Proxecto Epístola

Magdalena, 16.11.1964


Sr. D. Valentín Paz-Andrade
Vigo


Querido Valentín:

Recibín a túa do 16 cte., que agradezo, e tomo nota de canto en ela me dis.
A urxencia que pregaba para o enfoque do plan ise referido a Galiza, vén de unha síntesis que se percisa sobre ise tema coma contribuzón a un traballo xeral que se está faguendo ahí, en Europa, e dista vegada se pretende que Galiza non siga dando razón do seu silenzo. A parte, eiquí, faríase un folletiño. Ao primeiro non podo sacarlle a presa e haberá de faguerse o que se poda cos materiaes que se atopen. Pra que non fose literatura de afeizoado é polo que pedín a túa autoría. Estou de acordo en todo canto dis menos en aceutar «algún tempo e moita pacencia».
Direiche meu pensamento pra que lle fagas unha crítica ou te bulres dil. Soio pretendo empuxar a empuxóns.
Teño á vista, coido, todo o feito por ti encol do problema. No ano 63 contemplabas xa o plan e denunciabas a postrazón do seutor agrario, que dende entón agravouse, aumentando as áreas incultas e o éxodo, con todas-las lacras intermedias.
O plan no foi precedido de un educacional de primeiro ensiño. No terreo agrario fíxose o Plan Coruña, que non eisistiu xamais. Ten soio o nome. Fíxose algo de concentrazón parcelaria, no mellor dos casos cun incremento da productividade da terra do 20%. Sabido. Non embargantes, os inxenieiros concentradores fican desolados. Non falemos do ensiño primario que vai de mal en peor mentres no se impoña a escola bilingüe teunicamente urxente para «entender» as imaxes primarias. (Lee o artigo de L. Casanovas de fai poucos días no Progreso). A escola primaria que ten que ir acompañada da posibilidade económica do labrego pra ceibar do traballo ós nenos, polo que a educación e a elevación económica do campo teñen de ir xuntas.
Os polos en Vigo e na Cruña onde había de si un desenrolo eispontáneo, deixan o resto da rexión, o mais indixente, á mercede aleatoria da claúsula quinta da aición concertada. Ten moito de espectacular e de colocazón dun nome dunha cousa que xa se estaba facendo, procedemento non excepcional nos derradeiros lustros, senón típico. Din que os proxeutistas puñan os polos pola banda de Monforte, mais din as malas linguas que houbo intervencións todopoderosas que, temendo o fracaso, fixeron suxestión de que se puxeran onde están, xa que sempre quedaría coma defensa o fondo eisistente. Sendo a verdade que onde están profundizan máis a distancia que xa eisistía entre as dúas vilas e o resto de Galicia, xa cunha cuase descriminazón racial entre vilegos e aldeáns que até falan distinto idioma.

O enfoque, a resposta, a tal artificio (non sería elegante acusar sen propor algo) coido que debería ser pedir a formulazón dun plan, ou das bases de un plan de escola primaria, orientada máis ben ó rústico (pro sen descriminazón coa da vila) e outra formulazón dun plan agrario, e que se discuta. Fuche ti quen leva dito dende fai moito tempo que nistes dous aspeutos é nos que hai que traballar para sacar a Galicia do seu círculo vicioso, e o desenrolo industrial ha de servir a isto e non á inversa. Logo de pór uns labregos en seitores de terra rentable, o resto terá de absorberse en industria, ou alternar a actividade levando a industria perto dos seitores agrarios, equilibrio máis humán. As concentracións industriaes son máis propias de final-principio de século, e hoxe son soio concentracións de probremas, e cementerios cheirentos de intrascendencia humán.
Gallástegui fixo e dixo canto pudo sober do probrema. Non pudo decir pubricamente que o campo galego percisa toda unha revolución. Daba pena velo, coñecedor do probrema, atado de pes e mans. Non é un probrema de laboratorio ou de economista operando dende o sistema económico causante do mal. Hai que subvertir o statu quo que mantén a enfermedade e faguer unha reforma agraria a fondo, planificada, dirixida, que abrangue dende a axuda do Estado pra adequerir o resto das terras, coma fixeron en outras rexións, até a subvención da produción coma se vén faguendo co trigo e derradeiramente con outros produtos que, dende logo, non se cultivan en Galiza. Hai que barrer vellos liberalismos que feden, anti-humáns e anti-cristiáns.
Ti dis ben que cos embalses comprimiuse a área dos prados sen que a transferencia repercutise en benefizo non xa da xente labrega, sequera de Galiza. Falla un estudio socio-económico que determiñara a positividade da transformazón que se lle está dando ó Riveiro. Repoboando montes baixos do común sen que se reverta a renda directamente nos labregos que denantes os disfroitaban, se lles está tamén perxudicando. ¿Qué outro camiño tiña isto de conducir a nosa xente carón a fuxida non ben tivesen saída barata? Todo semella coma se se fixera adrede.
Entre as cousas que se poden faguer está o informar isto e non somente en libros de outo porte científico, tamén en breviarios sinópticos para que tomen concencia as propias vítimas, que tarde ou cedo a van a tomar e poderían siñalar noso silenzo ou nosa parsimonia. O froito está madurecido. Calisquer día os mesmos elementos evolucionados do réxime o desprenden.
Para calcular a magnitude da reforma que tería que faguerse en conxunto sería ben coñecer un dato dises que xamais fan figurar os bancos nos seus estudios económicos; extensións de terra traballada por labregos que non son propietarios de ela, ou viceversa, terra que non traballan seus donos, coma sexa máis fácil. ¿Que posibilidade habería de acadar isto? Tamén interesaban datos sobre a emigrazón nos derradeiros catro anos. Postos de traballo que representan os polos e pesetas a invertir por cada posto. Tipos de industrias, etc. E cantos datos contribuíran a avalar a realidade.
Iste é o meu pensamento e prégote unha crítica todo o violenta que te propoñas, na seguranza de que será ben recibida. Miña ademirazón pola calidade do que levas feito por Galiza non podería facerme doutro xeito.
Agardo pois túas novas. Unha forte aperta do teu sempre amigo.

Isaac