Fermín Bouza Brey

Autoría: Xosé Ramón Fandiño

DOI: 10.17075/adg.2007.22165

Exquisito poeta e renovador da arqueoloxía galega

Exquisito poeta e extraordinario polígrafo, Fermín Bouza Brey, un dos fundadores do Seminario de Estudos Galegos e home de fe galeguista moi clara, gozou, como deixou apuntado Otero Pedrayo, dos celmosos froitos “do xardín dos poetas e do xardín dos eruditos”. Ningunha das ramas do saber humanístico lle era alleo, desde a prehistoria, arqueoloxía, numismática, epigrafía, historia, arte, etnografía, ata a literatura do século XIX, especialmente a figura de Rosalía de Castro. Do seu inmenso traballo de investigación dan constancia o preto dun millar de publicacións esparexidas por importantes revistas galegas, españolas e estranxeiras.

Os pais de Fermín Bouza Brey, Luís Bouza Trillo e Orencia Brey Lores, vivían en Vilagarcía de Arousa, pero Fermín naceu en marzo de 1901 en Ponteareas polo arraigado costume da época de que os primoxénitos nacesen na casa patrucial dos avós maternos. Tralos primeiros estudos en Vilagarcía e os de bacharelato nos Institutos de Pontevedra e Ourense, en 1919 instalouse en Santiago para estudar Filosofía e Letras, carreira que abandonou por un tempo para comezar a de Dereito, que rematou en 1924. Preparou o ingreso na carreira xudicial en Madrid e foi xuíz de primeira instancia en Viella (Lleida), A Estrada, Santiago e maxistrado en Pontevedra e Oviedo.

Sendo aínda estudante en Santiago foi un dos universitarios composteláns que se axuntou na casa do Castro de Ortoño, onde se criara Rosalía, para fundar o SEG. O seu discurso de ingreso, en 1924, versou sobre ”Do arte popular galego e de unha das súas manifestacións”, unha documentada monografía sobre a nosa cultura material. O ámbito multidisciplinar e modernizador do Seminario perfila a fasquía intelectual de Bouza Brey que colaborou coas seccións de Filoloxía e Literatura, Historia da Arte, Etnografía e Folklore, tivo unha participación moi activa nas “xeiras de bisbarra” (Terra de Lemos, Carballiño e O Ribeiro, Deza, Melide, Trasdeza e Carbia, Fisterra...) e con López Cuevillas dedicouse con gran intensidade ás investigacións arqueolóxicas. Pensionado polo Centro de Estudios Históricos, organicamente relacionado coa Junta de Ampliación de Estudios, en 1929 viaxa a Bretaña e en 1933 a Portugal, onde escavou en Briteiros e Sobroso con López Cuevillas e afianzou relacións con investigadores lusos, chegando a ser un dos intelectuais galegos alí máis estimados.

Xunto con López Cuevillas, Bouza Brey pode ser considerado como o sistematizador da nosa prehistoria. Ambos perfilaron de forma científica o máis remoto pasado galego e son xa clásicas as súas publicacións conxuntas. Como epigrafista son de destacar as súas achegas ás inscricións romanas de Galicia e ás divinidades do panteón galaico pre-romano. No terreo da numismática sobresaen as súas publicacións sobre acuñacións romanas e, sobre todo, as referidas ao período suevo e as súas cecas galegas.

No eido histórico foi o primeiro estudoso que historiou con criterio científico o período xermano e suevo e a heráldica. Sobre Historia da Arte realizou investigacións sobre o pre-románico galego, o románico, o barroco e sobre imaxinería , prateiros e gravadores composteláns. Como etnógrafo estudou, sobre todo, as cantigas populares, refráns, etnografía espiritual, etnomedicina, etc.

Logo da desfeita do Seminario, en 1936, Fermín Bouza incorporouse ao Instituto de Estudios Galegos P. Sarmiento, desde a súa fundación en 1944, como xefe da Sección de Arqueoloxía e Prehistoria, na que reuniu un grupo de novos investigadores aos que formou, cos que iniciou a renovación da arqueoloxía galega e aos que transmitiu a súa total entrega a Galicia. Foi un dos máis asiduos colaboradores da súa revista, Cuadernos de Estudios Gallegos, onde ademais de monografías de Prehistoria e Arqueoloxía publicou importantes estudios bio-bibliográficos sobre autores galegos do s. XIX, sobre todo Rosalía de Castro, recollidos en 1992 en libro, da que tamén realizou unha edición crítica de Cantares Gallegos. O indiscutible prestixio abriulle as portas de numerosas corporacións científicas: Real Academia Galega, Real Academia da Historia, Sociedade Española de Antropoloxía e Etnografía, Instituto Internacional de Antropoloxía de París, Sociedade de Xeografía de Lisboa, Asociación de Arqueólogos Portugueses, Sociedade Martins Sarmento de Guimarâes, Sociedade de Folklore de Brasil, Instituto Arqueolóxico Alemán, etc.

Como poeta Bouza Brey foi co seu libro Nao senlleira (1933) o creador dun movemento poético que Rodríguez Lapa acuñou como “neotrobadorismo”, no que os poetas troban imitando os motivos e as formas métricas dos cancioneiros medievais. Despois da guerra civil publicou un segundo libro de versos Seitura (Braga, s/d). E no número 15 da colección Lar de novela curta, en 1925 publicou o relato breve Cabalgadas en Salnés. Estes 3 libros con Outros Poemas foron publicados en 1981 por Edicións do Cerne nun único volume titulado Obra Literaria Completa.

Separado da maxistratura en 1952 a súa figura sufriu unha absurda e hipócrita marxinación, pero co seu porte de home nórdico a súa figura era familiar na paisaxe compostelá dos anos cincuenta e sesenta no traxecto cotián desde a súa casa da Rúa do Vilar ata o Sarmiento e ao café Español, onde se reunía diariamente con Otero Pedrayo. Tal vez presentindo que se lle acercaba a hora do adeus quixo percorrer as paisaxes rosalianas da Maía, Iria, Padrón, Lestrove e fitar por última vez o mar de Arousa no que, sen ceo, sen astros, sen vento, navegaba a súa nao senlleira. Era a primavera do ano 1973. En 1992 a Real Academia Galega dedicoulle o Día das Letras Galegas.

Como citar: Fandiño, Xosé Ramón : Fermín Bouza Brey. Publicado o 4/6/2007 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) http://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=494. Recuperado o 05/07/2022

Fermín Bouza Brey

Autoría: Adrián Estévez Iglesias

DOI: 10.17075/adg.2021.23761

Membro destacado do Seminario de Estudos Galegos, foi un dos máis fecundos colaboradores da revista Nós

Naceu en Ponteareas o 31 de marzo de 1901, fillo do xornalista de Vilagarcía de Arousa Luís Bouza Trillo e mais de Orencia Brey Lores, que rexentaba a droguería familiar. Asistiu á escola en Vilagarcía, onde residían, e en 1911 matriculouse no Instituto de Pontevedra para facer o Bacharelato, se ben o último curso rematouno en Ourense, onde estableceu contacto con Losada Diéguez. En 1918 comeza os estudos de Dereito na Universidade de Santiago de Compostela, aínda que estaba máis atraído por Filosofía e Letras.

Publica o seu primeiro artigo, «El teatro de antaño en Santiago», en 1919 na revista Ultreya, dirixida por Armando Cotarelo Valledor, de quen foi alumno e discípulo. Formou parte da tuna e fundou a Asociación Oficial de Estudiantes. Tamén da man de Cotarelo Valledor participou como actor -facendo de crego- na estrea das obras Trebón, con decorados de Camilo Díaz Baliño, e mais Lubicán.

En outubro de 1923 foi un dos fundadores do Seminario de Estudos Galegos. A partir de 1926 o Seminario iniciou as súas Misións, e Bouza Brey, pese a estar en Madrid, colaborou coas seccións de Prehistoria e Arqueoloxía. Realizou numerosas investigacións xunto a López Cuevillas, con quen foi en 1928 ao Porto onda Pedro Vitorino. A relación cos etnógrafos de Portugal foi ben fecunda. En 1931 realizou unha viaxe ao país veciño cunha bolsa do Centro de Estudios Históricos, e en 1935 asistiu no Porto á Semana Cultural Galega.

Como se sinalou, en 1925 marchou a Madrid para preparar a carreira xudicial. Alí consulta decote o arquivo da Real Academia Española, e frecuenta a casa de Valle-Inclán. En 1929 foi destinado a Viella, e durante a súa estancia realizou investigacións etnográficas sobre o Val de Arán. Con todo, en 1930 pediu o traslado ao xulgado da Estrada.

En 1933 casou con Emilia Álvarez, logo de ela rematar a carreira de Farmacia. Foron de lúa de mel a Bretaña, aproveitando outra bolsa de estudos del, para analizar a etnografía daquel país. Desde que coñeceu a Emilia frecuentou a vila de Cortegada, onde o seu sogro rexentaba o balneario. Tamén en 1933 ve a luz o seu libro Nao senlleira, enmarcada no xénero que se deu en chamar neotrobadorismo, do que Bouza Brey foi xunto con Álvaro Cunqueiro o autor máis senlleiro. En 1945 recibiu o primeiro premio nos Xogos Florais de Santiago, co poema «Louvores ó señor Sant-Yago», e en 1955 publicou Seitura, editado en Braga pola Livraria Cruz.

En 1937 foi suspendido do seu posto tras ser denunciado. Antes, na Estrada, salvara diversas persoas de seren paseadas, ao mandar encarceralas cando sabía que estaban na lista de buscados polos represores. Foi rehabilitado en 1939, e destinado a Lleida como xuíz xurídico-militar.

O 27 de xullo de 1941 ingresou como membro de número na Real Academia Galega, coa lectura do discurso La mitología del agua en el noroeste hispánico, respondido por Manuel Casás Fernández. Ao ano seguinte recibiu a Cruz de Afonso X O Sabio.

En 1942 conseguiu ser destinado a Santiago de Compostela. Colaborou na constitución do Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento en 1944, encargándose da sección de Arqueoloxía, e en 1945 acadou a praza de maxistrado. Foi destinado a Lugo, e en 1946 logrou o traslado a Pontevedra. En 1948 recibiu a Cruz de San Raimundo de Peñafort, mais foi denunciado, e solicitou o traslado a Lleida. Despois estivo traballando en Oviedo. En 1951 fixo unha estadía en Bos Aires, e estableceu contacto coa colectividade da emigración e o exilio. En 1952 doutorouse en Historia, pola Universidade de Madrid, co estudo «Estaciones paleolíticas del Bajo Miño», investigación que levara a cabo xunto a Xosé María Álvarez Blázquez.

En 1952 foi cesado do seu posto de maxistrado, e instalouse en Santiago de Compostela, onde retomou o contacto con Otero Pedrayo, o seu grande amigo. A economía familiar resistiu grazas á farmacia da súa muller na rúa do Vilar, e en 1956 abriu despacho de avogado en Santiago de Compostela, se ben non o atendía demasiado. Nos seguintes anos seguiu levando a cabo investigacións (participou nas escavacións arqueolóxicas realizadas na catedral) e formou parte da vida cultural da cidade. Colaborou coa revista Compostellanum, da Sección de Estudos Xacobeos, e recibiu unha bolsa da Fundación Barrié de la Maza para facer un traballo sobre Rosalía de Castro.

Fermín Bouza Brey foi un dos colaboradores máis prolíficos de Nós. O seu primeiro texto nesta publicación apareceu en agosto de 1922, no número 12 da revista, o poema «Pra facer un feitizo». Comezaba así unha fecunda colaboración, xa fose con artigos de seu ou a catro mans con Castelao e Florentino López Cuevillas. Realizou recollida de cancioneiros, traballos de prehistoria e folclore, ademais de seguir coa creación literaria, como o poema en homenaxe a Manuel Antonio no seu cabodano. Tamén apareceron na revista varias das pezas que formaron o poemario Nao senlleira, aparecido en 1933.

Obra
O romance de Don Galaor (teatro; inédita)
Cabalgadas en Salnés (1925, narrativa)
Nao senlleira (1933, poesía)
Seitura (1955, poesía)

Bibliografía
Bouza Brey, Fermín (1981): Obra literaria completa. Vigo: Edicións Xerais de Galicia.
González Martínez, X. e Pérez, C. (coord.) (2011): Fermín Bouza Brey. Xuíz e Galeguista. Pontevedra: Deputación Provincial.
Rodríguez López, A. (coord.) (1992): Fermín Bouza Brey. Unha fotobiografía. Vigo: Edicións Xerais de Galicia .

Como citar: Estévez Iglesias, Adrián : Fermín Bouza Brey. Publicado o 23/12/2021 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) http://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=494. Recuperado o 05/07/2022

DOCUMENTACIÓN DE

Artigo de Bouza-Brey no que enumera unha importante cantidade de traballos inéditos de López Cuevillas

Fonte: Bouza Brey, Fermín: «Los Trabajos inéditos del prehistoriador Cuevillas», La Noche, (9 de xuño de 1959)
Galiciana

Poema «Agarimo» de Fermín Bouza Brey publicado na revista Nós

Fonte: Bouza Brey, Fermín: «Agarimo», Nós : boletín mensual da cultura galega : órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, n.º 115 (25 de xullo de 1933), p. 97
Biblioteca do Consello da Cultura Galega

«Cantiga cívica» de Fermín Bouza Brey publicada en Nós o 25 de xullo de 1931

Fonte: Bouza Brey, Fermín: «Cantiga cívica», Nós: boletín mensual da cultura galega : órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, n.º n91 (25 de xullo de 1931), p. 2
Biblioteca do Consello da Cultura Galega

«Cata a fonte costureira», poema en Nós

Fonte: Bouza Brey, Fermín: «Cata a fonte costureira», Nós : boletín mensual da cultura galega : órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, n.º 84 (15 de decembro de 1930), p. 173
Biblioteca do Consello da Cultura Galega

«Clamor na encrucillada», poema de Bouza Brey publicado en Nós

Fonte: Bouza Brey, Fermín: «Clamor na encrucillada», Nós : boletín mensual da cultura galega : órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, n.º 59 (15 de novembro de 1928), p. 195
Biblioteca do Consello da Cultura Galega

Estudo de Bouza Brey sobre Pondal presentado ao Seminario de Estudos Galegos

Fonte: Bouza Brey, Fermín: «A formación literaria de Eduardo Pondal e a necesidade dunha revisión dos seus Queixumes», Autopoética, 1935. Santiago de Compostela : Consello da Cultura Galega, 1992 Biblioteca do Consello da Cultura Galega

DOCUMENTACIÓN SOBRE

Artigo de Ricardo Carballo Calero sobre a poesía de Bouza Brey

Fonte: Carballo Calero, Ricardo: «Grorias e perigos da poesía de Bouza Brey», Nós : boletín mensual da cultura galega : órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, n.º 130 (15 de outubro de 1934), p. 146-147
Biblioteca do Consello da Cultura Galega

«El certamen de música en Orense»

Nota publicada en El Compostelano na que se anuncia que Fermín Bouza Brey obtivo o primeiro premio no certame de música de Ourense co tema «Civitas Aurea» e Augusto María Casas recibiu o segundo premio polo traballo «Gaiola de leenda»

Fonte: El Compostelano vía Galiciana

Ligazóns de interese

Entrada biobibliográfica de Fermín Bouza Brey na Galipedia

Fonte: https://gl.wikipedia.org/wiki/Ferm%C3%ADn_Bouza-Brey [Consulta: 2021-12-23]

Bouza Brey na DB-e da Real Academia de la Historia

Fonte: Real Academia de la Historia
https://dbe.rah.es/biografias/15009/fermin-bouza-brey-trillo-de-figueroa [Consulta: 2021-12-23]

Catálogo en liña da exposición Galicia, de Nós a nós, coordinada por Afonso Vázquez-Monxardín e Ana Acuña. Cidade da Cultura, 2 de outubro de 2020 - 17 de xaneiro de 2021

Fonte: https://www.cidadedacultura.gal/gl/evento/galicia-de-nos-nos

A revista Nós en Galiciana-Biblioteca Dixital de Galicia

Fonte: https://revistanos.galiciana.gal

Artigo sobre Bouza Brey, excelente etnógrafo de Galicia

Fonte: Paz Rodrigues, José: «Bouça Brei, excelente etnógrafo da Galiza», pgl.gal, (9 de decembro de 2020)
https://pgl.gal/bouca-brei-excelente-etnografo-da-galiza/ [Consulta: 2021-12-27]

Artigo de Xabier Iglesias sobre Bouza Brey e o seu poemario Nao senlleira, publicado no blog Os libros de Ánxel Casal. 10 de maio de 2014

Fonte: Iglesias, Xabier: «Nao senlleira», Os libros de Ánxel Casal, (10 de maio de 2014)
http://oslibrosdeanxelcasal.blogspot.com/2014/05/nao-senlleira.html [Consulta: 2021-12-27]

Fermín Bouza Brey na páxina web da Real Academia Galega

Fonte: https://academia.gal/letras-galegas/1992/fermin-bouza-brey [Consulta: 2021-12-23]

Epístolas de

Carta de Fermín Bouza-Brey a Blas Taracena

Carta de Fermín Bouza-Brey a Blas Taracena

Carta de Blas Taracena a Fermín Bouza-Brey

Carta de Fermín Bouza-Brey a Blas Taracena

Carta de Fermín Bouza-Brey a Blas Taracena

Carta de Blas Taracena a Fermín Bouza-Brey

Carta de Fermín Bouza-Brey a Blas Taracena

Carta de Blas Taracena a Fermín Bouza-Brey

Carta de Fermín Bouza-Brey a Blas Taracena

Carta de Blas Taracena a Fermín Bouza-Brey

Carta de Fermín Bouza-Brey a Blas Taracena

Carta de Álvarez Blázquez a Carballo Calero e Bouza-Brey (1967)

Oviedo, 17 de xaneiro 1967
Sr. Don Fermín Bouza Brey e
Don Ricardo Carballo Calero
COMPOSTELA E LUGO

Meus queridos amigos:
Vos supoño sabedores de que, na xuntanza da Academia do 18 pasado, fúchedes nomeados ensembla conmigo pra informar sobor da proposta en favor de González Garcés como académico numerario, na vacante de Rey Soto (q.e.p.d.). Dita proposta, como saberedes, foi presentada por Ferro Couselo, Cunqueiro e Freire de Andrade.
De ningún xeito trato de torcer o voso criterio; somentes os quero adiantar que eu, pola miña parte, estou disposto a informar en contra. Con toda honradez, sin que me movan razóns persoanles—que nin eisisten nin serían quens de me ditar unha inxustiza—coido que iste amigo non ten méritos bastantes, o que non é impeitizo para que os teña en outros terreos. Un só libro de versos galegos e uns artigos de prensa sobre temas máis ou menos vencellados a Galicia, non me parecen méritos dabondo, maormente pensando nas moitas xentes que na nos aterra traballan con meirande adicación e cicáves con miras máis desinteresadas pola non cultura. Tal é o caso, precisamente, de Rafael Dieste, cuia candidatura se opón á de Garcés, de xeito que si xa os méritos diste parécenme poucos, ainda resultan máis cativos opostos aos de Dieste.
Vexo, por outra parte, que nista desiñación, polo que a min toca ao menos, hai algo de maquiavelismo estreito. González Garcés e os seus amigos saben que eu non estóu ben disposto no seu favor; encomendándome o informe póñenme nun brete; si é favorábel—coma sen dúbida esperan, por respeto á tradición—non podo logo refugar o voto; si fose desfavorábel, quedaría eu nunha postura pouco airosa, coma quen dí en evidencia. Non sei si no voso caso daránse as mesmas circunstancias.
Eu teño eiquí a proposta en favor de Garcés máis o seu curriculum vitae, que é a cousa más desmesurada que na miña vida vin, somentes comparabre ao globo de Betanzos. Dígovos que non quero mediar no voso criterio, pero vos rogo que, tal e como eu fago, señades sinceros conmigo. En Compostela podedes vervos un día e parolar do asunto. Si estades dispostos a informar a favor, eu non tería máis remedio que facelo. Si coincidides conmigo, argallaríamos unha fórmula discreta, que de momento non se me ocurre.
En todo caso, un por un ou xuntos os dous, facédeme o favor de contestarme, ca posibre urxencia. É un mal trance no que nos puxeron, polo menos a min, e quero saír del o máis axiña, porque hai que rifar a cotío ca vida e precisa un home ter a meirande tranquilidade posibre.
Unha fonda aperta do voso amigo,
X.M.A.B.

Audios

O Seminario de Estudos Galegos e Fermín Bouza Brey

Referencias bibliográficas

- CARBALLO CALERO, R., Historia da literatura galega contemporánea, Galaxia, Vigo, 1975, 2ª edición.

- FONTE, R., Fermín Bouza-Brey e a súa obra literaria, Galaxia, Vigo, 1992.

- GARCÍA MARTÍNEZ, M. C., “Bouza Brey, Fermín”, en Gran Enciclopedia Gallega, T. 4, Santiago, Xixón s.d.

- GARCÍA MARTÍNEZ, M. C., “Bouza-Brey e os novos (1967-1973, o espíritu do Seminario”, en Fermín Bouza Brey: Unha fotobiografía. Edicións Xerais de Galicia, Vigo, 1992.

Publicacións periódicas

Terra (1923-1923) .

Boletín de Cultura Galega: Idearium da I.N.G. n'América do Sul

Orensano, El (1944-1945) .

Periódico galego

Lareira (1951-) .

Publicación de Lar Gallego de Valencia

Mundo Gallego [1951-52] (1951-1952) .

Revista de Galicia en América

Lérez (1962-) .

Revista do Centro Pontevedrés de Buenos Aires

Centro Gallego de Ermua (1980-) .

Xornada das Letras Galegas

Libros do ccg sobre Fermín Bouza Brey

Ofrenda lírica á nena Silvia Santiago Conde no día da súa Primeira Comuñón.
7 de setembro, 1960

2017 | Afonso Vázquez-Monxardín, Edición. Patricia Arias Chachero, Edición.

Actas do simposio de antropoloxía: in memoriam Fermín Bouza Brey.
Santiago de Compostela, 10, 11 e 12 de setembro de 1992

1994 | Antonio Fraguas, Coordinación. Xosé Manuel González Reboredo, Coordinación. Xosé Antón Fidalgo Santamariña, Coordinación.

Autopoética, 1935.
Bouza Brey

1992 | Fermín Bouza Brey, Autoría.