Ramón Otero Pedrayo

Biografía de Ramón Otero Pedrayo

1888- Ourense | 1976 Ourense
Intelectual completo e poliédrico, Otero Pedrayo converteuse no Patriarca das nosas letrasRamón Otero Pedrayo, o polígrafo da Xeración Nós, naceu o 5 de marzo de 1888 na ourensá rúa da Paz. Foi o único fillo de Eladia Pedrayo Ansoar e Enrique Otero Sotelo, un médico culto e liberal que, sendo deputado, defendera a Curros Enríquez cando o bispo Cesáreo censurou Aires da miña terra.

Edúcase o futuro escritor no seo dunha familia culta e abastada, entre Ourense e a aldea de Trasalba. Con dez anos ingresa no instituto e segue con entusiasmo as explicacións de Marcelo Macías, de Moreno López e de Padilla. Os bos resultados académicos que obtén explican que, en 1901, sexa elixido xunto a Cuevillas, compañeiro de estudos, amigo nos xogos, veciño e máis tarde irmán de angueiras políticas e culturais, para merendar con Emilia Pardo Bazán, de visita na cidade.

O 28 de maio de 1904 falece o seu pai e Otero convértese, subitamente, no home da familia. Apenas dous meses despois do enterro recolle, vestido de loito, o premio extraordinario que lle conceden no instituto.

En 1906, chega a Madrid para cursar estudos universitarios. Matricúlase en Filosofía e Letras e Dereito. Son anos pracenteiros, despreocupados. Lecturas, faladoiros e paseos ocupan o tempo dun mozo que se asemella moito ao Adrián Solovio que protagonizará Arredor de si.

Regresa a Ourense en 1911 coas dúas licenciaturas e disposto a preparar unhas oposicións que o convertan en profesor de ensino medio. Na cidade reúnese con Risco, Cuevillas e Primitivo R. Sanjurjo e non tarda en sumarse aos proxectos argallados polos amigos da infancia. En 1917 ve a luz La CenturiaNós, onde publica os primeiros artigos; «La confesión del hombre culto», no segundo número, e «Cartas espontáneas», no seguinte. Tres anos despois, no primeiro número de Nós, atopamos un artigo non asinado, titulado «Teixeira de Pascoaes e Nós» que, segundo os índices da colección redactados por Ben-Cho-Shey, debemos atribuír a Pedrayo. O primeiro artigo asinado, «Irlanda políteca no século XIX» aparece o 5 de decembro de 1921, a este sucederano moitos outros, fundamentalmente ensaios; entre eles o tantas veces comentado, «Ulyses, trad. de James Joyce», no número 32.

En 1921, coa oposición aprobada desde 1919 e tras varios destinos, acada praza en Ourense. En 1925 ingresa con Síntese Xeográfica de Galicia (1926) no Seminario de Estudos Galegos, no que un ano antes gañara un premio de narrativa con Pantelas, home libre (Lar, 1925). Comeza así a longa e produtiva andaina literaria de quen había ser chamado Patriarca das Letras Galegas. En 1928 a editorial Nós edita Os camiños da vida, a primeira gran novela do escritor e unha das obras fundamentais da literatura galega contemporánea.

Un ano despois ingresa na Academia Galega cun discurso titulado Romantismo, saudade e sentimento da raza e da terra en Pastor Díaz, Rosalía de Castro e Pondal (1931). Contéstalle o seu grande amigo da infancia, Vicente Risco. Coa publicación de Arredor de si consolídase a fama de home culto. A súa figura cobra peso na sociedade galega a través das intervencións públicas e dos innumerables artigos que asina nas páxinas de El Pueblo Gallego, Céltiga, A Nosa Terra e en xeral en canta publicación llo pedía.

Neste clima de enfebrecida actividade, a inminente chegada da República fai que algúns galegos, Otero entre eles, vexan a posibilidade de acadar a autonomía de Galicia. Iníciase un período de entusiasmo e traballo intenso. En 1930 percorre Ourense dando mitins de carácter nacionalista e anticaciquil. En abril do ano seguinte funda o Partido Nazonalista Repubricán d’Ourense para concorrer ás eleccións ás Cortes constituíntes. Entre 1931 e 1933 exerce como deputado en Madrid.

A actividade política intensifícase, e en decembro do 31 participa na fundación do Partido Galeguista, de cuxo primeiro Consello Executivo forma parte. Ante a inminente consideración da República como estado laico, Otero, católico, tenta que o nacionalismo conserve o maior grao posible de confesionalidade nas institucións. O 25 de outubro de 1931 o seu nome aparece asinando un documento, moi difundido na prensa do momento, que leva por título Afirmación católica dun grupo de nacionalistas. Pese a disentir das propostas do PG no tocante ao laicismo do estado, acatou as decisións da maioría e non abandonou o partido, participou lealmente na campaña do plebiscito do Estatuto e compartiu a alegría do triunfo acadado o 28 de xuño de 1936.

Tras o levantamento militar foi separado da cátedra e refuxiouse na casa de Trasalba. O retiro dura algo máis de once anos. Continúa escribindo en prensa pero faino normalmente baixo pseudónimo. A partir de 1946 comeza timidamente a asinar textos co seu verdadeiro nome. Un ano despois principia a redacción dos artigos de Parladoiro, unha sección periódica no xornal compostelán La Noche que supón a recuperación lenta e regular do escritor en lingua galega.

En 1947 viaxa a Bos Aires, convidado polo Centro Galego. A viaxe permítelle reencontrarse con vellos amigos exiliados, Castelao entre eles, e organizar a edición da monumental Historia de Galiza que patrocinará Manuel Puente.

Unha mostra máis do compromiso do escritor témola en 1949, cando nunha homenaxe ao poeta Lamas Carvajal, organizada en Ourense, ten a ousadía de utilizar o galego nun acto público. Están presentes diversas representantes de institucións afectas ao Réxime, que interpretan a actitude como unha afronta e unha aldraxe.

A piques de cumprir os sesenta e dous preséntase ás oposicións que o converten en profesor da Universidade de Compostela. Tras obter o voto unánime do tribunal, en outubro dese ano imparte a primeira clase das moitas que dará nos oito cursos que exerza como catedrático. Son tempos de ilusión e de contacto cos mozos.

O 25 de xullo de 1950 participa na fundación da editorial Galaxia, que presidirá ata a súa morte. García-Sabell, Fernández del Riego e Piñeiro convértense en amigos e compañeiros na construción dun novo proxecto que o ilusiona. En contacto permanente co círculo de intelectuais que alentan Galaxia, publica nas súas máquinas Por os vieiros da saudade (1952), e un traballo seu, «Na lembranza de Hölderlin», forma parte de Presencia de Galicia, o primeiro número dos cadernos da colección Grial. Pedrayo representa nestes anos a resistencia do galeguismo histórico.

En 1958 o grupo Brais Pinto inaugura a súa colección de versos co libriño Bocarribeira. Poemas pra ler e queimar, único poemario editado en vida polo autor.
Coa xubilación e o regreso á Ourense péchase unha etapa de vehemente actividade. Son anos de conferencias por toda Galicia, de ducias de artigos e prólogos, de traballo activo na renovación da Academia Galega, e de proxectos propios. Entre estes cómpre destacar O desengano do Prioiro (1952) e a colección de contos Entre a vendima e a castañeira (1957). En 1959 remata O señorito da Reboraina, a primeira novela en galego tras a Guerra Civil e a última que entregaría ás máquinas en vida. As homenaxes sucédense a partir dos anos sesenta. En 1975 recibe dos seus antigos alumnos o volume Teatro de máscaras, dezaseis pezas dramáticas breves asinadas en 1934, nas viaxes en tren que facía con Castelao para asistir ás Cortes.

Uns meses despois, o 10 de abril de 1976, falecía na súa casa da rúa da Paz.

Obra

Narrativa
En galego

Pantelas, home libre (1925)

O purgatorio de Don Ramiro (1926)

Escrito na néboa (1927)

Os camiños da vida (1928)

Arredor de si (1930)

Contos do camiño e da rúa (1932)

A romeiría de Xelmírez (1934)

Fra Vernero (1934)

Devalar (1935)

O mesón dos ermos (1936)

Entre a vendima e a castañeira (1957)

O señorito da Reboraina (1960)

O Maroutallo (1974)

Contos de Santos e Nadal (1988)

En castelán

Las palmas del convento (1941)

La vocación de Adrián Silva (1950)

La fiesta del conde Berstein (1988)

Ensaio
En galego

Síntese xeográfica de Galicia (1926)

Guía de Galicia (1926)

Síntesis xeográfica de Galicia (1926)

Estampas de Ourense a mediados do século XVIII (1927)

Pelerinaxes (1929)

Romantismo, saudade, sentimento da raza e da terra en Pastor Díaz, Rosalía de Castro e Pondal (1931)

Lembranza de Goethe (1932)

Morte e Resurrección (1932)

Breve historia de Galicia (1939)

Por os vieiros da saudade (1952)

Paisaxe e cultura (1955)

O espello na serán. Entre o Pedroso e o Viso (1966)

Síntesis histórica do século XVIII en Galicia (1969)

Os ríos galegos (1977)

Ensaio histórico sobre a cultura galega (1982)

Temas ourensáns (1996)

Sereno e grave gozo. Ensaios sobre a paisaxe (1999)

Fragmentos de Ulises. 1926 (2003)

En castelán

Paisajes y problemas geográficos de Galicia (1928)

Treinta y tres lecciones de Geografía general (1929)

Lecciones elementales de Historia Universal (1931)

Ensayo histórico sobre la cultura gallega (1933)

Lecciones de Geografía e Historia (1936)

Guía de Santiago de Compostela (1943)

Motivos sobre el paisaje de Galicia (1948)

Las ciudades gallegas (1951)

Santiago de Compostela (1953)

Geografía de España. Presencia y potencia del suelo y el pueblo español (1956)

Orense (1966)

Ciudades y paisajes de Galicia en la obra de Julio Prieto Nespereira (1977)

Galicia. Una cultura de occidente (1994)

Una historia del arte universal (2004)

Poesía

Bocarribeira. Poemas pra ler e queimar (1958)

Teatro

A lagarada (1929)

O desengano do Prioiro (1952)

Traxicomedia da noite dos Santos (1960)

Noite compostelá (1973)

Teatro de máscaras (1975)

O fidalgo e a noite (1979)

Bibliografía

Alonso Montero, Xesús (2000): Oteriana. Vigo: Publicacións da Fundación Otero Pedrayo.

Arias Chachero, Patricia, Vázquez Monxardín, Afonso (2014): Ramón Otero Pedrayo. Unha fotobiografía (1888-1976). Vigo: Galaxia.

Baliñas, Carlos (1980): «Descubrindo a Otero Pedrayo». Santiago de Compostela: Revista Coordenadas.

Casares, Carlos (1988): Otero Pedrayo. Vigo: Galaxia

Villares, Ramón (2007): Fuga e retorno de Adrián Solovio. Sobre a educación sentimental dun intelectual galeguista. Vigo: Galaxia.

Publicacións nas que participou Ramón Otero Pedrayo

Materiais de Ramón Otero Pedrayo