Eduardo Pondal
Ponteceso (A Coruña), 6/ 2/1835 - A Coruña, 8/3/1917Autoría: Manuel Ferreiro
A poesía ao servizo da nación
Cando Eduardo Pondal chegou a Compostela estaba en andamento o rexurdir político-cultural galego, coas primeiras publicacións periódicas defensoras dos intereses de Galiza, as primeiras agrupacións (Academia Literaria, Liceo de la Juventud, etc.) e mais os primeiros movementos reivindicativos que cristalizaran no levantamento de 1846. É a época tamén en que comezan a escribir en galego Añón, os Camino, Turnes, Valladares, etc., e protagonizan a vida universitaria ou cultural Antolín Faraldo, Neira de Mosquera, Romero Ortiz, Murguía, Rosalía, Aguirre... Ese é o ambiente en que Eduardo Pondal participa e completa a súa formación humanística, que incluía tamén a lingua grega, de modo que podía ler os clásicos greco-latinos na súa lingua orixinal, para alén do dominio doutras linguas como o portugués, italiano, francés e inglés.
Acabados os estudos de Medicina, Pondal só exercerá a súa profesión durante uns meses en Ferrol como médico da Armada e, após ter aprobada a correspondente oposición, unhas semanas de 1863 como médico na fábrica de armas de Trubia (Asturias), posto de traballo que abandona definitivamente para se consagrar á produción poética e á construción da súa imaxe como bardo do pobo galego.
Nos anos de mocidade compostelá é cando Pondal se inicia como poeta. A primeira composición datada con seguridade vai ser o Brinde pronunciado no día 2 de marzo de 1856 no Banquete de Conxo, onde comparte o protagonismo coas principais figuras do ambiente universitario do momento, Aurelio Aguirre e Luís Rodríguez Seoane, que pronunciaron tamén senllos brindes poéticos. Será o inicio dunha publicación constante de poemas, inicialmente con predominio do castelán, embora xa en 1857 dea a lume 13 oitavas d’Os Eoas e en 1858 edite a primeira versión do poema A campana d’Anllóns no xornal El País, de Pontevedra.
Nesta etapa inicial do escritor, coa cidade de Santiago de Compostela como referencia, aínda que as visitas máis ou menos prolongadas na Ponteceso sexan constantes (con estadías en vilas próximas, como Corcubión, Laxe ou Carballo), sen rebaixar as súas frecuentes colaboracións con poemas na prensa e revistas, Pondal vai editar sucesivamente opúsculos diversos, convivindo galego e castelán e alternando lírica e épica (mesmo con algunha incursión na narrativa): Fátima. Leyenda (Coruña, Imprenta de Castor Míguez, 1862); A América Descuberta. Canto V. Fragmento (s.l., [1864]); Juan Pérez. La humanidad tal cual fué, es y será, ó Los hombres por dentro (Coruña, Tipografía Galaica, de los Sres. Brañas y F. y Miranda 1866 [novela]); A Campana d'Anllons. El canto de un brigante (Coruña, Imprenta de D. Eusebio Cascante, 1866); A Fada dos Montes. Poesía (Santiago, Tip. de Manuel Mirás y Alvarez, 1872); Rumores de los Pinos. Poesías (Santiago, Tipografía de M. Mirás y Alvarez, 1877); Gandreiras (Coruña, Imprenta de La Voz de Galicia, 1884).
Pondal renuncia, pois, á súa profesión de médico e inicia un proceso de transformación en poeta “profesional” cada vez máis galeguizado. En Santiago desenvolve unha importante actividade pública, e era, xa daquela, un escritor recoñecido, cunha proxección pública que comezara co Banquete de Conxo e que continuaba coa súa presenza en múltiplos medios que publicaban as súas composicións. Asemade, vaise producindo unha reconversión desde o castelán inicial ao galego, proceso que se acelera a partir de 1863 (por mor da publicación dos Cantares Gallegos rosalianos) e culminado en 1885, ano da morte de Rosalía. Neste ano, decide marchar de Santiago e estabelécese na Coruña, talvez para o proceso de corrección das probas de imprenta do poema épico Os Eoas, que xa en 1880 considerara obra concluída. E no ano seguinte, en 1886, sae do prelo a súa grande obra lírica, Queixumes dos pinos, na Biblioteca Gallega de Fernández Latorre e Martínez Salazar, un organizado poemario que integra toda a produción lírica anterior xunto cunha maioría de produción inédita.
Queixumes dos pinos vai supor a consagración definitiva do Eduardo Pondal poeta, nunha altura en que xa tiña de ser consciente de que os tan anunciados Eoas non ían ser unha empresa fácil. Por outra parte, a aparición da súa grande obra lírica implica un punto de inflexión lingüística, pois consolida unha progresiva traxectoria de unilinguismo perseverante e consciente, comportamento que contrasta grandemente coa práctica habitual dos escritores oitocentistas.
Queixumes dos pinos tivo unha importante recepción, e o seu (case) unánime recoñecemento é ben importante por se tratar dunha obra que se afasta da tradición lírica galega dominante ao levar implícita unha meditada ideoloxía político-poética. O propio Pondal confirma e promove a interpretación máis “polític” da súa obra, ao indicar explicitamente nunha nota manuscrita, que este poemario é un símbolo que revela un propósito latente, o rexurdimento e a redención de Galiza, para alén dunha queixa, dunha protesta e dunha rebelión contra o despotismo castelán por querer borrar a lingua, os costumes e a alma galega.
Consolidado definitivamente como un dos grandes poetas do Rexurdimento, após a morte de Rosalía en 1885, con Curros fóra de Galiza, Eduardo Pondal exerce, convertido en poeta nacional, como o bardo da patria irredenta. É así, pois, que Pascual Veiga lle encarga o texto para o himno galego, que vai ser elaborado e publicado no prospecto do certame musical internacional organizado en 1890 polo músico mindoniense na Coruña.
Nesta cidade, convertida agora nun punto de referencia vital para o poeta –feito que non impedía frecuentes estadías nos eidos nativos–, vai reproducir a súa vida santiaguesa, con participación en diferentes institucións, especialmente na Cova Céltica, o faladoiro organizado na trastenda da libraría de Carré Aldao, onde Murguía exercía como patriarca e Pondal como bardo. Outrosí, continúa coas colaboracións poéticas en diversos medios, especialmente na Revista Gallega, dirixida por Galo Salinas. Coa libraría de Carré están tamén relacionados os dous únicos opúsculos que Pondal publicará no período pos-Queixumes, en 1895: o poema autobiográfico O dólmen de Dombate e mais A Campana d'Anllons, unha outra versión moi ampliada (416 versos) da célebre composición publicada inicialmente en 1858.
Cando se constitúe a Academia Galega, presidida por Murguía, Pondal foi nomeado numerario, se ben nunca participou nas súas sesións. Porén, o poeta sentiuse moi satisfeito tanto polo seu nomeamento como polo nacemento dunha institución que el supuña con vontade patriótica: “Dios inspire a nuestra naciente academia; pues mucho, mucho tiene que hacer, para que esos castellanitos no digan que no somos todo un pueblo poético y literario antes que ellos lo fuesen”.
Ao mesmo tempo, neste período intersecular, o poeta continúa a redactar, reelaborar e corrixir sen cesar o poema épico Os Eoas, obra “definitiva” á que se alude, tópica e ritualmente, cada vez que na prensa da época se falaba de Eduardo Pondal. E así se explicita na entrevista que en 1912 lle realiza La Voz de Galicia, onde tamén se confirma que ten xa preparada unha nova triloxía lírica titulada Dos Eidos, Dos Servos, Do Íntimo, obra que non chegou a ver a luz en vida do bardo.
O devalo vital do poeta era manifesto xa na primeira década do século XX, non obstante ter escrito en 1903 unha peza teatral como resposta ao chamamento da Escola Rexional de Declamación. Non conseguía publicar a antecitada triloxía lírica preparada desde había tempo, Os Eoas ficaban diluídos nos millares de papeletas autógrafas que revelaban as dificultades creativas en torno a unha obra tinxida de anacronismo, e agravábase a súa saúde física (especialmente os problemas de vista) e mental.
No entanto, entre 1913 e 1914 Eduardo Pondal aínda foi quen de formular unha proposta coherente para o poema Os Eoas, testemuñada pola copia mecanografada, con correccións autógrafas, que, a pesar da posibilidade de ser publicada na Editorial Ribadeneyra de Madrid, ficou entre a súa obra manuscrita, legada testamentariamente á Academia Galega.
Paralelamente ao proceso de deterioración física, consúmase a quebra dos derradeiros lazos que o ligaban á realidade: convencido de que os seus amigos o atraizoaran (nomeadamente Martínez Salazar e Carré Aldao, os custodios da súa obra inédita), a paranoia final lévao a compor poemas sobre o roubo dos manuscritos e a suplantación do seu nome, ao tempo que ditaba obsesivamente fragmentos d’Os Eoas e de poemas de mocidade, material conservado nun caderno datado en 1916, significativamente titulado Postrimerías de Pondal. Sustraídas e subtitulado Nuevos Cantos. Sustraídas.
Ás 12:30 do día 8 de marzo de 1917, Eduardo Pondal morreu na súa derradeira hospedaxe coruñesa, o hotel «La Luguesa», na rúa Juana de Vega. O seu enterro constituíu unha mostra de respecto institucional e de fervor popular. Así desaparecía o último gran poeta do Rexurdimento, recoñecido polas nacentes Irmandades, que, coa presenza da bandeira galega, no acto final do seu enterramento cantaron o himno, a modo de inicio dunha nova etapa no longo proceso de redención nacional a que Eduardo Pondal dedicou a súa vida e a súa obra.
Bibliografía
Bibliografía primaria
Pondal, Eduardo (1995): Poesía galega completa. Volume I: Queixumes dos pinos. Edición de Manuel Ferreiro. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco.
Pondal, Eduardo (2001): Poesía Galega Completa. Volume II: Poemas Impresos. Edición de Manuel Ferreiro. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco.
Pondal, Eduardo (2002): Poesía Galega Completa. Volume III: Poemas Manuscritos. Edición de Manuel Ferreiro. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco.
Pondal, Eduardo (2005): Poesía Galega Completa. Volume IV: Os Eoas. Edición de Manuel Ferreiro. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco.
Bibliografía secundaria
Carballo Calero, Ricardo (1975 [1962]): «Eduardo Pondal», en Historia da literatura galega contemporánea. Vigo: Galaxia, 235-333.
Castelao Mexuto, Manuel (2020): A máquina ousada. Pondal e a Literatura. Santiago de Compostela: Edicións Laiovento.
Ferreiro, Manuel (1991): Pondal: Do dandysmo á loucura (Biografia e correspondéncia) . Santiago de Compostela: Edicións Laiovento.
Ferreiro, Manuel (2007 [1996]): De Breogán aos Pinos. O texto do Himno Galego. Santiago de Compostela: Edicións Laiovento.
Ferreiro, Manuel (2017): Eduardo Pondal, o cantor do eido noso. Santiago de Compostela: Edicións Laiovento.
Forcadela Álvarez, Manuel (1988): A harpa e a terra. Unha visión da poesía lírica de Eduardo Pondal. Vigo: Xerais.
Forcadela Álvarez, Manuel (1994): A Poesía de Eduardo Pondal. Vigo: Edicións do Cumio.
García Soto, Luís (2019): Outros e novos queixumes: de filosofía e literatura en Queixumes dos pinos de Eduardo Pondal. Santiago de Compostela: USC Editora.
Neira Pérez, Juan Félix, (2018): A outra maleta de Pondal. Poesía castelá esquecida: a forxa dun poeta. A Coruña: Deputación.
Pena Sánchez, Xosé Ramón; Forcadela Álvarez, Manuel (2005): Estudos sobre Os Eoas de Eduardo Pondal. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco.
Queizán, María Xosé (1998): Misoxinia e Racismo na poesía de Pondal. Santiago de Compostela: Edicións Laiovento.
Como citar: Ferreiro, Manuel : Eduardo Pondal. Publicado o 29/5/2023 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) https://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=1794. Recuperado o 21/01/2025
DOCUMENTACIÓN DE
«De Eduardo a Eduarda». Poema inédito
Fonte: Neira Pérez, Juan Félix: «De Eduardo a Eduarda: un poema inédito de Pondal á irmá morta», Boletín da Real Academia Galega, 380 (2019), 213-234. [Descarga: 2023-04-20]
Os Pinos
¿Qué din os rumorosos
na costa verdecente
ao raio transparente
do prácido luar?
¿Qué din as altas copas
de escuro arume arpado
co seu ben compasado
monótono fungar?
Do teu verdor cinguido
e de benignos astros
confín dos verdes castros
e valeroso chan,
non des a esquecemento
da inxuria o rudo encono;
desperta do teu sono
fogar de Breogán.
Os bos e xenerosos
a nosa voz entenden
e con arroubo atenden
o noso ronco son,
mais sóo os iñorantes
e féridos e duros,
imbéciles e escuros
non nos entenden, non.
Os tempos son chegados
dos bardos das edades
que as vosas vaguedades
cumprido fin terán;
pois, donde quer, xigante
a nosa voz pregoa
a redenzón da boa
nazón de Breogán.
Tes fillos vagorosos
en que fero honor late,
a intrépido combate
dispondo o peito van;
se, por ti mesma, libre
de indigna servidume
e de oprobioso alcume,
rexión de Breogán.
Á nobre Lusitania
os brazos tende amigos,
ós eidos ben antigos
con un punxente afán;
e cumpre as vaguedades
dos teus soantes pinos
duns máxicos destinos,
¡oh, grei de Breogán!
Amor da terra verde,
da verde terra nosa,
acende a raza briosa
de Ousinde e de Froxán;
que aló nos seus garridos
xustillos, mal constreitos,
os doces e albos peitos
das fillas de Breogán;
que á nobre prole insinen
fortísimos acentos,
non mólidos concentos
que ás virxes só ben están;
mais os robustos ecos
que, ¡oh, patria!, ben recordas
das sonorosas cordas
das arpas de Breogán.
Estima non se alcanza
cun vil xemido brando;
calquer requer rogando
con voz que esquecerán;
mais cun rumor xigante,
subrime e parecido
ao intrépido sonido
das armas de Breogán.
Galegos, sede fortes,
prontos a grandes feitos;
aparellade os peitos
a glorioso afán;
fillos dos nobres celtas,
fortes e peregrinos,
luitade polos destinos
dos eidos de Breogán.
Queixumes dos pinos
Orixinal dixitalizado
Fonte: Galiciana
http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1297962 [Descarga: 2023-04-20]
Brinde de Eduardo Pondal no Banquete de Conxo (1856)
Reproducido no Boletín da Academia, 116 (1917), con motivo do pasamento do poeta
Fonte: Real Academia Galega
https://2012.academia.gal/boletins-web/paxinas.do?id=2415 [Descarga: 2023-04-20]
Partitura para voz e piano da muiñeira Maruxiña
Melodía composta por Pilar Castillo. Letra de Eduardo Pondal. Dedicada a Dª Leonor Centeno de Sánchez
Fonte: Real Academia Galega
Himno a Galicia. Manuscrito
Fonte: Arquivo da Real Academia Galega
https://arquivo.galiciana.gal/arpadweb/gl/consulta/registro.do?id=372168 [Descarga: 2023-04-20]
The pines
What do the murmuring pines say
there by the greening coast
in the transparent gleaming
of the placid moonlight?
What do the lofty crests
of dark, serrate needles say
speaking with their cadence
in monotonous whispers.
Girded by your greenery
and by your gentle stars
oh you, land of verdant hillforts
and a courageous earth
you must never forget
the hard anger of insults
awaken from your slumber
oh hearth of Breogán.
The good and the generous
they understand our words
and they're listening, enthralled,
to our cavernous sound.
Because only the ignorant
the iron-clad and the rude
the imbecile and the obscure
don't understand us, they don't.
The time has finally come
for the bards of all ages
for your doubt and uncertainty
is soon coming to an end
because our great voice is everywhere
crying out the proclamation
demanding redemption for the good
nation of Breogán
Os cantos eran da Patria
1.
Os camiños, os matos montesíos,
os garridos ensoños, os lindeiros;
os cantos saudosos, os resíos,
os cómaros, os pinos, os regueiros;
as promesas, os trunfos, os desvíos,
as doces esperanzas, os sendeiros:
todo me dá soidades e triganzas,
todo me trae punxentes memoranzas.
Da xa pasada mocidade, queridos
amigos, e tamén da miña infancia,
para de min vós serdes esquecidos
nada pode o pesar, nada a distancia;
non pode o ferro, non os tempos idos,
meus recordos borrar, miña constancia:
pois neste mundo todo amor falece,
non esquezades quen vos non esquece.
2.
Esta é a terra de Xallas,
esta é a ponte Arantón,
estes son os eidos, estas
as mesmas soidades son:
todos, todos son os mesmos,
mas eu o mesmo non son.
Estes son os mesmos sitios,
os mesmos camiños son;
esta é a ponte, este o río,
esta a súa desolación:
estas son as mesmas uces,
mas eu o mesmo non son.
Cando pasei por aquí
tiña ledo o corazón;
agora que o teño triste,
pois en min todo acabou,
can mudado, can mudado
daquel tempo que pasou!
Todo, todo foi mudado,
menos ti, ponte Arantón:
certo, ti es a mesma,
mas eu o mesmo non son.
3.
As almas escravas,
de ideas non grandes,
van pensando mil cousas femíneas,
molentes e infames;
mil soños forxando
que o ánimo agobian,
arrastrando infamantes cadeas,
cal brandos ilotas:
espíritos brandos,
espíritos muliebres,
sedentarios, que lenta consome
a mórbida febre.
Mais a alma do bardo,
enérxica, ousada,
que a audaz liberdade
tan só soña e ama,
vai pensando en propósitos férreos
que ergueran a patria!
4.
Esfarrapados
e bos galegos,
que de sofrenza
sodes exemplo,
fillos dos celtas,
fillos dos suevos,
que do banquete
fostes exentos,
mentres que os vosos
esquivos deudos,
torpes rotando,
duros e cheos,
pu[n]xentes mofas
fíxeno ó vervos,
aleixoados e postos en rolda
cal cans famentos
que o ruído esperan
dun vil codelo...,
decide comigo,
inxuriados e rudos galegos,
dicide comigo:
“Ou honra... ou ferro!”.
Fillos robustos
do esquivo vento,
que fai nos días
do frío inverno
ós casteláns
perder os tentos;
fillos das brétomas,
fillos do cerzo,
de quen foi dito,
con dito necio,
“Foran imbeles
de gloria exentos”,
decide comigo,
infamados e rudos galegos,
decide comigo:
“Ou honra... ou ferro!”.
Xentes que fostes
no antigo tempo
dos brandos godos
nobre sustento,
que fuxitivos
co torpe medo
diante do escuro
bando agareno,
as leves plantas
mostrando ao vento,
reparo achano
no voso aceiro,
e lle ensináchedes,
rostro volvendo,
cal se defenden
os patrios eidos,
decide comigo,
indomables e rudos galegos,
decide comigo:
“Ou honra... ou ferro!”.
Oh! Quen tivera
os tons feros
das rudas cordas
do audaz Tirteo;
os nobres cantos,
do bo Cheochenko,
da serva Ukrania
vástago egrexio;
os rudos pesmas
do bando servio;
da boa Cernagora montuosa
os altos feitos,
para inspirarvos
grandes intentos,
tal que dixeran
os patrios eidos
e os altos pinos
de Corcoesto:
“Decide comigo,
denodados e rudos galegos,
decide comigo:
Ou honra... ou ferro!”.
5.
Cando os duros machados
feren os altos pinos
e caen con estrondo
no chan de Bergantiños,
non caen, non, en vano,
cal xigantes erguidos,
sen gloria e sen renome
nos seus eidos bravíos.
Mais ó caer, ceibando
os ulidores piñeiros,
se espallan na devesa
polo mato nativo
e da semente se erguen
descendentes altivos.
Así, cando caeran,
aqueles destemidos,
de nobres ideais
os bos peitos enchidos,
non caeran, en vano,
en oprobioso esquecemento,
coma o vulgo dos homes
na escuridade extintos.
Mais, o chan empapando
do sangre esclarecido,
os campos de Suevia,
dos celtas nobre asilo,
non cederan á morte
e deixaran, altivos,
perdurable semente
de vingadores fillos.
Déspotas insensatos,
forxade, forxade grillos:
pode oprimir o ferro
un corpo enfraquecido,
mais as nobres ideas
e gloriosos instintos...,
eses..., non pode, non, o duro ferro
nin a morte extinguilos!
6.
Dos célticos bardos
chegaran os tempos,
chegaran dos vosos
pacíficos eidos.
Non sexades retuzos,
ignaros e lentos;
mostrade os varudos,
intrépidos peitos:
afiade vosas fouces,
afiade, galegos.
As áureas espigas
dos célticos eidos
ondean e xemen
aos sopros do vento.
A loita afrontade,
e tende bos tentos,
e non defraudedes
nos grandes empeños
dos vosos antigos
os nobres exemplos:
segade con forza,
segade, galegos.
Atrás non miredes,
segade todo a eito;
atrás non volvades
os rostros morenos,
tostados das brétomas,
tostados dos ventos.
Que digan as xentes,
esforzo tal vendo:
“De certo eses homes
son homes do demo”.
Segade con forza,
segade, galegos.
Volteade vosas fouces,
volteade lixeiros,
que ceiben nos aires
mil feros lóstregos.
Cuspide nos mangos
con cuspe do inferno,
curvade os vosos corpos
de carballo e de ferro...
Segade con forza,
segade, galegos.
7.
A lingua tiveran
por lingua de escravos;
esqueceran os patrios acentos,
soedosos e brandos.
Dos propios acentos
tiveran vergonza;
de cativos falaran palabras,
de servos e ilotas.
Deixaran os doces
acentos jocundos
por estrañas palabras de servos,
ignaros e escuros.
A nai, afrixida
da escura miseria,
os propios tomara
por xente estranxeira,
e espantada escoitara dos fillos
a prática serva.
The songs belonged to the homeland
1.
The paths, the mountain forests,
the hearty dreams, the fields,
the nostalgic songs, the night air’s cold,
the pastures, the pines, the streams,
the promises, the triumphs, the movement,
the sweet expectations, the trails;
everything offers nostalgia and diligence,
everything brings bright memories.
My departed youth, dear
friends, and my childhood as well,
for you to be forgotten by me
grief has no power, distance means nothing;
cold iron is useless, so too the years,
They can’t erase my memories, my loyalty:
because in this world all love perishes,
don’t forget the one who doesn’t forget you.
2.
This is the land of Xallas,
this is Arantón Bridge,
these are the fields, these
are the same solitudes, yes;
they’re all, all the same,
but I am not, not the same.
These are the same places;
these are the same lands
These are the same paths;
this is the bridge, this the river,
this is its desolation:
these are are the same heather plants,
but I am not, not the same.
When I arrived here
my heart was happy;
now it’s become sad,
because everything’s over for me,
it’s all changed, it’s all changed
from what it once was!
Everything, everything has changed,
except you, bridge of Arantón:
of course, you are the same as ever,
but I am no longer the same.
3.
Souls that are slaves,
to ideas that are not great,
Are thinking about womanly things,
soft and dreadful;
forging a thousand dreams
that exhaust the spirit,
dragging horrible chains,
like weak serfs;
soft spirits,
women’s spirits,
sedentary, slowly consumed
by morbid fever.
But the soul of the bard,
energetic, daring,
that bold freedom
the only thing he dreams of and loves,
thinks of ironclad goals
that constructed the nation!
4.
Ragged
and good Galicians,
you are the example
of suffering,
children of the Celts,
children of the Swabians
you were excluded
from the banquet,
while your
wretched relatives,
clumsily burping,
hfat and full,
sharp barbs
they hurled at you
Injured and placed in a ring
like starving dogs
awaiting the sound
of a miserable breadcrust
say with me,
rebuked and rough hewn Galicians,
say with me:
“Either honor or death!”
Robust children
of the harsh wind
that makes Castilians
lose their minds
on cold
winter days;
children of the fog,
children of the northwesterly wind,
of whom it was said,
in an idiotic saying,
“They were weak
lacking in glory,”
say it with me
maligned and rude Galicians,
say it with me:
“Either honor… or iron!”
The people who
in an ancient time
were the noble support
of the weak Goths,
because fleeing
out of clumsy fear
facing the dark
Hagarene band,
the rushing feet
showing the wind
they met resistance
in your steel,
and you showed them,
face toward them,
how the homeland
is defended,
say with me,
indomitable and rough-hewn Galicians,
say it with me:
“Either honor… or iron!”
Oh! I wish I had
the fierce tones
of the rough cords
of bold *Tirteo;
the noble songs
of good Cheochenko,
the servant Ukrania*
eminent offspring;
the simple pesma songs
of the Serbian band;
from mountainous Cernagora
the great feats ,
to inspire you
to great efforts,
like the nation’s
fields and the
high pines of Corcoesto said:
“Say it with me,
stubborn and rough-hewn Galicians,
say it with me:
Either honor… or death!”
5.
When the hard axes
wound the tall pines
and fall with thunder
on the ground of Bergantiños;
they don’t fall in vain, no,
like giants on their feet,
without glory and without fame,
in their wild fields.
But when they fall, freeing
the fragrant pine cones
that spread through the woods,
among the native trees
and rise again from the seed.
Descendants with pride.
So, when they fell,
those fearless ones
with noble ideals,
their good hearts full:
they didn’t fall without reason
into humiliating oblivion;
like most men,
extinguished in darkness.
But soaking the earth
with their bright blood.
The fields of Suevia,
noble asylum of the Celts;
did not surrender to death,
and proudly left
the undying seed
of children to take revenge.
Irrational despots,
forge, forge shackles:
iron can oppress,
a weakened body, its strength gone.
But noble ideas
and glorious instincts
Those… neither hard iron, nor death
can cut them down.
6.
The time of the Celtic bards
has arrived,
it has come from your
peaceful fields.
Don’t be headstrong,
ignorant and slow-witted;
show your strong,
intrepid hearts:
sharpen your scythes,
sharpen, Galicians.
The golden shafts
of the Celtic fields
flutter and moan,
with the wind that blows.
Face the battle,
and use good judgment,
and don’t fall short
in the great efforts
The noble examples
of your ancestors:
harvest with strength,
harvest, Galicians.
Don’t look back,
harvest altogether;
don’t turn
your dark faces away.
Let people say,
when they see your effort:
“Surely those men
are like devils.”
Harvest with strength,
harvest, Galicians.
Turn your scythes,
turn them with agility,
let them loose a thousand wild
bolts into the air.
Spit on the handles
with the spit of hell,
bend your bodies
of oak and steel…
Harvest with strength,
harvest, Galicians.
7.
They thought their language
was a language of slaves.
They had forgotten how the nation spoke,
longing and gentle.
They were ashamed
of their own speech;
when children they spoke like
serfs and helots.
They’d erased the soft,
happy tones because
they were odd servant words
ignorant and unknowing.
The mother suffering so
with her somber misery,
thought her own people
were strangers,
and heard her children speaking
the language of servants.
8.
What do the murmuring pines say
there by the greening coast
in the transparent gleaming
of the placid moonlight?
What do the lofty crests
of dark, serrate needles say
speaking with their cadence
in monotonous whispers.
Girded by your greenery
and by your gentle stars
oh you, land of verdant hillforts
and a courageous clan
you must never forget
the hard anger of insults
awaken from your slumber
oh hearth of Breogán.
The good and the generous
they understand our words
and they're listening, enthralled,
to our cavernous sound.
Because only the ignorant
the hardened and the rude
the imbecile and the obscure
don't understand us, they don't.
The time has finally come
for the bards of all ages
for your doubt and uncertainty
is soon coming to an end
because our great voice is everywhere
crying out the proclamation
demanding redemption for the good
nation of Breogán.
You have wandering sons
Whose hearts hear the call of honor
to go boldly into combat,
their hearts facing forward;
let your own strength free you
from wretched servitude
and disgraceful soubriquets
oh, region of Breogán.
Open arms of friendship
to noble Lusitania
to the most ancient farmlands
with determined desire;
and answer the uncertainty
of your murmuring pines
with their marvelous destiny,
oh, nation of Breogán!
The love of green land,
of green lands that are ours,
ignites the courageous race
of Ouside and Froxán;
there where clad in strong
bodice, lightly defined,
are the sweet, white breasts
of the daughters of Breogán;
let them teach their noble offspring
to speak with the strongest of sounds,
not with the softened harmonies
that are befitting only of virgins;
but instead, the robust echoes
- well you remember, oh homeland! -
of the melodious strings
of the harps of Breogán.
Respect cannot be gotten
with a soft and weakened moan,
begging for what they desire
in a voice to be forgotten;
a giant clamor is necessary,
sublime and resembling
the courageous sound
of the arms of Breogán.
Galicians, you must be strong,
ready to accomplish great feats;
harness your bodies
to a glorious desire;
sons of the noble Celts,
strong, on your pilgrimage,
you must fight for the future
of the lands of Breogán.
DOCUMENTACIÓN SOBRE
Símbolos nacionais de Galiza
Fonte: Ferreiro , Manuel e Costa , Xoán (2022): Símbolos nacionais de Galiza: o himno e a bandeira. Melide: Vía Galega. [Descarga: 2023-04-20]
O Himno Galego. Documentos históricos. 1890-1907
Fonte: Ferreiro Fernández, Manuel (2007): O Himno Galego. Documentos históricos. 1890-1907. Santiago de Compostela : Universidade da Coruña, Universidade de Santiago de Compostela, Universidade de Vigo. [Descarga: 2023-04-20]
De Breogán aos Pinos. O texto do Himno Galego
Fonte: Ferreiro Fernández, Manuel (2007): De Breogán aos Pinos. O texto do Himno Galego. Santiago de Compostela : Edicións Laiovento. [Descarga: 2023-04-20]
A investigación sobre Pondal e o achamento d’Os Eoas
Fonte: Ferreiro Fernández, Manuel: «A investigación sobre Pondal e o achamento d’Os Eoas», Grial. Revista Galega de Cultura, 171 (2006), 38-49. [Descarga: 2023-04-20]
Artigo sobre a influencia temática do mundo clásico na obra de Eduardo Pondal
Fonte: Lillo Redonet, Fernando: «El mundo clásico en la poesía gallega de Eduardo Pondal», Estudios Clásicos . Órgano de la Sociedad Española de Estudios Clásicos, 113 (1998), 59-76. [Descarga: 2023-04-20]
Estudo e edición crítica da primeira cantiga neotrobadoresca galega (c. 1905), da autoría de Eduardo Pondal
Fonte: Ferreiro Fernández, Manuel: «Eduardo Pondal 'ao estilo' de Joan Zorro (A primeira cantiga neotrobadoresca galega)». En Actas do Congreso O Mar das Cantigas. Santiago de Compostela : Xunta de Galicia, 1998; 213-234. [Descarga: 2023-04-20]
As angústias de Pondal
Fonte: Raña Lama, Román: «As angústias de Pondal», A Nosa Terra. Pondal, Home Libre, Libre Terra , extra 7 (1986), 43-44.
Volume homenaxe da Real Academia Galega editado en 1965, ano en que se dedicou o Día das Letras Galegas a Eduardo Pondal
Fonte: Lugrís Freire, Manuel (1965): Iconografía pondaliá. A Coruña: Real Academia Galega. [Descarga: 2023-04-20]
Discurso de entrada na Real Academia Galega de Gonzalo López Abente (27-07-1941)
Fonte: López Abente, Gonzalo (1965): A terra e a poesía de Pondal. A Coruña: Real Academia Galega. [Descarga: 2023-04-20]
Estudo de Bouza Brey sobre Pondal presentado ao Seminario de Estudos Galegos
Fonte: Bouza Brey, Fermín: «A formación literaria de Eduardo Pondal e a necesidade dunha revisión dos seus Queixumes», Autopoética, 1935. Santiago de Compostela : Consello da Cultura Galega, 1992. Biblioteca do Consello da Cultura Galega
Discurso de entrada na Real Academia Galega de Evaristo Martelo Paumán e resposta de Uxío Carré Aldao (16-06-1921)
Fonte: Martelo Paumán, Evaristo (2015): Pondal e a súa obra. A Coruña: Real Academia Galega. [Descarga: 2023-04-20]
Homenaxe de A Nosa Terrra a Eduardo Pondal tras o seu falecemento
Fonte: Galiciana
http://biblioteca.galiciana.gal/es/publicaciones/numeros_por_mes.do?idPublicacion=7502&anyo=1917 [Descarga: 2023-04-20]
José Fontenla visita a Eduardo Pondal na Coruña
José Fontenla Leal foi comisionado polo Centro Gallego da Habana para acompañar os restos mortais do mestre José Castro «Chané» a Galiza. Fontenla aproveitou a encomenda para realizar varias viaxes polo país. Así, reproducimos deseguido a noticia do xornal La Voz de Galicia que dá conta da súa visita ao poeta Eduardo Pondal. O bardo bergantiñán falecería poucos días despois.
Ligazóns de interese
Obra de Eduardo Pondal no Arquivo da Real Academia Galega
Fonte: Galiciana https://arquivo.galiciana.gal/arpadweb/es.ga.15030.arag/gl/consulta/registro.do?id=364699 [Consulta: 2023-04-20]
Entrevista a Manuel Ferreiro: Xa en vida Pondal quería que se corrixira o himno
Fonte: CRTVG
https://www.g24.gal/-/-manuel-ferreiro- [Consulta: 2023-04-20]
Cen anos de himno galego (1907-2007)
Documental conmemorativo no que se conta como se forxou o himno galego a través de entrevistas a varios especialistas
Fonte: CRTVG
http://www.crtvg.es/tvg/a-carta/cen-anos-de-himno-galego-1907-2007-5236931?t=1273 [Consulta: 2023-04-20]
Conversa con Manuel Ferreiro no centenario do pasamento de Eduardo Pondal
Audio da entrevista no Diario Cultural da Radio Galega
Fonte: CRTVG
http://www.crtvg.es/rg/destacados/diario-cultural-diario-cultural-do-dia-08-03-2017-2786530?t=19 [Consulta: 2023-04-20]
Eduardo Pondal. Os cantos eran da Patria (120 poemas)
Antoloxía a cargo de Manuel Ferreiro dos textos poéticos máis significativos e/ou representativos da produción literaria pondaliana, lírica e épica.
Fonte: Real Academia Galega
https://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/book/318 [Consulta: 2023-04-20]
50 anos despois do Día das Letras Galegas de Eduardo Pondal
Crónica do Pleno extraordinario da Real Academia Galega en Ponteceso
Fonte: Real Academia Galega https://rb.gy/cv3f [Consulta: 2023-04-20]
O aniversario do Banquete de Conxo no web da Real Academia Galega
Fonte: Real Academia Galega.
https://academia.gal/-/aniversario-do-banquete-de-conxo [Consulta: 2023-05-15]
51 páxinas das nosas Letras
Catálogo da exposición organizada polo Parlamento de Galicia en 2013 para conmemorar o 50 aniversario do Día das Letras Galegas
Fonte: Parlamento de Galicia
https://www.parlamentodegalicia.es/sitios/web/Publicacions/51%20paxinas%20das%20nosas%20letras.pdf [consulta: 2022-12-30]
Os símbolos de Galicia
Libro dedicado ao estudo da bandeira, o escudo e o himno galego, no centenario da estrea deste.
Fonte: Consello da Cultura Galega
http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=102 [Consulta: 2023-04-20]
Escolma de poemas de Eduardo Pondal en galego, alemán, castelán, inglés, francés e italiano
Fonte: Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega
https://www.aelg.gal/centro-documentacion/autores-as/manuel-ferreiro/paratextos/2918/eduardo-pondal-versions-deustch-espanol-english-franais-italiano
Os Eoas. Eduardo Pondal
Volume I. Edición do poema a cargo de Manuel Ferreiro Fernández.
Fonte: Real Academia Galega
https://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/book/183
Os Eoas. Eduardo Pondal
Volume II. Estudos de Xosé Ramón Pena e Manuel Forcadela
Fonte: Real Academia Galega
https://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/book/191
Fundación Eduardo Pondal. Páxina en Facebook
Fonte: https://www.facebook.com/fundacion.eduardopondal/ [Consulta: 2023-04-20]
Eduardo Pondal na páxina da Real Academia de la Historia
Fonte: https://dbe.rah.es/biografias/9978/eduardo-pondal-abente [Consulta: 2023-04-20]
Eduardo Pondal na páxina da Real Academia Galega
https://academia.gal/letras-galegas/1965/eduardo-pondal [Consulta: 2023-04-20]
Eduardo Pondal na Galipedia
Fonte: https://gl.wikipedia.org/wiki/Eduardo_Pondal [Consulta: 2023-04-20]
Pasou o que pasou: biografía de Eduardo Pondal
Fonte: Arquivo Histórico da CRTVG
https://pasouoquepasou.crtvg.gal/content/biografia-de-eduardo-pondal [Consulta: 2023-04-20]
Os camiños de Eduardo Pondal
Viaxe pola comarca de Bergantiños a través dos textos de Eduardo Pondal
Fonte: Asociación ambiental Petón do Lobo
https://valfluvialdolouridocorcoesto.com/2018/06/04/os-caminos-de-eduardo-pondal/ [Consulta: 2023-04-20]
Eduardo Pondal no Centro de Documentación da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega
https://www.aelg.gal/centro-documentacion/buscar/obras/or/eduardo%20pondal Consulta: 2023-04-20]
O banquete de Conxo na Galipedia
Fonte: https://gl.wikipedia.org/wiki/Banquete_de_Conxo [Consulta: 2023-05-15]
Artigo sobre o aniversario do Banquete de Conxo na páxina web da Real Academia Galega
Fonte: Real Academia Galega.
https://academia.gal/-/aniversario-do-banquete-de-conxo [Consulta: 2023-07-20]
Videos
Galicia letra a letra. 1965: Eduardo González Pondal e Abente
Fonte: Real Academia Galega
https://www.youtube.com/watch?v=s9T4X0JM33U [Consulta: 2023-04-20]
Draw my life: Eduardo Pondal
Vídeo didáctico (5´ 33´´) no que se fai un percorrido pola vida e obra do autor do himno galego, Eduardo Pondal, que xunto con Rosalía de Castro e Manuel Curros Enríquez, está considerado como un dos referentes do rexurdimento da literatura galega do século XIX.
Fonte: TikTak Draw
https://www.youtube.com/watch?v=K4R31rzVVsc [Consulta: 2023-04-20]
O himno
Fonte: Queiman e Pousa
https://www.youtube.com/watch?v=SwYdj8gHhN0 [Consulta: 2023-04-20]
Símbolos nacionais de Galiza. O himno e a bandeira
Fonte: Vía Galega
https://www.youtube.com/watch?v=EZXAxcFhDGs [Consulta: 2023-04-20]
Unha palabra para don Ricardo. Gonzalo Navaza le palabras de Ricardo Carballo Calero dedicadas a Eduardo Pondal
Fonte: Real Academia Galega
https://www.youtube.com/watch?v=_SP3c3u91_g [Consulta: 2023-04-20]
Darío Xoán Cabana recita Feros corvos de Xallas, de Eduardo Pondal
Fonte: Videoteca da AELG
https://www.youtube.com/watch?v=A_xF08L1hmM [Consulta: 2023-04-20]
No Bico un Cantar: «O Himno Galego»
Fonte: TVG
https://www.youtube.com/watch?v=58AObCXLPj0 [Consulta: 2023-04-20]
Palestra sobre Eduardo Pondal
Fonte: Sociedade Cultural Medulio
https://www.youtube.com/watch?v=U13ujbNyM8s [Consulta: 2023-04-20]
Discurso de Manuel Lugrís Freire no enterro de Eduardo Pondal (reconstrución)
Fonte: Guías de Galicia
https://www.youtube.com/watch?v=MoqTZuyPEK8 [Consulta: 2023-04-20]
Pondal, espazos vitais
Fonte: https://www.youtube.com/watch?v=73rNK6wg7mQ [Consulta: 2023-04-20]
Orde e fraternidade. Historia do Banquete de Conxo
Fonte: Nós Televisión.
https://www.youtube.com/watch?v=VxsVWQu-c1Q&ab_channel=N%C3%B3sTelevisi%C3%B3n [Consulta: 2023-07-10]
Audios
Nas ás do canto 05: Os pinos
Os pinos
Pondal, poeta da súa terra
R. Otero Pedrayo: A paisaxe galega, as súas leis e tipos
Publicacións periódicas
Nosa Galiza, A (-) .
Xornal da Sociedade A Nosa Galiza
Eco de Galicia, El (1878-1902) .
Revista Semanal de Ciencias, Artes y Literatura
Ilustración de Galicia y Asturias, La (1878-1878) .
Revista Quincenal Ilustrada
Ilustración Gallega y Asturiana, La (1879-1881) .
Revista Decenal Ilustrada
Galicia Moderna (1885-1890) .
Semanario de intereses generales
Gaita Gallega, A (1889-1889) .
Repinica muiñeiras, fandangos y-alboradas, unha vez ó mes
Almanaque Gallego (1898-1927) .
por Manuel Castro López: con la colaboración de distinguidos escritores y artistas
Galicia [A Habana] (1902-1930) .
1903-1904: Revista Semanal Ilustrada
Revista Semanal Ilustrada de mayor circulación en la República
1905, n.º 1: Sen subtítulo
1905, n.º 2-1906, n.º 33: Revista Regional de más circulación en la República de Cuba
1906, n.º 34-1907: Órgano de la Colonia Gallega y Sociedades Regionales de Cuba y Defensor de los intereses gallegos en América
1914: Revista Regional Ilustrada: Órgano de la Colonia Gallega y Sociedades Regionales de Cuba
16-08-1925: Revista Semanal Ilustrada: Órgano de la Colonia Gallega y Sociedades Regionales de Cuba
1926: Revista Gráfica Regional de La Habana. Publicación Semanal. Órgano de la Colonia Gallega y Sociedades Regionales de Cuba
Publicación Semanal. Órgano de la Colonia Gallega y Sociedades Regionales de Cuba
1930: Publicación Ilustrada: Órgano de la Colonia Gallega y Sociedades Regionales de Cuba
Boletín Oficial del Centro Gallego (1913-) .
Revista Mensual
A partir do n.º 8: Publicación Mensual
A partir do n.º 132: Boletín Mensual
A partir do n.º 161: Revista Mensual
Arenteiro, O (1931-) .
Publicación Oficial de la Sociedad Hijos del Partido de Carballino: Revista Oficial
Alma Gallega (1935-1967) .
1935: Revista de «Casa de Galicia»
1936-1940, e a partir de 1944: Órgano Oficial de Casa de Galicia de Montevideo
Xullo 1941: Revista de Casa de Galicia
Esmorga (1985-) .
Artigos Eduardo Pondal
PONDAL, E. (9/1903) A campana d'Anllóns. Boletín Oficial del Centro Gallego. 1ª (1), 2-3.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (4/1917) Carballos de Carballido. Eco de Teo, El. 1ª (14), 4.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (4/1917) ¡Ay, o qu'eu vin!.... Eco de Teo, El. 1ª (14), 4.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (3/1924) Himno galego (do bardo Pondal). Agrario, El. 1ª (85, extraordinario), 8.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (1/1926) Pol-a Patria. Céltiga. 1ª (26), 3.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Biblioteca da Universidade de Santiago de Compostela;
PONDAL, E. (4/1944) A campana d'Anllóns. Acción Gallega. 2ª (1), 2.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (6/1944) Himno Gallego. Acción Gallega. 2ª (10), 3.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (9/1945) Cantigas proféticas. Alborada. 1ª (128), 17.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (9/1945) Cantares. Alborada. 1ª (128), 62.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (8/1946) Déspotas insensatos.... Nosa Terra, A. (450), 4.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (10/1949) Cantade o Hino Galego. Carral. 1ª (2), 5.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (10/1949) Falade galego. Carral. 1ª (2), 27.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (4/1950) ¡Cando os duros machados!. Alborada. 1ª (145), 54.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (1/1954) A fala. Opinión Gallega. 1ª (147), 12.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
PONDAL, E. (7/1956) Falade galego. Orzán. 1ª (8), 7.
Ver poesía Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;