- Álbum Nós
- Irmandades da Fala
- Álbum da JAE
- Documentación
- Ligazóns
- Videos
- Audios
- Bibliografía
- Epístolas
- Artigos
- Periódicas
- Publicacións CCG
Vicente Risco
Ourense, 1884 - Ourense, 1963Autoría: Xusto G. Beramendi
(Ourense, 1884- Ourense,1963)
Fillo dun avogado funcionario de Facenda que descendía dunha familia de administradores e corrixidores da casa de Alba en Castro Caldelas, cursou o bacharelato no Instituto de Ourense (1984-1899) e Dereito (1899-1906) en Santiago por imposición paterna. En 1907 emprégase na Delegación de Facenda de Ourense. A súa formación intelectual, basicamente autodidacta, desenvólvese neses anos mozos entre o faladoiro da Comisión de Monumentos e as lecturas dos filósofos vitalistas e irracionalistas, dos decadentistas franceses e ingleses, dos románticos alemáns e, mesmo, de ocultistas e teósofos, influencias que compartía cos seus amigos Primitivo Rodríguez Sanjurjo, Ramón Otero Pedrayo, Florentino López Cuevillas e Arturo Noguerol, nunha apertura ás modas intelectuais máis en voga na Europa do momento, que resultaba insólita naquela cidade de provincias. Dende 1910 colabora en El Miño e traduce textos hindús, de Verlaine e doutras figuras das vangardas literarias. Insatisfeito coa vida de funcionario, en 1913 decide dedicarse á docencia, para o que fai os tres cursos da Escola Superior de Maxisterio en Madrid, e en 1916 gaña a cátedra de Historia da Escola Normal de Ourense, posto en que se xubilará en 1954.
En 1917 promove, con Arturo Noguerol e Florentino López Cuevillas, La Centuria. Revista Neosófica e pouco despois ingresa nas Irmandades da Fala, recrutado por Antonio Losada Diéguez. Nos seus artigos n’A Nosa Terra, Risco amósase axiña partidario dunha definición plenamente nacionalista das Irmandades. En febreiro de 1918, participa activamente na campaña electoral a prol da candidatura de Lois Porteiro a deputado polo distrito de Celanova. En novembro é un dos persoeiros principais da I Asemblea Nacionalista, realizada en Lugo, acto de nacemento do nacionalismo galego e da reivindicación dun Estado galego dentro da Federación Ibérica. Dende 1919 encabeza, con Antonio Losada, o sector das Irmandades contrario á participación nas eleccións e á alianza cos republicanos. Probablemente a eles se debe a elección do 25 de xullo como Día Nacional de Galicia na II Asemblea Nacionalista (Santiago, 1919). En 1920 pon en marcha a revista Nós, xunto con Losada, Castelao e Noguerol, e publica Teoría do nacionalismo galego, obra que o converte no maior teórico do movemento. Desenvolve o legado de Manuel Murguía para sentar o canon do concepto de nación galega, alicerce do programa das Irmandades, e insiste na necesidade de construír forzas políticas exclusivamente galegas para poder cumprilo.
A tensión entre a tendencia demócrata, con centro na Irmandade da Fala da Coruña, e a tradicionalista, encabezada por Losada e Risco, desemboca finalmente na escisión na IV Asemblea (Monforte, 1922). Dun lado fica a Irmandade da Coruña e algunhas afíns (Vilalba, Betanzos). Doutro, o resto de agrupacións que deciden cambiar o tipo de organización ?pero non o programa? para constituíren a Irmandade Nazonalista Galega (ING), da que Vicente Risco é nomeado Conselleiro Supremo. A traxectoria da ING é curta, por mor do golpe de Estado do xeneral Miguel Primo de Rivera en setembro de 1923, mais Risco ten tempo de ensaiar un tipo de organización xerarquizada e disciplinada que inicia unha certa recuperación de efectivos, que establece unha alianza co agrarismo de Basilio Álvarez e que practica o rexeitamento frontal do sistema da Restauración.
A instauración do réxime militar interrompe toda actividade política. Calvo Sotelo convence a Antonio Losada da conveniencia de colaborar co Directorio Militar, coa promesa de conceder a Galicia unha Mancomunidade como a que obtivera Cataluña en 1914. Risco, con moitas dúbidas, secunda a Losada e acepta ser deputado provincial de Ourense. Os dous promoven unha reunión das catro deputacións, que ten lugar en Santiago, para elaborar o proxecto de Mancomunidade. Pero a ditadura deriva axiña no camiño dun españolismo pechado que non admite a menor mostra de descentralización. Cando en 1925 é promulgado o Estatuto Provincial, que non deixaba oco a ningunha Mancomunidade, Risco e Losada dimiten dos seus postos e abandonan momentaneamente a política.
Entre 1925 e 1929, Risco dedica todas as súas enerxías á actividade intelectual: á revista Nós, a consolidar a sección de Etnografía do Seminario de Estudos Galegos, á produción literaria, a innumerables ensaios e artigos sobre filosofía da historia, arte e política. É un período en que a fecundidade e diversidade da súa produción acada unha magnitude extraordinaria. En 1929 négase a diluír o nacionalismo galego no experimento híbrido da ORGA e participa activamente, no ano seguinte, na reorganización do nacionalismo, nomeadamente nas provincias de Ourense e Pontevedra. É o principal impulsor da VI Asemblea Nacionalista (1930), que non consegue a reunificación total do movemento, pero si darlle un novo pulo en moitos lugares. Contribúe tamén con achegas doutrinais decisivas, entre as que salienta El problema político de Galicia. En maio de 1930 marcha a Alemaña, pensionado pola Junta de Ampliación de Estudios, para estender os seus coñecementos de etnografía. A visión da grave crise sociopolítica centroeuropea provoca nel unha rotunda radicalización católico-dereitista, que se manifesta nas páxinas do seu Mitteleuropa.
En 1931, coincidindo coa chegada da República, Risco e Otero Pedrayo dirixen a unión de todos os grupos nacionalistas da provincia no Partido Nazonalista Repubricán de Ourense (PNRO) como instrumento para competir nas eleccións ás Cortes Constituíntes do 28 de xuño. Coligado cos radical-socialistas e cos da ORGA, o PNRO consegue un escano para Otero Pedrayo. Risco, tamén candidato, obtén uns resultados discretos. En novembro, en protesta polo carácter laico da Constitución republicana, asina o manifesto Afirmación católica dun grupo de nacionalistas. Era o anuncio da súa pertinaz oposición a case todo o que significaba a II República, menos á posibilidade de acadar a autonomía para Galicia. En decembro adhírese por carta á fundación do Partido Galeguista (PG), aínda que por primeira vez non está presente nun gran acontecemento do devir do nacionalismo.
No seo do PG, cunha maioría de prorrepublicanos, Risco vai perdendo ascendente. Retorna ás súas prédicas illacionistas no campo das alianzas en nome da pureza nacionalista. As súas teses prevalecen por derradeira vez en 1933 e o PG preséntase en solitario ás eleccións de novembro, co resultado de que, aínda aumentando os seus votantes en toda Galicia, perde os tres deputados que tiña. Isto, unido á actitude antinacionalista dos gobernos de centro-dereita que conxelan o proceso autonómico e ás persecucións que sofre o partido despois dos sucesos de outubro de 1934, convence a maioría dos galeguistas de que só hai futuro para a autonomía e para o propio nacionalismo galego nunha alianza coas esquerdas españolas que desprace as dereitas do poder en Madrid e culmine a tramitación da autonomía. Dirixido por Castelao e Bóveda, o PG establece unha alianza con Izquierda Republicana en 1935. Risco xa non asiste á IV Asemblea do PG (abril de 1935) e deixa que sexa Otero Pedrayo quen leve o peso da oposición a esa deriva do PG cara á esquerda. Pero a asemblea apoia a alianza, o que provoca a pequena escisión da Dereita Galeguista de Pontevedra. En febreiro de 1936, ante a entrada do PG no Frente Popular, Risco e un pequeno grupo de seguidores, entre os que non figura Otero, sae do partido para fundar a Dereita Galeguista, organización que non ten tempo de consolidarse antes do comezo da Guerra Civil. Non obstante, colabora na campaña do referendo do Estatuto de autonomía, realizado o 28 de xuño.
Nos primeiros días da sublevación militar, temendo represalias polo seu nacionalismo, abxura deste e apoia publicamente o novo réxime franquista. En 1937 participa na fundación de Misión, revista católica na que publica numerosos artigos belixerantemente antimarxistas, antidemocráticos, mesmo antisemitas, e, por suposto, enxalzadores do franquismo. O mesmo fará nas súas colaboracións case diarias en La Región. Rematada a guerra, vai temperando as súas posturas até deixar por completo os pronunciamentos políticos. Como nos anos da ditadura de Primo de Rivera, volve dedicarse exclusivamente á docencia, aos estudos etnográficos, á historia e á literatura. Segue a colaborar na prensa, probablemente para complementar os seus magros ingresos de profesor, pero con temas apolíticos.
En 1945, o desexo de cambiar de ambiente e a esperanza de mellorar a súa situación económica lévano a solicitar, e gañar, a cátedra de Paidoloxía e Organización Escolar en Madrid. Con sesenta e un anos, Risco marcha á capital esperanzado con triunfar no científico e no literario. Colabora en El Español, Pueblo e La Estafeta Literaria, e traballa no Centro de Estudios de Etnología Peninsular. Tamén publica libros da máis variada temática. Pero o triunfo non chega e, desilusionado, decide volver a Ourense no curso 1948-1949. Reincorporado á súa cátedra da Escola Normal, os últimos anos da súa vida discorren entre a docencia, o faladoiro do Café Roma, as colaboracións na prensa, sobre todo en La Región, e a escritura científica e literaria. Xubilado en 1954, morre o 30 de abril de 1963, pechando co final da súa vida o capítulo do primeiro nacionalismo galego, xusto antes de que se abrise o segundo co nacemento do Partido Socialista Galego e da Unión do Pobo Galego.
Como citar: Beramendi, Xusto G. : Vicente Risco. Publicado o 30/4/2017 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) https://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=2483. Recuperado o 30/04/2025
Vicente Risco
Ourense, 1884 - Ourense, 1963Autoría: Ricardo Gurriarán
O teórico do nacionalismo galego
Vicente Martínez-Risco e Agüero naceu en Ourense no outono de 1884 no seo dunha familia procedente da fidalguía galega. Seu pai, funcionario de Facenda, nacera en Castro Caldelas porque toda a súa familia, avogados procedentes de Almansa, chegara ao Castro como correxidores e administradores da Casa de Alba. Neno feble e enfermizo estudou o bacharelato no Centro Provincial de Instrución e na Universidade de Santiago licenciouse en Dereito en 1906, tralo cal ingresou no corpo de funcionarios de Facenda na delegación de Ourense. Nesta época frecuentou a vida social e cultural ourensá, asistiu á tertulia da Comisión de Monumentos, afeccionouse ao esoterismo elitista, aplicouse na lectura das vangardas europeas, tanto en literatura coma en filosofía e comezou a publicar artigos nos xornais El Miño e Mi Tierra.
Incómodo co seu traballo de funcionario, en 1913 pediu excedencia e matriculouse na Escola Superior de Maxisterio de Madrid, na que foi alumno de Ortega y Gasset en Filosofía e de Luís de Hoyos en Etnografía. En Madrid tomou parte dos cenáculos literarios, especialmente na do Café Pombo que presidía o seu admirado Ramón Gómez de la Serna, á que tamén asistían vangardistas como Guillermo de la Torre e Rafael Cansinos Asséns. En 1916 regresa a Ourense como catedrático de Historia da Escola Normal, e ao ano seguinte promove La Centuria, unha revista neosófica e literaria na que Risco expuxo as súas ideas estéticas e na que tamén escriben Otero Pedrayo e Florentino L. Cuevillas.
Por influencia de Losada Diéguez, Otero Pedrayo, Risco e Cuevillas ingresaron nas Irmandades da Fala e Risco converteuse na figura máis representativa do nacionalismo ao que, cos seus artigos e ensaios en A Nosa Terra e Nós, dotou dun importante corpus teórico e doutrinal. Definiu a que el consideraba a Galicia esencial e eterna, baseada na terra, na raza, na organización social, na mentalidade e no sentimento. Sen sentir gran entusiasmo pola política, tivo unha actuación moi destacada desde a I Asemblea Nacionalista celebrada en Lugo en 1918, en 1919 presidiu a Irmandade da Fala de Ourense e na III asemblea de Vigo entrou a formar parte do Consello Permanente, pero por querer manter o nacionalismo galego fóra das contendas electorais e de alianzas cos partidos republicanos provocou a escisión do movemento que na IV asemblea de Monforte de 1922 se esgazou na Irmandade da Fala da Coruña, por un lado, e, por outro, a Irmandade Nazonalista Galega, fortemente centralizada e presidencialista, da que Risco ocupou, con poderes case omnímodos, o cargo de conselleiro supremo ata que desapareceu en 1924 como consecuencia da ditadura de Primo de Rivera. Desde esa data ata 1930 abandonou todo tipo de actividade política e centrouse no seu traballo teórico e cultural. Desta etapa é moi importante a súa participación como director da revista NÓS e no Seminario de Estudos Galegos, no que dirixiu a Sección de Etnografía e Folklore.
Ao percibir como próxima a fin da ditadura, en 1930 Risco participou nunha asemblea na Coruña que tentaba recompoñer as Irmandades e apoiou a creación dun partido político que acollese a todos os nacionalistas, pero poucas semanas despois partiu para Alemaña becado pola Junta de Ampliacións de Estudios para estudar Etnografía e Folklore. Da estadía europea Risco ía dando conta nas seccións “De Alemaña” e “Mitteleuropa” que enviaba á revista NÓS, nas que se mostra moi conservador, católico intransixente e inimigo da civilización moderna. O ascenso violento do nazismo e do comunismo exerceu nel unha grande influencia e produciulle unha involución ideolóxica tan forte que foi decaendo o seu compromiso nacionalista, sobre todo a raíz de non conseguir acta de deputado nas eleccións de xuño de 1931, ás que se presentou polo Partido Nazonalista Repubricán de Ourense. E como por motivos relixiosos estaba tan enfrontado coa República encabezou a corrente que se escindiu como Dereita Galeguista.
Trala sublevación militar de xullo de 1936 o mestre Vicente Risco claudicou e ofreceu a súa adhesión pública ao novo réxime, tanto durante como despois da guerra: Algo incomprensible nun home tan intelixente ao que os sublevados asasinaron a moitos dos seus discípulos e amigos: “Esa é unha cousa que a min me fai sufrir moito. Penso que foi por algo de timidez. Xa era vello, estaba débil. O home tiña medo pola familia. Seguimos tratándonos profundamente, pero sin falar deso. Pra nós seguiu sendo o mesmo”, deixou dito ao respecto o seu íntimo amigo Otero Pedrayo, que se mantivo digno e distante da nova situación.
Despois da guerra, liquidada toda actividade e marcado polos novos compromisos ideolóxicos, en 1945, con 61 anos, Risco decidiu buscar o éxito literario en Madrid. Colaborou en El Español, Pueblo e La estafeta Literaria e traballou no Centro de Estudos de Etnoloxía Peninsular, pero as súas expectativas quedaron frustradas e tres anos máis tarde regresou á Normal de Ourense, da que xa non se moveu ata xubilarse en 1954. Neses momentos cultivaba a literatura en castelán e concorreu ao prestixioso Premio Nadal en 1952 coa novela La puerta de paja, que despois de pasar en primeiro lugar case todas as votacións quedou relegada ao terceiro lugar, aínda que ao publicarse recibiu os eloxios unánimes de toda a crítica española.
Xubilado como catedrático, os traballos etnográficos ocupan a maior parte do seu tempo. Morreu na súa cidade natal o 30 de abril de 1963. En 1981 a Real Academia Galega dedicoulle o Día das Letras Galegas.
Autor da biobibliografía: Xosé Ramón Fandiño Veiga
Como citar: Gurriarán, Ricardo : Vicente Risco. Publicado o 12/12/2012 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) https://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=2483. Recuperado o 30/04/2025
Vicente Risco
Ourense, 1884 - Ourense, 1963Autoría: Adrián Estévez Iglesias
Unha das figuras máis destacadas da Xeración Nós, considerado un dos teóricos do nacionalismo galego
En 1917 fundou co avogado Arturo Noguerol e con López Cuevillas a revista literaria mensual La Centuria, subtitulada Revista neosófica, publicada en castelán (agás un poema de Noriega Varela) e que durou sete números. Nese mesmo ano ingresou nas Irmandades da Fala, da man de Antón Losada Diéguez, e comezou a publicar no voceiro A Nosa Terra e mesmo a participar en mitins, así como na Primeira Asemblea Nacionalista. Nese ano publicou o artigo “Teoría do nacionalismo galego”, que desenvolverá no libro do mesmo título editado en 1920.
En xuño de 1920 asistiu a unha xuntanza en Pontevedra con Castelao, Ramón Cabanillas e Antón Losada Diéguez co obxecto de crear unha revista monolingüe sobre a cultura galega. Castelao propuxo que se chamase Nós, sendo Risco o director literario e Castelao o director artístico. Acordouse que se editase na imprenta ourensá de La Región, e Arturo Noguerol encargouse de constituír unha sociedade mercantil para facer viable o financiamento. No outono de 1921 o Grupo Nós constituíuse como sociedade.
Tras a Cuarta Asemblea Nacionalista, de 1922, Risco abandonou as Irmandades da Fala e creou a Irmandade Nazonalista Galega. Nun primeiro momento colaborou coa ditadura de Primo de Rivera, iniciada en setembro de 1923, pensando que sería unha oportunidade para desmontar o sistema caciquil, e aceptou un posto de deputado provincial por Ourense co obxecto de crear unha mancomunidade, como en Cataluña. En xaneiro de 1923 a Irmandade Nazonalista retomou a edición da publicación brigantina Rexurdimento, e despois tivo como voceiro oficioso o xornal Galicia, de Valentín Paz Andrade. A Irmandade Nazonalista cesou a súa actividade cara a 1926, e en 1929 Risco regresou ás Irmandades da Fala e a escribir n’A Nosa Terra.
Foi membro do Seminario de Estudos Galegos, do que dirixiu a sección de etnografía e folclore, dúas disciplinas ás que lles prestou atención ao longo de toda a súa vida.
Un dos obxectivos de Nós era dar pulo á literatura galega. Risco cultivou a narrativa desde o relato Do caso que ll’aconteceu ó doutor Alveiros (1919), pezas curtas publicadas en Céltiga e Lar como A trabe de ouro e a trabe de alquitrán, a novela O porco de pé (1928), ou relatos que viron a luz na revista Nós, como “Dedalus en Compostela”. Tamén publicou unha peza de teatro, O bufón d'El-Rei. Drama en catro pasos (1928).
O 23 de febreiro de 1929 ingresou na Real Academia Galega, a proposta de Manuel Martínez Murguía, Eladio Rodríguez González e Manuel Lugrís Freire, co discurso Un caso de licantropía, que foi respondido por Ramón Cabanillas.
En 1930 realizou un curso de etnografía na Universidade de Berlín. Nos catro meses alí vividos, narrados nas crónicas enviadas a Nós e posteriormente recollidas en Mittleuropa (1934), deveu cara a unha ideoloxía máis conservadora e católica.
En 1931 foi un dos fundadores do Partido Nazonalista Republicán de Ourense, polo que saíu elixido Ramón Otero Pedrayo como deputado nas eleccións a Cortes Constituíntes celebradas o 28 de xuño. En outubro dese mesmo ano participou no manifesto de afirmación católica asinado por un grupo de galeguistas protestando polo que entendían como unha persecución do réxime republicano contra a igrexa.
En outubro de 1935 foi elixido membro do executivo na III asemblea do Partido Galeguista, se ben daquela xa había fortes desavinzas. Tras a adhesión do Partido Galeguista á Fronte Popular en 1936 Risco integrouse en Dereita Galeguista, que se constituíra en maio de 1935. Con todo, participou de forma activa na campaña polo Estatuto de Autonomía de Galicia.
Tras o alzamento nacional, en 1938 publicou diversos artigos en La Región en apoio ao bando sublevado. Entre 1940 e 1948 residiu a Pamplona e Madrid, e publicou diversos estudos etnográficos en lingua castelá. Regresou a Ourense, volveu publicar algún traballo en galego e traduciu á nosa lingua a novela La familia de Pascual Duarte de Camilo José Cela, se ben seguiu escribindo en castelán o resto da súa produción literaria, chegando a ser finalista do Premio Nadal en 1952 coa novela La puerta de paja. En 1961, animado por amigos como Otero Pedrayo e Fernández del Riego, publicou coa editorial Galaxia o volume Leria, unha escolma de traballos filosóficos, críticos e literarios redactados entre 1920 e 1955.
Finou en Ourense en 1963, e foi soterrado no cemiterio de Vilanova, en Allariz.
- Referencias
- OBRA
- Obra en galego
- Narrativa
- Do caso que ll’aconteceu ó doutor Alveiros (1919)
- O lobo da xente (1925)
- A velliña vella (1925)
- A trabe de ouro e a trabe de alquitrán (1925)
- A Coutada (1926)
- Os europeos en Abrantes. Epopeia en prosa (1927)
- O porco de pé (1928)
- Dedalus en Compostela (1929)
- O señor feudal (1930)
- Do caso que ll’aconteceu ó doutor Alveiros (1919)
- Teatro
- O bufón d'El-Rei. Drama en catro pasos (1928)
- O bufón d'El-Rei. Drama en catro pasos (1928)
- Ensaio
- Teoría do nazonalismo galego (1918)
- Nós, os inadaptados (1933)
- Mitteleuropa. Impresiós d'unha viaxe (1934)
- Leria (1961)
- Doutrina e ritual da Moi Nobre Orde Galega do Santo Grial (1997)
- Teoría do nazonalismo galego (1918)
- Etnografía
- Etnografía e folkore de Melide (1933)
- Etnografía e folkore de Melide (1933)
- Narrativa
- Obra en castelán
- Narrativa
- El enviado (1911)
- La puerta de paja (1953)
- El enviado (1911)
- Ensaio
- El problema político de Galicia (1930)
- Psicología del librepensador (1937)
- Satanás, biografía del diablo (1947)
- El problema político de Galicia (1930)
- Narrativa
- Obra en galego
- BIBLIOGRAFÍA
- Casares Mouriño, Carlos (1981): Vicente Risco. Vigo: Galaxia.
- Lugrís Pérez, Ramón (1963): Vicente Risco na cultura galega. Vigo: Galaxia.
- Risco, Antón (1978): Pensamento de Vicente Risco. Lugo: Alvarellos.
- VV.AA. (2013): Quen é Vicente Risco? Allariz: Fundación Vicente Risco.
- Casares Mouriño, Carlos (1981): Vicente Risco. Vigo: Galaxia.
- OBRA
Como citar: Estévez Iglesias, Adrián : Vicente Risco. Publicado o 17/4/2020 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) https://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=2483. Recuperado o 30/04/2025
Vicente Risco
Ourense, 1884 - Ourense, 1963Autoría: Adrián Estévez Iglesias
Unha das figuras máis destacadas da Xeración Nós, considerado un dos teóricos do nacionalismo galego
En 1917 fundou co avogado Arturo Noguerol e con López Cuevillas a revista literaria mensual La Centuria, subtitulada Revista neosófica, publicada en castelán (agás un poema de Noriega Varela) e que durou sete números. Nese mesmo ano ingresou nas Irmandades da Fala, da man de Antón Losada Diéguez, e comezou a publicar no voceiro A Nosa Terra e mesmo a participar en mitins, así como na Primeira Asemblea Nacionalista. Nese ano publicou o artigo “Teoría do nacionalismo galego”, que desenvolverá no libro do mesmo título editado en 1920.
En xuño de 1920 asistiu a unha xuntanza en Pontevedra con Castelao, Ramón Cabanillas e Antón Losada Diéguez co obxecto de crear unha revista monolingüe sobre a cultura galega. Castelao propuxo que se chamase Nós, sendo Risco o director literario e Castelao o director artístico. Acordouse que se editase na imprenta ourensá de La Región, e Arturo Noguerol encargouse de constituír unha sociedade mercantil para facer viable o financiamento. No outono de 1921 o Grupo Nós constituíuse como sociedade.
Tras a Cuarta Asemblea Nacionalista, de 1922, Risco abandonou as Irmandades da Fala e creou a Irmandade Nazonalista Galega. Nun primeiro momento colaborou coa ditadura de Primo de Rivera, iniciada en setembro de 1923, pensando que sería unha oportunidade para desmontar o sistema caciquil, e aceptou un posto de deputado provincial por Ourense co obxecto de crear unha mancomunidade, como en Cataluña. En xaneiro de 1923 a Irmandade Nazonalista retomou a edición da publicación brigantina Rexurdimento, e despois tivo como voceiro oficioso o xornal Galicia, de Valentín Paz Andrade. A Irmandade Nazonalista cesou a súa actividade cara a 1926, e en 1929 Risco regresou ás Irmandades da Fala e a escribir n’A Nosa Terra.
Foi membro do Seminario de Estudos Galegos, do que dirixiu a sección de etnografía e folclore, dúas disciplinas ás que lles prestou atención ao longo de toda a súa vida.
Un dos obxectivos de Nós era dar pulo á literatura galega. Risco cultivou a narrativa desde o relato Do caso que ll’aconteceu ó doutor Alveiros (1919), pezas curtas publicadas en Céltiga e Lar como A trabe de ouro e a trabe de alquitrán, a novela O porco de pé (1928), ou relatos que viron a luz na revista Nós, como “Dedalus en Compostela”. Tamén publicou unha peza de teatro, O bufón d'El-Rei. Drama en catro pasos (1928).
O 23 de febreiro de 1929 ingresou na Real Academia Galega, a proposta de Manuel Martínez Murguía, Eladio Rodríguez González e Manuel Lugrís Freire, co discurso Un caso de licantropía, que foi respondido por Ramón Cabanillas.
En 1930 realizou un curso de etnografía na Universidade de Berlín. Nos catro meses alí vividos, narrados nas crónicas enviadas a Nós e posteriormente recollidas en Mittleuropa (1934), deveu cara a unha ideoloxía máis conservadora e católica.
En 1931 foi un dos fundadores do Partido Nazonalista Republicán de Ourense, polo que saíu elixido Ramón Otero Pedrayo como deputado nas eleccións a Cortes Constituíntes celebradas o 28 de xuño. En outubro dese mesmo ano participou no manifesto de afirmación católica asinado por un grupo de galeguistas protestando polo que entendían como unha persecución do réxime republicano contra a igrexa.
En outubro de 1935 foi elixido membro do executivo na III asemblea do Partido Galeguista, se ben daquela xa había fortes desavinzas. Tras a adhesión do Partido Galeguista á Fronte Popular en 1936 Risco integrouse en Dereita Galeguista, que se constituíra en maio de 1935. Con todo, participou de forma activa na campaña polo Estatuto de Autonomía de Galicia.
Tras o alzamento nacional, en 1938 publicou diversos artigos en La Región en apoio ao bando sublevado. Entre 1940 e 1948 residiu a Pamplona e Madrid, e publicou diversos estudos etnográficos en lingua castelá. Regresou a Ourense, volveu publicar algún traballo en galego e traduciu á nosa lingua a novela La familia de Pascual Duarte de Camilo José Cela, se ben seguiu escribindo en castelán o resto da súa produción literaria, chegando a ser finalista do Premio Nadal en 1952 coa novela La puerta de paja. En 1961, animado por amigos como Otero Pedrayo e Fernández del Riego, publicou coa editorial Galaxia o volume Leria, unha escolma de traballos filosóficos, críticos e literarios redactados entre 1920 e 1955.
Finou en Ourense en 1963, e foi soterrado no cemiterio de Vilanova, en Allariz.
- Referencias
- OBRA
- Obra en galego
- Narrativa
- Do caso que ll’aconteceu ó doutor Alveiros (1919)
- O lobo da xente (1925)
- A velliña vella (1925)
- A trabe de ouro e a trabe de alquitrán (1925)
- A Coutada (1926)
- Os europeos en Abrantes. Epopeia en prosa (1927)
- O porco de pé (1928)
- Dedalus en Compostela (1929)
- O señor feudal (1930)
- Do caso que ll’aconteceu ó doutor Alveiros (1919)
- Teatro
- O bufón d'El-Rei. Drama en catro pasos (1928)
- O bufón d'El-Rei. Drama en catro pasos (1928)
- Ensaio
- Teoría do nazonalismo galego (1918)
- Nós, os inadaptados (1933)
- Mitteleuropa. Impresiós d'unha viaxe (1934)
- Leria (1961)
- Doutrina e ritual da Moi Nobre Orde Galega do Santo Grial (1997)
- Teoría do nazonalismo galego (1918)
- Etnografía
- Etnografía e folkore de Melide (1933)
- Etnografía e folkore de Melide (1933)
- Narrativa
- Obra en castelán
- Narrativa
- El enviado (1911)
- La puerta de paja (1953)
- El enviado (1911)
- Ensaio
- El problema político de Galicia (1930)
- Psicología del librepensador (1937)
- Satanás, biografía del diablo (1947)
- El problema político de Galicia (1930)
- Narrativa
- Obra en galego
- BIBLIOGRAFÍA
- Casares Mouriño, Carlos (1981): Vicente Risco. Vigo: Galaxia.
- Lugrís Pérez, Ramón (1963): Vicente Risco na cultura galega. Vigo: Galaxia.
- Risco, Antón (1978): Pensamento de Vicente Risco. Lugo: Alvarellos.
- VV.AA. (2013): Quen é Vicente Risco? Allariz: Fundación Vicente Risco.
- Casares Mouriño, Carlos (1981): Vicente Risco. Vigo: Galaxia.
- OBRA
Como citar: Estévez Iglesias, Adrián : Vicente Risco. Publicado o 17/4/2020 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) https://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=2483. Recuperado o 30/04/2025
DOCUMENTACIÓN DE
Vicente Risco na súa obra: dez grabados de Conde Corbal. Folleto da exposición celebrada no Museo Municipal de Ourense do 22 de xaneiro ao 28 de febreiro de 1984. Ver Documento
Fonte: Fundación Vicente Risco.
https://www.fundacionvicenterisco.com/
Textos de Uxío Carré, Vicente Risco, Antonio Villar Ponte, Fernando Martínez Morás, Ramón Otero Pedrayo, Fermín Bouza Brey, Xosé María Álvarez Blázquez e Ricardo Carballo Calero publicados na edición facimilar de 1966 de Poseías galegas de Francisco Añón. Ver Documento
Añón, Francisco: Poesías galegas. (ed. facsimilar). A Coruña: Real Academia Galega, 1966; 101-141.
Fonte: Consello da Cultura Galega. Biblioteca.
Artigo de Vicente Risco en La Noche sobre os libros que tratan de Galicia, entre eles o de Ruth Matilda Anderson. Ver Documento. Artigo
Risco, Vicente: «La Galicia inesperada», La Noche: único diario de la tarde en Galicia, 9176 (25 de outubro de 1950), 3.
Fonte: Biblioteca de Galicia / Galiciana. Biblioteca Dixital de Galicia.
https://biblioteca.galiciana.gal/gl/consulta/registro.do?id=7180 [Descarga: 2023-08-25]
Vicente Risco escribe sobre Laxeiro. 1947. Ver Documento. Artigo
Risco, Vicente: «El pintor Laxeiro», El Correo gallego: diario político de la mañana, 23439 (21 de maio de 1947), 3
Fonte: Galiciana. Biblioteca de Galicia
Estudo de Vicente Risco sobre Francisco Añón, feito a partir dun retrato do poeta. Ver Documento. Artigo
Risco, Vicente: «Ensaios de phisiognomonía. Francisco Añón», Nós: boletín mensual da cultura galega: órgao da Sociedade Galega de Pubricacións
Fonte: Biblioteca do Consello da Cultura Galega.Nós, 51 (15 de marzo de 1928), 42-43.
Artigo de Vicente Risco sobre Saco Arce publicado na revista Nós en 1927. Ver Documento. Artigo
Risco, Vicente : «Ensaios de phisiognomonía. Don Xohan Antonio Saco e Arce», Nós. Boletín mensual da cultura galega, Ano IX: 48 (15 de decembro de 1927) , 2-4.
Fonte. Galiciana. Arquivo Dixital de Galicia
https://revistanos.galiciana.gal/recurso/ano-ix-numero-48---15-decembro-1927/8f8e8d43-7b96-4b09-98e4-73467ce9239e?pagina=4 [2023-01-18]
«Prosas de Risco: Leonardo Coímbra en Madrid» / «Ante la pizarra». Ver Documento. Páxina de prensa
Artigo de Vicente Risco sobre a estancia madrileña de Leonardo Coimbra, nunha páxina que entre outras pezas tamén inclúe o escrito titulado «Ante la pizarra» de Ben-Cho-Sey datado en 5/2/1922.
Fonte: La Zarpa (11/2/1922) vía Galiciana
Dédalus en Compostela (Pseudoparáfrase).
O que vou referir aconteceu como volo conto nunca mañá de seca-fría, quinta-feira, día da Ascensión do Noso Señor do ano de 1926 da Era Cristiá, cento e vinte anos despois da invención do Corpo do Santo Apóstolo Sant Iago Zebedeo, e sendo o autor deste escrito de corenta e un anos.
Día nebracento e fresqueiro, con moito gando en Santa Susana, e rapazas de trenza cunha lazada no cabo andando polas rúas de tenda en tenda.
Foi a segunda vez que atopei a Stephen Dédalus. El xa estivera aquel inverno no meu despacho de Ourense, Santo Domingo, 47-2º, en corpo e alma, coa súa barbiña e os seus anteollos, e a solapa do sobretodo subida, con chapeu negro, e dun xeito que semellaba que ía enloitado, sen estalo… O certo, para contar verdade, é que esta súa presenza colleu realidade no terceiro mundo dos tres mundos interiores de cada home, a saber: Mundo sensíbel, Mundo intelixíbel, Mundo maquinábel (segundo algúns: previsíbel), triplo, micro e quizais non ma- crocosmos – polo menos así pensaba eu daquela –; mais para o caso disto escribir, tanto ten, ademais de que sempre será unha caste coñecida e non nova de realidade do terceiro mundo… Ocupada a mesa de braseiro polos que xogaban o mahjongg, cómplices meus no pecado de orientalismo, Stephen Dédalus acomodouse na gran mesa Biedermeier, collida dun modelo alemán, e acugulada de libros, revistas, brochuras, papeis, cartas, tarxetas, secantes, cabichas e un dobre decímetro que serve para pór a escala as plantas das igrexas románicas. Soamente que cando estivo na miña casa, tiña Stephen corenta e tres anos ben cumpridos, e cando o atopei en Sant Iago algún tempo despois, tiña dezanove anos, misterio que ben puidera enxergar sen botar contas sobre a relación matemática dos anos de Stephen Dédalus cos anos de Leopoldo Bloom; abonda con pórse na realidade das cousas e xa está, porque resulta probado que non soamente unha reversión do tempo é teoricamente posíbel na física matemática, senón que de certo unha tal reversión acontece realmente no soño, de onde se deduce que o espírito pode ler no libro do tempo para atrás ou para adiante, tal e como se len as escrituras arias, ou tal como se len as escrituras semíticas, sen que o escrito perda a súa significación, aínda que quizais o misterio do acontecer se puxera claro para aquel que soubera ler de enriba para abaixo, como se len as escrituras mongólicas.
Tampouco penso eu que sexa estraño atopar con Stephen en Compostela, onde poida que haxa máis dun.
O caso foi coma vou referir: saín eu dunha tenda de ultramarinos da Azabachería, toda chea de latas ordenadas coma os libros dunha biblioteca. A semellanza non está soamente na ordenación en alzadeiros: está máis aínda en que as latas coas súas etiquetas e rótulos e co que levan dentro, teñen algo de libros de Historia Natural, onde a Natureza está tan morta coma nas latas e nos cadros de moitos pintores, tanto dos que pintan naturezas mortas, coma dos que pintan naturezas vivas que saen mortas. Dei a volta pola Praza do Pan, onde Cervantes, seccionado e estilista, está no medio da fonte, obxecto de arte propio para premio de Certame Literario, se non fora o custe do carreto, e tomei polo Preguntoiro, e despois dunha pousa no 32, tenda de óptica, baixei pola Calderería, e logo por Tras de Salomé á Rúa Nova. Pasei o Pórtico de Salo mé, sacando o chapeu ao pasar diante da porta, e na libraría do lado estaba Stephen.
Hora e media andamos en amor e compaña por baixo dos arcos da Rúa Nova, daquela desertos e doados para que o espírito camiñe máis do que camiñan os pés, para deixalo voar coma un papaventos, sempre un tendo man da corda, sen frear de máis.
Tristeiro coma decote, Stephen falaba: e eu falaba con el, sen medo ningún, e vou pór aquí a nosa conversa para instrución de escarriados.
E dixo Stephen Dédalus:
— Xa sei que non te estraña o verme aquí. Comprendes que eu sexa o último romeiro de Sant Iago. Arelo que o meu corpo descanse a carón do Apóstolo, porque ben visto, xa pouco me queda por facer no mundo, máis que morrer, e morrerei aquí, coma Gaiferos de Mor- maltán, ou coma Guillerme de Aquitania. Quero descansar na vosa cova, ser enterrado aquí convosco e coa vosa alma. De aquí para diante, xa non virán máis que turistas: o tempo dos peregrinos pasou para sempre. Eu quero ser o derradeiro.
E dixen eu:
— Quero que me expliques tres cousas: primeira, por que, sendo así que ti andas polo mundo fuxindo da Cruz, vés aquí na procura da sombra do Santuario. Segunda, por que, se procuras o Santuario non o procuras na túa terra. Terceira, por que, se foxes dos homes da túa raza, vés aquí, entre os homes da túa raza.
Dixo Stephen Dédalus:
— Cada unha das tres preguntas que me fas contén ademais un suposto, e a pregunta pende dese suposto, porque pensas que hai contradición entre ese suposto e a miña conduta. Na primeira pregunta, o suposto é certo e verdadeiro. Eu ando polo mundo fuxindo da Cruz: nin na vida nin na morte quero ser da Santa Compaña.
Dixen eu:
— Iso proba que ti sabes ben o que representa o misterio da Santa Compaña, que non é máis que a Igrexa Padecente que se fai visíbel para as almas perdidas de todo, o cal até certo punto vén a ser equivalente. Mais daquela, debes saber tamén, porque se cho non deprendeu a sinxeleza, deprenderíacho a picardía, que cando un camiñante se atopa coa Santa Compaña, para que non lle metan a Cruz, abre os brazos en cruz, e berra: “Esta é a miña Cruz!”
Dixo Stephen Dédalus:
— Nin sequera me cómpre abrir os brazos: eu son a miña Cruz. Eu son a miña penitencia, a miña pena, o meu castigo, o meu verdugo, a miña condenación.
Dixen eu:
— Distingamos: cando un anda coa Cruz, devece o corpo e esmorece a alma, mais sálvase o home. Que xa sabes que o home real e verdadeiro non é o corpo só nin a alma soa, senón o composto de alma e corpo, e por iso é polo que está disposta a resurrección da carne.
Dixo Stephen Dédalus:
— Ben sei. Mais atrás da Cruz anda sempre o demo. Ao fillo do ladrón de Armenteira, can- do foi restituír a Cruz que roubara o pai, e lle fallaban as forzas no camiño, o demo axudouno até que deixou a Cruz na igrexa, mais tan logo como a restituíu, levouno o demo… Mais se eu son a miña Cruz, como me hei arredar dela para que me leve o demo?
Dixen eu:
— Cando un home, por levar con el cruces ou reliquias, non pode entrar no inferno, anda á procura dunha alma caritativa que lle tire a Cruz que leva.
Dixo Stephen Dédalus:
— Mais eu, o único bendito que levo comigo é o meu sangue celta. Namentres non me tiren o meu sangue celta, non me poderei arredar da Cruz; non meu sangue está a miña Cruz, e namentres a miña vontade renega da Cruz, o meu sangue vai cara ela, e coa dela como a seiva dunha árbore decotada na forza da vida en primavera: porque a nosa raza é tamén unha árbore decotada, é tamén un Cristo encravado na Cruz a deitar sangue; baixo das aguias a nosa raza é a viva imaxe de Cristo crucificado. Aquí tes a solución do primeiro dos tres problemas que me puxeches: eu ando polo mundo fuxindo da Cruz, sen que o meu sangue me permita arredar dela, senón que constantemente turra de min cara ao Santuario. Velaquí a primeira razón, que é a razón psicolóxica; mais hai aínda outra razón que é a razón metafísica: xa o dito vulgar, que citei antes, respondendo o teu segundo argumento, dinos que atrás da Cruz anda sempre o demo. En efecto, o demo non se pode arredar endexamais completamente de Deus, por máis que queira. O demo ten a vontade arredada do seu ser; a súa vontade é a que está no infer- no… Pois ben, así como o demo non se pode arredar enteiramente de Deus, así eu, que son do demo, non me podo arredar tampouco moito da igrexa. Sinto algo que turra de min cara a ela, cara á liturxia, cara á teoloxía, cara á filosofía escolástica, cara á erudición conventual, cara á disciplina dos claustros: non me podo escapar deste circo máxico, por máis que faga…
Dixen eu:
— A pauliña que leva o demo Satanás é o ser unha criatura de Deus.
Dixo Stephen Dédalus:
— Por iso quere sempre o mal e sempre fai o ben.
Dixen eu:
— Nunca comprendín ben ese dito de Goethe. O que acontece é que o poder do mal é limitado. O foguete foxe da terra até que remata a pólvora da subida.
Stephen Dédalus calou, e eu tamén fiquei calado. Seguimos camiñando cara ao Toural. Na esquina, por fronte ao posto onde venden os xornais, paramos unha miga. Pasaban algúns por baixo dos arcos do cantón, vindo das Huérfanas. Nisto saquei un cigarro e ofrecín outro a Stephen. Non o quixo.
— Non se debe fumar. O tabaco é un veleno e o fumar un gasto tonto. Nin se debe fumar, nin beber. Hai que conservar o corpo san e limpo. Debemos combater todas esas feblezas da vontade.
Dixen eu:
— E mais o demo aconsella os vicios.
Dixo el:
— Era noutro tempo, agora xa non. Eu non teño vicios. Para que os quero? Aínda que che pareza mentira, hoxe os homes xa van tendo menos vicios, porque xa non lles fan falla.
Atoparás a moitos que non fuman, nin beben viño, e aínda bastantes que non comen carne. Tocante aos outros pecados, has reparar que se dan moito máis en homes de certos anos. A mocidade é moito menos pecadenta do que era no teu tempo… E a cousa explícase ben: o vicio xa non serve para se condenaren os homes. Os de antes, sendo máis fortes e resistentes, aturaban aínda de vellos unha vida de vicio e podían morrer sen arrepentimento; os de agora, que conservan a saúde a poder de réxime dietético, de hixiene e de deporte, poderán facer al- gúns anos unha mala vida, mais o seu corpo logo cansa, e teñen que vir ás boas. Esta é a razón física. A razón metafísica é que o vicioso, á fin, é un home que acepta os dons de Deus; poderá abusar deles, poderá ser egoísta e desagradecido, poderá ser hipócrita, mais non é soberbio. O soberbio non ten vicios, o soberbio é pulcro e impecábel. Por esta causa, os homes, conforme se vaian afastando de Deus, han ter menos vicios, e por iso ves triunfar as Sociedades de Tem- peranza e as institucións fomentadoras da moral pública. Xa verás como se ha de prohibir a prostitución, hase perseguir o opio e a morfina e a cocaína, e non ha haber bailes, nin teatros, nin cabarés. Os homes futuros han ser abstemios, vexetarianos, castos, honrados, tolerantes, ben pensados e ben falados, e as mulleres honestas e traballadoras. Han semellar santos e han ser verdadeiros condenados.
Dixen eu:
— Xa din que o Anticristo ha remedar a Cristo.
Dixo el:
— Estamos divagando. Imos á túa segunda pregunta, de por que non procuro o Santuario na miña Terra. Respondo: do mesmo xeito que fuxo da Cruz, fuxo da miña raza. Primeiro, porque a raza é un vencello e eu quero ser libre; segundo, porque a miña raza é a imaxe viva de Cristo e eu quero ser a imaxe do Anticristo. Respondo aínda: do mesmo xeito que fuxo da miña raza, fuxo da miña terra. Primeiro, porque a miña alma afogaba nela…
Atallei eu:
— Iso pásalle a todos os literatoides de provincia. Canto máis pequena é a alma, máis espazo quere.
Dixo el:
— Por certo. Non podo negar que me imito aos literatoides de provincia. Xa sei que é un defecto, unha mágoa. Non sería quen son se non tivera lixo; daquela non podería ter nado muller.
Dixen eu:
— Tamén Maldoror pensaba que era máis ca iso…
Dixo el:
— Non me poñas en comparanza con aquel pobre home, que segundo o León Bloy, non mereceu ir ao inferno. Eu son outra cousa: de propia vontade, con toda conciencia, cheo de siso, coa miña carne mortal enteira, cos meus cinco sensos corporais, coas tres potencias da miña alma, escollín a condenación. Teño xa medio corpo mergullado no inferno, dun instante a outro, o meu pai adoptivo de aló embaixo turrará por min, e abur!… Non me atalles máis se queres que che responda as preguntas. A miña terra era para min un nó de silencio na gorxa, unha mortalla no corpo, e uns grillóns nos pés e nas mans. Ademais, aqueles homes queren ser, e eu quero o non ser; aqueles homes soñan e fan unha patria, e eu son o home que non se quixo axeonllar diante da súa nai morta.
Dixen eu:
— Tamén por esta banda hai moitos coma ti.
Dixo el:
— Ben sei. Xa non precisas que che explique a túa terceira pregunta.
Ditas estas verbas, seguimos os dous en silencio até o cabo sa rúa Sonorosa de tan calada. Despois pola Conga, a Quintana, as Praterías, a Praza do Hospital – Montero Ríos estaba o día aquel invisíbel – e por debaixo do arco, de novo á Azabachería, e un pedazo polos soportais que dan riba do patín da Catedral.
Stephen volveu falar:
— Non sei, mais semella que eu sinto, andando por estas rúas, algo que camiña cara ao non ser. Que soño é o que envolve estas pedras?… Aquí atopei xente que non soña, e coido que non lles vai mal. Non levan vento na cabeza, discorren demasiado ben, pódese falar con eles, porque ao mesmo tempo tampouco se pasman de nada.
Dixen eu:
— Eses son os que che simpatizan?
Dixo Stephen:
— Non che me fan mal, déixame acougar. Pode un morrer tranquilo entre eles.
Dixen eu:
— Moito lles queres…
Dixo Stephen:
— Por iso que dixeches antes é polo que eu, fuxindo dos homes da miña terra, veño aquí procurar os homes da miña raza. Olla: alá, na miña terra, os meus irmáns camiñan cara ao ser. Aquí todo camiña cara ao non ser, pola vontade e pola industria destes meus irmáns de aquí. Estes son os meus. Veño aquí gozarme no suicidio da miña raza. Por iso, porque aquí todo corre á perdición, quero vir aquí morrer, vivindo entre os mortos os meus días derradeiros. A deles, que xa non son de aquí, é a miña patria verdadeira.
Dixen eu:
— Será patria dos sen patria.
Dixo Stephen:
— A miña patria é a patria dos sen patria.
Dixen eu:
— Os sen patria non son dignos de amor.
Stephen Dédalus quixo que fose tomar café na súa compaña no Quiqui Bar. Dixen eu:
— Por que nese café precisamente?
Dixo Stephen:
— Por que é dunha arquitectura odiosa.
Dixen eu:
— Vulgar, nada máis.
Dixo Stephen:
— Non hai tal. Aquela arquitectura realiza bastante ben a contra-estética.
Dixen eu:
— Que entendes por contra-estética?
Dixo Stephen:
— Cómpre distinguir entre contra-estética e an-estética. A primeira, inconsciente e invo- luntaria, é un fenómeno universal nos nosos días: está nas mans de calquera que teña cartos, coma calquera ditador oriental, chámese Mustafá Kemal ou Amanullah. A segunda non pode ser abranguida máis que por naturezas xeniais, coma Le Corbusier: esas casas que fai le Cor- busier, que semellan cómodas cos caixóns abertos, son a an-estética realizada na arquitectura. Unha e outra opóñense á beleza: a an-estética suprímea, a contra-estética derrámaa. É o caso do Quiqui Bar… Tamén me gusta unha casa que hai no Preguntoiro e algunhas outras máis.
Dixen eu:
— A beleza é cousa que vén de Deus.
Dixo Stephen:
— Por iso hoxe os homes quérena desbotar de todo… Mais imos á Catedral. Eu gozo co- rrendo risco, por iso ando sempre ao redor da pía de auga bendita: bebería nela de boa gana, coma o cabalo de Almanzor… Se non estivera chea de microbios…
Dixen eu:
— Mais o demo gózase no podre e na porcallada.
Dixo Stephen:
— Tamén iso era noutro tempo. O demo agora fíxose moi pulcro. Velaquí a verba.
Dixen eu:
— Esa verba emprégana aquí todos os filósofos.
Dixo Stephen:
— Ben sei. Mais esa verba de cuarto de baño, que evoca a billa, o water-closet, o irrigador, o bidet e a bobina de papel, vénlles do materialismo práctico. Tocante ao podre, o demo non o pode amar, porque é a descomposición da materia, e ademais porque, por unha beira, o podre produce unha nova vida, e por outra, porque nela, como no sufrimento, a materia espiritua- lízase: é o caso tan coñecido do Cristo de Grünewald e do cadro de Valdés Leal no Hospital da Misericordia de Sevilla…
Cruzabamos o patín da Azabachería. Entramos na Catedral, demos a volta polo Pórtico da Gloria, sen ollar Stephen tan sequera para as figuras. Soamente voltándose cara á banda da Epístola e ollando a parede lisa, dixo:
— Este é o lugar do San Cristovo. Aquí non o hai; vós, en troques, tédelo en Ourense. Din que o San Cristovo tiña cara de can; o que me ha de levar a min ten cara de coello…
Andamos cara á cabeceira e entramos no deambulatorio. A portiña por onde un baixa cara ao sepulcro estaba aberta, e baixamos os dous. Diante da arca de prata, as luces ardendo que- das e inmóbiles, que aluman sen que se sintan arder, semellan lámpadas perpetuas. Stephen enmudeceu á entrada, e púxose branco coma papel. Coa voz tremente e baixa, dixo axiña:
— Non. Imos, imos de aquí. Pronto.
Saímos, e cando se repuxo, dixo:
— Non podo estar embaixo. Alí hai algo; de alí sae unha forza que non podo aturar.
Dixen eu:
— Séntese a eternidade do Espírito e a eternidade da Terra. Olla logo que non importan canto fagan os desleigados, porque non han poder suprimir o que é eterno na mente de Deus. A Terra é eterna na lembranza, e a alma é da natureza da lembranza que é a súa esencia, e o lugar da lembranza é o Entendemento divino, realidade das realidades. Aí embaixo temos a promesa de que a lembranza ha reencarnar, e tanto ten que as almas de hoxe estean esquecidas, porque esas almas non han de estar sempre neste mundo, e outras han vir, e algunhas xa están aquí, anunciando os tempos. E os tempos han pasar, e se cadra aínda antes que morras has ver o trabucamento e o erro no teu camiño.
Daquela xa se repuxera Stephen, e respondeu:
— O meu camiño está escolleito dunha vez para sempre. Tanto ten que sexa bo coma ruín. Se é unha cousa ou outra, nin ti o sabes, nin eu tampouco. Para calquera lado que me leve, hei ir sen remordemento. O que che digo de certo é que aí embaixo non hai máis que unha cova onde toda lembranza e toda esperanza fican soterradas para sempre. Por iso, aínda que fuxo dela, eu amo esa cova, e desde aquí písoa cos meus pés.
Dixen eu:
— Aínda que así fora, esqueces a resurrección da carne e a restauración que ha vir de todas as cousas no terceiro Reino: a Apocatástase.
Dixo el:
— Iso cheira a doutrina platónica. E mais ti dixeches unha vez que nós non podiamos comprender a Platón.
Dixen eu:
— Mais podemos comprender a San Agostiño.
Dixo el:
— O que eu digo é que o terceiro Reino ha ser o do Anticristo.
Dixen eu:
— Ese non é un convencemento, senón un desexo. Eu comprendo ben que o que escolleu o inferno queira que todos vaian a el, que é o que quere Satanás.
Dixo el:
— Quere, mais é por amor. Satanás ama os homes con amor infinito, e quere que todos sexan para el. As penas do inferno son os espasmos do amor sádico de Satanás. De que un em- peza a servilo, xa comeza a sufrir, porque Satanás é unha fonte sen fin de amor que dá sempre sen esgotarse, e como non ten máis que dor, soamente dá dor. Eu que me entreguei a el sen pauto, por libre doazón graciosa do meu ser, non por iso fiquei sen paga: levo comigo o seu don; deume o desacougo para sempre. O que eu comecei a sentir cando aínda era un santo na Illa dos Santos e que me leva polo mundo fuxindo da lembranza que vén decote comigo como unha fada, punxente no corazón como aquel cravo que levaba Rosalía… Teño medo que esta lembranza non me deixe entrar no inferno, coma o hábito dos empanados, quixera deitar fóra todo o meu sangue, toda a substancia das miñas células… Coñezo un crego, preto do Ferrol, que estudou as ciencias ocultas. Quizais el, polo poder da máxica preta liberal que todo fai, poida evocar o vampiro que deixe o meu corpo resequido como a momia daquel Faraón que pagou na alfándega inglesa coma peixe seco, segundo refiren Eça de Queiroz e Dimitri Merejkowski; mais pouco importa, porque non hai un átomo no meu corpo que non sexa substancia gaélica… E despois de todo, se non houbera inferno? E que máis terá que o inferno estea no centro da terra que que estea aquí?
Despois bateu cunha man na columna, e dixo:
— A pedra de gran é ben dura, ben apertada, resiste ben. Semella que para ela non hai tempo. O tempo que rilla, que desfai e esfarela. O outro todo é doado nesta terra; mais non haberá no mundo quen queira facer o gasto preciso para destruír estas pedras a poder de dinamita. Cantas toneladas farían falla? Semella isto unha revolta da materia contra Satanás. Velaquí outro punto difícil que me preocupa.
Dixen eu:
— Antes desfarás a pedra gran a gran, que mates o espírito que vive nela e a mantén er- gueita. Bota abaixo todas estas torres e todas estas columnas: o espírito volverá erguer outras tantas; queima todos os libros; o espírito volverá facer outros novos. E contra o espírito nada pode Satanás.
Dixo el:
— Contra o espírito combate o espírito. Satanás é unha parte do espírito revoltada contra do espírito todo.
Dixen eu:
— Ese esforzo de negación e de revolta está fadado a perderse no propio baleiro que anda a procurar.
Dixo el:
— Niso está o seu triunfo.
Dixen eu:
— E niso está a fundeza da paz derradeira.
Daquela Stephen Dédalus e mais eu fixemos as paces. Stephen mergullou os dedos na pía de auga bendita e ofreceuma, e eu fixen o sinal da Cruz. Pode que alguén dea como apócrifas estas declaracións de Stephen Dédalus. El non as ha negar, porque aínda que todos sexamos hipócritas neste mundo cando falamos de nós mes- mos, Stephen Dédalus non debe ser hipócrita, se non quere deixar de ser soberbio. Tocante aos demais, eu non respondo da autenticidade empírica destas declaracións; respondo da súa absoluta necesidade metafísica. Non hai máis que xuntar o que sabemos de Stephen, para deducirmos loxicamente con seguranza crítica todas e cada unha das verbas que neste escrito lle son apostas. Ademais, eu non son tampouco culpábel de ter lido de cabo a rabo o Portrait of the Artist as a young man, que o mesmo Dédalus me obrigou a mercar aquel día na tenda de libros da Rúa Nova. Pode tamén que Stephen Dédalus falara doutro xeito en Dublín ou en Zurich; en Compostela é seguro que falou como eu digo, e non podería falar doutra sorte, sen deixar de ser el quen é segundo o Portrait, e sen deixar de ser o que é Compostela segundo a verdade.
Tamén é certo que polas circunstancias especiais da miña vida – o anecdótico – eu tiña por forza o día aquel que atopar a Stephen Dédalus; e que se dixen ao comezo que a presenza del collera realidade no terceiro mundo interior, o que iso quere dicir é que foi nese mundo onde eu o percibín, non que, fóra do meu ser, non fose a súa unha presenza real en corpo e pensamento, en carne e óso, o cal ben puido acontecer, embora tampouco eu poida asegurar a realidade empírica do feito.
E despois de todo, se cadra, pode que non sexa tan fero coma el se quere pintar… (1929)
------------------------
Dedalus en Compostela
Edición orixinal
Revista Nós, nº 67, 1929.
Edición de Seara a partir de:
Dedalus en Compostela / Dedalus in Compostela
Fundación Vicente Risco, 2010
Dedalus in Compostela (Pseudo-paraphrase).
What you are about to read happened just the way I tell it, on a cold,-dry Thursday morning, the Day of the Ascension of Our Lord in the year 1926 of the Christian Era, one hundred and twenty years after the invention of the Mortal Remains of the Holy Apostle St James son of Zebedee, the author of this story being then in his fortieth year.
The day opened cool and misty, with cattle crowding into and around Santa Susana, and young girls with plaited hair and ribbon ties trailing from one shop to the next.
It was my second encounter with Stephen Dedalus. Once already that winter he had stood in my office in Ourense, Santo Domingo, 47-2º, body and soul, bearded and bespectacled, with a black hat and the collar raised on his overcoat, looking as if he were in mourning, not that he was… In fact, truth be told, the reality of his presence existed in the third of the three interior worlds inside of every man, these being the Sensible, the Intelligible, and the Mechanical (as some would have it: the Predictable); a threefold micro- rather than macrocosm – so I thought then, at least. Not that it matters much in the present context, of course, except to observe that the reality of the third world is always familiar and never new… Observing that the mahjongg players – my partners in orientalist sin – had already taken up residence over by the stove table, Stephen Dedalus made himself comfortable at the great Biedermeier, modelled on one in the German style, and just then crammed with books, reviews, brochures, papers, journals, letters, cards, blotters, cigarette ends and the kind of ruler one uses to plot a scale for the levels in a Romanesque church. The thing is, when he came to my house, Stephen was well into his forty-third year; and when I met him in Sant Iago some time later, he was nineteen. Not that one has to start reckoning the mathematical relation between Stephen Dedalus’s age and Leopold Bloom’s to find an answer to the mystery; merely place oneself inside the reality of things and there it is. It has been proven that not only that reversing time is a theoretical possibility of mathematical physics, but that a reversal of this sort actually takes place in our dreams. Thus the spirit may read backwards or forwards through the book of time, just as Arian or Semitic writings are read, without the meaning of the piece being lost – although the mystery of the incident might be clear to anyone able to read from tom to bottom, as Mongolic texts are read. I do not find it strange, either, though, that I should have come upon Stephen in Compostela, where it is always possible that there may be more than one of him.
This is basically how it happened: I emerged from a grocer’s on Acibechería, from a shop stacked high with tins as the books in a library are. The similarity between the two is not one of shelving only, but is still more in the way the tins with their signs and their labels and the stuff inside of them have a certain something that is reminiscent of the books in a Natural History section, where the Nature captured in the pictures of many painters lies as still and dead as it does in those tins, whether their subject be still life or the living Nature they smothered with their brush. I turned into the Praza do Pan, where Cervantes’s severed wordsmith sits at the centre of his fountain, an artwork worthy of a literary prize, if it weren’t for the cost of carting him there. Then I set off down Preguntoiro, stopping briefly by the optician’s, Nº 32 (ground floor), and after down Caldeirería, and across Tras de Salomé to Rúa Nova. I walked by the Pórtico de Salomé, removing my hat as I passed the door, and there in the bookshop next door stood Stephen.
An hour and a half we ambled in merry companionship, up and down the arcades of Rúa Nova, which was deserted and inviting more to spirit wanderings than strolling feet; loosing the soul like a kite, and just a light hand to hold it in.
Stephen spoke, morose as ever; and I spoke to him, bold and unburdened. And here, for the edification of any not quite up to speed, is what was said.
Stephen Dedalus said:
‘I know you aren’t surprised to see me here. You understand that I am the last pilgrim to Sant Iago. My deepest wish is for my body to rest beside the Apostle James because, quite frankly, there’s little left for me to do in this world, apart from dying; and here I will die, like Gaiferos de Mormaltán, or William of Aquitaine. My wish is to be laid to rest in the same tomb, to be buried here with your people and with the soul of your people. From now on, only tourists will be making the journey here: the days of the pilgrim are gone forever. I want to be the last.’
And I said:
‘I want you to explain three things to me: firstly, if you spend your life escaping from the Cross, why have you come here into the shadow of the Holy Shrine. Secondly, if it’s the Shrine you’re after, why not look for it in your own land. Thirdly, if you flee the company of people of your own race, why come here, amongst men of your own race.’
Said Stephen Dedalus:
‘Each of the three questions you have asked me contains a supposition, and each one is based upon that supposition, because you see a contradiction between your assumptions and my conduct. In the first question, your view is valid and correct. I do spend my life avoiding the Cross: I have no wish to become a member of the Santa Compaña, in life or in death.’
I said:
‘That proves that you do understand something of the meaning of the Santa Compaña, which is none other than Church of the Suffering Spirit that appears to the souls of the damned, the two being more or less the same thing. But you must also know, therefore – for if common sense hasn’t taught you wit should – that when a man runs into the Santa Compaña, to stop them from laying the Cross on him, he opens his arms out wide and shouts: “This is my Cross!”’
Said Stephen Dedalus:
‘I don’t even need to open my arms: I am my own Cross. I am my penance, my sorrow, my punishment, my executioner, my own eternal damnation.’
I said:
‘There is a difference: when a man walks with the Cross, his body weakens and his soul shrivels, but the man lives. And you know that true man is neither all body nor all soul, but a mixture of both, which is why we have the resurrection of the flesh.’
Said Stephen Dedalus:
‘I know. But the devil always lurks behind the Cross. When the son of the thief from Armenteira went to give back the Cross his father had stolen and grew weary along the way, the devil helped him until he got the Cross to the church. But no sooner had he restored the Cross than the devil took him… But, if I am my own Cross, how do I set it down and let the devil take me?’
I said:
‘When a man has crosses or relics to carry, so that he cannot enter hell, he seeks out a charitable soul to take the Cross from him.’
Said Stephen Dedalus:
‘But the only blessed thing I have to carry around is my Celtic blood. Until they take my Celtic blood, I cannot abandon my Cross. My Cross is in my blood, and while my will rejects it, my blood goes to it and drains from it like the sap from a tree cut down in the spring of its life. Because our race is also a felled tree, and also a Christ nailed to the Cross, and the blood pouring from him; under the eagles, our race is the living image of Christ crucified. This is the answer to the first of the three questions you asked me: I go through life attempting to avoid the Cross but my blood will not let me break away, and drags me relentlessly in the direction of the Holy Shrine. This is the first reason, the psychological reason. However, there is a further cause, the metaphysical cause: the old saying I mentioned earlier, in answer to your second argument, says that the devil always lurks behind the Cross. In other words, the devil can never get away from God completely, however much he may wish to. The devil’s will is separate from himself; his will is what is present in hell… So, just as the devil cannot detach himself from God, so I, a creature of the devil, cannot drag myself too far from the church. There is some force that pulls me towards it, towards the liturgy, towards theology, scholastic philosophy, conventual erudition, the discipline of the cloister: I cannot escape the magic circle, no matter how hard I try…’
I said:
‘Satan’s tragedy is that he is a child of God.’
Said Stephen Dedalus:
‘And so is always on the side of evil but always ends up doing good.’
I said:
‘I never understood what Goethe meant by that. The thing is that there is a limit to the power of evil. The rocket speeds away from the earth until the powder that launched it runs out.’
Stephen Dedalus went quiet, and I kept my silence. We carried on walking in the direction of the Toural. At the corner, across from the newspaper seller’s stand, we stopped a moment. A small group of people were passing close by, under the arches, making their way from As Orfas. I produced a cigarette and offered Stephen one. He didn’t take it.
‘You shouldn’t smoke. Tobacco is poisonous and smoking a stupid waste of money. One should neither smoke nor drink. Keep the body clean and healthy. We should guard against all these weaknesses of will.’
I said:
‘Yet the devil leads us into vice.’
Said he:
‘That was then; not anymore he doesn’t. I have no vices. Why should I? You may not wish to believe it but men these days have fewer and fewer vices, because they don’t need them now. There are already plenty who do not smoke, or drink wine, and even quite a few who don’t eat meat. As for other sins, you’ll notice that they tend to occur among men of a certain age. Young men are far less sinful than they were in your day… The simple reason is this: the sins of depravity are no longer punishable by eternal damnation. Before, because they were stronger and more resilient, people could maintain their bad habits right into old age and met their deaths with a clean conscience. Men today, who protect their health by dint of dietary regime, good hygiene and sports, may devote a few years to the bad life, but the body soon gets tired, and then it’s time to correct things. This is the physical reason. The metaphysical explanation is that a man with vices is, ultimately, a man who accepts the gifts of God; he may abuse them, he may be selfish, and ungrateful, or a hypocrite, but he is not proud. A proud man has no vices; the proud man is clean and impeccable. And this is why, as men move further and further away from God, they hold onto fewer and fewer vices; and it is also why you see the rise of Temperance Societies and institutions for the encouragement of public morality. You just wait and see: they’ll outlaw prostitution, hunt down the opium and morphine and cocaine, and put a stop to dancing, theatre and cabaret. The men of the future will be abstemious, vegetarian, chaste, honourable, tolerant, well-thinking and well-spoken; and the women, honest and industrious. They will look like saints but their souls will be possessed by the devil.’
I said:
‘They do say that the Antichrist will imitate Christ.’
Said he:
‘We’re getting sidetracked. Let’s look at your second question, as to why I'm not looking for the Sanctum in my own Land. The answer I’ll give you is this: just as I wish to escape from the Cross, so also do I flee from my own race. For one, because race is a bond and I wish to be free; and second of all, because my race is the living image of Christ and I wish to be the image of the Antichrist. And I’ll tell you another thing: just as I try to escape my race, so have I left my country behind. Firstly, because my soul was suffocating there…’
I interjected:
‘That’s what every scribbler from the the provinces says. The smaller the spirit, the more space it needs.’
Said he:
‘True. I can’t deny that I’m just like any of those scribblers. And it’s a failing, I admit, and a shame. My faults have made me who I am, though; I couldn't have been born female.’
I said:
‘Maldoror had the idea that he was more than that, too…’
Said he:
‘Don’t compare me to that poor man, who Léon Bloy said should never have ended up in hell. I’m a different animal: by my own will and in full awareness of the facts, my judgement unimpaired, my mortal flesh intact, my five bodily senses alert and the three powers of my soul in good order, I have chosen eternal punishment. I am already half sunk into hell; any momento now, my adoptive father down below will drag me in, and then it’s goodbye!… Don’t interrupt me again, if you want your questions answered. My country was a knot of silence in my throat, a shroud over my body, shackles on my feet and hands. Besides which, men there want to be, while I seek not to exist; those men are dreamers and nation- builders, whereas I am the man who refused to kneel before the body of his dead mother.’
I said:
‘There are plenty like you here, as well.’
Said he:
‘I know. You don’t need me to answer your third question.’
After he said this, we continued on our way in silence, to the end of the Street with its loud silence. The we carried on up Conga, across the Quintana, to Praterías, the Praza do Hospital – Montero Ríos was invisible that day under the fog – through the archway, and once more up Acibechería, and a little further again beneath the arcades that overlook the northern entrance of the Cathedral.
Stephen Dedalus spoke again:
‘I’m not sure but it’s as if, walking these streets, I can sense some thing that leads me towards nonexistence. What dream are these stones are wrapped in?… Here I discovered people who don’t have dreams, and I think they may be better off. Their heads aren't empty, their ideas are utterly sound; yet they’re easy to talk to, because, at the same time, nothing seems to shock them.’
I said:
‘And you like these people?’
Said Stephen:
‘I don’t dislike them, I find a kind of peace in their company. One could die quietly among them.’
I said:
‘You seem very fond of them…’
Said Stephen:
‘That is why, as you have said already, I'm trying to escape from the men of my own land, I have come here in search of the men of my race. Look: back in my country, the path my brothers follow leads towards the self. Here, everything tends towards the non-self, by the will and industry of my brothers in this land. They are my family now. I have come here to rejoice in the suicide of my race. For this reason, because everything here is already set upon the path to perdition, I have come here to die, to live out my final days among the dead. This land of men who have ceased to belong, this is my true homeland.’
I said:
‘That must make it a country of people without country.’
Said Stephen:
‘My homeland is the country of those who have no country.’
I said:
‘People without a country are not worthy of love.’
Stephen Dedalus wanted me to have a coffee with him at the Quiqui Bar. I said:
‘Why that café in particular?’
Said Stephen:
‘Because the architecture is ugly.’
I said:
‘It’s commonplace, that’s all.’
Said Stephen:
‘It’s nothing of the sort. What that architecture represents is quite a good example of anti- aesthetics.’
I said:
‘What do you mean by anti-aesthetics?’
Said Stephen:
‘One has to make a distinction between anti-aesthetics and the unaesthetic. The first is unconscious and involuntary, and a universal phenomenon of the times we live in; anybody with enough money can make it his own, like any of these oriental dictators, whether his name is Mustapha Kemal or Amanullah. The second is only ever reached by men of genius, like Le Corbusier: those Le Corbusier houses, that look like desks with the drawers open, are the architectural realisation of the unaesthetic. Both are rebellions against beauty: unaesthetic art suppresses it; anti-aesthetics destroys it. That’s what the Quiqui Bar does… There’s a house on Preguntoiro that I like, too, and a few others besides.’
I said:
‘Beauty comes from God.’
Said Stephen:
‘Which is why people today want to do away with it altogether… But let us go to the Cathedral. I like to live dangerously, which is why you will always find me in and around by the holy water font: I’d be quite content to drink straight from it, like the horse of Almanzor… Only that it is so full of germs…’
I said:
‘But the devil delights in filth and putrefaction.’
Said Stephen:
‘That, too, was true once upon a time. Since then, the devil has got himself all cleaned up. That’s the correct term for it.’
I said:
‘All the philosophers here use it.’
Said Stephen:
‘I know. But this bathroom terminology of theirs, with its connotations of taps and water- closets, showerheads, bidets and toilet-paper rolls, is straight out of the world of practical materialism. As far as filth is concerned, the devil cannot love it because it involves the decay of matter. As well as that, on the one hand, the process of decomposition brings forth new life; and, for another, by rotting, as by suffering, matter becomes spiritualised. It’s the same old story as the Grünewald Christ, or the Valdés Leal painting in the Mercy Hospital in Seville…’
We were crossing the entryway from Acibechería. We entered the Cathedral and walked around by the Pórtico da Gloria; yet it seemed Stephen wasn't even looking at the statures. Except when, turning and facing the epistle side of the church, he looked at the smooth, bare wall and said:
‘This is where St Christopher is supposed to be. But he’s not here; your people in Ourense have him, instead. They say St Christopher had a face like a dog; the one coming for me has a face like a rabbit…’
We walked towards the main altar and around into the ambulatory. The door down to the crypt was open, and in we both went. The lights in front of the silver casket were burning silently and still, bright but not blinding, like so many perpetual lamps.Stephen was struck dumb as we entered, and turned white as a sheet. In a small, trembling voice, he said suddenly:
‘No. We have to go, we have to leave this place. At once.’
We left, and when he recovered, he said:
‘I can’t be in that place. There is something down there; there is some force there that I cannot bear.’
I said:
‘That force you feel is the eternity of the Spirit and the eternity of the Earth. In time you will see that it doesn’t matter what the disaffected and ungrateful do, they cannot shut out what is eternal in the mind of God. The Earth is eternal in memory, and soul is made from the stuff of memory which is its essence. The place of memory is divine Understanding, the ultimate reality. Down there in the crypt lies the promise that memory will be reborn; so what of it if the souls of today are forgotten? Those souls will not remain in this world forever; others will come, some are already here, heralding a new age. Your day will pass; you may even live to see the error and foolishness of your ways.’
Quite recovered by this time, Stephen replied:
‘The path I have chosen is final. Fair or foul, it’s all the one. Which it is to be, neither of us can say for sure. Wherever it decides to take me, I will not go sorrowing. What I can say with certainty is that the only thing at the bottom of those steps is a grave in which all memory and all hope have been interred forever. So, even though I flee before it, I love the tomb, and from here above I can lay my feet upon it.’
I said:
‘Even if that were so, you are forgetting the resurrection of the flesh and the restitution of all things to come in the third Kingdom: the Apocatastasis.’
Said he:
‘That smells like Plato to me. And you once said that there was no understanding Plato.’
I said:
‘But we can understand St Augustine.’
Said he:
‘I say that the third Kingdom will be the kingdom of the Antichrist.’
I said:
‘That’s not what you believe, that's what you hope. I know this much, that the man who chooses hell wants everyone else to go with him, because it’s what Satan wants.’
Said he:
‘Satan does want that, but only out of love. The love he has for man is infinite, and he wants all men for himself. The tortures of hell are his spasms of sadistic love. His suffering begins the moment a man begins to serve him, because he is an endless fount of ever-renewing love; but because he only knows pain, he can give only pain. I who have made no pact with the devil, who gave my soul freely as a gift, have yet got something in return: I have his gift to me – anguish for all time. The feeling I first began to have while I was still a saint on the Island of Saints, and which compels me around the world, running and hiding from the memory that follows me everywhere like a spirit-vision, stabbing at my heart like that nail of Rosalía’s… My fear is that this memory should prevent me from entering hell, like the winding sheet of the dead. I wish I could drain all my blood, all the contents of my cells… I know a priest, from near Ferrol, who has studied the dark arts. Maybe he, by the limitless power of liberal black magic, might be able to call forth a vampire who would drain my body dry like the mummy of that Pharaoh who was sent through customs in England as dried fish, so the story goes according to Eça de Queiroz and Dimitri Merejkwski. But what matter, since there isn’t an atom in my body that is not Gaelic… And what if there is no hell after all? And what does it matter whether hell is at the centre of the earth or right here with us?’
He knocked on one of the columns, and said:
‘A good, hard rock, granite; good and firm, and indestructible. Time doesn’t seem to exist as far as it’s concerned. Corrosive time, that breaks things up, and grinds them down. Most everything else in this world is straightforward; but surely no-one on earth would be willing to make the requisite sacrifice and dynamite these stones. How many tonnes would it take? This is like a mutiny of matter against Satan. Which brings us to a further sticking point that has me worried.’
I said:
‘Even if you took the rock apart grain by grain, you still couldn’t kill the spirit that lives inside it and keeps it standing. Knock down all these towers and all these columns: the spirit inside them will raise as many again. Burn all the books: the soul will make new ones. Satan is powerless against soul.’
Said he:
‘The fight is spirit versus spirit. Satan is one part of the spirit turned against the spirit as a whole.’
I said:
‘This effort to deny and rebel is destined to become lost in the very void it seeks.’
Said he:
‘Therein lies the victory.’
I said:
‘And therein lies the ultimate foundation of peace.’
At which point Stephen Dedalus and I made our peace. Stephen dipped his fingers in the holy water and offered it to me, and I made the sign of the Cross.
There may be some who will call these speeches by Stephen Dedalus apocryphal. He himself will not deny them; for even if all the rest of us in this world are hypocrites when we talk about ourselves, Stephen Dedalus cannot be a hypocrite, not if he wishes to keep his pride. As to the rest, I cannot guarantee the empirical authenticity of the statements; but I will vouch for their absolute metaphysical necessity. Just putting together all that we know about Stephen, it becomes possible to make, with critical and logical certainty, a case for each and every one of the words which have been attributed to him in this piece. Besides, I can hardly be blamed for reading Portrait of the Artist as a Young Man from cover to cover – which Dedalus himself forced me to buy that day from the book shop in Rúa Nova. It could also be that Stephen Dedalus spoke differently when he was in Dublin or Zurich; but, I can assure you, when he was in Compostela, this is how he spoke. Nor could he have spoken otherwise, unless he was not the man he was in Portrait, or unless Compostela was no longer what in truthful fact it is.
It is also true that owing to the special circumstances of my life – anecdotally – it was inevitable that I should encounter Stephen Dedalus that day. And if I said at the beginning that the reality of his presence that day existed in the third interior world, what I mean is that I perceived him inside of that third world. Which is not to say that outside of my self he was not also present in body and mind, flesh, blood and bone, as that may well have been the case; though I could not attest to the empirical reality of the fact.
And perhaps, when all is said and done, he is not quite as depraved as he would like us to think…
(1929)
-----------------------
Tradución revisada por Kathleen March.
DOCUMENTACIÓN SOBRE
A semana cultural de Porto, celebrada en abril de 1935, contou cunha ampla representación de membros do Seminario de Estudos Galegos. Ver Documento. Artigo
«Seminario de Estudos Galegos: La semana cultural de Oporto», El pueblo gallego: rotativo de la mañana, 3441 (17 de abril de 1935), 9.
Fonte: Biblioteca Pública Antonio Odriozola / Galiciana. Bibliotea Dixital de Galicia
http://galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/consulta/registro.do?id=3952
Bibliografia selecta sobre Vicente Risco.
A) SELECCIÓN DE ESCRITOS DE VICENTE RISCO
. "Preludio a toda estética futura", La Centuria, Ourense, n.º 1, (xuño 1917), p. 14-18; n.º 2, (xullo), p. 17-18; n.º 3, (agosto), p. 12-17; n.º 5, (outubro), p. 19-21; n.º 6, (novembro), p. 16-17; n.º 7, (xullo 1918), p. 20-21.
. Las Tinieblas de Occidente. Ensayo de una valoración de la civilización europea [1918], ed. de Manuel OUTEIRIÑO, Santiago de Compostela, Sotelo Blanco, 1990.
. Do caso que lle aconteceu ô Dr. Albeiros, A Coruña, Tip. El Noroeste, 1919.
. Teoría do nacionalismo galego, Ourense, Imp. La Región, 1920, [ed. crítica de Justo BERAMENDI, Santiago de Compostela, Sotelo Blanco, 2000]
. "Galiza e os partidos polítecos hespañoes", Rexurdimento (ING) , n.º 3, (febreiro 1923), p. 6-7.
. "A Galiza e o voto en Cortes. A arela mínima do nazonalismo galego", Rexurdimento (ING), n.º 7, (xuño 1923), p. 1.
. A trabe d’ouro e a trabe d’alquitrán, A Coruña, Lar, 1925.
. O lobo da xente, A Coruña, Lar, 1925.
. A Coutada, A Coruña, Lar, 1925.
. Elementos de Metodología de la Historia, A Coruña, Nós, 1928.
. O porco de pé, A Coruña, Nós, 1928.
. O bufón d’El Rei, A Coruña, Nós, 1928.
. El problema político de Galicia, Madrid, Compañía Iberoamericana de Publicaciones, 1930.
. "Nós, os inadaptados", Nós, n.º 115, (25-VII-1933), p. 115-123.
. "Folklore de Melide" e "Estudo etnográfico de Terra de Melide", en Terra de Melide, Santiago de Compostela, Seminario de Estudos Galegos, 1933.
. "Manuel Murguía", Arquivos do Seminario de Estudos Galegos, Santiago de Compostela, VI, (1934), p. IX-XLVI.
. "Nacionalismo galego", Alento, n.º 1-2, (xullo-agosto 1934), p. 4-8; n.º 3, (setembro), p. 36-40; n.º 5, (novembro), p. 84-86; n.º 6, (decembro), p. 123-126; n.º 7-8, (xaneiro-febreiro 1935), p. 157-163. Tamén en A Nosa Terra, n.º 351, 353, 354, 355, 361, 363, 364, 365, 366, 367, (do 6-X ao 25-V-1935).
. Mitteleuropa, Santiago de Compostela, Nós, 1934.
. "Ensayos sobre el marxismo", Misión, n.º 20, (1-XII-1937), p. 10-11; n.º 21, (15-XII), p. 10-11; n.º 23, (15-I-1938), p. 10-11; n.º 24, (1-II), p. 10-11; n.º 25, (15-II), p. 8-11; n.º 26, (1-III), p. 9-13.
. El sentido espiritual de la Historia, Ourense, Suplemento de Misión (Biblioteca de Misión), 1937.
. Psicología del librepensador, Ourense, Suplemento de Misión (Biblioteca de Misión), 1937.
. "Estudios sobre el judaísmo", Misión, n.º 40, (1-X-1938), p. 9-11; n.º 41, (15-XI), p. 10-11; n.º 42, (1-XI), p. 9-10; n.º 43, (15-XI), p. 9-11; n.º 44, (1-XII), p. 9-11.
. Historia de los judíos desde la destrucción del Templo, Madrid, 1944.
. Satanás. Biografía del diablo, Madrid, Libros y Revistas, 1947.
. Historia de Galicia, Vigo, Galaxia, 1952, (Manuales de Galaxia)
. La puerta de paja, Barcelona, Planeta, 1953.
. El Libro de las Horas, Ourense, Gráficas Tanco, 1961.
. «Etnografía. Cultura espiritual», en R. OTERO PEDRAYO (dir.), Historia de Galiza, Buenos Aires, Nós, 1962, v. 1.
. Mitología cristiana, Madrid, Editora Nacional, 1963.
. Orden y caos, Madrid, Escelicer, 1968.
B) PRINCIPAIS ESTUDIOS SOBRE VICENTE RISCO
BEIRAS TORRADO, Xosé M., «Vicente Risco e nós. Notas pra unha leria», Grial, n.º 20, (abril-xuño 1968), p. 162-183.
BERAMENDI, Justo G.: Vicente Risco no nacionalismo galego, Santiago de Compostela, Edicións do Cerne, 1981, 2 v.
. De provincia a nación. Historia do galeguismo político, Vigo, Edicións Xerais de Galicia, 2007.
BOBILLO, Francisco: Nacionalismo gallego. La ideología de Vicente Risco, Madrid, Akal, 1981.
CASARES, Carlos: Vicente Risco, Vigo, Galaxia, 1981.
CONGRESO Vicente Risco (Ourense, 18-21 outubro 1995), Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, 1996.
FERNÁNDEZ, Carlos: O vento do espírito. De Vicente Risco a Ramón Piñeiro, Vigo, Galaxia, 2000.
FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, Xosé: Vicente Risco. Mestre de mestres, Ourense, Deputación de Ourense, 2015.
LEZCANO, Arturo: Vicente Risco, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, 1996.
LORENZANA, Salvador (F. Fernández del Riego): «O galeguismo ideolóxico de Vicente Risco», Grial, n.º 63, (1979).
LORENZO FERNÁNDEZ, Xaquín: «Don Vicente Martínez Risco y Agüero», Boletín de la Real Academia Gallega, XXX, n.º 351, (decembro 1969), p. 261-265.
LUGRÍS, Ramón: Vicente Risco na cultura galega, Vigo, Galaxia, 1963.
OTERO PEDRAYO, Ramón: «Lembranza do mestre Vicente Risco», Boletín da Real Academia Gallega, n.º 351, (1969), p. 266-270.
RISCO, Antón: La obra narrativa de Vicente Risco, Ourense, Caixa Ourense, 1987.
RODRÍGUEZ ÁLVAREZ, M.: «Risco e o pensamento filosófico», Grial, XXI, n.º 80, (abril-xuño 1983), p. 131-141.
RUBIDO, Bieito, (ed.): Vicente Risco. O mestre sempre vivo, A Coruña, La Voz de Galicia- Fundación Vicente Risco, 2003.
TORRES QUEIRUGA, Andrés: «Vicente Risco entre a ortodoxia e o galeguismo», Encrucillada, n.º 8, (1984), p. 415-432.
VARELA, José Luis: «Vicente Risco (1884-1963). In memoriam», Arbor, (xuño 1963), p. 128-137.
VENTURA, Joaquin: O nacionalismo kármico de Vicente Risco, Santiago de Compostela, Laiovento, 2000.
Bibliografía específica sobre Vicente Risco elaborada por Xusto Beramendi. 2017
Ligazóns de interese
Luz na terra. O Seminario de Estudos Galegos, unha institución de alta cultura, exposición conmemorativa do centenario do SEG. Cidade da Cultura, 4 de xullo de 2023 a 7 de xaneiro de 2024
Fonte: https://www.cidadedacultura.gal/gl/evento/luz-na-terra-o-seminario-de-estudos-galegos-unha-institucion-de-alta-cultura [Consulta: 2023-08-31]
Sitio web conmemorativo do centenario do Seminario de Estudos Galegos, elaborado polo Consello da Cultura Galega
Fonte: Consello da Cultura Galega
http://consellodacultura.gal/area2.php?arq=4372 [2023-03-08]
O Seminario de Estudos Galegos (1923-1936) en Galiciana. Biblioteca Dixital de Galicia
Fonte: http://biblioteca.galiciana.gal/gl/consulta_aut/registro.do?id=35606 [Consulta: 2022-12-28]
Acceso á publicación Arquivos do Seminario de Estudos Galegos. Galiciana
Fonte: Galiciana. Biblioteca Dixital de Galicia
https://biblioteca.galiciana.gal/gl/consulta/registro.do?id=401088 [Consulta: 2022-12-30]
Artigo de Iria-Friné Rivera sobre a relación entre Vicente Risco e Laxeiro
Rivera Vázquez, Iria-Friné: «Vicente Risco, por Laxeiro». En historiadegalicia.gal, (18 de marzo de 2022)
Fonte: http://historiadegalicia.gal/2022/03/vicente-risco-por-laxeiro/ [Consulta: 2022-03-29]
Catálogo en liña da exposición Galicia, de Nós a nós, coordinada por Afonso Vázquez-Monxardín e Ana Acuña. Cidade da Cultura, 2 de outubro de 2020 - 17 de xaneiro de 2021
Fonte: https://www.cidadedacultura.gal/gl/evento/galicia-de-nos-nos
A revista Nós en Galiciana-Biblioteca Dixital de Galicia
Fonte: https://revistanos.galiciana.gal
51 páxinas das nosas Letras
Catálogo da exposición organizada polo Parlamento de Galicia en 2013 para conmemorar o 50 aniversario do Día das Letras Galegas
Fonte: Parlamento de Galicia
https://www.parlamentodegalicia.es/sitios/web/Publicacions/51%20paxinas%20das%20nosas%20letras.pdf [consulta: 2022-12-30]
Historia do Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento, de 1944 a 2004
Pardo de Guevara y Valdés, Eduardo (dir.): O Instituto de Estudos Galegas «Padre Sarmiento»: Sesenta anos ó servicio de Galicia (1944- 2004). Santiago de Compostela: CSIC, Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento (IEGPS), 2005. http://hdl.handle.net/10261/225007
Fonte: CSIC.
https://digital.csic.es/handle/10261/225007
Epístolas de
Carta de Vicente Risco a Camilo José Cela. 1955
Videos
Persoas que alicerzaron a nosa cultura: Vicente Risco - Biografía
Vídeo didáctico (5´ 04´´) que forma parte dunha serie de 6 capítulos breves, dirixidos por Luís Baños Campo, sobre as diferentes facetas do intelectual Vicente Risco: pedagogo, etnógrafo, literato, xornalista e político. Nesta primeira entrega a docente Nate Pazo fainos unha presentación xeral da traxectoria vital e profesional de Vicente Risco. A iniciativa foi desenvolvida pola produtora audiovisual Visualq., ao abeiro do Fondo de proxectos culturais en lingua galega Xacobeo 2021-2022.
Persoas que alicerzaron a nosa cultura: Vicente Risco – pedagogo
Vídeo didáctico (5´ 25´´) que forma parte dunha serie de 6 capítulos breves, dirixidos por Luís Baños Campo, sobre as diferentes facetas do intelectual Vicente Risco. Nesta segunda entrega, da man de Nate Pazo, coñeceremos concretamente a súa faceta de pedadogo. A iniciativa foi desenvolvida pola produtora audiovisual Visualq., ao abeiro do Fondo de proxectos culturais en lingua galega Xacobeo 2021-2022.
Persoas que alicerzaron a nosa cultura: Vicente Risco - Etnógrafo
Vídeo didáctico (7´ 36´´) no que, da man de Nate Pazo, coñecerás a faceta de etnógrafo de Vicente Risco. Intelectual e erudito nado en Ourense en 1884, considerado un dos pais da antropoloxía no Estado español, non só analizou con rigor a vida material e tradicional do pobo galego, senón que se preocupou de clasificar de forma rigorosa e moderna a realidade social e cultural do noso país. Esta peza forma parte dunha serie de 6 capítulos breves, dirixidos por Luís Baños Campo, sobre as diferentes facetas do intelectual Vicente Risco. A iniciativa foi desenvolvida pola produtora audiovisual Visualq., ao abeiro do Fondo de proxectos culturais en lingua galega Xacobeo 2021-2022.
Persoas que alicerzaron a nosa cultura: Vicente Risco - literato
Cuarta entrega da serie de 6 capítulos breves, dirixidos por Luís Baños Campo, sobre as diferentes facetas do intelectual Vicente Risco. Neste vídeo (5´ 23´´) coñecerás, da man de Nate Pazo, a súa faceta de literato. Formado primeiro no modernismo e posteriormente no saudosismo, Vicente Risco acabou asimilando o surrealismo e como autor foi un “escritor total” que cultivou todos os xéneros (narrativa, poesía, teatro, ensaio), mais foi coa súa novela O porco de pé (1928), unha crítica aceda ao arribismo, coa que deixou sen dúbida unha pegada imborrable na literatura galega. A iniciativa foi desenvolvida pola produtora audiovisual Visualq., ao abeiro do Fondo de proxectos culturais en lingua galega Xacobeo 2021-2022.
Persoas que alicerzaron a nosa cultura: Vicente Risco - xornalista
Quinta entrega da serie de 6 capítulos breves, dirixidos por Luís Baños Campo, sobre as diferentes facetas do intelectual Vicente Risco. Neste vídeo (4´ 49´´) Nate Pazo fálanos da súa faceta como xornalista. Foi precisamente na súa obra xornalística na que introduciu as vangardas, tentando modernizar o discurso do nacionalismo e chegando a influír notablemente nos artistas plásticos da posguerra. Colaborador asiduo de diferentes xornais e revistas nacionalistas, Vicente Risco foi un dos grandes impulsores da revista Nós (1920-1936), voceiro dos intelectuais da xeración Nós. Despois da guerra, continúa o seu labor xornalístico como colaborador en xornais como La Noche ou La Región, neste último con artigos memorables recollidos posteriormente no libro Libro de las horas (1961). A iniciativa foi desenvolvida pola produtora audiovisual Visualq., ao abeiro do Fondo de proxectos culturais en lingua galega Xacobeo 2021-2022.
Persoas que alicerzaron a nosa cultura: Vicente Risco - político
Último capítulo da serie dirixida por Luís Baños Campo sobre as diferentes facetas do intelectual Vicente Risco. Concretamente, neste vídeo (6´ 35´´) ponse o foco na súa faceta política. Da man de Nate Pazo poderás achegarte ao ideario deste intelectual ourensán, membro das Irmandades da Fala, que foi recoñecido polos seus contemporáneos como o principal teórico do nacionalismo galego. Chegou a colaborar nun primeiro momento coa ditadura de Primo de Rivera, iniciada en 1923, mais logo dimitiu dos seus cargos de concelleiro e deputado provincial, e celebrou a caída da ditadura e a creación da segunda república, creando en 1931, xunto con Otero Pedrayo, o Partido Nazonalista Repubricán de Ourense, que posteriormente se integraría no Partido Galeguista. En 1936, tras a integración do Partido Galeguista na Fronte Popular, Risco abandona o partido por discrepancias coa súa deriva esquerdista, e pasa a integrarse na Dereita Galeguista, mais lonxe xa da primeira liña de acción política dos anos precedentes. A iniciativa foi desenvolvida pola produtora audiovisual Visualq., ao abeiro do Fondo de proxectos culturais en lingua galega Xacobeo 2021-2022.
Antonio Fraguas conversa sobre o Seminario de Estudos Galegos
O 12 de outubro de 1923 un grupo de mozos universitarios trasládanse a Ortoño, parroquia natal de Rosalía, para constituír o Seminario de Estudos Galegos (SEG). Antonio Fraguas incorporaríase ao SEG uns anos máis tarde, en 1928, presentando unha investigación sobre o castro de Soutolongo. Neste vídeo vídeo divulgativo (6´ 32´´) conversa sobre o nacemento do Seminario de Estudos Galegos e os obxectivos cos que se fundou. A peza foi realizada por Acuarela Comunicación en 2019, ano no que a Real Academia Galega lle dedicou o Día das Letras Galegas a Antonio Fraguas.
Fonte: LInguaGalegaTV
https://www.youtube.com/watch?v=R6VmoRrlAys [Consulta: 2023-01-02]
As publicacións do Seminario
O Seminario de Estudos Galegos desenvolveu unha importante produción escrita, nomeadamente no que respecta a achegas científicas, aínda que no seu seo tamén se editaron contribucións literarias. Neste breve vídeo divulgativo (2´ 35´´) o Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento (IEGPS) ofrécenos unha panorámica das publicacións do Seminario, que testemuñan o firme compromiso deste grupo de intelectuais co uso do galego no ámbito académico e científico.
O reloxo do Seminario
Vídeo divulgativo (2´ 05´´) sobre o reloxo do século XVIII doado ao Seminario de Estudos Galegos (SEG) polo intelectual, político e mecenas galego Juan Arias Sanjurjo. A peza forma parte da serie de vídeos sobre a historia e o patrimonio documental e artístico do SEG, que o Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento está a difundir este ano 2023.
Audios
Dedalus en Compostela [fragmento]
Referencias bibliográficas
- BEIRAS, Xosé Manuel "Vicente Risco e Nós. Notas para unha leria" , Grial, nº 20.
- BERAMENDI, Justo G. Vicente Risco no nacionalismo galego , Edicións do Cerne, Santiago.
- CARBALLO CALERO Historia da literatura galega contemporánea , Galaxia, Vigo.
- CASARES, Carlos Vicente Risco , Galaxia, Vigo.
- LUGRÍS, Ramón Vicente Risco na cultura galega , Galaxia, Vigo.
- OTERO PEDRAYO, Ramón A novelística de Vicente Risco , Grial, nº 37.
Publicacións periódicas
Galicia [A Habana] (1902-1930) .
1903-1904: Revista Semanal Ilustrada
Revista Semanal Ilustrada de mayor circulación en la República
1905, n.º 1: Sen subtítulo
1905, n.º 2-1906, n.º 33: Revista Regional de más circulación en la República de Cuba
1906, n.º 34-1907: Órgano de la Colonia Gallega y Sociedades Regionales de Cuba y Defensor de los intereses gallegos en América
1914: Revista Regional Ilustrada: Órgano de la Colonia Gallega y Sociedades Regionales de Cuba
16-08-1925: Revista Semanal Ilustrada: Órgano de la Colonia Gallega y Sociedades Regionales de Cuba
1926: Revista Gráfica Regional de La Habana. Publicación Semanal. Órgano de la Colonia Gallega y Sociedades Regionales de Cuba
Publicación Semanal. Órgano de la Colonia Gallega y Sociedades Regionales de Cuba
1930: Publicación Ilustrada: Órgano de la Colonia Gallega y Sociedades Regionales de Cuba
Boletín de Casa América-Galicia (1920-) .
Emigrado, El (1920-1940) .
Ata n.º 14: Periódico Independiente
A partir do n.º 15: Órgano de las sociedades de emigrados y agricultores
1931: Engádese «Periódico Galleguista»
1935: Propiedad de la Soc. «Hijos del Ayuntamiento de La Estrada» en Cuba
Terra Galega (1921-) .
Boletín mensual: Órgao da Xuntanza Nazonalista Galega d'Habana e paladín do honor da Raza Céltiga
Terra (1923-1923) .
Boletín de Cultura Galega: Idearium da I.N.G. n'América do Sul
Céltiga (1924-1932) .
Revista Gallega de arte, crítica, literatura y actualidades: Publicación quincenal editada por la "Editorial Céltiga"
Revista Gallega de arte, crítica, literatura y actualidades: Publicación quincenal editada por los talleres gráficos Virs
Fouce, A (1930-1936) .
Periódico galego
Galicia [Bs As 1930] (1930-) .
Publicación semanal editada por la Federación de Sociedades Gallegas
Portavoz de la Federación de Sociedades Gallegas
Alma Gallega (1935-1967) .
1935: Revista de «Casa de Galicia»
1936-1940, e a partir de 1944: Órgano Oficial de Casa de Galicia de Montevideo
Xullo 1941: Revista de Casa de Galicia
Mundo Gallego [1952-53] (1952-1953) .
1ª Época: Revista de Galicia en Madrid
2ª-3ª Época: Órgano Oficial del Centro Gallego de Madrid
4ª Época: Revista del Centro Gallego de Madrid
Alborada (1952-1956) .
2ª época ata a actualidade: Órgano del Centro Gallego de Barcelona
Ruada (1960-) .
Revista anual de Lar Gallego
Ecuador 0º, 0', 0 (1965-1965) .
Revista de poesía universal
Artigos Vicente Risco
RISCO, V. (7/1923) O asunto do millo | Emigrado, El. (98), 1.
RISCO, V. (2/1925) A velliña vella | Céltiga. 1ª (10), 12.
RISCO, V. (7/1925) A estrela do apóstolo | Céltiga. 1ª (14), 6-8.
RISCO, V. (9/1925) Lar - publicación quincenal de novelas cortas en idioma gallego | Céltiga. 1ª (17), 8.
RISCO, V. (10/1925) Teoría do nazonalismo gallego | Céltiga. 1ª (19), 27-29.
RISCO, V. (10/1925) Teoría do nazonalismo gallego | Céltiga. 1ª (20), 27-29.
RISCO, V. (11/1925) Teoria do nazonalismo galego | Céltiga. 1ª (21), 27-28.
RISCO, V. (11/1925) Teoria do nazonalismo galego | Céltiga. 1ª (22), 27-28.
RISCO, V. (12/1925) Teoria do nazonalismo galego | Céltiga. 1ª (23), 28.
RISCO, V. (12/1925) Teoria do nazonalismo galego | Céltiga. 1ª (24), 28.
RISCO, V. (1/1926) Teoria do nazonalismo galego | Céltiga. 1ª (25), 28.
RISCO, V. (1/1926) Carta de Vicente Risco ao director de Céltiga | Céltiga. 1ª (25), 25.
RISCO, V. (1/1926) Da renacencia galega | Céltiga. 1ª (26), 27-28.
RISCO, V. (1/1926) Teoria do nazonalismo galego | Céltiga. 1ª (26), 28.
RISCO, V. (2/1926) Teoria do nazonalismo galego | Céltiga. 1ª (27-28), 80.
RISCO, V. (3/1926) Ideas gallegas. Da nosa renacencia | Céltiga. 1ª (29-30), 47-48.
RISCO, V. (4/1926) Teoria do nazonalismo galego | Céltiga. 1ª (31), 32.
RISCO, V. (4/1926) Teoria do nazonalismo galego | Céltiga. 1ª (32), 32.
RISCO, V. (5/1926) Teoria do nazonalismo galego | Céltiga. 1ª (33), 27.
RISCO, V. (12/1930) Un artículo de Vicente Risco | Galicia [Bs As 1930]. [1ª] (185), 1.
RISCO, V. (1/1931) Témonos que defiñire | Galicia [Bs As 1930]. [1ª] (189), 3.
Libros do ccg sobre Vicente Risco
Pr´o catálogo da léngoa galega.
1993 |
Homenaxe ó 70 aniversario do Seminario de Estudos Galegos
