“A imaxe que perviviu da emigración galega non se correspondía coa realidade, era a de mulleres reducidas á espera” explicou Helena González, da Universitat de Barcelona. Por iso, no seu relatorio “Lectura feminista das figuras indóciles da migración” reivindicou a necesidade de que a representación da diáspora galega teña en conta a diversidade real e recolla que se trata de mulleres activas e traballadoras. Ademais, falou da necesidade de usar conceptos exactos para definir a idea. “Gústame especialmente o concepto que emprega a socioloxía francesa de tránsfuga, de mulleres que están entre dúas culturas” engadiu. A xornada buscaba explorar as ficcións culturais que xurdiron nos últimos anos arredor da nova vaga migratoria galega cara ao exterior a partir da crise económica de 2008.
A literatura
Dolores Vilavedra, profesora da Universidade de Santiago, abriu os relatorios e partiu dunha reflexión sobre as novas diásporas para “analizar un tema que é clásico: a presenza da emigración na literatura galega”. No seu relatorio, e seguindo a liña apuntada por Amy Burge, chamou a atención sobre a necesidade de preguntármonos “por que a literatura nos debe falar da emigración”, unha cuestión sobre a que conclúe afirmando que “a literatura contribúe actualmente á creación colectiva dun relato que orienta a nosa comprensión deses fenómenos, pero que tamén orienta a praxe política”. Así mesmo, Vilavedra sinalou algúns dos desafíos e tarefas que esta literatura sobre o fenómeno migratorio ten pendentes. Entre eles, destacou “a necesidade de incorporar o tema do retorno ou, máis ben, dos retornos” e, sobre todo, “de superar o marco autobiográfico ou testemuñal”. “Faise preciso que escribamos sobre migración as que non marchamos”, subliñou.
A continuación, foi a quenda de David Miranda-Barreiro, da Bangor University, realizou un estudo de caso baseado na análise dun corpus de textos literarios e un ensaio sobre a emigración de mulleres novas ao Reino Unido despois da crise de 2008. Neste senso, apuntou que “se a finais dos anos 90 parecía que se revertera a imaxe estereotipada de Galicia como país exportador de emigrantes, a crise económica do 2008 supuxo o retorno da emigración cara ao exterior de xeito masivo”. Un dos aspectos sobre o que inciden especialmente os textos analizados por Miranda-Barerreiro é, como el mesmo apunta, o perfil da persoa migrante no Reino Unido, onde se albisca “unha maior proporción de persoas novas, mulleres e formadas na universidade que se senten obrigadas a marchar ao estranxeiro, pero que atopan alí un traballo precario que non se corresponde nin coa súa formación nin coas súas expectativas”.
Foi Ana Garrido, da Uniwersytet Warszawski, a que abriu o foco e defendeu na súa interpretación que se abrimos o foco cara Portugal, atoparemos tamén esas semellanzas. “Son tan grandes que se podería facer un estudo en conxunto” indicou. Hai unha loita consciente contra a representación clásica e tradicional. Afirmou que “as simboloxías, as metáforas que hai detrás, os problemas identitarios e, moi en concreto, a cuestión da representación da muller da emigración é moi paralela”. A idea de europeidade, a precariedade e o concepto de transmigrante, que Garrido González toma do ensaio de María Alonso Alonso, foron tamén cuestións arredor das que reflexionou a relatora.
O diálogo entre Ana R. Figueiredo (Os bicos feridos) e Xesús Fraga (Virtudes e misterios) serviu de punto de conexión de dúas novelas que marcaron a narrativa contemporánea desta nova xeración da nova diáspora. Están protagonizados por mulleres, Olivia e Virtudes, que permitiron aos seus autores afondar na idea da emigración, nas diferenzas da nova vaga migratoria que, segundo a coordinadora, agroma con forza pero que non atopou un acubillo no sector editorial.
O audiovisual e o transmedia
O relato no audiovisual chegou da man de Catherine Barbour, da Trinity College de Dublin, que partiu da obra da realizadora Adriana Páramo Pérez, da que proxectou fragmentos de “Illa Pedra” e Galicia Portobello” para falar do retorno da emigración, dos conflitos e das tensións que se producen entre o país de saída e o de retorno e como se plasma no mundo audiovisual. Na súa visión, é importante ver o como traslada o relato da mobilidade das mulleres e a relación entre os dous países.
Antía Monteagudo, da Universidade de Vigo, abordou as “Identidade híbridas: a intermedialidade na nova diáspora” na que deu as chaves para coñecer os relatos que se xeran da relación entre música, audiovisual, textos escritos que para ela ten tres ideas centrais: a fronteira, a precariedade e o híbrido. “As veces as palabras non chegan” afirmou para explicar que son persoas que abordan dous espazos, que ás veces teñen problemas lingüísticos que lle impiden acceder a postos de traballo para os que están cualificados, ou para atopar a palabra exacta para expresarse e acoden a outras linguaxes e esa hibridación tórnase necesaria para expresarse nese contexto entre dous mundos.