José López-Calo
Nebra, Porto do Son (A Coruña), 4/ 2/1922 - Salamanca, 10/5/2020Autoría: Francisco Javier Garbayo Montabes
O grande especialista na música das catedrais españolas recoñecido internacionalmente
Licenciado en Filosofía por Comillas, Teoloxía e Filosofía e Letras por Granada, Música Sagrada pola Escola Superior de Música Sagrada (Salamanca) e en Musicoloxía polo Pontificio Instituto de Música Sacra (Roma) onde tamén acadou o grao de Doutor, José López-Calo naceu na parroquia de Nebra (Porto do Son), o 4 de febreiro de 1922. Foi o segundo dos doce irmáns que integraron unha familia de fonda raíz católica e adicada vocacionalmente ao ensino; nai e pai foron os dous mestres, ao igual que o serían varios dos seus irmáns.
A vinculación coa nai Galicia, as súas tradicións e as súas paisaxes eran algo que el mesmo narraba a miúdo rememorando esas primeiras imaxes e sons que tiña gravadas da infancia, no antiguo pazo onde residían. Este feito marcaría unha vida definida tamén polo sacerdocio xesuítico e polo ensino universitario, tendo como resultado un recoñecido labor científico no campo da musicolóxica que abrangue dende os estudos sobre repertorios da Idade Media ata a música relixiosa e litúrxica da segunda metade do século XX, xa que López-Calo foi testemuña excepcional dende a súa residencia en Roma do ambiente que rodeou as reformas litúrxicas derivadas do Concilio Vaticano II.
No ano 1939, José López-Calo entrou no Seminario Conciliar de Santiago de Compostela onde estudou solfexo co organista Manuel Ansola, harmonía con José Rajoán e piano con Ignacio Ortiz. En 1942, ingresou na Compañía de Xesús, iniciando as primeiras etapas do seu noviciado na cidade de Salamanca. Dende alí ofreceuse voluntario para realizar funcións pastorais no Xapón, país onde residiu entre 1949 e 1952, anos inmediatamente posteriores ao final da II Guerra Mundial. Dende o país do sol nacente, volveu a Granada e pronto pasaría a Irlanda para realizar a parte final da súa formación como xesuíta. En 1955 foi ordenado crego.
Sería o Padre Pedro Arrupe, superior da Compañía no Xapón e máis adiante Padre Xeral da mesma dende Roma, quen lle indicou que aproveitase as súas inquedanzas e coñecementos para completar unha carreira musical regrada á súa volta a Europa. Para entón o Padre Calo tiña xa pasado pola Universidade Pontificia de Comillas, onde recibira o maxisterio musical do Padre José Ignacio Prieto a quen sempre considerou un dos seus mestres. Por medio del chegáronlle as doutrinas e ensinanzas do Padre José Ignacio Otaño, aínda que depuradas polo paso do tempo. Sobre Otaño e a importancia da súa figura como
ideólogoda reforma litúrxica preconciliar en España, no ano 2010 publicou unha documentada biografía dende o ICCMU (Madrid). En Comillas tíñase establecido, tras o paso deste último, unha importante Scholla Cantorum seguindo os principios expostos no Motu Proprio sobre Música Sagrada (Tra le solecitudine) de Pío X (1903). Esta agrupación era dirixida polo propio Padre Prieto, encargado asemade da formación musical dos seminaristas, e tiña como misión poñer na práctica os coñecementos adquiridos no campo da interpretación e o estudo da música relixiosa, acadando gran prestixio dentro e fóra do propio seminario santanderino.
Por designio da Compañía, no ano 1957 pasou a residir na Cidade Eterna, ingresando no Pontificio Instituto de Música Sacra para cursar composición, contrapunto e fuga con Edgardo Carducci e Dante D´Ambrosio; polifonía con Doménico Bartolucci, mestre de música permanente da Capela Sixtina; paleografía musical co prestixioso monxe de Solesmes, Dom Eugene Cardine, e musicoloxía con Higini Anglès. Deles aprendeu sólidos principios, se ben foi Anglès quen máis o marcaría, considerándose herdeiro e testamenteiro do célebre musicólogo catalán. Este feito levaríao, tras o pasamento do mestre en 1969, a recompilar e editar os tres volumes das súas importantes Scripta Musicológica, publicadas en Roma en 1975.
Entre 1960 e 1964 foi adxunto á cátedra de Musicoloxía do Pontificio en Roma; posteriormente, titular da mesma (1965-70) e dende 1973 ate a súa xubilación, primeiro profesor agregado e, co tempo, catedrático (1984) e catedrático emérito (1987) de Historia da Música da Universidade de Santiago de Compostela. Paralelamente, no ano 1976 fundou o CIMRE (Centro de Investigación de Música Relixiosa Española), que quedou establecido na súa residencia compostelá do convento de Santo Agostiño. Este centro de investigación mantívose vivo durante toda a súa andaina e dende el fixéronse importantes traballos no eido da música das catedrais españolas e galegas e numerosas investigación e teses de doutoramento. O CIMRE estivo sempre ligado á nutrida e rica biblioteca que López-Calo foi conformando co paso do tempo e que no seu momento foi doada á universidade compostelá. Esta doazón non puido ser levada a termo, polo que actualmente se atopa no chamado
Fondo CIMRE. Biblioteca Padre López-Calo S. J. da Universidad Pontificia de Comillasen Cantoblanco (Madrid). O Padre Calo realizou ademais un importante labor no campo da extensión universitaria, promovendo e coordinando entre 1974 e 1990 os célebres Jueves Musicales de la Universidad, de gran sona no ambiente estudiantil da cidade, e cun balance que supera os dous centenares de concertos celebrados dentro do programa, con ciclos tan exitosos coma os de Música Romántica, Os cuartetos de corda de Beethoven ou As sonatas de Beethoven para piano.
Entre 1972 e 1975 recibiu varias bolsas da Fundación Juan March para facer un dos grandes traballos da musicoloxía hispana: catalogar e documentar a música dos arquivos das catedrais das antigas provincias de Castela e León. Froito desta magna empresa viron a luz numerosos catálogos e documentarios musicais correspondentes ás sedes das diferentes cudades, labor no que sempre contou coa inestimable e silenciosa axuda da sua irmá menor, María Teresa López-Calo. Como el mesmo recoñeceu en numerosas ocasións, esta colaboración foi moito máis alá das tarefas propias do traballo de arquivo e recolleita de datos, actuando María Teresa en todo momento como asesora na planificación, edición e corrección dos libros, artigos e partituras que foron xurdindo ininterrompidamente dende os anos de 1960 ate o final da súa vida.
López-Calo foi ademais profesor de Musicoloxía nos Cursos Internacionales Manuel de Falla de Granada, nos Cursos Universitarios de Música en Compostela, manténdose nestes últimos decontino dende o verán de 1988 ata o de 2017, aínda que na década de 1960 xa comezara esta colaboración. Impartiu ademais numerosas leccións e conferencias en diferentes universidades, conservatorios, academias, institutos de investigación e institucións culturais tanto españolas como extranxeiras.
Foi conselleiro musical da Radio Vaticana nos anos cruciais de 1962 a 1970, vicerreitor do Pontificio Instituto de Música Sagrada de Roma (1967-1970), secretario xeral da Sociedade Internacional de Música Sagrada (1963-1980), socio fundador das Sociedades Española e Italiana de Musicoloxía, co-director do Diccionario de la Música Española e Hispanoamericana (SGAE, 2002), membro do Consello Reitor do IGAEM e asesor da Xunta de Galicia, asesor da Fundación Barrié e socio fundador e primeiro presidente dos Amigos da Ópera de Compostela.
No terreo das distincións, foi académico numerario da Real Academia de Belas Artes Nosa Señora do Rosario da Coruña, correspondente ou honorario nas Reais Academias de Belas Artes de Madrid, Granada, Segovia, Sevilla e Valladolid; Premio Otero Pedrayo das catro deputacións de Galicia (1985), medalla de ouro ao Mérito a las Bellas Artes do Goberno de España (1988), Medalla Castelao da Xunta de Galicia (1991), Premio das Artes e das Letras de Galicia (2002), Premio Fernández Latorre (2008) e Medalla de ouro de Porto do Son (2018).
A súa intensa actividade investigadora quedou plasmada en máis de 70 libros, máis de 250 artigos científicos e de divulgación, partituras editadas, voces e entradas para dicionarios nacionais e internacionais e moi numerosas notas a programas de concertos.
Coincidindo co profesor ovetense Ángel Medina, hai que sinalar que o seu principal labor científico versou sobre a música nas catedrais españolas, tema
estrelada súa investigación, o que lle valeu o recoñecemento do maior especialista a nivel mundial. Case como resumo final dunha longuísima traxectoria na temática, no ano 2012 o ICCMU publicou a súa monumental monografía La Música en las catedrales españolas (ICCMU, 2012).
Nós queremos resaltar tamén aqueles traballos adicados á música en Galicia, moi particularmente a temas tan importantes na nosa cultura como son a música medieval en xeral, o Códice Calixtino, os instrumentos do Pórtico da Gloria en particular, a música na Catedral de Santiago de Compostela e a obra de Juan Montes Capón, paradigma de compositor galego de finais do século XIX.
No terreo da música medieval galega, López-Calo foi o autor da primeira monografía aparecida sobre o tema (La música medieval en Galicia, Fundación Barrié, 1982), sendo moi destacable tamén a dirección e coordinación, xunto co profesor e na actualidade catedrático emérito da USC, Carlos Villanueva, do Proxecto de Reconstrución dos Instrumentos do Pórtico da Gloria que, baixo o patrocinio da Fundación Barrié, foi desenvolvido entre 1988 e 1991. Este proxecto pode considerarse coma unha das grandes empresas no campo da organoloxía medieval e da luthería científica do século XX. Nas súas diferentes fases, reuniu nos obradoiros instalados en Santiago e Lugo aos mellores especialistas en cada unha das variantes instrumentais representadas no monumento. Tras diferentes encontros de traballo e longas sesións de debate e de obradoiro, o proxecto culminaría coa recuperación definitiva para a cultura galega e universal destes instrumentos que soaron xuntos por primeira vez nun concerto celebrado ao pé mesmo do Pórtico, o 27 de novembro de 1991, presidido pola raíña Sofía. Tamén sobre os instrumentos da portada principal de San Martiño de Noia, López-Calo fixo un estudo descritivo e iconográfico, editado polo Consello da Cultura Gallega (1994).
Respecto á catedral de Santiago, os labores no rico arquivo musical que garda comezaron a ver a luz a finais da década de 1950 dende a revista Compostellanum e, tras varias revisións, foron culminados coa edición por parte da Deputación da Coruña dos once volumes que integran a obra La Música en la Catedral de Santiago. Neles non só se fai unha descrición completa dos fondos musicais incluíndo aspectos da normativa do RISM, senón que aos catro primeiros volumes de catálogo se suman otros nove nos que o autor percorre o devenir dos diferentes estilos musicais no templo, incluíndo tamén unha importante selección de partituras ilustrativas, escollidas de entre os seus fondos.
Finalmente, en 1990 o encargo institucional do entón presidente da Xunta de Galicia, Manuel Fraga Iribarne, para publicar a obra completa de Juan Montes, converteríase en oito volumes adicados ao compositor lucense. Cada un deles vai acompañado dun estudo histórico e musical das pezas editadas, con investigación de fontes da obra do inisgne autor a quen López-Calo lle dedicou tamén outras publicación de importancia.
José López-Calo faleceu o día 10 de maio do ano 2020 no Colexio dos Padres Xesuítas de San Estanislao, en Salamanca, cidade á que se tiña retirado definitivamente só dous anos antes.
Bibliografía
Basso, Alberto (1986): «López-Calo, José». Dizionario Enciclopédico Universalle della Música e dei Musicisti, vol. 4, Turín, 492.
Benton, Rita (1972): Directory of Music Research Libraries, vol. 3. Iowa, 39.
Casares Rodicio, Emilio (1990): «José López-Calo: Trayectoria vital y musicológica». En Casares, Emilio; Villanueva, Carlos (coord.): DE MUSICA HISPANA ET ALIIS. Miscelánea en honor al Prof. Dr. José López-Calo, S. J., en su 65º cumpleaños, vol. I. Santiago de Compostela: Universidade , 9-39.
Casares Rodicio, Emilio (2000): «López-Calo, José». En Casares Rodicio, Emilio; López-Calo, José; Fernández de la Cuesta, Ismael (directores):
Diccionario de la Música Española e Hispanoamericana, vol. 6, Madrid, Sociedad General de Autores y Editores de España, 1.039-1.042.
Cañada, Silverio (ed.): «López-Calo, José». Gran Enciclopedia Gallega, vol. 19, 136-137.
Media, Ángel (2022): «La musicología sustantiva del P. José López-Calo (1922-2020)». Revista de Musicología, vol. 43, núm. 3, 869-883.
Sadie, Stanley (ed.) (1980): «López-Calo, José», New Grove Dictionary of Music and Musicians, vol. 9, 226-227.
Stevenson, Robert (1991): «José López-Calo, S. J: Biobibliografía», Inter-American Rewiev, vol. XI, núm. 2, 103-122.
Como citar: Garbayo Montabes, Francisco Javier : José López-Calo. Publicado o 1/5/2023 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) http://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=6175. Recuperado o 02/06/2023
DOCUMENTACIÓN SOBRE
Selección de referencias bibliográficas de José López-Calo sobre a Música de Galicia. 2023
Fonte: bibliografía elaborada por Javier Garbayo
Selección de referencias bibliográficas de José López-Calo. 2023
Fonte: elaborado por Javier Garbayo
Ligazóns de interese
«La música en la catedral de Santiago», Quintana, (2021)
Fonte: https://revistas.usc.gal/index.php/quintana/article/view/7326. [Consulta: 2023-04-19]
«José López-Calo: En el adiós a una leyenda de la Musicología», El otro a ratos. Un blog de Ángel Medina, (12 de maio de 2020)
Fonte: http://elotroaratos.blogspot.com/2020/05/jose-lopez-calo-en-el-adios-una-leyenda.html#comment-form. [Consulta: 2023-04-19]
«La última lección del Padre Calo», El ciento por uno. Música, Liturgia, Teología, Diálogo, (2020)
Fonte: https://www.elcientoporuno.com/2020/05/la-ultima-leccion-del-padre-calo.html. [Consulta: 2023-04-19]
«Una eminencia en el mundo de la Musicología», musicaantigua.com, (6 de outubro de 2015)
Fonte: https://musicaantigua.com/una-eminencia-en-el-mundo-de-la-musicologia/ [Consulta: 2023-04-19]
José López-Calo. Entrevista TVG. (5 de xullo de 2014)
Fonte: https://www.crtvg.es/tvg/a-carta/xose-lopez-calo
«Los misereres de Eslava». Temas de Estética y Arte. Sevilla: Real Academia de Bellas Artes de Santa Isabel de Hungría, 2013
Fonte: http://www.realacademiabellasartessevilla.com/wp-content/uploads/2017/01/D.-Jose-Lopez-Calo.pdf . [Consulta: 2023-04-19]
«López Calo: Elvis era un genio y prefiero a los Rolling que a los Beatles», El Correo Gallego, (24-04-2012)
Fonte: https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/lopez-calo-elvis-era-un-genio-prefiero-rolling-beatles-IHCG742947. [Consulta: 2023-04-19]
«Las diez misas polifónicas de Jacques Moderne (Lyon, 1540) en la catedral de Orense», Rudesindus: miscelánea de arte y cultura, (2008)
Fonte: Las diez misas polifónicas de Jacques Moderne (Lyón, 1540) en la catedral de Orense - Dialnet (unirioja.es). [Consulta: 2023-04-19]
José María Llorens: «López-Calo, José». Oxford Music Online, (2001)
Fonte: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.16971. [Consulta. 2023-04-19]
Los sonidos del Pórtico: catálogo de la exposición. A Coruña: Fundación Barrié, 1991
Fonte: https://biblioteca.fundacionbarrie.org/bitstream/handle/records/6073/Los%20sonidos%20del%20Portico.pdf?sequence=1&isAllowed=y. [Consulta: 2023-04-19]
«Felip Pedrell y la reforma de la música religiosa», Recerca musicològica, (1991)
Fonte: Felip Pedrell y la reforma de la música religiosa - Dipòsit Digital de Documents de la UAB. [Consulta: 2023-04-19]
«El Ars Antiqua en la obra de monseñor Anglès», Recerca musicològica, (1989)
Fonte: https://ddd.uab.cat/pub/recmus/02116391n9-10/02116391n9-10p37.pdf. [Consulta: 2023-04-19]
Videos
Vídeo da exposición Los sonidos del Pórtico. A Coruña: Fundación Barrié, 1991
Fonte: youtube José López-Calo. Entrevista TVG. (5 de xullo de 2014)
Fonte: https://www.crtvg.es/tvg/a-carta/xose-lopez-calo
Libros do ccg sobre José López-Calo
Aviso Listado automático de documentación relacionada con José López-Calo nos fondos documentais en liña ofrecidos polo Consello da Cultura Galega.
Os músicos do pórtico de San Martiño de Noia [Carpeta].
1994 | José López-Calo, Autoría. Suso Xogaina, Fotografía.
Os músicos do pórtico de San Martiño de Noia.
1994 | José López-Calo, Autoría. Suso Xogaina, Fotografía.
