Biografía de Xosé Filgueira Valverde
1906- Pontevedra | 1996 PontevedraInvestigador e escritor, colaborador de Nós, é considerado o último polígrafo das letras galegasNaceu en Pontevedra o 28 de outubro de 1906. No instituto da súa vila natal foi alumno de Losada Diéguez, Castelao e Sobrino Buhigas. Co primeiro comeza a asistir a faladoiros, e en 1923 xunto con outros alumnos da Universidade de Santiago de Compostela funda o Seminario de Estudos Galegos. Licenciouse en Dereito en 1927 e en 1928 comezou a traballar como profesor no Instituto de Pontevedra. Deu clase en Lugo entre 1935 e 1940, cando regresou á súa vila natal, e dirixiu o instituto desde 1946 até a súa xubilación en 1976. Dirixiu tamén, desde 1942, o Museo de Pontevedra, do cal participara na súa creación xa en 1927.
No SEG dirixiu a sección de Historia da Literatura, até o desmantelamento da mesma en 1936. En 1935 comezou a preparar unha escolma da poesía galega, co propósito de que estivese feita para 1937, centenario do nacemento de Rosalía. A escolma, acompañada dunha enquisa para múltiples autores, foi editada en 2008 co título Os poetas galegos (1936). Antoloxía consultada. En 1925 foi elixido membro correspondente da Real Academia Galega na que ingresa como académico de número en 1941, ocupando a cadeira de Casto Sampedro.
Foi membro do Partido Galeguista, organización que deixou en 1934 xunto con outros militantes de Pontevedra, para ao ano seguinte formar Dereita Galeguista, partido que apoiou o Estatuto de Autonomía de 1936. Logo da guerra civil formou parte de comisións de depuración do profesorado, e animou a Otero Pedrayo para que solicitase a reposición da súa cátedra, da que fora deposto. En 1959 Filgueira Valverde foi nomeado alcalde de Pontevedra, cargo que ocupou durante nove anos. Durante a súa etapa na alcaldía procurou a conservación da zona vella da vila.
Dirixiu o Instituto Padre Sarimiento entre 1971 e 1981, formou parte do primeiro padroado do Instituto da Lingua Galega e presidiu a Casa Museo de Rosalía de Castro. Foi o primeiro Conselleiro de Cultura da Xunta de Galicia, no primeiro goberno de Xerardo Fernández Albor. Presidiu o Consello da Cultura Galega entre 1991 e 1996, substituíndo no cargo a Ramón Piñeiro.
Recibiu numerosos recoñecementos, como a Medalla Castelao, o Premio Trasalba ou o doutoramento honoris causa polas Universidade de Santiago de Compostela e a Universidade de Vigo.
O seu primeiro artigo na revista Nós apareceu no número 21, do 15 de setembro de 1925, con continuación no número seguinte. O texto fala de Ero de Armenteira, o fundador do mosteiro de Santa María, e vén sendo un extracto do traballo lido por Filgueira Valverde no Seminario de Estudos Galegos o 24 de novembro do ano anterior: a cantiga CIII das Cantigas de Santa María, tema sobre o cal faría tamén a súa tese de doutoramento, dirixida por Armando Cotarelo Valledor e defendida en 1935. Sobre a lenda de Armenteira escribiu outro artigo, aparecido nos números 25 e 26 da revista.
Xa no número 37, de xaneiro de 1927, incluíuse o artigo «A paisaxe no Cancioneiro da Vaticana», de novo un extracto do traballo presentado no Seminario de Estudos Galegos. No número 92 (agosto de 1931) publica «Sobre as cantigas de Martín Codax», falando dun estudo do profesor José Joaquim Nunes.
No número 31, de xullo de 1926, aparece o relato «O paspallás», que aparecería publicado en 1971 no volume Quintana viva. Nos números 44 (agosto 1927), 54 (xuño de 1928) e 82 (outubro de 1930) publica varios contos baixo o título «Artistas aldeáns», recuperados tamén en Quintana viva. No número 48 (decembro de 1927), na sección «Os homes, os feitos, as verbas», escribiu o breve texto «Encol dos primeiros moimentos galego-portugueses».
No número 62 (febreiro de 1929) aparece «A eirexa pre-románica de Francelos», onde narra a visita feita o 12 de agosto de 1927 ao templo situado no concello de Ribadavia, xunto a Manuel Gómez Moreno e Florentino López Cuevillas, ao abeiro da Junta de Ampliación de Estudos. O número 71 da revista Nós foi unha homenaxe a Losada Diéguez, falecido en 1929, e Filgueira Valverde, que fora alumno del no Instituto de Pontevedra, colaborou co texto «Unha lección de Lousada Diéguez».
No número 75 da revista publica «Dúas notas». Dunha banda, un texto sobre a biblioteca do bispo tudense Manuel Lago González (1865-1925), a quen en 1973 lle habían adicar o Día das Letras Galegas, e doutra, escribe sobre o arqueólogo estadounidense Arthur Kingsley Porter (1883-1933).
No número 79, baixo o epígrafe «Estampas composteláns», escribe o artigo «A duquesa de Chevreuse en Santiago», falando do paso de Marie de Rohan pola vila en 1638.
A última colaboración de Filgueira Valverde en Nós é o artigo «Cancioneiriño de Compostela», unha escolma de cantigas e poemas onde se fala da cidade do apóstolo, desde a lírica medieval até a actualidade. Apareceu como separata exenta no nº 103 de Nós, en xullo de 1932, con continuación no número seguinte, e recuperou o tema co libro Cancioneiriño novo de Compostela (1969).
Obra
A obra de Filgueira Valverde é moi extensa, especialmente a nivel científico e divulgativo. Abrangue campos diversos como a biografía, a historia da arte, a arquivística, bibliografía, a edición ou a etnografía, ademais de varias obras sobre a súa cidade natal. Entre 1979 e 1996 publicou a serie Adral, nove volumes que inclúen 616 artigos de temática relacionada con Galicia escritos para a prensa. Se ben a obra de Filgueira Valverde se centrou na investigación, sendo novo cultivou tamén a creación literaria:
Os nenos (narrativa, 1925. Edicións Lar)
O vigairo (narrativa, 1927. Lar)
Quintana viva (narrativa, 1971. Galaxia)
Agromar (teatro, 1936)
6 canciones de mar “in modo antico” (poesía, 1941)
Bibliografía
Alonso Montero, Xesús (2015): Xosé Filgueira Valverde. Biografía intelectual. Vigo: Xerais.
Real Academia Galega (2015): Boletín da Real Academia Galega. Número 376.
Valle Pérez, Carlos (ed.) (2007): Xosé Filgueira Valverde. 1906-1996. Un século de Galicia. Museo de Pontevedra.
Publicacións nas que participou Xosé Filgueira Valverde
LIBRO. ACTAS
O Padre Sarmiento e o seu tempo
Actas do Congreso Internacional do Tricentenario de Fr. Martín Sarmiento (1695-1995)
LIBRO-AUDIO
Acto literario-musical Os seis poemas galegos de Federico García Lorca
Mestre: Isidro B. Maiztegui Pereiro. Soprano: Marta de Castro
LIBRO. ACTAS
Tecnoloxía tradicional
Dimensión patrimonial. Valoración antropolóxica
LIBRO. FACSíMILE
Charamuscas, 1923
Unha revista galega na Guerra de África: estudios e transcrición
LIBRO
Fr. Martín Sarmiento
Epistolario
LIBRO. CATáLOGO
Fray Martín Sarmiento y la Galicia de su tiempo
Exposiciones didácticas
LIBRO. CATáLOGO
Frei Martín Sarmiento e a Galicia do seu tempo
Exposicións didácticas
LIBRO. ACTAS
Romarías e peregrinacións
Simposio de Antropoloxía, Santiago de Compostela, outubro de 1993
LIBRO. CATáLOGO
Tempos que hai neste tempo
[Exposición]
LIBRO. ACTAS
Actas do simposio de antropoloxía: in memoriam Fermín Bouza Brey
Santiago de Compostela, 10, 11 e 12 de setembro de 1992
LIBRO
Sobre a arte galega
Homenaxe do Consello da Cultura Galega
LIBRO. ACTAS
Lindeiros da Galeguidade II
: Actas do Simposio de Antropoloxía
LIBRO
Pr´o catálogo da léngoa galega
Homenaxe ó 70 aniversario do Seminario de Estudos Galegos
LIBRO. FACSíMILE
Autopoética, 1935
Bouza Brey
LIBRO
O arquivo do Museo de Pontevedra
E unha guía sucinta
LIBRO. FACSíMILE
Autopoética e poesías 1935
Autógrafos e inéditos de Álvaro Cunqueiro
LIBRO. ACTAS
Identidade e territorio: centenario de Otero Pedrayo
Actas Simposio Internacional de Antropoloxía (Santiago de Compostela, 10-11-12 de novembro de 1988)
LIBRO. ACTAS
Actas do Congreso Internacional de Estudos sobre Rosalía de Castro e o seu tempo (v.1)
Santiago, 15-20 de xullo de 1985Materiais de Xosé Filgueira Valverde
Texto. Presentación
Xosé Filgueira Valverde
Unha ampla mostra sonora da erudición do intelectual pontevedrés.
Documento. Artigo
Estudo sobre a obra narrativa de Filgueira Valverde
Acuña, Ana: «Cidades literarias (e polixenealóxicas» na narrativa de Xosé Filgueira Valverde», Boletín da Real Academia Galega, n.º 376 (2015), p. 45-58
Documento. Artigo
Biografía de Casto Sampedro na Gran Enciclopedia Galega
Documento. Artigo
A semana cultural de Porto, celebrada en abril de 1935, contou cunha ampla representación de membros do Seminario de Estudos Galegos
«Seminario de Estudos Galegos: La semana cultural de Oporto», El pueblo gallego: rotativo de la mañana, 3441 (17 de abril de 1935), 9.
Documento. Artigo
Entrega final do «Cancioneiriño de Compostela»
«Cancioneiriño de Compostela», Nós: boletín mensual da cultura galega, n.º 104 (15 de agosto de 1932), p. 151-155
Documento. Artigo
Separata da revista Nós que recolle o «Cancioneiriño de Compostela»
«Cancioneiriño de Compostela», Nós: boletín mensual da cultura galega, n.º 103 (25 de xullo de 1932), p. 135-137
Documento. Artigo
Artigo sobre a visita da duquesa de Marie de Rohan a Santiago
«Estampas composteláns: a duquesa de Chevreuse en Santiago», Nós: boletín mensual da cultura galega, n.º 79 (25 de xullo de 1930), p. 135-137
Documento. Artigo
Filgueira Valverde escribe en Nós sobre a biblioteca do arcebispo Lago e mais sobre Kingsley Porter
«Dúas notas: a biblioteca Lago; Kingsley Porter», Nós: boletín mensual da cultura galega, n.º 75 (15 de marzo de 1930), p. 64-65
Documento. Artigo
Artigo de Filgueira Valverde escribe en lembranza do seu mestre Antón Losada Diéguez
«Unha lección de Lousada Diéguez», Nós: boletín mensual da cultura galega, n.º 71 (15 de novembro de 1929), p. 204-205
Documento. Artigo
Artigos de Filgueira Valverde sobre os cancioneiros e as cantigas publicados en Nós
«A paisaxe no Cancioneiro da Vaticana», Nós>/cite>, n.º 37 (15 xaneiro 1927), p. 4-8; «Sobre as cantigas de Martín Códax)»,Nós>/cite>, n.º 92 (15 agosto 1931), p. 134-135
Documento. Artigo
Artigo de Filgueira sobre a filóloga Margot Sponer
Filgueira Valverde, Xosé: «Vieiro XXV: O galego fóra de Galicia», El pueblo gallego, 348 (22 de outubro de 1926), p. 1
Documento. Relato
Relatos literarios de Filgueira Valverde na revista Nós publicados entre 1926 e 1930
«O paspallás», Nós, n.º 31 (25 xullo 1926), p. 11; «Artistas aldeáns», Nós, n.º 44 (15 agosto 1927), p. 11-12; «Artistas aldeáns», Nós, n.º 54 (15 xuño 1928), p. 102-103; «Artistas aldeáns: Parábola de catro mestres canteiros», Nós, n.º 82 (15 outubro 1930), p. 200-203
Documento. Artigo
A primeira recepción xeral do SEG, para homenaxear á romanista Carolina Michaëlis de Vasconcellos, recollida por El compostelano. 15 de marzo de 1926
«Primera reunión general del Seminario de Estudos Galegos: Recepción de los poetas Cabanillas, Noriega, Abente y Taibo», El compostelano: diario independiente, 1795 (25 de marzo de 1926), 1.
Documento. Artigo
A lenda de santo Ero de Armenteira publicada en cinco entregas na revista Nós por Filgueira Valverde
«Cantigas d’El-Rey Sabio localizadas en Galicia: San Ero de Armenteira», Nós, n.º 21 (15 setembro 1925), p. 4-5; «San Ero d’Armenteira: (proseguimento)», < cite>Nós, n.º 22 (15 outubro 1925), p. 2-3; «A lenda d’Armenteira: (notas de folk-lore)», Nós, n.º 25 (15 xaneiro 1926), p. 10-12; «A lenda d’Armenteira: (proseguimento)», Nós, n.º 26 (15 febreiro 1926), p. 9-11; «A lenda d’Armenteira: (proseguimento)», Nós, n.º 26 (15 febreiro 1926), p. 9-11
Documento. Artigo
Biobibliografía de Sánchez Cantón na Gran Enciclopedia Galega
Filgeira Valverde, Xosé: «Sánchez Cantón, Francisco Javier». En Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada. Lugo: El Progreso, 2003; 40, 5-7.Publicacións periódicas
Aviso Listado automático de documentación relacionada con nos fondos documentais en liña ofrecidos polo Consello da Cultura Galega.
Eco de Galicia (1917-1936) .
Revista ilustrada y de información de la colonia gallega en Cuba
A partir do n.º 23: Revista gráfica y de información de la colonia gallega en Cuba
A partir do n.º 111 (1920): Revista gráfica y de información regional
Céltiga (1924-1932) .
Revista Gallega de arte, crítica, literatura y actualidades: Publicación quincenal editada por la "Editorial Céltiga"
Revista Gallega de arte, crítica, literatura y actualidades: Publicación quincenal editada por los talleres gráficos Virs
Almanaque Gallego (1927-) .
de la Editorial Céltiga
Orensano, El (1944-1945) .
Periódico galego
Aturuxo (1953-1956) .
Portavoz de la Casa de Galicia de Las Palmas
Ilustración Gallega (1954-) .
Revista de Galicia para España y América
Libredón (1956-) .
Órgano oficial del Centro Gallego de Santander
Alalá (1958-) .
Editada por la Casa de Galicia
Centro Galego de Barcelona (1978-) .
Boletín interno da sociedade
Galicia en Madrid (1982-) .
2ª Época:
Boletín interno de la sociedad: GRUGALMA
Revista de Letras y Artes Galaico-Hispánicas
Galicia ó lonxe (1994-) .
Xuventude de Galicia: Centro Galego de Lisboa
Artigos
(5/1926) Os Nenos, por Xosé Filgueira Valverde. Céltiga. 1ª (33), 22.
Ver artigo Fonte da dixitalización: Biblioteca da Universidade de Santiago de Compostela;
(12/1930) Seminario de Estudios Gallegos. Junta extraordinaria. Galicia [Bs As 1930]. [1ª] (187), 2.
Ver noticia Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
FERNáNDEZ DEL RIEGO, F. (4/1949) Arqueólogo e poeta. Galicia [Bs As 1930]. (1075), 5.
FERNáNDEZ DEL RIEGO, F. (3/1951) Galicia cada treinta días (febrero). Ronsel. Galicia [Bs As 1926]. (455), 6, .
(1/1958) Balance cultural gallego de 1957. Voz de Breogán, La. 1ª (2), 6.
Ver noticia Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
FERNáNDEZ DEL RIEGO, F. (4/1958) Noticiario Gallego. Galicia [Bs As 1926]. (500), 6 .
CARREIRA, X. (1/1977) Escolma Teima. Teima. (6), 33.
Ver bibliografía
(1/1977) Premios á clandestinidade. Teima. (7), 4.
Ver nota breve
FREIXANES, V. (3/1977) A crónica do poder : ¿Quén manda en Galicia?. Teima. (15), 10-14.
Ver reportaxe
(6/1977) Homenaxe a Castelao : Repatriación das cinzas, a suxerencia máis repetida. Teima. (25), 27.
Ver nota breve
(6/1977) Homenaxe a Castelao : Nomes destacados prá comisión organizadora. Teima. (26), 39.
Ver nota breve
(6/1977) Homenaxe a Castelao : Nomes prá comisión. Teima. (27), 25.
Ver nota breve
(6/1977) Homenaxe a Castelao : Nomes prá comisión. Teima. (28), 27.
Ver nota breve
MAGARIñOS, A. (6/1977) Comunicación : "Heraldo de Galicia" e as eleccións republicanas. Teima. (29), 32.
Ver artigo
NAVAZA, X. (7/1977) Álvaro Cunqueiro : As puñeteras manías do noso país. Teima. (30), 24-26.
Ver entrevista
BARREIRO FERNáNDEZ, X. (7/1977) O galeguismo histórico (1840-1936). Teima. (32), 37-39.
Ver reportaxe
(7/1977) ¿Quén tutelará ó tutelar?. Teima. (33), 7.
Ver nota breve
(12/1977) Real Academia: Novo presidente. Nosa Terra, A. , 8.
Ver nota breve Fonte da dixitalización: Fundación A Nosa Terra;