Pelerinaxes

O luns 4 de xullo de1927, Ramón Otero Pedrayo, Vicente Risco e Ben-Cho-Shey (pseudónimo de Xosé Ramón Fernández-Oxea), armados con chapeus, mochilas, caxatas, cadernos, lapis, estilográficas, auga, chocolate e unha cámara Kodak, encetaron unha andaina que os ía levar a pé desde Ourense ata o Santo André de Teixido, no cabo do mundo, onde chegarían oito días despois logo de pasar por Viana (preto de Chantada), Monterroso, Palas de Rei, Lugo, Vilalba, As Pontes de García Rodríguez

e Ortigueira. Sabemos que a idea foi de Ben-Cho-Shey, que xa fora alá dúas veces dende Cariño, onde traballara como mestre, e que os preparativos da peregrinación discutíronse e fixéronse no despacho da casa de Risco, que era o lugar de tertulia e de programación das actividades dos galeguistas ourensáns. Acordaron camiñar, no posible, fóra das estradas e procurando empregar, sempre que se puidese, os vellos camiños. Otero foi o encargado de deseñar un plan de ruta, indicando os carreiros e camiños que deberían canear e as poboacións que ían cruzar, para o que elaborou un mapa de máis de dous metros de longo que calcou do de Fontán que daquela presidía o seu despacho, un rolo que nos anos cincuenta aínda gardaba Ben-Cho-Shey como unha prezada reliquia da viaxe.

Dos tres camiñantes, Vicente Risco era o máis vello: tiña daquela 43 anos; Ramón Otero Pedrayo, 39, e Ben-Cho-Shey, o máis novo, 31. Risco, ademais de catedrático de Historia da Escola Normal de Ourense e personaxe con sona de erudito e culto en Galicia, xa exercía daquela de principal teórico do nacionalismo galego das Irmandades da Fala e animador por excelencia da cultura galeguista como director e principal redactor da revista Nós, membro do Seminario de Estudos Galegos (SEG), no que dirixía a Sección de Etnografía, habitual articulista na prensa galega e autor de obras literarias e ensaísticas. Otero, á altura de xullo de 1927, era catedrático de Xeografíae Historia no Instituto de Ourense, presidente do Ateneo ourensán, membro das Irmandades da Fala, socio activo do SEG, no que dirixía a Sección de Xeografía, e correspondente da Real Academia Española e da Real Sociedad Geográfica madrileña. Sen acadar o nivel de activismo cultural de Risco, xa apuntaba como un dos homes máis sobranceiros da cultura galeguista, e nos anos seguintes, e a carón do seu amigo Risco, converteríase nunha sorte de intelectual orgánico do nacionalismo galego. En canto a Ben-Cho-Shey era, como Risco e Otero, ourensán, colaborador de Nós e membro das Irmandades e exercía como mestre en Pereiro de Aguiar, preto de Ourense, ademais de colaborar na prensa galeguista e galega da época.

A viaxe a Teixido tivo lugar nun tempo pouco acaído para a actividade política -Ditadura militar de Primo de Rivera-, mais si importante no desenvolvemento da cultura galeguista: eran os días en que semellaban consolidarse a revista Nós e unha institución cultural como o SEG, e nos que estaba a piques de comezar a súa andaina a editorial e imprenta Nós (agosto 1927) da man de Ánxel Casal. E sería na editorial Nós onde aparecería, en 1929, Pelerinaxes I (Itinerario d’Ourense ao San Andrés de Teixido), o libro no que Otero Pedrayo relataría a viaxe de xullo de 1927.

A obra conta con limiar e debuxos de Risco e texto de Otero, ao que se incorporaron nas páxinas dedicadas ás xornadas dos días 6, 7, 11 e 12 de xullo, catro artigos, dous de Otero, un de Risco e outro de Ben-Cho-Shey, xa publicados con anterioridade. No prólogo de Risco atopamos a razóns polas que fan a viaxe a Teixido: non por turismo ou deporte, dous fenómenos sociais que rexeitan desde o seu elitismo conservador e antimoderno; tampouco por proveito científico, como facían nas xeiras de estudo interdiscipinar das comarcas galegas os homes do SEG e nas que eles mesmos participaban. Os homes de Nós camiñaban a Teixido por devoción a natureza e por misticismo patriótico, e facíano a pé porque consideraban que era o único xeito de coñecer a terra dun, ademais de considerar desde o seu romanticismo aristocrático que andar a pé era moito máis refinado e elegante que facelo en automóvil ou en tren. Aínda que titulan o libro Pelerinaxes e mesmo chegan a falar das súas viaxes como peregrinacións, non se comportan como peregrinos nin a pesar do seu catolicismo agroma o relixioso dun xeito relevante nas súas páxinas. Os tres amigos e irmáns de ideal que viaxan a Texido son camiñantes patrióticos que buscan fundirse coa Terra, cunha Galicia que para eles, como escribira Risco, era un mundo, o mundo enteiro.

Afonso Mato