedes, con fecha 16 de mayo. No veo el momento de que lleguen, que pasen pronto estos meses; verdaderamente, los recuerdo siempre y hacen falta; son los dos amigos irremplazables.
Tengo una gran curiosidad por ver los últimos grabados, Luis, causantes de que te hiriese constantemente, madera de camelio, lindísimo nombre, debería traer un pedazo de esa madera para ver cómo es, y el álbum de las Imágenes celtas debe ser de maravilla… Me impresiona la diversidad de tu inteligencia, de tu cultura, de tu gracia de decir y de escribir.
Gracias Luis por haber escrito esa carta tan preciosa, increíble y que tengo el privilegio de que esté en mis manos.
Y ahora sigo con la fabulosa Maruja, ejemplo que siempre saco de la compañera perfecta. Estoy pintando porque, según creen ustedes, el trabajar, pintar en mi caso, es una forma de luchar contra la bronquitis… Veremos si es así. Todo lo que dices de las elecciones de España y la increíble actitud de ese pueblo querido es exacto; ha sido un ejemplo para el mundo entero. Quiera Dios que los dejen gobernar con la inteligencia que han demostrado desde el principio. Aquí siempre igual, la vida tremendamente cara, para no hablar más que de una faz.

Los abrazo, quiero y extraño

Margot

A data pode ser posterior ao 16 de marzo.

1977-01-19
Carta de Filgueira Valverde a Paz Andrade. 1977
Pontevedra
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Filgueira Valverde a Paz Andrade. 1977 en 19/01/1977

Pontevedra 19-I-77


Sr. D. Valentín Paz Andrade
Vigo


Benquerido Valentín:

Renóvoche a miña embora polo diálogo radiofónico. Gustou moito. Sorprendeume a xente que escoita a esas horas.
Xa sabes que Sánchez Cantón ordeou que a sua correspondencia estivera pechada cinco anos. Cumpridos xa, envíoche esta «carta entreaberta» que leva a data do 16 de xullo do 36 e a que me escribiu a min o 17 pra que cha mandara. É un «índice de utopías galegas» cheo de fondura.
Pasei unha tempada moi triste con doenza e a morte dunha irmá de María Teresa que viñera pasar eiquí as festas.
Ponme aos pes da tua muller. Lembranzas a todos.

[Manuscrito:] Apertas de



Fdo. Xosé Filgueira Valverde




[Manuscrito:]


Carta entraberta


Madrid, no día do Carmen, 1936

Sr. D. Valentín Paz Andrade


Meu querido amigo:

Penso que os que non fixemos nin soupemos cousa do Estatuto, o mellor servizo que hoxe comprimos con Galicia é calar, deixando moer ôs que arelaban andar no muiño; alá eles se no pan de mañá mestúranse os farelos coa fariña.
E cô dito abondaría, se non fose que na tua chamada escoito berros que famne esquecer memorias acedas, e crebando a liña proposta parrafearei un anaco de tempo respeito o rego que Galicia ten de abrir no agro artístico.
Eu non vexo, non podo ver a Galicia, dende o outeiro do Arte, mais que como un-a cidade espallada. Non-a vexo, non podo vela, como enxame de vilas no cortizo teórico de un-a nación. Fai anos que roe en min un verme teimoso, que de cote se afonda e me di: «contra o nacionalismo -narcótico prós nugallans que ensonan un mañá que non chega-, cidadanía –choio de un hoxe fecundo que non finda». ¡Galicia, un-a vila; i-os galegos, seus cives, sempre a traballar; e nosos probremas desfaríanse como a brétema ô sol.
En Arte, como no resto. Mais, n-un-a carta non se fan prans, nin se ditan regras, fálase, mellor... parólase. ¿Leria? ¿Ensonos?... ¿Quén o sabe? Parolemos, logo.
E... vai de sono...
Vexo â nosa Matria –máis doce que Patria- forte e leda, e que o xogo do Arte brinca por riba da terra nosa...
... Un rapaz naceu e criouse n-un-a casiña branca e limpa –o chan, branco do xabón, ou dourado pol-a cera; as paredes caleadas e con estampiñas feitas en buxo, do Apostol, da Pelengrina, do Santo Cristo de Ourense; fiestras e portas de azul, ou de verde: o redor da casa, naval e horta sen valados, pois a cerca é unha sebe con silvas e roseiras, recortadiño, froleado e con amoras; no naval, chícharos, pementos, cebolas e repolos; na horta, pexegueiros, cerdeiras e maceiras que nas suas tempías énchense de mazás, cereixas e pexegos.
Os ollos do rapaz reloucaban ô ver as liñas eispresivas das estampas, os recortes das follas, as coroas das froles i-as coores das froitas. No inverno degoirábase en valeira as memorias do outono farto debuxando cereixas e ácios no papel, ou nas paredes cos sinxelos meios que tiña a carón.
Na escola o mestre insinoulle o camiño e levouno a certo «taller» onde un artista –pago por Galicia- deprendía ôs rapaces afeizoados; pois, xa non había xiadas Escolas de craustro i-escalafón –nin esta verba tiña son na fala nosa. Os rapaces ían d-uns mestres n-outros, cando podíase trocar. Nos talleres, demáis dos traballos «d-encarga», facíase un-a laboura para Galicia –a reixa d-un-a eirexa, a pintura pra un-a escola, o teito pra un concello...- na que todos poñían man; deprendían facendo.
Rexía os talleres un-a «Xunta de .... poucos», que ditara regras craras i-abertas. Nos outonos os «talleres» corrían a terra –mosteiros, castelos e pazos- escadaban castros; de sol nado a solpôr enchían seus foles de canto Galicia amostraba –leiras e vías, portos e facendas, soutos e fábricas-. Ollos e mans fadigábanse de mirar e de acugular pra, no inverno, facer.
Ô gromar dos albres serodios, i-o quentar a raxeira tiñas os Talleres exposta a seara anal. E ía vela a Xunta de .... «poucos»: escollía cadros e tallas, forros e tecidos; e falaba côs rapaces –lonxe do eisamen-; i-os máis doados dáballes consellos e conqués para viaxaren pol-o Mundo. Cheos da terra, donos do seu oficio, ían aproveitar o que outros povos fixeran.
Ô tornar Galicia púñalles «talleres» pra que novos gromos agoirasen flores e farta colleita. Deste xeito sinxelo ninguén restaba sen poderse formar artista; ninguén saía da terra sen coñecela; o esforzo non se perdía, pois os que non chegaban a cume espallaban o deprendido o seu redor porque deprenderanllo sen mágoas nin rixideces, xogando ledos.
I-o Arte non era en Galicia segredo fechado de xente sabida, senón lume aceso en todal-as lareiras.
Por riba desta maneira de «facer artistas», e pra axudala, abríranse en Galicia outras fontes de estudo e arte: Museos, moitos Museos...
Non eran almacéns, nin panteóns; certo esprito animábaos e facíaos bulir; a ideia que aquela «Xunta», da que falamos, eispresou na sua primeira sentada:
«En Galicia, máis que un-a Historia e un Arte, temos hoxe un-a forte vôntade de facelos».
E nos Museos traduciuse esta arela de porvir. Recollíase neles o pasado, trouxérase de fora canto poidérase mercar, ou ter por troques; mail-o desinio non era revivir tempos idos, senón camiñar cara tempos por nacer. Non temos un Rubens nin un Velázquez pra adourar. E mestre Mateo... está tan lonxe de nos.
Porque é de ben nados, hase estudar o que fixeron os abós, i-hase gardar «mirando, non imitando» como decían os vellos eisemplarios; e aínda compre mesura e siso no profundar no pasado: a vellez non sempre dá «beleza».
I-este desinio conformábase nos Museos da nosa terra: no arqueolóxico, como no do mar; no románico como no do agro; no dos vellos oficios como no moderno, no barroco como ...
Íase o Sono e, xa na porta, inda tivo forzas pra me pintar outros cadros da política do Arte -¡non do arte da Política!- na Galicia.... autónoma; máis que cadros, estampiñas sinxelas, que custa poucos cartos levalas a termo e realidade, se nos alonxamos dos pedantismos de bule-bules e fura-furas, e se mercamos aquel siso e aquela praítica de «cidadanía» nas que vexo as dúas rodas do carro no que Galicia pode camiñar, chea de arelas, pol-a estrada do Tempo por vir.
Teu bô amigo

F.J. Sánchez Cantón


1977-02-01
Carta de Baudizzone a Seoane. 1977
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baudizzone a Seoane. 1977 en 01/02/1977

Buenos Aires, Febrero 1º de 1977

Señor
Luis Seoane
Paseo de la Ronda, 15
LA CORUÑA
ESPAÑA

Querido Luis:

Primero, las noticias concretas. Fuimos a Mar del Plata, conversamos con los CASSARA, asistimos a la inauguración de la exposición. Había mucha gente y los cuadros quedaban muy hermosos. Tal vez faltaban algunos cuadros grandes; pero el conjunto quedaba realmente bien. Ayer he recibido información de FREDDY.
Al cierre de la exposición se habían vendido tres cuadros: el Nº 5 y el Nº 7 de esta exposición (uno, los repollos colorados, otro, una montaña) o sea, U$S 550 –cada uno; el tercero, también una montaña, pertenecía a la exposición anterior y lo tenían en consignación; no tenemos idea del precio fijado, pues no figuraba en tu lista. Sería bueno que nos lo dijeras. FREDDY pidió los importes; todavía no los había cobrado, pero esperaba hacerlo de un momento a otro y entonces FREDDY seguirá de inmediato tus instrucciones. Los otros cuadros no vendidos ¿deben continuar en poder de CASSARA para su posible venta o deben ser devueltos? Tampoco tenemos indicaciones tuyas sobre este punto.
Esto respecto a la exposición. Pasamos unos días encantadores en Mar del Plata, en el Hostal de Peralta Ramos , un pequeño hotel de 6 habitaciones en el centro de un bosque de pinos, cedros y eucaliptos de más de 80 hectáreas. El Paraíso.
Anoche estuvieron en casa Noemi [Gerstein] y los Burd, Noemi se va el jueves a Las Palmas, se pasará un par de semanas entre Las Palmas y Madrid y luego quince días en París y se vendrá de vuelta. También andan por España Isabela y Martín [hijo de Baudizzone ] en este momento han de andar por Barcelona, nos inquietan las noticias de España. La maldición de la violencia aflige y preocupa.
Nosotros estamos muy bien. Hoy esperamos a Miguel [Baudizzone ] y Mirta de vuelta de sus vacaciones uruguayas.
Queridos Maruja y Luis, reciban todo el cariño de Elena y
Baudi

LMB/mr.

1977-02-03
Carta de Frontini a Seoane. 1977
Nova York
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Frontini a Seoane. 1977 en 03/02/1977

DR. NORBERTO A. FRONTINI / ABOGADO / NUEVA DIRECCIÓN / AVDA CALLAO 671-12-“B” / CAPITAL FEDERAL

febrero 3 de 1977

Dr. Luis SEOANE
Ronda de ORZÁN
Torre La Coruña
LA CORUÑA-GALICIA
ESPAÑA

Querido Luis:

Cuando enfermó Pompeyo Audivert, apenas lo supimos por Rosa, escribí una carta para decírtelo. Pero cuando me dispuse a localizar tus señas domiciliarias, no las hallé porque con la mudanza las cartas que te había escrito en otras ocasiones estaban empaquetadas y no sé dónde y tampoco las tenía en las libretas donde las anoto. Quedó la carta en la mesa. Cuando hace quince días fui a Miramar dí con el dueño de un almacén que yo sabía que te conocía y a cuyo hijo, que pinta o escribe, tú le habías prologado un libro, según él me dijo. El me dió tus señas. Pero hoy, al buscar copias de cartas, encontré tus señas. Yo regresé antes de ayer, más muerto que vivo, por cansancio que aún me dura. Audivert a comienzos de enero tuvo una hemorragia intestinal producida por esas cosas que llaman “divertículos”. Lo internaron en un sanatorio de Ramos Mejía. Esperaron tres días para operarlo. No sé que le hubiesen hecho transfusiones de sangre. Cuando lo abrieron, le extirparon un trozo del intestino. Al día siguiente fuimos a verlo. El hijo consideró conveniente que no lo viéramos. Pero Rosa le había dicho a Audivert que estábamos nosotros y él se dispuso a que lo viéramos y se hizo retirar la mascarilla del oxígeno. Pero, nosotros, ya nos habíamos ido. Por lo que sabemos, que es poco o nada, Audivert murió cuatro días después, un sábado, de septicemia, porque la materia fecal que le quedó fuera de los intestinos le produjo infección. Volvieron a abrirlo. La verdad es que no entiendo nada ni tampoco lo entiende Rosa, según se lo dijo a Mabel cuando Mabel fue a verla a su casa una semana después de haber sido inhumado su cadáver en un cementerio al que fuimos en caravana, por un larguísimo camino, un domingo a la mañana de hace, según supongo, tres semanas. Un mes antes de morir habían estado en casa cenando y en esta ocasión me trajo un ejemplar del afiche que hizo Miró para la nueva revista HOY que se publica en Barcelona. Todo esto quería decirte, pues acaso no se ha publicado noticia alguna ni en Madrid ni en La Coruña. Quizá en Barcelona La Razón publicó una buenísima nota sobre Audivert. En el acto de ser inhumado el cadáver no hubo discurso alguno. Rosa se quedó en su casa. Está flaquísima.
Recibí carta de Pilares en la que me da la noticia de haber estado todos ustedes juntos, incluido Varela, en tu departamento, el domingo 16 de enero. Perdí las señas de la casa donde sueles hospedarte y si te da el tiempo y las ganas, házmelas conocer. La idea de viajar me sigue, pero estoy en estos días cansado y con ganas de dormir una eternidad. No sé si esto es cosa de los años. Pienso, empero, en que lo que me jode de veras es tener que darle manija intelectual a lo propiamente profesional. Estoy ya instalado en mi nuevo despacho de la Avda. Callao 671, piso 12, depto. “B”. PERO sin teléfono. Los que me piden dinero para instalármelo son unos granujas. Y NADA ME HAN RESUELTO en lo que va del mes de enero. Conocí en Miramar a una persona amigo de un amigo que me prometió desinteresadamente lograr el traslado del teléfono. Cuéntame cómo ves el problema político de España. El diario La Nación ha dado información abundante y bastante objetiva acerca de los secuestros, los asesinatos de abogados y policías, la actitud de los partidos opositores, etc., etc. El retorno a un régimen militar sería calamitoso. Originaría conflictos cruentos, según me parece. Escribe y cuéntame de tus proyectos. Recibí carta de Díaz Pardo. Me dice que un automóvil usado me costaría 150 mil pesetas lo que equivale a 2 mil dólares. Yo le pedí información sobre un SEAT chiquitín y me parece que sus datos se refieren a un SEAT grande. Como todavía no sé si viajaré en barco o en avión, avisaré a Díaz Pardo lo que haya decidido una semana antes de iniciar el viaje. Tendré que esperar a tener al día este puñetero despacho profesional. Si puedes, averíguale a Dieste si recibió aquella carta en la que le daba datos para ponerse en comunicación con médicos de Moscú. Estarán allí con frío aún. Aquí ha comenzado a refrescar. En Miramar hizo buen tiempo. Mermó el número de turistas en un 40 por ciento con respecto al año anterior. Todo sigue aumentando de precio. La inflación no tiene al parecer remedio. Un abrazo fraternal para los dos. Y a vernos.

Norberto

1977-02-09
Carta de Seoane a Sofovich. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1977 en 09/02/1977

La Coruña, 9 de febrero de 1977

Dr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Queridos amigos Elsa y Bernardo:

Salimos hace un mes de Buenos Aires y hace poco más de una semana que llegamos a La Coruña. Estuvimos los otros veinte días en Madrid y Barcelona. Todo mejor, en cierto orden que en el 75, pero la vida más cara y con una gran desconfianza con respecto al porvenir. Madrid está lo mismo. Allí estuvimos con Marika y Varela, intentando establecerse, con perspectivas Varela de trabajo y pensando ir en breve a París. Muchas exposiciones de todas clases, buenas y malas, pero pasado ya el boom que duró hasta el 75. Triunfan en Madrid Nacha y Cipe Lincowsky en un momento en que se realizan buenos espectáculos. En este sentido, cambió mucho todas Españas. Hoy mucha esperanza en el desarrollo cultural en libertad y gran parte de la población trata de olvidar el pasado como una pesadilla que parece imposible hubiese ocurrido. Los más jóvenes lo suponen tan historia como las guerras de Flandes y se sienten absolutamente ajenos a los hechos de su infancia. Los de nuestra edad somos para ellos una especie de supervivientes prehistóricos. Hay quienes creen que esta indiferencia por el pasado inmediato es sana. Por mi parte, no lo creo así. Aunque no crean, tampoco será útil sentirse, en cuanto a ese pasado, los caballeros acompañantes del Rey Arthur. Jóvenes y viejos están esperanzados en lo que resulte de las posibles elecciones. Escribo posibles sin poder concretar bien por qué mi desconfianza en ellas. Se repiten demasiado iguales, quizás sucesos de la Segunda República. Dejemos esto. Todos ello empieza a resultarme ajeno, aquí y en todas partes. Admiro a gentes como Álvarez del Vayo, el gran periodista español, ex-delegado por España en la Sociedad de la Naciones y ex-ministro de Relaciones Exteriores, de quien la Editorial Grijalbo de México acaba de publicar sus memorias. Vivió siempre luchando por sus ideales y el relato que hizo de su vida es extraordinario, se lo recomiendo. Lo admiro porque parece no haber dudado jamás de lo que él consideró desde muy joven su verdad, nunca se desanimó. Conoció las mejores gentes de la Europa desde poco antes de la Primera Guerra Mundial y hasta hace dos o tres años que murió. Fue muy amigo tanto de políticos como de escritores y artistas europeos y de Estados Unidos. De mucha gente que no hubiese deseado conocer.
Estuve en Barcelona viendo algunas buenas exposiciones y la Fundación Miró, realmente extraordinaria, encerrada en una arquitectura muy bella de Sert en la que sigue su estilo que concreta formas mediterráneas. Se realizan en ella actos culturales muy diversos y en el momento en que la visitamos estaba expuesta la participación de España en la Bienal de Venecia. Habían descolgado parte del Museo Miró para la exposición. No tengo, hasta ahora, demasiado que contar. Hoy está un buen día, pero desde que llegamos no hizo más que frío y llovió siempre o con intermitencias en el día. El mar está magnífico con su impetuosidad y todo promete una primavera espléndida.
Nos gustaría mucho que volvieran a La Coruña. Tengo para usted, Bernardo, el Carnet de Madrid de Picasso, 1898, editado por Gili de Barcelona, creo que a finales del año pasado y que, según nos dijeron, está ya casi agotado o agotado. Es una pequeña joya gráfica.
Les ruego nos escriban contándonos lo que ocurre en ésa, aunque sospecho que todos continúan de vacaciones.

Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos y para Pablo.

[Seoane]

1977-02-09
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1977 en 09/02/1977

La Coruña, 9 de Febrero de 1977

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos Emma y Rafael:

Llevamos aquí, en España, un mes y es ahora cuando empezamos a escribir las primeras cartas. Estuvimos en Madrid, Barcelona y ahora estamos en La Coruña. Encontramos a Madrid en algunos aspectos mejor que a fines del 75. Espectáculos mejores, más abundantes, teatro, café-concerts, cine con muy poca censura, etc., y bastantes exposiciones de pintura. Barcelona, como siempre para nosotros, mejor. Se abrió al público la Fundación Miró, con un Museo del pintor y locales para actor culturales, proyección de cine y audiovisuales, locales de conferencias y conciertos, etc., y una gran biblioteca que se está haciendo. La arquitectura es de Sert, el gran arquitecto catalán que vive en Estados Unidos, es Decano de arquitectura en Harvard y que hizo, entre otras obras, la Fundación Maeght en el sur de Francia. Completa a Barcelona con sus seis o siete magníficos Museos, alguno de ellos único, como el de arte románico, o el de escultura, o el de Picasso, todos ellos en magníficos edificios, muy cuidados, en condiciones espléndidas de presentación de obras. Creo que pocas ciudades en Europa pueden presentar una labor de carácter municipal como Barcelona, que por otra parte no descuida ninguna de las otras obligaciones. En una de las Ramblas, decoró su piso Miró. Ahora estamos en Galicia y casi no hemos podido ver más que familiares y estar con amigos. Empecé a trabajar estos días terminando unos cuadros que dejara comenzados en 1975. Estuvimos en Madrid con Marika y Varela. Decírselo a Noemí a quien le escribiremos también estos días. Estaban bien de salud y muy bien de aspecto físico. Viven en un departamento amueblado y recuerdan a todos. No hemos hablado de nada importante con respecto al futuro. También en otra tanda de cartas escribiremos a Malena y Carlos, cuando salimos de ahí creemos que nos habíais dicho estaban en París, pero naturalmente, tienen que haber regresado hace semanas.
Escribidnos. Un gran abrazo de Maruja y mío para vosotros dos y Paloma y Eduardo:

[Seoane]

1977-02-09
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1977 en 09/02/1977


La Coruña, 9 de Febrero de 1977

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Llevamos un mes en España que pasamos entre Madrid, Barcelona y La Coruña, en este caso con salidas a Santiago y Finisterre. Lluvia en las tres ciudades y frío menos en estos últimos dias de La Coruña que, aparte de la llovizna, resultan primaverales, quizás tambien la llovizna.
En Madrid, estuvimos en exposiciones, algunas buenas, no demasiado ni muy importantes. Mejoró, según nos dijeron, el teatro y el cine por la disminución de la censura y se proyectan películas de años pasados que no se pudieron proyectar en su momento y que nosotros conocimos en Buenos Aires. Está en boga el Café-Concert y toda la ciudad polemiza acerca de temas de actualidad desquitándose de tanto silencio y tan largo como fué, ocurriendo, esto sí, los sucesos de muchas partes.
Barcelona parece estar más tranquila, la gente grita menos al hablar y continúan fundando empresas culturales. Es una gran ciudad. La última novedad para nosotros fué la Fundación Miró. Un espléndida obra del arquitecto Sert siguiendo su línea de estilo mediterráneo, al igual que la Fundación Maeght del sur de Francia y la casa-estudio de Miró en Mallorca. Cuando estuvimos estaba abierta la muestra de obras españolas que fueron llevadas a la Bienal de Venecia. Hubo mucha discusión alrededor de ella por la falta de algunos valores del exilio, pues se trataba de pintura, escultura, grabado, carteles, dibujos, etc., de la Vanguardia artística y realidad social del Estado Español, 1936-1976. Se discutió mucho, se discute, en general media España aguza su ingenio para entablar polémica con la otra media, creo que la proporción aparentemente es esta, al revés de 1936 en que un cuarto de población se levantó contra tres cuartos de ella. Sin embargo aún no podemos enviar noticias muy concretas, pues vimos muy poco y por mi parte estoy deseando comenzar, disciplinándome, en mi trabajo.
Me gustaría saber si tuvo noticias de mi exposición en Art Gallery, se cierra dentro de unos dias. Hoy o mañana voy a escribirle tambien unas letras recordándoles me encarguen unas fotografías a Calderalla, el fotógrafo que me las hace en los últimos tiempos. Les recordamos siempre. Por mi parte, extraño los diálogos de los domingos a la mañana. Me gustaría saludase de nuestra parte a Martínez Lamela y a los suyos.
Por favor, escríbanos. Reciban Carmen y usted el fuerte abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1977-02-09
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1977 en 09/02/1977


La Coruña, 9 de Febrero de 1977

A Esther y Lipa Burd
Buenos Aires

Queridos Esther y Lipa:

Estamos aquí en España desde hace un mes, muy poco para reunirnos en una carta nuestras impresiones y viajes. Solo hemos estado en Madrid y Barcelona y La Coruña, y, desde aquí hemos ido a Santiago de Compostela y a Finisterre con un matrimonio tucumano que estaba de viaje por Europa, que luego se iban a Portugal a conocer Porto, Coimbra y Lisboa y que ya deben estar de regreso en su ciudad. Llueve todos los dias o casi todos y parece que pasó la ola de frio que nos alcanzó los primeros veinte dias. Un frio que me obligó a usar el abrigo que habia comprado para competir con Shand, que afortunadamente traje y comprar un sueter, o jersey, no sé bien su nombre, porque en mi tiempo se decía chaleco de lana. Madrid está en plena discusión sobre el porvenir. Sus habitantes tratan de encontrar los argumentos más originales a favor de sus ideas y parece que nunca terminan de discutir tan necesitados estaban de hacerlo después de tantos años de silencio. El futbol está bastante desamparado de discusiones y creo que tambien los toros. Se destacan los espectáculos teatrales y los de café concert. En cine, como en las revistas, se hace gala de “destape”, quizás en un momento en que el resto de Europa parece hastiado de tanto desnudo de ambos sexos, no dejando lugar al misterio. Todo sirve para llegar a él. Se publica mucho libro. Se crean nuevos diarios y publicaciones de todo género y parece haberse abierto una gran esperanza, menos, naturalmente, como en todas partes, en Economía.
En Barcelona se abrió al público, se lo digo también a Enma y Rafael, la Fundación Miró, espléndida. El edificio lo presentó Sert, el arquitecto catalán, Decano de Arquitectura en Harvard, que es el mismo que hizo la Fundación Maeght y la casa-escuela de Miró en Mallorca. Es una síntesis general de la arquitectura mediterránea europea y resulta muy funcional para Museo y como centro Cultural.
Aquí todo está lo mismo, pero con más reclamaciones contra el centralismo. Santiago bella como siempre y muy llena de estudiantes por estas fechas y Finisterre tambien con igual mar de leyendas, mucho viento y lluvia, algo [de] todo esto que a nosotros nos atrae. No hemos podido salir más. Empecé a trabajar estos dias, espero hacerlo de modo más continuado si no viajamos a Thailandia, pues Negri nos invita a pasar una temporada en su casa. Si vamos, no es muy oneroso el viaje y demasiado cansador, estaremos solo unos quince dias. Lo estudiaremos. La realidad es que no tenemos ganas de viajar. Por mi parte deseo más que nada trabajar.
Por favor escribidnos. Un gran abrazo de Maruja y mío para ambos:

[Seoane]

1977-02-09
Carta de Seoane a Baudizzone. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Baudizzone. 1977 en 09/02/1977

La Coruña, 9 de Febrero de 1977

Dr. Luis M. Baudizzone

Queridos Baudi y Elena:

Hace un mes que salimos de Buenos Aires y pasamos todo este tiempo en Madrid, Barcelona y en adaptarnos al ritmo de vida coruñés. Madrid está como siempre, ruidoso y creo que sus habitantes están, en general, esperanzados a pesar de algunos desastres económicos. En el orden cultural no ha variado en general nada desde los últimos meses del 75. Quizás mejor teatro, algunos espectáculos nuevos que antes no existían o eran menos notorios, películas que antes no dejaban proyectar la censura y las del “destape ” con una abundancia que hace suponer que durante todos estos años no se veía en España más desnudo que La Maja de Goya y alguna otra en las muchas exposiciones de pintura que se celebran. En Barcelona se destaca como una novedad la Fundación Miró en un edificio que hizo el arquitecto Sert , el mismo de la Fundación Maeght en el sur de Francia y de la casa-estudio Miró en Mallorca, siguiendo, como en éstas, su línea de arquitectura mediterránea. Muy bello y racional, pensado para Museo Miró y para ser útil a todas las actividades culturales de la Fundación. En esos días estaba expuesta la obra que había participado en la Bienal de Venecia con el título de “Vanguardia artística y realidad social del Estado Español, 1936-1976 ” que parece despertó mucha curiosidad en Venecia y aquí por su organización y por la falta de algunos participantes exiliados sobre todo en Méjico, Estados Unidos y Buenos Aires. La discusión es natural cuando se fundamenta en la calidad de las obras expuestas. Lo que no es natural es el olvido de quienes tuvieron que acogerse a una realidad distinta. Pero en polémicas de toda índole está sumida España entera. Es natural después de tanto silencio.
Me gustaría saber que pasó con mi exposición de Mar del Plata, es posible que hubiese pasado nada, pues en vísperas de venirme alguien me dijo que este año no se presentaba bien la venta de cuadros en galerías pues estaban anunciados no sé si siete u ocho remates en esa ciudad. Por otra parte los dueños de la galería para acumularse exposiciones en la temporada de verano le dedicaban pocos días, lo que a mi me parece un error. Bueno, ya me diréis que pasó. Te recuerdo que me ofreciste Romance y algunos dibujos de Pontones , creo. Pero este es un recuerdo interesado. Os recordamos desinteresadamente a vosotros con mucho cariño y deseando veros. ¿Es posible que sea en marzo?. Os esperamos.
Nada más por hoy. Esta carta es simplemente una prueba de nuestra existencia. Recibis (sic) tu y Elena un gran abrazo de Maruja y mío, con saludos para vuestros hijos

1977-02-11
Carta de Pedemonte a Seoane. 1977
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pedemonte a Seoane. 1977 en 11/02/1977


Buenos Aires, 11 de febrero de 1977

Señor Luis Seoane
Paseo de Ronda 15, 6º izquierda
LA CORUÑA. España

Estimado amigo Seoane:

Lamenté mucho que la alienada vida de Buenos Aires haya hecho que me demorara en mi cumplir mi amenaza de juntarnos en casa a comer y mostrarle cómo queda Mujeres sentadas, nostálgicas, exhibiendo su grandiosidad, ahí, solo, en el caballete.
Fíjese que tengo cosas importantes de Castagnino, Cañás, Cogorno, Berni, Policastro, Alonso, un Del Pate chico que es una joyita. Y estos son nombres. Sin embargo, a pesar de mi cariño por toda la obra que tengo en casa, hay dos cuadros por los que siento una predilección especial, que me dicen más que los otros: Un paisaje de Victorica y el suyo, con sus negros, ocres y amarillos, con su composición genial, con todo lo que tiene una excelente obra de Seoane.
Desde que entró a casa, preside el living –el living donde se vive, se escucha música, se charla, se toma un trago– desde su caballete. Muchas veces hablamos de él y muchas veces le dije a mi mujer que ese cuadro tiene la solemnidad o la grandiosidad de un mural. Por eso me alegró, cuando leí el “Seoane” de Squirru, el ver que el crítico dice que usted logra en la dimensión de la pintura de caballete el espíritu del mural.
Frente a Mujeres sentadas, nostálgicas hay una pared con 8 dibujos, algunos de ellos de muy buenos dibujantes: Cogorno, Sabat, Libero Badii. Y junto a ellos está la magnífica cabeza de mujer que usted me regaló. Y también aquí manda el talento y la fuerza de Seoane. Uno mira la pared y se encuentra con un Fellini de Sabat, que es una barbaridad; la Catedral de Chartres con el dibujo exquisito de Libero; un desnudo de Cogorno, de esos que Cogorno sabe hacer. Y al final, uno termina siempre mirando a los ojos de la cabeza de mujer de Seoane.
Todo esto me hubiera gustado decírselo en casa, a usted y a Maruja, gesticulando, señalando, mirando, tocando las obras. Y todo el loquero propio del trabajo de fin de año –especialmente el último fin de año, muy complicado– hizo que los días corrieran y lo llamara cuando ustedes estaban por irse.
Pero siento que se lo debo. Que de alguna manera, tengo de agradecerlo todo aquello que me da lo que usted hizo. Gracias, amigo Seoane!
Cuando sepa que usted recibió esta carta, voy a poder mirar sus mujeres sin que me moleste “aquello que le quería decir a Seoane y no se lo dije”.
Espero que disfruten su permanencia en España. Que sea productiva y feliza en todo sentido. Antes de terminar, un favor: puedo pedirle que si expone por allá se acuerde de guardarme un catálogo? Muchas gracias.

Un abrazo para Maruja y usted.

Jorge Pedemonte

1977-02-13
Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1977
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 13/02/1977


Ginebra, 13 de febrero de 1977

Queridos Luis y Maruja:

Sin meterme en largos relatos, porque no sé si estáis ahí, os mando esos recortes. Herrera murió el 8. Llevaba años en muy mal estado de salud y en estos últimos había tenido ya varias cosas bastante graves. No sé si en los demás periódicos habrá salido algo. Por radio habló Haldas, escritor y poeta ginebrino que era muy amigo suyo, y creo que traductor de sus cosas, con mucho sentimiento y mucho elogio. De la televisión no sé. La iglesia, en el servicio fúnebre, estaba llena de gente, y vinieron de París algunos viejos amigos suyos. No fui hasta el cementerio porque no sé cómo se desarrollan esas cosas de cremación. Como sé que erais amigos de él, quiero enteraros.
Tenemos un año horroroso de trabajo; nunca se ha conocido un año igual. Ya veremos cómo lo aguantamos, porque se trata además de trabajos dificilísimos.
Mucho me gustaría saber por lo menos dónde estáis, pero supongo que habréis hecho algún arreglo para recibir la correspondencia.

Un gran abrazo

Amparo

[Manuscrito:] Un actor del teatro de Caronge leyó un poema de Herrera traducido al francés, que también fue leído en español. Es el que se llama algo así como La poesía en exilio.
Si me es posible, haré copias y las mandaré a La Coruña, por si acaso.
[Manuscrito na marxe esquerda:] Tuve que volver por segunda vez a Kenya a la Conferencia General de la Unesco. Estuve con Julio y Aurora Cortázar.

1977-02-16
Carta de Seoane a Parker. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Parker. 1977 en 16/02/1977


La Coruña, 16 de Febrero de 1977

Sra. Margot Parker
Buenos Aires

Querida Margot:

Estamos empezando, con mucha pereza, a escribir cartas. Galicia se presta más para la vida contemplativa y la conversación más o menos plácida, que para la acción. Cuando los gallegos escriben, en general poco, pueden surgir las Emilia Pardo Bazán, Valle Inclán o Camilo José Cela, o ser bastante disparatados, como creo es mi caso. Antes de llegar a La Coruña estuvimos en Madrid y Barcelona. En Madrid las exposiciones importantes empiezan a surgir en estos últimos 15 días, cuando estábamos ya en Galicia donde, sin embargo, vimos en el Convento de Santo Domingo de Santiago de Compostela, una exposición antológica de pintura española contemporánea, con Miró, Millares, Saura, Tapies, Clavé a la cabeza. Muy buena. Pero en Madrid se inauguraron cuando no estábamos, habíamos llegado a La Coruña, una gran exposición de pintura norteamericana y otra, muy importante, de pintura polaca, que supongo no llegará a Buenos Aires. En Barcelona estuvimos en la Fundación Miró, cuyo edificio fué hecho por el arquitecto catalán Sert, uno de los que trata de reivindicar la arquitectura popular mediterránea que antes había hecho el hogar-taller de Miró, en Palma de Mallorca y la Fundación Maeght, en el sur de Francia. Se trata de uno de los grandes arquitectos de nuestra época. La Fundación Miró encierra al mismo tiempo que el museo del pintor, salones para exposiciones, conferencias, audiovisuales, cine, biblioteca, etc. Se trata de una gran empresa cultural con sentido de oportunidad para nuestra época más que con relación al pasado. Cuando estuvimos en los salones de exposición se mostraba el envío hecho por España a la Bienal de Venecia, referido a la vanguardia española desde 1931 e incluyendo la guerra civil. Faltaban unos pocos nombres, algunos que se negaron, yo entre ellos, (de una época que podría ser neo-dadaísta, un dadaísta muy tardío, pero que haría el encanto actual de Romero Brest, y de lo que no tengo casi nada y lo que tengo o veo en casa de amigos me parece poco presentable) y otros para quienes sería dificil el envío, supongo, desde los países americanos donde residen.
Esto es todo por hoy, se trata de noticias que generalmente no vienen en los diarios. Estas, las que vienen, ya las habéis leído, seguramente y podeis interpretar a vuestro gusto. Escríbenos, cuéntanos que ocurre en Buenos Aires en cuanto a cuestiones culturales. Para saber precios de ganado y cereales y alguna noticia social, casi nada más, tenemos La Nación aérea.

Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1977-03-22
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1977
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 22/03/1977

Habana, 22-3-77

Queridos Luis e Maruxa Seoane:

Estivemos por Galicia fai catro meses. Igual que en 1972 por pouco –esta vez non tan pouco– non coincidimos con vostedes na Terra. Pero as cousas son así. Sabemos que lle gusta o inverno e a nós, pola contra, góstanos o vrao, non o moito calor, pero si fuximos do frío. Novembre era xa un pouco máis alá das nosas posibilidades térmicas. Dende que un se vai aplatanando o sol é un amigo. Agora sabemos por carta de Isaac que andades por ahí.
En Madrid, na casa de meu irmao, atopeime con A maior abondamento, formidable poemario, pleo de interés, estético e testemuñal. Gracias por ese regalo, e por esa adicatoria, e por esa amistade que viña espresada con moito sentir na adicatoria e na carta. Por si fosen pouco os libros, estas adicatorias, estas palabras cordiales que nos chegan algunha vez, de tanto en tanto, temos as noticias do seu quefacer por meio de amigos comúns, e o óleo que temos diante na sala da nosa casa, e as portadas (ou tapas) de tantos libros que acotío manexamos. E Diálogo, ese mural de cerámica Seoane-Arranz, que algunha vez imos ver á casa que foi de Álvarez Gallego e que agora ocupan un matrimonio de velliños. (Por certo, a nome da Sección Gallega do Instituto de Literatura e Lingüística, que eu dirixo, propuxen en principio levar a estes velliños –totalmente insensibles– un paisaxe, calquera cousa e que nos entregasen o mural, pero fun cun escultor amigo e soupen que non se pode sacar, pois está unido, pegado á parede de tal maneira que se rompería en anaquiños, eso me dixo; e o que farei cando menos, é sacarlle unha foto, de ser posible en colores. Atope entre os papeles de Álvarez Gallego unha carta de vostede e soupen por elo o do tiduo da obra, fermosa obra).
Fai pouco fixen un traballo cun fotógrafo amigo: rescatar, copiar dibuxos e palabras consiñados nunhas servilletas-recordo daquel agasallo, daquela cea que nos deron vostedes, moitos amigos, en Buenos Aires, o 28 de xunio do 61. Rescatei dibuxos de Isaac, Laxeiro, vostede, palabras de Dieste, Baltar, Lorenzo Varela (a quen vin en Madrid en novembre 76 ). En fin, sobre todo esto, e o mural, etc., escribirei algún día e airearei estes dibuxos das servilletas, de gran contido emotivo pra nós ó tempo que fermosos.
Por aquí algo imos facendo, na sección dita, e na investigación arredor dos galegos de Cuba. A laboura é moi grande e penso que dea máis dun libro. Teño proieitos, varios proieitos, somente quero tempo, anos, vida pra levar todo a cabo. Non perdo de vista, craro é, todo o que importa hoxe a Galicia viva, o intre que ahí se vive, pero se me toca en sorte (penso que en moi boa sorte) vivir esta esperencia, revolucionaria, de camiño é bo traballar historiando, ou como queira chamárselle a andaina dos galegos.

E namais. De Anisia prós dous, Maruxa e vostede unha aperta, e outra aperta do voso

X. Neira Vilas

1977-04-02
Carta de Palmás a Seoane. 1977
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1977 en 02/04/1977


Stiago
2.4.77

Querido Seoane:

Aquí van dúas mostras de “milagres” de santos galegos. Cando volte eu de Londres quero que me diga se lle parecen bons. Polo dagora teño feito cinco borradores de outros tantos santos –entre eles os que lle mando e mais s. Rosendo, o conde santo, e S. Paio–.
Eu escollí dez persoaxes que son, alén dos devanditos, san Gonzalo, santa Mariña, santa Susana, santa Eufemia e santa Ilduara. Sobre este último, non teño seguridade ainda pois é a nai de s. Rosendo e, por tanto, aparesce na estoria deste último.
Como verá seguí o criterio medieval de contar cada feito separadamente de modo que xuntos constituan unha especie de Flos Sanctorum. Non me suxeito para nada a feitos históricos –excepto en datas e cousas semellantes–. Nalgúns casos hai pura invención miña –tal o bosque aceso cando reza Pedro Mezonzo–, noutros casos collo treitos de crónicas medievais. Tal como falaramos en Bs. As. isto non é un traballo relixioso –cousa que non ten sentido– e por iso temos total liberdade. Por outra banda cando se inventaron estas estorias ninguén lle pedíu o nihil obstat ao bispo.
En materia de lingua metín algúns arcaismos e procurei casar o estilo dos vellos milagres e os criterios con que hoxe escrebimos.
Espero que lle gusten as dúas “probas”.

Unha aperta

Ricardo Palmás

1977-04-13
Carta de Seoane a Sofovich. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1977 en 13/04/1977


La Coruña, 13 de abril de 1977

Dr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Querido Sofovich:

Nos alegramos mucho cuando nos habló por teléfono hace muy pocos días. Nadie contestó a las cartas que enviamos lo primeros días de febrero. Esperamos que haya sido por las vacaciones de verano y se decidan a hacerlo ahora. Necesitamos saber de todos los amigos. Tuvimos noticias del fallecimiento de J. L. Romero en el Japón, que nos produjo un gran dolor y también el de Audivert por una carta que nos envió la mujer de Pedro Bermejo, secretario de la embajada de España. Con uno y otro estuvimos unos días antes de venirnos. A Audivert le hice un prólogo para un libro suyo sobre la técnica del grabado a buril, que él me pidió se lo dejase utilizar como texto para una monografía, pues en ese prólogo estudiaba yo su labor y personalidad en relación con el grabado americano en general. Sentimos mucho el fallecimiento de quienes fueron dos grandes amigos nuestros y de quienes, como de todos los amigos, somos deudores de muchas horas gratas de nuestra vida.
Galicia está bellísima. La cantidad de lluvia de este año la convirtió en más rica en matices de verdes. Los frutales y arbustos comenzaron a florecer y el blanco y el amarillo se mezclan con esa gama que va desde el pálido verde limón hasta el oscuro verde gris. El cielo está gris y rosado al atardecer, y el mar, el que vemos desde la ventana, es también casi negro, tenebroso. Siempre que miro para él, pienso que es difícil pintar el mar sin caer en esa especie de praderas agitadas por el viento que constituye el de Courbet y la sabiduría de los japoneses al hacerlo sólo con grandes tonos sin matizar y expresando su movimiento con un muy hábil grafismo, o como en el caso de la ola de Hokusai. Terminé de hacer un álbum de grabados, Imaxens celtas, en madera de camelio, durísima, que me rompió alguna gubia y me hirió varias veces en los dedos que sostenían el taco, al resbalar la herramienta sobre su superficie. Puede ser curioso, pues la moneda celta y sus medallas surgieron imitando las monedas griegas, sobre todo una que representaba a Felipe de Macedonia y un auriga. A partir de esta moneda, casi copiada al principio, fueron esquematizándola, aumentando en ella sus símbolos, convirtiendo en casi signo la figura humana y los animales hasta convertirlas en abstracción. Resulta ser una de las más bellas aventuras estéticas del pasado. El tránsito del realismo a la abstracción duró, creo, tres siglos de la Prehistoria. Esta abstracción no constituyó, que se sepa, un lenguaje, ni tampoco un alfabeto. Este pueblo que adora la piedra, las montañas y el agua, imaginativo y supersticioso, proclive a la parapsicología, no conocía la escritura y transmitía oralmente sus fantasmas y leyendas que llegaron hasta nuestros días, tenía, en cambio, la pasión del ritmo, que es fundamental. Contrariamente al egipcio y al griego, que amaban el realismo y el naturalismo en arte, que humanizaban y bestializaban a sus dioses respetando el cuerpo humano y el de los animales, los celtas trataban de expresar solamente el ritmo que éstos le sugerían y el total en general de la naturaleza. Hicieron un arte simbólico y abstracto. Lo que hice yo fue seguir ese tránsito a través de 20 grabados. Pienso que puede ser interesante.
Por favor, escríbannos. Estamos deseosos de saber de ustedes y de los amigos. También si entre los proyectos de ustedes está el de hacer un viaje por Europa. Nos gustaría verlos aquí antes de nuestro regreso. Y ahora, un gran abrazo de Maruja y mío para usted, Elsa y Pablo.

[Seoane]

1977-04-13
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1977 en 13/04/1977


La Coruña, 13 de Abril de 1977

A Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos Emma y Rafael:

Estamos esperando la sorpresa de vuestra llegada, pues tenemos entendido que pensáis viajar. Aparte de eso, os agradecemos la carta que nos enviasteis dándonos la noticia del fallecimiento de Bernardo Waisman*, permitiéndonos enviar nuestro pésame a Susana y Willy. No tuve respuesta a otras cartas que envié a los amigos a comienzos del mes de febrero. Suponemos a todos muy ocupados. Acabo de terminar un nuevo álbum que en gallego se denomina Imaxens celtas, son grabados en madera de camelio, durísima, en la que se rompen las gubias, resbalan y le hieren a uno los dedos. Trato de seguir las formas de los temas de monedas y medallas prehistóricas célticas. Algo que siempre tuve ganas de hacer, pues desarrollan un estilo sorprendente a través de ellas, partiendo del realismo en el transcurso del tiempo terminaron convirtiéndose en signos abstractos. Para nosotros son una obra de arte abstracta con una riqueza extraordinaria del ritmo que acompaña a esas abstracciones. Galicia está bellísima con sus días nublados y a pesar de la lluvia caída casi todos los días desde que llegamos, quizás por eso. La variedad de verdes es enorme conjugándose con ellos los amarillos de la retamas y otras plantas silvestres y los grises, azules y rosas, a la hora del poniente, del cielo. También es importante en este paisaje, el que nos es familiar, los tonos del mar, desde un azul que limita con el negro hasta el verde esmeralda claro y el blanco purísimo, que los días en que está rizado alcanza extensiones enormes. Contadnos de los amigos que no escriben, muchos de los cuales son amigos comunes. A Carlos le escribiremos hoy o mañana, pues nos envió él una carta, y Malena, muy bella.

Un gran abrazo para vosotros, Eduardo y Paloma, incluido Martín, de nosotros dos:

[Seoane]

1977-04-13
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1977 en 13/04/1977


La Coruña, 13 de Abril de 1977

Ingeniero Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Querido amigo:

No tenemos noticias de ustedes. Le he escrito los primeros días de febrero, el 10 para ser exacto y no tuvimos respuesta. Intenté hablar por teléfono uno de estos días últimos y no contestaba nadie al teléfono de ustedes, por lo que suponemos que estaban de vacaciones o había salido el fin de semana. Estamos muy bien, gozando de Galicia y trabajando.
Terminé de hacer un album de grabados, Imáxens celtas, en durísima madera de camelio, se puede afirmar en este caso que fué hecha con sangre por las veces que me herí los dedos al clavarse en ellos alguna gubia, que además se rompía por la dureza de la madera. La madera de un árbol que produce una flor tan bella y delicada. Galicia, gracias a lluvia copiosa de este año y del anterior está más verde y matizada que en los últimos años. Está sorprendente de color y estaríamos gozosos de su paisaje si no nos preocupase la falta de respuesta a nuestras cartas de todos los amigos a quienes hemos escrito.
Nos enteramos del fallecimiento de algunos de ellos, como José Luis Romero y Audivert, por La Nación aérea. Nos dolió mucho ambos fallecimientos por inesperados y, en el caso de Romero, además, por haberse producido lejos de los suyos, en el Japón. Habíamos cenado con él unos días antes de salir de esa en su casa de Adrogué, y, a Audivert, tambien por esos días le hice un prólogo para el libro que acababa de terminar sobre el grabado en buril. Prólogo que le pareció muy bien y quería editarlo en monografía sobre él acompañándola de numerosos ejemplos de grabados suyos. Fué una verdadera pérdida para la ciencia y el arte argentinos. El último libro de Romero sobre las ciudades medievales, es ejemplo y prueba de su sabiduría. Falleció cuando tenía por ejecutar una cantidad de proyectos muy importantes de su especialidad, del pasado medieval y de historia argentina del XIX.
Esto es todo por hoy. Me gustaría que me escribiese aunque sólo sea unas líneas.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Carmen y usted:

[Seoane]

1977-04-13
Carta de Seoane a Baudizzone. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Baudizzone. 1977 en 13/04/1977

La Coruña, 13 de Abril de 1977

Sres. Luis y Elena Baudizzione
Buenos Aires

Queridos Baudi y Elena:

Hemos recibido el cablegrama que nos enviasteis desde Buenos Aires, que os agradecemos muchísimo. Como hace cuarenta años, nos sentimos dichosamente solos, como entonces, unicamente con vuestra compañía que recordásteis la fecha. Estamos seguros de ser felices y serlo acompañados de amigos queridos como lo sois vosotros. Vivimos como espectadores curiosos, se puede afirmar, de lo que ocurre en España con su cambio institucional. Trabajo. Terminaré de hacer un nuevo álbum de grabados esta vez en madera de camelio, durísima, clavándome las gubias y buriles en los dedos, haciéndome pequeños cortes y rompiéndome las gubias al tratar de hendirlas. El título va a ser Imáxens celtas, siguiendo el camino del estilo artístico celta en sus medallas y monedas, desde su imitación de las griegas hasta la abstracción. El modelo parece que fué una moneda que representaba en su cara a Felipe de Macedonia y a un auriga en la ceca. Este año se presentó con la prolongación de la crisis, en el comercio de arte, de la iniciada el año pasado. En Madrid se están cerrando aquellas galerías que se abrieran fundadas por sociedades solo interesadas en la especulación y, naturalmente, huérfanas de sentimiento alguno por el arte. Un cuadro, una escultura, un grabado, eran solo objeto, una “cosa” como se dice en nuestros años cosificados. Volverá el tiempo, que parecía superado, en que las familias consideraban una desgracia el que sus hijos siguiesen una carrera artística. Ya hablaremos si venís, ¿cuando?, de todo esto.
Galicia está preciosa alternando lluvia y sol. Podía afirmar siguiendo a Hemingway que “Galicia es una fiesta”, aunque detrás de ella se esconde la tragedia de un pueblo de emigrantes que no pueden vivir en su tierra y está destinada a industrializarse con aquellas industrias que ningún país quiere, o si tiene desiertos las destina a ellos, como fábricas de celulosa, de alúmina, centrales nucleares, etc., aquellas que matan el suelo y corrompen el aire.
No sigo. Os escribimos una carta el 3 de marzo pasado y no hemos recibido respuesta. Quisiéramos que nos escribiéseis. Tenemos muchas ganas de tener noticias de los amigos. Estos días nos enteramos del fallecimiento de José Luis Romero. Excusamos deciros el dolor que nos produjo por su amistad y por la enorme pérdida que significa para Argentina. Y sospechamos vuestro dolor y el de los amigos comunes. No queremos comentar más. Recibid los dos un gran abrazo cariñoso de:



Al terminar de escribir esta carta recibo la tuya del 28 del mes pasado, en la que me consultas sobre el lugar de entrega de los cuadros. Podéis enviarlos a mi casa, entregándolos al portero para que los deposite en mi departamento. Creo que es lo mejor. Lamento mucho todas estas molestias que ocasiono a Guthman y a vosotros. Os esperamos en Junio en Galicia. Teneis una habitación en vuestra casa. Veremos aspectos de Galicia que no conoceis. Sentimos mucho el fallecimiento de Romero, tuvimos noticias por “La Nación aérea”. Le escribiremos a Teresa.

1977-04-26
Carta de Seoane a Shand. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1977 en 26/04/1977


La Coruña, 26 de abril de 1977

A Susana y William Shand
Buenos Aires

Queridos Susana y William:

Creo que os debemos carta. Acabo de terminar un nuevo álbum de grabados en madera, Imaxens celtas, y desarrollo en imágenes el paso de una especie de naturalismo influido por el arte griego a la abstracción. Trato de recordar una de las aventuras estéticas más bellas de nuestro pasado remoto y que nos queda en algunos museos en forma de medallones y monedas. Ayer fuimos de excursión al impresionante y bellísimo Finisterre gallego y a uno de los puertos, Muxía, con rocas que vienen venerándose desde la Prehistoria por sus cualidades curatorias, tanto como el terror que infunde el violento mar que encierran. Frente a ese mar está una iglesia que antes de la guerra estaba adornada con exvotos que representaban naufragios de barcos de toda clase y colgaban de las bóvedas barcos que recordaban a los que el mar no había devuelto jamás a la superficie. Ahora desaparecieron los exvotos pintado y sólo quedan unos pocos barcos colgados. Galicia es bellísima, con esa niebla que se extiende en el mar aún en un día espléndido de sol, como fue ayer, de primavera, después de cinco meses de lluvia, según nos dicen.
Es curioso que los viajeros prefieran ver ciudades y no tierras misteriosas, con leyendas y costumbres antiguas y el rostro de las gentes del pueblo, su forma de andar, de hablar, sus gestos, los colores que prefieren, buscando uno similitudes con otros pueblos. Galicia, pobre como los otros países celtas, pasa los siglos escuchando las campanas de sus propias ciudades hundidas, en la costa Atlántica y en sus lagunas, en alguna de las cuales cruzan el aire los Caballeros de la Tabla Redonda que aguardan por el regreso del Rey Arturo o tienen en la ermita de una de sus montañas más altas, la Copa del Santo Grial, según la leyenda medieval que otros supusieron a los Pirineos y en otras montañas europeas y jamás encontraron. A medida que pasan los años uno se consuela con el propio pasado o, como en mi caso, con ese pasado remoto del que sólo quedan la belleza de las leyendas y del escenario, el paisaje, en que se desarrollaron. De aquí salió también, obsequiado por caballeros gallegos, el caballo de Guillermo el Conquistador y luego de conquistada Inglaterra por los normandos, los miles de bretones que huyeron y se establecieron, junto a los celtas gallegos, en el norte de Galicia.
No contesto carta alguna, sólo evoco hoy mis recuerdos de ayer, sólo la ligera bruma del horizonte aún con el glorioso sol que plateaba y hacía brillar el mar, nos impedía ver la costa irlandesa como aseguraban los ancianos los veían cuando yo era niño. Claro que la veían. Ahora empiezo a verla yo, a medida que pasan los años. Se ve todo lo que se quiere ver.
Contestad como queráis, pero contestar. Sólo queremos saber de vosotros y de los amigos, no recibimos carta de nadie. Nos enteramos del fallecimiento de María Rosa Oliver a quien todos queríamos. Se publicó la noticia en un diario de aquí.

Un gran abrazo para vosotros y para los amigos comunes de Maruja y mío:

[Seoane]

1977-04-27
Carta de Fernández a Luís e Maruxa Seoane. 1977
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 27/04/1977

LA BARCA GRÁFICA S.R.L. / DISEÑO Y ASESORAMIENTO GRÁFICO/HOUSE ORGANS/IMPRESOS/SARMIENTO 640-4º P./TEL. 46-2414/BUENOS AIRES.

Buenos Aires, Abril 27 de 1977

Queridos Maruja y Luis:

Extraño nuestras charlas de los sábados, me imagino con qué euforia estarán viviendo estos momentos en que España inicia un nuevo proceso democrático, espero sea distinto al que aquí sufrimos.
En Buenos Aires, el momento artístico se caracteriza por la abundancia de remates con pocas obras representativas, que por salir a la venta con precios reales no se venden, en cambio, si se venden las mediocres a precios ínfimos y a pagar en muchas cuotas.
Luis, este año a las Empresas que actualmente les realizo publicidad, les propuse unas Carpetas con el tema TANGO, en la primera aprobada deseo contar con tu colaboración; te adjunto la letra del tango para tu grabado, la media es de 26 centímetros de ancho por 34 de alto a 3 o 4 colores.
Si puedes hacerlo, me gustaría me mandaras las maderas (terciadas) de ser posible en mayo o junio. Como de este tipo de trabajo pienso hacer varios, quisiera saber si puedo contar contigo, en cada caso te mandaría los textos. Por cada uno de esos trabajos pagamos $10.000.000 M/N
Entre otros casos, quiero decirte que reclamé a Losada el importe de la venta de los libros tuyos, tú me dirás si quieres que los deposite en alguna cuenta, o compré Bonos ajustables a tu nombre.
Espero que tus explicaciones tengan el éxito que merece tu importante labor.
Saludos a Lorenzo y Laxeiro.

Para tí y Maruja, un gran abrazo de tu amigo que os quiere.
Por favor, contestame

Albino Fernández

1977-04-28
Carta de Parker a Luís e Maruxa Seoane. 1977
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Parker a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 28/04/1977


28 Abril 1977

Mis queridísimos Luis y Maruja:

Estoy en deuda con ustedes, pues hace más de dos meses que llegó tu carta, querido Luis, con unas palabritas de la encantadora Maruja, pero creo que no les extrañará que les diga que estoy con una pertinaz bronquitis –que, en realidad, empezó estando aún ustedes en Bs. As.– que me desmoralizó muchísimo, sobre todo porque no veía, no sentía mejoría ninguna, hago nebulizaciones, gimnasia respiratoria y gimnasia en general, etc., etc., pero desde hace unos pocos días, siento que empieza a producirse algún cambio positivo: he vuelto a tener deseos de pintar y he empezado a hacerlo… También contribuyó a estar mal de ánimo, sin deseos de ver gente, etc., etc., la seguidilla de muertes de queridísimos amigos.
No sigo en esta tesitura porque cuando les llegue un sobre con el remitente Margot Parker tardarán bastante antes de decidirse a abrirlo. Tu carta, Luis, con los comentarios de algunas cosas que vieron, como por ej. el Convento de S. Domingo, de pintura española contemporánea y que calificas de antológica y luego la Fundación Miró en Barcelona, obra del gran arquitecto catalán Sert, que aparte del Museo, consta con salones para conferencias , etc., etc., debe ser una maravilla, y eso agregado al bellísimo Museo Picasso, del que desgraciadamente sólo conocí una parte. Es muy linda, lindísima esa parte vieja de Barcelona, a mí el Barrio Gótico y sus museos me emocionaron y está entre los mejores recuerdos de mi viaje a Europa. Lo que no me conformo es no haber estado en nuestra Galicia, que también es algo mía.
La otra noche fui con los Guthman a casa de los Baudi. Se habló, buena parte de la noche, de ustedes, y realmente estaban con nosotros talvez atrás de ese cuadro que tienen tuyo y que es lindísimo… Pronto ya se encontrarán allí y también el pintor que vive en París en la preciosa casa y taller de L´Impasse du Moulin Vert. Tuve carta de nuestro Eduardo y me cuenta de la serie de expos que hará; algunas ya habrá hecho, Génova, Brescia y ya pronto, en Junio, en La Coruña. Ojalá le vaya bien.
Aquí en Rubber´s acaba de terminar o está por terminar una muestra de SOLDI!!! Según me han dicho, creo que Elena y Natacha, si ellas fueron, es malísima. Segui ganó el premio de Benson and Hedges (cigarrillos). Dicen que mereció el premio, que está justamente dado.
La semana que viene iré a ver al M. Nacional la gran exposición de Dufty, que Monzón califica “un fascinante y revelador envío francés”, tiene 60 obras. En cuanto a cuestiones culturales, como dices en tu carta, no tengo muchas más novedades que contarles, pero ya los Baudi les contarán mucho. Abundan los remates de pintura, pronto habrá en casa de Castagnino una gran subasta (¿que fea palabra no?) con Feinsilber.
Hablé con Marica y me contó del diario que saldrá, seguramente, con los amigos de siempre. Abraza de mi parte a Lorenzo; les deseo mucha suerte en lo que emprendan; también está Dieste?

Para todos mi más cariñoso recuerdo y para ti y Maruja todo el gran abrazo de

Margot

1977-04-29
Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1977
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 29/04/1977

Buenos Aires, 29 de abril de 1977

Queridos Maruja y Luis:

Tienen que perdonarnos la demora en contestarles. Las razones quizás para bien de Uds. son la falta de estímulo para contarles cosas de aquí, y digo para bien de Uds. porque espero que todo sea distinto desde allí, con la óptica vibrante que se debe estar viviendo ahora. Nos da verdadera pena no poder compartir estos momentos. Uds. nos hacen verdadera falta, nuestro diálogo se va cerrando cada vez, ya que nuestros amigos se van dividiendo y por ello sólo de vez en cuando se puede mantener una conversación más o menos esclarecida. Es posible que sea, de nuestra parte, una pedantería pretender que poseemos la razón, pero tengo la firme convicción que no podemos tener a nuestro alcance los parámetros necesarios para saber más y no basarnos solamente en las informaciones intencionadas o temerosas de que estamos echando mano. Estamos esperando con bastante impaciencia el día de nuestra partida, para octubre, para verles y charlar.
Así nuestra vida transcurre igual que cuando se fueron. Seguimos “desfaciendo” los entuertos de nuestras cosas diarias, pero ahora sí que en su total estado final. Quizás un par de semanas nos separan todavía de los líos del cierre de mi oficina, pero es el verdadero fin de todas las ataduras. Es verdad que ya eran pocas, pero era necesario terminar todo y ello se ha prolongado hasta mayo, y me considero feliz que no sea aún más.
De todos modos he tenido tiempo para trabajar en lo mío si bien es cierto que no disponiendo de todo el día todavía, pero por este lado es donde recibimos las satisfacciones mayores. No por las cosas que hago que deben perfeccionarse mucho aún, pero por la libertad que ese trabajo significa, sin tener que rendir cuenta a nadie más que a uno mismo. Estoy “pensando” unos trabajos donde los fondos se integren mucho más que hasta ahora con el dibujo, donde este aparezca desde el fondo como si fuese parte de ese mismo fondo, ya que encontraba hasta ahora que había una especie de enorme separación entre los dos planos de trabajo: el fondo y el trabajo de las elipses. Quizás eso le quite un poco el aspecto actual de “pintura de relojería” que se me ocurre que tiene ahora, pero lo que debo cuidar, sin embargo, es el exceso de sutileza que surge al disminuir tanto los contrastes al punto de constituir un gran plano con apenas motivos que salen del fondo. En fin, veremos.
Quisiera que nos cuenten más de los trabajos y resultados de Luis. Aquí todos quieren saber de Uds. y nosotros quizás más que nadie.
La temporada aquí recién se inicia. Anuncian una exposición de [Raoul] Dufy que les confieso no tengo muchas ganas de ver. En teatro han empezado algunas cosas con comentarios, como siempre, muy contradictorios de parte de nuestros amigos: una Casa de Bernarda Alba 1 con María Rosa Gallo y dirigida por Alejandra Boero, también La Visita, una obra de un argentino cuyo nombre no recuerdo, pero que resultó ser una obra pedante y vacía. En cine hemos asistido a un ciclo de [Rainer M.] Fassbinder en el Instituto Goethe que resulta ser a mi juicio uno de los creadores más formidables del momento, en cine. Es un cine alemán por donde se lo quiera mirar, pero su lenguaje formal es tan crudo, tan desprovisto de efectos que uno tiene la sensación de estar comiendo un limón, así de ácido y así de simple. Por favor, perdónennos la tardanza en contestarles y escríbannos pronto y ahora reciban nuestro fortísimo abrazo tan cercano y cariñoso como siempre y el recuerdo de todos.

Esther y Lipa

[Manuscrito por Esther Burd na parte superior da carta:] Mío va un gran cariño y 1 deseo fortísimo de verlos muy pronto.

Esther
1 Escribe Fernanda Alba, pero debe referirse a la obra de F.García Lorca

1977-05-08
Carta de Baudizzone a Luís e Maruxa Seoane. 1977
Nova York
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baudizzone a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 08/05/1977

Nueva York, domingo 8 [mayo], 1977

Queridos Maruja y Luis:
Estamos en USA desde hace (mañana) una semana. Primero estuvimos en Nueva Orleáns. Es una ciudad como cualquier otra –rascacielos, tráfico, gente ocupada– pero con dos cosas que le dan una personalidad extraordinaria: el barrio francés –es decir, el viejo barrio español–francés, de unas diez cuadras por diez– y la presencia de la música de jazz. El barrio es apasionante y hermoso. Las casas de colores profundos, predominando el rojo–pompeyano mezclado con el verde de las plantas que crecen en los patios más hermosos que jamás vimos. Una casa junto a la otra, una cuadra tras la otra. Todas casas bajas magníficamente conservadas y cuidadas. Ojalá se hubiese hecho algo así en nuestro San Telmo!– y en cada esquina un bar donde un grupo de gente –generalmente negros– hacen música, divirtiéndose, cantando, creando. Fueron tres días inolvidables y no quiero olvidar otra cosa hermosa –el Mississippi, caudaloso, retorcido, que nos llenaba de recuerdos del Tom Sawyer de nuestra adolescencia. En fin salimos con el alma limpia. Aquí estamos ahora, en Nueva York en el departamento que nos prestó un amigo que lo tiene desocupado, pues en este momento está en Bs. As.; el es Félix Uñó . Tal vez te acuerdes de él, pues te compró un cuadro hace un par de años.
Todavía no le tomamos el pulso a la ciudad, pues hace 10 años que no veníamos y un sábado y un domingo no son días que muestren nada. Hoy pasamos el día en el Guggenheim viendo una retrospectiva de Kenneth Noland y sobre todo el salón dedicado a Picasso; ayer estuvimos en el Museo de Arte Moderno, delicioso como siempre; y sobre todo caminamos, caminamos, caminamos (hay [sic] de mis pies!) a un sol tibio primaveral que es una bendición. Ahora son las 9; Elena está preparando una cena con algo que compramos por ahí y yo aprovecho para escribiros. Fui a cenar, me acosté a leer un rato y me quedé dormido; sigo la carta hoy lunes, mirando nieve por la ventana. Ayer fue un día dulce y tibio, hoy la tele anuncia frío y nieve fuerte. No quiero terminar la carta sin informarte, Luis, que antes de salir de Bs. As. estuve con Freddy [Guthman] quien tomó a su cargo el envío de tus cuadros a tu casa. Visitamos a tu portero (Enrique Dassini ), le dijimos tu deseo y quedamos en que Freddy le mandaría carta o telegrama anunciándole día exacto de la salida de los cuadros. Todo en orden. Me dijo Natacha [Guthman] que ellos tienen un buen contacto con un vendedor de cuadros (están ellos por vender alguno de sus [Pedro] Figari y Torres García ) y que te dijese si quieres que aparezcan también los tuyos. Escríbeles directamente; ya te mandé la dirección de Freddy, pero la repito:
Alfredo Guthman
Arenales 2138- Mar del Plata (7600) R. A.

Queridos amigos. Hasta la próxima. Si tenéis ganas, mandar dos líneas contando como están, a mi nombre, a/c Eduardo Jonquières, 3 Impasse du Moulin Vert, Paris.
Un gran, gran abrazo para los dos.
Baudi.

Mis queridos amigos:
En este momento se ha largado a nevar y verlo desde la ventana de un piso 15 es delicioso –pero que no dure porque queremos salir por las calles. No nos adaptamos [a] salir de un horno como vivimos practicamente en Nueva Orleáns y meternos en esta ciudad tan dura, tan tensa. Abrazos fuertes y muchos.
Elena


SR
LUIS SEOANE
15 Paseo de la Ronda
LA CORUÑA
ESPAÑA

1977-05-16
Carta de Palmás a Seoane. 1977
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1977 en 16/05/1977


Stiago
16.V.77

Querido Seoane:

Aquí le mando una copia del trabajo sobre la emigración gallega en la Argentina, es incompleto pero eso sucede con todo tipo de resumen o síntesis.
Quisiera que Ud. le diseñase la tapa. Posiblemente se edite en El Castro y con alguna ilustración en el interior, pero esto depende de lo que dispongan los editores.
Yo había pensado en cuatro o cinco ilustraciones que podrían ser: el C[entro] Gallego, la manifestación de homenaje al 150º aniversario de la revolución de Mayo, las tapas de algún libro –p. ej. Lonxe y 50 hombres...– y alguna revista –p. ej. Céltiga o Terra. Esto, además, está sujeto a que se puedan conseguir. Nada más y gracias.

Un abrazo y recuerdos a Maruja.

Ricardo Palmás

1977-05-16
Carta de Seoane a Parker. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Parker. 1977 en 16/05/1977


La Coruña, 16 de Mayo de 1977

A Margot Parker
Buenos Aires

Querida Margot:

Nos alegramos mucho que estés pintando, aunque te parezca broma, es uno de los modos de luchar contra la bronquitis y contra todo, y, trabajando, vas realizando tu propio homenaje a los que has querido y quieres, al mundo. Todos estamos de paso pero tenemos la esperanza de que quede algo nuestro; quienes somos de naturaleza gallega tenemos el oscuro presentimiento de continuar de alguna manera poblando un espacio entre la niebla, o acompañando a un ser de otra especie que peregrinará, porque no lo hizo en vida, a una ermita de la costa del norte de Galicia, donde creo termina el Mar de los Ártabros, que se llama San Andrés de Teixido. Este país está cubierto por la más rica variedad de verdes que puedas imaginarte y el mar y la cima de las montañas se diluyen en nieblas. Así, casi siempre, es el mes de Mayo en cuyos días se alternan las lluvias. Yo estoy muy metido en casa y trabajo.
A otros amigos les digo que hice una serie de grabados. Veinte de ellos están destinados a un álbum, Imaxens celtas, del que hablaremos a nuestro regreso, pues se trata de figurar un desarrollo estético realizado en la prehistoria por los celtas a través de medallas y monedas partiendo de la figuración naturalista. Los celtas no expresaban literariamente su pensamiento. No poseían alfabeto alguno y su sentimiento lo fijaban a través de sus figuraciones y con el tiempo de los signos que las recordaban.
Galicia posee un tesoro de insculturas abstractas grabadas en sus rocas, en joyas y en algunas rudas esculturas de guerreros. Las medallas y monedas son de los celtas de Europa oriental, de los de ambas orillas del Rhin y de los galos, los irlandeses, bretones y gallegos no hicieron monedas, eran orfebres o al menos no tuvieron el sentido del ahorro de los galos por ejemplo y por eso no perduraron sus monedas. A orillas del Rhin estaba establecido un orfebre celta gallego cuando llegaron las tropas romanas, creo que en época de Cesar o éste dirigía esas tropas, así lo cuenta un cronista de entonces.
A ese mundo dedico este álbum que grabé en madera de camelio, la madera más dura que trabajé nunca, haciendo que me hiriese constantemente con la gubia la mano que sujetaba el taco de madera. Efectivamente, la Fundación Miró es una maravilla pero tambien lo es como ciudad y por amor a la cultura, Barcelona, que mantiene dentro de su recinto 26 museos, acabo de leerlo, de los cuales yo sólo conozco seis o siete. Y uno piensa que vive en ciudades cuatro o cinco veces más grandes que apenas pueden sostener dos o tres.
De no haber nacido de origen gallego me hubiese gustado serlo de origen catalán. Creo que de ser de otro origen español –perdóname esta digresión– me gustaría ser de Cataluña, de León o de Andalucía, o tambien de Castilla la Vieja, no de la Nueva, ni de La Mancha, ni del Mediterráneo, con la excepción de Cataluña. A todos, sin embargo, prefiero Galicia. Somos un misterio para el resto de los españoles. Tenemos hadas, nieblas y un cielo poblado de muertos, aparte de los fantasmas, y, personalmente, tres pensamientos a un tiempo en la cabeza, según fama, o como dicen los madrileños somos el hombre que estando en una escalera, los ajenos a Galicia no saben si sube o baja. A mi me gustaría saber que los demás no saben si subo o bajo, si voy o vengo y en cambio saber yo todo eso de ellos. Es un buen modo de defenderse.
Creo que he escrito mucho. Te mandamos, Maruja y yo muchos abrazos:

[Seoane]

1977-05-16
Carta de Seoane a Fernández. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández. 1977 en 16/05/1977


La Coruña, 16 de Mayo de 1977

Sr. Albino Fernández
Buenos Aires

Querido Albino:

Recibí tu carta hace pocos días y te contesto hoy agradeciéndote el encargo del grabado para la carpeta Tango. Voy a hacerlo, pero el problema es el envío, pues tiene que llevar los tacos algún amigo que viaje a esa. No es posible enviarlos por correo. Un amigo mío está de viaje por Europa, creo que regresa a esa a finales de junio. Te los enviaría por él. O antes si alguno de los muchos que viajan quieren hacer el favor de llevarlos.
En cuanto al dinero de Losada me lo inviertes en Bonos, creo que es lo mejor. Este año hago una gran exposición de pintura y grabados en Santiago de Compostela, dejando la de Madrid para el año que viene, pues aparte de no tener muchas ganas esta temporada, no se vende en este momento de España, nada. Las prósperas hasta el año pasado, casas de remates madrileñas, deambulan con sus muestras por las ciudades españolas tratando de desprenderse del stock que poseen de obras de arte. Es posible que en el comienzo de la nueva temporada, en Octubre, todo cambie. Hice un nuevo álbum de grabados, Imaxens celtas, que está por imprimirse. Te llevaré un ejemplar cuando regreses.
Galicia está bellísima. La cantidad considerable de lluvia de este año aumentó, si es posible aún más, los matices de sus verdes y el mar y la niebla ayudan a embellecerla. Se que esta temporada está abierta la exposición de Duffy y me gustaría me comprases un catálogo si es que han podido hacerlo.
¿Qué es de Cuadrado? Lorenzo y Laxeiro están en Madrid y en este momento leí en los diarios que está exponiendo allí Dávila. Por mi parte trato de no moverme de Galicia. Trabajo aquí. Hago lo que puedo.

Recibe un saludo para tu familia y para ti de Maruja y mío y un fuerte abrazo de:

[Seoane]

1977-05-16
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1977 en 16/05/1977


La Coruña, 16 de Mayo de 1977

Sres. Esther y Lipa Burd
Buenos Aires

Queridos Esther y Lipa:

Agradecimos mucho vuestra carta. Estamos, prácticamente, incomunicados con los amigos. Si bien es verdad que gozamos de la estancia en este país que, por las considerables lluvias de este año es de una riqueza en matices de verdes extraordinaria, sentimos la lejanía de los amigos de Buenos Aires y el dolor del fallecimiento de algunos que estimábamos hondamente, el primero Audivert y después B. Waisman, Maria Rosa, J. Luis Romero, Paparella, Córdova Iturburu. Parece imposible que hubiese ocurrido en tan pocos meses. Paparella, cuando nos hemos venido, estaba muy mal, pues le habían hecho dos operaciones en la cabeza. Bernardo, Córdova Iturburo y Maria Rosa estaban como siempre. Córdova, muy envejecido y sordo, pero con mucho ánimo y proyectando la publicación de nuevos libros. Con José Luis estuvimos cenando en su casa unos dias antes de venirnos, así como Maria Rosa había estado en la nuestra en vísperas tambien de nuestro viaje, juntamente con su hermano, pues proyectaban venir a Galicia, querían conocerla y nosotros prometimos acompañarles a ver ciudades y monumentos. A Audivert le hice un prólogo para un libro suyo sobre grabado que le había gustado mucho y dudaba si usarlo como prólogo o convertirlo en monografía, pues en mi trabajo estudiaba su obra de grabador y hacía crónica de él desde mi llegada a Buenos Aires, que fue aproximadamente cuando le conocí. Pero no quiero escribiros más sobre esto. Trabajo más desordenadamente que otros años. Hice un nuevo álbum de grabados, está aún sin imprimir, hechos en madera de camelio cortada de pié, como se dice, de dos troncos que me regaló una persona amiga que tiene más de trescientas variantes de camelias conseguidas por su padre y continuadas por él. Una maravilla. Pero la madera de camelio es durísima para trabajar, resulta más dura que el quebracho, en la que grabé en los primeros tiempos de Buenos Aires haciendo, entre otros, los grabados de ¡Eh, los toros!, que publiqué con poemas de Alberti. Con el camelio me clavaba constantemente la gubia en los dedos de la mano izquierda con la que sujetaba la madera, al resbalarme la gubia sobre ella, e incluso se rompió una de éstas al incidir en ella. Mi mano izquierda llegó a estar ornamentada con curitas de tamaños insignificante. Se va a titular en gallego Imaxens celtas y sigue el desarrollo en las monedas y medallas de este pueblo del naturalismo griego que adopta a partir de una moneda de Felipe de Macedonia a la abstracción. Una experiencia estéticamente muy importante que se produjo unos siglos antes de Cristo y de la que pueden seguirse su desarrollo probando una voluntad de estilo. Yo hago con este desarrollo algo similar a los que trabajaron con antecedentes de obras de arte anteriores generalmente como homenaje a sus autores. El caso, salvando la enorme distancia en cuanto a mi de Picasso con Las Meninas, o con cuadros de Delacroix, el Greco, etc. Con la misma madera hice tambien otros grabados. Hasta ahora se puede decir que no hice más que grabar. Pinté poco, pues este año no expongo más que en Santiago de Compostela antes de nuestro regreso, con una gran exposición de pintura, grabados y libros ilustrados y álbumes. En ella se pasará un audiovisual que están haciendo. Esto es todo. A lo mejor hacemos un breve viaje a Londres, aunque tenemos pocas ganas de movernos de Galicia. Nos alegra mucho que estés pintando, Lipa, y que el trabajo te cree nuevas preocupaciones exclusivamente plásticas. A Londres me gusta la idea de ir y volver en avión desde Santiago, es muy poco tiempo, unas dos horas y media. Ir y ver unas cuantas cosas y volver.
Os recordamos siempre. Añoramos las charlas de las reuniones improvisadas con vosotros y vuestra amistad. Ahora recibid Esther y Lipa, el abrazo fuerte de Maruja y mío:

[Seoane]

1977-05-31
Carta de Blum a Seoane. 1977
Nova York
Olivos
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Blum a Seoane. 1977 en 31/05/1977

Sigwart Blum. Quintana 2572. Olivos. Buenos Aires. Argentina.

31-5-77

Queridos Luis y Maruja:

Hace pocos días, vi a Julia Lublin y ella me contó que encontraba a Uds. muy bien en su querida Galicia. También deben haber recibido la revista GRAPHIS, como siempre bien impreso y diagramado. Olvidaban publicar también unos trabajos de Ayax Barnes. Tienen la intención de hacerlo en el número siguiente, pues, revisando nuevamente el material, el Sr. Herdeg se dió cuenta que los diapositivos enviados no eran secuencias de películas, sino ilustraciones para sus libros de chicos. Barnes está ahora en Italia, después de haber prohibido uno de sus libros. También Distéfano se prepara para marcharse. Creo a Barcelona, donde radican muchos gráficos-amigos.
Y aquí?
Muchas exposiciones, pero muy mediocres. Una de Segui... una imitación de los hyper-realistas de USA, España y Alemaña. Muy aburrido. Carlos Alonso, meditando sobre sus próceres Rembrandt, Van Gogh, Ticiano, Velazquez, Courbet, etc. Se encuentra en su salsa. Con la habilidad de siempre, pero muy poco “creación”. Un impasse? Un alto en el camino o la crisis de nuestros artistas jóvenes, que se ve en el arte de ellos? A veces uno cree que es una generación que ya no da más...
Tambien Noé, después de arrancar de nuevo con la pintura, muestra un arte confuso. Es tan lamentable.
Cómo andan sus cosas, Luis? Va exponer en España, Suiza, Alemania o en otro pais del continente? Vale la pena hacer algún viajecito con Maruja.
Nada más para hoy solamente salud y suerte para Uds. dos y saludos muy cordiales de Margarita y

Sigwart Blum

N. B. Creo que la revista sobre América Latina le interesa.

1977-06-15
Carta de Radaelli a Seoane. 1977
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Radaelli a Seoane. 1977 en 15/06/1977

15 de junio de 1977

Querido amigo Luis Seoane:

Por avión, te mando Aquario 1.
¿Cómo estáis? ¿Qué proyectos tenéis? A fijarse bien por quien vota Maruja...
Con muchas ganas de visitaros. Entretanto, saco esta revista.
Alguna vez hiciste una viñeta para Testigo. Ahora quiero pedirte –como un gran favor– una viñeta para la portada del Nº 2. El tema será siempre el mismo: acuario. Sólo variará el artista. Más o menos como las dimensiones del Nº 1 –quizá sea mejor algo más pequeña– o menos alta.
Dime qué te parece la revista. No parece, pero ha dado un gran trabajo.

Mil gracias, muchas cosas buenas para ambos y un abrazo

Sigfrido

1977-06-21
Carta de Piñeiro a Seoane. 1977
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1977 en 21/06/1977



Compostela, 21-VI-77

Benquerido Luis:

De volta da aventura luguesa, que rematou sin sorpresas, atopeime aquí co fermosísimo caderno Soma de craridades no que a colaboración de Seoane, de Cunqueiro e de Montero Díaz fainos revivir o ambiente entusiasta e creador dos anos trinta. Realmente, este caderno é unha fina xoia bibliofílica e, ao mesmo tempo, un espello máxico que nos fai presente o ambiente xeneroso, entusiasta e cordial dos anos mozos.
Moito che temos que agradecer os amigos a tua inagotable xenerosidade. Cada ano chega ás nosas mans un novo libro, un novo album ou un novo caderno nos que a túa riqueza espiritoal se vai concretando en orixinais creacións artísticas. Admirable cousa é ter o don de crear tesouros e a xenerosidade de os regalar.
Os grabados son magníficos. Dos dibuxos, eu conocía Natureza viva na versión que apareceu en Yunque, inda que esta versión seméllame máis animada. A carta do Montero Díaz é notablemente aguda.
Graciñas, Luis. Apertas nosas para os dous

Ramón

1977-06-27
Carta de Baudizzone a Seoane. 1977
Madrid
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baudizzone a Seoane. 1977 en 27/06/1977

Madrid, 27 de Junio de 1977

Queridos Maruja y Luis:
Estamos aún en Madrid, esta ciudad de los bocinazos, las motocicletas y los papeles por el suelo. El tiempo es dulce, más bien cálido con cielo azul. Vemos cosas hermosas –ayer, Goya en el Prado ; hoy, las tallas de [Juan de] Juni y las “damas” en el arqueológico– cada vez más bellas. Hemos visto a [Lorenzo] Varela –esta noche comemos con él– y le encontramos muy bien. También tenemos noticias del chico Díaz Pardo [Rosendo ], no sólo ya parece estar fuera de peligro, sino que ya piensan que volverá a su casa la semana que viene. Qué alegría para todos! En Madrid nos encontramos carta de Freddy Guthman. Dice que se enviaron a tu casa los cuadros que figuran en la lista que hizo Cassara, y que [yo] te envio con esta carta y que tu portero los recibió y ya están allí. Bueno, queridos, ha sido espléndido estos tres días con Uds., verlos en su salsa coruñesa. Hasta pronto, muchas gracias por cuanto hicieron por nosotros y un gran abrazo para los dos.

Baudi.


Queridos Maruja y Luis:
Añorando los ratos pasados juntos, estamos dando los últimos pasos en este viaje; pero otra vez tendrá que ser antes porque ya ahora hace bastante calor y da pereza salir. ¡Si no irse directamente a la playa¡. Nos veremos con Mimina [Arias] mañana y festejaremos el restablecimiento del hijo. ¡Qué alegría enorme! Los abrazo y muy fuerte
Elena

1977-07-04
Carta de Seoane a Negri. 1977
A Coruña
Bangkok
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1977 en 04/07/1977


La Coruña, 4 de Julio de 1977

Dr. Tomás A. Negri
Bangkok

Querido Negri:

Le debo carta desde hace mucho. Muchas veces me hubiese gustado escribir pero siempre se interpuso entre la carta y yo el final de un cuadro, un grabado, un dibujo de urgencia, algo que me distrajo y que formó parte de mis tareas. Tambien las prisas por ir y venir de Buenos Aires a La Coruña y a la inversa. Le guardo algunos álbumes y libros para cuando viaje usted a Buenos Aires y charlemos de todo el tiempo pasado y de nuestras experiencias. Aquí, en La Coruña, hemos pasado los primeros meses estudiando la posibilidad de estar con ustedes en Thailandia, hasta que decidimos no pensar más en lo que iba resultando imposible dada la distancia y mis proyectos de trabajo que, como ocurre siempre, algunos de ellos quedan para siempre arrinconados entre otras nuestras ambiciones que nunca se cumplirán. Estaremos en Galicia hasta fines de Noviembre o principios de Diciembre. Estar en Galicia es estar en una especie de Nirvana, nos convertimos en inexistentes en nuestro gozo, ausentes, incorporados a una naturaleza, solo esto, naturaleza. Naturaleza o Paraíso.
Los romanos cuando conquistaron Galicia, al atravesar un río, en este momento no me acuerdo cual, el Sil creo, suponían que habían pasado el rio del olvido y desde el instante de la travesía no recordaban el pasado, patria, hogar, etc. Esto que es leyenda resulta, de cierta manera, verdad. Uno está como sumido en la niebla, sin encontrarse, apenas percibiendo a los otros, a las gentes que nos rodean, no reconociéndolas y viéndolas sólo como fantasmas que se cruzan en nuestro camino, unos fantasmas más corteses, como solo saben serlo en Galicia, que nos saludan y pasan, grises, sin apenas detenerse. La niebla entra, además, en nosotros, en nuestro cerebro, o así nos parece.
Nos hubiese gustado ir a Thailandia, observamos su configuración geográfica en un mapa, nos atraía esa gran cola que termina en punta en Malasia y ese límite con Laos que aparenta ser una boca vieja en actitud de grito y veíamos las sombrillas azules que aparecen en las enciclopedias, sus mujeres con grandes sombreros de paja que asombran sus pómulos y su belleza adolescente, y los búfalos de su campo, que nos resulta un animal demasiado tosco en relación con la delicadeza de su arquitectura y de su arte, quedan mejor los monstruos inventados y los elefantes.
Soñamos con ir a Thailandia y estar con ustedes, pero no nos fué posible, quedamos envueltos en niebla, estamos aún envueltos en ella y perdidos en el tiempo, como aquel monje de la leyenda celta, gallega y tambien irlandesa, San Ero de Armenteira en Galicia y San Brandán en Irlanda, al que le produce una ensoñación y le distrae por siglos el canto de un ruiseñor. Hablaremos de ella en Buenos Aires, una gran ciudad para todos los recuerdos del mundo.
Trabajo. Hice un nuevo libro de grabados que le reservo, Imáxens celtas, que recuerda una aventura estética de la prehistoria, y pinto. En Argentina, antes de venirnos, obtuve un gran éxito en Tucumán y tambien en Buenos Aires, éste último con oleos pequeños y acuarelas, en una muestra de Arte Gallery. Los temas de los pequeños oleos eran cabezas y pájaros, las mayores medidas 18 x 18 cms., eran cuadrados.
Releyendo estas líneas pienso que esta no es la carta de disculpa que pensaba redactar. Mi disculpa la pediré en Buenos Aires el dia que nos juntemos a charlar, hasta entonces pensaremos siempre agradecidos en ustedes y sintiéndome, sintiéndonos, culpables.
Un gran abrazo a Isabel y a usted, no sabemos si su madre está con ustedes, si está otro para ella. Los recordamos:

[Seoane]

1977-07-19
Carta de Seoane a Girri. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Girri. 1977 en 19/07/1977


La Coruña, 19 de Julio de 1977

Sr. Alberto Girri
Buenos Aires

Querido Girri:

Acabo de recibir el primer tomo de tu obra poética y te agradezco mucho la doble dedicatoria: la del libro junto a otra personalidades que estimo como las más importantes argentinas y la manuscrita de la portadilla, exagerada en cuanto dices debes, pues en la amistad se deben permanentemente un a otro y las deudas nuestras la acrecen. Nos gustó mucho tener esta primera noticia tuya después de tu salida de Buenos Aires. Nosotros estamos cada vez más sumidos en niebla, hoy apenas se ve el mar; todo, cielo, tierra y mar tienen el mismo gris blancuzco haciendo resaltar repentinamente una o varias notas de color volviéndolas más intensas. Pero la niebla está asimismo en nosotros y todo se torna confuso. Los fantasmas celtas surgen de esta niebla que todo lo domina, ellos surgen y rápidamente se esconden en ella, como surgen los muertos para dejarnos sus avisos y aún expresarnos sus dolencias, sobre todo morales, las que continúan padeciendo porque dejaron el mundo antes de arrepentirse, “de ponerse a bien con Dios”, dicen en las aldeas, que en eso consiste para ellos el arrepentimiento. Macbeth usa la niebla y la noche para sus crímenes, es un celta escocés, y los mendigos de Valle Inclán escogen la que se hace menos transparente en las encrucijadas de los caminos, junto a los cruceros, para realizar sus porquerías o sus amores. Se trata de un celta gallego. En este momento, en todos los momentos en Galicia, estoy viendo fantasmas. Algunos fueron reales y penan por sus delitos. Otros sobresalen rápidamente de la niebla y tan rápidamente como surgen vuelven a desaparecer entre ella. La lástima es que no se puedan pintar los fantasmas. Ni los surrealistas han podido hacerlo. Sólo, que recuerde, Doré, en algunas ilustraciones, aprovechando el gris claro que podían conseguir los artesanos grabadores en madera. Unos fantasmas más bien góticos y no son así. No se pueden concretar en límites, sus perfiles se confunden en la niebla, se notan más próximos a algunas estatuas de la Prehistoria, perdidos los perfiles y carcomidas por el tiempo las piedras donde fueron esculpidas. Pero, tampoco. No se pueden concretar. Cuando la niebla deja ver el paisaje, esto es maravilloso. A Galicia hay que verla así para encontrarla paradisíaca. Viéndola y no viéndola. Cuando la tenemos metida en el cerebro, es cuando el gallego siente más morriña y está contento de tenerla. Y yo la tengo, lástima que no pueda pintarla.
Cuéntame de Buenos Aires. Dime qué pasa en este invierno en cuanto a exposiciones, espectáculos, etc. Trabajo, aunque no tanto como quisiera y tengo muchas ganas de hablar con todos los amigos de ahí. Hace unos días estuvieron aquí en La Coruña Elena y Baudizzone y los Jonquières. Lo pasamos muy bien. Nos gustó mucho que hubiesen venido. Dimos algunas vueltas por esta parte de Galicia aunque la lluvia nos impidió extenderlas. De Varela no sé nada. Está en Madrid y sólo de vez en cuando hablamos por teléfono. Creo que está bien, según los amigos comunes.
Escribe, cuenta algo. Dime si le gustó el Bestiario a Aurora, etc.

Recibe un gran abrazo de Maruja y mío. A los amigos les escribiremos estos días. Otro abrazo.

[Seoane]

1977-07-26
Carta de Girri a Seoane. 1977
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Girri a Seoane. 1977 en 26/07/1977


Buenos Aires, 26 de julio (un día después del de Galicia) [1977]

Caro Luis:

Te agradezco tu carta y te agradezco que conserves, como lo conservarás hasta el fin, tu sentido de lo fantástico como real y tu sentido de lo concreto como más fantástico que lo fantástico mismo. No creo que haya posibilidades de definir lo que es un artista sino en esos términos. De allí que para mí, directa o indirectamente, hayas salido siempre uno de los poquísimos ejemplos para tener en cuenta y seguir, sea como sea. Hay un punto en el curso de nuestras vidas en que uno ya no sabe bien qué es su esencia y qué es su personalidad, lo adquirido, donde comienza una y donde lo otro; y creo que este momento es el más fértil, tanto en las relaciones personales y con el mundo cuanto en los vínculos que el arte o la vocación a la que ha entregado su vida, en parte a los tanteos, en parte a sabiendas, en parte llevado vaya uno a saber por qué elementos irracionales, genéticos, etc. Esa es, creo la paradoja en que nos encontramos –me encuentro– y en que empiezo a ver con algo de claridad algunas cosas; cómo lo de adentro y lo de afuera de uno son contradictorios y a la vez complementarios, cómo el acto de escribir un poema no es lo opuesto al acto físico de estrecharle físicamente la mano a alguien, sino que es estrecharle la mano; cómo las renuncias que en el orden personal uno ha tenido que hacer, pues siempre optamos (aunque en el fondo pareciera que todo está decidido desde el vamos), han dado a nuestra vida una pérdida en la inmediatez para hacernos ganar en vastedad. La conciencia de eso es, creo, un principio de armonía. Vos la conseguiste porque tuviste la lucidez siempre de obrar con lo real, eso que es, sea material, sea imaginado: pintar un zapallo, un campesino, o ver en la niebla esas figuras es exactamente lo mismo: a condición de que quien lo hace tenga la apertura interna adecuada para conectarse. Aunque la palabra suela estar desmonetizada, eso se llama Espíritu; “Estar bien con Dios” también, si lo prefieres. A mí me costó más y los resultados no sé si son comparables a los tuyos. Creo que ni de lejos. Figúrate, sin tener un ánimo de luchador ante las durezas del mundo, sino casi exclusivamente de contemplador, me tocó desde muy chico de resolver esa contradicción interna, ese espejismo, que la extrema pobreza material plantea: suponer que todo, desde el fracaso de mi padre (fracasó como músico, como comerciante, como sastre), hasta la imposibilidad de asistir a eso que con un siniestro eufemismo se llama “buenos colegios”, se hubiera resuelto por un poco más de dinero. Cuando la verdad es muy otra: el verdadero fracaso es no saber mínimamente qué es uno y a partir de ahí hacer con ese uno mismo ese que le está destinado ser. Creo, en momentos de optimismo, o de dorarme la píldora, o de suponer que soy lo que los demás estimen de mí, que algo he logrado; pero con gravísimos baches, la tristeza de que cada cosa sea siempre el precio de otra, la memoria de lo inmodificable para siempre (verdadera trampa demoníaca) etc. Y no sigo más con esta cháchara sentimentaloide. Pero es que estoy todavía bajo los efectos de haber tenido que hojear ese primer de mi (sic) Obra Poética, y detrás de cada poema hay mucho más, en otro orden de cosas, que lo que allí se lee. Espero que mi próxima sea más divertida. Por lo pronto, quiero le mandes mis saludos, y de los amigos comunes, a Caruncho, excelente pintor y gran persona, transformado en 24 en un porteño total. Buenos Aires, con el mismo fermento de toda clase de actividades culturales que bien conocés, y yo trabajando ahora en mi nuevo libro, del cual tengo ya el título: Árbol de la estirpe humana.

Un gran abrazo para Maruja y para vos.

Girri

1977-07-26
Carta de Seoane a Gerstein. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Gerstein. 1977 en 26/07/1977


La Coruña, 26 de Julio de 1977

A Noemí Gerstein
Buenos Aires

Querida Noemí:

Iba a escribirte cuando recibí tu carta del 10 –la recibo el 26– para contarte de nosotros y nuestros trabajos. Tu carta exige una respuesta urgente a la que no podemos honradamente responder, pues vivimos muy lejos de Varela, él está en Madrid y nosotros en Galicia y no conocemos el género de vida que hace. Mientra estuvo aquí, en El Castro, lo veíamos casi todos los días y, que sepamos, no bebía, hacía su tipo de vida, leía, trabajaba en sus traducciones, escribía artículos y tenía largas reuniones referidas al proyecto de diario. Desde luego no estaba bien de salud. Estuvimos unos pocos días en Madrid, con él, y tampoco bebía. Hacía su vida corriente y visitaba viejos amigos. Ahora nos hablamos por teléfono de vez en cuando. Va a menudo a la Galería Sargadelos a donde le hablo. Está preocupado por sus cosas, como todos lo estamos por las nuestras. Más que nada nos referimos a la situación española y a las relaciones de Galicia con el Estado. Galicia quedó siempre muy lejos de Madrid. Los amigos comunes no me han dicho nada en cuanto a que Varela beba. Sé que alimenta sus viejos proyectos. El diario puede salir en cualquier momento pasado el verano, mejor dicho, pasado el mes de octubre. En el verano aquí, como en Buenos Aires, las gentes se toman vacaciones, hacen lo menos posible y las ciudades quedan, en general, desiertas si no son veraniegas.
Pasada, por otra parte la urgencia electoral, la gente piensa menos en todo, dejando los asuntos importantes hasta pasado setiembre. En este momento, se están estudiando el problema de las máquinas de impresión y del edificio para redacción, administración y talleres, pensando en instalarlo en Santiago.
Por mi parte, no haría caso de A. [rturo] C. [uadrado], como puedes imaginarte, lo conozco muy bien y sé que le encantan las intrigas y el hacer un poco de daño siempre que puede. Hace su novela. Lo mejor, pienso, es que le escribáis al mismo Varela, Ariel y tú.
En otra oportunidad, te escribiremos hablándote de nosotros que es de quien verdaderamente sabemos o creemos saber. De Varela, te puedo decir que, cuanto hizo que yo sepa lo hizo con el talento que todos le reconocemos; una conferencia, por ejemplo, en los locales de la Unesco de Madrid de la que nos llegaron noticias a La Coruña. Enfermo creo que no dejó de estarlo en ningún momento. Te ruego le transcribas abrazos a todos los amigos comunes y tú recíbelos de Maruja y míos.

[Seoane]

1977-08-02
Carta de Núñez Búa a Luís e Maruxa Seoane. 1977
La Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Núñez Búa a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 02/08/1977

La Plata, 2 de Agosto de 1977

Queridos Maruja y Luis:

Yo sigo siendo galleguista y republicano federal con todas las novedades que quieran poner al día a la doctrina de Pi y Margall. Pareciera que los exquisitos del galleguismo literario entran con todo lo que sea facilidad, incluso admiten senadurías de R. O. Los que padecieron el galleguismo y por él fueron asesinados legal o ilegalmente eran unos pobres románticos equivocados. ¿Qué es el nacionalismo para ellos? ¿Una argallada del pobre Risco que murió arrepentido de sus teorizaciones?... Yo que no soy admirador de la Totora, leí con satisfacción un artículo suyo en La Voz de Galicia en el que, por encima del partido refugallo del franquismo, y de sus compromisos electorales, pone su galleguidad e invoca conceptos de Castelao absolutamente galleguistas. No conozco a los parlamentarios gallegos, sus antecedentes, salvo excepciones. Creo que el único que defenderá sin sordina lo fundamentalmente gallego será Valentín. Lo que plenamente y por sí mismos consiguieron Cataluña y Vasconia, se le concederá a Galicia como una relativa autonomía.
¿Se podrán enviar todavía artículos en gallego a La Voz de Galicia? Me dijo Prada que a Pillado lo suprimieron. Aquí publico algunos artículos, alguno sobre tema gallego. Puedo mandar a La Prensa, pero no lo hago porque tardan más de seis meses en publicarlos. Publico en El Día.
De Galicia no sé nada. Mis informantes asiduos eran Ben Cho Sei y Leuter. Este falleció hace unos días y el otro, el pobre, mal vive. Yo ya soy un auténtico superviviente.
Deseo enviar ahí un artículo sobre tres médicos gallegos fallecidos en Argentina: Baltar, S. Guisande y Carro, este hermano de D. Jesús. Escrito en castellano, ¿a dónde podré mandarle?
Dicto estas líneas y van, así, a la marchanta. Tanto que dejé de decir lo principal, que era el propósito primero. Como los valores de los inmuebles han subido mucho, mandé emitir una póliza hecha hace cinco años y vencida hace unos meses. El valor de la reconstrucción de un departamento como el vuestro está ahora en unos $ m. n. 9 millones el metro cuadrado. La póliza ya está pagada. Mando la copia de la misma. El original está guardado en la Agencia del Instituto en La Plata, en la carpeta correspondiente rotulada con vuestro nombre. Recordaréis que tenéis otra emitida en 1976 por $ Ley 7.000.000 sobre el edificio y $ Ley 12.000.000 sobre mobiliario, cuadros firmados por Seoane y dos de Grosz (éstos en $ 500.000 cada uno). El 20 de Julio de 1979 vencerá esa póliza, que ya me pagásteis oportunamente.
Si un día tenéis un chisco de vagar escribirme unas letras y decir cuando volveréis.
Os ruego hagáis presentes mis lembranzas muy cordiales a los Dieste. Pra vos apertas de

Pepe

[Manuscrito:] A mecanógrafo, ó dictado, aínda en castelán, é cáseque tan ruín coma min

1977-08-02
Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1977
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Sofovich a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 02/08/1977

Buenos Aires, agosto 2-1977

Mi muy queridos Maruja y Luis:

No tengo manera ni sé cómo pedir perdón por mi silencio de tanto tiempo; las ventanas de mi estudio y el puerto de Buenos Aires son testigos de mis diarias y renovadas intenciones de escribirles y dialogar con Uds..
Tengo sí una dolorosa explicación; estoy pasando por una profunda crisis con Elsa, crisis difícil, dura y aún no resuelta y esta incertidumbre, desgraciadamente cada vez menos incierta, me ha quitado tranquilidad de espíritu y debilitado el impulso para escribirles.
Por lo demás y esto sí me ayuda, trabajo intensamente con largas jornadas que se prolongan a menudo hasta muy avanzada la noche. Después de la partida de Uds. se concretó la compra de la fábrica de papel para diarios Papel Prensa S.A., por parte de La Nación, La Razón y Clarín; integro el equipo de dirigentes de Papel Prensa S.A. y esta tarea es importante. El proyecto quedará terminado aproximadamente a mitad del año próximo y la fábrica estará en plena producción: 105.000 toneladas anuales, hasta setiembre de 1968.
Por lo demás y en medio de la muy profunda crisis económica por la que atraviesa el país, Clarín es una isla. Ya en otra oportunidad, 1969, pasó algo parecido, pero ahora se superan los niveles de aquel año. Las ediciones dominicales tienen hasta 224 páginas y el tiraje es de 650.000 ejemplares, vale decir que sin lugar a dudas Clarín es el diario de lengua española (con sus lunfardismos) más importante del mundo castellano.
Un poco por presión mía se le da más importancia a la crítica de arte y por encima de Baliari que se ocupa del movimiento galerístico menos importante, publicando sus notas en las ediciones corrientes, en el suplemento Cultura y Nación de los jueves, notoriamente superado, publican importantes notas y críticas de arte, Basilio Uribe, a veces Squirru, otras Brughetti y, más a menudo, un relativamente nuevo crítico de arte, viejo frecuentador de las exposiciones y que lo está haciendo muy bien: Emilio Zolezzi.
Ayer fue puesto nuevamente al frente del Museo de Arte Moderno Willie Whitelow, con gran concurrencia de amigos y artistas.
No se oyen más sirenas por las calles y las noches, es que ya no hacen falta, pero los mecanismos siguen idénticos a sí mismos.
Baudi me llamó a su regreso para anoticiarme del libro que Ud. mandó, pero el pudor que sentía por no haber hecho esta carta me impidió encontrarme con él para que me lo entregara. Hoy le llamaré.
Hace mucho tiempo que Julia me pidió le mandara una partida de nacimiento, la tengo hace rato y la agrego aquí.
Cada vez hay más galerías, más exposiciones, más pintores y más remates y los precios se mantienen elevados. Quizá se note en esta temporada un mayor respeto, más interés, por el dibujo y los dibujantes y a nadie sorprendió que Raúl Alonso vendiera toda su exposición.
En uno de mis viajes, descubrí en Ginebra una Galería, en la parte vieja de la ciudad, que tenía, exponía y vendía toda la colección de Picassos de Marie Therèse Walter, la madre de Maia, y que su dueña no mostró nunca a nadie hasta la muerte de Picasso: muy curiosos dibujos infantilizados adrede para diversión de Maia y estados de grabados y litografías desconocidos por todos los compiladores hasta ese entonces. Me costó muchísimo trabajo obtener que me vendieran los dos estupendos catálogos (exposición I y exposición II) numerados que ya habían agotado y de los que habían guardado algunos ejemplares para su archivo. Lo curioso es que conseguí que me los vendieran contándoles, en francés, como era la colección de libros y catálogos Picassianos que tengo, relatándoles las piezas raras del mismo, su número, los grabados, etc. y como la pareja que me atendía era profunda conocedora de la literatura Picassiana, por encima de la negativa de la mujer, el hombre le dijo: a un amateur de este nivel no le podemos negar nuestros catálogos, y me los vendieron; son numerados, de una o con una impresión primorosa, realmente estupendos.
En una exposición de pintura moderna española con la que inauguró su galería Julia Lublin, que tuvo gran éxito de crítica, conocí al pintor gallego Caruncho y, enterado que estaría pocos días en La Coruña, le pedí que les hiciera llegar mis cariños. La obra de Caruncho no me interesó gran cosa. Me pareció muy fría y sin ninguna vibración estética.
En los muchos remates que se producen semanalmente no aparecen obras suyas y sí, en cambio, decenas de Castagninos, Policastros, Quinquelas y más que sospechosos Lacámeras.

Mis queridos amigos, un abrazo fuerte de

Bernardo

1977-08-02
Carta de Seoane a Resnick. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Resnick. 1977 en 02/08/1977


La Coruña, 2 de agosto de 1977

Sres. Ana y Moisés Resnik
Buenos Aires

Queridos Resnik:

Estamos en deuda con ustedes. Hemos recibido los suplementos de los diarios que nos enviaron y les estamos muy agradecidos. Nosotros estamos gozando de la prolongación del invierno gallego, podríamos decir que del occidente atlántico europeo. Lluvias, niebla y pocos grados menos de temperatura que en diciembre o enero. En las últimas semanas sobre todo nieblas y ligeros chubascos. A mi este clima me gusta y pienso, además, que hace posible el inverosimil, para quien no lo vea, verde de Galicia. Un verde que se diluye en la niebla, como los un poco menos amarillos y el azul del mar, cuando es azul y no otro tono, gris acerado o gris verdoso. Todos los fantasmas gallegos con sus almas penando se refugian en ese gris. Si algunos gallegos gritan un poco cuando hablan es porque están acostumbrados a no verse para el diálogo, la niebla los cubre, creo, que así piensan los castellanos que gritan en cambio más quizás porque se ven. Trabajo. Hice un album de grabados en madera de camelio que se titula Imáxens celtas que se publicará proximamente y tengo una exposición en Santiago de obras al oleo y grabados hechos en los últimos 15 años en Basilea, Ginebra, Madrid y Galicia. La otra en Madrid la dejo para finales del año próximo. En octubre o noviembre regresaremos a Buenos Aires, donde, por desgracia, no veremos más algunos amigos muy queridos como José Luis Romero, Audivert, Maria Rosa, Córdoba Iturburu, cuya desaparición lamentamos.
Nos hubiese gustado habernos encontrado con Vázquez aquí en Galicia, creemos que estuvo de paso por algún congreso o de vuelta de él, pero no lo supimos. Fué una lástima porque nos hubiese gustado que conociese la Galicia remota, prehistórica, legendaria, asomada desde la cima de los acantilados a un mar salvaje, violento, de naufragios. Pero ya hablaremos de todo esto. Un grabador amigo mío, les adelanto esto, hizo una peregrinación a esa parte, San Andrés de Teixido, y cuando iba a cumplir con una de las costumbres de la peregrinación, arrojar una piedra, a la montaña de ellas que los peregrinos van formando, lo detuvo la mirada severa e insistente de una vaca blanca. Se cruzaron sus miradas, las de la vaca y las suyas, y le costó un gran esfuerzo decidirse a arrojar la piedra.

Reciban un gran abrazo ustedes dos y los suyos de Maruja y mío:

1977-08-02
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1977 en 02/08/1977


La Coruña, 2 de Agosto de 1977

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos Emma y Rafael:

Tenemos muy poco que contar por esta vez. Trabajamos e hicimos en este tiempo unos pocos arreglos en el departamento precisamente para que fuese más cómodo para el trabajo. Creo que quedó bastante cómodo aunque me hubiese gustado que el estudio tuviese un par de metros más de largo para que lo fuese realmente. Hemos recorrido bastante Galicia internándonos en sus montañas, viajando por ellas y gozando de los enormes bosques de robles, avellanos, álamos centenarios y castaños no menos centenarios que aún se encuentran en su interior. El verde continúa siendo el color más importante de este paisaje, el verde con todos sus matices. Le siguen el amarillo y el gris de las nieblas. En las costas, todos los tonos del azul del mar. Nos hubiese gustado que hubieseis estado con nosotros.
Recibimos vuestras cartas que agradecimos mucho. Estamos deseosos de noticias de los amigos. Algunos seguramente estarán viajando por Europa y nos gustaría que se acercasen a Galicia. Pero no sabemos de ellos. Recibimos algunos libros de amigos de ahí, entre ellos el primer tomo de la poesía de Girri, al que le agradecí la dedicatoria y a quien le escribí. También recibimos una carta de Margot a la que contestaremos estos días. La única noticia interesante de estos días en Galicia es la de la salida de una embarcación de cuero que viajará hacia Irlanda, Inglaterra y Bretaña, haciendo el camino celta prehistórico y por el cual, aparte cuestiones de comercio de entonces de las emigraciones, llevaron desde Galicia el vaso campaniforme, uno de los aportes notables de hace 2.500 años, transmitiendo además una cultura que encontramos reflejada en joyas, inscripciones, monumentos de piedra y algunas ex-poblaciones circulares de piedra y techo de paja derruidas, semejantes en uno y otro lado. De todo lo cual quedan semejanzas en costumbres, en la música y hasta en las creencias, leyendas y el humor de las gentes. Supersticiones con respecto al más allá, a la transmigración de las almas y el amor a los muertos. Hablaremos de todas estas cuestiones y del arte y la literatura que se hace y de todas las otras cuestiones que nos preocupan. De Buenos Aires sabemos algunas noticias, no demasiadas, por la edición de La Nación para el exterior. La prensa de aquí está dedicada últimamente más que nada a España y bien lo vale, pues todo cambia. Os recordamos a todos. Un gran abrazo para vosotros y para Paloma y Eduardo. De Carlos y Malena recibimos carta y se iban a los Estados Unidos.

Otro abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1977-08-17
Carta de Seoane a Sofovich. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1977 en 17/08/1977


La Coruña, 17 de agosto de 1977

Sr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Querido Sofovich:

Quiero decirle antes de nada que nos alegró mucho la llamada telefónica que nos hizo, hace ya algunos meses, creo que en abril. Desde entonces, ocurrieron bastantes cosas, aparte de esperarles siempre. Trabajé mucho, grabé, dibujé y pinté, esta vez algo menos. Se publicaron tres álbumes, los tres con textos en gallego y, dos de ellos, referidos al pasado. Uno con siete poemas de Álvaro Cunqueiro hechos para un álbum mío que iba a publicarse en el 32 y que constituían el prólogo y una larga crítica de Montero Díaz que serviría de epílogo. Cunqueiro y Montero Díaz se convirtieron en dos grandes personalidades de la literatura y de la enseñanza en España. El primero es un gran prosista en gallego y castellano y el segundo es el profesor erudito más importante dedicado a historia antigua. Los tres éramos muy amigos por el 32 y lo fuimos hasta el 36. El álbum no llegó a publicarse nunca porque los originales se perdieron en ese último año, era unos cuarenta dibujos con influencia dadaísta que sentí mucho haber perdido. Desde entonces, guardé esos poemas y la carta que ahora publico. Otro álbum se denomina Carantoñas e outros dibuxos. Carantoñas significa en gallego caretas, máscaras y se trata de unos pocos de los muchos dibujos que hice en Buenos Aires desde 1937 a 1952 y creo que resulta curioso. El último, que salió hoy, es de grabados en madera, en madera de camelio, durísima, por la que resbalaban los buriles sin lograr algunas veces herirla, hiriéndome, en cambio, la mano izquierda por la fuerza del impulso. Se titula Imaxens celtas. Se trata de un homenaje a uno de los procesos estéticos de la Prehistoria, cuyo desarrollo se realizó en el transcurso de unos 1500 o 2000 años a partir de la imitación de una moneda griega, naturalista, que representaba en el anverso a Filipo de Macedonia y en el reverso a una cuadriga. Primero las medallas y monedas celtas fueron naturalistas como su modelo clásico griego y luego simbolistas y, más tarde, signos, siguiendo un curioso proceso de abstracción. También, con un matrimonio amigo, montamos un pequeño taller de tapices, siguiendo el tejido y normas de los de Madame Cuttoli y Aubusson, hecho a mano en telar, con nudos más gruesos, siguiendo el tapiz medieval y buscando el contraste de colores. Hicimos seis, los dos primeros de prueba y cuatro que consideramos definitivos; tres de los cuatro últimos de 1,50 x 0,78 y el último hecho de 2 metros x 1,20. Este último lleva 12 colores y representa a un grupo de marisqueras. Quiero, antes de regresar, dejar hechos ocho dibujos más, algunos con tema histórico referido a Galicia. Éstas son todas mis novedades. A fines de septiembre expongo en Santiago de Compostela. Una especie de exposición retrospectiva con cuadros desde 1963 a este año, además de grabados y libros ilustrados y álbumes, entre ellos expondré el Bestiario. En Santiago, comencé a exponer en el año 1929, hace casi cincuenta años. En esa ciudad hice dos exposiciones. En la segunda estaban presentes las líneas fundamentales de mi pintura en bastantes años más tarde. Menos dos de la obras expuestas, de pequeño formato, las compró todas en inglés del que no supe más y tampoco del destino de las témperas. Al inglés le gustaba mucho el color. Aplacé las otras exposiciones de Madrid y Barcelona para el otoño de aquí, en 1978.
Entre las exposiciones que vi cuentan una de Picasso, juntamente con Bacon, en la que Picasso dominaba como pintor, dibujante, gracia y color sobre el irlandés-inglés; y otra extraordinaria de Juan Gris. También una muy buena, en el Museo de Arte Contemporáneo de Madrid, de acuarelas, dibujos, grabados de propiedad de Olivetti, una gran exposición en la que figuraban obras notables de muchos grandes artistas.
Creo que esto es todo por hoy. Me gustaría mucho reanudar nuestra correspondencia. Nosotros no volveremos hasta noviembre. Reciban un gran abrazo para todos de Maruja y mío:

[Seoane]

Por favor, escriban.

1977-08-17
Carta de Seoane a Burd. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Burd. 1977 en 17/08/1977

La Coruña, 17 de Agosto de 1977

Sr. Lipa Burd.
Buenos Aires

Queridos Lipa y Esther:

No quiero comenzar protestando, pero no sabemos nada de vosotros y nos gustaría mucho tener noticias de vuestra vida. De si Lipa está pintando, de la vida que hacéis, si veis cine, teatro, escucháis música, vais a exposiciones, etc. Nosotros os recordamos mucho y añoramos vuestra amistad, los diálogos de muchos días, el cambio de toda clase de inquietudes, todo lo que verdaderamente justifica, aunque a algunos no les parezca así, una parte importante de la vida. Maruja y yo continuamos nuestra vida coruñesa que a veces le depara a uno sorpresas, como la de la salida de la embarcación de cuero que sale hoy o mañana de este puerto hacia Gales e Irlanda para luego regresar por Bretaña, itinerario que ex seguido por los celtas gallegos para, después de invadir Irlanda, hacer comercio entre ellos. Sus tripulantes son casi todos jóvenes arqueólogos ingleses, irlandeses, galeses, bretones y gallegos. Esperan el viento sur que les guiará hasta esas costas impulsando las pieles de la vela. La barca es una reproducción de aquellas de la prehistoria y uno siente respeto por todo ese pasado misterioso que el hombre trata de develar. Hace muy pocos días vimos Maruja y yo, algo que no habíamos visto antes, en un pequeño Museo arqueológico que hay en esta ciudad, enclavado en la exisla de San Antón, un bellísimo casco de oro, celta, dicen que de ceremonias, de finísimo oro labrado con los ornamentos circulares que caracteriza esta cultura. Lo encontró un campesino en las cercanías de Rianxo, el pueblo de Dieste, encerrado en una olla de barro que no pudo conservarse, pues la rompió, sin quererlo, el labrador al trabajar la tierra. Es posible que el poseedor de ese casco lo hubiese escondido en el cántaro de barro y enterrado por temor a que fuese saqueado por los guerreros de alguna tribu enemiga o de otro pueblo que llegara por mar dispuesto a invadir. El miedo hizo que la gente, en la antigüedad, ocultase sus bienes más queridos o valiosos, y siempre. Aún se encuentran por aquí pistolones de las tropas de Napoleón y Maruja, de niña, encontró, escarbando para plantar unas flores en la aldea de su padre y junto a la casa, un anillo de entonces, primeros años del siglo XIX, que decía “Souvenir”. Ese casco, dicen los arqueólogos que es el más bello y el mejor cuidado de entre los encontrados celtas. No quisieron las autoridades de aquí que se lo llevasen para Madrid.
Hemos hecho algunas excursiones por zonas que no conocíamos y cada vez más nos maravilla el paisaje de Galicia. Hemos viajado a un cabo de la costa gallega, Corrubedo, y atravesado una sierra, Outes, y, en el transcurso del viaje pasamos entre montañas de grandes bosques que nunca habíamos visto y que son una maravilla. Lo mismo que el paisaje de San Andrés de Teixido, del que alguna vez ya os hemos hablado, donde hacen las figuras de San Andrés y los objetos atribuídos al santo en miga de pan cocido y policromado, en un lugar de muy altos acantilados, un mar violento y una tierra abrupta y legendaria. Si me gustase la soledad y necesitase aislarme en las gentes, trataría de vivir en sitios como estos en los que además parece demostrado que no se encuentran más reumáticos que en la Costa del Sol o en la Azul. En esto puede desmentirme Esther. Son paisajes de cuervos, grandes lechuzas y brujerías que se prestan a la experimentación de grandes miedos.
Lipa, Esther, escribidnos. Necesitamos de vuestras cartas, de las de todos los amigos.

Un gran abrazo para los dos de Maruja y mío:

[Seoane]

1977-08-29
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1977 en 29/08/1977


La Coruña, 29 de Agosto de 1977

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Escribo tarde, desanimado por la falta de comunicación con bastantes amigos y deseando tener noticias de ustedes. Nos produjo una gran alegría escucharlo hace pocos meses desde Madrid y nos hubiese gustado que se hubiesen acercado a Galicia por el placer de estar con ustedes, charlar y enseñarles algunos descubrimientos que fuimos haciendo en nuevas bellezas gallegas, aparte de habernos encontrado que, en el pequeño Museo del Castillo de San Antón, se encuentra el más bello casco céltico, de oro, ornamentado, encontrado hasta ahora, procedente de Rianxo y hallado por un campesino el año pasado. Ya hablaremos de esto a nuestro regreso y de la barca de cuero, remedando las prehistóricas, que sale en estos días de La Coruña hacia Irlanda y Bretaña.
Este año llueve constantemente en Galicia, parece que en toda Europa occidental, y son raros los días sin niebla. Nosotros, siempre lo mismo. Por mi parte trabajando, no demasiado, menos que otros años. Pintando, grabando y recogiendo en ediciones algunos dibujos y grabados que llevaré, salieron dos pequeños libros y estos días sale un álbum, Imáxens celtas, que es un homenaje a un proceso estético, posiblemente uno de los primeros conocidos en su desarrollo, realizado por los celtas del Este europeo a partir de una moneda griega.
Después de esto se celebra una exposición itinerante de grabados míos, organizada por la Secretaría de Bellas Artes de Madrid y que a partir de setiembre recorrerá diversas ciudades españolas; y en setiembre, tambien a fines de mes, inauguro una exposición en Santiago, de cuadros hechos en Europa desde el 63 hasta este año, grabados y libros ilustrados, álbumes, etc. En Santiago empecé a exponer en 1929. Esto es todo.
Nos gustaría mucho saber de ustedes, de Lamela, etc. Nosotros pensamos regresar en Noviembre. Antes de la fecha de embarque le escribiremos para rogarle que si, por sus ocupaciones no puede, algún amigo fuese a esperarnos. Aguardamos tener noticias de ustedes. Por favor escríbanos.

Reciban Carmen y usted un fuerte abrazo de Maruja y mío, lo mismo la familia Lamela.

[Seoane]

1977-08-29
Carta de Seoane a Baudizzone. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Baudizzone. 1977 en 29/08/1977

La Coruña, 29 de Agosto de 1977

Dr. Luis M. Baudizzone
Buenos Aires

Queridos Baudi y Elena:

No sé, ahora, si os debemos carta o nos la debeis. Pero es lo mismo, porque sentimos ganas de escribiros y la[s] satisfacemos escribiendo que parece ser lo debido. Os recordamos con cariño y agradecemos, ya os lo hemos dicho, vuestros días coruñeses. Trabajé bastante. Con la mujer de un amigo nuestro comenzamos a hacer tapices siguiendo los medievales y en cierto modo los de Aubusson , que también se inspiraron en aquellos. Están hechos seis, dos de prueba y cuatro que pueden exponerse, pues nuestro plan primero es hacer una muestra de ellos tan pronto tengamos doce, las medidas son 1,50 x 0,78 y 2 mts x 1,20. Aspiramos a que los temas sean populares; trabajos, costumbres e históricos. Tambien en esto queremos seguir la tradición europea medieval, fundamentalmente en cuanto a usar colores planos, y la que en nuestros días instituyeron en cuanto a la actualidad de los temas, Lurçat, Gromaire, Saint Saens, etc, y una tapicera noruega cuyo nombre no recuerdo ahora, es noruego, que durante la última guerra los hizo con escenas de la invasión y dominación de su país, enterrándolos después en tubos de latón o no sé que metal y exponiéndolos luego de hecha la paz. Técnicamente son tan buenos como los de la Galería El Sol , así nos parece. Llevaré diapositivas a nuestro regreso. En setiembre expongo pintura, grabados y libros ilustrados en Santiago, donde empecé a exponer en 1929 siendo estudiante de Derecho, y, en ese mes tambien, empieza a circular por distintas ciudades españolas una muestra itinerante de grabados mios patrocinada por la Dirección General de Bellas Artes . Al mismo tiempo he escrito algunas pequeñas monografías que sirven a la historia del arte gallego. Todo esto interrumpido por pequeños viajes a determinados sitios de la costa circulando por carreteras, por las que nunca antes pasamos, y que atraviesen paisajes extraordinarios de grandes valles y frondosos bosques. Galicia envuelta en niebla es el otro espectáculo que admiramos a menudo. Esa niebla gris que se extiende hasta nosotros mismos envolviéndonos en ella y que puebla de misterio todo cuanto nos circunda y que, sin embargo, está tan desacreditada por los adoradores del sol. Este verano fué particularmente rico en nieblas y lluvias. Leo, por otra parte, bastantes ensayos sobre cuestiones de arte y el resultado de estas lecturas es que el artista debe seguir en cada época, siempre, naturalmente conociendo las inquietudes de la que vive, su camino personal. Ya no existe vanguardia, no existen nuevas escuelas que modifiquen fundamentalmente las reglas del pasado lejano, ni del inmediato, como ocurrió con el expresionismo o el cubismo y no quedan más que las personalidades. Todo lo otro es cuestión de críticos venales, en su mayoría snobs o pasmados, y comercio de arte. Todo cuanto leo confirma mi posición seguida hasta ahora surgida en mi, más que de fundamentos estéticos, de mi individualismo. De ahí mi simpatía por el pasado más lejano, prehistoria, Edad Media y por los Dadá , sobre todo los Dadá alemanes, ferozmente individualistas, y entre los que cabe el Goya de los grabados como precursor y el de la pintura negra. También releo a Hesse , para mí uno de los mayores escritores del siglo, otro tremendo individualista. El artista es como una araña que va creando hilos y más hilos para aprisionar, en lugar de una mosca, una nueva forma, una idea, lo que sea, algo que le exprese, algo así, creo yo que pensaba Hesse del artista. Ninguna obra lo define del todo. La obra es la que deja hecha a su muerte. Ni Miguel Ángel es la Capilla Sixtina y el Moisés , ni la Pietá Rondanini , ni Leonardo es La Cena, ni La Gioconda , sino todo cuanto hicieron que es lo que generalmente constituye la obra. Lo otro, el aislamiento de una pieza, que generalmente se utiliza como ejemplo, es una parte ínfima de ella, falta el resto que es mucho más, y la vida de ellos.
Así fue saliendo esta carta con noticias de lo que más me preocupa, de lo que uno vive, que es impresionante. Escribidnos. Un gran abrazo para Elena y para tí de Maruja y mío.

1977-08-31
Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1977
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Dorado a Seoane. 1977 en 31/08/1977

M D. Díaz Dorado, ingeniero civil.

Buenos Aires, Agosto 31 de 1977

Sr. Luis Seoane y Sra.
La Coruña

Queridos amigos:

Hace varios meses que no tengo noticias de Vds. y ello nos tiene preocupados. Les envío ésta por correo certificado.
Todavía estamos en la función pública, aunque no sé cuándo. Martínez de Hoz está bastante jaqueado por algunos grupos militares y su permanencia está cuestionada. El plan económico se lleva adelante muy lentamente, el gradualismo a pesar de que evita la desocupación, pues hay pleno trabajo, no detiene la inflación y por lo tanto el deterioro de los salarios es cada vez mayor.
Las noticias de España, en cambio, han sorprendido por lo positivas, seguramente deberán transitar aún tiempos difíciles, pero pareciera que están en el buen camino.
Por Montevideo todo marcha normalmente, y los libros de Art Gallery ya han sido devueltos, la liquidación se la harán directamente cuando regresen.
Con la señora de la limpieza no hay ningún problema, y por ahora no ha querido hacer reajuste de sueldo.
Queremos tener noticias de Vds. y saber la fecha de regreso.

Manuel y familia así como Carmen les recuerdan con afecto, y yo les envío un fuerte abrazo

M. D. Díaz Dorado

1977-09-01
Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1977
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 01/09/1977


Buenos Aires, 1º de septiembre de 1977

Queridos Maruja y Luis:

Como ya de sobra saben, es difícil sentarse a la máquina cuando hay tan poco que contar. Nada que no puedan ya saber y quizás mejor que nosotros mismos. Si se pudiera establecer alguna comunicación sin necesidad de relatar, sin necesidad de decir qué cosas hemos hecho, sería todo mucho más sencillo. Pero el cariño que sentimos y el recuerdo permanente quedará seguramente reflejado aunque nos reiteremos una y otra vez.
Ese es el motivo mayor de esta carta: decirles que también nos faltan Uds. aquí, las noches de diálogo, nuestros ánimos mútuos, nuestras coincidencias y las que no lo son. Con nadie nos sentimos tan cerca; aún, muchas veces sobreentendiendo lo que no decimos. Más todavía en épocas tan difíciles como las que nos tocan vivir aquí, por mil circunstancias.
La final liquidación de mi oficina fue una de esas cosas que me llegaron a hacer comprender la significación de lo infinito. Recién hacen pocas semanas que me puedo considerar desligado de una agonía y es por fin el verdadero término de una cosa por demás triste, debido a que forcé los lapsos para poder llegar a esta situación de hoy. Pero para poder conseguir esto, he tenido que realizar una tarea que me resultó agotadora.
Por esta razón recién ahora...
Retomo esta carta veinte días más tarde. 21 de septiembre. En este lapso hemos decidido viajar a Europa la segunda quincena de octubre, de manera que tenemos legítimas esperanzas de verlos allí, rodeados de las cosas de todos los días sin que tengan que relatárnoslas, y quizás gozar juntos de algún paisaje gallego, de alguna escultura románica...
De todos modos me estoy apresurando demasiado en anunciarles esta fecha ya que aún no tenemos ni siquiera pasajes y menos aún solucionadas las cosas inevitables que es necesario arreglar en cada viaje.
Pero tomamos esa decisión como una especie de obligación de cumplir y que esperamos que realmente así sea.
En esta decisión mucho ha tenido que ver el saber que Uds. tienen intención de regresar en noviembre, y no nos hacemos a la idea de no verles hasta marzo, que será, más o menos, la fecha de nuestro regreso a Buenos Aires.
Otra cosa que ha influido también es el conocimiento de la temporada teatral de París, que está prometiendo ser muy buena, con teatro italiano, polaco, americano, y mucho más y que es posible que les convenzamos de verlos juntos (?).
Releo estas líneas y me parece percibir que el sólo hecho de pensar en la idea de encontrarnos por allí me ha hecho cambiar el tono pesado del primer párrafo. Es probable también que esté en un día más alegre para mí, o quizás se me esté alejando la pesadez de los días pasados entre ruinas y agonías de unas cosas pasadas y por fin superadas.
De pintura mejor no hablar, ya que he hecho realmente muy poco. Apenas algunos dibujos, quizás para no olvidarme que existen. Sin ningún resultado positivo. Y lo que es peor, no he podido concentrarme en problemas plásticos que me interesaban mucho el año pasado como caminos a desbrozar.
Pero creo también que ese estado negativo está por desaparecer...

Ahora me despido, y tengo la impresión de poder decir, con fundamento: ¡hasta luego!

Esther y Lipa

1977-09-12
Carta de Shand a Luís e Maruxa Seoane. 1977
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Shand a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 12/09/1977


12-9-77

Queridos Maruja y Luis:

Hace meses que no tenemos noticias de Vds. por carta, aunque los Goluboff nos contaron de sus encuentros con Vds. Ya sabemos que Luis está haciendo cartones para tapices. Estoy seguro que serán una belleza. Pues bien, ¡nos vamos a Londres y París! El día 18 de este mes vamos a Londres donde pensamos pasar un mes. También haremos una excursión al norte de Gales, que es muy hermoso. Los otras tres semanas viviremos en Londres donde, por supuesto, cada noche iremos al teatro y durante el día nos reuniremos en el National Art Gallery, Tate Gallery y los maravillosos museos londinenses. Después nos mudaremos a París. Ahí también estaremos 1 mes. Pensamos pasar unos días en Alsacia y Normandía, que no conocemos. En Londres y París dejaremos las valijas grandes en los hoteles y viajaremos con un bolsón. Yo no soporto el asunto “valijas”. Creo que lo ideal es moverse de un país a otro –desnudo, con un buen abrigo contra el frío y un paraguas contra la lluvia. Claro, en el verano no harían falta estos agregados...
Buenos Aires está inundado de galerías que solamente piensan en hacer ventas, sin importarles mucho la calidad de lo que ofrecen: un fenómeno bastante común. La galería de Julia Lublin está marchando muy bien. Creo que ella está contenta. Actualmente hay una exposición allí de una pintora interesante, Mara Marini, una italiana que vive aquí. Es, en cierto modo, una pintura con nostalgias del Renacimiento, muy lejos de la pintura abstracta.
Yo estoy trabajando en otro libro de cuentos que siguen fascinándome. También estoy traduciendo al inglés un libro sobre Buenos Aires que la Municipalidad me encargó. Contiene numerosos ensayos sobre múltiples aspectos de la ciudad, y contendrá unas 200 fotografías.
Seguramente, Vd. sabe que Whitelow es de nuevo el director del Museo de Arte Moderno en el Teatro San Martín. ¡Ojalá que dure!

Ahora, pues, un gran abrazo hasta la vuelta,

Willie

Arroyo 1160
1007 Buenos Aires
Argentina

1977-09-14
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1977
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1977 en 14/09/1977

Rio de Janeiro, 14 de setembro de 1977



Caro Amigo Valentín Paz-Andrade,

Recebi e agradeço a sua gentilíssima carta de 8 de setembro. Em primeiro lugar quero dar-lhe, e ainda mais a seus eleitores, meus sinceros parabéns pela sua eleição para o Senado. Mais um cargo de grande responsabilidade que o ilustre Amigo aceita e para cujo desempenho lhe desejo saúde e força. Quero esperar, porém, que ele deixe um tempinho para a sua atividade literária, de tão alta significação nacional.
Gostei de saber que o Senhor recebeu a tradução brasileira de Tirano Banderas.
Tomo a liberdade de comunicar-lhe que em outubro e começo de novembro estarei na Europa, onde vou tomar parte num congresso internacional de poesia (na Hungria) e dar conferências nas universidades de Budapest, Bonn, Paris, Rennes e Madrid. Nesta última cidade, falarei sobre tradução aos alunos da Faculdade de Letras no dia 3 de novembro. Gostaria muito de encontrar o Amigo durante a minha permanência na Espanha. Caso haja possibilidade, poderia fazer uma palestra sobre o nosso Guimarães Rosa para um auditório galego. Diga-me o que pensa da idéia. Deverei partir do Rio dia 4 ou 5 de outubro: ficaria satisfeito de receber uma palavra sua antes.
Queira aceitar, com agradecimentos adiantados, os abraços mais cordiais do admirador e amigo



Paulo Rónai

1977-09-28
Carta de Neira Vilas a Seoane. 1977
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Seoane. 1977 en 28/09/1977


Habana, 28-9-77

Querido Seoane, vello e entrañable amigo:

Soupen por Isaac e por Xosé que anda vostede a ilustrar unha nova edición de Memorias dun neno labrego. De novo estaremos xuntos, como ocorreu naquela primeira, de Buenos Aires, de finales do ano 1960. Alédame certamente. E xa dende agora espero velo pubricado. Nunca pensei que este libro tivese tal éxito, e esto non me marea, pero proime certa curiosidade que cai no ámeto da chamada socioloxía literaria. Tiven a clave en Santiago en outubre pasado. Estaba eu na librería Abraxas, con moitos mozos agardando, facendo literalmente cola pra que lles firmase libros (e, coma sempre, dos que máis firmei foi deste) e achegóuseme un home da miña edade, da Arzúa. E abrazoume e fíxome perguntas e falamos de traballos, costumes, posguerra, e resulta que tivemos unha vida semellante, de nenos labregos mal mantidos, romendados, etc., e dixo que había moitos máis, da súa comarca que se vían retratados nesas páxinas, e contoume a min mesmo detalles, anécdotas do libro, con enorme entusiasmo. Un home sinxelo, pero moi emotivo, e esto, repito, deume a clave de todo, o espello.
Outra cousa: ando á pescuda de persoaxes galegos no folklore de Cuba (contos, coplas, refrás, etc.). Os galegos salen en veces mal parados, pero outras o galego é o listo, o pillastre, o que engaña a outros, etc. Penso que no Prata esto non se dá así. Pode decirme algo? Penso que nesa zona do Sul, salimos perdendo decote. Amais: tense feito, que vostede sepa, algunha recolleita deste tipo en Bos Aires ou Montevideo? Considera vostede que é útil?

[Manuscrito:] Apertas de Anisia e pra Maruxa. Apertas fortes.

X. Neira

1977-10-01
Carta de Seoane a Piñeiro. 1977
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1977 en 01/10/1977

Buenos Aires, 1º de Outubro de 1977

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago

Querido Ramón:

Recibín a tua carta do 16 do mes pasado que agradecín moito, púxonos moi ledos o que tivésedes estado xuntos Lorenzo e Marika con vos. Houbéseme gustado estar presente na vosa xuntanza despois de mais de corenta anos de non se ter visto. Varela é un home de gran talento, con unha obra de poeta en castelán moi espallada en pequenas monografías, catálogos, prólogos e con unha laboura de crítico de arte que a xente lembra con moito respeto pola súa xusteza e sensibilidade. Do que ocurre en España, en xeral, estamos moi informados pola prensa. Trátase en cada país de ter ao tanto ao lector das desgracias, ou supostas desgracias, de outros países. Para min o máis importante é que a apertura progrese aínda que de momento non os satisfagan moitas das medidas que se toman. E, en canto a Galicia, con unha concencia galeguista superior ao pasado, penso que lle falta prensa no exterior, que as axencias periodísticas non se ocupan dos sucesos galegos ou dos problemas de Galicia na proporción que deberan e en relación con cataláns e vascos. Matino que tiña de se estudar a creación de unha axencia de noticias galega que surtise esa información á prensa da penínsua e das terras onde hai emigrantes nosos.
Recibín o libro de Freixanes que che agradezo. Lástima que nesa entrevista que se refire a min casi invéntame unha vida que non é a miña. Nin meu pai foi tendeiro, senón un emigrante que traballou en moitas cousas como todolos emigrantes, rematou sendo un comerciante moi chestertoniano, algún dia escribirei desto, nin eu fun á escola na Coruña porque me mandaron meus pais, senón simplemente porque vivíamos na Coruña, onde logo traballei de abogado con bastante éxito, para os dous ou tres anos en que me adiquei a elo; nin teño sillón de vimbio na miña casa da Coruña, nin a muller que pintei con un cartel no peito era a nai de un emigrante, sinón unha emigrante que escarneceron as autoridades suizas, etc. E non entendeu tampouco a miña posición en canto aos emigrantes. Eu deféndoos como pobo, no seu conxunto, non me refiro senón en poucos casos, a eles individualmente. Cando son centos de miles os que saen de un país cara outro é como si se tratara de unha invasión pacífica e van creando hestoria. E tamén cando son centos de miles algo fan sempre pola sua terra. Eu tamén estou resentido persoalmente con algúns emigrantes mais penso que equivalen na sua mentalidade aos comerciantes de ultramarinos de Galicia, e estes tampouco endexamais me preocuparon. Eu separeime absolutamente da colectividade galega de Buenos Aires aínda que ela colectivamente hónrame como galego e ademíroa, como ademiro a todos os homes da terra que loitan soios sen outra axuda que a sua solidaridade. Nunca lles pedín nada, e cando traballei para eles pagáronme. Todo o outro que fixen fíxeno por Galicia e non tiven necesidade do estímulo da colectividade. A miña vida intelectual estivo sempre en relación cos que tiñan iguales preocupacións artísticas e literarias fosen ou non galegos. Eu nunca, estando en Galicia, me preocupei da opinión encol de min da Cámara de Comercio da Coruña, por poñer un exempro, ou do Casino de Santiago, por poñer outro. A Dónega escribinlle algo de esto. Editei libros que eles nin siquera coñecen e que, sin embargo, están dedicados a eles polos seus autores, pero que foron a pagar as mans dos seus fillos arxentinos. E os emigrantes cos seus traballos e uns poucos de nós, moi poucos, co noso de intelectuales, ben alleo do deles, erguemos o nome de Galicia en América e fumos facendo algo ao mesmo tempo por Galicia. Eu non desprecio a ninguén, esto é o que quero decir. E posible que algún dia escriba desto, dos emigrantes, para Grial si o publicades. Non se estudou o seu aporte colectivo a Galicia, as suas influencias, nin o aporte de Galicia a América a traveso deles.
Perdóname, a Freixanes dille que me gustou moito o libro, mais si o reedita ten que recoller ben, correxir o que se refire á miña vida. Porque o curioso é que tomou notas que logo non interpretou ben.
Recibide garimosas apertas nosas pra vos os tres.

Seoane.

1977-10-04
Carta de Baudizzone a Seoane. 1977
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baudizzone a Seoane. 1977 en 04/10/1977

Buenos Aires, Octubre 4, 1977


Querida Maruja:

Con esta fecha y seguimos con lluvias, frío y algún día perdido de calor sofocante o bien que pasamos de 10-12º a 27-30º en el término de 24 horas. Esto y el gatito de Luis que me traje de Sargadelos me trae nostalgia de cierto lugar que se llama Galicia y con él los amigos que queremos y andan por allí.
Y me dije, voy a ponerle dos líneas a Maruja. Nos llegó vuestra carta hace unos días que como siempre se habrá cruzado con la nuestra –no deja de ser muy simpático eso de acordarnos al mismo tiempo unos de otros. ¿Es lindo, verdad?
Poco después llegó carta de Mimina [Arias] feliz con la franca mejoría de Rosendo [Diaz Arias] –aunque controlándose, claro está– y la llegada del nieto –hermoso desde luego como la hermana –qué alegría y qué recompensa les dará esto para los malos momentos que vivieron.
Habla también de la exposición de Luis en Santiago –que nos figuramos habrá ya terminado y con todo éxito. ¿Y cómo marchan los tapices? Le di tu mensaje a Isabel –para lo cual le escribí– pues hace mes y medio que tengo empleada con cama, pero la extraño muchísimo y extraño sobre todo horrores tener todo el día una persona en casa. Pero Baudi está contento y quiero darle el gusto.
Me dijo que todavía no había hablado con la Señora del Ing. Way (sic) , pero que lo haría y que vuestra casa está muy bien y envía cariños.
Baudi, cumpliendo sus horarios de estudio, los hijos y respectivas mujeres, trabajando mucho y fuerte –lo cual me parece bien, pues para eso son jóvenes. Desde hace un mes empecé con las lecciones de piano y me da alegría.
Bs. As. sigue lleno de conciertos, teatros y exposiciones (una de Torres García estupenda) y con los amigos viéndonos siempre que podemos, pero menos de lo que uno desearía.
Marika [Gerstein] levantó su departamento el sábado 1º y el negocio lo hace en esta semana –Te aseguro que con una fortaleza física (aunque a veces se le veía muy cansada) y mental extraordinaria. Vive en un hotel en Charcas entre Esmeralda y Maipú. Y ya viendo fechas de viaje que calcula será entre 10 y 15 días. Yo me quedaba admirada de verla hacer tantos cálculos en miles y cientos de dólares al dedillo y sin papel ni lápiz ni maquinita calculadora.
Esperamos la fecha de vuestra llegada con mucha ansia –que vuestra salud ande bien.
Un abrazo y muy fuerte para los dos.

Elena.

Queridos amigos:
Extraño mucho nuestras charlas. Tengo muchas ganas de que llegue noviembre y las retomemos. La vida sigue igual, en sus intereses y preocupaciones; lo importante es que sigue. Un gran, gran abrazo y hasta pronto.
Baudi.

1977-10-10
Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1977
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Esther e Lipa Burd. 1977 en 10/10/1977


La Coruña, 10 de Octubre de 1977

Queridos Esther y Lipa:

Os estamos esperando. Nos alegró mucho la noticia de que pasaríais por aquí. Os enseñaremos todo lo que podamos de esta parte de Galicia, sobre todo monasterios extraordinarios nacidos en el siglo IX O X y rematados en el XVIII en su mayoría. Veréis los tapices que estoy haciendo con la mujer de uno de los socios de Díaz Pardo, de 2 mts. Por 1,20; 1,50 x 1,10 y de los que ya tenemos seis. Quisiera dejar doce para una exposición a realizar en varias ciudades, La Coruña, Madrid, Barcelona. Se trata de temas gallegos y hechos con la libertad que puede tolerarme el color. Son una mezcla de tapiz popular, campesino y del que podemos decir culto y siguiendo algunas de las reglas que estableció Lurçat. Te escribo rápidamente para que os llegue a tiempo esta carta. Me interno el 18 de este mes para que me operen de próstata. La operación parece que no tiene demasiada importancia y solo se está en el sanatorio seis o siete días, creo que el tiempo necesario para que me puedan sacar los puntos. Por si llegáis a Madrid en esa semana, te envío nuestro teléfono en La Coruña, 25-5756 y el del sanatorio en Santiago, Policlínico La Rosaleda, 59-2600. Tenemos mucho de que hablar. Estoy exponiendo en Santiago. Se trata de una retrospectiva de las obras pintadas en Europa, grabados y álbumes y libros ilustrados tambien con grabados, con un éxito grande entre los estudiantes. El catálogo se agotó en dos días. En esa ciudad expuse por vez primera hace aproximadamente cuarenta y cinco años.
Nos alegramos que hubieses terminado con la liquidación de tu oficina, Lipa, y que al fin quedases tranquilo y dueño de ti mismo, libre para trabajar y vivir. Comprendo muy bien que te produzca alegría, esto redundará en beneficio de tu pintura. No te quiero escribir más de esto. Ya hablaremos con calma de todo ello.
Te escribo de prisa. Os esperamos, repito, con mucha esperanza y deseos de veros. Mientras tanto recibid un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1977-10-28
Carta de Baudizzone a Seoane. 1977
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Baudizzone a Seoane. 1977 en 28/10/1977

Buenos Aires, octubre 28 de 1977

Señor
Luis Seoane
15 Paseo de Ronda. La Coruña. ESPAÑA

Querido Luis:
Desde hace días esperaba noticias tuyas. Recuerdo que me dijiste que a mediados de octubre tendrías que tomar una decisión respecto a tus molestias, y quisiéramos saber cuál ha sido. Mándanos aunque más no sea dos líneas contándonos cómo andás.
Nosotros, bien. La primavera lluviosa, con bastante trabajo en el Estudio. Elena con su piano, los chicos cada uno haciendo su vida, trabajando, contentos.
De cosas generales, poco nuevo. Me ha encantado el premio [Nobel] a [Vicente] Aleixandre . Pienso que, más que por su obra poética misma, a la actitud de dedicarse toda la vida a la poesía. Como poetas, que pertenezcan al grupo del 27 (prefiero llamarlos del grupo que compuso en su Antología Gerardo de Diego , pues pienso que ese nexo es más importante que otras afinidades bastante discutibles) hay otros que me parecen mejores que Aleixandre –por ejemplo, [Jorge] Guillén – pero la actitud de este hombre que ha llegado a la ancianidad metido en la poesía como una actividad posible, me parece maravillosa. Además el premio es una invitación a la gente para que lea poesía, y eso también me parece altamente positivo.
Hace un par de días fuimos a la galería de Julia [¿Lublin ?], pues había una exposición de [Hermenegildo] SABAT . Nos interesó poco. Realmente este hombre, que me parece uno de los dibujantes más importantes de nuestro país, no llega todavía –me parece– a la madurez del color. Me gustaría saber lo que piensas. Entregué tu libro a [Alberto] Girri . En cambio, no he podido darle el de Bernardo , que tengo aquí sobre la mesa. Apenas llegué lo llamé por teléfono; hablé con él y me dijo que me llamaría dentro de unos días para vernos y entregárselo. A partir de ese momento, ya no pude tomar contacto ni en el Estudio y en la casa, pese a que hablé con socios, empleados, etc. Si en un par de días no lo encuentro, se lo mandaré con un empleado.
Me resulta difícil escribir a máquina –hace tanto que no escribo así–. Nos acordamos mucho de Ustedes, tenemos muchas ganas de verlos y les mando un abrazo muy fuerte.

Baudi.

1977-11-07
Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1977
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 07/11/1977


Buenos Aires, 7 de noviembre de 1977

Queridos Maruja y Luis:

Me parece imposible estar escribiendo desde Buenos Aires. De acuerdo a nuestros planes tendríamos que estar paseando en estos momentos por Galicia con uds. o por lo menos estar charlando horas y horas de tantas cosas... y verle la cara a los amigos que más extrañamos en ausencia.
¡Lástima! Un imprevisto de último momento nos hizo postergar el viaje. Nuestras esperanzas es verlos aquí, ya que, según rumores, uds. vuelven para finales de este mes y nosotros recién pensamos viajar, mejor dicho, recién podemos viajar para final del mes que viene. Esperamos se cumplan las fechas para poder estar en Bs. As. cuando uds. lleguen. Cómo va todo? Cómo estás Luis? Cómo te fue en tu intervención? Me adelanto a escribir, sin esperar que Lipa les mande sus noticias así no nos esperan inútilmente.
Aquí, en Bs. As, seguimos viendo amigos, pocos; exposiciones, pocas; cine, bastante; teatro, nada; conciertos, algunos.
Entre los expositores estuvo [Rómulo] Macció en la galería de [Victor] Najmaías –de todas sus muestras ésta es la que más me interesó, se podría decir que está mucho más pintor con su dibujo figurativo, con su color a veces totalmente gris y otros con intensos verdes, rojos o azules, dando la sensación de una gran sensibilidad y agudeza. Se inauguró la exposición de Scheinberg en el Museo Nacional de Bellas Artes, con éxito. En estos momentos expone Brucaroft en [galería] Palatina, a veces con 1 temática demasiado fácil y bonita, pero es muy buena exposición. Julia [Lublin] ha hecho varias en la Librería española, algunas muy buenas, entre ellas hubo una de [Hermenegildo] Sabat, que siendo muy buen dibujante está en estos momentos queriendo entrar de lleno en el campo de la pintura. Esta exposición es un intento.
Bueno, queridos Maruja y Luis, esperamos que la salud siga muy bien, como siempre, nos gustaría mucho nos escriban y nos digan cuando regresan. El encuentro en La Coruña será para otro año. Va todo el cariño y un muy fuerte abrazo de

Esther y Lipa

1977-11-17
Carta de Campos a Seoane. 1977
Lugo
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Campos a Seoane. 1977 en 17/11/1977

Lugo, 17 de Novembre de 1977

Sr. Luis Seoane
A Coruña

Benquerido amigo:

Envíolle o testo dun cativo comentario feito por min e retransmitido por Radio Lugo nun programa diario no que veño facendo crítica de libros. O poema de A diadema de Ribadeo recitóuno o poeta Xesús Manuel Valcárcel, de Lugo.
Enteréime por Xosé Díaz da súa recente operación. Desexándolle o pronto restablecemento, saúdalle afectuosamente (a vostede e máis a Maruxa),

Xesús Campos


[Anexo.]
[Mecanografado.]

AUTOR: LUIS SEOANE.
TÍTULO: OBRA POÉTICA.
EDIT. EDICIÓS DO CASTRO. A Cruña, 1977.
PVP: 240 pesetas.

Nacido en 1910 en un hogar de emigrantes en Buenos Aires y llegado de niño a Galicia, donde realizó sus estudios, licenciándose en Derecho en la Facultad Compostelana, Luis Seoane es una de las más importantes personalidades de la cultura gallega contemporánea. Exiliado a Buenos Aires tras la guerra civil fue gran animador de la cultura gallega en el exilio y una de las personas que más firmemente contribuyeron a hacer posible la continuidad de nuestra cultura, olvidada y perseguida en Galicia durante el franquismo. Polifacético y prolífico artista, desarrolló su obra en diversos campos: Pintura, grabado, ilustración, dibujo, edición de libros y revistas, programación radiofónica, teatro, ensayo, etc... es, sin embargo, poco conocido como poeta, en Galicia. Su poesía, de una gran riqueza, está en la vanguardia de la poesía cívica de posguerra.
El volumen que comentamos está compuesto por sus cuatro libros de poesía, editados en Argentina: Fardel de eisilado (1952), Na brétema Sant-Iago (1956), As cicatrices (1959) y A maior abondamento (1972).
El libro, ilustrado con grabados y dibujos de las anteriores ediciones de los poemas incluidos, constituye una obra necesaria no ya para los amantes de la buena poesía, sino también para todos aquellos que sean capaces de vibrar con la emoción y el inmenso amor a una tierra y a un pueblo como el que se palpa en el poema que recordamos:

A DIADEMA DE RIBADEO (de 1959)

Cantamos en tí os cabelos ao ar tinxidos prá guerra
O temor do océano,
da noite.
As antigas pregallas aos boscos,
ás augas.
Ao máis vello pobo coñecido.
Á fundación mesma dos nosos medos.
Coma tivésemos querido ter nos lumes ceibes das
montañas,
nas misteriosas labaradas do mar,
no aguzado voo das aves,
aínda nas quentes entranas animáes,
os agoiros do noso presente.
Gostaríamos contemprar no solpor aos guerrilleiros
vitoriosos
encabalgar pol-o areal, dempois de teren desfei-
tado as vagas e aos invisíbels, celestes, deu-
ses estraños.
Amaríamos teus misteres primeiros.
A cerámica,
a orfebrería,
o tecido.
De ser ourives
agacharíamos nas covas o tesouro futuro:
os metáes,
as xoias recén feitas,
xunto das pallozas,
a carón dos dólmens.
Tivésemos gostado omildarnos ao pé do vello castiro,
na montaña sagra soio habitada de loiras
raíñas,
das fadas das xesteiras,
dos toxales,
dos seres que aínda moran entre os labregos e
que viñeron de quen sabe que outro país lonxano.
Ter sido na noite o sacerdote que agavease pol-o
carballo xigante a cortar o visgo sacro.
Que anunciase a paz cos brazos en outo,
o nascimento dos fillos na tribu,
as loiras colleitas abondosas.
De ter sido ourives
ou ceramistas
dibuxaríamos os paxáros de auga,
os signos abstratos nos escudos dos mozos guerreiros,
nos torques das doncelas.
As liñas paralelas dos vasos campaniformes.
Ou,
sendo guerreiros,
cobriríamos as nosas testas de longos cabelos tinxidos
de vermello cos cascos de tres cimeiras.
Levaríamos nos cós rexas espadas,
nas máns esquerdas a cetra,
as afiadas lanzas nas mans dereitas.
Encabalgando orgulosos sobor dun río,
ou andando
de a pé
coma soio soldados,
teríamos unha mascota animal.
Unha ou dúas,
o poldro bremante,
a tortuga silandeira.
Mascotas que representan as virtudes guerreiras.
Na loita ergueríamos ferinte e ameazador o tono
da vos.
Resumiríamos, nos nosos apelidos, o derradeiro
berro dos mortos que fica sangrante no peito
de todol-os desterrados,
o apelido do teu pobo,
Diadema de Ribadeo.

1977-11-21
Carta de Gerstein a Seoane. 1977
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Gerstein a Seoane. 1977 en 21/11/1977


Bs. As., 21 de Noviembre [77]

Queridos Seoanes:

Esperaba ya verlos a Vds. por acá cuando me entero de que Luis se operó y no lo pasa aún muy bien. Espero tener noticias mejores al regreso de Julia que se ha ido por pocos días a París y no sé si a Madrid de paso. Deseo que Luis mejore rapidísimamente para poder verlos por acá.
Supongo que sabrán la sorpresa que nos dio Julia hace pocas semanas.
También espero noticias de cómo llegó Marika a Madrid. Se fue de acá recién el martes 16 y su salud deja bastante que desear. Pero trabajó como Vds. no se pueden imaginar. Liquidó el negocio todo lo que tenía acumulado en años y vendió su casa. Se imaginan lo que le habrá costado afectivamente y el esfuerzo enorme. Pasó un mes y medio en un hotel, acá en Bs. As., pues debió postergar su viaje dos o tres veces. Piroska la ha visto con mucha frecuencia asombrándose de que haya podido llevar adelante sola esa odisea. Su trabajo era muy personal y aparte de hacerle compañía poco era lo que podíamos hacer Ariel o yo salvo salvo acompañarla, pues sola no puede ni debe salir. No sé cómo se las arreglará por allá.
Por acá, todo más o menos lo mismo. Estoy exponiendo con otros 10 escultores en Ruth Benzacar. Quedó bastante bien la muestra, cosa difícil de imaginar con ese tipo de salas para escultura. Se va a dar un premio “consagratorio” (Oh!, las palabras grandilocuentes) en la Pcia de Bs. As. a un pintor nacido fuera de la capital o que vivía por 10 años en la provincia. Les aseguro que es bastante difícil de encontrar. Pidieron asesoramiento a la Academia. También hay que proponer uno, un músico, para el Premio Feltrinelli de Italia. Otro problema para músicos y artistas en general de la Academia. Se dispuso que en este último podían entrar también los académicos lo que hizo más difícil aún. Pero no se trata más que de sugerir nombres, por suerte y no de darlo.
El Palanza fue un bodrio.
Me imagino, Luis, tu impaciencia para ponerte bien pronto y poder seguir trabajando. Deseo que esto sea muy corto plazo. Llegó Emma de París, fue ella quien me dio la noticia de tu operación. Denles muchos y muy afectuosos recuerdos a los Díaz Pardo. Para Vds. un gran, gran abrazo con muchas ganas de verlos pronto bien y aquí.

Besos de

Noemí

1978-01-25
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 25/01/1978

Buenos Aires, 25 de Enero de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí los recortes que me enviaste, dos, los de La Voz de Galicia, que se refieren a los libros de Neira Vilas y uno sin fecha. Son los que recibí, antes que me enviases el de la Hoja del Lunes. Si enviasteis algún recorte más no lo recibí. En Informaciones se publicó una nota muy buena de Miguel de Santiago, 15/XII/77 y parece que salió otra en ABC que no llegué a ver. Te agradezco mucho tus envíos. Viajamos el día 1.º a la noche. Yo, enfermo, con una gripe o un virus, no sé bien, que me duró unos diez días. A mi llegada me atendió mi hermano, tenía 24 de presión y 39 de temperatura. La presión fue seguramente aún mayor, dijo él, en el avión. Viajé casi inconsciente y tomé, únicamente, alguna naranjada.
El 2 del mes que viene, febrero, se inaugura una exposición antológica de grabados míos en el Museo de Arte Moderno de esta capital. Por España circula otra antológica estos meses. Esto es todo. Apenas salí de casa. Los amigos que están en Buenos aires, que no salieron aún de vacaciones, han venido a vernos.

Un abrazo para los tuyos, Mimina, tus hijos y nuevas, de Maruja y mío y tú recibe otro de

Seoane

1978-02-03
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 03/02/1978

Buenos Aires, 3 de Febrero de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Te escribí hace unos días con motivo de una nota acompañada de fotocopias y recibo ahora una carta fechada el 22/I/78 que tardó aproximadamente diez días en llegar. Respondo, pues, inmediatamente. De acuerdo con que hagas el número 5 de L[aboratorio de] F[ormas]. Te enviaré la tapa y ruego se respete la disposición tipográfica del interior, de modo que su colección constituya una unidad. Tengo los apuntes de ocho tapas más.
Restaurar el Seminario de Estudios Gallegos es una empresa que no depende de propósitos personales, ni de dinero que se pueda invertir, sino de la voluntad de los miembros que formaron parte de esa institución y de los que viven ocho o diez de ellos: Carballo Calero, Antonio Fraguas, Filgueira Valverde, R[amón] Martínez López, Fernández del Riego, Isidro Parga Pondal, Xaquín Lorenzo, Luis Tobío Fernández (vive éste en Madrid) y no sé si más, creo que también Luis Iglesias, no sé si vive.
Sospecho que no llego a tiempo para cooperar en la redacción del esquema de anteproyecto que formulas en la circular y me abstengo, por lo tanto, de enviarte a estas alturas ninguna sugerencia. Sí, en cambio, te las envío para el n.º 5 de L. F. que no puede ser solamente un catálogo. Creo que se debe conseguir de los miembros que viven y forman parte hoy de la élite intelectual de Galicia, que se refieran a las finalidades propuestas para su fundación en el medio social y político referido a la Galicia de 1923, que creo fue el año de su fundación. Cual fue la actitud tomada con la Universidad compostelana de aquellos años y la relación que sostuvieron. En qué medida participaron en las inquietudes populares del estudiantado y pueblo gallego hasta luego de proclamada la República y que significó, para los estatutos que le sucedieron, el proyecto de Estatuto Gallego elaborado por el Seminario. (No tengo por mi parte más que el recuerdo lejano de éste, ni siquiera sé hoy si llegó a publicarse). El juicio, que aparte del esfuerzo que significó entonces, les merece hoy publicaciones como Terra de Melide, o del tomo sobre los petroglifos gallegos, de acuerdo con el tiempo pasado y en que alcanza a la actualidad. También sobre el reconocimiento que se debe a Ánxel Casal por su aporte económico a la empresa —edición—, y el acuerdo del mismo Xohan Plá que trabajó, como viajante, dedicado a su divulgación y venta de —Terra de Melide—, sin ser éste su oficio. El recuerdo de Xurxo Lorenzo, fallecido muy joven, dedicado a estudios arqueológicos y que hizo una serie de espléndidas maquetas sobre vivienda popular gallega, la colección que se iniciaba de arte gallego, etc. En general la relación de las inquietudes de la Galicia de entonces manifestada en las otras ciudades y en la misma Compostela.
Esto es todo hoy y esperemos te llegue esta respuesta antes de diez días, que al menos en esto no esperemos la popularización del cohete para alcanzar la rapidez, en cuanto a la correspondencia, de hace solamente unos pocos años.

Un gran abrazo para todos de Maruja y mío y tú recibe uno fuerte de:

Seoane

1978-02-07
Carta de Seoane a García Sabell. 1978
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1978 en 07/02/1978


Buenos Aires, 7 de Febreiro de 1978

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Querido Domingo:

Fai máis dun mes que chegamos a Buenos Aires, logo de un viaxe coa tensión moi outa, 24, e 39 de temperatura, producto, penso dunha gripe collida en Madride e que me tivo eibado uns dez dias en Buenos Aires. Foron pasando as semáns, e por preguiza, non escribín a ninguén, e agora tenciono poñerme ao dia. Con un dos primeiros, contigo, a quen teño moito que agradecer todo o que fixeches por mín, non soio con motivo da doenza de logo da operación, senón por a tua espléndida monografía que con moito door non poiden editar e que tiña matinado fose, na impresión, reproduciós, etc., a mais importante na sua presentación feita en Galicia. Serao no próximo viaxe noso. De todolos xeitos comencei a traballar rematando e completando algúns cadros feitos no 76, e facendo dous ou tres novos. Agora teño que comenzar unha serie de cen grabados adicados a Galicia pra un libro que se chamará así, Galicia, ou Galicia en grabados, ou non sei ben aínda que tídoo poñerlle, e que é un encárrego dunha editorial de eiquí. Tamén unha carpeta adicada ao fundador de Buenos Aires, D. Juan de Garay, con motivo do centenario, e que é outro encárrego. Mais este serán dez ou doce grabados. Esto aparte das miñas mostras de pintura. Cando cheguei tiña sobor da miña mesa unha invitación do Museo de Arte Moderno da Fondazione Pagani, de Milán, pra facer unha esposición en dito Museo. Non a contestei, eu estaba na Coruña. Respóndolle estos dias agradecéndolle a invitación, mais non aceptando. Síntome canso, e teño decidido traballar e espoñer soio eiquí e nesa. Pérdese moito tempo nesas mostras. Estas son as miñas noticias.
Supoño que continuarás traballando por Galicia no Senado. Eu non teño mais noticias de ahí que uns recortes de prensa que me remitíu Piñeiro. A prensa de eiquí soio fala dos rexímenes preautonómicos de Catalunya e Basconia. A Axencia Efe, tan chea de periodistas galegos, non transmite noticias de Galicia, ou moi contadas e referidas a custións pouco importantes e alleas aos problemas políticos. A uns amigos nosos, López de Gomara e a sua dona, dímoslles unha carta para ti. Aténdeos na medida que poidas, ou preséntalles algún compañeiro voso. Gostaríame trouxesen unha boa impresión de Santiago
Recibide Elena e tí unha grande aperta de Maruja e miña:

1978-02-07
Carta de Seoane a Piñeiro. 1978
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1978 en 07/02/1978


Buenos Aires, 7 de Febreiro de 1978

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago

Querido Piñeiro:

Poucas verbas pra che agradecer os recortes que me remitiches encol da preautonomía. Na prensa de eiquí non se publica nada sobor Galicia, ou moi pouco. O que se publica son noticias de moi pouco interés, o que non ocurre cos problemas bascos e cataláns. A xente está, en xeral, informada da eisistencia da preautonomía de eses dous países, mais non se dou a noticia da referida a Galicia, a pesares de que a axencia Efe está chea de periodistas galegos, e é da que se nutren nas referencias a España os xornaes arxentinos.
Cheguei mal a Buenos Aires, con unha gripe collida en Madride e pola que estuve mal uns dez días, mais xa estou traballando, aínda que non coa intensidade que acostumo, en parte, penso, polo clima déste mes de vran, calor, tormentas, inundacións, fresco, ao mellor nun mesmo día todo. Estes dias inicio os grabados dun libro de cen estampas de grabados en madeira adicados a Galicia para unha editorial arxentina. Esto é todo hoxe.
Unha gran aperta pra Isabel e pra tí de Maruja e miña. Tamén para Sara

Nota: Ao finar esta carta chegáronme as probas de Galicia 2002 que foron remitidas a Coruña o 24 de Xaneiro. E da Coruña aquí uns sete dias. Na imposibilidade de poder comprir co plazo que sinalaba o Vicerrector pra entregar as probas correxidas, pregaríache que ti ou Ruibal, ou García Bodaño, ou quen dispuxeses, as correxisen, suprimindo as miñas intervencións, mal recollidas polo aparello grabador e transformadas adiviñando o que eu dixen por quen interpretóu, coa mellor intención, o que eu dixen. Por exemplo, en unha delas fanme decir que os italians viñan a Arxentina en millores condicións de alfabetismo que os galegos, facendo o eloxio da escola primaria en Italia. E esto é inexacto, os italiáns viñan a este país en condicións similares aos galegos, resto dos españoles e portugueses. Penso que nos primeiros trinta anos déste século con maior proporción de analfabetos que os galegos. Por eso penso que deben de borrarse as miñas intervencións verbales. Eu sinto moito todo esto, non me importan demasiado as erratas cando non alteran o que se escribe. Mais estas non son erratas, senón malas interpretacións do que o aparello grabador recolleu mal polo que fose.
Nunca me pasou nada similar a esto. Perdóademe, mais eu non quixera que a xente matinara que non sei o que digo.

1978-02-08
Carta de Seoane a Dónega. 1978
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dónega. 1978 en 08/02/1978

Buenos Aires, 8 de Febreiro de 1978


Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña

Querido Dónega:

Fai uns días escribínche unhas letras de presentación de un médico mozo, Martín Baudizzone, para que ourentases no seu paso por A Coruña e o levásedes, si podíades, a Sobrado. Cecáis constituía esta petición un abuso meu, mais non sei a quen recurrir nestes casos que teña o (sic) teñan a vosa simpatía e amabilidade.

Chegamos eiquí o día 2 de xaneiro, eu con unha gripe moi forte collida en Madride, é esta unha cidade que me enferma, e pasei bastantes días con ela en Buenos Aires. Por agora estou pasando o período de adaptación previo ao meu traballo, aínda que fun facendo algunhas cousas, moi poucas. O vrau decorre como sempre nesta cidade, calor, baixa presión, fresco, choiva, trebóns, alagamentos, grandes ventos, todo alternando ás vegadas nun soio día. Cheguei a tempo para a inauguración de unha mostra de coarenta e cinco grabados meus no Museo de Arte Contemporáneo, propiedade do Museo. Esto é todo no que se refire a este mes que pasou. En canto á casa atopámola como a deixamos, con unha chea de cartas sobor da taboa, e, entre elas, unha do mes de marzal de 1977 de un Museo de Milán, invitándome a unha exposición. Contéstoa estos días non aceptando, agradecéndoa, síntome canso e pensamos continuar dividindo, mentras poidamos, os nosos anos entre esta cidade e Galicia. Cecáis algún día teñamos que decidir.

Recibín unha carta moi eloxiosa de Peregrín Otero con motivo do tomo Obra poética que lle remitín xuntamente cos álbumes que fixen nesa. Agradézolla moito. Non sei nada da preautonomía en Galicia, nin quen constituie a Xunta. Gostaríame me contases algo de todo esto. Unha carta leva menos tempo que un escrito, escríbeme.

Remato con unha aperta moi forte de Maruja e miña para vos os catro, incluio a Milagro e Fernando:

1978-02-13
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 13/02/1978

13 de febrero de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

El sábado 11 al salir de Sargadelos recogí tu carta del 3. Hace unos días recibiera otra, pocas líneas, refiriéndome brevemente tu llegada griposa. Todos hacemos votos porque tu buena salud se afiance. Tu carta última da la impresión de que estás en buena forma.
Me alegra tu disposición frente al homenaje al Seminario de Estudios Gallegos. La idea está siendo aceptada muy bien y todos ofrecen colaboración. Tomo buena nota de tus sugestiones. No sabía nada de lo que dices de Xohán Pla. Si recuerdas algo más amplíalo. Puedes enviar todas cuantas sugestiones quieras. Hay tiempo. Tenemos dos meses. Aunque yo diga menos para acelerar a los demás.
La idea de restauración del Seminario ha encajado tan bien que el mismo Instituto Padre Sarmiento solicitó de la Asamblea de Parlamentarios la reconversión de lo que fue. Urge pues hacer esto exponiendo bien las cosas y ordenando bien los conceptos para que se haga, lo que hagan con el Seminario, lo hagan bien, porque hoy las cosas tienen que ser mejores que lo que fueron ayer y transportadas a nuestro tiempo que es distinto del tiempo en que el Seminario se creó.
El sábado último Valentín leyó su discurso de ingreso en la Academia sobre Guimarães Rosa y en nombre de Cunqueiro, que está enfermo, leyó la contestación Paco.
De momento esto es todo lo que hay. Contesto esta rápidamente para que sepas que tienes tiempo para hacer sugestión de cuanto quieras y de cuanto puedas, cuanto más mejor, para lo del Seminario.
Aprovecho también para preguntarte una cosa: Dentro de poco va a haber una reunión para lo del Pedrón de Ouro. Me convocarán como hicieron el año pasado para nombrar el de este año. (El año pasado delegué en el Presidente para que hiciese con mi voto lo que quisiese). Creo que debe haber más gente que yo que piense que ya debieras haber sido empedronado. Y aunque esto es un poco, no sé cómo te diría pero tú ya me entiendes, sin embargo creo que habría que aceptarlo por una serie de razones que no tienen que ver desde luego nada con el hecho de aumentarte la gloria. Más bien tu aceptación supondría un acto de humildad. Tengo varias dudas. Creo que el Pedrón lo entregan hacia finales de mayo. A todos nos interesaba que tú pudieses aceptarlo y que pudieses venir. Y la pregunta es: ¿podrías venir? [En nota manuscrita na marxe esquerda:] Esto es simplemente para estar preparado para según vengan las cosas.
Celebro que estás trabajando y exponiendo. Veo que no has perdido el tiempo.
El correo aquí anda muy mal. Hay mucha correspondencia atrasada sobre todo en Madrid. Supongo que ahí no andará mejor.
Nada más por hoy. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja.
¡Ay! Si no fuese por lo mucho que tienes que hacer hasta me atrevería a indicarte que no te olvidases de la monografía de Maside...

[Díaz Pardo]

1978-02-14
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978
Bos Aires
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978 en 14/02/1978


Buenos Aires, 14 de febrero de 1978

Sr. D. José Luis Vázquez
Sada

Querido José Luis:

Empecé a escribir cartas a comienzos de este mes, tres o cuatro y ahora, algunos días después, me propongo seguir hasta comunicarme nuevamente con todos los amigos. Sabrán por Dónega o Isaac, a quienes escribí, o quizás por Inés, que salí enfermo de Madrid, con una gripe muy fuerte que duró alrededor de diez días. En el avión vine casi inconsciente de fiebre y con tensión muy alta. A mi llegada mi hermano me revisó y encontró que tenía 24 de presión y 39 de temperatura, a pesar de todas las aspirinas tomadas en la noche del viaje. Esto hizo que retrasase el programa de trabajo que pensaba realizar. Por otra parte, llegamos durante unos días, muy pocos, de mucho calor, pues el verano transcurre fresco y tormentoso, lluvias y grandes vientos. Pero no quería hablar de mí ni del clima, sino agradecer el envío de libros y de cartas recibidas en Paseo de Ronda, que agradezco mucho y decirles, una vez más, a ustedes, María Elena y usted, lo mucho que Maruja y yo les agradecemos todas las atenciones que han tenido con nosotros. Como también expresarles la amistad que sentimos por ustedes que quizás no sabemos expresarla sino desde lejos y por carta.
No sabemos el tiempo que tardaremos en volver. Mientras tanto iré enviando los dibujos para tapices. Creo que su muestra va a constituir una sorpresa, por su variedad y por el trabajo de María Elena. Aquí se expusieron tapices míos en mi ausencia, en exposiciones colectivas, así como carteles hechos por mí en diversos años. Ahora tengo mucho trabajo, exposiciones y encargos de grabados, que debo atender. Buenos Aires obliga a no descansar y cuatro meses antes del Mundial de Fútbol no se escucha nada más, ni se lee, todos los medios de comunicación están absorbidos por este tema, que comentarios alrededor de las posibilidades de cada país para ganar el mundial. Se levantan grandes estadios nuevos en tres o cuatro ciudades; los de Buenos Aires son gigantescos pero también se reparan y todo el mundo comercial estudia el modo de extraer dinero como consecuencia de su celebración. Nos gustaría que, con motivo de las facilidades que habrá en viajes, se animen a conocer esto.
Volviendo a los tapices, el primer dibujo lo enviaré dentro de una semana, pues sospecho que María Elena estará aún trabajando en los que dejé. Me gustaría mucho saber cómo quedaron los últimos y que me enviasen diapositivas de todos ellos para pasarlas aquí.
Esto es todo por hoy. Escriban, por favor. Saludos a los hijos, hermanos y amigos comunes y un gran abrazo de Maruja y mío para los dos:

[Seoane]

1978-02-22
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 22/02/1978

22 de febrero de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una última mía en la que te enviaba el esquema de los textos para el cuaderno L[aboratorio de] F[ormas].
Estamos con lo de Santiago. Creo que será el mejor local. Tiene muchas vueltas y más con lo del Semanario en la inauguración aunque va a constituir un éxito. Te va aparte una planta de como se distribuye aprox[imadamente]. La exposición se separa del local comercial mediante una mampara plegable que se escondería en X. En el centro de la mampara llevaría un texto sobre el significado de Sargadelos con algunas fotografías. Y medio tapando la escalera de bajada y la parte donde se escondería la mampara plegable decíamos que quedaría muy bien un tapiz. Y si el tapiz fuese un original tuyo y tejido por Mª Elena... Creo que le daría mucha categoría a la sala y quedaba bien expuesto pues se veía desde la calle. Como creo que vais a hacer varios ejemplares de cada tapiz uno de estos ejemplares os lo compraba la Galería y era, pienso, un buen lugar de reclamo para vender otros. Una cosa tuya, con tu color, le irá muy bien al pétreo barroco medieval de Santiago. El tema que tú veas y las medidas: ancho = 1,20 m.; alto = 2,10 a 2,40 m.; si va a 2,10 m. de alto queda por debajo de la viga, pero si consideras que es mejor que la sobrepase puede llegar a 2,40 m. de alto. ---- Es una propuesta que no quisiera que te inquietara en las muchas cosas que tendrás que hacer. Y si la aceptas la tomas a tu comodidad. Si lo aceptas se le reserva el sitio y cuando llegue llega bien.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja, vuestro

Isaac

1978-02-23
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978 en 23/02/1978


Sada, 23 de Febrero de 1978

Queridos Maruja y Luis:

Acabamos de recibir las diapositivas de los tapices y os envío 7. Falta la diapositiva de la Mujer con flores que la envié para hacerle una copia para nosotros, pues venía una sola, así que junto las 3 primeras que hiciera en v/ casa son 10. Falta también otra del último que se hizo Mujer con paloma volando y María Elena ya está con el 4º dibujo. Como podéis ver en las diapositivas, queda una colección preciosa y muy variada. A las personas que les mostramos los tapices quedan maravilladas.
Sabemos por Isaac que tenéis una exposición en este mes y que estáis trabajando mucho. Nosotros aquí estamos también con mucho trabajo y ahora con el nuevo local en Santiago, más. Va a quedar muy bien, es más grande que el de Madrid y tiene un sótano muy amplio. Pensamos en la inauguración para mediados de Abril. Creo va a ser un éxito. Isaac me dijo que le iba a mandar un plano de la tienda, porque además quería que se le hiciese un tapiz para la inauguración y quedó en escribiros hoy.
Había en el buzón 2 avisos de Correos para 2 paquetes y al ir a recogerlos, no ya lo habían mandado devuelto (eran de la Enciclopedia Gallega). Tengo 2 revistas de Guadalimar y 1 libro pequeño de Homenaje a Alberti, donde viene una colaboración tuya.

Esperando vuestras noticias, recibir como siempre un abrazo moi tenso de Mª Elena y mío.

José Luis

1978-02-23
Carta de García Sabell a Seoane. 1978
Nova York
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1978 en 23/02/1978



23-II-1978
Sr. D.
Luis Seoane
BOS AIRES

Querido Luis:

Recibín a tua carta. Sinto o da gripe, pero é cousa que hoxe resulta inevitabel. Coidate sempre. Tí eres forte –xa o teñes demostrado– e non me preocupan isas pequenas doenzas, sin maior transcendencia.
Vexo que sigues a traballar dun xeito sistemático, contínuo e fecundo. Non te esquezas de remesarme, cando saian, os teus novos libros de grabados. Interésanme moito.
Sinto que non espoñas en Milán, aínda que comprendo o teu cansacio. A mín, no meu eido, acontéceme o mesmo. Son escesivas as obrigas que cangan sobor de ún. En fin, non nos laiemos.
Eu ando metido nunha actividade cáseque frenética. O Senado, as Comisións que me visitan e piden a miña intervención, –hoxe mesmo viñeron uns paisáns das Encrobas a pedir que eu os apoie, pois o resto dos parlamentarios non fan ren, e axiña lles dixen que estaba disposto a loitar polos seus dereitos onde fora e cómo fora–. Imos preparar, xa que logo, unha estratexia axeitada a ver si acadamos que non rouben o que é deles. Xa che terei ao tanto diste choio.
As conferencias –niste mes levo dadas sete, cinco en Galicia e duas en Madrid–. E, derradeiramente, o oficio de curador, que pide moito. En suma, un trafego contínuo. Agora estou tan esgotado que marcho á Coruña a descansar tres días seguidos. A leer e a escoitar música.
Os López de Gomara –apelido de conquistador español– aínda non apareceron por eiquí. Cando veñan, atendereinos con todo agarimo.
Por correo aparte envieiche a reseña periodística dunha intervención parlamentaria da Totora. Verás por ela que a miña calificación de conducta circense estaba plenamente xustificada. ¡Cánto dano fai ista muller ao bó nome de Galicia!
Xa saberás que ardeu gran parte do Pazo de Meirás. O incendio foi provocado. Por fortuna, salvóuse a biblioteca da Pardo Bazán. O resto, polo que nos contan, era morralla, bisutería, mala pintura e obxetos de valor arqueolóxico froito da rapiña disa curuxa que é a viuda do dictador. ¡Coarenta anos roubando, amasando millóns, e nin tan siquera un cadro de firma importante! Un mal gusto de militar español.
Pasado mañán ingresará na Academia Galega Mariñas del Valle. Denantes xa o fixeron Eduardo Moreiras e Valentín. Nún mes, tres numerarios novos. Coido que a cousa non vai mal. Tamén salvei un atranco económico. E o domingo celebraremos a primeira sesión ordinaria na nova casa. Polo de agora soio é unha ocupación provisional. A inauguración oficial terá lugar cando rematemos algúns detalles de instalación para os que precisamos cartos que eu ando a pedir por todas partes.
Unha apreta ecumenica de Elena e miña para Maruxa e para tí. Sempre voso,

Domingo

1978-02-24
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978
Bos Aires
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978 en 24/02/1978


Buenos Aires, 24 de Febrero de 1978

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
Sada

Querido José Luis:

Recibí tu carta del 1º de este mes cuando acababa de escribirte y la contesto ahora con el envío del primer dibujo ofrecido. En la anterior mía me referí a mi salud. Tuve una gripe muy fuerte y ahora, desde hace más de un mes, estoy perfectamente bien, gozando de este verano fresco y de lluvias, lo mismo que Maruja. Creo que este nuevo proyecto, con el tema de vacas y pájaros, es un poco distinto a los otros. Creo que es importante ofrecer al público una buena variedad de temas y de modos distintos de resolverlos. Estamos deseando recibir las fotografías y la serigrafía de A Ardiña.
Buenos Aires se prepara para el mundial de fútbol. Las autoridades suponen que será un acontecimiento. Al tío de María Elena podéis decirle que en Mar del Plata se está levantando con ese fin un gran estadio, solo comparable, según dicen, a los más importantes del mundo por su capacidad. Vemos de vez en cuando alguna buena película, que también podrían verse en La Coruña si los distribuidores y propietarios de cines no subestimasen al público coruñés.
Sentimos mucho el fallecimiento de Pérez Ardá. Fue un gran amigo mío desde los años de la Facultad, en Santiago.
Rogamos nos escribáis. Un fuerte abrazo para María Elena, los chicos y para ti de Maruja y mío. Creo que Maruja escribe unas líneas aparte.

[Seoane]

1978-02-28
Carta de Seoane a Ledo. 1978
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ledo. 1978 en 28/02/1978


Buenos Aires, 28 de Febreiro de 1978

Sr. D. Ricardo García Suárez
Vigo

Querido Ricardo:

Estou en débeda con todolos amigos, especialmente contigo a quen teño que agradecer algunhas das xornadas mais fermosas de Galicia, por todalas tuas atencións personaes e polos traballos que me adicaches, entre eles esa xoia de monografía manuscrita que constitúie unha das obras de arte mais orixinales da Galicia de hoxe. Gostaríame moito que pintases, mais este traballo teu, o mesmo que a carpeta que se publicóu en Ediciós do Castro, son ben representativas do teu talento e arte. Non embargantes, tes que pintar. Debes facelo porque Galicia necesita das xentes que poidan dar unha nota de galeguidade no seu arte deducindo a sua diferenciación do propio esprito de cada artista seu.
Eu comezo novamente a traballar, síntome absolutamente soio, lémbrome de vós, de Del Riego, de ti, de Dieste, de Domingo, de Piñeiro e de Dónega... Penso que os meus soños nacidos aquí en Buenos Aires, de crear pequenas obras que axudasen a trocar Galicia nun centro cultural serio na penínsua, malográronse. As que se fixeron convertíronse en afiches, en carteles, ou están camiño de se trocar en eso. Mais non quero falar desto. Agora, de Galicia, non teño mais noticias, non sei si está actuando algunha Xunta de Galicia ou non. Si se puxeron de acordo na sua composición. Si o pobo está contento coa sua pre-autonomía. Eiquí non se sabe nada. Soio se sabe dos actos de violencia, e, aparte de Madrid, de Catalunia (sic) e Euzkadi. Faría falla estudar a constitución dunha axencia de información que servise ás colectividades de emigrantes e aos grandes xornaes donde residen éstes. As xentes sorpréndense moito de saber que o goberno concedeu a preautonomía a Galicia. Eu xa non teño mais azos pra proieitar nada, non embargantes penso que sería relativamente fácil creala.
Supoño que aínda en inverno gozaredes do mar aberto, das vagas e das tormentas, na vosa espléndida casa da costa. Nos temos frente as nosas fiestras o espectáculo do Río da Plata, cambeante de coores, unhas vegadas coor terra e outras violeta ou azur, e dun ceo outo e moi estrelecido. Mais, tanto Maruja como eu, sentimos nostalxia de aquel anaco de océano que vemos dende as nosas fiestras de A Coruña.
Unha gran aperta para Mimí, pra ti e os vosos fillos de Maruja e miña.

1978-02-28
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978 en 28/02/1978

Buenos Aires, 28 de Febreiro de 1978
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Paco:
Vai facer dos meses que chegamos a Buenos Aires. Cheguei con unha gripe moi forte e fixen un viaxe con febre e unha tensión moi outa. Pasoume e estou traballando, hoxe remito un novo dibuxo para un tapis. Estiven con Prada no mes pasado, ten a muller enferma, mais él está moi ben a pesares da sua edade. Falóume dos orixinaes que ten dos dibuxos que Castelao fixo en Madrid e consultóume onde podía envialos, díxenlle que ao Museo de Pontevedra e que a persoa indicada pra llos remitir e os entregase eras tí. Igoalmente que che remitise os grandes dibuxos de paseados de Federico Ribas, pra o Museo de Castrelos, pois, Ribas, como sabes, foi un gran dibuxante nacido en Bueu, e matino que debe ser Vigo quen os teña.
De ahí recibín unha carta sorprendente de Isaac, manifestando que vai reconstruir o Seminario de Estudos Galegos. Respondinlle que consultase cos compoñentes que vivían, do Seminario, entre os que estabas tí. Mandeille a lista dos que me lembraba de memoria, penso que me esquecín de Taboada Roca. Non sei nada de Galicia. Denantes remitíanme La Voz de Galicia. Agora non teño nada. Non sei si se creóu a Xunta ou non, e de que xeito. Gostaríame moito me diras algunha noticia desto. A axencia EFE e as outras axencias non se refiren para nada a Galicia. Soio se publicóu unha noticia que tivese desexado non ter leído, a de Meirás. Todas as noticias sobor das Autonomías xiran encol de Catalunia e Euzkadi.
Ben. Lembrámonos moito de vos, de ti e de Ricardo. Penso que somos cuase os únecos para quenes o galeguismo constituie unha moral e non era a verba irmandade, soio unha verba.
Unha grande aperta para Evelina e pra ti. A Ricardo escríbolle aparte hoxe. Escríbeme, prégocho.
Seoane
Nota: Quixera que me remitises o Nº 56 de Grial, que non me chegou e o único que me falla.

1978-03-02
Carta de Palmás a Seoane. 1978
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1978 en 02/03/1978


Londres, 2.3.78

Benquerido Seoane:

Levo xá un mes vivindo aquí, mais non lle escribín denantes pois non tiven casa hasta antonte. Non remataban nunca as obras dentro dela. A pesares diso fun arranxando todo o meu traballo para o boletín do que son correspondente e, tamén, para a revista na que colaboro. Precisamente, onte fíxenlle unha longa reportaxe a Lindsay Kemp, un actor británico que estivo hai pouco en España cunha obra del Flowers, pantomima para Jean Genet. Eu non a puiden ver, mais sei que tiveron un éxito enorme en Madrí e Barcelona. Agora marchan ao Canadá e logo a seguir van a Bs. As. Non deixen de vela, coido que alí tamén farán a Salomé de Oscar Wilde.
Supoño que xa estará a traballar de cheo nos grabados sobre a paisaxe galega –eran grabados ou debuxos?– e para as próximas exposicións. Eu, de momento, ainda non teño nada en marcha. Espero coller material gráfico sobre os santos, que lle mandaréi cando o teña. Estóu matinando nunha carpeta de homaxe a Sir John Moore. Qué lle parece a idea? Ocurríuseme o outro día cando por acaso lín o poema que lle fixo o poeta inglés Wolfe. Non é o que fixo Rosalía, quero decir non ten a calidade poética do texto en galego, mais foi unha composición imensamente popular aquí, pois todo escolar inglés adeprendéuna de memoria. O proieto sería así: unha edición bilingüe galego-inglesa cos dous poemas en cada unha destas linguas e dous prólogos un para galegos e outro para británicos. Naturalmente, que pensei en vostede para toda a cuestión gráfica e ilustracións. Espero que lle resulte interesante.
Nestes momentos hai en Londres unha exposición monstro sobre o dadá e o surrealismo. Ainda non puiden ir vela, mais faláronme dela mui ben.

Bon, unha aperta funda e lembranzas para Maruxa

Ricardo Palmás

[Escrito na marxe esquerda:] PS.: Meu enderezo é: 8, Southbrook- London 5E. 12

1978-03-03
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 03/03/1978

Buenos Aires, 3 de Marzo de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Recibí tu carta del 13/II, el 26, hoy te la contesto rápidamente. No te puedo decir mucho de Xohan Plá, no recuerdo si era de Vivero o de Ribadeo. Te pueden dar noticias de él Cunqueiro, Fernández del Riego, o en alguna de esas dos villas. Fue estudiante en Santiago, cojeaba un poco, no sé qué tenía en un pie. Dejó de estudiar, militaba en el Partido Galleguista. Casal lo estimaba mucho. Trabajó para él viajando Terra de Melide sin demasiado éxito. En Galicia no eran populares, por entonces, los libros útiles para ella. Durante la guerra actuó en Barcelona como decidido partidario de Negrín, siempre como galleguista de cuyo grupo era dirigente. Creo que no se llevó bien con algunos otros galleguistas por razones tácticas. Trabajaba en la sección de propaganda de la Generalidad. Quienes deben tener recuerdos de Plá son Carmen y Rafael Dieste. Después de la guerra vivió en el sur de Francia. Nosotros en el período a que me refiero, el año de publicación de Terra de Melide, y los que siguen le veíamos muy brevemente, siempre de paso de un lugar a otro de Galicia con su portafolios que encerraba únicamente el tomo de Terra de Melide. Le teníamos simpatía pero apenas podíamos hablar con él, tantas eran sus prisas. Creo que debe hacerse la semblanza de gentes como Xohan Plá que entregaban a Galicia lo que podían y de los que nadie se acuerda hoy.
Te agradezco mucho tu proposición para el Pedrón de Ouro pero no puedo aceptar. Acabo de llegar a Buenos Aires, aún no pude hacer nada en serio por el verano, todo el mundo está de vacaciones, tengo mucho trabajo que hacer, exposiciones en el transcurso de este año, un álbum y un libro de grabados y por estas razones y otras no podemos regresar en Mayo. En cuanto a la monografía de Maside no me olvido de ella. Tengo muchas notas tomadas y alrededor de 60 dibujos originales de personalidades gallegas de las que escogeré una cuantas para su publicación. A mi regreso la tendré hecha. Creo que va a llamar la atención, sobre todo por sus datos
Recibí el esquema para L[aboratorio de] F[ormas]. Creo que está bien. Pero, Martínez López, nunca hizo Historia, sino Filología, que yo sepa, pues es su especialidad, por la que fue profesor y Director de su Departamento en la Universidad de Austin, Texas, durante unos treinta años, publicando trabajos muy importantes en relación con el gallego. El trabajo de Del Riego quizá debiera referirse a la política cultural gallega entre 1936 y 1976. Creo que nadie puede hacerlo mejor. Es posible que se nos hubiese olvidado alguna otra persona perteneciente al Seminario. Junto con algunos seminaristas muertos habría que recordar el modo con que se disolvió el Seminario. De todo esto habría que consultar a Del Riego, que me parece el más informado de estas cuestiones. Una personalidad curiosa fue Don Joaquín Arias Sanjurjo, de familia noble gallega que donó su biblioteca, o gran parte de ella, para el Seminario y fue un entusiasta de la labor que éste realizaba.
Con mucho gusto haré el tapiz de 2,10 por 1,20. La viga es posible que no quede mal como límite siempre que siendo madera natural no esté pintada, o lo esté con un gris claro o con un tono neutro. Trataré de hacer un tema referido a Santiago, sino general gallego. Ya veremos. Te mandaré las letras de la tapa de L. F.

Un gran abrazo para los amigos comunes, para Mimina, tus hijos y para ti de:

Seoane

1978-03-06
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1978
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1978 en 06/03/1978

Vigo 6-marzo 1978
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:
Acabo de recibir as tuas liñas do día 28 do pasado mes. Alégranos moito que a gripe que te colléu no viaxe se resolvese ben e axina. O importante é que, coma sempre, sigas a traballar co mesmo entusasmo.
De Prada hai unha chea de tempo que non sei nada. Tamén é certo que eu me volvín moi preguizoso pra escribir cartas, e estóu en deuda con el. Sería moi interesante que atendese as suxerencias que lle fixeche sobre os dibuxos de Castelao e de Federico Ribas, pois compre ir recuperando pra Galicia todo o que se poda do que anda esparexido por ahí fora.
Isaac non me falóu nada en concreto sobre a idea de reconstruir o Seminario de Estudos Galegos, inda que se trata dunha idea que sempre acariñou. O que sí me dixo foi que, coincidindo coa inauguración da nova galería de Sargadelos en Santiago, vai adicarlle un homenaxe de recordo a aquela institución. Proxecta editar un volume con traballos dos membros do Seminario que sobreviven. A min pediume colaboración.
O problema da Xunta sigue o mesmo que cando tí te fuches. Planteouse o problema da presidencia, e os parlamentarios da UCD propuxeron a Pío. Pero este nome suscitou unha gran oposición, incluso entre os seus correlixonarios galegos. O caso é que o decreto de preautonomía está aínda por promulgar. Fálase de que nestes días haberá visitas a alto nivel pra presionar a súa posta en marcha. Veremos o que ocurre, pois parece que, unha vez resolto o de Cataluña e Vasconia, o demáis non lles corre presa.
Hoxe mesmo mándoche certificado por avión un exemplar do nº 56 de Grial que me pides, e outro do nº 59 –que mandéi preparar para tí, pois non sairá do prelo até fins de semana– porque nel figura un traballo de Mª Luisa Manzanares sobre o teu arte.
E nada máis che teño que contar polo momento. Garimosos saúdos a Maruxa, de Evelina pra os dous, e pra ti a cordial aperta de sempre de
Paco

1978-03-07
Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1978
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1978 en 07/03/1978

A Coruña, 7.III.1978

Maruxa e Luis
Buenos Aires

Queridísimos amigos:

Ao fin, soupemos de vós. Tiñámos noticias indirectas, via Paris, verbo dunha perturbación na saúde de Luis. E preocupámonos. Logo enterámonos de que a cousa non fora seria. E tranquilizámonos. Despois xa nada nos extrañóu a vosa tardanza porque sabíamos do mes que precisades pra vos readapar á vida porteña.

Nós, coma sempre. Fernanda, a todo gas, correndo, bulindo, ordenando, mandando, conducindo, traballando, xestionando e aconsellando sin acougo. Agora quéixase dunhas sístoles e diástoles camiñando ao par dela velozmente, atoladamente, axeitadamente, intermitentemente. Eu non séi que vai ser da miña Fernanda con tanto trafego. O Fernando, cabaleiro namorado, clásico e fillo, neto e bizneto de burgueses, prestando os seus servicios profesionáis a un sindicato obreiro, correa de transmisión –como agora se dí– dun partido político á esquerda do PC. Cousas da vida. E eu, atufado polo bufete e máis polo García Sabell na Academia sin esquecer aos acreedores da Corporación, que andan atrás miña, como tesoureiro, para cobrar.

Falando da Academia, ingresaron nela coa lectura dos seus discursos Eduardo Moreiras (poesía e realidade), Valentin Paz Andrade (o idioma galego no Brasil) e Xenaro Mariñas del Valle (público e teatro). Contestamos, respectivamente, del Riego, Cunqueiro e máis eu. Foron uns belidos discursos, aínda que o Valentin dóunos a murga cunha mala lectura, debida, sin dúbida, polos seus atrancos visuais.
Da nosa preautonomía, nada. O Goberno pisou o freno, paróu o choio e semella virar á dereita. Con todo, vénse observando nestes ultimos dias unha tímida actividade nos partidos políticos galegos, e unha lixeira presión dos parlamentarios sobre o Goberno. Veremos. A min o tema xa me ten aburrido.

O Isaac, como de costume. Quérese decir, argallando. Sigue ás voltas co xornal, coa apertura da tenda de Sargadelos en Santiago, e coas obras do edificio que ha albergar provisionalmente ao Museo. E coa teima iglesiascorrialán. O Rafael Dieste, estupendo. Perfecta, intelixentemente adaptado á súa perda visual, está máis falangueiro que nunca e xeneroso na comunicación dos seus saberes aos demáis. Eu xa lle digo que vou levar un magnetófono disimulado candia min para cando el morra editar libros co meu nome e as súas ideas. Ríse e dí que non estaría mal.

Estou arranxando as miñas cousas para unha viaxata a Salamanca, onde o del Riego, o Baliñas e mais eu estamos invitados –días 16, 17, 18 e 19– a un coloquio sobor La convivencia de culturas en la península Ibérica. Asistirán intelectuáis portugueses, cataláns, vascos e casteláns.
Levamos un inverno bravo. Frio e auga a esgalla. E vós, tan ricamente, coas vosas idas e vidas, vivindo nun perpétuo vran. Así calquera.
Cinguidísimas apertas de nós os catro pra vós os dous.

Dónega

1978-03-13
Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1978
París
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Esther e Lipa Burd a Luís e Maruxa Seoane. 1978 en 13/03/1978


París, 13 de marzo de 1978

Queridos Maruja y Luis:

A un mes de llegar a Bs. As. les escribo. Esta temporada pasó muy rápido. Apenas llegamos a París comenzamos a hablar a vuestra casa de la Coruña para combinar de ir a verlos, pero uds. ya habían partido, pues nadie contestaba a distintas horas. Sabemos que están bien y que la salud de Luis está recuperada completamente. Eso nos alegra mucho, como nos alegra también saber que ya pronto los veremos y podremos contarnos todas vuestras cosas. Nos tocó un invierno lluvioso y frío. Hubo mucha nieve que nos encantó y nos hizo pasear por los distintos barrios todos con 1 encanto muy especial, la Place de Vosges cerca de casa, con sus casas del siglo XVII nos llevaba en la imaginación a la Edad Media. Vamos a exposiciones, teatros, cine. En el Gran Palais en estos momentos se puede ver: El arte moderno de los museos de provincia reúne alrededor de 300 obras de unos 60 museos de provincias francesas, mostrando las principales corrientes artísticas del siglo XX. El conjunto es muy bueno y el museo de Grenoble posee una colección bastante excepcional. Así pudimos ver aparte de los autores más vistos aquí en París, a [Alekséi] Von Jawlensky: [Cabeza de ] Medusa de gran colorido, a Ivan Kondriachor, en una composición de colores muy uniformes, llenos los dos de gran sugerencia, y muchos otros que sabemos son vuestros preferidos, pero que no nombro para no transformar esta carta en un catálogo. En el museo de la Ville de Paris se puede ver la colección Thyssen–Bornemisza, que reúne alrededor de 80 pintores también del siglo XX muy buenas obras de cada autor. En el Petit Palais se expone Borobudur1, que aún no vimos. Hay grabados de [James] Ensor y algunas otras cosas.
Estamos bien. Lipa pinta, yo trabajo. Vemos a los amigos más o menos depende del tiempo de cada uno y del nuestro propio. Vimos teatro muy bueno que ya les contaremos personalmente. Cine es lo que menos vemos. Llegamos a Bs. As. el 13 de abril vía S.A.S. Esperamos poder verlos lo más pronto posible.

Como siempre va para los dos un fortísimo abrazo y el cariño de

Esther y Lipa

Si tienen ganas, contesten la carta tarde por lo menos 1 semana.
6 Rue de Tournelles, Paris, 75004. Francia.

1 Probablemente se refire a unha exposición sobre o templo indonesio de Borobudur, entón en proceso de restauración pola Unesco e o goberno de Indonesia. Posteriormente, sería declarado Patrimonio da Humanidad (1991)

1978-03-14
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978 en 14/03/1978


Sada, 14 de Marzo de 1978

Queridos Maruja y Luis:

Recibimos v/ cartas del 14 y 24 de febrero que contestamos y confirmamos una última con diapositivas, que suponemos estará en vuestro poder.
Nos alegramos de verdad, que estéis tan bien de salud, y esto es siempre sin lugar a dudas lo más importante.
Recibimos hace unas semanas (unos 10 días), el dibujo que nos enviasteis por correo y que, María Elena no sé por qué motivo ya lo está tejiendo, aunque le falta uno de los últimos aún por hacer. Nos falta por enviaros diapositivas de La mujer con flores y jarro, Mujer sentada en piedras y Mujer con luna y pájaro.
El día 4 y 5 de este mes, fuimos Isaac y yo a Barcelona a la feria de Grafispak [sic], en donde se celebra cada 6 años, y que ya la última estuvimos allí por casualidad, debió de ser, cuando la inauguración de la Galería de Barcelona. Estuvimos viendo todo lo relacionado con artes gráficas e informándonos sobre el particular y al regreso me quedé en Madrid, para comprar hilos para la urdimbre, pues hay una casa dedicada solamente a cordelería y ya tenemos para una temporada.
El local de Santiago, se está trabajando en él, pues seguimos pensando en inaugurar a últimos de Abril, por lo tanto solamente queda mes y medio para terminarlo y hace falta mucho el tiempo.
No sé si sabréis que Rosendo está trabajando en El Castro con nosotros, desde hace aproximadamente mes y medio, hicimos todo lo posible para incorporarlo y está muy contento, aunque de momento está trabajando en el taller mecánico (pidió él para allí). Precisamente sale de Madrid mañana y trae todo lo de la buhardilla para aquí, pues piensa y ya hizo los planos de reconstrucción de la bodega y quiere hacerse una vivienda-estudio rápidamente.
Está muy ilusionado y ya os podéis imaginar lo contentos que estamos todos, porque además es un chico que vale mucho y podemos recuperarlo y esto ya lo habíamos hablado con vosotros en muchas ocasiones y estábamos de acuerdo. Este chico si conseguimos acoplarlo aquí, puede sernos de mucha utilidad y no precisamente donde está trabajando.
Nuestra dirección de Sada, es Pl. de España, 7 - 5º.

Sin más por hoy, con muchos recuerdos de todos, recibir como siempre un fuerte abrazo de María Elena y mío.

José Luis

1978-03-25
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 25/03/1978

25 de marzo de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí, ya hace días, la tuya del 3 cte. Muy importante es lo de Plá. Sí era de Viveiro. Aún no hablé con los Dieste, pero espero reunirme con ellos dentro de pocos días. Lo de Santiago va avanzando pero hasta primeros de mayo no habrá forma de inaugurarlo. Aún esta semana se acabó la obra de albañilería y falta desde fontanería, electricidad, etc. hasta carpintería todo. Quedará muy bien pero tenía más vueltas que las que se habían calculado. Para el cuaderno L[aboratorio de] F[ormas] se van reuniendo los textos; ya faltan pocos. Tu tapa aún no llegó, supongo que estará a llegar. En efecto hay muchos más nombres vivos que los que hemos barajado en nuestras cartas pero de alguna manera estarán presentes en la exposición y una relación de todos estará en el cuaderno. Pero los que colaboraran en el Cuaderno creo que están bien elegidos para dar testimonio de lo que fue el Seminario por sus fundadores, Directores y Consejeros, que están vivos, y por dos colaboradores (Fraguas y Del Riego). Tomé información primero y todos estuvieron de acuerdo. Se está investigando lo que fue el Seminario. Están ayudando todos. Especialmente los que están trabajando en el P[adre] Sarmiento. Todo hace sospechar que hubo un saqueo en los primeros tiempos franquistas pero esto aún no se podrá decir o no convendrá decirlo hasta que el decirlo sea pura historia sin acusaciones para los que están todavía ahí. No aparece el acta fundacional. Tampoco nadie da razón del discurso de Castelao “Do Novo Esprito”, que por su título y por el Centro donde se decía tenía que tener un interés especial para nosotros. De todos modos va a sorprender la información que se va a desvelar y divulgar. Es cierto lo que dices de Martínez López. En un primer momento lo pusimos a él para el idioma. Paco del Riego opinó que no obstante era mejor que el idioma lo hiciese Calero que parece ser que es el que hoy puede hablar mejor de ello. Los responsables de la sección habían sido Cotarelo y Moralejo más tarde. Filgueira, Martínez López y Calero fueron discípulos y colaboradores del primero. Por otra parte Martínez López va a hacer algo más que historia pues coordinado con Filgueira van a complementarse y contar algo más.
Nos alegró mucho saber que harás el tapiz. María Elena ya está afilando el telar. Pero también quisiéramos saber que tu salud se va afianzando y hacemos votos por que te encuentres perfectamente restablecido.
Estamos acabando la Semana Santa. Los hijos se han ido todos a Madrid, y nos han dejado sin nietos. Aquí nos quedamos solos. Una desgracia.
El país va de mal en peor. Pero la gente no deja de gastar gasolina indiferente de la gravedad que se va acumulando.
Me supongo que te van enviando todo lo que va saliendo de Ediciones.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja, vuestro

[Díaz Pardo]

1978-03-31
Carta de Seoane a Otero Espasandín. 1978
Bos Aires
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Otero Espasandín. 1978 en 31/03/1978


Buenos Aires, 31 de marzo de 1978

Sr. D. José Otero Espasandín
Londres

Querido amigo:

Unas pocas líneas para decirte de nuestra solidaridad contigo y con Cuqui, con motivo del fallecimiento de Alicia, a quien, Maruja y yo, siempre recordamos con cariño. Lamento escribirte en estas circunstancias. Siempre tuve pensado hacerlo con calma y daros noticias nuestras. En Buenos Aires hablamos de vosotros a menudo con algún argentino, Girri entre ellos, que estuvieron contigo en Washington. Y, en Galicia, los Dieste, Mincho y García Sabell. Desde aquel viaje a Lisboa, mejor, a Estoril, hecho con el propósito de veros, siempre tuvimos la esperanza de encontrarnos en España, o en los Estados Unidos, pero, por circunstancias muy diversas y que siempre han tenido que ver con el trabajo, no pudo ser. Nos hubiese gustado que fuese en Galicia, una tierra bellísima, misteriosa, de alma de luna como dijo Huidobro, y de gentes corteses y bondadosas que todos queremos. Quizás ahora, estando tan próximo a Galicia, decidas irte a vivir allí y podamos vernos y charlar como lo hacíamos en nuestra casa, en la vuestra del barrio Belgrano, o en el Tortoni. Tengo escrito bastantes cuartillas sobre esas reuniones y sobre ti, a quien todos admiramos por tu talento e inquietud. Mas un día hablaremos sobre aquellos años muy duros que pasamos juntos con la dureza que exige una tierra que está haciéndose, nacida y desarrollada con viejos defectos y que trata de hacerse a sí misma, tal como otras la dejan ir modelándose. Aprendimos mucho en todos estos años y hemos hecho una obra que, si nos satisface y no sabemos si es buena o mala, la sabemos nuestra, inspirada en los mejores deseos y puesta al servicio de nuestros gustos. Aquel grupo de amigos que nos reuníamos en el Tortoni empezó a disolverse con tu marcha, fuiste el primero en irte, y nos quedamos sólo Varela y yo hasta el año 76, viéndonos a menudo, pero ya sin tertulia a que acudir. Os recordamos siempre a todos. Varela ahora vive en Madrid. Estuve con él en Galicia y luego los primeros días de enero, cuando Maruja y yo regresamos a Buenos Aires. Nuestro destino está marcado entre esta ciudad y La Coruña, en una de las dos ciudades quedaremos definitivamente algún día. Uno no se desprende fácilmente de sus hábitos, de sus trabajos y de los amigos.
No sé si estas líneas constituyen una carta. No quiero, desde luego, que fuese una carta de circunstancias, sí, en cambio, que de alguna manera hiciese nuestra nostalgia y nuestra amistad por ti, por vosotros, y el recuerdo para siempre de tantas conversaciones con Alicia y contigo, de Maruja y mías.

Un gran abrazo a Cuqui, saludos a su esposo y para ti uno fuerte y cariñoso de:

[Seoane]

1978-03-31
Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1978
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1978 en 31/03/1978


Buenos Aires, 31 de Marzo de 1978

Sres. Carmen y Rafael Dieste
La Coruña

Nuestros queridos amigos:

Llevamos, efectivamente, un largo tiempo sin comunicarnos con vosotros. Por dos veces, luego de nuestra llegada, comenzamos a escribir cartas y fuimos dejando, para escribir más tarde, aquellas que nos parecía debieran transmitir nuestras inquietudes más hondas y participar mayor número de noticias y reflexiones personales referidas al futuro. Al nuestro, se entiende. Estoy muy agradecido a los homenajes, siempre dudaré si merecidos, que me tributaron los amigos y el grupo de jóvenes compostelanos; pero, al mismo tiempo, me siento aislado de empresas que contribuí a crear pensando en su utilidad para Galicia. Me veo como aquel viejo escritor emigrante que un día regresó enfermo a La Coruña y todos lo mirábamos como un ser aparte, lejano, que nada tenía que ver con nosotros y, sin embargo, había sido desde muy joven uno de los nuestros. Se trataba de Lesta Meis, cuyo único libro, creo, publicado en Galicia, lo editó otro ex emigrante, Anxel Casal. El libro se titulaba Abellas de Ouro. Algún día os escribiremos una larga carta sobre nuestras dudas. Si regresamos pienso que, de algún modo será para siempre. A sumergirnos en una especie de aislamiento que no deseamos.
Esta vez, desde que llegué a Buenos Aires, apenas trabajé. Tengo exposiciones para este año en Rosario y aquí, en Buenos Aires, y el encargo de dos carpetas de grabados, aparte otros grabados que debo hacer para el libro de un amigo.
Aquí se cerró estos días una gran Feria del Libro. Extraordinaria, en el edificio de exposiciones internacionales que se levantó en la Avda. Figueroa Alcorta, frente a la parte de atrás del Museo de Bellas Artes y edificado hace muchos años. Muy importante por la cantidad de países que acuden a la muestra, por las conferencias que se pronuncian alrededor del libro y los problemas que surgen luego de editados, etc. Juntamente con todo esto, juegos infantiles para los niños que acuden con sus padres a la feria atendidos por maestras, teatro infantil, guiñol, etc., y conciertos para mayores, audiovisuales referidos al libro, a los problemas técnicos que se presentan con ellos, etc. Fué muy importante como lo es anualmente desde hace cuatro o cinco años. Esto le permitió a Camilo José Cela decir unos cuantos chistes a costa de la Feria del Libro de Madrid, y a Julian Marias mostrarse como un auténtico y severo castellano, muy orgulloso de la pobreza de las muestras del libro español, aunque lamentándola.
Hemos escrito a Espasandín –os agradecemos el envío de la noticia del fallecimiento de Alicia– animándole a que regrese a Galicia, nosotros que dudamos de hacerlo definitivamente. En ella están algunos amigos de su juventud y podía ser útil con sus conocimientos a cuantos se acercasen a él y fueran sus nuevos amigos.
Lamentamos que no hubiese sido García Sabell, o Piñeiro, uno de los dos, designado Presidente de la Xunta de Galicia. Esperemos que el Presidente designado y el grupo parlamentario que le apoya sean capaces de llegar a consolidar la autonomía gallega. Aquí no tenemos apenas noticias de Galicia, ni en general de España. Cuando las transmiten con confusas y los comentaristas internacionales se ocupan sobre todo de aquellos países con mayor cantidad de sucesos truculentos.
Enero y Febrero, en cuanto al tiempo, fueron más bien frescos. Marzo, en general, de grandes tormentas, inundaciones en Córdoba, Santa Fe, Entre Ríos, Catamarca, etc., con buen número de desgracias personales y pérdidas cuantiosas. En algunas ciudades las embarcaciones navegaban por las calles como por ejemplo en Gualeguaychú y el agua alcanzaba el metro y medio de altura dentro de los edificios públicos y casas particulares. Estos días son de calor, estamos en otoño. Se trata de los pocos días de calor de este año.
Os recuerdan los Baudizzone, Torrallardona, Frontini y demás amigos.

Un gran abrazo para los dos, de Maruja y mío:

[Seoane]

1978-04-05
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978 en 05/04/1978

Buenos Aires, 5 de Abril de 1978
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Recibín a tua carta do 6/III e os números 56 a 59 de Grial. A carta con noticias que che agradezo moito. Eu estou feito unha calamidade, perdín, creo, espero que sea momentáneo, todo o entusasmo no traballo e téñoo dabondo, mais non atino a comezar. Funme arredando de moitas cousas e non sei cal será o porvir noso. Eu tiña, de acordo con Isaac, unha especie de programa de fundacións prácticas, que xa non se levarán a cabo, ourentadas cara ás necesidades primeiras dos campesiños, programa en xeral de educación, para crear entidades mais efectistas, totalmente inútiles para Galicia pero que lle sirven á propaganda da porcelana, aforrando a inversión de cartos na publicidade e desenvolvéndose de xeito caprichoso con respecto aos problemas de Galicia, dos que ten un descoñecemento absoluto. Unha primeira fase cumplíuse con moito éisito polo Museo Carlos Maside, mais él desfixo, nas miñas ausencias, a continuidade da laboura que se emprendera. E eu, o maior donante, o úneco que mercou cadros para dar unha primeira idea do arte actual galego, e o que conqueríu as outras donacións non facendo nada para aparecer dirixíndoo, negándome incluso a falar ou facer nada que podese identificarme con esa laboura, algo que xa esperimentara no traballo da colectividade de Buenos Aires, quedei separado en parte da sua ourentación. O programa do Museo que non se poido levar a cabo, e que fixen totalmente eu, é o que está publicado no primeiro númaro do L. F. Ben, xa estou separado practicamente do Museo, ou estaréi xunguido a él si me resigno a obedecer as suas ocurrencias e actúo como unha especie de empleado. Galicia, por outra parte, por necesidade deles seguramente, adora aos empresarios, continúa importándolle pouco ou (sic) non ter conciencia de que a primeira fase de calquer revolución é cambear o sistema de vida que foi herdado, posibilitando á xente, a traveso do coñecemento do que o rodea, a estudar os meios de explotación industrial dese coñecemento. Esto falámolo cen veces en Buenos Aires, e deixouse escrito nas cartas que cruzamos. E de todo esto fai él caso omiso en beneficio da propia industria e non como aparenta, de Galicia. Eu desafogo hoxe contigo, molestándote con esto, cuios proietos non me beneficiaban a min persoalmente. Dígocho, penso, porque eres un dos poucos, tamén, que emprenden moita obra en beneficio de Galicia e non personal. Eu continúo sendo incapaz de que non se me note na faciana o meu disgusto ou a miña repugnancia. Que en tantos anos de Compostela non fun capaz de adeprender a sorrir e a abrazar os nemigos e os traidores, cecáis porque non mo esixíu o clima social en que sempre vivín. Os cartos para esta obra tiñan de xurdir da Fábrica de Sargadelos. Mais nunca establecimos que as ideas e os feitos culturales tiñan de sere ourentadas pola sua xerencia. Perdóame este desfogo, tiña necesidade de telo con algún amigo coma ti con quen estiven en contacto dende os anos de estudante en Santiago, e tendo, nos peores intres, participado en empresas comúns.
Outro problema é o da política galega. Aquí ninguén está contento. Eu tampouco. Penso que non interesamos ao centralismo e tampouco os que sempre supuxemos aliados, a Cataluña e Euzkadi, que nos muxen o mesmo que Madrid. Foi un erro, matino, en declarar disolto o Partido Galeguista.
A Isaac remitinlle a lista dos pertenecentes ao Partido Galeguista, dirixíuse logo a eles. Remitinlle tamén a lista de colaboracións, claro está, xa todo feito, onde lle pedíu un traballo sobre hestoria a Martínez López. Contesteille decíndolle que tiña de pedirllo encol da súa especialidade, e a tí sobor política cultural galega entre 1936 e o 76, que creo é moi necesaria en este intre, proietándose na tua colaboración a que ten de seguirse no porvir. Logo desto non sei mais nada.
E non quero facer mais extensa esta carta. Unha gran aperta para Evelina e pra ti de Maruxa e miña:
Seoane

[Escrito a man na marxe superior esquerda:] Montevideo 1985-13º Dto. 68 1021-Bs Aires

1978-04-08
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978
Bos Aires
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978 en 08/04/1978


Buenos Aires, 8 de Abril de 1978

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
Sada

Queridos amigos José Luis y María Elena:

Recibimos vuestra carta del 4 de Marzo y esperábamos contestarla inmediatamente enviando la respuesta juntamente con el dibujo del tapiz para Santiago. No pude hacerlos por otros trabajos, en el tiempo previsto, teniendo que aplazarlo para enviarlo la semana que viene. Lo haré alrededor de 14 o 15. Creo que va a ser uno de los más importantes y basado el tema en una leyenda compostelana.
Aquí se celebraron en el mes pasado dos grandes muestras, la Feria del Libro, de cuya magnitud pueden dar cuenta Camilo José Cela y Julián Marías, que vinieron representando a los escritores españoles y que, aparte de la muestra de libros, en el local, un local municipal cerrado, solamente dedicado a exposiciones, se celebraron conferencias, conciertos, teatro, guiñol para niños y un parque de recreo para éstos, donde podían dejarlos los padres asistentes a la muestra. Algo que viene haciéndose en los últimos años y del que Cela habló para referirse a la modesta feria madrileña. Eso ocurrió con otra feria internacional dedicada a los progresos de la imprenta, que son, efectivamente, extraordinarios, pero, mucho más aún, es pensar que el ingenio humano no tiene límites para inventarlas y que tampoco para utilizarlas. Es el hombre, el talento humano y su sensibilidad los que las convertirá en más útiles que las viejas de Gutemberg [sic]. Gran parte, sin embargo, de los libros y publicaciones de los siglos XVII y XVIII, por ejemplo, no han sido superados en su belleza por los del XX. Ni en su belleza ni en el papel empleado, ni en la encuadernación, ni en la fortaleza de la totalidad de la edición. Se trata solamente de adelantos que más que a la calidad que pueda obtenerse, se refieren a tirajes, tiempo que se invierte en imprimir determinados ejemplares, etc. Se inventaron máquinas importantes para todo, pero ellas siempre dependen del hombre para conseguir belleza en los resultados. Esto es lo que pensé al salir de la muestra.
Nosotros continuamos pensando en que podríais aprovechar la facilidad que debe haber para viajar a Buenos Aires con motivo del Mundial de fútbol. A nosotros nos gustaría mucho acompañaros y seros útiles en esta ciudad. Estamos deseando, también, ver las diapositivas de los tapices que hizo María Elena. A las gentes que vieron las que aquí tenemos les gustaron mucho. Esta vez no me apuré mucho a enviar nuevos dibujos puesto que había algunos ahí. Enviaré alguno más de mar y si gusta el de la leyenda compostelana haré otros con temas de leyenda.
La semana que viene enviaré el dibujo del tapiz para Santiago. Mientras tanto un gran abrazo para los dos de Maruja y mío, también para los hijos y recuerdos para todos los amigos:

[Seoane]

1978-04-08
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 08/04/1978

Buenos Aires, 8 de abril de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Recibí la tuya del 25/III la misma tarde que te enviaba el dibujo para la tapa de L[aboratorio de] F[ormas]. Me alegro que vaya bien el número y que te ayuden a hacerlo. Creo que también sería útil que se publicase una nota sobre las gentes de fuera de Galicia que colaboraban con el Seminario de Estudos Galegos, del resto de España y del extranjero, sobre todo de Portugal. Por mi parte no tengo problemas de salud. Me siento muy bien y más ahora que llega el invierno. Nos estamos poniendo al día en muchas cuestiones culturales, cine, teatro y exposiciones internacionales. La del libro de la que participaron, por su importancia y organización, representantes extranjeros, entre ellos Julián Marías y Camilo J. Cela, pronunciando conferencias en su transcurso y que fue completada con cine, audiovisuales, conferencias, conciertos, teatro, guiñol, etc., en el enorme local de exposiciones internacionales de la Municipalidad. También otra de los nuevos adelantos en sistemas de impresión. Muy interesante, pero cuyos resultados penden del hombre, del que aparentan apartar o suponen algunos que pueden ocurrir. Solamente la colocación de determinado tipo o de cualquier viñeta o fotografía en una página hace que esos inventos consigan belleza e importancia en sus resultados; esto se sabe. Ah! Volviendo atrás: En cuanto a lo ocurrido en la entrega del Seminario a las autoridades franquistas, debe haber, entre los papeles de D. Jesús Carro, alguna noticia, pues a él le tocó entregarlo. Yo debiera tener una carta que me envió con ese motivo, pero no la encuentro, por otra parte, en alguno de los semanarios que se hacían entonces di cuenta de ella y de los que no me queda, en algún caso, sino memoria del título, pues me desprendí de ellos en mudanzas de departamentos, de Cevallos a Directorio y más tarde a Bartolomé Mitre, que fue el anterior a éste de Montevideo. Quizá también Fraguas o Fdez. del Riego, o algún otro, recuerden esa entrega hecha por D. Jesús Carro
La convocatoria que me enviaste del UPG firmada por Xosé Fontes, o algo así, es simplemente infantil y corresponde exactamente a una edad mental no superior a los diez años de hace tiempo, pues los niños de ahora son más útiles. No sé si es una tomadura de pelo porque me negué a firmar una petición a los parlamentarios referida a ellos, o es real y entonces plagian a los avisos de El imparcial de Madrid de 1925, en los que se pedía a la posible pareja conseguida por el mismo diario, que se presentasen en un café con un clavel en la solapa o en el pecho, según el sexo de quien debía portarlo. En este caso La Voz de Galicia debía sustituir la flor, lo que no deja de ser una ironía.
Sé que Rosendo está en el Castro y nos alegra mucho. A Xosé tengo que escribirle. Lo haré con calma. Del 15 al 20 enviaré el dibujo del tapiz. Se trata de una leyenda compostelana. Creo que gustará. Esto es todo.

Un gran abrazo de Maruja y mío para tus hijos, para Mimina, para ti y besos a los nietos:

Seoane

1978-04-12
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978
Bos Aires
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978 en 12/04/1978


Buenos Aires, 12 de Abril de 1978

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
Sada

Querido José Luis:

Ahí va el dibujo del tapiz para Sargadelos de Santiago. Creo que puede ser el más importante de cuantos hicimos hasta ahora. El tema es la leyenda de Don Pedro Monís, Arzobispo compostelano, hombre de ciencia, a quien se tuvo por cultivador de las artes mágicas y nigromante. De quien se dijo que en una oportunidad vino “volando por los aires” de Roma a Santiago. Fue, según dicen, en una noche de Navidad.
Creo que María Elena va a tener con este tapiz más trabajo que en otros, pero pienso que ella lo hará con igual entusiasmo. He escrito hace pocos días. Acusar recibo inmediato de este dibujo. La B. significa blanco. Creo que no puede haber confusión alguna.

Un gran abrazo para todos. Escribir.

[Seoane]

1978-04-12
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 12/04/1978

Buenos Aires, 12 de abril de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Acabo de enviarles a María Elena y José Luis el dibujo del tapiz para Sargadelos de Santiago. Mide 1,20 de alto por 1.20 de ancho, una de las medidas indicadas por ti. El tema se refiere al Obispo Pedro Monís, uno de los más sabios d la Edad Media compostelana, hombre de ciencia, nigromante y cultivador de las ciencias mágicas, según dijeron en su época; llegó una vez, un día de Navidad, volando desde Roma a Santiago. Creo que con este tema de pone de relieve el carácter misterioso, o fantasioso, de Compostela y del pueblo gallego, al mismo tiempo que se da forma a una leyenda gallega. Esto es todo. Te escribí estos días, Yo no cobro nada por el dibujo ni por la idea del tema. Deseo que os guste y nada más. En cuanto a referencias a Don Pedro Monís pueden encontrarse, entre otros, en López Ferreiro, en su Historia de la Catedral Compostelana, Neira de Mosquera, en sus trabajos sobre Santiago y en Vicente Risco.

Un gran abrazo para todos de :

Seoane

1978-04-17
Carta de Seoane a Piñeiro. 1978
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1978 en 17/04/1978

Buenos Aires, 17/IV/78


Querido Piñeiro:

Remitinlle a Xulio Maside, fai mais dun mes por certificado aéreo o 11 de Marzal, un traballo sobor do seu tio Carlos para un libro que tiña de se imprentar nesa. O envío leva esa data e o número de certificado no correo de Buenos Aires é o 1672. A pesares de lle pregar unha resposta inmediata por tratarse dun orixinal, aínda é hoxe o dia que non sei si o recibín ou non. Lamento ter que pregarche este novo favor de preguntarlle si o recibíu. O traballo está feito de presa, mais creo que pode interesar.

Recibide tí, Isabel e Sara a forte aperta de Maruxa e miña:


Seoane

1978-04-20
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978 en 20/04/1978


Sada, 20 de Abril de 1978

Queridos Maruja y Luis:

Recibimos vuestras cartas del 8 y del 12 de Abril, esta última acompañaba el dibujo del tapiz para Santiago y que es una maravilla. Va a causar sensación. En esta ocasión se recibió rápidamente, pues solamente tardó 5 días.
María Elena estos días estuvo indecisa en empezar el último tapiz que le quedaba por hacer, esperando por el de Santiago, pero al llegar vuestra carta, decidió empezarlo, porque además se decidió aplazar la inauguración para el Día das Letras Galegas y dijo que le daba tiempo aún así. Como os podéis figurar, está trabajando a marchas forzadas y mañana piensa empezarlo, pues este le va a llevar más tiempo que los anteriores, pero salvo complicaciones se terminará para la fecha prevista. Os enviaremos las diapositivas de todos los tapices a la terminación.
Estábamos animados a ir a Buenos Aires, aprovechando el Mundial de Fútbol y fui a preguntar a dos agencias de viajes y me dijeron lo mismo. Parece ser que el Gobierno Argentino, no acepta que las compañías aéreas extranjeras, hagan viajes especiales en esas fechas e incluyen en el precio del billete los llamados bonos de tierra (hoteles, entradas partidos, etc.) y así sale carísimo el viaje, no obstante, nos dijeron que seguramente al acercarse las fechas se arregle y les autoricen. Era una oportunidad el motivo, aunque no interesase en absoluto. Creemos que aún así sale más barato en cualquier época del año, pero la decisión del viaje en otra ocasión es más difícil de tomar y siempre ocurre que se dejará para más adelante y... Veremos en lo que queda todo.
Ya sabréis que Dónega le nombraron miembro da Xunta de Galicia y a Ánxel Fole Pedrón de Ouro 1978.
No vi aún la tapa del libro L[aboratorio de] F[ormas] que enviaste, pero me dijo Isaac que era preciosa.
Todas las demás cosas siguen normalmente, El Castro y Sargadelos se van defendiendo bien por el momento, mientras el país sigue retrocediendo económicamente cada vez más. Veremos también en lo que queda todo esto.

Sin otro particular, les dais recuerdos de nuestra parte a todos los conocidos en ésa y vosotros recibir como siempre el mejor abrazo de vuestros siempre amigos.

José Luis y Mª Elena.

NOTA. Creo que nunca os dije, que el coche vuestro lo tenemos guardado en un garaje en Sada desde que os marchasteis y se quita regularmente todas las semanas.

1978-04-28
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 28/04/1978

28 de abril de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Tengo las tuyas [del] 8 y 12 cte. También llegó la tapa del L[aboratorio de] F[ormas]. Muy hermosa. Vi, ya tejiéndose, el tapiz de Don Pedro Monís que es formidable en todos los sentidos y está muy bien buscado el tema. Te felicito y nos felicitamos de que la Galería pueda inaugurarse con esta pieza. No se trata de que cobres por el tapiz ni por su idea ya que esto no tiene precio, pero supongo que haréis más de un ejemplar de los tapices y podéis venderlos, digo yo.
La Galería se inaugura el 17 de mayo, Día de las Letras Galegas. No sabemos si ese mismo día se presentará la edición facsimilar del Terra de Melide o uno o dos días después, que estará a cargo de Piñeiro y de Filgueira. La presentación será también para el L[aboratorio de] F[ormas] y se relacionará con la exposición. Además de los compromisos que pueden tener ese día los presentadores está la posibilidad de que si se hace simultánea la inauguración de la Galería y la presentación de libros e inauguración de la exposición podemos correr el riesgo de no saber donde hemos de meter la gente. La Galería está quedando muy bien. Al frente de ella estará el cuñado de Xosé: Xesús Campos, y una hija política de Guitián Ojea.
Esa exposición del libro debió ser importante. De acuerdo en la insustituibilidad del hombre. Tengo además mis dudas si no hay ya un exceso de tecnología que perjudica la calidad por principio al perder casi casi sus raíces etimológicas, las que le dieron nacimiento en las prensas, imprimiendo. Todo esto sin dejar de reconocer la productividad conseguida con las nuevas tecnologías que no podrán hacer regresar estos avances conseguidos en beneficio de la divulgación.
Por aquí lo único importante que pasó fue lo de la pre-autonomía. Supongo que ya estás enterado. Rosón presidente, 7 consejeros de UCD, Fdez. de la Mora por AP, Celso Montero por el PSOE y Marino Dónega nombrado por los tres Senadores de designación Real. Constituida en el Palacio de Xelmírez hace hoy exactamente 10 días con la presencia de Clavero y Cabanillas, y con unas 1.500 personas fuera de la plaza gritando contra la Junta, contra Rosón, etc. Interviú sacó esos días un nuevo reportaje sobre los Rosón y secuestraron el número luego de estar medio repartido y a los dos días volvió a sacar un suplemento extraordinario titulado “Por Rosones” que también fue secuestrado luego de que ya estaba en la calle. Creo que todo es confuso y que detrás del copo de la Xunta por los ucedistas y de sus detractores de Interviú se están moviendo intereses que compiten en apoderarse del control de Galicia y no precisamente para favorecerla. Creo que lo que menos importa es el pasado de los Rosón, pero el ponerlo a él en la cabeza era fácil ver que se lo iban a recordar (1ª equivocación). Y su facultad de poder secuestrar casi simultáneamente con la salida un poderoso semanario por tres veces dejó la impresión de la utilización de un procedimiento franquista para ocultar la información, perdiendo su facultad de hacer uso del derecho de réplica en la misma revista con el mismo espacio aclarando lo aclarable y querellándose si correspondía. De esta forma en fotocopias la revista tuvo doble difusión (2ª equivocación). La que pierde siempre es Galicia porque lo que se hace de una y otra forma es presentar una imagen lamentable. En cuanto a Marino Dónega el hombre hace un sacrificio con haber aceptado el cargo dando un mínimo de contenido galleguista al organismo. Cedió a pedido de Domingo que tenía la representación de Cela y Zelada frente al único candidato para este puesto por los independientes que era Iglesias, quien se echó a llorar al no verse integrado en la Xunta. Las cosas son difíciles. No se sabe qué es lo mejor que se pudo haber hecho. Hay una cierta frustración sobre la democracia esta que continúa con otro nombre el mismo mangoneo por los mismos amos del régimen anterior.
Sí, Rosendo está en el Castro. Está empezando a trabajar. Con mucha paciencia, con mucha dificultad hemos conseguido cortarle el reducto de Madrid. Vamos a ver si hay forma de enderezarlo aquí. Me da pena haber tenido yo razón.
Adriana, en oposiciones, consiguió una plaza en la Seguridad Social. Tendrá que estar un año en Santiago. Ya hace 15 días que se incorporó. Alquiló un pequeño piso en donde tiene al Aleixo con un niñera y Camilo se reúne con ella los fines de semana. Es todo muy complicado. Debe ser que yo voy viejo y cada vez veo todo más complicado y con menos entusiasmo para superarlo a pesar de lo que no hay más remedio que tratar de terminar lo que está iniciado.
En cuanto al Xornal el Ayuntamiento de Santiago lleva cuatro meses y medio con la solicitud para instalarlo en Santiago y a pesar de todos los resortes que hemos tocado todos no acaban de conceder autorización para que se haga en Santiago o en sus alrededores. Algo debe trabajar en contra.

[Manuscrito na marxe esquerda:] Por hoy nada más. Te tendré informado. Abrazos muy fuertes par ti y para Maruja

Isaac

1978-05-05
Carta de Seoane a Palmás. 1978
Bos Aires
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1978 en 05/05/1978


Buenos Aires, 5 de Abril de 1978

Sr. Ricardo Palmás
Londres

Querido Palmás:

Recibín fai xa cuase uns vinte dias a sua carta remitida dende Londres. Facíao, non sei por qué, en Barcelona. Nos estamos aínda inquedos, sen acougar como se dí, tratando de traballar, mais eu sin me decidir a facelo de xeito disciplinado. Os grabados sobor Galicia aínda non os iniciéi, teño outros a facer sobre Juan de Garay, cos que debo iniciar a miña laboura deste ano en grabado, para a librería Martina Céspedes, de San Telmo. A verdade é, que independente das atencións e homaxe dos mozos de Santiago, voltamos desesperanzados de Galicia. Aquelo é un gran disparate político con unha ausencia, a do Partido Galeguista, que houbese servido aos desexos de autonomía popular como o catalanismo e o nacionalismo basco. A miña política hoxe é, penso, que para o porvir é facer co meu traballo o que poida por Galicia, sin ter nada que ver coas institucións políticas que se formen e cas vixentes na actualidade. En todo caso estarei con elas nos aspectos mais xenerales sempre que correspondan ó meu pensamento. Tratarei de pintar sobre todo, o millor que poida, que polo visto é o meu. Do tomo de poesía que editou O Castro non sei nada. Non sei si interesóu aos mozos que non coñecían nada meu, ou non. Publicáronse algunhas notas, unha moi interesante de Casares, e outra en Informaciones, creo que nada máis. É posible que se tivesen publicado mais. Non vin ningún númaro de A Nosa Terra. Dixéronme que Abraira escribíu unha carta de lector queixándose de que non se houbesen referido a A Nosa Terra de Buenos Aires, e de paso de que non tiveran en conta o galeguismo de aquí. Non sei nada mais en canto a si lle responderon ou non. En canto ao de Wolf adicado a Moore pareceume moi ben, non tanto Moore que deixou que o defendesen os galegos mentras el pretendía embarcar, e recibíu un tiro providencial para consolidar a sua gloria e por él o espléndido poema romántico de Rosalía. Entre Rosalía e Wolf cimentóuse esa gloria. Tamén axudou o Xardín de San Carlos, onde ergueron a sua tumba.
Esto é todo hoxe. Quedou moi ben o libro sobre a emigración que editóu O Castro. Reciba unha aperta grande de Maruxa e miña:

[Seoane]

1978-05-05
Carta de Seoane a García Sabell. 1978
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1978 en 05/05/1978




Buenos Aires, 5 de Abril de 1978

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Querido Domingo:

Recibín a tua carta do 23/II que che agradecín moito. Tes a virtude, tan pouco frecuente, de infundir optimismo. Chegóume nun intre de decaimento. Non sei que facer. Quedar eiquí definitivamente ou voltar a Galicia xa pra sempre. Si marcho, renuncio a unha carreira feita, a unha obra que seguramente non voltarei a ver máis. Enténdese que si renuncio a esto é somente pra voltar a Galicia. En Madrid, ou Barcelona, síntome moito mais alleo que en Buenos Aires. Ben, todo esto temos que resolvelo Maruja i eu. Sabémolo. Mais dígocho a ti soio, cecáis porque decíndoo matino que alivio o meu decaimento e a preguiza que sinto.
Os meus álbumes non sairán denantes de fin de ano. Mais, tan pronto os teña impresos remitireichos. Lamento o ocurrido coa presidencia da Xunta de Galicia. Co comportamento da maioría parlamentaria. O presidente deberían de ser tí ou Piñeiro, ninguén mais. Eu non sei ben quen é Rosón, nin o grado de galeguista que é. Algúns de Lugo deiquí non falan moi ben dél. Eu non tomo partido. Un senso primario galeguista téñeno todos os galegos. Alégrome moito de que tomes partido pola xente das Encrobas. A min paréceme unha causa xusta, e nós, alleos ao comercio e á industria, necesarios, mais que todo o emporcan, temos a obriga de defender os mais débiles. Así polo menos pensei eu e sei que tamén tí. Pertenecemos á mesma escola da F.U.E. e a uns anos que nos marcaron pra sempre. Os que viñeron tras nós, somente catro ou cinco anos despois, xa non teñen a nosa formación, nin tiveron a mesma adhesión a uns principios morales que a nos asináronos pra sempre, aínda estando eles con nos. O oportunismo que seguíu inmediatamente despois da rotundidade deses principios fixéronos diferentes aínda estando, ou parecendo estar, dun mesmo lado. Os anos que nós vivimos denantes da guerra civil, constituíron un límite de duas épocas en que se dividíu o mundo. A min sorprendeume, en Galicia, dende o meu primeiro viaxe do ano 60, a coincidencia de criterios os que nos formamos a fin da década do vinte con aqueles que o fixeron pouco mais tarde. Foron os precursores, creo, do confusionismo de moito[s] dos mozos de hoxe. Supoño que esto estará estudado.
Agradecinche o envío da reseña da intervención parlamentaria de Totora, e tamén a noticia da entrada na Academia de Valentín, Moreiras e Mariñas. Trátase de personas de valor que penso poden traballar nela. Gostaríame moito que si se imprimen os discursos me gardásedes un exemplar. Tamén das conferencias pronunciadas por ti si se publican.
Recibide Elena e tí unha forte aperta de Maruxa e miña:

1978-05-21
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978 en 21/05/1978


Buenos Aires, 21 de Mayo de 1978

Queridos María Elena y José Luis:

Contesto a la carta vuestra de hace pocas semanas, en la que me dicen haber recibido el dibujo del tapiz para la galería Sargadelos. Supongo que estará ya terminado y puesto en su sitio, o a punto de terminarse. En el caso primero me gustaría saber cómo quedó, pues quisiera seguir con esa clase de temas en el porvenir, referidos a la historia de Galicia y a leyendas populares gallegas, hoy muy olvidadas. Esta semana enviaré otro con el tema de botes, para que no quede aislado el otro dibujo anterior de igual asunto y que ya María Elena tejió.
Sentimos mucho que no os decidieseis a venir el mes que viene a pasar unos días a Buenos Aires. Lo sentimos porque nos hubiese gustado que conocieseis esta ciudad, pero, pensándolo bien, quizá no sea esta la oportunidad mejor para ello. Todo el mundo está pendiente del Mundial de Fútbol y la visita sería, no al Buenos Aires cotidiano, sino al que vive un suceso deportivo que, en su magnitud, esconde, aunque sea por breve tiempo, su verdadero carácter.
Trabajo. Tengo muchos proyectos para este año que no sé si podré desarrollar. Entre otros pienso mucho en complementar el asunto de los tapices con la estampación de telas, si les parece bien, lo que haría más completa la finalidad de la industria que comienza con los tapices. Ayer hemos regresado de Rosario, donde el jueves pasado inauguré una exposición. Para el mes de Julio tengo otra en La Plata y en septiembre será la de Buenos Aires.
A Dónega le hablamos por teléfono desde aquí, desde casa. Hablamos con Fernanda, él no estaba en casa y también le hemos escrito. Nos alegramos mucho de su designación. Tenemos fé en el.
Esto es todo por hoy. Por favor escribidnos y contarnos si se inauguró Sargadelos de Santiago, si quedó bien el tapiz y cual fue la reacción del público asistente.

Recibid vosotros y vuestros hijos un gran abrazo de nosotros dos:

[Seoane]

1978-05-22
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 22/05/1978

22 de mayo de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Sin ninguna tuya a que hacer referencia, la tuya última que había recibido te la contesté hace tiempo. Van notas de prensa de la inauguración de la Galería de Santiago. Por correo aéreo te fue hace días el Cuaderno L[aboratorio de] F[ormas] 5 y hoy también por correo aéreo aparte te va el cartel y catálogo.
La Galería creo que quedó muy bien. Tu Pedro Monís hace sorprendentemente bien. Se colocó mejor de lo que nos proponíamos en un principio. Se hizo una pared exclusiva para él de forma que se pasa por detrás de esa pared para bajar a los servicios y almacén. Tiene tres proyectores enfocándolo y como todo el conjunto de la tienda tiene luz indirecta y color apagado y el tapiz se ve desde la acera de enfrente y tiene mucho color, queda, como digo, sorprendente, y causa admiración. Su tema, y creo que ello suma en su dominio, es desconocido para todo el mundo. Sólo una persona lo conocía, que creo fue Martínez López o Filgueira, pero no estoy seguro, estaba desbordado de gente, y creo que aún refirió la razón por que vino volando a Compostela... ¿para salvar a alguien? Ya se te enviarán fotografías.
La inauguración fue un acontecimiento. Previmos que habría mucha gente e hicimos la presentación del Terra de Melide en el Auditorio de Santo Domingo, que se abarrotó con más de quinientas personas. En la semana que viene se presentará en la Galería un libro de Galaxia: Grandeza y decadencia del Reino de Galicia de Emilio en traducción gallega de Paco del Riego. Más adelante, dentro de unos 15 días se presentará otro nuestro en cinco idiomas, de geólogos europeos en homenaje a Parga Pondal estudiando la zona norte del macizo ibérico.
Ayer estuvimos en Padrón acompañando a Ánxel Fole que le dieron el Pedrón. Le hicimos una medalla con el escudo de Lugo. Tuvo mucha gente.
Este próximo sábado día 27 tenemos asamblea del Instituto Galego de Información de acuerdo con la convocatoria que se envió. Ya te contaré.
Esto es todo o casi todo. Ruedo Ibérico presentó sus tres primeros libros editados en España en la Galería Maegt de Barcelona con gran éxito y con la presencia de Tarradellas. Pepe Martínez vino a la inauguración de lo de Santiago. Lo tienes en primer término en una de las fotografías de prensa acompañando a Adriana.
Bueno. Creo que se ha dado un paso importante hacia la restauración del Seminario y posiblemente se hará una mesa redonda en la Galería para hablar de este asunto.
Te seguiré informando. Todo el mundo pregunta por ti. Algunos te hacen aquí. ¿Qué puedo decir? ¿Qué proyectos tienes de volver?
Vas a tener ahí a Domingo G[arcía] Sabell en las jornadas gallegas. Es un buen amigo, además de todo lo demás. Marino Dónega está en Venezuela invitado por la Irmandade Galega por una semana de las Letras Gallegas.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja

Isaac

1978-05-30
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978 en 30/05/1978


30 de Mayo de 1978

Queridos Maruja y Luis:

Recibimos vuestra carta del 21 del corrte. mes en donde me enviabas la representación tuya para la junta del Xornal, y te contesto rápidamente porque acabo de recibir hoy las diapositivas de los cinco tapices incluido el último de la Galería de Santiago, que como podéis comprobar quedó precioso.
La inauguración fue un éxito en todos los sentidos. El local está diseñado de las mismas características que la Galería de Madrid, lleva un hall en la entrada con dos puertas, vitrinas en tres de los lados y a la calle una reja que quedó muy bonita. Lleva una oficina de control, pero más estudiada que la de Madrid, vitrinas a ambos lados y la sala de exposiciones al fondo en donde quedó expuesto lo del Seminario, con gráficos, fotografías y 5 vitrinas para los libros. El tapiz está delante de la puerta de bajada al almacén, contra una mampara que se hizo a su medida, que se ve perfectamente desde el exterior y llama la atención. Se hizo un audiovisual con toda la obra del Seminario que también gustó mucho y se proyecta todos los días un par de veces. Como se sospechaba que en la inauguración iba a venir mucha gente la conferencia de presentación de los libros se celebró en la sala de conferencias del Museo do Pobo y estaba totalmente abarrotada de público, que después se le invitó a una copa de vino en la Galería en donde apenas se cabía, pero todo resultó muy bien. Todos los amigos comunes nos preguntaban por vosotros, por los tapices, cuándo se hace la primera exposición, cuándo os venís, si ya os venís para quedaros, etc. os echan mucho de menos o mejor dicho os echamos todos. De todo esto ya hablaremos más ampliamente y de todos los proyectos que nos dices, pues estamos decididos a ir a Buenos Aires en el mes de Octubre, creemos que fue mejor el aplazarlo, pues es mejor época, empieza la primavera, no habrá aglomeraciones y así conoceremos como vosotros decís el Buenos Aires de siempre y no el de los Mundiales de Fútbol. Si no hay ningún imprevisto nos veremos en esa.
Sé por Isaac que ya os mandó información y libros de la inauguración y que nosotros mandaremos también como de costumbre.
Vemos que estáis trabajando mucho, con muchas exposiciones y nos alegramos que las cosas os vayan bien, pero eso no quita que aquí no hagamos aún más cosas, todas las que nos dices y más.
En la reunión para el Xornal, quedó constituida una comisión gestora, compuesta de 9 miembros, con poder para empezar a trabajar que irán informando de todas las gestiones, de todo eso te informará como de costumbre Isaac, si es que ya no lo hizo.

Sin más por hoy, con muchos recuerdos para todos, recibid como siempre el mejor abrazo de vuestros siempre amigos.

José Luis y Mª Elena

1978-06-13
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978
Bos Aires
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978 en 13/06/1978


Buenos Aires, 13 de Junio de 1978

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
Sada

Queridos Mª Elena y José Luis:

Recibimos la carta que enviasteis del 30 del mes pasado con las diapositivas que nos gustó mucho recibir y pienso que todos los tapices nos gustan menos uno en el que creo no haber acertado con determinados colores. Me refiero al de la mujer sentada con fondo de mar donde se confunden los colores claros. También me gustó mucho saber del éxito de la inauguración de Sargadelos de Santiago y del Homenaje al Seminario de Estudos Galegos. No sabemos aún cuándo volveremos. Tengo exposiciones aquí y en alguna ciudad del interior. Acabo de hacer una en Rosario y tengo otra, en Julio, en La Plata. En Buenos Aires la tengo para septiembre. Cuando vengáis, en el mes de octubre (nos agradó mucho esta noticia y haremos planes para acompañaros en lo posible para que conozcáis esta ciudad en sus muchos aspectos) hablaremos de nuestros propósitos. Cuando veáis todo lo que encierra de cuadros y libros esta casa os daréis bien cuenta de nuestras dificultades. No es nada fácil nuestro traslado definitivo, sino renunciando a cuarenta años o más de vida. Sin embargo, nuestro deseo es quedarnos ahí, pero no sabemos cómo. Muchos de los libros que tengo, muy valiosos, se consideran por las leyes de bien público y no pueden salir del país, así como los cuadros, buenos o malos, se consideran divisas, etc. No tenemos el genio tramposo que nos capacite para burlar leyes. Imposible, o así nos parece, de burlar, dado nuestro modo de ser. Iremos, desde luego, el próximo año y para entonces habrá material suficiente para hacer una primera gran exposición que trataremos circule por toda la península.
El Mundial constituye, desde el punto de vista del conocimiento de Argentina por los extranjeros, un éxito. Supongo que habréis visto su inauguración por T.V. No se conoce que se haya hecho nada parecido de apertura en ninguno de los mundiales efectuados hasta ahora. Pero, desde luego, el mes de octubre es más importante porque, en ciertos aspectos, Buenos Aires está en plena temporada de espectáculos, cultural, etc. A fines de este mes enviaré un nuevo dibujo para tapiz, con alguna otra leyenda o asunto histórico de Galicia como tema.
Hoy, y rogando siempre nos contéis lo que pasa por ahí, nos despedimos con un gran abrazo para los cuatro:

[Seoane]

1978-06-13
Carta de Seoane a García Sabell. 1978
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1978 en 13/06/1978



Buenos Aires, 13 de Xunio de 1978

Dr. Domingo García Sabell
Santiago

Querido Domingo:

Por unha carta de Isaac tiven noticia de que ves a Buenos Aires invitado polo Centro Galego con motivo do Dia de Galicia. Non sabes canto me alegrou a noticia, ainda que eu esté persoalmente moi lonxe de todo o que ocurre na colectividade dende que fun aldraxado por un grupo de persoas fai uns oito anos, instigados por Valentín Fernández, sin que esa institución e as outras lles contestase, como terían de facelo, por todo o que eu fixen para elas en tantos anos, dende o 37 ó 70. Dende entón deixei de frecuentala e non concurrín endexamais a un acto dela. Mais este é un caso particular. A realidade é que non se ten de ningún xeito de deixar de lado a importancia que ela ten, sobre todo que tivo no pasado, cando non envellecera por falla de emigrantes novos. Das tuas conferencias e de ti persoalmente lémbrase moita xente. Foi moi importante a imaxe que deixaches dunha Galicia nova, inqueda, descoñecida para eles, a maioría, que lles anunciaba a esistencia de uns valores dos que non tiñan apenas noticia. Nos alegrámonos moito de que veñades. Eu por egoísmo persoal. Verás o meu traballo feito en Buenos Aires, o que estou facendo, algúns dos murales mais importantes. E poder ver xuntos algúns espectáculos. Buenos Aires é con seguranza a cuarta, ou quinta gran cidade musical e teatral do mundo. Hoxe, un dia calquera do outono anúnciase, soio en teatro, Cyrano de Bergerac de Rostand, Anna Christie de O´Neill, Lorenzaccio de A. de Musset, El Abanico, de Goldoni, Romeu y Julieta de Shakespeare, xuntamente coa obra dos mais novos, como El Desperfecto de Dürrenmat, Ceremonia para un negro asesinado de Arrabal, ou Requien para un viernes a la noche de Rosenmacher, do teatro universal. Do teatro en castelán estase repoñendo Los intereses creados e La casa de Bernarda Alba, aparte do teatro arxentino. De ópera, Otelo de Verdi e Gisell de Adam-Coralli, etc. Enmais dos ballets nacionales e estranxeiros, concertos, e en este intre traballan sete circos en distintos bairros da cidade. Non vou a reproducirche as páxinas de espectáculos dun xornal, La Nación, nin referirme ó teatro experimental que se fai, nin ós cafés-concerts, etc. Douche noticias de este aspecto de cidade descoñecido en España, para animarte a que veñades. Para nos serán dias inolvidables, estou seguro.
Non sei nada do que pasou co libro de Galicia no ano 2000. Si tivo críticas, etc. O vicerrector nin tan siquera me remitíu o exemplar. Teño un que me envióu Del Riego. A Xulio Maside fíxenlle un traballo sobre Carlos, pra un libro que tiña de se editar axiña, enviéillo fai meses, e tiven noticias por Piñeiro de que o recibíu. Xulio nin siquera me acusóu recibo, é moi posible que non lle gustara. Esquénzome traballando. Traballo.
Non escribo mais. Esta carta é simplemente consecuencia da ledicia que sentimos polo voso viaxe en Xulio. Unha aperta moi grande ora vos os dous de Maruxa e miña:

1978-06-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 14/06/1978

Buenos Aires, 14 de junio de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te debo carta y me debes carta. La tuya que me envías el 22 del mes pasado se refiere a la inauguración de la galería y al tapiz. Me alegró mucho el éxito obtenido, como el referido al Homenaje al Seminario de Estudos Galegos Mi homenaje particular comenzó tan pronto comencé a publicar notas, artículos, etc., luego de llegado a Buenos Aires, sobre cuestiones gallegas. Una tarea que ocupó mi vida. Algo que, naturalmente, no se ve. En cuanto al tema del tapiz no me sorprende que no se conociese por las gentes y solo algún intelectual lo recordase. Los gallegos, en general, no conocen Galicia, o conocen sólo lo que creen ver. Pero de todo esto prometo no dialogar ni referirme a ello ¿para qué? Lamento, únicamente, que el amor que sentí siempre por Galicia, me hubiese llevado a no ocuparme de mí. Tan poco respeto inspiro que Julio Maside me encarga, urgentemente, un trabajo sobre su tío, para un libro que ha de publicarse en Santiago, se lo envío, de esto hace más de tres meses o alrededor de ellos, y no me acusa recibo. Tuve que escribirle a Piñeiro para que le preguntase si lo había recibido. Se publicó el libro de Galicia en el año 2002 y el Vicerrector de la Universidad, o quien se encarga de ella de las ediciones, no me envió ningún ejemplar y las notas críticas que se hubiesen publicado alrededor de él y de los trabajos que contiene. Creo que de continuar, redactaría un libro que justamente titularía Libro de quejas. En tu otra carta del 25 te refieres a la tapa para el libro del Banco de Bilbao y el envío de los restos de Castelao. Yo estoy de acuerdo con que no se envían hasta que Galicia goce plenamente de su autonomía o esté claramente en vías de ello. Así respondí a una consulta que se me hizo aquí. No tengo contacto con la colectividad, no quiero tenerlo, pero, alguna vez, algún dirigente me consulta sobre alguna cuestión, sin que yo jamás me entere, luego de contestar, de lo que resuelvan. Fui también amigo y contertulio algunos años de Castelao, formé parte de su partido político y sé que él estaría de acuerdo con nosotros en condiciones similares. Además él no “olvidaría”. Toda su vida la pasó luchando contra el olvido del pasado. Precisamente el recuerdo de pasado sirve para mejorar el presente y establecer el futuro. Así fue siempre. El que cometió actos condenables debe resignarse al ostracismo cuando se producen circunstancias nuevas. Sería una tremenda ironía, solo el pensarlo lo es, que Rosón y algunos más que están con él fuesen, los que llevasen a Galicia al cadáver de Castelao, a quien los juzgó y condenó en los más intencionados dibujos que hizo durante la guerra, y que él prefería a sus otros dibujos, soñando en una reedición que nunca se hizo como él quería. ¿Quiénes pueden hacer que prenda en Galicia a “semente” enterrada y convertir en realidad “a derradeira lección do mestre”?
Preguntas en otra carta cuales son mis planes para el futuro. No lo sé. Quizás tratar de envejecer lentamente y olvidar. Uno sobre Maside, en el que me ocuparé tanto del arte como del hombre, pues entre las cosas que ocurren en Galicia es que, cuando se hacen trabajos sobre las personalidades se refieren exclusivamente a la obra, y, pasados los años, muy poca gente sabe cómo fueron como personas. De Balzac o de Delacroix, o de Van Gogh, lo sabemos todo, las aficiones que tuvieron, sus angustias y trabajos, amores, etc., de los gallegos no sabemos cómo era Pondal, ni Rosalía bien, que es, sin embargo, de quien más sabemos. Tendremos un velo de prejuicios hipócritas sobre cualquiera de las vidas de nuestras grandes figuras y en algún caso es la familia quien nos dicta sus impresiones. Yo pretendo escribir sobre las furias verbales de Maside, de sus simpatías, de su amores, de los libros que leía, será al menos el testimonio mío, que fui uno de sus grandes amigos, sobre él y su época compostelana. Escribiré sobre cuestiones que la familia no conoció para entregarnos un Maside de cartón-piedra, no humano. Tengo bastantes originales para publicar; en mi carta anterior, del 21/V, me refiero a algunos de ellos y me olvidé, lo recordé luego de escrita, de uno de ellos Retratos literarios sobre pintores que se publicó en diez números de Buenos Aires literario, que es uno de los que más estimo y que fue escrito en gallego y traducido al castellano. Se trata de un pequeño libro que debe llevar ilustraciones, lo mismo que algunos que te citaba e la otra carta como Animales fabulosos, etc., e Historia do periodismo galego, éste con títulos, páginas características, dibujos de época, etc. También pienso en una selección, para un tomo de cien páginas aproximadamente, de “Figuracións”, la sección que hice en La Voz de Galicia y de la que no me arrepiento haber dejado porque, al menos, pone en evidencia mi conducta, de la acomodaticia que parece ser norma en Galicia.
Bueno, esto es todo por hoy. Se anuncian por lo menos tres partidos de fútbol al día: Argentina-Polonia, Italia-Alemania o algo así y Perú-Brasil. Claro que también se están representando en los teatros de Buenos Aires a Shakespeare, Goldoni, Alfredo de Musset, O’Neill, B. Shaw y Durrenmat y Rosenmacher, Arrabal, etc., y se proponen obras de Benavente y Lorca, entre todas las obras de teatro argentino contemporáneo. Dudo mucho que París pueda ofrecer tanta obra del pasado y del presente como Buenos Aires.
Todo esto en un clima de nieblas intensas, anormales, que hace imposible mucho tráfico y produce desastres, y cifras de temperatura muy bajas, de 3 a 4 grados. No llueve. También te hablo del estado del tiempo.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina, para ti, extensible a hijos y nietos.

Seoane

1978-06-18
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 18/06/1978

18 de junio de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Tengo la tuya del 21 mayo último que se cruzan con dos mías del 22 y 25 del mismo mes en las que te refería la inauguración de la Galería de Santiago y la magnífica impresión de tu tapiz.
Todos esos trabajos que pones en orden y amplías deberían ser publicados aquí junto con otros que también tenías en telar: me refiero al de Maside y al de Bagaría. Pero no sé que pensarás hacer con ellos.
Desde mi última por aquí las cosas han transcurrido así: el 27 de mayo la Asamblea del Inst[ituto] Galego de Información, de la que te envío ese borrador de acta por el que te enteras de más o menos, de cómo transcurrió. Por deformación profesional de dos abogados amigos míos no se pudo ampliar el Capital, y lo peor es que no tenían razón ninguna pues la restricción le afecta al Consejo no a la Asamblea que es soberana. Pero hay que tener paciencia hasta con la deformación profesional, que en este caso hizo de elemento retardador.
El día primero de este mes se presentó en la Galería de Madrid la Editorial Ruedo Ibérico. Tuvimos que ir nosotros. Un acontecimiento. Mucha gente. Vino gente hasta de Norteamérica, autores de libros.
Hemos tenido por aquí el matrimonio Maiztegui que pasó unos días con nosotros. También están por aquí los Neira Vilas. Este presentará el libro de Guillén pasado mañana en la Galería de Santiago.
Otra nueva es que han hecho académico a Andrés Fdez.-Albalat; me refiero académico de la Gallega numerario; con él nombraron también a Casimiro Torres.
Y como a García Sabell lo tendrás ahí en las jornadas de julio te contará ampliamente como están las cosas por aquí porque él la ve más de cerca que ninguno. La Xunta sigue para adelante. Todas las cosas que están pasando yo no las entiendo muy bien. Posiblemente uno tenía deformada hasta la esperanza y las cosas vinieron por otro camino por el que no las esperábamos. Mientras la autonomía dice que la van a hacer los que la combatieron y persiguieron con saña a los autonomistas el Rey Juan Carlos anda por China en estos momentos haciendo homenajes a Mao y Chu En Lai. Algo inesperado pasa. Algo así como si hubiese un desencanto de todo en el momento de romperse la larga tiranía. Creo que la sociedad de consumo, los automóviles y los aviones y todos esos aparatos tienen mucho que ver con esta nueva imagen que presenta la sociedad y que uno la ve descomprometida del contenido de su historia casi inmediata. Uno ve las cosas con desencanto. Yo no las entiendo. La pornografía, la legalización de todas las aberraciones... ¿cómo va a terminar esto?
Bueno. Esto es casi todo. Lo demás es trabajo en estas cosas, con mayor esfuerzo cada día porque mayor es cada día el problema de la industria. Y no hay más remedio que andar para adelante, pues si nos paramos vamos al fondo.
Cuéntanos de vuestra vida. ¿Cuándo venís? ¿Os vendréis definitivamente? Maiztegui nos dijo que te dejó muy bien de salud y de ánimo.

Abrazos muy fuertes para los dos

[Díaz Pardo]

1978-06-27
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978
Bos Aires
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978 en 27/06/1978

Buenos Aires, 27 de Junio de 1978

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
Sada

Queridos Mª Elena y José Luis:

Ahí os va, con algo de retraso, el dibujo de un nuevo tapiz con el tema de Nubeiros, personajes pertenecientes a las creencias populares gallegas, hoy casi desaparecidos, y que son unos seres que, desde el cielo, gobiernan las tormentas y las lluvias enviándolas hacia tierra. Los hice menos feos que la descripción popular. Hay que tener lástima de ellos. Las líneas rojas son negras, como siempre, pero en este caso se añaden unas amarillas, que señalan los rayos y que van de este color, el amarillo. También lleva el nombre abajo. Nubeiros. Por una temporada continuaré con estos temas populares e históricos, algunos casi olvidados.
Terminó el campeonato mundial de fútbol. Su ejecución y el comportamiento del pueblo fueron realmente ejemplares. Y la ciudad de Buenos Aires tuvo, con motivo de su final, un día de fiesta celebrado en las calles a pesar del frío, como no creo se haya celebrado nada igual en ninguna otra gran ciudad. No se puede calcular cuanta fue la gente que lo celebró en las calles de Buenos Aires. Un millón de personas, dos millones, tres, no se puede saber. Quizás vosotros hubieseis visto algo de esto a través de la televisión. De ahí solo sé que vino el médico de Boimorto, José Fondo, que fue compañero mío de bachillerato. Tío del que está casado con una hija de Nogueira. Estuvo con mi hermano, de quien fue compañero en la Facultad de Medicina. De ahí sabemos muy pocas noticias. Tuve carta de García Sabell, anunciándonos su venida y esperamos con impaciencia su llegada, como deseamos la vuestra en octubre.

Recibid un fuerte y cariñoso abrazo de Maruja y mío, que se extiende a José Luis hijo y Victoria. Saludos a todos los amigos:

[Seoane]

Nota: Ésta es la cuarteta que decía el pueblo inspirada en la actitud antideportiva de los holandeses:

“Holanda, Holanda,
no te enojés por eso;
nosotros con la copa,
ustedes con el queso.”

1978-07-04
Carta de Seoane a Varela e Gerstein. 1978
Bos Aires
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Varela e Gerstein. 1978 en 04/07/1978



Buenos Aires, 4 de julio de 1978

Sres. Marika y Lorenzo Varela
Madrid

Queridos Lorenzo y Marika:

Después de seis meses de silencio, unas cuantas noticias nuestras. 1978 comenzó siendo un mal año para mí. Salí enfermo de Madrid y estuve mal en Buenos Aires. Trabajé poco en relación a otros años, apenas salimos y no vemos demasiada gente. Creo que el mal año comenzó a fines de 1977, en La Coruña. Buenos Aires, la ciudad, los amigos en ella, lo mismo que cuando marchasteis. Arturo, desde su regreso, se inició en una nueva vida. Cuida de sus jubilaciones, tiene ahorros en un banco donde cuenta con un bancario amigo que lo asesora en inversiones, está rigurosamente al tanto de los intereses que ofrecen, desde el Banco de la Nación y todos los Bancos y sociedades financieras, en cuentas a interés a plazo fijo. Poco a poco deja de ser el bohemio que se supone era y se convierte en un personaje de Balzac que hubiese extendido su vida hasta nuestros días. Nos vemos de vez en cuando. Le dieron un banquete con las Ediciones Botella al mar, por cumplirse 30 años. Fui ajeno a él, sólo un invitado. A Larralde no lo vi todavía. Veo a Girri, a Shand, al Dr. Pirosky, a Julio y Sofovich, a Noemí, a Baudizzone y a los que siempre veo desde hace años. Todos os recuerdan. En septiembre haré otra nueva exposición en Bonino. Expuse en Rosario, firmé con contrato para hacer cuatro grabados, de 74,5 x 53 centímetros a dos colores, con una casa pequeña editora de grabados y reproducciones y, con todo, trabajo poco y no sabemos que hacer de nuestra vida. Continuamos pensando en La Coruña y en una casa pequeña donde quedamos los cuadros, unos pocos libros de nosotros, en Muxía, o en cualquier lugar de la Costa de la Muerte. Después de todo de esto se trata, pero no hablemos de ello. Continúo mandándole dibujos para tapices a María Elena. Creo que deben estar hechos alrededor de dieciséis tapices, quizás diecisiete; en los últimos incorporé temas nuevos referidos a leyendas y creencias populares gallegas. El último con os nubeiros, personajes de la mitología gallega que andan por el cielo acumulando nubes y rayos para lanzar sobre la tierra. El anterior fue el obispo Pedro Monís, que vino volando desde Roma a Santiago para asistir a la misa de maitines un día de Navidad. Asuntos nunca presentados y que, sin embargo, señalan nuestras diferencias y fantasía popular.
Esto es un breve resumen de nuestra vida. Sin vosotros, nos falta una amistad que nos apoyaba. Nos sentimos cada vez un poco más solos. “París era una fiesta”, escribió Hemingway. Todo lo pasado fue una fiesta. Quizás estos días triste de invierno porteño nos parezcan una fiesta en el futuro.
Hasta ahora se han hecho exposiciones muy buenas, la primera de todas la de Noemí.

Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos y un saludo para los amigos comunes:

[Seoane]

1978-07-04
Carta de Seoane a Palmás. 1978
Bos Aires
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1978 en 04/07/1978


Buenos Aires, 4 de Xulio de 1978

Sr. Ricardo Palmás
Londres

Querido Palmás:

Recibín o artigo de Manuel Maria encol do meu libro de poemas. Non o coñecía e agradecino moito. Ediciós do Castro, que eu axudéi a fundar, e, cuias primeiras edicións foron El Toro Júbilo e O Meco, é hoxe algo privado de Isaac Díaz Pardo e Xosé Díaz Arias, e, non somente non envían os libros, ou parece non enviar, aos críticos literarios nin á prensa de fora de Galicia. De xeito que un non chega a saber que pasa co seu libro. O que pasa en xeral é, que calquer tídoo en Ed. do Castro agarda o esquecemento total, ou semella agardalo. Políticamente estou tan desconcertado como a maioría da xente que mantivo fidelmente unha liña de conducta, e como vostede, perplexo pola presidencia de Rosón, e tamén das ideas políticas de Piñeiro, a sua actitude de mediador en moitas cuestións que interesan a unha limpeza da vida política galega, a unha actitude verdadeiramente galeguista. Eu non sei que decir. Voltando a Galicia illareime de todo e adicareime soio a traballar nas miñas cousas. Hoxe debe haber xa uns quince tapices, feitos por Maria Elena, a muller de Xosé Luis, con dibuxos meus. Tres ou catro de algo mais de dous metros por un metro vinte. En xeral de gran formato. Creo que me adicarei soio a esto, a traballar. En Buenos Aires espoño en Setembro, na Galería Bonino, e fixen unha pequena mostra en Rosario a fins de maio. Non teño propósito algún de facer moito mais. Pra unha publicación de Santiago que ahora resulta sairá a fins de ano, fixen, a pedido urxente de Xulio Maside, un pequeno ensaio sobre o pintor. Non me acusou recibo, de xeito que lle pedín por favor a Piñeiro que lle preguntase si o tiña recibido, contestándome éste que sí. O meu traballo está adicado a establecer as xentes do arte contemporáneo que verdadeiramente o influenciaron, pois en Galicia os familiares, Xulio e a sua dona, e outros semiinventaron un Maside provincián que nada ten que ver coa súa verdadeira persoalidade, e co que deixou en pintura. Para fin de ano espero ter unha monografía mais estensa, onde publicarei as cartas que conservo suas. E teño o propósito de publicar, correxidos e ampliados, algúns traballos feitos fai moitos anos en Buenos Aires, por exemplo, encol da escultura galega e o periodismo e, entre outros, un que matino interesante, sobre a simboloxía dos animaes no románico, no arte, e popularmente. Sería moi interesante saber si o donante con apelido galego, do Goya do Ashmolean Museum de Oxford, non foi algún dos galegos liberales que fuxiron de Galicia, e algús dos cales non voltaron endexamais, participando na redacción das Cartillas adicadas á enseñanza que eloxióu Domingo F. Sarmiento.

Moitos saúdos de Maruja e unha forte aperta de:

[Seoane]

1978-07-05
Carta de Seoane a Otero Espasandín. 1978
Bos Aires
Nova York
Bethesda
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Otero Espasandín. 1978 en 05/07/1978


Buenos Aires, 5 de julio de 1978

Sr. D. José Otero Espasandín
Bethesda

Querido Espasandín:

Recibimos tu carta del 25/IV y la contestamos dos meses más tarde por causas difícil de explicar, que siempre parecen excusas, y que tienen que ver con el trabajo y con enfermedades. De nuestras andanzas no hay mucho que decir. En los últimos años, alternamos Buenos Aires con Galicia. En las dos partes trabajo lo que puedo. Expuse en Madrid y en Galicia y este año se realiza una exposición itinerante por ciudades españolas de parte de mi obra gráfica. En Galicia, el año pasado, iniciamos una posible fábrica de tapices, para la que ya llevo hechos catorce o quince dibujos que ejecuta una amiga nuestra. Trato de volver al tapiz medieval y usar como temas asuntos populares e históricos de Galicia, la guerra campesina, el paseo en jaula del obispo de Tuy, ordenado por el Conde de Camiña; el obispo Pedro Monís volando desde Roma para llegar a Santiago a la misa de Maitines; los nubeiros, que distribuyen desde el cielo la nubes y las aguas, etc. Pinto, grabo y escribo algo. Mi pintura sufrió diversas alternativas, siguiendo, en mis búsquedas, fundamentalmente fiel a mi primera obra. Aquí, en Buenos Aires, hice, hace mucho, creo que fue exactamente hace diez años, una retrospectiva de ciento y tantas obras y otra la hice en la Dirección General de Bellas Artes, en Madrid. Esperamos que te decidas a ir a Galicia. Charlaremos mucho sobre todo lo que hice y nos contarás de tus trabajos. Aquella litografía que te hice hace muchos años presidió hace pocos la retrospectiva de grabados que hice en el Museo de Arte Moderno de Buenos Aires. Te escribiré más sobre nosotros con el tiempo, aunque prefiero decírtelo próximamente. Nosotros volveremos a La Coruña el año próximo y es posible que nos quedemos para siempre allí. Por toda la obra que tengo aquí, por la biblioteca muy importante hoy, en gran parte de arte, etc., nos resulta difícil el traslado. Sin embargo, pensamos regresar, aunque hoy no podemos explicar cómo. Nuestra dirección en La Coruña es Paseo de Ronda 156, 6º izquierda, pero te haremos saber con tiempo nuestra ida por si aún estás en los Estados Unidos.

Recibe un abrazo grande de Maruja y mío.

[Seoane]

1978-07-12
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978 en 12/07/1978


Sada, 12 de Julio de 1978

Queridos Maruja y Luis:

Recibimos vuestra carta del 27 de Junio, con el dibujo de los Nubeiros que nos gustó mucho y que María Elena estaba esperando con impaciencia.
El verano de este año, de momento es malo, seguramente y como el año anterior, habrá uno o dos días buenos a la semana y de esta manera como es natural, la gente no viene a pasar sus vacaciones aquí, pues aparte de que no hay mucho dinero, quieren asegurarse el sol en eses días y se van a Levante o al Sur. En Sada quedan este año muchos pisos vacíos y aunque a nosotros nos agradaría más que fuesen a otro sitio a pasar sus vacaciones, la verdad es que se montaron los negocios para el turista y es una equivocación. Es un desastre.
Todo lo demás sigue lo mismo, la única novedad es que estamos empezando la cimentación del nuevo edificio del Museo, días pasados estuvo la pala mecánica para ampliar la zona semi-sótano del edificio, se hicieron las zanjas para la cimentación y se están preparando.
Estamos también en negociaciones con Rey y Nogueira, pues quieren vender su parte del Castro. Estamos pensando cómo podríamos hacer la operación pues piden 30 millones y no es fácil el disponer de ese dinero, aunque creemos que es la única solución, pues además así quedaría liberada la participación que se había cedido al Museo y además se le daría el 30% del capital que se la había prometido al personal. Veremos lo que pasa.
Seguramente ya sabréis, pues ya vino dos o tres veces en la prensa, que desde hace casi un mes, falta de su domicilio la hija de Alonso Montero, que tiene 17 años y ya os suponéis como están sus padres. Unos dicen que está metida con la droga, otros dicen que no andaba en muy buena compañía, hasta se dice que tenía relaciones con un hombre casado. Lo peor de todo esto es que la chica no da señales de vida y los padres como es natural están deshechos. Nosotros en alguna ocasión, cuando eran los niños pequeños, envidiábamos a esos padres, porque tenía unos chicos que en los estudios eran una maravilla y eran felices hablando de ellos, mientras nosotros estábamos callados. Así es la vida y este mundo está lleno de sorpresas, unas veces son buenas y uno se alegra, pero cuando son malas... Es una lotería que jugamos todos y le toca al menos pensado, pero qué se le va a hacer.
Aún seguimos pensando en el viaje a esa en Octubre y esperamos no tener contratiempos aunque tenemos mucho trabajo que hacer. Debió ser apoteósico el Mundial de Fútbol en esa, por lo que nos contáis y por lo que ya vimos en televisión, pero seguimos pensando que fue una suerte no ir en esa época.

Sin más por hoy, con muchos recuerdos para todos los conocidos y también con los recuerdos de toda la gente de aquí, recibir como siempre el mejor abrazo de vuestro amigos.

José Luis y Mª Elena

1978-07-18
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978 en 18/07/1978

Montevideo 1985-13º Dto. 68 1021-Bs Aires

Buenos Aires, 18 Xulio de 1978
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Acompaño a estas liñas unha nota que fixen respondendo a crítica que fixo Cesar Antonio Molina á Antoloxía de Nordés. Non sei quen é Cesar Antonio Molina, pero, no que escribe ao se referir a min, teño a impresión de que non quería quedar mal conmigo, e teño a necesidade de decir o que penso do que fago sin me importar o que din os críticos. Si me tivese importado fai tempo que tería que deixar de traballar nas miñas cousas. Quixera publicala no Faro de Vigo, na páxina literaria dos domingos, si a ti che parece ben, pois por razóns que sei comprendes non podo facelo na Voz de Galicia.
Estes dias chega Domingo. Estou desexando velo e falar con él. Pra nós será unha festa. Non sabemos nada de Galicia dende fai moito, e desexamos escoitalo. Estamos soios logo de marchar pra esa Lorenzo Varela, e non teño vínculo algún coa colectividade. Soio con Prada, a quen vexo pouquísimo por razóns de saúde de Manolita.
Si me publican esta nota pregaríache que me enviases o recorte. Tamén gostaríame moito continuar facendo “Figuracións”, a sección que fixen tres ou catro anos seguidos na Voz de Galicia, quixera que consultases tamén esto no Faro, non sei de quen depende. Nos non sabemos que facer, si voltar a Galicia pra nos quedar a vivir nela, ou quedarnos eiquí, onde teño unha vida feita, unha gran biblioteca que tería que desfacer e unha cantidade moi grande de cadros, grabados, tacos de madeira, dibuxos, etc. Non sabemos que facer. Teño medo a voltar. Penso que Maruja ten menos. Mais calquer decisión nosa é común. Teño ganas de traballar ahí. Mais logo do meu fracaso co Museo o meu traballo ten de sere individual, ou con xente que pense en Galicia non dende o punto de vista industrial.
¿Cómo foi acollido Galicia 2002?. Eu non sei tampouco nada de esto. Dime o teu parecer, o dos amigos. A parte miña foi moi descoidada e, en mais, incorporeime tarde ó grupo. Escríbeme, preciso de comunicación con vos, teño necesidade de noticias de todos vos. E procura que se publique a miña resposta a La Calle, si a ti che parece ben.
Unha gran aperta de Maruxa e miña pra Evelina a pra ti.
Seoane

1978-07-31
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 31/07/1978

Buenos Aires, 31 de Julio de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí la tuya del 3/VII, al cable que me enviaste con la fecha de llegada de Domingo y la crítica de La Calle a la antología de poesía de Tomás Barros, y tu respuesta, que agradezco en lo que se refiere a mí. ¿Qué diario es La Calle y quién es Cesar Antonio Molina? A Fernández del Riego le envié mi respuesta a este Molina para publicar en el Faro de Vigo, diciéndole cuál es mi posición en poesía, creo que debería escribirme cuál fue, pues, de momento, no tengo intención de escribir nada más, y refiriéndome concretamente y muy brevemente a Lorenzo Varela y a Carballo Calero. Ya la leerás, si se publica.
Estuve con Domingo en casi todos los instantes en que estuvo libre de sus conferencias y compromisos con el C[entro] Gallego, ayer se fue a Montevideo en donde estará hasta el miércoles, luego, creo, quedará una semana más en Buenos Aires. Sus conferencias fueron, en su totalidad, un gran éxito. También me trajo una carta tuya que no pude contestar inmediatamente, teniendo que cubrir una autorización para que actuaras en mi nombre, creo que respecto al diario, y dos días después cuando me propuse hacerlo comprendí que era inútil, pues llegaba tarde. Hice una nueva exposición en La Plata, ahora, en agosto, inauguro una en el Centro de Estudios Brasileiros dependiente de la Embajada de ese país, y, en septiembre, como cada dos años, en Bonino. Estoy también con el libro de grabados dedicado a Galicia, que se editará aquí, tendrá unas cien páginas, no sé como titularlo, y serán grabados referidos a hechos históricos, leyendas, costumbres, etc. Será un libro más que se guardará en unas pocas bibliotecas, muy pocas y que me llevará, al hacerlo, otro pedazo de mi vida sin destino concreto.
Por aquí tenemos el clima cambiado. Algunos días de este invierno parecen primaverales y en el otoño hizo, en cambio, un frío inusitado. La provincia de Buenos Aires se inundó por la zona de Dolores en no sé cuantos miles de hectáreas, casi tanto como el territorio de Galicia, perdiéndose cosechas, varias decenas de miles de cabezas de ganado, viviendas.
Estos días, en el Delta, se inaugura una gran fábrica de papel diario, que abastecerá a partir de septiembre el mercado nacional. La Razón se imprime ya, en su mayor parte, con terminales, “Video Display Terminal”, V.D.T., conectada con computadoras donde se archivan datos, mensajes, códigos, notas, etc., eliminando el plomo, los linotipistas y muchas horas de tiempo, ciento veinte mil ejemplares por hora. También La Nación acaba de poner en uso varias de esas V.D.T. A mí me gustaría volver a la imprenta de Gutemberg, jamás se hicieron libros tan bellos.
Esto es todo por hoy. Un gran abrazo para todos vosotros y para ti y Mimina de Maruja y mío.

Seoane


Nota: Acaba de llegar Mon y su mujer Carmen. Ayer me habló por teléfono.

1978-08-02
Carta de Palmás a Seoane. 1978
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1978 en 02/08/1978


Londres, 2.8.78

Benquerido Seoane:

Sabía da publicación sobre Maside, pois ao Moncho Lugrís pediranlle un escrito para incluir no libro. O fenómeno da “provincianización” de Maside non me estraña. É a tónica da actual cultura galega. E o que é peor ainda é provincianismo con capital en Madrí. Parécenme mui bós os seus proietos de novos libros. Pola miña banda sigo traballando na preparación de Virginia Woolf na lembranza –título provisorio–. Onte rematei de traducir un traballo de Victoria Ocampo e teño mui adiantado a entrevista con Leonard Woolf. Logo seguirei cunha carta de Vita Sackville-West. O cuarto testemuño será o artigo de Otero Pedrayo, que espero meu irmao atope entre os papeis na miña casa aí. Por desgracia polo lado británico sigo sen poder saber cando se atoparon e onde don Ramón e Virginia. Cando remate este traballo verei con qué sigo. Para o futuro estou pensando en breves artigos –ao xeito das suas Comunicacións mesturadas– sobre temas anglo-galegos. Agora teño unha maior seguranza económica pois voltaronme a coller en Efe e, por tanto, xa non teño que escribir artigos para ter diñeiro extra. O horario é fatal –17 a 21– mais se traballase na BBC sería muito pior. Como lle fun contando nas anteriores sempre vou atopando cousas curiosas sobre Galicia ou dela. Non sei se lle dixen o da “mao do Apóstolo”. Parece ser que llela regalaron a Matilda –filla de Enrique I– cando foi a Santiago en pelerinaxe. Até a reforma estivo na abadía de Reading e logo se perdeu, atoparonna no século pasado e agora gardana –en silencio– na igrexa de Marlowe–on–Thames. Nese posíbel volume incluiría historias ben diferentes como: O Pórtico da Gloria do V&A, Vigo Street, Saint James’ Church de Wreu, etc. Espero que poda haber en Galicia 10 leitores novos para cousas como estas.
Non se me ocurrira pensar nos liberais do século pasado. A hipótese parece ben asisada. Estou seguro que no Ashmolean deben de ter datos sobre os doantes.
Por desgracia o horario de Efe impediume seguir por completo un extraordinario ciclo de cine soviético excéntrico. Foi todo un acontecimento pois poucas veces pódese ver xunto, en bloque, tanta cantidade de filmes descoñecidos, ou cuase. Vin fantásticas escenacións constructivistas, debuxo animado e montaxe, na maioría dos casos cunha aberta intención política. Lembreime muito de vostede, pois estou seguro que tería gozado as películas muitísimo. Muitas delas tiñan os carteis coas letras orixinais. No NFT pasaron catro anos preparando o ciclo e trouxeron os filmes da cinemateca soviética, da francesa, de Berkeley e, naturalmente, a propria británica.
Que non lle respondan as cartas non me estraña. A min pásame o mesmo. Supoño será a nova modalidade dos tempos pre-autonómicos.
Ten noticias dos Varela? A min pasoume algo ben curioso e que non remato de entender. Mandeilles através dunha amiga unha caixa de té, como non tiña o enderezo pedinlle que chamara a Inés. Resposta sorprendente: “Ricardo sabe mui ben que Lorenzo non quere que eu dé o seu enderezo...” Non sei, mais semella que a tolemia colectiva do país vaise metendo nos individuos. Recibir tal resposta tras doce anos de amistade non deixa de chamar a atención.
Por favor, gostariame muito ter o catálogo da exposición que fixo en Rosario e da que fará en Bonino.
Espero que Vd. e Maruxa estén ben, pola miña banda non teño máis novidades.

Unha forte aperta para ambos os dous.

Ricardo Palmás

1978-08-13
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1978
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1978 en 13/08/1978

Rio de Janeiro, 13 de agosto de 1978


Caro Amigo Valentín Paz-Andrade,

Acabo de receber o exemplar de A Galecidade na Obra de Guimarães Rosa, com a sua generosa dedicatória. Embora conhecesse o trabalho, foi uma nova emoção revê-lo em letra de forma. E é para mim motivo de profunda alegria ter o meu nome ligado a esse marco de Guimarães Rosa em terras galegas. Dou-lhe parabéns simultâneos pela posse na Academia e pela publicação do livro.
Li com interesse e satisfação o belo discurso de recepção do Dr. Alvaro Cunqueiro, que me revelou mais alguns aspectos da sua inesgotável atividade.
Guardarei o volume com afeto, como a lembrança mais valiosa da minha passagem pela Galiza.
Imagino que o Amigo quererá divulgar o trabalho no Brasil. Sugiro-lhe que, juntamente com o exemplar dedicado pessoalmente a José Olympio, remeta certo número de exemplares, no mínimo uma dúzia, a Livraria José Olympio, às mãos de Daniel Pereira, que os distribuirá a pesquisadores, estudiosos e bibliotecas. Por outro lado, queira remeter, para meu endereço, exemplares dedicados a nossos amigos comuns, Aurélio Buarque de Holanda Ferreira e Carlos Drummond de Andrade, que entregarei com muito prazer.
Continuo pensando muito no Amigo, em D. Pilar e nos dias inesquecíveis passados em sua companhia –especialmente nessas últimas semanas, ao ler o grande romance da Pardo Bazán, Los pazos de Ulloa. Descobri com certa surpresa muitas analogias, entre a Galiza do fim do século XIX e a Hungria da mesma época.
Quando tiver um instante, dê-me notícias. A política tem-lhe deixado tempo para a advocacia? A advocacia para a literatura? e as três para viver, viajar, descansar?
Eu tenho tentado misturar trabalho e descanso, mas, para dizer a verdade, tenho trabalhado mais que descansado. No momento estou acabando o meu dicionário português-francés e, ao mesmo tempo, estou empenhado na compilação de uma Seleta de Aurélio Buarque de Holanda, semelhante à de Guimarães Rosa. Ultimamente dei conferências em cidades do Estado de São Paulo. Enquanto isto, estamos construindo uma biblioteca em anexo a nossa casinha de Nova Friburgo, para onde nos pretendemos retirar definitivamente em 1979 e onde espero poder recebê-lo em sua próxima volta ao Brasil.
Reiterando os meus agradecimentos, subscrevo-me com o carinho de sempre seu cada vez mais admirador e amigo


Paulo Rónai.

1978-08-14
Carta de Palmás a Seoane. 1978
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1978 en 14/08/1978


Londres
14.8.1978

Benquerido Seoane:

Apenas unhas liñas para lle pedir algunhas cousas. Acabo de recibir unha carta de John Purkis –lémbrase del?, estivo na súa casa d-A Coruña e vostede lle fixo un retrato para Figuracións–; pois ben, quere escribir un artigo sobre Vd. con destino a Proteus, que é a revista sobre artes que edita aquí a “Open University”. Pídeme algunha bibliografía en castelán. Eu verei de conseguir algo cando vaia a España o mes vindeiro, mais sería bon se se lle puidera dar algo feito na Arxentina. Sería posíbel?
Por desgracia, eu non teño material aquí, está todo en Bs. As. Tamén sería comenente algunhas transparencias ou fotos de obras suas, para ilustrar o artigo.
Purkis ignora que Vd. estivo aquí no 49, sería bon darlle información sobre isto e a sua relación con Read e Moore. Ten copia da correspondencia que, coido, tivo con eles?
Desculpe que lle pida estas cousas, mais ocúrreseme que é o medio máis direto, en Galicia siguen coa teima de non respostar ás cartas.

Gracias e unha aperta para Vd. e Maruxa.

Ricardo Palmás

1978-08-16
Carta de Rodrigues Lapa a Paz Andrade. 1978
Anadia
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rodrigues Lapa a Paz Andrade. 1978 en 16/08/1978

Anadia, 16/8/78


Meu bom e prezado Amigo

Recebi o rico presente que é o seu livro, A galecidade na obra de Guimarães Rosa, que do coração lhe agradeço. Já o percorri ao de leve; vou lê-lo a fundo, com o maior interesse, e depois lhe direi a minha opinião. Para já, posso adiantar algumas considerações de ordem geral.
O grande escritor mineiro representa efectivamente a velha raiz galego-portuguesa, fundamentalmente implantada em Minas Gerais e ainda vigorosa na fala, nos costumes e no temperamento do homem do sertão (o mineiro é considerado, em defeitos e virtudes, o galego do Brasil). Com essa cultura e esse linguajar construiu Rosa os seus livros. Mas não tenhamos ilusões: não é com essa «estenografia literária» que se faz literatura. Quanto a mim e outros mais, a obra pioneira e revolucionária de um Mário de Andrade (Macunaíma) e de um Guimarães Rosa ficará como um exemplo curioso das audácias e desmesuras a que pode levar a escrita manejada por grandes escritores populistas. Ficará apenas como um documento linguístico, um exercício, por vezes genial, de estilo.
A língua literária não é isso, é justamente o contrário: superação, criteriosa e artística, da língua oral. Este principio, formulado por Bally, o fundador da Estilística moderna, foi aplicado por mim a um seu conterrâneo e meu amigo, o R. Otero Pedrayo, uma espécie de Guimarães Rosa sem genialidade nem sertão. E foi um desastre, como viu. Voltaremos a encontrar-nos e falaremos sobre esta matéria, pois ainda há muito que dizer.
Um abraço cordial e agradecido do seu velho amigo,

Manuel Rodrigues Lapa

1978-08-18
Carta de García Sabell a Seoane. 1978
Madrid
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de García Sabell a Seoane. 1978 en 18/08/1978

Cortes/El Senador


18-VIII-1978

Querido Luis:

Xa eiquí estamos. O viaxe, excelente. Elena sigue defendéndose ben. Todo, pois, en orde.
Xurden dentro de mín as primeiras lembranzas. (As primeiras sempre son as definitivas). E vexo a Bós Aires como un balbordo de conversas, conferencias, declaracións á prensa, poucas horas de sono e moitas de actividade frenética.
De sutaque, entremedias de todo isto, aparecen os teus cadros. Unhas cores rutilantes, outras matizadas, os perfiles que cantan con voz propia, as liñas que vibran con pulo específico. Vexo os teus cadros. E como asomando por riba deles, a tua faciana sorridente e unha miga melancólica.
Vexo o contrapunto do río, alá lonxe, dende a fiestra do teu fogar. Un río tornadizo, tan pronto mar, tan pronto vieiro. Un río humanizado, individualizado, dediante do que desfila o ballet das chimeneas porteñas.
Algo dentro de mín se conmove dende o intre inicial do noso encontro. Algo que, agora, sería moi arduo concretar. ¿A ledicia da amistade sempre anovada e sempre a mesma? ¿O aconchego sereno e doce dos agarimos de Maruxa? ¿As pinturas que dende as paredes ollaban para nós como chiscándonos o ollo nún xesto de confianza –eles e eu, vellos conocidos– e de complicidade –eles e eu, no segredo derradeiro da tua arte–? Nono sei. Nós os galegos somos uns seres ben estranos. Camiñamos pola vida cangados con pesadumes morales, con preocupacións, con inquedanzas, con acedas tristuras. Pro, un día, ao doblar un recanto calisquer, fitamos para un lenzo fuxidíamente. Ou escoitamos unha música apenas audibel. Ou chega deica nós o presentimento dunha aperta amiga –e velahí, xa ficamos ledos, xa nos reconciliamos co mundo, xa formamos unidade con nós mesmos. Xa estamos en posesión de nós mesmos. ¿Comprendes?
Reaparece na miña memoria o teu mural do Teatro San Martín. A grandeira fermosura dise mural. A armonía, a elegante proporción, o lábil equilibrio, a audacia formal do conxunto, a decisión cromática. Todo. E entón –entón é agora mesmo– agroma dentro de mín un raro orgullo. O orgullo da participación. Como si eu tamén fora, por modo misterioso, o autor da obra. Como si eu, polo que teño de sensibilidade galega, axudase dalgún xeito á creación da obra. De novo, ¿comprendes?
Gracias, pois, Luis, por todo. Polo teu traballo. Pola tua hospitalidade. Pola tua fraternidade. Polo teu fogar. Polo teu fervor. Polo teu constante soerguermento da nosa terra. Do soerguemento que ha quedar porque é o único digno de perpetuarse, de resistir a proba do tempo. Porque é creación galega auténtica.
Dende ista beira, unha aperta. Unha aperta que desexo alumee un chisco, soio un chisco, a sagra luz do teu obradoiro.

Domingo

[Escrito a man]
Unha aperta para Maruxa e para ti

Elena

1978-08-28
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 28/08/1978

28 de agosto de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí, acaso hace ya un par de semanas, la tuya del 31 de julio. Luego, cuando llegó, me habló Domingo García Sabell y me refirió su gira sudamericana y me habló de vosotros y de lo bien que os encontró. Tanto él como Elena vienen felices y a ella le sentó muy bien el viaje. El día 23 estuvieron aquí donde Domingo dio una conferencia muy buena sobre Antropología de la Cultura Gallega. Y anteayer nos vimos en el Castro en una reunión informal de los Patronos del Museo ya que de lo único que se trató fue de recordar lo que en la última reunión en que habías estado tú se había acordado para seguidamente irnos a comer a Sada con una calor poco frecuente. Álvaro Gil reiteró sus ofrecimientos... pero el hombre está desmoronado. El día de la inauguración de la experiencia le dio un ataque (él dice que es angina de pecho) y se nos hubo de morir aquí, y lo peor, creo, es que se le ve muy desasistido por la familia. Pues a pesar de todo el hombre volvió a las conferencias de Castro Arines y de García Sabell. Resulta, por sus circunstancias, los últimos años de este hombre, también un drama. Dónega te contará más cosas. Quedó él de tenerte informado.
Veo que tu actividad de exposiciones es continua y estoy seguro que todas irán acompañadas de éxito y del respeto con que en todas partes se ve tu obra. Y supongo que esos libros, Maside, etc., de los que me hablabas en anteriores cartas, además de ese de grabados referidos a historias, leyendas y costumbres de Galicia, seguirás trabajando en ellos: y todos son muy necesarios, como era muy necesario el Bagaría...
La Calle es una revista (la primera a la izquierda dicen ellos) que se publica en Madrid. No me extrañaría que al Molina ese no le vuelvan a publicar trabajo alguno. Ese Molina resulta ser hijo de un tal Molina, canciller del consulado del Uruguay, amigo de Garcés, con él animador de aquella asociación iberoamericana de la casa de la Cultura. El Molina ese de la crítica de La Calle, debe estar arrepentido porque hace unos días estuvo por aquí, por Sargadelos, cuando yo no estaba para hacer unas informaciones en otras revistas de Madrid. Creo que es muy joven según me dijo Andrés Varela, que fue quien lo acompañó, y esto es todo lo que sé. No vi tu trabajo en el Faro. Cierto que el Faro lo veo muy de tarde en tarde porque se recibe en el Castro. Hay que suponer que el ataque principal se dirigía a Garcés, el amigo de su padre, y si su padre escribiese poesía sería a su padre al que más atacaría porque, cada vez más para los jóvenes de hoy, los padres son los culpables de todo. Afortunadamente mis hijos ya son viejos, para estos que vienen detrás. Pero creo que la culpa no la tienen los jóvenes sino la sociedad de consumo que los liberó de toda responsabilidad.
Bueno. Creo que pronto tendrás por ahí a los Vázquez Freire. De buena gana me iba con ellos. En diciembre Adriana piensa ir a la Dulce a enseñarle el Bígaro a los abuelos argentinos. Pero supongo que por estas fechas vosotros estaréis preparando el viaje para aquí. ¿Para quedaros?

[Manuscrito na marxe esquerda:] Todo lo demás sigue lo mismo. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja de Mimina y míos

Isaac

1978-09-12
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978 en 12/09/1978

Sada, 12 de Septiembre de 1978

QUERIDOS MARUJA Y LUIS:

Confirmo una carta nuestra del 12 de julio último y como ya pasaron dos meses, pensamos que el no contestarnos es debido a que se haya perdido nuestra carta y os adjuntamos una fotocopia de la misma.
Sabemos por García Sabell y por Isaac que os encontráis bien. Vino encantado del viaje del cual Elena vino mejoradísima con el corsé que le hicieron ahí, tanto es así que vino de Madrid en coche y fue también con nosotros a Sargadelos el día de su conferencia como si nada, pues antes no se atrevía a andar en coche, nada más lo imprescindible. Nos dijo también que estabais decididos a veniros definitivamente para aquí, de lo que nos alegramos mucho.
Castro Arines y Mercedes, también estuvieron por aquí, con motivo también de su conferencia en Sargadelos, estuvo en casa para ver los tapices y le gustaron mucho. Me pidió unas fotografías en blanco y negro de dos o tres tapices para ver de publicarlas y ya se las envié. Ayer me leyó algo Isaac por teléfono de su artículo de Informaciones del jueves y si lo encuentro en Coruña, también os envío fotocopia, creo que tiene pensado el hacer un comentario más amplio de su viaje a Galicia.
Seguimos pensando el ir a la Argentina después del día 20 de octubre, así que ya no falta demasiado tiempo para abrazaros. No os preocupéis por nuestro viaje y ya os llamaremos a nuestra llegada.
El último tapiz, también como los demás quedó muy bonito, todos gustan mucho y viene alguna gente a casa a mirarlos. El de Santiago llama poderosamente la atención, unos preguntan cuándo se hace la exposición, otros preguntan si se vende y otros dónde se compró.
Esta temporada también tengo bastante trabajo, pues queríamos antes de irnos, dejar todo listo e inauguradas dos plantas en el edificio nuevo. La planta baja se dedicará a la venta de porcelana, libros gallego y portugués, bar y sala para presentación de libros, en la parte de atrás lleva el almacén de cerámica y libros de Ediciones del Castro. La 4ª planta es donde va provisionalmente el Museo y la sala de exposiciones independientes.
Va a quedar todo muy bien creo y todo mucho más amplio que estaba, además lleva, sala de juntas, archivo, laboratorio fotográfico y oficina de recepción. De la reunión del otro día ya te hablaría Isaac y Dónega. De todas las cosas ya hablaremos para el próximo mes largo y tendido.

Un fuerte abrazo para los dos.

José Luis y Mª Elena.

1978-09-12
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978
Bos Aires
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978 en 12/09/1978


Buenos Aires, 12 de septiembre de 1978

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
Sada

Queridos José Luis y Mª Elena:

Estoy en deuda con vosotros. Fueron pasando los días y no solo no envié el dibujo, sino que tampoco he contestado vuestra carta. Confié también en que Julio y Agosto son meses en que apenas se trabaja en ese hemisferio por el verano, en cambio todo el tiempo es poco en Buenos Aires donde es invierno. Entre Junio y Agosto hice tres exposiciones, en Rosario, en La Plata y en Buenos Aires. El día 5 de este mes inauguré en Bonino que estará abierta todo el mes y en octubre y diciembre tengo otras dos en otras dos galerías, una de grabados y la otra de pasteles. Ahora debo empezar a fichar mi biblioteca de arte que comprende más de mil volúmenes y varias colecciones de revistas y que pienso donar, más adelante, a alguna institución. Es muy valiosa y con numerosos libros agotados hace años. Desde luego las revistas, que encierran todo lo ocurrido en lo que va de siglo en arte, casi todas francesas y son incontrables. Continúo pensando en las posibilidades del tapiz, pero a esto quisiera añadir el estampado en telas. Ya hablaremos de todo esto quizás próximamente. Todo depende de que vosotros vengáis a dar una vuelta a Buenos Aires como anunciasteis en vísperas del mundial de fútbol. La primavera de aquí suele ser una buena época.
Pasamos horas extraordinarias con Elena y Domingo García Sabell. Las conferencias fueron un éxito y esperamos que vuelvan en cualquier momento, invitados esta vez por instituciones médicas para pronunciar algunas conferencias más referidas a medicina. Para entonces espero pronuncie alguna sobre arte, fuera de la colectividad, como una inolvidable que en su viaje de hace veinticinco años pronunció en una galería de aquí. Mucha gente recuerda aquella conferencia y el público de aquí no es fácil de contentar, pues diariamente se pronuncian entre treinta y cincuenta conferencias, unas con entrada pública y otras, las menos, pagando. Pero no voy a describiros Buenos Aires ni su vida cultural. Lo veréis y la experiencia será de vosotros. Entre la próxima semana y la que sigue os enviaré un nuevo dibujo y a partir de entonces lo haré mensualmente.

Un gran abrazo de Maruja y mío para vosotros dos y para José Luis hijo y Victoria. Saludos a Ángel y familia.

[Seoane]

1978-09-12
Carta de Seoane a Palmás. 1978
Bos Aires
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1978 en 12/09/1978

[Carta mecanografada]

Buenos Aires, 12 de setembro de 1978

Sr. Ricardo Palmás
Londres

Benquerido Palmás:

Contesto uns vinte dias despois á carta urxente que me remitíu pedíndome algunha bibliografía en castelán sobre a miña obra, para John Purkis. Vivín en Richmond no 49, e fixen unha mostra na Galería Twenty Brook Street, que creo desaparecéu e tiña un salón adicado a figuríns e bocetos de decoracións de ballet, dibuxos e acuarelas de Larionov, a Gontcharova, Picasso, Bracque, etc., e un subsuelo onde se facían mostras de arte contemporáneo. Estaba dirixida por un ex Maior do exército británico. Mister Rubín, non me lembro o nome. Unha boa persoa por quén coñecín algunha xente, e que sorprendeuse moito cando rechacéi que viñese un guitarrista e unha actriz pra inauguración, pedíndolle un gaiteiro, pois supoñía ás gaitas como do esclusivo uso dos escoceses. Entón coñecín, de paso, moita xente inglesa, Herbert Read, Moore, Topolski, etc. A miña mostra tuvo o éxito que pode ter un pintor descoñecido, unhas poucas eloxiosas notas, unha de elas moi boa, de Dieste que vivía entón en Londres, e vendín algunhas obras. Tería moito que falar desa cidade e do movimento pictórico que sucedeu á guerra.
Eu matino que D. Ramón e Virxinia Wo[o]lf atopáronse en Galicia. Non sei ben por qué. Coñezo, dende logo, o traballo de Otero Pedrayo. En canto ós liberales houbo moitos galegos desterrados en Londres, e sei que algúns deles exerceron a enseñanza, seguramente de español e interviron na redacción das “cartillas” pra escolas que eloxiou Sarmiento no Senado. Aparte do músico Marcial del Adalid, como os outros desterrado por masón e liberal en Londres.
Este ano fixen exposicións en Rosario, na Plata, unha de grabados no Centro de Estudios Brasileños, outra agora en Bonino, e, o 2 de Outubro farei unha de grabados na Galería Imágen. Probablemente sean as derradeiras que farei por unha longa tempada en Buenos Aires. Tamén publico un libro con 72 grabados con temas galegos nesta cidade. Saldrá en Novembro.
Esto é todo. Contésteme si recibíu os libros. Con este remito tres diapositivas. Unha aperta con saúdos de Maruxa, de:

[Seoane]

1978-09-12
Carta de Seoane a García Sabell. 1978
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1978 en 12/09/1978




Buenos Aires, 12 de setembro de 1978

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Querido Domingo:

Recibín a tua carta do mes pasado. Escribo a moitos dias de recibila, pois foron moi atarefados, desbotados. Fixen unha mostra de grabados na Plata, outra no centro de Estudos Brasileiros désta e inaugurei o dia 5 unha de 35 oleos escolleitos, gardados no meu obradoiro, na Galería Bonino, onde expoño dende fai moitos anos, dura todo o mes. Ten moito éisito. Remítoche, como curiosidade, a primeira nota saída de La Nación. O dia 2 do mes que ben fago outra, duns sesenta grabados, en outra galería, Imágen. Por outra parte, rematei de facer o tomo de grabados, setenta e dous, que se chamará Temas Gallegos. Grabados en Madera. Sairá a fins de novembro. Recollo moitos temas históricos de leendas e costumes que nunca foron tratados plásticamente, moitas nin siquera literariamente. Traballei algún dia mais das oito horas prescriptas como xornada de traballo e quedei canso. O grabado en madeira require moita atención, por temor dos erros irremediables coas goibas ou buriles, e moita seguridade na man. Tamén require un esforzo físico, aínda que pequeno, moito maior que no dibuxo ou a pintura.
Agradecemos moito as liñas que nos adicas na tua carta. Non podo descrebirche a ledicia que a Maruxa e a min prodúxonos a vosa presencia e o ánimo que esta e as conversas nos infundiron. Facíanos falta, ou parecíame. Pola miña parte déboche moito. Na Coruña espérame a edición do teu traballo encol de min que quero sexa unha das mais fermosas edicións galegas. Déboche tamén esa monografía aínda inédita; como as anteriores publicadas tan xustas, ó meu ver, e tan belidas. Mais déboche ser un dos poucos compañeiros da miña xeneración que soupo ser fidel de adulto á nosa mocedade turbulenta como tiña de sere por desexos de xusticia, que fixeches unha das obras escritas mais lúcidas de cantas se publicaron en galego no que vai de século e que toda Galicia, como cada un de nos, débeche. Escrita, esto debémoste tamén, nun idioma que non esquence as verbas cultas e arcaicas cando sustituien os castelanismos e portuguesismos tan dos nosos dias. Escrita, sabendo que o idioma faino o pobo, a sensibilidade do ouvido e, non en pequena medida, os escritores. Estivemos gozosos da vosa estancia en Buenos Aires e orgullosos do éxito humán e intelectual que tivéchedes. Algún dia próximo lembraremos xuntos Buenos Aires. Do paseo ao Tigre, da pequena xuntanza céltica, coa asistencia de xudeos e italiáns, ou desta procedencia, na nosa casa e coa simpatía que despertáchedes nos asistentes. Todo, aparte das nosas conversas.
Agradecémosvos a estancia nesta cidade e a vosa amistade. Recibide Elena e ti unha fonda aperta de Maruxa e miña.

1978-09-21
Carta de Palmás a Seoane. 1978
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1978 en 21/09/1978

Londres, 21.9.78

Benquerido Seoane:

Hoxe chegaron os livros, a carta e tres diapositivas. Gracias, pasareille todo ao John Purkis. Posíbelmente vaia eu a Cambridge neste sabado. Hai uns días envieille a el un artigo que sobre vostede saíu na Opinión. Xa sei da exposición en Bonino, pois pasou por alí un amigo, quen ouvíuno falar sobre os celtas. Foi un día que vostede estaba con Rafael Forner.
Acabo de rematar para a BBC un artigo sobre a emigración. Custoume ben artellalo pois tiven que comprimir toda a historia dela en 4 folios. Usei testemuños de viaxeiros ingleses en Galicia, textos dos cancioneiros populares e de Rosalía e Vd. Levará ilustracións –teño que suxerilas eu– e pensei en tres, como representativas de distintas visións do feito. Unha de Castelao, unha súa –o debuxo da candidatura democrática– e un curioso grabado do Illustrated London News do século pasado. Este último totalmente descoñecido en Galicia e que atopou o Pérez Barreiro remexendo nunha librería de vello londinense.
Supoño que nestes días recibirá Vd. carta da BBC pedíndolle os correspondentes direitos.
O artigo publicarase como complemento do noso curso de castelán que fixo a BBC, que remata cunha serie de 5 programas –chamados: realidades españolas– un dos cales está adicado a Galicia. Nestes momentos o equipo está filmando no país. O realizador da serie ficóu abraiado cando foi a Galicia –hai uns meses– e soupo do volume de xente que marcha para fora. Os nativos ben gracias, baixo a presidencia do CE Ferreiro.
Cando teña exemplares do livriño, mandareille ún.
Alégrome do seu novo livro de grabados. Imaxino que quedaran moi ben.
Nestes días mandareille o catálogo da exposición de pintura portuguesa contemporánea que hai na “Royal Gallery”. É unha maravilla.

Apertas e lembranzas para Vd. e Maruxa.

Ricardo Palmás

PS: Aproximadamente cándo foi a sua exposición en Londres? Refírome ao mes, para atopar no British os comentarios.

1978-09-25
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978
Bos Aires
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1978 en 25/09/1978


Buenos Aires, 25 de septiembre de 1978

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
Sada

Queridos Mª Elena y José Luis:
Debo carta y debo dibujo para tapiz, pero estes últimos meses fueron de idas y venidas y de trabajos a fecha fija que debí realizar. Hice tres exposiciones desde mi llegada. Una en el Museo de Arte Moderno de aquí, otra en Rosario y otra en La Plata y estos días se está celebrando una en la Galería Bonino inaugurada en día 1 y que se cierra el 30, para inaugurar otra el día 2 de octubre. Luego de ésta me queda otra en los primeros días de diciembre. Aparte de todo esto, que supone en cierto aspecto una gran pérdida de tiempo, realicé 72 grabados para un libro que se denominará Estampas Gallegas y que saldrá con seguridad en el mes de noviembre. También estuvimos unos días en Tucumán, con otros miembros de la Academia Nacional de Bellas Artes invitados especialmente por la Universidad.
Una ciudad muy bella en la primavera, que huele a azahares y cuyas calles están llenas de lapachos, un árbol argentino con flores de color rosa fuerte, asalmonada. Esto es un resumen muy escueto de nuestra vida en estos meses.
Estamos esperando vuestra llegada del 20 de octubre para abrazaros. Buenos Aires continúa creciendo, derrumbando barrios y levantando otros y la temporada artística ha sido muy movida en todos los aspectos. Esperemos que lo sea, que sí lo será, el tiempo que estéis aquí. De la reunión que me hablas no recibí noticia alguna. No me escribió sobre ella ni Isaac ni Dónega. Solo recibí una invitación para una comida del Patronato del Museo. Esto es todo. En este mes próximo quizás empezaremos a hacer gestiones para nuestro traslado definitivo a La Coruña. Tengo un cargamento de libros, cuadros, objetos, que no sé cómo podré trasladar. Veremos. Hoy o mañana hablaré con el Cónsul de España.
Acabo de interrumpir esta carta porque llamó Lueiro, del Grove, con su mujer y una hija y una sobrina, a pronunciar él unas conferencias y a pasear los demás. Me alegré mucho del llamado y esperamos vernos hoy mismo o mañana.
Me alegro que gusten los tapices. A nuestro regreso proyectaremos las primeras exposiciones, que por mi parte deseo que sean hechas con los ejemplares mejores. El dibujo que envío hoy tiene, como tema, un santo mítico de Galicia, San Ero de Armenteira, que acudió a un bosque a reflexionar y orar y el canto de un pájaro lo encantó, volviendo, al cabo de tres siglos al convento que resultó distinto y a él se le adoraba como santo.
Por hoy nada más, por favor escribirnos, pues aparte de que nos gusta recibir noticias, por si llegó el dibujo del tapiz.

Un fuerte abrazo de los dos para ambos y para Luis hijo y Victoria.

[Seoane]

1978-09-25
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 25/09/1978

Buenos Aires, 25 de Septiembre de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Unas líneas solamente para deciros que vivimos, agobiado este año de exposiciones, estoy celebrando estos días la cuarta, en Bonino, del 1 al 30 de este mes, e inauguro otra de grabados el día 2 del mes que viene y me queda otra para diciembre, con la cual despediré al año. Seguramente tuviste noticias nuestras a través de García Sabell, cuya visita a Buenos Aires dejó una fuerte impresión entre quienes escucharon sus conferencias y le trataron. Por nuestra parte nos disponemos, en lo que resta de año, a empezar con los trámites para trasladarnos definitivamente a La Coruña También le escribo de esto a José Luis. Nuestro problema es trasladar todo lo que tenemos, que es mucho. Se trata de cuanto fuimos coleccionando en cuarenta años de vida, en cuadros, libros, etc. Muchas cosas tenemos que dejarlas y otras buscaremos una empresa que se encargue de ellas, del embalaje y del traslado, pero esto quiere decir una cantidad de papeleo impresionante. Empezaremos una nueva vida. Será por tercera vez. No es un cambio de empleo, sino de vida, que es más aventurado y grave.
Ayer llegó Lueiro, con su mujer su hija y una sobrina. Les veremos mañana. Suponemos que nos contará de Galicia en los últimos meses. De antes, desde nuestra llegada, no tuvimos prácticamente otras que las de García Sabelll. Todo el mundo está muy ocupado y no escribe. Yo lo estoy tanto como todo el mundo, aunque nunca hable de ello y escribo, con la esperanza de obtener respuestas que, en general, no llegan.
Ahora acabo de terminar un libro de grabados en madera, setenta y dos, se titulará Estampas Gallegas, leyenda, historia, sucesos, trabajos…Creo que va a ser el primero de este género que va a salir, pero no importará demasiado. Habrá temas que servirán de precedente, serán repetidos por otros y entonces se convertirá en novedad. Pasó así con bastantes de los que traté e hice en el pasado. No importa, nada me importa ya de manera decisiva. Un título muy representativo en Galicia fue La Zarpa. Yo espero hacer en algún momento El Zarpazo, Cuco-Rei es demasiado lírico. Claro que puedo proyectarlo y no hacerlo. Es mi condición. Bueno no te escribo más. Te mandaré los catálogos al final de mis exposiciones. Tuvieron, hasta ahora, un gran éxito de crítica.

Un gran abrazo para los dos, Camilo, Rosendo, José, Adriana y María de Maruja y mío.

Seoane

1978-10-01
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 01/10/1978

1º de octubre de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Cuando ya me disponía a escribirte para saber algo de ti, pues tu última era del 31 de julio, que yo te contesté el 26 de agosto, me llega la tuya del 25 de septiembre, confirmando la buena nueva de que os disponéis a veniros definitivamente, que es lo cuerdo y lo razonable aunque desde el punto de vista económico salgas perdiendo, y aún así no se puede asegurar que sea así pues, aunque no sea lo mismo, el mercado argentino siempre podrá contar con alguna cosa tuya que irás, que podrás ir enviando. El ciclo del exilio tenía que cerrarse. Es doloroso y es ingrato como se cierra. Fue un monumental sacrificio de toda una vida de los mejores ciudadanos para llegar a la conclusión, en la mayoría de los casos, que nadie los entendía y que nadie los esperaba. Pero este no es precisamente tu caso pues aquí la gente que a ti te interesa te ha entendido siempre y te ha estado esperando también siempre.
Comprendo tu cansancio de tanta exposición y lo que te queda, pero tampoco te quejes porque aún hay suertes peores, pues tú gastas tu tiempo cuando expones en comunicar tu mensaje personal, y yo no paro de hacer exposiciones para vender cacharros que fabrican las máquinas para conseguir el pan nuestro de cada día.
Te va una nota hecha por ese César Antonio Molina sobre Sargadelos. El autor de esta nota es el que le dio el palo a la Antología de Nordés. Estuvo por aquí un día que yo no estaba. Creo que se hizo un buen servicio respondiéndole sin acrimonia. Yo no lo conozco pero creo que lo voy a conocer dentro de unos días porque me llamó para eso. Está escribiendo mucho en Madrid en varios sitios. El suplemento de Informaciones trae últimamente notas de él. --- Yo te fui enviando algunas notas que fueron saliendo o cosas que eran de tu interés. Últimamente te envié una de Fernando Mon sobre tu mural del San Martín.
Sobre el 20 y tantos o hacia finales de mes vais a tener por ahí a María Elena y a José Luis que van a la Argentina con gran ilusión. Antes de marchar queremos que el Museo se traslade para su nuevo emplazamiento e inaugurar el edificio con una Galería Sargadelos para cerámica y libros gallegos y portugueses en la planta baja, además de las nuevas instalaciones con que contará Ediciones. Yo confío en que Dónega te irá dando cuenta de todo. Y al decir Dónega digo también los demás, pues Domingo estuvo aquí una tarde antes de irse para informarte.
No dices cuando será vuestro regreso. Fernando Mon vino diciendo que para marzo. Bueno para cuando sea y para tu gobierno te diré que Inés compró un pequeño piso en Madrid (quería tener “su” casa) y por tanto está libre el departamento de Ponzano. Entonces, sabéis que lo tenéis a vuestra disposición. Creo que Maruja conoce el piso y tiene bastante comodidad y ahora tiene teléfono y además no os cuesta nada. Creo que pasar temporadas en Madrid te interesa, digo yo y esta puede ser una oportunidad. Me adelanto a decirte esto porque al saber que está libre completamente me lo van a pedir y yo no tengo valor de negarme cuando yo no lo utilizo para nada y sabiendo que vosotros pasaríais algunas temporadas en él yo haría esta reserva.

Nada más por hoy. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1978-10-19
Carta de Seoane a García Sabell. 1978
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1978 en 19/10/1978

Buenos Aires, 19 de Outubro de 1978

Sr. D. Domingo García Sabell
Santiago

Querido Domingo:

Lembrámonos sempre de vos. Do ben que nos fixo persoalmente o voso viaxe, independente do que lle fixo á colectividade, polo que sei. Para min eres a persoalidade mais outa de Galicia de hoxe e este non é unha frase feita como afago. Esto sínteno moitos outros, e independente, o xuicio, da nosa amistade ou da que teñan contigo as outras xentes a que me refiro. En febreiro ou marzo marcharemos a Galicia, non creo que aínda definitivamente, pois unha gran galería de eiquí quere festexar os meus setenta anos, en 1980, con unha gran mostra retrospectiva da miña obra e pra esto terei que tratar de axudar a concentrar as obras que teñen museos, galerías e particulares, pois ten de ser unha selección da pintura e mostrar tamén grabados, álbumes, libros ilustrados, etc. Un traballo no que teño que estar presente eu. O que me sorprendeu é de que a alguén se lle tivese ocurrido festexar os meus posibles setenta anos. Nunca pensei neles, nin na edade relacionada co arte nin en xeral coa miña vida. Un ten uns anos físicos que non responden a edade do seu esprito, das suas inquedanzas. En todo caso é a edade que os mais mozos matinan dos vellos cando non os coñecen ben. ¿Cal era a edade da moza de Ticiano, de Ho Kusai, etc., por poñer exemplos, a que tiñan cando cumpliron vinte anos ou a que mostraban na sua obra cando tiñan noventa? Cando tiñan vinte anos remataban unha academia, eran os mais vellos dos pintores, mais que os que estaban a morrer pola edade, mais cando tiñan arredor dos 90 era cando continuaban abrindo camiños ó seu arte, cando mais importante era a separación que houbera moitos anos denantes entre eles de 20 anos e os que entonces consideraban moi vellos, no que mais debe importar ao home, no desenrolo da cultura.
Non sei para que che escribo todo esto. Porque cando comecei a escribir matinaba soio facelo para pedirche un favor. Quero, como ti sabes, donar a miña biblioteca de arte, un dous mil tídoos, á sección de Historia do Arte, da Facultade de Letras de Santiago, e desexo que acepten o donativo. Para ofrecelos e sexan aceptados debe esistir un procedimento que descoñezo. Tamén para que o Consulado interveña no envío, pagando a Universidade ou o Estado os gastos do embarque e traslado. Naturalmente a aduana arxentina pondría dificultades, pois a maioría deses libros son moi valiosos e moitos están agotados. Outro problema son os cadros e os grabados. Cecáis o que tiña que facer o Estado pra incorporar novamente a España os intelectuais que tiveron que sair de España con motivo da guerra, e non teñen pensión, xubilación, etc., e non me refiro soio ó caso das donacións, é que se ocupasen os Consulados de lles facilitar os trámites ós membros dos consulados nos países onde están acreditados e ós funcionarios das Aduanas ao ingreso das obras de arte dos artistas nesas condicións en España. Quixera que tí nalgún intre falases desto co Ministerio correspondente, moita xente quedaríache agradecida pois, que eu sepa, é a reparación mínima para todos aqueles que non tiveron cárrego oficial algún, sendo escritores, artistas, homes de cencia, periodistas, etc., e en coarenta anos foron acumulando ouxetos, obras de arte, bibliotecas, no esterior. Mais o que nos urxe é resolver o problema da donación. Vou a iniciar o inventario dos libros, aproveitando a axuda da miña sobriña nas suas vacacións, dos que quero donar á Universidade compostelán, pois sei que en ela a biblioteca de arte é probísima.
Perdoame por esta petición. Xa faláramos algo desto polos dias que estiveches eiquí.
Unha aperta moi forte e garimoso pra Elena e pra ti de Maruxa e miña:

Seoane.

1978-10-20
Carta de Seoane a Dónega. 1978
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dónega. 1978 en 20/10/1978


Buenos Aires, 20 de Outubro de 1978

Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña

Querido Dónega:

Onte escribinlle a Diaz Pardo e dígolle que fai meses que non teño noticias tuas, pois suponme informado de moitas cousas das que non teño noticia en absoluto. A tua derradeira carta foi do 5/VIII, na que me invitábades, en nome do Museo, a participar nun xantar a Alvaro Gil, e na que me anuncias poñerme duas letras mais adiante. Non recibín nada e supoño o moito traballo que o impedíu. Pola miña parte traballo arreo no que poido. O 21 remátase a cuarta exposición deste ano e o 9 de Novembro inaugúrase outra de pasteles, sempre con temas de Galicia, que é un país que está a morrer por falta de información axeitada no corazón dos emigrantes. O único que trouxo noticias foi Domingo, que por outra parte confirmou polas suas conferencias a ademiración que xa lle tiñan as xentes de eiquí. Para nos non podo decir canto siñificóu, a pesares de ser recente a nosa estancia en Galicia, e ternos dadas tantas probas de amistade.
Falando de outra cousa, agora en novembro salirá á rua o libro meu, Imágenes de Galicia, setenta e dous grabados en madeira e un prólogo bastante extenso en castelán e galego. Na coleición onde van incorporados os idiomas castelán e inglés. Fáloche de min, non teño outra de que che escribir. En febreiro ou marzo estaremos Maruja e eu nesa. Non sabemos aínda si definitivamente ou por outro ano mais. Non podemos decidirnos.
A fin de ano ou nos comenzos da temporada artística do ano que ven inauguro unha mostra importante da miña obra no Museo da cidade de Santa Fe, un dos grandes museos da Arxentina. (Teño que che decir que as sociedades de “Amigos do Museo” eiquí, e nos Estados Unidos, teñen a sua residencia nos mesmos Museos, tal como o proietaba eu coa esperencia de pertenecer ás sociedades do Museo Nacional de Bellas Artes e Museo Municipal de Arte Moderno de Buenos Aires. O mesmo en todo o resto do meu proieto. Mais non importa. Ese é un capídoo rematado da miña vida social en canto a Galicia e súmase á perda de tantos anos de vida nela, da obra feita por Galicia, fora dela, de tanto soño perante coarenta anos, e das obras de arte galegas que trouxen ao exilio que gardei, adequirín, troquei, etc., e o que mais amei. Cada unha delas ten para unha historia. Unha historia soio pra min).
Supoñemos xa casados a Fernando e Milagro, supoñemos a todos ben. Nos lembrámonos moito de todolos amigos. Non contestes si non tes lecer pra facelo.
Unha grande aperta para ti, Fernanda, Milagro e Fernando, de Maruja e miña:

1978-10-20
Carta de Seoane a Ledo. 1978
Bos Aires
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Ledo. 1978 en 20/10/1978


Buenos Aires, 20 de Outubro de 1978

Sr. D. Ricardo García Suárez
Vigo

Querido Ricardo:

Non sei si estou en débeda contigo ou si ti me debes carta. Penso que mais ben, pódese afirmar, a primeira dúbida. Non o sei. Pasaron uns meses coa rapidez de dias, de traballos e exposicións. Fixen mostras, cinco, tres en Buenos Aires e duas fora, en Rosario e La Plata, de pintura e grabados. E non sei a data aínda, pois teño tamén outra de grabados no Museo de Santa Fe. Por outra parte, no mes que ven, en Novembro, sale o libro de grabados Imágenes de Galicia, editado por unha editorial arxentina. Comprende 72 xilografías e un prólogo meu sobre Galicia como tema e sobre o grabado. Este derradeiro publicado fai, creo, vintecinco anos, do prólogo do outro albume do que tiña feito 70 exemplares, prácticamente descoñecido. Os temas son históricos, lexendarios, de costumes, etc. Quero voltar ao tema histórico apenas tratado en Galicia no XIX e recoller o que podemos chamar mitoloxía galega que, en canto a demos ou persoaxes nocentes aínda eran vixentes na miña infancia. Matino agora cuasi vello o importante que é documentar gráficamente o pasado dunha terra como Galicia, abandoaba por séculos e rota na sua cultura. Tratados os temas coa libertade expresiva do noso tempo. Nos grabados, en canto aos temas, seguín o que comenzara a facer nos tapices. E lembrei sempre as tuas testas en papel cortado dos precursores tan boas de dibuxo, tan parecidas ao persoaxe, Pastor Diaz, Curros, etc, e moi importantes como documentos gráficos que concretan os rasgos dos retratados superando o retrato fotográfico, tan vacilante e deformador físico, pois a máquina reproduce unha realidade que non é a que perciben os nosos ollos e pola que xusgamos aos homes. Gostaríame moito que fixeras unha iconografía galega dende o século XVIII deica os mortos do XX. Algo do que fixeron Picasso e Matisse coas cabezas de Góngora e Ronsard, Baudelaire e Poe, no caso de Matisse. Podería ser un tomo moi interesante e que iniciase unha coleición de tomiños de dibuxos e grabados referentes ó pasado de Galicia. Que a Lumia, o Nubeiro, ou o Cura de Fruime, tivesen cada un a sua documentación gráfica feita por un artista.
De Galicia non sabemos nada mais que o que nos dixo Domingo cando estivo en Buenos Aires. De ahí non chega nada e as axencias ocúpanse soio de custións xenerais de España e, en todo caso, de Catalunia (sic) e Euzkadi, nada de Galicia.
Nos estamos en loita co desexo de quedarnos definitivamente en Galicia, que matinamos sería este próisimo ano, ou de ir novamente por un ano, ou cuase, e voltar no 80 pra sempre. Por outra parte eu son xa inútil pra Galicia, como en xeral os que vivimos fora tanto tempo. Temos incluso un xeito de ver os problemas totalmente difrentes.
Escribe. Perde en esto un pouco de tempo en algún fin de semana.
Unha grande e garimosa aperta pra Mimí, os fillos e pra ti, de Maruxa e miña.

1978-10-20
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978 en 20/10/1978

LUIS SEOANE
Buenos Aires, 20 de Outubro de 1978
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Escribinche fai meses, a mediados de Xulio, pedíndoche que me dixeras o teu parecer sobor da nota que me enviaba respondéndolle a un señor Molina, e tamén encol da posibilidade de continuar a sección que facía para La Voz de Galicia, no Faro de Vigo. Remitícheme a nota encol do xuicio de Molina sobre a miña obra e prometías escribirme unha carta mais adiante. Non chegou, e gostaríame que me escribises. Eu estou moi lonxe de todos vos e cada vez mais de Galicia, pois aquí non chega ningunha clase de noticia referida a ela, soio os vascos e cataláns teñen ese privilexio. Aparentemente non existimos, e a xente está descorazonada, pois non saben que conqueríu Galicia en todo este tempo, dende que se anuncióu a preautonomía.
Nos matinamos que iremos en febreiro, non sabemos ben, aínda, si pra sempre ou novamente por un ano. Eiquí pensan facerme unha gran exposición retrospectiva de homenaxe, que agradezo moito, con motivo de que en 1980, cumplo setenta anos. Non tiña conciencia da edade, eles, os que propoñen a gran mostra retrospectiva, fixéronme rememorar a xente da miña xeneración, os compañeiros de fai pronto meio século nas nosas primeiras loitas, das nosas esperanzas pra unha Galicia que tiña de vir, etc. Mais todo frustrouse e temos traballado mais en peores circunstancias que os de algunhas xeneracións atrás. Os que chegaron despois noso non parecen ter en conta canto afectóu o noso traballo esas circunstancias. Alá eles. Son fillos, ou netos, ou familiares dos que diron lugar a elas. Mais non quero falar desto, nin escribir encol delo.
Neste intre quero pensar mais ben no libro de grabados que está a aparecer, con prólogo en galego e castelán. Faise por unha editorial arxentina, con él quero voltar, aínda que sexa soio con grabados, aos temas de leendas e históricos, nunca utilizados, que sepa eu, en Galicia. Refírome ás leendas, ou utilizado moi pouco no XIX en canto ao histórico. Trátase dun libro con setenta e dous grabados e tidoase Imágenes de Galicia.
Recibín o libro que me remitiches Galicia 2002 mais non sei si tivo eco algún. A min trocáronme algunhas verbas para poñelas en portugués ou en castelán. Continúo matinando que o vocabulario fíxose logo dun uso constante do idioma e, pola miña parte veño notando que verbas que son arcaísmos do castelán que se din na Arxentina, e que producían risa en España, voltouse ó uso delas como por exemplo ubicar, a forza, seguramente, da lectura de traduccións feitas polas editoriales en Buenos Aires.
Mais non é eso o máis importante, o que a min impórtame, senón saber si tivo o efecto que esperaban os orgaizadores e do que eu fun mais ben escéptico.
Escríbeme, por favor; por ti e dous ou tres amigos mais, síntome vinculado a Galicia.
Recibide Evelina e tí unha grande aperta e moi garimosa de Maruxa e miña:
Seoane

1978-10-30
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 30/10/1978

30 de octubre de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Tengo la tuya 18 cte. y ahora ya estarás enterado de las cosas por José Luis y Mª Elena. Después de que ellos salieron pocas novedades hubo. El jueves último estuvo la TV haciendo un reportaje del Museo para Hora 15 en color y otro para el panorama regional. Fueron atendidos por Dónega. Este anda ocupadísimo con la “consellería” que le echaron encima y hay que disculparlo. No obstante le transmití tu registro de que no te ha informado de las cosas. El sábado día 4 tiene anunciada una visita al Museo el Ministro de Cultura; ya dieron la noticia los periódicos, la TV y la radio pero aún no sabemos cómo se desarrollará. García Sabell, a quien vi el sábado en una reunión del Museo do Pobo en Santiago me dijo que él estaría presente.
Como noticia importante está que Isidro Parga Pondal nos entrega a Sargadelos todos los materiales del Laboratorio Geológico de Laxe, que estuvimos viendo el viernes último y que representan un valor incalculable, no sólo de rocas y minerales, miles de volúmenes, archivos de documentación, mapas en relieve, etc., etc. De momento hemos decidido llevar todo para el nuevo edificio del Castro y montarlo allí. Más adelante cuando el área de trabajo de Geología y Minería del posiblemente restaurado Seminario de Estudos Galegos esté en marcha servirá de archivo de cabecera. Parga Pondal no quiere nada con la Universidad remanente del franquismo; está el hombre escaldado. No sé si sabes que se le acaba de matar el hijo mayor, geólogo (José Luis sí lo sabe). El otro hijo parece que no está claro en su conducta, siquiera con su padre, ni siquiera fue al homenaje que se le hizo al padre. Todo esto sumado al derrumbe de su industria de caolines constituyen un entorno dramático para este hombre que se pasó toda su vida estudiando para Galicia. Pero tiene una serenidad pasmosa; registra todo su drama con una serenidad que te impresiona y lo acepta como una suerte que no se puede encontrar mejor pegados a la tierra y programa lo que sucederá con su vida y con su obra en los próximos años con una claridad y serenidad que creo que sólo desde el nivel de su talento y desde una especial y envidiable condición de ánimo se pueden concebir.
Te va una nota de prensa con una interpretación de tu apellido, con la que no sé si estarás conforme. Yo tenía entendido que procedía del San Juan.
Días atrás Informaciones publicó 40 artículos de José Blanco Amor, bajo el título genérico Exiliados de memoria. (Los recogí). Pueden tener algo de aprovechable pero creo que este hombre sigue siendo un tránsfuga. Se los dedica a Xirgu; Falla; Del Río Ortega; Alcalá-Zamora; Barcia Trelles; Jiménez de Asúa; Casona; Farias; F. Galán; Labín; G. Losada; Gómez de la Serna; Castelao; C. Cimorra; Juan Paredes; Constantino del Esla; A. Barea; Ossorio y Gallardo; Abad de Santillán; Guillermo de Torre; Suárez Picallo; M. Gurrea; Sánchez Albornoz; Laxeiro; Jacinto Grau; Vidán Freyría; Mariano Perla; Basaldúa; Basilio Álvarez; Pedro Ara; León Felipe; Antonio Salgado; M. Fontdevila; R. Baeza; Rojo; Martínez Monje; Marino Ayerra; Cuatrecasas; Iñaki de Azpiazu y Zamacois. ----- Te lo informo porque sin duda te resultará curioso.
En cuanto a la casa de Ponzano, es decir a mi departamento, por una serie de razones que no vienen a cuento yo no debo venderlo. Debo sí dejárselo a los amigos para que lo disfruten con toda libertad libre de todo gasto y así lo he hecho hasta ahora desde hace muchos años. Aceptándolo tú, vosotros, más bien me hacéis un favor a mí que yo a vosotros, pues me crea muchos compromisos y a veces preferiría no prestarlo a ciertas personas con las que no tengo obligación. Tú te lo tomabas indefinidamente y si en una temporada que no estás tú allí nosotros pasamos tres días en Madrid (nunca volveré a pasar más de tres días en Madrid) y nos prestas una habitación, pues muy bien, pero si quieres ni eso, pues lo cierto es que yo voy casi siempre al hotel pues para las pocas horas que puedo estar en Madrid no me compensa ocuparme de si hay que hacer la cama, etc. --- Esto no quiere decir que si quieres y puedes comprar un piso en Madrid no dejes de compararlo y acaso alquilarlo amueblado para cuando quieras ocuparlo no tener problema, porque es la forma de que guardes un dinero que no se te desvalorice y asegurarte una renta cosa que a nadie le viene mal ni es deshonesto ayudarse con una renta.- Quedamos en que vosotros disponéis libremente del departamento de Ponzano sin preocupación alguna de creer que te estoy haciendo un favor sino seguro de que más bien me lo haces tú a mí. Si no te lo dejo a ti se lo voy a dejar a otro que en cualquier caso siempre me gustaría menos. ---- Si yo viviese de la pintura no tendría más remedio que vivir la mayor parte del tiempo en una ciudad grande como Madrid. Pero yo vivo de fabricar cacharros en el Castro y en Sargadelos y ya no me puedo mover de aquí.- Cada vez menos. ---- Tú no tendrás más remedio que vivir una parte de tu tiempo entre Madrid y acaso Barcelona, porque toda Galicia junta es bastante más pequeña que cualquiera de estas dos ciudades, y no hay coleccionistas ni profesionales muy ricos que son los que entienden y compran pintura. Si hay ricos, y hay pocos, son todos, o casi todos, rentistas.
No tenemos noticias de cómo lo están pasando por ahí Mª Elena y José Luis. Dales un abrazo, diles que por aquí va todo normal, que se queden un mes más y así debe hacerlos de estar ahí.

Para ti y para Maruja abrazos muy fuertes

[Díaz Pardo]

1978-10-30
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1978
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1978 en 30/10/1978

Vigo 30-outubro 1978
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Meu querido amigo:

Recibín a túa carta do día 20 na que te laias de que non cumplira a miña promesa de che escribir. Pero o meu silencio está xustificado, pois estóu atravesando días moi doorosos. Cando apenas se cumplira un ano da morte dun irmán meu, agora remata de se finar aos 61 anos, outro: Domingo. Sin mal ningún, deitouse como decote ás once da noite, e ás nove da mañán seguinte apareceu sin vida no leito. Xa podes figurarte a forte impresión que nos abanéou e que aínda non puiden superar. Por si fora pouco, mañá operan en Madrid a outro irmán de 54 anos do corazón. Teñen que lle poñer unha nova válvula, e non sabemos como irá a cousa.

Tamén ando amolado con Artes Gráficas, pois temos fallidos de case seis millóns de pesetas, que non hai xeito de recuperar. Esta situación vén gravitar aínda máis sobre o meu estado de ánimo.
De todos xeitos, non deixei de me ocupar da túa posible colaboración en Faro de Vigo. Pero con tan mala sorte que cando encetaba xestións con Landeira, éste cesóu como director do xornal. Agora ocupóu o seu posto un tal Armesto co que non manteño relación, e nin sei siquera por onde vai encamiñar os seus pasos.
Celebro moito, como podes supoñer, ese proiecto de che facer a gran exposición retrospectiva de homenaxe, que tanto mereces. Aquí, nestes días, está aberta unha exposición antolóxica de Colmeiro, que abrangue desde o ano 1929 ate hoxe. É realmente interesante, e os cadros están moi ben escollidos.

Estóu desexando coñecer ese novo libro de grabados Imágenes de Galicia. O importante é a obra que ún deixa, e pouco significa que a xente nova hiperpolitizada queira prescindir do labor esforzado e valioso dos que a precederon. Estamos en momentos revoltos e desacougados. Pero as cousas, si a democracia se asenta, volverán ao seu canle, e os que veñan despóis terán necesariamente que valorar o que se fixo en situacións ben difíciles. De calquera maneira, tí e nós sabemos que cumplimos unha misión histórica, e eso val por todo o resto.

O libro Galicia 2002, inda que non tivo proiección popular, conseguíu un eco positivo nos medios minoritarios.

Por aquí todo sigue máis ou menos como cando tí te fuche. Estase a traballar nunha reactualización do Seminario de Estudos Galegos, coa incorporación de homes novos especializados nas diferentes materias. Xa te supoño enterado, tamén, da inauguración da nova planta do Museo Maside. Eu non puiden asistir, polas razóns que che indicaba ao comezo desta carta, pero dixéronme que concurrira moita xente, e que o Museo quedóu moi ben.

E nada máis polo momento. Garimosos saúdos a Maruxa, de Evely pra os dous e pra tí a cordial aperta de sempre, coa esperanza de te poder abrazar moi axiña.


Paco

1978-11-08
Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1978
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Dieste e Muñoz Manzano. 1978 en 08/11/1978


Buenos Aires, 8 de Noviembre de 1978

Sres. Carmen y Rafael Dieste
La Coruña

Queridos amigos:

Hace mucho que no nos escribimos, no sé quien es quien debe carta, pero no importa, el caso es que hace mucho que no tenemos noticias vuestras directas, así como vosotros tampoco las teneis de nosotros. Suponemos en vuestro poder el cuadro que mandó Luis por Domingo, el vuestro, que estaba destinado a vuestra casa de Rianjo con el personaje del cuento de Rafael, el anciano que cruza el rio con la piedra sobre la espalda. Lo tuvimos enrollado desde el año 49 y solo volvió a ver la luz para enviarlo, igualmente enrollado, por Domingo, no sabemos como habrá llegado, pues era un cuadrado pintado con bastante materia y al ser enrollado más apretado quizá sufrió algo la pintura. De todas maneras nos gustaría saber si lo teneis ya en vuestro poder y si, despues de los años, os sigue gustando.
Nuestra vida este año tuvo sus alternativas, Luis pasó algún tiempo con pequeños achaques que lo tuvieron bastante deprimido, a pesar de eso trabajó bastante, sobre todo grabando en madera, pues está pronto a salir un libro de 72 grabados que se titula Imágenes de Galicia y que van desde temas históricos, a costumbres antiguas, algunas desaparecidas, a la actualidad. Además de esto hizo, con la que se inaugura mañana, cinco exposiciones, una en Rosario de pequeños oleos, luego otra en La Plata de grabados, después vino la de Bonino, con oleos desde el año 48 hasta el actual, compuesta por obras que no habían sido expuestas y que estaban reservadas para nuestra colección, quedaba muy bien y la crítica fué muy buena y muy elogiosa, así como el éxito permanente de público, nos dejó muy contentos. En setiembre (finales y comienzos de octubre) una de grabados en esta ciudad que fué muy visitada y con muy buena crítica y por último la de mañana, que son pinturas al pastel que había hecho por los años de Ranelagh y que vosotros seguramente debeis recordar, pensamos que va a quedar bien y son obras desconocidas para el público en general y con esta se da por terminada la temporada de exposiciones en este año, para nosotros, y que ya nos dejan muy cansados.
Por otra parte estamos preparando nuestro regreso definitivo a esa, no será todavía por esta vez, pues es mucho lo que tenemos que levantar, cuadros, grabados, toda una cantidad de obra de Luis hecha a lo largo de cuarenta y tantos años, libros en cantidades enormes que se fueron acumulando en todo ese tiempo, objetos, todas las cosas que nos rodean que constituyen un gran parte de nuestra vida y que no podemos desprendernos de ellas.
Algunos de los trámites para ese traslado pensamos que seguramente será mejor realizarlos personalmente en esa, de manera que iremos seguramente en febrero, estaremos diez meses o un año para volver aquí y ya (dejando ahora muchas cosas ordenadas) en el 80 regresar para quedarnos. Todo esto nos tuvo y nos tiene bastante intranquilos, además de todas las cosas que están ocurriendo aquí y en el mundo porque no podemos hacer como el avestruz, esconder la cabeza y no querer ver, estamos aquí y tenemos que sufrir todo lo que pasa y lo mismo nos ocurrirá ahí o en cualquier parte en donde nos encontremos. Será otra etapa de nuestra vida, quizás la definitiva, ya veremos.
Por aquí andan estos dias José Luis y María Elena. Ahora, en estos momentos están haciendo un tour por el país, solo se quedaron cinco dias en Buenos Aires y creo que al final de su viaje estarán otros cinco, están aprovechando muy bien el tiempo, piensan regresar el 17, ya lo veréis y os contarán de todo. De Marika y Varela no tenemos noticias, Luis escribió hace como cinco meses y, por supuesto, Varela no contestó. Las noticias que nos llegan en lo que se refiere a Varela son bastante confusas, pues lo mismo nos dicen que está muy bien porque no bebe nada que todo lo contrario y cuando nos dicen esto nos dejan muy preocupados y apenados. De la gente de aquí no podemos deciros mucho, algunos se han ido para siempre, otros andan bien o regular, lo mismo que todos nosotros, cosas que dejamos para cuando regresemos dentro de dos meses y algo, el tiempo corre y enseguida estaremos con vosotros en La Coruña. ¿Qué es de Mireya? No sabemos nada de ella, si se quedó, si volvió, si está por ahí dadle nuestros saludos cariñosos. Y por hoy termino, si teneis ganas escribir unas letras. Un cariñoso y grande abrazo de Luis y mio para los dos.

Maruja

1978-11-08
Carta de Seoane a Palmás. 1978
Bos Aires
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Palmás. 1978 en 08/11/1978


Buenos Aires, 8 de noviembre de 1978

Sr. Ricardo Palmás
Londres

Benquerido Palmás:

Recibín a sua de fai mais de un mes e fun demorando en contestala por razóns que vostede pode supoñer, traballo, o 9 deste mes, mañán, inaugúrase a quinta mostra de obras miñas, e que supón sempre un enredo, e as preocupacións polo retorno definitivo dentro de un ano e medio ou dous a Galicia. Agora imos irmos en febreiro por dez ou doce meses, mais, anticipándonos ó viaxe a que me referín, teño que poñer en orden os cadros que debo levar, a parte da miña biblioteca que deixo á miña sobriña que rematará o ano que ven Letras, eu separo os libros de arte, cerca de dous mil, pra donar á Biblioteca da sección Historia de Arte da Facultade de Letras de Santiago. Despréndome de todolos libros de arte, somentes me quedarei cuns poucos, e representan unha fortuna. Quedo cos catálogos que máis me interesan e os obsequios.
Da BBC non me escribiron pedíndome os dereitos, mais pode vostede comprometerse a que utilicen o meu dibuxo como queiran. Pode asegurar que os artistas galegos podemos chegar a pagar para que nos publiquen. Endexamais cobramos nada. Eu autorízoo a vostede para que dispoña dese dibuxo de que fala.
Interésame moito o catálogo da exposición de pintura portuguesa. Agradézollo. A exposición miña en Londres foi no mes de setembro de 1949, na “Twenty Brook Street”, unha galería que estaba, matino que xa non existe, no 20 Brook Street, que dirixía un señor Harold Rubin. Penso que se inaugurou a mediados de setembro, ou o 12 ou 13, e rematouse pola primeira quincena de Outubro. Intervíu na inauguración recitando poemas de Lorca unha actriz, chamábase Jill Balcon, e era filla de un productor ou director de cine. Gostaríame saber dela, si aínda vive, tiña moito cariño a España. O Sr. Rubin, director da Galería, estaba empeñado en que intervise na inauguración tamén un guitarrista, e quedouse moi sorprendido cando dixen que de intervir alguén tiña de ser un gaiteiro. En canto ás notas a BBC lémbrome de duas, unha de Plácido Castro, creo, e outra de Rafael Dieste.

Unha agarimosa aperta de Maruxa e miña:

[Seoane]

1978-11-16
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 16/11/1978

16 de noviembre de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo la mía 30 octubre último, y como no será difícil que Dónega esté sin tiempo para informarte te va ese reportaje gráfico de la visita que hizo Cabanillas el día 4 al Museo con los 4 Directores Generales y los 5 Deleg[ados] en Galicia. Ya antes de venir el Ministro, a raíz de la inauguración la televisión hizo varios reportajes a nivel regional y nacional, y volvió a hacerlos con motivo de la visita del Ministro. Sin embargo la prensa de La Coruña ocultó totalmente el acto, es decir le ocultó, deliberadamente claro, la visita al Ministro en un acto de clara hostilidad hacia nosotros, que ya sabes de donde viene. La demás prensa regional dio la noticia normalmente. Lo de la prensa de La Coruña no deja de ser preocupante. Y cuando vengas ya conocerás más cosas, porque hace unos días una Galería de La Coruña denunció en la Delegación de cultura a otra Galería respecto a la prensa, corrupción, etc., y yo estaba allí porque me mandó a llamar el Delegado de Cultura, pero yo no quise ni opinar porque tendría que decir demasiadas cosas.
Volverás a tener por ahí a García Sabell que esta vez va acompañando al Rey. El Rey se ve que él o su equipo es inteligente en querer acompañarse de Domingo en su viaje a América, y Domingo hace bien aceptar porque por muy precaria que sea esta libertad que tenemos creo que tenemos que rezar porque no nos la quiten. Domingo quiere llevar al Museo también al Rey.
Respecto de las obras del Museo continúan, pero es una obra muy difícil y costosa y se lleva ya enterrado mucho dinero en ella, y nunca mejor empleada la palabra “enterrado” porque todo lo que se está haciendo hasta ahora va a quedar bajo tierra. Va hecho, creo con garantías constructivas excesivas y constantemente estoy discutiendo con Albalat la forma de aligerar el costo de la construcción dentro de términos racionales.
La organización provisional del Museo ya te la habrá explicado José Luis (al que estamos esperando como al santo advenimiento) quedó con un hall en el que una vitrina se dedica a libros de historia de Galicia; otra a la emigración; 4 vitrinas con documentos y libros, revistas, etc. del modernismo y del galleguismo, y las cosas de Castelao. Por el pasillo que va a la sala 2 están, más o menos los indeterminados, Cebreiro, Llorens, Concheiro, Ribas, Couto, Ínsua, etc. La sala 2 está con Maside. La sala 3 tiene Souto, Colmeiro, Mazas, Maruja y Cristino Mallo y Frau. La sala 4 tiene Eiroa, Francisco Miguel, Huici, Laxeiro, Torres, Ánxel Xohán. En la sala 5 Seoane. En la sala/pasillo que sigue está Lugrís, Colombo, Granell, Xohán Ledo, Isaac, Labra, etc. hasta terminar con los informalistas y con Castillo. Una sala interna está con dos vitrinas con tu obra gráfica y otras dos vitrinas con obra gráfica general. La sala de Juntas tiene los dibujos de Maside que teníamos montados y el Guinovart homenaje a Picasso en su muerte que nos dejara.
Lo de Parga Pondal, que te hablaba en mi anterior ya se está levantando y llevando para el Castro. Te adjunto el documento para que veas las condiciones en que lo recogemos.
Creo que te informé más o menos de todo. Dónega quería dedicarte este domingo a informarte pero si no lo hace no se lo tengas en cuenta porque creo que no le pertenecen ni los domingos.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1978-11-18
Carta de Muñoz Manzano e Dieste a Luís e Maruxa Seoane. 1978
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Muñoz Manzano e Dieste a Luís e Maruxa Seoane. 1978 en 18/11/1978

La Coruña, 18 de noviembre, 1978

Queridos Luis y Maruja:

Anteayer hemos recibido la carta de Maruja, que hemos leído con gran interés y emoción. Dice Maruja que no sabe quién debía carta, y me parece que somos nosotros, pues aunque Rafael me dice que habíamos enviado como carta a García-Sabell, no deja esto de ser sólo un sofisma. Lo cierto es que desde la venida de Domingo, que nos anunció que nos traía el cuadro, estábamos pendientes de deciros que llegó... y no ha llegado todavía a nuestras manos.
Hemos estado sin atrevernos a preguntar y sin ver apenas a Domingo a causa de numerosos viajes: a Madrid, a Francia, a no sé qué otros sitios, hasta que hace unos días nos dijo que le había llegado por fin el cuadro y que nos lo entregaría la semana próxima –que es ésta–, pero no podrá ser, porque ha salido con los Reyes, acompañándolos, con otros invitados especiales, en su viaje a América. Según nos dijo, había perdido la pista del cuadro durante varias semanas y no se atrevía a vernos hasta que por fin llegó a su poder con toda normalidad. Estamos deseando verlo, y muy seguros de que nos ha de seguir gustando mucho, no sólo por todo lo que hay detrás de su motivación –para nosotros entrañable–, sino por el cuadro mismo que creemos recordar perfectamente.
En este largo tiempo, ha habido muchos días iguales, sin mayores acontecimientos, con un poco de impaciencia por mi parte de promover nuevas ediciones de los libros de Rafael. Pero últimamente parece que hay, en efecto, algún movimiento. Rafael se decidió a reunir en un volumen los artículos en gallego de su primera etapa de Vigo en Galicia y principalmente en El Pueblo Gallego, que son muy bonitos y en gran parte muy actuales.
Estábamos metidos en la labor de recolección y corrección, cuando se presentaron –después de varios meses de prometerlo y cuando ya dudábamos de que hiciesen el viaje– Gabriel Zaid y su mujer, Bárbara (o Basia) Batorska, polaca de nacimiento, pintora y persona muy agradable en todos sentidos. Después de pasar pocos días en La Coruña y Rianjo, nos invitaron a ir con ellos a Barcelona y Madrid, elegidos estos sitios porque Gabriel deseaba obligar a Rafael a hacer algunos contactos editoriales. Estuvimos una semana en Barcelona (entre trabajo y turismo), fuimos un día a Valencia a ver a Gil-Albert (que está notablemente disminuido físicamente, pero muy bien en general) y ocho días en Madrid, contando sus cercanías. Disfrutamos verdaderamente del viaje, y en todo momento nos hemos sentido queridos, tutelados, admirados y hasta mimados; con la más espontánea reciprocidad de nuestra parte, por el lado afectivo, dada la maravillosa calidad cordial y espiritual de estas personas.
En efecto, se hicieron algunos contactos editoriales y es de suponer que algo va a salir, aunque estamos todavía en la primera etapa de propuestas y currículums (currícula).
Por otra parte, Estelle Irizarry terminó y tiene ya aprobado su libro para la Editorial Twaine, en inglés, y se ha decidido a emprender otro en español –a entregar en agosto– que, en principio, editaría El Castro. También va a hacer la edición anotada del Félix Muriel para colección Letras Hispánicas de Ediciones Cátedra de Madrid. Es admirable la devoción con que se ha embarcado en el estudio crítico de la obra de Rafael.
De salud estamos muy bien, gracias a Dios. Rafael debe tener hecho un trato particular y oculto con el tiempo, para que se deslice sin tocarle. Y yo, en el afán de no dejarle a solas con tantos papeles sin ordenar debidamente, no tengo otro remedio que defenderme lo mejor que puedo.
Se ve que Luis superó, en efecto, los pequeños achaques de salud, pues un libro de 72 grabados y cinco exposiciones, ya es algo para competir consigo mismo –no sé a quien le pondría comparar– en las mejores épocas.
En algún momento, nos desconsoló mucho el rumor de que os quedabais definitivamente en la Argentina; no obstante, nunca acabamos de creerlo del todo y, en efecto, hace ya tiempo que tenemos la noticia contraria, ahora confirmada por ti.
Quisiéramos, sin embargo, que en febrero hicieseis ya la movida definitiva, sin otro viaje posterior. Pero desde fuera no podemos pretender ver las cosas en su realidad. Ciertamente asusta el trabajo que tenéis que hacer, ¿no será mejor hacerlo ya, luego, luego? –como dicen creo que en México. Tú me responderás, Maruja, que la detención temporal del cuadro es un ejemplo de que hay que preparar bien las gestiones, pero con un ligero retraso, ha llegado. En fin, vosotros sabéis mejor, si es que lo sabéis, pues es natural que tengáis muchas dudas. Es que también me parece mucho desgaste preparar dos viajes internacionales más. En fin, probablemente estoy argumentando movida, inconscientemente, por nuestro deseo de teneros aquí.
Ya deseamos que vengan José Luis y María Elena para que nos cuenten cosas de vosotros, que ahora me doy cuenta de que si cumplieron el calendario previsto, habrán llegado o estarán a punto de llegar.
A Varela y Marika los vimos en Madrid, en casa de Carlos Gurméndez (donde, naturalmente, os recordamos). No diré que pueda daros buenas noticias; Marika está como más parada; habla muy poco y tiene como que concentrarse varios minutos para terciar en la conversación con alguna pequeña frase de aclaración o comentario, que era –eso sí– siempre oportuna. Varela está más grueso, con más barba y se mostraba con ese humor que adopta, entre bromas y veras, para defender su intimidad, sin dar pie a que se le hagan preguntas. Dan la idea como de vivir en transitoriedad indefinida. En cuanto a su peligro, la bebida, tenemos más bien la impresión de que se ha moderado. Aun cuando allí tomó unos cuantos wiskies, no pasaron de lo que puede ser casi normal en una reunión prolongada. Nos dijo Isaac que, según Paz Andrade, tienen en el puerto de Vigo unos cuantos contenedores con muebles y efectos traídos por Marika, lo que supone unos gastos muy crecidos. En fin, si se supiese que tienen para vivir de rentas, sería muy tranquilizador, pues –según dijo también Isaac– Varela rehuye hablar de proyectos de trabajo.
Mireya está también en transitoriedad indefinida, si bien más normal, tranquila y acompañada, en Rianxo. Allí se pasa el tiempo, con ligeras excursiones a Padrón, a casa de Isabel Baltar, o a La Coruña cuando tiene que hacer alguna gestión. Alude, de tarde en tarde, a que dentro de unos meses volverá a América. Yo no le pregunto para que no lo tome como presión. En general, está bien.
El nuevo edificio del Castro y la instalación provisional del Museo Carlos Maside quedó muy bien, según os habrán ya dicho José Luis y María Elena. Isaac y Mimina, como suelen, cada uno en su normalidad. La familia y los asuntos prosperan.
A Dónega le absorbe su cargo, le vemos muy poco. Fernanda ha estado con unas arritmias de corazón un poco inquietantes, per se siente mejorada, aunque no hayan desaparecido. Quizá se esforzó mucho la primera temporada de ser Marino conselleiro, llevándole casi diariamente a Santiago. Ahora, en general, va en tren.
Fermín y Jenny, siempre los mismos, son realmente casi las únicas personas con quienes tenemos algún esparcimiento. Fermín terminó su Diccionario Castellano-Gallego, que pronto irá a la imprenta.
En cuanto a la situación política, todo es muy cuesta arriba, a pesar de la buena voluntad de la inmensa mayoría. El terrorismo de izquierdas y derechas no ceja en sus propósitos de desestabilizar todo lo que se ha conseguido, que no es tan poco, si se afirmase y se pudiese continuar en paz. En fin, tenéis que venir a contribuir a arreglarlo.
Os recordamos siempre con todo nuestro ya antiguo cariño y admiración. Nuestros saludos a los Baudizzone, Frontini, Aída, los Sofowich, los Burd y los que por ahí queden de amigos.

Un gran abrazo de,

Carmen y Rafael

1978-11-21
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 21/11/1978

Buenos Aires, 21 de Noviembre de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 30/X. Estuvieron por aquí José Luis y María Elena. El recibirlos nos produjo gran alegría aunque, para nuestro gusto, estuvimos muy poco con ellos y no les hemos acompañado todo lo que quisiéramos, pues viajaron por toda la república y salieron, creo, bien impresionados de muchas cosas. Coincidió todo con el cierre de una exposición en la víspera de su llegada y la apertura de otra en vísperas de marcharse. Vimos juntos, sin embargo, algo muy importante en el planetario, el Concierto Cósmico, ilustrado con una maravillosa proyección de formas abstractas realizadas con rayos Láser. Algo extraordinario de belleza, que, después de nuestra ida, éramos muy pocos espectadores y vimos de casualidad el último ensayo antes del estreno, se forman colas para sacar entradas con no sé cuantos días de antelación.
Lamento todo lo ocurrido a Parga Pondal y supongo que el hijo del que no sabe, no será el que estaba casado con la joven que formaba parte del Ballet Gallego, que a mí me pareció una excelente persona.
En cuanto a la interpretación de mi apellido me parece hecha por alguien que aprovecha la candidez de quienes buscan antecedentes nobiliarios y no de quien sabe filología. El escudo si, parece que es uno de los que corresponden al apellido Seoane, aludiendo además a la planta. Otro es el que cita el Padre Gándara que tiene sobre un castillo una cabeza de hombre armado en su puerta y alrededor las dos ramas de flores. También tiene otro escudo con siete cabezas de lobo. Este es el que más me gusta pero ni este ni los otros me corresponden en cuanto a antecedentes del pasado de mi familia. Los antepasados que a mí me interesan son los enterrados en el monte porque eran liberales y se dijo que hacían la misa negra. De buscar antecedentes me gustaría encontrarlos en la prehistoria, imposible, ya lo sé, no tan cercanos a nosotros como puede ser la edad media.
Por José Luis te envié un ejemplar de Imágenes de Galicia. Después de eso hice diez ilustraciones e madera para el libro Senos, de Ramón Gómez de la Serna y de momento no haré más nada en Buenos Aires. Todo lo dejo para el 80. En cuanto a lo que me dices de Madrid o Barcelona para ir a vivir, no. En cualquiera de estos sitios me siento más emigrante que en Buenos Aires y no saldría de esta ciudad para domiciliarme en ninguna que no sea ciudad gallega. Buenos Aires es, de momento y desde hace mucho, algo más que Madrid y Barcelona juntas en el orden cultural. Haré como en los últimos años, de vez en cuando irá a esas ciudades como aquí voy a Córdoba, a Tucumán o Rosario, solo a exponer y, en el caso de Madrid o Barcelona, a ver alguna exposición que traigan las Fundaciones March o Miró. Te agradezco nuevamente el ofrecimiento del departamento de Ponzano y comprendo muy bien que trates, por razones de delicadeza, quizás de no venderlo, pero trataremos de arreglarnos para estar en esa ciudad como hasta ahora. En cuanto a la venta no me preocupa, voy a vivir en Galicia de ella, la pintura o de otros proyectos que estoy perfilando. Voy a vivir, que es cuanto aspiro y no aspiro a más porque, para una docena de años aproximadamente que me faltan para dejar de hacerlo, no voy a hacer lo que no quise cuando tenía más fuerzas y excelentes proposiciones. Entre algunas cosas que le enseñé a José Luis está el afiche que hice para I.B.M. de Estados Unidos, al que concursé con otros siete artistas de todo el mundo a solicitud de esta empresa y que tenía olvidado. Lo verás cuando traslade mis obras todas, las mías y las de otros de mi propiedad, a esa. Me importa la Galicia pequeña, no tan grande como Madrid y Barcelona, pero cuya grandeza la están haciendo los que viven en ella. Haldor Laxness, el gran escritor islandés, premio Nobel de Literatura de hace años, vive aún en su país y escribe en islandés y su país es, en habitantes, menos que Galicia.
En cuanto a la Universidad fue siempre así, debería saberlo Parga Pondal, el 90 por ciento de sus profesores eran, en mi época, carlistas y monárquicos conservadores y nosotros luchamos contra ellos. El estudiante es quien modifica la Universidad. Contra las teorías que sustentan los profesores, son, en general, los únicos que luchan generación tras generación. Refiriéndome a la Biblioteca, nacida a fines del siglo XIV o del XV, posee donaciones que se remontan por lo menos al XVI y guarda en sus depósitos desde el Diurno de Fernando I, del siglo XI y más de cien incunables, hasta, en mi época de estudiante, la biblioteca de Lago González y la de América, hecha por los emigrantes, con Gumersindo Busto al frente, comenzaba a principios de siglo y abierta cuando yo terminaba el bachillerato, posiblemente la más completa de Europa y paralizados los envíos en 1936. Se puede escribir un libro solo con la Biblioteca compostelana.

Bueno, no te doy más la lata. Un abrazo para los dos y para todos vosotros de Maruja y mío.

Seoane

1978-11-21
Carta de Seoane a Zuleta. 1978
Bos Aires
Mendoza
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zuleta. 1978 en 21/11/1978


Buenos Aires, 21 de noviembre de 1978

Dra. Emilia Zuleta
Mendoza

Estimada Dra. Zuleta:

Recibí su carta del 6 de este mes y agradezco la autorización que, a través de la gentileza de Raúl Castagnino, solicitaba para reproducir su trabajo en una editorial gallega. Es el primero que conozco sobre Correo Literario, una revista que tuvo eco popular, sobre todo en Argentina y Uruguay, durante la Segunda Guerra Mundial y que aspiraba, ocupándose de literatura y arte, de no olvidar las preocupaciones más fundamentales de entonces, por las que el mundo se había dividido y también nuestro país. Dejó de publicarse cuando podía continuar su labor, al ser presionados por quienes podían hacerlo, para imponernos un cambio de propósitos en los fines de la publicación y, por tanto, en nuestra misma conducta.
Le pedí a Raúl Castagnino, común amigo, le escribiese a usted por los derechos de su trabajo, pues, por lo valioso y por lo que afecta al conocimiento de una empresa que desconocen las nuevas generaciones, nos interesa hacer una edición en Galicia ilustrada con algunas fotografías de su página. Es decir, ilustraríamos su trabajo acompañándolo de un prólogo referido a nuestros deseos, entonces, de incorporarnos al desarrollo cultural de Buenos Aires. Varela, Cuadrado y yo procedíamos, militando en partidos distintos, del autonomismo gallego y creíamos, seguimos creyendo, en las diferencias regionales creadas por herencias culturales e históricas distintas. Queríamos afirmar la situación cultural de cada uno de los países americanos y su aporte diferencial a la cultura universal. No conseguimos, seguramente, realizar nuestros propósitos. De usted procede el primer ensayo importante que prueba que tuvieron eco nuestras inquietudes, que se prolongaron en las colecciones de libros, Buen Aire, que fundamos en Emecé dedicada al pasado argentino, y en Mar dulce, más dedicada a la América de origen español y portugués, que fundamos en la Editorial Nova.
En su trabajo, dos errores, nada importantes, como el considerar seudónimo el nombre y apellido de Lorenzo Varela, se llama Jesús Lorenzo Varela, el Lorenzo es uno de sus nombres de pila; suponer a Cuadrado fundador sólo de la editorial Botella al mar, cuando lo fuimos él y yo, que con Cuadrado la dirigí, además, durante bastantes años. En Correo Literario, los tres firmamos también con seudónimos, Lorenzo Varela firmaba Felipe Arcos Ruiz; Arturo Cuadrado, Alberto Denia; y yo, Maximino Brocos y Conrado Alén, y los tres, cuando no con los seudónimos completos, con iniciales.
De hecho su trabajo, constituye, para quienes les es imposible encontrar actualmente esa revista, un reflejo de una parte de las actividades culturales del Buenos Aires de hace acerca de cuarenta años. Sería muy importante que usted, que hizo tan excelente trabajo en torno a Correo Literario, lo continuase con Lettres Francaises, que dirigió Roger Callois; Domani, dirigida por Vita Frinzi y las alemanas de entonces, de las que puede dar noticia el crítico de arte Sigeard Blum. Aquí, en Buenos Aires, falleció exiliado el poeta proletario alemán Paul Zech, trabajó el grabador y dibujante Clement Moreau, seudónimo, no recuerdo su apellido alemán, y también falleció el crítico de arte de esa nacionalidad Hellmuth N. Bachmann, que publicó un libro interesante, Solitarios del arte. Vive la gran fotógrafa Grette Stern que puede también aportar noticias. En Correo Literario, de ese grupo de alemanes, colaboró un hombre de gran cultura, escritor muy recogido en sí mismo, Werner Bock. Usted podría ser la persona que pudiese probar como en Buenos Aires, como Nueva York, fue, seguramente, durante la última guerra, a pesar de muchas dificultades, una de las capitales de la cultura del mundo occidental.
Volviendo a los derechos de su trabajo. La condición que usted pone a su nueva publicación será cumplida rigurosamente. El prólogo lo haré yo y se referirá a la preocupación de los refugiados gallegos y españoles por incorporarse a este país y a la obra que intentaron realizar.

Saluda a usted con un saludo cordial y agradecido:

[Seoane]

1978-11-21
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978 en 21/11/1978

Buenos Aires, 21 de Novembro de 1978
Sr. D. Francisco Fernández del Riego
Vigo


Meu querido amigo:
Lamento moito a morte dos teus irmáns. Non soupen nada e estrañábame o teu silencio, non podía comprendelo dada a nosa amistade, e queixeime inxustamente. Perdóame, síntoo moito e estou contigo na tua door.

Onte falou conmigo dende Lima, Garcia Sabell. Estará nesta o Domingo que ven e prometeunos unhas horas para falar de todo, amigos, traballos, etc. De ahí non soupen nada durante os derradeiros meses. Nin siquera me enterei da inauguración do Museo Maside hasta que mo dixo Xosé Luis Vázquez [de Castro] en Buenos Aires, fai uns dias. Todo o que soupen foi dunha xuntanza do Patronato no Castro con motivo de ter ido a Coruña Alvaro Xil, invitándome a unha comida en Sada. Non tiven noticias de nada. Mais estou acostumbrado a perder e teño decidido, cecáis cando volte, a renunciar a formar parte do Patronato. Fixen o Museo e fun despoxado do meu dereito a opinar. Foi idea miña, como outras desnaturalizadas, deixei a miña colección, merquei moitos cadros, pedín a donación de outros, sentei as liñas xerais pra facer del un centro cultural dinámico e remata sendo propiedade dunha fábrica e non de Galicia como aspirábamos a que fose. O que me resta por donar fareino máis adiante, si se concreta, ao Museo de Vigo, ou o da Coruña. En canto a miña Biblioteca de Arte, de arredor de dous mil volúmens téñoo decidido, senón poñen dificultades, de donala á sección de Historia do Arte da Facultade de Filosofía de Santiago, que é, penso, onde mais a precisan. Desto falarei con Domingo no tempo que estemos xuntos. A xente que atopei en Santiago o ano pasado que tiñan rematado a carreira non teñen mais noticia do arte do noso tempo que o que poideron adequerir pola sua conta en lecturas de revistas e nas conversacións das tertulias. A miña biblioteca foi feita no transcurso de coarenta anos, con moitos sacrificios como te podes imaxinar polos precios dos libros, pero foi o meu vicio, e hoxe poseo moitos raros e agotados.

Tampouco estou enterado de cales son os traballos que se fan encol do Seminario de Estudos Galegos. Por outra parte eu non formaba parte do vello Seminario, pero enmais é que non sei nada de Galicia e as xentes de eiquí tampouco. Nunca estivo máis lonxe Galicia de Buenos Aires que nestes dous derradeiros anos. Nesta semán ou nos primeiros dias da que ven, logo da presentación de Imágenes de Galicia por un crítico arxentino nunha galería de eiquí, enviarei a todolos amigos, entre os primeiros a Ricardo e a ti, o exemplar do libro, agradecendo a vosa opinión sinceira.
E nada mais hoxe. Unha grande e garimosa aperta de Maruxa e miña para Evelina e para ti:


Seoane

1978-11-22
Carta de Seoane a Negri. 1978
Bos Aires
Bangkok
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Negri. 1978 en 22/11/1978


Buenos Aires, 22 de Noviembre de 1978

Dr. Tomás A. Negri
Bangkok

Querido Negri:

Debo respuesta desde hace mucho tiempo, lo que no significa falta de amistad, ni deseo de no verles y de hablar con ustedes, sino desidia en cuanto a tener al dia la correspondencia, en escribir, etc. Todo lo que el mundo conoce en cuanto a esto de la gente española y de origen español. Quizá en mi caso el trabajo mío de este año en el que, sin embargo, pinté poco. Hice cinco exposiciones de grabado y pintura, entre, Buenos Aires, tres, y dos en Rosario y La Plata y debo dejar otra organizada para el Museo de Santa Fe en la próxima temporada. Estos dias sale publicado 72 grabados mios en un tomo, en forma de libro titulado Imágenes de Galicia y, a fin de año otro, Senos, de Gómez de la Serna con otros diez grabados míos. Hice alrededor de 100 grabados en los últimos meses. Por otra parte, nos dedicamos Maruja y yo a la destrucción de dibujos, grabados y oleos que no me gustaban y a disponer de los oleos y libros para llevar a España si cambiamos de domicilio en 1980, haciendo luego a la inversa, viniendo aquí a pasar un año, como hacemos ahora con Galicia, algo en que estamos pensando desde algún tiempo.
De su libro, que me alegro que le hubiese gustado, hicieron diez ejemplares más que no constan en el colofón y que constituyen lo que se denomina en grabado “pruebas de artista”. Se me ocurrió a última hora cuando vi que habían impreso pliegos sobrantes, y guardo para usted, se los daré estos dias a Nélida, nueve ejemplares para los compromisos que tenga. En estos nueve les puse un poco de color a los grabados con acuarela, y cada uno viene a constituir por esto mismo un ejemplar único.
Nos enteramos de la operación que han hecho a su madre por Nélida que nos habló por teléfono, y por ella supimos que se recuperaba muy bien luego de la operación, lo que nos alegró. No quisimos molestarla en la clínica pero la veremos uno de estos dias ya en casa, cuando Nélida considere que podemos hacerlo.
Recibimos el giro en dólares en su tiempo que agradecimos.
A final de Enero o primeros días de Febrero nos iremos a España por casi todo el 79. No sabemos si ustedes vendrán por las fiestas. Si vinieran nos gustaría mucho verles y abrazarles. De cualquier manera les deseamos unas felices fiestas de Navidad y Año Nuevo.

Un gran abrazo para los tres de Maruja y mio:

[Seoane]

1978-11-28
Carta de Paz Andrade a Seoane. 1978
Nova York
Vigo
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Seoane. 1978 en 28/11/1978


Vigo, a 28 de Novembre de 1978

Sr. Don
LUIS SEOANE
Montevideo, 1985
BUENOS AIRES (R. ARGENTINA)

Queridos Maruxa e Luis:

Chego axiña de Madrid. Alá fora ao recibir a mala nova do pasamento de Lorenzo Varela. Eu tería sempre de recibir con abraiante pancada semellante mala nova. Mais n-estes dous anos derradeiros, viña sostendo con o noso inesquecente amigo estreita convivencia. Nas miñas viaxes, agora tan amiudo, ao embigo da meseta, sempre compartíamos algunhas horas. Inesquecentes horas, pois si ben o seu corazón debía estar feito unha peneira, a sua mente tiña a hiperlucidez dos que xa levan a morte acochada no soma. N-este caso no seu grande grandeiro corazón.
A primeiros de mes fixen unha viaxe ao Canadá, formando parte d-unha embaixada de parlamentarios. Tanto denantes como despois de tomar e deixar o avión tentei falar con Lorenzo. Marika foi a que contestóu sempre decindo que se atopaba na cama engripado. Falsa imaxe, da que dias despois –eu xa me atopaba en Vigo–, se consideróu liberado.
No dia da morte –madrugada do 25– consentíu ao fin que se chamara a un médico. Marika e Lala –que se atopaba facendolle compaña– chamaron a unha clínica para o levar. Na ambulancia, denantes de ser ingresado, deixóu de alentar. Foi obxeto de autopsia. Os médicos certificaron infarto múltiple. Outro calquera, que non fora Lorenzo, tería dado aos avisos unha interpretación mais real. Aquela mente tan lucidamente construida, funcionóu como tal sempre, até chegar ao profético, menos para sí e na hora decisiva.
Isaac foi quen nos avisóu da desgracia. Despois chamóume Carlos Gurmendez. Carlos tiñalle encarregado un artigo para El País sobre o meu derradeiro libro, A Galecidade na Obra de Guimarães Rosa. Compuxo un verdadeiro ensaio en tres folios. O derradeiro ainda ficaba na máquina. E un traballo fondo, fermoso, e penetrante, como canto íl facía. Denantes escribira un poema, –profético poema–, que despois sustituiu por un limiar en prosa, para Cen Chaves de Sombra. Un libro de poemas meus que está no prelo. O titulo tamen foi escollido por íl. E todo o que escribíu, ademais d-un artigo en Informaciones, desde a sua volta a España. Supoño que aparte algunhas traduccións para editoriaes.
Marika asegura que ten mais obras ineditas. Conviñemos que entregará todol-os orixinaes a Dieste, que tamben se desplazóu con Carmen a Madrid, para o enterro. Cando caian as derradeiras paladas de terra sobre o cadaleito, abrazóuse a min e botóu a chorar. A Rafael me refiro.
Isaac tiróu algunhas fotos, c-unha máquina que mercóu no intre. Tomóu boa nota da numeración da sepultura, pois algún día teremos de resgatar os restos para Terra galega. Esta é unha fonda door adicional co-a que eu fico. O buraco dos mortos onde está e para cinco prazas. Fai o terceiro desde enriba. Cando me din conta de semellante drama macabro xa era tarde. O camposanto da Almudena funciona con unha mecánica ríxida e deshumanizada que pon os cabelos tesos. Temos –ou teredes os que vivades– que resgatar para chan galego os restos do noso compañeiro, frustrado no mellor da sua maturidade mental. Foi unha pena que o fillo de Marika non ordeara a tempo a compra d-un nicho autónomo. O rapaz pol-o demais portouse con grande afervoamento car-a a Lorenzo, no que perdéu seu mellor conselleiro.
Non teño agora tempo nin folgo pra mais. Cunqueiro ten a ideia, compartida por Paco del Riego, de adicar in memorian a páxina literaria do Faro de Vigo, o domingo que ven ou o seguinte.

Lembranzas de Pilar e Alfonso, e longas apertas arrochadas de,

Valentín

[Manuscrito:]

Queridos Maruja y Luis

Como Valentín dice, la muerte de Lorenzo nos dejó a todos impresionados, yo particularmente le tenía un gran afecto, además de su inteligencia, era de una gran finura. Lo traté poco, pero lo quería mucho. Marika me da mucha pena. Hoy le escribiré, no pude ir a darle un abrazo, por tener con nosotros al nieto, y ahora sin Antonia la cosa es más complicada.

Un fuerte abrazo de

Mª Pilar


[Anexo]
[Mecanografado.]

HOMENAXE CATIVO A
VALENTÍN PAZ-ANDRADE
Non sei porqué:
Xílgaros.
Van e veñen,
non sei porqué:
Xílgaros.

Xílgaros que van e veñen
sobor do vento mareiro
do mar de Vigo.

Gaivotas.
Non sei porqué.
Brancas gaivotas azúis
sobor do mar de Vigo.
Non sei porqué.
Non sei porqué, meu amigo.
Tantos anos de sangue prestada que ninguén pagará.
De camelias nos pazos,
de ledos toxos ferintes.
E tí e mais eu, meu amigo,
dándolle cada dia a morte a sua ración.

Lorenzo Varela

1978-11-28
Carta de Pilares a Luís e Maruxa Seoane. 1978
Madrid
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pilares a Luís e Maruxa Seoane. 1978 en 28/11/1978

Madrid, 28 de noviembre del 78

Para Maruja y Luis Seoane
Buenos Aires

También fue una dolorosa y cruel sorpresa para nosotros, para cuantos tuvimos la suerte de conocerle. La noticia nos la dieron, a primeras horas del sábado, Inesita y Marcial...
Vosotros sabéis que, últimamente, ese gran hombre que era Lorenzo Varela solía beber bastante, aunque nadie le podía acusar de borracho. Yo, la última vez que lo vi fue en Sargadelos. Observé que, al igual que en ocasiones anteriores, parecía estar muy lejos de sí mismo, como si quisiera verse libre de los reproches que su inteligencia y su sentido mítico pudieran hacerle, como si pretendiera juzgarse con la liberalidad que suele dar la distancia, como si hubiera renunciado a regresar de un exilio aún más duro que el político y el sentimental. Y como si a pesar de lo claro de tus razones y lo equilibrado de su cerebro tuviera un supremo desdén para cuanto le obligara a trabajar. Era capaz de realizar grandes obras. Y como lo sabía, las daba por echar . Por eso, cuando me dijeron que atribuía a un catarro, a una gripe el cansancio físico que le obligó a consultar a Caldar sobre sus sofocos –y contra el diagnóstico de Caldar– renunció a dudar de la fortaleza de su corazón, y se negó a ser tratado del corazón; comprendí, disculpé y perdoné su última noche...
¡Querida Marujina, querido Luis! Vuestro amigo y hermano en tantísimas penas y alegrías, pasó esa noche sentado en un sillón, sin querer acostarse, mirándose desde todos sus años y todos sus pensamientos y todos sus sueños, escuchando los tenues, los lentos, los últimos latidos de su corazón. Su esposa había luchado por hospitalizarle. Pero él, él ¿cómo podía desconfiar de un corazón que siempre le había servido con tanta fidelidad? Y fue al amanecer cuando cedió, cuando el cerebro le dictó que pidiera una ambulancia. Y en la ambulancia falleció. Hubo que hacerle la autopsia. Fui a verle al depósito, en el siniestro caserón de las cercanías de Atocha, el domingo por la mañana. Allí estaba la dulce y bella Inesita, y un hijo de Marica...
El lunes, hacia las dos, le enterraron. No pude ir. Pilar me contó que estaban los amigos comunes, que Díaz Pardo –llegado en avión– compró una cámara para hacerle fotos... Todo muy triste, muy penosísimo...
Os escribo así porque pienso que es imposible que pueda causaros más dolor del que tenéis. Y porque temo que el veneno de la literatura pueda amargaros más. No he visto desde hace días a los Marciales. No quiero salir. No puedo borrar de mis pensamientos a ese hombre sentado en la última noche de su vida, y me lo imagino rebobinando sus recuerdos, en los que, sin duda alguna, vosotros ocupabais un preferente lugar, en los que tantos caminos, peripecias, estancia y huidas tuvieron señales indelebles de poemas, conversaciones, copas.
Por lo poco que le he podido tratar y por lo mucho que vosotros le habéis tenido, siento lo terrible que será vuestra pena. Porque la mía es y será profunda.
Perdonadme ahora. Sabéis que en la antigüedad se solía castigar ferozmente a los mensajeros que traían malas noticias. Yo he querido, egoístamente, cobardemente, llegar a vosotros después del telegrama fatal, de ese telegrama que nadie quería firmar jamás.
Es tarde, muy tarde, muy noche. Y estoy sentado en otro sillón, oyendo como late mi vivo corazón, en redoble por Lorenzo, por todos. Y estoy temiendo que vuestro perdón venga con lágrimas por mí. Porque ni las merezco, ni las quiero, aunque también las necesito, Marujina, Luis, hermanos del camino y de la posada

Abrazos.

Manuel Pilares

[Anexo.]

Entierro del poeta gallego Lorenzo Varela
Los restos mortales del poeta y crítico Lorenzo Varela, fallecido el pasado sábado en Madrid a consecuencia de un infarto de miocardio, recibieron ayer sepultura. El gran poeta gallego había regresado del exilio hace tres años. Celso Emilio Ferreiro y Varela eran las dos figuras cumbres de la poesía gallega contemporánea. Lorenzo Varela nació en La Habana, en enero de 1915. Estudió bachillerato en Lugo y luego vino a Madrid, donde se incorporó al movimiento de innovación poética y político de los primeros años de la República. Colaboró en la revista Pan, en el diario El Sol. Trabajó en Misiones Pedagógicas con Luis Cernuda y Antonio Sánchez Barbudo. Durante la guerra civil fue redactor-jefe de Claridad, órgano de las Juventudes Socialistas, y colaboró en la fundación de la revista Hora de España. Durante el exilio en México, y luego en Argentina, creó revistas y editoriales. Entre sus obras más importantes cabe señalar Torres de amor, Lonxe y Canción a Picasso. Fue un agudo crítico de arte en el periódico La Razón, de Buenos Aires. Con el gran pintor Luis Seoane crearon un grupo poético-político que influyó decisivamente en las nuevas generaciones gallegas.
El País, 28-XI-78

1978-12-00
Carta de Ledo a Seoane. 1978
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ledo a Seoane. 1978 en 00/12/1978

Nadal 78

Querido Luis:

Chegaronme as Imagenes de Galicia que agradezo moito e foron celebradas por todos. Celebración polo galano, e unha grande ademiración pros grabados tan abertamente fermosos, e pra a lección de historia, lección de fondo e inmensa. Digo inmensa e sei que o que digo, pois que a cordialidade e o amor non teñen metro. Todos damos gracias.
Mandei xa a miña aportación ao homaxe que fan os arquitectos a Maside. Fio que poida resultar un libro atinado e asisado amais de suficentemente completo ao repartirense entre varios o labor. Como xa saberás, remataron a sala no Museo de Castrelos, coido telo escrito e a impresión é moi boa, pesia ao acugulamento de obras na sala Maside e nas outras, que non deixa de ser esmagante pra a vision. A nova instalación do Museo do Castro deixa mais acougo, e a presentación é xa en principio moito mais animadora; cando chegue a ficar asentada, sera unha groria ver o Museo.
Mimi, Trichi, Ilda, Mima, Alberte e mais eu facemos votos pola vosa felicidade e bó cabo das vosas esperanzas pro ano 1979.
Unha forte aperta.

Ricardo.

1978-12-00
Carta de Piñeiro a Seoane. 1978
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1978 en 00/12/1978

Compostela, Nadal 78


Benquerido Luis:

Hai días que chegou Imágenes de Galicia e, contemplando o seu contido, sentinme engaiolado pola extraordinaria forza evocativa que del se desprende. Para min, vén ser como un fermoso códice capaz de despertar no noso espírito os tesouros do noso pasado lexendario, mítico, histórico, poético. Un pasado que herdamos dos nosos devanceiros e que está vivo nas camadas máis profundas do noso ser, moitas veces ensumido no estado latente de emoción vaga, imprecisa, neboenta. Pero o teu libro, que merece ser manexado coa devoción íntima con que noutros tempos manexaban os “libros de horas”, ese sustrato neboento do noso ser colectivo cobra presencia máxica. As distintas dimensións de Galicia aparecen nesas páxinas con toda a forza da súa significación, ennobrecida pola gracia do arte, do teu arte. Gran parte da tua obra, querido Luis, é o mellor testemuño con que conta a nosa cultura da Galicia soñada e vivida desde o exilio, desde a emigración. Hai unha Galicia de Seoane, e esa Galicia ten tanta personalidade artística e tanta orixinalidade creadora como a Galicia de Valle Inclán, ou a Galicia de Otero Pedrayo, ou a Galicia de Castelao. Graciñas polo exemplar do libro. ¿Cándo che poderei corresponder mínimamente?

Polos viaxeiros que foron ahí, fomos sabendo de vós. Tamén soupemos por iles que chegaredes aquí coa primavera, cousa que nos alegra. Sempre nos lembramos de vós, e nestas datas aínda máis.

Apertas nosas para os dous


Ramón

1978-12-01
Carta de Ledo a Seoane. 1978
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Ledo a Seoane. 1978 en 01/12/1978



1-XII-78
Querido Luis:

Crarexaria primeiro que era eu quen agardaba carta tua, non é que ma deberas, pois sabia por Domingo e Dónega que estabas moi atafegado, e a tua carta é pra min unha gozosa confirmación de que mantés as tuas forzas. Emporiso, nen me sinto agraviado, nen cheguei a sentirme esquecido.
Pareceme moi boa a tua insistencia no tema dos retratos; non deixo de considerala unha das tuas teimas mais xenerosas. Tes un interes real e direito polas xentes que sempre me emocioa e enleva. Decátome vendo o teu de que o meu é ben pequeno. Non sei, fixen poucos retratos e sempre ocasionalmente, somentes lembro con certo cariño unha silueta de Pondal escribindo de pé, e mais ainda un de Lamas Carvajal que non tendo ó meu ver valor estético, por outra banda, pareceme que responde a isa realidade que dis tí perciben os ollos e pola que xusgamos aos homes; e tratándose dun morto que non coñecin, teño que ademitir que axustase á irrealidade que pra min é Lamas Carvajal: unha ánima. Dos outros non fiquei moi contento e, abofé, mesmo teño esquecido habelos feito. Poderíamos falar de represion freudián dun soterrado sentemento de habelos traicioado.
O Freud e mais a beata consideracion do empedrado dos camiños do inferno poden chegar a ser consoladores, pero non absolutorios. Agora mesmo ven de aparecer no Grial, despois de moito tempo, un pequeno escrito meu adicado a Colmeiro. Forase demorando pola miña culpa, pois que posto a escribir ensarillei algo ambicioso de mais: unha disertacion encol da paisaxe pictórica rematada con unha consideracion da pintura paisaxistica galega. Ben, feita a primeira parte, a paisaxe pictórica, e prantexada a segunda, a paisaxe galega, decateime que pra lle dar ao seu cabo natural compria recurrir a unha abondosa ilustración –xa sei que posibel botando man á dotacion dos museus galegos– pro que convirtía un artigo nun libro. Cortei e peguei, pretendendo artellar, e publicouse un artigo que me tirou o desacougo e pensar polas demoras e desleixamento no comprimento da miña primeira intención pro que non chegou a ser un escrito equilibrado e lucidío.
Deiqui a pouco, como saberás, votarase a Constitucion; que non contenta a ninguen, o cal faime temer por ela. Pragmaticamente debera ser a miña opinion que mais val malo coñecido que o peor por coñecer; pro non deixo de sentireme amolado. A outra novedade é a reaparición do Partido Galeguista, que tampouco miro con optimismo. Hoxe é dia de laios. Véxoo moi virado á dereita pro meu gosto, por parte da intervención –avisada, insinuada ou verdadeira– de xentes recen chegadas ao galeguismo dan pra min un resultado desilusionador, ou cando menos desconfiado. Figurome que cando abro os ollos a lus de mencer percebo como compañeiros da viaxe no tren xente que deberon subir nas sombras da noite. Non e que en caso algun goste eu de facer coutos –pretender que vou ao meu tren– nen pretenda pedir cerimonias purificadoras –un spray por se chegan contaminados– ou pedir certificados de pureza de sangue; eu deixarei que me conten a súa vida, pero o que non quero é que veñan, de primeiras, a explicarme a miña. Vendo como os partidos, dende o comunista ao de Alianza Popular, defenden autonomias e usan a lingua galega –o que considero como un triunfo postreiro do vello partido– coido que era necesario un Partido Galeguista mais desacordado con eles, afirmando rudamente a sua raigaña galega e, levando á estremosidade o seu popularismo galego –labregos, mariñeiros e mais o obreiro baixo– e o afastamento de todo camiño capitalista.
Ledome de saber que pensas na volta definitiva á Terra. E xustamente porque penso na tua utilidade pra Galicia, unha utilidade que tí non podes medir, e unha utilidade que, dígoo, non vai ser toda a que é posibel aproveitar. Serás ti quen te vacíes como un limon, é o teu costume sen remedio.
Unha forte aperta e agarimos pra tí e Maruxa de Mimi, dos meus fillos e meus.

Ricardo.

1978-12-03
Carta de Zuleta a Seoane. 1978
Mendoza
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zuleta a Seoane. 1978 en 03/12/1978


Mendoza, 3 de diciembre de 1978

Señor Luis Seoane
BUENOS AIRES

Estimado señor Seoane:

Acababa de recibir su carta, cuando leí en La Nación la noticia del fallecimiento de Lorenzo Varela. Me dio una gran pena pensar que, por una de esas inescrutables decisiones del destino, no alcanzará a ver la edición que usted planea. Por otra parte, dada su edad, todavía tenía por delante años de madurez fecunda. Para usted habrá sido, sin duda, un gran golpe después de tantos años de camaradería intelectual y de tantas empresas comunes. Desde otro ángulo, ningún homenaje mejor que el de recordar todo lo que hizo, sobre todo si se tiene en cuenta que se trata de una obra dividida por la guerra y por la pertenencia a dos países tan distantes. Ojalá que su proyecto pueda realizarse tal como lo ha pensado, ahora por más razones que nunca.
Le agradezco infinitamente sus datos y rectificaciones. De Alberto Denia yo pensaba que era Cuadrado, pero Felipe Arcos Ruiz era un enigma difícil de descifrar. Si Dios quiere, conversaremos algún día personalmente y le pregunté varias cosas.
También le agradezco y tomo en cuenta sus sugerencias sobre otros trabajos. Todos sus datos son interesantísimos y tomo nota de ellos. Actualmente estoy trabajando en la misma línea, acerca de las letras españolas en revistas argentinas. Ya publiqué un estudio sobre Sur y tengo listos capítulos sobre Nosotros y Síntesis. Estos pienso reunirlos con los otros en un libro que se completará con estudios sobre Realidad, De mar a mar, Anales de Buenos Aires y Cabalgata. Quizá le interese saber que yo también soy de “pura sangre gallega”. Mi nombre completo es Emilia María Puceiro Landín, y mi padre era de Armenteira y mi madre de Geve. De niña viví dos años en Lérez y Geve, entre 1932 y 1934. Luego vinimos a Mendoza en 1936 y aquí estudié y me casé. Mi marido también es profesor universitario y ha publicado varios libros de su especialidad, historia de las ideas americanas. Tenemos cinco hijos. El mayor vive en Madrid, es abogado y especialista en Filosofía del Derecho; el segundo se doctoró en Letras en Madrid con un tema sobre el Modernismo, y es profesor en Mar del Plata. Los tres menores están terminando sus carreras en Ciencias Políticas y Ciencias Agrarias.
Quedo a la espera de sus noticias acerca del proyecto de edición. Pienso que saldremos de vacaciones en los primeros días de enero, pero le enviaré nuestra dirección por si usted la necesita.

Reciba mi saludo muy cordial

Emilia de Zuleta

J. F. Moreno 1405, 3º 11
5500, MENDOZA

1978-12-04
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1978
Nova York
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1978 en 04/12/1978

FUNDACIÓN PENZOL/Policarpo Sanz, 24/Teléfono, 18204
Vigo 4-de decembre do 1978
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Meu querido amigo:
Recibín a túa carta do día 21 de novembre. No entanto producíuse a morte de Lorenzo Varela. A tremenda noticia caéu sobre nós como un mazazo. Perdeuse con el un gran galego, un escritor de gran fuste e un gran amigo. Mándoche algúns retrincos de xornal nos que se comenta a dramática desaparición do autor de Lonxe.
A García Sabell nono vexo hai unha chea de tempo. Sei que está de regreso en Santiago, pero aínda non falei con el. Supoño que estaría contigo en Buenos Aires.
Teño gana de vos ver de novo en Galicia. Penso que non tardaredes en regresar. Daquela falaremos, pois considero que de ningún xeito debes renunciar a formar parte do Patronato do Museo Carlos Maside. A túa iniciativa e fundamental axuda foron as que posibilitaron o que hoxe exista. E sendo así, resultaría inconcebible que te alonxases dunha realización que tanto che debe.
Os traballos de posta en marcha dun novo Seminario de Estudos Galegos van por bó camiño. Están incorporados a eles especialistas xóvenes de todalas ramas. Dos vellos son moi poucos os que quedan. Pero entendo que se pode facer moito neste particular.
Estóu desexando recibir o exemplar de Imágenes de Galicia que me prometes. Cando chegue ás miñas mans, fareiche expresiva a miña opinión sincera.
Por aquí todo sigue máis ou menos igual. Hai moito rebumbio político. Eu mantéñome fora do xogo. Foron moitos anos de actividade anguriosa e síntome canso. Por outra banda, o problema de Artes Gráficas traime de cabeza, xa que a dura situación económica provoca unha importante devolución de letras e todo vai mal.
A nosa xeneración, tan sacrificada, foi vítima propiciatoria duns e doutros. O único que ainda nos debe animar é saber que cumplimos cunha obriga histórica, e que a nosa conciencia está tranquía nese particular. Hai que confiar en que algún día se lle fará xusticia.
E nada máis por hoxe. Con saúdos garimosos a Maruxa de nós os dous, recibe a cordial aperta de sempre
Paco

1978-12-07
Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978
Sada
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez Freire a Luís e Maruxa Seoane. 1978 en 07/12/1978


Sada, 7 de Diciembre de 1978

Queridos Maruja y Luis:

Ya casi hace veinte días que llegamos a esta tierra. El viaje fue maravilloso y venimos encantados y agradecidos de todos, pues fue todo amabilidad hacia nosotros.
En el avión volvimos otra vez en el mismo sitio, detrás mismo de la división que separa 1ª de 2ª. Es el mejor sitio del avión, pues hay un gran espacio para las piernas y bolsas de mano. Vale la pena solicitarlo aunque para ello tenga que presentarse uno un poco antes en el Aeropuerto.
Días pasados, me telefoneó Isaac a la mañana desde Sargadelos, para darme la triste noticia de la muerte de Lorenzo Varela, se da la circunstancia, de que hacía 2 días, había hablado Marika con María Elena por teléfono, para decirle que Lorenzo no acababa de salir de una gripe, pues llevaba así 15 días y estaba muy disgustada, pero que al ponerse un poco mejor, que hablaría conmigo, para ver si le podía mirar una casita por Sada y comprarla, pues querían venirse a vivir para aquí. Así es el destino, creo que Marika se va con su hijo para Canarias y creo también que es lo mejor que puede hacer.
María Elena ya está otra vez incorporada a su pequeño taller, haciendo ya uno de los dos preciosos dibujos que nos entregasteis en esa. Ya va habiendo una colección importante de tapices, así que cuando vengáis ya se puede ir pensando en hacer una exposición.
Os adjunto una carta de pedido de libros, de Imágenes de Galicia, para que se la entreguéis al Editor y al mismo tiempo nos diga cómo podemos abonarlos. Le llevé también el libro a Fernando Arenas y me dijo que te iba a escribir. Se alegró mucho de haberlo recibido.
Por lo demás no hay muchas novedades, únicamente que se está trabajando a buen ritmo en el Museo, se hizo en mi ausencia la cimentación y ahora estamos levantando los muros del sótano para contener la tierra. Ya os enviaré fotografías más adelante para que veáis como van yendo las obras.

Sin más por hoy, y esperando veros pronto con nosotros, recibir como siempre un abrazo muy tenso de

Mª Elena y José Luis

[Manuscrito:] Con respecto al pago de los libros, se me ocurre si es que os parece bien, que podemos abonarte en la c/c del Banco Zaragozano el importe y vosotros se lo entregabais al editor. ¿Qué os parece?

1978-12-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 14/12/1978

Buenos Aires, 14 de Diciembre de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

No contesto a tus cartas. Están guardadas en otra habitación, metidas en un mueble y no tengo ninguna gana de ir por ellas. Estamos organizando todo para nuestra marcha definitiva, que será, pensamos, en el ochenta. Ahora, en enero o principios de febrero, iremos a pasar unos meses, los que podamos, en esa y, en el transcurso de ellos hablaremos de todo lo que pienso hacer y sobre todo de aquello a que renuncio. Pienso iniciar una nueva vida. Ahora solo quiero hablarte de Varela. Agradecer el telegrama que nos enviasteis anunciando su fallecimiento. Sabíamos que podía ocurrir en cualquier momento. Lo confirmamos después de un viaje al monasterio de Caaveiro, donde disimulaba su gran problema circulatorio, deteniéndose largamente para contemplar el paisaje, según él, pero no podía saber que no nos engañaba. Conocíamos por su médico de Buenos Aires la gravedad de su estado. Sospechábamos también que en su decisión de regresar a esa, escondía la intención de echarse a morir en la tierra que quiso. De este último trance hemos hablado él y yo muchas veces. En los últimos años de Buenos Aires había renunciado a bastantes ideas sostenidas casi desde su adolescencia y a proyectos, algunos de los cuales pensábamos realizar juntos, que teníamos desde que “matamos”, se puede decir así, Correo Literario hasta sus casi últimos días de Buenos Aires. Fuimos como hermanos. Él conocía muy bien mi carácter y yo el suyo y emprendimos muchas obras juntos. Lo que publicó de poesía aquí fue debido sobre todo a instancias mías, como lo saben quienes trabajaron con él y conmigo: Girri, Larralde, Cuadrado... Luego se negó rotundamente a publicar nada que no fuese al servicio de un amigo, un prólogo o un poema que lo sustituía. Fue una de las naturalezas más nobles y tiernas que conocí. Que mejor comprendía las debilidades de sus amigos y de los hombres en general. Fue uno de los mejores poetas de Galicia y de España y pudo ser uno de los mejores prosistas, de sus mejores ensayistas, o también uno de los grandes políticos y fue renunciando a todo ello y, no por falta de capacidad de trabajo, como creyeron algunos imbéciles que necesitan resultados visibles o hechos que pasmen, sino porque hacía y deshacía en lucha consigo mismo, con las ideas, las propias y las de otros. En sus mismos silencios escondía su trabajo. Recuerdo la lectura del original de un gran libro, Sonetos del ruiseñor que, luego de escrito destruyó. Él fue, por lo que sé, comisario en las batallas de la guerra civil designado por su capacidad intelectual y en ella un gran conductor por su respeto a cada hombre, a las diferencias naturales de los hombres, de cada temperamento, por respetar sus iniciativas. Conocí algunos de los diplomáticos que habían hecho la guerra y que eran amigos de Varela. Por todo esto lo quisieron casi todos aquellos que le trataron. Así como fueron sus enemigos quienes no sentían respeto alguno por las particularidades humanas. En los poetas que amó, Garcilaso, Baudelaire, o Iglesia Alvariño entre muchos, se encuentran algunos de los secretos de su temperamento. Era caballeresco como el primero, hondo y misterioso como Baudelaire y su amor se volcaba en la naturaleza, en sus representaciones humildes, en las rosas, el trébol y las hierbas, como Iglesia Alvariño. (En su poema “Ofrenda a los franceses”, recobrada París de los alemanes, él, que no posee nada material, dinero o lo que sea, les da la palabra Cairón, de la montaña de la Galicia donde se crió). A él le debo mucho. En los momentos de duda, cuando me sentía desesperanzado, él me estimuló, a muy pocas personas le debo lo que soy, a Varela, a Dieste y a Otero Espasandín en todos los años que convivimos mucho en Buenos Aires. Algún día haré un libro de agradecimiento, o de recibos en términos comerciales, donde establezca cuanto les debo en tantos años de esta ciudad.
Suspendí esta carta ayer cuando dos obreros gallegos, amigos de Cuadrado y míos, Romero y Lores, obrero el primero de una fábrica de electricidad y metalúrgico Lores, vinieron a hablarme de Varela, de cuanto debían a sus conversaciones y a sus lecturas y recordaban cuando en sus ratos de soledad fue haciendo algunos pequeños muebles y artefactos de madera para el gran departamento que, en los últimos años, tenía con su mujer, Marika, con una gran vista que dominaba el río y la Plaza San Martín y una parte de la ciudad. Lamentaba no haber sido carpintero, simplemente carpintero, un artesano sin más inquietudes que la del trabajo, las de un oficio y no las que había tenido toda su vida, que eran su tortura diaria, que a los ojos de los aparentemente eficaces y prácticos le convertían en un hombre malogrado. Hablamos los tres, Romero, Lores y yo, de Varela y de algunos aspectos de su vida de los últimos años que ellos, como yo, conocen. De su padre, de 88 años actualmente, un hombre de buena posición económica, dueño de una casa de ocho departamentos en un barrio hoy casi céntrico, Nueva Pompeya, en donde Varela había vivido de niño y cuando volvió a Buenos Aires desde Méjico, después de la guerra civil. Un anciano muy lúcido a pesar de su edad que recibió con angustia natural la noticia de su fallecimiento, hablando de su hijo con gran ternura, al que solo reprochaba no le hubiese dado un nieto. Estuvieron a verle Cuadrado y Lores. Yo no pude ir. Le conocí en mis primeros dias de Buenos Aires, en 1937, a través de un vecino de ellos, de Monterroso, Andrés Vázquez. El padre de Varela tenía entonces el cabello rubio y unos ojos azules que se fijaban interrogantes en uno. Su hijo se le parecía solamente en su contextura corpórea y en algunas líneas que se producían en sus cabellos y en la forma de la nuca y del cráneo. Durante años mantuvieron una relación tierna y aislada, como creo debe ser la relación entre padre e hijo, yo no fui padre pero fui hijo y conozco solo, pues, una parte de esa relación, pero sé que debe ser así. Romero y Lores hablaron de lo generoso que había sido con ellos, recogiendo alguna vez sus inquietudes en escritos dirigidos a las sociedades a que pertenecían, a la Federación de Sociedades Gallegas, o a la de El Grove, aconsejándoles en la política interna más justa a seguir.
No quiero continuar. Más adelante, cuando el dolor se convierta en sentimiento melancólico y todo se ennoblezca en el recuerdo, o antes de esto, haré algo sobre él. De momento quedan un retrato que le hice al óleo hace muchos años, otros dibujados y uno acuarelado, fue el último, a lápiz e iluminado con acuarela. Nadie puede saber cuanta amistad y solidaridad existió entre Dieste, Otero Espasandín, Colmeiro, Varela y yo, durante nuestra coincidencia de muchos años de Buenos Aires, trabajando juntos, levantando castillos en el aire; de cuanto hicimos juntos por Galicia y cuanto sacrificamos de nuestra vida en esas cuestiones. Fuimos verdaderos hermanos.
Lo siento, no puedo escribir nada más sobre esto, ni sobre cualquier otro asunto. Estábamos orgullosos unos de otros, cualquiera fuese la importancia del trabajo que realizábamos y durante todo ese tiempo recordábamos permanentemente a los amigos de Galicia, a los de la tertulia del Café Español, o del Derby, a Maside, a García Sabell, a Del Riego, a Paz Andrade... a los injuriados por unos pocos porque no los conocían...

Un gran abrazo a Mimina y a los tuyos, deseándoos unas felices Navidades y Año Nuevo, de Maruja y mío:

[Seoane]

1978-12-17
Carta de Zuleta a Seoane. 1978
Mendoza
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zuleta a Seoane. 1978 en 17/12/1978


Mendoza, 17 de diciembre de 1978

Señor Luis Seoane
BUENOS AIRES

Apreciado amigo:

Quiero avisarle que esta semana recibí carta del Director de la Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos, de Madrid, en la cual apareció mi trabajo sobre Correo Literario. En la misma me comunica que autoriza la publicación y agrega: “pero le quedaría muy agradecido si nos enviara un par de ejemplares para la Biblioteca Nacional”. De modo que las previsiones en materia de autorización ya han quedado completas.

Mis saludos muy cordiales, en especial, con motivo de las próximas fiestas

E. de Zuleta

J. F. Moreno 1405, 3º 11
5500, MENDOZA

1978-12-21
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 21/12/1978

21 de diciembre de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Acabo de recibir tu carta en la que hablas casi exclusivamente de Lorenzo Varela, que en conjunto me parece un magnífico testimonio sobre él, que será ya necesario tener en cuenta. Creo que el mismo sería importante casi como está para ser publicado simplemente con sacarle, digo yo, tus referencias a esos imbéciles e injuriadores, propias de tu estado de dolor por la pérdida reciente del amigo. Pero sin tu permiso no haré nada. Aunque me gustaría darle una copia a Rafael, y ahora mismo no sé si pecaría dándosela o esperando a que me autorices. Quedo con el dilema pero dime que puedo hacerlo. Con Marika quedamos en que ahora se haría alguna antología de él y ella le pidió a Dieste que revisase los papeles que quedaban, que dejó, que parece ser que es muy poco, que los ordenase y que le hiciese la nota liminar. Te mando las dos notas que mandó a La Voz Carlos Gurméndez, en una de las cuales se habla de este encargo que recibió Dieste. Te mando también una de las esquelas que le pusimos en varios diarios y unas fotocopias de fotografías que, casi por los pelos, pude hacer del velatorio y entierro. Han salido bastantes notas de prensa, sobre todo en Madrid, que, en general, dieron la imagen de la importancia de Lorenzo. Se está guardando todo y se está tratando de recoger todo lo relacionado y toda iconografía que a él se refiera. Puede servir para tener en cuenta en lo que se haga. Y creo que corría prisa hacerlo. Los muertos tienen también sus especuladores. Los jóvenes de Santiago querían hacerle un acto recordatorio en la Galería nuestra y tuve más bien que pararlo a la vista del libro que prepara Rafael cuya presentación puede ser entonces objeto de un acto recordatorio en el que participen todos, y que el acto sirva para unir y no para desunir, sirviendo a unas generaciones para atacar a otras. Mientras esté en mi mano quienes pretendan atacar a otros, sean quien sean los unos y sean quien sean los otros, van a encontrar mucha resistencia, sin necesidad de negar a nadie. Si no se publicaron hasta ahora más cosas de Lorenzo es porque él se negó a ello, no porque nadie tuviese intención de silenciarlo. Esto debe quedar muy claro. Pero creo que habrá que ayudar a Dieste para que cumpla con el encargo. Ya te das idea de las dificultades que tiene Rafael para realizar esto por el estado de su vista, sumado a que no me parece que le guste hacer algo testimonial... Si Rafael encontrase dificultades para llevar esto adelante, creo que entonces se podría hacer un libro-homenaje de los pocos amigos que pueden dar un testimonio de él y de unos cuantos jóvenes que hayan sabido recoger su impacto. El libro podía completarse con una muestra de su poética más conocida: lo poco que tiene en gallego y Torres de Amor que de alguna forma ya es una antología en castellano. Necesito tu pensamiento sobre esto. Con independencia, naturalmente, de ese libro que piensas escribir sobre él, que ya no sería de urgencia.
Cuando vengáis os contaremos muchas cosas. Marika se fue con su hijo para Canarias. Inés, que se portó extraordinariamente con ellos, se comunicó por teléfono con ella y con el hijo, y al parecer Marika está muy bien. Aún no saben en definitiva qué hacer. En Ponzano aún tienen una serie de armarios con cosas y en Vigo Valentín les tiene dos contenedores con muebles y enseres. Creo que con esto que te digo y el material fotocopiado que te mando te haces más o menos una idea de cómo se desarrollaron las cosas.
Os esperamos para el mes que viene o para primeros de febrero. Hará mucho frío. El tiempo que tenemos ahora es infernal. Me dan ganas de ir a esperaros a Madrid y llevaros a dar una vuelta por el Mediterráneo a ver si vemos algo de sol de Andalucía. Podríamos bajar hasta algún punto y seguir hasta Sevilla y Cádiz para subir por Extremadura y entrar en Galicia por Salamanca. Podríamos empezar por Málaga o más al este. Te dejo el programa a ti si aceptas. Nos vendrá bien a todos para espabilar el frío y el malhumor.
Lo demás son algún catarro y lo cotidiano.
Mimina y yo os deseamos a ti y a Maruja lo mejor en estos últimos días del año, en el nuevo año y en todos.
Muy hermoso tu libro de Imágenes de Galicia. Muchas gracias. Hay que enviar ejemplares. Ya se hizo un pedido.

Isaac

1979-01-01
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1979
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1979 en 01/01/1979

LUIS SEOANE
Buenos Aires, 1º de Enero de 1979
Sr. D. Francisco Fernández del Riego
Vigo

Meu querido Del Riego:
Recibín a tua do 21 do mes pasado. Esta chegaráche entrado o 79, si chega. De calquer xeito, nos estaremos en Galicia na primeira quincena de febreiro. Xa falaremos entón de moitas cousas. Xa terás o exemplar de Imáxenes de Galicia, mandeino tan pronto como tiven exemplares. Pra min a importancia que ten, penso, é a de rescatar mitos e feitos históricos galegos que non tiveron, na sua maioría, expresión gráfica algunha. Penso voltar e, coma ti, penso manterme “fora de xogo”. Estarei soio pra o meu traballo. Gostaríame redactar, non sei si terei folgos pra elo, un libro de memorias no que, si non importantes os feitos meus, sí se reflexe o ambente e a lembranza das persoas que foron meus amigos dunha xeneración, a nosa, pra Galicia. Penso en esto a miudo. Quixera non ter a sensación de que todos nos perdimos os anos traballando sin ter por qué.
Xa falaremos moi pronto. Unha grande aperta, a primeira do ano 79, pra Evelina e pra ti, desexándovos Maruja i eu un 1979 feliz.
Seoane

1979-01-02
Carta de Dieste e Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1979
Plasencia
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dieste e Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1979 en 02/01/1979


Plasencia, 2 de enero, 1979

Queridos Maruja y Luis:

Al ponerse a dictar estas líneas a Carmen, me doy cuenta de toda la importancia y variedad de emociones que tendría que comunicaros y de lo difícil de afrontar esa variedad sin que lo más penoso le deje a uno sin ánimo para hacer adecuada mención de lo más conformante o positivo. Comprenderéis, pues, muy bien que apenas pueda hacer otra cosa que una sencilla enumeración de sorpresas, afectos, desolaciones y esperanzas, todo ello sin mucha ilación ni el detenimiento que sería necesario.
Del fallecimiento de Lorenzo apenas puedo deciros nada que no sepáis, por íntimo que sea. Lo habíamos visto en Madrid muy poco antes en la casa de los Gurméndez y en compañía de Gabriel y Basia, su mujer. Estaba muy sereno y de un humor directo, cordial y expansivos. El diálogo destellaba graciosamente por todos sus ángulos y no había en él nada de lo que ahora pudiera parecernos un presagio. Así, aun contando con su deficiente disciplina en lo tocante a la salud, la noticia de su fallecimiento, que nos comunicó Isaac por teléfono desde Sargadelos, fue para nosotros una total sorpresa. Mimina e Isaac vinieron enseguida a La Coruña y con ellos tomamos el mismo avión para Madrid. Como el fallecimiento se había producido en la ambulancia que le llevaba a la clínica, se alargaron los trámites y no pudimos ver a Lorenzo hasta dos días después, en la capilla ardiente del Instituto Anatómico Forense. Su rostro tenía gran sosiego, en el que dominaba su profunda inocencia y el sentido reverencial que tuvo siempre para el misterio humano de la vida y la muerte.
Apenas hace falta ponderaros, tratándose de vosotros, la trascendencia que ha tenido para mí, y creo que en igual grado para Carmen, la desaparición de Lorenzo, presente siempre en nuestra imaginación no sólo como amigo, sino como alentador de nuestros mejores planes y trabajos. Con pocas o muy superficiales enmiendas en su régimen de vida y, sobre todo, con un decidido retorno a Galicia, habría tenido un importantísimo papel en esta nueva etapa de nuestra tierra. Pero estas cuentas no entran en el sentir más hondo, que es el de la amistad, y el más desconcertado. Valentín Paz Andrade me dijo que os había escrito.
Os escribimos desde Plasencia, a donde hemos venido, como de costumbre, a despedir el año viejo en compañía de Vicenta y de los familiares extremeños –jóvenes y niños– que en estos días la rodean. (Anoche estuvimos en casa de Rosa Mary y vimos el cuadro de Luis, que lucía como una joya, enmarcado en la casa que él mismo nos recomendara).
En vísperas del viaje, nos llegó el libro de grabados de Luis, especie de Summa gráfica de su visión de Galicia y, al mismo tiempo, del amplio repertorio de recursos que han ido caracterizando, dando fisionomía peculiar a sus dominios en el arte del grabado. Naturalmente, a esto se une la poesía de los temas, pero consustanciada con los grabados mismos. Quizá sin proponérselo, el índice tiene todas las virtudes de una evocación literaria.
No muchos antes, Domingo nos había hecho entrega del cuadro prometido. Es tal como lo recordábamos, y al mismo tiempo modernísimo o, si queréis, de un encanto perenne, ajeno al pulso de las fechas. ¡No pasan siglos por él! De todos modos, para nosotros evoca el momento en que surgió de la manos de Luis y, como es obvio, de su espíritu, momento que podríamos calificar de milagroso recordando el frescor e intensidad con que unos cuantos (incluido Lorenzo) nos sentíamos vivificados en nuestros pensamientos e imaginaciones por el común recuerdo de Galicia. Es curioso que al desarrollarlo brotaron una tras otra dos exclamaciones que rara vez pueden ir juntas: “¡Formidable”... y enseguida: “¡Encantador!”
Nos alegró mucho la noticia de vuestra venida que si es, como decís y nos confirmaron José Luis y María Elena, en febrero, podemos ya llamar cercana. La alegría se relaciona ante todo con nosotros mismos, con nuestro régimen de vida, que será más grata y sociable cuando estéis en Torre Coruña; pero también con lo que pueda afectar a Galicia y a la obra y posibles iniciativas de Luis. Todavía no podemos anticipar cuál será en conjunto la imagen de Galicia, lo mismo en el orden práctico que en el cultural –que es también práctico– en la etapa que se avecina. Hay nombres nuevos para nosotros, al parecer de buenas gentes, pero en los que no se puede por ahora fundar presagios claros, esperanzas concretas. Los hay también de alta y manifiesta calidad, pero se da el fenómeno curioso de que la situación presente, en cierto modo prologal, en lugar de suscitar la deliberación conjunta, sobre muchas cosas, ha producido una cierta dispersión o, en todo caso, multitud de juntas, técnicamente necesarias –supongo– y, al lado de eso, una gran escasez de diálogo entre las personas que nos consideramos afines. Vuestra venida contribuirá mucho a corregir este desequilibrio. Pese a todas las anfibologías, el espíritu constructivo y la voluntad de concordia siguen siendo las notas dominantes en la España actual. Creemos, pues, poder anticiparos que os encontraréis a gusto, y que no es pura fórmula, de esta vez, la tradicional salutación... ¡Feliz Año Nuevo!

Con la esperanza de que así resulte, os envían un fuerte abrazo

Rafael y Carmen

1979-01-03
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1979
Nova York
Bethesda
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1979 en 03/01/1979


7501 Democracy Blvd. B-215
Bethesda, Md. 20034
USA
3 de enero de 1979

Querido Luis:

Hace ya tiempo recibí la carta tuya en que me anunciabas, entre otras cosas, la determinación de volver a Galicia y dedicarte, entre otras cosas, a fabricar tapices ilustrativos de temas gallegos. Y hace pocos días recibí tus Imágenes de Galicia, ejemplar número 229, si entiendo bien la última cifra. Fue esta una gran y grata sorpresa. Te suponía ya en Galicia dispuesto a dar comienzo a tu anticipado proyecto, aunque el recibo del libro no esté reñido con tu presente labor ni implique con carácter necesario tu presencia en Buenos Aires. En fin, espero que recibas esta carta en La Coruña, ciudad encantadora, asiento de la Torre de Hércules, cuna de rebeldías y rebeldes y proa de ensueños y nobles ambiciones de las juventudes galaicas. Siempre que echo mano a tu Homenaje a la Torre de Hércules se me hace presente La Coruña, y no porque la Torre me haya impresionado de una manera especial –más me ha impresionado el retumbe de las olas atlánticas en los arenales del Orzán– sino porque en las páginas del libro se me revela la callada ansiedad de las mujeres gallegas frente al enigma del más allá, de los mundos que les robaron a sus maridos, a sus hermanos, a sus hijos, cuyo paradero apenas pueden adivinar. ¡Qué bien entendió, sintió y expresó este infortunio Rosalía! Me imagino que Maruja, la valiente coruñesa que contigo soportó luchas y triunfos a ambos lados del mar, se alegrará de acogerse a sus lares nativos y poder al fin ver ese mar sin temor, sin ansiedades. ¡Ojalá que La Coruña y Galicia entera os reciban como vuestra lealtad merece!
Aquí en Washington he visto hace poco un tapiz diseñado por Miró y ejecutado por un especialista catalán cuyo nombre no puedo recordar. Ocupa un lugar excepcionalísimo el tal tapiz en la Galería Nacional, en un edificio fue concebido por un arquitecto chino-norteamericano. En casi nada se parece el edificio original y fue objeto de muchos elogios por arquitectos y otros expertos tanto norteamericanos como extranjeros. El tapiz cuelga del segundo piso sobre un patio o rotonda, de manera que los visitantes pueden contemplarlo en cuanto entran. No puedo decir mucho de él porque lo he visto sólo una vez el pasado verano, y aquel día el número de turistas no permitía contemplaciones. Para colmo de dificultades, en una serie de salones contiguos se exhibían lo que la prensa llamaba Los tesoros de Dresden, nunca hasta entonces vistos fuera de la capital de Sajonia. Acaso algún día se me ofrezca la ocasión de visitar la Galería y adquirir algunas postales o folletos relativos al tapiz para enviártelos.
Por mi parte, sigo bajo atención médica; algo queda en mis pulmones de una neumonía mal curada y empiezo los meses de otoño e invierno con fuerte medicación antibiótica.
Aquí estuvieron durante el mes de noviembre Cuqui y su marido a devolverme la visita que les hice la pasada primavera. Fueron dos semanas maravillosas que aprovechamos minuto a minuto. La nieta no pudo venir y quedó interna en un colegio de Truro, cerca de donde viven, en Cornwall. A Cuqui le acapararon sus amigas, una de las cuales vino desde Denver, Colorado, donde ahora vive, para recordar tiempos en Buenos Aires y de aquí. Los amigos de aquí nos llevaron a lugares excepcionales de los Appalaches, uno de ellos el famoso Camp David; otro, el primer monumento erigido a George Washington en una cumbre, por los campesinos de los contornos, al borde del hoy llamado el Trail de los Appalaches, que se extiende de Main hasta Georgia. Allí, al pie del monumento, nos sacaron la foto que te envío.
Mi vida de viudo solitario se reduce a menudos quehaceres, a la revisión de alguna monografía técnica o científica, a pasear y a leer. El invierno es crudo aquí; en este momento, la temperatura en el balcón –son las 9:30 de la noche– es de 10 grados bajo cero.
De tu libro te hablaré con calma otro día más propicio.
Mis deseos de un Año Nuevo muy feliz para vosotros dos y para los amigos, que imagino dispersos, a juzgar por una carta de los Dieste.
Un gran abrazo

Otero Espasandín

[Manuscrito na marxe esquerda:] Recibí de Lugo, creo, un documento sobre la reorganización del Seminario de Estudios Gallegos para no perder el curso. Me alegró mucho ver los nombres de amigos en él, entre ellos Pardo, Martínez López, etc.

1979-01-07
Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1979
Nova York
Bethesda
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Otero Espasandín a Seoane. 1979 en 07/01/1979

Sobre: From: J. Otero
7501 Democracy Blvd. B-215
Bethesda, Maryland 20034
USA

Sr. D. Luis Seoane
Paseo de Ronda 15, 6º
La Coruña
Spain



7 de enero de 1979

Querido Luis:

No te sorprendan estas líneas, como pisándole loa talones a la carta anterior. Pero me urge decirte que Imágenes de Galicia –las “imágenes”, empezando por la portada, y no el libro en sí, me maravilla y me sorprendió, a pesar de conocer una buena parte de tu labor. Me perdonarás que te confiese que echo de menos el esmero y la artesanía de que has dado tantas pruebas en lo que atañe a la “obra”, al aspecto material del libro. Estas xilografías, no sólo merecen, sino reclaman, un decoro editorial de la más apurada calidad. Me di cuenta de que algo muy excepcional llegaba a mi poder en cuanto rasgué la débil envoltura y tuve ante mis ojos la portada. Pero al mismo tiempo, el “Albino y asociados, editores” escrito debajo en un tipo de letra anodino me desconcertó. ¿Cómo el autor de estas maravillas pudo consentir esta mediocridad? Espero que algún día, ya tranquilo e inmerso en tu Galicia, puedas hacer una edición de los mismos quilates que tiene el contenido. Prometo adquirir uno de tales ejemplares, numerados y pocos en número, cueste lo que cueste, y si fuese necesario, por adelantado a fin de facilitar el empeño. Supongo que conservas las xilografías originales y que su tamaño es bastante mayor. Me imagino una edición, más que “a todo lujo” a “toda nobleza”, “a todo arte”, en la mejor tradición del arte celta, que ahora se está divulgando para maravilla y hasta asombro de muchos. Por cierto, la primera lámina de tu libro, inspirada por el grabado de la roca, está pidiendo ser reproducida en el mismo material y en platino fundido, y llevada a un museo arqueológico gallego. Recuerda una de esas casullas bordadas en oro que se exhiben en algunas iglesias y monasterios, como el de Guadalupe. Pero en su conjunto y una a una, las xilografías asombran por su originalidad, bien se trate de figuras o de paisajes. Las miro y las remiro, y la sucesión de los aciertos me resulta difícil de creer. Cuqui se volverá loca cuando tenga ocasión de verlo. Cuando la visité en Cornwall me confesó que tus “cosas la volvían chiflis”, y entonces nada sabía de estas Imágenes. Cornwall es eminentemente celta. Valdría la pena que los gallegos –escritores, pintores, etc.– fuesen allá. Después de todo, está muy cerca por mar. Estuve allí poco tiempo, pero he podido ver cosas preciosas: iglesias viejísimas, vitrales, cruces celtas magníficas, etc. Si la salud me lo permite, pienso volver allá pronto, y acaso desde allí salte a La Coruña acompañado de alguien de la familia. Sería bueno ver a tantos amigos, en particular a vosotros, a los Dieste, a Mincho Sabell, Colmeiro.
Por favor, escribidme y decidme cómo va todo eso. Imágenes tuvo que causar una conmoción en Galicia: por mi parte, lo considero uno de los jalones más altos, más originales y audaces del arte gallego. Una maravillosas sinfonía de líneas. Si estuviese allá, lo recibiría con un tremendo aturuxo.

Otero

[Manuscrito na marxe esquerda:] Acaso os agrade ver esas fotos de Miramar. Aparecieron entre otros papeles y recuerdos que Ali guardaba, a veces en los rincones más inverosímiles para que nos e perdieran. Carmen Dieste me pidió hace tiempo que le enviase lo que hubiese de Buenos Aires, no sé con qué objeto. Un abrazo para vosotros dos.

[Manuscrito na parte superior:] Foto de Cuqui, su marido y mía en los picos de los Appalaches, cerca de Camp David, saca en noviembre.

1979-01-07
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1979
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1979 en 07/01/1979

Buenos Aires, 7 de Enero de 1979

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te agradezco mucho el envío de las fotografías, de las notas que se publicaron sobre Varela y las del entierro, lástima que éstas no reconocimos a nadie. Tu artículo sobre él es muy bueno aunque contenga algunos errores disculpables. Varela no perteneció a Botella al Mar, fuimos solamente Cuadrado y yo. Juntos, él, Cuadrado y yo, hicimos Correo Literario, un quincenario que duró 40 números y que hoy se estudia en las Facultades de Letras como una de las revistas literarias más importantes de la década del 40. Dirigió la Colección Romántica de la Editorial Nova, que también habíamos fundado Cuadrado y yo. Fue, con Serrano Plaja, uno de los Secretarios responsables de De Mar a Mar. Fuimos Varela y yo, junto a Joan Merli, editor y escritor catalán, directores de Cabalgata, otra gran revista literaria, todo esto después de haber sido uno de los directores de Romance, de México, etc.
Pienso que hay que publicar su obra completa, la publicada por él y que reúne los siguientes libros de poemas: Elegías Españolas, editada creo que en 1940 en Méjico, tengo un ejemplar. Torres de Amor, Catro Poemas para Catro Grabados, Lonxe, y Homenaje a Picasso. Por mi parte publicaré los poemas dedicados a mi obra y que se publicaron en catálogos, que son cuatro, independientes de Catro Poemas para Catro Grabados; los dedicados a Falcini, a Carybé y algunos más, entre ellos dos o tres que publicó en Correo Literario. Es lo menos que le debo y con ellos una pequeña semblanza mía sobre él y una muy sinténtica historia de nuestra vida en Buenos Aires, que, en cuanto a la de Varela, creo que soy el que mejor, quizá, la conoce, por los amigos comunes, las tertulias a que acudimos juntos y los proyectos que hicimos y se malograron por nuestra falta de dinero. Todo esto la edición completa de sus libros, no antología, las antologías son personales, y sus poemas publicados en catálogos, algunos de los cuales fueron en su preferencia, es el mejor homenaje que podemos hacerle. A Dieste hay que pedirle que, conjuntamente con Carmen, recuerden la actividad de Varela en España antes y durante la guerra civil. Todo cuanto hizo y publicó es porque él mismo sabía que lo representaba en el momento, al menos, de su publicación y no hay que dejar que sea objeto de examen en el futuro. Para mí y para muchos fue siempre de una gran calidad y todo esto está al margen de su negativa a reeditar y a publicar nuevas obras, por motivos independientes, por lo que sé, de la obra publicada. Toda ella, excluyendo Elegías Españolas, fue publicada por Cuadrado y por mí y siempre, después de mucha insistencia de nuestra parte. Bueno, hablaremos próximamente de todo esto. Vuelvo a felicitarte por tu nota. Escribo rápidamente.
Nada más por hoy. Estamos agobiados estos días por la proximidad de nuestro viaje que será en Iberia el 28 de este mes.

Un gran abrazo para Mimina y para ti con un hasta pronto de Maruja y mío.

Seoane

1979-01-07
Carta de Seoane a Zuleta. 1979
Bos Aires
Mendoza
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Zuleta. 1979 en 07/01/1979

Buenos Aires, 7 de enero de 1979

Sra. Emilia de Zuleta
Mendoza

Apreciada amiga:

Recibí sus dos cartas del 3 y del 17 del mes pasado, que no pude contestar por todo el tiempo que tuve que invertir en acelerar trabajos que tenía encomendados y trámites para que podamos viajar a Galicia por una gran parte del año. Agradezco mucho las frases que dedicó en una de ellas a Lorenzo Varela, que para mí fue como un hermano. Nos unían ideales muy próximos e igual amor a Galicia, ese país del que escribió un escritor esotérico francés, Charpentier, “Galicia es el castillo de la Bella Durmiente del bosque”, para nosotros fue eso, es para mí eso. Un país misterioso, olvidado en su misterio. Me alegro que sea usted de sangre gallega. De Geve, es uno de los jóvenes autores de teatro que más ruido causó en EE.UU., José Ruibal, y su hermana, la pintora Mercedes Ruibal. De Armenteira es una de las leyendas más bellas de Galicia, la de San Ero de Armenteira, el monje que se encanta con el canto de un ruiseñor. Geve es tierra de canteros y constructores. Mi familia procede de Arca, cerca de Santiago, que significa dolmen y que se enorgullece de su banda de música y de sus gaiteros.
El 28 de este mes, salimos para La Coruña mi mujer y yo, ella es de La Coruña. Nuestra dirección en esta ciudad es Paseo de Ronda 15, 6º izquierda. Allí editaremos su trabajo ilustrado con algunas fotografías de páginas de Correo Literario y si usted cree oportuno hacer alguna corrección o ampliarlo en algo, le ruego me escriba. La de Botella al mar, si usted me lo permite y si desea hacerlo, le haré una breve nota. El prólogo se referirá más que nada a las condiciones en que fue hecha esa revista y las que le sucedieron.
De mar a mar, Cabalgata, etc., como a las publicaciones políticas referidas a España. Será muy breve. Alberto Girri acaba también de referirse a Correo Literario en una larga encuesta sobre su poesía en las páginas culturales de Convicción, la del 31 del mes pasado.

Deseándole a ustedes un feliz año 79, les saluda muy cordialmente:

[Seoane]

Nota:
Mi dirección en La Coruña, la repito, es: Paseo de Ronda 15, 6º izquierda. La Coruña. España.

1979-01-10
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1979
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1979 en 10/01/1979

Sítio Pois é, 10.I.1979



Caros Amigos D. Maria Pilar e Dr. Valentin,

Muito obrigado pelo lindo cartão de Natal e pelos votos de feliz Ano Novo, que retribuímos de todo o coração. Ficaríamos felizes se os pudéssemos acolher aqui no decorrer deste 1979.
Gostei demais de saber que o seu livro sobre Guimarães Rosa está tendo na Espanha a devida repercussão.
Lemos notícias sobre o rigor do inverno na Galiza. Esperemos que o tempo já se tenha abrandado.
O Dr. Austregésilo Athayde foi reeleito presidente da Academia Brasileira de Letras. Ele continua no cargo firme que nem o Pão de Açúcar. O arranha-céu da Academia ficou pronto e será inaugurado proximamente. O último acadêmico que morreu foi Hermes Lima: o seu lugar está sendo disputado entre a escritora Dinah Silveira de Queiroz e o jurista Pontes de Miranda.
A Editora José Olympio está-se recuperando da crise. Estou na serra desde 12 de dezembro, em parte veraneado, em parte trabalhando no meu Dicionário Português-Francés (o Francés-Português está em impressão).
Aceitem meus abraços cordiais e os de Nora.



Paulo

1979-02-01
Carta de Palmás a Seoane. 1979
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1979 en 01/02/1979


Londres, 1 de febreiro de 1979

Benquerido Seoane:

Perdoe o meu atraso en respostar a sua carta e en agradecerlle Imágenes de Galicia. O livro gostoume ben. Todas as xilografías forman un afresco histórico do país. Polo menos así o sinto eu. E non esclúo as lendas –eruditas ou populares– e a paisaxe, núltima instancia elas tamén son produto de situacións concretas e, alén da poesía que podan encerrar, cumpriron unha función.
Non sei se ésta chegará a tempo dantes da sua saida para Galicia, espero que si. A súa doación é, sen dúvida, outro sinal máis, por se facia falla, da súa xenerosidade e fidelidade ao país.
Pola miña banda ando mui enredado polo traballo. Teño que por en castelán o Formação do Brasil contemporâneo de Caio Prado Junior para a Biblioteca Ayacucho de Caracas. A obra é ben interesante ainda que escrita cos pés, o que acrescenta os problemas de tradución. Sei que o Lorenzo Varela estaba facendo algo para ela, mas ignoro se o probe chegou a rematalo.
Soupen da morte del polo Fernando Pérez Barreiro, coa natural sorpresa e tristura. Falei coa Inés, quen me contou o que pasara. Algo verdadeiramente absurdo. Nestes días apareceu en El País o artigo que estaba a escribir sobre A galecidade na obra de Guimarães Rosa do Paz Andrade. Leva unha introdución dese voso amigo uruguaio que traballa no xornal. Non me podo lembrar o nome.
Supoño que lle cadrará estar en Galicia para as eleicións próximas. Non teño nengunha esperanza acerca dos resultados. Hai uns días sairon as candidaturas. O Paz Andrade postulase para o Senado como independente. O Iglesias Corral por UCD d-A Coruña. O C. E. Ferreiro ía por Ourense nas listas do PSOE, mais agora non vai. Hai unha coalición formada polo Partido Obreiro Galego (Camilo Nogueira), os restos do PSG e o recentemente formado Partido Galeguista. Ainda non o sei, pro coido que lles darei o meu voto, mais do que nada para contribuir a un intento de forza política non submetida a Madrí.

Unha forte aperta para Vd. e Maruxa e o meu desexo dunha boa viaxe e estancia na Terra.

Ricardo Palmás

1979-02-20
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1979
Sargadelos
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1979 en 20/02/1979

20 de febrero de 1979

Sr. Don Luis Seoane
La Coruña

Querido Luis:

Esas cosas desagradables que me has dicho el viernes último y que le ratificaste a José Luis a la mañana siguiente no pueden menos de disgustarme mucho. No entiendo tu actitud y no sé qué hacer para hacer algo que resuelva el problema para el futuro. En cuanto a lo del Museo será bien que le digas a Dónega que convoque al Patronato y le expones a sus miembros lo que te parezca y puedes llevarles esa carta en la que te obviamos según le dijiste a José Luis, y que en el mejor de los casos será una carta que leíste mal, como no puede ser de otra forma. ¿Quién no ve que estas empresas han hecho y hacen por el Museo un esfuerzo desproporcionado a su tamaño, teniendo encima que soportar pleitos y sostenelos para que no caiga todo en las manos de la pandilla de los delincuentes de Iglesias Corral? ¿Quién puede ignorar que todos te estamos sirviendo con toda dedicación y homenaje y que sin ir más lejos tu última estancia aquí fue acompañada por nosotros, entre otras cosas, dedicándote a ti y a tu obra dos libros y un audiovisual?
Yo no logro entender qué es lo que quieres y es bien saberlo y cuanto antes pues no vamos a estar siempre así.
No quiero que mi presencia te violente, y me estás dando a entender que te violenta. Es mejor entonces resolver ese lío con el Patronato en lo que toca al Museo y en lo restante obraremos como corresponda sin necesidad de dramatizar las cosas. Yo quiero saber qué es lo que he hecho mal por si puedo corregirme.
Si necesitáis algo sé tú el que nos llames. Yo no quiero intranquilizarte. Ya sabéis que nos tenéis siempre a vuestra disposición. Y mientras espero esa reunión del Patronato van abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1979-02-25
Carta de Díaz Pardo a Dieste. 1979
Sargadelos
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Dieste. 1979 en 25/02/1979

25 de febreiro de 1979

Sr. Don Rafael Dieste
A Coruña

Benquerido Rafael:

Atopo en Sargadelos a carta de Luis, cuia copia xa sei que tes, comunicando a súa renuncia a calquera clase de sociedade que houbese tido conmigo no pasado, cousa que non pode deixar de preocuparme moi seriamente, xa que de esas sociedades vivimos 250 familias, e isto átame e non me deixa máis opción que a de traballar.
Tentoume non decir ren e deixar que o que veña chegue polo seu aire, pois quen sabe se isto terá solución e si o pretendela non será pior. Mais penso que algo debo decir polo menos aos cinco membros do Patronato que máis convivíchedes con Luis xa antes da nosa guerra (ti, Domingo, Paco, Ramón e Dónega), primeiro para suplicarvos fagades canto podades por facer superables, coñecéndoas, as razós que ten Luis para dar semellante paso.
Cara a esta superación eu ofrezco ponerme ao marxen do Patronato e de todo o relacionado co Museo, con renuncia explícita ou simplemente non voltando a meterme para nada nas cousas do Museo, firmando dende xa as cousas que vos fagades, incluido Luis, e si vos parece para evitar calquer transcendencia maliciosa pode facerse sin ningún cambio, pois que eu estou no Patronato representando a Cerámicas do Castro, e ésta pode poñer calquer outro representante, dende un dos outros compañeiros da empresa até un alleo, ou a un fillo meu, como seña máis doado. Con razón ou sin ela e só porque se atope unha solución, acepto que se me recrimine calquer cousa. Algunha solución así habría que celebrala e eu seguiría prestando dende fora toda a axuda que se me pedise.
Si unha solución así non fose posible entón habría que pedirlle a Luis que nos dise unha explicación das razós que ten para tomar tal decisión, sobre todo cando na súa carta verque cousas innecesarias que non debeu decir, pois en todo caso debeu limitarse a comunicarlle ao Patronato (ao seu Presidente e/ou Secretario, non a mín) que renunciaba a ser Patrono do Museo. No feito de comunicarlle aos Patronos que renuncia a calquera clase de sociedade que houbese tido conmigo no pasado é onde radica a innecesariedade e onde a Luis fóiselle a man, supoño que por nerviosismo, mais o certo é que calquera ten dereito a pensar que eu (e os que estarnos na responsabilidade das empresas) lle temos feito algo que administrativamente non estaría ben. E isto hai que axudarlle a que o comprenda, xa que si ben íl ten dereito a facer as interpretaciós que lle pete, aos demáis tamén nos alcanza o mesmo dereito. Así para evitar malas interpretaciós íl debería dar a súa.
Fágovos a vós cinco depositarios da miña reacción á carta de Luis para que a administredes coma millor o consideredes, comunicándollo ou non ao resto dos Patronos. O que vos fagades ben feito está.

Perdonádeme esta nova molestia. Apertas tensas

Isaac

1979-02-25
Carta de Díaz Pardo a Ángel Vázquez Freire, Marentes e José Luis Vázquez Freire. 1979
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Ángel Vázquez Freire, Marentes e José Luis Vázquez Freire. 1979 en 25/02/1979

Sarg[adelos] 25 de feb[rero] de 1979

Queridos Ángel, Marentes y José Luis:

Van copias con mi reacción a carta de Luis Seoane, a él y a cinco Patronos del Museo, en un esfuerzo por ver si la decisión de este hombre puede tener alguna solución. Cuanto más pienso en esto más negro veo el panorama.
Yo no sé si Luis está actuando así obligado por nuestros mortales enemigos, pero creo que está fuera de toda duda que coincide con ellos en los objetivos y ¿él habría perdido ya toda capacidad de verlo? Lo cierto es que al final, aunque ahora partan de motivos distintos, van a aparecer como asociados.
A mí me parece que no hace falta tener virtudes sibilinas para imaginar que si tenemos que comunicarle a Rey y a Nogueira la renuncia a las participaciones de Luis, a partir de ese momento ellos lo considerarán un asociado más en sus planes, al menos como un sujeto que coincide con ellos en sus planes, y se les habrá presentado por acá una nueva estrategia. No creo que sea elucubrar que pronto empezaría la conquista de Luis, por ejemplo poniéndole otra vez las páginas de La Voz a su disposición y ya se sabe lo que esto puede no sólo a este hombre. A partir de aquí ya hemos perdido la cuenta con los peones con los que vamos a contar en el juego.
Ahora la cosa está en que José Luis consiga que Seoane nos manifieste de alguna forma que haga fe que su desentendimiento de las cosas no alcanza a la enajenación de sus participaciones sociales. Me inquieta pensar que cuando José Luis le hizo ver la obligación que teníamos los administradores de comunicar su decisión Seoane le pidió un tiempo para decidir esto, corno si él ya no decidiese por sí mismo. Si esto no tiene solución por ahí hay que prepararse para todo lo peor.
Eso de comunicar a personas ajenas a las sociedades, y por escrito y certificado, que les hace un corte de mangas, aparentemente es un ataque contra mí pero de hecho va al corazón de las empresas, que son de todos y creo que no podemos dudar en que frente a esto tenemos que hacer causa solidaria.
Creo que este asunto hay que llevarlo de momento con toda discreción. Yo no diré nada aquí a nadie, porque lo cierto es que me da miedo tener que comunicar esto, pero si Luis no accede a darnos esa garantía de que su intención no es la de enajenar sus partes, creo que José Luis debe ser él el que llame a Santiago Sineiro para comunicarle lo que pasa.

A ver si pudiesen venir mejores noticias. Abrazos

Isaac

1979-02-26
Carta de Zuleta a Seoane. 1979
Mendoza
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Zuleta a Seoane. 1979 en 26/02/1979

Mendoza, 26 de febrero de 1979

Sr. Luis Seoane
La Coruña

Apreciado amigo:

A mi vuelta de las vacaciones tuve el gusto de encontrar su carta del día 7 de enero. En el ínterin conocí en Buenos Aires a don Luis Baudizzone, en cuya casa estuvimos mi marido, Pepita Sabor y yo, durante una velada interesantísima durante la cual se habló mucho de todos estos temas de revistas, editoriales y ediciones de la década del 40 y, naturalmente, de usted por quien nuestro anfitrión tiene un enorme afecto.
No conozco a José Ruibal ni a su hermana, pero sé de su obra y, además, su abuelo y el mío eran primos. Su casa paterna está muy cerca de la de mi abuelo, en San Andrés de Geve. En mi último viaje a España, en enero y febrero de 1978, no tuve tiempo de ir a Galicia y me ha quedado mucha pena por no haberlo hecho, de modo que la próxima vez pienso ir aunque tenga que sacrificar otros itinerarios.
En lo que se refiere de la edición y a la nota acerca de Botella al mar, creo que nadie mejor que usted puede hacerlos, pero le ruego encarecidamente que quede bien en claro el criterio estrictamente universitario y de historia literaria que, personalmente, ha inspirado mi trabajo. Tanto por mi condición de profesora argentina como por íntima decisión siempre he mantenido mis trabajos al margen de toda participación en posiciones políticas de cualquier índole. Actitud esta que en la actualidad, debo subrayar con más firmeza, como usted comprenderá. Confío en su comprensión y en su experiencia.
Llegamos a Buenos Aires el 29 de enero, después de pasar un mes en Mar del Plata, y lamenté mucho saber que usted ya había partido. Nos quedamos allí hasta el 15 y fuimos bastante a bibliotecas para completar la revisión de otras revistas como De mar a mar, y Cabalgata.

Les deseo a usted y a su esposa una feliz y fecunda estadía en Galicia. Reciba mi saludo muy cordial

Emilia de Zuleta

J. F. Moreno 1405, 3º 11
5500, MENDOZA, Argentina

1979-03-01
Carta de Jonquières a Seoane. 1979
Nova York
París
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Jonquières a Seoane. 1979 en 01/03/1979

Eduardo Jonquières / 3 Impasse du Moulin-vert / Paris75014 / tel. 540.4448.

París, 1º de marzo de 1979

Querido Luis:

Por los Burd, que están aquí cerca, sé que se han instalado (¿definitivamente?) en La Coruña. Sé también –y me alegra mucho– que estás del todo repuesto y al pie del caballete como siempre. Ojalá Maruja siga haciendo esos inolvidables calamares en su tinta que nos ofreció a Alberto y a mí cuando estuvimos a verlos por allá. Y los hermosos tapices con tus motivos.
¿Te dio por fin José Ramón el cuadrito mío que le pedí que te diera después de mi exposición? Nuestras relaciones no son lo que podríamos llamar calurosas –no ha terminado de pagarme los cuadros que vendió en ¡noviembre de 1977!– y por eso ni intento preguntárselo. Algún día tendré que ir a recoger lo que queda de la exposición (unos cuantos cuadros pequeños como el que debía darte a ti y la serigrafías que “se olvidó” de mandarme con el material de la exposición.
Nosotros acabamos de regresar de Jávea donde pasamos lo más crudo del invierno. Nos gustaría que alguna vez vinieran a ver la casita que tenemos ahí, cerca del mar, en el Cabo de la Nao. Pienso volver este año a contar de mayo.
Estuve en Madrid para arreglar –esta vez creo que sí se hará– una exposición con la Galería DURBAN en la Plaza de las Cortes, para noviembre de este año.
Intenté comunicarme con Azcoaga de quien tengo a lo mejor una dirección y un teléfono antiguos. No lo logré, por supuesto. ¿Podrías darme tú esos datos? Si fuera posible que él viese mis cosas cuando las lleve a España esta primavera, me gustaría que hiciese la presentación de la muestra (si lo que hago le interesa, naturalmente). Voy a intentar, cuando tenga los datos que te pido, comunicarme con él en ese sentido. Si tú lo ves o le escribes, te agradecería que le recordaras mi existencia de la cual debe estar completamente olvidado.
Nos dicen los Burd que a lo mejor nos das la alegría de venir a París alguna vez. Ya sabés que aquí hay techo para ustedes. Y hasta un taller para trabajar dos personas. Y compañía amistosa.
Creo que Baudi proyecta correrse hasta Galicia para verlos en La Coruña. Si no hubiese que cruzar el mapa en diagonal desde Valencia, me gustaría de veras acompañaros. Pero alguna vez será, ahora que te quedas más tiempo en España. Y yo también, a partir del año próximo: quiero ir a pasar cinco o seis meses del año en Jávea, en la casa hice arreglar un tallercito que me permitiría seguir trabajando allí como aquí.

Dale mis más cariñosos recuerdos a Maruja y tú recibe un fuerte abrazo de

Eduardo

Conserva sobre:
anverso
ESPAGNE
Señor D. Luis SEOANE
Paseo de Ronda 15 (6º piso)
LA CORUÑA
ESPAÑA

reverso
Eduardo Jonquières, 3 Impasse du Moulin-vert, Paris 75014 (France)
Cariños muy especiales, ya les escribo. María.

1979-03-02
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1979
A Coruña
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1979 en 02/03/1979

A Coruña, 2 de Marzal de 1979

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Meu querido amigo:

Fai algúns anos o escritor e crítico Francisco de Miralles, escribíu nun artigo encol dos museos: “Polo momento non existe unha política museística. Non se plantexóu aínda o uso dos museos”. “Constituien, esto si, fontes de coñecemento histórico”. Referíase a España. Nos museos de outros países de Europa veñen, dende fai tempo, servindo a unha política educativa, constituíndo verdadeiros centros docentes a cuio frente téñense xentes non somente especializadas, senón con unha gran esperencia nesas custións. Non se trata soio da obra arquitectónica útil que se poda facer pra eles, con todo o que esixe un museo do noso tempo, senón do xeito en que o museo sirva á colectividade. Para elo, precisamos no primeiro tomo de L[aboratorio de] F[ormas] un plan de traballo educativo que parece non ter sido leído por cuasi ninguén, dándolle a razón a García Sabell en “O desdén pola lectura”, que tan axeitadamente escribíu fai uns dous meses. No traballo noso establecíase que o Museo de Arte Carlos Maside, fundábase co ouxeto de espallar, ilustrándoa, a intención dunha xeneración de artistas que reeron nas posibilidades dun arte galego, non somente caracaterizándose por unha temática propia galega, senón polos aspectos formais da obra de arte no noso tempo. Dende o punto de vista didáctico atendíase a mostrar neste pequeno museo a obra dos artistas galegos a partir do ano trinta, é decir, de aqueles que, pra nos, foron os primeiros innovadores, facendo a sua obra con concencia moi clara encol das posibilidades dun arte diferencial galego e tendo en conta o carácter precursor dun artista anterior, Castelao. Ningún outro. Eu fun o autor dese proieto feito de acordo con Díaz Pardo que pra ese mesmo número de L.F. fixo o proieto adicado a Sargadelos. Mais, así como Sargadelos fundouse plasmándose a sua realización con arreglo ás ideas de Díaz Pardo, a concepción do Museo, miña, como meu foi o maior aporte de obras, arredor de 140, da miña propiedade, reunidas en moitos anos, ou que merquei espresamente, ou obras propias feitas por min, ou que conquerín de amigos de moitos anos, aos que recabei o seu apoio, e que, xustamente polo seu aporte débense considerar, como a Isaac Díaz Pardo ou como a min, tamén sus fudadores.
Como antecedente das que denominamos funcións estáticas e dinámicas do Museo de Arte Carlos Maside, que influíron en xeral no meu traballo, débense ter en conta, o Tren de Arte que montaron os constructivistas, futuristas e abstractos rusos na época da sua revolución, os plans que deixaron escritos pra Escolas de Arte, esposicións, etc., Anxel Ferrant, Gabriel García Maroto e Manuel Abril, na década do vinte; Herbert Read e Schmidt de mais tarde, Director do Museo de Basilea, etc., e a esperencia transmitida oralmente no meu caso por Rafael Dieste, polos misioneiros pedagóxicos de España, fundadores de un Museo rodante con copias de obras do Museo do Prado, pronunciando conferencias sabor delas polos pobos españoles.
Mais teño que deixar aclarado que, do Museo de Arte Carlos Maside non fun nunca o seu director, senón un dos seus fundadores, si queredes, e facedes caso de Díaz Pardo que o publicou nun artigo, o seu fundador, posto que foi un soño da miña vida, do que falei e escribín moito; e doutros soños que tiñan que ver con diversos ensinos sinxelos pra o pobo e que deberon terse cumplido ao meu ver, a traveso do Laboratorio de Formas, logo de feitas a fábrica de Sargadelos e de estar en camiño de se facer o museo. Non poido ser. Cumplido en parte o soño do museo, soio en parte, a consideración desto e do que non se fixo, é xa un problema persoal, de incapacidade si queredes miña. Xa non discuto mais e retírome de calquer actividade que non teña que ver con que habitualmente fago, grabar ou pintar. Na miña resolución non hai acritudes, nin renuncia ás miñas vellas ideas galeguistas e non me arrepinto do seu pasado, do que estou, polo contrario, orguloso, fíxeno todo cecais mal, mais con dinidade. Desexo de non contribuir a mais discusións sobor actitudes inconsultas, personais, etc. Xa non teño mais nada que decir. Mais ben penso que fica todo dito e que nada afecta á amistade, como se pode deducir da carta que lle remitín a Díaz Pardo o 19 de Febreiro deste ano, e que foi contestada o 25 dese mesmo mes. Teño que engadir, con respecto á carta miña, rectifícome en canto ao referente á renuncia ás accións de mi pertenencia de Cerámicas de Sargadelos. Continúan sendo miñas, mais, os beneficios que produzcan estarán adicados a premiar cada dous anos ao pintor, grabador, ou escultor, en calquera dos seus xéneros, que, logo de ter traballado dez anos consecutivos no seu arte tivese probado a sua calidade na totalidade da obra feita, a xuicio dun xurado que nomee o Patronato do Museo de Arte Carlos Maside, e, a cuio xurado, ten de pertenecer un membro do Patronato. Non tendo o candidato menos de trinta anos de edade. Terá tamén de ser nado en Galicia, ou fillo de emigrantes galegos, ou simplemente de galegos. O beneficiado co premio deberá deixar unha obra ao Museo de Arte Carlos Maside.
Vivindo do meu traballo, esto é do pouco que podo facer, na miña situación, por Galicia.

Esto é todo. Remito fotocopia, perdoádeme, desta carta a cada un dos membros do Patronato.
Recibe unha grande aperta de

Seoane

1979-03-02
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1979
A Coruña
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1979 en 02/03/1979

A Coruña, 2 de Marzal de 1979
Sr. D. Francisco F. del Riego
Vigo.


Meu querido amigo:

Fai algúns anos o escritor e crítico Francisco de Miralles escribiu nun artigo encol dos museos: “Polo momento, non existe unha política museística. Non se plantexóu aínda o uso dos museos”. “Constituien, esto si, fontes de coñecimento histórico”. Referíase a España. Nos Museos de outros países de Europa veñen, dende fai tempo, servindo a unha política educativa, constituíndo verdadeiros centros docentes a cuio frente téñense xentes non somente especializadas, senón con unha gran esperencia nestas custións. Non se trata soio da obra arquitectónica útil que se poda facer pra eles, con todo o que esixe un museo do noso tempo, senón do xeito en que o museo sirva á colectividade. Para elo, presentamos no primeiro tomo de L. F. un plan de traballo educativo que parece non ter sido leído por cuasi ninguén, dándolle a razón a García Sabell en “O desdén pola lectura”, que tan axeitadamente escribíu fai uns dous meses. No traballo noso establecíase que o Museo de Arte Carlos Maside, fundábase co ouxeto de espallar, ilustrándoa, a intención dunha xeneración de artistas que creeron nas posibilidades dun arte galego, non somente caracterizándose por unha temática propia galega, senón polos aspectos formais da obra de arte no noso tempo. Dende o punto de vista didáctico atendíase a mostrar neste pequeno museo a obra dos artistas galegos a partir do ano trinta, é decir, de aqueles que, pra nos, foron os primeiros innovadores, facendo a sua obra con conciencia moi clara encol das posibilidades dun arte diferencial galego e tendo en conta o carácter precursor dun artista anterior, Castelao. Ningún outro. Eu fun o autor desde proieto feito de acordo con Diaz Pardo, que pra ese mesmo número de L.F. fixo o proieto adicado a Sargadelos. Mais, así como Sargadelos fundouse plasmándose a sua realización con arreglo ás ideas de Diaz Pardo, a concepción do Museo, miña, co meu foi o maior aporte de obras, arredor de 140, da miña propiedade, reunidas en moitos anos, ou que merquei espresamente, ou obras propias feitas por min, ou que conquerín de amigos de moitos anos, aos que recabei o seu apoio, e que, xustamente polo seu aporte débense considerar, como a Isaac Diaz Pardo ou como a min, tamén seus fundadores.

Como antecedente das que denominamos funcións estáticas e dinámicas do Museo de Arte Carlos Maside, que influíron en xeral meu traballo, débense ter en conta, o Tren de Arte que montaron os constructivistas, futuristas e abstractos rusos na época da sua revolución, os plans que deixaron escritos pra Escolas de Arte, esposicións, etc., Anxel Ferrant, Gabriel García Maroto e Manuel Abril, na década do vinte; Herbert Read e Schmidt de mais tarde, Director do Museo de Basilea, etc., e a esperencia transmitida oralmente no meu caso por Rafael Dieste, polos misioneiros pedagóxicos de España, fundadores de un Museo rodante con copias de obras do Museo do Prado, pronunciando conferencias sobor delas polos pobos españoles.

Mais teño que deixar aclarado que, do Museo de Arte Carlos Maside non fun nunca seu director, senón un dos seus fundadores; si queredes, e facedes caso de Diaz Pardo que o publicou nun artigo, o seu fundador, posto que foi un soño da miña vida, do que falei e escribín moito; e doutros soños que tiñan que ver con diversos ensinos sinxelos pra o pobo e que deberon terse cumplido ao meu ver, a traveso do Laboratorio de Formas, logo de feitas a fábrica de Sargadelos e de estar en camiño de se facer o museo. Non poido sere. Cumplido en parte o soño do museo, soio en parte, a consideración desto e do que non se fixo, é xa un problema persoal, de incapacidade si queredes miña. Xa non discuto mais e retírome de calquer actividade que non teña que ver co que habitualmente fago, grabar ou pintar. Na miña resolución non hai acritudes, nin renuncia ás miñas vellas ideas galeguistas e non me arrepinto do meu pasado, do que estou, polo contrario, orguloso, fíxeno todo cecais mal, mais con dinidade. Desexo de non contribuir a mais discusións sobor actitudes inconsultas, personais, etc. Xa non teño mais nada que decir. Mais ben penso que fica todo dito e que en nada afecta á amistade, como se pode deducir da carta que lle remitín a Diaz Pardo o 19 de Febreiro deste ano, e que foi contestada o 25 dese mesmo mes. Teño de engadir, con respecto á carta miña, rectifícome en canto ao referente á renuncia ás acciós de miña pertenencia en Cerámicas de Sargadelos. Continúan sendo miñas, mais, os beneficios que produzan estarán adicados a premiar cada dous anos ao pintor, grabador, ou escultor, en calquera dos seus xéneros, que, logo de ter traballado dez anos consecutivos no seu arte tivese probado a sua calidade na totalidade da obra feita, a xuicio dun xurado que nomee o Patronato do Museo de Arte Carlos Maside, e, a cuio xurado, ten de pertenecer un membro do Patronato. Non tendo o candidato menos de trinta anos de edade. Terá tamén de ser nado en Galicia, ou fillo de emigrantes galegos, ou simplemente de galegos. O beneficiado co premio deberá deixar unha obra ao Museo de Arte Carlos Maside.
Vivindo do meu traballo, esto é do pouco que podo facer, na miña situación, por Galicia.

Esto é todo. Remito fotocopia, perdoádeme, desta carta a cada un dos membros do Patronato.

Recibe unha grande aperta de:


Luis Seoane

1979-03-07
Carta de Vázquez a Luís e Maruxa Seoane. 1979
Nova York
Bos Aires
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Vázquez a Luís e Maruxa Seoane. 1979 en 07/03/1979


Buenos Aires, 7 de marzo de 1979

Queridos Maruja y Luis:

Cada día pienso en ustedes y me digo: “hoy, si, hoy les escribo”, pero he estado y estoy tan abrumada de trabajo que siguen pasando los días hasta que este miércoles 7 de marzo, con un verano que sigue siendo verano, no me permito dejar pasar ni un minuto más. La verdad es que dentro de trece días salimos para los Estados Unidos a abrumar a los diferentes profesores y alumnos de otras tantas universidades con nuestras conferencias.
[Manuscrito:] (Bien se acaba de romper la máquina de escribir y debo seguir a pie, es decir, a mano) Las tales conferencias hubo que escribirlas y, lo que es peor, pensarlas. De los Estados Unidos, si hay tiempo, a mediados de abril iremos a París. Si se puede y no se nos ha acabado el dinero, pasaríamos por Madrid, vía Galicia, aunque lo veo algo improbable.
En la segunda quincena de enero nos fuimos ocho días a Punta del Este porque nos ofrecieron hacer una charla a Borges y a mí y otra a Silvina Bullrich versus Manucho Mújica Laínez, diálogo coordinado también por mí. Fue bastante divertido, nos pagaron todo, estadía y traslado y además unos honorarios de reyes.
Acá, se viene encima otra Feria del Libro, ya vamos por la V, ¡qué lástima que no están en Buenos Aires! Les mando con ésta la instantánea y además la nota que LA RAZÓN publicó de Imágenes de Galicia, que está muy bien. Un abrazo a los [manuscrito na marxe esquerda:] dos de Horacio y mío y el deseo muy fuerte de verlos muy pronto.

Cariñosamente

Mª Esther Vázquez


Membrete e sobre:
Señor Luis Seoane
Paseo de Ronda 15, 6º izquierda
La Coruña, Galicia
España

R.: Armani. Coronel Díaz 2753, 6º B
1425 Buenos Aires
Rca. Argentina

1979-03-28
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1979
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1979 en 28/03/1979

Sargadelos, 28 de marzo de 1979

Sr. Don Luis Seoane
La Coruña

Querido Luis:

No tengo más remedio que escribirte una larga carta, no para polemizar sino porque yo no puedo quedarme con reservas mentales contigo sin que me arañe algo por dentro:
1º- Registrar lo que acabo de decirte por teléfono en cuanto al deseo de la familia de Lorenzo Varela de traer a Galicia sus restos y como yo no sé qué es lo que se debe de hacer en este caso pues con independencia de lo que yo pienso es más importante lo que penséis tú y Rafael. Yo me sumo a lo que penséis vosotros.
2º- Tu carta del 2 cte. a los Patronos del Museo, en relación con la que me escribiste en 19 de feb[rero] y enviaste copia a los mismos, hay en ella cosas con las que estoy conforme y otras que no lo estoy pero que respeto. La más importante, la que más me preocupa, es el objeto mismo de la carta, pues no creo que a ninguno de los Patronos, nuestros amigos, les interese volver a tomar alguna decisión si saben que tú estás ajeno, indiferente a ella, y no digamos si sospechan que puedas estar contrariado, porque por encima del mismo Museo y de todo lo demás está tu amistad. Yo quisiera sentirme entre esos amigos y dejo en el aire la significación que esto puede tener.
3º- Por algunos amigos supe de algunas reacciones tuyas al ver el Museo, pero, naturalmente, yo sé que ninguna de esas razones son las que te han disgustado. Pienso que más bien es una suma de razones, de malos entendidos y de cosas inevitables que nos hacen a veces ser como somos. Las razones las traías ya dentro de ti como una protesta, más bien por todo –razón no te falta– por todo esto en lo que desembocaron tanto empeño por conseguir lo imposible, porque la realidad única y posible es esta con todas sus miserias. Si en el Museo hay algo que se hizo como tú no quisieras que se hiciese, se rectifica y se sigue adelante, sin que esto constituya siquiera un incidente pues puedes estar seguro que la totalidad de los Patronos no te van a contrariar en nada y por el contrario estarán encantados en que esas cosas se hagan como tú quieres. Cada uno aportó su criterio con su leal saber y entender pero nada estaría más lejos que pensar que lo aportaban en oposición a ti.
4º- Un punto sólo. Esa carta del feb[rero] del 77 (en la que tú dices que yo digo algo así como que yo te he destituido –lo cual no puede ser más que por haber leído tú mal la carta) te daba cuenta de varias cosas, entre ellas de los materiales que adjuntaba que habían enviado Neira Vilas, Arturo Cuadrado, un viejo emigrante de Méjico y te daba cuenta también de que en el Castro había dejado en mi ausencia Eva Llorens un grupo de dibujos de su padre montados. Todas las cosas las supervisaste tú, algunas me las devolviste, pero no tengo idea que me hayas dicho nada contra esos dibujos de Llorens, más bien mi recuerdo es que los aceptaste bien por los personajes históricos que retrataban. Pero no te preocupes que acepto que la memoria pueda estarme fallando. Pero es que esto enlaza con otra cosa, porque al parecer Eva Llorens acaba de hacer unas manifestaciones en la televisión en las que al parecer –pues yo no la oí– dijo que pensaba reunir la obra de su padre al lado del Museo Carlos Maside y que tal idea había sido de Isaac Díaz Pardo director del Museo. Sin embargo la realidad es otra.
El último verano Eva Llorens estuvo exponiendo en Giannini y me pidieron que asistiese a una charla/coloquio sobre la acuarela y fui por esa estúpida condición mía de hacer cosas que creo debo hacer aunque no me gusten. Eva aprovechó y vino al día siguiente al Castro. Me contó que estaba cumpliendo año sabático, que se había divorciado de su marido tejano, al parecer borracho, que estaba estudiando los papeles de su padre (entre los que aparecían algunas cartas de Castelao) y que pensaba hacer una biografía, que en una casa –no sé si de un familiar– en Madrid tiene obra que le quedó de su padre y que le gustaría dejarla a una institución como el Museo Carlos Maside porque además de la admiración que sentía por su labor la obra de su padre había sido hecha prácticamente en los alrededores de Sada en donde vivían cuando venían a Galicia. Yo le hice ver que en el Museo no tenían cabida conceptual, no porque su padre fuese de derechas –cosa que ella fue la primera en confesarlo– sino porque el propósito con el que se había creado el Museo era el de reunir la obra y la documentación del movimiento renovador de la pintura hasta nuestros días, a partir de la concienciación que había imprimido Castelao, que acaso cuando el Museo ocupe su sede definitiva podría verse la forma de montar otras colecciones sin vinculación alguna con el Museo Carlos Maside con las obras hechas con conceptos anteriores, aunque fuesen sincrónicos, al que tiene el Maside, y que es así cuando podría recogerse la obra de su padre y de otras que entran dentro de un semejante concepto del arte. Le hice ver muy expresamente, repetidamente, (José Luis estaba presente) la organización del Museo con su Patronato y con su Junta de Gobierno ejecutiva y que mi pensamiento y disposición no pasaba de ser uno entre 18 y que yo no tenía cargo directivo alguno, y que la admisión de obra o cualquier actividad del Museo respondía a lo que acordasen las comisiones respectivas. Por mi parte yo no podría decir nada menos ni nada más porque la idea de Eva para su padre era legítima, incluido el entorno en que quiere reunir la obra, y el pensar en el Maside representa una prueba de respeto y admiración hacia éste y no sería yo –que vivo en estos pagos– quien me prestaría a rechazar lo que me estaba ofreciendo de otra forma más rotunda. Tampoco haría tal rechazo en nombre de ningún otro.
Si a pesar de mis advertencias me atribuye la Dirección del Museo a mí y dice que la obra de su padre se montará al lado del Museo –aunque no tenía por qué unir el nombre de su padre al de Maside... ¿qué le vas a hacer?
5º- Que tú no quieres estar en la cosa ejecutiva, burocrática del Museo... Bueno pero nadie te va a sacar a ti la realidad de ser su fundador aunque tú te empeñes en desentenderte de él. A mí me parece que tú no debías desentenderte de esto aconsejando en líneas generales lo que se debe hacer para que lo que se haga esté lo más cercano a tu idea. Todo es corregible. Si la intención tuya es que el Museo prevalezca y se desenvuelva hasta los niveles que tienes pensado, debes de ayudarlo aunque no sea más que haciendo críticas, que de alguna manera representarán tu orientación. Es indudable que el Museo tiene ya un prestigio y que merecería la pena salvar cualquier desentendimiento por consolidar y desenvolver lo que deseaste hacer de él. Creo que más bien te interesa luchar porque no se pierda tu criterio, aunque tengas que aguantar cosas que no son exactamente lo que tú quisieras que se hiciese, ya que si el Museo, por cualquier razón, se viniese abajo, tú serías el primero en desesperarte por ello.
6º- Una última cosa de tipo económico: Sé que estas cosas no te han preocupado demasiado por encima del nivel de tus necesidades. Creo que desde el punto de defender mis intereses particulares no he sido más interesado que tú. Pero al frente de defender unos establecimientos de los que viven 250 familias no tenga más remedio de ser guardador celoso de que las cosas funcionen bien económicamente. Entonces, independientemente de los intereses que fue produciendo el capital de Sargadelos a ti se te tenía destinada una pequeña asignación que iba creciendo con la evolución del dinero. No era pagarte nada sino para ayudarte a pagar unos gastos materiales de tu atención por estas cosas. No te obligaban a nada. Y lo único injusto es que fuese una asignación pequeña. Pídenos que se te aumente, declárate en huelga, llámanos miserables... pero no nos la rechaces.
No se trata de polemizar. Pero no me prohibas que te diga estas cosas que mantenidas como reserva me hacen mucho daño. Y un abrazo muy tenso

Isaac

1979-03-29
Carta de Seoane a Sofovich. 1979
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sofovich. 1979 en 29/03/1979

La Coruña, 29 de marzo de 1979

Dr. Bernardo Sofovich
Buenos Aires

Queridos Bernardo y Julia:

Debemos carta desde febrero, pasó todo ese mes y marzo entre Madrid, donde vi algunas, pocas, exposiciones y ningún espectáculo, estuvimos sólo unos días y, La Coruña, donde me propuse sólo trabajar. Tengo la exposición de acuarelas hecha para El Retiro, esperando que les guste. Son 25 acuarelas que van desde 40,5 x 33 centímetros, hasta 25 x 1, y comprenden paisajes y figuras, sobre todo paisajes hechos tan libremente como pudieron hacerse luego de los expresionistas y los abstractos líricos aparte el alma, como se dice en Galicia, que, naturalmente, se les supone y que establece las diferencias entre las de ellas y las mías. Creo que luego de enmarcadas lucirán bien, pues las acuarelas exigen siempre pass-partout no sé bien si pass o passe, y vidrio.
El tiempo actual en Galicia es bueno para trabajar, llueve, hace frío y nieva, pero los que se ocupan del tiempo prometen cambios en los próximos días. Las tormentas en el mar son impresionantes y de una gran belleza contempladas desde tierra. Uno de los barbados meteorólogos de la televisión española se presenta siempre con la cabellera y barba como si toda la lluvia hubiese caído sobre él, o surgiese de un chapuzón en el mar. Resulta ser la imagen viva del tiempo. Aparte de unos cuantos amigos y parientes, no vimos a casi nadie. Estamos muy metidos en casa y creemos que será en el próximo mes cuando veamos en general a parientes y amigos, además de estar con los amigos de ésa que prometieron venir a Galicia, como los Baudizzone y ustedes a quienes deseamos ver, mejor dicho, estamos impacientes por verles.
Hemos querido hablarles por teléfono, pero resulta que no tenemos el número de la nueva casa donde creemos deben estar ya viviendo. Cuando salimos de ésa, dejamos al portero indicación de que llamase al teléfono del estudio cada vez que tuviese necesidad por algún asunto del departamento nuestro. Suponemos que lo habrá hecho.
En Madrid, vimos una gran exposición del De Koonin último, muy próximo a la abstracción lírica en sus grandes cuadros y sin la pincelada amplia y abundante en pintura de hace diez o más años, aunque algo quede de ella. Se trata de grandes paisajes, o así me parece a mí, de los que desapareció quizás para siempre la figura femenina que los centraba. Para nosotros su pintura última constituyó un espectáculo inolvidable. Me recordaron las pinturas del alemán Nay que vimos en Colonia hace diez o doce años.
Hablaremos de todo esto cuando vengan ustedes. Si no viajan en este mes que comienza, por favor, escríbannos aunque sean unas pocas líneas. Envíennos el número del teléfono del nuevo departamento.

Un saludo para los amigos comunes y un gran abrazo para los dos de Maruja y mío:

[Seoane]

1979-03-30
Carta de Seoane a Parker. 1979
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Parker. 1979 en 30/03/1979


La Coruña, 30 de Marzo de 1979

Sra. Margot Parker
Buenos Aires

Querida Margot:

Perdona este silencio de dos meses. Creo que nos hacía falta. Aún no hemos visto aquí algunos parientes ni amigos. Nos hemos encerrado en casa y desde ella veo el mar. El trozo muy pequeño, para nuestro gusto, que nos corresponde, de grandes tormentas, naufragios y seres misteriosos, hombres y peces o mezcla de ellos, que algunas veces surgieron a las playas. Una sirena se casó con un hidalgo en la costa gallega y de ahí surgen los de apellido Mariño de Lobeira y Padín. En el fondo del mar de esta costa abundan las ciudades sumergidas, sobre ellas viven multitud de alimañas, hay infinidad de barcos hundidos y los peces son en su mayoría negros. Los cristianos medievales y los paganos de la antigua Roma creyeron que las fronteras del Hades estaban en Galicia. Agua adentro vivían los gigantes, tritones, serpientes y hombres con cola de pez que son “os homes mariños”. Todo esto parece verse desde aquí en el poco mar que vemos desde nuestras ventanas y uno espera el dia en que se revelen a nuestros ojos.
De esta costa de los Ártabros y de la montaña que encierra, procedemos Maruja y yo. Pero todo lo que sentimos es muy dificil de explicar, pues no tiene nada que ver con mapas administrativos, incluso escandalizaríamos a muchos si dijésemos que una roca grabada con signos prehistóricos de los que desconocemos su significado, nos emociona más que mucha obra de arte del pasado o del presente. Me atrae su misterio. Te escribo todas estas cosas que siento como verdaderas y que de algún modo me pertenecen, vengo heredando, y constituyen mi antigüedad.
Estos dias se le hace aquí un homenaje a Lorenzo Varela, en el que participará bastante gente.
Trabajo bastante. Hice una buena cantidad de acuarelas y pasteles que se expondrán en Buenos Aires, creo que a fin de temporada en la galería de Julia y en la de Gordon, y, muy pronto empezaré a hacer los ocho dibujos para tapices que tengo que enviar a la Galería El Sol.
El frío, la lluvia, temporales y nieve ayudan a trabajar. No puede haber, creo, un país legendario sin un tiempo así. De la niebla surgen fantasmas y leyendas, y los oculta. Todo esto te impulsa a trabajar y a encerrarse en uno mismo.
No escribo más. Por favor contéstame. Tenemos ganas de noticias de Buenos Aires, de saber de los amigos, etc. Tambien saber si pintas. Quisiéramos que lo hicieses.

Un abrazo de Maruja y mío, con saludos a los amigos comunes (a Girri le escribiré estos días).

[Seoane]

1979-03-30
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1979
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1979 en 30/03/1979


La Coruña, 30 de Marzo de 1979

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos amigos:

Hoy empezamos a escribir cartas. No sabemos si estáis en Buenos Aires o en París. No sabemos nada de vosotros, nada tampoco de nadie de ahí y empezamos a no saber nada de vosotros. Vivimos muy encerrados en casa, trabajando. Estuve reuniendo poemas sueltos de Varela publicados ahí para catálogos de pintores, prólogos de libros, etc., que constituirán un tomo de homenaje y los libros de poemas publicados por él que se reunirán en otro tomo. Luego, más tarde, sus libros en prosa. Se publicarán aquí y estuve con eso, además de pintar a la acuarela y al pastel para las exposiciones de Julia y Gordon*. Creo que pueden ser interesantes. Después de eso, estos días completaré la de tapices para una exposición en ésta alrededor de setiembre u octubre. Esto es todo, hay que añadir que hice algún nuevo grabado y redacté algunas notas. Trabajo.
En cuanto a clima: Estamos viviendo una primavera fría, con lluvia abundante y nieve en las montañas. Días como los de los cuentos infantiles. Nieve en el suelo, en los árboles, lobos hambrientos amenazando desde los bosques y niños con botas, muy abrigados y con unas bufandas que le cubren la cara hasta los ojos. ¡Ah! Y un gorro enterrado hasta las orejas. En lo que se refiere política, nada. Creo que el mundo que empieza a cansarse de la Diosa Razón y seguir, los hombres, sus puros instintos primitivos. En el fondo, yo tampoco creí demasiado en la razón, sino en las intuiciones irrazonables que guían al hombre, el arte, la ciencia y hasta la fortuna. No se puede creer en planes, ni en la paz, ni en la guerra. Siempre hay algo minúsculo, considerado insignificante, que cambia los mejores planes y el destino incluso de cada persona. Maruja y yo creemos que estamos felices como estamos. En mi caso, aspirando sólo a hacer un buen dibujo o un cuadro bueno, sin más ambiciones. Frente a uno solo este mar de tormentas misterioso y feroz y de donde verdaderamente parece que procedemos, según los biólogos, y no de entre las líneas que señalan fronteras inventadas por los estadistas.
Bueno, queremos saber de vosotros, de todos. Escribidnos si estáis en Buenos Aires. Un gran abrazo muy fuerte de Maruja y mío y otro para Eduardo y Paloma.

[Seoane]

1979-04-02
Carta de Seoane a Shand. 1979
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Shand. 1979 en 02/04/1979


La Coruña, 2 de abril de 1979

A Susana y William Shand
Buenos Aires

Muy queridos amigos:

Estamos por escribir a casi todos los amigos y no porque no tuviésemos ganas de hacerlo, sino porque, en realidad, fueron dos meses de ajustes caseros y de trabajo bastante intenso. Preparé dos libros de Lorenzo Varela para la imprenta y quedan otros dos para editar más adelante. Estos dos primeros saldrán seguramente en mayo y además trabajé mucho en acuarelas, pasteles, grabados, dibujos para tapices, etc. Desde luego, con un tiempo que invita al trabajo y a la meditación. Tormentas en el mar. Las grandes tormentas de esta costa, lluvia, nieve, frío. Entramos en la primavera y gozamos de un invierno pleno que, dicen, durará hasta casi el día de aproximadamente vuestro vuelo a París, hasta alrededor del 15 de abril, anuncian. Todo esto está muy verde y bello, con infinitos matices de verdes. Aquí estamos en una época de transición en muchos terrenos. A Galicia le fue reconocida su carácter de nacionalidad, lo mismo que a Cataluña y Vascongadas, discusiones y regateo sobre los poderes que le corresponden en su autonomía y su planificación interna que se extiende desde las escuelas, donde se introduce la oficialización del gallego, hasta los más sutiles problemas políticos y económicos, todo discutido con ese lenguaje administrativo y burocrático que vino agobiando por lo menos a todo occidente y a una parte de oriente. El dicho castellano de al pan, pan y al vino, vino no tiene lugar en este mundo actual, fue un dicho seguramente de labradores que se enfrentaban a la burocracia nacida en la Edad Moderna.
Pinté al pastel una Ana Bolena, para exponer en Buenos Aires. Algún día haré un Enrique viii. En Galicia aún se dice de una mujer mal, es una Ana Bolena y el dicho nació, no de que le diesen la razón al rey inglés, sino, seguramente, de que se compadecían de la reina repudiada, Catalina de Aragón. Mi Ana Bolena no está exenta de compasión hacia ella, es una mujer bonita y como en muchos casos de mujeres bonitas, sus verdaderos sentimientos no se reflejan en el rostro.
Hoy también le escribo a Girri y a otros amigos. En esta semana, le escribiré a todos para que me contesten con noticias de ellos y de Buenos Aires. Un gran abrazo expresivo del cariño de Maruja y mío para los dos:

[Seoane]

1979-04-03
Carta de Seoane a Girri. 1979
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Girri. 1979 en 03/04/1979


La Coruña, 3 de Abril de 1979

Sr. Alberto Girri
Buenos Aires

Querido Girri:

No hemos escrito inmediatamente a nadie. Estamos empezando a hacerlo ahora cuando parece que, en mi caso, quedé más aliviado de trabajo. He pintado unas 50 acuarelas y pasteles y estoy haciendo dibujos de tapices. También preparé dos libros de poemas de Lorenzo Varela que están ya componiéndose en una imprenta de aquí, con la esperanza de que estén impresos a mediados de Mayo.
En cuanto a Galicia, reconocida constitucionalmente el carácter de nación, al igual que Cataluña y Vascongadas, se vive un momento interesante. De Buenos Aires no sabemos apenas nada de lo que más nos interesa. A Francisco Gil de El Ateneo le dejé dinero para la suscripción del suplemento de los domingos de La Nación y me están enviando la edición semanal, sin el suplemento, que no me interesa nada, puesto que las noticias de desgracias son universales y se conocen en el mundo con diferencia de muy pocas horas y tampoco me interesan aquellas otras noticias que no se refieran al movimiento cultural o a inquietudes de este tipo. Todo lo otro me lo da mucho mejor, incluso, el suplemento dominical que los resúmenes semanales. Sintiendo además el placer de leer las colaboraciones de mis amigos y conocidos y de indignarme con algunos dibujos que se publican. ¡Oh, el delicado, finísimo y siempre alabado S....! ¡Tan intemporal hoy y precisamente por esto mismo tan temporal!
Podría hacer un libro que remedase al París era una fiesta de Hemingway, Galicia era una fiesta, escribiendo sobre todos mis amigos muertos en Galicia, si no fuese que algunos lo fueron violentamente y no tendría vocabulario suficiente para expresar mis sentimientos. Uno va renunciando a muchos proyectos que se le ocurren tan pronto se siente solo y en silencio. Galicia es una fiesta si no nos lo impidiese el recuerdo tan cultivado en tantos años de Buenos Aires. Todo esto es maravilloso en sus montañas, en su mar y en sus pequeñas ciudades. Lástima la pobreza que hace que la gente emigre y la que produce la misma emigración. Una pobreza que no se ve en las calles, digna, resignada. Pero, ¿por qué te he de escribir sobre esto? si la pobreza se asienta en el mundo y puedes percibirla de muchas maneras, aún en el orgulloso Berlín dividido de la post-guerra y en la triunfante New York. No quiero escribirte de esto. Tampoco por hoy, de nada más. Recuerdo a todos los amigos, las bromas y las discusiones y la solidaridad que se desprende de todos. Un gran abrazo de Maruja y mío. Escríbenos. Hace dos días le escribimos a Margot.

[Seoane]

1979-04-03
Carta de Seoane a Gerstein. 1979
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Gerstein. 1979 en 03/04/1979


La Coruña, 3 de abril de 1979

A Noemí Gerstein
Buenos Aires

Querida Noemí:

Te debemos carta y nuevas de nuestra actividad en ésta. Sabemos lo que te ha sucedido en Madrid, nos lo dijo Marika, hace algunos días, pues nos habló por teléfono desde Las Palmas. Nos dijo que te habían asaltado, robado y lastimado. Sentimos mucho todo lo ocurrido. Esperamos que estés repuesta y nos gustaría mucho tener noticias directas tuyas. Nosotros, como puedes imaginarte, hemos pasado un mes encerrados en casa por el trabajo, hice unas 60 o algo más entre acuarelas y pasteles, además de algunos grabados y dibujos para tapices, puse en orden los libros de Lorenzo para ser reeditados en un tomo y otro que componen casi todos los poemas sueltos que sirvieron para catálogos de exposiciones, algunas revistas, etc., que fui guardando. Este irá con un prólogo mío y el primero, el de los libros, con uno de Rafael Dieste, creo que van a ser dos tomos importantes. Marika, cuando me habló, se encontraba bien.
No tenemos noticias de Buenos de Aires. Por teléfono nos dijeron Esther y Lipa, desde París, que volvían a Buenos Aires. Hoy le escribimos también a Baudizzone y ayer o anteayer lo hemos hecho a los Lifschitz, Margot Parker, etc. Comenzamos nuestro período social por correspondencia, aunque la verdad es que desearíamos estar con todos vosotros y dejo por terminado nuestro período de encierro casi total, aunque el tiempo no ayuda en absoluto al cambio de vida. Llueve y hace frío y por días nieva en la montaña gallega. Todo en plena primavera.
Vimos en Madrid, a nuestra llegada, una exposición de las últimas obras de De Kooning, que tanto influyó en algunos pintores de Buenos Aires y que en estas nuevas obras se parece bastante a las del alemán Nay. Lo único figurativo de esta muestra era una gran escultura en bronce, pero ésta muy basta, con una humanidad muy próxima a la de un primate, parecía más bien de Dubuffet. Su rudeza nada tenía que ver con los grandes óleos últimos ni con las litografías de la exposición, más bien recordaba las mujeres sentadas resueltas en las décadas del 50 y 60 en su figuración a grandes pinceladas, algo que entusiasmó a Macció, y de las que surgió la delicadeza y belleza de su obra actual, más sabia, a mi juicio que la anterior. El tema, en general, decía en el catálogo ser el paisaje. Pero el tema no es el título y el paisaje, puede ser sólo la intención primera. De todo modos, cada exposición nueva muestra al público que nuestra época capaz de disciplinar muchas ideas y técnica fue incapaz de reglamentar el arte. Este continúa siendo la obra de gentes solas y, si tú quieres, aunque tengan éxito, marginadas siempre por grupos muy distintos.
Bueno, esto es todo hoy. Aguardamos noticias tuyas y te abrazamos desde este país, de frío, lluvia y temporales, Maruja y yo:

[Seoane]

1979-04-03
Carta de Seoane a Baudizzone. 1979
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Baudizzone. 1979 en 03/04/1979

La Coruña, 3 de Abril de 1979

Dr. Luis M. Baudizzone
Buenos Aires

Queridos Baudi y Elena:

A todos los amigos, casi, les estamos diciendo lo mismo, llevamos aquí dos meses y es ahora cuando empezamos a escribir. Hasta ahora no vimos nada, solo un día fuímos a Santiago. Estuve trabajando, haciendo acuarelas, pasteles, dibujos para tapices, etc. Mientras tanto, fuera de nuestra casa, llovía, llueve, se levantaron grandes temporales y nosotros encerrados en ella sin apenas salir y esperando la llamada de algún amigo que llegase de Buenos Aires, vosotros, por ejemplo, a quienes esperamos en este mes de abril. El paisaje con tanta lluvia se encuentra exuberante, bellísimo y el mar lo mismo con todos estos temporales.
Preparé en estos dos meses dos tomos de la obra de Varela que se están componiendo y que saldrán durante el mes de Mayo. Es nuestro homenaje. No tenemos apenas noticias de ahí. La Nación semanal apenas informa del país más que en términos económicos y refiriéndose, o reproduciendo, los discursos que se pronuncian que no interesan demasiado, generalmente nada. Apenas nada de todo aquello que se refiere a cuestiones culturales que es lo que a uno le importa y mucho más estando fuera de Buenos Aires. Aquí me enteré que el primer cuento de Cortázar fué publicado en Buenos Aires por Correo Literario , lo escriben en una revista universitaria que hacen en Toulouse dedicada a la literatura en castellano y que hace unos minutos busqué para participarte el nombre de la revista y del cuento y no lo encontré.
Esta es una pequeña carta sin apenas novedades que contaros. Unicamente que vimos en Madrid dos o tres exposiciones muy buenas. La más importante la del holandés-neoyorquino De Kooning , el de las pinceladas anchas y firmes que tanto entusiasmó al grupo de Nueva Figuración , llevándolo en algún caso a casi plagios. Expone ahora en Madrid una muestra muy importante de sus últimas obras que no recuerdan en nada las de la década del 60 y sí la de un pintor alemán más viejo y menos conocido que él, de apellido Nay , que debiera conocerse más.
Bueno, esta no es la carta que pensaba escribir cuando la inicié. Pero así ocurre. Os esperamos muy pronto y entonces hablaremos de todo aquello que ahora olvidé. Un gran abrazo muy cariñoso para lo dos de Maruja y mío:



Nota: Acabo de encontrar la revista Cahiers du Monde Hispanique et Luso-Bresilien y el cuento de Cortázar Bruja , que se publicó el 15/VIII/44. Por cierto, el autor de la nota Jean Andreu dice que fué fundada y dirigida por Arturo Cuadrado. Ni Varela, ni yo, contamos. Viene luego una larga lista de colaboradores de la revista.

1979-04-12
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1979
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1979 en 12/04/1979

Rio de Janeiro, 12 de abril de 1979



Caro Amigo Valentín Paz-Andrade,

Espero que estas linhas os encontrem com boa saúde, a você e a D. Pilar, sempre presentes em meu coração.
Nós aqui vamos indo e preparando ativamente a nossa mudança definitiva para Nova Friburgo, prevista para o mês de setembro deste ano.
Num estranho livro intitulado Voces femeninas de la Poesia Brasileña (de título espanhol, mas que contém também traduções em francês, inglês e árabe), de Adovaldo Fernandes Sampaio e publicado pela editora Oriente, de Goiânia, acabo de encontrar três traduções suas para o galego, de Bruna Lombardi.
Pergunto-lhe se recebeu essa publicação; em caso contrário, vou mandar-lhe o meu exemplar.
(Aqui entre nós, a julgar por esse e por outro livro da mesma autoria, o Sr. Adovaldo me parece um pouco desequilibrado e de duvidosa honestidade intelectual.)
Aceite um abraço cordial e as lembranças afetuosas de seu fiel



Paulo

1979-06-26
Carta de Rodrigues Lapa a Paz Andrade. 1979
Anadia
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rodrigues Lapa a Paz Andrade. 1979 en 26/06/1979

Anadia, 26/6/79


Meu bom e prezado Amigo

Desculpe a demora em agradecer a oferta do seu livro, Cem chaves de sombra, onde, mais uma vez, o homem destemido faz da poesia a arma da sua luta pela Terra que o viu nascer. O «Pequeno testamento» é, a tal respeito, uma peça antológica. Parabéns pelo seu livro. A Galiza está precisando de homens assim: que vejam claro e obrem consequentemente, e sobretudo rapidamente; quando não, a cultura e a língua têm os dias contados.
O Sá da Costa mandou-me a fotocópia da sua carta, que muito apreciei. Diz muito bem: cumpre reabrir o triálogo. É o que venho fazendo de há muito. Como prova disso, envio-lhe o recorte de um artigo publicado no dia de Camões, o nosso santo padroeiro, que uma vez chamou «sórdidos» aos galegos, por atraiçoarem a fraternidade que deve sempre existir entre eles e os portugueses. Foi em nome desse ideal que amaldiçoou desse jeito os seus próprios avós galegos, um (Vasco Peres de Camões), prisioneiro, outro (Airas Peres de Camões), morto na batalha de Aljubarrota. É indispensável esclarecer todos estes incidentes históricos e varrer a estrada para a nossa reconciliação. O antilusismo recalcado parece ter ressurgido, de modo selvagem, na polemica desencadeada nos jornais em torno do problema da língua. A imagem da Galiza e sua cultura não fica honrada com tais destemperos. Tenho as peças fundamentais desse processo. O que não sei é se as terei de deitar ao lixo, ou se as terei de aproveitar para fazer o estudo da intelectualidade galega dos nossos dias.
Cumprimenta-o cordialmente o amigo obrigado,

Manuel Rodrigues Lapa

1979-07-15
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1979
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1979 en 15/07/1979

Nova Friburgo, 15-7-79


Querido Amigo Valentín Paz-Andrade,

Quando a sua carta de 22 de maio chegou ao Rio, eu estava dando um curso de trinta aulas em Belo Horizonte. Ao voltar, logo fiquei envolvido nos preparativos de minha mudança. Afinal, mudamo-nos para cá no dia 6 deste mês. Na paz destas serras pude enfim ler Cen chaves de sombra e agora posso responder à sua carinhosa carta.
Fiquei tristíssimo ao saber da morte do prefaciador e do ilustrador do seu livro. Lembro-me de ter visto quadros de Luís Seoane na Galicia. Quanto o Lorenzo Varela, o seu «Limiar» e o seu «Homenaxe Cativo» dão uma idéia de seu alto valor. Dou-lhe pêsames sentidos pela morte desses dois amigos fraternos.
O seu livro interessou-me prodigiosamente. Nele há de tudo: lirismo e épica, reminiscências poéticas de autobiografia e historia nacional, balada popular e poesia culta, meditação e balanço. Por meio dele, pode-se reconstruir o que foi a sua existência durante tantos anos trágicos. A mim também aquelas datas dizem muito. Na longínqua Hungria nós também sofríamos com as notícias terríveis que de 1936 em diante nos chegavam da Espanha. Já prevíamos naquele um ensaio do futuro que o nazismo nos preparava; e efetivamente, já em 1940 eu me encontrava num campo de concentração, de onde no ano seguinte partiria para o exílio. Sofríamos com a Espanha e a Galicia, embora quase nada soubéssemos a respeito delas. Agora que as conheço, que lhes entendo a língua e a mensagem, que nelas conto amigos queridos, que basta fechar os olhos para rever-lhes as paisagens –agora é que posso sentir retrospectivamente tudo o horror daquela época.
A sua poesia tem unha vibração particular: mesmo quando alude aos acontecimentos da sua própria vida, sente-se que você fala em nome de uma coletividade; e respira-se em toda ela uma dramaticidade profunda, aguçada pela íntima inspiração folclórica. Dou-lhe parabéns pela sua força, pelo seu dom de comunicação e por ter captado de maneira tão sensível o «genius loci». E felicito-o por não ter abandonado a poesia no meio das vicissitudes de uma vida tão ativa e por servir-se dela para exaltar a memória dos amigos mortos. O seu volume é uma obra de arte e um monumento: para mim completa a imagem que guardara da Galicia no fundo do coração.
No começo desta carta falei-lhe da minha estada em Minas Gerais. Aproveitei um fim de semana para dar um passeio a Cordisburgo, cidade natal do nosso inesquecível Guimarães Rosa. É um lugarejo minúsculo, de ar puro e rara beleza. Pensei em você na casa em que ele nascera e que hoje é museu.
Soube com prazer da excelente repercussão do seu livro sobre A galecidade na obra de G.R. em Cuba sob a pena do escritor Helio Dutra Domínguez. Ele tem razão ao indicar-lhe o acadêmico Antônio Houaiss como pessoa capaz de apreciar o seu ensaio (e, acrescento, a sua poesia também). O endereço de Antônio Houaiss é Avenida Epitácio Pessoa 4560, ap. 1302, Rio de Janeiro, 22471.
Como lhe disse, depois de passar 72 anos em capitais, acabamos de nos mudar a unha casa na serra (onde espero poder acolhe-lo um dia em companhia de D. Pilar). A mudança é grande demais. Por enquanto estamos organizando uma rotina para a nova vida e arrumando a biblioteca (O volume de Adovaldo Fernandes Sampaio deve encontrar-se em algum lugar entre os dez mil volumes ainda empacotados, logo que o encontre. Vou remetê-lo para o seu endereço) Espero poder dedicar o tempo que me resta à leitura e ao estudo.
Na verdade, mudamo-nos antes do que esperávamos. Nora só vai ausentar-se em setembro, mas prefere descer daqui uma vez por semana a permanecer no Rio. Neste momento, aproveitando-se das férias, estão conosco minha filha Laura, que estuda música na Universidade de Nova Yorque e a outra filha Cora, jornalista em Brasília, que trouxe consigo o marido, e os dois filhos. Procuramos aproveitar ao máximo esta rara oportunidade de ter a família reunida.
Drummond acaba de passar uma temporada na Argentina, o que me impedia de entregar-lhe em mão o seu livro de versos: mais deixei-o na casa dele com um bilhete.
Com meus respeitos a D. Pilar, aceite, caro Amigo, um abraço afetuoso de seu fiel


Paulo


PS. Nora manda-lhes saudações cordiais.

1979-08-11
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1979
Rio de Janeiro
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1979 en 11/08/1979

[Nova Friburgo] 11.8.79


Meu Caro Amigo,

Encontrei o livro Voces femeninas de la poesia brasileña de Adovaldo Fernandes Sampaio e remeti-o para o seu endereço há uma semana. A leitura de outro livro (O Sol na Rede) desse mesmo autor convenceu-me de tratar-se de pessoa pouco correta, useira e vezeira em plágios.
Espero que minha carta de 15 de julho lhe tenha chegado às mãos.
Respondendo à pergunta de sua carta de 11 de julho informo-o de que até agora não recebi nenhuma cópia da minha conferência de Vigo, reproduzida na revista Grial. Aceite, com recomendações respeitosas para D. Pilar, um abraço amigo do seu fiel



Paulo

1980-01-01
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1980
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1980 en 01/01/1980

Sítio Pois é, 1º de janeiro de 1980


Caros Amigos Valentin Paz Andrade e D. Pilar,

Recebi e agradeço sinceramente seu belo cartão com votos de feliz Natal e Ano Bom. Nora e eu também lhes desejamos um 1981 cheio de saúde, paz e serenidade. Ficaríamos felizes de poder recebê-los neste sítio durante o Ano Novo.
Estou acabando o convite de José Olympio, um livro intitulado Rosiana, espécie de refraneiro-ideário do saudoso amigo João Guimarães Rosa. O Senhor será o primeiro a receber um exemplar.
Saudações carinhosas de



Paulo Rónai

1980-05-10
Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1980
Guadalajara [nac. México]
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1980 en 10/05/1980

Guadalaxara, Nova Galiza, 10 de maio do 1980




Benquerido amigo Valentín:

Recibín a túa do vinteún de abril e fólgome moito coas novas que me das da túa futura viaxe a Valdeorras. Gracias de antemao pola intervención que vas a ter na homenaxe que, en parte, vai a ser adicada a min. Supoño que nas lápidas porán «rúas» e non «calles», pois coido que ao noso bon amigo Gayoso, ao que desexo lle deas unha forte aperta no meu nome, non lle pasará inadvertido ese detalle. Xa me contarás. Sigo a libar paseniño (coma compre facer coa poesía) no teu fermoso libro.
Aceito con gosto a túa encomenda de dados para o teu futuro libro Castelao na luz e na sombra e nesta mesma carta adxunto algúns que desexo che sexan proveitosos. Dende logo o Soto é o que máis coñece das xeiras de Castelao pola América do Norte e por Cuba, xa que el foi o seu compañeiro nelas. Mais Soto tamén anda a facer un libro (millor dito, xa o ten feito segundo di el) sobre Castelao, no que sostén a tese de que o noso heroi era marxista ou, polo menos socialista, e non sei ata que ponto estará disposto a proporcionar os moitos dados que sen dúbida ten. Por se lle queres escreber o seu enderezo é: Marsella, 76, México, 6, D.F. O de Roxelio é Torquemada 118, Imprenta, Méx-8, D.F. Ehí, na Terra, podes ver ao meu amigo e compadre Francisco Mares, ao que penso que ti tamén coñeces: vive no Carballiño, Mosquera 34 (comercio) ou Margarita Taboada 73, que é onde ten o seu domicilio. O Mares era, na emposta da viaxe de Castelao, un membro moi activo das Sociedades Hispanas Confederadas e pódeche dar novas e enderezos de xente que as complete. Confidencialmente: se che interesa fala coel, xa que, por terse formado nas Américas, non se desenvolve moi ben por carta.
A carta de Castelao que che trascrebo en parte, dirixiuma cando eu estaba en Francia nos fins da guerra; nela pregúntame por amigos comúns e fálame doutras cousas que non xulgo interesantes para os fins que persigues de escolma de dados da súa viaxe polas Américas.
Da vida e traballos de Castelao en Bos Aires supoño que terás elementos de abondo para o teu libro. Eu teño xornáis e revistas daqueles tempos e supoño que ti tamén os terás.
Castelao, Picallo, Ríos e Villanueva, digo, Villaverde, xunto con Ramón Cabanillas, fillo, xantaron na miña casa cando fixeron a viaxe a México na emposta da celebración das Cortes republicanas. Falamos de moitas cousas que non lembro e daquela presenteille ao escultor mexicano Ignacio Asúnsolo, autor do monumento a Obregón. Emporiso lémbrome ben de que Castelao tomaba con humor e dinidade a xenreira que lle manifestaba Pedro Longueira, xenreira que aparece patente nas notas que che adxunto. Agardo que che sirvan de algo e, se atopo algunha cousa máis que poida servirche para o teu libro prometo enviarcha.
Ando a facer unha escolma de todos os meus poemas de loita e sátira que me gostaría publicar e, aproveitando a viaxe que vai facer á Galicia o vrao vindoiro o amigo Ramón Esturau, vou a mandar por el todo ese material. E quixera que se puxera en contacto contigo e con algúns outros amigos, para ver se é posible e comenente publicalo.
¿Qué me podes contar do grupo «Realidade Galega» de que me falaron?

Saúdos cordiais da miña muller e meus para a túa dona e fillo.

Unha moi forte aperta para ti do teu sempre amigo

Florencio

1980-06-28
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1980
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1980 en 28/06/1980

Sítio Pois é, 28 de junho de 1980


Meu caro Amigo,

Estou sentindo falta de suas notícias. Entre seus mil afazeres de político, advogado, ensaísta e –last but not least- poeta terá um momento livre para informar-me de sua saúde e da de D. Pilar? Terá publicado alguma obra nova depois de Cen chaves de sombra? Já foram publicados seus artigos sobre seus saudosos amigos Lorenzo Varela e Luis Seoane? Aguardo-os.
Antigamente o Amigo vinha de vez em quando ao Brasil. Não está em seus projetos uma visita ao Rio? Definitivamente instalados em nossa casa de campo, gostaríamos tanto, Nora e eu, de que o Senhor e D. Pilar passassem algum tempo conosco. Ficamos aqui a duas horas e meia do Rio, a quase 1000 metros de altitude, num clima agradável e num lugar bonito. Nova Friburgo foi fundada há 150 anos por imigrantes suíços que se instalaram aqui por acharem a paisagem semelhante ás de seu pais de origem. Aqui temos instalações contíguas para os amigos e um dos nossos prazeres é recebê-los. Note, por favor, o meu telefone daqui (0245) 22 4134.
Desde novembro, quando estive na Bulgária e na Hungria, não mais sai do Brasil. A não ser algumas conferências dadas no Rio, em S. Paulo e em Brasília, tenho permanecido aqui. Nora também acabou por aposentar-se na Faculdade de Arquitetura. Pela primeira vez na vida, podemos entregar-nos unicamente a afazeres que nos agradam.
O trabalho que mas tempo me toma é Mar de Histórias, uma grande antologia do conto mundial. Não sei se já lhe falei dessa obra, cuja publicação foi começada por José Olympio em 1945 e abandonada em 1963, ate quando saíram quatro volumes. Agora a publicação foi retomada pela Nova Fronteira. São previstos 15 volumes dos quais três publicados, o quarto ao prelo, o quinto em vésperas de ser entregue. Para que tenha uma ideia do trabalho, estou-lhe remetendo o 1º volume. Grande parte da seleção e da tradução é feita por mim, o resto e toda a revisão por Aurélio Buarque de Holanda Ferreira.
Entre os 350 contos do mundo inteiro que a obra há de conter gostaria de incluir polo menos um conto galego. Na precisa coleção de livros galegos com que você me presenteou em Vigo há volumes de poesia, de ensaios, de história literária, mas não contos. Existirá uma antologia do conto catalão? Ficar-lhe-ia muito grato pela remessa de um livro destes. Não havendo, serviriam também volumes individuais de contos, como, por exemplo, Cousas de Castelao, Contos do camiño e da rúa, de Otero Pedrayo ou Do caso que lle aconteceu ó Dr. Alveiros, de Risco.
Estou-lhe enviando também,na mesma encomenda, meu ultimo livro publicado, Não perca o seu Latim, adagiário de latim, que talvez o interesse também em qualidade de advogado. Espero que lhe chegue ás mãos em ordem.
Aqui me despeço do caro Amigo, à espera de suas sempre gratas notícias, pedindo-lhe que apresente minhas gratas lembranças a D. Pilar. Nora manda abraços para ambos.
Afetuosamente

Paulo


P.S. Finalizando, ocorre-me outro pedido: de um dicionário galego-português ou galego-espanhol, que receberia também com muita gratidão...

1980-08-16
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1980
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1980 en 16/08/1980

Sítio Pois é, 16 de agosto de 1980


Caro Amigo Valentín Paz-Andrade,

Recebi a sua carta amiga de 21 de julho juntamente com Encrucilladas de Neira Vilas, e, também o lindo cartão datado de 10 de agosto de Trondheim. Muito obrigado por ter pensado em mim durante a sua breve passagem por esse lugar crucial da história européia.
Dou-lhe parabéns por ter afinal acabado de instalar a sua biblioteca não jurídica e grande parte da sua coleção de quadros na casa de Pousa Nova do Mar. Conheço a inquietude provocada por uma mudança demorada e o alívio que se sente quando finalmente se fixou os seus penates. Desejo-lhe saúde e felicidade na nova residência.
Uma grata notícia é a que me dá da sua biografia de Castelao. Graças à sua gentileza posso fazer uma idéia do valor desse grande galego como pintor e como ilustrador, pois li o seu Diário 1921, além do que o seu Pranto Matricial inspirou-me a vontade de conhecê-lo de mais perto ainda. Escrever essa biografia era para o Senhor uma obrigação fraterna. Faço votos para que as pesquisas projetadas o tragam quanto antes a Buenos Aires, pois assim poderemos tê-lo entre nós. (De qualquer maneira tome nota desde já do nosso número de telefone: 0245-22-4134, Nova Friburgo.) Tem razão de querer conhecer ao mesmo tempo a Bahia, que mesmo dentro do Brasil é um fenômeno único de cor, de sabor e de atmosfera. Deverei passar por lá em poucos dias, pois depois de amanhã embarco para Maceió, a capital de Alagoas, onde deverei pronunciar o discurso de saudação por ocasião do 70º aniversário de Aurélio. Na volta provavelmente pararemos em Salvador.
Os contos de Neira Vilas são concisos, poderosos e fortes –mas ainda não sei se será possível incluirmos em Mar de Histórias autores contemporâneos. Para esse fim preferiríamos contos galegos (de um ou dois autores) do fim do século passado e do começo deste. Da mesma forma um ou dois catalães, mas esses deveriam vir traduzidos em castelhano ou em português. Vou mandar-lhe dentro em pouco os vols. II a IV de Mar de Histórias para que tenha idéia mais nítida de nosso plano.
Recebi (e agradeci ao Dr. Fernández del Riego) as separatas de Grial com minha conferência em Vigo, mais não chegou ainda o nº dedicado a Luis Seoane, que aguardo com muito interesse.
Naturalmente li com alvoroço o próximo projeto do encontro galego-luso-brasileiro a ser organizado na Galiza e a idéia de minha eventual participação encanta-me. Devo confessar que para tal não me vejo qualificado, nem representante possível de qualquer entidade: mas se o seu engenho e a sua amizade encontrarem um pretexto honroso para a minha presença, iria honrado e procuraria não decepcioná-lo. Estou pensando numa palestra, p. ex. sobre «O português idioma universal no espelho da tradução».
Respondendo à pergunta de seu cartão postal confirmo que Carlos Drummond de Andrade esteve há algum tempo na Argentina, para assistir a melindrosa operação da filha Maria Julieta, diretora do Instituto Brasil-Argentina. Ela está fora de perigo, mas ao voltar, talvez de emoção, o próprio Drummond adoeceu de um herpes zoster. Espero que já se tenha restabelecido. Nessas circunstâncias não me parece provável que ele se decida a viajar, mas sempre vale a pena tentar. Seria feliz de ir com ele.
Com minhas lembranças respeitosas e as saudações cordiais de Nora para D. Pilar, aceite, querido Amigo, um abraço afetuosos de seu fiel


[Paulo]

1980-10-20
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1980
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1980 en 20/10/1980

Sítio Pois é, 20.10.80


Meu Caro Amigo,

Duas palavras apenas para acusar recebimento do número especial de Grial consagrado à memória de seu amigo Luis Seoane, talento nobre e múltiplo; li com sincera emoção as páginas dedicadas a ele, inclusive as suas.
Aqui nada de novo. Estou-lhe remetendo pelo correio marítimo os volumes II e III de Mar de Histórias.
Saudações afetuosas com minhas lembranças respeitosas a D. Pilar. Nora manda saudações.

Paulo

1981-02-06
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1981
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1981 en 06/02/1981

Sítio Pois é, 6 de fevereiro de 1981


Querido Amigo Valentin Paz-Andrade,

Recebi e agradeço a bela plaqueta sobre Lorenzo Varela. Li com emoção a biografia desse poeta e as duas elegias pungentes que lhe consagraram o Senhor e Xoan-Manuel Casado. E agradeço especialmente a idéia –que muito me tocou- de valorizar o presente pelas assinaturas dos escritores galegos.
Com meus respeitos a D. Pilar, aceite meu grato abraço


Paulo Rónai


P.S. Estou-lhe remetendo pelo correio marítimo, o vol. IV de Mar de Histórias.

1981-05-11
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1981
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1981 en 11/05/1981

Sítio Pois é, 11 de maio de 1981


Meu caro Amigo,

Acabo de receber o seu belo cartão da Irlanda. Ver que você se lembra de mim em seus passeios deixa-me comovido.
Nós aqui vamos indo. Há pouco tive uma alegria inesperada: a Federação Internacional de Tradutores atribui-me este ano o Prêmio Internacional de Tradução Nathorst, concedido de três em três anos a um tradutor . Sei que o meu caro Amigo vai alegrar-se com essa noticia.
Outro acontecimento que se deu recentemente: saiu na Hungria um volume de ensaios meus intitulado Latim e Sorriso. Foi uma sensação estranha ler-me traduzido por outro para a minha língua materna.
Com meus respeitos para D. Pilar, queira receber meu abraço muito cordial.


Paulo


P.S. Poderia mandar-me por gentileza, coma a possível urgência, dois exemplares do seu livro sobre Guimarães Rosa?

1981-08-30
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1981
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1981 en 30/08/1981

Sítio Pois é, 30 de agosto de 1981


Querido Amigo,

Perdoe o atraso com que agradeço os dois exemplares de A Galecidade na obra de Guimarães Rosa e o recorte de seu artigo sobre Não perca o seu latim. Seus comentários ao mesmo tempo pertinentes e generosos constituem para mim o mais valioso dos estímulos.
Nos últimos meses temos lido o noticiário proveniente da Espanha com intensa preocupação. Fazemos votos ardentes para que nada mais venha a perturbar a evolução pacífica começada sob tão bons auspícios.
Simultâneamente estou-lhe remetendo o vol.V de Mar de Histórias. O sexto deverá sair proximamente, o sétimo está sendo entregue ao editor; mas falta ainda terminar os volumes VIII a XV. Teremos vida e saúde para tanto?
Estamos tendo aqui um inverno bastante suave e bonito. Em junho e julho tivemos a companhia dos netinhos, cuja visita sempre nos alegra tanto. Desta vez, porém, a alegria ficou empanada pelo fato de os pais dos dois, nossa filha Cora e nosso genro, terem-se separado depois de onze anos de casados. O que nos consola um pouco é que estamos vendo a Cora com mais frequência, pois ela passou a trabalhar no Jornal do Brasil, do Rio. Nossa outra filha, Laura, veio de Nova Iorque passar as férias conosco, mas vimo-a relativamente pouco, pois em dois meses deu diversos concertos em 7 cidades.
Não sei se já lhe contei que por encomenda de minha editora estou trabalhando num vasto dicionário internacional de citações intitulado Entre Aspas, que toma todo o meu tempo. E a respeito a esse trabalho teria um pedido a fazer-lhe. O Amigo me conseguiria um exemplar de Greguerías de Ramón Gómez de la Serna?
Com meus respeitos para D. Pilar, mando-lhe um grato e afetuoso abraço do seu fiel amigo



Paulo Rónai


[Engadido a man na marxe:] PS. Comunique-me, por favor, o número do código postal de Vigo.

1981-11-19
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1981
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1981 en 19/11/1981

Sítio Pois é, 19 de novembro de 1981


Meu caro Amigo,

Como vão você e D. Pilar?
Recebeu a minha carta de 30 de agosto (na qual agradeci os 2 exemplares da Galecidade e o recorte de seu artigo, e pedi a remessa de Greguerías de Ramón Gómez de la Serna)?
Outro dia caiu em minhas mãos um exemplar de João Guimarães Rosa, de Luiz Otávio Savassi Rocha, livro interessante e bem escrito no qual tive o prazer de encontrar (às págs. 46 e 47) uma apreciação justa de seu estudo. Logo escrevi ao autor, pedindo-lhe um exemplar para você; ele mo mandou com sua dedicatória e eu acabo de encaminhá-lo para o seu endereço em encomenda separada.
De uma carta do autor, cito o seguinte trecho que há de interessá-lo:

«A propósito da ‘galecidade’ na obra de J. Guimarães Rosa, há uns poucos dias atrás em palestra proferida aqui em Belo Horizonte, o Prof. José Carlos Garbuglio, da Universidade de São Paulo, fez menção a um curioso episódio que passo a relatar, supondo não seja do conhecimento do Senhor:

Estando o cineasta Roberto Santos interessado em transpor para o cinema o conto A Hora e Vez de Augusto Matraga, perguntou a Guimarães Rosa qual seria a região geográfica mais adequada para a realização das filmagens, tendo recebido uma resposta evasiva, bem à feição do escritor mineiro: «-Num lugar com muita poeira e muita estrela». Ao se dirigir para o referido lugar, o cineasta teria encontrado dificuldades para entender a fala de seus moradores, insulados secularmente entre as montanhas, afastados da civilização litorânea. Como Roberto Santos estava em companhia de um galego, este veio em seu socorro e, para sua grande surpresa, confessou reconhecer na fala daqueles sertanejos resquícios do linguajar próprio da gente de sua província natal...».

[Engadido a man:] Aqui já é a minha carta que continua.
De resto, não há maiores novidades. Começou o verão, isto é, as chuvas: quer dizer que o nosso jardim está uma maravilha, com flores abrindo às centenas, lagartixas correndo, sapos cantando, beija-flores voando. Gostaria muito de recebê-lo um dia neste cantinho do Paraíso. Nesta esperança é que lhes desejo feliz Natal e Ano Bom,

Com saudações afetuosas


Paulo


Endereço de Luiz Otávio Savassi Rocha:
Rua Maranhão 1305, apt. 104, 30000 Belo Horizonte, MG

1981-12-01
Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1981
Madrid
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1981 en 01/12/1981

Madrid, 1 Nadal 1981



Benquerido amigo Valentín:

En Madrid, derradeira etapa desta nosa viaxe que tanto arrequentou as nosas máis gratas vivencias, quero darche as gracias pola tan grande pola tan grande parte que ti tiveche nilas e, de parte da miña muller e da miña desexar-vos a ti e aos teus boandanza e saúde para o ano 1982 e para sempre.

Cordiais apertas da miña dona e miñas para Celdita e para ti.


Florencio Celia


De Sargadelos enviaron-che copia dos meus poemas de O soño do Guieiro, de sátira e loita, e a petición dunhas cuartelas de prólogo. Uno-me a esta e rógoche a túa opinión encol da calidade e oportunidade dos mesmos e da súa publicación. Decidinme a da-los á lus, a pesar de que cicáis conviñera o esquecer as cousas da guerra, o feito de que os da España moura seguen lembrando-a e arelando a volta da tiranía.

Novamente unha aperta

1982-00-00
Carta de Filgueira Valverde a Paz Andrade. 1982
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Filgueira Valverde a Paz Andrade. 1982 en 00/00/1982

[Santiago, 1982]


Benquerido Valentín:

Recibín a túa carta e pasei con todo interés o asunto de Dona María Antonia Ruiz Álvarez á Dirección do Patrimonio.
O teu Castelao é o libro do ano e debera ter recibido canto premio hai e moitos máis, e sobre todo debera ter moitas recensións.
Anotei a de Pardo. Sigo compartindo contigo a idea de que en Galicia non temos crítica literaria. Ben é certo que en España non se atopa moito.
¿Cómo sigue Pilar? María Teresa saúdavos con moito agarimo.

Apertas moi fortes de


Filgueira Valverde

1982-02-03
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1982
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1982 en 03/02/1982

Sítio Pois é, 3 de fevereiro de 1982


Querido Amigo,

Tenho em mão o nº 73 de Grial, com a sua generosa resenha de Não perca o seu Latim, pela qual lhe sou sinceramente grato. No mesmo número li também o seu excelente artigo sobre o último livro de Drummond. Já mandou um exemplar ao poeta? Ele haveria de ficar muito satisfeito com a sua manifestação.
Espero que o Senhor e D. Pilar tenham começado bem o ano de 1982; como sempre, faço votos, para que este ano os traga de volta ao Brasil.
O nosso ano de 1981 finou de maneira muito feliz e pitoresca: nossa filha Laura, que viera de Nova Iorque passar as férias conosco, casou-se aqui no sítio em 3 de dezembro com o jovem pintor porto-alegrense André Porto. Entre dois meses de chuvas foi esse o único dia de sol, para alegria dos convidados: a cerimônia pôde ser realizada na varanda da nossa casa. O jovem casal já voltou aos EE.UU. para continuar os estudos (Laura em nível de pós-graduação).
Essa é a nossa maior novidade. De resto vamos indo dentro da nossa rotina sossegada.
Aceite um abraço cordial, com meus respeitos para D. Pilar.

[Engadido a man:] Cordialmente seu


Paulo Rónai

1982-03-29
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1982
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1982 en 29/03/1982

Sítio Pois é, 29 de março de 1982


Meu caro Amigo,

Devo-lhe diversos agradecimentos: pelos votos ao casamento de minha filha Laura; por ter dado meu endereço a seu filho; por ter-me remetido, por intermédio dele, as Greguerías e a linda cerâmica de Sargadelos, gentil lembrança de D. Pilar, que guardarei como testemunho da honrosa amizade de ambos.
Lamento sinceramente não ter podido apertar pessoalmente a mão de seu filho e agradecer-lhe a gentileza. Nós praticamente não mais descemos ao Rio, sobretudo não durante o calor, por conselho médico. Quando, pelo telefone, convidei o Dr. Alfonso a visitar-nos neste eremitério, infelizmente não lhe sobrava mais tempo assim o nosso encontro ficou para outra ocasião.
Soube por ele da doença de D. Pilar; espero que ao receber esta carta, ela já esteja totalmente restabelecida.
Leio com prazer as Greguerías; elas realmente não podiam faltar do meu dicionário de citações, no qual trabalho a todo vapor.
Estou ansioso a ler o seu livro sobre o grande Castelao. Ele desperta a curiosidade do leitor desde o titulo.
Da minha parte, esperava poder mandar-lhe, há tempos, a Rosiana, minha seleta de pensamentos e imagens do nosso Guimarães Rosa. Infelizmente a Livraria José Olympio ainda não se refez de crise em que se encontra há vários anos e, por enquanto, ela se restringe à publicação de reedições.
Seu filho deve ter-lhe falado da grave inflação que se observa no Brasil. Ela chegou a 120% por ano (ao passo que os nossos ordenados e aposentadorias foram reajustados apenas em 77%); ela está arruinando aos poucos toda a classe média. Suas consequências se fazem sentir também no mercado dos livros: devido ao grande investimento que exige a publicação de cada livro (o preço de venda de cada volume de Mar de Histórias é agora de 1000 cruzeiros!), os editores só querem publicar best-sellers de venda garantida.
Nossas noticias são estas. Aguardo as suas com carinho, mandando-lhe um forte abraço e meus respeitos a D. Pilar



Paulo

1982-08-24
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1982
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1982 en 24/08/1982

Sítio Pois é, 24 de agosto de 1982


Meu caro Amigo,

Estou respondendo ao mesmo tempo a suas duas cartas de 17 e 29 de julho. Nora e eu lamentamos muito o acidente de seu filho. Fazemos votos para que esteja completamente restabelecido ao receberem estas linhas.
Recebi, graças ao obséquio do Sr. Manuel Boullosa, o seu livro Castelao na luz e na sombra. Estou muito contente de saber que as reações do público são tão favoráveis. Até agora só pude folheá-lo e ver que é uma obra feita com muito amor e muito trabalho. E que bela apresentação! Quando o tiver lido, darei impressões mais pormenorizadas.
O Sr. Boullosa trouxe também o dicionário e a gramática do galego: muito obrigado. Aguardo apenas o contrato da Difel para começar o trabalho. Logo que lhe dê início, vou principiar a incomodá-lo com as minhas consultas, contando com a sua comprovada boa vontade.
Nós aqui vamos indo. O silêncio do sítio foi interrompido em julho, quando meus dois netos vieram passar férias. Esteve também conosco minha filha musicista, Laura, que está fazendo pós-graduação em Música em Nova Iorque, para onde vai voltar por esses dias. Com a partida dela a vida do sítio vai recair na rotina de sempre.
Nora junta-se a mim para mandar-lhes saudações afetuosas.


Paulo

1982-10-07
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1982
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1982 en 07/10/1982

Sítio Pois é, 7 de outubro de 1982


Meu caro Amigo,

Recebi e agradeço a sua amável carta de 23 de setembro e as explicações anexas. Tenho continuado a leitura atenta do livro. As dificuldades que encontrei, da pag. 40 à pag. 80, são as seguintes:

p. 56 vaso curricular
p. 71 a caróu do escritorio
p. 72 a ollo de seareiro
respostas, refrendatarias ou non

Alem disto, precisaria do texto exato das citações de Guilherme de Almeida (págs. 46-48), Vilma G. Rosa (58), Mário Palmerio (58), Cândido Motta Filho (59) e da nota 1 da pag. 63.
Aceite, com meus agradecimentos antecipados, um abraço cordial e meus respeitos para D. Pilar.


Paulo


Em tempo. Tal vez nos encontremos em futuro próximo, pois deverei representar a Associação Brasileira de Tradutores no 1º Congresso Ibero-americano de Tradução, a ser realizado sob os auspícios da Fundação Alfonso X o Sábio na Biblioteca Nacional de Madrid, de 7 a 11 de novembro. Ainda não sei onde estaremos hospedados (minha esposa virá comigo), mas meu amigo e correspondente em Madrid, Prof. Valentín García Yebra (telef. 252-4826; Conde de Cartagena 5, 2A) poderá informa-lo a respeito do meu endereço. Ficaria encantado de revê-lo nessa ocasião. Pretendo levar comigo as outras dúvidas a respeito da tradução.

1982-10-14
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1982
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1982 en 14/10/1982

Sítio Pois é, 14 de outubro de 1982


Meu caro Amigo,

Deve ter recebido já a minha carta de 7 do corrente, em que lhe relatava a possibilidade da minha próxima ida à Espanha. Dizia-lhe que de 8 a 13 de novembro provavelmente estaria em Madrid para tomar parte do Iº Congresso Iberoamericano de Tradução, organizado pela Fundação Alfonso X o Sábio na Biblioteca Nacional. Meu amigo, o Prof. Valentín García Yebra (Conde de Cartagena 5, 2A; telef. 252-4826) poderá informa-lo do meu endereço.
Hoje vão novas perguntas sobre dúvidas que encontrei na leitura atenta de seu livro. Por favor, prepare as respostas para mas entregar em Madrid. (Para mais segurança poderia mandar uma copia das respostas a este questionário e ao anterior a meu endereço de Nova Friburgo.)
Feliz com a perspectiva de revê-lo, subscrevo-me com a amizade de sempre e mando-lhe um grande abraço, com meus respeitos a D. Pilar


Paulo


PS. Com vistas a uma eventual reedição, assinalo-lhe um erro infiltrado em seu livro à página 57. O Paula Brito mencionado aí não era mulher, e sim o tipógrafo e jornalista Francisco de Paula Brito (1809-1861) em cuja tipografia trabalhou o jovem Machado de Assis.

1982-10-17
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1982
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1982 en 17/10/1982

Nova Friburgo, 17 de outubro de 1982


Meu caro Amigo,

Em anexo remeto-lhe uma quarta lista de duvidas. Na maior parte dos casos, entrevejo o sentido; ainda assim, para evitar erros possíveis, prefiro pedir, preventivamente, os seus esclarecimentos.
Como nas cartas anteriores, peço-lhe que escreva a resposta em duas vias, mandando uma pra Nova Friburgo, e guardando a outra consigo para nosso próximo encontro em Madrid.
Aceite minhas lembranças afetuosas, extensivas a D. Pilar.


Paulo


.
QUARTA LISTA DE DÚVIDAS

p. 123, l.21 o zodiaco galeiro
p. 125, 1.18 presencia autista
p. 125, 1.19 amea
p. 127, 1.1 tres horas arréu
p. 130, 1.10 cipos
p. 143, 1.11 trasega de oralidade
p. 147, 1.20 artiluxio
p. 158, 1.8 corrunchos
p. 159, 1.1 algún froito soado
p. 161, 1.4 penlas
p. 166, l.11 papelado empadroamento


Além disso na primeira citação de Levi-Strauss, p. 147, encontro a palavra ‘referides’ que deve ser um erro; é favor ver no original.

QUINTA E ÚLTIMA LISTA DE DÚVIDAS

p. 158, linha 10: ten a monograza da ubicuidade
p. 159, " 1: algun froito soado
p. 160, " 29: corticela
p. 163, " 30: hervas de arume
p. 176, " 16: baixo distinto ollar
p. 187, " 20: de refío
p. 190, " 11: empalladas idiomas
p. 196, " 3: sobreira
p. 200, " 2: transuntivos
p. 209, " 19: que servidor... olla (sentido en toda a frase)
p. 209, " 22: fiestra
p. 209, " 23: costeira do bonito
p. 210, " 33: E é quizaves, e sin quizaves...

1982-10-21
Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1982
Guadalajara [nac. México]
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1982 en 21/10/1982

Guadalajara. Jal. 21 outubro 1982





Benquerido amigo:

Hoxe deille fin á leitura do interesantísimo libro Castelao na Luz e na Sombra que tiveche a xentileza de enviarme pola simpática familia Vaqueiro.
Li-no de vagar, como compre cando un libro é bon, para millor saborealo. Deulle forza ás miñas sempre vivas lembranzas da loita galeguista; entre elas a de ter acompañado a Castelao de Monforte ao Barco, xunto con outros bos amigos valdeorreses, cando ía no exprés de Castela camiño do desterro; tamén a convivencia con el en Barcelona nos primeiros meses do 1938. Agora ando a ler de novo Sempre en Galiza (meu meirande tesouro na miña cativa biblioteca pois ten una garimosa dedicatoria do autor), libro que cos naturais axustes aos tempos de arestora, segue vixente como vixente é tamén a túa Marginación de Galicia; tamén repaso a miña colección de A Nosa Terra (1921-1930 e os nos publicados en Buenos Aires), xa que eu tamén vivo sempre en Galiza.
O teu libro é moi bon, moi ameno e moi ben documentado. E a súa publicación é moi conveniente para rescatar a Castelao dos que, coma o noso amigo Soto (q.e.p.d.) queren facelo marxista, ¡Vaiche boa!, cando el, que refugaba a colmea e o formigueiro, dixo con toda craridade no «Adro» de Sempre en Galiza: «sendo galego non debo ser máis que galeguista».
Gracias, moitas gracias polo teu libro e que sigas tendo azos para escreber moitos máis.
Sigo con ansiedade a marcha da política española e galega. Que a xeira electoral do 28 sexa de proveito para a nosa Terra e para a democracia. Xa me contarás.
Aquí segue a crise financiera; mais o país coida seguir adiante pois os recursos que ten son moitos, coma ti ben sabes. Pero esto dificulta posibeis viaxes á terra porque non deixan sacar cartos.
Fortes apertas da miña dona e miños para ti e os teus


Florencio

1982-12-00
Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1982
Guadalajara [nac. México]
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Delgado Gurriarán a Paz Andrade. 1982 en 00/12/1982

Guadalaxara, decembro 1982




Benqueridos amigos:

Perto dun novo Nadal e dun novo ano, queremos mandar-vos os nosos desexos de Boandanza e Saúde para esas festas e sempre.
Confirmo a boísima impresión que me produciu Castelao na luz e na sombra. Agora arelo recrearme coa lectura de A galeguidade na obra de Guimarães Rosa, a ver cando cumpro ese desexo.
Que o 1983 vos sexa óptimo: a vos, a Galiza e a España e que Deus vos aforre a crise que arastora temos na Nova España.
Cordiais apertas


Florencio

A miña dona anda por México, capital

1983-02-16
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1983
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1983 en 16/02/1983

Sítio Pois é, 16 de fevereiro de 1983


QueridoValentín,

Reinstalado afinal em minha casa de Nova Friburgo, apresso-me em dar-lhe notícias e mandar agradecimentos.
Primeiro os agradecimentos: pela sua carta amiga de 25 de novembro (que me alcançou em França), pela cópia da 4ª folha de respostas às dúvidas e pelo exemplar de Nuevo Índice, com o seu magnífico artigo sobre Mar de Histórias, o mais generoso e completo de quantos já foram consagrados à nossa trabalhosa antologia.
Deve ter recebido o cartão que Nora e eu lhes mandamos da Hungria, onde passamos 45 dias, período intenso, cheio de experiências e emoções. Convidados do governo nos dez primeiros dias, no restante do tempo vivemos num apartamento alugado e participamos de perto na vida diária de um país socialista. Visitamos certamente uma centena de pessoas, o que significa mergulhar na existência e nos problemas de outras tantas famílias. Era ilusão minha que durante a minha estada na Hungria conseguiria trabalhar: em todo aquele tempo não tivemos uma hora livre e saímos de lá sem ter realizado a metade sequer de nosso programa.
Antes de tomarmos o avião de volta em Madrid, fizemos uma visita à loja da Fábrica de Sargadelos, deixando uma lembrancinha à nossa querida amiga e anjo tutelar D. Pilar e ao gentil casal Isaac-Mimina, que tão cortesmente nos tinha acolhido. Foi uma boa ocasião para evocar as horas inesquecíveis de nosso passeio pela Galiza.
Depois, eu voltei ao Rio e Nora foi a Nova Iorque, onde está passando uma temporada com a filha. Encontrei no Rio uma canícula das piores e logo que pude refugiei-me nestas serras. Depois de passar alguns dias a tomar conhecimento da correspondência chegada em minha ausência, já retomei a rotina, quer dizer: recomecei a tradução da Galeguidade de Guimarães Rosa, em que estou trabalhando a um ritmo regular, esperando que nada me venha interromper até acabar.
Na expectativa de que estas linhas os encontrem em perfeita saúde a você e a Pilar e que seu Filho se encontre completamente recuperado, mando-lhes, em nome também de Nora, nossas lembranças mais gratas e nossos votos sinceros de feliz Ano Novo pelo que resta de 1983.
Afetuosamente seu



Paulo


ÚLTIMAS DÚVIDAS

p. 47 os seus xuicios cirandan a obra concursante
p. 54 baixo pseudônimo de não dava nas ventas
p. 100 De boas a primeiras, descobrimos
p. 101 se galego e português foram de aquela idiomas distintos
p. 112 que tre seu orixe do francés chalense. (Não conheço essa palavra frnacesa; será assim mesmo?)
p. 114 de semellante enleo non sairia com cara
p. 147 un treillis lâche de bambous referides (Não conheço essa palavra francesa; sera assim mesmo?)
p. 196 os seus desembruxos e combinados
p. 196 retorização sobreira
p. 209 que é a FAO?
P. 209 ... que servidor, ao fin e ao cabo un escritor de imaxinación, olla como agora mesmo Cornide de Saavedra o ten nas mans, suxeto de lenta e preocupada leitura, sentado a carón d-unha fiestra que deixa ver o porto coruñés cos pesqueiros que aparellan para a costeira do bonito...
(Não entendo bem esta frase, nem a sua ligação com a anterior)

1983-04-02
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1983
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1983 en 02/04/1983

Sítio Pois é, 2 de abril de 1983

Meu Caro Amigo,

Estou aguardando notícias suas e de D. Pilar em resposta à minha carta de 16 de fevereiro, em que lhe anunciei a minha volta a Friburgo. Deste então Nora, que tinha ido passar um mês com a filha nos Estados Unidos, voltou também e nós recomeçamos a vida de sempre.
Escrevi-lhe que estava trabalhando na tradução do seu livro. Acabei-a ontem; falta agora datilografa-la. Por isso não a pude entregar à Difel em 1º de abril, data marcada no contrato; mas já avisei o Sr. Fernando Baptista da Silva de que teria a tradução pronta em mão em 15 de maio.
Numa segunda leitura encontrei ainda alguns pontos duvidosos, que relaciona na folha anexa; por favor, esclareça-os quanto antes.
Neste interim remeti-lhe o vol. VI de Mar de Histórias; espero que o receba em ordem.
Aceite minhas saudações afetuosas e minhas recomendações para D. Pilar.


Paulo


Nora manda lembranças.

1983-04-23
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1983
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1983 en 23/04/1983

Sítio Pois é, 23 de abril de 1983


Querido Valentín,

Recebi a sua carta amiga de 14 de abril com as explicações anexas. Muito obrigado pela pronta resposta.
Lamento dizer-lhe que, mesmo depois da sua explicação, continuo não entendendo o seguinte trecho da pág. 209:

«... que servidor, ao fin e ao cabo un escritor de imaxinación, olla como agora mesmo Cornide de Saavedra o ten nas mans, suxeto de lenta e preocupada leitura, sentado a carón d’unha fiestra que deixa ver o porto coruñés cos pesqueiros que aparellan para a costeira do bonito, ou zarpan para o Grande Sole.»

Por favor, mande-me uma tradução do trecho em francês ou em inglês (em espanhol não serve) que me permita perceber a sua estrutura lógica. Se continuar não entendendo, terei que suprimir o trecho todo.
Gostaria de saber se você quer reproduzir na edição brasileira as ilustrações da galega. Seria neste caso bom remeter para a Difel as fotografias originais, porque não sei se as do livro dariam boa reprodução. Em se tratando do público brasileiro, que já viu essas fotografias ou muitas semelhantes, a reprodução me parece dispensável.
Diga-me também se acha necessário, na edição brasileira, um índice de nomes próprios; sua confecção atrasará ainda a publicação.
Não se admire se Aurélio não lhe agradeceu a remessa do Nuevo Índice. Ele está doente e a enfermidade impede-o de escrever.
Vou tentar conseguir a reprodução do seu artigo nalguma revista ou Suplemento Literário. O do Estado de S. Paulo não me é acessível.
Em nome de Nora e no meu agradeça à querida Pilar suas linhas amáveis. Nora manda em anexo algumas das fotos feitas durante a nossa estadia (as duplicadas, com cumprimentos, para D. Isabel).
Saudações afetuosas


Paulo

1983-06-10
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1983
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1983 en 10/06/1983

Sítio Pois é, 10 de junho de 1983


Caro Valentín,

Duas palavras apenas para dizer-lhe que recebi a sua amável carta de 17 de maio. Já tinha entregado a Difel a minha tradução no dia 16; graças à sua explicação pude completar o parágrafo duvidoso do discurso de Álvaro Cunqueiro e remetê-lo à editora alguns dias depois. Agradeço o auxilio de seu filho Alfonso.
Pedi a Difel que me mandassem, para revisão, as provas paginadas. Nessa ocasião entregarei o índice do livro assim como o texto das orelhas. Quanto às fotografias, você deve ter-se entendido com o Sr. Fernando Baptista da Costa.
Aguardo o seu artigo sobre os oitenta anos de Drummond. Procurarei Eduardo Portela para que o reproduza em sua revista.
De resto nada novo. Minha vida sossegada em Friburgo não tem acontecimentos afora o trabalho. De momento, estou empenhado em terminar o dicionário de citações em que trabalho há vários anos.
Aceite um abraço cordial e meus respeitos a Pilar. Nora manda-lhes lembranças afetuosas.



Paulo

1983-06-12
Carta de Rodrigues Lapa a Paz Andrade. 1983
Anadia
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Rodrigues Lapa a Paz Andrade. 1983 en 12/06/1983

Anadia, 12 de junho de 1983


Meu bom e prezado Amigo

Não sei se lhe agradeci, como era meu gosto e meu dever, o livro deveras monumental que dedicou ao Galego nº 1, que foi e será sempre Castelao. Tenho estado doente, prolongadamente enfermo; e as cartas para responder, os livros para agradecer empilham-se no meu escritório; e o meu médico, que também é meu amigo, aconselha-me repouso! Queira perdoar-me: foi esta a vida que eu escolhi.
Tive grande prazer, ao encontrar entre os manuscritos de Castelao a fotocópia daquela carta que ele escreveu ao grande historiador Cláudio Sánchez de Albornoz sobre o galego e o português. É muito para meditar o que ele nessa carta diz: o galego só será verdadeiramente uma língua de cultura, quando vier a confundir-se com o português, como sucede com o português escrito do Brasil. E não o incomodo mais por hoje. Creia-me sempre amigo muito atento e agradecido,

Manuel Rodrigues Lapa

1983-08-28
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1983
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1983 en 28/08/1983

Sítio Pois é, 28 de agosto de 1983


Caro Valentín,

Acabo de receber cópia de seu excelente artigo sobre Drummond. Mando-o logo para o endereço dele, depois de tirar uma cópia xerox para Eduardo Portela. (Não pude falar com Drummond, que se interna hoje numa clínica para submeter-se a uma operação. Espero que tudo corra bem ao nosso poeta ultrajovem.)
Outro ultrajovem é você, a julgar pela sua continua atividade, especialmente pelas conferências que vai fazer no curso de verão da Universidade Internacional Menendez y Pelayo -tenho a certeza de que com muito êxito.
O Sr. Fernando Baptista da Silva voltou da Europa (Portugal e Paris) e remeteu-me há dois dias as 2as provas da Galeguidade. Vou entregá-las devidamente corrigidas, no dia 1º de setembro à sucursal da Difel no Rio, juntamente com o índice e o texto das orelhas.
Fico-lhe grato pela sugestão de incluirmos contistas galegos no Mar de Histórias: Valle-Inclán, Castelao, Blanco Amor. Gostaríamos muito de fazê-lo, mas faltam-nos originais. Você poderia fornecê-los?
O estado do nosso Aurélio continua estacionário. Ele tem ainda a mesma dificuldade em escrever.
Talvez o interesse saber que a Academia Brasileira de Letras me distinguiu com o Prêmio Machado de Assis para 1983, por conjunto de obra. O mesmo prêmio já foi dado a Gilberto Freyre, Guimarães Rosa, Rachel de Queiroz, etc.; sou o primeiro brasileiro naturalizado a recebê-lo.
Com nossas recomendações, minhas e de Nora, para Pilar, aceite um abraço muito cordial do seu amigo, admirador, prefaciador e tradutor



Paulo

1983-11-16
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1983
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1983 en 16/11/1983

Sítio Pois é, 16 de novembro de 1983


Querido Valentín,

Recebi a sua carta amiga de 27 de outubro. Muito abrigado pelos seus parabéns a propósito de meu Prêmio Machado de Assis.
Neste interim chegou-me a edição brasileira da Galeguidade, feito com cuidado e bom gosto. Até agora descobri apenas uma falha: na epígrafe de meu prefácio, a frase de Lorenzo Varela: «E sempre, sempre, sempre em Galiza...» saiu assim: «E sempre...».
Quanto à organização de tardes de autógrafo no Rio e em São Paulo, ela é da competência exclusiva da editora e não depende de nenhum crítico. *
Li com alvoroço as notícias que me dá dos progressos de sua autobiografia e das conferências que tem dado; admiro cada vez mais a sua incansável energia.
Os artigos de Drummond publicados em agosto foram escritos antes da operação a que ele se submeteu; mesmo enquanto ele esteve no hospital, o jornal continuou publicando-os. Ele agora está bem; foi muito festejado por ocasião do 81 aniversário.
Em outubro, fui eu que tive de submeter-me à operação da próstata no mesmo hospital, pelo mesmo médico. Ainda me encontrava hospitalizado no Rio, quando minha casa de Friburgo foi arrombada e saqueada. Os ladrões, além de levarem muitos valores (jóias, dinheiro, roupas, armas) fizeram estragos consideráveis, que estamos consertando aos poucos. Felizmente a minha convalescência está-se processando satisfatoriamente.
Queira aceitar um abraço cordial, extensivo a D. Pilar e a seu filho.


Paulo



* Se vier ao Brasil pro essa ocasião, não deixe de incluir em seu programa alguns dias para uma visita ao Sítio Pois é (a 2h 30 do Rio de Janeiro).

1984-10-10
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1984
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1984 en 10/10/1984

Nova Friburgo, 10 de outubro de 1984


Queridos Amigos Pilar e Paz-Andrade,

Recebemos com prazer o lindo cartão que vocês nos mandaram de Sargadelos juntamente com os Diaz Pardo. Foi uma alegria saber que os bons amigos voltaram a reunir-se no lugar maravilhoso de que guardamos recordações tão belas e que nessa ocasião se lembraram de nós.
Nora e eu vamos bem, levado vida sossegada em nosso sítio. Tivemos há pouco uma grande alegria: nossa filha Laura, depois de 6 anos de estudos nos EEUU, voltou definitivamente ao Brasil junto com o marido pintor André Porto. Ela está com o título de «master» e vai procurar conseguir trabalho e colocação no Rio.
No Brasil a situação está crítica, com quase 300% de inflação por ano. Nosso amigo Drummond acaba de se despedir de seus leitores do Jornal do Brasil: vai parar de escrever crônicas. Aurélio está com as atividades limitadas pela doença. Por mim, continuo trabalhando devagar, agora sobretudo na revisão de meu Dicionário de Citações.
Recebam um abraço afetuoso de seu amigo

Paulo


Nora manda lembranças cordiais.



PS. O edifício amarelo no centro do cartão é o Colégio Anchieta, dos jesuítas, de onde Drummond foi expulso de quando jovem.

1984-11-19
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1984
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1984 en 19/11/1984

Sítio Pois é, 19 de novembro de 1984


Querido Amigo,

Como vão vocês? Estamos com muitas saudades do casal amigo. Mandem notícias.
Você encontrará anexo à presente um discurso do Prof. Luis Otávio Savassi Rocha, da Faculdade de Medicina da Universidade de Minas Gerais, conterrâneo de Guimarães Rosa e eminente estudioso de sua obra. Há nele oportunas referências à Galeguidade na obra de Guimarães Rosa, que devem interessá-lo. O endereço do Prof. Savassi Rocha é Rua Maranhão 1305, apto. 104, Belo Horizonte, 30000.
E, por falar em nosso livro, você gostará de saber que sua tradução me valeu o Prêmio Jabuti desse ano: é uma estátua de bronze oferecida pela Câmara Brasileira do Livro.
Depois de muita demora, acaba de sair o vol. VII de Mar de Histórias, de que já lhe mandei um exemplar.
Mais noticias daqui:
Carlos Drummond de Andrade encerrou suas atividades de cronista. Essa decisão, lamentada por seus leitores e por muitos articulistas, foi anunciada há mais de um mês numa crônica de adeus.
O nosso Aurélio continua doente, afetado que está do mal de Parkinson, que lhe dificulta escrever e até locomover-se.
A situação política do Brasil está muito inquieta por causa das próximas eleições presidenciais. O candidato do governo se vê ameaçado de perder, mas teme-se que o da oposição, se vencer, não venha a ser empossado. Enquanto isto, a inflação chegou a 300% ao ano. Nós outros tentamos viver sossegados no isolamento do nosso sítio, entre flores e bichos, e pensamos muito em você e em D. Pilar. Recebam nossas melhores lembranças e nossos abraços cordiais.



Paulo

1985-07-25
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1985
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1985 en 25/07/1985

Sítio Pois é, 25 de julho de 1985


Queridos Amigos Valentin e Maria del Pilar,

Recebi em tempo o seu amável cartão de 27 de maio, que muito agradeço. Ficamos contentes de saber que estão passando bem. Nós também vamos indo como Deus é servido. O Brasil é que não vai lá muito bem. O país ainda não se refez do trauma causado pela doença e a morte inesperadas do presidente Tancredo Neves, de quem todos esperavam uma melhoria da situação. O novo governo está enfrentando dificuldade enormes: inflação, desemprego, dívidas externas, falta de segurança, greves, etc. Torçam por nós.
Trouxe-lhes o cartão anexo do Nordeste, onde fui fazer algumas conferências, depois de ter passado com Nora uma temporada em Porto Alegre. Nesta cidade encontramos todo o rigor do inverno, ao passo que em Maceió fui recebido por um tempo idílico de verão. Parecia ter mudado de continente.
Fico satisfeito de saber que receberam o vol. VII de Mar de Histórias. Aurélio, cujo estado é estacionário, ainda conseguiu acabar comigo o vol. VIII, mas não tenho coragem de pedir-lhe o acabamento do IX.
Neste interim devem ter recebido meu Dicionário Universal de Citações, enviado em março, sobre o qual gostaria de saber a sua impressão. No momento estou descansando de trabalhos maiores, limitando-me a cuidar da reedição de alguns trabalhos antigos.
Minha filha mais velha, Cora, tem duas peças no cartaz de teatros do Rio; a menor, Laura, continua ativa no campo musical.
E assim vamos vivendo e envelhecendo devagar. Pensamos muito nos queridos amigos e lhes mandamos nossas atenciosas saudações



Paulo e Nora

1985-12-14
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1985
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1985 en 14/12/1985

Sítio Pois é, 14 de dezembro de 1985


Querido Amigo,

Fiquei satisfeito de saber, pela sua amável carta de 21 de agosto, que recebeu em ordem o Dicionário Universal de Citações e agradeço-lhe as considerações generosas que teceu a respeito desse livro. Felizmente, a obra, que me custou três anos de trabalho, foi bem recebida pelo público: uma segunda edição foi lançada em novembro e a Editora já está cogitando de uma terceira.
Ao mesmo temo fico-lhe especialmente obrigado pela oferta de Galiza lavra a sua imagem, livro multifacetado que interessa por tantos aspetos: literário, histórico, artístico, econômico, genético, e ao mesmo tempo possui forte unidade intrínseca. O conjunto desses dez ensaios constitui, na verdade, mais um canto de amor a Galiza. Certas páginas, especialmente as que dizem respeito à pintura galega, reavivaram a lembrança de minhas visitas aos museus de sua terra. Admiro cada vez mais a sua incansável pena.
Nesse interim deve ter-se realizado a Exposição Interacional da Pesca, presidida por seu Filho. Conhecendo a sua energia, suponho que o ajudou bastante na organização de acontecimento tão importante, colaborando eficazmente para o êxito.
Aqui não há maiores novidades. Em consequência talvez de minhas viagens a Porto Alegre e a Maceió tive em agosto algumas perturbações circulatórias, das quais porém consegui livrar-me. Passo a maior parte de meu tempo nas reedições do Dicionário de Citações.
O nosso Aurélio, infelizmente, não melhorou –mas continua trabalhando heroicamente na segunda edição do Novo Dicionário.
Drummond vai bem. Desde que não mantém mais sua seção do Jornal do Brasil, nosso contato epistolar ficou menos intenso. Há uns dois anos, no momento da crise da Editora José Olympio, seus contratos passaram para a Editora Record, que sucessivamente vai reeditando seus livros antigos, além de ter lançado dois novos.
No Brasil, a restauração democrática continua a solavancos. A situação econômica permanece grave: chegamos a uma inflação de 300% ao ano.
Com a aproximação das festas de fim de ano, Nora e eu desejamos-lhe assim coma a Pilar Feliz Natal e um ótimo 1986.



Paulo e Nora

1986-01-26
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1986
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1986 en 26/01/1986

Sítio Pois é, 26 de janeiro de 1986


Querido amigo Valentin,

Recebemos e agradecemos seus amáveis votos de feliz 1986 chegados no verso de um belo retrato de Castelao, que hei guardar com muito carinho.
Neste interim deve ter recebido a minha carta de 14 de dezembro. Desde então, não houve maiores novidades. Estamos tendo um verão muito chuvoso. No Rio a canícula atinge 44 graus na sombra; felizmente nestas montanhas o tempo está sempre fresco e agradável. Para a noite de Natal conseguimos reunir aqui a família toda –11 pessoas- o que tornou a data particularmente memorável.
Outro dia recebi pelo correio o livro Perfiles simbólico-morales de la cultura gallega, de Carmelo Lisón Tolosana (Akal, Madrid, 1975), mandado por remetente desconhecido. E poucos dias depois chegou-me a carta de que lhe envio em anexo uma cópia, por saber que há de interessá-lo. É de um leitor seu que, filho de galega, guarda o amor da terra dos antepassados. Uma manifestação espontânea como esta representa uma recompensa adicional do me esforço na tradução de A galeguidade na obra de Guimarães Rosa.
Tenho certeza de que saberá apreciar a gentileza do remetente e por isso ouse pedir-lhe que mande ao nosso amigo Melchior Janhel um exemplar de Galiza lavra a sua imagem, valorizado pela sua dedicatória.
Com meus agradecimentos antecipados, aceite um abraço cordial com cumprimentos para a querida Pilar, de seu fiel
.

Paulo


PS. Nora manda lembranças afetuosas.

1986-09-25
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1986
Rio de Janeiro
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1986 en 25/09/1986

Sítio Pois é, 25 de setembro de 1986


Querido amigo Valentin,

Acabo de receber a sua amável carta de 9 de setembro, acompanhada da cópia da que você escreveu ao Sr. Melchior Jahnel.
Bem que eu estava apreensivo com o seu longo silêncio e ia escrever-lhe para reclamar notícias. Agora soube com pesar o motivo do atraso; uma broncopneumonia que o manteve por longos meses doente, afastado de todas as atividades. Nora e eu ficamos penalizados e formulamos votos para que a sua convalescença seja rápida e completa. Guardamos de você a imagem de uma pessoa enérgica, ativíssima, entregue a muitas ocupações: não conseguimos imaginá-lo enfermo. Por favor, fique fiel a sua imagem.
Espero que o afeto da família, a solicitude dos amigos, assim como a concessão de distinções excepcionais de que foi alvo (a medalha de Ouro de Vigo e o Prêmio Trasalva), se não conseguiram curá-lo, pelo menos tenham suavizado o seu sofrimento.
No Brasil, tem havido mudanças importantes. Em fim de fevereiro, o governo, para pôr um paradeiro à inflação desenfreada, substituiu o cruzeiro pelo cruzado (1 cruzado valendo 1000 cruzeiros) e congelou os preços dos artigos de primeira necessidade. Essas medidas foram acolhidas com grande entusiasmo mas infelizmente estão aos poucos perdendo o impacto: começou a faltar carne, leite, ovos, etc., que só se conseguem com ágio, o que equivale a uma inflação disfarçada. Enquanto isto, os salários permanecem fixos e os impostos estão aumentando. As eleições previstas para novembro hão de mostrar se o governo continua dispondo da confiança do povo. As liberdades públicas foram restabelecidas, mas a crise econômico-financieira permanece crítica.
A nossa vida particular pouco mudou. Continuamos a viver em nosso sítio, de onde saímos cada vez menos, o que resulta num certo isolamento. Vendemos o nosso antigo apartamento de Copacabana: agora, quando descemos ao Rio, alojamo-nos em casa de nossa filha Cora. A não ser isso, fazemos poucas viagens.
Em abril fomos com um grupo de escritores a Lençóis Paulista (cidade onde existe uma rua com o meu nome) para assistir à instalação de computadores na Biblioteca Municipal Origenes Lessa (à qual costumo doar livros). Fazia parte do grupo o próprio Origenes Lessa, nosso grande amigo, que infelizmente veio a falecer semanas depois. Estava presente também o presidente da República José Sarney, e nós pudemos avaliar a sua popularidade, que no momento estava extraordinária.
Em maio, fomos a Porto Alegre: a Universidade de lá convidara-me para fazer o brinde no banquete dos 80 anos de Mauricio Rosenblatt, ex-gerente das editoras Globo e José Olympio. O banquete foi impressionante, com trezentos amigos festejando um livreiro aposentado. Visitamos também parentes e amigos que moram em Porto Alegre. A excursão teria sido ótima se um dia depois do banquete eu não tivesse sido agredido na rua por um assaltante, que me derrubou no chão com uma rasteira e roubou o dinheiro que guardava no bolso. Escapei com alguma contusões e escoriações –mas o incidente é um bom exemplo de insegurança em que atualmente vivemos no Brasil.
De volta a Friburgo, recomecei a trabalhar. A Editora Nova Fronteira, à qual tinha entregado meu dicionário francês-português e português-francês há mais de cinco anos, finalmente resolvera publicá-lo e me tinha pedido uma revisão e uma atualização. Depois disto ainda terminei o vol. IX de Mar de Histórias, que Aurélio está revendo agora. (O vol. VIII acaba de sair: daqui a pouco vou manda-lhe o seu exemplar.) Infelizmente Aurélio não vai muito bem. Ainda assim conseguiu terminar a 2ª edição, aumentada, do seu Dicionário. Quanto a Drummond, vai bem: as últimas vezes que quis visitá-lo houve desencontro, assim não nos vemos há mais de um ano. Há tempos ele interrompeu a sua colaboração regular na imprensa.
Enquanto isto, as estações se sucedem e o tempo corre num ritmo vertiginoso. Parece-me incrível que já tenham passado mais de três anos de nossa visita a Vigo, de que guardamos lembranças indeléveis.
Queira transmitir nossas lembranças cordiais a D. Pilar e aceite um abraço afetuoso de os votos de saúde de seus amigos



Paulo e Nora

1986-12-14
Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1986
Rio de Janeiro
Vigo
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1986 en 14/12/1986

Sítio Pois é, 14 de dezembro de 1986


Querido Amigo,

Recebi a sua amável carta de 6 de novembro e dela soube com pesar que a sua saúde ainda não se restabeleceu por completo. Nora e eu custamos a imaginá-lo inativo e em descanso, e torcemos por sua rápida melhora.
Recentemente nós também ficamos com a saúde prejudicada. Enquanto eu me submeti a uma operação de hemorroidas, Nora fez extrair um pólipo. Infelizmente teve uma infecção causadora de septicemia e peritonite. Ficou um mês inteiro no hospital, depois passou 15 dias convalescente no Rio, antes de podermos voltar para cá. Agora estamos tentando recuperar-nos completamente no ambiente familiar e nos bons ares desta serra.
O mês de novembro foi ruim para nosso amigo Drummond também: teve de ser hospitalizado com uma crise de angina pectoris. Felizmente ao cabo de 10 dias pôde voltar para casa curado.
Acaba de sair a 2ª edição, ampliada e revista, do grande Dicionário de Aurélio. Saiu também, pela mesma editora, o vol. VIII de Mar de Histórias, que lhe remeti faz algum tempo. E foi publicado um romance de minha filha Cora, intitulado O Terceiro Tigre. (Até agora ela só tinha publicado livros para crianças, traduções e reportagens.)
A situação do Brasil continua difícil. A introdução do cruzado não conseguiu pôr fim a inflação. Faltam, ou só podem ser adquiridos com ágio, muitos artigos de primeira necessidade. Aguardamos impacientes uma estabilização.
Lembramo-nos sempre dos dias inesquecíveis passados na nossa querida Galiza.
Nora e eu mandamos ao querido amigo e a D. Pilar, com nossos abraços afetuosos, nossos melhores votos de feliz Natal e Ano BOM

.

Paulo