Historias de ida e volta | Consello da Cultura Galega

HISTORIAS DE IDA E VOLTA

A emigración galega nos Estados Unidos

A emigración galega nos Estados Unidos

Estados Unidos non foi un dos destinos prioritarios para a emigración galega, que tivo outras áreas receptoras máis importantes como Cuba, A Arxentina, Uruguai, Brasil ou México, entre finais do século XIX e o primeiro terzo do XX. Os datos numéricos analizados polos investigadores deste fenómeno desvelan que o volume da colectividade española alí residente comezou a medrar de 1900 a 1924, período en que se contabiliza unha entrada legal de 188 414 efectivos, aínda que debemos ser prudentes coas cifras, pois varían moito dependendo da fonte de referencia empregada.
As diferenzas culturais e idiomáticas desempeñaron un papel importante no proceso migratorio cara aos Estados Unidos. Ademais, é preciso considerar a repercusión das diversas leis de cotas (1921, 1924, 1926 etc.), a través das que o Goberno estadounidense aplicaba as restricións relativas ao número de ingresos de cidadáns procedentes de España, o que fixo que o número de visados por «agrupación familiar» fose limitado. Quizais por estes motivos, Estados Unidos é un dos destinos menos estudados da emigración española, en xeral, e da galega, en particular.
Existe unha característica peculiar da emigración galega a terras estadounidenses nos seus inicios: a re-emigración, protagonizada por varóns solteiros na procura de oportunidades laborais, previo paso pola illa de Cuba e outros países de América Latina marcados por unha deterioración política, económica e, polo tanto, social desde finais do século XIX e primeira década do XX. Un dos primeiros exemplos que nos ven á mente é o representado por aqueles traballadores galegos que tiveron que cambiar a industria tabaqueira da Habana pola creada en Tampa, no estado de Florida. Nova York é outro dos estados que máis emigrantes galegos aglutinou, xunto co veciño de Nova Jersey. Tamén hai presenza galega en Luisiana e California.
Aínda que non foi un colectivo destacado polo seu volume, en comparación co resto dos grupos étnicos acollidos nos Estados Unidos, pódese afirmar que os galegos tiveron boa aceptación na sociedade norteamericana, principalmente polo seu espírito de traballo e superación. Aínda así, ás veces o medio tornábase un tanto hostil, sobre todo polas diferenzas idiomáticas e culturais, moi afastadas dos seus propios signos de identidade persoal.
Durante a década de 1930 diminuíu de maneira substancial o fluxo de saídas dos coñecidos como emigrantes económicos. Ademais, fóronse sumando á pequena corrente que se mantiña activa os exiliados políticos amparados pola colectividade galega residente nos Estados Unidos, sobre todo en Nova York. Temos o caso significativo do propio Alfonso Daniel R. Castelao, quen deixou unha pegada profunda na colectividade galega ao seu paso pola metrópole neoiorquina (1938-1940). Sendo ministro do Goberno republicano no exilio, foi o primeiro socio de honra da Casa de Galicia de Unidad Gallega de Nova York, entidade que lle manifestou en 1946 o seu desexo da firme adhesión á República. Outros intelectuais galegos exiliados acollidos nos Estados Unidos —aínda que moitos deles por breve período de tempo— foron: Basilio Álvarez, Xosé Castro, Emilio González López, Constantino Fernández Cancio, Bibiano Fernández Osorio-Tafall, Emilio Flores Pérez, Xoán García Gómez, Eugenio Granell, Ernesto Guerra da Cal, Lino Novás Calvo, José Novás García, Virxinia Pereira Rende, José Rubia Barcia, Luís Soto Fernández, Ramón Suárez Picallo, Lois Tobío Fernández, Claro José Sendón ou Eliseo Torres.
Ao longo da historia do fenómeno da emigración galega foise demostrando que o asociacionismo étnico serviu para fortalecer e reforzar as bases da propia identidade cultural a pesar das distancias que, ás veces, se facían infinitas e escapaban da propia imaxinación.
Aínda que a vida asociativa dos galegos nos Estados Unidos tiña un formato máis modesto que noutros países do continente americano, iso non minguou a súa operatividade e compromiso histórico. As entidades societarias alí creadas convertéronse en centros neurálxicos que ían máis alá do puramente mutualista e recreativo. Ademais da emblemática Casa de Galicia de Unidad Gallega da área de Nova York (1940), imos mencionar sociedades de emigrantes máis representativas a nivel microterritorial: Sada y sus contornos, Sociedad de Instrucción y Apoyo (Nova York, 1913), Unión del Porvenir de Taborda-Piñeiro (Nova York, 1918), Centro de Instrucción y Recreo de Bergondo y sus contornos (Nova York, 1924), Socorros Mutuos Muradanos (Nova York e Newark, 1927), Hijos de Palmeira (Newark, 1929), Unión Cultural Bueu, Beluso y sus contornos (Nova York, 1929), Centro Orensano Social Club (Nova Jersey, 1964), Peña Galega-Club España (Newark, 1964), Casa de Santa Marta de Ortigueira (Miami, 1972 ) e Peña de Galicia del CEOC-California (1989). Resulta fácil deducir os lugares de procedencia dos emigrantes a través da denominación das asociacións creadas por eles, así como tamén a evidencia de que o estado de Nova York contaba con maior representatividade para determinadas localidades da costa galega.

COLABORA CON ESTE PROXECTO

1. Galegos en Tampa, capital mundial do tabaco habano, 1907

Nos anos finais do século XIX constátase unha forte reemigración desde Cuba con destino a Tampa, onde comezaba a crearse unha industria tabaqueira, que en 1890 contaba con catro fábricas. Nesta área, concretamente en Ybor City, levantouse o imperio da industria do tabaco, liderado por varios membros da colectividade española, como Vicente Martínez Ybor ou Ignacio Haya. Entre eles había tamén algún galego, como Peregrino Rey (Cuesta-Rey & Co), nacido en 1863. O groso dos emigrantes naturais de Galicia participaría nesta industria como «escogedores», «torcedores» ou «enrolladores» dos cigarros e puros máis famosos do mundo, pero non todos os emigrantes se ocupaban neste sector de produción. Moitos tiñan outra actividade económica pois eran comerciantes, carpinteiros, hostaleiros etc. A súa procedencia era variada: Lugo, Ribadeo, Viveiro, San Miguel de Reinante, A Fonsagrada, Reigosa, Vilanova, Mondoñedo, Chantada, A Baña, Santa Comba, A Coruña, Ferrol, Ortigueira, Mugardos, Padrón, Ourense ou Pontevedra.
O conflito pola independencia cubana trasladouse a Florida, onde estes emigrantes eran acotío recriminados violentamente polos habitantes tampeños e de Cayo Hueso, onde tamén había manufacturas tabaqueiras. Así, froito dunha necesidade de protección, naceu a iniciativa de crear o Centro Español de Tampa (1891), do que numerosos galegos eran socios.
Nesta imaxe aparece un grupo emigrantes bañenses que residían en Tampa e axudaron a construír o novo cemiterio da parroquia de San Vicente da Baña.

Fondo: Consello da Cultura Galega. Arquivo da Emigración Galega. Col. particular de Carolina García Borrazás

A emigración galega nos Estados Unidos

Axúdanos a recuperar o patrimonio documental

Proxecto de recuperación documental e fotográfica da emigración galega Campaña de recollida das coleccións particulares dos nosos emigrantes.

Arquivo da Emigración Galega

O galeguismo en América