Carmen Muñoz Manzano
Malpartida de Plasencia, 14/ 5/1906 - A Coruña, 13/4/2002Autoría: Rosario Portela Yáñez
Activista cultural nas dúas beiras do Atlántico
Carmen Muñoz Manzano, tamén coñecida polo seu pseudónimo "Beatriz Galindo", naceu en Malpartida de Plasencia en 1906, no seo dunha familia acomodada. Logo de realizar os seus estudos de Maxisterio, primeiro en Salamanca e logo en Madrid, aprobou as oposicións de Inspectora de Ensino Primario, con destino na súa terra, Cáceres. Alí, vai colaborar coas Misións Pedagóxicas, e grazas a isto, ten ocasión de coñecer o que será o seu home, Rafael Dieste, “un home culto e delicado” con quen casa en Santander o 3 de setembro de 1934. Cando estalou a Guerra Civil, atopábase co seu home en Madrid; terá unha destacada actuación na defensa da Segunda República, tanto en labores pedagóxicas como en publicacións culturais. En febreiro de 1939 terán de saír de España: Rafael irá ao campo de concentración de Saint-Cyprien e ela, ferida, conseguirá chegar a París. Logo, compartirán 22 anos de azarosa vida no exilio (París, Bos Aires, Cambridge, Monterrei, Bos Aires…) até o seu retorno a España en 1961.
Instalados nun principio en Rianxo, en 1964 consegue reingresar no seu posto de inspectora de ensino, con destino na provincia da Coruña. Van residir entón entre Rianxo e A Coruña, onde mercan un piso. Xubílase en 1976 e a partir dese momento dedícase por completo á obra do seu home.
Culta e intelixente, posuidora dun castelán digno dun profesor da Institución Libre de Enseñanza, testamenteira da obra e a memoria do seu home, de quen será, ademais de amantísima esposa, arquiveira, copista e editora; o seu nome merece tamén un lugar na historia do exilio. Logo de coñecer a Rafael Dieste e de vivir sempre “pendiente de su marido, como una alumna enamorada” (en palabras de Juan Gil-Albert), estivo vivindo nos lindes da literatura, na que non chegou a entrar dun xeito definitivo porque se dedicou en corpo e alma á obra do seu home, e as súas tentativas creativas quedaron nalgúns escritos de divulgación e outros traballos por entregas baixo o pseudónimo “Beatriz Galindo”.
En Monterrei (México), impartiu clases no Instituto Tecnológico; e en Bos Aires traballou dende a casa para a editorial Atlántida, facendo revisións de libros e traducións, deu algunha conferencia (por exemplo, unha sobre Dulcinea) e tamén impartiu clases cubrindo interinidades. Pero Carmen Muñoz escribiu, ademais, centos de cartas; cartas magníficas que constitúen un interesantísimo documento histórico que reflicte a aventura humana e literaria de Carmen e Rafael Dieste, pero tamén as vicisitudes vitais dos seus destinatarios, tanto do seu círculo de amigos exiliados (Luís Seoane e Maruxa, Lorenzo Varela, Antonio Baltar e Mireya Dieste Fernández, Enrique Casal Chapí, Antonio Sánchez Barbudo, Arturo Serrano Plaja…) como dos amigos que van xurdindo no exilio (Gabriel Zaid, Esther de Cáceres, Federico Lachica, Isaac Díaz Pardo…).
En 1981, falece Rafael Dieste, que será enterrado no seu Rianxo natal. O 13 de abril de 2002 falece na Coruña Carmen Muñoz e, como culminación dunha vida en que estaba destinada a reunirse de novo con Rafael, será tamén enterrada en Rianxo, vila da que era filla adoptiva e na que se sentía en perfecta harmonía. Galega de adopción, Carmen Muñoz Manzano aquí quixo vivir e aquí quixo ser enterrada, voluntariamente.
Obra de Carmen Muñoz Manzano
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “Diario de sueños”, P.A.N. Revista epistolar y de ensayos, Madrid, Imprenta Juan Pueyo, n.º 2 (1935), p. 31-32.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “Epistolario. Como parece que son las mujeres”, P.A.N. Revista epistolar y de ensayos, n.º 6 (1935), p. 121-122.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: La Edad Media, Bos Aires, Atlántida, 1945.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “No aniversario de Rafael Dieste”, Encrucillada, n.º 30 (setembro de 1982), p. 51-54
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “Prólogo” en DIESTE, R.: La Isla. Tablas de un naufragio, Barcelona, Anthropos, 1985.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “Semblanza cronológica de Rafael Dieste”, Documentos A, Barcelona, Anthropos, n.º1 (1990), p. 46-199.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “Dos cartas incompletas sobre el proceso creador”, Documentos A, n.º1 (1991), p. 39-43.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “Testimonio personal de Carmen Muñoz”, Documentos A, n.º1 (1991), p. 198-48.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: Epistolario amoroso (ed. de X.L.AXEITOS), A Coruña, La Voz de Galicia, 1995, (Biblioteca Galega)
MUÑOZ MANZANO, Carmen: Epistolario (ed. de X.L. Axeitos & R. Portela Yañez), Sada, Ediciós do Castro, 2005, (Biblioteca del Exilio, VII)
Instalados nun principio en Rianxo, en 1964 consegue reingresar no seu posto de inspectora de ensino, con destino na provincia da Coruña. Van residir entón entre Rianxo e A Coruña, onde mercan un piso. Xubílase en 1976 e a partir dese momento dedícase por completo á obra do seu home.
Culta e intelixente, posuidora dun castelán digno dun profesor da Institución Libre de Enseñanza, testamenteira da obra e a memoria do seu home, de quen será, ademais de amantísima esposa, arquiveira, copista e editora; o seu nome merece tamén un lugar na historia do exilio. Logo de coñecer a Rafael Dieste e de vivir sempre “pendiente de su marido, como una alumna enamorada” (en palabras de Juan Gil-Albert), estivo vivindo nos lindes da literatura, na que non chegou a entrar dun xeito definitivo porque se dedicou en corpo e alma á obra do seu home, e as súas tentativas creativas quedaron nalgúns escritos de divulgación e outros traballos por entregas baixo o pseudónimo “Beatriz Galindo”.
En Monterrei (México), impartiu clases no Instituto Tecnológico; e en Bos Aires traballou dende a casa para a editorial Atlántida, facendo revisións de libros e traducións, deu algunha conferencia (por exemplo, unha sobre Dulcinea) e tamén impartiu clases cubrindo interinidades. Pero Carmen Muñoz escribiu, ademais, centos de cartas; cartas magníficas que constitúen un interesantísimo documento histórico que reflicte a aventura humana e literaria de Carmen e Rafael Dieste, pero tamén as vicisitudes vitais dos seus destinatarios, tanto do seu círculo de amigos exiliados (Luís Seoane e Maruxa, Lorenzo Varela, Antonio Baltar e Mireya Dieste Fernández, Enrique Casal Chapí, Antonio Sánchez Barbudo, Arturo Serrano Plaja…) como dos amigos que van xurdindo no exilio (Gabriel Zaid, Esther de Cáceres, Federico Lachica, Isaac Díaz Pardo…).
En 1981, falece Rafael Dieste, que será enterrado no seu Rianxo natal. O 13 de abril de 2002 falece na Coruña Carmen Muñoz e, como culminación dunha vida en que estaba destinada a reunirse de novo con Rafael, será tamén enterrada en Rianxo, vila da que era filla adoptiva e na que se sentía en perfecta harmonía. Galega de adopción, Carmen Muñoz Manzano aquí quixo vivir e aquí quixo ser enterrada, voluntariamente.
Obra de Carmen Muñoz Manzano
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “Diario de sueños”, P.A.N. Revista epistolar y de ensayos, Madrid, Imprenta Juan Pueyo, n.º 2 (1935), p. 31-32.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “Epistolario. Como parece que son las mujeres”, P.A.N. Revista epistolar y de ensayos, n.º 6 (1935), p. 121-122.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: La Edad Media, Bos Aires, Atlántida, 1945.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “No aniversario de Rafael Dieste”, Encrucillada, n.º 30 (setembro de 1982), p. 51-54
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “Prólogo” en DIESTE, R.: La Isla. Tablas de un naufragio, Barcelona, Anthropos, 1985.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “Semblanza cronológica de Rafael Dieste”, Documentos A, Barcelona, Anthropos, n.º1 (1990), p. 46-199.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “Dos cartas incompletas sobre el proceso creador”, Documentos A, n.º1 (1991), p. 39-43.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: “Testimonio personal de Carmen Muñoz”, Documentos A, n.º1 (1991), p. 198-48.
MUÑOZ MANZANO, Carmen: Epistolario amoroso (ed. de X.L.AXEITOS), A Coruña, La Voz de Galicia, 1995, (Biblioteca Galega)
MUÑOZ MANZANO, Carmen: Epistolario (ed. de X.L. Axeitos & R. Portela Yañez), Sada, Ediciós do Castro, 2005, (Biblioteca del Exilio, VII)
Como citar: Portela Yáñez, Rosario : Carmen Muñoz Manzano. Publicado o 1/1/2012 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) https://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=2718. Recuperado o 12/11/2025
DOCUMENTACIÓN DE
Carta manuscrita de Amparo Alvajar a Carmen Muñoz Manzano. Ver Documento
Carta manuscrita de Amparo Alvajar a Carmen Muñoz Manzano
DOCUMENTACIÓN SOBRE
Texto e calendario homenaxe de Lola Ferreiro ás mestras do primeiro terzo do século XIX. O calendario engade os retratos de: Mercedes Romero Abella, Engracia Vérez Puentes, María Barbeito Cerviño, María Vázquez Suárez, Concepción Saiz Otero, Ernestina Otero Sestelo, Carmen Muñoz Manzano, Elvira Bao Maceiras, Francisca Morlan Ramos “Pancha”, Josefina García Segret, María Victoria Moreno, Nieves Fariza Alonso. Ver Documento
FERREIRO DÍAZ, LOLA: Mestras de escola e de vida (2017)
Fonte: CDIF
VÁZQUEZ GUNDÍN, M.: «Homilía no enterro de Carmen Muñoz», Encrucillada, nº 128 (maio-xuño 2002), p.72. Ver Documento
Fonte: exemplar da Biblioteca do CCG
AXEITOS, X.L., «Carmen Muñoz, «voluntaria» de Galicia», Boletín Galego de Literatura, nº 25 (2001), p.147-156. Ver Documento
Fonte: http://dspace.usc.es/
AXEITOS, X.L., «Dos arquivos de Rafael Dieste: cartas de Otero Espasandín e Alicia Ortiz ós Dieste e a Carmen Muñoz», Boletín Galego de Literatura, nº 12, 1994, p. 115-122. Ver Documento
Fonte: http://dspace.usc.es/
Poema de Lorenzo Varela dedicado a Carmen Muñoz (1960). Ver Documento
Fonte: Rafael Dieste (1889-1891). Unha Fotobiografía, Edicións Xerais de Galicia, 1995
Ligazóns de interese
Ficha de Carmen Muñoz Manzano en galegos.info
[última consulta: 28/07/2021]
Ficha de Carmen Muñoz Manzano no proxecto Nomes e voces
[última consulta: 28/07/2021]
LÓPEZ, J.R.: “Amistad a lo largo: el epistolario entre Arturo Serrano Plaja-Claude Bloch y Rafael Dieste-Carmen Muñoz Manzano (1940-1951)”
[última consulta: 28/07/2021]
Carmen Muñoz Manzano na wikipedia
[última consulta: 28/07/2021]
Carmen Muñoz Manzano en Athenaica
[última consulta: 28/07/2021]
Carmen Muñoz Manzano en A Coruña das mulleres
[última consulta: 28/07/2021]
Epístolas de
Aviso Listado automático de documentación relacionada con Carmen Muñoz Manzano nos fondos documentais en liña ofrecidos polo Consello da Cultura Galega.
Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1962
Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1962
Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1963
Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1972
Carta de Muñoz Manzano e Dieste a Luís e Maruxa Seoane. 1974
Carta de Dieste e Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1976
Carta de Dieste e Muñoz Manzano a Seoane. 1976
Carta de Muñoz Manzano e Dieste a Luís e Maruxa Seoane. 1978
Carta de Dieste e Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1979
Referencias bibliográficas
- AXEITOS, X.L. (coord.): Rafael Dieste (1889-1891). Unha Fotobiografía, Vigo, Edicións Xerais de Galicia, 1995.
- MUÑOZ MANZANO, C.: Epistolario, (ed. de X.L. Axeitos & R. Portela Yáñez), Sada, Ediciós do Castro, 2005, (Biblioteca del Exilio, VII)
