Marcial del Adalid
A Coruña, 24/ 8/1826 - Lóngora (Oleiros), 16/10/1881Autoría: Isabel Villoch
O introdutor máis importante do romantismo musical en España
Pianista e compositor nado en 1826 na Coruña, no seo dunha familia de grande tradición musical. Comezou os seus estudos musicais na súa cidade natal. En 1844 viaxou a París coa intención de estudar con Frédéric Chopin pero ante a imposibilidade de conseguir tal propósito, instalouse en Londres como alumno do checo I. Moscheles, con quen permanecería ata 1849. Finalizados os seus estudos, realizou diversas viaxes por Europa e despois de vivir varios anos en Madrid, retirouse ó seu pazo de Lóngora, onde residiu compoñendo ata a súa morte.
Pódense distinguir tres etapas na súa música: a primeira, romántica, á que corresponde a maior parte da súa música para piano só e voz e piano. O estilo destas obras en relación coa súa data de composición e edición en España fai de Adalid o introdutor máis importante do romantismo musical en España. A segunda etapa, clásica, á que corresponden as sonatas para piano, piano e violín, cuartetos de corda, marchas e motetes. E a terceira, que comprende a ópera, melodías e cantares para voz e piano e algunhas marchas orquestrais. Na obra para voz e piano utiliza textos de poetas tanto estranxeiros coma galegos, e entre estes últimos, sobre todo obras da súa muller, Fanny Garrido e de Rosalía de Castro.
A el débese o inicio do cultivo dun xénero que perduraría ata as primeiras décadas do século XX: a melodía galega. Dentro deste xénero, o compositor introduxo os primeiros aires dun crecente Nacionalismo/Rexionalismo.
A marcha fúnebre está escrita para piano a 4 mans, Adalid concibía este tipo de música como música doméstica, de entretemento particular. Foi escrita, probablemente, para a súa execución na Sociedade de Concertos, como unha homenaxe ao mariscal O'Donnell no seo dunha sociedade semi-privada. Pertencente á súa segunda etapa, “clásica”, presenta un ritmo firmemente sinalado con frases simétricas, deseñada para acompañar o paso dun cortexo. A melodía serve de ornamentación dun ritmo repetido e regular marcado polo uso do puntillo.
Pódense distinguir tres etapas na súa música: a primeira, romántica, á que corresponde a maior parte da súa música para piano só e voz e piano. O estilo destas obras en relación coa súa data de composición e edición en España fai de Adalid o introdutor máis importante do romantismo musical en España. A segunda etapa, clásica, á que corresponden as sonatas para piano, piano e violín, cuartetos de corda, marchas e motetes. E a terceira, que comprende a ópera, melodías e cantares para voz e piano e algunhas marchas orquestrais. Na obra para voz e piano utiliza textos de poetas tanto estranxeiros coma galegos, e entre estes últimos, sobre todo obras da súa muller, Fanny Garrido e de Rosalía de Castro.
A el débese o inicio do cultivo dun xénero que perduraría ata as primeiras décadas do século XX: a melodía galega. Dentro deste xénero, o compositor introduxo os primeiros aires dun crecente Nacionalismo/Rexionalismo.
A marcha fúnebre está escrita para piano a 4 mans, Adalid concibía este tipo de música como música doméstica, de entretemento particular. Foi escrita, probablemente, para a súa execución na Sociedade de Concertos, como unha homenaxe ao mariscal O'Donnell no seo dunha sociedade semi-privada. Pertencente á súa segunda etapa, “clásica”, presenta un ritmo firmemente sinalado con frases simétricas, deseñada para acompañar o paso dun cortexo. A melodía serve de ornamentación dun ritmo repetido e regular marcado polo uso do puntillo.
Como citar: Villoch, Isabel : Marcial del Adalid. Publicado o 4/5/2011 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) https://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=1065. Recuperado o 01/05/2025
Marcial del Adalid
A Coruña, 24/ 8/1826 - Lóngora (Oleiros), 16/10/1881Autoría: Laura Touriñán Morandeira
De Lóngora para Europa: precursor na procura do son de Galicia na música académica
De orixe burguesa e enmarcado no Romanticismo centroeuropeo, Marcial del Adalid foi un músico decimonónico galego, de formación europea e autor de composicións acordes coas tendencias estilísticas imperantes na súa época, mais baixo un selo propio e distintivo, que lle outorgou, xa dende o século XIX, un lugar destacado na Historia da Música Española e Galega.
Nace na cidade da Coruña o 24 de agosto de 1826 e foi bautizado ao día seguinte polo rito católico, recibindo o nome de Marcial Francisco Juan Bartolomé del Adalid y Gurrea. Foi o terceiro dos cinco fillos nados do matrimonio entre Francisco del Adalid y Loredo (1792–1855) e Josefa Gurrea Carbonell (1804–1836), pertencentes á alta burguesía coruñesa. Lamentablemente, a súa infancia quedou marcada polo falecemento da súa nai e de todos os seus irmáns, quedando como fillo único e a cargo do seu pai dende moi novo.
Dada a privilexiada posición da familia, Adalid recibiu unha ampla formación cultural e artística na que a música ocupou un lugar fundamental, mais como «arte de salón», trazo característico da educación burguesa. Comezou os estudos musicais na propia contorna familiar, como era habitual nas prácticas socioculturais e domésticas da época, feito incentivado pola prolixa biblioteca privada de partituras da que dispoñían. Xa máis próximo á idade adulta, na década de 1840, viaxou por Europa para instruírse en idiomas, cultura e costumes, co propósito de potenciar as súas relacións en sociedade e nos negocios. Deste período é de destacar que recibiu no eido musical orientacións de Indalecio Soriano Fuertes en Madrid e de Ignaz Moscheles en Londres. Chamado polo seu pai a retornar para dedicarse aos negocios familiares, Adalid viu interrompida a súa formación musical, feito que, segundo expresaron os seus coetáneos, lle causou un gran pesar.
Asentado de novo na Coruña, Adalid implicouse activamente na vida cultural da cidade a través das sociedades instruto-recreativas, en calidade de socio e profesor de música da Sociedade Artística e Literaria, do Liceo Artístico e Literario e do Circo de Recreación. A prensa da época deixou testemuña do seu labor docente como mestre de piano, mais tamén do éxito e recoñecemento como compositor e pianista e director de orquestra en concerto.
A partir da década de 1850 e ata a fin dos seus días, Adalid acadou progresivamente unha maior notoriedade nos círculos artísticos da capital, figurando asiduamente o seu nome na prensa con motivo de publicacións de obras e estreas en concerto. Ademais, forxou dende entón consolidadas amizades cos tamén músicos Guelbenzu, Allú, Monasterio, Soriano Fuertes, Mariano Vázquez, Barbieri, o Conde Morphy, etc. E salientable é a súa conexión coa Sociedad de Conciertos e coa Sociedad de Cuartetos, nas que se interpretaron diversas obras da súa produción.
Culmina o seu recoñecemento no panorama internacional especialmente en París, cidade que visitaría en varias ocasións. A capital francesa foi berce para a publicación de varias obras nos selos editoriais Richault e Flaxland, foi fonte de inspiración tamén para a composición de moitas das súas obras en distintos momentos da súa vida e foi lugar elixido para a estrea finalmente frustrada da súa ópera.
Caracterizouse Adalid por unha vasta e actualizada cultura musical, coñecedor da obra de grandes mestres europeos coma Beethoven, Chopin, Liszt, Mendelssohn, Pleyel ou Rossini entre tantos outros. Foi creador, principalmente, de repertorio para piano só e melodía vocal acompañada, aínda que tamén fixo incursións nos xéneros sinfónico, camerístico, escénico e relixioso. O seu estilo compositivo evolucionou dunha liña puramente romántica na súa etapa de xuventude, a unha tendencia máis clásica na súa madurez. E destaca especialmente entre a súa produción un conxunto de obras inspiradas no folclore autóctono galego, que deron son á galeguidade nos salóns burgueses en forma de música
No eido persoal, cómpre salientar dúas datas de especial transcendencia. A primeira delas, o 16 de agosto de 1860, día no que Adalid contrae matrimonio na Capela-Oratorio do Palacio do Excmo. Señor Capitán Xeral (actual Pazo da Capitanía Xeneral da Coruña) coa literata galega Francisca Claudia Josefa Antonia González-Garrido y García (A Coruña, 30/10/1842-Madrid, 11/11/1917) -popularmente coñecida como Fanny Garrido-, baixo a bendición nupcial dos padriños, o militar Atanasio Alesón e Dolores Bonilla y Valdivia, en representación da realeza. Varias son as obras que reflicten o amor do músico pola súa esposa a comezos da década de 1860: Bonheur du Ménage. Recueil de 3 romances (sans paroles), foi impreso coa dedicatoria
Marcial del Adalid falece de forma prematura aos 55 anos de idade por enfermidade, o 16 de outubro de 1881, na
Fontes documentais
Partida bautismal de Marcial Francisco Juan Bartolomé del Adalid y Gurrea [Arquivo Histórico Diocesano de Santiago de Compostela, Fondo Parroquial de San Xurxo (A Coruña), L. S. 19, folio 215 vto., (P008880)].
Partida de defunción de Marcial del Adalid y Gurrea [Arquivo Histórico Diocesano de Santiago de Compostela, Libro Sacramental de la Parroquia de Santa Baia de Liáns (Oleiros), n.º 12, folio 157 vto., (P012950)].
Certificación literal de defunción de Marcial del Adalid y Gurrea [Xulgado de Paz de Oleiros, Sección 3ª, Tomo 8, Páxina 62 vto.].
Partida bautismal de Francisca González-Garrido y García (Fanny Garrido) [Arquivo Eclesiástico do Exército de Terra (Madrid), Libro castrense n.º 2281, folio 148].
Partida de defunción de Francisca Claudia Josefa Antonia González Garrido y García [Fondo Parroquial de Santa Bárbara de Madrid, L. S. 9, folio 61 vto., p. 118].
Certificado de nacemento de María de los Dolores del Adalid [Rexistro Civil de Madrid, Sección 1ª, Libro 13-1, folio 254 vto.].
Partida de defunción de María de los Dolores Francisca María la Trinidad del Adalid González, [Fondo Parroquial de Santa María do Campo (A Coruña), L. S. 30, folio 68 to., conservado na Parroquia de Santiago da Coruña].
Partida matrimonial de Marcial del Adalid y Gurrea e Francisca González-Garrido y García [Arquivo Eclesiástico do Exército de Terra (Madrid), Libro 1973, folio 77]
Bibliografía
Carreira Antelo, Xosé Manuel (1979): «Notas preliminares a unha historia da música galega nos séculos XIX e XX. I. Un músico europeo en Lóngora. Marcial del Adalid». En Carreira Antelo, Xosé Manuel; Balboa Rodríguez, Manuel: 150 anos de música galega. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia; 17-23.
Centeno Sanmartín, Leopoldo (1982): «Marcial del Adalid (1826-1881)», Pontevedra. Revista de estudios provinciais, No 1-2 (2o semestre), 89-98.
Martínez de Velasco, Eusebio (1882): «Don Marcial del Adalid. Maestro compositor, La Ilustración Española y Americana, 22 (30 de marzo).
Martínez-Barbeito y Morás, Carlos (1953): «La castellana de Lóngora», La Voz de Galicia, (4 de agosto).
Naya Pérez, Juan (1950): «Fanny Garrido», La Voz de Galicia, (19 de maio).
Naya Pérez, Juan (1966): «Una notable escritora coruñesa. Fanny Garrido», La Hoja del Lunes, (7 de marzo).
Padín Panizo, Ángel (2005): Pazo de Lóngora. A Coruña: Universidade da Coruña. Servicio de Publicacións.
Pardo Bazán, Emilia (1882): «Un compositor español (Marcial del Adalid)», La Época. Periódico político diario, (2 de marzo) 3-4.
Pedrell Sabaté, Felipe (1897): «Adalid y Gurrea (Marcial del)». En Diccionario biográfico y bibliográfico de músicos y escritores de música españoles, portugueses e hispano-americanos antiguos y modernos: Acopio de datos y documentos para servir a la historia del arte musical en nuestra nación. Imprenta de Víctor Berdós y Feliu; 7-15.
Rodríguez Mourelo, José (1880): «Marcial del Adalid. Apuntes críticos y biográficos», La Ilustración Gallega y Asturiana. Revista decenal ilustrada, (8 de decembro), 3.
Soriano Fuertes , Mariano (1871): «Marcial del Adalid», El Heraldo de las Artes, de las Letras y de los Espectáculos, (1 de outubro), 4.
Soto Viso, Margarita (2002): «Adalid Gurrea, Marcial del». En Casares Rodicio, Emilio; Fernández de la Cuesta, Ismael; López Calo, José (eds.): Diccionario de la Música Española e Hispanoamericana. Madrid: Fundación Autor – SGAE; I, 60-70.
Touriñán Morandeira, Laura (2017): «Fanny Garrido, personaxe ilustre da nosa Historia». En Fanny Garrido. Un percorrido pola súa vida e polos seus versos musicados. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria; 5-9.
Touriñán Morandeira, Laura (2020): Marcial del Adalid (1826-1881): Biografía, catalogación de su obra musical y su vinculación con la creatividad cultural socio-identitaria. Santiago de Compostela: Universidade. Tese de doutoramento. Accesible en https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/24166 [Consulta: 2022-09-08]
Touriñán Morandeira, Laura (2021): «Marcial del Adalid (1826-1881): un capítulo único de nuestra Historia de la Música Española y Gallega». En Camiños de Coñecemento e Experiencia 2020. Santiago de Compostela: Campus na nube; 64-82. Accesible en: https://www.academia.edu/49135402/Marcial_del_Adalid_1826_1881_un_cap%C3%ADtulo_%C3%BAnico_de_nuestra_Historia_de_la_M%C3%BAsica_Espa%C3%B1ola_y_Gallega [Consulta: 2022-09-08]
Nace na cidade da Coruña o 24 de agosto de 1826 e foi bautizado ao día seguinte polo rito católico, recibindo o nome de Marcial Francisco Juan Bartolomé del Adalid y Gurrea. Foi o terceiro dos cinco fillos nados do matrimonio entre Francisco del Adalid y Loredo (1792–1855) e Josefa Gurrea Carbonell (1804–1836), pertencentes á alta burguesía coruñesa. Lamentablemente, a súa infancia quedou marcada polo falecemento da súa nai e de todos os seus irmáns, quedando como fillo único e a cargo do seu pai dende moi novo.
Dada a privilexiada posición da familia, Adalid recibiu unha ampla formación cultural e artística na que a música ocupou un lugar fundamental, mais como «arte de salón», trazo característico da educación burguesa. Comezou os estudos musicais na propia contorna familiar, como era habitual nas prácticas socioculturais e domésticas da época, feito incentivado pola prolixa biblioteca privada de partituras da que dispoñían. Xa máis próximo á idade adulta, na década de 1840, viaxou por Europa para instruírse en idiomas, cultura e costumes, co propósito de potenciar as súas relacións en sociedade e nos negocios. Deste período é de destacar que recibiu no eido musical orientacións de Indalecio Soriano Fuertes en Madrid e de Ignaz Moscheles en Londres. Chamado polo seu pai a retornar para dedicarse aos negocios familiares, Adalid viu interrompida a súa formación musical, feito que, segundo expresaron os seus coetáneos, lle causou un gran pesar.
Asentado de novo na Coruña, Adalid implicouse activamente na vida cultural da cidade a través das sociedades instruto-recreativas, en calidade de socio e profesor de música da Sociedade Artística e Literaria, do Liceo Artístico e Literario e do Circo de Recreación. A prensa da época deixou testemuña do seu labor docente como mestre de piano, mais tamén do éxito e recoñecemento como compositor e pianista e director de orquestra en concerto.
A partir da década de 1850 e ata a fin dos seus días, Adalid acadou progresivamente unha maior notoriedade nos círculos artísticos da capital, figurando asiduamente o seu nome na prensa con motivo de publicacións de obras e estreas en concerto. Ademais, forxou dende entón consolidadas amizades cos tamén músicos Guelbenzu, Allú, Monasterio, Soriano Fuertes, Mariano Vázquez, Barbieri, o Conde Morphy, etc. E salientable é a súa conexión coa Sociedad de Conciertos e coa Sociedad de Cuartetos, nas que se interpretaron diversas obras da súa produción.
Culmina o seu recoñecemento no panorama internacional especialmente en París, cidade que visitaría en varias ocasións. A capital francesa foi berce para a publicación de varias obras nos selos editoriais Richault e Flaxland, foi fonte de inspiración tamén para a composición de moitas das súas obras en distintos momentos da súa vida e foi lugar elixido para a estrea finalmente frustrada da súa ópera.
Caracterizouse Adalid por unha vasta e actualizada cultura musical, coñecedor da obra de grandes mestres europeos coma Beethoven, Chopin, Liszt, Mendelssohn, Pleyel ou Rossini entre tantos outros. Foi creador, principalmente, de repertorio para piano só e melodía vocal acompañada, aínda que tamén fixo incursións nos xéneros sinfónico, camerístico, escénico e relixioso. O seu estilo compositivo evolucionou dunha liña puramente romántica na súa etapa de xuventude, a unha tendencia máis clásica na súa madurez. E destaca especialmente entre a súa produción un conxunto de obras inspiradas no folclore autóctono galego, que deron son á galeguidade nos salóns burgueses en forma de música
académica: Galicia. Marcha triunfal para piano solo, a colección de cancións Cantares viejos y nuevos de Galicia, a melodía Mondariz, a peza para piano só Danse Galicienne, a zarzuela Pedro Madruga despois convertida na ópera Ynes è Bianca e Galicia. Marcha triunfal para Grande Orquesta. Estas obras teñen especial relevancia e significación no contexto histórico do Rexurdimento e dos nacionalismos musicais, así como tamén a súa participación como xurado nos Xogos Florais de Galicia de 1861 e de 1880, que reflicten a súa inquedanza pola cultura de Galicia. Así, a achega de Adalid á música galega foi recoñecida por numerosos autores, como Pardo Bazán, Rodríguez Mourelo, Felipe Pedrell, Ramón de Arana, Carlos Martínez Barbeito, Baltasar Saldoni, Varela Silvari ou o Marqués de Figueroa, que o destacaron entre os máis importantes músicos galegos xunto a Montes, Chané ou Baldomir.
No eido persoal, cómpre salientar dúas datas de especial transcendencia. A primeira delas, o 16 de agosto de 1860, día no que Adalid contrae matrimonio na Capela-Oratorio do Palacio do Excmo. Señor Capitán Xeral (actual Pazo da Capitanía Xeneral da Coruña) coa literata galega Francisca Claudia Josefa Antonia González-Garrido y García (A Coruña, 30/10/1842-Madrid, 11/11/1917) -popularmente coñecida como Fanny Garrido-, baixo a bendición nupcial dos padriños, o militar Atanasio Alesón e Dolores Bonilla y Valdivia, en representación da realeza. Varias son as obras que reflicten o amor do músico pola súa esposa a comezos da década de 1860: Bonheur du Ménage. Recueil de 3 romances (sans paroles), foi impreso coa dedicatoria
Composée et dediées à sa femme bien aiméee La Pasionaria. Polka para piano, vai encabezada por
A mi muy querida Fanny. E tamén neste período firma Romance sans paroles, Op. 8-9, Nº 4 Berceuse. Dulces recuerdos coas palabras de agarimo para o seu pai político
À mon cher beau père le Docteur Garrido. A segunda data a destacar é o 31 de maio de 1874, día do nacemento de María de los Dolores del Adalid (Madrid, 31/05/1874-A Coruña, 17/01/1930), única filla do matrimonio, quen tamén foi muller singular e de distinguida educación na súa época, formada na Escuela de Bellas Artes de San Fernando de Madrid e de traxectoria artística destacable pola súa participación en diversas exposicións pictóricas nacionais e internacionais.
Marcial del Adalid falece de forma prematura aos 55 anos de idade por enfermidade, o 16 de outubro de 1881, na
Granxa de Lóngora-como así chamaba o músico o seu pazo en Oleiros-, lugar predilecto onde tan longas tempadas gozara durante a súa vida. A súa morte causaría gran consternación na sociedade, especialmente no mundo da cultura. Mostra do pesar xeneralizado foron a homenaxe póstuma en forma de procesión que encabezou o Liceo Brigantino aos poucos días do pasamento ou as numerosas necrolóxicas publicadas na prensa nacional: para Pedrell perdeuse unha
verdadera gloria de la patria; para Víctor María Vázquez a morte levou consigo ao
más fecundo y original de los maestros gallegos”; e Martínez Velasco destacou que
el nombre de Adalid será un recuerdo imperecedero en los anales artísticos de la región de España que le vio nacer.
Fontes documentais
Partida bautismal de Marcial Francisco Juan Bartolomé del Adalid y Gurrea [Arquivo Histórico Diocesano de Santiago de Compostela, Fondo Parroquial de San Xurxo (A Coruña), L. S. 19, folio 215 vto., (P008880)].
Partida de defunción de Marcial del Adalid y Gurrea [Arquivo Histórico Diocesano de Santiago de Compostela, Libro Sacramental de la Parroquia de Santa Baia de Liáns (Oleiros), n.º 12, folio 157 vto., (P012950)].
Certificación literal de defunción de Marcial del Adalid y Gurrea [Xulgado de Paz de Oleiros, Sección 3ª, Tomo 8, Páxina 62 vto.].
Partida bautismal de Francisca González-Garrido y García (Fanny Garrido) [Arquivo Eclesiástico do Exército de Terra (Madrid), Libro castrense n.º 2281, folio 148].
Partida de defunción de Francisca Claudia Josefa Antonia González Garrido y García [Fondo Parroquial de Santa Bárbara de Madrid, L. S. 9, folio 61 vto., p. 118].
Certificado de nacemento de María de los Dolores del Adalid [Rexistro Civil de Madrid, Sección 1ª, Libro 13-1, folio 254 vto.].
Partida de defunción de María de los Dolores Francisca María la Trinidad del Adalid González, [Fondo Parroquial de Santa María do Campo (A Coruña), L. S. 30, folio 68 to., conservado na Parroquia de Santiago da Coruña].
Partida matrimonial de Marcial del Adalid y Gurrea e Francisca González-Garrido y García [Arquivo Eclesiástico do Exército de Terra (Madrid), Libro 1973, folio 77]
Bibliografía
Carreira Antelo, Xosé Manuel (1979): «Notas preliminares a unha historia da música galega nos séculos XIX e XX. I. Un músico europeo en Lóngora. Marcial del Adalid». En Carreira Antelo, Xosé Manuel; Balboa Rodríguez, Manuel: 150 anos de música galega. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia; 17-23.
Centeno Sanmartín, Leopoldo (1982): «Marcial del Adalid (1826-1881)», Pontevedra. Revista de estudios provinciais, No 1-2 (2o semestre), 89-98.
Martínez de Velasco, Eusebio (1882): «Don Marcial del Adalid. Maestro compositor, La Ilustración Española y Americana, 22 (30 de marzo).
Martínez-Barbeito y Morás, Carlos (1953): «La castellana de Lóngora», La Voz de Galicia, (4 de agosto).
Naya Pérez, Juan (1950): «Fanny Garrido», La Voz de Galicia, (19 de maio).
Naya Pérez, Juan (1966): «Una notable escritora coruñesa. Fanny Garrido», La Hoja del Lunes, (7 de marzo).
Padín Panizo, Ángel (2005): Pazo de Lóngora. A Coruña: Universidade da Coruña. Servicio de Publicacións.
Pardo Bazán, Emilia (1882): «Un compositor español (Marcial del Adalid)», La Época. Periódico político diario, (2 de marzo) 3-4.
Pedrell Sabaté, Felipe (1897): «Adalid y Gurrea (Marcial del)». En Diccionario biográfico y bibliográfico de músicos y escritores de música españoles, portugueses e hispano-americanos antiguos y modernos: Acopio de datos y documentos para servir a la historia del arte musical en nuestra nación. Imprenta de Víctor Berdós y Feliu; 7-15.
Rodríguez Mourelo, José (1880): «Marcial del Adalid. Apuntes críticos y biográficos», La Ilustración Gallega y Asturiana. Revista decenal ilustrada, (8 de decembro), 3.
Soriano Fuertes , Mariano (1871): «Marcial del Adalid», El Heraldo de las Artes, de las Letras y de los Espectáculos, (1 de outubro), 4.
Soto Viso, Margarita (2002): «Adalid Gurrea, Marcial del». En Casares Rodicio, Emilio; Fernández de la Cuesta, Ismael; López Calo, José (eds.): Diccionario de la Música Española e Hispanoamericana. Madrid: Fundación Autor – SGAE; I, 60-70.
Touriñán Morandeira, Laura (2017): «Fanny Garrido, personaxe ilustre da nosa Historia». En Fanny Garrido. Un percorrido pola súa vida e polos seus versos musicados. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria; 5-9.
Touriñán Morandeira, Laura (2020): Marcial del Adalid (1826-1881): Biografía, catalogación de su obra musical y su vinculación con la creatividad cultural socio-identitaria. Santiago de Compostela: Universidade. Tese de doutoramento. Accesible en https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/24166 [Consulta: 2022-09-08]
Touriñán Morandeira, Laura (2021): «Marcial del Adalid (1826-1881): un capítulo único de nuestra Historia de la Música Española y Gallega». En Camiños de Coñecemento e Experiencia 2020. Santiago de Compostela: Campus na nube; 64-82. Accesible en: https://www.academia.edu/49135402/Marcial_del_Adalid_1826_1881_un_cap%C3%ADtulo_%C3%BAnico_de_nuestra_Historia_de_la_M%C3%BAsica_Espa%C3%B1ola_y_Gallega [Consulta: 2022-09-08]
Como citar: Touriñán Morandeira, Laura : Marcial del Adalid. Publicado o 13/9/2022 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) https://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=1065. Recuperado o 01/05/2025
DOCUMENTACIÓN SOBRE
Artigo sobre o pazo de Marcial del Adalid e Fanny Garrido, lugar de música e literatura. Ver Documento. Artigo
Bugallal, Isabel: «El pazo de Marcial del Adalid y Fanny Garrido, en Oleiros, fue foco de la vida musical, literaria y científica de A Coruña», La Opinión, (23/06/2013)
Fonte: web de La Opinión [data de descarga: 07/07/2013]
A ópera Inés e Bianca de Marcial del Adalid. Ver Documento. Artigo
Pérez Fernández, Julián Jesús: «A ópera Inés e Bianca de Marcial del Adalid: historia, ficción e música». En Xornadas de Divulgación do Patrimonio Musical Galego na Universidad da Coruña. (1º. 2009. A Coruña). A Coruña: Universidade, 2009; 107-123.
Fonte: https://ruc.udc.es/dspace/handle/2183/13004 [Descarga: 2022:09-12]
Achegas das cancións de Marcial del Adalid á música galega. Ver Documento. Artigo
Soto Viso, Margarita: «Aportación á música galega de Marcial del Adalid coas súas cancións», Grial: revista galega de cultura,, 64 (abril-xuño de 1979), 153-173.
Fonte: Biblioteca do Consello da Cultura Galega
Artigo publicado por Juan Naya en La Voz de Galicia (19 de maio de 1950) e recollido en «Leyendo la prensa: Fanny Garrido», El Progreso, n.º 13311 (1 de xuño de 1950), p. 4 . Ver Documento. Artigo
Fonte: Galiciana
http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/consulta/resultados_ocr.do?general_ocr=on&id=35557&tipoResultados=PAG&posicion=51
Información da doazón á RAG, por María del Adalid, da biblioteca familiar: «Para el Museo de la Academia Gallega», El Correo de Galicia: órgano de la colectividad gallega en la República Argentina, 1206 (03/03/1929), 16. Ver Documento. Noticia
Fonte: Galiciana
https://biblioteca.galiciana.gal/gl/publicaciones/numeros_por_mes.do?idPublicacion=70&anyo=1929
Ligazóns de interese
Laura Touriñan escribe sobre Fanny Garrido, a escritora «Eulalia de Liáns»
Fonte: https://grupo-organistrum.com/gl/galerias/fanny-garrido [consulta: 2021-08-30]
Entrada de María del Adalid na web da AEPE
Fonte: https://apintoresyescultores.es/las-primeras-artistas-de-la-asociacion-espanola-de-pintores-y-escultores/
Sobre o libro Cidade das mulleres. Veciñas ilustres da Coruña, que inclúe unha biografía de Fanny Garrido
Fonte: https://grupo-organistrum.com/gl/fanny-garrido-no-libro-cidade-das-mulleres-vecinas-ilustres-da-coruna/[Consulta: 2022/08/02]
Partitura Impromptu para piano de Marcial del Adalid
Fonte: https://www.academia.edu/46852019/Impromptu_para_piano_de_Marcial_del_Adalid_y_Gurrea_edici%C3%B3n_cr%C3%ADtica_de_partitura_[Consulta:2022/08/02]
Partitura Vals brillante; Improvisación; Elegía; Andantino con variaciones (para pinao) de Marcial del Adalid
Fonte:https://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/book/41 [Consulta: 2022/08/02]
«Soedades» (Cantares viejos y nuevos de Galicia. 1877). Del amor... Canciones del romanticismo español / letra de Fanny Garrido, música de Marcial del Adalid; ; intérpretes Marta Almajano (soprano), Michel Kiener (piano). Harmonia Mundi, 2002
Fonte: L'armata armonica
https://www.youtube.com/watch?v=BbHncbufXdk&ab_channel=L%27armataarmonica
«Frouseira» (Cantares viejos y nuevos de Galicia. 1877). Del amor... Canciones del romanticismo español / letra de Fanny Garrido, música de Marcial del Adalid; intérpretes Marta Almajano (soprano), Michel Kiener (piano). Harmonia Mundi, 2002
Fonte: L'armata armonica
https://www.youtube.com/watch?v=mhJuCabZiUI&ab_channel=L%27armataarmonica
«Canto de berce» (Cantares viejos y nuevos de Galicia. 1877). Del amor... Canciones del romanticismo español / letra de Fanny Garrido, música de Marcial del Adalid; intérpretes Marta Almajano (soprano), Michel Kiener (piano). Harmonia Mundi, 2002
Fonte: L'armata armonica
https://www.youtube.com/watch?v=NAc8OgTYlR4&ab_channel=L%27armataarmonica
Biografía de Fanny Garrido no Álbum de Galicia do Consello da Cultura Galega
Fonte: http://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=27985 [Consulta: 2022-09-13]
Biografía de Marcial del Adalid na páxina no web do grupo Organistrum
Fonte: https://grupo-organistrum.com/gl/protagonistas/marcial-del-adalid/ [Consulta: 2022-09-13]
Videos
O Lamento de Marcial del Adalid interpretado por Mario Prisuelos
Adalid: the romantic piano. Mario Prisuelos, piano. Universal Music.
Fonte: https://www.youtube.com/watch?v=Gt5nm9EIohs
Audios
Nas ás do canto 02: Soedades
«Mondariz»
Negra sombra
«Marcha fúnebre. Tempo di marcia Maestoso»
«A bordo». Música, Marcial del Adalid; letra Fanny Garrido. En A canción de concerto. Antoloxía. V. I. Laura Alonso, soprano; Manuel Burgueras, piano. Xunta de Galicia, 2000
«A sorte». Música, Marcial del Adalid; letra Fanny Garrido. En A canción de concerto. Antoloxía. V. I. Laura Alonso, soprano; Manuel Burgueras, piano. Xunta de Galicia, 2000. ASG-CD-L-0015
«Afrixida»
Chagrin d'amour
Non te quero por bonita
Vals brillante
