|
|
Pontevedra - |
epístola |
Orixinal -
Transcrición
Transcripción da Carta de Filgueira Valverde a Paz Andrade. Sen data
Gracias, querido Valentín, polas tua garimosa carta de pésame na morte do meu xenro. Os anos fannos sentir máis estes golpes e, tamén, o consolo que da ter, carón noso, neles aos amigos de sempre
Lembranzas e apertas de
Filgueira
|
| 1954-10-18 |
|
México - Austin |
epístola |
Orixinal -
Transcrición
Transcripción da Carta de Paz Andrade a Martínez Lopez. 1954 en 18/10/1954
México, 18 oct. 1954
Sr. Don Ramón Martínez López
Prof. Texas University
Austin
Querido Ramón:
Xa me imaxino canto te sorprenderá ter novas miñas, denda capital de México. Estou eiqui dende hai dez dias, dirixindo a parte economia pesqueira, n-este Curso organizado pol-as United Nations. Veñen requerindo a miña pouca sabencia n-esa rama, dende hai algúns anos, e ainda sen gran proveito persoal, veño colaborando n-esta laboura de levar mais pan a-os famentos do mundo.
Estaréi na Repubrica deic-a decembre. Na capital soilo ate fin do mes actual, e dez dias de decembre. Unha quincena, a primeira de novembre, en Mazatlan, e a outra en Veracruz. Despois retornaréi por New-York, seguramente. Xa estuven tres dias ao vir.
Séi, por Bal e outros amigos, que te atopas ben, e que tendes un fillo texano. Moito me teño lembrado de ti, e contado a escea derradeira, encamiñada a tua evasión. O pobre Carlos Suarez, de Salvaterra, morréu xa hai anos, de cancer.
Calculo que non poderéi darche unha aperta, n-esta viaxe, mais non queria deixarte de acusar a miña presencia perto de ti. Hai xa dous anos e pico, cando segun dixeron estuveche en Ancora, Ramón Obella i-eu, anduvemos unha mañan petando as portas de todal-as pensions da vila, sin froito. O pobre Ramón tamén morréu, n-unha decadenza corporal tristisima. Tuven que atendel-o, co-a miña muller, até o pasamento. Longo drama, que o gran Ramón, corazón d-ouro e mente bulidora, non merescía.
Esta carta, como denantes indico, soilo é un acuse de presenza no mesmo continente, e de refrexar a ledicia que a vosa produce en min.
Miña lembranza mais garimosa a tua dona, e a aperta mais arrochada do teu sempre irmao
V. PAZ-ANDRADE
|
| 1962-04-07 |
|
Samil - |
epístola |
Orixinal -
Transcrición
Transcripción da Carta de Paz Andrade a Díaz Pardo. 1962 en 07/04/1962
Samil (Vigo), 7/IV/1962
Queridos Isaac e Mimina:
Primeiro de todo, nosa condoencia máis sinceira pol-a morte de D. Alicio. Anda o vira pouco tempo denantes de cair, nos pasillos da Audiencia da Cruña. Sempre falabamos de vós. Eu non sospeitaba que levara dentro unha sentencia de morte fulminante.
Camiliño e os irmaos escribíronme unha carta moi xeitosa, que lles contestéi. Despois escribíu a tía Lola, sempre co seu esprito aceso. Por todos estes informes e pol-os vosos directos supoñemos que estaredes xa co pé na estribeira ¿do barco? ¿do avión? Se facedes o viaxe por mar non deixedes de saudar en Santos ao meu camarada Valentín Montero Vázquez, a quen lle escribín n-estes días comunicando a desgracia, pois non debía saber nada. Vive en Luís de Faría, 21 e ten o tel. 45-215. Ou tiña.
Nós estamos vivindo a rente d-este fermoso areal, c-un escenario de illas que nin feito de encarga. Como eu non poderéi acudir ao barco, cando cheguedes, si é n-este mes, irá Pilar no noso carro. Cómpre que nos avisedes.
Eu ando agora c-oa reeducación articular, que é moi doorosa. Os musclos e os tendóns afanse a inactividade e custa moito remover a ferruxe que toman as visagras, Non sei canto durará isto, mais xa dura demasiado.
Pilar traballóu moito eiquí, pra acomodar provisionalmente a casa. Hoxe atópase algo doente, mais coidamos que será unha pasaxeira contrariedade.
O demais todo parez camiñar a paso canso e pol-os vieiros trillados. Ou será que me semella ser así as cousas, agora que eu vivo condenado a inmovilidade. Non sei o que durará aínda, pro sospeito que teño pra máis d-un mes.
En maio agardamos que chegue Souto de México. Tamén anuncian o retorno Jesús Bal e Carlos Velo. Colmeiro segue en París deica o vrao.
Pilar e Alfonsiño –este en Santiago- suscriben estas liñas e vos mandan, co-as miñas, suas mellores apertas.
Valentín
|
| 1973-06-05 |
|
Sargadelos - Vigo |
epístola |
Orixinal -
Transcrición
Transcripción da Carta de Díaz Pardo a Paz Andrade. 1973 en 05/06/1973
Sargadelos, 5 de junio de 1973
Sr. Don Valentín Paz Andrade
Vigo
Querido Valentín:
Moitas gracias pola túa do 21 de maio derradeiro.
Meu tío Indalecio facía un lote de anos que morrera, algo así coma 15. Iste era profesor de modelado na Escola de Artes e Oficios da Coruña. O que morreu agora era Ramiro; fora viaxante de comercio e siluetista denantes da guerra. Tiña feito varias mostras de siluetas por toda Galicia. Nos derradeiros tempos tiña un hospital de muñecas, así lle chamaba á súa tenda de reparacións de monecas.
Moitas gracias tamén polas novas que me das sobor Moret. Lástima non sabelo denantes de facer a semblanza. Paseille túa nota ós netos pra o seu archivo.
Alédame que te sintas empurrado o prólogo ise do marisco. É unha pena que unha cousa, coido, tan importante fique inédita. E o certo é que ninguén máis que ti pode abrirlle a porta para darlle ó espaldarazo editorial. Farei uso da miña teimosía.
En calquer intre baixaremos a Vigo e coñeceremos a ise gromo da vosa sangue. Que veñan moitos.
Un garimoso saúdo a Pilar, a Alfonso e a súa dona. Unha aperta tensa a ti coa saudade mortal dun presidiario en Sargadelos.
[Isaac]
|
| 1977-01-19 |
|
Pontevedra - Vigo |
epístola |
Orixinal -
Transcrición
Transcripción da Carta de Filgueira Valverde a Paz Andrade. 1977 en 19/01/1977
Pontevedra 19-I-77
Sr. D. Valentín Paz Andrade
Vigo
Benquerido Valentín:
Renóvoche a miña embora polo diálogo radiofónico. Gustou moito. Sorprendeume a xente que escoita a esas horas.
Xa sabes que Sánchez Cantón ordeou que a sua correspondencia estivera pechada cinco anos. Cumpridos xa, envíoche esta «carta entreaberta» que leva a data do 16 de xullo do 36 e a que me escribiu a min o 17 pra que cha mandara. É un «índice de utopías galegas» cheo de fondura.
Pasei unha tempada moi triste con doenza e a morte dunha irmá de María Teresa que viñera pasar eiquí as festas.
Ponme aos pes da tua muller. Lembranzas a todos.
[Manuscrito:] Apertas de
Fdo. Xosé Filgueira Valverde
[Manuscrito:]
Carta entraberta
Madrid, no día do Carmen, 1936
Sr. D. Valentín Paz Andrade
Meu querido amigo:
Penso que os que non fixemos nin soupemos cousa do Estatuto, o mellor servizo que hoxe comprimos con Galicia é calar, deixando moer ôs que arelaban andar no muiño; alá eles se no pan de mañá mestúranse os farelos coa fariña.
E cô dito abondaría, se non fose que na tua chamada escoito berros que famne esquecer memorias acedas, e crebando a liña proposta parrafearei un anaco de tempo respeito o rego que Galicia ten de abrir no agro artístico.
Eu non vexo, non podo ver a Galicia, dende o outeiro do Arte, mais que como un-a cidade espallada. Non-a vexo, non podo vela, como enxame de vilas no cortizo teórico de un-a nación. Fai anos que roe en min un verme teimoso, que de cote se afonda e me di: «contra o nacionalismo -narcótico prós nugallans que ensonan un mañá que non chega-, cidadanía –choio de un hoxe fecundo que non finda». ¡Galicia, un-a vila; i-os galegos, seus cives, sempre a traballar; e nosos probremas desfaríanse como a brétema ô sol.
En Arte, como no resto. Mais, n-un-a carta non se fan prans, nin se ditan regras, fálase, mellor... parólase. ¿Leria? ¿Ensonos?... ¿Quén o sabe? Parolemos, logo.
E... vai de sono...
Vexo â nosa Matria –máis doce que Patria- forte e leda, e que o xogo do Arte brinca por riba da terra nosa...
... Un rapaz naceu e criouse n-un-a casiña branca e limpa –o chan, branco do xabón, ou dourado pol-a cera; as paredes caleadas e con estampiñas feitas en buxo, do Apostol, da Pelengrina, do Santo Cristo de Ourense; fiestras e portas de azul, ou de verde: o redor da casa, naval e horta sen valados, pois a cerca é unha sebe con silvas e roseiras, recortadiño, froleado e con amoras; no naval, chícharos, pementos, cebolas e repolos; na horta, pexegueiros, cerdeiras e maceiras que nas suas tempías énchense de mazás, cereixas e pexegos.
Os ollos do rapaz reloucaban ô ver as liñas eispresivas das estampas, os recortes das follas, as coroas das froles i-as coores das froitas. No inverno degoirábase en valeira as memorias do outono farto debuxando cereixas e ácios no papel, ou nas paredes cos sinxelos meios que tiña a carón.
Na escola o mestre insinoulle o camiño e levouno a certo «taller» onde un artista –pago por Galicia- deprendía ôs rapaces afeizoados; pois, xa non había xiadas Escolas de craustro i-escalafón –nin esta verba tiña son na fala nosa. Os rapaces ían d-uns mestres n-outros, cando podíase trocar. Nos talleres, demáis dos traballos «d-encarga», facíase un-a laboura para Galicia –a reixa d-un-a eirexa, a pintura pra un-a escola, o teito pra un concello...- na que todos poñían man; deprendían facendo.
Rexía os talleres un-a «Xunta de .... poucos», que ditara regras craras i-abertas. Nos outonos os «talleres» corrían a terra –mosteiros, castelos e pazos- escadaban castros; de sol nado a solpôr enchían seus foles de canto Galicia amostraba –leiras e vías, portos e facendas, soutos e fábricas-. Ollos e mans fadigábanse de mirar e de acugular pra, no inverno, facer.
Ô gromar dos albres serodios, i-o quentar a raxeira tiñas os Talleres exposta a seara anal. E ía vela a Xunta de .... «poucos»: escollía cadros e tallas, forros e tecidos; e falaba côs rapaces –lonxe do eisamen-; i-os máis doados dáballes consellos e conqués para viaxaren pol-o Mundo. Cheos da terra, donos do seu oficio, ían aproveitar o que outros povos fixeran.
Ô tornar Galicia púñalles «talleres» pra que novos gromos agoirasen flores e farta colleita. Deste xeito sinxelo ninguén restaba sen poderse formar artista; ninguén saía da terra sen coñecela; o esforzo non se perdía, pois os que non chegaban a cume espallaban o deprendido o seu redor porque deprenderanllo sen mágoas nin rixideces, xogando ledos.
I-o Arte non era en Galicia segredo fechado de xente sabida, senón lume aceso en todal-as lareiras.
Por riba desta maneira de «facer artistas», e pra axudala, abríranse en Galicia outras fontes de estudo e arte: Museos, moitos Museos...
Non eran almacéns, nin panteóns; certo esprito animábaos e facíaos bulir; a ideia que aquela «Xunta», da que falamos, eispresou na sua primeira sentada:
«En Galicia, máis que un-a Historia e un Arte, temos hoxe un-a forte vôntade de facelos».
E nos Museos traduciuse esta arela de porvir. Recollíase neles o pasado, trouxérase de fora canto poidérase mercar, ou ter por troques; mail-o desinio non era revivir tempos idos, senón camiñar cara tempos por nacer. Non temos un Rubens nin un Velázquez pra adourar. E mestre Mateo... está tan lonxe de nos.
Porque é de ben nados, hase estudar o que fixeron os abós, i-hase gardar «mirando, non imitando» como decían os vellos eisemplarios; e aínda compre mesura e siso no profundar no pasado: a vellez non sempre dá «beleza».
I-este desinio conformábase nos Museos da nosa terra: no arqueolóxico, como no do mar; no románico como no do agro; no dos vellos oficios como no moderno, no barroco como ...
Íase o Sono e, xa na porta, inda tivo forzas pra me pintar outros cadros da política do Arte -¡non do arte da Política!- na Galicia.... autónoma; máis que cadros, estampiñas sinxelas, que custa poucos cartos levalas a termo e realidade, se nos alonxamos dos pedantismos de bule-bules e fura-furas, e se mercamos aquel siso e aquela praítica de «cidadanía» nas que vexo as dúas rodas do carro no que Galicia pode camiñar, chea de arelas, pol-a estrada do Tempo por vir.
Teu bô amigo
F.J. Sánchez Cantón
|
| 1979-07-15 |
|
Rio de Janeiro - |
epístola |
Orixinal -
Transcrición
Transcripción da Carta de Paulo Ronai a Paz Andrade. 1979 en 15/07/1979
Nova Friburgo, 15-7-79
Querido Amigo Valentín Paz-Andrade,
Quando a sua carta de 22 de maio chegou ao Rio, eu estava dando um curso de trinta aulas em Belo Horizonte. Ao voltar, logo fiquei envolvido nos preparativos de minha mudança. Afinal, mudamo-nos para cá no dia 6 deste mês. Na paz destas serras pude enfim ler Cen chaves de sombra e agora posso responder à sua carinhosa carta.
Fiquei tristíssimo ao saber da morte do prefaciador e do ilustrador do seu livro. Lembro-me de ter visto quadros de Luís Seoane na Galicia. Quanto o Lorenzo Varela, o seu «Limiar» e o seu «Homenaxe Cativo» dão uma idéia de seu alto valor. Dou-lhe pêsames sentidos pela morte desses dois amigos fraternos.
O seu livro interessou-me prodigiosamente. Nele há de tudo: lirismo e épica, reminiscências poéticas de autobiografia e historia nacional, balada popular e poesia culta, meditação e balanço. Por meio dele, pode-se reconstruir o que foi a sua existência durante tantos anos trágicos. A mim também aquelas datas dizem muito. Na longínqua Hungria nós também sofríamos com as notícias terríveis que de 1936 em diante nos chegavam da Espanha. Já prevíamos naquele um ensaio do futuro que o nazismo nos preparava; e efetivamente, já em 1940 eu me encontrava num campo de concentração, de onde no ano seguinte partiria para o exílio. Sofríamos com a Espanha e a Galicia, embora quase nada soubéssemos a respeito delas. Agora que as conheço, que lhes entendo a língua e a mensagem, que nelas conto amigos queridos, que basta fechar os olhos para rever-lhes as paisagens –agora é que posso sentir retrospectivamente tudo o horror daquela época.
A sua poesia tem unha vibração particular: mesmo quando alude aos acontecimentos da sua própria vida, sente-se que você fala em nome de uma coletividade; e respira-se em toda ela uma dramaticidade profunda, aguçada pela íntima inspiração folclórica. Dou-lhe parabéns pela sua força, pelo seu dom de comunicação e por ter captado de maneira tão sensível o «genius loci». E felicito-o por não ter abandonado a poesia no meio das vicissitudes de uma vida tão ativa e por servir-se dela para exaltar a memória dos amigos mortos. O seu volume é uma obra de arte e um monumento: para mim completa a imagem que guardara da Galicia no fundo do coração.
No começo desta carta falei-lhe da minha estada em Minas Gerais. Aproveitei um fim de semana para dar um passeio a Cordisburgo, cidade natal do nosso inesquecível Guimarães Rosa. É um lugarejo minúsculo, de ar puro e rara beleza. Pensei em você na casa em que ele nascera e que hoje é museu.
Soube com prazer da excelente repercussão do seu livro sobre A galecidade na obra de G.R. em Cuba sob a pena do escritor Helio Dutra Domínguez. Ele tem razão ao indicar-lhe o acadêmico Antônio Houaiss como pessoa capaz de apreciar o seu ensaio (e, acrescento, a sua poesia também). O endereço de Antônio Houaiss é Avenida Epitácio Pessoa 4560, ap. 1302, Rio de Janeiro, 22471.
Como lhe disse, depois de passar 72 anos em capitais, acabamos de nos mudar a unha casa na serra (onde espero poder acolhe-lo um dia em companhia de D. Pilar). A mudança é grande demais. Por enquanto estamos organizando uma rotina para a nova vida e arrumando a biblioteca (O volume de Adovaldo Fernandes Sampaio deve encontrar-se em algum lugar entre os dez mil volumes ainda empacotados, logo que o encontre. Vou remetê-lo para o seu endereço) Espero poder dedicar o tempo que me resta à leitura e ao estudo.
Na verdade, mudamo-nos antes do que esperávamos. Nora só vai ausentar-se em setembro, mas prefere descer daqui uma vez por semana a permanecer no Rio. Neste momento, aproveitando-se das férias, estão conosco minha filha Laura, que estuda música na Universidade de Nova Yorque e a outra filha Cora, jornalista em Brasília, que trouxe consigo o marido, e os dois filhos. Procuramos aproveitar ao máximo esta rara oportunidade de ter a família reunida.
Drummond acaba de passar uma temporada na Argentina, o que me impedia de entregar-lhe em mão o seu livro de versos: mais deixei-o na casa dele com um bilhete.
Com meus respeitos a D. Pilar, aceite, caro Amigo, um abraço afetuoso de seu fiel
Paulo
PS. Nora manda-lhes saudações cordiais.
|
| 1980-08-15 |
|
Sargadelos - Vigo |
epístola |
Orixinal -
Transcrición
Transcripción da Carta de Díaz Pardo a Paz Andrade. 1980 en 15/08/1980
Sargadelos, 15 de agosto de 1980
Sr. Don Valentín Paz Andrade
Vigo
Benquerido Valentín:
Entre gripes, catarros e o lerio iste da IX Experiencia con 60 seminaristas, entre economistas, sociólogos, arquitectos e xente de teatro, ainda non tiven tempo material de respostar a túa do 21 de xullo derradeiro e de dar trámite ao que me pides. Axiña irán os cadernos do Seminario que che fallan.
Si fuche a Noruega como pensabas ésta a atoparás ao teu regreso. O teu proxecto GALUBRA paréceme bó. Mais non te fies do teu amigo González Seare, sinxelamente porque iste home non é de fiar.
Eu estou moi ledo con esa colección da revista Mondariz que nos ofreces e claro que iremos a recollela se non decides enviala.
Tamén irán axiña exemplares de Pranto Matricial. Eu non agardo a que ti veñas a buscar as cousas.
En canto ao traslado dos restos de Lorenzo Varela vou tratar de facer a xestión co párroco (agora non relembro como se chama pro o saberei o lús) que, según me dixo, pode dispor pra o traslado dos restos de Lorenzo dunha sepultura que foi da familia de Lorenzo e que por prescripción uso, ou algo así, pasara a propiedade á parroquia. Il mesmo pode facer calquer trámite que fose necesario no Axuntamento pois é concellal polo Bloque, aínda que nun Axuntamento de maioría ucedea. Tereite informado.
Tomo boa nota das demais cousas que me dis na túa. Celebrarei que estedes ben e fago votos por ela. Penso que nos veremos no mes que ven. Agora quería só acusar recibo da túa e cumplimentar o que pides.
Pra ti e pra Pilar van apertas moi tensas.
Isaac
|
| 1987-00-00 |
|
Pontevedra - Vigo |
epístola |
Orixinal -
Transcrición
Transcripción da Carta de Filgueira Valverde a Pilar Rodríguez De Prada. 1987 en 00/00/1987
Pontevedra, [1987]
Exma. Sra.
Dª Pilar Rodríguez Prada de Paz Andrade
Vigo
Queridos Pilar e Alfonso:
O cuarto Adral que vos envío leva unha garimosa e merecida adicatoria a Valentín que el xa non puido leer. Que valla para vos, que compartíchedes os seus traballos e o seu fervor por Castelao.
María Teresa vos lembra con moito cariño, e sempre co recordo inesquecibre do que se nos foi
Apertas cordiaes de
Xosé Fernando
|
