Pencha Santasmarinas

Santiago de Compostela (A Coruña) - Santiago de Compostela (A Coruña)

Biografía

----
Álbum de Galicia

Pencha Santasmarinas

Santiago de Compostela (A Coruña), 7/ 2/1943 - Santiago de Compostela (A Coruña), 31/3/2019

A tecedeira de redes

Nacida no barrio do Restollal en Santiago de Compostela, filla de Emilio e Prudencia, irmá nunha familia numerosa (como era habitual nesa época), activista, feminista, defensora do territorio, nacionalista, funcionaria pública, leda, fermosa e chea de vida.

Na súa formación déixase ver, desde os inicios, unha nidia vocación de servidora pública. Estudou Maxisterio, despois formouse na Escuela de Instructoras Rurales de Aranjuez, fundada pola Sección Femenina no ano 1951 e que dependía da secretaría xeral do Movemento. Completaría a súa formación en Estados Unidos cunha bolsa de estudos.

No ano 1968 aproba a praza de axente de economía doméstica nos Servizos de Extensión Agraria, con destino en Viveiro. Comeza así a súa andaina de traballadora ao servizo e formación das mulleres no rural. Asemade, enceta a súa militancia asociativa clandestina nos Comités de Axuda á Loita Labrega (Comisións Labregas) e a súa implicación na Asociación Cultural Sementeira de Viveiro.

Nos anos 1976 e 1977, xa na Transición e tamén en Viveiro, vai ser unha das dirixentes sociais nas loitas e mobilizacións contra a central nuclear de Xove, ao lado de compañeiras como Xosefa Díaz ou Lidia Pernas, entre outras.

Nestes anos da Transición milita politicamente no nacionalismo, sendo candidata en varias convocatorias electorais. A súa militancia na defensa do territorio e do mar fai que participe activamente nas mobilizacións contra os vertidos nucleares na fosa atlántica no ano 1982. Cómpre dicir que as loitas de Xove e dos vertidos nucleares foron vitorias que gañaron as xentes de Galicia.

No ano 1993 decide mudar, sempre no ámbito do servizo público, o seu espazo de traballo. Solicita o traslado á Consellería de Pesca, na área de Extensión Pesqueira, situada en Santiago de Compostela. O mar e o marisqueo serán entón as actividades onde Pencha centre a súa actividade laboral. Promove o I Encontro de Mulleres Mariscadoras en Vilagarcía en 1995, ao que seguirán outros moitos co obxectivo final de concienciar ás mariscadoras a pé da súa profesionalización como traballadoras do mar, cun oficio, cunha formación, cun salario recoñecido e cotizante na Seguridade Social e que, sendo profesionais precisan coidar as leiras do mar para a súa produtividade. Neste traballo tan necesario, e asemade tan difícil, contou co apoio total dalgunha das mulleres que traballaban na Consellaría como Rosa Quintana, entre outras.

Este labor como servidora pública a prol da mellora das condicións de vida das traballadoras do mar tamén se ampliou ás redeiras, que non tiñan recoñecemento laboral nin dereitos e que, por iniciativa de Pencha, se asociaron conseguindo así dignificar e visibilizar un traballo imprescindíbel, feito maioritariamente por mulleres, para a pesca. Como recoñecemento de toda esta actividade profesional e de servizo público recibiu a Medalla Castelao no ano 2010.

Durante toda a súa vida, Pencha -máis aló de ser unha militante feminista- teceu redes con amigas, compañeiras de traballo, etc., e fixo do seu espazo vital na casa reitoral de Cora (A Estrada) unha ágora, un salón de encontros, palabras, xantares e autocoñecemento ao que lle dedicou o tempo por completo desde a súa xubilación. Cómpre sinalar que o acto da súa xubilación en Santiago de Compostela foi unha manifestación de amizade, cariño e recoñecemento a Pencha, ao seu traballo e ao seu xeito de estar no mundo.

Nunha entrevista que lle fixo a TVG, con motivo da concesión da Medalla Castelao, dicía: A min, agora, só me interesa a causa dos dereitos das mulleres. E así foi: dedicou o seu tempo, do que xa dispuñía totalmente, ao seu crecemento interior, ao coñecemento e desenvolvemento da intelixencia emocional, ao coidado do territorio na súa casa de San Miguel de Cora e a partillar todos estes descubrimentos coas mulleres que ela chamaba “amigas e compañeiras” e, desde logo, a viaxar, outra das grandes paixóns de Pencha durante toda a súa vida.

Durante o período da súa enfermidade, esta rede de amigas e amigos, compañeiras de traballo, etc., devolveulle a Pencha todos aqueles fíos tecidos por ela para acompañala e afrontar o que ía vir, o final da súa vida. E, aínda hoxe, todo ese tecido de amizades sente o silencio e o baleiro da orfandade por Pencha e garda na memoria a esa muller de luz, de vida, con todas as cores do arco da vella, tecedeira de redes e pescadora de soños.


Bibliografía


Marugán Pintos, Begoña (2004): E colleron ese tren: profesionalización das mariscadoras galegas. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, Consellaría de Pesca e Asuntos Marítimos.
Otero Cepeda, Encarna e Ruiz Padrón Cepeda, Luis (2022): Mulleres en Compostela. Santiago de Compostela: El Patito Editorial.
Pascual Hernansanz, Alicia (2020): Blanco sobre azul. La formación de la mujer al servicio de la España rural 1951-1980). Madrid: Doce Calles.
Rodríguez, Ángel; Martins, Victoria (2011): Digna rabia, película documental producida pola Universidade de Vigo e a Asociación de Memoria Histórica do 36 de Ponteareas.
Torna, Cilia (18 de abril de 2017): «No 40 aniversario da marcha antinuclear de Xove», Nós diario.

Como citar: Pencha Santasmarinas. Publicado o no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) https://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=3630. Recuperado o 28/02/2025

Documentación
Ligazóns
Videos
Artigos