Francisco Fernández del Riego (1913-2010)Aparece en 309 epistolas
Escritor, intelectual e político galego que desenvolveu desde a década de 1930 un traballo a prol da cultura galega. Foi un dos fundadores da Editorial Galaxia e da Revista Grial. Empregou diversos nomes artísticos no seu labor, como Salvador Lorenzana e Cosme Barreiros.
Francisco Fernández del Riego (1913-2010)
Escritor, intelectual e político galego que desenvolveu desde a década de 1930 un traballo a prol da cultura galega. Foi un dos fundadores da Editorial Galaxia e da Revista Grial. Empregou diversos nomes artísticos no seu labor, como Salvador Lorenzana e Cosme Barreiros.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 22/09/1967
EDITORIAL GALAXIA, S. A.
Reconquista, 1 - Teléfono 218204
VIGO - 22-setembre-1967
Sr. D. Luís Tobío
Madrid
Meu querido amigo:
Fai unha chea de tempo que nada sei de ti, nin direita nin indireitamente. Pesie á maior prosimidade, seguimos máis incomunicados que cando estabas en Montevideo.
¿Qué é da tua vida?
Escríboche agora istas liñas pra tratar do terceiro tomo da "Historia de Galiza". Dixéronme Prada e Don Manuel Puente que ti te encarregarías da edición, como fixeche cos outros dos volumes.
O texto do tomo xa está rematado. Abrangue 362 folios, mecanografiados sobre o orixinal manuscrito que deixou Cuevillas, e 90 máis que escribíu Xesús Taboada Chivite como apéndice e posta ó día. Hai tamén fotos e dibuxos prá ilustración. Pero sería comenente que ti dixeses sobre pouco máis ou menos, a cantidade deles que se necesita.
Si aínda estás disposto a te facer cárrego do traballo, escríbeme decíndome o que debo facer. ¿Queres que che remese xa o material, ou tencionas faguer antes algunhas xestiós nas imprentas, recabando presupostos, etc.? Fico pendente das tuas novas.
¿Por qué non me envias algún traballo teu pra "Grial"? Algo has ter por ahí que servirá pra publicar na revista.
Garimosos saúdos meus e da miña muller, prá túa e prós rapaces, e pra ti a cordial aperta de sempre, de
Paco [sinatura autógrafa]
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 17/11/1962
Vigo
17-Novembro
1962
Sr. D. Luís Tobío
Montevideo
Meu querido amigo: Recibo agora a túa do 10 de outubro, xunto coas fotos que me devolves.
Vimos, todos os amigos, os dous exemprares da "Historia" que trouxo Meilán. Produxeron en cantos tiveron ocasión de os follear, unha fonda impresión. Dende logo, trátase de algo sin precedentes na nosa bibliografía. A presentación ten empaque, feitío estético, e unha elegancia tipográfica destacadísimas. Debo felicitarte, sinceramente, polo enorme esforzo que realizache, con evidente intelixencia e bó gusto.
Aproveitando o viaxe de Prada, xuntámonos con Ferro Couselo, Xaquín Lorenzo e outros, pra tratar da continuidade da obra. Lorenzo comprometeuse a revisar e mecanografiar o manuscrito da Prehistoria que deixóu Cuevillas. As miñas derradeiras novas son de que o traballo vai moi adiantado e de que, contra do que se pensaba, o texto encherá un volume de tamaño semellante ós dos xa editados.
En principio acordóuse, na reunión de que che falo, dar un novo pulo ô labor pra os futuros tomos, creando un a xeito de órgao centralizador que se responsabilizase da custión administrativa e máis de presionar nos colaboradores. Seguiría a direición teórica nas mans de Otero, e a realización práitica nas miñas, co asesoramento de Ferro e Piñeiro. Craro está que isto se non resolveu aínda de xeito definitivo, e tamén haberá que conocer cal é a decisión que adopta Puente. Naturalmente, o que agora urxe é rematar o tomo da Prehistoria, e mandalo decontado pra que o deades ó prelo.
Pero, según informes que recibo, resulta que hai moitas probabilidás de que tí veñas en data prósima pra Madrí. ¿É certo? Sería unha fermosa cousa térte perto de nós. A mín, particularmente, entusiásmame a idea. Pero, de ser así, habería que pensar nunha nova fórmula pra continuar a edición da Historia. Estimaríache moito, pois, que me dixeses o que hai sobre do particular.
Supoño que a túa muller me anunciará a data da súa chegada a Galicia. Tería un grande disgusto si, ô non saber cando ven, puidera atoparme fora de Vigo por calquer motivo, no día da súa chegada.
Non sei si estarás informado das novas que se van producir na Universidade. Os estudantes das cinco Facultades fixeron unha instancia, moi intelixente e razonada, solicitando a creación dunha cátedra de Lingoa Galega, no Instituto de Idiomas anexo á Facultade de Letras. Conseguiron que os Decanos a avalasen coa súa firma. E o Reitor, Echeverri, apoióunos cunha xestión aitiva i entusiasta. O resultado é que a Cátedra vai ser creada decontado.
Pero, ademáis, por xestiós do propio Echeverri, logróuse a creación da Seición de Filoloxía Románica na Facultade. No plan de estudos, figura como disciprina obligatoria no 5º curso, a de Lingua e Literatura galegas. Como ves, a vella aspiración, tanto tempo acariñada, realízase agora.
Escribín ôs Centros Gallego, Lucense, Pontevedrés e Ourensán de Bos Aires, pedíndolles que se dirixisen ô Reitor felicitándoo pola incorporación dos estudos da nosa lingua e da nosa literatura ô ensino universitario. ¿Poderías tí conseguir ahí que o Centro Gallego e a Casa de Galicia fixesen outro tanto? Coido que sería de grande interés que as entidás emigradas desen isa nota, frente ô silencio que aquí se mantén.
E nada máis. En espera das túas novas, mándache unha cordial aperta
Fernández del Riego [sinatura autógrafa]
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 06/09/1961
[Vigo]
6-set.
1.961
Sr. D. Luís Tobío Fernández
Montevideo
Meu querido amigo:
Recibín a túa do 10 de agosto pasado. Demorei un algo o respostarche, porque andiven a matinar sereamente na proposta que me fas. Por outra banda, tamén Otero Pedrayo leva unha tempada en Santander, e non voltará a Galicia ate meiados de mes.
Si os moitos agobios que pesan riba de min non me fixesen dubidar, teríache escrito a volta de correo, acollendo con entusasmo a idea de colaborar contigo dende eiquí, no choio de levar avante a Historia de Galicia. Pero son tantas as obrigas que hei de atender, que sentín medo de comprometerme a te axudar. Porque, craro está, a axuda ten de ser efeitiva no orde dos logros que se tencionan. Ben me decatei, dende o primeiro intre, que Otero non era o home chamado a iste labor, que non vai co seu temperamento. E, seguramente, il agradecería que se lle aforrasen os traballos engorrosos, alleos á tarefa inteleitual de dirixir a Historia. Niste senso, comprendo cales son os teus propósitos, i eu, por razós de galeguidade e de amistade contigo, non podería negarme a secundalos.
Trataréi, pois, de facer todo canto esteña nas miñas mans, pra normalizar o traballo que eiquí me encomendes. Nembargante, non quería deixar de te advertir que apenas dispoño de tempo pra nada. Unha das cousas que máis horas me ausorben e máis preocupaciós me causan, é Galaxia. Mesmamente, porque a vida comercial da Editora esmorecía, tiven que me faguer cargo da direición da Xerencia, e todas as horas me son poucas pra revitalizar e dar novos pulos á empresa. Ademáis, agora ando metido na creación dunha grande Biblioteca, que se nutrirá cos fondos que posee Penzol, e que nos donóu pra tal fin. Xa temos alquilado o local, e contamos coa promesa de outras interesantes aportaciós bibliográficas. Queremos chegar a facer un importante centro de estudo, no que centralizaremos, reproducidos en microfilm, cantos documentos de interés romanístico andan esparexidos polas bibliotecas estranxeiras. Dise xeito poderemos chegar a dispoñer dun valioso centro, pra que os universitarios galegos traballen debidamente sin necesidade de saír de Galicia. Velahí, pois, unha nova laboura de envergadura, en cuia orgaización tamén me comprometín.
Polo demáis, decátome sobradamente das razós que espós na túa carta, e que considero xustificadísimas. Conta polo tanto conmigo, dende agora, pra o que me sexa posibre facer. En tal senso deberás sinalarme, periódicamente, os puntos concretos do que hei realizar de acordo co plan trazado por tí.
Xa falei con Parga, sobre o asunto da parte xeolóxica da Historia. Autorizoume pra que che comunicase que podías seguir avante co texto que ahí tes, pois renuncia a toda correición.
Non quero iniciar xestión algunha, ate que teñas a conformidade de Otero. Non por outra cousa, sinon por delicadeza e respeto á súa persoa.
Supoño que Alvaro Xil non falaría co cartógrafo sobre a reprodución do grande mapa estraviado. Digo isto, pola esperencia de outras cousas semellantes. Si consideras que ainda hai tempo de emprincipiar unha nova xestión, indícame o prazo de que podo dispoñer, e comunicareime co cartógrafo a traveso dun amigo común.
Con respeito á música popular na parte etnográfica da obra, i estando fora deiquí Bal e Gay, non vexo persoa axeitada e de solvencia que puidera encarregarse do asunto. Seméllame que non estaría mal encomendarllo a Pita.
E isto é todo polo de hoxe. Recibe a forte aperta de sempre, de
Fernández del Riego [sinatura autógrafa]
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 28/07/1961
EDITORIAL GALAXIA, S. A.
Reconquista, 1
Teléfono, 8204
VIGO - 28-xulio-1961
Sr. D. Luís Tobío Fernández
Montevideo
Meu querido amigo:
Recibín a túa carta do 19, pero ningunha outra chegóu, en troques, ó meu poder. Si así non fose teríache respostado coa puntualidade con que adoito facelo.
Vexo que no envés do sobre figura unha nova direición. Nada sabía que te trasladaras de domicilio, e témome que non recibas os libros de Galaxia que seguimos remesando ó anterior enderezo.
Con relación ás encomendas que me fas, debo manifestarche o seguinte:
Hoxe mesmo, por correo aéreo certificado, mandeiche unha coleición de 42 fotos de paisaxes, vilas, etc. Algunhas delas coido que son boas. Podes escoller as que milor che parezan. Andiven de cabeza pra as precurar, valéndome dunha xente e doutra. Si me tiveras concedido algún marxe de tempo, seríame máis doado conseguir series completas.
Ontes escribinlle a Parga Pondal no senso que me indicas. Cando me conteste, informareite do que diga.
Escribo moi de presa, porque ando cheo de atafegos que non me permiten respiro. Outro día fareino máis de vagar.
Non deixes de me comunicar a receición das fotos, pra a miña tranquilidade.
A forte aperta de sempre, de
Fernández del Riego [sinatura autógrafa]
Transcripción da epistola de Lois Tobío Fernández, a Francisco Fernández del Riego en 18/06/1974
18 xunio 74
Meu querido Del Riego: Recibín a primeira parte das probas de páxina mais non chas poderéi mandar hastra recibir a totalidá pra poñer os números das páxinas a que se fai referencia no texto.
Por outra parte estóu a facer o Indice alfabético, necesario nunha obra deste tipo. Asi mo indicóu Alvaro Gil. Xa teño feita, en fichas, a parte que me mandaches o todo irá moi de contado.
Carlos Martinez-Barbeito quer que presente o libro no Museu de America nun acto que él vai orgaizar. Pareceme ben porque dise xeito daráse máis a coñecer. Pero como agora escomenza a estació morta en Madrid, será mester aprazalo deica setembro. De todos xeitos non convén lanzar o libro nos dous meses que veñen.
Pola miña parte todo ha ir ben axiña, incruso o Indice alfabetico.
Moitas apertas de todos nós pra tí e a tua muller. E tamén lembranzas para os teus irmans.
Transcripción da epistola de Lois Tobío Fernández, a Francisco Fernández del Riego en 30/06/1974
30 xunio 1974
Meu querido del Riego:
Hoxe mándoche por correu certificado as probas de páxina de todo o libro. Puxen nelas as indicacións das páxinas cando se fan referencias. Tamén fixen algunhas correccións por si poden ser introducidas aínda.
As probas de galera mandareichas mañán. E dentro dalguns dias o indice onomástico que xa teño feito e soio compre pólo en limpo.
Ainda non sabemos si iremos a Galicia neste vran. De todos xeitos seria a Viveiro. Depende de cando poida ter vacacións. Ainda non se firmóu a orde ministerial repoñendome. Agardoa dun dia pra outro e xai coido que tarda.
Recibide os dous unha aperta estreita.
[sen asinar]
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 26/02/1973
EDITORIAL GALAXIA, S. A.
Reconquista, 1 - Teléfono 218204
VIGO - 26-febreiro-1973
Sr. D. Luís Tobío
Madrid
Meu querido amigo:
Recibín as túas liñas e máis o traballo pra o "Grial". Coido que é moi interesante e moi oportuno. Xa non poderá ir neste número do primeiro trimestre, porque hoxe ou mañá sairá do prelo. Irá encabezando o prósimo, correspondente ao segundo trimestre do ano.
Xa vexo que desertástedes definitivamente das paisaxes viguesas. Síntoo de verdade, porque os días de vacacións estiváis servíannos pra poder falar e rememorar vellos tempos. Confío, porén, que teremos algunha ocasión de poder atoparnos outravolta.
Alédame moito que lle deras remate ao libro encol de Gondomar. Habería que percurar un xeito de o editar axina. Si non fora tan voluminoso xa, dende agora, comprometíame a que o publicase Galaxia. Pero o presuposto de edición ha ser grande, e os nosos recursos financieiros son moi limitados. ¿Por que non falas con Álvaro Gil, pois quizaves axudara a sufragar o custe? Sería unha pena que a publicación da obra se demorase, despóis do grande traballo feito.
Garimosos saúdos da miña muller e meus pra todos vós, e pra ti a cordial aperta de sempre
Paco [sinatura autógrafa]
C/c. Banco de La Coruña, Banco Pastor, Banco H. Americano
Banco Exterior de España, Caja de Ahorros Municipal de Vigo
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 06/05/1970
EDITORIAL GALAXIA, S. A.
Reconquista, 1 - Teléfono 218204
VIGO - 6-maio-1970
Sr. D. Luís Tobío
Madrid
Meu querido amigo:
Recibín a seu tempo a túa carta, como comprenderás. Agora chegáronme as probas correxidas do teu traballo pra "Grial". Faranse as separatas que pides, cando o número se publique.
Estiven tratando de localizar a Fernández de Córdoba, pra lle pedir as cousas que che interesaban. Pero ese home anda con frecuencia fora de Vigo e non puiden dar con el.
Por tal motivo optéi por recurrir á Biblioteca Penzol. Onte mandeiche por correo certificado o "Bosquejo histórico", e o número do "Museo de Pontevedra" no que figura o artigo que me pedías.
Estimaríache moito que tiveses conta de ambos volumes, e que mos devolveses axina como fagas uso deles, pois na Biblioteca non hai duplicados.
Alédame moito a nova de que este ano viredes á Guardia. Confío en que nos vexamos, como é natural.
Garimosos saúdos a todos vós da miña muller e máis meus, e pra ti a cordial aperta de sempre, de
F. del R. [sinatura autógrafa]
C/c. Banco de La Coruña, Banco Pastor, Banco H. Americano
Banco Exterior de España, Caja de Ahorros Municipal de Vigo
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 10/02/1969
EDITORIAL GALAXIA, S. A.
Reconquista, 1 - Teléfono 218204
VIGO - 10- febreiro-1969
Sr. D. Luís Tobío
Madrid
Meu querido amigo:
Producíronme gran alegría a túa carta do día 3 e máis o traballo sobre Gondomar, pra "Grial". Paréceme francamente interesante e unha calificada aportación prá revista. O que ocurre é que xa non poderá ir no número que temos no prelo. Tivemos que apresurar a presentación de probas por mor da censura, pra que poida saír dentro de plazo. Publicarase, pois, o teu traballo no número correspondente ó segundo trimestre diste ano. Fareiche, cando apareza, 25 ou 30 separatas. Tan axina como se compoña correxirei eu as probas de galerada e remesareiche despóis as de páxina pra que tí as repases antes de as imprimir.
Alédame moito que veñades pasar o vran a Vilagarcía. Acompañareite na túa andadura pola terra de Gondomar. Conozo ó herdeiro do vello Conde e procuraréi del autorización pra visitar o pazo, que, por certo, é cousa moi probe.
Escríboche moi a presa porque acabo de chegar de Coimbra e atópome eiquí cunha chea de traballo atrasado, que teño que despachar decontado.
Garimosos saúdos de nós os dous pra túa muller e o teu fillo, e pra tí a cordial aperta de sempre, de
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 20/05/1993
Francisco Fernández del Riego Dr. Cadaval, 32 - 4º
Teléf. 434015
36202 Vigo - 18 maio
Luís Tobío
Madrid
Meu querido amigo:
Entérome agora de que che fixeron entrega onte, do "Triskel de ouro" na cátedra de Estudios Gallegos do Ateneo de Madrid. Aínda que se trata dun mínimo recoñecemento aos teus moitos servicios, tan valiosos, á nosa cultura, quero manifestarche a miña máis expresiva felicitación.
Ben sabes o afecto e admiración que desde vello sinto por tí. Vaia, pois, con estas liñas e coa cordial noraboa, a forte aperta de sempre
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 00/12/1963
Meu querido amigo:
Recibín a túa carta. Xa che escribirei máis adiante sobre do asunto da Historia.
Supoño que verías os dous primeiros números da revista "Grial", que che mandei. ¿Non podemos contar con algunha axuda túa pra números sucesivos? Agora xa dispoñerás de algo máis de vagar. Si tes preparado un ensaio de anterior ocasión que poida aproveitarse, sería moi ben. En todo caso, tamén podería mandarme algunha nota ou comentario de tipo cultural, así como críticas de libros, etc., coa túa firma ou con seudónimo.
Felices festas, e unha cordial aperta de
F. del R. [sinatura autógrafa]
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 09/11/1963
Vigo
9 - nov.
1963
Sr. D. Luís Tobío
Madrid
Meu querido amigo:
Fai unha chea de tempo que recibín a túa carta. Esperaba que no vran viñeses dar unha volta por Galicia. Pero ô parecer, as túas ocupaciós non cho permitiron. Sentíno ben. Tiñas moitos desexos de falar contigo, longo e de vagar.
O principal ouxeto distas liñas é o de che pedir un favor, por si o podes atender. Un amigo noso, ô que ti conocerás tamén inda que soio seña de nome, Celso Emilio Ferrreiro, quería completar os seus ingresos –xa que ten varios fillos– con algunha representación. Pedíume que che escribise a ti, por si a empresa na que traballas necesita un representante en Vigo e Pontevedra; i en caso afirmativo, que nomease a Ferreiro pra desempeñar isa misión.
Estimaríache moito que, de ser posíbel, atendeses o pedido. En calquera caso, rógoche que me comuniques o que haxa, pra que Ferreiro vexa que fixen a xestión. Moitísimas gracias, por adiantado.
Don Manuel Puente escribíume dúas cartas. Pídeme que nos encarguemos da distribución dos dous tomos da Historia. Xa chegaron algús exemplares co ise fin. Pero o 30% de desconto que ofrece é moi escaso, pois de facer as vendas a traveso de librerías e representantes, hai que lles dar o 25 de comisión.
Dime tamén que me poña â fala contigo, pra ver de proseguir a edición da obra. Garantizándoo e aconsellándoo ti, non ten incomenente, en principio, enque os prósimos tomos se editen en Madrid baixo a túa direición.
O traballo da Prehistoria, que deixóu Cuevillas manuscrito, estáo revisando Xocas e poñéndoo ô día. Incorporaralle material gráfico, e unha vez mecanografiado o texto, mandaramo todo a min.
Tamén os fillos de Iglesia Alvariño parecen dispostos a entregar o orixinal sobre o Idioma que se refugara polas razós que conoces. No caso de que o solicitáramos de novo, habería que llo entregar a Ferro, pra que suprimise todo o que resulta inaxeitado. De calquer maneira, non sei ate que punto resultaría comenente meter ise estudo nun tomo co da Prehistoria. Haberá primeiro que mirar si a estensión diste abonda pra encher un volume de tamaño semellante ô dos xa publicados. En fín, ti dirás.
Sería ben que me transmitises tódalas suxerencias que se che ocurran, pra lle eu escribir a Puente.
Si vou un día a Madrid, antes de que ti veñas a Galicia, ireite ver.
Entrentanto, espero as túas novas.
Moitos saúdos â túa muller e ô teu fillo, da miña dona pra todos, e pra tí a cordial aperta de sempre, de
F. del R. [sinatura autógrafa]
[Na esquina superior dereita, escrito a man con bolígrafo azul: Cont. 6-XII-63]
Transcripción da epistola de Lois Tobío Fernández, a Francisco Fernández del Riego en 13/06/1981
Madrid, 13 de xunio de 1981
Meu querido del Riego: Por máis que esgarabello na lembranza, non chego a recoller ningún dato ou caso concreto que che puidera servir pra o que tencionas facer sobre o benquerido Casal. Moitas conversas tivemos daquela sobre moitas cousas pero él aparéceseme como unha figura enteiriza e nobre, toda xenerosidade e coraxe, que se deu á loita polos nosos ideáis con desprendimento e sacrificio. A instalación en Santiago da sua imprenta foi, en boa parte, pra que o Seminario puidese editar os seus traballos. Aló na rua das Hortas traballaba duro e sempre sorridente e optimista pra que a cultura galega dispuxese dun meio axeitado pra o seu espallamento. Cobraba cando e como podía e nunca se queixou das demoras. A veces dábame a impresión de que non precisaba do seu traballo para vivir (cousa, desde logo falsa).
Como eu saín de Galicia no ano 32 nada sei, senón por referencias tardías, da traiectoria da sua vida e labor apòs dese ano. E da sua morte.
Sinto que non che poda ser de máis utilidade para a tu empresa que espero e desexo que leves a cabo.
Unha estreita aperta.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 06/11/1958
Vigo
6-nov.
1958
Sr. D.
Luís Tobío Fernández
Montevideo
Meu querido amigo:
Supoño que Canabal che terá entregado o longo traballo sobre a nosa lírica contemporánea, no que están tratados todol-os puntos que ista abrangue, por diversos autores. Como verás, o enfoque, meditado e ouxetivo, está feito co rigor e a altura que o tema require.
Sei, por anticipado, que leerás o estudo con cariño e comprensión, e confío en que o teu sagaz senso crítico servirá pra que o valores no seu verdadeiro siñificado.
Como complemento dise ensaio vai un apéndice obrigado, que vos dará Perfecto López o día 21 ou 22 dos correntes. Estimaríamosche moito que o léses, tamén, pois coido que resulta esencial pra completar o texto primeiro.
A tú participación na obra valorámola moito, xa que os teus xuicios literarios son sempre meditados e sereos. Conocéndote de vello, como te conozo, non dubido en que prestarás o teu concurso a isa obra da nosa cultura.
Con garimosos saúdos â túa muller, e da miña pra os dous, mándoche a cordial aperta de sempre
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 22/11/1951
Vigo
22-nov
1951
Meu querido amigo:
Recibín a tua carta, que, como sempre, me produxo a ledicia dos vellos recordos. Doume presa en che respostar pra acompañarche as fotografías que me pides. Non puiden atopar a do illote de San Simón, nin outras máis espresivas. Si dispuxese de algún tempo remesaríache o que desexas. Pero como supoño que che urxen, a ver si así podes saír do paso. Agradeceríache moito que cando se pubrique o artigo, me mandes un exemplar do suplemento.
Xa saíu o segundo número da coleición "Grial". Leva por tiduo "Pintura actual en Galicia". Colaboran Maside, Seoane, Angel Johán, Dieste, Gurriarán, etc. Non tardarás en recibilo, pois certificouse fai uns días â tua dirección. Dime que che parece. Coido que deica agora non se fixo nada semellante. Veremos si podemos seguir avante.
Quixera que, como favor especial, me enviases un ensaio teu, có vello seudónimo que aquí empregache, pra un dos próisimos números. Un dos nosos meirandes anceios é incorporar â publicación un abondoso número de firmas das que teñen algo que decir. ¿Atenderásme?
O Bouza xá está eiquí de regreso. Eu non-o vín, e pouco sei das impresiós que trae da sua xira cultural.
Teño ganas de ir a dar unha volta por esas terras, e poder abrazarvos a todos. Hai momentos en que ise viaxe é pra mín unha verdadeira ousesión. Síntome canso, desalentado, nista brétema que o afoga a un.
Nada máis pol-o momento.
Recibe a forte e cordial aperta de sempre, de
F. del R. [sinatura autógrafa]
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 11/11/1952
Vigo
11-nov.
1952
Sr. D. Luís Tobío
Montevideo
Meu querido amigo:
Imos a preparar un volume de ensaios sobre a saudade, semellante ô que lle adicamos a Rosalía, e que tí xa conoces. Queremos que tí nos fagas un traballo sobre o tema, dende o punto de vista que estimes comenente. A estensión, pol-o estilo da/dos que se prubricaron sobre Rosalía. Deberá estar escrito en galego, e firmado co teu nome, agás que prefiras o emprego de seudónimo. Quixéramos tel-o no noso poder antes de primeiros de ano, pra non demorar a edición do volume. Si por calquer motivo non puideses faguer o estudo, estimaríache que mo comunicases a volta de correo.
De todol-os xeitos, penso que non nos negarás iste favor que solicitamos de ti con grandes espranzas de que seña atendido. Quero invocarche pra ilo a nosa vella amistade, e a comunidade de aspiraciós que nos xunguen.
Mil gracias anticipadas, e a forte aperta de sempre, de
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 26/04/1951
Vigo
26-abril
1951
Sr. D. Luís Tobío
Montevideo
Meu querido amigo: Fai tempo que tiña mentes de che escribir. Diversos motivos viñeron aprazando o meu propósito. De todol-os xeitos, coido que desde que nos separamos –¿cántos anos van aló?– non deixei de seguir os teus pasos. Sempre andiven preocupado pol-a tua sorte. Non en balde che debo favores de amistade e orientacion, n-aquiles tempos universitarios. ¿Lémbraste? Por tua nai, por teu irmán Alfonso, por amigos comúns, percurei decote enteirarme dos teus recumbos. Agora Pita, infórmame adoito, e seméllame que en tantos anos non te perdín nunca de vista. A tua aititude frente ás nosas cousas preocupábame, e sentíame anceioso de saber o que facías.
Eu vivo unha vida abondo desnorteada, mergullado nun ritmo febril de traballo, sin apenas compensaciós. Todo parece afundido arredor dun. Se un acerta a atopar cun asideiros. Pasaron os anos, e siguen pasando, nun total fracaso persoal. Soio unha fe galega, n-iste pequeno mundo noso, sostén a un n-ista realidade abraiante, carregada de escenticismos e decenciós. Muitas veces teño matinado na idea de vivir, coma vós, a vida da emigración. Pero sinto un ausurdo tremor por me afastar de Galicia. A pesares de iste isolamento, de iste aturar día a día unha doenza espritual, da que cecáis non vos decatades ben, cóstame muito crebar as amarras. Aínda quedan algús amigos, bandeados coma min pol-as circunstancias. Pero bó é que haxa xentes limpas e xenerosas, capaces de sortear con enteireza o revolto balbordo que nos asolaga.
Nos minutos, poucos por certo, que podemos furtar ó traballo miltifure [?] e abafante que hai que realizar para vivir, facemos o labor cultural que nos é posibre facer. Demos comezo, con mil esforzos, a unha obra de ediciós que coidamos de interés. Iniciámola con unha "Antífona de Cantiga" de Cabanillas. Pero o primordial son uns Cadernos trimestráis que andamos a facer. O primeiro xa saíu. Por correo ordinario remeseiche un exemplar fai varios días. Impórtame muito que nos días a tua opinión sobre a sua presentación e contido. Tamén me importa grandemente que me mandes un ensaio teu pra un próisimo número. ¿Tés algún incomenente pra mo facelo? Teño a espranza de que á vista da pubricación e das xentes que a redaitamos, quererás sumarte á nosa empresa.
E nada máis por hoxe. Recibe a forte e cordial aperta de sempre, do teu vello amigo
F. del R. [sinatura autógrafa]
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Lois Tobío Fernández en 08/07/1951
Vigo
8-xul.
1951
Sr. D. Luís Tobío
Montevideo
Meu querido amigo: Recibín a tua carta. Pordúxome fonda ledicia saber direutamente de tí, despois de tantos anos. Satisfaime que che gostara o Caderno. Piñeiro é un rapaz de Lugo, de gran talento, adicado a custiós filosóficas. É un dos valores novos de Galicia máis positivos. Quen che pode falar con detimento da sua persoalidade, é Prada.
Agora andamos a preparar o segundo Caderno, que irá adicado con preferencia á pintura. Coido que se manterá á mesma outura do primeiro. O pior é si calisquera día non podemos seguir avante, pois as dificultás xurden cando menos se agarda. Aló veremos.
Por correo aparte remeseiche un exemprar da miña Historia da Literatura Galega, que remata de sair do prelo. É o primeiro libro da serie de Manuás que edita "Galaxia". A mesma editorial ten en marcha unha serie de criación que se iniciou coa "Antífona da Cantiga" de Cabanillas; a de cadernos, co tídoo de Coleición "Grial"; e unha reedición de clásicos, chamada "Coleición Pondal". Pra o futuro matinamos en lle dar aínda meirande amplitude ás publicaciós. Todo, craro está, contando con que poidamos seguir avante.
Ademáis de "Galaxia", hai a Editorial dos Bibliófilos Gallegos que inspira Filgueira, con fís máis arqueolóxicos que vivos, e a Coleición Benito Soto, sostida por un grupo de rapaces pontevedreses, adicada á pubricación de libros poéticos.
Entre a xente nova comeza a haber algunha inquietude espritual, pero en xéral pouca cousa.
A Historia de Galicia que dirixe Otero vai por bó camiño. Coido que xa está pra rematárese o primeiro tomo. Cecáis en setembro o poidan enviar pra imprentalo.
Eu sigo coma sempre, inda que muito máis envellecido. Hai que traballar arreo, con un ritmo apresurado e agobiante. Non teño tempo pra nada, e nin siquera sei de onde saco o tempo. Agora estóu pasando unha tempada n-unha praíña de perto de Vigo, pero vou todol-os días á cidade, e práiticamente non disfroito nada do mar.
Xa saberás que Carballo está agora en Lugo, de direutor de un Colexio. Continúa coa súa misantropía esaxerada, e con abondos complexos. Fai cantos traballos literarios se lle encargan, pero non sai d'iso.
Istes días inauguraráse en Bos Aires a Esposición Coleutiva de Arte Galego que orgaizamos aquí. Non sei como sairá. Agradeceríache que me deses as impresiós que ahí recibas dos resultados. Si aparecen comentarios na prensa que tí lés, non te esquezas de mos mandar.
Tamén debe de andar a istas horas pol-a capital do Plata, Bouza-Brey. Coido que vai arranxar [ilexible ¿?] folk-lóricas. Eu non-o fun a despedir cando saiu de eiquí, apesares de que me mandóu dous recados. De todol-os xeitos, no fondo é un bó galego.
Bueno, nada máis por hoxe. Recibe a cordial aperta de sempre do teu vello amigo
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego,de Isaac Díaz Pardo, a Luís Seoane en 17/04/1972
Vigo, 17 de abril de 1972
Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires
Querido Luis:
Escríbote a carón de Paco Del Riego na mesa da Fundación Penzol.
Boeno. A sala de Barcelona abrirase cunha mostra do libro galego traida dende o medioevo deica hoxe. Gracias, naturalmente, a que Paco tomou a cousa coma súa. Paco queda de direutor de orquest[ra] pra orgaizar tal lerio. Ademite todas cantas suxerencias se lle fagan pro il é moi dono de aceutalas ou non. Eu e os demais faremos tódolo posible por cumprir as súas instruccións. Súa colaboración vai a ser tal que non abandonará a cousa deica deixala presentada na mesma Barcelona.
Non perdemos un intre pra te poñer isto no teu coñecemento e pra te pedir que fagas ti a tapa do catálogo e aportes calisquer outra suxerencia pra il. Tamén pra que fagas un cartel. Coma a sala inaugurarase o dia das Letras Galegas, 17 de maio, niste Ano Internacional do Libro, o texto dirá:
Día das Letras Galegas, 17 de maio de 1972.
Lª MOSTRA DO LIBRO GALEGO EN CATALUÑA
do 17 de maio ao 17 de xuño
horas ........
Galería Sargadelos
Provenza, 274
Barcelona
O demais cho vai a decir Paco.
Confírmote varias miñas. Unha aperta tensa pra entramos
[Díaz Pardo]
Querido Luís:
Como che dí Isaac, encargueime de orgaízar, por discipriña galega, a Mostra do Libro galego en Barcelona. Presumo por adiantado a túa colaboración. Fora do Catálogo e do cartel, terás tamén que aportar suxerencias de todo tipo. Ti tes a esperiencia doutras mostras que orgaizache en Buenos Aires. Compre que, partindo desta esperiencia, me fagas saber coa urxencia posible todo canto se che ocurra. Tanto no que respeita á escolma de libros, coma no orde de orgaización e publicidade da Mostra. Penso que se trata dunha cousa de grande importancia cultural pra Galicia. Compre, por iso, xa que non estás presente aquí, que me digas todo o que se che ocurra sobre do particular. A túa colaboración, inda dende lonxe, é imprescindíbel.
¿Paréceche ben que os catálogos e os cartéis se fagan en galego somente, ou tamén en castelán i en catalán? Agardamos a túa resposta.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 02/03/1979
A Coruña, 2 de Marzal de 1979
Sr. D. Francisco F. del Riego
Vigo.
Meu querido amigo:
Fai algúns anos o escritor e crítico Francisco de Miralles escribiu nun artigo encol dos museos: “Polo momento, non existe unha política museística. Non se plantexóu aínda o uso dos museos”. “Constituien, esto si, fontes de coñecimento histórico”. Referíase a España. Nos Museos de outros países de Europa veñen, dende fai tempo, servindo a unha política educativa, constituíndo verdadeiros centros docentes a cuio frente téñense xentes non somente especializadas, senón con unha gran esperencia nestas custións. Non se trata soio da obra arquitectónica útil que se poda facer pra eles, con todo o que esixe un museo do noso tempo, senón do xeito en que o museo sirva á colectividade. Para elo, presentamos no primeiro tomo de L. F. un plan de traballo educativo que parece non ter sido leído por cuasi ninguén, dándolle a razón a García Sabell en “O desdén pola lectura”, que tan axeitadamente escribíu fai uns dous meses. No traballo noso establecíase que o Museo de Arte Carlos Maside, fundábase co ouxeto de espallar, ilustrándoa, a intención dunha xeneración de artistas que creeron nas posibilidades dun arte galego, non somente caracterizándose por unha temática propia galega, senón polos aspectos formais da obra de arte no noso tempo. Dende o punto de vista didáctico atendíase a mostrar neste pequeno museo a obra dos artistas galegos a partir do ano trinta, é decir, de aqueles que, pra nos, foron os primeiros innovadores, facendo a sua obra con conciencia moi clara encol das posibilidades dun arte diferencial galego e tendo en conta o carácter precursor dun artista anterior, Castelao. Ningún outro. Eu fun o autor desde proieto feito de acordo con Diaz Pardo, que pra ese mesmo número de L.F. fixo o proieto adicado a Sargadelos. Mais, así como Sargadelos fundouse plasmándose a sua realización con arreglo ás ideas de Diaz Pardo, a concepción do Museo, miña, co meu foi o maior aporte de obras, arredor de 140, da miña propiedade, reunidas en moitos anos, ou que merquei espresamente, ou obras propias feitas por min, ou que conquerín de amigos de moitos anos, aos que recabei o seu apoio, e que, xustamente polo seu aporte débense considerar, como a Isaac Diaz Pardo ou como a min, tamén seus fundadores.
Como antecedente das que denominamos funcións estáticas e dinámicas do Museo de Arte Carlos Maside, que influíron en xeral meu traballo, débense ter en conta, o Tren de Arte que montaron os constructivistas, futuristas e abstractos rusos na época da sua revolución, os plans que deixaron escritos pra Escolas de Arte, esposicións, etc., Anxel Ferrant, Gabriel García Maroto e Manuel Abril, na década do vinte; Herbert Read e Schmidt de mais tarde, Director do Museo de Basilea, etc., e a esperencia transmitida oralmente no meu caso por Rafael Dieste, polos misioneiros pedagóxicos de España, fundadores de un Museo rodante con copias de obras do Museo do Prado, pronunciando conferencias sobor delas polos pobos españoles.
Mais teño que deixar aclarado que, do Museo de Arte Carlos Maside non fun nunca seu director, senón un dos seus fundadores; si queredes, e facedes caso de Diaz Pardo que o publicou nun artigo, o seu fundador, posto que foi un soño da miña vida, do que falei e escribín moito; e doutros soños que tiñan que ver con diversos ensinos sinxelos pra o pobo e que deberon terse cumplido ao meu ver, a traveso do Laboratorio de Formas, logo de feitas a fábrica de Sargadelos e de estar en camiño de se facer o museo. Non poido sere. Cumplido en parte o soño do museo, soio en parte, a consideración desto e do que non se fixo, é xa un problema persoal, de incapacidade si queredes miña. Xa non discuto mais e retírome de calquer actividade que non teña que ver co que habitualmente fago, grabar ou pintar. Na miña resolución non hai acritudes, nin renuncia ás miñas vellas ideas galeguistas e non me arrepinto do meu pasado, do que estou, polo contrario, orguloso, fíxeno todo cecais mal, mais con dinidade. Desexo de non contribuir a mais discusións sobor actitudes inconsultas, personais, etc. Xa non teño mais nada que decir. Mais ben penso que fica todo dito e que en nada afecta á amistade, como se pode deducir da carta que lle remitín a Diaz Pardo o 19 de Febreiro deste ano, e que foi contestada o 25 dese mesmo mes. Teño de engadir, con respecto á carta miña, rectifícome en canto ao referente á renuncia ás acciós de miña pertenencia en Cerámicas de Sargadelos. Continúan sendo miñas, mais, os beneficios que produzan estarán adicados a premiar cada dous anos ao pintor, grabador, ou escultor, en calquera dos seus xéneros, que, logo de ter traballado dez anos consecutivos no seu arte tivese probado a sua calidade na totalidade da obra feita, a xuicio dun xurado que nomee o Patronato do Museo de Arte Carlos Maside, e, a cuio xurado, ten de pertenecer un membro do Patronato. Non tendo o candidato menos de trinta anos de edade. Terá tamén de ser nado en Galicia, ou fillo de emigrantes galegos, ou simplemente de galegos. O beneficiado co premio deberá deixar unha obra ao Museo de Arte Carlos Maside.
Vivindo do meu traballo, esto é do pouco que podo facer, na miña situación, por Galicia.
Esto é todo. Remito fotocopia, perdoádeme, desta carta a cada un dos membros do Patronato.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 01/01/1979
LUIS SEOANE
Buenos Aires, 1º de Enero de 1979
Sr. D. Francisco Fernández del Riego
Vigo
Meu querido Del Riego:
Recibín a tua do 21 do mes pasado. Esta chegaráche entrado o 79, si chega. De calquer xeito, nos estaremos en Galicia na primeira quincena de febreiro. Xa falaremos entón de moitas cousas. Xa terás o exemplar de Imáxenes de Galicia, mandeino tan pronto como tiven exemplares. Pra min a importancia que ten, penso, é a de rescatar mitos e feitos históricos galegos que non tiveron, na sua maioría, expresión gráfica algunha. Penso voltar e, coma ti, penso manterme “fora de xogo”. Estarei soio pra o meu traballo. Gostaríame redactar, non sei si terei folgos pra elo, un libro de memorias no que, si non importantes os feitos meus, sí se reflexe o ambente e a lembranza das persoas que foron meus amigos dunha xeneración, a nosa, pra Galicia. Penso en esto a miudo. Quixera non ter a sensación de que todos nos perdimos os anos traballando sin ter por qué.
Xa falaremos moi pronto. Unha grande aperta, a primeira do ano 79, pra Evelina e pra ti, desexándovos Maruja i eu un 1979 feliz.
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 04/12/1978
FUNDACIÓN PENZOL/Policarpo Sanz, 24/Teléfono, 18204
Vigo 4-de decembre do 1978
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Meu querido amigo:
Recibín a túa carta do día 21 de novembre. No entanto producíuse a morte de Lorenzo Varela. A tremenda noticia caéu sobre nós como un mazazo. Perdeuse con el un gran galego, un escritor de gran fuste e un gran amigo. Mándoche algúns retrincos de xornal nos que se comenta a dramática desaparición do autor de Lonxe.
A García Sabell nono vexo hai unha chea de tempo. Sei que está de regreso en Santiago, pero aínda non falei con el. Supoño que estaría contigo en Buenos Aires.
Teño gana de vos ver de novo en Galicia. Penso que non tardaredes en regresar. Daquela falaremos, pois considero que de ningún xeito debes renunciar a formar parte do Patronato do Museo Carlos Maside. A túa iniciativa e fundamental axuda foron as que posibilitaron o que hoxe exista. E sendo así, resultaría inconcebible que te alonxases dunha realización que tanto che debe.
Os traballos de posta en marcha dun novo Seminario de Estudos Galegos van por bó camiño. Están incorporados a eles especialistas xóvenes de todalas ramas. Dos vellos son moi poucos os que quedan. Pero entendo que se pode facer moito neste particular.
Estóu desexando recibir o exemplar de Imágenes de Galicia que me prometes. Cando chegue ás miñas mans, fareiche expresiva a miña opinión sincera.
Por aquí todo sigue máis ou menos igual. Hai moito rebumbio político. Eu mantéñome fora do xogo. Foron moitos anos de actividade anguriosa e síntome canso. Por outra banda, o problema de Artes Gráficas traime de cabeza, xa que a dura situación económica provoca unha importante devolución de letras e todo vai mal.
A nosa xeneración, tan sacrificada, foi vítima propiciatoria duns e doutros. O único que ainda nos debe animar é saber que cumplimos cunha obriga histórica, e que a nosa conciencia está tranquía nese particular. Hai que confiar en que algún día se lle fará xusticia.
E nada máis por hoxe. Con saúdos garimosos a Maruxa de nós os dous, recibe a cordial aperta de sempre
Paco
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 21/11/1978
Buenos Aires, 21 de Novembro de 1978
Sr. D. Francisco Fernández del Riego
Vigo
Meu querido amigo:
Lamento moito a morte dos teus irmáns. Non soupen nada e estrañábame o teu silencio, non podía comprendelo dada a nosa amistade, e queixeime inxustamente. Perdóame, síntoo moito e estou contigo na tua door.
Onte falou conmigo dende Lima, Garcia Sabell. Estará nesta o Domingo que ven e prometeunos unhas horas para falar de todo, amigos, traballos, etc. De ahí non soupen nada durante os derradeiros meses. Nin siquera me enterei da inauguración do Museo Maside hasta que mo dixo Xosé Luis Vázquez [de Castro] en Buenos Aires, fai uns dias. Todo o que soupen foi dunha xuntanza do Patronato no Castro con motivo de ter ido a Coruña Alvaro Xil, invitándome a unha comida en Sada. Non tiven noticias de nada. Mais estou acostumbrado a perder e teño decidido, cecáis cando volte, a renunciar a formar parte do Patronato. Fixen o Museo e fun despoxado do meu dereito a opinar. Foi idea miña, como outras desnaturalizadas, deixei a miña colección, merquei moitos cadros, pedín a donación de outros, sentei as liñas xerais pra facer del un centro cultural dinámico e remata sendo propiedade dunha fábrica e non de Galicia como aspirábamos a que fose. O que me resta por donar fareino máis adiante, si se concreta, ao Museo de Vigo, ou o da Coruña. En canto a miña Biblioteca de Arte, de arredor de dous mil volúmens téñoo decidido, senón poñen dificultades, de donala á sección de Historia do Arte da Facultade de Filosofía de Santiago, que é, penso, onde mais a precisan. Desto falarei con Domingo no tempo que estemos xuntos. A xente que atopei en Santiago o ano pasado que tiñan rematado a carreira non teñen mais noticia do arte do noso tempo que o que poideron adequerir pola sua conta en lecturas de revistas e nas conversacións das tertulias. A miña biblioteca foi feita no transcurso de coarenta anos, con moitos sacrificios como te podes imaxinar polos precios dos libros, pero foi o meu vicio, e hoxe poseo moitos raros e agotados.
Tampouco estou enterado de cales son os traballos que se fan encol do Seminario de Estudos Galegos. Por outra parte eu non formaba parte do vello Seminario, pero enmais é que non sei nada de Galicia e as xentes de eiquí tampouco. Nunca estivo máis lonxe Galicia de Buenos Aires que nestes dous derradeiros anos. Nesta semán ou nos primeiros dias da que ven, logo da presentación de Imágenes de Galicia por un crítico arxentino nunha galería de eiquí, enviarei a todolos amigos, entre os primeiros a Ricardo e a ti, o exemplar do libro, agradecendo a vosa opinión sinceira.
E nada mais hoxe. Unha grande e garimosa aperta de Maruxa e miña para Evelina e para ti:
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 30/10/1978
Vigo 30-outubro 1978
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Meu querido amigo:
Recibín a túa carta do día 20 na que te laias de que non cumplira a miña promesa de che escribir. Pero o meu silencio está xustificado, pois estóu atravesando días moi doorosos. Cando apenas se cumplira un ano da morte dun irmán meu, agora remata de se finar aos 61 anos, outro: Domingo. Sin mal ningún, deitouse como decote ás once da noite, e ás nove da mañán seguinte apareceu sin vida no leito. Xa podes figurarte a forte impresión que nos abanéou e que aínda non puiden superar. Por si fora pouco, mañá operan en Madrid a outro irmán de 54 anos do corazón. Teñen que lle poñer unha nova válvula, e non sabemos como irá a cousa.
Tamén ando amolado con Artes Gráficas, pois temos fallidos de case seis millóns de pesetas, que non hai xeito de recuperar. Esta situación vén gravitar aínda máis sobre o meu estado de ánimo.
De todos xeitos, non deixei de me ocupar da túa posible colaboración en Faro de Vigo. Pero con tan mala sorte que cando encetaba xestións con Landeira, éste cesóu como director do xornal. Agora ocupóu o seu posto un tal Armesto co que non manteño relación, e nin sei siquera por onde vai encamiñar os seus pasos.
Celebro moito, como podes supoñer, ese proiecto de che facer a gran exposición retrospectiva de homenaxe, que tanto mereces. Aquí, nestes días, está aberta unha exposición antolóxica de Colmeiro, que abrangue desde o ano 1929 ate hoxe. É realmente interesante, e os cadros están moi ben escollidos.
Estóu desexando coñecer ese novo libro de grabados Imágenes de Galicia. O importante é a obra que ún deixa, e pouco significa que a xente nova hiperpolitizada queira prescindir do labor esforzado e valioso dos que a precederon. Estamos en momentos revoltos e desacougados. Pero as cousas, si a democracia se asenta, volverán ao seu canle, e os que veñan despóis terán necesariamente que valorar o que se fixo en situacións ben difíciles. De calquera maneira, tí e nós sabemos que cumplimos unha misión histórica, e eso val por todo o resto.
O libro Galicia 2002, inda que non tivo proiección popular, conseguíu un eco positivo nos medios minoritarios.
Por aquí todo sigue máis ou menos como cando tí te fuche. Estase a traballar nunha reactualización do Seminario de Estudos Galegos, coa incorporación de homes novos especializados nas diferentes materias. Xa te supoño enterado, tamén, da inauguración da nova planta do Museo Maside. Eu non puiden asistir, polas razóns que che indicaba ao comezo desta carta, pero dixéronme que concurrira moita xente, e que o Museo quedóu moi ben.
E nada máis polo momento. Garimosos saúdos a Maruxa, de Evely pra os dous e pra tí a cordial aperta de sempre, coa esperanza de te poder abrazar moi axiña.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 20/10/1978
LUIS SEOANE
Buenos Aires, 20 de Outubro de 1978
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Escribinche fai meses, a mediados de Xulio, pedíndoche que me dixeras o teu parecer sobor da nota que me enviaba respondéndolle a un señor Molina, e tamén encol da posibilidade de continuar a sección que facía para La Voz de Galicia, no Faro de Vigo. Remitícheme a nota encol do xuicio de Molina sobre a miña obra e prometías escribirme unha carta mais adiante. Non chegou, e gostaríame que me escribises. Eu estou moi lonxe de todos vos e cada vez mais de Galicia, pois aquí non chega ningunha clase de noticia referida a ela, soio os vascos e cataláns teñen ese privilexio. Aparentemente non existimos, e a xente está descorazonada, pois non saben que conqueríu Galicia en todo este tempo, dende que se anuncióu a preautonomía.
Nos matinamos que iremos en febreiro, non sabemos ben, aínda, si pra sempre ou novamente por un ano. Eiquí pensan facerme unha gran exposición retrospectiva de homenaxe, que agradezo moito, con motivo de que en 1980, cumplo setenta anos. Non tiña conciencia da edade, eles, os que propoñen a gran mostra retrospectiva, fixéronme rememorar a xente da miña xeneración, os compañeiros de fai pronto meio século nas nosas primeiras loitas, das nosas esperanzas pra unha Galicia que tiña de vir, etc. Mais todo frustrouse e temos traballado mais en peores circunstancias que os de algunhas xeneracións atrás. Os que chegaron despois noso non parecen ter en conta canto afectóu o noso traballo esas circunstancias. Alá eles. Son fillos, ou netos, ou familiares dos que diron lugar a elas. Mais non quero falar desto, nin escribir encol delo.
Neste intre quero pensar mais ben no libro de grabados que está a aparecer, con prólogo en galego e castelán. Faise por unha editorial arxentina, con él quero voltar, aínda que sexa soio con grabados, aos temas de leendas e históricos, nunca utilizados, que sepa eu, en Galicia. Refírome ás leendas, ou utilizado moi pouco no XIX en canto ao histórico. Trátase dun libro con setenta e dous grabados e tidoase Imágenes de Galicia.
Recibín o libro que me remitiches Galicia 2002 mais non sei si tivo eco algún. A min trocáronme algunhas verbas para poñelas en portugués ou en castelán. Continúo matinando que o vocabulario fíxose logo dun uso constante do idioma e, pola miña parte veño notando que verbas que son arcaísmos do castelán que se din na Arxentina, e que producían risa en España, voltouse ó uso delas como por exemplo ubicar, a forza, seguramente, da lectura de traduccións feitas polas editoriales en Buenos Aires.
Mais non é eso o máis importante, o que a min impórtame, senón saber si tivo o efecto que esperaban os orgaizadores e do que eu fun mais ben escéptico.
Escríbeme, por favor; por ti e dous ou tres amigos mais, síntome vinculado a Galicia.
Recibide Evelina e tí unha grande aperta e moi garimosa de Maruxa e miña:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 18/07/1978
Montevideo 1985-13º Dto. 68 1021-Bs Aires
Buenos Aires, 18 Xulio de 1978
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Acompaño a estas liñas unha nota que fixen respondendo a crítica que fixo Cesar Antonio Molina á Antoloxía de Nordés. Non sei quen é Cesar Antonio Molina, pero, no que escribe ao se referir a min, teño a impresión de que non quería quedar mal conmigo, e teño a necesidade de decir o que penso do que fago sin me importar o que din os críticos. Si me tivese importado fai tempo que tería que deixar de traballar nas miñas cousas. Quixera publicala no Faro de Vigo, na páxina literaria dos domingos, si a ti che parece ben, pois por razóns que sei comprendes non podo facelo na Voz de Galicia.
Estes dias chega Domingo. Estou desexando velo e falar con él. Pra nós será unha festa. Non sabemos nada de Galicia dende fai moito, e desexamos escoitalo. Estamos soios logo de marchar pra esa Lorenzo Varela, e non teño vínculo algún coa colectividade. Soio con Prada, a quen vexo pouquísimo por razóns de saúde de Manolita.
Si me publican esta nota pregaríache que me enviases o recorte. Tamén gostaríame moito continuar facendo “Figuracións”, a sección que fixen tres ou catro anos seguidos na Voz de Galicia, quixera que consultases tamén esto no Faro, non sei de quen depende. Nos non sabemos que facer, si voltar a Galicia pra nos quedar a vivir nela, ou quedarnos eiquí, onde teño unha vida feita, unha gran biblioteca que tería que desfacer e unha cantidade moi grande de cadros, grabados, tacos de madeira, dibuxos, etc. Non sabemos que facer. Teño medo a voltar. Penso que Maruja ten menos. Mais calquer decisión nosa é común. Teño ganas de traballar ahí. Mais logo do meu fracaso co Museo o meu traballo ten de sere individual, ou con xente que pense en Galicia non dende o punto de vista industrial.
¿Cómo foi acollido Galicia 2002?. Eu non sei tampouco nada de esto. Dime o teu parecer, o dos amigos. A parte miña foi moi descoidada e, en mais, incorporeime tarde ó grupo. Escríbeme, preciso de comunicación con vos, teño necesidade de noticias de todos vos. E procura que se publique a miña resposta a La Calle, si a ti che parece ben.
Unha gran aperta de Maruxa e miña pra Evelina a pra ti.
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 05/04/1978
Buenos Aires, 5 de Abril de 1978
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Recibín a tua carta do 6/III e os números 56 a 59 de Grial. A carta con noticias que che agradezo moito. Eu estou feito unha calamidade, perdín, creo, espero que sea momentáneo, todo o entusasmo no traballo e téñoo dabondo, mais non atino a comezar. Funme arredando de moitas cousas e non sei cal será o porvir noso. Eu tiña, de acordo con Isaac, unha especie de programa de fundacións prácticas, que xa non se levarán a cabo, ourentadas cara ás necesidades primeiras dos campesiños, programa en xeral de educación, para crear entidades mais efectistas, totalmente inútiles para Galicia pero que lle sirven á propaganda da porcelana, aforrando a inversión de cartos na publicidade e desenvolvéndose de xeito caprichoso con respecto aos problemas de Galicia, dos que ten un descoñecemento absoluto. Unha primeira fase cumplíuse con moito éisito polo Museo Carlos Maside, mais él desfixo, nas miñas ausencias, a continuidade da laboura que se emprendera. E eu, o maior donante, o úneco que mercou cadros para dar unha primeira idea do arte actual galego, e o que conqueríu as outras donacións non facendo nada para aparecer dirixíndoo, negándome incluso a falar ou facer nada que podese identificarme con esa laboura, algo que xa esperimentara no traballo da colectividade de Buenos Aires, quedei separado en parte da sua ourentación. O programa do Museo que non se poido levar a cabo, e que fixen totalmente eu, é o que está publicado no primeiro númaro do L. F. Ben, xa estou separado practicamente do Museo, ou estaréi xunguido a él si me resigno a obedecer as suas ocurrencias e actúo como unha especie de empleado. Galicia, por outra parte, por necesidade deles seguramente, adora aos empresarios, continúa importándolle pouco ou (sic) non ter conciencia de que a primeira fase de calquer revolución é cambear o sistema de vida que foi herdado, posibilitando á xente, a traveso do coñecemento do que o rodea, a estudar os meios de explotación industrial dese coñecemento. Esto falámolo cen veces en Buenos Aires, e deixouse escrito nas cartas que cruzamos. E de todo esto fai él caso omiso en beneficio da propia industria e non como aparenta, de Galicia. Eu desafogo hoxe contigo, molestándote con esto, cuios proietos non me beneficiaban a min persoalmente. Dígocho, penso, porque eres un dos poucos, tamén, que emprenden moita obra en beneficio de Galicia e non personal. Eu continúo sendo incapaz de que non se me note na faciana o meu disgusto ou a miña repugnancia. Que en tantos anos de Compostela non fun capaz de adeprender a sorrir e a abrazar os nemigos e os traidores, cecáis porque non mo esixíu o clima social en que sempre vivín. Os cartos para esta obra tiñan de xurdir da Fábrica de Sargadelos. Mais nunca establecimos que as ideas e os feitos culturales tiñan de sere ourentadas pola sua xerencia. Perdóame este desfogo, tiña necesidade de telo con algún amigo coma ti con quen estiven en contacto dende os anos de estudante en Santiago, e tendo, nos peores intres, participado en empresas comúns.
Outro problema é o da política galega. Aquí ninguén está contento. Eu tampouco. Penso que non interesamos ao centralismo e tampouco os que sempre supuxemos aliados, a Cataluña e Euzkadi, que nos muxen o mesmo que Madrid. Foi un erro, matino, en declarar disolto o Partido Galeguista.
A Isaac remitinlle a lista dos pertenecentes ao Partido Galeguista, dirixíuse logo a eles. Remitinlle tamén a lista de colaboracións, claro está, xa todo feito, onde lle pedíu un traballo sobre hestoria a Martínez López. Contesteille decíndolle que tiña de pedirllo encol da súa especialidade, e a tí sobor política cultural galega entre 1936 e o 76, que creo é moi necesaria en este intre, proietándose na tua colaboración a que ten de seguirse no porvir. Logo desto non sei mais nada.
E non quero facer mais extensa esta carta. Unha gran aperta para Evelina e pra ti de Maruxa e miña:
Seoane
[Escrito a man na marxe superior esquerda:] Montevideo 1985-13º Dto. 68 1021-Bs Aires
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 06/03/1978
Vigo 6-marzo 1978
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Meu querido amigo:
Acabo de recibir as tuas liñas do día 28 do pasado mes. Alégranos moito que a gripe que te colléu no viaxe se resolvese ben e axina. O importante é que, coma sempre, sigas a traballar co mesmo entusasmo.
De Prada hai unha chea de tempo que non sei nada. Tamén é certo que eu me volvín moi preguizoso pra escribir cartas, e estóu en deuda con el. Sería moi interesante que atendese as suxerencias que lle fixeche sobre os dibuxos de Castelao e de Federico Ribas, pois compre ir recuperando pra Galicia todo o que se poda do que anda esparexido por ahí fora.
Isaac non me falóu nada en concreto sobre a idea de reconstruir o Seminario de Estudos Galegos, inda que se trata dunha idea que sempre acariñou. O que sí me dixo foi que, coincidindo coa inauguración da nova galería de Sargadelos en Santiago, vai adicarlle un homenaxe de recordo a aquela institución. Proxecta editar un volume con traballos dos membros do Seminario que sobreviven. A min pediume colaboración.
O problema da Xunta sigue o mesmo que cando tí te fuches. Planteouse o problema da presidencia, e os parlamentarios da UCD propuxeron a Pío. Pero este nome suscitou unha gran oposición, incluso entre os seus correlixonarios galegos. O caso é que o decreto de preautonomía está aínda por promulgar. Fálase de que nestes días haberá visitas a alto nivel pra presionar a súa posta en marcha. Veremos o que ocurre, pois parece que, unha vez resolto o de Cataluña e Vasconia, o demáis non lles corre presa.
Hoxe mesmo mándoche certificado por avión un exemplar do nº 56 de Grial que me pides, e outro do nº 59 –que mandéi preparar para tí, pois non sairá do prelo até fins de semana– porque nel figura un traballo de Mª Luisa Manzanares sobre o teu arte.
E nada máis che teño que contar polo momento. Garimosos saúdos a Maruxa, de Evelina pra os dous, e pra ti a cordial aperta de sempre de
Paco
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 28/02/1978
Buenos Aires, 28 de Febreiro de 1978
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Querido Paco:
Vai facer dos meses que chegamos a Buenos Aires. Cheguei con unha gripe moi forte e fixen un viaxe con febre e unha tensión moi outa. Pasoume e estou traballando, hoxe remito un novo dibuxo para un tapis. Estiven con Prada no mes pasado, ten a muller enferma, mais él está moi ben a pesares da sua edade. Falóume dos orixinaes que ten dos dibuxos que Castelao fixo en Madrid e consultóume onde podía envialos, díxenlle que ao Museo de Pontevedra e que a persoa indicada pra llos remitir e os entregase eras tí. Igoalmente que che remitise os grandes dibuxos de paseados de Federico Ribas, pra o Museo de Castrelos, pois, Ribas, como sabes, foi un gran dibuxante nacido en Bueu, e matino que debe ser Vigo quen os teña.
De ahí recibín unha carta sorprendente de Isaac, manifestando que vai reconstruir o Seminario de Estudos Galegos. Respondinlle que consultase cos compoñentes que vivían, do Seminario, entre os que estabas tí. Mandeille a lista dos que me lembraba de memoria, penso que me esquecín de Taboada Roca. Non sei nada de Galicia. Denantes remitíanme La Voz de Galicia. Agora non teño nada. Non sei si se creóu a Xunta ou non, e de que xeito. Gostaríame moito me diras algunha noticia desto. A axencia EFE e as outras axencias non se refiren para nada a Galicia. Soio se publicóu unha noticia que tivese desexado non ter leído, a de Meirás. Todas as noticias sobor das Autonomías xiran encol de Catalunia e Euzkadi.
Ben. Lembrámonos moito de vos, de ti e de Ricardo. Penso que somos cuase os únecos para quenes o galeguismo constituie unha moral e non era a verba irmandade, soio unha verba.
Unha grande aperta para Evelina e pra ti. A Ricardo escríbolle aparte hoxe. Escríbeme, prégocho.
Seoane
Nota: Quixera que me remitises o Nº 56 de Grial, que non me chegou e o único que me falla.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 20/02/1978
LUIS SEOANE
A.C. 20-II-78
A Fco Fdez del Riego
Meu querido Paco:
Remítoche copia da carta que hoxe envío a Isaac Díaz Pardo. Non podo aturalo mais e non quero ser cómplice dos seus “abusos culturaes”, de abondo inxenuos o (sic) que eu supoño así. Por outra parte sendo eu seu asociado e o inspirador dunha laboura que nin sequera se intentou, no máis importante e popular, tampouco quero ser cómplice co meu silencio. Esto e todo. Deica pronto. Unha aperta tan grande para os dous Evelina e ti de Maruja e miña.
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 22/04/1977
Vigo 22-abril 1977
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Meu querido amigo:
Recibín a túa carta do día 5 dos correntes. Dóeme moito a situación do teu estado de ánimo. Ben comprendo as razóns que te asisten pra te sentir defraudado. Pero penso de todos xeitos que non debemos renunciar á loita. Tí, pesie a todo, estás nas mellores condicións pra poder esixir, porque ninguén desconoce a xenerosidade dos teus esforzos ao servicio de Galicia, desentendéndote sempre de beneficios persoáis. Claro que hai cousas que doen, ben o comprendo. Noustante, paréceme que a inhibición túa sería unha verdadeira pena pra todos.
No tocantes á política galega xa te supoño enterado do ocurrido ultimamente. Constituíuse a Xunta cos compoñentes previstos. Porén, nela figura Marino Dónega, a proposta dos Senadores, como único extraparlamentario. Confía en poder facer algo dentro dela en orde ao galeguismo. Certamente, a Xunta non terá tempo de actuar con transferencia de facultades antes de que se aprobe a Constitución. Pero ten o significado ao meu ver de representar un reconocemento de persoalidade política de Galicia. Despóis, cando chegue o proceso autonómico, veremos si as cousas cambean como deben cambear.
Isaac pediume un traballo sobre o labor do Seminario de Estudos Galegos como empresa de cultura, e xa llo mandéi. Debéu interpretar que o que tí lle indicache referíase á política cultural do Seminario, e non ao período entre o 36 e o 76.
Eu ando amolado esta tempada cunhas dóres de columna. Seguramente teréi que someterme a tratamento durante dez días no Policlínico da Rosaleda. Tamén Cunqueiro está mal a consecuencia dunha úlcera penetrante nun pé, e como é diabético é moi probable que llo teñan que cortar.
Remata de saír do prelo o libro Galicia 2002 no que ti colaborache. Mándoche un exemplar por correo aéreo.
Por aquí as cousas siguen cheas de complicacións e de problemas. Confío, nembargante, en que as dificultades iranse superando de a pouco e en que non volveremos a ser víctimas de novas regresións na conquista da democracia.
E nada máis por hoxe. Con garimosos saúdos a Maruxa e de Evely pra os dous, mándache a cordial aperta de sempre
Paco
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 02/02/1976
FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/DR. CADAVAL, 32/TELÉFONO 213770/VIGO
2-febreiro-1976
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Meu querido amigo:
Son moitos os motivos de agradecimento que che debo por tantas cousas. Pero os producidos nos derradeiros días da tua estada en Galicia estiveron determinados, ademais, por unha fonda emoción. Non necesito decirche o que representaron pra min as tuas delicadas i espresivas probas de amistade. Tamén as breves palabras que me escribiche dende Buenos Aires, e que valoro en canto significan.
Onte chegoume, adicada, a carpeta de grabados Insectario. Trátase dunha verdadeira fermosura. Entre tantos e tantos espoñentes creadores como levas feito, penso que éste é un dos máis felices e orixináis. Agradézoche de corazón tan fino agasallo.
Moi garimosos saúdos a Maruxa, de Evelina pra os dous, e pra tí a forte aperta de sempre
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 12/01/1976
Buenos Aires, 12 de Xaneiro de 1976
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Catro letras de saúdo dende Buenos Aires e pra che decir que quedamos moi contentos de haber estado na casa de Domingo no teu homaxe. É un dos mais xustos de cantos se fixeron en Galicia. Algún día farase outro popular; mais este, recollido, íntimo, con quince ou vinte amigos reunidos arredor teu foi dunha grande beleza, enmais da sua emotividade. De certo xeito o homaxe foi a espresión de como terá de xusgarte a Galicia futura. Tiña que decir esto.
Aparte, ¿recibiches a carpeta de grabados miña, Insectario?. Deixeille o encárrego a Inés, en “Sargadelos” de Madrid. Si non a mandou, reclámalla. Deixeinas firmadas pra tí, Xohan Ledo, Domingo, Piñeiro e Dónega, etc.
Recibide Evelina e tí o forte abrazo de Maruja e meu e o noso desexo de un bo 76:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 00/00/1975
ca. 1975
Sr. D. Fco Fdez del Riego
Vigo
Meu querido amigo:
Remítoche o dibuxo que me pediu Piñeiro para o número de Grial adicado a Castelao. Espero que vos goste. Estou traballando arreo, pois unha exposición en Madrid o 29 de Abril e teño que facela, pois non teño obra eiquí. Gostaríanos moitos vervos a Xohan Ledo e Mimi e a ti e Evelina. Mais adiante cando teña moito adiantado iremos por esa. Non trouxen o segundo tomo de Comunicacións mesturadas porque… ¿para que? Farei eiquí un album de caracolas e ramallos e algún dibuxo máis.
Unha aperta de Maruxa e miña pra todos vos:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 15/10/1974
Buenos Aires, 15 de Outubro de 1974
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Meu querido amigo:
Recibín a tua do 29/IX. Comprendo o teu cansancio, fixeche en todos estes anos moito mais por Galicia do que ten feito posibremente calesquera outro da nosa xeneración. Pasou pra ti un cuarto de século arreo, os que veñen atopan moito feito e un día terán de che facer o homaxe que mereces. Pola miña parte estou canso e enmais síntome desilusionado. Lémbrome das cartas amargas de Maside, non as reléo, non quero releélas, paréceme que perdín a miña vida.
De Valentín [Paz Andrade] non sei nada, nin siquera a qué foi a Venezuela. Recibín dél unha tarxeta de saúdos dende Caracas. Tampouco sei nada do que pasou co outro Valentín e o Presidente do C. Galego en Galicia. Supoño que os terán agasallado como representantes da emigración sen se ter enterado do que verdadeiramente son. Pasou por ahí [Emiliano]Pita en non recibíu agasallo de ninguén. Martínez Risco e Naya parece ser que son os que estabelecen os valores galegos da emigración. O homaxe a Pita, o que mais agradecemos, él e nós os que ficamos en Buenos Aires, é a edición que vos lle facedes. O seu enderezo é rúa de Hipólito Irigoyen 3560-5º piso, Nº 17. Díxenlle por teléfono que pedías o enderezo pra lle remitir o libro e emocionóuse, non podía falar, está moi envellecido. O libro é o seu homaxe á gran cidade onde viviron, traballaron e morreron millóns de galegos que axudaron a facela. Onde morrerá él mesmo e cecáis nós. E, a traveso dese libro, o noso homaxe. Agradecémoscho todos os que aquí vivimos. El chegóu de cuasi neno e toda a sua vida soñou con Galicia. Mais ¿pra qué che digo todo esto? ti o sabes e o comprendes. Quen non pode entendelo, pois pra eso ten de sentir amor e ter unha moral, é o noso novo poeta de Celanova que ahí está en Madrid meténdose en pubricacións diversas cos emigrantes, sin ter mais resposta que a de un semanario de eiquí.
Non escribo mais, tiñan de ser duas liñas co enderezo de Pita e póñome a queixarme, que é outro síntoma de desilusión. Escríbeme cando poidas. Recibide Evelina e tí a aperta amiga de Maruja e miña:
Seoane
[Escrito a man na marxe inferior dereita:] Montevideo, 1985-13º-Dto. 68
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 03/10/1974
EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 218204/ VIGO
3-outubro-1974
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Meu querido amigo:
Recibín as túas liñas do día 29 de setembre derradeiro. Alédame moito que sigas a traballar coa intensidade de sempre. Supoño que ese desacougo físico non será cousa de coidado. Tamén eu me sinto moi canso. Estoóu decidido a deixar a responsabilidade de Galaxia ao rematar o ano, pois xa non podo con tantas obrigas e preocupacións. Os anos pesan i é inútil desconocelo.
O viaxe do Valentín producíuse sin pena nin groria. Ao menos que eu seipa. Somentes algunhas referencias de prensa, e do demáis nada. Coido que foron moi contados os que fixeron caso del.
O número 44 de Grial mandóuseche por correo marítimo o día 6 de xunio. Calculo que arestora estará no teu poder.
Dime cal é o enderezo de Pita pra lle mandar o seu libriño, pois sairá do prelo un destes días.
Coido que estarás enterado por Díaz Pardo da xuntanza do Patronato do Museu Maside. Entendo que será moi proveitoso o que se pensa facer pra o futuro do arte galego.
E nada máis polo momento. Teño vivos desexos de vos volver a ver aló polo xaneiro.
Con garimosos saúdos a Maruxa, e de Evely pra os dous, mándache a cordial aperta de sempre
Fdez del Riego.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 19/09/1974
Buenos Aires, 19 de setembro de 1974
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Meu querido amigo:
Déboche carta dende fai mais de un mes. Perdóame. Estou expoñendo en Bonino e traballo moito e non me sinto de todo ben físicamente. Sae próisimamente un pequeno libro meu na Editorial Sudamericana, Arte Mural. Ilustraciones, con reproducciós de obras miñas e uns textos encol destes xéneros do arte. Tamén un álbum de serigrafías de moi poucos exemprares con sete estampas de circo, e un libro clásico arxentino, El Matadero, con 16 grabados en madeira en edición de luxo; e tres exposiciós máis, nos derradeiros días de outubro en outra galería de Buenos Aires, de estampas; en Decembro en Punta del Este, no Uruguay, e o 5 de Xaneiro en Mar del Plata, hoxe moi importante mercado de arte. Recollo material pra unha monografía encol de Bagaría e continúo preparando a de Maside pra o ano que ven. Esto discúlpame, de certo xeito, como te disculpa a tí o moito que traballas nos teus retrasos.
Non sei nada das andanzas de Valentín, (Valcapone chámalle Vilanova) nesa. Sei que foi ó Congreso de Emigración. Eu vivo ó marxe da coleitividade. Somentes vexo a Prada e a Pedreira. Recibín desa o número de Grial que trae o meu traballo. Agradézoche a sua inclusión, matino que pode ser útil por algúns datos que recollo. Todo está por facer no que se refire a arte contemporáneo. Xa falaremos desto cando regrese. Fáltame o número 44, 6 xunio, de Grial que non me chegóu, e quixera telo para ter completa a coleición. ¿Cando publicamos o traballo de Luz Pozo Garza?. Emilio Pita está como un neno pola próisima saída do seu libro. Dádeslle unha grande alegría, e merécea.
Recibín o teu libro Letras do noso tempo moi importante e bon. Importante por se tratar de unha panorámica das letras universáes que de algún xeito teñen eco en Galicia, moi bons os teus xuicios. Esta é a miña impresión despóis de leélo moi rapidamente, pois chegou fai uns días.
Regresaremos en xaneiro. Escríbeme, por favor, faino nun intre de ocio na praia América. Unha aperta forte dos dous pra os dous:
Seoane
[Escrito a man na marxe superior dereita:] Montevideo 1985-13º Depto. 6
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 09/07/1974
FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/VELÁZQUEZ MORENO, 36 1º/ Teléfonos{17463-13770/VIGO
9-xulio-1974
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Meu querido amigo:
Recibín a tua carta do día 15 de xunio derradeiro e máis o traballo pra Grial, que se publicará no prósimo número. Coido que se trata dun tema moi interesante, pois deica agora que eu seipa, ninguén se ocupóu del. A xente nova poderá ter así unha idea crara sobre da pintura mural realizada por artistas galegos. Traballos como éste son, ao meu ver, dunha grande utilidade porque revelan unha faceta da nosa cultura case desconocida polas xentes de agora.
Non sei quen pode ser o autor da nota encol de Comunicacións mesturadas que se publicóu en Informaciones. Pero millor é que non se seipa, porque evidencia que o libro causóu impacto mesmo en persoas que non están vencelladas ao noso labor, pero que saben valoralo.
Xa vexo que, como decote, sigues a traballar con entusasmo e coa proiección universal que ven caracterizando á tua obra. O feito alédame moito, como podes supoñer.
Nós estamos pasando o vran en Praia América, como todos os anos. Craro que o meu veraneo é moi limitado, pois redúcese aos sábados e aos domingos. Pero de calquer xeito supón unha fuxida do ambente agobiante do inverno. Por certo que tamén está pasando aquí o mes de agosto coa súa familia, é Alonso Montero.
Non sei si, ao cabo, fixo a Galicia o viaxe de que me falas o prohome Valentín. Eu nada soupen deica agora de que arribara a estas terras. Craro é que non ha ser a min a quen visite, como é natural.
Nada novo teño que che comunicar. As cousas siguen máis ou menos o mesmo que cando ti estiveche por aquí.
Garimosos saúdos a Maruxa, de Evely pra os dous e pra ti a cordial aperta de sempre de
Paco
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 05/06/1974
Buenos Aires, 5 de Xuño de 1974
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Meu querido amigo:
Recibín a tua carta do 30/V que agradezo moito. Dinlle unha alegría a Pita, moi envellecido, con unha arterioesclerosis bastante avanzada, coa noticia da publicación do seu libro. Pídoche agora que non esquenzas de que o libro de Pita leva no poder de Galaxia dende 1971, é decir, fai mais de dous anos, e que esos mozos de que falas teñen unha vida pra esperar e viven en Galicia onde poden atopar xeitos de publicar os seus libros aparte de Galaxia, debendo ter en conta o que fixeron por Galicia xentes como Pita, vivindo lonxe, desamparados de calquer axuda e estímulo perante coarenta anos. Agora mándoche un traballo pra Grial sobre a pintura mural en xeral e os meus murales. Creo que pode sere moi útil e reveladora, en canto ós pintores que cito, do traballo déles en Buenos Aires. Con ela remítoche unhas fotografías, as únicas que teño neste intre, que se refiren a algún deles. Penso que incluie noticias interesantes. Gostaríame moito que me escribiras decíndome que te parece.
Xa foi Castro Couso a Galicia, un miña-xoia, e agora vai Valentín a recibir un novo “espaldarazo” dos intelectuales que atope pra servilo.
Pola miña parte traballo arreo. Teño unha exposición en Agosto, outra de dibuxos en Montevideo nos derradeiros días de Xulio e estou a facer uns grabados en madeira ilustrando unha obra do século pasado da literatura arxentina pra unha edición de bibliófilos.
Onte recibín unha nota moi eloxiosa publicada en Informaciones encol de Comunicacións mesturadas, que firma G.F.B. [Gustavo Fabra Barreiro] e non sei quen pode ser. Remitíuma Isaac e é do 23/V.
Esto é todo hoxe. Contéstame, dime o teu parecer encol do traballo que te remito.
Unha grande aperta pra Evelina e pra tí de Maruja e miña:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 30/05/1974
EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 218204/ VIGO
30-maio-1974
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Meu querido amigo:
Xa vai pra un mes que recibín a túa carta. Seguindo as indicacións que me facías, pedinlle a Isaac unha xerocopia do artigo de Corredor Matheos. Pareceume moi interesante. Sairá reproducido, na súa maior parte, no número de Grial que está no prelo. Pra que non aparezan dúas cousas xuntas no mesmo número, deixéi pra o seguinte os comentos dos teus derradeiros albums de dibuxos.
Por aquí andivo, nefeito, Castro Couso. Porén, eu non o vin nin soupen del máis que o que teño lido na prensa. Parece que foron Mon e Naya os que o acompañaron e lle prepararon unha mostra dos seus traballos.
Non me esquezo da edición do libro de Pita. Confío en que aló pra o outono esteña na rua. Pesie ao afecto que por el sinto, cústame moito dar este paso. Pola sinxela razón de que temos en turno de publicación unha ducia de volumes de versos, cuia aparición vou demorando, e cando os poetas vexan editado o libro de Pita reaccionarán moi mal. Sobre todo porque hai algún que agarda dende hai máis dun ano.
O outro día estiven en Padrón con Dieste e Isaac, que foron acompañados das suas mulleres pra asistir ao acto do Pedrón de Ouro que lle concederon a Álvaro Gil. Tamén estivo Valentín e moitos amigos. Por certo que alí nos amostraron o libro de Luís Villaverde encol dos mariscos, que acababa de publicárese.
Pesie á fermosa xeira aberta polos nosos veciños, as cousas por aquí siguen máis ou menos o mesmo. A ver si cando tí veñas se deseñan outras perspectivas.
E nada máis por hoxe. Con garimososo saúdos a Maruxa, e de Evely pra os dous, recibe a forte aperta de sempre, de
Paco
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 08/05/1974
LUIS SEOANE
8-V-74- Bs As
Sr. D. Francisco F. del Riego
Vigo.
Querido del Riego:
Nuestra amiga Marucha Salgado vai pasar uns meses a Galicia e gostaríanos moito que lle presentases algunha xente de Vigo, Xohana Torres, ou Méndez Ferrín, etc. Ela e antropologa e matino quere facer algo encol dos galegos. Ti podes serlle moi útil.
Unha grande aperta para Evelina e pra ti de
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 17/04/1974
Buenos Aires, 17 de abril de 1974
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Meu querido amigo:
Recibín fai xa uns vinte días a tua carta. Agradézoche a reseña que ides facer dos meus álbumes derradeiros; e, no que se refire ó artigo de Corredor Matheos, o crítico de arte de Barcelona, apareceu no nº 27, Novembro do 73 en Bellas Artes 73 e teno Isaac en Sargadelos. Penso que é importante non soio pola autoridade que ten pola sua laboura de historiador de arte e crítico en Barcelona e Madride, senón tamén polo xeito de “situarme” en relación co arte galego e peninsuar. Podes pedirlle a Isaac que te remita unha fotocopia. Él remitíuma a mín. En canto ó “noso novo Curros” como o calificaron, refírome a C. E. F., non me preocupa moito o que escribíu. Proba o seu resentimento. Primeiro penséi en escribir un pequeno artigo referíndome ós seus romances de guerra, o que podería probar a sua precedencia, senón fose que ó mesmo tempo pubriquéi, en publicaciós galegas deiquí, algúns poemas referidos a Bóveda, a unha cubana da Cruña, etc., que non citei nunca e que quedan esquecidos. Gostaríame, eso sí, que pubricásedes o estudo que fixo Luz Pozo Garza, que a mín, aparte do agasallo que supón, paréceme un bon intento de facer unha cousa seria. Aledoume moito que se venda, aínda que sexa de a pouco, Comunicacións mesturadas. Preparo o segundo tomo que levaréi conmigo cando volte a esa. En canto ó libro sobre Maside teño moitas notas tomadas e refírense a Maside e tamén á nosa época compostelán. Vai ser encol do dibuxo social e grabados de Maside e ten de ser un traballo preliminar do gran libro que se faga mais tarde. Non teño mais que poñerme a escribilo defiñitivamente, prácticamente está feito.
Aledounos a todos moito o éxito da reedición do libro de narraciós en castelán de Dieste, é un grande libro. Leín as críticas do A.B.C., Informaciones, La Vanguardia, e as duas páxinas que lle adicáchedes en La Voz. Góstame moito que en xeral tivesen os críticos fixado a sua atención no aporte que Galicia fai á literatura española, o galeguismo que aportan obligados como están a escribir en castelán pra poder vivir do seu oficio de escritores.
O que me pon nunha situación difícil é Carballo Calero o ter aceptado vir no mes de Xulio. Trataréi de velo, mais non acudiréi a nengún dos actos que faga no Centro Galego, pois fai anos que non vou a ningún e nada me fará cambear. Por ahí debe de andar Castro Couso que non ten interés algún como dibuxante e pintor e que é un “servidor” de Valentín Fernández. A miña proposta de becas feita fai anos rematóu nesta que lla diron a un que non pode aproveitala.
A quen se ve moi mal é a Emilio Pita. Pergúntome polo seu libro e díxenlle que pensábades publicalo. ¿Por qué non o facedes?. É un libro pequeno e de un home como Pita a quen Galicia débelle moito polo seu traballo arreo encol déla. Ten unha arterioesclerosis moi avanzada.
Apertas pra os dous, Evelina e tí de Maruja e miñas:
Seoane
[Escrito a man na marxe superior dereita:] Montevideo, 1985-13º-Dpto. 68
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 25/03/1974
EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 18204/ VIGO
25-marzo-1974
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Meu querido amigo:
Recibín oportunamente a túa carta do día 31 de xaneiro. Estiven varias veces pra cha respostar, pero unha chea de obrigas e problemas foron demorando a contestación.
Non conozo ese traballo do crítico catalán aparecido na revista de Bellas Artes de Madrid, a que te refires. Gostaríame moito leelo, e aproveitar a leitura pra facer unha reseña bibliográfica en Grial. ¿Cómo podería facerme con el? Tamén faremos no prósimo número da nosa revista un comento sobre dos derradeiros álbumes que editache.
Todos os que tiveron ocasión de conocer o artigo que publicóu hai tempo no Faro o poeta exiliado en Madrid, considerárono torpe e parvamente inxusto. De todos xeitos, ninguén lle deu maior importancia e agora está totalmente esquecido.
A edición de Comunicacións mesturadas síguese vendendo de a pouco. Como se trata dun volume que nunca perde actualidade, a súa saída non se interrumpe.
Alédame que te decidas a escribir ese libro sobre Maside. Coido que se trata de algo necesario e que a figura do grande artista merece. Ninguén coma ti, que viviche moi perto do home e da obra, podería facer con máis autoridade ese libro.
Por aquí todo anda máis ou menos como decote. A reedición do Félix Muriel tivo grande éxito de crítica, do que xa estarás enterado. Axúntoche un comento de Alfaro publicado no ABC. ¿Qué che parece do asunto? Tamén acompaño outros dous recortes de El Progreso nos que fala de ti.
Garimosos saúdos a Maruxa. De Evely pra os dous, e pra tí a cordial aperta de sempre, de
Paco
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 31/01/1974
Buenos Aires, 31 de Enero de 1974
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Meu querido amigo:
Recibín a tua do 22 deste mes e as tristeiras novas das mortes de amigos moi queridos, D. Xesús Carro, Lugrís, Suárez e tamén a de Augusto Casas, aínda que non tiña con él trato dende denantes do 36. Encol de cada un dos tres, escribiréi algún día. D. Xesús Carro foi un home valente co que tiven correspondencia fai algúns anos; de Suárez fun compañeiro e amigo dende que chegamos a Buenos Aires cuase polo mesmo tempo. El chegóu xuntamente con Federico Ribas e Maruja Mallo. Fumos amigos nuns anos moi duros pra nos de outro xeito que pra vos. A Lugrís débolle un poema que nunca se publicóu en homenaxe á miña obra, feito no ano 1963. Fóramos amigos con Plácido Castro, Huici, etc., e Cebreiro, na época en que todos vivíamos na mesma cidade e tiñamos espranzas de coor de rosa en canto ó porvir. A min estame producindo anguria xa o ir vivindo. Serei pra sempre un alleo onde queira que esté. Mais non falemos mais desto.
No número de Novembro do ano pasado da revista Bellas Artes de Madrid, pubrícase un artigo encol da miña obra e de mín feito por un crítico de arte catalán. Gostaríame que dísedes conta dél na seición bibliográfica de Grial. Como tamén dos derradeiros álbumes que fixen. É o úneco que vai quedar como testemuño meu en Galicia. Todo o demáis en canto a mín é un fracaso.
Con correos pasa efectivamente o que tí dís, o problema da falla de barcos, e logo, dende fai meses supoño, irregularidades en correos. Pois faltan tamén cartas. Agradézoche o novo envío do número 40 de Grial.
Gostaríame que me dixeses cal foi a reaición da xente que coñeces encol do artigo de Ferreiro. Marchéi cando remataba de se publicar. Agardo unha oportunidade para responder. Tamén gostaríame saber como vai o libro meu publicado por vos. Agora preparo un encol de Maside a publicárese eiquí este ano. Tratarei de falar dél e da nosa época en Santiago, das nosas inquedanzas estéticas e das outras con respecto a Galicia.
Non escribo mais. Agradézoche as tuas lembranzas para amigos comúns como Falcini e Scheimberg a quenes eu débolles moito.
Unha grande aperta pra Evelina e pra tí de Maruja e miña:
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 22/01/1974
EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 18204/ VIGO
22-xaneiro-1974
Sr. D. Luís Seoane
Vigo
Meu querido amigo:
Acabo de recibir as túas liñas do día 15 dos correntes, precisamente cando acababa de me despedir de Alberto Vilanova despóis de xantar xuntos.
Impresionóume moito a nova do pasamento de Falcini, e, sobre todo, do Dr. Scheimberg, a quen tanto estimaba.
Tamén por aquí as mortes sucédense. Finóuse, como saberás, Don Xesús Carro. Aos poucos días, Augusto Casas en Barcelona. Tamén morréu no Hospital de Vigo Urbano Lugrís. E nun Hotel da Guardia, onde pasaba as Navidades, José Suárez.
Como ves, os vellos amigos vanse indo. A desaparición de algúns deles producíume verdadeira anguria.
O núm. 40 de Grial mandóuseche a Buenos Aires cando se publicóu, como puiden comprobar pola relación de envíos de Galaxia. Conócese que se extravióu. De todos os xeitos, ontes remesámosche un novo exemplar. Non sei que pasa cos correos. Como agora a maioría dos barcos non tocan no porto de Vigo, os retrasos que se producen son moi grandes.
Garimosos saúdos a Maruxa, de Evely pra os dous e pra tí a forte aperta de sempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 15/01/1974
LUIS SEOANE
Buenos Aires, 15 de Xaneiro de 1974
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Meu querido amigo:
Recibín o teu pésame con motivo do pasamento de miña nai nesa, en Xixón. Agradézovos moito, a Evelina e a tí, este testemuño da vosa amistade. Cando saímos de Madride, miña nai atopábase ben, foi repentina a súua morte, falloulle o corazón. Eu continúo moi deprimido. Poidemos estar xunto con ela de sospeitar que podía estar mal si nos fose doado preveer o que ten de ocurrir. O 73 foi por moitos motivos un ano malo pra nós, morreron dous grandes amigos que penso tí coñeciches, o escultor Falcini e o Dr. Scheimberg; tivemos o accidente, no que, aparte das feridas de un e outro, perdín tres meses de traballo, etc. Non quero escribir mais nada encol de todo esto. Póñome pesimista, un vai morrendo dia a dia. O traballo ten de nos salvar de matinar encol destas cuestiós.
Soio quero agradecérevos as frases que nos enviáchedes. En canto a todo xa falaremos en outra oportunidade. Adiántoche que recibín bastantes libros no ano que pasei ahí. Non recibín o Nº 40 de Grial. Fai que mo remitan. Gracias. Recibide Evelina e tí unha grande aperta de Maruja e miña:
Seoane
[Escrito na marxe inferior:] Montevideo, 1985-13º-Dpto. 68
Meu querido amigo:
Entérome neste mesmo intre da doorosa nova do pasamento da túa nai. Non necesito decirche a fonda impresión que a nova nos produciu a Evelina e máis a min. Ben sabes do entrañábel da nosa amistade, e folgan por eso as palabras pra que te decates da emoción coa que compartimos o sentimento que embargará o teu ánimo nestas triste circunstancias.
Vaia, pois, coas presentes liñas, unha forte i expresiva aperta de
Paco y Evelina
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 11/09/1972
Buenos Aires, 11 de setiembre de 1972
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Te debo carta desde hace bastante tiempo, por lo menos desde que me hice el propósito de escribirte inmediatamente, para agradecerte la nota en Grial sobre mi álbum editado poco antes de salir de ahí. Tenía además que haberte felicitado por tu intervención, que con la de Piñeiro fué decisiva para el éxito de la exposición del libro gallego en Barcelona. Creo que si no te escribí antes es por pereza de ponerme a escribir cuando dejo de trabajar en otras cuestiones. Estoy exponiendo nuevamente con bastante éxito en Bonino. Tú has conocido la otra galería, la de la Calle Maipú. Ahora, desde hace tres o cuatro años está muy cerca, en la calle que aún se llama Charcas. Estoy contento, he trabajado bastante desde nuestro regreso. Saldrá, dentro de unos diez días una nueva carpeta de grabados Intentando golpear ideas y para el mes que viene un pequeño libro de poemas, A maior abondamento, en el que creo respondo, en cuanto a los emigrantes, a las “enaneces” que colectivamente se les atribuye, señalando, claro, las excepciones a la grandeza general de ellos. Quizás en febrero regresemos, tengo algunos proyectos nuevos que pueden ser útiles. Veremos si puedo realizarlos. Trato de madurarlos. Desde luego algunos referidos al Laboratorio de Formas.
Bueno, un gran abrazo para Evelina y para tí de Maruja y mío:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 00/00/1971
1971
Aos leitores de A Nosa Terra
No número 515 do periódico A Nosa Terra, correspondente a Decembro do ano próisimo pasado, pubrícanse duas notas que me aluden. Unha delas anónima, tidoada “Olimpo de palla”, e, a outra, contida na seición tidoada “Revoldaina”.
As notas son craramente inxuriosas. Tecidas encol de mentiras caloñosas, de pantasías e adicadas a oferecer unha imaxe miña que contribuia ó meu descreto. Non fai falla esta carta pra os que me coñecen desde que tiña dazaoito anos, amigos ou nemigos políticos, pois eles saben da miña honestidade e da lealtade con que decote servín ós meus ideaes. Mais o autor anónimo de “Olimpo de palla” e o da “Revoldaina” percuran con seguranza outro tipo de leitor, cecáis o leitor mozo que non seipa ren de historias persoaes e de conductas.
Puntualizo, numerando as respostas, ás argalladas das duas notas:
1) Na audición de Galicia Emigrante do 8 de novembro de 1970 á que se alude na tidoada “Olimpo de palla”, non me referín de nengún xeito ó galeguismo de “Irmandade Galega”, entidade da que son un dos primeiros asociados, nin A Nosa Terra senón, sen que se poida estabelecer a procedencia da pubricación, referinme vagamente a unha inxusta interpretación da conferencia en castelán pronunciada por Rafael Dieste co gallo da inauguración do Museo Carlos Maside, no Castro (Dieste ten pronunciado nesa oportunidade duas conferencias, unha en castelán e outra no noso idioma). As afirmaciós, pois, do autor anónimo de “Olimpo de palla”, e das que se fai responsábel, naturalmente, a direición, de que aludín a Irmandade Galega e ó seu galeguismo, é unha descarada mentira. Gardo no meu arquivo, a disposición de quen queira leéla, a nota pasada pola radio.
2) Teño unha modesta, mais ben coñecida aituación púbrica a traveso de coarenta anos e unha longa laboura feita, xusgada púbricamente, pra que se me supoña “ousecuente ós manexos de círculos tradicionalmente nemigos da nosa Terra”. Esquecer esa traietoria miña pra o ataque ruín parésceme unha bergallada.
3) Calquera que tivese seguido a audición de Galicia Emigrante sabe que decote destaquéi coa amplitude necesaria os aitos importantes do galeguismo nesta cidade. Galicia Emigrante foi, dende o seu comezo, unha audición galeguista. Sábeno quenes viñeron seguindo a sua traietoria. A disposición de quenes queran coñecela están as aproisimadamente 750 crónicas feitas por mín dende fai 15 anos e mais as efemérides comentadas con esprito galeguista.
4) Comentei o tema de O país dos ananos de Celso Emilio Ferreiro, poñéndolle aqueles reparos polos que podíalles parecer a moitos un ataque ós emigrantes en xeral, aínda tendo coma adaxe os compoñentes dunha institución de Caracas que pola miña parte repudio. Fixeno porque matino que o tema da emigración é moi comprexo, mais destaquéi, non embargantes, o valor indiscutíbel de C. E. Ferreiro na poesía galega de hoxe e a bondade formal do libro, sabendo que o importante pra un poeta é que o leitor esté dacordo cos valores da súa poesía e non con un tema determiñado. Non podía menos de destacar ese valor, pois coñezo cuasi toda a obra de Ferreiro, a publicada, e aínda algunha da non publicada, a escrita en galego e en castelán, dende denantes de 1936, dende Cartafol, seguindoo dende entón. Outras vegadas, tamén por Galicia Emigrante radial, fixen o eloxio dos seus libros anteriores, algo que esqueceron os meus calumniadores, percisamente cando eles iñoraban a C. E. Ferreiro, ou parecían iñoralo, pois non falaban dél nas suas publicaciós.
5) Os que escriben xuicios críticos supostamente de caráiter literario, en notas coma a referida a Rafael Dieste, tratan de realizar unha laboura inteleitual, neste caso pouco patriótica e política. Supoñer que é mais importante a cantidade de obra que a calidade désta é descoñecer o fundamento da obra de arte. Penso que moita xente ten oportunidade de crear obras inteleituaes superiores ás feitas polos meus “cofrades” e por mín. O que sí que hai que traballar e creálas. Pola miña parte alegreime sempre de calquer novo aporte á cultura galega, e moitas vegadas destaquéino con eloxio aínda vindo de xentes con quenes non simpatizaba. E non fun eu quén clasiquéi os inteleituaes en de primeira e segunda. As obras clasifican ós inteleituaes.
6) Calquer direitivo do Centro Galego nos anos que dirixín a revista desa entidade, vinte, en duas épocas, pode dar conta da miña conducta e da miña laboura na revista Galicia e nas comisiós de cultura. Saben que endexamais fun un “axionllado” coma se me atribuie dun xeito canalla. E mais, tiven grandes disgustos en distintas oportunidades pola miña independencia de caráiter. Tampouco puxen en dúbida a laboura de A Nosa Terra. Nunca abrín xuicio crítico encol deste periódico, e moito menos sobre Irmandade Galega.
7) O autor da nota anónima “Olimpo de palla” aitúa, ao meu parecer, coma axente provocador. Acaso sexa. Bota afrontas pra que elas rolen. Eispuxen en Madride na Dirección General de Bellas Artes en 1963. Trátase dunhas salas, coma as do Museo de Arte Contemporáneo, das que poden dispor artistas que teñen unha traietoria, sexan ou non españoles. Alí eispuxeron decenas de artistas democráticos. Unha das derradeiras foi, percisamente, a grande mostra do escultor Alberto Sánchez, morto no eisilio, que foi presentado nun catálogo importante por Pablo Picasso, Pablo Neruda e Rafael Alberti, cun currículum feito polo arquiteito eisiliado Luis Lacasa. Alí eispuxeron outros artistas galegos nada dudosos politicamente. De todo esto
Supóñovos enterados de todo esto.
Unha aperta grande. Deica Maio. Saudos dos dous pra Evelina e pra ti. Outras apertas.
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 18/06/1972
EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 218204/ VIGO
18-xunio-1972
Sr. D. Luís Seoane
A Coruña
Meu querido amigo:
Como che prometín, ahí vai a fotocopia do teu traballo en Alento.
Tamén sairán mañá, por correo certificado, os vinte exemplares de Comunicacións mesturadas.
Eu ando estes días un algo amolado de saúde, inda que supoño que non ha ser cousa grave.
Garimosos saúdos a Maruxa, de Evely pra os dous, e pra tí a cordial aperta de sempre
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 14/04/1969
LUIS SEOANE
El Castro, 14 de abril de 1969
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Te envío los dibujos y tapa para el libro de Marcial Suárez. Les puse de medida a los dibujos interiores aquella que puede servir para los dos formatos producidos por la diferencia de papel. Cada dibujo corresponde a una narración. En cuanto a la tapa para la edición corriente puede cortarse sin que pierda demasiado en su intención. La tipografía la dejo a cargo de Ledo, si me hace ese favor, pues no tengo catálogos de tipos y no quisiera que desentonase con la presentación gráfica de Galaxia. Los dibujos quieren estar de acuerdo con el humor del texto y pienso que nadie de Allariz va a reconocerse.
En cuanto a los cuadros puedes decirle al Alcalde de Vigo que mis condiciones son las mismas que las de Laxeiro o Colmeiro. Isaac tiene entendido que les pagaron 200.000 pesetas por ocho o nueve cuadros. De acuerdo. Los dejaría escogidos con Isaac. Por otra parte le puedes decir al alcalde que regalaría, para esa oportunidad, una pequeña colección de grabados por tratarse de un Museo gallego que se comporta ejemplarmente.
Un gran abrazo para Evelina y para tí de Maruja y mío. Saldremos pasado mañana, miércoles, para Gijón. Cualquier cosa escríbeme hasta el 25 a la siguiente dirección: Carmen F. de Cardoso (Para L. Seoane). Avenida Ibáñez de Ibero, nº 1-2º piso. Madrid, 3. Envíame Grial que la veo anunciada en notas pero no en librerías.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 24/03/1969
EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 218204/ VIGO
24-marzo-1969
Querido Seoane:
O sábado que vén, a meia tarde, si é que non xurden incomenentes, temos proieitado ir facervos a visita prometida, Xohán Ledo e máis eu, coas respeitivas mulleres. De xeito que, si non tedes compromiso de saída do Castro, agardádenos.
Xa lle escribín a Marcial Suárez e quedamos de acordo prá edición do seu fermoso libro. Onte entreguei o orixinal na imprenta. Compre, por iso, que me mandes canto antes a portada e as ilustraciós. Faremos unha edición de 3.000 exemplares, dos que 750 serán especiales, impresos en papel rexistro.
Xohán Ledo está totalmente conforme en que señas tí quen fagas a tapa e as ilustraciós. E nós, naturalmente, estamos satisfeitísimos de contar con esa colaboración.
Deica logo, e con garimosos saúdos a Maruxa, mándache unha cordial aperta
Fdez del Riego
Supoño que che mandarían o Perfil que che fixo Pablos en Faro de Vigo
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 17/07/1968
Coruxo 17-julio 1968
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Acabo de recibir tu carta del 12 de los corrientes, y me doy prisa en contestarla.
Te agradezco mucho el anuncio del envío de Retratos furtivos y del Catálogo de tu exposición retrospectiva. En primer término porque tengo especial interés en coleccionar todas tus cosas, y en segundo lugar porque creo interesante hacer una nota en Grial para dar a conocer tu labor a sus lectores, que son muchos y calificados.
Mi renuncia a la delegación del Centro Gallego era inevitable. Resistí todo lo que pude para no dejar el campo libre a otras gentes. Pero llegó un momento en que, por razones de ética elemental, no era posible continuar. Así se lo hice saber claramente a Mourente, con la dureza necesaria.
Me alegra muchísimo que te decidas a venir en octubre a trabajar en los proyectos de porcelana para Sargadelos. Pienso que, en este particular, Díaz Pardo está realizando una labor muy meritoria, que habrá de valorarse debidamente en el futuro.
Respecto al fondo de Citania, de que me hablas, no es preciso decirte con qué satisfacción lo recibiríamos. Ya nos habían hablado algo de ello en Follas Novas, y en tal sentido le escribimos al Ing. Díaz, del que, por cierto, no tuvimos contestación. Como sabrás, estamos vendiendo en Galicia muchísimos libros editados por vosotros. Tantos, que ahí no dan abasto a los pedidos que les hacemos. Tu libro, Na bretema, Sant-Yago, lo agotamos, y lo mismo está ocurriendo con otros, como A esmorga, Galicia como tarea, los volúmenes de González López, Las ciudades gallegas, Las catedrales gallegas y bastantes más. Es decir, que las obras que estaban ahí dormidas por falta de salida comercial, las estamos liquidando nosotros.
Todas nuestras publicaciones te las seguimos enviando sin excepción. Supongo que las recibirás regularmente.
Es probable que uno de estos días salga para Caracas. Hay allí bastante lío en la Hermandad Gallega, pero creo que puedo hacer alguna labor positiva. Pese a lo que digan, el caso es muy distinto del del Centro Gallego de Buenos Aires. Yo me produciré en los mismo términos que lo hice en la Argentina, o tal vez más acentuados.
Y nada más por el momento. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 12/07/1968
Buenos Aires, 12 de Julio de 1968
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Te envío por correo ordinario el libro de dibujos que acaba de salir, Retratos Furtivos, hermano mayor del que publicó Ediciones del Castro, Retratos Desguello, y el catálogo de la exposición retrospectiva de pintura que estoy celebrando estos días que abarca 20 años de trabajo, 1948-1968, unos ciento veinte óleos y que está obteniendo gran éxito de todas clases: público, venta, prensa, etc. En octubre estaremos en esa para pasar unos meses pintando y trabajando con Díaz Pardo en algunos proyectos que tengo de porcelana para Sargadelos, siempre con la pretensión de divulgar personajes e historia de Galicia a través de los bazares. Te felicito por tu renuncia a representar al C. Gallego en las condiciones actuales y por la carta enviada a Mourente. No podía ser de otra manera. Por mi parte cuando salí de aquí en octubre del 66, en vísperas de las elecciones, dejé mi renuncia escrita para ser entregada a Mourente si triunfaba, lo que ocurrió y entregó Fernández. Desde entonces, vivo absolutamente al márgen de la colectividad, viendo solo algunas personas que son amigos personales, pero continúo siempre con las audiciones de Galicia Emigrante, cuyo mayor eco se registra, como ocurre con muchos asuntos culturales nuestros, entre argentinos.
Recibo regularmente Grial y algunos libros de Galaxia que comento por radio. No dejéis de enviarme lo que podáis. Me pareció espléndido el libro para niños con algunos dibujos, supongo, de los hijos de Xohan Ledo. Creo que el continuarlos con nuevos títulos puede ser muy útil. Aquí está todo el fondo editorial de Citania que queremos donar íntegramente a Galaxia, son, como sabes, miles de libros y títulos muy diversos. No sabemos como podemos hacerlos llegar y si vosotros los aceptáis o no. Me gustaría que me escribieses sobre esto. En el catálogo hay algunos títulos importantes y actualmente están todos depositados en una oficina. Por lo de pronto nos interesa saber si aceptáis la donación. Te ruego me contestes lo más rápidamente que puedas a esto, pues quisiera que se resolviese el problema antes de salir yo de Buenos Aires.
Recibid Evelina y tu un gran abrazo de Maruja y mío. Tenemos ganas de veros con los otros amigos de ahí.
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 03/04/1968
Vigo 3-abril 1968
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Acabo de recibir tus líneas del 29 de marzo. Con anterioridad recibí la carta que me escribiste el 20 de febrero. No la contesté antes porque llevo una larga temporada muy cansado y sin ánimos. Estoy sometido a tratamiento médico para reducir la colesterina de la sangre, y he perdido ya algunos kilos. Sin embargo, no acabo de recobrar el espíritu de antes. Confío en que en el verano, aliviado un poco del trabajo y en contacto con el aire libre, pueda ir reintegrándome a mi ser habitual.
Regreso ahora del cementerio de Pereiró, donde dimos tierra a Antón Beiras. Llego profundamente impresionado, y no sé cómo expresarte el doloroso trance que pasamos cuantos fuímos sus amigos.
De esos Juegos Florales de que me hablas, no tuve otra noticia que una circular que supongo recibirías también tú.
No sabes la gran satisfacción que nos producen los éxitos de tus exposiciones. De la de Bonn tuve conocimiento por diversos conductos. Te adjunto el recorte de un comentario aparecido en la última página, en lugar destacado, de Faro de Vigo.
¿Por qué no me envías una nota de tus actividades artísticas más recientes para Grial? ¿Y por qué no me mandas, asimismo, alguna colaboración tuya para esta revista?
Por aquí sigue todo más o menos como siempre.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 29/03/1968
Buenos Aires, 29 de marzo de 1968
Sr. D.
Francisco Fernández del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Recibí anteayer los números de Grial y tres libros de Galaxia, pero no recibí carta alguna tuya, ¿a qué se debe este silencio?. Estoy francamente alarmado, pues no creo haber cometido falta alguna que lo merezca. Estoy exponiendo actualmente en el Museo de Bonn con mucho éxito, me han llegado críticas muy buenas, y trabajo, sin saber demasiado lo que ocurre en la colectividad. Todo el tiempo no llega a nada en Buenos Aires donde crece cada vez más el movimiento cultural. En realidad hoy es en occidente una de las primeras ciudades con Nueva York Londres y París, superando a éstas dos últimas en algunos aspectos, el musical, por ejemplo, o el teatral y cinematográfico en cuanto a la cantidad de conciertos o de representaciones y proyecciones. En teatro experimental los dos directores de mayor éxito actualmente en París, Lavelli y García, están formados en Buenos Aires. Por otra parte ya existe aquí mayor número de galerías de arte que en París, según dicen los aficionados a estadísticas. No queda, pues, tiempo para asistir a todo ni para verlo todo, y naturalmente a mí ninguno para ocuparme de anacrónicos Juegos Florales. Te agradezco mucho el envío de la Contribución al diccionario Gallego de Aníbal Otero, muy importante y útil.
Por favor escríbeme. Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 20/02/1968
Buenos Aires, 20 de Febrero de 1968
Sr. D. Francisco Fernández del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Sospecho debes haber recibido una carta mía de hace ya meses desde te pedía que me volviese a enviar las publicaciones que tu considerases de Galaxia y te deba cuenta de mi llegada. Siento que mi estancia en Vigo hubiese sido en este viaje tan breve y no haber podido estar Maruja y yo más tiempo con vosotros, pero todo fué consecuencia de la rotura del brazo en La Coruña, ese mes inmovilizado, y la necesidad después de trabajar en los proyectos que tenía con Díaz Pardo, las jarras con cabezas medievales que supongo has visto, y la de cumplir mis compromisos con Alemania, el álbum, etc. Pero volvemos a fin de este año, quizás en octubre. Ahora quisiera que me enviases Grial desde el último número de 1966, todo 1967, el último número si se publicó y los libros que tu consideres de más interés que publicásteis en estos últimos meses. En este viaje recogí una buena cantidad de formas típicamente gallegas junto a Díaz Pardo para tratar de desarrollar en el Laboratorio de Formas que fundamos con Sargadelos, cuya fábrica comenzó a edificarse, según mis últimas noticias, y deseo continuar con esto el próximo invierno de ahí. Desearía hacer algo por el renacimiento de la artesanía popular gallega, carpintería, tejidos, platería, azabache, etc., algo que fuese de nuestra época y tuviese raíces en el pasado artesano de Galicia.
Aquí, desde que llegué, estoy trabajando nuevamente. Tengo una gran exposición retrospectiva en Buenos Aires en el mes de julio, alrededor de 100 óleos; el mes que viene, el dia 5 de marzo, se inaugura una gran muestra mía de unos 60 grabados en el Museo de Bonn, en Alemania, que finaliza el 4 de abril, y, en agosto e (sic) setiembre, una exposición también de óleos en Lima, invitado por la Universidad. Tengo, pues, un buen año de trabajo. A mi regreso a Galicia quiero hacer con Victoria Armesto un santoral gallego que quedó proyectado y con García Sabell una antología del Ciprianillo. De aquí, de la colectividad, no me ocupo. Sé que se intentan hacer unos ridículos juegos florales que sospecho serán lo suficiente cursis para avergonzarnos. Creo que desde ahí debiera hacerse algo para impedirlo.
Bueno, escríbeme, envíame noticias de los amigos y cuéntame de tus proyectos. Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí de:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 05/01/1967
Madrid, 5 de Enero de 1967
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Estamos desde hace tres días en Madrid instalados por unos meses, pocos, en Paseo del Dr. Esquerdo 75, 3º, derecha, Teléfono: 273,54,14. Iré a Galicia posiblemente en Abril o Mayo, no sé aún cuando, a lo mejor antes. Tengo muchas ganas de verte y lo mismo a los amigos comunes y de hablar largamente. Mientras tanto si vienes a Madrid no dejes de llamarme. Te ruego les des mi dirección de aquí a Xohan Ledo a quien quiero saludes de mi parte y a los amigos que tu consideres. Le escribo a Piñeiro.
Un abrazo para Evelina y para tí de Maruja y de:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 27/11/1965
Vigo 27-nov. 1965
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 20 de agosto último, en el momento en que salía para Coimbra, donde pasé una breve temporada. Antes de marchar, dí orden en Galaxia de que te enviasen la factura que pedías por el importe de los ejemplares que se te enviaron de tu libro de grabados. Supongo que te la mandarían.
Mil veces tuve la intención de escribirte, pero estoy verdaderamente desbordado por el trabajo, y he ido dejando acumular multitud de cartas de amigos que no sé cuando podré contestar. El exceso de obligaciones me produce irritabilidad y nerviosismo, que no soy capaz de superar. En muchas ocasiones me siento tentado de dejarlo todo, y de buscar un largo descanso que necesito muchísimo.
Ahora me llega tu segunda carta. Desde luego tienes toda la razón en quejarte por esa estúpida exclusión de tu nombre en el censo de escritores publicado en las desdichadas entregas de la revista a que te refieres. No sé quien será el autor del mismo, aunque supongo que sería algún aficionado de fuera de aquí, que utilizó para hacerlo el Diccionario de Escritores de Couceiro, y alguna otra información verbal. Creo, sin embargo, que no debes dar mayor valor a la cosa, pensando en su procedencia. En contra partida, puedes sentir la satisfacción de que todos los que tienen alguna significación intelectual en Galicia saben valorar en todo lo que representa tu personalidad y tu obra. Lo está demostrando ahora el buen éxito del libro de grabados. De él se hicieron elogiosos comentarios en casi toda la prensa gallega. No sé si te habrán enviado algunos recortes, aparte de los que yo te mandé, pues me dijeron que se habían publicado mientras estuve de viaje. Hoy te adjunto una nota aparecida en Faro de Vigo y un artículo que salió en La Voz de Galicia. Para el número 11 de Grial –pues el número 10 está ya impreso– se publicará un comentario de Dónega Rozas.
Y por cierto, ¿por qué no me mandas algún trabajo para la revista, similar al que me enviaste anteriormente?
¿Cuándo me remites el material para la monografía de Laxeiro con el trabajo de Varela? Supe que el primero pasó unos días en Vigo, pero yo no lo he visto.
Me alegra mucho que sigas trabajando con el mismo ardor de siempre. En definitiva, tu obra, por su calidad y dimensión, será lo que ha de quedar con carácter de permanencia, por encima de los pequeños olvidos que hoy puedan mostrar algunos personajes intranscendentes.
Y nada más por hoy.
Un cariñoso saludo a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 06/11/1965
Buenos Aires, 6 de Noviembre de 1965
Sr. D. Francisco F. del Riego.
Querido amigo:
No recibo carta tuya desde hace tiempo. Hace unos días unos recortes de periódicos que te agradezco. Te supongo con mucho trabajo como siempre y con pocas ganas de escribir. A mi me pasa a menudo. Recibí el número 9 de la revista Grial, muy bueno en general y destaco tu breve ensayo sobre Paul Varely y la espléndida traducción al gallego de “El cementerio Marino”. En gallego suena como si hubiese sido escrito en ese idioma. Creo que no se puede decir más de una traducción tan difícil como la de este poema. Yo trabajo, trabajo. Pinto y grabo, y tambien escribo, sin saber para qué, pues de Galicia me siento excluído. Solo me recuerdan apenas unos pocos amigos. La última amargura que sufrí fué el verme absolutamente olvidado, o despreciado, o excluído, del censo de escritores gallegos de La Estafeta Literaria. Los autores del censo si lo hicieron por el lugar de nacimiento desconocen no solamente las leyes biológicas, sino las del Código Civil español, por las que, en el caso de las últimas, me bastaría con acudir a un consulado y solicitar mi inscripción en su registro para tener iguales derechos que los nacidos en cualquier parte del territorio español. Si lo hicieron por el lugar de nacimiento sobra, entre otros, Fray Martín Sarmiento, salvando las distancias. Yo también nací “casualmente” en Buenos Aires como aquel en el Bierzo. En Galicia se despoja –esto lo sabía– a los emigrantes de la posibilidad de vivir en su suelo y a los hijos de éstos de la de sentirse gallegos –esto lo sé ahora–. Pude haber ocupado cargos importantes en la Argentina de no haber sido leal a una tierra, Galicia, y a una sangre, la de toda mi estirpe hasta donde puedo conocer y, sin embargo, noto que se incluye en el censo hasta los que nacieron “casualmente” en Galicia, o a aquellos que para ocupar puestos en otras naciones reniegan de su tierra y de su sangre y jamás escribieron dos frases en gallego y no a quienes nacimos “casualmente” –como nacen todos los hijos de emigrantes– fuera de Galicia pero que la expresamos, como sea, en todo lo que hacemos. Siento que he perdido toda una vida por tratar de ser sincero y leal. Te escribo hoy para referirme solamente a esto. Me siento empujado, arrojado a un lado para que me aparte y reniegue de todo cuanto hice hasta ahora. Como un ser anacrónico cuya obra no tiene sentido alguno, puesto que no sirve a quienes está dedicada o es rechazada por éstos. Una especie de Pelo de Zanahoria en una legión que creía integrar. Esta carta es un desahogo que envío al amigo. Tómalo como tal. Tengo necesidad de decirle esto a alguien. Tengo que decirlo. El haber estado preocupado por el porvenir cultural gallego durante más de treinta años, haber lanzado iniciativas desde la emigración que se hicieron fecundas, tratando de introducir nuevos temas en la literatura gallega y recogido de la antigüedad de Galicia la posibilidad de un arte actual que la caracterice, el haber luchado por su dignidad, fuera de ella, no sirve siquiera para que se recoja mi nombre al lado de cualquier gacetillero o profesor de instituto de los muchos que en el censo se recogen. Lo siento por mí y por todos los hijos de emigrantes y por todos los padres de estos hijos que tratan de que sean, en cualquier parte en donde se encuentren, tan gallegos como ellos. Es un empujón que nos dan a los hijos para que lo sientan los padres, sintiendo éstos además que ni esa Galicia les pertenece. ¿Qué significa lugar de nacimiento?. Me gustaría que tu o cualquiera me lo explicase. Para mí, hasta ahora, apenas sirvió para facilitarme un pasaporte.
Perdóname si quieres esta carta. Es un desahogo contra el provincialismo y la estupidez de cuatro o cinco gallegos pero pienso que es hora de pronunciar discursos divulgadores de lo que significa ser gallego, heredero de una sangre y de un espíritu y de quienes lo son hasta con arreglo al código civil español, solo dependientes para ello de un simple trámite administrativo que no atañe para nada a espíritu ni sangre.
Un gran abrazo para Evelina y para tí de:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 20/08/1965
Buenos Aires, 20 de Agosto de 1965
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Ayer recibí los paquetes de libros que me enviásteis. Todo llegó normal y la demora se debió a un conflicto de la Aduana de Buenos Aires con los importadores de libros, por motivos de divisas. Te ruego me digas cual es la cantidad total que adeudo a Galaxia por ellos, aunque quizás los pague cuando vaya a esa que será dentro de muy pocos meses, aunque no en octubre como tenía pensado, por razones de trabajo. Estoy invitado por el Departamento de Prensa e Información de Alemania a recorrer ese país en el mes de noviembre, pero tampoco sé si podré ir. En los primeros días de setiembre se inaugura una muestra de obras mías en Munich. Esto es todo.
El trabajo más importante que tengo en estos momentos son treinta y dos grabados en madera, en negro y color, ilustrando un refranero criollo, para la Editorial Universitaria de Buenos Aires, en una edición popular de 20.000 ejemplares. Es algo muy importante para mí por la enorme divulgación que alcanza y el prestigio de la Editorial. De Galicia no sé nada. Todos los amigos parecen haber enmudecido, solo últimamente, alguna que otra carta de Díaz Pardo. Las noticias que más pueden interesarme me llegan por conducto de terceros. Tengo la sensación de haber perdido gran parte de mi vida en empresas que ahora parecen inútiles. América no cuenta para Galicia sino como fuente de pintoresquismo a través de unos emigrantes que, sin embargo, por su vida, merecen elogio. Pero todo esto es para analizarlo charlando, en mi caso, o para un estudio serio de carácter sociológico para quien se sienta capaz de hacerlo. Buenos Aires crece constantemente, es la segunda ciudad de América y una de las cuatro o cinco primeras del mundo en muchos aspectos y la colectividad gallega, cada vez más, se disuelve en ella perdiendo personalidad, aunque de alguna manera la incorpore al cosmopolitismo porteño y nadie acierta a hacer un balance del significado durante dos siglos del aporte emigratorio gallego, con las influencias que pudo haber ejercido. A Galicia parece no importarle. Ya hablaremos de todo esto con calma. Ahí se tiene una visión muy deformada de América y de los emigrantes, habiendo establecido desde viejo en cuanto a éstos, una escala de valores a través de sus fortunas personales, no contando en general otra clase de méritos, y, sin embargo, por este continente se expandió de alguna manera, tanto como las virtudes en el trabajo del gallego, su talento creador. Existen innumerables ejemplos.
No quiero importunarte más con estas cuestiones. Próximamente hablaremos de todo esto. Quiero decir que el mundo gallego no está reducido a Galicia, como ahí parece afirmarse constantemente. Escríbeme.
Cariñosos saludos de Maruja y míos para Evelina y para tí y un abrazo fuerte de:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 16/08/1965
Vigo 16-agosto 1965
Sr. D. Luís Seoane
Montevideo, 1985-13º
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibo ahora tus líneas del día 9 y me doy prisa en contestarlas.
Los ejemplares de tu libro de grabados fueron enviados de la siguiente forma: El día 7 de julio se remitieron tres paquetes, certificados con los núms. 42, 43 y 44. El día 10 se mandaron otros tres, certificados con los números 108, 109 y 110. Y el día 17 se enviaron los tres últimos, certificados con los números 132, 133 y 134. Supongo que, si no te han llegado, los recibirás de un momento a otro, pues la experiencia nos dice que los envíos de libros invierten mes y medio aproximadamente en el viaje. De todos modos, si dentro de un plazo prudencial no los recibes, comunícamelo rápidamente para hacer la oportuna reclamación en correos.
Aparte de los ejemplares que tú solicitaste, se enviaron ahí los de los suscritores y los de Follas Novas. Aquí no empezamos a distribuirlo, porque en el verano está todo el mundo fuera de sus domicilios. Lo pondremos en circulación a primeros de setiembre.
En vista de tus noticias sobre la no recepción del ejemplar de las Cantigas d´escarnho, escribí a Coimbra comunicándolo. Me contestan ahora de Atlântida Editora, que fue la que realizó el envío, diciéndome que este lo hicieron el 18 de marzo, certificado con el nº 17049. Pero, por lo que veo, fué dirigido a Montevideo 1895-13, en vez de 1985-13. Creo que ahí habrá que buscar la causa de que no te haya llegado. ¿No podrías hacer una gestión en correos, indicando todo lo que yo te digo, para ver si lo tienen detenido o lo han devuelto al remitente? Sería una verdadera pena que se extraviase el ejemplar, pues, aparte de su precio, la obra se agotará muy pronto, y no tardará en ser muy buscada.
Como sabrás, el 18 se inaugurará en La Coruña la Exposición de Laxeiro preparada por Díaz Pardo. Hoy mismo recibí el Catálogo.
No me extiendo más, para que recibas esta carta lo más pronto posible. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 09/08/1965
Buenos Aires, 9 de Agosto de 1965
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
En una carta tuya me anunciabas el envío de 150 ejemplares de la monografía de Domingo sobre mí y dabas por salido de Vigo el envío. Ha pasado más de un mes y no me llegó nada. Quisiera que urgentemente me hagas llegar el talón de la encomienda que debe estar en vuestro poder, o que hagáis el reclamo en el correo de ahí. Aquí llegaron algunos ejemplares, según me dijeron además del que me enviásteis a mi por correo aéreo. Para mí sería muy importante poder tener aquí los ejemplares lo antes posible para poder distribuirlos en algunas librerías y vendedores. Te ruego te ocupes de esto y me mandes alguna noticia lo más rápidamente posible. Hoy no te escribo sobre ninguna otra cuestión. Lo haré en la próxima carta. Tampoco me llegó, creo que te lo dije en la otra, el Cancionero de Rodrigues Lapa.
Un abrazo grande de Maruja y mío para Evelina y para tí:
Seoane
[Escrito na marxe superior]
Montevideo 1895-13º
1985
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 16/07/1965
EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 18204/ VIGO
16-julio-1965
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 18 de mayo. El agobio de trabajo me impidió contestarla antes, aunque tenía el propósito de hacerlo. Coincidió todo con la Junta general de Galaxia, la organización de una caseta de nuestros libros en la Feria del Libro de Madrid, y posteriormente de la que se celebró en Santiago. Todas estas labores pesaron sobre mí, y no dispuse de un momento libre para otras cosas. Sin embargo, te mandé por correo aéreo el primer ejemplar de la edición de tus grabados. Posteriormente se te enviaron por vía marítima, y correo certificado, los 150 ejemplares que pediste para colocar ahí. El precio mínimo a que podemos venderlo es de 75 pesetas. Dime si te gustó como quedó la edición. Como verías, la imprimimos en papel registro, pues tanto Xohán Ledo como yo entendimos que resultaba mejor que lo que vosotros llamáis papel ilustración. En fin, ya me dirás lo que te parece.
Díaz Pardo me entregó tu carpeta, Bestiario, que me gustó muchísimo. Te la agradecí de corazón.
Espero que me envíes el trabajo prometido para Grial sobre Asorey.
Me parece muy buena la idea de hacer un volumen sobre Laxeiro, con prólogo de Lorenzo Varela. Si, por otra parte, se hace cargo de los clisés de color y se compromete a adquirir 150 ejemplares, mejor que mejor. Estoy pendiente, pues, de que me envíes la fotografía y el texto.
Supongo que ya habrá llegado a tus manos el ejemplar de las Cantigas d´escarnho e de mal dizer que, por indicación mía, te enviaron desde Coimbra. Se trata de una obra importantísima, que está causando sensación en los medios romanísticos de todo el mundo.
Recibí una gran alegría cuando supe que te habías hecho cargo de la dirección de la revista del Centro Gallego. Me imagino lo que supondrá para tí de pérdida de tiempo, pero constituye una garantía para todos el que seas tú quien esté al frente de ella.
No sé si te dije que Dieste publicó un libro titulado Diálogo de Manuel y David. Estos días llegó a Galicia Colmeiro. También está aquí Valenzuela.
Y nada más por el momento. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 10/07/1965
Buenos Aires, 10 de Julio de 1965
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Recibí por correo aéreo el primer ejemplar de la monografía que quedó muy bien y por la cual os quedo muy agradecido a García Sabell, Xohan Ledo y a ti. Me gustó mucho la tapa de Xohan Ledo, la distribución y el color de ella y el texto de García Sabell, algunas de cuyas afirmaciones recordaba de su conferencia de la Asociación de Artistas de La Coruña, que me parecen exactas e increíbles, en cuanto me favorecen, que se refieran a mí. Exacta asimismo su ficha antropológica, en lo que conozco, que, como le pasa a cada persona, no es demasiado y muy acertados sus juicios sobre mi arte. Espero que me envíes los ejemplares convenidos lo más pronto posible, si no los has enviado aún, para poder colocarlos en las librerías de ésta y me digas el precio del ejemplar para, de acuerdo con Cabrera, poner su precio a moneda argentina. Estoy seguro que va a ser muy bien recibido por la minoría que aquí se ocupa de estas cuestiones. Aparte de esto no he recibido carta alguna tuya en respuesta de la última mía de hace algo más de un mes en la que creo te decía, entre otras cosas, que volví a la dirección de la revista del Centro Gallego. Tambien te hablaba de la monografía de Laxeiro que van a preparar Lorenzo Varela y él. Laxeiro inauguró estos días una nueva exposición en ésta con mucho éxito. Se trata de una espléndida muestra para mí la mejor, más unida, de cuanto hizo hasta ahora. A Laxeiro le hizo muy bien su estancia en Buenos Aires, el establecer contacto con otra pintura y otros artistas para situarse de manera más definida en nuestra época, proyectarse en nuevas búsquedas sin que le apremiasen para vivir los posibles clientes que solo gustan del tema pintoresco. Por otra parte Buenos Aires, con sus dos mil exposiciones anuales y sus grandes exposiciones internacionales, se está convirtiendo en una de las tres o cuatro capitales del arte del mundo.
De los amigos de ahí no sé nada. A tí te envié por Díaz Pardo, que supongo te habrá entregado, la última carpeta de grabados mía, un bestiario, que está ya agotada, y, por este año, es posible que no publique nada nuevo, limitándome a pintar y grabar. Esto es todo, escríbeme, envíame alguna noticia. No recibí el cancionero que me enviaste. Se lo compré a Follas Novas. Es espléndido y muy notable la labor de Rodrigues Lapa.
Un abrazo de Maruja y mío para Evelina y para ti;
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 18/05/1965
Buenos Aires, 18 de Mayo de 1965
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Recibí tu carta fecha 27 del mes pasado. En realidad, estaba alarmado por falta de noticias tuyas desde hacía tanto tiempo. No recibí, efectivamente, esa carta de que ahora me escribes y tampoco sé como pudo ocurrir que devolviesen un libro destinado a esta dirección por “ausencia del destinatario”. Es verdad que siempre se pierde alguna carta y ocurren sucesos como la huelga actual del correo de Buenos Aires, por lo que te envío ésta por intermedio de Díaz Pardo que la echará al correo en Madrid, pero a mí, que sepa, no se me había perdido ninguna. Tampoco recibí el Cancionero, es posible que no tarde en llegar. Ahí te van ahora algunas noticias mías. Desde este mes me hago cargo nuevamente de la dirección de Galicia del Centro Gallego. Acepté por la insistencia del ofrecimiento, pero estoy ya arrepentido pues realmente no tengo ni tiempo de ocuparme de ella ni ganas de ver, con ese motivo, algunas gentes que hace años había perdido de vista para alivio mío. La revista no puede cambiar demasiado pues está siempre sujeta, como es natural, a las necesidades societarias del Centro Gallego, al elevado costo de su edición, por su gran tiraje, y actualmente a la profusión de su publicidad sin que se pueda elevar el número de páginas. Por otra parte pienso salir para Europa en setiembre u octubre y esto es tambien un inconveniente.
Recibí estos días el libro de Neira Vilas que me parece interesante y me alegro que lo hubiéseis editado. Para la monografía de grabados, te acompaño la lista de álbumes y libros míos de grabados y dibujos y la de los museos en donde estoy representado con obras, pues creo esto pueda interesar al comprador de este tipo de libros. Prescindo, en este caso, de las obras literarias. Estoy seguro que el texto de García Sabell es muy bueno y estoy impaciente por conocerlo. Envíame ciento cincuenta ejemplares que se venderán aquí, naturalmente fuera de la colectividad a quien este tipo de cosas no interesa. Yo no recuerdo ahora como es el papel registro de ahí, pero creo que, para los fotograbados, hace falta lo que se llama aquí papel ilustración, cuyo nombre en España tampoco recuerdo en este momento. Xohan Ledo y tu debéis decidir. El papel ilustración es el que utilizasteis para imprimir los clisés de las monografías de Maside y mía.
Laxeiro se haría cargo tambien de unos ciento cincuenta ejemplares para la suya y Varela haría el texto. Hablé con él, le alegró mucho esa posibilidad de la publicación y está disponiéndose a reunir fotografías de su obra. Creo que así mismo puede hacerse cargo de los clisés de color, a enviar de aquí. Para Grial te enviaré un trabajo sobre Asorey, pero un poco más adelante, con motivo de su contrato para el altar del Panteón del Centro Gallego, hace años.
Díaz Pardo te llevará personalmente una nueva carpeta mía, Bestiario, que acaba de salir.
Esto es todo por hoy. Escríbeme. Saludos cariñosos de Maruja y míos para Evelina y para tí y tu recibe el fuerte abrazo de:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 27/04/1965
Vigo 27-abril 1965
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 13 de marzo último. La vida de intenso trabajo que llevo no me permite el menor respiro. Me siento muy cansado y sin ánimos, pues ni siquiera los domingos puedo descansar. Fue esa la causa de que no hubiese contestado antes a la tuya.
Sin embargo, me extraña muchísimo que no te hubiese llegado otra que te escribí con anterioridad. Te anunciaba en ella el envío del número de Grial en que apareció tu artículo sobre Avendaño, y te pedía una nueva colaboración para el número que está en prensa, de tipo similar. También te comunicaba la remesa de un ejemplar de 25 Dibuxos de Colmeiro, con prólogo de Dieste, que supongo habrás recibido, y me refería a la posibilidad de colocar ahí algún ejemplar del volumen. A nada de eso tuve contestación. ¿Qué ha ocurrido? ¿No llegaron los envíos a tu poder? Digo esto, porque hoy llegó devuelto a Galaxia un libro que se te remitió hace unos meses, por ausencia del destinatario, según hace constar el cartero en el sobre.
El mes pasado encargué a Atlântida Editora, de Coimbra, que te mandase por correo certificado un ejemplar de las Cantigas d´escarnho e de mal dizer. Imagino que sino lo recibiste ya, no tardará en llegarte. Dime lo que te parece la edición.
Por mi parte debo decirte que recibí el ejemplar dedicado de Homenaje a Venecia. Me ha gustado muchísimo, y te lo agradezco de corazón.
Tu álbum de grabados ya está en marcha. Uno de estos días terminarán el trabajo en el fotograbado, y en la imprenta están componiendo el prólogo de García Sabell que, por cierto, me ha gustado mucho. Más, desde luego, que el que había escrito para el cuaderno de tu pintura. Él mismo hizo la traducción castellana del texto gallego. De manera que irá en los dos idiomas. La única duda que tenemos ahora se refiere al tipo de papel a emplear. Creo que no quedaría mal impreso en papel registro. Indícame concretamente el número de ejemplares que debemos enviarte para colocar ahí, aparte, naturalmente, de los que te enviemos para tí.
La idea de hacer una monografía de la pintura de Laxeiro me parece muy oportuna. El único problema que veo es el de las dificultades económicas, pues tanto el fotograbado como la imprenta subieron los precios considerablemente. Sin embargo, si ahí pudiesen colocarse algunos ejemplares entre los amigos para ayudar a costear la edición la cosa podría arreglarse. Con el álbum de Colmeiro tuvimos muchos gastos, y sólo recuperamos una parte muy pequeña de la inversión. En fin, en tus manos queda la cosa.
Dieste está imprimiendo aquí un libro en castellano. Yo le presto la ayuda que puedo para apresurar la salida de la edición.
Mándame urgentemente la lista de obras tuyas para la monografía. Si se te ocurre alguna cosa más sobre ésta, dímelo sin pérdida de tiempo. Envíame también alguno de los trabajos que ya tienes hechos para la revista Grial.
Y nada más de momento. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 13/03/1965
Buenos Aires, 13 de Marzo de 1965
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
No sé nada de tí desde hace tiempo. No recibí respuesta tuya a mi última carta y tampoco sé si recibiste mi Homenaje a Venecia que te envié a fines del año, en Diciembre. Estos días recibí una carta de Domingo donde me decía que te entregaba el original de la monografía sobre los grabados, y yo debo enviarte para ella, cuando me digas, una lista de álbumes publicados y de museos y galerías donde hay obras mías como un complemento que creo es necesario. Tambien te hablaba en una de mis cartas de la posibilidad de que hiciéseis una monografía de Laxeiro. Está pintando mejor que nunca y últimamente ha hecho obras notables aclarando y enriqueciendo su paleta y ahondando en su mundo particularmente campesino y misterioso. El no sabe nada de que te escribo sobre esto, tampoco Varela, que por mi parte os propondría como autor del texto. Este verano fué insoportable en Buenos Aires. Unos meses de enero y febrero agobiantes como no recuerdo otros. A pesar de esto trabajé bastante. Hice, no recuerdo si te lo escribí, tres nuevos murales y estoy trabajando en unos vitrales y cerámicas para la fachada de una iglesia nueva de aquí, en el centro de la ciudad. Buenos Aires continúa creciendo aún con todas las dificultades económicas que atraviesa. Crece de manera insoportable. Lo único realmente importante, al menos para una minoría, es que paralelamente se desarrolla su movimiento cultural. Con todo yo preparo mi viaje a ésa para finales de agosto o setiembre, a esa o a Alemania a donde quizás deba ir por una exposición, y, en este caso, llegaría más tarde a Galicia. Me gustaría saber de tus planes. ¿Cuándo sale el Cancionero de Rodrigues Lapa? De la colectividad sé muy poco. No veo a casi nadie. Recibí las últimas publicaciones de Galaxia, siempre espléndidas. Me pareció muy buena en general la antología de Dónega de la obra de Castelao. Estamos deseando volver a Galicia. A Xohan Ledo le escribí estos días pasados, inexplicablemente había quedado en casa, sin despachar por correo, el ejemplar que le había dedicado de Homenaje a Venecia, si conociese el amontonamiento de cuadros y libros y objetos que existe en mi estudio, comprendería el motivo. Esta es una carta rápida. Te ruego que me contestes. Dime cuando debo enviarte la lista de obras mías para la monografía y cualquier otra cosa que necesites o se os ocurra con respecto a ella.
Recibid Evelina y tu un gran abrazo de Maruja y mío:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 18/12/1964
Vigo 18-dic. 1964
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tus breves líneas del 18 de septiembre, acompañando el trabajo sobre Serafín Avendaño. Me pareció muy interesante y ya se publicó en el nº 6 de Grial que ha salido hace unos días de las prensas. Supongo que no tardarás en recibir un ejemplar que se remitió a tu dirección.
Cuando tengas un poco de tiempo, envíame algún otro trabajo similar, para próximos números.
Supongo que habrá llegado a tu poder el volumen 25 Dibuxos de Colmeiro. Dime lo que te parece. ¿Querría Varela u otro amigo de ahí hacer una nota sobre los dibujos y el prólogo para la sección de libros de Grial? O tal vez tú mismo, si es que te agrada. Convendría que me contestases a esto para saber a que atenerme. Entre los conocidos que tiene ahí Colmeiro, habrá alguno que se interese por el libro? El precio de los ejemplares firmados es de 500 pesetas, y el de los numerados sin firmar, de 350. Nos costó mucho la edición, y hasta ahora hemos vendido muy poco.
Hace unos días me llegaron por correo certificado las 34 fotografías de tus grabados para la monografía de García Sabell. Se las entregué a Xohán Ledo, con tus indicaciones para que vaya estudiando la edición.
Ahora estamos muy absorbidos con la cuarta edición de la Guía de Galicia de Otero Pedrayo, y con el Libro de las Peregrinaciones a Santiago de Don Jesús Carro. Como hay que luchar con muchos inconvenientes y escasez de medios, ambas obras resultan muy laboriosas. Cuando estén impresas, nos pondremos inmediatamente con la monografía sobre tus grabados.
El otro día estuve con Dieste y su mujer. Siguen viviendo con gran satisfacción el ambiente de Rianxo. Es una pena que, aprovechando la tranquilidad de ese ambiente, no se meta de lleno a hacer obra literaria. Aunque quizá lo haga y no me lo haya dicho.
Deseándoos toda clase de prosperidades en el nuevo año, te envía un fuerte abrazo
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 17/12/1964
Buenos Aires, 17 de Diciembre de 1964
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Por un amigo mío que salió hace días para Madrid, Carlos Manzano, te envié 34 fotografías de grabados míos para ilustrar el texto de García Sabell. Con ellas una breve carta donde te pedía que le dijeses a Xohan Ledo que quiero que él la presente con arreglo a su gusto siguiendo el formato de las monografías ya publicadas, si a vosotros os parece bien, y, si no, siguiendo el criterio editorial pues creo que ahí debe ser, aparte de gustarme lo que Xohan Ledo hace. Tambien te decía que no sé nada de tí y si te pareció bien o no mi trabajo sobre Serafín Avendaño que te envié para Grial hace ya mucho tiempo, acompañado de una carta de la que no recibí contestación. Quisiera que me escribieses. Maruja y yo estamos haciendo planes para viajar a esa el año próximo, no sabemos cuando, desde luego no antes de agosto o setiembre. Trabajo mucho y vivo aislado, por el trabajo, de la colectividad, a la que solo me une en este momento las audiciones de Galicia Emigrante, que continúan teniendo éxito luego de diez años de existencia. Recibí días pasados la espléndida antología de Castelao y espero con impaciencia las Cantigas de escarnio. Envidio vuestro trabajo, vuestra vida ahí, aún con todos los inconvenientes, que conozco, y la relación, con todos los inconvenientes, que podeis sostener unos con otros. Varela, Laxeiro y yo nos vemos a menudo, ya no quedamos apenas más. ¿Por qué no haceis una monografía de la pintura de Laxeiro?. Está pintando como nunca, ha cambiado, madurado mucho su pintura. Ahora está exponiendo con mucho éxito. Es uno de los más grandes pintores gallegos de nuestra época.
Nada más por hoy. Te ruego me contestes, me digas si recibiste las fotos y que te pareció el trabajo sobre Avendaño. Un gran abrazo para todos los amigos. Los recuerdo a todos. Y Evelina y tu recibid el muy grande de Maruja y mío, os recordamos siempre. Tienes que decirle a Evelina que en la próxima comida que haremos el año próximo juntos si nos invitáis, no insista en que comamos más. Ya no podemos. Otro abrazo y con éste el deseo de que paséis muy felices fiestas de Navidad y Año Nuevo.
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 16/11/1964
Buenos Aires, 16 de noviembre de 1964
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Por medio de un amigo mío, Don Carlos Manzano, que va a Madrid, te envío 34 fotografías de grabados míos para la monografía de García Sabell. Creo que puede ser del mismo formato que las otras y para la tapa que Xohan Ledo haga lo que crea conveniente, quizás pueda utilizarse haciéndola en negro, cualquier detalle ampliado de alguno de los grabados, por ejemplo la mitad inferior de la fotografía (8), o de la (12). Tu y Xohan Ledo lo veréis. Quisiera, eso sí, que las páginas de clisés tuviesen el menos márgen posible aprovechando al máximo las fotografías y que los títulos estuviesen en cursiva mayúscula y minúscula cp.8, y lo que sigue, medidas, color... en redonda del mismo cuerpo y tambien mayúscula y minúscula. Todo esto queda sujeto a lo que disponga Xohan Ledo, después tu sabes que estimo mucho lo que viene haciendo en Galaxia. No recibí respuesta tuya a mi última carta a la que acompañaba mis notas sobre Serafín Avendaño. Te ruego me escribas. Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para ti. Escríbeme.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 18/09/1964
Buenos Aires, 18 de setiembre de 1964
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Te envío la crónica sobre Serafín Avendaño esperando que os sea útil. De este tono, pero más breves, dos páginas, son las notas que podría reunir para un libro sobre temas gallegos. Algunas serían aún más cortas, párrafos, en ocasiones, deducidos de otras de menos interés. Tengo hechas alrededor de 600 de las que podría deducir quizás cuarenta o cincuenta. Todas ellas fueron hechas para la audición radial que cumple ahora en octubre diez años. Sobre Souto me parece que debiera escribir Dieste que fué gran amigo suyo y compañero en largas temporadas de Madrid y Méjico. De no hacerlo él yo lo haría, pero creo que debéis pedirle a Dieste que lo haga. A fines de esta semana o principios de la próxima te escribiré nuevamente sobre la monografía, enviándote fotografías que deben ir.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para ti. Os recordamos siempre:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 01/09/1964
Vigo 1-setiembre 1964
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí la tuya del día 3 de agosto. No llegaron aún, en cambio, las notas sobre Serafín Avendaño que en ella me anuncias. Espero que no se retrasen mucho para poder incluírlas en el próximo número de la revista.
Con relación al álbum de grabados que llevará como prólogo la conferencia de Domingo, creo que debes de ser tú el que nos hagas indicaciones sobre lo que más te agradaría, así como el material que llevará, etc. Tu experiencia y gusto, bien acreditados, serán una garantía para que la obra salga lo mejor posible. En esto está de acuerdo conmigo Xohán Ledo. Escríbeme, pues, indicándonos las sugerencias que se te ocurran, y envíanos, al propio tiempo, todo lo que estimes oportuno para su inclusión en el álbum. Aquí se tratará de interpretar con la mayor fidelidad posible lo que tú señales. Creo que es ésta la mejor solución. De manera que esperamos tus noticias al respecto, ya que supongo que Domingo no tardará en entregarnos el texto de su conferencia.
De la Exposición de pintura gallega celebrada en Lugo poco puedo decirte, porque no fuí a verla. Las opiniones reflejadas en la prensa fueron muy contradictorias. Lo apreciarás, a través de una serie de recortes que te envié por correo ordinario. Desde luego, me llamó la atención la ausencia de algunos pintores que debieran figurar en la muestra. Por otra parte, me sorprendió bastante que le adjudicasen el tercer premio a uno que, a mi ver, no es acreedor a él. Sin embargo, no hay duda que el concurso–exposición, como tal, tuvo evidente significado. Cuando menos, por lo que supone de esfuerzo y porque fue motivo de polémica y de interés para las gentes. Es de esperar que, después de este ensayo inicial, las cosas se mejoren en el futuro.
La noticia de la muerte de Souto nos sorprendió a todos dolorosamente. Pienso que debemos dedicarle algo en la revista Grial. No pudo hacerse en el número 5, que acaba de salir de las prensas, porque no encontré a quien encargarle la redacción de una crítica solvente. ¿Tendrías tú inconveniente en enviarme tres o cuatro folios sobre la personalidad y la obra del artista, en orden a la pintura gallega? Me parece que serías la persona idónea para ello, porque las conocías muy bien.
Calculo que en el mes de noviembre, como máximo, estará en la calle la edición de As cantigas d´escarnho. Tan pronto como dispongamos de ejemplares, te enviaré el que me pides.
Rodrigues Lapa tiene especial empeño en que vaya a pasar un par de semanas a su casa de Anadía. Pero dudo que pueda ir, pues estoy desbordado de trabajo. De otra parte, me siento muy cansado y voy perdiendo insensiblemente el humor para todo.
Nada más por el momento. Escribe pronto dándonos indicaciones sobre el álbum, y mándanos todo el material que creas oportuno.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 03/08/1964
Buenos Aires, 3 de Agosto de 1964
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Recibí tu carta y pocos días después del último número de Grial que me pareció muy interesante. Para Grial te envío las notas tomadas por mi en Italia sobre Serafín Avendaño, que forman parte del posible libro que quiero hacer con la selección de artículos radiales hechos por mi en diez años de la audición Galicia Emigrante, y en el que unas veces se reproducirían los artículos completos y otras solo párrafos de ellos con arreglo a su interés particular o a su originalidad. Recibí carta de Domingo en la que promete escribir pronto su conferencia sobre mis grabados de La Coruña. Dime si hacen falta fotografías para poder enviártelas con tiempo y que cantidad aproximadamente. Aquí tengo en prensa un nuevo album de grabados, Homenaje a Venecia, y a fin de año sale otro, un Bestiario, que me encargó una editorial de Rosario. Estoy deseando regresar a Galicia y quedarme en Sada o en cualquiera de las rías coruñesas. Es posible, según afirman los amigos de aquí, que sea una locura desde el punto de vista de abandono del prestigio ganado después de tantos años de trabajo y de las posibilidades de vida para mí en ésa, pero yo no vine-a-hacer-la-América. Trataría de comenzar de nuevo De la exposición de Lugo no sé nada más que unas notas que me envió Piñeiro de La Noche, luego ví otra aquí que me enseñó Laxeiro, de alguien que no conozco y que debe ser de Lugo mismo, por las cuales no podemos tener idea clara de ella, más bien pareciese que fué un fracaso. A nosotros nos llamó la atención la ausencia de algunos pintores que residen en Madrid y de otros de La Coruña. El fallecimiento de Souto fué una gran pérdida para Galicia, se le debe el nacimiento de la nueva pintura gallega aunque por la diseminación de su obra no pueda, seguramente, mostrarse claramente cuanto influyó en algunos pintores contemporáneos suyos en una nueva visión de Galicia. Su estadía en Méjico, el aislamiento en que tuvo que trabajar y la necesidad de vender, le habían perjudicado grandemente, a mi juicio, pero en Galicia volvía a recobrarse, los últimos cuadros suyos daban idea de su renovación. Sería espléndido que los museos, diputaciones y particulares gallegos adquiriesen parte de la obra de Souto. Pero seguramente no lo harán como ocurre con la de Maside. La mayor tragedia de los pintores gallegos, desde el siglo pasado al menos, es que deben trabajar, por cualesquiera razones, fuera de Galicia y la obra de ellos, en general, se pierde o se diluye sin poder ofrecer a los ajenos a Galicia una característica de nuestra diferencia y dando siempre idea al pintor que comienza que atrás de él no hubo nada. Laxeiro hizo dos espléndidas exposiciones aquí esta temporada, una de óleos y otra de dibujos, logró, creo, ampliar su visión y sus grandes recursos con estos años en Buenos Aires, no teniendo, como no tiene aquí, que trabajar al gusto de posibles compradores.
Bueno, esto es todo por hoy. Escríbeme de acuerdo con Xohan Ledo sobre cuantas fotografías os envío de mis grabados. Y escríbeme distrayéndote de las vacaciones una carta larga sobre vuestros trabajos. ¿Cuando salen las Cantigas de Maldecir? Te ruego me envíes un ejemplar tan pronto salgan. Estoy impaciente por ese tomo.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí. Os recordamos siempre:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 18/06/1964
EDITORIAL GALAXIA, S.A./ Reconquista, 1/Teléfono, 18204/ VIGO
18-junio-1964
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 2 de junio, después de un largo silencio que me extrañaba. Por lo que en ella me dices, veo que sigues entregado a la intensa actividad de siempre. Me agradará mucho recibir esas dos separatas de trabajos tuyos, que me prometes.
Aunque no mantengo ninguna relación epistolar con personas de ahí, ni me llega noticia alguna de lo que ocurre en la colectividad, sí he visto la nota estúpida a que te refieres. Creo que no merece la pena ni de hacerse eco de ella. Sin embargo, creo que estuvo muy bien esa actitud de solidaridad de los escritores y artistas argentinos, y de la Directiva y Comisión de Cultura del Centro Gallego.
Respecto al tomo sobre tus grabados, se hará lo que indicas. A fin de que pueda destinarse a público distinto del de habla gallega, haremos una edición bilingüe. Hablaré con Xohán Ledo sobre el particular, ya que será él quien dirija la edición. Cuando tengamos en nuestro poder el estudio de García Sabell, lo traduciré yo mismo al castellano. Luego habrá que hacer tres copias de cada uno de los textos, y de cada uno de los grabados para enviarlas a Madrid a la censura.
Para el álbum de dibujos de Colmeiro hizo un bello prólogo Rafael Dieste. Ya lo enviamos a Madrid, junto con las copias de los dibujos para obtener el permiso de publicación.
Según mis noticias y lo que leí en la prensa, las obras que presentaste fuera de concurso a la Exposición lucense de pintura gallega, llamaron la atención y gustaron mucho. Ya sabrás que el primer premio se lo dieron a Tino Grandío, y el segundo a Mercedes Ruibal.
Mientras no preparas los trabajos para el volumen sobre cuestiones artísticas de Galicia, podías enviarme uno o dos de ellos para la revista Grial, los que te parezcan más oportunos.
¿Recibes normalmente los libros de Galaxia? Si te interesa algún libro, o todos, de los que dejamos de enviarte cuando hiciste el viaje último a Europa, dímelo para remitírtelos seguidamente.
De por aquí nada hay que contarte que tú no sepas. Hace unos días, y en vista del tiempo veraniego de que disfrutamos, nos hemos trasladado ya a Coruxo.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 02/06/1964
Buenos Aires, 2 de Junio de 1964
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
No sé nada de todos vosotros, me encuentro nuevamente incorporado a la tremenda vida de Buenos Aires y con nostalgia cada vez más aguda de Galicia, de cualquiera de sus rías. Trabajo, trabajo siempre desde que llegué. Tengo dos nuevos murales que realizar y dos álbumes de grabados aparte de una exposición a finales de año y, independientemente de esto, acabo de escribir para la revista de la Universidad de La Plata un pequeño ensayo: “El Padre Feijóo y las artes visuales”, que te enviaré tan pronto se publique, así como otro: “Acerca de la Integración de las Artes” que se publicó en la Revista de la Universidad de Buenos Aires y del que me anunciaron unas separatas. Este último lo había dejado hecho antes de irme a Suiza y es posible que lo amplíe, pues me interesa el problema tal como se plantea actualmente. Quiero, tambien, hacer la selección de las notas de la audición de Galicia Emigrante que son unas quinientas, este año se cumplen los 10 de su creación, en octubre, y del que creo poder seleccionar cincuenta o sesenta que pueden constituir un volúmen de algún interés por los temas tratados, referidos sobre todo a cuestiones artísticas de Galicia. Sería el tomo que te enviaría para Galaxia, pero no sé aún cual sería su forma. Algunas serían las notas completas y otras párrafos de ellas de interés particular, tal como ahora lo pienso. Quizás me ponga a hacerlo en los próximos meses para enviártelo alrededor de agosto o setiembre. Todo este trabajo alternándolo el mes pasado con banquetes que me ofrecieron escritores, universitarios y artistas argentinos, organizado por éstos últimos. La Junta Directiva y Comisión de Cultura del Centro Gallego, etc., con motivo de unos ataques solapados y canallas que tu conocerás, publicados en Orientación gallega con motivo de mis exposiciones en La Coruña y Madrid, y que tuvieron como reacción movilizar a la colectividad y a los intelectuales argentinos, en unidad sorprendente, para mostrarme su adhesión. Pero todo esto no vale la pena comentarlo. Me negué a que este asunto mío fuese motivo de nuevas divisiones y discordias. Hoy la (sic) escribo tambien a Domingo pidiéndole que redacte la conferencia de La Coruña como me había prometido, para el tomo sobre mis grabados del que me gustaría que os ocupáseis, dejando a Xohan Ledo toda la libertad para su presentación. Yo me haría cargo aquí de unos doscientos ejemplares aparte de los que enviáseis a “Follas Novas”. Si estos se pudiesen hacer con el texto en castellano, por el público distinto a que se destinan, sería mejor. Contéstame sobre ésto. O pudiese ser bilingüe.
Maruja y yo estamos conmovidos de las atenciones de Evelina y tu con nosotros, en general de todos los amigos de esa y no sabemos como retribuirlas. Tenemos el propósito de instalarnos en Galicia por algún tiempo, no sabemos cuando, posiblemente en Sada, y quizás, no sabemos, iremos nuevamente el año que viene. Este año es posible que vuelva a salir Galicia Emigrante, revista, en nuevo formato y nueva época, con carácter semestral. Cada número constituirá un volúmen de unas 160 páginas. Cuando esté decidido, te escribiré para que nos ayudes con colaboraciones de esa. Queremos ofrecer una visión lo más completa posible de Galicia.
Esto es todo hoy. Quisiera que reanudásemos nuestra correspondencia. Escríbeme sobre tus trabajos y contéstame a estas cuestiones de los libros, sobre el de Domingo. Os envidiamos vuestra casa de Vigo, no las escaleras, el mar que os rodea y el trabajo que tu realizas. Envidiamos a todos los que pueden vivir ahí.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí. Contéstame, necesitamos vuestras cartas:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 11/12/1963
Madrid, 11 de Diciembre de 1963
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido amigo:
Recibí tu carta que no contesté hasta ahora por los trabajos y preocupaciones de mi exposición aquí, y, hace dos días, recibí el número de Grial con un espléndido trabajo de Xohan Ledo sobre mis grabados, a quien hoy tambien le escribo para agradecérselo. La exposición se está celebrando en general con mucho éxito de público y tambien de crítica. Estoy satisfecho de haberme decidido a hacerla. Te ruego no olvides las pruebas del Cancionero que estáis editando, me interesa mucho eso por razones de trabajo, además de comenzar a haceros la propaganda, aunque no os sirva de mucho, en Buenos Aires. Te agradezco, como si fuesen para mí, tus notas sobre el poema de Picasso de Varela, aparte, naturalmente, de tu otra nota sobre mis álbumes del Castro.
En Enero pasaré por Vigo, no sé sobre que fecha pues antes de ir a Galicia voy a Asturias.
Recibid Evelina y tu un fuerte abrazo de Maruja y mío, felicidades para las próximas Navidades y un feliz augurio para 1964.
Seoane
[Escrito na marxe superior:] Conde de Aranda 9-5º Madrid
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 12/11/1963
12-nov.-1963
Sr. D. Luís Seoane
Madrid
Mi querido amigo:
Recibí tus líneas, junto con las fotos de los grabados para Xohán Ledo, que le entregué inmediatamente. También obran en mi poder los ejemplares de El Toro Júbilo y de O Meco. Dime que debo hacer con el importe de los ejemplares vendidos y de los que se vayan vendiendo.
Ya está compuesto el artículo, y hechos los ocho clichés de los grabados que lo ilustrarán, que escribió Xohán Ledo para Grial. También irá en el mismo número un comentario mío sobre el poema de Varela. A ver si animas a éste para que se decida a enviarme original para el volumen de que hablamos. Sería muy interesante.
Escribí, como te dije, a la Editora de Coimbra para que me mandase un juego de los pliegos de las Cantigas que ya están impresos. Pero ni me los enviaron, ni me han contestado siquiera. Insistiré de nuevo.
Colmeiro dejó preparados quince dibujos ya publicados y otros diez nuevos para el álbum que vamos a editarle. Llevará un estudio preliminar de Dieste. Pero el material no se entregará en la imprenta hasta la primavera, ya que Colmeiro pretende controlar directamente la edición.
De bien buena gana iría a la inauguración de tu exposición. Pero, ¿quien sabe cuándo podré ir por Madrid? Si no estuviese tan lejos y yo me sintiese menos atado por el trabajo, desde luego que me tendrías en ese día a tu lado. Te deseo un éxito rotundo, y no dudo que lo obtendrás.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 25/10/1963
Madrid, 25 de octubre de 1963
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Te envío estas fotografías de grabados míos para que se las pases a Xohan Ledo. Se las prometí para un trabajo suyo sobre ellos. Supongo en tu poder los ejemplares de El Toro Júbilo y de O Meco. El precio de cada ejemplar es de 250 pesetas.
Estoy trabajando bastante para la exposición de Madrid, pues expondré treinta o más óleos y unos cincuenta grabados. Quiero quedar, como es natural, lo mejor posible. A Varela le escribí diciéndole que te enviase algún libro de poemas gallegos para vuestra colección. Por mi parte te ruego no te olvides de enviarme algunos pliegos, pruebas, lo que sea, de las cantigas que estáis imprimiendo en Portugal, me interesa enormemente para unos trabajos míos.
Tanto Maruja como yo estamos conmovidos por vuestras atenciones en Vigo. Os recordamos siempre a vosotros y a Xohan Ledo, Ferreiro y los Alvarez Blázquez con gran afecto. Esperamos volver a veros antes de regresar a Buenos Aires. ¿Por qué no hacéis coincidir algunas gestiones que debáis hacer en Madrid con mi exposición, cuya inauguración será el 25 de Noviembre?. Para mí constituiría todo un acontecimiento. Escríbeme.
Un gran abrazo para Evelina y para tí de:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 00/08/1963
[Agosto 1963]
Querido Del Riego, ahí te va este catálogo. Inauguro el día 4. Me gustaría que vinieseis y que invitases a venir a Celso E. Ferreiro, Xohan Ledo, los hermanos Alvarez Blazquez, Castroviejo, etc. A Cunqueiro lo veré el 3 en el estreno de su obra. Esta invitación es para ti y para todos ellos. Tened en cuenta que es mi primera muestra en Galicia después de 25 años y que quisiera estar con vosotros. Un abrazo para Evelina y para ti de Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 04/06/1963
Ginebra, 4 de Junio de 1963
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Desde hace tres meses vivimos en Suíza, donde trabajé bastante, saliendo por días a distintas ciudades del país, a la Savoya, al Delfinado o a la zona alpina italiana. Tengo dos exposiciones para la próxima temporada en Basilea y Ginebra y una galería muy importante de ésta última se encarga en exclusiva de mis grabados para Europa. Ahora, dentro de unos días, marcharemos a España. Estaremos en Madrid hasta fines de Junio, luego en Gijón con mi hermana en los primeros días de Julio y calculamos estar en Galicia a mediados de ese mes, hasta setiembre aproximadamente. Este es nuestro plan inmediato. Esperamos abrazaros en Vigo, a vosotros y a los amigos, cualquier día de Julio. En estos tres meses no he escrito a nadie, solo hice mis colaboraciones para Galicia Emigrante y para una audición de literatura y arte que hace Lorenzo Varela en Buenos Aires con un grupo de periodistas argentinos, La hora once, notable por sus comentarios y su sentido general. Le serví hasta ahora de corresponsal en esta parte de Europa. Pero ya hablaremos con tiempo de todo esto. Ahora no queremos nada más que saludaros y enviaros, para Evelina y para tí, el fuerte abrazo de Maruja y mío:
Seoane
Otro abrazo a Xohan Ledo, Ferreiro, los Alvarez Blázquez, Castroviejo, etc.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 03/01/1963
Vigo 3-enero 1963
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Acabo de recibir tu afectuosa carta del 23 de diciembre último. Me alegró de verdad, pues hacía mucho tiempo que no me llegaban noticias directas vuestras. Si piensas un poco, debes de recordar que te escribí en dos ocasiones, sin que me hayas contestado en ninguna de ellas. También acusé recibo del libro que me mandaste por Díaz Dorado, indicándote cuanto me había gustado y lo muchísimo que te lo agradecí. ¿Estás seguro de que no te ha llegado esa carta? ¿O quizá se encuentra aún en tu anterior domicilio? Desde luego, aquí no ha llegado devuelta, a pesar de que llevaba remite. Es ya la segunda vez que ocurre una cosa semejante, y no sé a que atribuirla. Tampoco vino a verme de nuevo Díaz Dorado, antes de su regreso, como habíamos quedado.
Muchas de las noticias que me das –y que tanto me satisfacen– ya las conocía por amigos comunes. Aunque tú espacies tanto la correspondencia, no por eso dejo de saber de tí. Siempre pregunto por vosotros, cuando encuentro ocasión propicia, y conozco muy bien –como conocemos todos aquí– el enorme prestigio que has alcanzado en los medios artísticos e intelectuales, por la importancia y seriedad de tu obra.
El libro de Dieste está produciendo una gran sensación en cuantos lo leen. En realidad, se trata de un libro que puede considerarse inédito, pues aparte de haberlo revisado y enriquecido el autor con nuevos materiales, la anterior edición sólo era conocida de una minoría insignificante. Tanto el talento narrativo que los cuentos evidencian, como la bellísima expresión idiomática, sorprenden unánimemente a los lectores.
Emilio vino muy satisfecho del breve contacto que ahí tuvo con vosotros. Al parecer, proyectaba volver a Buenos Aires, como os había prometido, pero se le presentó la oportunidad de ir a Caracas –con gastos pagados– donde tiene un sobrino, y quiso aprovecharla. Fué ese el motivo, y no otro, de que no cumpliese el propósito de volver a esa. Supongo que te lo habrá explicado ya, pues me dijo hace unos días que te había escrito. Por él, y por otros, sé que tenéis un departamento estupendo, con una vista muy bella sobre el río.
Me agrada muchísimo la noticia que me das de tu próximo viaje a Suiza, y más aún la de que vendrás a Galicia a pasar una larga temporada. Tengo verdaderos deseos de verte de nuevo, y de que te asientes aquí, donde, seguramente, tantas cosas podrás hacer.
Yo estoy muy dedicado a la labor editorial. Era necesario, porque si hay muchos que trabajan en el plano puramente intelectual, son pocos los dispuestos para la tarea de organización activa y tenaz. Me corresponde, pues, a mí este esfuerzo ingrato y anónimo. Pero me siento contento porque así puedo hacer algo positivo.
Claro está que, en el orden personal, apenas puedo hacer nada. Aunque acariciaba la idea de ir preparando un libro que tengo proyectado hace tiempo, no cuento con tiempo alguno para ponerme a él.
De por ahí nada sé, fuera de lo que tú me dices, y de lo que me dijo Prada cuando estuvo por estas tierras. Del propio Centro Gallego no tuve más noticias que la de la constitución de la nueva Junta Directiva.
No dejes de comunicarme la fecha de tu venida a Galicia, y de la marcha de todas tus cosas, pues no necesito decirte el interés y el cariño que todo lo tuyo me despierta.
Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 23/12/1962
Buenos Aires, 23 de Diciembre de 1962
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Sin noticias tuyas desde hace mucho tiempo y suponiendo en tu poder un libro que te envié por el ingeniero Díaz Dorado, aproximadamente en Julio, te escribo hoy para felicitaros a Evelina y a tí con motivo de las fiestas de fin de año, deseándoos para el 63 toda clase de venturas. De paso te daré unas pocas noticias mías. En marzo, a mediados seguramente, estaremos en Suíza donde pensamos quedarnos algún tiempo. Luego iremos a esa, quizás por agosto o setiembre, no puedo concretar cuando, dependo de Suíza, pero pienso quedarme en Galicia todo el tiempo que pueda. No tengo ningún plan fijo y sí muchas ganas de realizar algunas iniciativas que desde hace tiempo me vienen preocupando. Durante este año he trabajado mucho. Hice una cantidad importante de grabados, algunos murales con técnicas distintas y me concedieron en octubre pasado el Premio Palanza, el más alto de este país que otorga la Academia Nacional de Bellas Artes. Algunos museos norteamericanos y el cada día más nutrido de Caracas, me compraron obras. En cuanto a Galicia continúo haciendo mis notas para las ediciones radiales de Galicia Emigrante y del Centro Lucense. Tengo reunidos más de quinientos artículos de los cuales unos cien tratan de temas de arte y personajes gallegos desde puntos de vista creo que originales. Quizá algún día pueda hacerse un tomo o dos con la selección. Desde luego he comentado todos los libros de Galaxia que me fueron llegando en estos años. Pienso que he sido el único que los comenta en su casi totalidad. Ahora mismo preparo la nota de Dos arquivos do trasno de Dieste, cuya edición me gustó mucho, mucho las ilustraciones y la tapa de Xohan Ledo y me produjo una gran alegría verlo reeditado. Pienso que mi único vínculo actual con la colectividad son esas audiciones, y, aunque volví a aceptar ser de la Comisión de Cultura del Centro Gallego, no creo que pueda hacer nada, o, si algo, muy poco en estos dos meses que faltan para mi marcha. Quizá pueda trabajar al regreso, pero pienso que sea un regreso por muy poco tiempo.
Tambien acaban de salir publicados por Losada, con grabados en madera míos, otros dos libros de gran formato, como los de Lorca y Unamuno, de Neruda y Alberti, La insepulta de Paita del primero, un poema último y espléndido dedicado a la amante de Bolívar, y Sobre los Angeles de Alberti. Fué, pues, un año de trabajo del que estoy contento y a pesar de la crisis inquietante diaria que vivimos en Buenos Aires. En marzo, como te dije en mi última carta de hace meses, me mudé de casa, vine a un departamento nuevo, hecho según mis necesidades con un buen estudio y con una espléndida vista al rio: Montevideo 1985, piso 13, Dto. 68, para recordarte la dirección. De ahí no tengo más noticias que las que me envió Dieste en una carta reciente y alguna que me transmitió Prada.
Me gustaría que tu me enviases noticias tuyas y de los amigos comunes y de tus proyectos. Sé que estás dedicado a Galaxia y me alegró mucho saberte consagrado a esa obra. Pero ¿por qué no me escribes? Alvarez Blázquez estuvo aquí solo unos días. Apenas pude estar con él. Quedó en regresar desde Montevideo, pero no lo hizo lo cual constituye para mí y para algunos amigos un misterio curioso, supongo que se sintió agobiado por la obsequiosidad de los líderes de la colectividad. No sé. De cualquier manera sentí mucho no haber estado más con él, además yo le estoy agradecido por las molestias que se tomó por nosotros en Vigo y no tuve manera de corresponderle en ésta.
Bueno, recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y tu uno muy fuerte de tu amigo:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 23/01/1962
Buenos Aires, 23 de enero de 1962
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido amigo:
Acabamos de tener noticias por el Centro Gallego del accidente sufrido por tí en Santiago y queremos creer que cuando llegue ésta estés restablecido o en vías de franca curación, así al menos lo deseamos nosotros. Tambien le hemos escrito cuando supimos la noticia de Valentín –a mí me la transmitió Piñeiro– a Pilar Paz Andrade, y en estos días alguien nos dijo que por fortuna había superado la gravedad de sus lesiones.
Acabo de recibir un bello libro de narraciones de Méndez Ferrín del que me gusta todo, la prosa del autor, el prólogo de Piñeiro, las ilustraciones de Patiño y la presentación y tapa que supongo serán de Xohan Ledo. Haré, como con todos los libros de esa, una nota para la audición de Galicia Emigrante o para la del Centro Lucense, pues reparto entre las dos este tipo de notas bibliográficas. Me gustaría que estimuláseis para que pintara con más intensidad a Xohan Ledo. Por mi parte lo haría si estuviese ahí y que escribiese más sobre temas de arte gallego. Yo sé que es difícil dedicarle tiempo a estas cosas cuando no constituyen la profesión fundamental de uno y se tiene familia como él tiene, pero tambien sé que no abundan en Galicia inteligencias como la suya, capaces de labor creadora, y más bien faltan. De repente pueden aparecer unos gansos con su carrera o su técnica muy sabida, capaces de deslumbrarnos por unos minutos, pero sin sensibilidad ni talento alguno creador, como algún joven que me encontré en Santiago o La Coruña y de quienes leo algunos artículos y breves ensayos de vez en cuando, en La Noche o en otras publicaciones, que les lleva caminos de ser “sabios en Alemania” e inútiles para Galicia. Recuerdo entonces a la gente con verdadero interés que está en lo mejor de su edad creadora a quienes nadie estimula o solo el núcleo de sus amigos más íntimos, pienso que este es en parte el caso de Xohan Ledo y algunos más del espléndido grupo de Vigo, al que considero contigo y con él, Ferreiro, los Alvarez Blázquez, etc., de lo más importante, a mi juicio, de la Galicia actual. Bueno, no sé porque te escribo todo esto. Quizá porque solo tengo ganas de decirlo y es bastante.
Por mi parte continúo trabajando en mis cosas e interviniendo cada vez más en muestras internacionales de las que estoy sin embargo bastante aburrido pues tardo años en recuperar las obras. El mes que viene me mudo de casa para un piso 13 que dá al río, más amplio que el actual. Te enviaré con tiempo la nueva dirección, pero si puedes contestarme hazlo aún a esta.
El objeto de esta era desearte solo un pronto restablecimiento y me extendí demasiado. Recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y otro para tí de:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 18/12/1961
Buenos Aires, 18 de Diciembre de 1961
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Pasó mucho tiempo desde tu última carta y en la actualidad no sé noticias de vosotros ni de los amigos comunes. Sé que estuvo Dieste y que habéis estado con él y Carmen y que quedó muy encantado de la amistad que le mostrásteis. De Dieste tuve alguna carta de Rianjo, maravillado y vuelto a encontrar en su naturaleza y su pueblo; otra, después tambien de su visita a Santiago. De mí no tengo apenas noticias que darte. Hice una exposición de óleos en Buenos Aires en octubre y por la misma fecha otra de grabados en madera en Nueva York. Pinté mucho. Hice nuevas pinturas murales y salió una pequeña monografía, que te enviaré, sobre grabados míos, en castellano y alemán. Ahora, precisamente en estos días, acaban de salir en edición limitada y en gran formato de la Editorial Losada, Llanto por la muerte de Sánchez Mejías de Lorca, con grabados en madera míos y una antología del diario poético de Unamuno, tambien con grabados, en homenaje de la editorial al 25 aniversario de la muerte de ambos. Es probable que pronto comience otro de Neruda, el próximo mes seguramente, un poema nuevo, La insepulta de Paita, referido a la amante de Bolívar. Ya ves, pues, que trabajo. Espero volver a Europa sobre mediados del próximo año, o para el otoño de esa, y pasar algún tiempo más en Galicia y en España. En cuanto a la colectividad gallega continúo haciendo las audiciones radiales de Galicia Emigrante y Centro Lucense, cuatro artículos a la semana y ocupándome en general de las noticias culturales de esa, libros, exposiciones, actos, semblanzas, etc. Llevo hechos hasta ahora alrededor de 600 artículos radiales de los que me gustaría hacer algún día una antología. Esta es una labor que me resulta ahora un sacrificio por mis otros trabajos, pero que sin embargo continúo haciendo con gusto. De todo lo otro de la colectividad no sé nada ni me preocupa. Sé que estos días le dan un banquete, no sé por qué, a Bernárdez. Abandoné todo contacto con las entidades y solo veo a muy pocas personas de la colectividad. De ahí no sé nada. De Piñeiro tuve una carta hace pocos días con motivo de que pasaron por Santiago unos amigos míos a quienes les dí una carta para él y que sabemos quedaron muy encantados de su compañía. ¿Cuáles son tus proyectos? Sé que Fole es académico, noticia que realmente me alegró. Escríbeme hablándome de vosotros. La semana que viene te enviaré los libros de Unamuno y de Lorca y la monografía sobre mis grabados. Antes quiero que llegue ésta deseándoos a Evelina y a tí un feliz año nuevo y ojalá que en 1962 pueda volver a esa.
Un abrazo para vosotros dos de Maruja y mío y tu recibe otro fuerte de tu amigo:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 24/08/1961
Vigo 24-agosto 1961
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Después de un silencio tan largo, que no sabía a que atribuír, recibo, al fin, una carta tuya. A pesar de su brevedad, me alegró mucho, porque supone que no echas en olvido nuestra vieja e inquebrantable amistad.
Supongo que cuando se hayan publicado esas plaquetas ilustradas con grabados en madera, de que me hablas, te acordarás de mí, pues bien sabes la admiración y el interés con que sigo siempre tu labor artística y literaria. ex decirme, también, los resultados de las exposiciones de Nueva York y de Buenos Aires, aunque doy por descontado el éxito de ambas.
En una mañana de sol radiante, de este magnífico e insólito verano que estamos pasando, llegaron Dieste y su mujer. Los fuimos a recibir Ramón Baltar, Colmeiro, Emilio, la mujer de Valentín y yo. Se sentían muy satisfechos del reencuentro con el paisaje. Pasaron dos días aquí. Los llevamos a comer a la playa, bajo los pinos, y después pasamos una gran parte de la tarde juntos, con Ferreiro y su mujer, Maiztegui, Valentín, etc. Ayer salieron para Rianxo donde, como sabes, demorarán una temporada.
La muerte de Aquilino, por lo súbita e inesperada, nos abrumó a todos. Yo no he podido sobreponerme aún del duro golpe. Al entierro asistió una gran muchedumbre, y sus amigos permanecimos en el cementerio de Santo Domingo hasta que cayó sobre su tumba la última pala de tierra. La cultura gallega perdió una indiscutible figura, y nosotros un amigo de muchos años.
La mujer de Díaz Pardo envió para Evelina un bello obsequio, que suponemos procede de Maruja. Suponiéndolo así, Evelina me encarga con muchísimo interés que le transmita su más cariñoso agradecimiento. Ello, sin perjuicio de que escriba personalmente. Ahora estamos materialmente agobiados con el traslado de piso. Tenemos que abandonar el que ocupamos actualmente, porque lo necesitan sus dueños, antes del 15 de septiembre. Hemos conseguido otro en una calle próxima, pero el traslado se hace dificultoso, porque hay que venir diariamente, desde la playa, con un calor sofocante, para ir realizando el cambio. Cuando me escribas, dirige la carta al despacho –Velázquez Moreno 36-1º–, mientras tanto no nos instalamos en la nueva dirección.
Y nada más por el momento. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 10/08/1961
Buenos Aires, 10 de agosto de 1961
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Te debo carta desde hace mucho tiempo. Ultimamente no he escrito a nadie y no hago sino trabajar en mis cosas. Pinté nuevos murales y en setiembre hago una exposición de grabados en Nueva York y en Octubre de pintura en Buenos Aires. Por otra parte estoy preparando dos plaquetas de homenaje por los 25 años de sus muertes a García Lorca y Unamuno, para la Editorial Losada, que deben salir en lo que resta de año. Las ilustro con grabados en madera. De proyectos que se refieran a cuestiones gallegas en relación con la colectividad, ninguno. Creo que mejor debe ocuparse de esas cosas Perfecto López por ejemplo y por poner un nombre. Me buscan constantemente pero rehuyo cualquier compromiso. Estoy harto. Sigo con interés todo cuanto ocurre en cuestiones culturales en esa y las comento por radio dos veces a la semana. Mi única labor ahora son los cuatro artículos semanales que hago para Galicia Emigrante y el Centro Lucense. Acabo de leer uno espléndido tuyo que se titula “Una y otra Galicia” que comento para la próxima semana, con cuyo contenido estoy absolutamente de acuerdo y que viene muy bien, si lo léen, lo reproduce “Lugo”, para esta colectividad. Tambien en la próxima semana me meto con el catálogo del libro gallego que acaba de editar el Banco de Galicia en Montevideo, que parece hecho en cualquier imprenta de villa y donde están en su tapa los infaltables y horribles por el dibujo y diagramación, hórreo y cruz de Santiago.
Hoy te escribo de prisa para anunciarte que Dieste y su mujer, Carmen, llegan a Vigo en el “Aragón”, barco de la Mala Real Inglesa, el dia 21 de este mes. Quisiéramos que tu y los amigos de ahí fuéseis a esperarlos. A nosotros, los dos o tres que quedamos aquí, no muchos más, nos deja desolados esta ausencia de Dieste. Creo que piensan irse una temporada a Rianjo y en Galicia orientarán su porvenir. Así es nuestra vida. Dieste lleva originales de varias obras notables en las que trabaja desde hace tiempo y que supongo editará más tarde en Madrid o Barcelona. La noticia de la muerte de Aquilino nos afectó a todos los que lo conocíamos. Yo recibiera hacía poco tiempo, una preciosa carta en la que me hablaba de sus proyectos y soledad y su último libro del que hice un comentario. Hasta ahora los únicos homenajes a su memoria, de Buenos Aires, son los que hice por radio en Galicia Emigrante y la audición del Centro Lucense.
Bueno, recibid Evelina y tu un abrazo de Maruja y mío, y tu en particular otro grande de tu amigo:
Seoane
[Manuscrito]
Escribe.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 30/03/1961
Vigo 30-marzo 1961
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Después de tu largo silencio, recibí la carta de contestación a mi última que me escribiste el día 8 de los corrientes. Lamento de verdad el extravío de la primera, cuyo contenido a estas horas sería difícil de recomponer. Pero, en fin, que le vamos a hacer.
La idea de crear una sección de obras de artistas argentinos en el museo de Lugo me parece una idea excelente y ciertamente positiva. Yo no tenía otras noticias sobre ella, que las que leí en la prensa lucense. Las que ahora me das tú me parecen francamente interesantes. Con muchísimo gusto escribiré algún artículo acerca de este hecho tan importante para Galicia, al propio tiempo que envíe notas informativas a los periódicos. Pero ocurre que no dispongo de referencias para poder realizar debidamente esta labor de difusión. Ni siquiera he recibido el Catálogo de la Exposición que, según indicas, me fue enviado por el Centro Lucense. Te agradecería, pues, que gestionases de nuevo con aquella entidad que me lo remitiesen. También convendría que me mandases algunos datos más que me sirviesen de base para el artículo y las notas.
Supongo que a Xohán Ledo le agradará también mucho la idea de que me hablas. No tuve ocasión aún de comunicársela, porque tuvo a su mujer muy grave, a consecuencia del último parto. Sigue todavía en el Sanatorio, aunque fuera de peligro, pero cuando se reintegre a su casa, tendré oportunidad de charlar con Xohán Ledo sobre el asunto.
El número de la revista a que te refieres, dedicado a la pintura, claro que es lamentable. Pero dado quien fué el que lo ideó, no cabía esperar otra cosa. Creo que no merece la pena tomarlo en serio. Tampoco tuvo el menor eco serio la exposición colectiva viguesa, que se ha concebido como una réplica al Certamen lucense. Ni la gente solvente se dió por enterada, ni siquiera el público mostró el menor interés por visitarla. Puedes estar seguro de que, fuera de Sigüenza que ha sido su animador en la prensa, apenas nadie más se preocupó del asunto. Todas estas manifestaciones más o menos artísticas, ni repercuten ni operan en absoluto en la historia del verdadero arte gallego. Por otra parte, el que se produzcan resulta inevitable.
Opino como tú sobre Escola de menciñeiros. Este libro y Merlín e familia, precisamente por apoyarse en una raíz popular, son, indudablemente, los mejores del autor.
Debido a los abundantes ofrecimientos de libros poéticos, y como Galaxia no podía darles cabida en sus programas editoriales, decidimos Ferreiro, Emilio Álvarez Blázquez y yo, crear una nueva Colección. Se llama Salnés, Coleición de Poesía Galega, y la inauguraremos con un volumen de Iglesia Alvariño, titulado Nenias, que saldrá de las prensas dentro de quince días. Ya te enviaré un ejemplar. Seguirán inmediatamente otros volúmenes cuyos originales tenemos en nuestro poder.
En el orden personal no alimento por ahora ningún proyecto literario. El trabajo agobiante, gratuíto en gran parte, me absorbe todas las horas del día, y no me deja tiempo ni tranquilidad para escribir nada serio.
Este año, como ya sabes, irá Sebastián Risco a Buenos Aires para participar en las Jornadas gallegas del mes de julio. Considero que constituye un gran acierto su elección, pues, aparte de su carácter representativo, reúne condiciones personales muy idóneas para desempeñar un gran papel en los medios culturales de ahí, y en la propia colectividad.
Sentí mucho que Varela hubiese permanecido tan poco tiempo entre nosotros. Les resultó extraordinariamente simpático a cuantos lo trataron, y a mí particularmente me hubiera gustado mucho mantener largas conversaciones con él. Pero las cosas se produjeron así, y apenas si tuve ocasión de hablarle breves momentos. Por cierto que no sé si le entregó a Neira Vilas un libro de cuentos que me encomendaron. Y como ahora Neira se marcha, desconozco la suerte que haya corrido el libro, por la que su autor me pregunta con insistencia. ¿Podrías tú aclararme algo al respecto?
Y nada más por hoy. Saludos cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para ti de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 08/03/1961
Buenos Aires, 8 de marzo de 1961
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Recibí tu carta, la segunda, la primera debió haberse perdido en unas irregularidades que hubo en el correo en esta ciudad por la fecha en que debiste haberme escrito, y lamento no recibir respuesta a lo que manifiesta en la mía. Pero no insisto. Es posible que no interese nada lo que yo pienso sobre esos problemas.
El Centro Lucense de Buenos Aires te envió, según me dijeron, un catálogo de la exposición de obras de artistas argentinos que esta entidad adquirió con destino al Museo de Lugo y con el deseo de continuar adquiriendo mas hasta crear el primer museo hispanoamericano de Europa, tratando de que la iniciativa se extienda a otros países. Creo que es algo muy útil para esa ciudad y para Galicia. Las autoridades argentinas y la prensa de Buenos Aires recibieron con simpatía esa exposición y la idea de la creación de esa sección en un museo gallego. Pensamos que sería importante que la prensa gallega se ocupase de este problema dada su verdadera importancia. Creemos que el único que puede hacer algo en este sentido puede ser, como siempre, perdóname, tu. Te escribo de esto sin que tengan noticia de ello los miembros de la comisión de cultura de dicha sociedad. Los diez cuadros que se envían ahora pertenecen a pintores de generaciones distintas y continuarán los envíos en el porvenir. Háblale tambien a Xohan Ledo, cuya opinión, por mi parte, estimo mucho. Lugo en unos años puede llegar a tener verdadera importancia para el turismo de esta parte de América y tener un museo de este carácter como hasta ahora solo existe uno en E.E.U.U.. He visto el lastimoso número de Vida Gallega dedicado a la pintura. Maruja Mallo, Laxeiro y yo no enviamos, afortunadamente, respuesta a esa encuesta que nos enviaron. Sospechábamos el número dadas las preguntas inconcebibles de la encuesta. Tambien nos hemos venido enterando de lo que ahí se escribió últimamente sobre pintura gallega y los premios de Vigo. Todo es algo que sitúa a Galicia en cuanto al arte fuera del tiempo y de cualquier clase de estimación intelectual. Comenté por radio los últimos libros de Galaxia. El libro de Cunqueiro me pareció el mejor de los publicados últimamente por él y muy bueno el prólogo de Domingo. Varela me habló con verdadero cariño de vosotros. ¿Por qué no me escribes una carta larga y me hablas de tus proyectos literarios?. Maruja y yo os recordamos siempre a Evelina y a tí y esperamos volver pronto, aún no sabemos cuándo. Estoy preparando los originales para las serigrafías que quedé en enviarle a Alvarez Blázquez. Escríbeme.
Un abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí y tu recibe uno fuerte de tu amigo de siempre:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 17/11/1960
Vigo 17-nov. 1960
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
En el mes de septiembre fui a Portugal. Pasé quince días en Anadía y Costa de Caparica, invitado por Rodrigues Lapa. Al regresar a Vigo, me encontré aquí con tu carta. No bien normalicé los trabajos más urgentes, te escribí, contestándola extensamente. Ya sabes que nunca me muestro reacio a las relaciones epistolares, y en tu caso muchísimo menos. Por eso me sorprendieron grandemente tus líneas del 4 de los corrientes, anunciándome que no recibiste mi respuesta. Sólo tiene explicación en un extravío. ¿Aquí? ¿En Buenos Aires? El sobre llevaba, además, el remite como siempre, y tampoco me fué devuelta. En fin, no sé a que atribuir el hecho, y sólo sé que me ha molestado e indignado. Pero, ¿qué le vamos a hacer? Confío en que esta nueva carta corra mejor suerte.
Fuí a esperar a Lorenzo, como me pedías. Me acompañaron Ferreiro y Emilo Alvarez Blázquez. Unos minutos después que nosotros, llegaron Valentín y Prego. Pasamos todos la mañana en el puerto, y luego fuimos a comer juntos. A Lorenzo lo encontré muy bien, y eso que venía un poco mareado, porque los sorprendió un fuerte temporal dos días antes del desembarco. Hablamos largamente de todos vosotros.
Al día siguiente volvimos a vernos, y anteayer pasamos unas horas juntos, con varios amigos, escuchando la lectura de un libro de Cunqueiro. A pesar del mal tiempo, de lluvia persistente, que estamos pasando, Varela se sintió muy satisfecho de su estancia en Galicia.
Ayer se marchó a Madrid aprovechando un viaje en coche que hizo Valentín.
Por aquí todo sigue como siempre. A finales de este mes leeré el discurso de ingreso en la Academia Gallega. Como sabes, el nuevo presidente es Sebastián Risco. Es de esperar que la corporación empiece a cobrar nueva vida, rompiendo el anquilosamiento pasado.
Y nada más. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 04/11/1960
Buenos Aires, 4 de noviembre de 1960
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.
Querido amigo:
No recibí respuesta tuya y me hubiese gustado tenerla. ¿Cuándo me escribes? Ahora solo dos líneas para decirte que estos días llega Lorenzo Varela a Vigo, en el “Alberto Dodero”, procedente de Río. Me gustaría que fuéseis a esperarlo tú y los amigos. Tú ya lo conoces. Acabo de recibir una tarjeta suya desde aquella ciudad y te escribo estas líneas de prisa que llegarán justo a tiempo para daros el aviso.
Un abrazo a todos. (Nadie me contestó). Evelina y tu recibid el abrazo especial de Maruja y mío y tu otro muy fuerte de:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 13/09/1960
Buenos Aires, 13 de setiembre de 1960
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Llevamos casi tres meses desde nuestro regreso a Buenos Aires y esta es la primera carta que escribo a cualquiera. No puedo decirte nada de mi paso por esa, sino que estamos muy agradecidos a Evelina y a tí por todas las atenciones que habéis tenido con nosotros, así como a los amigos comunes. El paso por España en general nos intranquilizó. Quizás no debieramos haber ido. Sirvió para avivar en uno recuerdos ya casi desaparecidos en la memoria, y, aparte vuestra amistad y la cordialidad de amigos y parientes, ninguna compensación que no fuese la puramente visual. Vine sobre todo encantado de Vigo y La Coruña, menos si cabe de ésta ciudad donde los disparates arquitectónicos atenuaron cualquier otro goce, y contento de haber estado con algunos amigos en Lugo y Santiago. Mis mayores emociones las llevé con parientes y viejos amigos. Creo que no puedo decirte nada más que tú no sospeches. El único recuerdo lamentable que me queda es el de una tertulia de “mozos” compostelana, más bien de uno de ellos, un pedante psiquiatra o algo así, donde me sentí como un emigrante que no hubiese hecho otra cosa en Buenos Aires que soñar en regresar rico algún dia a Galicia. Allí ví veinte años de mi vida perdidos, los míos y los de aquellos que corrieron igual aventura que la mía. Me sirvió, creo, de cura. A partir de Santiago me considero apartado de esas filas a las que serví con lealtad y fervor durante bastante más de un cuarto de siglo. Me dí cuenta que otros, que hicieron seguramente menos sacrificios por ellas, me habían apartado hacía ya tiempo, y no entra en mi conducta ni en mi modo de ser regatear sentimientos e ideales. Eres la única persona a quien doy cuenta de esta decisión. Ni siquiera les importará. Ni lo notarán, tan ageno (sic) soy a ellos. Me siento ridículo, con un cuarto de vida inútil, pintando, escribiendo, proyectando iniciativas, sin destino alguno, habiéndolo consagrado a Galicia y a los que quedaban. Solo encontré silencio y la verborrea tonta de ese personaje de Ionesco al que no me une nada, ante la cual no podría, ni sabría, reaccionar. Vosotros, tu, Evelina y los amigos de Vigo, fuísteis un sedante para nosotros con vuestro cariño y amistad. Más dejemos esto. Planteé tu caso en el Centro Gallego a los dos días de mi llegada y, tal como sospechaba, no había en la Junta Directiva ningún ánimo de menoscabo hacia tí, ni habían designado representantes en Galicia para acto alguno donde tu no fueses el único legítimo. Creo que Fernández te escribió oportunamente. En cuanto a mis cosas estoy comenzando a recobrar mi ritmo de trabajo. Recibí una carta de Rodrigues Lapa que le agradezco mucho y que voy a contestar. Vuelvo a pintar después de meses de no hacerlo. Debía ir a Lima en octubre pero renuncié a éste viaje hasta el año que viene que iré a exponer a esa ciudad y a Río de Janeiro. Hoy le escribo tambien a Emilio Alvarez Blázquez. Maruja y yo envidiamos vuestra casa de Coruxo, el mar y la belleza y el silencio de esa costa. Te ruego que me escribas. Queremos vuestra amistad.
Un abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí, y otro más fuerte de:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 12/05/1960
Vigo 12-mayo 1960
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo que ya estaréis de regreso en Buenos Aires. Siempre tuvimos la esperanza de veros en Vigo, como en ocasión del anterior viaje. Pero, con harto sentimiento nuestro, no ha sido así. Espero que hayas recibido una carta mía, que te envié a Italia.
Te adjunto el recorte de un artículo que publiqué en La Noche sobre tus últimos libros. También acompaño un Anaco de Borobó en el que habla de la Exposición de Arte Gallego que se va a celebrar en el Círculo de las Artes de Lugo. Detrás de ella, como inspirador y dinamizador, está Celestino de la Vega. Y según me dijo, resultará impresionante: algo que no tiene precedentes entre nosotros. Están ya haciendo el Catálogo, que llevará reproducciones de cuadros de cada uno de los expositores, nota biográfica y crítica. Tú estarás representado con los cuadros que nos regalaste a Domingo y a mí, y con una serie de estampas del álbum.
Me escribió Rodrigues Lapa y me dice: “Mandeme o endereço de Luis Seoane. Gostaria de o felicitar e lamentar que tenha acabado tão útil publicação (e tão digna) como era Galicia Emigrante. Esses jornais que se publicam na Argentina são no geral de qualidade péssima, todos dirigidos a afagarem vaidades pessoais, sem dignidade e sem cultura. Considero grave o desaparecimento de tal revista”.
Aún no recibí la Obra Completa de Cabanillas y, en cambio, ya la tienen muchas personas de aquí. Es doloroso el comportamiento que han tenido conmigo respecto a esa obra. Trabajé intensa y desinteresadamente porque tú me lo habías pedido y no sólo se desconoció esto, sino que parece que Valentín fué el que hizo todo, cuando su labor se redujo a entorpecer lo que ya estaba hecho. Escribe. Un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 30/03/1960
Vigo 30-marzo 1960
Sr. D. Luís Seoane
Génova
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 21. Me alegró enormemente cuanto me cuentas de tus éxitos artísticos en tierras suizas. Para mí, desde luego, no constituyó sorpresa alguna, pues tenía la seguridad anticipada de que sería así. Hace tiempo ya –y más desde que pude admirar de cerca una gran parte de tu obra– que estoy plenamente convencido de la significación profunda que tu labor tiene en el panorama de nuestro arte. Es mucha la gente que aquí te valora, aunque tu obra sea conocida sólo parcialmente y aun cuando tú, no sé porque razones, creas lo contrario. Nunca he leído artículo alguno de solvencia sobre nuestro arte donde no se te mencione como una de las primeras figuras. Incluso los jóvenes. Aún no hace mucho, en unos artículos publicados por Méndez Ferrín sobre el Arte ¿? insistía en que las tres grandes personalidades pictóricas surgidas en Galicia eran Maside, Laxeiro y Seoane.
Bueno, supongo que el viaje por Italia os dejará una grata impresión. Mejor, sin duda, que el realizado por Suiza y Alemania. ¿No pensáis deteneros en Vigo antes de vuestro regreso a la Argentina? Nos produciría una inmensa alegría poder daros un abrazo.
De Buenos Aires sé muy poco. No recibo otras noticias que las contenidas en las cartas oficiales del Centro Gallego. Ayer, sin embargo, me ha llegado una de Blanco Amor, pidiéndome colaboración especial para un número de la revista, dedicado al 150 aniversario de la independencia argentina. Me dice que a finales de año piensa dejar todo, cosa que me extrañó. Y más que me lo dijese a mí, a quien no distingue en su amistad.
Por aquí seguimos como siempre, trabajando lo que se puede. Pronto editaremos un libro de prosas de Cuevillas, y otro de Risco de la primera época.
Y nada más. Repito mis felicitaciones más expresivas por tus éxitos. Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 21/03/1960
Basilea, 21 de marzo de 1960
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Recibí tu carta que te agradezco mucho y tus noticias. Nosotros saldremos mañana para Berna y Ginebra y luego para Italia. Estamos muy contentos hasta ahora del viaje y mis obras gustan mucho, hasta el punto de que la Kunsthalle de aquí, una de las más importantes instituciones de arte de Europa, proyecta hacer para el año próximo una gran exposición con setenta cuadros míos haciéndome desistir de la que tenía proyectada. Igualmente interesa mucho mi obra gráfica y se sorprenden de la técnica de los últimos grabados. Estuve en Munich la semana pasada, una ciudad que me gustó menos de lo que esperaba, desagradándome sus habitantes y confirmando en mí toda clase de prejuicios. Sin embargo la exposición de la Kunsthalle pasará a esa ciudad y a otras de Alemania, Holanda y Bélgica. Tambien aquí gustaron mucho los grabados y mis libros de dibujos, solicitándomelos para sus publicaciones. Creo, que de desearlo, podría quedarme a vivir en Europa. Pero a todo esto prefiero, de no ser París o España por muchas razones, momentáneamente, la inquietud de Buenos Aires. Allí se trabaja mucho y muy seriamente y en arte en general está, por lo menos en estos últimos años, a gran altura. Lástima que por razones de aislamiento esto no se vea fuera de América del Sur y más lástima aún que no se sepa en España. Leí, poco antes de venirme, tu ensayo sobre Valle Inclán que me gustó mucho. No sé porque me olvidé de decírtelo en mi otra carta. Creo que sería necesario que fueses reuniendo todo lo que has escrito sobre él en un tomo, no importa si en gallego o castellano, pues es necesario ir dando la visión gallega de Don Ramón antes de que lo desfiguren del todo los biógrafos y los familiares. Recuerdo con placer tu conferencia de Buenos Aires sobre él. Por mi parte, a pesar del viaje, vengo trabajando. A Galicia Emigrante, la audición, le envié ya cinco notas sobre Portugal en relación con Galicia a través de diversos asuntos. Algunas me las reservo para redactarlas en Buenos Aires. Tambien hice siete estampas en témpera inspiradas en motivos griegos antiguos y algunas otras más. Si me escribes, que me gustaría mucho, puedes hacerlo al Consulado Argentino de Génova, antes del dia 4 del mes próximo. Dame más noticias tuyas y de los amigos. Hasta entonces recibid Evelina y tu el fuerte abrazo de Maruja y mío, con saludos para los amigos de:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 24/02/1960
Vigo 24 feb. 1960
Sr. D. Luís Seoane
Basilea
Mi querido amigo:
Acabo de recibir tu carta, que contesto, como me pides, a vuelta de correo. Aún así no sé si llegará a Basilea antes de que abandones esa ciudad.
Supongo que ya habrás inaugurado las exposiciones que motivaron tu viaje a ese país, y doy por descontado el éxito que tu pintura habrá de obtener ahí. No dejes de comunicarme la impresión de la crítica suiza sobre tu obra, pues bien sabes de la admiración e interés que por ella siento.
He recibido el libro de poemas y la pieza teatral que me enviaste. Supongo que también los recibirían los otros amigos a quienes los remitiste. Yo llevo una vida de total aislamiento y de trabajo agotador desde hace varios meses. No veo a nadie, ni hablo con nadie, y por eso no puedo darte otras impresiones que las mías propias. El volumen poético me ha gustado mucho por su fuerza expresiva, por el vigor y sentimiento que los temas cobran en él. Está en la misma línea que los precedentes, pero en éste hay momentos en que la intensidad del contenido poemático alcanza un nivel superior al de los mejores de anteriores volúmenes.
También me agradó notablemente la lectura de El Irlandés Astrólogo, que hice de un tirón. Te felicito por ambos logros.
Calculo que habrás recibido un ejemplar del primer Cuaderno de homenaje al filósofo Joaquim de Carvalho, en el que figuraba mi ensayo valleinclanesco.
¿No piensas detenerte aquí a la vuelta de tu viaje? Nos daríais una gran alegría, tanto a Evelina como a mí. Imaginamos que Maruja estará tan encantada como tú de ese viaje por Europa.
La dirección de Carballo Calero es, “Colegio Fingoy, Lugo” y la de Fole, “Cine España, Lugo”.
Por aquí estamos viviendo un invierno infernal. Días pasado fue homenajeado Díaz Pardo en La Coruña. Ofreció el banquete Sebastián Risco, y hablaron Otero y Valentín.
Sé que se ha publicado ya la obra completa de Cabanillas, pero yo no la he visto todavía. Todo el proceso de la edición resultó muy raro, y no sé como habrá salido. Lo que sentí mucho fué que el poeta se hubiese muerto sin verla publicada.
Faílde celebró en Madrid una exposición de sus esculturas más recientes, con un éxito realmente insólito. En estos días expone en Vigo una colección de óleos Manolo Torres.
Y nada más. Confío en que estas líneas lleguen a tus manos antes de tu salida. Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 19/02/1960
Basilea, 19 de Febrero de 1960
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
VIGO
Querido Del Riego:
Te debo carta desde hace tiempo, pero los preparativos del viaje a Suiza, una huelga de correos en Buenos Aires que duró más de un mes, y ahora desde hace veinticinco días aproximadamente la necesidad de orientarme para mis asuntos y el desconcierto que a uno le produce todo cambio, han hecho imposible que te escribiese. Desde Lisboa, sin embargo, te envié mis últimas obras: El Irlandés Astrólogo y As Cicatrices, de las que no tengo hasta la fecha opinión alguna, pues, desde que salieron, debí ocuparme de otros problemas, incluso de una gran carpeta de grabados que os haré llegar cuando regrese a Buenos Aires, pues no puede, según me dijeron, por el gran tamaño circular por correos, opinión que no tuve tiempo de constatar ya que el correo estaba, como dije, en huelga.
Estoy en Suíza, encantado de sus museos y de sus ciudades, con motivo de dos exposiciones que han de celebrarse en Basilea y Berna próximamente. Estaremos hasta fin de mes. Iremos a Munich unos días y desde Basilea proyecto algunos viajes a ciudades francesas próximas, como Strasburgo, donde estuvimos pero volveremos, y Colmar. Luego seguramente iremos a Italia. No tenemos plan alguno, dejándonos llevar por nuestro deseo inmediato y en relación con lo que se va viendo. Antes de venirme recibí las últimas publicaciones de Galaxia que os agradezco. En Buenos Aires, queda componiéndose la obra de Otero Pedrayo, Rosalía, que saldrá, pienso, alrededor de Junio. Esto es todo, de momento. Estos 25 días que me separan de Buenos Aires me aislaron de toda preocupación y todo me parece muy lejano. Los museos espléndidos de Basilea y Zurich absorven (sic) completamente mis horas. Por todo esto me gustaría tener noticias vuestras, de si os llegaron o no mis libros y te rogaría me indicases la dirección de Carballo Calero a quien no se los envié, como a otros amigos, por no recordar sus direcciones que quedaron en Buenos Aires.
Un gran abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí, saludos a los amigos comunes y tu recibe uno fuerte de tu amigo:
Seoane
Contéstame si es posible a vuelta de correo. Te lo agradezco.
N/D. hasta fin de mes es la siguiente:
Sra. Dr. Greta Hottinger (Para L. Seoane)
Unterer Rheinweg 86
Basel Suiza
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 21/10/1959
Vigo 21-oct. 1959
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta y ahora acaba de llegarme el ejemplar del libro de dibujos Figurando recuerdos. Creo que se trata de una edición muy bella y original. Toda esta magnífica labor tuya, al servicio de nuestra cultura, cobrará a medida que transcurran los años una significación ejemplar. Es una obra que está ahí, con un valor positivo, y que quedará. Cuantos intenten en el futuro historiar el movimiento cultural gallego, tendrán que destacar en la medida precisa ese maravilloso esfuerzo artístico, editorial e intelectual, que pusiste generosamente al servicio de Galicia.
El número de Ínsula tuvo una excelente acogida, salvo en determinados y muy limitados medios. Su venta duplicó a la de los números ordinarios.
Otero vino muy satisfecho de todos vosotros. Nos habló entusiásticamente de tí y de los demás. Hace unos días fué a Lugo a hacer entrega de los cuadros donados al Museo por el Centro Lucense. En su discurso se refirió ampliamente a tu personalidad artística y a la tarea cultural que vienes realizando. Te adjunto dos recortes de prensa en los que se hace referencia al acto.
Por correo ordinario te envío el primer tomo de la Miscelánea de Estudos a Joaquim de Carvalho, en el que figura mi ensayo sobre Valle Inclán.
De los libros de Citania no conozco Pauto do demo ni el de Emilio Pita. ¿Quieres hacer el favor de hacer que me los envíen? Te agradecería mucho que me remitiéseis todas las obras que editáis, pues bien conoces mi curiosidad e interés por cuanto se refiere a las publicaciones gallegas.
Te supongo enterado de que, después de vencer muchas dificultades, fue representado en La Coruña y en Lugo el Don Hamlet de Cunqueiro. Tuvo mucho éxito y el público se familiarizó muy pronto con el idioma, a pesar de que hace muchos años el gallego no había subido a los escenarios.
Y nada más por el momento. Con saludos muy afectuosos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego
En estos días está exponiendo Colmeiro en Barcelona, parece que con éxito.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 18/09/1959
Buenos Aires, 18 de setiembre de 1959
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Recibí tu carta y el tomo de Maside. De Insula creo que ya te escribí. Me pareció muy bueno en general. El tomo de Maside excelente igual que el prólogo de Piñeiro. Entre los dibujos la notable serie de paisajes. Insula aún no llegó a las librerías de Buenos Aires, pero estoy seguro que ha de ser bien recibido. De todos nosotros ya te contaría algo Don Ramón. Fué muy agasajado y él pronunció conferencias admirables. Me alegró que te hubiese gustado como quedó tu libro y que no te hubiesen parecido mal las ilustraciones, pienso que conviene editar este tipo de libros al mismo tiempo que los libros de creación literaria, pues debe ir realzándose lo que se viene haciendo con tanto sacrificio. Los pocos con quienes hablé de ese libro tuyo les gustó mucho y tu tienes aquí en Buenos Aires un público que sigue con interés tus cosas, que tienen siempre el atractivo, aparte del valor de tu prosa y de tu juicio, de tu amor por Galicia y de tu generosidad, cualidades difíciles de encontrar en otros escritores. En el pasado creo que solo en Murguía. Somos en general un pueblo con mentalidad de pequeños campesinos y de envidiosos, este defecto que Unamuno estudió en todos los peninsulares, pero que a mí me parece acentuado en el caso gallego y del que tu, y muy pocos más, parecen librarse, como de algo más tremendo aún para Galicia que es el provincianismo de muchos intelectuales. No respetamos el valor del vecino o lo exageramos desmedidamente y exageramos desde luego el valor ageno (sic). Siempre tuvimos sabios en Alemania y desconocidos en Galicia; recuerdo los de mi época de estudiante. Tu te libras de estos defectos y eres generoso y comprensivo para la labor agena (sic) y por estas cualidades, además del valor literario, crítico e informativo de tus obras, éstas quedarán y serán indispensables en el porvenir de Galicia. Hay señores a quienes se les hace crecer alas para descubrir permanentemente América.
Por Don Ramón tendrás noticias de nosotros. Todos trabajamos como podemos y con toda la humildad y capacidad de sacrificio de que somos capaces, entre un público gallego en general indiferente, sin que corresponda hablar de las sociedades que para nosotros no existen. Todo un trabajo destinado al olvido o solo al recuerdo de unos pocos. Otero participó en la apertura de los cursos de AGUEA, en una especie de mesa redonda sobre asuntos gallegos, con Dieste, Baltar, E. Blanco Amor, Núñez Búa, etc., en el Centro Gallego, que resultó espléndida y fué invitado por Citania, como presidente de Galaxia, a una cena de accionistas de aquella que tambien resultó extraordinaria, donde él nos entregó un libro, Rosalía, que ya está en imprenta. Bueno, por hoy no te escribo más.
Por correo aparte te envío Figurando Recuerdos, mi último libro de dibujos que creo quedó bastante bien. Te ruego recibáis Evelina y tu las condolencias de Maruja y mías con nuestro saludo y recibe el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 18/08/1959
FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/PROGRESO, 12/TELEFONO 3770/VIGO
18-agosto-1959
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Regreso ahora de Valdeorras, donde acaba de fallecer una cuñada mía. Aquí me encontré con tus líneas y con el ejemplar de mi monografía. Creo, sinceramente, que se trata de una de las más bellas ediciones que ha hecho Citania. La cuidada impresión, la justeza de las ilustraciones y la presentación del librito están, a mi modo de ver, logradísimos. Te felicito sinceramente, y me felicito de que mi sencillo trabajo haya servido para este logro editorial. Fue una pena que yo no hubiese dado un desarrollo más amplio al texto, pues así ganaría el alcance de su contenido.
Supongo que habrás recibido el número de Ínsula que te mandó García Sabell por correo aéreo. Su tirada ha sido tres veces mayor que la de los ordinarios. A pesar de ello, todos los ejemplares que se pusieron a la venta en las ciudades gallegas, se agotaron en tres días.
Como te anunciaba en mi anterior, se os remitieron a ti y a Dieste –como obsequio de Galaxia– sendos ejemplares de los dibujos de Maside. Son los primeros que se recibirán ahí, y los únicos que se regalan. Ya me dirás tu opinión sobre la obra cuando la recibas. También te enviarán hoy o mañana, por correo marítimo, un ejemplar del volumen de poemas de Pimentel.
Estoy deseando que me llegue tu libro Figurando recuerdos, así como el de Pita.
Con cariñosos saludos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía al cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 04/08/1959
Buenos Aires, 4 de agosto de 1959
Sr. D.
Francisco F. Del Riego.
Vigo.
Querido Del Riego:
Por este mismo correo, te envío el ejemplar de tu libro. Está hecho con todo cariño. Te rogaría me escribieses tan pronto como lo recibas. Don Ramón pronunció con toda brillantez las conferencias que estaban anunciadas y algunos discursos notablemente hermosos de banquete en banquete. Por mi parte no pude hablar aún con él. Espero hacerlo antes de que tenga que marcharse. Quisiera me envíes el libro que Galaxia editó de Maside y tambien el de poemas de Pimentel. Ahora parece que no me mandan más libros, no sé por qué, a pesar de que de cada uno de los que recibo hago dos comentarios radiales para las audiciones Galicia Emigrante y de Lugo, contribuyendo como puedo y desde su fundación al prestigio de Galaxia, sintiéndome además, tambien desde su fundación, participante de vuestra labor. Te ruego me envíes el de Maside, pues oí decir que es una edición limitada y no quisiera quedarme sin un ejemplar, que Galaxia me mande su cuenta.
Por correo ordinario te envío mi libro Figurando recuerdos. Escríbeme.
Recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío y tu el gran abrazo de:
Seoane
[Manuscrito]
Nota: Perdoname la protesta de Galaxia. En este mismo momento acabo de recibir el segundo tomo de Escolma. Otro abrazo de
S.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 03/08/1959
Vigo 3-agosto 1959
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 18 del mes pasado, pero aún cuando estuve esperando día a día mi monografía editada por Citania y el libro de Pita que me anuncias, no llegaron a mi poder. Sin duda te olvidaste de hacer el envío, o lo realizaste por vía ordinaria, y es ésta la causa de que no lo recibiera. En cuanto llegue a mis manos, te daré la opinión que me solicitas.
Sobre los libros que habéis ido editando en Citania se han publicado varios comentarios en la prensa de aquí. No me cuidé de recortarlos y remitírtelos porque pensé que sus propios autores los remitirían. Ahora resultaría muy difícil localizarlos porque no recuerdo los nombres de sus autores, ni las fechas de aparición y periódicos donde se publicaron. En lo futuro, sin embargo, me preocuparé de la cuestión.
Supongo que ya recibirías el ejemplar de la revista Ínsula dedicado a Galicia, que te envió Domingo por correo aéreo. ¿Qué te pareció? Como ves, en primera plana vienen destacados los artículos de Dieste, Cabanillas y García Sabell.
También salió en estos días la obra poética, en gallego, de Pimentel, bajo el título Sombra do aire na herba. Lleva un largo estudio preliminar de Celestino F. de la Vega. Se te enviará, como todos los libros publicados. Hoy te remitimos por correo ordinario, y como agasajo personal a tí, un ejemplar de la obra 50 dibuxos de Maside, que acabamos de editar, en edición numerada y limitada, con un gran esfuerzo económico. También le enviamos, con la misma fecha, otro ejemplar a Dieste. Sois los dos únicos que los recibís en concepto de agasajo de la editorial.
Por aquí anda Colmeiro. Yo no hable con él más que una sola vez. También acaba de llegar el pintor Palmeiro quien, al parecer, piensa pasar un par de meses pintando en Galicia. Sé que lo acompaña Valentín por ahí, pero yo no lo he visto aún.
No me extiendo más porque salgo esta tarde para Valdeorras, donde tengo una cuñada gravemente enferma, y he de preparar algunas cosas para el viaje.
Con afectuosos saludos a Maruja, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 18/07/1959
Buenos Aires, 18 de julio de 1959
Sr. D.
Francisco Fernández del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Solamente una carta breve para anunciarte que dentro de dos o tres días te enviaré el primer ejemplar de tu monografía publicada por Citania. Va tu texto solo, sin el breve trabajo que en un momento pensaba añadir refiriéndome exclusivamente a nuestra promoción, en la que no solamente no te contradecía, pues estoy en general de acuerdo totalmente contigo, sino que añadía algunos aspectos de ella sin referirme, claro está, tampoco a su posición política general. Nos limitamos a ilustrarla con fotografías de libros y revistas, con leyendas referidas a asuntos tipográficos y de presentación de los libros, algunos dibujos de escritores como Cunqueiro y Dieste, e ilustraciones de pintores desde el punto de vista gráfico que acompaña bien la claridad constructiva de tu trabajo que a nosotros nos parece de gran utilidad. Tambien te mandaré con él un tomito de poemas de Emilio Pita y un libro mío de dibujos que recoge en general los publicados en G. E. Me gustaría que me dijeses que te parecen y que nos ayudases de alguna manera desde ahí. Tu sabes con que sacrificio hacemos esta labor y debes pensar más que en el presente y en los hombres que estamos en esto, en lo que significa para el futuro en la historia general de la emigración. Tu obra misma está unida a ella con singular importancia, como no lo estuvo nunca la de ningún escritor del pasado o del presente de Galicia.
Bueno, quisiera que me contestases rápidamente, tan pronto como recibas tu libro y me digas que te pareció. Te ruego tambien que si no te causa demasiada molestia me enviases los comentarios de los libros de Citania que vayan apareciendo en esa para ir archivándolos. Llegó anteayer Otero Pedrayo entre el entusiasmo de la colectividad. Hasta ahora apenas pude saludarlo. Te escribiré.
Recibid Evelina y tú el saludo de Maruja y mío y tu un abrazo de:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 10/04/1959
Vigo 10-abril 1959
Mi querido amigo:
Acabo de recibir tu carta del día 1º y me apresuro a contestarla. Respecto a la consulta de carácter legal que me haces, debo decirte que ni en el Código Penal vigente, nin en ningún otro texto de índole semejante, aparece artículo alguno que sancione el caso que me citas. El asunto se halla sólo incurso en el Código Canónico.
Con referencia a la edición de tu crónica, junto con mi monografía, no tengo reparo alguno que oponer. Lo que sí te estimaría es que no juzgues a la generación que vas a estudiar con un criterio que se contradiga con el que yo sostengo. Estoy seguro que ambos coincidimos en casi todo lo sustancial, y estoy más seguro aún que si hablásemos largamente desaparecerían de tu ánimo algunas prevenciones que nacieron de informes que te dieron con carácter poco objetivo. Por estas y por muchas otras cosas me agradaría charlar ampliamente contigo. Si el proyecto del viaje que me anuncias se confirma, sería motivo para mí de gran alegría. Entonces ya verás como en muchos aspectos empleamos un lenguaje muy semejante.
Te agradezco la gestión que hiciste para que me envíen los libros de Citania. Estaba disgustado porque no sabía a que atribuir el que hubiesen dejado de mandármelos.
Lo que es una verdadera pena es lo que me anuncias sobre la suspensión de la Revista. Creo que estaba cumpliendo un magnífico papel al servicio de nuestra cultura, y que había ganado un gran prestigio. Al desaparecer, dejará un vacío muy difícil de cubrir.
El tomo–homenaje a Otero no tardará en salir, pero en condiciones especiales en razón de dificultades sobre el permiso.
Supongo que a estas horas habrás recibido la carta de García Sabell, y que Dieste escribirá el artículo que se le solicita.
De buena gana me pondría a escribir los libros que tengo proyectados. Pero por ahora habré de renunciar a ello. Necesito todas las horas para atender a mis ocupaciones, ya que hoy es necesario trabajar muchísimo sólo para vivir medianamente.
Días pasados estuvo por aquí Paco Comesaña. Vino a visitarme, y hablamos ampliamente.
Muy afectuosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para ti de
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 01/04/1959
Buenos Aires, 1 de abril de 1959
Querido Del Riego:
Recibí ayer tu carta y me apresuro a contestarte por dos motivos: el primero se refiere a un problema legal que yo no puedo responder. Un sacerdote español que colgó en Buenos Aires sus hábitos y contrajo matrimonio sin las necesarias dispensas eclesiásticas, quiere saber si existe algún artículo del Código penal, o algo legal, por lo que pueda condenársele en España. Sospecho que no, pero no puedo más que sospechar. Ya no sé siquiera si existe algún código penal en España, tan lejos estoy de su realidad y tan cerca. Te agradecería pues, que me contestases urgentemente a esta pregunta. El segundo motivo es que en mi carta anterior te pedía que me dijeses si me permitías acompañar a tu monografía con una pequeña crónica mía referente a la generación del 30. Esta monografía irá muy bien ilustrada y puede ser muy interesante incluso para la gente ajena a Galicia. Como no me contestaste a esto vuelvo a formularte la pregunta tambien con el carácter de urgente, pues si tu no tienes inconveniente lo haríamos así por razones editoriales, de ilustración, propaganda, etc. y de costo en general.
Las publicaciones de Citania te fueron enviadas por correo ordinario y hay, desde hace tiempo, orden en la administración de que se te remita un ejemplar de cada nuevo libro que salga. En cuanto a la pequeña monografía de Maside no sabía que hubiesen enviado ejemplares a esa, yo por desidia mía no la envié a nadie de lo que tienes que perdonarme. Por correo ordinario te envío, aparte del ejemplar tuyo, algunos más para que los dés a quien tu creas conveniente. Galicia Emigrante saldrá un nuevo número como despedida de una época y quizá más adelante, si se normalizan los costos de imprenta, vuelva a salir aunque quizás con presentación distinta. En ese número próximo se publicarán tus reportajes, pues creo necesario que se publiquen ya que ellos constituyen un testimonio del pensamiento actual de Galicia. Para ese presunto último número haré tambien algo que se refiera a la soledad de los intelectuales emigrados gallegos en lo que se refiere al desarrollo de su labor. Olvidados la mayoría de la gente que trataba en esa, excluyendo tu caso siempre ejemplar, sin ninguna clase de protección de las entidades de aquí y convertidos voluntariamente en una especie de misioneros inverosímiles de la Galicia que todos soñamos. Cualquiera de ellos, y me incluyo entre todos, pudo haber alcanzado situaciones de privilegio en Buenos Aires. Si dejasen de “perder el tiempo” (esto piensan algunos) ocupándose de su país que por lo visto no los necesita y por el que se sacrificaron. Por mi parte no pienso ocuparme más del Centro Gallego al que le dí casi veinte años de vida sin más compensación que la satisfacción que me producía el poder ser útil a esa entidad. Quiero mi tiempo para mi trabajo. De esta manera se gana incluso el respeto de las gentes a quienes se abandona. Sobran ejemplos. En cuanto a Galicia está presente en todo lo que hago.
¿Cuando sale el otro tomo de homenaje a Otero Pedrayo? Yo le pedí a Prada que escribiese que retirasen mi dibujo de la tapa. Supongo que otros habrán pedido lo mismo, no lo sé concretamente. Pero todos aquellos a quienes se les pidió apenas media cuartilla de adhesión supongo que harían lo mismo, sabiendo además que su media cuartilla pedida de compromiso va incluída ahora en una especie de vagón de tercera clase. Pero no quiero transmitirte mi decepción.
Me alegro de la aparición de Ínsula y aguardo la carta de García Sabell, gustándome desde luego que Dieste quiera colaborar. A fin de año es muy posible que vaya a Suiza donde me invitan, no sé si te lo escribí ya, para dos exposiciones, una en Basilea y otra en el Museo de Berna, para entonces quizá como la otra vez pase por Vigo y te vea. Tengo muchas ganas de abrazarte a tí y a los pocos amigos que van quedando en esa.
Haz lo posible por escribir esos libros de que me escribes. Debes sacrificarte todo lo posible en este sentido, pues es necesario más que nunca que todos trabajemos en lo nuestro. Tu tienes una labor espléndida muy diseminada que debes concretar en nuevas obras. Me gustaría recibir tu ensayo sobre Valle Inclán cuando se publique; la conferencia que te sirvió de base de Buenos Aires fué notable y todos conservamos su recuerdo. A Don Jesús le debo carta, pienso escribirle uno de estos días. En cuanto a los jóvenes, que muestren al menos que son, los que están en Santiago, como los de cualquiera otra ciudad universitaria de la península. Nosotros, a nuestra manera, lo mostramos en una época y otros antes y muchos antes que nosotros. Recibí estos días el nuevo libro de Cunqueiro de Galaxia, que supongo tan bueno a simple vista –pues aún no lo leí– como los últimos suyos. Haré como siempre con todo lo que llega de ahí, el comentario radial.
Bueno, por hoy nada más, te ruego la respuesta urgente a las dos preguntas que hago al comienzo de esta y tu y Evelina recibid el cariñoso saludo de Maruja y mío y tu el gran abrazo de
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 18/03/1959
Vigo 18-marzo 1959
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta a su debido tiempo. Me alegró mucho porque llevaba largo tiempo sin saber de tí. Las únicas noticias que tengo de esa son las que tú me das.
Hace una semana fui al puerto a esperar a Maiztegui. El barco en que venía llegó con tres días de retraso porque tuvo que capear un fuerte temporal en las Azores. Maiztegui pasó ocho días en Vigo, completamente feliz. Sintió mucho tener que marchar tan pronto para Madrid. Hablamos mucho de tí y de los amigos. Me entregó los tres libros de grabados en madera. Los de García Sabell y Piñeiro ya están en su poder. Realmente la obra es una verdaderamente maravilla. No sabes cuanto te agradezco la delicadeza de este magnífico obsequio. No son sólo los grabados y la presentación de la obra, que me gustaron extraordinariamente. Es también el prólogo, bellísimo. Creo que es uno de los más felices que has hecho. Con mi más vivo agradecimiento, quiero expresarte la más expresiva felicitación.
El otro día estuve en Santiago con don Jesús Carro y hablamos de tí. Te distingue con especial afecto. Coincido contigo en que, a pesar de la edad, se mantiene permanentemente joven de espíritu. Pero también entre los mozos hay muchos que poseen auténtica juventud. No niego que existen algunos con carga literaria excesiva. Pero otros, los más y cada día en mayor número, tienen preocupaciones vivas, inquietud y ansia de enfrentarse con los problemas del país. Yo hablo con ellos con cierta frecuencia, y me sorprende el espíritu que los anima.
Lo de Romero Lema es un caso que nada tiene que ver, en absoluto, con el de estos mozos. No lo he vuelto a ver desde que terminó la carrera. Sé que en el año treinta y tantos se fue a Bélgica e ingresó en un seminario. Ahora creo que está en Roma y que es prelado doméstico o cosa así.
Es una verdadera pena que renuncies al puesto que ocupas en la Comisión de Cultura del Centro Gallego. Pienso que tu presencia en ella, a pesar de las incomodidades y los disgustos, constituye una garantía para todos. Si mi opinión pudiese servir de algo, te rogaría encarecidamente que no abandonases el puesto.
En varias cartas te pedía que me mandases las publicaciones de Citania. Salvo las tres primeras editadas y A fiestra valdeira, no recibí ninguna más. ¿No podrías hacer que me enviasen los libros? Bastaba con que lo indicases en la administración de la editora. También solicité de Perfecto la misma cosa, pero con el mismo resultado negativo. Si es que hay alguna razón para que no me manden los libros, trataré de adquirirlos aquí, pues quisiera poseer todo el fondo. Tampoco me ha llegado el librito de grabados de Maside, que creo preparaste tú, y que mucha gente de Galicia ha recibido.
He llevado un gran disgusto con la desaparición de Galicia Emigrante. Durante el tiempo de su publicación ha desarrollado una magnífica labor, y al morir deja un tremendo vacío en la vida cultural gallega. Esperamos, sin embargo, que se inicie pronto una segunda etapa. Tu capacidad de entusiasmo y de iniciativa habrá de salvar –lo sé por experiencia– las dificultades.
Hace unas semanas falleció en Madrid Emilio Mosteiro. La noticia me impresionó mucho, pues le tenía gran afecto. Pero el desenlace era fatal porque tenía un cáncer de próstata.
Parece ser que, por fin, Insula va a publicar ahora la edición dedicada a Galicia. Algunos de los originales van a ser renovados y se incorporarán otros de América. Te escribirá García Sabell, si no lo hizo ya, en este sentido. Nos gustaría mucho, por ejemplo, que la firma de Dieste no estuviese ausente del número.
Yo sigo trabajando como siempre, agobiado con mil preocupaciones. Bien quisiera escribir uno o dos libros que tengo en proyecto, pero no dispongo de tiempo alguno. Últimamente amplié notablemente la conferencia que dí ahí sobre Valle Inclán y la envié a Portugal para incluirla en la serie de trabajos de homenaje al pensador Joaquim de Carvalho, que se publicarán en varios tomos.
Y nada más por el momento. Con saludos muy afectuosos a Maruja y de Evelina para los dos, te manda el fuerte abrazo de siempre
Fdez del Riego.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 18/02/1959
Buenos Aires, 18 de febrero de 1959
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Recibí tu última carta y el recorte de tu artículo de La Noche sobre mi Segundo Libro de Tapas que te agradezco mucho. Este libro, como el anterior, obtuvo éxito, sobre todo, aparte de aquí, en Suiza y Alemania. Os envío otro de grabados en madera, Doce cabezas, que lo lleva Maiztegui que sale hoy en Yapeyú; es de edición numerada y limitada, lleva tres ejemplares, para García Sabell, Piñeiro y para tí. Recibí con motivo del Segundo Libro de Tapas una carta muy expresiva de Don Jesús Carro que me emocionó mucho y mucho más por su juventud. Creo que cuando ahí hablan de los mozos están hablando de unos jóvenes nacidos viejos, muy seriecitos, muy desengañados de todo, que creen que escribiendo unas páginas muy bien redactadas pueden cambiar el mundo que les rodea, suponiendo además que deben olvidarse de los hechos en que no participaron. Así los vemos al menos desde Buenos Aires. A mi me parecen casi todos muy parecidos a mi compañero de curso [Maximino] Romero Lema, que creo que ahora se llama Romero de Lema, y cuyas luces eran muy limitadas pero resultaba un buen estudiante y muy devoto y correcto, es decir, el tipo de hombre que Dios debe apartar de sí pero que Felipe ii tendría a su lado para llevar la contabilidad de los quemados, contabilidad que él llevaría inocentemente y con ideas muy justas sobre los pecados de los demás. No sé que es de él, es posible que sea, como sospecho, un excelente burócrata y lo recuerdo ahora a propósito de esos mozos que ya tienen en la memoria un “index” para todo lo que no deben recordar ni conocer. Es posible que nosotros estemos en el “index” y no formemos parte, como les ocurre permanentemente a los emigrantes, de la historia de Galicia. Solo tu con tu trabajo recuerdas a los que estamos fuera y te estamos agradecidos y por eso tambien nos emocionamos hasta las lágrimas con una carta como la de Don Jesús Carro, joven a pesar de llevar medio siglo a esos mozos de que nos hablan y a veces leemos. Por mi parte trabajo sin importarme demasiado todo eso y pensando estar a la altura de mi generación, una de las más completas y fecundas de cuantas tuvo Galicia y a la que yo no cambiaría por ninguna otra de las pasadas ni desde luego hasta ahora de las últimas, estas que simulan problemas metafísicos y amor a las flores humildes y a las montañas gallegas para no ocuparse del hombre gallego que les resulta una fatalidad para su género de preocupaciones. El ser mozo no es un problema de años sino de actitud ante la vida y nuestra generación es aún la moza en Galicia por lo que sé vé desde afuera. Que sorpresa se van a llevar el día que escuchen por ejemplo a Rafael Dieste, si algún día tienen la suerte de escucharle, al hablar de esos problemas que a ellos solo les sirve para hacer ejercicios escolares y con el que no cuentan para nada, y pongo solo un ejemplo. Más dejemos esto. Trabajo, repito, mucho. En este momento hay catorce murales míos en Buenos Aires aparte de alguno en Mar del Plata y San Juan y es posible que a fin de año exponga obras mías en museos de Basilea y Berna. En Basilea con Tamayo y Wilfredo Lam, y en Berna solo de obras mías. En el Centro Gallego me designaron de su Comisión de Cultura, que acepté por compromiso pero pienso renunciar tan pronto pasen estas vacaciones. La vida económica actual de Buenos Aires, de Argentina, el precio de las imprentas, hace imposible que G. E. salga más como hasta ahora, por lo tanto estoy estudiando una segunda época que la continúe. Aquí se está pasando por un momento de crisis bastante aguda, no se puede hacer de momento demasiado y para estos trabajos siempre me atuve a mis propios recursos sin protección de nadie, como aquí es bien sabido. En cuanto al C. G. de no poder hacer una labor que sea útil a un mismo tiempo a esa y a ésta conjuntamente, y para esto no nos entendemos, prefiero renunciar. Ahí se olvidaron que las relaciones que existen de esa entidad con Galicia las logré yo y no los millonarios de que tanto se ocupan y que son generalmente inútiles. Te digo esto a tí que es al único a quien por amistad puedo decirlo. Me gusta mucho la nueva colección de poesía de Galaxia y el acierto gráfico para su presentación de Xohan Ledo. Estos próximos meses aparecerá tu tomo sobre una generación gallega. Corregí las pruebas y va a ir muy bien ilustrado. Creo que es de mucho interés y si tu me permites voy a acompañarlo con un trabajo mío, breve, sobre la tercera promoción como tu la denominas. El título es lo que continúa preocupándome de modo que pueda ser útil para un público general.
Hemos estado con los Scheimberg a su regreso que vienen encantados de vosotros y de la gente de Santiago. Os recuerdan a Evelina y a tí con mucho cariño, muy agradecidos. Por mi parte tambien os agradezco mucho las atenciones que tuvísteis con ellos.
Bueno, contéstame con una larga carta y hablándome de tus proyectos. Mientras tanto, recibir Evelina y tu el saludo de Maruja y mío y tu el gran abrazo de:
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 16/01/1959
Vigo 16-enero 1959
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo en tu poder varias cartas mías. ¿A qué se debe tan largo silencio? ¿Ha salido ya el número de la revista correspondiente a noviembre–diciembre? Nada sé de tí, y me extraña que ni siquiera acuses recibo de mis envíos.
Hoy te adjunto con estas líneas el recorte de un comentario publicado en La Noche sobre tu Segundo libro de tapas.
Un fuerte y cordial abrazo de
Fdez del Riego.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 04/11/1958
Vigo 4-nov. 1958
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Por fin, con gran alegría por mi parte, he recibido una carta tuya. Me preocupaba tu largo silencio, que no sabía a que atribuir.
Excuso de decirte cuanto me satisfacen tus triunfos artísticos, que ni para mí ni para ninguno de nosotros constituyen nunca sorpresa. Aunque insistas en creer lo contrario, tu personalidad y tu obra es admirada por todos. No sé, desde luego, cual es el contenido de lo que Piñeiro te dijo sobre los jóvenes con respecto a tu labor. Y jamás quise tratar de este punto con él. Sin embargo, le he oído repetidamente elogios de tí. Supongo que lo que haría con los jóvenes sería mostrarles cosas tuyas, destacándoles la significación de tu arte y de tu labor intelectual. Nada de esto sería necesario si se hubiesen celebrado exposiciones tuyas aquí, pues sería la propia obra la que se impusiese –como ahí sucede– despertando el interés que merece.
Con relación al libro de homenaje a Otero, figuran en él, efectivamente, algunos nombres que a mí no me simpatizan. El tomo lo concibieron, sin embargo, en función del que ibais a editar ahí, y cuyo original solicité yo personalmente en su mayoría. Se proyectaba que ese número fuese distribuido el mismo día de la jubilación de Otero, y que viniese a ser el homenaje de Galicia al escritor. Partiendo de ello, se quiso dar al otro tomo un significado distinto para no repetir el anterior. Las colaboraciones ajenas a Galicia son, así, todas de profesores universitarios, encabezados por Américo Castro, y con una amplia gama de matices. También los emigrados gallegos están representados por Guerra da Cal. Pero, en fin, aparte de todo ello, creo que nunca se intentó demeritar vuestro esfuerzo. Sabes bien que a tí, concretamente, te hemos pedido repetidas veces colaboración para Galaxia, y nos honramos siempre con ella. También te pedimos la de Dieste, y quisimos editar un libro suyo de cuentos en gallego, o de teatro o de lo que fuese.
No puede olvidarse, ni mucho menos desconocerse entre nosotros, el tremendo esfuerzo cultural que ahí se llevó a cabo bajo tu dirección certera y entusiasta impulso. Sería absurdo imaginar lo contrario. Es una realidad que está ahí, bien clara y bien aleccionadora. Yo lo digo en todo momento, y a quien quiera oírme. Y no sólo por el afecto personal que a tí me une, sino porque entiendo que es una obligación de estricta justicia.
Estoy deseando conocer las nuevas obras que me anuncias. Todo lo tuyo me interesa, bien lo sabes; y no por puro convencionalismo amistoso, sino por la validez objetiva que representa. También me gustaría tener las obras de Citania, que no me mandáis. ¿Por qué? Me enseñó Perfecto las monografías económicas y la pieza teatral de Fole. Pero así como otros las recibieron, a mí no me llegaron. ¿Salió el número de agosto–septiembre de la revista? Hace unos días te envié una interviú con Cabanillas, y posteriormente otra con Faílde. Creo que ambas son interesantes. Iré remitiendo otras, porque considero, como tú, que representan un índice bastante completo del pensamiento gallego contemporáneo.
Te adjunto el recorte de un artículo que publiqué a raíz de la muerte de González Carbalho. También acompaño un saludo de Otero y otro mío, para la emisión de fin de año, como me pedías. Próximamente te enviaré varios más.
¿Sabes algo de la suerte ocurrida con la Obra Completa de Cabanillas? Sería un gran acierto que te encargases tú de la edición aunque me doy cuenta del sacrificio que para tí supondría. Cuando hablé con Villamarín sobre el particular, acogió muy bien la idea, pues fue iniciativa tuya la de editar la obra.
B. Amor está en Vigo desde hace diez o quince días. Yo no lo he visto aún. Supongo que hablará conmigo antes de su regreso a Buenos Aires. Parece ser que dijo que estaban descontentos conmigo porque yo no había respondido debidamente al programa que trazó para la gran revista del Centro Gallego. Por su parte, Sigüenza está difundiendo por ahí que me van a sustituir como delegado del Centro y que lo designarán a él para relevarme. No sé a qué obedecen estas cosas, ni que justificación tienen. Sobre todo, si se piensa que yo he trabajado con ahínco, y desinteresadamente, en todo cuanto se me encomendó, desde la misma fecha en que tú propusiste mi nombre para representar al Centro. En fín, qué le voy a hacer...
Per lo demás, apenas trabajo fuera de mis ocupaciones habituales, que cada vez me absorben más tiempo, aunque sin la correspondiente compensación económica. A veces, muchas veces, me siento cansado y deprimido. Pero una excesiva vitalidad, quizá, me ayuda a superar los baches.
El que está trabajando es García Sabell. Pudo conseguir toda la obra inédita de Manuel Antonio, que es mucha, y la está clasificando. Hará un extenso estudio sobre el poeta, y después se publicará todo en dos tomos: uno de verso y otro de prosa. La obra ha de constituir una gran aportación para destacar la figura completa de M. Antonio.
También C. Calero prepara una gran historia crítica de la literatura gallega, a partir del siglo 19.
Próximamente aparecerá una obra teatral de Cunqueiro, bajo el epígrafe Hamlet, príncipe de Dinamarca. A mí me gustó mucho el original.
Y nada más de momento.
Con cariñosos saludos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 08/10/1958
Buenos Aires, 8 de octubre de 1958
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Te debo carta hace meses. Estuve dedicado exclusivamente a pintar, a ejecutar unos murales que tenía comprometidos y a terminar mi exposición que acaba de cerrarse con gran éxito. Es posible que la gente joven de ahí, según Piñeiro, no quiera saber nada de mi obra, sino por la propaganda que él prueba hacer. La de aquí en cambio acude a ella y a mí cada vez con más detención, lo cual si bien me satisface me resta tiempo para el trabajo. Con respecto a Galicia no tengo más noticias que las que tu envías de vez en cuando, dando prueba con ello de ser el único intelectual de esa con sentido de la unidad cultural gallega. El único capaz de encontrar un destino común a la labor que se realiza por los escritores y artistas de Galicia y los que residen fuera de ella. Tu tabla de valores no se limita a un grupo, a una tertulia coincidente en una estética o en una filosofía y eso acrece tu mérito ante los ojos de muchos de los que estamos en América. Es hora de que la gente en Galicia piense que la cultura gallega no se desarrolla únicamente en territorio gallego, sino ahí, en Galicia, y en cualquier lugar donde exista un núcleo de emigrantes cualquiera sea la forma de desarrollo cultural entre éstos. Un ejemplo desdichado de pensamiento contrario es el tomo Homaxe a Otero Pedrayo, sobre el cual escribí un artículo que luego rompí para no contribuir a establecer nuevas diferencias, en el que de ninguna manera aparece el homenaje de los artistas ni tampoco el de los emigrantes, aunque sí aparecen nombres desagradables como el del Dr. Marañón y algún otro, que nada tienen que ver con Galicia, ni con lo que Galicia significa para nosotros, ni con Otero Pedrayo, aunque el Dr. Marañón sea su amigo o su médico, o el amigo o el médico de quien organizó el tomo. Los emigrados tenemos el orgullo de haberle hecho a su tiempo a Otero Pedrayo el mejor homenaje que podía tributársele entonces, invitándolo a Buenos Aires cuando su nombre era silenciado y negado por muchos de los que ahora contribuyen al que publicó Galaxia, y él vivía retirado y olvidado de casi todos, en Trasalba. Te escribo de esto porque eres el único amigo de esa, fallecido Maside, a quien puedo decirle estas cosas sin que interprete de modo torcido mi inquietud. ¿Cómo se puede admitir en silencio que Elías de Tejada nos invente una Tradición y sujete a ella a Otero Pedrayo? Quisiera que me respondieses a estas preguntas mías, pues ellas me andan en la cabeza desde la llegada del tomo a que me refiero. ¿Qué queda de la tradición tan nuestra, de los Constitucionalistas, de los precursores, y de las gentes de comienzos del siglo?. Más dejemos esto y volvamos a nuestras inquietudes.
En estos meses saldrá el tomo tuyo en Citania, que se publicará muy ilustrado y con un breve prólogo mío. Creo que va a quedar muy bien. En enero o febrero sale en una editorial argentina otra obra de teatro mía, El irlandés astrólogo y aproximadamente por esa fecha el librito de poemas As Cicatrices. Ahora acabo de publicar un gran álbum de grabados en madera, Doce cabezas, en Ediciones Bonino, que no sé como podré enviártelo si no es por algún propio. En cortometraje se acaba de filmar un documental sobre pintura mural mía, de la que cuando esté os enviaré una copia. Esto es todo por lo que se refiere a mí.
¿Qué proyectos tienes? Sé que te han premiado una nueva obra sobre Pondal en el Centro Gallego, que alguno del jurado me elogió muchísimo, pero que no pude verla. Para G. E. te ruego me mandes siempre el material que puedas y consideres útil. Tu colaboración es de lo que más se estima en la revista y resulta un notable índice del pensamiento actual gallego. Creo que quedará como un importante documento de la inquietud gallega de nuestros días. Te ruego tambien que para la radio me envíes, con destino al final de año, algunos saludos de quienes tú creas oportuno y tuyos.
Me gustaría que me escribieses con detenimiento, que me hables de tus proyectos, que me escribas sobre los amigos, etc. Desde ahora prometo contestar rápidamente. Recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío, y tu un fuerte abrazo de tu amigo:
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 06/08/1958
Vigo 6-agosto 1958
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo en tu poder tres o cuatro cartas mías. Hoy te escribo de nuevo para acompañarte un poema de Bouza, leído en el cementerio de Orense en el momento de dar tierra al cadáver de Cuevillas, por si quieres publicarlo en la revista.
Las obras de Cabanillas no podrán publicarse aquí, como yo presumía, y anuncié oportunamente. Lo peor es que el poeta cualquier día desaparece y no verá su obra impresa, si es que no se apresura ahí la edición. Mañana escribiré al Centro Gallego comunicando esto mismo, de manera que tú no te dés por enterado hasta que yo envíe oficialmente la noticia.
Hoy pronunciará una conferencia en el Círculo Mercantil de Vigo, Blanco Amor, con motivo de un homenaje que aquella sociedad dedicará al emigrante gallego. Lo presentará Valentín, que fue quien propició la organización del homenaje.
¿Salió ya la revista de junio–julio? En caso afirmativo, te agradecería que me la enviases por avión.
Y nada más de momento. En espera de tus noticias, y con cariñosos saludos de Evelina y míos para Maruja, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego
FALLECIMIENTO DE CUEVILLAS
El día 30 de julio falleció en Orense el gran prehistoriador gallego Florentino L. Cuevillas. Todo el mundo sabe que Cuevillas fue el sistematizador de la prehistoria en nuestro país, cuyas líneas fundamentales dejó trazadas, sin que hasta ahora hayan sido sujetas a revisión. “Y lo hizo, no sólo manejando una extensa bibliografía que llegaba a lo más reciente, sino trabajando directamente en el campo, emprendiendo y dirigiendo excavaciones, cuyos resultados le permitieron trazar de un modo general la fisonomía de la vida de Galicia en la Edad de Hierro, y esbozar la de tiempos anteriores; iniciando y llevando adelante, con ayuda de equipos escogidos, la catalogación de los Castros; publicando notables monografías sobre las joyas y las armas de aquellas épocas; rastreando en las creencias y costumbres populares las huellas de las religiones y los ritos primitivos; desmenuzando las fuentes griegas y latinas para extraer noticias sobre nuestras antigüedades”. Todo esto le había granjeado un gran prestigio en la península y fuera de la península, y hacía que su colaboración fuese solicitada en las mejores publicaciones de la especialidad.
Cuevillas era también un magnífico escritor, de limpio y sugestivo estilo. Y, sobre todo, era un hombre cuya rectitud de conducta tuvo siempre un valor parenético. Era un hombre sin vacilaciones, de una voluntad tan fuerte como su entendimiento, afirmativo en su doctrina de fidelidad a Galicia y a sus gentes, sólido en sus puntos de vista, tolerante con todos y exigente consigo mismo.
Por eso Galicia entera se ha sentido conmovida por la muerte de Florentino L. Cuevillas. Y todo Orense y la intelectualidad gallega estuvieron genuina y ampliamente representados en las honras fúnebres del insigne hombre de ciencia y gran figura humana.
En el momento de darse sepultura a los restos de Cuevillas, su discípulo en los estudios prehistóricos Fermín Bouza Brey leyó en medio de un profundo silencio el poema que reproducimos. La multitud que asistía al acto, en la mañana soleada del estío orensano, se sintió conmovida por una gran emoción.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 25/06/1958
Vigo 25-junio 1958
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo que habrán llegado oportunamente a tu poder dos cartas mías. En la última te notificaba, en breves líneas, la muerte de Maside. Fuimos a su entierro todos los amigos. Hubiera ido mucha más gente, si la dolorosa noticia se hubiese conocido a tiempo en toda Galicia. Desde Vigo se desplazaron seis coches. Lo acompañamos hasta Boisaca cuantos lo queríamos y nos honrábamos con su amistad. Recuerdo que la última vez que visité el cementerio donde fue enterrado, lo hice en su compañía en una horrible tarde de lluvia, para sepultar al cadáver de Eiroa. Supongo que Blanco Amor te enviará unas fotos que sacó de todos nosotros, al lado de la tumba del amigo inolvidable.
Pocas veces la muerte de un artista tuvo un eco tan unánime de admiración, sentimiento y amistad en la prensa gallega. No hubo un solo periódico del país que no le consagrara artículos, e incluso páginas enteras. Con estas líneas te acompaño los recortes de los comentarios que le dedicaron Celestino de la Vega, Fole y Cunqueiro. Por correo ordinario te envié varios más de otros escritores, y con esta misma fecha te mando por el mismo conducto los que aparecieron en fechas recientes. Con ello podrás hacerte una idea del enorme eco que había cobrado la figura de Maside en los medios artísticos e intelectuales de Galicia.
Sería bien dedicarle un número monográfico de tu revista, a su personalidad y a su obra. Para ello podrías reproducir algunos de los mejores artículos que aquí se publicaron. Y, desde luego, reproducciones de su obra como dibujante y como pintor.
No te escribí antes dándote estas noticias que ahora te doy, porque pasé una semana en Portugal. Ayer regresé y no quise demorar más el escribirte.
¿Por qué no me envías la revista por correo aéreo? Aún no recibí el número de abril–mayo.
Y nada más por hoy. En espera de tus noticias, y con afectuosos saludos para Maruja de Evely y míos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 28/05/1958
Vigo 28-mayo 1958
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
No te escribí antes porque llevo unos días bastante mal. Tuve tres cólicos nefríticos que me dejaron hecho polvo. Sólo ahora empiezo a reponerme un poco aunque me encuentro sin ánimos.
Recibí tu carta del día quince, unos momentos antes de que me llamasen por teléfono Aida y su marido. Como es natural, fuí en seguida a visitarlos al hotel. Comimos con ellos los dos días que pasaron aquí. Hablamos mucho de todo y de todos. Son muy simpáticos y excelentes personas. Los llevé a mi casa. También estuvieron en mi despacho, donde experimentaron una gran alegría porque las paredes están cubiertas de “Seoanes”. Mi mujer los llevó al Castro y a Bayona. No quisieron ir a Santa Tecla, por la escasez de tiempo. Deseaban aprovechar el mayor posible para su visita a Santiago. Pretendí darles cartas para amigos de allí, pero me dijeron que ya llevaban varias. De Vigo se fueron muy contentos, y nosotros también lo quedamos de las gratas horas que con ellos pasamos. Les entregué la carta para Maiztegui. De éste acabo de recibir yo una, anunciándome que proyecta embarcarse próximamente para la Argentina. Está trabajando mucho, pero trata de buscar un hueco para hacer un viaje a Buenos Aires.
Dime que colaboraciones deseas para la revista. Ahí debes de tener todavía bastantes, y cuatro interviús al menos. Por eso no me apresuré a mandarte más. ¿Salió el número de abril–mayo? Te agradecería, si no te causa molestia, que me lo enviases por avión.
Con respecto a la Revista de Economía, quizá tengas razón en lo que apuntas. Pero es que hay que contar con muchas cosas, y los buenos propósitos no son fácilmente realizables. Por otra parte, mi intervención en estas cuestiones es cada vez menor. Me estoy apartando bastante de los trabajos “honorarios”, porque necesito ocuparme de los retribuídos para poder defenderme. Además, estoy muy cansado y con gran desgana. Dentro de pocos días saldrá un tomo de homenaje a Otero, y tampoco he colaborado en él.
Nada sabía de tu correspondencia con Piñeiro, a la que aludes, pues él no me dijo una palabra. Tampoco yo pienso hacerle la menor referencia al asunto. De todos modos, pienso que posiblemente no haya habido en sus palabras la intención que tú –emotivo como yo– has visto en ellas. Lo que puedo asegurarte, porque me consta, es que siente por tí una gran admiración e incluso afecto personal. Quiero reiterarte también, una vez más, que de todas cuantas personas vienen trabajando por nuestra cultura en Buenos Aires, eres tú, sin el menor género de dudas, la que suscitas más unánimes simpatías y admiraciones. Hoy nadie desconoce ya aquí la inmensa labor que realizaste. Bástete saber que tu voluntaria separación del Centro Gallego ha causado a todos un tremendo disgusto. Tú constituías una auténtica garantía en orden a la solvencia y eficacia de una tarea cultural, que no podrá sustituirse ya. Y no digamos, en lo que a mi caso particular respecta. Desde que tú te marchaste, sé que me hallo poco menos que en precario. Además me siento tremendamente desilusionado. Lo que ocurrió con la obra de Cabanillas es para decepcionar a cualquiera. Bien sabes con cuanto entusiasmo secundé tu idea de la edición. Hice un trabajo oscuro y pesado, sin pedir la menor retribución. Y cuando pensaba que la obra se estaba imprimiendo, resultó que a espaldas mías se estaba gestionando el disparate de editarla en Burgos, donde las condiciones de edición serían deplorables. Ahora, por fin, hace apenas unos días, me entregó el hijo de Estévez los originales. Encargué que hiciesen dos copias para enviarlas a la censura. Pienso que podré enviarlas a primeros de mes, y habrá que esperar los resultados para darlas a la imprenta. Del dinero para la edición nada sé. Hoy me enteré por unas notas que dio Valentín a la prensa que habían llegado a Madrid Villamarín y Blanco Amor. Supongo que resolverán lo que haya de hacerse sobre el particular. Como vés, mi papel resulta bien poco lucido, a pesar del desinterés y eficacia que he tratado de acusar siempre con respecto a las encomiendas del Centro Gallego. Crees que debo seguir así, o no sería más lógico que abandonase todo? Por algo que vengo observando, parece que ciertas personas –el propio Blanco Amor– verían con buenos ojos que me sustituyese Sigüenza. Me dolería que fuese él quien me relevase porque su conducta en todos los aspectos me parece bien poco loable. Pero en fin...
Le envié una nota a Xohán Ledo hablándole de tus deseos sobre su exposición. Me contestó con esa otra que te adjunto. Suárez Llanos creo que está dispuesto a enviar material para exponer. La carta de Laxeiro lo decidirá definitivamente.
Aida me dijo que había muerto tu padre. La noticia me produjo una dolorosa sorpresa, pues nada sabía. Tanto Evelina como yo sentimos como propia la desgracia, bien lo sabéis.
Ayer me dijeron que Maside se había agravado, cosa que nos tiene muy preocupados. También está muy mal Cuevillas, que sufre reblandecimiento cerebral. Y Cabanillas tiene cáncer en un párpado.
Recibí lo que me mandaste de mi colaboración en Ediciones Imp. López. Mil gracias. Cómo podría hacer para conseguir el libro cuando se publique? Hay alguna posibilidad de que pueda obtener una colaboración literaria en algún diario o revista de ahí?
Bueno, nada más. Ya ves que en mis cartas no soy nada lacónico. Saludos muy cariñosos a Maruja. De Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
Querido Paco:
Dille a Seoane, e tamén copiando ad pedem literae, que non quixera outra cousa que o compracer, en primeiro pola amistade e ademiración que eu lle teño, dispoixa pola miña propia vaidade de mostrar meu arte en Bos Aires; pero a verdade é que eu non teño obra feita nen como grabador, nen como dibuxante; agás o xa coñecido nos libros. Isto non é tan importante nen valioso como pra facer unha mostra, e por se a tolería levárame á megalomanía, o certo vén sendo que nen siquera os grabados feitos prós libros de Galaxia poden ser exhibidos xa que moitos dos tacos fendéronse nas probas ou no curso da impresión. Dos primeiros houbo que facer reproducciós en fotograbado prá impresión en fin ti, Paco, sabes ben todo isto.
Tampouco podo pensar a poñerme en traballar pra iso, pois que todo o que derradeiramente levo feito son óleos, tampouco merecedores dunha eisposición, nen axuntando os gouaches –restos da eisposición feita en Vigo– non coido que a miña obra servira pra valorar o arte galego en Bos Aires; somentes os amigos, levados por unha dilatación xenerosa da amistade, poden darlle algún valor a todo isto. De calquera forma dálle as miñas máis eispresivas e fondas gracias a Seoane, por se lembrar de min, e por caír tamén nisa amistade desmesuradora do valor alleo.
Carta de Xohán Ledo, adxunta á correspondente de Fernández del Riego con data 28 de mayo de 1958.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 15/05/1958
Buenos Aires, 15 de mayo de 1958
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Te debo carta como ocurre casi siempre, pero esta vez estoy pasando por uno de los períodos de trabajo más intenso y desorganizado que tuve desde hace años, mezclados con él una serie de compromisos referidos tambien a mi trabajo que no puedo eludir. Tengo varios murales que estoy ejecutando y tres exposiciones que debo realizar la presente temporada y la participación en varios concursos internacionales, Cincinatti, México, Bruselas por ahora. Te digo todo esto un poco a modo de disculpa por no haberte escrito antes.
Uno de estos días llegará a esa mi amigo el Dr. Simón Scheimberg y su esposa, a quienes conocísteis en ésta. Lleva una carta para Evelina y para tí. Me gustaría que los atendiéseis, pues son muy amigos de todos nosotros. Te adjunto una carta para Maiztegui que quisiera se la entregases a ellos pues a última hora, cuando ellos se iban, no pude llevársela al barco.
Recibí todas tus colaboraciones para la revista que te agradezco mucho y que quisiera continuases mandándome todo lo que puedas en ese sentido. Me hacen falta buenas fotografías. En estos días corrijo tus pruebas de la monografía que va a publicar Citania que irá muy ilustrada. La Revista de economía, de Galaxia, cayó muy bien en general aunque desagradó bastante el que apareciesen en el Consejo de colaboración o de dirección algunos con cargos que no pueden inspirar confianza. Tambien desagradan las designaciones “provincia” y “región”, región cuando se refiere a Galicia, no a región económica de la península o Europa. Te digo esto por si es posible subsanar algo de ello. Confidencialmente te confieso que por mi parte estoy muy desanimado con respecto a todo eso. Todo me está pareciendo inútil. Con Piñeiro acabamos de cruzarnos cartas agrias, –aquí viene lo confidencial que deposito en tu amistad– iniciadas por él con el pretexto de mi pieza de teatro y con motivo de la revista. Hace diagnósticos con una ligereza poco digna de su prestigio de hombre estudioso y reposado, cuando no queda mudo tomando una actitud desdeñosa que no le corresponde. Con referencia a mí confirma mi desconfianza de que no fuese tratado igual que lo fué Baltar si llegase a ir a esa. Piñeiro supone filiaciones que aquí no compartimos y con respecto a mí se olvida de toda una historia de 20 años de servicio a una causa y a la amistad. Olvida además de cuanto hice por él mismo en muchos casos en que fuí consultado o en que tuve que proponer gentes de esa. Lo olvida y me pasa la cuenta de lo que él hizo, según dice, porque conociesen mi obra en Galicia. Es todo muy bajo y repugnante. Desde luego ayuda a sacarme las ganas de pensar siquiera en la posibilidad de regresar nunca, ¿para qué?. Si la gente joven está hecha en cuanto a carácter a su imágen lo lamento hondamente por esa generación gallega y me hace más orgulloso de la nuestra, más inquieta, menos resabia, menos prudente y más fecunda a pesar de todas las dificultades porque pasó. Esas cartas son de su parte un verdadero autorretrato. Siento mucho escribirte esto, pero tengo que decírselo a alguien porque me duele.
Hablemos de otra cosa. Necesitaría que me enviases obras, dibujos y grabados preferentemente, para el Centro Lucense. Estos días se inaugura una exposición conjunta de jóvenes coruñeses: Cremaes, María Antonia Dans, Gloria del Llano y Rey Latorre. Luego vienen tres exposiciones: Maside, Labra y Tenreiro. Quisiéramos otras tres al menos de Johan Ledo, Prego de Oliver y Suárez del Llano, que creemos que tu puedes conseguir. A Suárez del Llano va a escribirle Laxeiro. Todo esto es muy importante. Johan Ledo puede hacer una exposición muy buena con sus grabados y dibujos, por favor anímalo. Hacen falta unas veinte obras. Vamos tambien a escribirle a Maria Antonia Dans para que se encargue en Madrid. A final de año haremos un tomo de las exposiciones hechas.
Escríbeme, te lo ruego, y contéstame. Recibid Evelina y tú el saludo de Maruja y mío y tu el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 28/04/1958
Buenos Aires, 28 de abril de 1958
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
No tengo necesidad de presentarle al Dr. Scheimberg y a su señora, Aída, que vosotros conocisteis en ésta. Ni tampoco de decirte que los orientes, que les presentes amigos comunes y que le hagas de Galicia la propaganda que el Patrimonio Nacional de Turismo generalmente no hace. Solo quiero darte con estas líneas señales de vida y decirte que seguramente antes de que lleguen el Dr. Scheimberg y su señora habrás recibido alguna carta mía que conteste a las muchas respuestas que te debo. Me gustaría, eso sí, que conociesen Santa Tecla y los alrededores de Vigo y que les marcáseis los itinerarios mejores para que no desaprovechen los breves días de su estancia en Galicia.
Recibid Evelina y tu, con el saludo para los dos de Maruja y mío, el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane
Te mando las 1.000 pesetas que corresponden a tu colaboración para Ediciones Imp. López, que compramos en ésta por parecernos que te resultaría mejor que haciéndolo ahí.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 28/02/1958
[Carta manuscrita]
Vigo 28-feb. 1958
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Por fín recibí una carta tuya, que me produjo gran alegría. Los libros que te envié son un obsequio mío de manera que no tienes porque hablarme de su pago.
Ya sabrás la noticia de la muerte de Pimentel. Murió de un ataque al corazón, y la desgracia nos abrumó a todos. Aprovechando una carta que le escribí a Blanco Amor, contestando a otra suya, le dije que te transmitiese la noticia. Fole me envió el artículo que te adjunto para que te lo hiciese llegar con el ruego de que lo publicases en la revista, ilustrándolo con el dibujo de Souto.
Te acompaño, también, una interviú con Parga Pondal, y cuatro fotos.
Días pasados se casó Mercedes Ruibal con un arquitecto de Vigo, amigo nuestro, y que lo es también de Elena Colmeiro.
Recibí una carta del Centro Gallego, comunicándome la decisión de que se editase aquí la obra completa de Cabanillas. Antes habrá que realizar ciertos trámites para solicitar el correspondiente permiso.
Haz el favor de indicarle a Fernández que considere bajas como receptores de la Revista a Peña Rey y Pimentel por haber fallecido ambos. Fole me dice si le podríais mandar a él la que enviábais a este último, porque tiene mucho interés en coleccionarla. Su dirección es: Ángel Fole –Cine España– Lugo.
El otro día publiqué una nota sobre Grandeza y decadencia del Reino de Galicia, cuyo recorte te remití por correo ordinario. Hoy te mando, también, por el mismo conducto una página de El Progreso dedicada a Pimentel.
La prensa de aquí ha difundido que el primer premio Mourente se le adjudicó a un artículo de Moure Mariño.
Ayer me enseñaron un ejemplar de Carta de Galicia que edita la Casa de América, y ví que en primera plana reproduce un dibujo tuyo.
Me escribió Barbeito dos largas cartas, contestándome a los reproches que le hice por ciertos aspectos de su Guía de Galicia. Dice que en una próxima reedición de la obra, corregirá los motivos que dieron pie a los reproches.
La monografía de tu pintura la solicitan con bastante frecuencia de muy diversos sitios. Observo, además, que varios artistas jóvenes te citan en sus interviús a la prensa, como una figura representativa de la pintura gallega contemporánea.
A García Sabell acaban de elegirlo académico numerario de la Gallega.
Supongo que recibirías el libro de Rof Carballo. Y nada más por el momento.
Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y un cordial abrazo para tí, de
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 12/02/1958
Buenos Aires, 12 de febrero de 1958
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Acabo de llegar de afuera donde pasé algunas semanas pintando y descansando sin enterarme de nada. Recibí tres cartas tuyas y recibí todos los libros que me anunciabas, todo lo cual te agradezco mucho y me gustaría me indicases cual es mi deuda contigo para poder enviarte su importe conjuntamente con el artículo del Diccionario de Sábato que tú has hecho.
Con la última carta tuya recibí tambien la nota sobre La Soldadera, que supongo inspirada seguramente más por tu generosidad hacia mí que por la pieza misma. Creo que serás el único que hable de ella en Galicia, pues para muchos de los demás el tema, a pesar de ser hondamente gallego en su historia, en su actualidad y en su verdad, es cosa de registrarla en un archivo de curiosidades. Por haber corregido las pruebas de galera con prisa y no haber visto las pruebas de página, salieron en la edición algunas erratas, unas graves y otras menos graves, y algunos errores ortográficos de menor cuantía que puede subsanar el lector con un poco de buena voluntad. Tan pronto llegué de afuera tuve que ocuparme del tomo que se dedica al homenaje a Otero Pedrayo, que lleva tiempo en la imprenta. Creo que va a quedar realmente interesante, fundamentalmente por el aporte vuestro, aunque lleve algunas páginas menos valiosas y exclusivamente sentimentales. En imprenta tambien está tu monografía sobre una generación gallega. Pienso ilustrarla con algunos documentos de época, ilustraciones de libros y grabados, etc. Igualmente, está componiéndose por Citania una pieza teatral de Fole que me envió hace pocos años para su publicación en ésta. Todo se está haciendo y organizando lentamente.
Por mi parte empecé mi período de trabajo, desordenado y con bastantes encargos cuya entrega tengo por cumplir, sin saber por donde comenzar su ejecución. La revista va hasta ahora bien y Fernández me aseguró que te había enviado todos los ejemplares, está saliendo prácticamente cada dos meses. Tu colaboración interesa mucho. Su parte radial continúa obteniendo éxito y es actualmente la audición extranjera de este país más escuchada. Toda vuestra labor se refleja semanalmente en Buenos Aires por ella.
No te escribo más ahora. Te ruego no dejes de hacerlo lo más ampliamente que puedas sin tener en cuenta mi estado de ánimo bastante deprimido actualmente. Tus cartas me hacen bien y esto, con las de otros dos o tres amigos, muy pocos, es lo único que me une al mundo gallego de hoy.
Me pareció muy bien tu respuesta con respecto al libro de Cabanillas en esta. En la Junta Directiva del Centro Gallego han hecho con motivo de ella destacados elogios a tu actuación. Un precio de edición más barato que en Buenos Aires se puede conseguir en una imprenta de cualquier ciudad del norte o del oeste de esta república. El problema reside en el carácter del homenaje y en la calidad de la edición.
Transmítele a Evelina y recibe tu los afectuosos saludos de Maruja y mío y tu recibe un fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 02/02/1958
Vigo 2-febrero 1958
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Parece que he de resignarme ya a no recibir noticias tuyas. Te escribí tres cartas, a ninguna de las cuales me contestaste. Te hice varios envíos de libros que me solicitaste, y tampoco sé si llegaron a tu poder. También dejé de recibir la revista hace bastante tiempo. ¿Es que cesó de publicarse? Nada sé, pues, de tí, ni de tus cosas. Y sabes bien cuanto me interesa tu labor, y lo verdadero del afecto que por tí siento. Lo único que me acredita que sigues existiendo es el ejemplar de La soldadera que me remitiste, y que te agradezco.
Adjunto a estas líneas va el recorte de un comentario sobre el libro, que hice en La Noche.
Ayer me escribió Cunqueiro, pidiéndome tu dirección para enviarte la nueva edición de Cantiga nova. También me pidió la de Cuadrado, pero yo la de éste no la conozco.
Con afectuosos saludos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía mi cordial abrazo
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 00/00/1958
Bs. As, 1958
Querido del Riego:
Te presento al pintor Enrique Arnal, amigo de Torres Agüero y mío que va a París, pasando por Galicia y el resto de la península. Me gustaría que lo orientases y le preguntases a los amigos comunes, igual a los de Santiago. Te agradezco de antemano todo cuanto hagas.
Saludos para Evelina de Maruja y míos y para ti, para los dos, de Katia Torres Agüero, Torres Agüero y míos. Un abrazo de
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 09/12/1957
Vigo 9-dic. 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo en tu poder una extensa carta mía. Te envié oportunamente el libro Galicia de Martínez Barbeito, y la monografía de Chamoso sobre el escultor Prado. Dime si los recibiste, así como la obra Grapes and Granite. Uno de estos días te remitiré, también, “Heráldica Gallega”1, que pedí a la editora hace algún tiempo.
Te adjunto los saludos de fin de año que me solicitaste. Son seis, como verás. De Cabanillas, Otero Pedrayo, Carballo Calero, García Sabell, Piñeiro y yo. Van con tiempo suficiente para que puedas utilizarlos en la fecha prevista.
Rodrigues Lapa tiene mucho interés en conocer los libros Na brétema: Sant–Iago y Lonxe. Va a dar en Brasil unas conferencias sobre la moderna poesía gallega, y quería tratar ampliamente de tu labor poética y de la de Varela. Te agradecería, pues, que le enviases ambas obras lo más pronto que te sea posible, a fin de que las reciba antes de su salida para San Paulo.
¿Salió ya el número de la revista correspondiente a octubre? Fernández me anunció el mes pasado su envío, pero todavía no llegó a mi poder.
Calculo que aún tendrás bastante material literario y gráfico sin utilizar, del que te he ido remitiendo. Por ello voy espaciando algo los envíos. De cualquier modo, si necesitas más colaboraciones, indícamelo.
Y nada más de momento. Muchos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para ti un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
Aún no recibí el 2º Libro de Tapas, que me anunciaste hace tiempo.
1 Probablemente se refira á obra: Blasones y Linajes de Galicia, de José Santiago Crespo Pozo
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 21/11/1957
Vigo 21-nov. 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 8, que vino a romper –con gran satisfacción para mí– el largo silencio en que te habías inmergido. Me produjeron enorme alegría las noticias de tus éxitos artísticos. Bien sabes el afecto que por tí siento, y la admiración que me produce tu obra toda.
Me complace que hubiese resultado adecuado mi trabajo para la Enciclopedia. Atendiendo las indicaciones que me haces, te adjunto una nota sobre la obra poética de Varela, para que la incorpores al texto de la conferencia. En la misma nota van dos títulos, para que escojas el que mejor te parezca para poner al frente del librito.
Supongo que recibirías el recorte de un comentario sobre el “Eiroa”, firmado por Sevillano, que te remití junto con la interviú hecha a Río Barja. También imagino que habrá llegado a tu poder el libro de Nina Epton, Grapes and Granite, aunque nada me dices. Días pasados se te envió un ejemplar del volumen de homenaje a Cuevillas. El sábado último te mandé certificada, por correo ordinario, la obra de Barbeito titulada Galicia. Se trata de un libro de lujo, con gran alarde de fotografías y un texto brillantemente escrito. Pero su autor, haciendo gala de un señoritismo estúpido, trata el problema del idioma con evidente mala fé; y al referirse al tema del amor se produce en términos ofensivos, como podrás comprobar por la nota mecanografiada que te acompaño.
“Heráldica de Galicia” no está aún en las librerías. Le escribí al autor para que me envíe un ejemplar. También le escribí a Chamoso Lamas para que me indique donde puedo adquirir la monografía sobre el escultor Prado. Cuando tenga ambos libros, te los enviaré seguidamente.
Ayer falleció en Pontevedra Josefina Blanco, la viuda de Valle Inclán. La enterraron en Cambados.
Dentro de unos días te remitiré los saludos de fin de año que me pides. Los solicité de Cabanillas, O. Pedrayo, García Sabell, Piñeiro y Carballo Calero.
Me ha sorprendido mucho lo que me dices de Antonio Baltar. Si él te dijo que nos negamos a dialogar, no te dijo la verdad, y debo dejar esto bien claro. Conmigo se entrevistó varios días después de hacerlo con otras personas. Que yo sepa, a nadie advirtió que traía vuestra representación. Aunque algunas gentes que tenían noticia de su llegada anunciaron que venía a “inspeccionar” lo que aquí se hacía, nadie tuvo en cuenta esa absurda indicación y todos dialogaron con él de la manera más cortés y natural. Desde el primer momento lo acogimos cordialmente y lo informamos con leal claridad siempre que se dirigió a nosotros. Incluso colectivamente asistimos y participamos en diálogos por él convocados, sin que se nos ocurriese –como sería por otra parte natural– preguntar por el verdadero origen y por los fines verdaderos de sus modo de actuar. Apenas llegado aquí, se rodeó de un grupo muy significativo, y empezó a actuar de acuerdo con él. Su línea de conducta con respecto a nosotros se mostró bien clara: o aceptábamos sus puntos de vista, o seguía adelante con ellos prescindiendo de nosotros. Ahora bien, como nosotros teníamos un punto de vista elaborado sobre la realidad viva del país, y fundado en la experiencia de una larga y difícil actuación, y ese punto de vista no coincide con el que aquí improvisó Baltar sobre la marcha, era lógico que éste no nos convenciera. Y más si se tiene en cuenta que algunas de sus ideas eran bastante absurdas, quizás por ser fruto de la improvisación.
Como ves, lo que él llama dialogar consiste en aceptar lo que, según su criterio, debía hacerse, sin considerar para nada nuestra labor. Por aquí hay cinco ó seis personas, cuando más, que se ocuparon exclusivamente de sus propios problemas, y jamás mostraron interés por otras cosas. Su actitud, puramente negativa, se limita a criticar lo que los otros hacen, pero sin que ellos den la menor muestra de realizar nada. Y estas personas han sido las que coincidieron con Baltar en el propósito de imponer puntos de vista, que los demás tendríamos que acatar sumisamente.
Estoy absolutamente seguro de que tú, en nuestro caso, procederías de una manera idéntica. Y te equivocas grandemente cuando dices que a tí te podría ocurrir lo mismo que le ocurrió a Baltar. A poco que medite sobre el asunto, debes comprender que aquí encontrarás siempre la profunda estimación amistosa y artística de todos los que somos sinceros amigos tuyos o admiradores de tu obra. No puedo creer que a tí se te ocurriese convertir esta entrañable amistad o esta admiración artística, para imponer normas a quienes fuimos elaborando todos esos elementos de nuestra conducta en una experiencia tenaz y nada fácil, a lo largo de muchos años.
Creo, pues, que la información que Baltar te dio no es nada objetiva. Y de ella ha nacido, sin duda, el comentario injusto que nos dedicaste en la revista. Conozco de sobras tu cordial emoción y admiro demasiado la gran labor que llevas realizando, para que dé cabida a la menor sombra entre nosotros.
Ya ves que te hablo con toda lealtad, porque estimo que no debo ocultarte mi pensamiento.
Con saludos afectuosos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 08/11/1957
Buenos Aires, 8 de noviembre de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Te debo carta, pero es que anduve esta temporada de un trabajo en otro sin tiempo para nada, sin descanso. Acabo de realizar una nueva exposición con mucho éxito y en la revista alemana Gebrauchsgraphik, en el número 10 de este año, me dedican cuatro páginas, por segunda vez, en estos tres últimos años. Trabajo y estoy contento de ello. Tengo dos nuevos murales para hacer; y me seleccionaron en New York, con 15 pintores más del resto del mundo, para hacer uno de los afiches de la Feria Internacional de Bruselas. Igualmente en esa ciudad seleccionaron una acuarela mía para una gran edición de reproducciones. Estoy contento porque esto ocurre sin que hubiese tenido que moverme de Buenos Aires.
Recibí las monografías de Eiroa y las notas que aparecieron sobre ella. Te agradezco todo, así como también las otras notas que me enviaste para G. E. Yo tengo a tu disposición 712’50 pesos que es el importe de tu trabajo para la Enciclopedia, que gustó y les pareció perfectamente adecuado. Tambien recibí el texto sobre la obra de una generación para “Citania”. Es necesario, primero, cambiar el título por el tipo de público a que va dirigido que no es concretamente gallego: Nuestra tierra y nuestro tiempo quizá deberías poner la palabra Galicia. No sé, piensa que se trata de expandirla más entre gentes agenas (sic) a Galicia y a nuestra colectividad y entonces nuestra tierra no tiene el sentido que tiene para nosotros. Te pediría, por creerlo justo, que dedicases algo más a Varela por sus poemas Catro poemas pra catro grabados y Lonxe, que para muchos, entre los que me incluyo, nos parece uno de los más importantes poetas gallegos de los últimos 20 años, con acento bien particular en nuestra lírica. Tú verás. Citania promete ir bien. Nos costó bastante formar la sociedad anónima. Abundan entre los accionistas la gente pobre; por mi parte, además de trabajar gratis, como siempre en toda empresa gallega, invertí en ella parte de mis ahorros. Preside el directorio Perfecto López, y están agenos (sic), naturalmente, aquellos para quienes la acción cultural gallega se convirtió en hábito de discursos y tertulias y nada más.
Creo que habéis hecho mal en no dialogar con Antonio Baltar. Ahí estáis absolutamente confundidos, por lo que notamos, con respecto a todos nosotros. Si no fuese así, no se puede explicar vuestra actitud con respecto al congreso del año pasado, y vuestra actitud actual con Baltar que llevaba la representación nuestra. Casi toda la obra hecha en Buenos Aires fué hecha al márgen de las gentes que aquí aparecen como apoderados vuestros y que cada vez están más solos. Yo no sé como hablar de esto, pero sentí una gran tristeza al pensar que si hubiese sido yo el que fuese a Galicia, podría pasarme algo parecido a lo ocurrido con Antonio. Os estáis dejando guiar por noticias e informes de terceros, inexactos e interesados, y no es propio, creo, de vosotros ni de nosotros, dejarse llevar de terceros para las cuestiones referidas a problemas nuestros. La culpa de lo ocurrido en el Centro Gallego y de que no hubiese venido a ésta el equipo que se proyectaba, la tuvo exclusivamente el grupo informante vuestro al utilizaros como una maniobra en la que vosotros érais bandera, que les salió mal, para cuestiones solamente electorales del C. G. Estáis mal informados con respecto a esto y lo siento. Por esas maniobras salió perdiendo Galicia. Perdóname todo esto, pero creo que entre nosotros debemos decirnos con claridad lo que pensamos.
Continúa mandándome los reportajes y notas para la revista y te rogaría me enviases algunos saludos de fin de año de Otero Pedrayo, Domingo, Piñeiro, tuyos, y de quien creas conveniente para Galicia Emigrante radial. Te lo pido con tiempo. Tambien te ruego (pero por favor, cóbrame) me envíes los libros Homaxe a Florentino Cuevillas, Galicia de Martínez Barbeito, y Heráldica de Galicia, y que veas de que manera puedo recibir las monografías que ahí se publican de arte, como la del escultor Prado de Chamoso Lamas. Perdóname que recurra a tí. Bueno todo esto resulta largo. Te ruego me contestes tambien extensamente. Mientras tanto Evelina y tu recibid el abrazo de Maruja y mío, y tu uno más fuerte y grande de tu amigo:
Seoane
[Manuscrito]
Te agradezco mucho, a ti y a Evelina, el obsequio que nos enviasteis por Vázquez Iglesias. Os debemos demasiado. Un abrazo.
S.
Por correo aparte te envío Segundo Libro de Tapas que acaba de salir.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 10/10/1957
Vigo 10-oct.1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Hace muchísimo tiempo que no recibo noticias tuyas. ¿A qué se debe tan prolongado silencio? Tampoco me ha llegado ningún número de la revista, desde el correspondiente a junio–julio. Por todo ello, me siento un poco extrañado.
Te escribí tres o cuatro cartas, a ninguna de las cuales me contestaste. Te envié el original para la Enciclopedia argentina, y el texto reformado de la conferencia sobre la cultura actual, y no sé aún si los recibiste. También te fui remitiendo varias colaboraciones literarias y gráficas para la revista, y de Londres te enviaron, por indicación mía, un ejemplar del libro ya agotado Grapes and Granite. ¿Por qué no escribes? Me tiene bastante intrigado tu silencio epistolar.
Te adjunto tres recortes de otros tantos artículos, de Rabanal, Cunqueiro y Fole, sobre la monografía dedicada a Eiroa. Por correo ordinario, te mandé otros de Fernando Mon y Colmeiro. Éste, animado por Valentín, va a inaugurar mañana en la Sala Velázquez, una exposición de su obra más reciente. Su hija Elena, que por cierto estuvo bastante enferma del pecho, se casó la pasada semana con Valverde, un chico de familia muy pudiente que se dedica a la escultura. Se marcharon a vivir a Madrid, donde fijarán su residencia.
Ayer estuve merendando con Mercedes Ruibal y después me mostró algunas de sus últimas obras. Me sorprendieron muchísimo los paisajes. Tienen enorme fuerza, originalidad y, sobre todo, una extraordinaria gracia de color. Hoy se marchó a Cádiz para hacer los murales de un nuevo hotel, en condiciones muy ventajosas.
Estos días está por aquí Vázquez Iglesias. Comí varias veces con él. Por cierto que me habló de tí, con mucho afecto y admiración. Preguntó a varias personas que impresión les causaba la revista que tú hacías, y todas le contestaron con unánimes elogios. Hoy se embarcó en el “Claude Bernard” y Evelina le entregó un paquetito para Maruja.
El sábado pasado recibí los tres libros de la Editorial Citania, que me enviaste. Como ves, el viaje ha sido larguísimo. De todos modos, te los agradezco mucho. Están magníficamente presentados, como todos los que tú editas. El de González López, por lo que he visto, es un libro serio e interesante.
Supongo que, a pesar de tus ocupaciones, podrás disponer de algún momento libre para los amigos. Espero, pues, que me escribas. Desde que dejaste el Centro Gallego, todo es distinto para mí, y me siento un poco en precario. Me limito a enviar las colaboraciones mensuales, y no sé nada más. Blanco Amor me pidió hace tiempo que le asesorase sobre un programa de reformas que intenta realizar en la revista. Parece ser que se le quejó a Valentín, de mi respuesta nebulosa. En fin, que desde tu ausencia las cosas tienen para mí otro cariz.
Saludos muy cariñosos a Maruja, y para tí el cordial abrazo de siempre, de
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 05/08/1957
Vigo 5-agosto 1957
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 27 de julio último. Unos días antes te había escrito yo otra, contestando a tus anteriores. Supongo que a estas horas ya estará en tu poder.
Te adjunto el trabajo, definitivamente redactado, para la Enciclopedia. Como verás, incluye todos los detalles que indicabas al margen del borrador que me devolviste. Lo terminé con la máxima rapidez para que pueda llegar a tiempo. Sin embargo, debido a las nuevas incorporaciones, resulta demasiado extenso, como observarás. Son cuatro planillas más que las enviadas por la Editorial. Con todo, podéis suprimir lo que os parezca, a fin de [que] no desborde la extensión prevista. Quedas, pues, autorizado para hacer lo que creas más conveniente. Lo que sí te agradecería era que me pusieses unas líneas comunicándome su recepción.
Por carta que recibí de Valentín, ya sé que está obteniendo éxito con sus conferencias. Salúdalo de mi parte, lo mismo que a los amigos.
Mañana te enviaré por correo ordinario el catálogo de la exposición del Instituto P. Sarmiento, dedicada al escultor Ferreiro. El libro sobre trabajos estéticos de arquitectos y escultores, editado por Bibliófilos, ya te dije que lo llevó Mireya, como obsequio de García Sabell para tí. En vista de ello, yo he pedido a Londres un libro de Nina Epton, recientemente publicado, referido a Galicia. Se titula Grapes and Granite, y creo que tiene indudable interés. Encargué que te lo remitiesen directamente desde allí. Quizá resultaría importante que lo tradujéseis, para publicar en la Editorial Citania. Avísame cuando lo recibas, y dime lo que te parece.
El último número que he visto de la revista es el correspondiente a mayo. ¿No salió aún ninguno más? Si se publicó alguno, te estimaría que me lo mandases por correo aéreo.
Nada más. Saludos muy cariñosos a Maruja. De Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 01/08/1957
Vigo 1-agosto 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 16, que se cruzó con otra mía, y ahora mismo acaba de llegarme la del 25. Ambas me produjeron una gratísima satisfacción. Me alegro que te haya gustado la presentación de la monografía de Eiroa. Todos lamentamos que la parte gráfica no pudiera resultar más completa. De cualquier modo, teníamos que rendirle este tributo al gran escultor y gran amigo. Para las gentes jóvenes, la obra aparece como una gran sorpresa, pues les era completamente desconocida. Además, el estudio tuyo es francamente interesante y revelador. La familia del artista, a la que entregamos varios ejemplares del librito, está realmente emocionada, en especial la viuda. A ti se te enviaron varios ejemplares por correo maritimo.
Me complace mucho que la exposición de Torres haya tenido éxito. Cuando lo vea, se lo comunicaré.
Estoy deseando conocer los libros de la Editorial Citania, que me anuncias. Ya veo que sigues realizando la misma labor fecunda de siempre, a pesar de la intensidad de tus actividades artísticas.
No pude mandarte por Valentín los Opúsculos gallegos sobre Bellas Artes de los siglos xvii y xviii, porque tu carta llegó con posterioridad a su salida de aquí, y además marchó sin despedirse. Precisamente, Evelina quería mandarle una cosa a Maruja que tiene hace tiempo en su poder. De todos modos, pedí a Santiago un ejemplar de los Opúsculos para remitírtelo por correo. Pero al hacer el pedido, me entero de que G. Sabell se anticipó, y te envió el libro por conducto de Mireya. De todos modos, como yo quiero suplir mi fallo, te estimaría mucho que me dijeses que obra de aquí te interesa para mandártela. Prefiero que me hagas tú la indicación para no exponerme a remitirte un libro que ya conozcas o que no te interese.
Desde luego, quedas autorizado a editar la conferencia sobre La obra literaria de una generación tal como me señalas. Le pediré a [Álvaro] Cunqueiro y a Aquilino Iglesia Alvariño sus fotos. Dime si necesitas alguna más. Uno de estos días me pondré a revisar el texto de la conferencia para ponerla al día. Tendré en cuenta, además, las indicaciones que me haces, y cuando esté todo ultimado te lo enviaré. Lo que me cuentas sobre los motivos de tu marcha del Centro Gallego no me sorprende. Ya suponía que algo así tenía que ocurrir, y por eso he sufrido un gran disgusto cuando me comunicaste tu decisión. Blanco Amor y el propio Centro me comunicaron oficialmente tu cese. Al contestarles les hice expresa manifestación del profundo pesar que me causó tu alejamiento de una labor en la que habías puesto un sello personal y eficacísimo, sin precedentes. No sé el efecto que habrán causado mis palabras, pero quería dejar constancia de mi admiración por tu obra, y de la absoluta identificación que mantuve contigo desde que colaboramos juntos. Lo que no entiendo bien es lo que quieres decirme con respecto a las opiniones “para servir a agrupaciones electoralistas insignificantes del Centro Gallego”. Por más que le di vueltas al asunto, no caigo en lo que pueda ser.
Nada más por hoy. Cuando reciba el trabajo devuelto para la Enciclopedia, te escribiré de nuevo.
Saludos muy afectuosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 27/07/1957
Buenos Aires, 27 de julio de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Ahí te va el trabajo de vuelta. Está muy bien y creo que de acuerdo con lo que quieren los directores de la Enciclopedia. Te apunto al márgen algunos detalles que debes tener en cuenta. Suprimir las palabras nuestra y nosotros para darle más tono impersonal al estudio, por la naturaleza de la publicación. Incluir el nombre de la Pardo Bazán, cada día más estudiada, por lo menos aquí, en América, el de Carballo Calero con A xente da barreira y el de Villar Ponte que tiene alguna obra como la última, creo, de su tríptico de interés. Pienso que tambien debes referirte en el caso de la poesía a la narrativa, con su mundo de milagros, santos, hadas, vagabundos, guerreros, etc., como en el caso de Pondal, Curros, Cabanillas y no sé de los más jóvenes.
Llegaron Valentín y Baltar. El primero pronunció una magnífica conferencia en la Facultad de Ciencias Económicas. Apenas hablé con ninguno de los dos, lo haré uno de estos días.
Me interesaría que me enviases el catálogo del escultor Ferreiro de la exposición del Instituto Padre Sarmiento y no te olvides del libro que sobre trabajos estéticos de arquitectos y escultores publicó esa entidad. Envíame urgentemente de vuelta el estudio para la Enciclopedia. Es muy urgente.
Saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos y tu recibe el gran abrazo de:
Seoane
P.D./ Supongo que habrás recibido una carta que envié por la fecha aproximada de la que tu me escribes con tus trabajos, debieron cruzarse.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 25/07/1957
Buenos Aires, 25 de Julio de 1957
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Mañana o pasado te enviaré por correo ordinario los tres primeros libros de Editorial Citania, el de González López, el de Díaz Pardo y el de Valenzuela, pertenecientes a dos colecciones, Colección Idacio y Colección Mestre Mateo. Del primero publicamos Grandeza y decadencia del Reino de Galicia un notable ensayo histórico de más de 300 páginas; de Díaz Pardo, teatro: Midas y O ángulo de pedra; y de Valenzuela, una novela que va a tener éxito, Non agardei por ninguén. Queremos publicar con abundante iconografía tu conferencia La obra literaria de una generación. Si tú nos autorizas luego de revisar el texto, del que supongo guardas copia, aclarándolo y dándole título nuevo. Se publicaría como monografía con cierto cuidado tipográfico. Quizá debieras detenerte algo más, pienso yo y perdóname, en Dieste y Varela, pero esto es cosa tuya. Nos convendría tambien algunas fotografías, concretamente de Iglesia Alvariño y Cunqueiro. Puede ser muy interesante. Te ruego me contestes a vuelta de correo, aparte te escribiré con más calma solicitándole otras colaboraciones. Queremos que esta editorial os sea lo más útil posible a todos.
Ahora algo particular y reservado. No creas en el cuento de que marché del Centro Gallego por mi mucho trabajo. La creación de esta editorial te prueba que no es así. Marché porque estaba molesto por el giro que tomaban los actos del cincuentenario, luego de fallecido Ferreño, e incluso como consecuencia de actos arbitrarios cometidos desde el inoperante C. de la Emigración del año pasado por nuestros amigos. No puedo comentar más, perdóname. Solo quiero decirte que recomiendo cuidado con las cartas, cuidado con opinar desde ahí para servir a agrupaciones insignificantes de carácter electoralista del Centro Gallego. Cuidado, se compromete todo. Algo anda mal. En este momento acabo de recibir tu carta del 15 del pasado. Con referencia a tu corresponsalía del C. Gallego no te preocupes de la situación actual de la entidad. No es tan mala a pesar de que se hayan perdido algunas cosas. A tí te estiman mucho y no debes abandonar tu influencia.
Ayer se inauguró la exposición de Torres, queda muy bien y ya el Centro Gallego reservó una acuarela para su colección. En la revista Blanco Amor publicó, no por culpa de él sino de la imprenta, un reportaje de C. Barreiros que estaba compuesto para Galicia Emigrante. Como consecuencia de mi salida es seguro que se vaya a hacer ahora una revista más importante. Tuve que renunciar para que se acordaran de mi propuesta de hace mucho tiempo.
Por correo aparte y mañana te envío de vuelta la colaboración de la Enciclopedia. En principio y leída muy por encima me parece muy bien. Contéstame y hasta mañana. Un gran abrazo de Maruja y mío para vosotros dos y otro más para tí de:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 16/06/1957
Buenos Aires, 16 de Julio de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido amigo:
Recibí el ejemplar que me enviaste de Eiroa que quedó en general muy bien, lamentando como vosotros que la parte gráfica no sea más completa y mejores algunas fotografías. No sé si el texto gustará o no. De cualquier manera es el homenaje mínimo que se le debía a un gran artista cuyo nombre iba sumiéndose, seguramente, para las nuevas generaciones, en el misterio.
Recibimos los dibujos de Torres y creemos que la exposición va a quedar muy bien presentada y va a tener éxito. Se inaugurará el 25 de Julio en el Centro Lucense. Pienso escribirle a Torres participándole todo.
En estos días, tambien salen tres libros de la nueva “Editorial Citania” para la cual necesitamos cooperación de todos y muy especialmente la tuya. Estos tres primeros libros son: Grandeza y decadencia del Reino de Galicia de E. González López, y una novela y dos obras de teatro de Valenzuela y Díaz Pardo respectivamente, estas dos últimas en idioma gallego. Los tres libros son muy interesantes. Te escribiré en estos días precisando la ayuda que necesitamos de tí y de los escritores de esa. Está en formación una sociedad anónima a tal efecto. Su establecimiento costó mucho esfuerzo y nuevos desengaños, pero no importa porque ya está prácticamente en marcha. Te enviaremos los tres primeros ejemplares tan pronto como salgan, que será alrededor del 22. De Eiroa mándame los ejemplares que sea habitual en “Galaxia” dar a los autores. Me gustaría que me mandases tambien Opúsculos gallegos sobre bellas artes de los siglos xvii y xviii que acaba de publicar Sánchez Cantón. Me interesa mucho, quizá me pudiese traer el ejemplar, si esta carta llega a tiempo, Valentín.
En tu artículo para la Enciclopedia prescinde de las obras escritas en castellano aunque puedes citarlas muy de paso, pues éstas son estudiadas en los artículos de literatura española. Puedes dar a todo un poco más de extensión de la que pide la editorial, aunque muy poco más. Yo me arreglé con los directores. Te escribiré nuevamente estos días.
Con saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos, recibe el abrazo de tu amigo:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 15/07/1957
FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO/ABOGADO/PROGRESO, 12/TELEFONO 3770/VIGO
15-julio 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
El día 25 del mes pasado te escribí una carta, contestando a la tuya del 13. Te pedía que me contestases a vuelta de correo, sobre ciertas dudas relativas al trabajo destinado a la enciclopedia de creación literaria. También te envié, con la misma fecha, un ejemplar de la monografía de Eiroa, y te preguntaba cuantos querías que te remitiese por correo ordinario. Como a pesar del tiempo transcurrido no he recibido respuesta tuya, me decidí a terminar el trabajo solicitado sobre Literatura gallega de ficción. Te lo adjunto hoy, aunque no tiene carácter definitivo. Una vez que lo leas haz el favor de indicarme los fallos y omisiones que descubras, así como las sugerencias que se te ocurran sobre su enfoque. Como las instrucciones que me mandaste son de carácter muy general, no supe exactamente a que atenerme. Tacha, corrige y suprime lo que estimes conveniente, y señálamelo para hacer la redacción definitiva en las planillas que me enviaste al efecto.
Llevo mucho tiempo, también, sin recibir la revista. El último número que llegó a mi poder es el correspondiente a marzo–abril. Tampoco he visto aún la revista del Centro Gallego, desde que se hizo cargo de ella Blanco Amor. Todavía no acabo de resignarme a que tú la hayas dejado, ni creo que me resignaré. Todo resulta para mí muy distinto desde entonces. Incluso mis relaciones con el Centro tienen gran tirantez. Últimamente, el presidente me escribió para que transmitiese su invitación a Otero Pedrayo, y al propio tiempo, aludía a las quejas “indirectas” que dí porque no habían invitado a éste al cincuentenario. Le contesté en forma muy correcta, pero de contenido un poco fuerte, justificando mi actitud en que aún hoy no me comunicaron oficialmente los nombres de los invitados de la institución. En fin, el hecho es que cada día me siento más incómodo, sobre todo al darme cuenta de que sin tu presencia en la institución las cosas son ahora completamente distintas.
¿Inaugurasteis la temporada de exposiciones de arte en el Centro Lucense? Aparte de las colaboraciones que solicitó Isaac, yo hice otras a diversos pintores. A ver si es posible que vayamos enviando muestras sucesivas para exponer.
Desde hace un mes, Evelina y yo estamos pasando el verano en la playa de siempre. Yo voy por las mañanas al despacho para dar salida al trabajo de mayor urgencia, pero el resto del día estoy alejado de la ciudad. Aquí, al menos, vive uno tranquilo sin saber de nada, ni enterarse de nada.
Espero que me escribas pronto. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para ti el fuerte abrazo de siempre de
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 23/06/1957
Vigo 23-junio 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Anteayer recibí tu carta del 13. Supongo que a estas horas habrán llegado a vuestro poder las obras de Torres. Isaac me dijo hace tiempo que tenía dispuestas para envío algunas muestras de otros artistas. Éstos, en general, se muestran un poco reacios a exponer los trabajos con que cuentan, del tipo que os interesa, o por que tienen pocos o porque no se sienten satisfechos de ellos. Preferirían hacer nuevas cosas, pero eso llevaría algún tiempo. De todos modos, insistiremos de nuevo, para activar los envíos.
He comenzado a preparar el trabajo sobre literatura gallega que me solicitas. Trataré de hacerlo con la mayor urgencia. De todos modos, convendría que me dijeses a vuelta de correo si he de incluir sólo la producción en gallego, o también la escrita en castellano sobre tema gallego.
Dentro de un par de días saldrá de la imprenta, la monografía de Eiroa. Te enviaré por correo aéreo el primer ejemplar. Dime cuantos deseas que te mande por vía marítima para atender a tus compromisos.
Anteayer detuvieron a Valentín las autoridades de Marina. Lo condenaron a treinta días de prisión por un suelto publicado en una revista pesquera; que consideraron irrespetuoso. Solicitó la libertad condicional, y no sé si se la concederán.
La monografía de Risco sobre Leyendas de tesoros es muy difícil de conseguir. Le voy a escribir al autor, pidiéndole que si dispone de algún ejemplar, que me lo facilite.
Nada más por el momento. Escríbeme pronto. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 13/06/1957
Ranelagh, 13 de junio de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Recibí tu carta y un sobre con las colaboraciones todo lo cual te agradezco mucho. No tengo a mano aquella, pues estoy fuera de Buenos Aires, pero recuerdo que escribías sobre si alguien me había hablado mal de tí, o de tí, para crear entre nosotros dificultades y tengo que decirte que no, que nadie me habló de esa manera y que yo además no lo hubiese tolerado. Sé cuanto haces tu por todo cuanto nos es común y estimo profundamente tu valiosa amistad como para tolerarlo. Te ruego, pues, que no pienses en eso. Creo que no solo yo, de los que estamos aquí, piensan lo mismo, sino tambien otros. Trabajaste sólo cuando nadie lo hacía y eso nos basta. Todos los demás, para nosotros, vinieron después y el tiempo dirá cuando pase hasta que punto fué fecunda y útil tu labor. Esto es todo y va unido, en tu caso, a una amistad que nació hace muchos años, un cuarto de siglo, y para mí esto pesa de un modo entrañable. Aparte de esto hoy te escribo por asuntos concretos. El primero se refiere a las exposiciones del Centro Lucense. Tenemos necesidad de que las obras vengan lo más seguidas posible. A partir de la primera exposición, cada quince días debe inaugurarse otra, hasta diciembre, y queremos tener la seguridad de ellas para comenzar. Nos alegró el anuncio de la de Torres, pero después de esta que se inaugurará en Julio –aún no llegaron las obras– debemos abrir otra y aún no tenemos ningún otro nombre concreto. Me gustaría que hablases con Díaz Pardo, hoy tambien le escribo. Otro asunto es el de una gran enciclopedia sobre creación literaria, poesía, novela, narración, que se va a editar en Buenos Aires dirigida por un notable escritor de ésta, Ernesto Sábato. Le hablé que la parte sobre literatura gallega podrías hacerla tú y aceptó. Colaboran grandes firmas de distintos países. Te envío las plantillas e indicaciones. Es urgente. El importe del trabajo te lo puedo hacer llegar de la manera que indiques. Puedes hacerlo rápidamente pues es un tema que tu conoces sobradamente. Puedes ocupar el trabajo hasta seis carillas con cierta prudente elasticidad, ellos mismos indican. Tiene que ser un panorama de la literatura gallega: orígenes populares, gestas, teatro, narradores. La poesía únicamente como referencia, incluyendo, naturalmente, la que se desenvuelva alrededor de algún personaje de ficción o de historia. Esto tambien lo indican ellos.
Te ruego me escribas. Sin otro particular, recibid Evelina y tu un gran abrazo de Maruja y mío y tu otro más fuerte de tu amigo:
Seoane
P/D. Te agradecería me enviases el libro que publicó Risco sobre leyendas gallegas cuyo título ahora no recuerdo. Perdóname.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 15/05/1957
Vigo 15-mayo 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo una carta mía en tu poder. Te adjunto hoy una interviú con Sebastián Risco, que considero de interés.
Uno de estos días saldrá de aquí una muestra de apuntes de Torres, para inaugurar la temporada de exposiciones. Torres tiene mucho interés en que tú sepas, que se trata de simples apuntes, de distintas épocas, que sólo envía porque se le han solicitado, ya que el hubiera querido preparar una obra mejor y más representativa.
Me falta humor para todo, y sigo decidido en la actitud que te expresé en mi carta anterior.
Recibe el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 08/05/1957
Vigo 8-mayo 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 22 de abril. Me alegra el éxito que obtuviste con los murales del Teatro Municipal San Martín. Por anticipado estaba seguro de ese éxito, ya que tengo una gran fé en tu talento artístico. Ví un aspecto parcial de los murales, reproducido en uno de los últimos números de la Estafeta Literaria de Madrid. También me ha gustado muchísimo la decoración que hiciste para el Centro Lucense, que publica, reproducida, Galicia Emigrante. Te felicito por esa labor y por tantas otras labores, que nadie ha igualado hasta ahora.
Tu salida del Centro Gallego, en cambio, me disgustó bastante más de lo que imaginas. No la esperaba, y me ha causado verdadera sorpresa. Siempre creí que, a pesar de las contrariedades y entorpecimientos que tenías que vencer, seguirías trabajando lo mismo, para evitar que se malograse el fecundo esfuerzo de tantos años. Veo que no ha sido así, y ello es bien triste para todos. Mi situación ahora es de lo más desagradable. Yo acepté la corresponsalía de la Revista del Centro porque tú me lo pediste. Durante muchos años hemos actuado en perfecta compenetración y siempre traté de responder de la mejor manera que supe a las iniciativas de tipo cultural para las que me solicitaste colaboración. Ahora todo es distinto. De momento seguiré como si nada hubiese ocurrido, ya que así lo deseas. Pero no puedo responderte a lo que haré en un futuro más o menos próximo. Estoy cansado y decepcionado.
Te escribo esta carta, además, bajo la impresión de una tremenda amargura. Desde hace una larga temporada se están tejiendo en torno a mí una serie de insidias, que recientemente se han recrudecido. Tengo la seguridad de que han llegado hasta tí, aunque desconozco el alcance que les darías. Parece que existe el propósito por parte de alguien de envenenar las cosas y fomentar intrigas. A estas alturas, después de años y años de una total entrega a una labor cultural, llena de sacrificios y desasosiegos, resulta que soy persona a la que hay que poner en cuarentena. Y mientras tanto, otras gentes, de cuya presencia en el campo de nuestra cultura no se supo hasta hace muy poco, ofrecen las mayores garantías e incluso se permiten despreciar, por estéril, la labor realizada. Es realmente triste todo lo que ocurre. Y más aún, que se utilicen armas tendenciosas, no sé con que objetivo. Como conozco bien tus calidades humanas y tu profundo sentido de la amistad, confío en que dudarás, al menos, de ciertas indicaciones que te hacen llegar. De mi lealtad hacia tí, tienes sobradas pruebas; y de que colaboré generosamente contigo, como tú lo hiciste conmigo, no es necesario hablar. Siento un enorme y entrañable afecto por tí, y lo seguiré teniendo, aunque pretendan enturbiarlo.
Isaac te enviará, dentro de este mes, el material para la primera exposición del Centro Lucense. Parece ser que incluirá obras de varios artistas, y así la inauguración de la temporada podrá hacerse con un certamen de tipo colectivo.
Me parece bien que el Centro haya invitado a Valentín y a Rof. Pero lo que ya no me lo parece, es que haya prescindido de Otero Pedrayo. Cuando esto se sepa, va a causar verdadera sorpresa y malestar. El hecho se asemeja mucho a un desaire, de carácter bastante ostensible. El Centro Gallego nada me comunicó sobre el particular, y las únicas informaciones que tuve al respecto fueron las tuyas, y las que me dio el propio Valentín.
La monografía de Eiroa ya no tardará en salir. En cuanto llegue aprobada de la censura, entrará en la imprenta. Los grabados de las esculturas, en número de 25, están hechos.
Yo, a partir de ahora, me refugiaré en mis actividades particulares, que tanto sacrifiqué. Prefiero esto, como la mejor solución.
Y nada más. Saludos muy cariñosos a Maruja. De Evelina para los dos, y para tí un gran abrazo de tu verdadero amigo
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 22/04/1957
Buenos Aires, 22 de abril de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Recibí tu carta y tus últimos envíos. Te agradezco todo ello. Hace un mes que debía haberte escrito inmediatamente después de mi otra carta, si no lo hice fué debido al [mural del Teatro Municipal San Martín, que aún terminado me lleva tiempo de trámites burocráticos, y a todo el trabajo atrasado con motivo de su ejecución. Gusta mucho y constituye un éxito. Estoy contento, aunque lo estaría mucho más si lo hubiese podido realizar en esa.
Dejé el Centro Gallego, la comisión de cultura y la dirección de la revista. Durante dos meses, o algo más, tuve que rogar que me aceptasen la renuncia. Me era imposible continuar, cada nueva reunión me enfermaba y no podía tolerar la intromisión de los Abraira, por poner un nombre, y otros personajes similares en los problemas culturales de Galicia. Ellos tienen, además, para esgrimirla a su gusto, la confianza de nuestros amigos de ahí. Así ocurrió con el inútil y estúpido Congreso del año pasado. Así ocurre con todo. Siempre hay una carta venida de esa, de la que jamás conocemos más que su particular versión local, que alegan para torcer cualquier intención elevada. Se trata para ellos de cosas menudas de política aldeana, de ganar las elecciones del Centro Gallego, o de cualquiera otra entidad. Yo no quise nunca, no quiero, entrar en ese juego. Tienen la confianza de nuestros amigos de esa y han gastado sus nombres con fines, que de conocer ellos la realidad de Buenos Aires, les hubiesen alarmado. Es como si los utilizasen para jugarlos en el problema electoral de Ordenes o Lalín, en lugar de emplearlos en su gran valor en beneficio de los más altos intereses de Galicia. Me quedo al márgen de todo eso, al igual que los otros intelectuales que aquí residen, aquellos cuya obra no merece aparezca siquiera en la reseña de la actividad anual gallega en los periódicos de Galicia.
Tengo nuevos proyectos, alguno de los cuales pienso que va a cuajar en próximas realidades y para los que me permito contar con vuestra colaboración. Entre ellos esa editorial de que te hablé en mi última carta y de la que te escribiré más extensamente dentro de pocos días. Me quedo a un lado del Centro Gallego pero no de Galicia. El cincuentenario de esta entidad va a constituir un fracaso. De momento no va a salir más libro que el de Cabanillas, no sé cuando, durante el año. He luchado por estos libros como no podéis tener idea en esa y se salvó de momento solo el de Cabanillas. Existía una lista muy completa de intelectuales de Galicia para invitar el presente año, estábais entre ellos tú, García Sabell, Piñeiro, Carballo Calero y Otero Pedrayo. Solo invitan a Rof Carballo y a Paz Andrade, me alegro de esta invitación, pero de todos los nombres solo quedaron dos y el conjunto propuesto, cuya obra iba a ser fundamental para la divulgación de nuestra cultura en ésta, quedó muy reducido, aún contando con el valor intelectual de los aceptados. He preferido marcharme. Esto es todo. Me perjudico económicamente, pero gano en libertad, tranquilidad y tiempo para mi trabajo. Durante dieciocho años, solo, luchando contra Tirios y Troyanos, traté de unir, por encima de cualquier política menuda la Galicia emigrada con esa Galicia. Salgo del Centro Gallego mereciendo el respeto de todos. Comienzo una nueva labor que sospecho será útil. La de templar-gaitas terminó.
Me alegro de que te hubiese gustado el proyecto de exposiciones pero es necesario que la de Maside, o la primera que decidáis, a mi me gustaría que fuese la de Maside, esté aquí en los primeros días de junio. Grabados y dibujos se pueden traer muy bien e incluso enviarlos. Los grabados pueden venir como impresos, pues lo son. No sé cuando viene Díaz Pardo y puede ser tarde su llegada para el trabajo del año. Aquí comienza la temporada en mayo. En este sentido, pienso escribirle también a él. Escribe por favor al Centro Lucense, dirigirse al Ingeniero Diego Díaz Dorado en esa entidad.
Es esta una carta extraña, pero no tacho nada ni la repito, es tal como salió. Pensaba hablarte pronto de todo esto pero ya no creo que pueda ser tan pronto. Te ruego no tomes actitud alguna con el Centro Gallego. Continúa, eres muy útil, se te quiere y admira.
Contéstame. Recibid Evelina y tú un abrazo cariñoso de Maruja y mío y tu el gran abrazo de tu amigo:
Seoane
[Manuscrito]
Confidencial:
Ahora me dicen que piensan invitar a Mosquera, “o vello dos contos”, de Santiago. Juzga.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 10/04/1957
Vigo 10-abril 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 6 de marzo, y con posterioridad otra del Centro Lucense. Ya me puse al habla con Díaz Pardo y se están haciendo gestiones con algunos artistas para la celebración de los certámenes que interesáis. Creo que lo mejor será que, aprovechando el próximo viaje de D. Pardo, sea éste el que lleve las muestras, y ya está conforme con ello. El hacerlo de otra manera supone una serie de trámites e inconvenientes que dificultarían mucho el asunto. A mí, personalmente, me agradaría que fuese Maside quien inaugurase el ciclo de exposiciones. Después podrían sucederle varios valores jóvenes e interesantes, que se están revelando. Isaac ya habló con algunos de ellos. Supongo que te escribirá, comunicándote los resultados.
Están hechos veinte grabados para la monografía de Eiroa. Andamos locos para ver si conseguimos, al menos, cinco fotografías más, con objeto de que la obra del escultor tenga una mínima representación. Escribimos a Madrid y a Lugo donde, según nuestras noticias, existen unas piezas suyas. Preferimos que la edición se retrase algo a que salga una cosa demasiado raquítica.
En este momento acabo de dejar a A. Baltar, con el que estuve charlando largo rato. A primeros del próximo mes piensa ir a hacer una jira por Europa.
De por ahí no sé una sola palabra. Nunca estuve tan alejado del ambiente gallego de Buenos Aires. Las únicas cartas que recibo son las que tú me envías. Pero, aparte de hacerlo muy espaciadamente, nada me cuentas. ¿Que hay de la edición de la obra de Cabanillas? ¿Qué programa va a desarrollar el Centro Gallego con motivo de su cincuentenario? ¿Salió el número de marzo de la Revista? ¿Has terminado el mural del Centro Lucense? ¿Cómo va el que estás pintando en el Teatro Municipal?
Por mi parte, poco puedo decirte. La vida de intenso trabajo que llevo, sin compensaciones ni estímulos, me provoca continuos estados depresivos. Me siento muy cansado, y sin ánimos para nada.
Muy cariñosos saludos a Maruja. De Evelina para los dos, y para ti un abrazo muy fuerte de
Fdez del Riego.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 06/03/1957
Buenos Aires, 6 de Marzo de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Recibí tu carta en la que me das la buena noticia de que es posible que salga la monografía de Eiroa. Algún día te escribiré una carta larga sobre como pienso, o pensamos aquí, de como debe ser la colaboración entre los intelectuales gallegos que residen en esa y los que están fuera de esa. No es posible que cada grupo viva aislado, mirándose el ombligo y creyéndose un centro fatal de lo que se realiza en el orden cultural gallego. Somos muchos y muy diseminados los que tenemos iguales inquietudes y contribuímos con obra a exaltar esa cultura y es necesario aglutinarse. No es posible que se olvide a hombres como Dieste o como otros porque el destino los trajo a muchas millas de distancia física del país por cuyo recuerdo viven. Y esto no es como se dice, literatura. Si no nos alentase el recuerdo y la esperanza del regreso, el vivir no tendría importancia para todos nosotros. Nuestro fin y lo que hacemos está destinado a esa y no merecemos, aunque no sea más que por esto, el olvido. Si ese medio es árido para el trabajo, este lo es mucho más. Tú y algunos de vosotros pudisteis percibirlo. Pero bueno, esto es un problema que sabemos que tambien a tí y a otros les preocupa y ya hablaremos en cualquier oportunidad de él. Hoy, de acuerdo con las autoridades del Centro Lucense te escribo esta carta de prisa. Acaban de inaugurar un nuevo local social espléndido, con su pequeño teatro, sala de música, gran salón de actos, etc., y con una pequeña galería para hacer exposiciones. Te escribo a tí y a Díaz Pardo, pues quieren que conjuntamente les organicéis diez de ellas, individuales o de grupos y compuesta de 15 a 20 obras cada una. Las obras tienen que ser estampas, dibujos o grabados. Pensamos que sería interesante una de grabados de Maside y estampas y dibujos de Torres, Xohan Ledo, Prego de Oliver, Lago Rivera, Labra, Cristino Mallo, Villar, Lugrís, etc. Todos aquellos que vosotros consideréis más importantes y característicos por sus inquietudes. Pudiendo ser incluso de grupos, creo que existe un grupo abstracto en Ferrol y otro en La Coruña. El pequeño salón está muy bien presentado y lo inauguró, con una magnífica muestra de dibujos, Laxeiro. Todas las exposiciones se presentarán bien, se hará un catálogo adecuado y harán lo posible para que tenga la resonancia debida. Se tratará de crear un mercado permanente para el arte gallego actual, compitiendo con el de otros países y con el de éste. Ponte de acuerdo con Díaz Pardo, es lo que me piden. El Centro Lucense te escribe inmediatamente oficializando este pedido. Las primeras exposiciones deben de estar aquí en los primeros días de Mayo. Los nombres que te pongo son de ejemplo. Yo no conozco la gente más nueva.
Recibí las colaboraciones y fotografías. Todo magnífico. Dedicarle algo de tiempo a esto de las exposiciones es muy importante. Puede ser importantísimo. Contéstame.
Recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y tu el grande y fuerte de:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 22/02/1957
Vigo 22-feb 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 11, y con ella una gran alegría. Estaba muy extrañado de tu largo silencio, y no sabía a que atribuirlo. Desde luego, la anterior de que me hablas no llegó a mi poder. Si así fuese, la hubiera contestado con la puntualidad que me es habitual.
Ya me habían dicho que estabas pintando los murales del Teatro Municipal San Martín. El hecho nos produjo a todos una enorme satisfacción, pues indica como se reconoce el valor de tu personalidad artística. Lo cierto es que, en plena juventud, has realizado una labor seria y duradera, que tiene significación de ejemplario.
Por lo que respecta a la traducción que te envié, quedas en libertad de hacer con ella lo que estimes oportuno. Si se presentase alguna cosa para incluir en el proyecto que preparas, te lo comunicaré, pues de momento no tenemos ninguna dispuesta.
Es verdad que el prólogo de Piñeiro a los cuentos de Cortezón adolece de algunas omisiones. Pero creo, sinceramente, que han sido de todo involuntarias. Dos arquivos do trasno es hoy una obra superagotada, que muy pocos conocen. ¿Por qué el autor no prepara un libro de narraciones o de teatro, que le editaríamos con el mayor gusto? Ya me habías hablado del asunto en otra ocasión, y pienso que sería ocasión de resucitarlo para que las nuevas generaciones conociese debidamente la excelente prosa del escritor.
En cuanto a la función precursora de Tres hojas de ruda y un ajo verde, en el campo de la nueva literatura gallega de invención, estimo que sería muy interesante destacarla. Debes de escribir sobre ello, aunque no utilices tu propio nombre, porque el tema lo merece.
Cuando aparezca el número de febrero de la Revista, no dejes de enviármelo enseguida. Me he encariñado mucho con ella, y la espero siempre con curiosidad e interés.
Hemos localizado, por fin, diversas fotos de las principales esculturas de Eiroa. Realizamos gestiones para conseguir algunas más, de obras que se hallan en poder de particulares. En cualquier caso, publicaremos pronto la monografía. Quisiéramos ampliar el número de reproducciones, pero si no es posible, irá con las que ahora poseemos.
De mi vida nada sé que decirte. Ni tengo proyectos, ni trabajo literariamente. Las horas se me queman en la labor diaria, verdaderamente agobiante, que he de atender para poder vivir. Después de ella, no me quedan ánimos ni entusiasmos para nada. Siento un enorme cansancio que me agobia y me deprime.
No sé si sabrás que se ha muerto la madre de Otero Pedrayo. A pesar de que era casi centenaria, éste se halla muy afectado. También ha fallecido ayer, de repente, el pintor Abelenda.
Y nada más por hoy. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para ti de
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 11/02/1957
Buenos Aires, 11 de febrero de 1957
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Recibí tu última carta por la que me entero que no te llegó alguna mía, concretamente una en la que te pedía saludos de fin de año para la audición radial y en la que te felicitaba la entrada del 57. Creo que estaba escrita el 11 o el 12 de diciembre. Me extrañó, desde luego, que no me llegasen los augurios radiales, pero no supuse la pérdida de la carta, sino más bien que te lo había impedido tus ocupaciones. Te daba cuenta del motivo del atraso de la revista, del cual te supongo enterado ahora al recibirla, salió el nº 25, que debiste haber recibido, y está en imprenta el 26.
Estoy trabajando mucho, esta frase la escribo siempre, pero creo que surge del cansancio. Trabajo en el mural del nuevo Teatro Municipal San Martín, que será por sus escenarios, son dos teatros, uno de los más importantes sinó el más importante, de América, y la pared que pinto tiene 363 metros cuadrados. Trabajo con ayudantes y paso la mañana y parte de la tarde subido en el andamio. Acabo tambien de hacer un óleo de 5’50 por 2 metros para el nuevo local del Centro Lucense y los cartones de los cuatros paneles de cerámica para el mismo local. Para Alvarez Gallego hice el cartón de un panel, tambien de cerámica, de 1’95 por 1’50 para su casa de La Habana. Esto aparte de toda la otra labor. Bueno, pero no es de esto lo que quiero escribirte. Recibí tu traducción de Sartre que me pareció muy buena y si tu lo autorizas y se consiguen los derechos de autor, haré lo posible por publicarla aquí, no sé cuando. Tambien me gustaría saber si tenéis ahí algo que no pueda publicar Galaxia y que fuese útil hacerlo en ésta. Me interesa que me contestes a esta pregunta. Se trata de un nuevo proyecto editorial, más organizado que los anteriores que tengo en estudio y del que te daré cuenta más detallada tan pronto esté de alguna manera decidido.
Recibí los últimos libros de Galaxia que estoy seguro que han de tener gran éxito. Me gustó mucho el Cortezón. Quizá algún día me gustaría hablar del prólogo con Piñeiro con alguna de cuyas afirmaciones no estoy tan de acuerdo, pero el cual de cualquier modo me pareció estupendo y necesario. Cuando se habla de prosa gallega, digo prosa y uno prosa a idioma, no se puede dejar de citar a Rafael Dieste, si se conoce la obra de la generación de “Nós” y de la que sigue. En cuanto al mundo de Cortezón, de Cunqueiro y al de La puerta de paja de Risco, me siento contento en mi intimidad por haberlo iniciado, sin saberlo desde luego ellos, con mi libro de narraciones, hace años. Se trataba de una temática abandonada en nuestro país desde algunos autores del siglo xix, Vicetto, López Ferreiro, entre otros, que atendieron más sin embargo al suceso histórico y menos a la invención, el humor y la fantasía aunque esta no faltase, a veces desbordada. Es posible que si no se tratase de algo que tiene que ver de alguna manera con algo que hice, aunque los demás ahí no lo conozcan, escribiese a mi modo sobre esto.
Recibí las colaboraciones para la revista que no sé como agradecerte. Como puedes ver a través de ella, a pesar de su éxito de venta, continúo casi solo luchando con todas las dificultades, entre las cuales una de las más importantes es la económica. Escríbeme alguna carta más larga que tus últimas. Dime de tus proyectos. Tengo traducida al castellano A Soldadeira, si no puedo publicarla te mandaré una copia del original gallego. Hice una lectura con un grupo de amigos entre los que estaban Dieste y Varela y gustó mucho.
[Mecanografado na marxe esquerda]
Y para terminar, recibid Evelina y tú el saludo de Maruja y mío y tu el fuerte abrazo de:
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 15/01/1957
Vigo 15-enero 1957
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Me siento sorprendido y preocupado por tu largo silencio. No sé a que atribuirlo, y eso me inquieta. Te he escrito cuatro cartas por avión, sin haber obtenido respuesta. Te envié también numerosos sobres con trabajos para la Revista, y desconozco si han llegado a tu poder. Tampoco sé si la revista sigue publicándose o no, pues hace infinidad de tiempo que no la recibo. ¿Qué te pasa? ¿Por qué no me escribes? ¿Debo seguir remitiéndote colaboraciones, o suspendo los envíos? Le pregunté a Baltar por tí, pero nada supo decirme.
Del Centro Gallego tampoco contestan a mis cartas, ni me envían la Revista. Estoy completamente desorientado.
Escríbeme unas líneas para mi tranquilidad, y mándame Galicia Emigrante. Espero tus noticias con impaciencia.
Cariñosos saludos a Maruja. De Evely para los dos, y para ti el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 12/12/1956
Buenos Aires, 12 de diciembre de 1956
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
VIGO.
Querido Del Riego:
Recibí las colaboraciones y tus cartas que te agradezco mucho. Ahora te escribo rápidamente. Poco cambio de mi situación con respecto a todo esto: emplacé al Presidente del Centro Gallego para hacer una buena revista trimestral bilingüe de carácter monográfico y con absoluta libertad para la dirección. El presidente estuvo conforme y la Junta Directiva aprobó en principio mi propuesta. De esto no hables hasta ahora pues todo podría complicarse.
Galicia Emigrante está sufriendo, como casi todas las revistas y publicaciones del país, una huelga general gráfica que le impide la salida y que ya lleva un mes de duración. Esperamos que se resuelva en estos días. A nosotros nos afectó por la publicidad de fin de año y porque seguramente tendremos que elevar el precio de venta y de suscripción. Por lo demás todo va bien. Ahora necesito urgentemente y abusando de vuestra amistad, que me envíes estos días algunos saludos de personalidades gallegas para la audición radial, con motivo de fin de año. Es muy importante. Trabajo mucho, terminé otra pintura mural estos días y tengo una nueva exposición abierta, esta vez de estampas. Tambien traduje al castellano A Soldadeira, la obra de teatro de que te escribí.
Me alegra mucho de que Antonio esté por ahí y que hubiese estado contigo. A Dieste también se le paralizó la salida de su libro con motivo de la huelga a que me referí. Varela tiene un nuevo libro en proyecto. Todos trabajamos desesperados y hartos de todo, pero trabajamos. Los cursos de A.G.U.E.A. que terminaron en estos días fueron un éxito. Se demostró, una vez más, que no se necesita ninguna clase de patrocinadores para realizar una labor seria y útil y que incluso se puede llevar a cabo contra la voluntad de esos solo patrocinadores permanentes e interesados del trabajo de los demás (sic).
Sentí mucho el fallecimiento de Cebreiro, era un gran amigo y una personalidad que trabajó casi en silencio, bastante aislado y al que nunca se le hizo la justicia debida.
Dejo estas líneas por hoy. Escríbeme. Envíame urgentemente esos saludos que te pido y recibid Evelina y tu el cariñoso saludo de Maruja y mío y tu el gran abrazo de:
Seoane.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 09/11/1956
Vigo 9-nov. 1956
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del día 24 de octubre último. Atendiendo a la petición que me haces, te adjunto la nota sobre don Ramón María Aller. También va una interviú en la que expone sus opiniones sobre la astronomía gallega. Las ilustraciones que te adjunto no sé si te servirán muy bien, pero no he podido conseguir otras de momento.
Lo que me dices sobre tu decisión de abandonar el Centro Gallego, me ha disgustado profundamente. Tu falta supondrá la inmediata desvirtuación, o desaparición, de la labor cultural que el Centro viene tan fecundamente realizando. Aunque tú creas lo contrario, nadie desconoce aquí cuanto es lo que debemos a tu actividad en el orden de la cultura, a tus magníficas iniciativas y realizaciones. Yo también tengo un inmenso cansancio, pero considero que no puede abandonarse el esfuerzo, para evitar que vuelva a nuestras letras la chabacanería y la vulgaridad. No dejes de tenerme al corriente sobre lo que decidas, ya que necesito saberlo para obrar en consecuencia. De todos modos, confío en que superarás este bache depresivo en beneficio de todos.
La monografía de Eiroa sigue paralizada, por falta de material fotográfico de sus obras. Hemos conseguido alguno, pero consideramos que no es suficiente, ni mucho menos, para dar una visión real de las creaciones del escultor. Maside habló con la familia, pero persisten en decir que no han conservado nada. Ya no sabemos que hacer. ¿Desde ahí no podríais iniciar alguna gestión? ¿No tendrá Cuadrado alguna fotografía? Tan pronto como las utilizásemos para los grabados, se las devolveríamos.
Dime si sabes algo sobre lo que han decidido acerca de la impresión de la obra de Cabanillas. Este está muy viejo, y tiene una gran ilusión por la cosa. Me pregunta constantemente como marcha la edición, y no sé que contestarle. Indícame cuales son los motivos de que se halle detenida.
Quisiera que solicitases del Centro la devolución del Almanaque de Faro de Vigo, que le envié con los otros textos. Me lo facilitaron a título de préstamo, después de mil esfuerzos, y ahora me lo reclaman con enorme insistencia. No encuentro disculpas para justificarme, y estoy quedando en muy mal lugar. A pesar de que el envío lo hice a título de devolución –cosa que indiqué de modo bien expreso– no consigo que me devuelvan el libro. Tampoco me mandaron el ejemplar de Galería de Gallegos Ilustres, que aún no conozco, y que me han prometido repetidas veces. No te olvides, asimismo, de remitirme en la primera oportunidad las fotos que me dió [Fermín] Bouza para su artículo de las Danzas gremiales, ya que las quiere conservar en su archivo.
He recibido el número de la revista correspondiente a agosto–septiembre. En cambio, no me llegó todavía la de octubre.
Vino a verme A. Baltar y hablamos largamente. Creo que coincidimos en muchas cosas. Quedó en volver otro día con su mujer.
Y nada más por hoy. Escríbeme. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para ti un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 24/10/1956
Buenos Aires, 24 de octubre de 1956
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Recibí tu carta que te agradezco mucho y tambien las colaboraciones, entre ellas la de Domingo con una foto, la de Iglesia Alvariño y la de Cuevillas, estoy muy contento con todas ellas y las agradezco. Tus reportajes son muy buenos y gustan a los lectores. ¿No se podría hacer una nota de Don Ramón Aller con alguna fotografía? Sería una nota de éxito en ésta. Tambien recibí el espléndido libro de Cunqueiro.
Preguntas de mí. ¿Qué hago? Ya no lo sé. Trabajo. Pinto. Trabajo. Pinto. Escribo. Y quiero olvidarme de todo. Estoy cansado y decepcionado. Han pasado muchos años y quizá estuve siempre equivocado. No lo sé. Ahora es tarde para rectificar, aparte que en mí estoy, por decirlo así, comprobando que es verdad aquello de “Genio y figura”. No puedo continuar solo y quiero dejar al menos aquello que constituyó hasta hace unos pocos meses una ilusión, costándome sacrificios de los que ahí no podéis tener idea, no la tienen ni siquiera los que están aquí. Espero la oportunidad adecuada para dejar el Centro Gallego que será uno de estos meses. El famoso congreso, todos sus disparates, el rencor mostrado hacia los intelectuales que murieron y hasta con los que aquí residen, luchando casi todos en una soledad espantosa pero dignos, pobres y orgullosos, engrandeciendo a Galicia como pueden en los medios americanos, superó para mí todas las medidas. Quizá existen gentes que estas cosas las justifiquen con un pragmatismo que yo no entiendo. Allá ellos. La verdad es que están hundiéndolo todo. Algún día comprenderán su error pero será tarde. Por lo menos, aunque no importe mucho, nosotros nos habremos marchado. Continuaremos solos como los leprosos y los locos.
Terminé una obra de teatro en galego, A Soldadeira pero la estoy traduciendo al castellano, porque ahí no se podría ahora editar y aquí, ¿para quienes? Tambien tengo otra de nuevos poemas, As cicatrices que tambien tendría que editar y ya no sé si vale la pena, de modo que quedará inédita, creo que te hablé de ésta en alguna carta anterior. A Soldadeira le gustó mucho a Dieste, que es el único que hasta ahora la conoce. Me gustaría saber que pasa con la monografía de Eiroa. ¿Tienes alguna noticia?.
Del Centro Gallego, no te puedo decir nada, apenas voy por allí desde Julio y dejé de asistir a las reuniones de la Comisión de Cultura, por lo menos mientras esté en ella Abraira y algún otro. Abraira supongo que continuará después de esta elecciones pero yo casi seguro que no.
Bueno, esto es todo. Escríbeme. Lo que más necesito es de vosotros. Recibí una carta que agradezco mucho de Ricardo García a la que tengo que contestar. ¿Qué proyectos tienes? ¡Cómo me gustaría estar ahí! No sé que pensar, ni que hacer. Baltar fué a ver a su madre, él os contará. La audición radial cumplió sus cien audiciones con éxito.
Recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y tu uno fuerte de tu amigo:
Seoane
[Manuscrita]
Hoy recibí, con otras colaboraciones, tu reportaje a Fole y el ensayo de Álvarez Blazquez. Gracias.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 11/10/1956
Vigo 11-octubre 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo una carta mía en tu poder. Espero que irás recibiendo, también, las colaboraciones que, con periodicidad frecuente, te envío para la Revista. ¿Salieron los números de agosto y septiembre? ¿Querrías hacerme el favor de enviármelos por correo aéreo? Te lo agradecería mucho.
Con esta carta te adjunto una interviú con Penzol, y dos fotos. En una próxima carta te enviaré una información sobre el acto de entrega de su biblioteca a Galaxia, y un artículo de García Sabell tratando del significado del mismo. Creemos que este acto cultural tiene una gran transcendencia y deseamos darlo a conocer a través de tu revista. Ninguna otra publicación, ni siquiera los diarios de Vigo, dieron la menor noticia, porque consideramos que es a Galicia Emigrante a quien debe corresponder la primacía.
De por ahí sigo sin saber nada. ¿Como va la organización de los actos del Cincuentenario del Centro Gallego? Supongo que, desde la muerte de Ferreño, encontrarás escasa ayuda en tu labor. ¿Sigues con el propósito de abandonar la entidad? Sería un enorme contratiempo para todos y, desde luego, para la cultura gallega. Yo también me siento enormemente cansado y deprimido.
Escríbeme y cuéntame cosas. Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 26/09/1956
Vigo 26-set. 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
He recibido tu carta del día 7. Ya estaba extrañado de tan largo silencio, y no sabía a que atribuirlo. Sobre el desarrollo y resultados del Congreso de la Emigración, no supe hasta ahora una sola palabra. Las noticias que tú me das son las primeras que recibo. Desde luego las salidas de tono acerca de Valle Inclán y de la Pardo Bazán, de que me hablas, son realmente estúpidas e incalificables. Yo estoy perdiendo cada vez más el interés por muchas cosas. Llevo una larga temporada afectado por una crisis íntima, y siento un enorme cansancio.
Me alegran profundamente los éxitos de tus exposiciones. Para todos nosotros constituye una gran satisfacción el que hayas sido invitado a participar en el Premio Palanza. Sin embargo, nada de lo que me cuentas sobre tu labor artística me ha causado sorpresa. La madurez a que has llegado y la rigurosa autenticidad de tus creaciones son realidades que hoy nadie puede negar. Precisamente, hace unos días que Maside y yo lo reconocíamos así, en una conversación que sostuvimos.
Comprendo la cantidad de trabajo que pesa sobre tí, y que quieras aliviarte de algo. No obstante, creo que deberás meditar en torno a tu decisión de abandonar el Centro Gallego. Desde luego, si optas por alejarte de él, yo tendría que imitar tu ejemplo. La muerte de Ferreño me ha impresionado vivamente, y coincido contigo en que ha sido una gran pérdida para la labor cultural del Centro.
Y, por cierto, ¿en qué ha quedado la edición de la Obra Completa de Cabanillas? Este me interroga continuamente acerca del particular, y yo no sé que contestarle. ¿No habría posibilidad de que se publicase antes de fin de año? Convendría, porque acaba de cumplir sus 80 años, y porque se halla ya muy viejo y achacoso, y sería un homenaje que se le rindiese antes de su muerte.
¿Podrías hacer que el Centro me enviase un ejemplar, al menos, de la Galería de gallegos ilustres? Lo he pedido repetidas veces, pero inútilmente. Casi todas mis cartas caen en el vacío, sólo me escriben para hacerme encomiendas. Me da la impresión de que la secretaría funciona deficientemente.
Hemos recibido el número de julio de la Revista. Nos ha gustado mucho. Los que la leen, y son bastantes y escogidos, la consideran de gran interés. ¿Quieres advertir que le manden a Celestino de la Vega el número donde se publicó su interviú? Supongo que irás recibiendo todas las colaboraciones que te mando periódicamente. Trataré de enviarte crónicas del tipo que te interesa.
Hace días te remití un ejemplar del libro sobre el Pórtico de la Gloria. Como verás, el texto está en inglés, porque no lo había en castellano.
Supongo que hacia finales de año, embarcará para esa Maiztegui. Pasó un mes conmigo en la playa, y fue feliz. ¿En qué quedó el proyecto de editarle a Dieste el libro de cuentos? ¿Por qué no escribe algunos para añadir a Dos arquivos do trasno y publicamos un volumen enseguida? ¿Por qué no intenta de nuevo el teatro, ya que estamos tan faltos de él en nuestro idioma?
¿Salió el número de agosto de la Revista? Antes me la enviaban por correo aéreo. Pero ahora me llega con un retraso de hasta dos meses.
Nada más por hoy. Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 07/09/1956
Buenos Aires, 7 de setiembre de 1956
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Esta es la tercera vez que te escribo en estos días. Las dos primeras cartas las he roto luego de escritas. Me pareció imprudente enviarlas hablándote de problemas que se refieren a esta colectividad, de los supuestos dirigentes desacreditados que la enturbian, estando tu y todos los amigos tan lejos de ella. Eran cartas largas y amargas, nacidas de una realidad que vosotros conoceis a medias y no podeis, por eso mismo, comprender suficientemente. De la actitud de algunos, realmente estúpida. Al amparo, sin embargo, del Congreso, que terminó con la petición pintoresca de Abraira de declarar traidores a Valle Inclán y la Pardo Bazán, con el consiguiente escándalo y luego del discurso de otro señor donde se hacía responsables a los intelectuales, desde hace cincuenta años, del atraso económico gallego, extendiéndose más tarde esa supuesta responsabilidad, para llegar a la locura, a los poetas de los cancioneros, se realizó con todos los delegados del exterior una especie de Congreso cultural. Tuvimos de nuestro lado la simpatía popular al ser eliminados por los organizadores luego de intentar torpemente dividirnos. Con la entidad “Asociación Gallega de Universitarios, Escritores y Artistas”, (AGUEA), que organizamos, estuvieron las directivas de las grandes sociedades gallegas, entre ellas la del Centro Gallego, de manera bien ostensible. En fin, de todo esto queda una experiencia posiblemente útil para el futuro y la evidencia para todos de la necesidad de revisar actitudes y simpatías. No sabemos hasta ahora cual será el porvenir de las mociones aprobadas, nosotros no conocemos más que el resúmen de las comisiones que estudiaron las ponencias. Por mi parte no tengo noticias de si vino o no alguna de ellas de gente conocida o de entidades de esa. Las nuestras fueron presentadas a través de las delegaciones de Centro América y de Estados Unidos, pues no fuimos invitados. Una de ellas hecha por mí, se refiere a un “Museo circulante de arte gallego” que deberá hacerse ahí, debiendo comprender de modo sistemático desde la prehistoria a nuestros días. Estuvimos presentes a última hora por la presión y amenaza de retirarse todas las delegaciones del exterior y la intervención fundamental de Tobío.
Aparte de todo esto continúo trabajando mucho. Hice con éxito la exposición de E.E.U.U. y expuse el mes pasado en la ciudad de Córdoba, en el Museo Municipal, una serie de óleos que ahora expongo en Buenos Aires. Estos días tambien fuí invitado a participar, por la Academia Nacional de Bellas Artes, en el más alto premio argentino, el “Premio Palanza”, que se distribuye cada dos años y en el que solo participan diez pintores. Aunque no lleve el premio, la sola invitación es, en este ambiente, muy importante. Estoy trabajando además en dos nuevos murales para edificios particulares y tengo aprobados los proyectos para la decoración de un gran Teatro Municipal de esta. Para el Centro Lucense hice unos grandes paneles que están ejecutándose en cerámica con temas populares gallegos, alguno de los cuales gustó tanto a Alvarez Gallego que me encargó uno para La Habana. Me falta uno grande que será un gran cuadro al óleo. Esto es todo. Estoy, como ves, cargado de trabajo y pienso estos meses renunciar al Centro Gallego, sobre todo luego de la actitud de los amigos de ésta, que no sé si tienen o no apoyo de nuestros amigos de ahí. Espero, sin embargo, que antes quede establecida la invitación a que vengáis un grupo de esa a los actos del cincuentenario, pero de esto te ruego no comentes nada por ahora. Para todo esto fué lamentable el fallecimiento de Ferreño, alma de muchas empresas en las que ponía trabajo y entusiasmo y único verdadero colaborador mío en casi todas las culturales.
La revista marcha bien con todas las dificultades de aumento de costo, falta de papel, etc., creciendo en suscriptores. ¿Qué piensan en esa de ella?. Te agradezco enormemente tu colaboración que es importantísima y que los lectores de ésta estiman hondamente. Te ruego solicites de los amigos algunas crónicas del tipo de la de los trajes, de los castillos, de los caballos salvajes, del carnaval, que gustan mucho y son necesarias. No sé los motivos que tienes para sentirte desmoralizado, pero si de algo te sirve lo que por mi parte pueda decirte, pienso que eres el autor, con tus libros, crónicas y noticias, de una de las obras más generosas y útiles que se hayan hecho nunca en Galicia. A tí y a tu ejemplo le debemos todos mucho de lo que hacemos. Creo, sinceramente, que tu caso, en la actualidad, de trabajo noble y desinteresado, es único entre nosotros y pienso que deberías sentirte animado y orgulloso de tu vida y de tu labor.
Al Centro Lucense les aconsejé para que se pusieran en contacto con la Librería Monterrey, para que les organice una biblioteca gallega. Creo que ya lo han hecho. Recibí las notas de mi libro que tu me enviaste y no acabo de saber si el libro interesa o no verdaderamente. Me gustaría, si no te incomoda, me enviases el libro de A. del Castillo sobre el Pórtico de la Gloria, el que hablas en tu crónica del Centro Gallego.
Bueno, dejo esta que al fin te envío, pidiéndote me contestes pronto y recibid Evelina y tú, con el saludo de Maruja y el mío, el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 21/07/1956
Vigo 21-julio 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo varias cartas mías en tu poder, incluso la última con la que te adjuntaba una interviú con Celestino de la Vega para la revista. Hoy te acompaño otra que acabo de hacerle a Maside. Como verás, son de gran interés sus respuestas. A mi modo de ver, las mejores de entre todas las que se han publicado.
Hace unos días llegó de nuevo Colmeiro a Vigo. Un poco antes vino su hija Elena. No sé si te dije que ésta va a casarse en el mes de octubre con un escultor de aquí, de familia muy pudiente. En enero piensa hacer una exposición en Madrid de sus cerámicas, junto con una de esculturas del que para entonces será su marido.
Ayer recibí carta de Maiztegui, en la que me anuncia que vendrá a pasar unos días con nosotros. También se encuentra en Santiago Paco Luis [Bernárdez], disfrutando de un mes de vacaciones que pasará en Galicia. Yo aún no lo he visto.
¿Qué pasó con la Obra completa de Cabanillas? ¿Cuándo se va a editar? Creo que sería oportuno que se editase este año en que el poeta cumplió los ochenta de vida. Además, como no se encuentra bien de salud, cualquier día desaparece, y sería una pena que no viese publicada la obra antes de su muerte. Por cierto que el Centro debió de olvidarse de pagarle a Carballo Calero y a Iglesia Alvariño, el prólogo y el epílogo, porque nada me ha dicho sobre el particular.
De por ahí no sé una sola palabra. ¿Qué ha pasado con el Congreso de Emigración?
Yo estoy pasando una temporada verdaderamente deprimido, desalentado y sin ánimo para nada.
Saludos muy cariñoso a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 07/06/1956
Vigo 7-junio 1956
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta de 25 de mayo último, cuyo contenido me pareció muy interesante. Nosotros no hemos tenido participación en la organización del Congreso de la emigración y por eso desconocíamos el alcance y significado del mismo. Ahora se nos ha invitado a que presentemos algunas ponencias sobre aspectos culturales. Tienes, desde luego, razón en lo que afirmas sobre la escasez de tiempo para realizar estudios serios sobre los muchos y difíciles problemas relacionados con la cuestión emigratoria. Sin embargo, pienso que no se tratará de realizar estudios agotadores sobre cada uno de los problemas. Por eso mismo, puede aprovecharse la ocasión que se presenta para hacer trabajos en los que, al menos, queden establecidas ideas y puntos de vista sobre las cuestiones importantes. Esta, por sí misma, es cosa que puede tener ya indudable utilidad.
Qué has resuelto tú sobre el particular? Después de leer con detenimiento lo que me cuentas, estimo que sería oportuno que no os inhibieseis, pues vuestra aportación intelectual será siempre del mayor interés.
En una mía anterior te comunicaba que recibí los doce ejemplares de tu libro. Fui al puerto a esperar al Sr. Gayoso. Coincidió el desembarque de dos trasatlánticos al mismo tiempo, y aquello era un verdadero lío. Estuve desde las cinco hasta las siete y media de la tarde, tratando de localizar el viajero en medio de todo aquel rebumbio. Como no lo conocía personalmente, gestioné que lo llamasen por medio de los altavoces de la Aduana. Pero no compareció. Tuve que marcharme sin haberlo visto, y creí que había aplazado el viaje. De todos modos, al día siguiente llamé a varios hoteles por si estaba hospedado en alguno de ellos, pero con resultado negativo. Iba a escribirte comunicándote lo ocurrido, cuando apareció en mi casa. Estuve en el café más tarde, charlando un rato con él. Los libros gustan mucho, pues los poemas son de gran fuerza y los grabados excelentes. Dime en que quieres que invierta su importe.
Días pasados pasé unas horas hablando con Maside. Como comprenderás, una gran parte de la conversación giró sobre tí y sobre la gran labor cultural que vienes realizando. Maside me prometió contestar a una interviú que le haré para la revista.
Yo estoy atravesando una temporada de decaimiento y crisis moral. Me siento muy cansado, y me faltan ánimos para todo. Muchas veces me inclino a reducir esta gran tensión de trabajo a que me hallo sometido, para realizar una vida más contemplativa. Hay muchos momentos en que me molesta hablar con la gente, y desearía no saber nada de nada. Espero que esta neurosis mía no adquiera carácter crónico. Mañana me traslado a la playa para pasar allí el verano. Aunque vendré todos los días a Vigo –no sé si te dije que desde finales del año pasado he abierto despacho independiente con mi hermano en Velázquez Moreno 36, 1º iz., la vida al aire libre y en soledad quizá me venga bien.
Nada más por hoy. Con saludos muy cariñosos a Maruja, y de Evelina para los dos, te envía el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 21/05/1956
Buenos Aires, 21 de mayo de 1956
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Acabo de recibir ahora mismo tu carta y me apresuro a contestar a tu pregunta sobre el congreso. Sobre esto te escribía en mi anterior y luego rompí y rehice la carta porque suponía que no debía escribiros sobre algo en que de alguna manera podríais, los que estáis ahí, haber tenido intervención y aunque dolido, pensaba tomar una actitud personal disidente. Este Congreso tal como se proyecta es un disparate. Un disparate que comienza por ofender a los intelectuales que aquí residen manteniéndolos al márgen de él, de la presentación del temario, de su organización, mientras se invita a algunas personalidades gallegas y a muchos más que no lo son del resto del continente. No hablo por mí que fuí invitado a participar y que no acepté por dos motivos a mi juicio fundamentales. El primero de solidaridad con todos los que aquí llevan hecho algo por Galicia y por su cultura. El segundo porque no puedo participar en un Congreso que se ofrece de trascendencia, referido a temas espirituales, económicos y sociales de la emigración con un temario espléndido hecho por Tobío en Montevideo, a solicitud de unos pocos de Buenos Aires y al que no pueden enviarse ponencias ni clase alguna de trabajos dado el escaso tiempo que media entre la invitación y la celebración de dicho Congreso. Apenas dos meses de tiempo. En su oportunidad, el día 11 de este mes, envié al comité organizador una carta extensa en la que me refería a este segundo aspecto del problema. En Argentina, como en Cuba y otras naciones americanas se puede trabajar mucho más que en la misma Galicia alrededor de algunos aspectos del temario, pero para trabajar sobre esto hace falta tiempo. De todas maneras algunos hubiesen trabajado si los organizadores hubiesen tenido algún conocimiento sobre la tarea que emprendían y no confundiesen un Congreso intelectual alrededor de temas trascendentes y difíciles con una algarada para la que no se necesitan temas. El primer motivo porque me negué a participar, asunto moral, es que esta gente viene aprovechando la falta de contacto directo entre los intelectuales gallegos y su falta de unión para realizar pequeñas estafas éticas comprometiendo la complicidad de nuestro silencio, dejando decir a medias palabras que si tal o cual asunto les viene sugerido de Galicia o de Cuba, o de donde sea. Así nuestro respeto por los amigos lejanos nos obliga a no hablar ni escribir sobre asuntos que a nuestro juicio están mal planteados y a sumirnos en el silencio. Una falta de comunicación y un silencio que pueden resultar graves para nuestros problemas y en este caso es posible que convierta a un Congreso que se va a realizar sobre un motivo muy serio en unas “fallas” cualesquiera. Estamos seguros que Tobío crée en nuestra participación y Emilio González y otros, así como vosotros mismos si tenéis alguna noticia de él. Y de nosotros solo tres fuimos invitados hasta ahora y los tres rechazamos la invitación. Por mi parte en una actitud conciliatoria condicioné el rechazo. Pero mis condiciones fueron tambien silenciadas y veremos que ocurre, precisamente hoy a la tarde, en que vuelve según me anunciaron, a visitarme.
Lo más importante continúa siendo sin embargo el tiempo desde la invitación a la celebración del Congreso y la falta de nombres autorizados que la patrocinen y que sirvan de garantía para que los intelectuales, no solo gallegos sino de estos países y de ahí presenten sus trabajos. Sospecho que Tobío fué sorprendido en su buena fé y su temario de cualquier manera es mucho más importante de lo que se puede realizar aún con tiempo.
No se puede improvisar una historia de la emigración gallega, estudiar sus distintos aspectos sin haber agotado las posibilidades de una historia de Galicia, con la que no contamos, referida sobre todo a los cuatro siglos últimos donde este fenómeno se sucede de modo alarmante. No tenemos estudios fundamentales de economía gallega y de sociología como para detenernos a ahondar suficientemente a un aspecto parcial aunque muy destacado. Es difícil sin tiempo recurrir a los archivos españoles, portugueses y de distintos países de América y aún de Filipinas, estudiar las fuentes para establecer porcentajes de emigrantes, situación económica de ellos, condiciones de trabajo, aporte espiritual, etc.
Juegan aquí con vuestros nombres como es posible ahí jugaron con los nuestros y en otros países con los de todos nosotros y creo que debemos de terminar con esto. Y lo malo es que en un lado y en otro suponen unos y otros que estamos complicados con ellos por intereses bastardos. Por eso hace falta establecer una mayor comunicación entre nosotros todos y unirnos. Aquí creo que después de esto vamos a hacerlo.
Recibí el artículo de Barbeito y las otras notas que me enviaste por correo ordinario y también hoy recibí Terra Brava de Fole. De lo que pude ver desde hace una hora los grabados me parecen espléndidos, los de Maside y los de Xohan Ledo, del último sobre todo el que ilustra A Estadea e o urco que me parece espléndido. Contéstame pronto pues quiero conocer vuestra impresión sobre este asunto.
Recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío y tu el fuerte abrazo de tu amigo:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 14/05/1956
Vigo 14-mayo 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Acabo de recibir tus líneas, que debieron cruzarse con una carta mía. Con ella te mandaba un artículo que escribió Barbeito para la revista, a petición de García Sabell.
Quedo enterado del envío de los ejemplares de tu libro, que colocaré tan pronto como lleguen a mi poder. En lo que no estoy de acuerdo es en la aplicación que pretendes le dé a su importe. Las peticiones de libros que de vez en cuando me haces, son pequeños obsequios con que me complazco en corresponder a tus muchas atenciones. De manera que lo correspondiente a tu obra, lo guardaré para reintegrártelo o para invertirlo en lo que a ti te interese y me indiques.
Hoy te remito certificado por correo ordinario un ejemplar del volumen de Carballo Calero, Aportaciones a la literatura gallega contemporánea, editado por Gredos en Madrid. La poesía gallega del siglo xx a que tú te refieres, es un pequeño folleto en el que se reproduce el texto de una conferencia dicha por el autor en la Facultad de Letras. No tengo más que un solo ejemplar dedicado, y Carballo se quedó sin ninguno. Pero para que tú lo conozcas, he mecanografiado el contenido, y te lo envío con la obra primeramente mencionada.
Maside se encuentra en Vigo desde hace un par de días. Vino aquí para asistir a la boda de Xohán Ledo. Parece que permanecerá una temporada entre nosotros, pues se halla algo recuperado de su dolencia.
La revista sigue gustando mucho. Todos hablan de ella con los mayores elogios. Sin embargo, a mí han dejado de enviármela por avión, y me gustaría recibirla por ese conducto. Aún no he visto el número de marzo ni el de abril. Le escribí a Andrade en tal sentido, pero se conoce que se olvida de remitírmela.
Y ahora otra cosa. Sabemos que en el mes de julio van a organizar ahí un Congreso de la emigración gallega. Los informes que tenemos sobre el particular son bastantes confusos. Querría, por consiguiente, que me dijeses rápida y confidencialmente cuanto sepas sobre el asunto. Claro es que puedes hablarme con entera libertad, porque la cosa quedará entre tú y yo. Necesito tu opinión personal para saber a que atenerme.
Nada más por hoy. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 08/05/1956
Buenos Aires, 8 de mayo de 1956
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Ya no sé si te he escrito o no respondiendo a la tuya última, pero de lo que estoy seguro es de que no te agradecí tu espléndida nota sobre mi libro publicada en La Noche y que me emocionó profundamente. Aún no se lo mandé a nadie de esa (aparte de estos tres primeros ejemplares) ni de ninguna parte, pues siento una gran pereza quizá producto de un gran cansancio y no encuentro el instante tranquilo para dedicarlos.
En el “Yapeyú” que debe llegar a esa alrededor del 25 lleva el Sr. Laureano Gayoso, amigo de amigos míos, 12 ejemplares de los numerados que son los únicos de que puedo disponer y que me alegra como no puedo explicarte que vayan a esa. El precio a que se vende aquí son trescientos pesos. El libro, a la poca gente de esta que lo vio y leyó gustó mucho. Yo estoy contento con él. Me gustaría que me mandases el libro de Carballo Calero La poesía gallega del siglo xx que no sé quien publicó y en el que según tu nota para la revista se refiere a los poemas de emigrantes. Ahora recuerdo de que te he escrito y que te preguntaba por Melero, pregunta de la que me debes respuesta y no sé si te pedía tambien en esa última mía el libro de Carballo Calero. El dinero que puedan producir esos ejemplares que te envío lo guardas para estas peticiones de vez en cuando te hago.
Tambien, con motivo del libro, recibí una carta muy buena de Maside cuyo juicio es siempre para mí de una gran claridad. Tus entrevistas continúan teniendo gran éxito y muy buena tu nota sobre Elena Colmeiro disipando de paso esas tonterías sobre la cerámica americana influyendo en ella. Dime si continúa gustando en esa y que parece en general. Hasta ahora recibí todas las notas que me has enviado.
Bueno no te escribo más por hoy, contéstame a ésta y a la anterior y escríbeme sobre tus proyectos. Recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío, además del gran abrazo de:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 04/05/1956
Vigo 4-mayo 1956
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta, que debió cruzarse con otra mía en la que te adjuntaba el recorte de un comentario sobre tu libro. Varios amigos mostraron mucho interés en conocer éste, de manera que cuando me envíes los ejemplares anunciados, se colocarán inmediatamente. Aunque tú creas lo contrario, cuentas aquí con muchos admiradores, y desde luego eres la figura intelectual gallega más conocida y estimada de la emigración.
Me alegra profundamente la actividad artística que estás desplegando. Desde luego, muchas veces pienso de donde sacarás el tiempo para poder realizar una labor tan intensa. Supongo que la exposición de óleos neoyorkina irá acompañada del éxito a que ya estás habituado.
El Centro Gallego, por fin, ha resuelto parte de lo que tenía pendiente conmigo. Días pasados contesté a una carta suya en ese sentido. Por cierto que no me mandaron ningún ejemplar de Galería de Gallegos Ilustres, aunque me anuncian el envío del Cancionero de B. Amor.
Le transmití a Ferreiro tu opinión sobre su libro O sono sulagado, y le satisfizo grandemente.
A Ovidio Fernández no pude localizarlo en Vigo. El día que desembarcó estaba yo en Santiago, y cuando a la mañana siguiente traté de buscarlo en algún hotel, no lo conseguí porque había salido para Lugo. Desde esta ciudad me anuncia que vendrá a visitarme antes de su regreso.
El artículo de Melero sobre diez años de pintura gallega es una solemne estupidez. Pero estimo que no merece la pena ocuparse de él. Su autor es un muchacho joven y despistado, aunque con pretensiones. Estuvo de empleado en la Sucursal del Banco de España de Pontevedra, y ahora se trasladó a la de Madrid. Yo no lo trato personalmente. Intelectualmente apenas tiene relieve alguno, y sus opiniones no pesan en absoluto.
Con esta carta te acompaño un artículo de Barbeito, que escribió expresamente para la revista. Le gusta mucho ésta, y en cuanto García Sabell le pidió el artículo, lo entregó encantado.
Supongo que habrás recibido la traducción gallega de Heidegger, y el libro de cuentos de Fole. De este último, aparte del ejemplar que se te remite habitualmente, te mandó otro García Sabell, dedicado por él y por Fole.
Qué es de la revista? Desde el nº correspondiente a febrero, no me llegó ningún otro. ¿Serías tan amable que me mandases por avión los que se publicaron desde entonces? Te lo agradecería mucho.
De por aquí no hay otra novedad que comunicarte. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 09/04/1956
Vigo 9-abril 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Debes de tener en tu poder tres o cuatro cartas mías, aparte de las colaboraciones literarias y gráficas que te envío con frecuencia. ¿A qué se debe un silencio tan prolongado? Tampoco me mandásteis la Revista de marzo, ni la obra de Vesteiro Torres y la de B. Amor editadas por el Centro Gallego.
¿Recibiste Da esencia da verdade, de Heidegger? Dentro de unos días saldrá de la imprenta Terra brava, nuevo libro de cuentos de Fole. Lleva una bella portada de Maside, grabada en madera, y lo ilustra Xohán Ledo, también con grabados en madera. Creo que es uno de los libros que mejor presentados resultaron. Tan pronto aparezca, te enviaremos, como siempre, un ejemplar.
Con estas líneas te adjunto el recorte de una nota sobre tu libro de poemas, aparecida en La Noche.
Un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 06/04/1956
Buenos Aires, 6 de abril de 1956
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Recibí tu carta y las colaboraciones que me enviaste, así como el interesante artículo de Bouza sobre las danzas gremiales. Las ilustraciones, lo mismo que las fotografías de la entrevista te las enviaré tan pronto como me hagan los clisés. Me alegro que te hubiese gustado mi libro, me interesa tu opinión y la de los amigos de esa. Hasta ahora aquí es prácticamente desconocido en la colectividad, pues aún no fué puesto a la venta. Tampoco lo conocen fuera de ella aparte de algunos amigos. Los ejemplares numerados te los enviaré, sinó treinta todos los más posibles, pues estoy obligado con algunos coleccionistas de esta que siguen las cosas mías, aunque como le expresé a Díaz Pardo mi interés es que vayan a esa, pues para mí de otra manera no se justifica el hacerlos. Estos días comenzaré a mandar ejemplares a todos los amigos de esa, pues hasta ahora solo se los remití a Maside, Domingo, y a tí. Estoy deseando ver tu artículo de La Noche, pues me interesa conocer que poemas te interesaron más y si encontraste en la totalidad del libro un camino distinto al que viene caracterizando la generalidad de la mejor poesía actual de Galicia, pues ese era uno de los propósitos que me guiaron. Quería hacer un homenaje a Santiago que fuese el recuerdo de un mundo perdido en el tiempo y que a la vez fuese todo tiempo. Hice coincidir mi homenaje con el veinticinco aniversario de la terminación de la carrera que se cumplen este año y si no puedo estar presente físicamente en Santiago, como seguramente lo estarán muchos de mis compañeros, lo estaré de esta manera quizá más anónima. El destino, a algunos de aquella promoción de licenciados en Derecho, nos jugó, quizá, una mala pasada. Más no hablemos de esto.
Estuve trabajando mucho. Aparte del libro salió estos días una exposición de 20 óleos para New York que se expondrán a fines de este mes o en el mes de mayo, e hice un nuevo mural en ésta de 9 metros por 3 y tengo que trabajar bastante durante estos meses, pues el Museo de Córdoba (Argentina), me solicita una exposición para el mes de agosto. Por otra parte me invitaron a participar en la próxima Bienal de Venecia con obras que salen estos días. Diciéndote esto trato de justificar de alguna manera mi silencio. Soy deudor de una porción de cartas pero confieso que la conciencia solo me remuerde en el caso tuyo. Hice la gestión del pago de la deuda contigo del Centro Gallego y estos días, al fin, dieron orden de liquidarla. Dile a Ferreiro que recibí su espléndido libro Sono sulagado, que si no le escribí fué simplemente por dejar la respuesta para cuando estuviese con alguna calma, y con la intención de no decirle cumplidos sino de hablarle de verdad del libro, de esa pequeña joya por ejemplo que es “María Soliña” que recuerda a la bruja de Cangas, que pienso que es de aquellos temas del paisaje, de los sentimientos y de la propia intimidad debe convertir el poeta de historia en mito. Su libro está, con formas e idioma de hoy, en la línea mejor que tendieron los precursores.
Supe de la marcha de Ovidio Fernández al día siguiente de haberse ido. Según me dijeron no se despidió de mucha gente por la precipitación del viaje y sentí de verdad no haber sabido de la fecha de embarque. Quizá quiso librarse de compromisos posibles. Recibí los libros que me enviaste. El de Castroviejo me interesó mucho aunque seguramente pudo haber trabajado más el tema; de todas maneras resulta un libro curioso y útil. Ahora me pregunto, ¿quién es Rafael Melero que publica un artículo sobre diez años de pintura gallega en La Noche y no habla de los diez años de pintura gallega, o desconoce lo que se hizo en esos diez años y sí en cambio pedantea con cosas que no conoce bien? Tengo una nota contra ese artículo y no quiero publicarla por si se trata de alguna persona amiga, o no es conveniente hacerlo. Desde luego Melero piensa que los pintores cambian de nacionalidad al abandonar por lo que sea su país, por lo que resultaría que Gauguin no es francés, ni Beckman alemán, ni Modigliani italiano, ni Picasso español, etc., y en este caso está tambien el mismo Goya de los últimos años de su vida.
Bueno, creo que hoy me he extendido bastante, quisiera que tu hicieses lo mismo en la próxima.
Con saludos de Maruja y míos para Evelina y para tí, recibe el fuerte abrazo de tu amigo:
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 26/03/1956
Vigo 26-marzo 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo en tu poder dos cartas mías, así como una serie de colaboraciones que he ido enviándote para la Revista. También te remití por correo ordinario el artículo de Bouza sobre las Danzas Gremiales, con varias ilustraciones. Con estas líneas adjunto una interviú con aquél y dos fotos. No te olvides de devolverme éstas, así como las del artículo cuando las utilices, porque el propietario me insistió mucho sobre ello.
Te acompaño, asimismo, un recorte de periódico que habla de la exposición que Mercedes Ruibal celebra en Madrid.
Recibí tu libro de poemas, que he leído con verdadera satisfacción. Me gustó muchísimo, y los grabados son realmente estupendos. Escribiré una nota para La Noche y te enviaré el recorte. Ya le dije a Díaz Pardo que puedes mandar treinta ejemplares, pues los colocaremos inmediatamente.
Me pregunta [Celso Emilio] Ferreiro si te ha llegado el ejemplar de su Sono sulagado, que te envió hace tiempo. Me imagino que también habrás recibido la traducción de Heidegger.
Sé que desembarcó en Vigo Ovidio Fernández, hallándome yo en Santiago. A mi regreso traté de localizarlo, sin haberlo conseguido. No sé si estará todavía aquí, o si se marcharía a Lugo.
El Centro Gallego aún no me ha repuesto lo que le adelanté, y ahora tuve que abonar el importe de la renovación de suscripciones a todos los periódicos y revistas de aquí. ¿No habría medio de que me resolviesen este asunto?
¿Por qué no escribes? Hace mucho tiempo que no tengo noticias tuyas.
Elena Colmeiro se ha ido con su madre a París. Proyectan volver a Galicia para el verano.
Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para lo dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 28/02/1956
Vigo 28-feb. 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Te acompaño el trabajo que me habías encargado sobre las Danzas Gremiales, que acaba de entregarme Bouza. Con él van seis fotos para ilustrarlo. El autor me encarga muchísimo que se las devuelvas tan pronto como hagas los fotograbados, pues pertenecen a su archivo privado, y no quiere desprenderse de ellas.
Recibe el fuerte abrazo de siempre de
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 16/02/1956
Vigo 16-febrero 1956
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta, junto con la que Maruja le escribió a Evelina. Me alegro que te haya interesado la Antología de nuestra lírica contemporánea. Aquí provocó una larga y enconada polémica de prensa, que se inició porque algunos poetas gallegos en castellano no figuraban en ella. Después la cosa se fue complicando, y se publicaron unos veinte comentarios sobre el tema. Uno de los últimos, insertaba una relación de 53 poetas en gallego, que quedaron ausentes de la colectánea. Es curioso que libros de este tipo sean los que agiten los ánimos y provoquen controversias. Pero la cosa tiene sus ventajas, porque incrementa la venta de la obra.
Ahora estoy preparando el tercer tomo, que estará dedicado a los poetas del pasado siglo, y después José Mª Alvarez Blázquez editará el segundo, consagrado a la poesía de la decadencia y a la popular.
Nos produjo una enorme satisfacción la noticia que me das sobre el encargo que te hicieron de ese nuevo mural. En definitiva, la obra que realizas como artista y como intelectual, está cobrando una dimensión que ni tú mismo aciertas a valorar en su verdadera importancia. ¿Cuándo me enviarás el nuevo libro de poemas que editaste? Estoy deseando leerlo. También me agradaría recibir el volumen de Vesteiro Torres.
De por ahí no recibo noticia alguna desde hace varios meses, si se exceptúan las que tú me das. Del Centro Gallego ni siquiera me comunicaron la llegada de los originales de Cabanillas y del material que les remití. Tampoco, claro está, contestaron a mis cartas, ni me hicieron efectivos los adelantos que realicé. No sé a que atribuir tan prolongado silencio.
La Revista sigue gustando mucho aquí. Constituye, quizá, una de las labores tuyas que conquistaron más eco. Muchas personas se dirigen a mí con el deseo de que las haga suscriptores. Pero como no sé hasta que límite os interesará aumentar el número de éstos en Galicia, nada decido al respecto. Y por cierto, ¿salió ya el número de enero? Si fuese así, mucho te estimaría que me lo enviases. Yo sigo remitiéndote, periódicamente, colaboraciones literarias y gráficas, que supongo llegarán regularmente a tu poder.
Por la prensa de aquí, ya sabía del éxito de Díaz Pardo. Hace varios días que llegó, de regreso, a La Coruña, pero yo aún no tuve ocasión de hablar con él. Desde luego, estoy de acuerdo contigo en que se trata de un buen muchacho.
Hace varios días, te envié por correo ordinario certificado, los libros que me pedías: Apariciones en Galicia, Monumentos en Galicia, y ¡Wolfram, Wolfram! El primero de ellos, opté por adquirirlo porque no fuí capaz de localizar a Castroviejo. Creo que anda por Madrid, y que va a hacer un viaje por el extranjero. A Moreiras le di el encargo de que te mandase su libro de poemas. Cuando los recibas, no te olvides de advertírmelo.
Con Maside hace algún tiempo que no hablo. Sé que esta temporada se encuentra algo mejor de sus achaques. Sin embargo, considero imposible animarlo a que escriba nuevos ensayos, como el que tanto nos agradó a todos. No puedes imaginarte lo laborioso que le resultó el escribirlo. Bien sabes lo autoexigente que es. Después de terminarlo me lo pidió varias veces para nuevas rectificaciones, y gracias a que le dijimos que ya estaba impreso, si no a estas horas seguiría modificándolo. Hace algún tiempo le entregué un cuestionario para una interviú en tu revista. Lo acogió bien, e incluso empezó a contestarlo, pero de ahí no ha pasado. Ahora conseguimos que nos hiciese una portada para el nuevo libro de cuentos de Fole, que tardó mucho en entregarnos. En realidad, la enfermedad le ha restado ánimos para todo, y sólo en algunos momentos propicios que hay que espiarle, se le puede arrancar algo.
Le he pedido a Bouza el artículo sobre las Danzas Gremiales. Quedó en entregármelo para la próxima semana. Cuando lo tenga en mi poder, te lo remitiré. También te enviaré una nota sobre la exposición que clausurará mañana Elena Colmeiro. A mi modo de ver, la obra que exhibió es muy interesante, y supera a la que le ví en Buenos Aires. Por correo marítimo te mandé algunos de los comentarios que le dedicó la prensa. El éxito de público fue insólito en Vigo. Hoy tenía vendidas ya 52 piezas.
Uno de estos días te enviaré un ejemplar de la obra de Heidegger, traducida al gallego, que, por fin, acaba de editarse.
Sé que Paco Luís [Bernárdez] ha llegado a España, aunque no tengo de él más que noticias indirectas.
No te quejarás de la extensión de esta carta. A pesar de que estoy materialmente agobiado de trabajo, siempre busco unos momentos para dedicártelos. Supongo que tú seguirás mi ejemplo, y que me contestarás pronto y ampliamente.
Nada más. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Paco
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 22/01/1956
Buenos Aires, 22 de enero de 1956
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Recibí tu última carta con la entrevista a Cuevillas y el resúmen editorial del año. Tambien recibí los dibujos de Maside y las reproducciones fotográficas de las caricaturas traídas por la cuñada de Aslán. Recibí tambien tu Antología de la poesía gallega contemporánea que resulta un valioso tomo por la selección de los poemas, por las notas biográficas y por el breve estudio de los poetas. Estoy seguro que ella dará idea de los descreídos de la existencia de una literatura gallega, de su manifiesta originalidad y pujanza. Estais realizando con Galaxia una labor magnífica y estoy seguro que se debe a tí gran parte de ella. ¿Cuándo salen los dos tomos de poesía y quien los hace?
Por mi parte trabajo mucho. No conozco el valor de los días, estos pasan a una velocidad estremecedora. Ahora, que debería haberme tomado unas vacaciones, estoy trabajando, sin desatender otras ocupaciones, en los bocetos de un mural que será el más grande de Sudamérica y que si lo hago me permitirá seguramente ir a Italia el año próximo, o por lo menos quedarnos algún tiempo tranquilos. La semana que viene saldrá algún ejemplar de mi libro Na brétema, Santiago. En el Centro Gallego no aceptaron por unanimidad mi renuncia, ni siquiera quisieron darle entrada en la Junta Directiva. A mi esto me emocionó pero me deja en una situación dificil. Estoy harto hasta no poder más del Centro Gallego, de colectividad y de esos amigos nuestros que no son en el fondo amigos de nadie más que de sus pobres disparates y mezquinos juegos. Vosotros no sabéis bien la capacidad de aguante que hay que tener para discutir con ellos, convencerlos de que hagan algo útil por minúsculo que ello sea y la desesperación que produce la casi total indiferencia general ante lo poco que se hace. La revista va saliendo regularmente y tiene aceptación. Luchamos para imponerla definitivamente y poder consolidar su desarrollo económico. Bueno, ¿para qué escribirte de todo esto?. Me gustaría algún día poder conversarlo con vosotros personalmente. No sé cuando. Díaz Pardo hizo una exposición de su obra en el local del Centro Gallego. Gustaron mucho sus porcelanas y la calidad de ellas y él parece una gran persona. Es probable que consiga hacer en ésta lo que proyecta. Tiene entusiasmo y ganas de hacer cosas.
Los saludos radiales constituyeron un gran éxito. ¿Podrías decirle a Moreiras que me enviase su libro A realidade esencial y a Castroviejo el suyo Apariciones en Galicia? ¿El libro ¡Wolfram, Wolfram! ¿tiene algún valor documental? Tambien quisiera el libro Monumentos en Galicia de Ferreiro Arias. Dime como puedo adquirirlo sin gravar aún más el presupuesto tuyo, o a cambio de que libros podría enviármelo alguna librería de esa. A Maside le he escrito una larga carta que espero tenga recibido. Me gustaría que lo convencierais de que debe continuar con los ensayos sobre arte, comenzados con tanta fortuna por el publicado en Grial. Para la revista me gustaría que Bouza Brey o quien tu creas oportuno, hiciese una crónica sobre las danzas gremiales gallegas y me lo enviases con fotografías o cualquier otra documentación gráfica.
Bueno, pongo punto final a esta carta. Escríbeme largamente. Háblame de la gente de esa y de vuestros proyectos. Lo necesito. Recibid Evelina y tú el abrazo de Maruja y mío, el que os daremos seguramente en Buenos Aires, no puedo deciros más, y tu recibe el grande y fuerte de tu amigo:
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 11/01/1956
Vigo 11-enero 1956
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu bello librito de felicitación de Pascuas, que os agradecimos mucho. Sin embargo, hace infinidad de tiempo que no tenemos carta vuestra. ¿A qué es debido vuestro largo silencio? Supongo, en cambio, varias mías en tu poder. ¿Te entregó los dibujos de Maside, y las reproducciones fotográficas de las caricaturas, la cuñada de Aslán? Espero que sí.
Hoy te adjunto una interviú con Cuevillas para la Revista, con una foto suya y otra de una citania del Tecla. También acompaño una información panorámica del movimiento literario gallego durante el año último.
Por aquí todo sigue como siempre. Acaban de autorizar la publicación del “Heidegger”, y ya está en la imprenta.
¿Qué es de vuestra vida? Escríbeme y cuéntame tus cosas. ¿Cuál es la dirección de Novóa?
Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 22/12/1955
Vigo 22-dic. 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
El día 19 por la tarde, recibí tus líneas del 12. Inmediatamente, solicité los saludos que me pedías. Hoy te envío cuatro: de Cuevillas, I. Alvariño, don Jesús Carro, y Paz Andrade. Espero que lleguen a tiempo, pues hice tu encargo con toda la rapidez que ha sido posible. Espero que hoy o mañana me llegue el que le pedí a Carballo Calero. Tan pronto como lo tenga en mi poder, te lo remitiré sin demora.
Me has proporcionado un enorme disgusto con la noticia de tu renuncia. Si tú faltas, no habrá nadie con generosidad, sensibilidad e inteligencia, capaz de relevarte. Todo se reducirá entonces a una labor ramplona y estúpida, carente de interés. Los problemas culturales han de enfocarse con altura de miras, y no con criterios pequeños y partidistas, para que den su fruto. Creo que debes de reflexionar sobre ésto. Me doy perfecta cuenta de lo que es luchar en soledad, pero tienes que sacrificarte a las incomprensiones, que todos sufrimos, pensando en el futuro de la cultura nuestra. Tu obra tiene una ejecutoria firme y una validez ejemplar, que no pueden interrumpirse ahora.
Supongo que habrás recibido unos dibujos de Maside y unas fotocopias de caricaturas de personajes de época, por medio de la cuñada de Aslán.
Escríbeme largo, y no dejes de enviarme la Revista por avión. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 12/12/1955
Vigo 12-dic. 1955
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 30 de noviembre, junto con las tres fotografías de Eiroa. Resulta ciertamente laborioso el empeño de lograr reproducciones de la obra del escultor. Poco a poco vamos reuniendo material, pero no todo el que desearíamos. La familia, desgraciadamente, no conserva nada. Ni siquiera los apuntes a lápiz y bocetos, que suponíamos poder rescatar. Pero, en fin, ya veremos lo que conseguimos hacer.
Me alegra que te hayan gustado los libros de Galaxia. Los dibujos que ilustran el libro de Novoneyra son de Xohán Ledo. Uno de estos días saldrá de la imprenta la Antología de poesía gallega contemporánea. Pensé en poderte enviar hoy un ejemplar por mano, pero no ha sido posible. Lo recibirás, por consiguiente, por correo, ya que te lo remitiré inmediatamente que aparezca.
Aprovecho la oportunidad del viaje de la cuñada de Aslán para mandarte tres dibujos de Maside: el de Manuel Antonio, el de Amado Carballo, y el de Otero Pedrayo. Creo que debes de escribirle a aquél para que te envíe más, pues todavía tiene bastantes en su poder. Si se los pides, te los remitirá, sobre todo si sabe que tú vas a aprovecharlos para algo. Esta temporada se encuentra mejor de salud y más animado.
Te envío, también, por el mismo conducto, un sobre con catorce juegos de reproducciones de caricaturas de personalidades de la época, hechas por Castelao, para que las entregues en el Centro Gallego. Con ellas van las facturas y una carta para el Centro. Supongo que Badía habrá entregado todo lo que mandé por él. Escríbeme diciendo tu opinión, sugerencias, etc.
Mi asunto aún no se halla resuelto definitivamente. Estoy pendiente de que llegue a la Audiencia, y espero que se sobresea.
No recibí el número de la Revista del Centro, correspondiente a julio–agosto. ¿Quieres hacer el favor de decir que me lo remitan?
Galicia Emigrante gusta mucho, sin ninguna excepción. Realmente sería una pena que no pudieses seguirla manteniendo como hasta ahora. Supongo que recibirás todas las colaboraciones que te mando por avión y por correo marítimo. Uno de estos días le escribiré a Fernández para que haga un reajuste de los envíos. Hay varios colaboradores que no reciben la revista, y no hacen más que insistirme para que se les mande.
Bueno, nada más por hoy. No dejes de escribirme sobre todas las cosas pendientes. Y si ves la manera propicia para que el Centro me reponga las cantidades que he adelantado, indícala, pues mis disponibilidades económicas, como sabes, son limitadas.
De ahí no tengo la menor noticia. Suspendí toda relación epistolar con las gentes de esa, y sólo sé lo que tú me cuentas.
Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 12/12/1955
Buenos Aires, 12 de diciembre de 1955
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Dos letras solamente. Necesitaría, como el año pasado para la audición radial, un saludo de firmas caracterizadas de esa, con toda la urgencia que te imaginas y en gallego.
Uno de estos días te escribiré más extensamente. Tu no dejes de hacerlo. Hablé en el Centro del problema de los fondos, creo que van a resolverlo inmediatamente. Por mi parte es casi seguro que renuncie estos días. Es una lucha demasiado desigual en la que casi siempre me encuentro solo. Te escribiré más extensamente. Te ruego sin embargo que silencies hasta ahora esta noticia.
Un abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí y otro fuerte para tí de:
Seoane
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 30/11/1955
Buenos Aires, 30 de noviembre de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego.
Vigo
Querido Del Riego:
Te envío las prometidas fotografías de Eiroa. Es todo lo que se puede conseguir en ésta y no son, como puedes ver, gran cosa. Eiroa hacía muchos apuntes a lápiz, breves bocetos que iban a servirle sus esculturas, ¿no puede conseguirse nada de ésto?
Recibí los libros de Galaxia, espléndidos los tres y muy bien de presentación. ¿De quién son los dibujos que ilustran el libro de Novoneyra? Castiñeiras me trajo los dibujos de Maside y éstos días le escribo a este, que parece se encuentra mejor de su enfermedad. Tengo el proyecto de hacer algo sobre él y me interesa reunir todo lo que pueda de su labor de dibujante. Mándame material, todo el que puedas y perdóname por abusar de tu amistad, pero por lo que puedes ver trabajo solo sin otra ayuda real que la tuya. Es dificil que despierten inmediatamente los que duermen de generación en generación.
Abrazos y saludos de Maruja y míos para Evelina y para tí y uno muy fuerte de tu amigo:
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 29/11/1955
Vigo 29-nov.1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo que habrás recibido una larga carta que escribí hace unos días. Con ella te enviaba una interviú con García Sabell, y una foto para ilustrarla. Hoy te envío una foto de Otero y Valle Inclán, totalmente inédita, que aquél me regaló. Escribí esa nota sobre las dos personalidades.
El próximo día 6 llegará Badía a esa. Conviene que veas pronto el material de las obras de Cabanillas, V. Ponte y Daniel, y que me des tus impresiones.
He adelantado mucho dinero para las fotocopias, etc., y no dispongo de más para seguir haciendo otras. Espero, pues, que me lo repongan pronto. De otra parte, siempre me están encomendando compras de libros, suscripciones a revistas y demás, partiendo de la base de que dispongo de un fondo de reserva que está requeteagotado. Tengo en mi poder catorce fotocopias de otras tantas figuras de época, dibujadas por Daniel.
Y nada más. Con muy cariñosos saludos a Maruja, y en espera de tus noticias, te envía un fuerte abrazo
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 19/11/1955
Vigo 19-nov. 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Acabo de recibir la tuya y me doy prisa en contestarla. Maside ha experimentado en estos días una ligera mejoría, e incluso parece optimista y con ánimo de trabajar. Está ilusionado con ilustrar un nuevo libro de cuentos de Fole, que no tardará en publicarse. Sin embargo, esta crisis favorable en su enfermedad no quiere decir nada, pues parece que tiene los pulmones medio deshechos.
Todo cuanto me dices sobre su personalidad artística y humana es auténticamente cierto. Maside es un extraordinario valor que, en muchos aspectos, tiene para todos nosotros, significación de ejemplo.
Supongo que, a estas horas, te habrá entregado Castiñeiras los 42 dibujos. Si proyectas hacer algo con ellos, adviértemelo para enviarte también los de Manuel Antonio, Amado Carballo y Otero, que obran en mi poder.
Te acompaño, con estas líneas, una interviú con García Sabell y una foto de éste con Baroja para ilustrarla. Supongo que habrás recibido la de Xohán Ledo con su autorretrato. Te adjunto, también, una bella carta que me escribió Landeira desde Río de Janeiro, sobre el libro Merlín e familia, de Cunqueiro. Y, por cierto, ¿has recibido ya este libro junto con los de Carballo Calero y Novoneyra?
La orientación de la Revista es magnífica, y haces muy bien en no aceptar las sugerencias de que me hablas, pues en vez de beneficio causarían lo contrario. Yo no recibí el último número, así como tampoco el de la Revista del Centro Gallego correspondiente a julio–agosto. Recurro, pues, a la eficiencia de Maruja, con el ruego de que me los envíe. Como colecciono y encuaderno ambas revistas, lamentaría muchísimo que me quedasen incompletas las colecciones.
Dentro de unos días le escribiré a Fernández, detallándole algunas cosas sobre las suscripciones. La Revista sigue gustando mucho, y todos se muestran encantados de colaborar en ella.
[Ricardo] Badía tiene ya en su poder todo el material recogido hasta ahora para las ediciones del Centro. La obra completa de Cabanillas va ya ordenada por mí, sin perjuicio, claro está, de que establezcas en ella las alteraciones que estimes pertinentes.
También van 391 juegos de reproducciones fotográficas de dibujos de Daniel. Cómo sólo esto importa más de 13.000 ptas., que he pagado yo, no me atrevo a empezar con los dibujos del Faro de Vigo. Ya me dirás lo que opinas acerca del particular. Para ahorrar gastos, conseguí que me prestasen el Almanaque del Faro por un tiempo prudencial. De manera que cuando hagas los grabados, devolvédmelo, pues tendría un gran disgusto si se extraviase.
De Vilar Ponte envío 215 trabajos, entre ellos el Discurso de Ingreso en la Academia. Los he clasificado de un modo provisional para que tú establezcas el orden definitivo. La labor selectiva fué realmente enloquecedora. Hubo que revisar las colecciones completas de los periódicos. Y luego, entre millares de artículos, tuve que ir eliminando todos aquellos que sólo tenían un valor circunstancial del momento. Conviene que los veas tú antes, porque me temo que algunos no se muestren conformes con ellos. De cualquier modo, creo que, en conjunto, ofrecen un marcadísimo interés. Próximamente enviaré el prólogo. Sin embargo, conviene que aparezca como obra de los editores, o de uno de vosotros, ya que ahí conocéis mejor la labor literaria del escritor.
He hablado con Iglesia Alvariño y Carballo Calero para que me indicasen la retribución por el epílogo y el prólogo de Cabanillas. Pero ambos coinciden en que fuese yo quien la fijase. En vista de ello, pienso que lo mejor será que –una vez que leas los trabajos– señales tú lo que se les ha de dar.
Me alegra muchísimo que te hayas decidido a publicar el libro de poemas, con las ilustraciones en metal. Cuando aparezca, no dejes de enviármelo, así como la Galería de Gallegos Ilustres y el libro de versos de Blanco Amor.
Mi Antología de la lírica gallega contemporánea, ya va bastante avanzada de composición. Espero que pueda estar editada antes de final de año.
Evelina se encuentra completamente repuesta. La emocionó mucho la carta de Maruja. Le contestará dentro de unos días.
Como observarás, a pesar de que te escribo con frecuencia, lo hago también con extensión.
Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 11/11/1955
Buenos Aires, 11 de noviembre de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Ayer recibí tu carta con la noticia que siento hondamente de Maside, al que voy a escribirle uno de estos días una larga carta, ¡ojalá no pase todo de una falsa alarma o de un error!. Algún día nuestra gente verá todo cuanto se le debe a Maside. El significa para el arte gallego un rigor que éste no conocía o que había perdido hacía siglos. El es, en pintura, lo que fué Casas y Novoa en la arquitectura de Galicia, una conciencia lúcida, una medida, un orden. Puso en la construcción del cuadro una lógica solo igual a la de un Juan Gris aún persiguiendo propósitos distintos. Un dibujo de Maside es un dibujo con comienzo y fin donde ninguna línea ni ninguna expresión se descuida. Un color tiene en sus temples u óleos un sitio exacto y nada más que ese sitio. El vino al arte gallego a hacerlo preciso, lógico, en unos años en que otros artistas desbordaban todas las medidas aún con genialidad. Su lirismo se detiene en el tiempo preciso, en la hora, en el momento justo. El mide su diálogo con las cosas, con los objetos. Se detiene como buen gallego frente a ellas y pregunta, responde preguntando, y cuida de que no le traicione cada línea o cada color como si líneas y colores fuesen palabras, expresivas como son las palabras para el arte del pintor. Dialoga pintando como debe hacer un gallego pintor, para ser fiel a su estirpe y a sí mismo. Se trata de que las cosas tengan su precio justo, su palabra justa, su línea justa. Otros han tenido una vida artística más brillante, no sé si más ambición, porque la de él es de las más altas y nobles, más oportunidades aún con todos los infortunios. Maside se hizo solo, vivió solo e hizo una pintura sola, de una soledad que fecundará, estoy seguro, el arte gallego del futuro y tiene la suerte inmensa de que su obra casi entera queda en Galicia. Por mi parte admiro a Maside como admiro a pocos pintores actuales y lo siento además como una conciencia para todos nosotros. Como a alguien que sin decirnos nada nos revela con su mismo silencio la justicia o la injusticia de nuestros actos. En pintura fué audaz cuando debía de serlo para abrirles los ojos a los babiecas y riguroso realista cuando los babiecas solo exigen audacias. Me alegro de no haber sido de su generación porque así pude aprender de él lo que no hubiese aprendido por ceguera o envidia siendo de sus años. Bueno, excuso decirte cuanto me dolería que le ocurriese algo, no quiero ni siquiera pensarlo.
Recibí todo cuanto me enviaste en tus cartas y te agradezco estos envíos. Eres casi, o sin casi, la única persona que me ayuda en este esfuerzo en el desierto de Buenos Aires. Aquí la revista gusta bastante aunque no dejan de exigirme actitudes más decididas en el orden que te imaginas, que no pienso tomar en cuenta en beneficio precisamente de lo que los exigentes estiman. Después de todo lo que pasó aquí esto está tomando un aire normal. No recibí los 42 dibujos de Maside de que me hablas. ¿Quién los trajo o quien los trae? Me interesa, como puedes suponer, saber de esto, para mí es un material extraordinario que me permitía hacer muchas cosas. Me interesa mucho me respondas concretamente a esto. Por tu carta parece que debiera tenerlos ya en mi poder, y no tengo más noticias de ellos que la que tu me das ahora, en tu carta.
El envío de la revista aquí se hace normalmente aunque pienso que puede producirse alguna pérdida. Me interesa en todo caso me dijeses a quienes debe repetírsele el envío cuando no le llegue. Esperamos impacientes el libro de Cabanillas que se titulará como él quiere. Sería, creo, interesante incluir en el de Villar Ponte el discurso de él en la Academia, que tengo el recuerdo de que era muy bueno y útil. Estos días salen dos tomos de Vesteiro Torres, su Galería de Gallegos Ilustres, con prólogo de Vilanova, y dentro de muy poco uno de poemas de Blanco Amor. El mio está ya en la imprenta. Le hice para ilustrarlo diez grabados en metal.
Bueno, hoy estoy contento porque te he escrito una carta decorosamente larga y contesto inmediatamente a la tuya. Quisiera que cuando esta llegase estuviese Evelina totalmente restablecida. Ella y tu recibid el saludo de Maruja y míos y tu el abrazo fuerte de:
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 04/11/1955
Vigo 4-nov. 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Después del largo silencio en que te mantuviste, he recibido tu carta del 24 del pasado, junto con la que Maruja le escribió a Evelina. Esta se halla ya en franca recuperación, y no tardará en poder salir a la calle. Pasamos un mal momento a los dos días de ser operada porque se hallaba muy débil, a consecuencia de los disgustos sufridos antes de la intervención quirúrgica. Pero, felizmente, todo ha pasado.
Nos alegraron muchísimo los éxitos de tu exposición, aunque nada tienen de extraño, conociendo como conocemos tu obra. También me satisface mucho la noticia de que hayas terminado el libro de poemas. Tu labor cultural es extraordinario, y si ahora empieza a valorarse en cuanto significa, mucho más lo será cuando pasen algunos años.
Supongo en tu poder el libro de narraciones de Cunqueiro, el de ensayos de Carballo, y el de poemas de Novoneyra. Se te enviaron a raíz de salir de la imprenta, del mismo modo que se te remitieron todos los anteriores, a medida que fueron apareciendo.
La monografía de Eiroa está sólo pendiente de las fotografías de sus esculturas. Hasta ahora sólo pudimos conseguir seis, con mil esfuerzos, obteniéndolas de la obra que se halla en poder de particulares y de alguna entidad pública. Estamos realizando toda clase de esfuerzos para lograr más. La familia, a pesar de sus buenos deseos, no pudo ayudarnos en nada. Por eso te estimaríamos mucho que nos mandases la de tu busto, y copias de otras que ya utilizásteis ahí. Pensamos que a Eiroa, lo menos que le debemos es este homenaje, y no debiéramos aplazarlo por más tiempo.
Nada me dices si fuiste recibiendo el material que continuamente te envío para la Revista: Una serie de fotos de Suárez sobre asuntos gallegos, con sus respectivos pies; interviús con doña Gala Murguía, Azorín y Otero Pedrayo; artículos de Fole, Cuevillas, González Alegre, Torres, etc.; notas y dibujos de personalidades de nuestra cultura, entre ellos de Valle Inclán. Hoy te adjunto una interviú con Carballo Calero, acompañada de tres fotos para ilustrarla. Dentro de breves días te remitiré la de Xohán Ledo con su autorretrato.
La revista sigue gustando mucho, pero algunos se quejan de que no la reciben regularmente. Yo mismo no he visto el último número, pues dejaron de remitírmelo por avión. Tampoco me llegó, hasta ahora la del Centro Gallego. Dime si Andrade recibe el semanario deportivo Meta, que se le envía por correo aéreo, según sus instrucciones. Atendiendo a tus indicaciones, le pagué a Bencho sey (sic) el importe de sus artículos.
Pienso que te entregarían 42 dibujos de Maside, que éste te envió. Por cierto que se encuentra bastante enfermo, y el día menos pensado ocurre la tremenda desgracia de que lo perdamos. Por lo menos eso me dijo Alvarez González, que es quien lo asiste. Y lo mismo piensa García Sabell. Sin embargo, si tú le escribes, no te des por enterado de que se halla así, pues ya sabes cual es su temperamento a este respecto.
Tengo ultimada la Obra Completa de Cabanillas para entregársela a [Ricardo] Badía. El libro de V. Ponte también está muy adelantado. Y lo mismo, las reproducciones de los dibujos de Daniel. Al parecer, Cabanillas desea que a la edición de su labor literaria no se le dé el nombre de Obras Completas, sino que se le titule en singular, para el caso de que la denominéis así.
Bueno, y nada más tengo que decirte por el momento. Muy cariñosos saludos a Maruja, Evelina me los encarga para los dos, y tú recibe el fuerte abrazo de siempre de
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 24/10/1955
Buenos Aires, 24 de octubre de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Estuve muy preocupado por vosotros, mejor dicho, estuvimos todos por la operación de Evelina y por tí. Tu carta fué un alivio. Pocas veces esperé noticias con mayor impaciencia; tambien en estos días supimos que Evelina estaba felizmente bien y nos agrada de todo corazón. Aquí hemos pasado algunos momentos difíciles que ahora parecen pasados y hasta remotos. El nuevo gobierno afirma en casi todos sus actos tener las mejores intenciones y aunque no fuese más que por haber terminado con el grupo de gangsters que dirigía el país, merece la simpatía primera de gran parte de la población. Muchos amigos míos ocupan altos cargos y en general son gentes espléndidas y capaces. Se nota en los rostros de las personas una gran alegría y todos estamos seguros de que se resolverán lentamente todas las dificultades naturales, surgidas del estado en que dejaron la economía y la organización del país.
Hice una nueva exposición de óleos con mayor éxito que la del año pasado y me solicitaron, para Abril o Mayo, una de aproximadamente veinticinco cuadros en Nueva York. Por otra parte tengo presentados tres nuevos proyectos de grandes murales. Uno de ellos, no sé si ya te lo he escrito en alguna carta anterior, para el nuevo Teatro Municipal de esta ciudad, que va a ser uno de los más perfectos de América. Trabajo, trabajo y trabajo y estoy a un tiempo orgulloso y cansado de ello. Creo que entre los de nuestra generación sólo tu me aventajas. No tengo tiempo para nada, debo carta a todo el mundo de esa. Tuve proyectado escribir a Galaxia agradeciéndole la publicación de la monografía, pero fuí dejando la redacción de la carta de un día para otro y ahora me parece tarde hacerlo y estoy avergonzado. Estoy contento, sin embargo, de saber que en cada trabajo que hago está presente Galicia y que en las notas que se publican en ésta sobre mi obra está siempre presente su nombre y mi origen. Terminé el libro de poemas y ahora estoy haciendo los grabados sobre metal en lugar de madera, con que los ilustraré.
Manuel María y Novoneira me mandaron una tarjeta muy simpática por un propio, pero no sé que dirección tienen y a donde escribirles. Quisiera recibir los nuevos libros de Galaxia, creo que son espléndidos. Hace mucho tiempo que no recibo nada, te ruego que si ellos no me los envían me los envíes tu y me digas que libros te puedo enviar de ésta. Tambien quisiera alguna nueva nota sobre Galaxia para la revista. ¿Cómo está el Eiroa?, ¿Y las narraciones de Dieste? Tengo entendido que Carballo Calero y Cunqueiro publicaron dos magníficos libros. Dieste va hacer la nota sobre la monografía de García Sabell que le gustó mucho, igual que a Varela, aunque no sé para cuando. Quisiera que me mandases una entrevista a Xohan Ledo con un autorretrato de éste. Quisiera estar a vuestro lado, trabajar con vosotros, no podréis saber nunca cuanto os envidio. ¿Qué es de Plácido?
Bueno, dime algo de todos y de tí, escríbeme una larga carta. Te lo ruego.
Un gran abrazo de Maruja para los dos y mío tambien para Evelina y otro fuerte con toda la amistad de siempre para ti de:
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 26/09/1955
Vigo 26-set. 1955
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tus líneas de fecha 3 del actual. La antología ya está en la imprenta, e incluí en ella los poemas de Varela que conocía.
Tu revista literaria tiene gran aceptación en cuantos la conocen. No me extraña que ensanche su ámbito de lectores, pues también aquí gusta muchísimo. Ya supongo el trabajo que a Maruja y a tí tiene que proporcionaros. Por mi parte, procuro ayudarte en cuanto me es posible. Hoy, precisamente, te adjunto una interviú con Otero, con dos fotografías suyas. Por correo ordinario he ido remitiéndote diversas colaboraciones, y últimamente un trabajo de Cuevillas sobre la ciudad prehistórica de Armeá, además de otros originales.
Me imagino que los últimos incidentes ocurridos en ese país, no os afectarían con ningún trastorno. Por mi parte he estado veintiún días bastante indispuesto. Ahora me levanté del lecho, y aunque no del todo bien, me encuentro mejor. A primeros de mes le realizarán una operación de matriz a Evelina, de manera que cuando vienen mal dadas se suma todo.
Dile a Andrade que hice una suscripción de Meta a su nombre, por un año, y que se la remitirán por correo aéreo a partir de mañana. Ya le escribiré yo de todos modos.
Nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 03/09/1955
Buenos Aires, 3 de setiembre de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
He recibido tus colaboraciones y recortes de diarios y tus cartas. Esperé, para contestarte, a que Varela me entregase sus poemas y como hasta ahora no lo hizo creo que debes sustituirlos como puedas hacerlo por lo que tuvieses de él, pues igual me lo puede dar mañana que dentro de dos meses pues el tiempo para él no cuenta y es independiente de su voluntad de entregarlos, ya que se alegró mucho de tu pedido. La revista continúa progresando, circulando con éxito, sobre todo entre gente ajena a los círculos conspícuos de la colectividad aunque éstos la estimen cordialmente y la apoyen, y mucho entre argentinos de origen gallego como era nuestro propósito. No sé si está bien o mal, la hacemos en una imprenta más bien mala a pesar de su tamaño por su precio más reducido y estoy demasiado cerca de ella para enjuiciarla. Tengo en proyecto algunas otras pequeñas publicaciones derivadas de ella de las que te informaré en su día. La audición radial es otro éxito, en la actualidad es una de las más escuchadas entre las de cualquier clase en esta ciudad. Por su sección de entrevistas han circulado unas cincuenta personas de las cuales cuarenta aproximadamente son argentinas que van a destacar su elogio a Galicia o de cualquier aspecto de ella. Estaría muy contento de todo esto si no fuese la enorme cantidad de tiempo que me insume. Maruja y yo hemos convertido nuestro departamento en una redacción y no tenemos días ni noches. Solo tenemos tu valiosa ayuda de esa y aquí la de Fernández, Andrade y Molinari, los dos primeros para la publicidad y administración y el último que me ayuda haciendo la sección entrevistas de la audición.
En el Centro todo anda esta temporada bastante bien. Por tu parte supongo habrás recibido una carta de Ferreño, pues acaba de proponer a la Junta Directiva un aumento a tus honorarios de colaborador. Nuestros amigos estuvieron a punto de invalidar el efecto del mensaje publicándolo, antes de que el Centro Gallego lo hiciese, en su semanario imprimiéndole de esta manera carácter partidista. Algunos amigos nuestros son de una inefable inconsciencia. Por mi parte no lo publiqué precisamente para que tuviese exclusivamente el carácter que ahí se le daba, de acuerdo con el mismo Presidente del Centro Gallego, limitándome en un comentario que se publica en el número próximo a salir.
El miércoles que viene, día 7, inauguro una nueva exposición y me pidieron para el mes de mayo obras para una exposición en Nueva York. El Museo de Arte Moderno de esa ciudad me adquirió últimamente dos obras. Trabajo mucho. ¿Qué te parecieron de verdad los poemas que te envié? Tengo el libro terminado, pero quisiera hacer para él algunos grabados en madera o metal. Son todos poemas con temas medievales referidos a calles o sucesos imaginados de un Santiago remoto, con solo dos poemas actuales con que comienza y termina el libro. El primero es un poema largo que se refiere a los que tuvimos que salir de esa y estoy contento de él. Aparte de este libro me quedan para otro futuro los anteriores poemas, algunos de los cuales creo que te leí en ésta y que titularé As cicatrices. El de ahora no sé como titularlo, quizá simplemente Poemas de Sant-Iago.
Mándame las colaboraciones gráficas y literarias que puedas. Notas como las de los caballos salvajes, la de los campesinos del Cebrero, son muy importantes aquí, y reportajes como los que vienes enviando que son muy interesantes. Yo tengo que enviarte lo de Eiroa que lo haré estos días. Tengo que encargar la foto del busto pues perdí la que tenía y no creo que pueda encontrar mucho más, ¿Qué se hicieron de los dibujos de él y de la cantidad de pequeñas esculturas en yeso y piedra que tenía, además de su obra mayor?
Recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío y otro más fuerte de tu amigo:
Seoane
Nota: A Ben-Cho-Shey le pasas por su colaboración lo que sea correcto en esa, aquí son cien pesos como promedio a una revista de este carácter.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 17/08/1955
Vigo 17-agosto 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo varias cartas mías en tu poder y bastantes colaboraciones literarias, fotografías y dibujos para la revista. Con frecuente periodicidad te remito material por correo ordinario.
Con estas líneas te adjunto una especie de interviú a Azorín, hecha a través de sus libros, y la reproducción del retrato de Zuloaga. También te acompaño una nota sobre [Xohán Vicente] Viqueira, y un dibujo suyo, hecho por Cebreiro. Te agradecería mucho que cuando utilizases el dibujo, me lo devolvieses, pues quisiera conservarlo, ya que es el único que existe del filósofo.
Espero que, ahora que estarás un poco más aliviado de trabajo, me escribas extensamente.
Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evely para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
P/S: Quisiéramos editar cuanto antes la monografía de Eiroa. Disponemos de muy pocas fotos de su obra. ¿Por qué no me mandas la del busto que te hizo a ti? También Cuadrado debe de tener varias fotografías. Si consigues que nos las ceda provisionalmente, yo garantizo su devolución.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 27/07/1955
Vigo 27-julio 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí, por fin, una carta tuya, fechada el 14 de los corrientes. Estaba un poco extrañado de tu largo silencio, justificado en parte por tu ausencia de Buenos Aires. Lo de los Concursos literarios me trajo de bastante mal humor, aunque sé encajar con bastante serenidad los contratiempos. Desde luego, tienes toda la razón en cuanto dices. Leal cortó con las interviús de Conde y Blanco Amor, la serie de envíos de Eliseo Alonso. El último venía firmado por Cándido González y lo tengo yo en mi poder. Es el artículo torpe de un resentido, que ya no verá publicado. La contestación del Centro a las insidias estaba muy bien hecha. Supongo que en su redacción habrás intervenido tú. Después de darle muchas vueltas a la cosa para lograr algo eficaz con que respaldar vuestra labor cultural, optamos por el envío del mensaje. Si no hubiese sido tan precipitada la cosa, podríamos haber reunido más de quinientas firmas solventes. No obstante, creo que con las remitidas hubo suficiente para desarticular la maniobra puesta en marcha.
Me ha llegado el número de abril–mayo de la revista. No dejéis de seguir enviándomela por correo aéreo. Vuelvo a insistirte en que aquí gusta mucho. Creo que hay que realizar todos los esfuerzos posibles para mantener su continuidad. Su mima presentación tipográfica es realmente sugestiva. Yo sigo mandándote colaboraciones, que supongo irás recibiendo. A principios de mes te envié una serie de magníficas fotos de Suárez. Para cada una de ellas escribieron pies, Piñeiro, Alvarez Blázquez, García Sabell, estc. Seguiré enviándote más. También te remitiré interviús. Por lo que se refiere a la de Piñeiro, yo tampoco estoy de acuerdo en la valoración de algunos nombres, pero como él tiene debilidad por algunos nombres literarios nuevos, se manifiesta un poco apasionadamente.
La idea de que le editemos a Dieste un libro de cuentos me parece magnífica. Tengo la seguridad de que a los demás les parecerá lo mismo. Podrá publicarse un bello volumen ilustrado por tí. Lo que ha de tener algún inconveniente es lo referente a las copias de los cuentos aparecidos en El Pueblo Gallego. Hace unos meses podría lograrlo con relativa facilidad. Pero ahora sustituyeron a los redactores antiguos, y vino gente nueva de fuera de Galicia. De cualquier modo, intentaré todas las gestiones posibles, aunque indirectas, para satisfacer vuestros deseos. El otro día ví en la Academia Gallega la colección del periódico Galicia, donde se insertaron varios cuentos de Dieste. ¿Te interesaría que mandase copiarlos? No sé si alguno de ellos se habrá publicado en Dos arquivos do trasno. Pregúntale al interesado. También por la BBC se habían leído dos. Si el autor no los tiene, yo podría facilitárselos.
Me han gustado mucho los poemas que me enviaste para la Antología. También me pareció muy interesante la nota poética. Quizá tenga que sacarle a ésta unas líneas, para que no resulte demasiado extensa.
Con los artículos de Cosme Barreiros puedes hacer lo que se te antoje. Creí que te habías dado cuenta que Cosme Barreiros soy yo. Utilizo a veces este seudónimo, para no prodigar tanto el que empleo habitualmente.
Dime lo que quieres que se le pague a Benchosey (sic) por sus colaboraciones para hacérselo efectivo.
Te agradecería que le dijeses a Aslán que hiciese el favor de mandarme alguna de las fotografías que nos sacó, pues nos gustaría mucho tenerlas.
Ya tengo en mi poder doscientas fotografías de los dibujos de Castelao, que hicieron en La Coruña. Cobraron 35 ptas. por cada placa y dos copias, pues el fotógrafo se queda sin aquélla. Como ves, la cifra resulta muy elevada. Ahora empiezan a hacer las del Faro y van a sumar mucho más. Para mí resulta un poco fuerte adelantar esas cantidades. Porque, además, tuve que realizar otros muchos pagos: compra de libros y copias de otros de Cabanillas; copias de trabajos de V. Ponte; viajes y estancias en La Coruña; pago de coronas de flores a Rosalía y Alfredo Brañas, correspondientes a este año y al pasado, etc.
En este mismo momento recibo la versión definitiva del poema O Campaneiro y las líneas adjuntas. Lo de Varela ya lo tenía todo dispuesto, incluso la nota poética, que tomé del prólogo de Dieste a su libro de poemas en castellano. Sin embargo, lo haré de nuevo si no tardas en enviarme lo que me prometes.
Y nada más. Con saludos muy cariñosos a Maruja, y de Evely para los dos, te manda un fuerte abrazo
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 14/07/1955
Buenos Aires, 14 de Julio de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Comienzo como siempre, hace mucho que te debo carta, perdóname. Estuve en la ciudad de San Juan haciendo dos murales para el Banco de esa provincia, trabajando nueve horas diarias aproximadamente e incluso sábados y domingos, bajo un clima extraordinariamente frío pues está en las cercanías de los Andes. Una ciudad bastante extraña cuyos habitantes son en su mayoría sirio-libaneses y en los alrededores italianos, valencianos y andaluces dedicados a la agricultura, al olivo y a la vid. De regreso me encontré con todo mi trabajo habitual atrasado, debiendo ponerme al día en él con todo el que ya comencé dedicado a las Jornadas Gallegas de este año. Recibí todas tus colaboraciones que me anunciabas en tus cartas y no sé si te lo dije en otra el tomo de Couceiro Freijomil. Recibí tambien el artículo de Iglesia Alvariño sobre los libros de poemas de Varela y mío. Aquí todo anda regular, leyendo las entrevistas de José Blanco Amor y José Conde en las que éstos, como Alonso, muestran su resentimiento personal. El de José Blanco Amor contra mí y los que aquí están en general, pues nunca hemos tolerado su turbiedad de conducta. ¿Pero, qué pasa con el Sr. Leal Insua para que tolere toda esta infamia? ¿Crée acaso que si se malogran estos concursos del C. Gallego y su labor cultural es fácil volver a comenzar nuevamente?, ¿o es qué le concede tan poca importancia para Galicia, o al menos para la emigración gallega, que puede no importarle que toda esa obra se venga abajo? A mí ni a nadie personalmente le importan los concursos ni la obra del C. Gallego más que pueden importarle a Leal Insua o a cualquiera de los que residan ahí, si me importa y le importa a muchos es por los emigrantes gallegos y por Galicia y es estúpido y suicida que esto no lo vean los redactores de El Faro de Vigo. Pero dejemos esto que supongo tambien te habrá producido tus dolores de cabeza. Galicia Emigrante va hasta ahora bastante bien aunque sin poder aumentar páginas como hubiésemos querido ni hacer tampoco números extraordinarios. El setenta por ciento de la publicidad es de agenos (sic) a Galicia y los suscriptores son en gran parte argentinos, pero de cualquier manera va cumpliendo su obra. ¿Quién es Cosme Barreiros?, en una de las colaboraciones últimas voy a poner únicamente sus iniciales, pues voy a reunir dos de ellas en un mismo número ya que me parecen interesantes y aquí gustan en general. Tambien son interesantes los reportajes pues es éste un género que interesa mucho a la gente de ésta y es muy bueno el que hiciste a Piñeiro, aunque personalmente siento no estar de acuerdo con él en la valoración de los autores que cita en el cultivo de la prosa y poesía gallega actuales. No se puede olvidar a Rafael Dieste ni a Varela. En el caso del primero contribuyó entre los de su generación a fijar el idioma literario, aparte de haber renovado géneros como la narración y el teatro. Ahora está dispuesto a escribir nuevamente en gallego y prepararía un tomo de cuentos que propondría a GALAXIA, donde reuniese con bastantes nuevos los editados en Arquivos do trasno y al final de Fiestra Valdeira. Tambien quisiera que se copiasen a máquina las narraciones que publicó, y los artículos, en El Pueblo Gallego hace años con el título Temas galegos, pagando lo que sea a la persona que se encargue de esa labor, pues creo que Dieste lo necesitaría con cierta urgencia. Contéstame sobre esto. A Varela le pedí los poemas y la nota sobre poesía para tu libro que quedó en darme uno de estos días. Por mi parte te envío tres poemas de los más inofensivos de As cicatrices, un libro que preparo, del que una parte creo que titularé Sant-Yago y es a la que pertenecen esos poemas. Mis datos personales los conoces tu. Nací, no importa donde, en una colectividad de emigrados, en 1910. Licenciado en Derecho, y pintor, sobre todo esto último, pues lo primero no me dejaron mucho tiempo para ejercer. Como pintor puedes añadir que últimamente ha adquirido dos obras mías el Museo de Arte Moderno de New York. Periodista, alternando con la pintura desde que llegué a Buenos Aires. Esto es todo.
Estuve con el arquitecto Aslán y su Sra. que vienen encantados con vosotros y nos enseñaron las fotografías en colores que os hicieron y las que hicieron en Galicia, muchas espléndidas. En estos días se cumple el año de vuestra llegada a Buenos Aires, se acordó Maruja que fué el día 9.
Bueno, contéstame sin hacer caso de mis respuestas y recibid Evelina y tu el abrazo de Maruja y mío, además de otro grande para tí de tu amigo:
Seoane
Dime que te parecen los poemas y si te sirven esas líneas que te envío.
[Manuscrito]Te envío un poema más de los que pides para que tu selecciones los tres que te interesan: Dime si puede pagarsele alguna colaboración a Ben-Cho-Shey, pues creo que no le sobra dinero, según me dicen
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 29/06/1955
Vigo 29-junio 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Hace mucho tiempo que no sé de tí. Supongo que habrás recibido varias cartas mías, así como las colaboraciones literarias y gráficas que te voy enviando para la Revista. Hoy te adjunto una interviú con Miss Perry, una foto suya, y otra del arco del Arzobispo de Santiago.
Me imagino que ya estarás de regreso en Buenos Aires, después de tu viaje a San Juan.
Te agradecería muchísimo que, a vuelta de correo, me remitieses una breve nota biográfica tuya, con indicación de fecha y lugar de nacimiento; una sucinta nota con tu opinión sobre la poesía; y tres poemas inéditos. Ya tengo terminada la Antología desde hace varios días. Sólo me falta lo tuyo, y en cuanto lo reciba, daré el original a la imprenta.
Me ha llegado el número de la Revista, correspondiente al mes de marzo. ¿No ha salido aún el de abril? No dejéis de remitirme los números por correo aéreo, pues me alegra mucho recibirlos.
Nada más de momento. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 02/06/1955
Vigo 2-junio 1955
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí la tuya del 16 de mayo. Nos satisface que te hubiera gustado el número especial de la monografía, que te dedicamos. ¿Recuperaste, por fin, los libros llevados por Castiñeiras? Es una verdadera pena que se pierdan.
¿Cómo sigue la labor cultural del Centro? A mí no me contestaron a ninguna de las dos cartas que les escribí, hablándoles de las obras completas de Cabanillas y V. Ponte. Ya hemos confirmado las intrigas que está realizando Vilanova. Yo estaba seguro de que terminaría así, pues es su peculiar modo de actuar. Se trata de un resentido, a causa de su incapacidad intelectual, y por eso recurre siempre –como sus congéneres, los Carré– a los métodos turbios e innobles. Pero, en fin, allá ellos. Alonso, por su parte, va a hacer una serie de interviús sobre los premios literarios, y ya empezó con una de José Blanco Amor y otra de José Conde. La carta que amenaza con publicar fué escrita por mí. Me la pidió Ruibal cuando se marchó, para entregártela con el libro de poemas de Cuña Novás. Yo se la dí de buena fé, pero una vez ahí, en vez de entregártela, la mostró a Cándido González y a otros en un café, y sacaron de ella una fotocopia. Sin embargo, no tiene la menor importancia, pues no decía más que que leyeseis el libro con interés. En fin, todo se reduce a un conjunto de majaderías, sin mayor transcendencia que el rebumbio del momento.
Maside recibió la colección de la Revista, y le gustó mucho. Yo recibí los nº 8 y 9. ¿No salió aún ninguno más? Es curioso que un técnico pesquero de ahí escribió a Industrias pesqueras, pidiendo unos datos. Dice que se enteró de la existencia de esta revista, leyendo la que tú haces, a la que, de paso, dedica grandes elogios.
Supongo que te habrán llegado dos cartas mías por correo aéreo. En una te mandaba un breve reportaje sobre los encierros de caballos en el Valle Miñor, acompañado de varias fotos. También te remití por correo marítimo un artículo sobre los Ancares, con 7 fotografías, otro sobre Arosa: la isla del pulpo, y varios artículos y notas acerca de distintos temas. Con esta carta te adjunto un artículo de García Sabell, y una nota sobre Manuel María. Además va una foto de periódico de Couceiro Freijomil, por si llega a tiempo para publicar con la nota necrológica. Próximamente te remitiré una interviu con García Sabell, y otra con Maside.
González Carbalho se fué satisfechísimo y emocionado de Galicia. Nos portamos con él lo mejor que pudimos. Ayer recibí una carta suya de agradecimiento, escrita desde París.
¿Cuándo te vas a San Juan? ¿Vas a permanecer mucho tiempo allí? No sabes cuanto me alegran esos éxitos que estás obteniendo con las pinturas murales.
Puedes mandarme la lista de errores que observaste en el Diccionario de Couceiro. Se la haré llegar a los editores para que los salven en los apéndices. Y nada más por el momento. Saludos muy cariñosos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 16/05/1955
Vigo 16-mayo 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Me extraña mucho tu largo silencio. No sé si recibiste cuatro ó cinco cartas que te he escrito, ni tampoco si llegaron a tu poder la monografías de arte y el ejemplar encuadernado que te dedicamos.
Ayer recibí los ejemplares números 8 y 9 de la Revista, que me mandaste por correo aéreo, y que te agradecí mucho. La revista la leemos siempre con gran interés, porque está hecha con la dignidad y la altura que tú siempre sabes imprimirle a la labor que haces. En este sentido nunca sabremos agradecerte debidamente tu esfuerzo. Sin embargo, de lo que puedes estar seguro es de que la obra literaria y artística que realizas, quedará como ejemplo para cuantos amamos a nuestra cultura y trabajamos desinteresadamente por ella.
Ya verías cuantas botaratadas se escriben ahí y se dicen sobre la labor de Galaxia. Al parecer, lo que desearían es que nos dedicásemos a editar una literatura de trangallada y a satisfacer las pobres vanidades de unos cuantos. Te advierto que a veces me come el desánimo, y pienso si no resultará totalmente inútil el sacrificio de tantos años. Me resultaría mucho más cómodo dedicarme a mis asuntos particulares e inhibirme por completo de toda otra actividad cultural. Llega el momento en que uno se cansa de tanta incomprensión y tanta estulticia.
También estoy enterado, indirectamente, de lo que ha ocurrido con el programa de cultura del Centro Gallego. Yo les escribí dos cartas advirtiéndoles lo que había hecho en orden a la recopilación de las obras de Cabanillas, y a los ensayos de V. Ponte. Ni a una ni a otra me contestaron, a pesar del tiempo transcurrido. Ya no sé que pensar. Lo que me duele es que me hubiesen obligado a realizar un trabajo tan engorroso, y a solicitar de Carballo Calero e Iglesia Alvariño los estudios que ya hicieron para que todo quede en nada. ¿Cómo me voy a justificar ahora con estos hombres, después de haberlos apremiado tanto para que hiciesen los trabajos? En fin, por lo que a mí me pasa, me imagino lo que te ocurrirá a tí
En mi anterior te decía que estaba ultimando una Antología de la Lírica gallega contemporánea. Quisiera terminarla en el presente mes. Te agradecería por ello, que con la mayor urgencia posible, me enviases lo siguiente:
1º Una breve nota autobiográfica con indicación de fecha y lugar de nacimiento, obra, etc.
2º Una opinión sucinta de como consideras la poesía en general y la gallega en particular.
3º Una selección de cinco poemas tuyos, en gallego, ya publicados en libro, y tres inéditos escritos en el mismo idioma.
Te estimaría que solicitases de Lorenzo las mismas cosas. Otero Espasandín ya me envió todo.
Con esta carta te va una nota para la revista sobre un homenaje que se le hizo a [Victorino] Taibo, y un recorte de periódicos con datos biográficos sobre Couceiro Freijomil por si quieres hacer algo con motivo de su muerte.
Hoy escribiré unas líneas al Centro Gallego para acompañar varios recortes de periódico con notas sobre los libros publicados. También adjuntaré un artículo de Piñeiro para publicar en Galicia. Dentro de breves días te remitiré uno semejante de García Sabell para tu revista.
Y nada más por hoy. A ver si te decides a escribirme. Bien sabes cuanto me alegran tus cartas, sobre todo en estos momentos depresivos que estoy atravesando. Dale a Maruja mis saludos más cariñosos, y tú recibe el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 16/05/1955
Buenos Aires, 16 de mayo de 1955
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Como siempre te debo carta. He recibido los libros que me los dieron hace pocos días, y el que me enviásteis con vuestras firmas me conmovió como no podéis imaginaros. Os estoy hondamente agradecido a todos y a Otero Pedrayo le debo más de una atención que no merezco. No sé como escribirle, no sé como agradecerle su dedicatoria. A todos os debo yo, pienso que os debemos los que estamos aquí, el no haber muerto para Galicia. Es muy duro trabajar fuera del lugar que se quiere, pierde para uno mismo sentido toda cuanta labor se realiza y casi siempre se trabaja para olvidar el sitio, el país donde se vive, para encontrarse, al menos en el trabajo, en la tierra que nunca, nunca, aún en el peor de los casos, debimos haber dejado. No sé que decirte ni que deciros. Os estoy agradecido a todos. Leí vuestra dedicatoria más de una vez y la encuentro inmerecida. Quizá algún día pueda devolveros vuestras atenciones. Anteayer recibí por correo otro paquete de libros. Han llegado todos menos los que trajo Castiñeiras que quizá deban darse por perdidos, según las últimas informaciones que aún pueden variar. Aquí estamos sumidos, en cuanto al Centro Gallego, en un mar de líos producidos en parte por la siembra de viento en el año pasado de nuestros amigos, aunque ahora no tengan culpa de nada. Vilanova comenzó, a lo que parece, a hacer alguna de las suyas, una pequeña escaramuza de francotirador escondiéndose tras otros, Alonso, por otra parte, al que contestó muy bien Borobó, tira piedras que sirven para armar estrépito. Ahora, según me dijeron, piensa publicar una fotocopia de una carta que me envió por mano Cuña Novás y que yo nunca recibí, aunque sí los originales que acompañaba y que en dicha carta me recomendaba. Parece que está destinada al Faro de Vigo. De publicarse estudiaré el modo de querellarme contra él, aunque no creo que esa carta tenga importancia, y si la tiene es para su autor únicamente. Si lo hago es porque creo que hay que contribuir a terminar con los imbéciles, que no sé como pueden algunos diarios de esa seleccionarlos para su colaboración tan certeramente. De todas maneras convenía que la dirección del Faro de Vigo se enterase de que aquí se desacredita con esas actitudes, aunque es probable que no les importe demasiado y prefieran dar oportunidad a resentidos como Alonso, para que tengan su espacio de desahogo. Galicia Emigrante continúa lo mismo, vendiéndose algo más y sosteniendo un gran éxito radial; tu colaboración para ella es espléndida y necesaria. Convenía que me mandases más interviús como la que me enviaste últimamente dedicada a Piñeiro y notas, fotografías y dibujos. Que los amigos de ahí nos ayuden. A Maside se le enviaron dos veces la colección de la revista, dime si tienes noticia de que la recibió. Pienso escribirle uno de estos días extensamente, antes de marcharme a San Juan, donde tengo que hacer un mural en el Banco de esa ciudad. Acabo de terminar uno en mosaico veneciano que me gusta mucho, en el Banco Israelita de aquí, y parece que es posible me encarguen otros dos para edificios tambien de ésta. Como puedes ver trabajo mucho. Tambien tengo casi terminado otro libro de poemas gallegos. Un libro que se dividiría en dos: As cicatrices y Santiago, de los que debo enviarte dos poemas para tu antología, pero quiero seleccionarlos con calma. ¿Qué tal González Carbalho en esa?
El tercer tomo de Couceiro Freijomil contiene bastantes errores, de todas maneras es una obra notable y útil, no sé si piensa salvarlos en los apéndices, pues de ser así te podía enviar por mi parte una lista de ellos a través de los tres tomos, para que les fuesen útiles. También el libro de González Alegre sobre poesía tiene muchos, algunos tan notorios como el de suponer a Dieste autor de los prólogos de las colecciones “Hórreo” y “Dorna” que son de Cuadrado.
Bueno, creo que cumplí en parte mi deuda con esta carta. Dime algo de tus proyectos y de los de la gente amiga. Mientras tanto recibid Evelina y tu el saludo de Maruja y mío y el gran abrazo de:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 28/04/1955
Vigo 28-abril 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Me extraña mucho tu largo silencio. ¿A qué es debido? Supongo en tu poder varias cartas mías. Imagino que también habrás recibido de manos de Pampillón el ejemplar especial de tu monografía y diez ejemplares corrientes. Con posterioridad, te remití otros cinco por correo ordinario. También te mandé el tercer tomo del Diccionario de Escritores, de Couceiro Freijomil. Dime si te ha llegado todo.
Estuvieron con nosotros, el arquitecto amigo tuyo y su señora, que me recomendaste. Son gente muy simpática. Comimos juntos, y fuimos a visitar el Tecla. Vinieron por muy poco tiempo, y tuvimos que andar de cabeza para poderles arreglar el asunto del coche. Al fín todo se arregló muy bien, entre el Consulado portugués y la Aduana de Tuy.
Hace un par de días que llegó G. Carbalho. Parece que está muy contento, y todo ésto le gusta mucho. Nos dijo que traía un encargo de Maruja para Evelina. Ya escribirá ésta dentro de unos días.
¿Por qué no me mandáis la Revista? El último número que recibí fue el 7. Varios amigos de aquí ya tienen en su poder el nº 8. Lo mismo Fernández que Andrade, me anunciaron que me la remitirían por correo aéreo. Pero lo cierto es que ni por correo marítimo la recibo. ¿No podrías tú arreglar este asunto? Te lo agradecería mucho.
Te adjunto una interviú que le hice a Piñeiro, para que la publiques. Si quieres, puedo hacer otras varias sobre distintos aspectos, con otras personas. Muy cariñosos saludos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 09/04/1955
Vigo 9-abril 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí la tuya de 29 del pasado, junto con las fotos de Bouza. Espero con impaciencia la carta larga que me anuncias. Me alegro que te haya llegado el paquete que te envié con cinco ejemplares de tu monografía. ¿No recibiste antes otro, con diez, que te remitió directamente la Editorial? Espero que a estas horas se habrá recuperado la maleta de Castiñeiras y, por lo tanto, los cinco libritos que iban en ella. El día 7, es decir anteayer, salió en el Veracruz con destino a esa el hermano de Pampillón. Le dí, para que te entregara en mano, otros diez ejemplares de tu monografía, y el tercer tomo del Diccionario de Escritores de Couceiro. También lleva el volumen especial, encuadernado en piel, que te dedicamos todos. No te olvides de comunicarme su recepción cuando obren en tu poder.
Me ha sorprendido lo que me dices sobre la publicación del artículo que escribí sobre Castiñeiras. Este me pedía insistentemente que escribiese una cosa acerca de él, y por fin lo hice para que me dejase en paz. Pero no me habló de que iba a publicarlo, ni mucho menos. Creo que no debes tomar mucho en cuenta sus tonterías, pues ya sabes como es. Sin embargo, por otra parte, nos resulta útil.
No he visto ningún ejemplar de la Revista, después del nº 7, y estoy deseando que me lleguen. Fernández me prometió enviarme los números por correo aéreo, a medida que fuesen saliendo, pero se ve que se ha olvidado. Le escribiré de nuevo. Ya te dije que aquí la Revista gusta muchísimo, y todos la esperan con enorme interés. Lo que ocurre es que son pocos los que la reciben con regularidad, pues a casi todos les ha dejado de llegar algún número. No sé si se tratará de defecto de administración, o de extravío.
Tu monografía tiene una gran aceptación, incluso de venta. En Santiago, por ejemplo, hubo una librería que despachó veinte ejemplares durante las dos primeras semanas de haberla expuesto en el escaparate.
Quisiera que no te olvidases de enviarme la foto del busto que te hizo Eiroa, así como otras que pudieras tener ahí. Quisiéramos sacar lo más pronto posible la monografía, cuyo texto escribiste tú, y tropezamos con mil dificultades para reunir el material gráfico.
También estoy preparando el 4º tomo de la Antología poética gallega, que inició Alvarez Blázquez, con la de la lírica medieval. Estará dedicado a la poesía contemporánea. Después se publicarán el 2º y el 3º. Te agradecería que me enviases para incluir en el una breve nota tuya autobiográfica, y tu opinión, también breve, sobre la poesía en general y la gallega en particular. Al mismo tiempo, selecciona 4 poemas de tu Fardel y mándame dos inéditos, teniendo en cuenta que la Antología se publica aquí. Pídele a Lorenzo que haga otro tanto con respecto a él. Es mi propósito que los poetas colaboren conmigo en la labor antológica.
El matrimonio a quien te refieres no ha venido todavía por casa. Ya sabes que lo recibiremos con todo afecto. También González Carbalho me escribió anunciándome su viaje.
Hace varios días escribí una carta al Centro Gallego, especificándole el estado en que se encontraba la labor que me encomendaron, y pidiéndole instrucciones al respecto. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 29/03/1955
Buenos Aires, 29-III-55
Sr. Fernández del Riego
Vigo
Mi querido amigo:
Te escribo unicamente dos líneas para acompañar a las fotografías de Bouza Brey que me inquieta tener aún en mi poder. Tengo que escribirte una carta larga con todas las novedades de esta pero espero hacerlo la próxima semana cuando esté más aliviado de trabajo y con más serenidad. Recibí tus colaboraciones para la revista y ayer un paquete con cinco ejemplares de mi monografía. Las que trajo Castiñeiras aún no las recibí pues tuvo un incidente con un pasajero o algo así, le quedó la maleta en poder de este o a nombre de este y debe aún conseguirla. Por cierto que tu artículo sobre él que tú me enviaste para G. E. lo acabo de ver publicado en Opinión Gallega. Supongo que esta es obra de Castiñeiras que les habrá dado una copia. Supongo que te llegará la revista regularmente. Te estoy muy agradecido por todo cuanto haces por ella; por mi parte no puedo hacer más pues luchamos con muchas dificultades aún venciendolas lentamente. La monografía gustó mucho a los que la ven, no sé que opinarán las gentes de esa, me gustaría saber cuales son las opiniones. Vi Ilustración Gallega y Vida Gallega esta última no puede con el “genio” que le imprimió su fundador, con todos los respectos (sic) por su memoria. Estos días te llegará con una carta de presentación mía un arquitecto de esta José Aslán con su señora, una persona que estimo mucho y extraordinariamente simpática de quien serás pronto amigo.
Bueno así son estas dos líneas, las acompaño con un abrazo de Maruja y míos para los dos
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 04/03/1955
Vigo 4-marzo 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo que obrará en tu poder una carta mía, que te escribí el 16 de febrero último. Te acompañaba con ella un artículo de Cuevillas, y otro sobre las variantes del traje gallego. Por correo ordinario he ido remitiéndote diversas colaboraciones que me imagino irás recibiendo.
Los ejemplares de la monografía también te irán llegando. Aparte de los cinco que te entregaría Castiñeiras, te remitieron hace ya algún tiempo como impresos certificados, otros diez más, y la semana pasada salieron otros cinco en la misma forma. Los restantes, hasta cuarenta, los tengo yo en mi poder. También está dispuesto el ejemplar especial encuadernado, con dedicatoria de Otero y firmado por todos nosotros. De manera que en la primera ocasión que se me presente, te lo haré llegar.
El otro día leí el bello artículo de Raquel Tibol, publicado en El Nacional de Caracas, hablando de tu Torre de Marfil, con el título de Las paradojas de un paradójico. Mi enhorabuena.
Debías de mandarle la Revista a Maside, pues no la recibe y está un poco dolido, porque cree que se trata de un olvido. Solo vió uno o dos números, y le gusta mucho. Cuando le pedí los dibujos de tu parte, enseguida se mostró dispuesto a darlos con el mayor entusiasmo. Ha entregado algunos más, que te remitiré oportunamente. ¿Salió ya el número 8? A todos los que la reciben, sin excepción, les gustó muchísimo la Revista. Cuantos la ven, desean suscribirse a ella. Para aligerarte a tí de ese tipo de preocupaciones, le escribiré a Fernández acompañándole las direcciones. Tan pronto como llegue a los destinatarios el número de diciembre, trataré de cobrarles los siete números del año para hacerle una entrega a Fole, y el resto tenerlo dispuesto aquí para lo que me indiques.
¿En qué ha quedado, por fin, lo de las ediciones de Cabanillas, V. Ponte, etc? Del Centro nada me contestaron al respecto. Yo sigo trabajando en la cosa, ayudado por unos mecanógrafos que contraté en La Coruña, y por otro de Vigo. Ya me dirás lo que haya sobre el asunto. ¿Qué tal seguís por ahí? Me imagino que tú trabajando tan intensamente como siempre. No dejes de escribir unas líneas de vez en cuando.
Un saludo muy afectuoso a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 16/02/1955
Vigo 16-feb. 1955
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí la tuya del día 9. Nos ha alegrado mucho que te gustara la monografía. Desde luego es la que mejor ha salido de las tres publicadas. A estas horas ya tendrás los cinco ejemplares que te envié por Castiñeiras. Te iré remitiendo los restantes, hasta completar el número que deseas.
La Revista gusta mucho aquí. Varias personas se dirigieron a mí para que los hiciese suscritores, porque la consideran muy interesante. Próximamente, te enviaré una nueva lista de ellos, para que les mandéis todos los números, a partir del 1º. Conviene que repaséis los antecedentes de envíos, porque algunos de los suscritores se me quejaron de que sólo habían recibido el número seis, y que en cambio no les llegaron los cinco primeros. Tendré en cuenta lo que me dices sobre el destino del pago de las suscripciones. Yo recibí el nº 7, y espero que cuando salga el 8, me lo remitas por correo aéreo. Pienso que, aún con los sacrificios personales que ello te cuesta, debes hacer lo imposible por mantener la continuidad de la Revista. Tiene altura, calidad, e impecable orientación. Todos cuantos la conocen se muestran unánimes en apreciarlo así. Te adjunto un bello artículo de Cuevillas, que escribió espontáneamente para que te lo remitiese. También te adjunto el dedicado a los trajes gallegos. El problema de las ilustraciones no pudimos resolverlo por las dificultades que hay para localizarlas. Sin embargo, podéis conseguirlas ahí, tomándolas de la Crónica de la provincia de Orense por Fulgosio; de las reproducciones de cuadros de Fierros que fueron publicadas en Buenos Aires; del tomo general de la Geografía de Galicia de Carreras Candi; e incluso del tomo de Bibliófilos, dedicado a Sotomayor.
No recibí contestación del Centro a una carta que le he escrito hace tiempo sobre la preparación de las ediciones que me encomendaste. ¿A qué es debido? A pesar de ello, yo no he dejado de trabajar en ellas. Pienso que hacia finales de este mes tendré dispuesta para el envío la obra completa de Cabanillas. La tarea fue mucho más laboriosa de lo que imaginaba, y el poeta apenas pudo ayudarme, más que facilitándome algunos poemas sueltos. Aunque resulte inexplicable, no conserva ni uno solo de sus libros. Compré los volúmenes que pude hallar en las librerías. Los otros tuve que copiarlos –por estar agotados– con el auxilio de una mecanógrafa. Pero el trabajo más arduo ha sido el de compulsar las diversas ediciones, ya que las primeras insertan muchos más poemas que los segundos. Por otra parte, varios poemas de algunos libros se incluyen en otros posteriores de distinto título, corregidos o variados. Para ordenar todo esto, tuve que trabajar durante tres meses, quedándome muchas veces hasta la una de la madrugada. El autor me dio carta blanca para que hiciera lo que me pareciese.
Ya tengo en mi poder el estudio biobibliográfico de Carballo Calero. Millán no pudo hacer el estudio filológico, y entonces se lo encargué a Aquilino. Este me lo entregará dentro de unos días. De manera que, como te digo, todo estará dispuesto hacia finales de mes.
Después me meteré con los de V. Ponte. Como te anuncié, la selección de los artículos ya está hecha. Falta sólo mecanografiarlos. Encargué a Piñeiro del estudio preliminar. Por consiguiente, no tardaréis en tener dispuestas para editar la obra del poeta y la del ensayista.
En estos días ha salido el tercer tomo del Diccionario de Couceiro Freijomil. Te lo enviaré por correo ordinario, como los anteriores.
Por aquí no hay nada nuevo que comunicarte. Es casi seguro que muy próximamente se publique el número de Ínsula aplazado. No digas nada de ello por ahora, pues eres la única persona a quien se lo comunico.
En Galaxia te agradecen muchísimo el obsequio de los grabados. El número dedicado, de la monografía se está encuadernando. Lleva una dedicatoria hecha por Otero, que firmaremos todos.
Y nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para ambos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
No te olvides de devolverme las fotos del artículo de Bouza–Brey, pues es un maníaco en el aspecto de coleccionar cosas. Te mando ese bello dibujo que nos habías hecho, y que conservaba, por si quieres utilizarlo.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 09/02/1955
Buenos Aires, 9 de febrero de 1955
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Recibí las cartas últimas con las notas y fotografías que me adjuntabas y espero recibir las que me anuncias enviadas por correo ordinario y por Castiñeiras. Tambien recibí ayer la monografía que García Sabell y todos vosotros me habeis dedicado; no sé que decirte, deciros, de ella ni como expresaros mi agradecimiento. El texto de Domingo es magnífico, excluyendo aquellos juicios demasiado favorables que pueden ser producto de su amistad, e igualmente estoy agradecido a Xohan Ledo por la presentación de la monografía, incluso por el acierto de los colores de la tapa que seguramente de habérmelos pedido a mí serían esos mismos: amarillo y verde. Para mí es muy importante esta monografía por lo que ella representa de cariño vuestro, de comprensión de una obra solidaria de la vuestra y porque por ella me siento incorporado del modo mejor a todo cuanto quise y quiero de Galicia. No sé que decirte para expresar mejor mi emoción, unicamente que por este libro tengo la sensación de haber regresado y de estar entre vosotros. Aguardo que me mandes ejemplares y sobre todo espero ese ejemplar firmado que representa para mí, si algo de lo que hice tiene valor, el mejor y más alto estímulo.
Galicia Emigrante continúa saliendo regularmente. La semana que viene sale el número octavo y la audición radial tiene un éxito extraordinario. Vuestros saludos de fin de año hicieron llorar de emoción a muchos y constituyeron una nota sensacional en la colectividad. Las llamadas telefónicas a la emisora para expresar su agradecimiento por los saludos fueron la nota más destacada de la audición radial. En cuanto a los envíos a los suscriptores se hacen regularmente a todos tan pronto sale el número y no me explico como es posible no le hubiesen llegado a García Suárez, sino es porque el envío se perdiese. De todas maneras no importa, porque lo haremos nuevamente. La revista sale lo mejor que puede dentro su modestia, pero como tu sabes, estoy solo para hacerla y no contamos con dinero para mejorarla por ahora. Tiene muchos defectos, que conozco muy bien, pero han de ir corrigiéndose con el tiempo. El dinero de los suscriptores de ahí consérvalo tu, pues queremos no solo retribuirte a tí por tu trabajo, sino tambien a aquellos colaboradores como Fole que más urgentemente lo necesiten. Ahora, desde el número nueve al doce vamos a intensificar la campaña de suscriptores, más bien a organizarla, pues hasta ahora hicimos poco en ese sentido. Recibí por Leopoldo Hurtado los recortes, los dibujos, los discursos de Otero y el paquete de turrón, que os agradecimos mucho a Evelina y a tí Maruja y yo. Teneis demasiadas atenciones con nosotros que no sabemos como retribuir.
Escríbeme, dame noticias de los amigos. Por mi parte voy a hacerlo más a menudo luego de que pasen estos días en los que vivo una fiebre de trabajo como no me ocurrió ningún verano desde que estoy aquí.
Un gran abrazo para los dos, para Evelina y para tí de Maruja y míos y el gran abrazo de siempre de:
Seoane
[Manuscrito]
Los grabados, su importe, le ruego a “Galaxia” que los acepte como obsequio. Lo que sí te agradecería me enviases unos treinta o cuarenta ejemplares del modo que te sea posible.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 29/01/1955
Vigo 29-1-55
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo que irás recibiendo puntualmente los envíos que, por correo aéreo y por vía ordinaria, te voy haciendo.
Ahora te adjunto un artículo que me entregó González Alegre para que te lo remitiese. Es el primero de una serie de cinco sobre el Valle del Salnés, que me dijo había escrito expresamente para Galicia Emigrante. ¿Por qué no escribes? Todos reciben la Revista, que gusta muchísimo, excepto yo. Supongo que es que te olvidas de mandármela.
Dime lo que te ha parecido la monografía, que ya supongo en tu poder.
Recibe un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 25/01/1955
Vigo 25-enero 1955
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Hace mucho tiempo que no tengo noticias tuyas y me extraña tan largo silencio. ¿A qué es debido? Supongo que habrán llegado oportunamente a tu poder las siguientes cartas mías:
Una del 16 de diciembre, en la que te adjuntaba el recorte de un comentario sobre el libro de González Carbalho, y los saludos de G. Sabell, Piñeiro y mío, que habías pedido. Otra del 20 de diciembre, conteniendo un artículo de Fole sobre la lengua, y los saludos de Cabanillas y Otero. Otra del 22 de diciembre, que contenía un artículo de Bouza Brey sobre las máscaras, y 4 fotos para ilustrarlo, que te ruego me devuelvas cuando tengas hechos los grabados. Y otra del 3 de enero, en la que iban unas notas sobre don Jesús Carro y Carballo Calero, con sus correspondientes dibujos, y un artículo sobre Rosalía, Pondal y Curros, con dibujos de los tres. Ayer te remití por correo ordinario un artículo de Valentín sobre Galicia y el mar, con cinco fotos; una breve historia del Celta con cuatro fotos; un artículo titulado Cinco poetas na paisaxe, y tres caricaturas de Cebreiro. Por medio de nuestro amigo de la Mahía te envié 5 ejemplares de tu monografía y un sobre, conteniendo un comentario titulado Tres pintores gallegos, con dibujos de Maside, Laxeiro y Virgilio Blanco; un artículo de Piñeiro sobre la poesía de Pimentel, con dibujo de éste; y tres notas tituladas Imágenes de Galicia, con tres series de cinco fotos cada una: de Vigo, de un pueblo ribereño, y de torres de Compostela. Dime si llegó todo a tu poder. Supongo que también habrás recibido de manos del Sr. Hurtado un paquetito con turrón que envió Evelina, tres ejemplares del discurso de Otero en la Universidad, uno del Cancionero de Monfero, una página dedicada a Serafín Avendaño, otra de caricaturas por Joaquín de Arévalo, tres dibujos de Xohán Ledo, y uno de Piñeiro hecho por Maside.
Ayer salió por avión el primer ejemplar de tu monografía. Dentro de poco te remitiremos uno encuadernado especialmente para ti, con dedicatoria hecha por Otero y firmada por todos nosotros. Indícame cuantos ejemplares más quieres que se te envíen, y cuanto tenemos que abonarte por los grabados en color. Dime, además, tu opinión sobre el libro.
Algunos han recibido ya el nº 6 de Galicia Emigrante. En cambio, a mí no me llegó. Le agradecería mucho a Maruja que se encargase ella de remitírmelos, porque sino siempre se olvidan. ¿Salió ya el número 7? Aquí gusta mucho la revista, que estiman realizada con altura gran dignidad literaria. Por cierto que varios de los suscritores incluidos en la lista, no recibieron ningún número, entre ellos Ricardo García Suárez. ¿A qué es debido? Indícame la forma de cobro de las suscripciones.
Y nada más por el momento. Afectuosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 22/12/1954
Vigo 22-dic. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Por fin te envío el trabajo de Bouza sobre las máscaras. Como verás, se trata de una cosa curiosa e interesante. También te adjunto cuatro fotos para ilustrarlo. Éstas me costó muchísimo sacárselas, porque pertenecen a su archivo particular y tiene miedo a que se extravíen. Le prometí formalmente que me las devolverías tan pronto como hicieses los grabados. De manera que no te olvides de enviármelas. También me pidió con muchísimo interés que le mandaseis la revista, a partir del primer número.
Aquí ya han recibido los cinco números, casi todos los suscritores de la lista que te remití. La impresión unánime es magnífica. Te advierto que ha constituído un éxito, y no hacen más que dedicar elogios a la publicación. Te felicito. Hay más gente que quiere suscribirse, pero como comprendo que tú tienes mil líos encima, voy a escribirle a Fernández o a Andrade dándole las nuevas direcciones.
Supongo que habrás recibido mi carta del 2, con el siguiente contenido:
Un dibujo y nota de Cabanillas, un dibujo de Xohán Ledo, un artículo de Díaz Pardo sobre Monfero y tres fotos. El 10 te envié otra, con un artículo mío sobre el Libro de estampas (sic), un artículo de Fole sobre Lorca con dibujos de éste, Fole y Cunqueiro, y una foto de Sendón con nota necrológica. El 16 te envié un artículo mío sobre el libro de Carbalho, y los saludos de Domingo, Piñeiro y mío que me habías pedido. El 20 te remití los saludos de Otero y Cabanillas, y un artículo de Fole sobre el idioma. Por mano del Sr. Hurtado te envié, además, varios dibujos, tres discursos de Otero en la Universidad, y un poco de turrón que os envía Evelina. No dejes de ponerme unas letras comunicándome si ha llegado todo a tu poder.
Tu monografía está ya terminándose. Antes de terminar el mes estará en la calle. Esperamos que la censura la autorice dentro de breves días. Pensamos hacer un ejemplar en papel especial, encuadernarlo, y dedicártelo los amigos de aquí.
Te adjunto unas líneas de [Rodrígues] Lapa, que considero expresivas. Pronto te enviaré el trabajo sobre los trajes gallegos. Nada supe todavía del Centro, en relación con las gestiones que he realizado sobre el programa de ediciones.
Plácido [Castro] ha llegado ayer a Vigo con toda su familia. Viene en plena decadencia. A ver si podemos hacer algo por él. También llegó hoy Valentín.
Un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
[Manuscrito]
Feliz Año Nuevo!
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 21/12/1954
Buenos Aires, 21 de diciembre de 1954
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo.
Querido Del Riego:
Recibí tus cartas y todos los envíos que me citas en la última. Supongo en tu poder el nº 6 de la revista, el 7 sale los primeros días del mes que viene, en él, publicamos el reportaje de Galaxia. A los suscriptores deben llegarles todos los números correspondientes por correo ordinario, en estos días. Luchamos con muchas dificultades pero hasta ahora va saliendo normalmente y contamos, sino con la ayuda de alguna gente que debieran ayudar, con la simpatía de los lectores que en cada nuevo número aumentan. Su vida, de momento, está garantizada, lo mismo que la audición radial que lleva su nombre, proyectada para un período de tres meses. Tiene algunos defectos insalvables mientras tenga que hacerlo solo y no es el menos importante la cantidad de erratas conque sale, esperamos, sin embargo, que irá mejorando en cada nuevo número. De cualquier manera, hasta ahora gusta, sosteniendo, creo, un nivel intelectual mínimo dentro de nuestro afán de hacerla popular y útil. Recibí tambien tu comentario sobre el álbum de estampas planografiadas que te agradezco hondamente, lo mismo que la nota sobre el libro de Varela. A tí te debemos mucho todos y no estoy seguro de que correspondamos contigo en la medida de nuestra deuda, pero no puedes imaginarte, perdóname que insista, el beneficio que significa para nuestro trabajo y para el sostenimiento de nuestra moral esa labor tuya calificada y eficaz que sostienes con motivo de nuestra obra. Si lo que hacemos no se pierde para Galicia y la finalidad de esa obra cobra un sentido para nosotros, a tí te lo debemos. Creo haberte dicho algo parecido alguna otra vez, pero quiero repetírtelo. No sé tampoco si los de ahí se dan cuenta de lo que tu haces por ellos, ese esfuerzo sostenido y solo que trata de poner en valor fuera de Galicia, la labor creadora de los intelectuales y artistas gallegos. Nosotros y todos los emigrados en general, conocemos muchos nombre[s] y los apreciamos a través de ese esfuerzo tuyo. Estos días regresó Dieste. Vuelve contento y con deseos de trabajar y hoy salió Laxeiro para esa. El destino de una parte de nuestra generación es el ir y volver sin encontrar acomodo espiritual en parte alguna. Para mí pienso que el modo de encontrarlo reside en el propio trabajo utilizándolo como un narcótico. Ir y venir dentro de la obra que a uno le toca realizar.
Estoy esperando impaciente la monografía de Galaxia y leer el texto de García Sabell. Estoy seguro de que ha de quedar muy bien.
Para la revista necesitaría que además del trabajo sobre la máscara gallega de Bouza y sobre el traje, me consiguieses alguna crónica sobre el deporte gallego o sobre deportistas, Pasarín, Polo, Otero, por citar los de mi época, que se hubiesen destacado, con fotografías. Crónica que pueda hacer algún cronista de esa especializado. La historia breve de los clubs populares cuidando de no rozar cualquier otro aspecto que no sea estrictamente el deportivo y popular. Necesitamos urgentemente vuestro saludo para la radio.
Bueno, nada más por hoy. Cariños de Maruja y míos para Evelina y para tí y tu recibe el fuerte abrazo de:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 19/12/1954
Vigo 19-dic. 1954
Sr. D. Luís Seoane López
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo que recibirías ya los saludos de García Sabell, Piñeiro y mío, que te remití hace algunos días. Hoy te mando los de Cabanillas y Otero, que acaban de llegarme de Madrid.
Te adjunto, también, un artículo de Fole que me ha remitido para Galicia Emigrante. Me parece muy interesante.
Nada más por el momento. Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
SALUDO DE RAMÓN CABANILLAS ENRÍQUEZ
Nestas horas acedas en que a nosa Terra sofre o íntimo dór de desviamentos e persecucións, os gallegos amarrados ó duro banco, como o forzado de Orán, temos os ollos postos nos irmáns en terra arxentina, coa fé e a ilusión con que os magos das vellas teogonías buscaban no ceo a estrela do seu destiño.
SALUDO DE RAMÓN OTERO PEDRAYO
No decrebar lembradoiro da roseira do serán sobor dos montes de poente, roita das Américas, e na levián espranza do abrente de ialbos lirios do Nadal, alá van meus pensamentos; a bágoa e zume máis puro do meu ser pra a carón de vós: os viventes, espranza e seguranza do porvir da Nosa Terra; e os inmorrentes, mortos agasallados no chan irmán por a cinza endexamáis xiada, presa do galego fogar de Castelao...
¡Bon Aninovo pra os Bos e Xenerosos!
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 16/12/1954
Vigo 16-dic. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí la tuya, acompañada de las letras de Maruja para Evelina, con bastante retraso. Pedí inmediatamente los saludos de fin de año que me solicitas. Te adjunto los de Domingo, Piñeiro y mío. Si éste resulta demasiado largo, corta por donde te parezca. Otero y Cabanillas están en Madrid y tuve que escribirles allí, por eso aún no te envío sus saludos. Tan pronto como me lleguen, te los retransmitiré. También te acompaño el recorte de un artículo mío sobre el libro de [González] Carbalho, publicado en La Noche para que hagas el favor de entregárselo.
Supongo que recibirías mi carta del día 2, con un artículo de Díaz Pardo sobre Monfero y tres fotos; un dibujo de Cabanillas hecho por Maside, con una nota sobre el poeta; y un dibujo de X. Ledo. El día 10 te escribí otra carta, adjuntando el recorte de un artículo mío sobre tu libro de estampas (sic); un dibujo y nota de Noriega Varela; un artículo de Fole sobre Lorca, con dibujos de éste, de Fole y de Cunqueiro; un retrato de Cebreiro; y una foto de Sendón con nota necrológica.
Le entregué hoy al Sr. Hurtado, periodista argentino amigo vuestro, dos paquetes para que te los dé a su llegada a esa. En uno van tres ejemplares del discurso de Otero, para que se los regales a quien te parezca; un dibujo de Piñeiro hecho por Maside; tres dibujos de Xohán Ledo; una vieja página de una revista con una fotografía de Serafín Avendaño; otra con caricaturas de Joaquín de Arévalo, entre las que figura una de Eduardo Dieste; y un ejemplar del Cancionero de Monfero, que hizo el año pasado Alvarez Blázquez como broma de Inocentes. En el otro paquete creo que va un poco de turrón que os envía Evelina. Hurtado y su mujer proyectaban salir mañana de aquí en el Veracruz, aunque no es seguro, porque a última hora tropezaron con algunos inconvenientes.
Ayer estuvo aquí Mercedes Ruibal y comió en casa. Quedó en entregarme pronto las fotos que me habías encargado.
Un fuerte abrazo de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 10/12/1954
Vigo 10-dic.1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí, por fin, los nº 4 y 5 de la Revista. No dejes de seguir enviándome los restantes, a medida que vayan saliendo. ¿Por qué no la remitís a los escritores de la lista que te mandé? Muchos se dirigen a mí preguntándome la causa de que no la reciban.
Supongo que habrán llegado a tu poder las siguientes cartas:
Del 22 de noviembre, incluyendo tres artículos, un recorte de La Noche sobre el libro de Varela, y un dibujo de Fole con una nota sobre éste.
Del 26 de noviembre, acompañada de dos dibujos de V. Ponte y nota; un dibujo de Dieste y nota; una caricatura hecha por Maside; y un artículo de García Sabell sobre Lorenzo [Varela]
Del 2 de diciembre, adjuntando un dibujo y nota de Cabanillas; un dibujo de Xohán Ledo; y un artículo de Díaz Pardo, con tres fotos, acerca del monasterio de Monfero.
Con estas líneas van hoy el recorte de un comentario mío sobre el Libro de Estampas (sic), aparecido en La Noche; un retrato de Cebreiro, cuando era adolescente; un dibujo de Noriega Varela con nota; un artículo de Fole sobre Lorca, con dibujos de éste, del autor del artículo y de Cunqueiro para ilustrarlo; y un retrato y una nota sobre Fernández Sendón, que acaba de fallecer en Riveira.
Bouza dice que me dará pronto el trabajo sobre las máscaras, que le encargué.
El texto del ensayo sobre tu pintura ya está compuesto. Falta que corrija Domingo [García-Sabell] las pruebas para empezar a imprimirlo. Están tirando los grabados en negro, y a continuación tirarán la portada. Antes de que termine el mes, estará el libro en la calle. Resulta casi el doble del de Colmeiro, y es bastante más voluminoso que el de Maside.
No te olvides de enviarme las fotos de Eiroa.
Y nada más por hoy. Escríbeme, aunque sólo sean unas líneas. Cariñosos saludos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí el fuerte abrazo de siempre de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 03/12/1954
Buenos Aires, 3 de diciembre de 1954
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Dos líneas rápidas para anunciarte que recibí las notas y artículos que te agradezco mucho y para pedirte un nuevo favor por si puedes conseguirlo facilmente.
Necesitamos, para la audición radial Galicia Emigrante un breve saludo para la colectividad gallega, de fin de año y comienzos de 1955, de Otero Pedrayo, Cabanillas, García Sabell, Piñeiro y tuyo. Nada más que cinco o seis líneas de cada uno. Hubiésemos preferido un disco con las voces, pero no sé si esto será posible, de no serlo definitivamente envíame con bastante tiempo de igual manera el saludo. Infórmame, para otras oportunidades, si es fácil en esa hacer discos con recitados, lecturas, etc.
Recibí la monografía de Maside que resultó estupenda, así como son espléndidos los trabajos de Xohan Ledo y Cunqueiro. El primero con más vigor y sabiendo muy bien de lo que escribe, pero los dos igualmente muy buenos. Estoy deseando ver la mía y conocer el texto de García Sabell. Hoy también recibí el libro de Gonzálo R. Mourullo con muy buenas ilustraciones y presentación de X. Ledo. El libro lo recibí hoy como te digo y por tanto no pude aún leerlo.
Varela y yo te agradecemos la nota de La Noche sobre Lonxe, excluyendo la generosidad que pones siempre en tus notas, pero me alegró mucho que fueses tú el primero que te refirieses al libro en Galicia. También recibí el artículo de García Sabell para la revista hecho con igual cariño amigo.
Bueno, recibid Evelina y tú el recuerdo y cariño de Maruja y mío y tú el abrazo grande de tu amigo:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 02/12/1954
Vigo 2-dic. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Hace unos días recibí la visita de Castiñeiras. Me entregó dos paquetes de copias de los grabados para la monografía. El tercero quedó en traérmelo dentro de unos días, porque se lo había dado a una compañera de viaje, pues a él no le cabía en la maleta. Ya salieron todos los originales para Madrid, con el objeto de que la censura autorice su impresión. Están tirándonse los grabados en negro, y componiendo el texto del ensayo. De manera que es casi seguro que dentro de este mes, se halle la monografía en la calle.
Ayer me ha llegado tu carta del 23. Me satisface que te resulten útiles los trabajos que te voy mandando. Supongo que ya tendrás en tu poder mi carta del 22 con tres artículos: uno de Cuevillas, otro de Valentín y otro sobre artes populares, además de un dibujo de Fole hecho por Maside, con su nota correspondiente y un recorte de La Noche con un artículo mío sobre el libro de Lorenzo. También habrás recibido la mía del 26, con dos dibujos de V. Ponte y uno de Dieste, y las notas respectivas, un artículo de García Sabell sobre Varela, y una caricatura hecha por Maside. Con ésta, te adjunto un dibujo de Cabanillas, hecho por Maside, así como una nota sobre el poeta, un artículo de Díaz Pardo sobre el monasterio de Monfero con tres fotos, y un dibujo de Xohán Ledo. Dime, en unas líneas, si llega todo a tus manos.
Ya escribí al Centro, comunicando la labor hecha hasta ahora, con respecto a la preparación de las obras a editar. En La Coruña van adelantando bastante la copia mecanografiada de los trabajos de V. Ponte que dejé seleccionados. Por mi parte también yo aquí me dedico a mecanografiar otros por las noches. Cuando todo se halle a punto, trataré de hacer una clasificación por materias, a fin de darle una oportuna sistemática al libro. Aún no decidí quien habrá de ser el prologuista.
También vamos adelantando en la copia de la obra de Cabanillas. Lo peor es que la mayoría de sus libros están agotados. Me valdré de diversos amigos para que me faciliten los libros que ellos posean, y pasaré su texto a máquina. Desde que regresé de ahí, no disfruté de un momento de respiro, ni siquiera para tomar café después de comer.
Con respecto a las fotografías de los grabados de Daniel, encuentro muy oportuna tu idea. Lo que ocurre es que no dispongo de dinero suficiente para mandar a hacerlas, ya que el importe resultará bastante elevado. Además ya hice varios desembolsos, principalmente de viaje y estancia en La Coruña míos y de Piñeiro. Por otra parte, me resulta un poco violento dirigirme al Centro para hablar de esto.
Envié a La Noche un artículo sobre tu Libro de Estampas (sic). Supongo que se publicará mañana. En tal caso no cerraré la carta hasta entonces, para ver si puedo inncluir en ella un recorte del mismo.
El otro día estuvo comiendo con nosotros Elena Colmeiro. Al parecer, piensa irse a la aldea dentro de un par de días.
¿Recibiste la monografía de Maside que te enviamos por avión? ¿Qué te pareció?
Nada más por el momento. Ya ves que no escatimo tiempo –a pesar de que ando muy escaso de él– para prestarte la ayuda que me solicitaste.
A primeros de año pienso dejar el despacho de Valentín y establecerme como abogado con un hermano mío, por nuestra cuenta. Hemos conseguido un piso para este fin, que, aunque caro, está muy céntrico. No divulgué hasta ahora por aquí la noticia porque espero el regreso de Valentín para comunicárselo a él antes.
Transmíteles nuestros afectuosos saludos a todos y cada uno de los amigos comunes, y tú y Maruja recibid de nosotros un fuerte abrazo.
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 26/11/1954
Vigo 26-nov. 1954
Sr. D. Luis Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí la tuya del 17 en la que incluyes las leyendas de los cuadros que no pensabas incluir en la monografía. Ya tomamos de ellas la debida nota. Los grabados están hechos casi todos. El ensayo de Sabell está en la imprenta. En cambio, no llegaron aún las reproducciones en color que trae Castiñeiras, y que necesitamos pronto para enviar a la censura los tres ejemplares que exige. Espero, sin embargo, que no tardarán en estar en nuestro poder. Después, la cosa irá con la mayor rapidez posible.
Supongo que habrás recibido mis últimas cartas: una del 13, con las fotos de mi reportaje, dibujos de Manuel Antonio y Teixeira de Pascoaes, con sus correspondientes notas; otra del 15, con el recorte de un artículo de La Noche sobre las tres exposiciones, dibujos de Amado Carballo y Otero y notas respectivas; y otra del 22, con un dibujo de Fole y nota, artículos de Valentín, Cuevillas y Artes populares, y recorte de La Noche sobre el libro de Lorenzo.
Hoy te adjunto notas de Dieste y V. Ponte, con dibujos para ilustrarlas, el recorte de una caricatura antigua hecha por Maside, y un artículo de García Sabell sobre Varela, para la Revista. Este mismo artículo, traducido al castellano y algo modificado, se publicará en el Faro un poco más adelante.
Observarás que no descuido un solo momento el prestarte la máxima ayuda.
Supongo en tu poder la monografía de Maside, que se te ha remitido por correo aéreo. El affiche a que te refieres no se ha publicado. Se hizo sólo para colocar en el local de la Editorial.
Días pasados envié al Centro una carta en la que indicaba el estado actual de mis gestiones en orden a la preparación del original para las ediciones de los libros proyectados.
Ayer fuimos Evelina y yo a esperar al barco a Elena Colmeiro. Tuvimos que ir a la mañana y a la tarde, porque hubo un retraso en la entrada en puerto. Llovía a cántaros. Con la viajera apenas pudimos hablar más que breves momentos. Supongo que, próximamente podremos charlar con más detenimiento.
Y nada más por el momento. Te agradecería que no echases en el olvido el envío de la Revista. Perdóname la insistencia, pero es que, aparte de la lógica curiosidad por leer todos los números, quisiera coleccionarla para encuadernarla después. ¿Por qué no me remites dos ejemplares de cada número, a partir del primero? Te lo estimaría mucho.
Un saludo muy cariñoso a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 23/11/1954
Buenos Aires, 23 de noviembre de 1954
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Recibí tus dos cartas con los dibujos de Maside, las notas tuyas, las fotografías del reportaje sobre “Galaxia” y la crónica sobre Otero Pedrayo de Alvarez Blázquez. Todo él constituye un valioso material de interés para la revista, del que estaba muy necesitado. Te adjunto las tres copias de cada uno de los grabados para la monografía con el objeto de adelantar los trámites necesarios para su publicación.
Convenía que en el tomo de [Antonio] Vilar Ponte incluyéseis el discurso de él a la Academia, que fué, lo recuerdo muy lejanamente, un gran discurso. Estoy seguro de que el tomo de Ponte ha de constituir un libro fundamental de nuestra bibliografía. Fué uno de los hombres a quienes todos, sin darnos cuenta muy bien de la deuda a veces, debemos más. No importa que sea grande la cantidad de dibujos de Daniel, es necesario recoger todos los que se puedan. Se pueden hacer fotografías de varios juntos para enviar a ésta y se pueden tambien incluir en una misma página más de uno en la edición que aquí se haga. Si no los recogemos nosotros, probablemente los que vengan atrás nuestro no lo harán y hay que aprovechar tambien hasta donde sea posible el acuerdo del C. Gallego de editar su obra completa. Comunica al Centro todas tus gestiones. Son importantes las breves prosas de Daniel, algunas “cousas”, entre otras las de los domingos de El Pueblo Gallego y creo que de Galicia, no recogidas en sus tomos. Hay que clasificarlas. Tambien los afiches y fotografías, si se encuentran, de los decorados para Valle Inclán y para la Polifónica. Todo lo que se pueda de él es necesario preservarlo de un posible olvido de su labor más importante, la del dibujante y escritor, y tambien de que esa obra se conserve únicamente en unos archivos cuyo destino es siempre incierto.
Siento profundamente la noticia que me dás de Cebreiro, me pareció siempre un valor nuestro malogrado por la pereza y por el escepticismo. Por mi parte le profesé, desde que le conocí, una honda amistad.
Con saludos cariñosos para Evelina y para tí de Maruja y míos, recibe el gran abrazo de:
Seoane
Saludos para los dos de Perla, Enrique [Rotzait], Esther, Lipa, Marika, Lorenzo, etc., de todos los que son en ésta, desde vuestro viaje, amigos vuestros y nuestros. Te agradezco tambien en nombre de Nóvoa y mío la nota de La Noche; por tus crónicas se pueden ir sabiendo que Galicia existe fuera de Galicia. Elena Colmeiro debe de llegar a esa uno de estos días.
[Manuscrito]
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 21/11/1954
Vigo 21-nov. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí la muestra de las dos reproducciones en color que me enviaste, y las líneas adjuntas. Espero que uno de estos días me lleguen todas las que entregaste a Castiñeiras. Haremos todo lo posible porque el libro salga antes de principios de año. Creo que será el mejor de la colección. Y eso que el de Maside resultó bien. Este se siente muy satisfecho y escribió una carta muy expresiva de felicitación. Ya me dirás lo que te parece cuando lo recibas.
No descuido ninguno de tus encargos, y a pesar de que estoy completamente agobiado de trabajo, hago cuanto puedo para ayudarte en la labor de la revista. El 9 de octubre te remití por correo ordinario una serie de programas gallegos de la BBC. También te he ido enviando por la misma vía, recortes de prensa y dibujos por si pudiesen servirte. El día 8 de este mes te mandé el reportaje de Galaxia con ilustraciones, un dibujo de Torres hecho por él mismo, y otros de Casal, Núñez, Ramos y tú, que me entregó Maside. El 13, también por avión, te remití unas notas sobre Manuel Antonio y Teixeira de Pascoaes, con sus correspondientes dibujos para ilustrarlas. El 15 te envié por correo aéreo una nota de Amado Carballo con dibujo, una glosa de Emilio Alvarez Blázquez sobre Otero con dibujo de éste, y un recorte de un artículo mío publicado en La Noche, sobre las exposiciones de Elena Colmeiro, Novoa y tuya. Hoy te adjunto tres artículos: Uno de Artes populares, otro de Valentín y otro de Cuevillas; además, el recorte de un comentario mío sobre el libro de Lorenzo, aparecido en La Noche, y una nota sobre Fole con dibujo de Maside. Como ves, cumplo fielmente tus encomiendas. No dejes de acusarme recibo de todo, para saber a que atenerme.
En una mía anterior te comunicaba que envié por medio de Baña, socio de Perfecto López, el discurso de Otero en la universidad que va dedicado, y unas cosas de Evelina para Maruja. Le dí tu teléfono para que te llamase, pero de todos modos conviene que tú te comuniques con él cuando llegue el Andes a ese puerto.
Creo que los originales para el libro de Cabanillas no tardarán en estar dispuestos. Carballo Calero ya hizo el estudio de la obra; y el poeta va bastante avanzado en las correcciones de los libros. Está recogida casi toda la poesía dispersa por diarios y revistas, y en las vacaciones de Navidad Isidoro Millán se pondrá a trabajar en el ensayo filológico.
Con respecto a la Antología de Villar Ponte (Pensamento e Sementeira), también hemos adelantado mucho. En La Coruña dejé encargados a dos mecanógrafos de que vayan copiando los trabajos que seleccioné, con ayuda de Piñeiro, en las colecciones de revistas y periódicos de la Academia. Por mi parte estoy pasando aquí a máquina los trabajos que voy recogiendo en la colección de El Pueblo Gallego.
A mi modo de ver, ambos volúmenes deberán ser los primeros que imprimáis, pues son los que antes estarán dispuestos. Con respecto al de Daniel, quisiera que me indicases lo que he de hacer, en definitiva, a la vista de tanta obra como hay. Aún no he escrito al Centro, porque me resulta un poco violento hablarle de los gastos que se han producido, y de los muchos que se producirán si se sacan las fotos de todos los dibujos. En fin, yo escribiré sobre el estado de los trabajos, pero la cosa económica la dejo a tu iniciativa.
Y nada más por el momento. Creo que no tendrás queja de mí. En días sucesivos te iré mandando más colaboraciones. Afectuosos saludos a Maruja y a los amigos, de Evelina para todos, y un cordial abrazo para tí de
Fdez del Riego
No te olvides de enviarme la Revista, pues no he vuelto a ver ningún número después del tres. Quizá sea más eficaz encargar a Maruja de esta misión, pues tú con tanto agobio de cosas te olvidas siempre.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 17/11/1954
Buenos Aires, 17 de noviembre de 1954
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Recibí los dibujos de Maside y el reportaje de Galaxia que me gustaría incluir en el próximo número si recibo las fotografías, y estoy contento solo de pensar en que puedo recibir pronto las notas de las máscaras y de los trajes. Estaba desesperando de tener que emborronar cuartillas solo, sin ayuda alguna. Hasta ahora todo va muy bien. La revista se vende, gusta y la audición radical es un éxito, si nos responde además la publicidad luego que pasen los tres primeros meses de contrato que tenemos.
Te mando a continuación las leyendas de las fotos de mis cuadros que pensaba no incluir, dejando a criterio vuestro el ordenar las reproducciones intercalandolas entre los números enviados, con arreglo a la fecha, reconociéndose por el número que tenían en el modelo que me enviásteis antes de que yo enviase las otras ordenadas.
El que tenía el nº 12.- Rama de paraíso. Oleo, 0’41 x 0’33. 1953
El nº 16.- Calabaza y albaricoque. Oleo, 0’46 x 0’38. 1953.
El nº 22.- La huerta. Oleo 0’73 x 0’60. 1953.
El nº 29.- Las segadoras. Oleo 0’73 x 0’60. 1953.
La ordenación pues, queda a vuestro criterio y ojalá salga pronto, pues tengo deseos, como te decía en mi otra carta, de ver como queda y sobre todo de leer el trabajo de García Sabell.
Escribe sobre tu trabajo, relativo a los libros, al Centro Gallego. Estos días designarán la nueva comisión de cultura y contestarán a tus cartas.
Recibí la Guia de Galicia de Otero, quedó muy bien, a mi juicio mejor que las dos ediciones anteriores, y las notas de la B.B.C. que comenzaré a utilizar. Tan pronto llegue el libro de Maside haré una nota en la revista sobre él, como voy a hacerla tambien sobre la Guía. Me gustaría recibir, cuando se publique, ese afiche de Galaxia, cuyo dibujo me gustó mucho, así como su novedad.
Te enviaré en la próxima la foto del busto de Eiroa y lo que encuentre de él revisando en alguna revista vieja.
Cariñosos saludos de Maruja y míos para Evelina y para tí y el fuerte abrazo de:
Seoane
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 14/11/1954
Vigo 14-nov. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo ya en tu poder dos cartas mías. En ellas iban un reportaje sobre Galaxia, varias fotos para ilustrarlo, dos artículos, un dibujo de Manuel Antonio y otro de Teixeira de Pascoaes, y unas notas alusivas a éstos.
Con estas líneas te adjunto un artículo de Emilio Alvarez Blázquez, y un dibujo de Otero Pedrayo para ilustrarlo; un dibujo de Amado Carballo con una nota alusiva; y el recorte de un artículo mío publicado ayer en La Noche sobre las exposiciones de Elena Colmeiro, Novoa y la tuya.
García Sabell recibió una carta de Rof Carballo muy expresiva, hablándole de su viaje. Entre otras cosas, dice que le causaste una gran impresión, y que merecía la pena de hacer el viaje sólo por conocerte.
Hoy embarca en el “Andes” un socio de Perfecto López, apellidado Baña. Le entregamos un paquetito para vosotros, en el que va, con unas cosas que envía Evelina, el discurso de Otero dedicado a ti.
Fole envió para el Concurso literario de este año un bello libro de cuentos. Supongo que no tardará en llegar a esa.
No dejes de ponerme unas líneas, acusándome recibo de todos los envíos que te voy haciendo, para mi tranquilidad. En días sucesivos seguiré mandándote más cosas.
Creo que tu monografía quedará muy bien. El ensayo de Domingo resulta muy interesante; me ha gustado muchísimo la última parte, en la que hace un emotivo canto a tu obra. Maside también está muy contento con su monografía, que aventaja bastante a la de Colmeiro.
Y nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja. De Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
[Manuscrito]
En cuanto dispongas de algunos ejemplares de las láminas en color, convendría que me mandases tres de cada por avión, a fin de presentarlas a la censura. De ese modo ganaríamos tiempo y apresuraríamos la edición de la monografía.
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 12/11/1954
Vigo 12-nov. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 4, con las fotos adjuntas. Desde luego se incluirán en la monografía, pues pensamos como tú, que es indispensable incorporarlas. Queremos que el librito salga lo más pronto posible, y esperamos que esté en la calle hacia finales de año.
Supongo que habrás recibido el reportaje que te envié días pasados para la Revista, así como los dibujos de Maside que te remití por correo aparte.
Hoy te adjunto tres fotos más para ilustrar mi reportaje; un dibujo inédito de Manuel Antonio hecho por Maside, y una nota para el pie; y otra nota sobre Teixeira de Pascoaes con un dibujo reproducido del Diario de Vigo. En días sucesivos, te iré mandando más cosas que tengo pendientes de entrega. También irán, por correo ordinario, otros dibujos de Maside.
Ayer envié a La Noche un comentario sobre las tres exposiciones de ahí, y que te había prometido hacer. Ya te remitiré el recorte. Luego, escribiré otro sobre el libro de Varela, etc. Supongo que no te quejarás de mí. Lo que sí te agradecería era que no te olvidases de mandar la Revista, a partir del nº 4 inclusive.
El miércoles fui a La Coruña para revisar trabajos de [Antonio] Villar Ponte y Daniel, en la Academia. Me acompañó Piñeiro, para ayudarme. Estuvimos tres días íntegros, trabajando mañana y tarde, en una labor pesadísima. De la obra de V. Ponte hicimos una selección muy interesante, que aún someteremos a nueva revisión. Creo que podréis editar un libro fundamental para dar a conocer la personalidad y la obra del autor, e incluso el valor de una época. Como algunas colecciones de periódicos y revistas no podía traerlas, encargué allí a una persona para que me mecanografiase los trabajos seleccionados. Muchos otros los traje conmigo, para ordenarlos aquí.
Con respecto a Daniel, el número de grabados no publicados en libro es impresionante. Y eso que aún no revisé los del Faro. A mi modo de ver, sería imposible recogerlos todos en las obras completas, y quizá fuese oportuno seleccionarlos. En fin, tú me dirás.
De cualquier modo, voy a escribir al Centro, comunicando la labor hasta ahora realizada.
Contéstame sobre todas estas cosas, con la mayor urgencia posible.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí de
Fdez del Riego
Cebreiro está muy grave. Tuvo varios vómitos de sangre y se halla en cama sin poder hablar.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 10/11/1954
Buenos Aires, 10 de noviembre de 1954
Sr. D.
Francisco Fernández Del Riego.
Vigo.
Querido Del Riego:
Te adjunto las reproducciones en color que lleva Castiñeiras de los dos cuadros. Al pié van indicados títulos, medidas, procedimiento y año, que deben imprimir ahí, pues no me atreví a hacerlo aquí por temor a que apareciese en tipografía distinta. Envío cien ejemplares más de los necesarios por si también hacen falta e impresas en un formato un poco mayor que el de la monografía para que ahí se guillotine al tamaño preciso. Días pasados te envié fotos y datos de los otros cuadros que espero estén actualmente en tu poder. Continúo trabajando mucho, acumulándoseme ahora mayor trabajo con la media hora radial semanal, cuyo libreto tengo que hacer yo, pero que está constituyendo hasta la fecha un éxito. Vamos a ver hasta cuando dura esta media hora o hasta cuando resisto por mi parte, pues estoy descuidando mis otras tareas.
¿Qué es de vosotros? ¿Habéis descansado ya del viaje y habéis comenzado a olvidar, o aún estáis presentes en este pandemonium porteño? Nosotros os recordamos a menudo. Vuestra presencia nos infundió nuevo ánimo.
Estos días se inaugura en La Plata una exposición de dibujos de Elena Colmeiro (que salió ayer para esa), Colmeiro, Laxeiro, Nóvoa y míos. Se continúa haciendo lo que se puede dentro de nuestras limitaciones. Me gustaría que comentáseis el libro de Varela. Aquí, aparte de lo que yo hice para Galicia Emigrante no salió nada hasta la fecha en ninguno de los otros órganos de la colectividad.
García Sabell y Piñeiro parece que quedaron en hacer alguna nota pero no lo han hecho. ¿qué pasa?. Estoy deseando conocer la monografía sobre mí de García Sabell. Estoy realmente impaciente, perdóname. Háblame en la próxima de tus cosas y de tí. Con un abrazo de Maruja y mío para Evelina y para tí, recibe otro muy fuerte de:
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 08/11/1954
Vigo 8-nov. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo:
Supongo una carta mía en tu poder. Con estas líneas te adjunto el reportaje sobre Galaxia que me solicitaste, y una fotografía para ilustrarlo. Mañana o pasado te enviaré otras tres más cuando me las entregue el fotógrafo. También irán más trabajos para la Revista. Están encargados el de las máscaras y el de los distintos tipos de traje regional. Procuraré remitirte colaboraciones continuamente. No dejes de enviar la Revista, pues como ya te dije, no ví ningún número después del 3.
Por correo aparte, y también por avión, certificaré hoy cinco dibujos de Maside, es decir, cuatro (los de Ramos Varela, tú, Núñez y Casal), y uno de Torres. Acúsame recibo cuando lleguen a tu poder.
Uno de estos días iré a La Coruña para tratar de seleccionar allí los trabajos de Villar Ponte, y en la Academia revisaré todas las publicaciones para localizar los dibujos de Daniel, y todo lo demás que tenga interés. Pienso que con tres días de permanencia, podré adelantar mucho el trabajo. Cuando tenga el material preparado, escribiré de nuevo al Centro, para que me indique lo que he de hacer.
Nada más. Como ves, voy cumpliendo todos los encargos que me encomendaste.
Cariñosos saludos a Maruja, de Evelina para los dos, y un fuerte abrazo para tí, de
Fdez del Riego
Transcripción da epistola de Francisco Fernández del Riego, a Luís Seoane en 03/11/1954
Vigo 3-nov. 1954
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires
Mi querido amigo: He recibido tus cartas del 19 y del 28 de octubre. No he tenido, en cambio, ninguna de Rodolfo y otros amigos desde mi llegada. Así es que no tengo la menor noticia de la colectividad, salvo unas líneas de Fernández y Andrade. Me place lo que me cuentas de Rof Carballo. Te agradecería que les recordases a estos, que me envíen los libros editados por el Centro, para entregar a los escritores y prensa de aquí. Tampoco recibí ningún número de Galicia Emigrante después del tres. ¿Por qué no me los mandáis? También los suscriptores desean recibir todos los publicados. No olvidéis esto.
Escribí al Centro sobre los libros proyectados. Estoy a la espera de lo que me digan, para obrar en consecuencia.
Te enviaré, oportunamente, los recortes de los artículos sobre el libro de Varela cuando se publiquen. Lo que ocurre es que la gente está agobiada de trabajo, y cuesta un sentido sacarles las cosas. Yo mismo no dispongo de un momento de respiro, y me vuelvo loco para atender los compromisos pendientes. Te adjunto un artículo de Emilio Alvarez Blázquez y otro de Fernando Cadaval para la Revista. Próximamente, te remitiré uno que está haciendo Bouza sobre las máscaras. No quería desprenderse de las fotos para ilustrarlo, que tiene en su archivo. En vista de ello, encargué a un fotógrafo que hiciese copias. También te mandaré inmediatamente el reportaje sobre Galaxia. Estoy pendiente de que me entreguen las fotos que mandé hacer para ilustrarlo. Maside me ha dado ya una serie de dibujos muy interesantes, entre ellos uno tuyo, y me dará aún más. Escribiré yo mismo unas notas biográficas de las personas, y luego te enviaré todo junto. Abultan mucho para remitirlos por correo aéreo, pero de todos modos, utilizaré este medio para que los tengas antes en tu poder. Hace tiempo, te mandé por vía ordinaria, varias charlas de la BBC, que puedes reproducir en la Revista porque son prácticamente inéditas.
No te olvides de enviar a Rodrigues Lapa la Revista, Tres hojas de ruda y el libro de Varela. Tiene gran interés en ello. También convendría que tuvieses en cuenta a Alejandro Raimúndez para estos envíos. Su dirección es: Elm Mead – 106 Rydeus Road – Walton-On-Thames-Surrey (Inglaterra). Asimismo, Manuel Torres quiere que le envíes la Revista a su nombre, a Baño 13- Marín (Pontevedra). Toma nota de todo ello para que no se te olvide.
Supongo que ya tendrás en tu poder la Guía de Galicia. La monografía de Maside quedó mucho mejor, a mi modo de ver, que la de Colmeiro. Esperamos las seis fotografías que anuncias para la tuya. Se incorporarán a las otras, sin suprimir ninguna. No tienes que preocuparte para nada de los gastos, pues todos corren a cargo de la editorial.
García Sabell encargó veinte ejemplares del discurso de Otero, leído en la universidad. Se te enviarán a tí para que los repartas como veas. De ellos van cinco o seis dedicados, para que los entregues a los interesados.
Y nada más por hoy. Cariñosos saludos a Maruja, de Evely para los dos, y para tí un gran abrazo de
Fdez del Riego
¿Podrías enviar la foto del busto que te hizo Eiroa, y alguna más si tienes que pueda servir para la monografía de éste?
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego en 28/10/1954
Buenos Aires, 28 de octubre de 1954
Sr. D.
Francisco F. Del Riego
Vigo
Querido Del Riego:
Acabo de recibir tu última carta con el original de Fole y González Alegre, además de los precios de imprenta y de la guía de las reproducciones de mi monografía. Sobre esto último te escribo rápidamente. Me parece muy bien, pero quisiera, de no poder añadir algunas fotografías más, que alterarían la colección, sustituir por otras algunas de las que habeis proyectado, creo que esta sustitución sería beneficiosa para la misma monografía y dará una idea más exacta de mi obra. El martes que viene, hoy es jueves, te envío esas seis o siete fotografías que quisiera que fuesen incluídas. El costo de esta sustitución correría por mi cuenta. Tambien te mando una nota sobre mi obra gráfica y exposiciones por si puede ser de interés el incluirla. Con todo ello irán los tamaños, títulos, nombre de propietarios, etc., que me pedís.
Ahora un pedido urgente. Necesito con toda la rapidez posible originales para la revista, breves crónicas, reportajes, etc., que no hubieran sido publicados. En el nº 6 sale lo de Faílde Gago por Paz Andrade. La revista se vende muy bien y hasta ahora constituye un éxito a pesar de algunos amigos, esos que ven la paja en el ojo ageno (sic), etc. Inauguramos, con el nombre de la revista, media hora radial todos los domingos a las dos de la tarde que está constituyendo otro éxito. Se emitieron tres programas.
Y ninguna noticia más por hoy. Unicamente que recibí el fragmento del discurso de apertura de curso de Otero en que se refiere a mí y que me emocionó hondamente. Te agradezco el envío. Quisiera conocer el discurso íntegro.
Saludos para Evelina y para tí de Maruja y míos que os recordamos constantemente. Un gran abrazo de:
Seoane
[Manuscrito]
Nota: En la presentación de la monografía dejo todo al cuidado de Xohan Ledo para que haga tapa y detalles a su voluntad. Creo que me habías hablado algo de esto pero no recuerdo si te contesté.