Aurora Pereira Carballo, Aurichu, naceu en Santiago en 1940. Cos seus pais, María Carballo Casado e Xesús Pereira Vilariño, os dous mestres, aprendeu as primeiras letras. O seu pai, de ideas liberais e magnífico pedagogo próximo á Institución Libre de Enseñanza, foi un dos represaliados polo franquismo, o que o obrigou a deixar o ensino público e, grazas ao auspicio dun grupo de pais, abrir unha preceptoría pola que pasaron moitas xeracións de composteláns. Con dotes para a arte e a música, Aurichu, entrementres estuda bacharelato, inicia estudos de piano e frecuenta o obradoiro que Carlos Maside -outrosí represaliado- tiña na Rúa do Vilar. Era a década de 1950 e ela era unha mociña que admira no seu exilio interior a aquel pintor comprometido. Maside aléntaa a formarse no debuxo e nos distintos procedementos da pintura, unha aprendizaxe que a leva, aos dezaseis anos, a Madrid a prepararse no Casón del Buen Retiro, estudos que completa cos de música que emprendera en Santiago.

Xa de volta, a mediados dos anos 50, reencóntrase co colectivo intelectual de xente nova, que ten como referente a Ramón Piñeiro, director literario do Grupo Galaxia. Maside, o outro grande adaíl, falece en 1958. Non son tempos doados para que unha muller participe da cultura ou da vida pública nunha cidade que eslumecía despois da contenda intentando sacudirse o purreiro da represión. As Festas Minervais, algunha que outra conferencia e exposición, concertos e representacións teatrais impulsan o ambiente cultural do momento. É unha época na que a actividade das mulleres reducíase ao ámbito doméstico, repregadas ás tarefas propias do fogar e cun rol sometido a un patriarcado que negaba calquera das melloras firmadas como avance durante a II República. Foi un paso atrás, a feminidade tiña que ser, por precepto, pasiva o que implicaba a nula capacidade de decisión e movemento no seo familiar e, por tanto, tampouco ningunha dimensión manifesta cara a fóra.

Con todo, e afortunadamente, houbo mulleres como Aurichu que souberon sortear o seu destino e burilar un relato distinto ao sentenciado. Elas son a representación daquela Antígona, que se rebelou contra as leis humanas e divinas, aínda custándolle a vida. O mito clásico de Sófocles recolleuno o escritor francés Jean Anouilh, rexurdindo en obra de teatro; en 1959, foi traducida ao galego por Xosé Manuel Beiras e Xosé Luis Franco Grande, coa colaboración de Moncho Silva. E seguindo o ronsel, pouco despois, Rodolfo López-Veiga dirixe varias lecturas nos centros culturais e en Radio Galicia (EAJ4). Case ao mesmo tempo lévase a cabo unha representación teatral da obra na que participan afeccionados ao mundo da escena. Este tipos de acontecementos, vencellados á cultura de posguerra na cidade, non deixaban de ser unha reivindicación da lingua e a cultura galegas; Fernando Pérez-Barreiro, Ezequiel Méndez e López-Veiga activaron moitas destas iniciativas. Este último constituíu en 1960 o grupo de teatro Cantigas e Agarimos co que estreou, o seguinte ano na praza da Quintana, Os vellos non deben de namorarse de Castelao. Neste grupo participaron en distintas ocasións as irmáns Pereira, Aurichu e Pilar especialmente, a súa prima Mercedes García e os locutores Isabel Carou e Ángel de la Peña.

Nese ámbito de inquedanzas, xunto ao deseñador Ventura Cores, o escritor Salvador García Bodaño, o avogado Mario Orxales e o pintor Xulio Maside fundan en 1961 a Agrupación Cultural O Galo, asociación que nace coa encomiable intención de rexenerar a vida da cultura galega na cidade. O nome foi unha proposta de Aurichu e o emblema un debuxo de Ventura Cores. As xornadas arrancaron en xuño dese ano cunha conferencia de Vicente Risco e a exposición 20 pintores galegos no Hostal dos Reis Católicos. Nestes primeiros pasos da asociación, a nosa protagonista tivo un papel determinante na coordinación e realización de actividades.

Na década dos sesenta e setenta compaxina os coidados dos catro fillos -casara moi nova con Salvador García Bodaño- co activismo cultural e a práctica da pintura. Tempos de precariedade económica na vivenda familiar da Caldeirería, pero un lugar que axiña se convertería en centro de reunión de inquedos universitarios, escritores, músicos, futuros políticos, incluso exiliados que como Luís Seoane, de cando en vez, volvían a Galicia. Todos nun momento dado pasaban por aquel curruncho amigable de parladoiros e disidencias varias; alí recitábanse poemas de Celso Emilio, Novoneyra, Lorca, Miguel Hernández ou Nicolás Guillén e escoitábase música de Luis Cilia, Raimon ou os novos cantautores de Voces Ceibes como Miro Casabella. Nesa ágora de cultura compartíase xantar mentres se falaba de literatura, arte, música ou política. Ferrín, Xohana Torres, Carlos Casares, os irmans Ventura Cores, María Esther Rodríguez… e outros moitos máis alternaban estes encontros na casa de Aurichu e Bodaño coas reunións semiclandestinas na cafetería Gaiola, frecuentada por homes e mulleres enleados coa oposición á ditadura como o caso de Xosé Humberto Baena -condenado a morte e executado en 1975-, o escritor e político Luis González Blasco, coñecido como “Foz”, os poetas Novoneyra e Manuel María ou o pintor Reimundo Patiño. Precisamente este último fixo o cartaz para o concerto de Voces Ceibes na sala Capitol, no que, de novo, Aurichu tivo un papel relevante, axudando na realización do mesmo. O colectivo musical iniciouse como grupo despois do decisivo concerto de Raimon no estadio da Residencia Universitaria en 1967.

No soto do Gaiola fixéronse, igualmente, as primeiras exposicións de Estampa Popular Galega nas que a artista participa con obra daqueles primeiros pasos: figurativa, costumista-crítica e vinculada no formal a Carlos Maside. No manifesto do movemento, comprometido para a época represiva, relatábase: O pobo galego ten, entre outros dereitos, o de acceder á arte, polo tanto xurde a Estampa Popular Galega cos anceios e fins de substituír a dualidade pintor-espectador pola de pintor-pobo, espallar o gravado na xente e reflectir nel as súas dores e delicias, integrando o pintor no vivo latexar do país. Pouco a pouco a artista vai buscando o seu estilo na pintura. En 1973 participa coas obras tituladas «Vella con Pomba», «O anano azul» e «Mulleres» na exposición Xóvenes Artistas Galegos, promovida por Luís Seoane e Reimundo Patiño e baixo o auspicio do Concello da Coruña, que adquiríu unha das súas pezas nese certame.

Un ano despois funda con Ventura Cores a galería de arte Grido na Rúa do Vilar, inaugurada cunha exposición de trinta pintores e escultores galegos. Por entón as afinidades estéticas cara a Seoane e Maside, tanto compositivas coma temáticas, fanse evidentes na obra da artista, que concorre con algunhas das súas creacións a varias citas en apoio aos presos políticos. Óleos, acuarelas e gravados veranse afectados por un sentimento que se mostra soldado ao presente, involucrado na problemática do país.

A vida de Aurichu dá unha volta cando abre a tenda Xanela, arte do pobo na rúa Fonte Sequelo, eran os anos 70 e pouco despois divórciase de García Bodaño. A tenda converteuse, como ben escribiu Encarna Otero, nun espazo de vida e cultura, un foco de creatividade, de traballo do bo vestir. Un centro de amizades e de conversa, de convivencia e de luz, un patrimonio que amosou o bo facer do pequeno comercio de Compostela no tempo que durou, desde a súa apertura ao seu peche, naqueles anos 1980-1990. Nesta nova andaina deixa a pintura, que non o debuxo, para adicarse a outro tipo de iniciativas creativas. A dicir da súa prima Mercedes García, foi, nos peores momentos, unha loitadora, valente e arriscada, sempre co pulo de saír adiante.

En Xanela vendíanse pezas da ceramista portuguesa Rosa Ramalho, roupa hindú que traía de París, facíanse chaquetas con la do Val de San Lorenzo no Bierzo, incluso chega a deseñar traxes para a función Danza da meiga no campo da festa, un pasarrúas escenificado en 1989 polo grupo Os Quinquilláns. Xa neste mesmo apartado non poderiamos deixar de falar de cando sentou estilo convertendo as camisas brancas e os traxes de liño artesán en elementos singulares e distinguibles. Para moitos dos deseños traballaba con referencias artísticas que lle achegaban esa connotación vangardista. O seu principal referente formal en Galicia volve a ser Seoane, con ese sabor, que tanto admiraba ela, do popular matizado pola modernidade, pero tamén traballa coa inspiración de Picasso, Kandisnky, Matisse ou Mondrian. Estes proxectos forman parte desa posta en escena ben estudada pola artista coa que demostrou a importancia da imaxe e o concepto de vangarda incluso no ámbito do cotiá. E aquí non só marcou estilo senón que creou iconos. Ben coñecidos son os traxes de liño, as camisas de fío e as bufandas cos que todos identificamos a Xosé Manuel Beiras no Día da Patria Galega. A partir de 1982 Aurichu e Beiras inician unha relación de amor, primeiro nun piso do Preguntoiro e xa definitivamente na Casa da Reboraina de Aguiar en Brión, durante anos fogar de acougo de xuntanzas de amigos e familia. A vida en común durará máis de corenta anos, que Beiras definiu como catro decenios de feliz e libérrima convivencia. Xuntos compartiron tenruras, querenzas, e ese sentimento común pola música, a arte e o compromiso político co país.

Nesta etapa foron frecuentes as viaxes e os contactos con escritores, músicos e políticos de todas nacionalidades. Nos anos oitenta na casa parisina do ruso-francés Charles Rosoff e a vasca Tachia Quintana, quen fora noiva de Gabo, a parella pasou momentos entrañables con importantes personaxes da época como o pintor serbio Milorad Bata Mihailović. Na capital francesa avinzan co cantautor Paco Ibáñez, o escritor García Márquez, co director de Le Monde diplomatique, Ignacio Ramonet, e co escritor e periodista Ramón Chao. En sucesivos Foros mundiais (FSM) en Porto Alegre coinciden con Saramago e Galeano, este último entrañable amigo da parella. En Lisboa, a través de Luis Cilia, fan amistade con Leo Ferré e en Salvador de Bahía no Brasil visitan a Jorge Amado.

Aurichu deixará a tenda de Xanela nos inicios do novo século e volverá á pintura, animada por Beiras e asesorada por Xosé Luís de Dios e Silverio Ribas. Serán uns anos prolíficos, nos que participa en distintas exposicións colectivas e leva a cabo varias individuais en galerías e institucións oficiais. Da pintura da primeira época só quedan unhas caixiñas coas que a pintora se recrea na concepción do libre retrato. A súa pintura nesta derradeira etapa moverase fundamentalmente no ámbito da abstracción lírica, cun tratamento tonal suave, próxima a unha convicción kandiskyana de espertar o visible dende o interior. As paisaxes do romántico inglés Turner serán tamén unha revelación. Con todo, a pegada do contorno é inherente á súa pintura, aínda que sexa de xeito ponderado e nun laconismo deliberado, sempre está aí. A serie Meu Courel Imaxinario é a viva representación deste pensamento.

Aurichu falece en novembro do 2023, asumindo con afouteza unha morte digna.

Agradecementos

Xosé Manuel Beiras, Miro Casabella, Mercedes García, Salva García-Bodaño Pereira, Encarna Otero, María Esther Rodríguez.

Bibliografía

Otero, Encarna: Mulleres en Compostela II. Santiago de Compostela: El Patito Editorial, 2024.
Rozas, Mercedes; Hombre, Denis: Meu Courel imaxinario. Ourense: Deputación, 2011.
Beiras, Xosé Manuel: «Aurichu: Na fronte unha estrela, no bico un cantar», Nósdiario, (29 de xaneiro de 2013).


Páxina web de referencia

Acceso á páxina web de Aurichu Pereira