Historias de ida e volta | Consello da Cultura Galega

HISTORIAS DE IDA E VOLTA

A Biblioteca América: o legado cultural de Gumersindo Busto

A Biblioteca América: o legado cultural de Gumersindo Busto

As remesas dos e das emigrantes galegas contribuíron á modernización social, política e económica de Galicia. Ámbitos prioritarios nese legado foron a educación e a cultura. Dende América chegaron cuantiosas doazóns para a construción e o mantemento de centros educativos e culturais como canle para o progreso da nosa terra.
A finais do século XIX e comezos do XX a corrente rexeneracionista e a defensa do hispanoamericanismo predominan na vida cultural española e das colectividades emigradas en América. Coa celebración do IV Centenario do Descubrimento de América comeza a valoración da cultura americana e do papel de España na súa formación. Así, foméntanse as relacións académicas entre as universidades da Península e de alén mar con intercambio de alumnos e profesores, publicacións e a creación de estudos americanistas.
Neste contexto ideolóxico un emigrante galego feito a si mesmo, Gumersindo Busto Villanueva, pon en marcha a iniciativa de crear unha universidade hispanoamericana que se localizaría en Santiago de Compostela, a súa cidade natal. O 30 de xuño de 1904 publica unha carta na prensa da colectividade en Arxentina pedindo axuda para este proxecto. Trataríase dun centro de estudos superiores co obxectivo de «difundir el conocimiento en Europa de cuanto atañe a América Latina, buscando el beneficio común y el efecto y confraternidad de los países hispanoamericanos». Axiña consegue adhesións de persoeiros e institucións da colectividade e mais de intelectuais e políticos americanos e españois. Non chegou a concretarse, aínda que deu orixe á Biblioteca América.
A partir de 1907 os seus esforzos centráronse na recollida de doazóns de todo tipo de obras científicas e literarias latinoamericanas para crear unha gran biblioteca especializada, que Busto ofreceu á Universidade de Santiago de Compostela (USC). A súa idea era que se inaugurase o 25 de maio de 1910 coa celebración do primeiro centenario da independencia de Arxentina, o seu país de acollida; mais non puido ser, pois a falta dun espazo onde situala e numerosas trabas burocráticas, xunto con certa desidia por parte do claustro, obrigaron a aprazar a data case vinte anos. Non foi tempo perdido. Gumersindo Busto continuou co seu labor de recollida por toda América, grazas a unha extensa rede de delegados e comisións creadas a tal fin. O obxectivo era conformar un fondo xeral no que estivese presente a maior cantidade posible de obras de autores americanos, independentemente da súa temática, para a formación de estudantes e interesados de calquera facultade ou disciplina. O seu carácter enciclopédico define este fondo, que abarca todas as disciplinas científicas da época: 11 400 monografías de todo tipo de temáticas (historia, dereito, literatura, ciencias, medicina, botánica, química…), prensa e revistas, folletos e teses, coleccións de moedas e billetes, exemplares de fauna americana, obxectos etnográficos, láminas, retratos e fotografías, bandeiras, bustos, mapas, vitrinas… foron chegando a Santiago na década de 1920. Finalmente a biblioteca foi inaugurada o 26 de xullo de 1926.
A Biblioteca América, obra dun emigrante, constitúe hoxe en día un legado sen parangón na cultura de Galicia que se debe difundir e poñer en valor na sociedade actual.

COLABORA CON ESTE PROXECTO

1. Gumersindo Busto Villanueva, gran filántropo compostelán (Santiago de Compostela 1872 - Bos Aires 1937)

Fillo de María Manuela Busto y Villanueva, este compostelán naceu en 1872, na parroquia de San Martiño de Laraño. Pouco se sabe sobre a súa infancia e preadolescencia en Galicia, agás que ingresou no Seminario de Santiago e cursou os tres primeiros anos de Latinidade. Como moitos galegos da época, Gumersindo non escaparía á tentación de emprender a súa propia aventura migratoria. En 1887, con tan só 15 anos, embarcou cara a Uruguai, o seu o primeiro destino migratorio e onde desempeñou varias ocupacións, como telegrafista no Ferrocarril Central de Uruguai, mestre dunha escola rural en Tacuarembó e asistente nunha notaría en Montevideo. Esta última experiencia marcou o seu ingreso na Facultade de Dereito da Universidad de Montevideo en 1892. Nese mesmo ano Gumersindo marchou para Arxentina e volveu exercer de telegrafista no Ferrocarril de Bos Aires e Rosario. Coa intención de continuar cos seus estudos, decide solicitar traballo no Rexistro da capital ata conseguir o grao de escribán público da cidade de Bos Aires, en 1898. Dende entón a súa carreira profesional consolidouse cada vez máis. O 11 de maio de 1896 contrae matrimonio coa arxentina Felisa Gallardeo e forman unha familia numerosa de oito fillos varóns, dos que o segundo, chamado Julio César, seguiu os seus pasos profesionais e rexeu con el a notaría dende 1933.
O seu crecemento intelectual e profesional non fixo que emocionalmente se desligase da súa terra, senón todo o contrario. Coa mente sempre nela, Gumersindo Busto promoveu unha serie de iniciativas para estreitar lazos entre América e España, entre as que destacou o seu proxecto de creación da Universidad Libre Hispanoamericana, nado en 1904. Finalmente, só puido levar a cabo un dos elementos que complementaban ese grande ideal e que consistía na organización e fundación da Biblioteca América da Universidade de Santiago de Compostela, froito de grandes esforzos e unha incansable persistencia e dedicación persoal, a cal foi inaugurada 22 anos despois, en 1926.

Fondo: Consello da Cultura Galega. Arquivo da Emigración Galega

A Biblioteca América: o legado cultural de Gumersindo Busto

Axúdanos a recuperar o patrimonio documental

Proxecto de recuperación documental e fotográfica da emigración galega Campaña de recollida das coleccións particulares dos nosos emigrantes.

Arquivo da Emigración Galega

O labor filantrópico dos irmáns García Naveira en Betanzos