Historias de ida e volta | Consello da Cultura Galega

HISTORIAS DE IDA E VOLTA

O galeguismo en América

O galeguismo en América

Unha das características da colectividade emigrante galega foi a creación dun imaxinario colectivo e dunha identidade propia e definida. Os primeiros centros galegos e as máis de catrocentas asociacións de ámbito local ou parroquial tiñan entre os seus obxectivos acadar o progreso de Galicia e preservar a identidade cultural galega nas novas sociedades cosmopolitas. Entre as súas iniciativas está a creación e pulo dos símbolos nacionais de Galicia ou a constitución da Asociación Iniciadora e Protectora da Academia Galega.
A colectividade galega non permaneceu allea aos cambios políticos que acontecían na Galicia peninsular. O agrarismo, sobre todo tras a viaxe en 1913 do seu líder Basilio Álvarez a Cuba e a Arxentina, imponse no ideario de moitas das asociacións, que converten a loita anticaciquil e antiforal no seu referente ideolóxico.
A fundación da primeira Irmandade da Fala en 1916, que se considera como o xermolo do nacionalismo galego, ten unha importante repercusión alén mar. De América chegan cartos para a publicación de libros e folletos e para a organización de mitins a prol dunha nacionalidade propia, pero sobre todo para a constitución de asociacións cun marcado carácter galeguista. En Cuba créanse, entre outras, a Irmandade da Fala da Habana (1917), a Xuntanza Nazonalista Galega da Habana (1920) ou o Comité Revolucionario Arredista Galego (1921), liderado por Fuco Gómez. En Bos Aires destacan neses anos a Asociación Regionalista “A Terra” e a primeira Casa de Galicia. O galeguismo da Irmandade da Fala na Arxentina significou a aparición dunha nova xeración de activistas políticos e intelectuais que serán o foco de inspiración do futuro político da colectividade emigrada: Eduardo Blanco-Amor, Ramiro Isla Couto, Ramón Suárez Picallo, Antón Alonso Ríos, Pedro Campos Couceiro, Lino Pérez… integran este núcleo galeguista. Todos eles forman parte da Irmandade Nacionalista Galega (1923) e da Federación de Sociedades Gallegas Agrarias y Culturales (FSGAyC) (1921), que apoiará economicamente as súas actividades de difusión política. Dende as páxinas da revista Céltiga (1924) e doutros xornais étnicos publícanse artigos que defenden a súa ideoloxía cunha gran repercusión.
Co remate da ditadura de Primo de Rivera hai unha reactivación da actividade política nacionalista. Fúndase na Coruña a Organización Republicana Gallega Autónoma (ORGA), que consegue unificar varias vertentes ideolóxicas nacionalistas e de esquerdas, e que axiña recibe apoios dende A Arxentina. A ORGA bonaerense, baixo o patrocinio da FSGAyC, realiza campañas de propaganda nas páxinas do seu voceiro Galicia a prol da República e do Estatuto de autonomía, e organiza numerosos actos para recadar fondos que enviar a Galicia. Moitas asociacións microterritoriais progresistas (como as de Meira, A Fonsagrada, Meaño, Salvaterra…) publican manifestos a favor da República e da autonomía de Galicia que mandan ás súas vilas de orixe. A participación dos emigrantes tivo o seu principal logro no envío dunha delegación para participar na campaña electoral ás Cortes constituíntes, que acadou un grande éxito que se viu reflectido na elección de Suárez Picallo como deputado.
A constitución do Partido Galeguista en decembro de 1931 recibiu o apoio de gran parte dos emigrantes de alén mar e tivo como eixe máis significativo a intensa campaña a prol do Estatuto e da autonomía de Galicia por todo o continente. O seu triunfo nas eleccións de 1936 foi acollido con grande entusiasmo. Tras o plebiscito do 28 de xuño de 1936, no que se aproba por maioría o Estatuto de Galicia, comezan os trámites para a súa presentación ante as Cortes, pero o estalido da Guerra Civil paraliza o proceso. A guerra tivo un grande impacto na colectividade galega, pois xerou unha forte división nela e unha importante loita polo control político das institucións representativas da emigración. Cómpre destacar as iniciativas de axuda aos refuxiados como precedente da importancia que terán as colectividades emigradas e exiliadas na actividade cultural e política durante a «longa noite de pedra» que se estaba a vivir na Península.

COLABORA CON ESTE PROXECTO

1. Portada do número 1 do xornal La Tierra Gallega, A Habana, 8 de abril de 1894

No último cuarto do século XIX, no artellamento do movemento asociativo das comunidades galegas alén mar teñen especial protagonismo varios intelectuais e xornalistas galegos emigrados a América que defenden o ideario rexionalista. Manuel Curros Enríquez chega á Habana en marzo de 1894 fuxindo da persecución política que estaba a vivir na Península polas súas ideas republicanas. Será en Cuba onde o seu pensamento irá evolucionando cara a un rexionalismo cultural, influído pola súa experiencia migratoria.
Este semanario foi fundado pouco despois da súa chegada co apoio doutros xornalistas e líderes étnicos residentes na illa, como Ramón Armada Teixeiro, Adelardo Novo, Manuel Lugrís Freire, Galo Salinas ou Nan de Allariz, entre outros. Na súa cabeceira e mais no subtítulo, “Semanario de intereses regionales”, aparecen reflectidas as intencións reivindicativas da cultura galega por parte de Curros e dos seus colaboradores, admiradores da obra rexionalista de Manuel Murguía e Alfredo Brañas. Nas súas páxinas atopamos achegas do seu pensamento político e unha extensa información da vida galega en Cuba e da Galicia peninsular. Destacan as colaboracións literarias e de carácter cultural de prestixiosos autores como Aureliano J. Pereira, Aurelio Ribalta, Federico Maciñeira… A lingua galega está representada pola poesía de Francisco Añón ou Rosalía de Castro.
Curros terá na Habana unha intensa vida pública e cultural e será un dos principais promotores da fundación da Real Academia Galega. As súas ideas contrarias á política cubana do momento provocaron o peche do xornal en 1896. Curros converteuse nun símbolo ideolóxico e cultural para a colectividade emigrada.

Fondo: Real Academia Galega. Galiciana

O galeguismo en América

Axúdanos a recuperar o patrimonio documental

Proxecto de recuperación documental e fotográfica da emigración galega Campaña de recollida das coleccións particulares dos nosos emigrantes.

Arquivo da Emigración Galega

A pegada educativa da emigración galega en América