Nós: De onte a hoxe

Escritor, editor e investigador, destacou como teórico e difusor do teatro galegoLeandro Carré Alvarellos foi un dos once fillos do matrimonio formado por Purificación Alvarellos Pena e mais o galeguista Eugenio Carré Aldao. Naceu o 30 de agosto de 1888 na Coruña e educouse nun ambiente fondamente preocupado pola cultura galega. O pai, mecenas e protector da Cova Céltica, procuraba transmitirlles aos fillos o seu compromiso coa Terra nos moitos relatos que inventaba para eles. Leandro, apaixonado desde neno polo teatro e o debuxo, asistiu desde cedo aos faladoiros que se organizaban na parte traseira da Libraría Regional do seu pai, onde se reunía a Cova Céltica e onde tivo a oportunidade de tratar os principais membros do cenáculo coruñés. As leccións prácticas e disertacións escoitadas ao grupo de rexionalistas completáronse cunha formación autodidacta rigorosa e variada. Sendo moi novo, abandonou os estudos regrados para comezar a traballar no negocio familiar, e cando a libraría quebrou, comezou a traballar na litografía La Artística. Entre 1911 e 1914 viviu no Porto como encargado desta empresa, e tivo a oportunidade de coñecer ben a lingua e a literatura do país veciño. Ao seu regreso á Coruña, foi un dos fundadores das Irmandades da Fala e colaborou no xornal A Nosa Terra desde o seu segundo número. Chegaría a dirixir o voceiro das Irmandades durante a Ditadura de Primo de Rivera.
As Irmandades déronlle a oportunidade de traballar pola difusión da súa gran paixón, o teatro galego: foron moitas as páxinas que dedicou a teorizar sobre o tema, pero ademais dinamizou o mundo teatral da época, escribiu ducias de obras, dirixiu compañías como Cantigas da Terra -para a que escribiu algunhas comedias dun acto e varias estampas de costumes-, e mesmo actuou en non poucas pezas. Do recoñecemento público á súa tarefa da boa mostra o feito de que chegase a dirixir o Conservatorio de Arte Galega, que el transformaría e renomearía como Escola Dramática Galega.
En 1924 fundou xunto a Ánxel Casal a editorial Lar, da que foi director-propietario e na que investiu parte importante dos seus aforros. Publicaron unha colección de corenta novelas curtas, das que catro son autoría do propio Carré: Naiciña (1925), A propia vida (1925), O home que deu vida a un morto (1926) e O xornal de Mavi (1927). Como dramaturgo asinou centos de pezas, entre elas as comedias Tolerías (1918), Para vivir ben de casados (1918), Enredos (1919) e O corazón dun pedáneo (1925) e os dramas, Rexurdimento (1918), O pecado alleo (1924) e Almas en pena (1957). Ingresou no Seminario de Estudos Galegos en novembro de 1925.
A primeira colaboración de Leandro Carré na revista Nós, «A regueifa», un conto de tipo popular e intención moralizante, atopámola no número 24, correspondente ao 15 de Nadal de 1925. No número 27, de 15 de marzo de 1926, apareceu o ensaio «Encol da novela galega», no que o autor defende documentalmente a necesidade de superar a ambientación rural da novela galega. No número 31, 25 de xullo de 1926, atopamos unha pequena peza dialogada titulada «Noite de trunfo», e no 33, 15 de setembro dese mesmo ano, insire un relato recollido en San Xián de Sergude, «A besta perdida», e unha pequena recensión na sección «Os homes, os feitos, as verbas», titulada «As obras póstumas de Eça de Queiroz». No derradeiro exemplar da senlleira publicación atopamos “O romance galego» no que fai un repaso á novelística galega e ás publicacións de Lar, Céltiga, Libredón, Terra a Nosa e Alborada.
O seu labor no estudo da nosa lingua é tamén notable. Publicou un Compendio de Gramática Galega (1918), e o primeiro Diccionario Galego-Castelán do século XX (1928) no que duplica o número de voces reunidas por Valladares no século anterior. En 1967 deu ao prelo unha Gramática Gallega.
A ruína da empresa, a ilusión da súa vida, obrigouno a aceptar un posto de xerente na sociedade Cafés y Bares S. A., o que implicaba a xerencia do Kiosko Alfonso, o Marineda e o Café Moderno. Máis tarde traballou como contador de Industrias Morgade, o que o levaría a aceptar un posto de traballo en Sober como rexente dunha telleira. Aceptou de bo grao, pois vía unha posibilidade de recoller datos para o seu dicionario, co que procuraba resolver unha das grandes preocupacións dos intelectuais nacionalistas da época.
Durante a guerra perdeu un fillo en Asturias e sufriu prisión durante cinco meses. Á saída do cárcere, o estigma de republicano e nacionalista dificultoulle enormemente a busca de emprego; co tempo e a axuda dos amigos aceptou varios e continuou exercendo como escritor, publicista e investigador. Colaborou baixo pseudónimo coa prensa exiliada. Como académico ingresou en maio de 1945 cun discurso titulado El idioma gallego en la Edad Media, e aceptou boa parte do pesado labor cotián da institución naqueles difíciles anos. Colaborou coa BBC de Londres e Radio Nacional de España. Home discreto e serio, cando faleceu na Coruña o 14 de febreiro de 1976 dispuxo que o seu enterro non fose obxecto de homenaxes públicas.

Narrativa Contos e diálogos. A Coruña: [s.n.], 1918. Amor malfadado. A Coruña: [s.n.], 1923. Naiciña. A Coruña: Lar, 1925. A propia vida. A Coruña: [Imprenta Moret], 1925. O home que deu vida a un morto. A Coruña: Lar, 1926. O xornal de Mavi. A Coruña: Lar, 1927. Nos picoutos de Antolín, novela galega. Braga: Livraría Cruz, 1955. Contos de pantasmas. Vigo: Castrelos, 1972.
Teatro Pra vivir ben de casados, pasatempo nun acto. A Coruña: Lar, 1910. Enredos. A Coruña: El Noroeste, 1919. Noite de ruada. . A Coruña: Tipografía P. Galega, 1918. A venganza, cuadro tráxico nun acto. A Coruña: [s.n.], 1923. O pecado alleo, drama en tres actos. A Coruña: Imprenta Zincke Hermanos, 1924. O corazón d´un pedáneo, comedia nun acto. A Coruña: Lar, 1925. Almas en pena. Drama nun acto. Braga: [s.n.], 1927.

Unha das figuras máis destacadas da Xeración Nós, considerado un dos teóricos do nacionalismo galegoEstudou Dereito por libre na Universidade de Santiago de Compostela, licenciándose en 1906. Acadou a praza de funcionario na delegación de Facenda de Ourense, e no faladoiro de Marcelo Macías coincidiu con outros intelectuais como Xulio Alonso Cuevillas (tío de Florentino López Cuevillas) ou Arturo Vázquez Núñez. Levábase tamén desde a infancia con Ramón Otero Pedrayo pois naceran no mesmo edificio con tres anos e medio de diferenza. Seguidor das vangardas literarias e filosóficas, a través dos decadentistas ingleses e franceses chegou ao ocultismo e o orientalismo, e estudou tamén o budismo e o teosofismo. En 1910 comezou a escribir no xornal local El Miño, onde empregaba pseudónimos como Rujú Sahib ou Polichinela. En 1913 comezou os estudos de Maxisterio en Madrid, onde foi alumno de José Ortega y Gasset e tratou a Ramón Gómez de la Senra e Luis Hoyos Sáinz. En 1916 regresou a Ourense xa como catedrático de Historia da Escola Normal, e por entón regresara ao catolicismo.
En 1917 fundou co avogado Arturo Noguerol e con López Cuevillas a revista literaria mensual La Centuria, subtitulada Revista neosófica, publicada en castelán (agás un poema de Noriega Varela) e que durou sete números. Nese mesmo ano ingresou nas Irmandades da Fala, da man de Antón Losada Diéguez, e comezou a publicar no voceiro A Nosa Terra e mesmo a participar en mitins, así como na Primeira Asemblea Nacionalista. Nese ano publicou o artigo “Teoría do nacionalismo galego”, que desenvolverá no libro do mesmo título editado en 1920.
En xuño de 1920 asistiu a unha xuntanza en Pontevedra con Castelao, Ramón Cabanillas e Antón Losada Diéguez co obxecto de crear unha revista monolingüe sobre a cultura galega. Castelao propuxo que se chamase Nós, sendo Risco o director literario e Castelao o director artístico. Acordouse que se editase na imprenta ourensá de La Región, e Arturo Noguerol encargouse de constituír unha sociedade mercantil para facer viable o financiamento. No outono de 1921 o Grupo Nós constituíuse como sociedade.
Tras a Cuarta Asemblea Nacionalista, de 1922, Risco abandonou as Irmandades da Fala e creou a Irmandade Nazonalista Galega. Nun primeiro momento colaborou coa ditadura de Primo de Rivera, iniciada en setembro de 1923, pensando que sería unha oportunidade para desmontar o sistema caciquil, e aceptou un posto de deputado provincial por Ourense co obxecto de crear unha mancomunidade, como en Cataluña. En xaneiro de 1923 a Irmandade Nazonalista retomou a edición da publicación brigantina Rexurdimento, e despois tivo como voceiro oficioso o xornal Galicia, de Valentín Paz Andrade. A Irmandade Nazonalista cesou a súa actividade cara a 1926, e en 1929 Risco regresou ás Irmandades da Fala e a escribir n’A Nosa Terra.
Foi membro do Seminario de Estudos Galegos, do que dirixiu a sección de etnografía e folclore, dúas disciplinas ás que lles prestou atención ao longo de toda a súa vida.
Un dos obxectivos de Nós era dar pulo á literatura galega. Risco cultivou a narrativa desde o relato Do caso que ll’aconteceu ó doutor Alveiros (1919), pezas curtas publicadas en Céltiga e Lar como A trabe de ouro e a trabe de alquitrán, a novela O porco de pé (1928), ou relatos que viron a luz na revista Nós, como “Dedalus en Compostela”. Tamén publicou unha peza de teatro, O bufón d'El-Rei. Drama en catro pasos (1928).
O 23 de febreiro de 1929 ingresou na Real Academia Galega, a proposta de Manuel Martínez Murguía, Eladio Rodríguez González e Manuel Lugrís Freire, co discurso Un caso de licantropía, que foi respondido por Ramón Cabanillas.
En 1930 realizou un curso de etnografía na Universidade de Berlín. Nos catro meses alí vividos, narrados nas crónicas enviadas a Nós e posteriormente recollidas en Mittleuropa (1934), deveu cara a unha ideoloxía máis conservadora e católica.
En 1931 foi un dos fundadores do Partido Nazonalista Republicán de Ourense, polo que saíu elixido Ramón Otero Pedrayo como deputado nas eleccións a Cortes Constituíntes celebradas o 28 de xuño. En outubro dese mesmo ano participou no manifesto de afirmación católica asinado por un grupo de galeguistas protestando polo que entendían como unha persecución do réxime republicano contra a igrexa.
En outubro de 1935 foi elixido membro do executivo na III asemblea do Partido Galeguista, se ben daquela xa había fortes desavinzas. Tras a adhesión do Partido Galeguista á Fronte Popular en 1936 Risco integrouse en Dereita Galeguista, que se constituíra en maio de 1935. Con todo, participou de forma activa na campaña polo Estatuto de Autonomía de Galicia.
Tras o alzamento nacional, en 1938 publicou diversos artigos en La Región en apoio ao bando sublevado. Entre 1940 e 1948 residiu a Pamplona e Madrid, e publicou diversos estudos etnográficos en lingua castelá. Regresou a Ourense, volveu publicar algún traballo en galego e traduciu á nosa lingua a novela La familia de Pascual Duarte de Camilo José Cela, se ben seguiu escribindo en castelán o resto da súa produción literaria, chegando a ser finalista do Premio Nadal en 1952 coa novela La puerta de paja. En 1961, animado por amigos como Otero Pedrayo e Fernández del Riego, publicou coa editorial Galaxia o volume Leria, unha escolma de traballos filosóficos, críticos e literarios redactados entre 1920 e 1955.
Finou en Ourense en 1963, e foi soterrado no cemiterio de Vilanova, en Allariz.

• Referencias
  • OBRA
    • Obra en galego
      • Narrativa
        • Do caso que ll’aconteceu ó doutor Alveiros (1919)
        • O lobo da xente (1925)
        • A velliña vella (1925)
        • A trabe de ouro e a trabe de alquitrán (1925)
        • A Coutada (1926)
        • Os europeos en Abrantes. Epopeia en prosa (1927)
        • O porco de pé (1928)
        • Dedalus en Compostela (1929)
        • O señor feudal (1930)
      • Teatro
        • O bufón d'El-Rei. Drama en catro pasos (1928)
      • Ensaio
        • Teoría do nazonalismo galego (1918)
        • Nós, os inadaptados (1933)
        • Mitteleuropa. Impresiós d'unha viaxe (1934)
        • Leria (1961)
        • Doutrina e ritual da Moi Nobre Orde Galega do Santo Grial (1997)
      • Etnografía
        • Etnografía e folkore de Melide (1933)
    • Obra en castelán
      • Narrativa
        • El enviado (1911)
        • La puerta de paja (1953)
      • Ensaio
        • El problema político de Galicia (1930)
        • Psicología del librepensador (1937)
        • Satanás, biografía del diablo (1947)
  • BIBLIOGRAFÍA
    • Casares Mouriño, Carlos (1981): Vicente Risco. Vigo: Galaxia.
    • Lugrís Pérez, Ramón (1963): Vicente Risco na cultura galega. Vigo: Galaxia.
    • Risco, Antón (1978): Pensamento de Vicente Risco. Lugo: Alvarellos.
    • VV.AA. (2013): Quen é Vicente Risco? Allariz: Fundación Vicente Risco.

Metódico, culto e comprometido diplomático, traballou sempre a prol da súa terra. Naceu en Viveiro o 13 de xuño de 1906. O seu pai, un home culto, simpatizante das ideas rexionalistas e familiarizado coa Institución Libre de Enseñanza, chegara á vila catorce anos antes para exercer como mestre, e alí coñeceu a nai, Mélida Fernández González, filla dunha familia fidalga do lugar. O neno Lois Tobío, educado nun ambiente culto e abastado, aprendeu a ler con apenas tres anos e interesouse decontado pola música e o cinema, dúas das súas grandes paixóns. Cando tiña dez anos a familia trasládase a Compostela, onde o pai ocupa unha praza na Escola Normal e o rapaz prepara o exame de ingreso no Instituto, que supera sen dificultade. Estuda solfexo, canto, piano e, ao rematar o bacharelato, alemán. Xa universitario entra en contacto con Cotarelo Valledor e Pérez Bustamante, docentes que comezan a definir as súas inquietudes intelectuais. Excelente estudante, dotado dunha memoria prodixiosa, antes de concluír a carreira recibe un premio no VI Certamen Nacional del Ahorro, recoñecéndoo como o mellor expediente da universidade compostelá. En 1927 licénciase en Dereito, obtén o premio extraordinario e comeza a impartir aulas e a organizar a biblioteca da facultade. En 1929 logra unha praza como profesor axudante substituíndo a García Labella. Amigo de Wenceslao Requejo, no outono de 1923 foi un dos fundadores do Seminario de Estudos Galegos, onde ingresou pouco despois, o 25 de novembro, cun traballo titulado «Unhas moedas castelás atopadas no Valadouro», publicado en 1925 en Nós. Na revista asinaría tamén os artigos «A ladaíña de Santa Tegra» (nº 93), «Poñelo Santo. A verba “Farxácola”» (nº 93), «Refresións encol do momento aitual de Galicia» (nº 95) e «A eirexa de Santa María, de Viveiro» (nº 111). No Seminario, entra en contacto con outros mozos con inquietudes galeguistas, como Bouza Brey, Filgueira, Magariños Negreira, Carballo Calero, Fraguas, Cunqueiro… e con figuras destacadas da cultura galega como Pedrayo, Risco, Castelao ou Ánxel Casal. Desde o Seminario pronuncia conferencias, asiste a cursos e exerce como Secretario de Actas ata a primavera de 1928. Mozo atento, erudito e esperto, asina textos en El Pueblo Gallego e en El Compostelano, ao tempo que comeza a publicar traballos no Boletín da Real Academia Galega e nos Arquivos do Seminario. No 29 atopámolo participando nos traballos de campo de Terra de Melide, e en 1936 forma parte do consello director da institución á fronte da sección de Ciencias Sociais, Xurídicas e Económicas. En 1929 consegue unha bolsa para ampliar estudos en Berlín, onde entra en contacto co marxismo e ten a posibilidade de formarse con intelectuais como Carl Schmittt e Hermann Heller, autoridades en Dereito Internacional. Moitos anos despois, Tobío traducirá Teoría del estado, a obra máis coñecida de Heller. No tempo que pasa en Alemaña comparte faladoiros e paseos con Francisco Alaya e Fernández Armesto. Preocúpase ademais de fomentar o intercambio entre os galeguistas e o Romanisches Seminar, do que se beneficiará Risco, que visita a cidade en 1930 tal e como contou en Mitteleuropa. Tobío regresa a Compostela e gaña unha praza de auxiliar de Historia do Dereito. Cando comeza a explicar a materia, inclúe un monográfico, impartido na nosa lingua, sobre a historia do dereito galego. Coa vontade de preparar o doutoramento, trasládase a Madrid en 1931, onde comparte conversas e inquietudes cos deputados galegos Pedrayo, Suárez Picallo e moi especialmente, Castelao, a quen a partir de entón, o unirá un lazo de simpatía e admiración mutua. En decembro dese ano, cando se funda o Partido Galeguista, noméano membro do Consello Executivo. Comeza entón un período de intenso compromiso político no que percorre o país pronunciando mitins e conferencias, nas que explica insistentemente a idea de Galicia, célula de universalidade. Neste tempo participa tamén na redacción do Anteproxecto do Estatuto de Galicia. En 1933 enfróntase a un tribunal presidido por Américo Castro e ingresa por oposición na carreira diplomática. Renuncia á praza de auxiliar e trasládase a Bulgaria, en cuxa capital exerce como secretario da embaixada española. Lector incansable, visita museos, asiste a conferencias, aprende búlgaro e percorre os países da contorna. Co levantamento militar do 18 de xullo, permanece fiel á República e en 1937 consegue regresar a España. Forma parte do exército republicano en Granollers e Figueres, onde obtén o grao de Tenente e desde onde o trasladan á fronte do Ebro. En Valencia, traballa no Ministerio de Estado ás ordes de Álvarez del Vayo, quen lle ofrece poñerse á fronte da secretaria xeral. Acepta o posto e realiza numerosas viaxes oficiais representando a República. En Valencia ten ademais a oportunidade de retomar a amizade con Castelao e Suárez Picallo. Neses anos coñece a María del Carmen Soler, estudante de Filosofía e Letras, con quen casa en 1939 e con quen emprende o camiño do exilio. Despois dunha curta estancia en París, a parella chega a América. En Nova York, camiño de Cuba, reencóntranse con Castelao. Instalado durante un ano na Habana entra en contacto con exiliados republicanos, entre eles Concha Méndez e Manuel Altolaguirre, e cun grupo de intelectuais cubanos como Raúl Roa, Fernando Ortiz ou José Antonio Portuondo, cos que funda a Escuela Libre de La Habana. Tras a estancia en Cuba, marcha a México D. F e comeza a traballar no Instituto Hispano-Mexicano Ruíz de Alarcón, organizado por refuxiados españois. De México trasládase a Uruguai, onde vivirá ata a súa volta definitiva a España en 1963. En Montevideo colabora en xornais e revistas como Marcha, Imago Mundi e moi especialmente El Día, e grava programas para Radio Ariel, desde onde organiza cursos que son seguidos por moitos oíntes. A experiencia radiofónica serviralle para, co tempo, promover a emisión de Sempre en Galiza, programa decano da radio uruguaia. En 1944 participa, como ideólogo, na posta en marcha do Consello de Galiza. No exilio está en contacto coa Irmandade Galega de Montevideo, coa Casa de Galicia e co Centro Galego de Bos Aires, onde recibirá a Castelao, de quen tivo a oportunidade de escoitar en directo a lectura do célebre Alba de gloria en 1948. No 56 participa na organización do I Congreso da Emigración Galega. Colabora con Galicia emigrante e na Historia de Galiza que coordina Otero Pedrayo, a quen abrazará de novo en 1947 cando don Ramón visita Bos Aires convidado polo Centro Galego. En 1974, once anos despois de instalarse en España, reingresa no corpo diplomático e permanece dous anos en activo. Conferenciante e investigador culto e entusiasta, redacta interesantes traballos sobre o conde de Gondomar. En 1984 concédenlle o Pedrón de Ouro e en 2002, un ano antes da súa morte, o Premio de Tradución Plácido Castro, galardón que recolle emocionado, pois o de traducir foi sempre traballo do seu agrado. Dedicoulle horas á obra de Bertolt Brech, Rilke e Goethe, Faleceu con noventa e seis anos, en Madrid, o 12 de marzo de 2003.

• Referencias
  • OBRA
    • En galego
      • As Décadas de T. L. (1994)
      • Colección de cántigas da Mahía (1995)
    • En castelán
      • La saudade (1953)
      • Gondomar y su triunfo sobre Raleigh (1974)
      • Gondomar y los católicos ingleses (1987)
    • Traducións
      • Poesías inglesas e francesas vertidas ao galego (1949) (en colaboración con Plácido Castro e Delgado Gurriarán)
      • Os Sonetos a Orféu de Rainer María Rilke (1980)
  • BIBLIOGRAFÍA
    • Maseda Maseda, , Francisco Fidel (2011): «Tobío no Seminario de Estudos Galegos», Madrygal, Madrid, nº 14, pp. 139-147
    • Mejía, , Carmen; Palomares, Verónica (2006): «Constanza Tobío Soler: A pluralidad intelectual de Lois Tobio», Madrygal, Madrid, nº 9, pp. 175-183
    • Ríos, Xulio (2004): Lois Tobío. O diplomático que quixo e soubo exercer de galego no mundo. Vigo: Ir Indo
    • Tobío, Lois (1994): As Décadas de L. T.. Sada: Ediciós do Castro