Teima, case medio século despois
Teima
Por Ánxel Vence
Imaxinemos que a alguén lle dá por publicar un semanario nunha lingua que non se aprendía a ler nin a escribir nas escolas e apenas sobrevivía pola transmisión oral. “E quen vai pagar por iso?” retrucaban os escépticos cando os promotores de Teima inquirían pola acollida que puidese ter entre o público unha revista escrita en galego no ano 1976. Con Franco morto había ano e pico, e a ditadura tecnicamente vixente.
Xa é sabido que aquí sempre se responde a unha pregunta con outra, de tal xeito que houbo que agardar á saída do primeiro número para saber se alguén estaba disposto a pagar as corenta pesetas que custaba. Foron moitos máis dos que a lóxica suxería, pero esas son cousas que adoitan suceder nun país raro de seu coma Galicia.
Iso ocorreu alá polo remoto outono do 76, aínda que os primeiros pulos que darían orixe a Teima se remontaban a un par de anos antes. Dous grupos viñan matinando, con cadanseu proxecto, nunha publicación en lingua galega baixo distintas pero non moi diferentes perspectivas.
Os referentes eran nun principio Le Nouvel Observateur francés e o español Cuadernos para el Diálogo, aínda que a idea fora virando cara a unha revista de carácter informativo e cun espectro de opinión que se pretendía amplo. Outra cousa é que o produto final respondese exactamente a eses plans. A periodicidade, por exemplo, que se discutía entre mensual e quincenal, acabaría por ter o formato de semanario, máis acaído se cadra aos desexos de darlle prioridade á información sobre a doutrina.
Foron moitos os que teimaron en darlle pulo a aquela Teima. Entre os pais fundadores, e a risco de esquecer algún, figuraban Carlos Casares, Xosé Manuel Beiras, Daniel Pino, Xan López Facal, Luís Álvarez Pousa, Enrique Aller, Víctor F. Freixanes e César Portela, aos que aínda se poderían agregar os nomes de Luís Mariño e Alfonso Sánchez Izquierdo.
Houbo bastantes máis que dun ou doutro xeito colaboraron tamén na fase previa á saída da revista; e se cadra saberán desculpar a omisión. Moitas das xuntanzas realizáronse, como case todo daquela, arredor da famosa mesa camilla de Ramón Piñeiro, que algunha propiedade máxica tiña, segundo din tantos dos que a frecuentaron.
Fundouse despois a Sociedade Galega de Publicacións, editora presidida a título máis ben honorífico por Domingo García-Sabell, que só figurou nos créditos do número cero da revista.
O proceso encarou rumbo definitivo nos comezos de 1976 coa contratación de Afonso Ribas para ocupar o poldro de tortura que daquela era a xerencia dun proxecto tan fráxil desde o punto de vista financeiro coma Teima. A el corresponderíalle a tarefa nada doada de poñer en marcha a maquinaria do barco, empeño que levou a remate antes de retirarse aos seus asuntos profesionais e deixar no encargo a Carlos Vázquez.
A redacción, por último, formouse con xornalistas que, na súa maioría, apenas se coñecían entre eles; unida, se acaso, polo feito común de seren todos xente nova. Ningunha muller, por certo; agás algunha bolseira que se incorporaría máis adiante.
Algún, como Manuel Rivas, andaba aínda por baixo da vintena; e os demais percorrían daquela o tramo entre os vinte e os trinta. As procedencias xeográficas, en troques, eran do máis variado. De Barcelona veu Xavier Navaza; da Coruña, o antes amentado Rivas e Antón López Mariño; de Santiago, Luís Álvarez Pousa; e de Vigo, Víctor Fernández Freixanes, Xosé María García Palmeiro e o autor desta mal fiada crónica de época. Uniríase despois Perfecto Conde, lucense aveciñado en Santiago.
Aquel forte compoñente de mocidade ha desculpar, se cadra, algúns dos pecados de adolescencia que -segundo os críticos- afectaron á publicación, moito máis inclinada á esquerda do que seica aconsellaría, desde un punto de vista comercial, un país basicamente conservador como era e aínda é Galicia.
Pode que Teima incorrese por iso no adanismo, pero é que aqueles eran tempos de Adán nos que todo parecía empezar. Por non haber, nin sequera había unhas normas para a escrita da lingua que ía ser o instrumento de comunicación do semanario.
Foi necesario acudir aos oficios de Rosario Álvarez Blanco e Francisco Fernández Rei, que anos despois desempeñaron un papel determinante na normativización do galego. Grazas a eles, o desconcertado concerto de ortografías dos redactores adquiriu unha aseada unidade de cara ao público.
Fóra dos asuntos estritamente filolóxicos, houbo tamén outros problemas máis desacougantes. O económico, sobre todo. O capital co que arrincou a revista obrigou, a partir de certo momento, a ila virando cos ingresos de cada número, ou pouco menos.
Se ben é certo que os primeiros exemplares tiñan publicidade a fartar, a conta de anunciantes foi esmorecendo semana tras semana, a medida que se publicaban informacións e opinións verbo de asuntos dos que nese momento só era conveniente tratar na intimidade. As boas vendas da revista non abondaron para tapar ese burato.
A cambio, Teima, deseñada sen culpa por Xosé Vilasó, comezou a difundir informacións que rachaban cos tabús propios da circunstancia. Fíxose, por exemplo, un inventario de caciques, dos que tanto abundaban na época, con nomes, apelidos e o conseguinte dano nos ingresos publicitarios da revista. Escribiuse sobre o fracaso do modelo familiar de Barreras e Álvarez, tristemente confirmado case medio século despois.
Informouse a pé de obra verbo da planeada construción dunha central nuclear en Xove e sobre a resistencia dos veciños das Encrobas fronte aos douscentos gardas civís enviados para executar a expropiación das súas terras polas bravas e polo morro. E todo nese plan durante os trinta e cinco números que se puideron sacar aos quioscos.
Con aquel xeito, sen dúbida inapropiado de contar as cousas, pasou o mesmo que coa morte de Franco, é dicir, que non había costume. De aí que estes hábitos de exercicio da liberdade de expresión tardasen aínda algúns anos en aceptarse como normais e non como o produto dos impulsos dunha banda de iconoclastas irredentos.
A consecuencia foi, obviamente, unha ruína esplendorosa daquela empresa que nacera para contar -ás veces con excesos na óptica- o que antes non se podía.
A revista feneceu antes de cumprir un ano, coma algunhas outras que naqueles anos inaugurais da transición se publicaron en Cataluña e en Euskadi. Quere un crer que algo do seu espírito innovador se contaxiou a outros medios máis tradicionais nos anos que seguiron á defunción do semanario. Pero quen sabe.
Nunca nos volvemos xuntar para avivar saudades os que daquela escribiamos en Teima, e se cadra esa ha ser a mellor das noticias. A nostalxia é un erro e, sobre todo, xa non é que o era.
Imaxinemos que a alguén lle dá por publicar un semanario nunha lingua que non se aprendía a ler nin a escribir nas escolas e apenas sobrevivía pola transmisión oral. “E quen vai pagar por iso?” retrucaban os escépticos cando os promotores de Teima inquirían pola acollida que puidese ter entre o público unha revista escrita en galego no ano 1976. Con Franco morto había ano e pico, e a ditadura tecnicamente vixente.
Xa é sabido que aquí sempre se responde a unha pregunta con outra, de tal xeito que houbo que agardar á saída do primeiro número para saber se alguén estaba disposto a pagar as corenta pesetas que custaba. Foron moitos máis dos que a lóxica suxería, pero esas son cousas que adoitan suceder nun país raro de seu coma Galicia.
Iso ocorreu alá polo remoto outono do 76, aínda que os primeiros pulos que darían orixe a Teima se remontaban a un par de anos antes. Dous grupos viñan matinando, con cadanseu proxecto, nunha publicación en lingua galega baixo distintas pero non moi diferentes perspectivas.
Os referentes eran nun principio Le Nouvel Observateur francés e o español Cuadernos para el Diálogo, aínda que a idea fora virando cara a unha revista de carácter informativo e cun espectro de opinión que se pretendía amplo. Outra cousa é que o produto final respondese exactamente a eses plans. A periodicidade, por exemplo, que se discutía entre mensual e quincenal, acabaría por ter o formato de semanario, máis acaído se cadra aos desexos de darlle prioridade á información sobre a doutrina.
Foron moitos os que teimaron en darlle pulo a aquela Teima. Entre os pais fundadores, e a risco de esquecer algún, figuraban Carlos Casares, Xosé Manuel Beiras, Daniel Pino, Xan López Facal, Luís Álvarez Pousa, Enrique Aller, Víctor F. Freixanes e César Portela, aos que aínda se poderían agregar os nomes de Luís Mariño e Alfonso Sánchez Izquierdo.
Houbo bastantes máis que dun ou doutro xeito colaboraron tamén na fase previa á saída da revista; e se cadra saberán desculpar a omisión. Moitas das xuntanzas realizáronse, como case todo daquela, arredor da famosa mesa camilla de Ramón Piñeiro, que algunha propiedade máxica tiña, segundo din tantos dos que a frecuentaron.
Fundouse despois a Sociedade Galega de Publicacións, editora presidida a título máis ben honorífico por Domingo García-Sabell, que só figurou nos créditos do número cero da revista.
O proceso encarou rumbo definitivo nos comezos de 1976 coa contratación de Afonso Ribas para ocupar o poldro de tortura que daquela era a xerencia dun proxecto tan fráxil desde o punto de vista financeiro coma Teima. A el corresponderíalle a tarefa nada doada de poñer en marcha a maquinaria do barco, empeño que levou a remate antes de retirarse aos seus asuntos profesionais e deixar no encargo a Carlos Vázquez.
A redacción, por último, formouse con xornalistas que, na súa maioría, apenas se coñecían entre eles; unida, se acaso, polo feito común de seren todos xente nova. Ningunha muller, por certo; agás algunha bolseira que se incorporaría máis adiante.
Algún, como Manuel Rivas, andaba aínda por baixo da vintena; e os demais percorrían daquela o tramo entre os vinte e os trinta. As procedencias xeográficas, en troques, eran do máis variado. De Barcelona veu Xavier Navaza; da Coruña, o antes amentado Rivas e Antón López Mariño; de Santiago, Luís Álvarez Pousa; e de Vigo, Víctor Fernández Freixanes, Xosé María García Palmeiro e o autor desta mal fiada crónica de época. Uniríase despois Perfecto Conde, lucense aveciñado en Santiago.
Aquel forte compoñente de mocidade ha desculpar, se cadra, algúns dos pecados de adolescencia que -segundo os críticos- afectaron á publicación, moito máis inclinada á esquerda do que seica aconsellaría, desde un punto de vista comercial, un país basicamente conservador como era e aínda é Galicia.
Pode que Teima incorrese por iso no adanismo, pero é que aqueles eran tempos de Adán nos que todo parecía empezar. Por non haber, nin sequera había unhas normas para a escrita da lingua que ía ser o instrumento de comunicación do semanario.
Foi necesario acudir aos oficios de Rosario Álvarez Blanco e Francisco Fernández Rei, que anos despois desempeñaron un papel determinante na normativización do galego. Grazas a eles, o desconcertado concerto de ortografías dos redactores adquiriu unha aseada unidade de cara ao público.
Fóra dos asuntos estritamente filolóxicos, houbo tamén outros problemas máis desacougantes. O económico, sobre todo. O capital co que arrincou a revista obrigou, a partir de certo momento, a ila virando cos ingresos de cada número, ou pouco menos.
Se ben é certo que os primeiros exemplares tiñan publicidade a fartar, a conta de anunciantes foi esmorecendo semana tras semana, a medida que se publicaban informacións e opinións verbo de asuntos dos que nese momento só era conveniente tratar na intimidade. As boas vendas da revista non abondaron para tapar ese burato.
A cambio, Teima, deseñada sen culpa por Xosé Vilasó, comezou a difundir informacións que rachaban cos tabús propios da circunstancia. Fíxose, por exemplo, un inventario de caciques, dos que tanto abundaban na época, con nomes, apelidos e o conseguinte dano nos ingresos publicitarios da revista. Escribiuse sobre o fracaso do modelo familiar de Barreras e Álvarez, tristemente confirmado case medio século despois.
Informouse a pé de obra verbo da planeada construción dunha central nuclear en Xove e sobre a resistencia dos veciños das Encrobas fronte aos douscentos gardas civís enviados para executar a expropiación das súas terras polas bravas e polo morro. E todo nese plan durante os trinta e cinco números que se puideron sacar aos quioscos.
Con aquel xeito, sen dúbida inapropiado de contar as cousas, pasou o mesmo que coa morte de Franco, é dicir, que non había costume. De aí que estes hábitos de exercicio da liberdade de expresión tardasen aínda algúns anos en aceptarse como normais e non como o produto dos impulsos dunha banda de iconoclastas irredentos.
A consecuencia foi, obviamente, unha ruína esplendorosa daquela empresa que nacera para contar -ás veces con excesos na óptica- o que antes non se podía.
A revista feneceu antes de cumprir un ano, coma algunhas outras que naqueles anos inaugurais da transición se publicaron en Cataluña e en Euskadi. Quere un crer que algo do seu espírito innovador se contaxiou a outros medios máis tradicionais nos anos que seguiron á defunción do semanario. Pero quen sabe.
Nunca nos volvemos xuntar para avivar saudades os que daquela escribiamos en Teima, e se cadra esa ha ser a mellor das noticias. A nostalxia é un erro e, sobre todo, xa non é que o era.