Historias de ida e volta | Consello da Cultura Galega

HISTORIAS DE IDA E VOLTA

Galegos na canle de Panamá, os mellores europeos da Silver Roll (1904-1914)

Galegos na canle de Panamá, os mellores europeos da Silver Roll (1904-1914)

Durante o primeiro terzo do século XX no mapa da emigración galega figuraban países como Arxentina, Cuba, Uruguai ou Brasil, pois eran os que recibían os maiores continxentes de man de obra procedente de Galicia. Panamá non estaba na lista de destinos prioritarios para a diáspora galega. Non obstante, a principios de século converteríase nun foco de atracción temporal para un número bastante significativo de galegos; a maioría eran homes cun perfil determinado que, sen apenas decatarse, serían grandes protagonistas na historia que abordamos neste especial. O motivo que os levou a iniciar a aventura migratoria cara ao istmo foi participar nas obras de construción dunha canle que uniría dous grandes océanos, o Atlántico e o Pacífico: a canle de Panamá. A súa participación tivo lugar unha vez que Estados Unidos tomou o control da franxa ístmica destinada á execución das obras. Este feito foi propiciado a raíz do abandono e a venda deste ambicioso proxecto por parte da compañía francesa Compagnie Universelle du Canal Interocéanique (1881-1894). As obras foran iniciadas baixo a presidencia do francés Ferdinand de Lesseps, quen anteriormente dirixira a construción da canle de Suez. Os medios técnicos e os esforzos económicos non foron efectivos e derivaron no xurdimento da coñecida como Compañía Nueva del Canal de Panamá, o 21 de outubro de 1894. Porén, varios factores, como unha mala organización financeira e do traballo, o pouco ou nulo coñecemento sobre as enfermidades tropicais reinantes na franxa ístmica e un enfoque técnico desacertado do propio proxecto, derivaron nun fracaso irreversible. Este feito propiciou a intervención de Estados Unidos en 1898, co fin de chegar a liderar o seu propio proxecto, tras as accións intervencionistas para que Panamá acadase a independencia de Colombia, lograda en 1903.
Esa serie de acontecementos produciu un xiro substancial que estimulou a emigración galega a Panamá, fenómeno que non foi casualidade. A boa sona acompañaba os galegos, froito do fantástico rendemento que amosaron nas obras do ferrocarril da illa de Cuba. Este último feito sería un dos desencadeantes de toda esta historia. Para comprender as razóns polas que os homes galegos foron tan buscados e valorados cabe destacar a figura clave de John F. Stevens, o enxeñeiro xefe que se encargou de sacar adiante o proxecto entre 1905 e 1907 e do que falaremos máis adiante.
As estatísticas oficiais da Isthmian Canal Commission (ICC, Comisión da Canle Ístmica), no seu Informe para o ano fiscal finalizado o 30 de xuño de 1914, dan a cifra de 8798 españois, maioritariamente galegos, dun total de 45 107 homes importados pola compañía norteamericana. Esta cifra podería ser superior se temos en conta a emigración espontánea, non “inducida”, chegada incluso clandestinamente ás obras para a súa posterior contratación.
Nesta entrega nº 22 de Historias de ida e volta queremos facer unha pequena homenaxe a eses miles de galegos que traballaron arduamente e que ocuparon o primeiro posto en rendemento e volume dentro do grupo de obreiros europeos contratados pola ICC. A continuación presentamos algunhas imaxes e documentos que axudan a dilucidar, a grandes trazos, a contribución da man de obra galega nesta magna obra de enxeñaría civil.

COLABORA CON ESTE PROXECTO

1. Ferdinand de Lesseps, figura pioneira dun proxecto errado

O francés Ferdinand de Lesseps, diplomático de carreira e empresario, foi a figura pioneira que deu comezo á materialización dunha idea que viña circulando desde tempos da colonización española, tal como amosaban os estudos topográficos ordenados polo rei Carlos I de España en 1534. Foi recoñecido como “O milagre de Suez” ou “O grande enxeñeiro” desde 1869, polo traballo realizado na construción da canle de Suez (Exipto). Parecía a persoa idónea e pedíronlle que se ocupase do proxecto de construción da canle de Panamá, aínda que non era propiamente un enxeñeiro, senón un diplomático, como fora seu pai, Mathieu de Lesseps. A compañía presidida por Ferdinand, denominada Compagnie Universelle du Canal Interocéanique, fundouse o 31 de xaneiro de 1881. A persoa que en realidade se encargaría da supervisión diaria dos traballos sería o seu fillo Charles. Namentres, Lesseps intentaba conseguir financiamento para o ambicioso proxecto de construción da canle, a través da venda de accións da compañía, entre outros movementos.
A despregadura de maquinaria e man de obra nun terreo pouco explorado, á falta de plans de previsión —especialmente en materia de financiamento e medios técnicos—, e a mala organización e malversación de fondos orixinaron certa desconfianza, a partir da cal se levaron a cabo exhaustivos exames do estado financeiro, os activos e as condicións técnicas, o que acabou coa empresa. Deste xeito, o 21 de outubro de 1894 créase unha nova compañía denominada Compañía Nueva del Canal de Panamá. A pesar de todo, catro anos despois a situación era insostible e as prórrogas outorgadas polo Goberno colombiano non foron suficientes, o que levou a que en 1898 se producisen as primeiras tomas de contacto con Estados Unidos.

Fondo: Bibliothèque nationale de Francia (BnF)

Galegos na canle de Panamá, os mellores europeos da Silver Roll (1904-1914)

Axúdanos a recuperar o patrimonio documental

Proxecto de recuperación documental e fotográfica da emigración galega Campaña de recollida das coleccións particulares dos nosos emigrantes.

Arquivo da Emigración Galega

Ares en Cuba: unha emigración mariñeira