Viaxeiras por Galicia

No pasado non foron poucas as mulleres estranxeiras que percorreron Galicia e que, ao longo dos seus desprazamentos, recolleron notas en cadernos que logo darían lugar á publicación de libros de viaxe. Nos séculos XIV e XV, misticismos relixiosos explican viaxes ao Santo Sepulcro. Tamén hai viaxeiras do XVIII, XIX e XX, estudosas motivadas polo celtismo, polas construcións de pedra e lingüísticas ou polas artes. Non faltan as que perseguen exotismos e características diferenciais na xeografía, a paisaxe, a historia e a literatura deste país ou publicacións produto de militancias políticas. Tamén están mulleres para as que as mulleres non son transparentes nin faltas de interese. Viaxes interesadas na produción literaria e ensaística de Emilia Pardo Bazán, Concepción Arenal, Filomena Dato, Sofía Casanova... e, sobre todo, Rosalía de Castro, mais tamén interesadas nas campesiñas, obreiras, pobres, burguesas, mariñeiras, criadas, lavandeiras ou carreteiras. A selección de imaxes, textos e ligazóns web que compoñen este especial teñen a finalidade de dar luz, pór o foco, nestas olladas. Aténdese ás producións de mulleres que percorreron Galicia entre o século XIV e 1964 así como ás elaboracións que as teñen como obxecto de estudo.

Instantáneas de viaxe
Retratos das viaxeiras
De e sobre viaxeiras
Ligazóns de interese
COORDINACIÓN:
Mariám Mariño Costales
DOCUMENTACIÓN:
Anxos Sumai Susana Guitar Novo
REVISIÓN LINGÜÍSTICA:
Begoña Tajes Marcote
REVISIÓN BIBLIOGRÁFICA:
Anxos Sumai
BASE DE DATOS
Kike Benlloch
TRATAMENTO DIXITAL DE IMAXES
Mariám Mariño Costales
ASESORAMENTO
Nieves Herrero Pérez
Helena González Fernández
12/6/19

Instantáneas de viaxe

Neno e nena campesiñas

1911

Autoría indeterminada. Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Mulleres no mercado de Pontevedra

1911

Autoría indeterminada. Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Mulleres con cousas na cabeza 1, Combarro

1911

Autoría indeterminada. Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Mulleres con cousas na cabeza 2, Betanzos

1911

Autoría indeterminada. Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Crianzas mendigas

1911

Autoría indeterminada. Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Grupo de campesiñas

1911

Autoría indeterminada. Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Mulleres na beira dun río

1911

Autoría indeterminada. Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Felicia Pérez, pandereiteira de Materosa

1911

Autoría indeterminada. Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Campesiña con traxe de festa

1911

Autoría indeterminada. Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Campesiña con pandeireta

1911

Autoría indeterminada.
Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Procesión

1911

Autoría indeterminada. Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Señorita galega

1911

Autoría indeterminada. Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Señoras nunha praza de touros

1911

Autoría indeterminada. Fonte: GASQUOINE, C. (1911): Spain revisited. A summer holiday in Galicia, Stanley Paul & CO. Exemplar da biblioteca do CCG.

Mulleres con cousas na cabeza 3. Fotografía de Nina Epton.

1956

Fonte: EPTON, N. (1956): Grapes and granite (In Spanish Galicia), Cassell and Company LTD. Exemplar da biblioteca do CCG.

Mulleres con cousas na cabeza 4. Fotografía de Nina Epton.

1956

Fonte: EPTON, N. (1956): Grapes and granite (In Spanish Galicia), Cassell and Company LTD. Exemplar da biblioteca do CCG.

Mulleres con cousas na cabeza 5. Fotografía de Nina Epton.

1956

Fonte: EPTON, N. (1956): Grapes and granite (In Spanish Galicia), Cassell and Company LTD. Exemplar da biblioteca do CCG.

Nenas cun cadaleito na Franqueira. Fotografía de Nina Epton.

1956

Fonte: EPTON, N. (1956): Grapes and granite (In Spanish Galicia), Cassell and Company LTD. Exemplar da biblioteca do CCG.

Retratos das viaxeiras

Imaxe de Bríxida de Suecia (Finstad 1303 - Kildare 1373), no retablo da igrexa de Salem.

Tamén coñecida como Bríxida de Vadstena, Bríxida de Irlanda, Birgitta Birgersdotter ou Santa Bríxida. Viaxou a Compostela entre 1341 e1342 e nos seus libros de revelacións inclúense as que tiveron lugar na súa peregrinación ao sepulcro do apóstolo Santiago.

Fonte: wikipedia.es [16/04/2019]

Imaxe de Margery Kempe (Inglaterra 1373 - Norfolk 1438), na Catedral de Norwich.

Peregrinou desde Inglaterra a Compostela en 1417 e deixou constancia desta viaxe espiritual na procura da salvación celestial nun Libro de Margery.

Fonte: decodedpast.com [16/04/2019]

Retrato de Dora Wordsworth (1804-1847)

En 1845, pasou polo porto da Coruña de camiño a Portugal. Así o fai constar no seu Journal of a Few Months’ Residence in Portugal and Glimpses of the South of Spain, publicado en 1847.

Fonte: culturamas.es [16/04/2019]

Cuberta de <cite>Iberian sketches: travels in Portugal and the North West of Spain</cite>

Cuberta de Iberian sketches: travels in Portugal and the North West of Spain

Publicado en 1884 pola poeta escocesa Jane Leck, da que non se atopou retrato. No libro dá conta da viaxe de sete semanas que realiza en 1883 polo noroeste da Península Ibérica.

Fonte: subastas.spheramundi.es [16/04/2019]

Retrato de Katharine Lee Bates (Falmouth 1859 - Wellesley 1929)

En 1899, tras a guerra de Cuba, foi enviada a España polo New York Times como informadora. Nos seus artigos describe aspectos da sociedade española da época, sen deixar de ter en conta a situación das mulleres. Considera que é necesaria e urxente unha “educación da muller española máis liberal e máis sólida”. Os artigos publicados no diario neoiorquino reuníronse en 1900 no libro Spanish Highways and Byways.

Fonte: pinterest.es [16/04/2019]

Retrato da viaxeira e antropóloga feminista Annette Meakin (Bristol 1867 - Chipping Ongar 1959)

Chega ao porto da Coruña en 1908 para realizar un percorrido histórico, xeográfico e etnográfico por todo o país. As súas vivencias foron publicadas ao ano seguinte no libro Galicia the Switzerland of Spain.

Fonte: wikipedia.org [16/04/2019]

Un verán en Galicia

1911

Tradución ao galego do libro Spain Revisited: a Summer Holiday in Galicia, da xornalista e escritora feminista Catherine Gasquoine Hartley (Antananarivo 1867 – Gilford 1928), tamén coñecida como Mrs. Walter M. Gallichan e da que non se atopou retrato ningún. Viaxou por Galicia en 1911.

Fonte: exemplar da biblioteca do CCG.

Retrato de Georgiana Goddard King (West Virginia 1939 - Los Ángeles 1939)

Profesora de Historia da Arte na universidade feminina de Bryn Mawr College (Pennsylvania). Chega Galicia en 1915 interesada pola súa abondosa arte románica.

Fonte: As mulleres na historia de Galicia, Andavira Editora. Exemplar da biblioteca do CCG.

Retrato de Margot Sponer (Neisse 1898 - 1945)

Lingüista alemá autora da tese de doutoramento Altgalizische Urkunden (Documentos Antigos de Galicia), a primeira realizada sobre o galego. Para documentar a súa investigación realizou unha viaxe a Galicia en 1926. Naquela altura tivo contacto co grupo Nós.

Fonte: academia.gal [16/04/2019]

Retrato de Ruth Matilda Anderson (Cottonwood State Farm 1893 - Nova York 1983)

Fotógrafa especializada en paisaxe e retrato. Foi contratada pola Hispanic Society of America en 1921. Viaxou por Galicia entre 1924 e 1926, onde realizou unhas 5000 fotografías.

Fonte: Casa Cervantes [16/04/2019]

Retrato de Edith Wharton (Nova York 1862 - Pavillon Colombe 1937)

Tamén coñecida como Edith Newbold Jones. Escritora e deseñadora estadounidense. Visitou Galicia en varias ocasións, durante as que tomou anotacións, algunha delas están recollidas en Del viaje como arte. Travesías por España, Francia, Italia y el Mediterráneo, publicado por La Línea del Horizonte en 2016. Hai que destacar que é primeira muller gañadora dun Premio Pulitzer.

Fonte: biography.com [16/04/2019]

Retrato de Federica Montseny (Madrid 1905 - Tolosa 1994)

Política, sindicalista, anarquista e escritora que no ano 1936 realizou unha xira propagandística por Galicia. Publicou as vivencias desta viaxe por entregas en La Revista Blanca.

Fonte: uv.es [16/04/2019]

Retrato de Nina Consuelo Epton (1913-2010)

Locutora, produtora de radio e viaxeira, visitou Galicia en 1953 e deixou as súas impresións escritas no libro Grapes and granite, publicado en 1956.

Fonte: twitter.com [16/04/2019]

Retrato de Honor Tracy (Inglaterra 1913 - Oxford 1989)

Escritora, novelista, viaxeira e xornalista do Sunday Times. O libro no que recolle o seu paso por España titúlase Spanish leaves, data de 1964.

Fonte: irishtimes.com [16/04/2019]

De viaxeiras e sobre viaxeiras

SWANSON, Robert N.: «Margery Kempe. Viatrix»

Artigo recollido en Cuadernos de Estudios Gallegos, n. 131 (2018), p. 237-253. Fonte: estudiosgallegos.revistas.csic.es Ver documento

SUBERWICK, I.: «La mirada de una mujer tras las gafas de un hombre ¿Irene de Suberwivk o Victor de Féréal?»

Baixo este título recóllense as notas do tramo Oviedo-Galicia da viaxe que Irene Suberwick realizou por España en 1845. A autora na súa escrita empregou o seudónimo de Victor de Féréal. Fonte: LAFARGA, Francisco (2012): Mirada de mujer. Viajeras francesas por la España del siglo XIX, Castalia Ediciones, p. 35-47. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

Capítulos III e IV do libro Iberian Sketches: Travels in Portugal and The North West of Spain (1884)

O libro recolle as impresións da viaxe de sete semanas que realizou a España xunto con Robert Gray en 1983. Os capítulos reproducidos correspóndense coa súa chegada a Galicia desde León así como co seu paso por Ourense, Salvaterra, Vigo, Redondela, Pontevedra, Carril ou Santiago de Compostela. Fonte: LECK, Jane; GRAY, Robert (2010): Iberian Sketches: Travels in Portugal and The North West of Spain (1884), Kessinger Legacy Reprints. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

Capítulos: III, XIII, XIV, XV, XVI, XX e XXVII, de Galicia inédita. Diario de viaxe de Annette Meakin, publicado en 1994 pola Editorial Tambre.

A obra orixinal, da que procede esta tradución, foi publicada en 1909 co título Galicia the Switzerland of Spain. O libro, achega datos de Etheria, Santa Bríxida, a raíña Matilde, María Pita, Rosalía de Castro e outras intelectuais, Santa Trahamunda, das mulleres de clase traballadora, das pobres, das campesiñas... Fonte: MEAKIN; Annette (1994): Galicia inédita. Diario de viaxe de Annette Meakin, Editorial Tambre. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

DAVIES, Caterine: «Rosalía de Castro e a antropóloga feminista inglesa Annette Meakin»

Fonte: GALAXIA (ed.): Grial. Revista galega de cultura, (abril-xuño 2012), p. 16-23. Exemplar da biblioteca do CCG Ver documento

ARIAS-ANDREU, Xan: «A Annete Meakin dóelle o esquecemento de Galicia»

Fonte: ARIAS-ANDREU RODRÍGUEZ, Xan: Viaxeiros por Galicia, Editorial Trifolium, 2011, p. 185-187. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

SALVADO LÓPEZ, Amalia: «Viaxeiras románticas. A imaxe da muller galega no século XIX»

Fonte: MARCO, Aurora (coord.) (1993): Simposio internacional Muller e Cultura, Santiago de Compostela, 27-29 de febreiro de 1992, USC. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

GASQUOINE HARTLEY, Catherine: «As galegas: as mulleres de Galicia»

Fonte: GASQUOINE HARTLEY, Catherine (1999):Un verán en Galicia, Galaxia, p. 281-293. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

HERNÁNDEZ FERREIRÓS, Ana: «Saint Mary of Melón por Georgiana Goddard King»

Fonte: DEPARTAMENTO DE HISTORIA DA ARTE DA USC (ED.) (2008): Quintana: revista de estudios do Departamento de Hisoria da Arte, n. 7, p. 2003-2007. hdl.handle.net/10347/6459 [data de descarga: 16/04/2019] Ver documento

«Georgiana Goddard King (1871-1939), pionera de la Historia del Arte medieval en Galicia»

Fonte: GARCÍA-FERNÁNDEZ, Miguel; CERNADAS MARTÍNEZ, Silvia; BALLESTEROS FERNÁNDEZ, Aurora (coord.) (2012): As mulleres na historia de Galicia, Andavira Editora, p. 205-216. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

SPONER, Margot: «Algunhas notas dos meus estudos sobre filoloxía galega».

Fonte: RISCO, Vicente (dir.) (15/01/1927): Nós, n. 37, p. 2-3. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

FIGUEROA, Antón: «Sobre Margot Sponer»

Fonte: SOTELO BLANCO (ed.) (xaneiro-marzo 2013): A Trabe de Ouro, n. 93, p. 17-32. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

FIGUEROA, Antón: «Introdución»

Fonte: FIGUEROA, Antón (2017): Margot Sponer. Do galego antigo ás fronteiras da resistencia, Edicións Laiovento, p. 7-9.

Biblioteca do Consello da Cultura Galega Ver documento

MEDINA QUINTANA, Silvia: «El trabajo rural femenino en la fotografía de Ruth Matilda Anderson: un recurso didáctico para educación primaria»

Fonte: DILEC (2017): Digilec, n. 4, p. 69-88. researchgate.net [data de descarga: 25/04/2019] Ver documento

ARIAS-ANDREU RODRÍGUEZ, Xan: «Ruth M. Anderson percorre e fotografa Galicia en 1924»

Fonte: ARIAS-ANDREU RODRÍGUEZ, Xan (2011): Viaxeiros por Galicia, Editorial Trifolium, p. 47-48. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

FORCADELA, Manuel: «A representación de Galicia en Ruth Mathilda Anderson»

Fonte: UDC (ed.) (2011)Viaxes e construción do pensamento. Viaxes e viaxeiros por Galicia anterior a 1936. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

MARCH, Kathleen: «A Galiza dos séculos XIX e XX: a ollada anglosaxona»

Artigo centrado nos libros de viaxe de mulleres inglesas e estadounidenses que percorreron Galicia a finais do século XIX e comezos do XX. Máis concretamente: en Iberian Sketches, da escocesa Jane Leck (1884); Spanish Highways and Byways, da estadounidense Katharine Lee Bates (1900); Galicia, Switzerland of Spain, da inglesa Annette Meakin (1909); Spain Revisited: A Summer Holiday in Galicia, da inglesa Catherine Gasquoine Hartley (1911); The Story of Santiago de Compostela, de Catherine Gasquoine Hartley (1912); The Way of St. James, da estadounidense Georgiana Goddard King (1920); e Gallegan Provinces of Pontevedra and La Coruña, da estadounidense Ruth Matilda Anderson (1939). Fonte: UDC (ed.) (2011): Viaxes e construción do pensamento. Viaxes e viaxeiros por Galicia anterior a 1936, UDC. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

WHARTON, Edith: «Regreso a Compostela/Regreso a Compostela»

Fonte: USC (ed. (2011)): Edith Wharton. Back to Compostela/Regreso a Compostela, Universidade de Santiago de Compostela, p. 170-183. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

ÁLVAREZ MONGAY, Meritxell-Anfitrite: «La novelista norteamericana más destacada del siglo XX fue una viajera infatigable y una fanática de los viajes en automóvil. Condujo vida y escritura por los caminos menos frecuentados de su tiempo»

Artigo centrado na figura de Edith Wharton. Fonte: LÓPEZ, Mariano (dir.) (2016): Viajar, n. 450, p. 97-99. viajar.elperiodico.com [data de descarga: 16/04/2019] Ver documento

MONSENY, Federica: «Impresión de un viaje por Galicia»

Publicado en seis entregas sucesivas de La Revista Blanca nas que fala das súas impresións sobre a paisaxe galega, das anécdotas ocorridas nas vilas e cidades que percorreu (A Coruña, Betanzos, Ferrol, Cariño, Santiago de Compostela, Carballo, Lugo e Ourense). Recolle tamén notas sociolóxicas e, sobre todo, aspectos do movemento libertario en Galicia. Non se tivo acceso ao número correspondente á terceira entrega, mais pódese ler a tradución en galego do conxunto en Impresións dunha viaxe por Galicia en 1935, publicado en 2011 pola Editoral Trifolium. Fonte: MONTSENY CARRET; Juán; MAÑÉ MIRAVET, Teresa (1936): La Revista Blanca, hemerotecadigital.bne.es/[data de descarga: 16/04/2019]. Ver documento

FERNÁNDEZ, Eliseo: «Federica Montseny na Galiza»

Fonte: MONTSENY, Federica 2001: Impresións dunha viaxe por Galicia en 1935, Editorial Trifolium, p. 9-19. Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

Capítulos 2, 4 e 5 de Uvas e granito (unha viaxe por Galicia), de Nina Epton

Correlativamente: capítulo dedicado aos mosteiros dos arredores de Ourense, capítulo dedicado á costa norte e capítulo ocupado na peregrinaxe á Franqueira. Fonte: EPTON, Nina (1993): Uvas e granito (unha viaxe por Galicia). Exemplar da biblioteca do CCG. Ver documento

Kathleen March: «Viaxeiras inglesas por Galicia»

Análise das semellanzas e diferenzas entre as obras da viaxe por Galiza de Catherine Gasquoine (1911) e Nina Epton (1956). Fonte: KREMER, Dieter (2000): Actas do VI Congreso Internacional de Estudios Galegos, Universidad de La Habana, 17 a 21 de abril do 2000, Ediciós do Castro, p. 546-553. Exemplar da biblioteca do CCG Ver documento