Historias de ida e volta | Consello da Cultura Galega

HISTORIAS DE IDA E VOLTA

Mulleres galegas na emigración

Mulleres galegas na emigración

O papel que a muller galega desempeñou no fenómeno migratorio do noso país é algo incuestionable. A emigración provocou numerosas transformacións na familia tradicional: as chamadas por Rosalía de Castro "viúvas de vivos" permanecen no país como responsables da economía familiar, do fogar e dos fillos, ... pero tamén están as mulleres que emigran cara a outros países en busca dunha vida mellor e se atopan con numerosas dificultades na súa integración, non só como inmigrantes senón tamén por problemas engadidos á súa condición de xénero.
No século XX a presenza feminina vaise incorporando gradualmente ao proceso migratorio. Emigran nas primeiras etapas reclamadas polos maridos, pais ou irmáns, e pouco a pouco a marcha vaise individualizando polas súas propias circunstancias persoais. Funcionan as "cadeas migratorias" e o reagrupamento familiar; non hai que esquecer que a muller se quería emigrar tiña que contar co consentimento paterno ou do cónxuxe.
Unha vez nos países de acollida, as galegas, debido ao seu escaso nivel cultural e profesional, empregáronse nos niveis máis baixos da escala laboral: no servizo doméstico, nos postos menos cualificados das fábricas, na hostalaría, no comercio e nos negocios familiares.
Pero coa emigración tamén tiveron a oportunidade de lograr a súa independencia, formarse, criar e educar os seus fillos nunhas sociedades máis modernas e abertas. E convertéronse en transmisoras da cultura galega e do amor a súa terra para as novas xeracións de galegas e galegos da diáspora.

COLABORA CON ESTE PROXECTO

Portada de <i>Almanaque Gallego</i>, publicado por Manuel Castro López en Arxentina, Bos Aires, 1901

Emigrante galega coidando duns nenos nun parque, Madrid, 1910

3. Carta de Julia Ramos, emigrante natural de Arzúa, dirixida ao seu pai, Montevideo, 26 de febreiro de 1918

Moitas emigrantes mantiñan correspondencia coa súa familia. Nas cartas relataban a súa vida diaria e preguntaban por todo canto acontecía na súa casa, na familia e cos amigos de aquí. Tamén, como podemos ler na misiva, avisaban do envío de cartos para axudar na economía familiar. Nesta familia emigraron a Uruguai, ademais do pai, que daquela xa retornara, tres irmás, Carmen, Julia e Concepción. Máis tarde emigrou outro irmán, Julián, reclamado por elas, e sempre mantiveron estreito contacto entre eles e cos seus pais en Galicia.

Fondo: Consello da Cultura Galega. Arquivo da Emigración Galega. Col. particular de Armando Cascón

Ver orixinal

Ampliar información

Retrato dunha emigrante galega en Nova York enviado á súa nai, 30 de maio de 1924

5. Comité de damas da sociedade benéfica e de instrución Liga Santaballesa da Habana, ca. 1930

A presenza da muller nas asociacións de emigrantes estivo moi centrada nos comités de damas, integrados na súa gran maioría polas esposas e fillas dos seus directivos. Na maior parte das entidades o papel das socias era pouco activo e non contaban cos mesmos dereitos e beneficios sociais que os homes. Os comités de damas encargábanse de organizar actividades de carácter benéfico para recadar fondos cos que axudar aos seus compatriotas máis necesitados.

Fondo: Consello da Cultura Galega. Arquivo da Emigración Galega. Col. particular da familia Vilela Peña

Ampliar información

As irmás Marcote Marcote, emigrantes galegas en Uruguai, Montevideo, 1930

Cartel da película <i>Cándida</i>, dirixida por Luis Bayón Herrera e protagonizada pola actriz arxentina Niní Marshall, 1939

7. Cartel da película Cándida, dirixida por Luis Bayón Herrera e protagonizada pola actriz arxentina Niní Marshall, 1939

A imaxe negativa que da muller emigrante galega transmitían esta serie de películas, con moita difusión na súa época, fomentaba o estereotipo dunha muller bruta, analfabeta, de poucas luces pero moi traballadora e resolutiva. Amosaban situacións que ridiculizaban a precariedade destas mulleres. Algunhas institucións e xornais da colectividade levaron a cabo campañas de protesta contra este tipo de visións pexorativas, que permaneceron no imaxinario colectivo dos países americanos.

Fondo: Consello da Cultura Galega. Arquivo da Emigración Galega

Ampliar información

Emilia Blanco, emigrante ourensá, coa súa familia en Salvador de Bahia, 22 de abril de 1943

9. Mestra e alumnas do Plantel Concepción Arenal do Centro Galego da Habana, ca. 1945

O Plantel Concepción Arenal foi creado en 1880 para dar formación aos socios e familiares do Centro Galego. A partir de 1894 permitiuse o acceso das mulleres ás súas clases. Pero a oferta educativa non era igual á dos homes: había aulas diferenciadas por sexos e as alumnas recibían clases de ensino primario, corte e costura, labores domésticas ou secretariado, isto é, as tarefas que se consideraban daquela "femininas", aínda que, co paso do tempo e paralelamente á modernización da sociedade, fóronse ampliando os estudos.

Fondo: Consello da Cultura Galega. Arquivo da Emigración Galega. Col. particular de Rosa Díaz

Ampliar información

Lectura dramatizada da obra teatral de Alfonso Castelao <i>Os vellos non deben de namorarse</i>. Bos Aires, 7 de xuño de 1960

Traballadoras dunha fábrica de IPUSA durante unha visita dos xefes e investidores, Pando (Montevideo), ca. 1948

Concepción Pazos Álvarez, emigrante da Estrada, cos seus alumnos no colexio Madrid, México D. F., 1954

13. Carné de socia de Hijas de Galicia de Elsa Blanco Martínez, habaneira filla de galegos, A Habana, 1957

Ante a desprotección das emigrantes galegas por parte das principais asociacións galegas da illa, en 1914 fundouse Solidaridad Pontevedresa, co principal obxectivo de defender e dar prestacións médico-sanitarias ás galegas necesitadas que vivían en Cuba. En 1918 pasa a denominarse Hijas de Galicia e centra as súas actividades na axuda mutua e benéfica das súas asociadas. Co paso dos anos e o incremento de socias, fundan un hospital (1924) e un balneario (1937). A oferta dos seus modernos servizos médicos, de gran calidade, fixo que tamén se asociasen moitas mulleres cubanas e doutras colectividades. Aínda que a entidade se creou para axudar as mulleres, estas apenas participaban nas súas directivas, constituídas todas por homes.

Fondo: Consello da Cultura Galega. Arquivo da Emigración Galega

Ampliar información

14. Carmen Borrazás Landeira e María Paradela Cancela paseando por Caracas, ca. 1965

Carmen, natural de Santiago de Compostela, representou o perfil predominante da muller galega na segunda onda migratoria con destino a América. En 1960, con 21 anos de idade, emprende unha longa viaxe soa ata o porto da Guaira, onde a esperaba o seu marido Antonio. En Caracas traballou os primeiros anos como dependenta nunha "boutique" propiedade dunha empresaria xudía. A súa vida laboral foi interrompida polo nacemento dos seus dous fillos ata o seu retorno a Galicia en 1982. María, natural de A Baña, iniciou a aventura migratoria en solitario e de xeito independente, o cal non era moi frecuente entre as mulleres nos anos 50. Alí traballou como empregada doméstica dunha familia caraqueña acomodada.

Fondo: Consello da Cultura Galega. Arquivo da Emigración Galega. Col. particular de Carolina García Borrazás

Ampliar información

15. Mª Angélica paseando coa súa filla e a súa sobriña, polas rúas de Chimbote (Perú), maio de 1970

María casou por poderes co seu mozo en Galicia. Despois dun ano de trámites burocráticos foi reclamada e emigrou a Perú en 1967 para reunirse con el e formar a súa desexada familia. Tanto a filla como a súa sobriña naceron en Perú. As cadeas migratorias foron clave no proceso migratorio a este país: primeiro emigraban os homes para traballar na súa gran maioría no sector pesqueiro e despois "chamaban" as súas familias: esposas, fillos, irmáns ou sobriños. A pequena colonia galega alí residente estaba moi unida e tiña unha forte relación de amizade e solidariedade.

Fondo: Consello da Cultura Galega. Arquivo da Emigración Galega. Col. particular de Saturnino García Lagoa

Ampliar información

16. Emigrantes galegas nas cociñas do Restaurante Baron de la Mouette, Zürich (Suíza), ca. 1965

A emigración a Europa supuxo para as galegas unha nova vía para emigrar durante a posguerra. Pese ás dificultades de integración (lingua e cultura moi diferentes), os bos soldos e as mellores condicións laborais facían que os países europeos resultasen moi atractivos. Generosa Lois Daparte, emigrante lalinense en Suíza, traballou no sector da hostalaría, na cociña de varios restaurantes e cafetarías. Aquí posa cunhas compañeiras galegas no seu traballo.

Fondo: Consello da Cultura Galega. Arquivo da Emigración Galega. Col. particular de Generosa Lois Daparte

Ampliar información

17. Documentos para o reagrupamento familiar dos emigrantes galegos en Alemaña, 1972

Unha vez asentados, moitos emigrantes trataban de levar consigo ás súas familias. Para logralo tiñan que conseguir numerosos documentos acreditativos da súa situación laboral. As xestións facíanas a través do Consulado de España do país de acollida. Podían reclamar as esposas ou esposos e os fillos, estes só podían vivir no país, nunca traballar. Esta esixencia non sempre se cumpría e había moitas mulleres que acaban traballando no servizo doméstico ou na hostalaría nunha economía somerxida que axudaba para incrementar os aforros da familia.

Fondo: Consello da Cultura Galega. Arquivo da Emigración Galega. Col. particular de Lourdes Pérez González

Ver orixinal

Ampliar información

Carmen Martínez Rey na fábrica de metalurxia onde traballaba en Alemaña, ca. 1970

Palmira Rey Asenso (primeira pola dereita) cunhas compañeiras nun descanso laboral, Solingen (Alemaña), 1975

Mercedes Pérez Payo traballando de modista en Suíza, Lausana, 1978

Axúdanos a recuperar o patrimonio documental

Proxecto de recuperación documental e fotográfica da emigración galega Campaña de recollida das coleccións particulares dos nosos emigrantes.

Arquivo da Emigración Galega

Carolina García Borrazás: +0034 881 995 148
Teresa García Domínguez: +0034 881 995 143
aemigracion@consellodacultura.gal

As imaxes e documentos que aquí se expoñen forman parte do patrimonio fotográfico e documental que se conserva e salvagarda no Arquivo da Emigración Galega. Moitos deles proceden de coleccións particulares que a cidadanía puxo á disposición da sociedade a través do Consello da Cultura Galega; teñen un gran valor informativo e incrementan o coñecemento sobre os procesos migratorios en Galicia.

Instrucións para colaborar

As iniciativas educativas da emigración galega

Ver seguinte