José Fernández Vide
Ourense, 23/ 10/1893 - Ourense, 20/11/1981Autoría: Javier Jurado
O gran compositor da cidade de Ourense
Comezos musicais (1901-1924)
José Fernández Vide foi un compositor, director de coro e instrumentista galego, nado o 28 de outubro de 1893 en Ourense, no seo dunha familia humilde. Desde moi novo demostrou un profundo interese pola música, o que lle permitiu ingresar como neno do coro na Santa Igrexa Catedral de Ourense con tan só oito anos, onde comezou a súa formación musical, baixo a tutela do mestre de capela don Julián Ortiz Peña. Durante estes primeiros anos, Vide adquiriu os primeiros coñecementos musicais, ao tempo que se iniciou a estudar o violín da man de Juan Fernández Pérez “Xesta”, sentando así unhas bases sólidas para a súa futura carreira.
Foi igualmente crucial para o seu desenvolvemento musical a súa participación no Orfeón Unión Ourensá, unha destacada agrupación coral da cidade que Vide dirixiu por primeira vez, circunstancialmente, en 1912. Alí tivo a oportunidade de traballar xunto a outros músicos locais e de comezar a desenvolver a súas habilidades como compositor e director.
Ademais do seu labor no Orfeón, Vide involucrouse en diversas actividades musicais locais, colaborando con músicos e orquestras da comunidade. Estas experiencias permitíronlle adquirir unha visión ampla do panorama musical da súa época e brindáronlle oportunidades para compor e interpretar as súas propias obras. Algunhas destas composicións temperás reflicten o seu interese pola música tradicional galega, así como polas formas clásicas europeas. Neste sentido destaca a suite para orquestra Un día na aldea (1918), así como a serie de valses Ilusiones (1916).
Os anos en Cuba (1924-1932)
En 1924, Vide foi seleccionado como director do Orfeón do Centro Galego da Habana, tras o impasse que tivo lugar tras a morte do célebre José Castro, “Chané”, en 1917. Este nomeamento pode considerarse un gran logro na súa carreira —probablemente avalado pola proximidade de Vide aos círculos galeguistas ourensáns—, pois o Centro Galego da Habana era unha das sociedades galegas máis importantes das situadas fóra de España. A súa chegada a Cuba marcou o inicio dunha etapa frutífera e exitosa na súa vida profesional.
Na Habana, o Mestre Vide destacou pola súa habilidade para dirixir e organizar concertos que recibiron excelentes críticas. A súa capacidade para integrar elementos da música cubana nas súas composicións e arranxos foi amplamente apreciada. Durante a súa estancia en Cuba, compuxo unha serie de obras galegas, que incluían pasodobres, muiñeiras, zarzuelas e criollas, nas que fusionou as súas raíces galegas coa rica tradición musical cubana, aínda que a súa presenza na illa se estendeu a diferentes auditorios, non véndose limitada a actos relacionados co Centro Galego.
Algunhas das súas composicións máis notables deste período inclúen Morriña (1925) e Saudade(1930), que se converteron en pezas emblemáticas do repertorio do Orfeón do Centro Galego. A este período pertencen, igualmente, as dúas zarzuelas galegas elaboradas polo autor, Miñatos de vran, escrita sobre libreto de Enrique Zas (reelaborado por Ramón Otero Pedrayo para a súa posta en escena en Ourense en 1959) e Proba d’amor, sobre libreto de Francisco A. de Nóvoa, ambas estreadas no Teatro Nacional da Habana en 1928. O seu traballo en Cuba non só consolidou a súa reputación coma un músico versátil e talentoso, mais tamén deixou un impacto duradeiro na comunidade musical cubana.
Durante a súa estancia en Cuba, enfrontouse, por outra banda, a desafíos persoais, que incluían a distancia coa súa familia e a súa terra natal. Así e todo, a súa paixón pola música e a dedicación ao traballo permitíronlle superar estes obstáculos e deixar unha marca indeleble na escena musical cubana.
Regreso a Ourense (1932-1950)
En 1932, José Fernández Vide regresou a Ourense, onde afrontou unha etapa de grande actividade, compositiva e docente, contribuíndo significativamente á vida musical da súa cidade natal pese ás dificultades evidentes do período. Nestes anos compuxo varias obras que foron ben recibidas, entre elas a balada galega para voz e piano Desengano(1934) e Auria bella(1935), para piano, que lle valeron numerosos recoñecementos.
A Guerra Civil Española tamén afectou a esta etapa da súa vida. Vide mantívose afastado da política e centrouse no seu traballo musical, aínda que as circunstancias limitaban as oportunidades de actuación e composición. Tras a guerra, continuou impartindo clases particulares de música e traballando como pianista, xunto a unha orquestrina fundada por el, en cafés-concerto e en todo tipo de eventos, demostrando unha capacidade para adaptarse ás adversidades.
En 1939 foi chamado de novo para dirixir o Orfeón Unión Ourensá, onde, aínda que brevemente, puido aplicar a vasta experiencia adquirida en Cuba. A súa dedicación á ensinanza e á práctica artística musical permitiulle formar e guiar a unha nova xeración de músicos en Ourense.
Malia as dificultades da posguerra, Vide mantivo o seu compromiso coa música e coa súa comunidade. A súa capacidade para resistir aos tempos difíciles e continuar o seu traballo creativo é a testemuña da súa resiliencia e dedicación.
Anos de éxito (1951-1956)
A década de 1950 marcou unha etapa de renacemento e éxito para o músico. En 1951, asumiu a dirección artística do Orfeón Unión Ourensá, onde implementou unha serie de cambios significativos, que revitalizaron a agrupación. Baixo o seu liderado, o coro de homes transformouse nun coro mixto, o que permitiu ampliar e diversificar o seu repertorio.
En 1952, Vide foi galardoado coa Medalla de Bronce do Mérito Social Penitenciario en gratitude pola súa colaboración coa obra penitenciaria nacional. Este recoñecemento reflectiu non só o seu talento musical, senón tamén o seu compromiso social e comunitario.
Durante estes anos, continuou a escribir e dirixir con grande éxito. Algunhas das súas obras máis destacadas deste período están inspiradas en temática sacra e están relacionadas de forma evidente cos numerosos espazos eclesiásticos nos que Vide actuou nestes anos; por exemplo os Gozos a San Francisco de Asís (1951) ou a panxoliña galega Camiñando pra Belén (1956). Ademais, o seu labor como docente continuou a ser unha parte integral da súa carreira —foi nomeado profesor interino de Música do Instituto Feminino en 1954—, influenciando a numerosos xoves músicos e contribuíndo ao desenvolvemento da escena musical local.
O éxito desta etapa fíxose tamén patente na crecente popularidade das súas composicións, que eran interpretadas non só en Ourense, senón noutras partes de Galicia e España. Vide tamén aproveitou esta etapa para participar en festivais e competicións musicais, onde as súas obras foron premiadas en varias ocasións. Estes recoñecementos validaron o seu talento e esforzo, así como aumentaron o seu prestixio.
Últimos anos (1956-1981)
Nos últimos anos da súa vida, José Fernández Vide seguiu activo, aínda que cunha menor intensidade debido a problemas de saúde, que non lle impediron non obstante acrecentar o seu legado. En 1956 cesou definitivamente como director do Orfeón Unión Ourensá.
Durante este período tamén se dedicou á revisión dalgunhas das súas obras (entre as que destaca a xa mencionada zarzuela Miñatos de vran), asegurándose deste xeito que o seu legado perdurase. A súa influencia na música galega fíxose cada vez máis evidente e o seu estilo único e a súa dedicación ás raíces culturais galegas foron amplamente celebrados.
Vide faleceu en 1981, deixando atrás un legado perdurable na música galega. A súa vida e obra demostran unha profunda conexión coas súas raíces culturais e unha capacidade notable para adaptarse e prosperar en diferentes contextos. A través das súas composicións e do seu labor educativo, Vide contribuíu de maneira substancial ao enriquecemento do patrimonio musical de Galicia e das comunidades galegas no estranxeiro.
Nos seus últimos anos, o Mestre Vide enfocouse en transmitir o seu coñecemento e experiencia ás novas xeracións. O seu papel como mentor e educador foi fundamental para moitos xoves músicos que atoparon nel unha fonte de inspiración e aprendizaxe. Malia os problemas de saúde, a súa paixón pola música nunca diminuíu, e continuou compoñendo e ensinando ata os seus últimos días.
O recoñecemento póstumo da súa obra ten sido significativo. Diversas institucións musicais e culturais renderon homenaxe ao seu legado, organizando concertos e eventos na súa memoria. Ademais, varias das súas composicións foron redescubertas e publicadas en forma de edición crítica, favorecendo así que a influencia deste autor perdure no tempo.
A vida de José Fernández Vide é unha testemuña do poder da música para transcender fronteiras e unificar ás persoas. A súa dedicación, talento e resiliencia convertérono nunha figura destacada da música galega e un exemplo para futuras xeracións de músicos. O seu legado segue vivo nas obras que deixou e na influencia que tivo na comunidade musical, tanto en Galicia como en Cuba.
Bibliografía
Fernández Vide, José (2003-2004): Obra completa (en 4 volumes). Edición de Javier Jurado. Ourense: Deputación Provincial.
Fernández Vide, José (2011): Violetas: valses, para dúas guitarras. Edición de Javier Jurado. Baiona: Dos Acordes.
Fernández Vide, José (2024): Un día na aldea, para piano. Edición de Javier Jurado. Baiona: Dos Acordes.
Jurado Luque, Javier (2005): «O Mestre Vide: un compositor galego», Etno-Folk: Revista Galega de Etnomusicoloxía, 1, 93-118.
Jurado Luque, Javier (2010): «A lenda de Montelongo: A zarzuela galega como manifestación cultural multidisciplinar na conformación do nacionalismo galego». Tese de doutoramento. Universidade da Coruña.
Jurado Luque, Javier (2011): «A zarzuela galega e as Irmandades da Fala», Grial: revista galega de cultura, 192, 145-155.
Jurado Luque, Javier (2012): «Miñatos de vran. Zarzuela galega de Fernández Vide sobre libreto de Otero Pedrayo», Grial: revista galega de cultura, 195, 143-150.
Jurado Luque, Javier (2022): «Identidad y contexto en la zarzuela galega. El caso de “Miñatos de Vran” de José Fernández Vide». En Marín López, Javier; Mazuela Anguita, Ascensión y Pastor Comín, Juan José: Musicología en transición. Madrid: Sociedad Española de Musicología; 353-374.
Jurado Luque, Javier (2022): José Fernández Vide (1893-1981): Estudio, catalogación y edición de su obra. Tese de doutoramento. Universidad de La Rioja.
Jurado Luque, Javier (2022): «El papel de la prensa cubana, y de la española en Cuba, en la promoción de las agrupaciones del Centro Gallego (1928-1932)». En Vargas Liñán, María Belén; Rodríguez López, Mauricio e Fernández Amador Liñán, Mónica: Hacia una historia de la crítica musical en España: Congreso internacional X Muspres. Almería: Universidad; 34-35.
Jurado Luque, Javier (2022): «La estudiantina del Centro Gallego de La Habana bajo la dirección de José Fernández Vide (1924-1932)». En V Congreso arlac/ims. X Aniversario de la Fundación de arlac/ims. Universidad Internacional de Andalucía.
Jurado Luque, Javier (2024): «Música e identidad a través de la suite gallega Un día n’aldea (1918), de José Fernández Vide (1893-1981)». En García Peinado, Diego y Ogas Jofré, Julio: Análisis musical y musicología: Juego de espejos. Oviedo: Servicio de Publicaciones de la Universidad; 35-54.
Jurado Luque, Javier (pendente de publicación): «El tópico de “lo español” en la obra de José Fernández Vide (Ourense, 1893-1981)». En Congreso Internacional «Tópicos en la música hispana: siglos XVIII-XXI». Valladolid: Universidad.
Jurado Luque, Javier (pendente de publicación): «Edición del repertorio histórico para banda: el caso de A Montañesa (1924), de José Fernández Vide (1893-1981)». En Congreso Internacional de la Comisión de Bandas de la SEdeM.
Villanueva Abelairas, Carlos (2004): «José Fernández Vide (1893-1981): tópicos identitarios en la figura y la obra de un músico de la emigración», Trans: Revista Transcultural de Música, 8.
Villanueva Abelairas, Carlos (2021): «Música gallega en los salones de Orense y de La Habana: José Fernández Vide (1893-1981)». En Pérez Zalduondo, Gemma; Martínez del Fresno, Beatriz: Música y danza entre España y América (1930-1960). Diplomacia, intercambios y transferencias. Madrid: Fondo de Cultura Económica; 319-348.
Como citar: Jurado, Javier : José Fernández Vide. Publicado o 9/4/2025 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) https://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=34914. Recuperado o 12/11/2025
DOCUMENTACIÓN SOBRE
Ensaio de Javier Jurado sobre a música e a identidade a través da suite de Fernández Vide Un día n'a aldea. Ver Documento. Artigo
Jurado Luque, Javier: «Música e identidad a través de la suite gallega Un día n’aldea. En García Peinado, Diego y Ogas Jofré, Julio (eds.): Análisis musical y musicología: Juego de espejos. Oviedo: Servicio de Publicaciones de la Universidad, 2024; 35-54.
Fonte: Repositorio Institucional de la Universidad de Oviedo.
https://hdl.handle.net/10651/73090
Carlos Villanueva analiza neste artigo a figura e a obra de José Fernández Vide. Ver Documento. Artigo
Villanueva Abelairas, Carlos: «José Fernández Vide (1893-1981): la figura y la obra de un músico de la emigración», Porta da aira: revista de historia del arte orensano, 11 (2006), 269-290.
Fonte: Porta da Aira / Dialnet.
A imposición da medalla ao Mérito Social Penitenciario a José Fernández Vide foi recollida por xornais como El pueblo gallego. Ver Documento. Noticia
«La patrona de los músicos: actos de Orfeón en honor a Sta. Cecilia», El pueblo gallego: rotativo de la mañana, 29663 (23 de novembro de 1952), 2.
Fonte: Biblioteca Pública de Pontevedra Antonio Odriozola / Galicia.
https://biblioteca.galiciana.gal
Nova no diario Galicia sobre a remodelación do Orfeón Unión Orensana, dirixido por Fernández Vide, ao que se incorporan voces femininas. Ver Documento. Artigo
«El Orfeón Unión Orensana va a presentarse la pueblo orensano en un gran festival», Galicia: diario de la mañana, 803 (7 de marzo de 1933), 1.
Fonte: Biblioteca Pública de Ourense / Galiciana.
https://biblioteca.galiciana.gal
Crítica da zarzuela Miñatos de vran, con música de Fernández Vide e letra de Enrique Zas, tras a súa estrea no teatro Nacional da Habana o 18 de xaneiro de 1928. Ver Documento. Artigo
Velle, O. de: «El estreno de "Miñatos de vran" en el Nacional», Eco de Galicia: revista ilustrada y de información de la colonia gallega en Cuba, 329 (1 de febreiro de 1928), 21.
Fonte: Real Academia Galega / Galiciana.
https://biblioteca.galiciana.gal
Despedida en Ourense do compositor Fernández Vide, que marcha á Habana dirixir o orfeón do Centro Galego. Ver Documento. Noticia
«Información regional de nuestros corresponsales: Orense. Un músico que se va...», El pueblo gallego: rotativo de la mañana, 201 (19 de setembro de 1924), 8.
Fonte: Biblioteca Pública de Pontevedra Antonio Odriozola / Galicia.
https://biblioteca.galiciana.gal
Páxina da revista Vida gallega na que aparece unha fotografía do compositor José Fernández Vide. Ver Documento. Páxina de prensa
«Ourense: D. José Fernández Vide, joven compositor...», Vida gallega: ilustración regional, 91 (15 de agosto de 1917), 15.
Fonte: Biblioteca Dixital de Galicia / Galiciana.
https://biblioteca.galiciana.gal
O xornal El Progreso recolle a nova do nomeamento de José Fernández Vide como profesor de Música da Escola Normal de Ourense. Ver Documento. Noticia
«Noticias», El Progreso: semanario independiente, 2279 (7 de xullo de 1917), 3.
Fonte: Biblioteca Pública de Pontevedra Antonio Odriozola / Galiciana.
https://biblioteca.galiciana.gal
Ligazóns de interese
Acceso en Dialnet á tese de doutoramento José Fernández Vide (1893-1981): Estudio, catalogación y edición de su obra, de Javier Jurado Luque
Fonte: Dialnet. Universidad de La Rioja.
https://dialnet.unirioja.es/
«El Maestro Vide, las múltiples facetas de un músico popular», artigo de Javier Jurado publicado en Mundoclasico.com, (8 de outubro de 2019)
Fonte: Mundo Clásico.
https://www.mundoclasico.com/
Acceso en liña ao estudo de Carlos Villanueva «José Fernández Vide (1893-1981): tópicos identitarios en la figura y la obra de un músico de la emigración».
Fonte: Sociedad de Etnomusicología. SIBE.
Trans: Revista Transcultural de Música, 8 (2004)
https://www.sibetrans.com
Fernández Vide e a súa obra Miñatos de vran na web da editorial Galaxia
Fonte: Editorial Galaxia.
https://editorialgalaxia.gal
Obras de José Fernández Vide no catálogo da Biblioteca Nacional (BNE)
Fonte: Biblioteca Nacional (BNE).
https://catalogo.bne.es
«A USC expón o fondo do Mestre Vide doado pola familia», información publicada no portal web Culturagalega.gal, (25 de setembro de 2014)
Fonte: Consello da cultura Galega. Culturagalega.gal
https://culturagalega.gal
«O fondo do compositor ourensán José Fernández Vide incorpórase á Biblioteca da Universidade de Santiago», nova publicada no xornal dixital da Universidade de Santiago de Compostela, (24 de setembro de 2024)
Fonte: USC. Xornal.
https://www.usc.gal/
«Amigos da Ópera de Santiago mobiliza 135 artistas e técnicos para representar por primeira vez en 65 anos Miñatos de Vran», información publicada na web Operacompostela.com, (18 de xaneiro de 2024)
Fonte: Amigos da Ópera de Santiago.
https://operacompostela.com/
Videos
«Canción de Corisco» da zarzuela Miñatos de vran. Libreto de Enrique Zas e Ramón Otero Pedrayo, música de José Fernández Vide.
No camiño: Dous séculos de canción galega. Gabriel Alonso (barítono) e Aurelio Viribay (piano).
Grupo Beroly, 2021
Fonte: Release - Topic / YouTube.com
«Violetas» (para dúas guitarras).
Guitarra Clásica Galega.
Samuel Diz e Hermelindo Ruiz Mestre (guitarras).
Ouvirmos, 2012
Fonte: Samuel Diz feat / YouTube.com
«Violetas: Valses para Dúas Guitarras».
Feel Past Fret: Un viaje por las emociones guitarrísticas.
Fernando Pérez Fernández (guitarra).
Itinerant Classics, 2014
Fonte: Fernando Pérez Fernández / YouTube.com
«A Montañesa» (muiñeira), de Fernández Vide. Arr., Ricardo F. Carreira. Rev. e transcrición de Javier Jurado
Fonte: Javier Jurado Luque / YouTube.com
«Espinas y rosas» (pasodobre), de Fernández Vide. Revisión e transcrición, Javier Jurado.
Fonte: Javier Jurado Luque / YouTube.com
«Ilusiones» (valse), de Fernández Vide. Revisión e transcrición, Javier Jurado.
Fonte: Javier Jurado Luque / YouTube.com
«Zaera» (pasodobre), de Fernández Vide. Revisión e transcrición, Javier Jurado
Fonte: Javier Jurado Luque / YouTube.com
Audios
«Canción do reiseñor» da zarzuela Proba d’amor.
«Gratitude», canción para voz e piano
«Eu xa non durmo sen verte».
«Paisaxe. Da terra meiga. Suite galega». Música, José Fernández Vide
«Ante un vello cruceiro…! Meditación. Da terra meiga. Suite galega». Música, José Fernández Vide
«Algueirada. Muiñeira. Da terra meiga. Suite galega». Música, José Fernández Vide
«Desengaño. Balada». Letra, Manuel Curros Enríquez; Música, José Fernández Vide
«La alborada. Canción». Letra, Antonio García Nóvoa; música, José Fernández Vide.
